TRK ETM TARH

Do. Dr. Seluk UYGUN

ERK
slamdan Sonra Trklerde Eitim

a)Trk Mslman Devletlerinde Eitim

1) Eitimin Genel zellikleri 2) Baz nemli Kiiler ( Farabi, bni Sina, Balasagunlu Yusuf, Kagarl Mahmut)

b)Seluklularda Eitim
1) Eitimin Genel zellikleri 2) Eitim Kurumlar( rgn ve Yaygn) 3) Baz Kiiler ( Nizamlmlk, Mevlana, Nasrettin Hoca)

slamdan Sonra Trklerde Eitim

Talas Sava(751- Arap/in) nda Trkler Araplara destek olarak bu sava kazanmalarn salamlardr. Bu savatan sonra Trkler arasnda slamiyet yaylmaya balamtr.

Ancak Trkler 10. y.yda Karahanllar dneminde kitleler halinde Mslman olmulardr.

Trklerin Mslmanl kolay benimseme sebepleri,

Trklerde var olan
Tek Tanr Dncesi Sava Ruh Yoksullara Yardm Kurban Bilim Anlay

Mslmanln doas
Allah inanc Cihat Anlay Sadaka Kurban Bilim Ak

lk Mslman Trk Devletinin til Bulgar Devleti olduu ileri srlmtr.

 til Bulgar Devleti Hkmdar Almu (Cafer) Han 921de kendisinin ve halknn bir ksmnn Mslmanl kabul ettiini bildirip Abbasi Halifesinden slam retecek retmen, mescit ve kale yapmn bilen ustalar istemitir. Halifenin gnderdii heyet Mays 922de ulamtr. Bu tarih Karahanllarn Mslman olmalarndan az nceye rastlam fakat bu konudaki bilgiler kesinlik kazanmamtr.

TRKLERN SLAMYET BENMSEMELERNN ETM ANLAYILARINA ETKS

1) Dzenli, planl, gl bir eitim-retim kurumu medreselerin ortaya k.

2) slam Dnyasnda Arap, ranl v.b. dnrler eitimretim konularnda eserler yazmlar Trkler dnr ve eitimcileri hem bunlardan etkilenmi hem de bu grlere katkda bulunmulardr.

3) Dnrler, din adamlar v.b araclyla Trk toplumu yeni din ve deerler bakmndan eitilmitir.

4) Alp insan tipinin zelliklerine yenileri de eklenerek Gazi ve Veli insan tipi ortaya km.

5) Trkler slamiyetin bilimi stn tuttuunu grm. Bilime gereken nemi vermilerdir.

6) Batya ilerledike Araplar ve ranllarla ilikiler artm buna bal olarak aydnlarn dili zerinde Arapa ve Farsa etkili olmu ancak halkn dili bu etkiden uzak kalmtr. Fakat orta ve yksek retim dili ile bilim dili Arapa olmutur. 7) Trkler slamiyete geerken Arap yazsn da almlardr.

 ASYA TRKLER, KARAHANLILAR

840ta Uygur Devleti sona erince,Uygurlar ve baka toplumlar Karahanl Devletini kurdular ve 930lu yllarda SATUK BURA HAN zamannda mslman oldular.

KARAHANLILAR (840)
Devlet 11. yzylda ikiye ayrld.

Bat Karahanl Devletinin bakenti: Semerkant En nl hkmdarlarndan biri: Eb shak brahimdir. Ykl Tarihi: 1212

Dou Karahanl Devleti Bakenti: Kagar En nl Hkmdar: Hasan Bura Han Ykl Tarihi: 1130

 Asya Mslman Trkleri ve Karahanllarda Eitimin Temel zellikleri

1) Bu toplumlarn Mslman olmalar ve yerleik hayata gemeleri onlarn eitimini olumlu ynde etkileyen iki temel etken olmutur.
Bu toplumlarn devlet adamlar eitim-retim ve bilimin gelimesine nem vermileridir. Medreseler kurulmu ve yaygnlatrlmtr. Farabi,bni Sina gibi dnya eitim ve bilim tarihi iin nemli isimler yetimitir. Eitim tarihimizde, eitim bilimine ilikin ilk grler bata Farabi olmak zere bu dnrler tarndan ileri srlmtr.

2) 3) 4) 5)

Karahanllarda Eitim, Medreseler ve retim

Medreseler, slam Eitim Tarihinde mescitlerin retim iin yetersiz kalmas gibi sebeplerle ortaya kmtr. Bu kurumlarn ortaya knda Uygur Budist kurumlarnn etkisi olduu da dnlmektedir. lk medreselerin Orta Asya slam kentlerinde ortaya kt dnlr.

Karahanllar balca medreseleri,

Buraya Gktrk haritas dzenlenip ad geen ehirlerle ilgili yerler yaptrlacak

Takent, Yarkent, Buhara, Kagar, Semerkant,Balasagun gibi nemli kentlere kurmulardr. Bu ehirler bilim, kltr ve sanat merkezi halini almlardr.

 Film

Bu Eitsel ve Kltrel Zenginlii Salayan Baz Trkler ve Uzmanlk Alanlar yledir;

Farabi, Belhli Ebu Zeyd: Felsefe,Eitim v.s.

Biruni:Tabiiyat

bni Sina : Tp,Felsefe,Eitim

 Ebu Sleyman Mehmet, Eb Hayr bni Baba : Tp Musa Kardeler, Buzicanl Ebuvefa, Trkolu Ebulfadl, Eb Belze: Matematik.

Belhli Eb Maer, Ferganeli bni Kesir: Astronomi, Geometri.

 Trke ile Trk kltrnn en eski ve en nemli eserlerini veren isimler arasnda Balasagunlu Yusuf, Kagarl Mahmut,

Ahmet Edip ve Ahmet Yesevi saylabilir.

Karahan hkmdarlarnn bilimseverlii lkede bilim adamlarnn oalmas iin uygun bir ortam oluturdu.Karahan hkmdarlar lkenin her yerinde medreseleri yaygnlatrmaya almlardr. Bunun bilim sevgisinin yan sra 2 sebebi daha vard.
1) Trk boylarnn yeni inanlarn pekitirme , 2) Medreselerden iilere kar Snni Hanefi inanlar pekitirme konusunda yararlanma.

Bura Kara Han Ebu shak brahimin Semerkantta kurduu bir medresenin vakf belgesi gnmze kadar ulamtr.

Peki medreselerin yaps ve ileyii nasld?

Medrese bilim ve din adamlar iin toplant yeri, Bir camisi, alma Odalar, Ktphanesi, Edeb retmeni iin bir odas, renciler iin kk odalar, Avlusu, Bahesi olan bir yapyd.

 Medreselerde grevlilere maa verildii gzlenmektedir. Ayrca Karahanllarda BURSLU RENC sistemine geildii de karmza kmaktadr. Medreselerde alan balca kiiler olarak,
Hanifi Mderris, Kuran reten retmen, rencilere burs datan biri, ki hademe, Beki, KTPHANEC sralanabilir.

Medreselerde ihtiyac olanlar doyurma, kurban sadaka, zel dini gnlerdeki yardmlara para ayrld bilinmektedir. Bu kurumun Snni-Hanifi rencilere hizmet verdii belirtilmektedir. Ancak iilerde kendi mesheplerinin propagandasn yapmak iin Darllim denen okullar kurmulardr.

FARAB(780-950)
Farabi felsefe ve dier bilimlerde gsterdii almalar ve hrete, paraya nem vermeyen stn kiiliiyle Aristodan sonra kendisine ikinci retmen(muallim-i sani) denilmitir.Felsefe, mantk, ahlak, psikoloji, geometri v.b konularda yzden fazla eser yazmtr.

FARABNN ETM GRLER

Trk eitim tarihinde dorudan eitim bilimine ynelik grler ileri srd bilinen ilk dnr olmas nemlidir.
1) Farabiye gre eitimin amac: Mutluluu bulmak bireyi topluma yararl hale getirebilmektir. 2) tr eitimci vardr. Aile reisi, aile fertlerini;retmen, ocuk ve genleri; devlet bakan milleti eitmekle grevlidir.

3) Farabi retim ve eitimi ayrr. Ona gre eitim; milletlerdeki ahlaki erdemleri ve i sanatlarn var etme yntemiyken retim, milletler ve ehirlerde kurumsal erdemleri var etmektir. Bu ayrma gre, retim kuramsal, eitim de davran deitirmeye arlk veren bir uradr anlayna uygundur.

4) retimde kolaydan zora ilkesini ortaya atmtr ki bu gnmzde de kabul grmektedir. 5) Bir ey retilmeden dierine geilmemelidir ilkesini kabul etmitir. 6) retmen rencilerle Sokrat gibi tartmay bilmelidir.

7) retimde mantk ve felsefeye yer verilmelidir.

8) rencinin renme isteinin srdrlmesine allmaldr. 9) ocuklara karar verme ve sorumluluk alma yetisi kazandrlmaldr.

10) Disiplin ne sert ne yumuak olmaldr. Ilman bir ortam oluturulmaldr. ocuk szle anlamazsa zora bavurulabilir.

FARABNN BLMSEL YNTEME BAKII

Her meselede aranan kesin gerei elde etmektir. Ama ok defa kesinlii elde edemeyiz. Aradmzn bir ksmna dair kesinlik, geri kalanlara dair de zan ve kanaat elde edebiliriz. Tek yntem bizi sorunlar hakkndaki eitli kanaatlere gtremez. phe bir aratrma yntemi olmaldr.

FARABNN SYAS ETME LKN GRLER

Hkmdar bazen ikna bazen zorlama yntemine bavurabilir fakat bu bilgi beceri gerektirir. Ona gre hkmdarn doutan sahip olmas gereken zellikler: Vcudunun tam, organlarnn salam olmas, zeki, uyank ,iradeli olmas, doru szl,adil, lml olmas v.b. Sonradan kazanmas gereken zellikler ise; Bilgelii, nceki kanun ve kurallar bilmesi, gzel konuma sanatn renmesi,sava sanatn bilmesi v.b.

BN SNA (980-1037)
Dnya dnce, tp ve eitim tarihinde ok nemli bir yeri vardr.Eitim alanndaki grlerinin Baty etkiledii ve yeni eitim akmna temel oluturduunu kabul eden grler vardr.

 bni Sinaya Aristo ve Farabiden sonra gelen anlamnda nc retmen yani mualim-i salis denilmitir.

Samanoullar devletinin Buharadaki ktphanesinde alrken oradaki ok deerli kaynaklara ulama frsat yakalamt.

BN SNANIN ETME LKN GRLER

1) Kanun ve ifa adl eserleriyle tp dnyasnn en nemli isimlerinden olmu, psikanalist metodun temelini atm yllarca Avrupa ve Osmanlda kitaplar okutulmutur.

2) bni Sinaya gre ahlak ve fazilet, zenginlik ve hretten ok daha nemlidir. Ahlaki davranlara ve fazilete ulamak iin belirledii balca ilkeler unlardr:

a) Nefsin isteklerine uymamak. b) Gazap,ehvet, hrs, korku eseri ortaya kabilecek davranlar engellemek. c) Yalandan kesinlikle uzaklamak. d) yilik yapmak, iyileri sevmek ve ktlkten men etmek.

3) bni Sinaya gre devlet adamlar filozof ve bilim adamlarndan yararlanan, erdemli hayat sren, kadnlardan uzak duran bir yol izlemelidir. Kendisi de vezirlik yapmtr.
bni Sinann bilim, mutluluk ve eitim arasnda kurduu iliki akli tasavvuf denen sistemin unsurlarndan biridir.Ona gre eitim ve bilim insann kendini mkemmelletirmesi ve Allah bulmas iin gereklidir.

BN SNAYA GRE ETMN TEMEL AMALARI

1) nsann yeteneklerini en st dzeye kadar gelitirip yeteneklerden arnmas, 2) Allahn varln bilmesi ve etkisini her an hissetmesi.

4) bni Sina hijyen konusuna ve bilinli hareket etmenin nemine deinerek beden eitimine katk salamtr. 5) bni Sina bebeklik ve ocukluk dnemi bakmla ilgili nemli noktalara deinmitir. Bunlar, 2 yl boyunca bebein dzenli emzirilmesi, banyo yaptrlmas ve temizliinin salanmas, oyun oynamasnn nemini vurgulamas, ailenin ar olmayan ilgisine olan ihtiyacnn vurgulamas, ninni dinletilmesi ve kklkten itibaren hareket ettirilmesine ynelik sylevleridir.

6) Ahlak eitimi ok nemlidir. yi insanlarla beraber olmasn salama, hatalarn baskc olmadan dzeltme, gerektiinde azarlama fakat dayaa en son are olarak bavurmay nerir.
7) ocuklar 6-14 ya arasnda okutulmaldr. 8) retmenin tamas gereken zellikler;
Dindar Drst Bilgili nsafl Temiz Kibar ocuk eitim ve geliimini bilen Ne ar yumuak ne de ok sert olan bireyler olmaldr.

9) ocuklar arasndaki doal rekabeti faydal bulur ve birbirlerinden ok fazla ey reneceklerini kabul ettii iin zengin ocuklarnn zel ders alarak yetimelerini uygun bulmaz.

10) Okulun programnda Kuran, eriat, Dil ve Ahlaki iireler, Beden Eitimi, Sanat ve Meslek retimi yer alr.

11) Eitim ve retmenlik bir UZMANLIK ALANIdr ve herkes retmen olamaz rn benimsemitir. 12) Eitim ve retim yntemlerinin balcalar yledir.
a) Nezaket, yumuaklk,nasihat, b) dl ve vgye yer verme, eitimsel amal ceza verme ve dayaa en son are bavurma, c) Kolaydan zora, basitten karmaa yol izleme, d) Snf ortamndan faydalanma, e) rnekleme, f) Tekrar.

BN SNAYA GRE ETM RETM TRLER

1) 2) 3) 4) Zihni retim: retmen genel konuyu ak bir ekilde rnekler vererek anlatr. Snai retim: retmen ara-gere kullanmasn retir. Telkini retim: retmen tekrar ettirerek retir. Taklidi retim: retmenin gvenilirlii sonucu retmenin sylediklerinin hemen ve aynen benimsenmesidir. Tenbihi retim: retmenin renciye evresinde karlat olaylar , bunlarn nedenlerini ve etkilerini retmesidir. Tedibi retim: t ve nasihat yoluyla gerekleen retimdir.

5)

6)

13) bni Sina, eitimi anne babann grevi olarak grm bu sorumluluu devlete yklememitir. 14) bni Sina eitim ve bilimi herkese ak olarak grmtr.
15) Din ve meslek eitimine nem vermi her ocuun isteine ynelik eitim almasn desteklemitir. 16) ocuun yat ve arkadalaryla beraber eitilmesi zerinde durmutur.

17)

ocuklar

arasndaki bireysel vermitir.

farkllklara

nem

18) ocuun ilgisinin nemin vurgu yapmtr. 19) Oyunun nemi zerinde durmutur. 20) Deneye, gzleme ve nedenleri aratran bir eitime nem vermitir.

21) Eitimi basknn olumsuz etkilediini ve disiplinin ne ok kat ne de ok yumuak olmamas gerektiini vurgulamtr. 22) Eitimde ara gere kullanmn snai retimde aka belirterek eitim teknolojisinin kurucusu saylmtr.

BALASAGUNLU YUSUF (1018-1069)

Kutadgu Bilig adl eseriyle Trk eitim tarihinde nemli yer tutar. Farabi ve bni Sinann etkisinde kalmtr. Kutadgu Bilig, Trke Uygur yazs ile manzum olarak yazlmtr.(6645 beyit)Mutluluk veren bilgi anlamn tar.

Kutadgu Biligde devlet ynetimi ve insanlarn ahlaki davran kurallaryla ilgili tler yer almaktadr. Balasagunlu Yusufun Kutadgu Bilig adl eserinden anlayabildiimiz baz grleri yle sralanabilir.

1) Hkmdar bilgiyle donanmal ve adaletli davranmaldr. 2) Hkmdarn onu doru yetkisinin HUKUK kanuna sayg duymas ve uygulamas , hkmetme nnde grlmtr.Bu DEVLET anlaynn temelidir.

3) Ahlaki davranlar: Bilgiyi arttrmaya almak, az konumak, aceleci olmamak, sabrl olmak, fke, kibir ve kinden kanmak, dindar olmak eklinde grlmtr.

4) Ahlaki davran mutluluun artdr. Ahlakl olmak ise bilgili olmaktan geer. 5) ocuklara anne ve zellikle baba tarafndan sk bir eitim verilmelidir. 6) ocuklar aileler kendi elleriyle eitmelidir.
7) Erkeklere kzlardan daha fazla nem yklenmitir. Fakat bunu Mslmanla deil Yusuf Has Hacipe yklemek gerekmektedir.

KAGARLI MAHMUT
Kagarl Mahmut, 10721074 yllar arasnda Araplara Trke retmek amacyla yazd Divan- Lgat-it Trk adl esriyle Trkenin ilk lgatn dzenleyen ve reten olarak Trk Eitim Tarihimizde nemli bir yer tutar.

Bilim dili olarak Arapann kullanld bir dnemde Trkenin daha zengin olduu gerekesiyle Araplarn bu dili renmesi gerektiini ileri srmtr. Kitabn bu amala Badatta Abbasi Halifesine sunmutur. Trkenin dilbilgisini de yazm fakat bu kitab bulunamamtr.

 Divan yalnzca zengin bir szlk deildir. Toplumlarn leheleri, yaaylar, inanlar, treleri ve ataszlerini de kapsar. Trklerin ilk dnya haritas da buradadr. Trklk bilgisinin en eski ve en kkl abidelerinden birisi olarak kabul grr.
Kagarl Mahmuta gre Trk ad Tanr tarafndan verilmitir ve Tanr tarafndan Trk egemenliinin uzun srecei belirtildii iin Trkeyi herkes renmelidir.

KAGARLI MAHMUT A GRE ETM

1) 2) 3) Aile ocuk bakm ve yetitirilmesinde nemlidir. Anne bebei beikte sallayarak ve ninni syleyerek uyutmaldr. Bebek altn fazlaca slatp hasta olmasn diye beik delinir ve idrar bir kamla dar atlrd bu kama da sibek denirdi. O dnemde ocuklarn korkutulduklar anlalmaktadr. Oyunun ocuk iin nemi zerinde durmutur. Bilime ok nem verdiini eserinde belirtmektedir. Ayrca bu eser bize Trklerde yaygn bir okuma, yazma ve bilgi edinme geleneinin varln gstermesi bakmndan da nem tamaktadr.

4) 5) 6)

KAGARLI MAHMUTUN TRKEY RETM YNTEM

1) ok sayda rnekten hareket edip kurala ulama yntemini benimseyerek gnmz yabanc dil retiminde benimsenen bir yntemi uygulamtr. 2) rnekleri gnlk hayattan, ataszleri ve iirlerden derlemitir. 3) Dil retirken Trk Kltrn retmeye zel bir nem vermitir. 4) Tekrara yer vermitir. 5) Eserini 4 kere yazarak eser yazma konusunda titiz davranlmas gerektiini gstermitir.

Seluklu devleti

BYK SELUKLU
Bat Gktrk Devletinin yklmasndan sonra Yedisu Blgesinde Trgi Devletini kuran Ouzlarn bir ksm Araplarn, Karluk ve dier Ouz boylarnn basklarna dayanamayarak yklm ve kuzeybatya ilerleyerek bakenti Yenikent olan Ouzlar(Hazar) Devletini kurdular.

SELUKLULAR VE ANADOLU BEYLKLER

SELUKLULARA LKN BAZI NEML BLGLER

Seluklular, hkmdarlar Seluk Bey zamannda 1000 yllarnda Mslman olmulardr. Dandanakan Savann sonunda Gazneli Mesut yenilince 1040 ylnda Turul Beyin ynetiminde Byk Seluklu Devleti kuruldu. 1071 Malazgirt Savan Bizansa kar kazanan Alparslann bu zaferinden sonra Anadolu Trklemeye balamtr. Sultan Sancarn lmyle ise Byk Seluklu Devleti paralanm ve yklmtr.

SELUKLULARDA ETMN TEMEL ZELLKLER

1) 2) 3) 4) Seluklu devlet adamlar eitime ve bilimin gelimesin nem vermilerdir. Medreseler gelimi lkenin her tarafna yaylmtr. Ahilik gibi bir yaygn eitim kurumu ve atabeglik gibi ehzadelerin yetitirilmesi iin bir uygulama ortaya kmtr. Seluklularda zamanla baz Trk deerleri unutulmaya yz tutmutur. Bu durumu Kagarl Mahmut zntyle eletirmitir. Zamanla Farsa ve Arapa kullanlmaya balanmtr. Bunu sebebi Fars edebiyatnn glenmesi ve Kurannn Arapa oluudur. Seluklularda alp,gazi veli insan tipi bir arada grlm bunlardan Dede Korkut kitabnda bahsedilmitir.

5)

SELUKLULARDA RGN VE YAYGIN ETM KURUMLARI

Seluklularda Turul Bey, Alparslan, Melikah, Nizamlmlk, Sancar gibi devlet adamlar bilim adamlarna, sanatkarlara sayg gstermi, eitim ve retimin yaygnlamasna almlardr. Seluklularda rgn ve Yaygn Eitim Kurumlar ayr ayr incelenebilinir.

SELUKLULARDA RGN ETM KURUMLARI

MEDRESELER lk Seluklu medreseleri 1040 yllarnda Niaburda Turul Bey tarafndan kurulmutur. Alparslan dneminde 1067de Badatta Nizamiye Medreseleri adyla nemli kurumlar alm, bu ad tayan baka kurumlarda grlmtr.

MEDRESELERN SELUKLULARDA NEM KAZANMASI VE YAYILMASININ BALICA SEBEPLER

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) Snni-Hanefi olan Seluklularn, evrelerindeki ii ve Fatmilerin ar mezhep propagandalarna kar koyma ihtiyac. Genileyen imparatorluk iin memur yetitirme ihtiyac. slamiyeti yeni benimsemi Ouz topluluklarnn yeni ihtiyalarn pekitirme. Din adam yetitirme ihtiyac Yoksul ve yetenekli rencileri okutup topluma kazandrma ihtiyac Bilginleri maaa balayp devlete bal klmak ve gizli hareket etmelerini engellemek Devlet adamlarnn eitim ve bilimseverlii.

Badat Nizamiye Medreseleri Yksekretim Kurumlardr. teki medreseler mderrislerinin durumuna gre orta ve yksek retim saylmlardr.

MEDRESE PROGRAMLARI VE GAZAL

Badat Nizamiye medreselerinde okutulan balca dersler;
Din ve Hukuk Dersleri Kuran Okuma Tefsir Hadis Fkh Kelam Dil Edebiyat Dersleri Arap Edebiyat Fars Nahiv Sarf Hitabet Felsefe Dersleri Felsefe Mantk Msbet Bilim Dersleri Tp Cerrahi Riyaziye Hesap Hendese

iir
Cerh ve Tadil Tarih Edeb

Msellesat
Ncum Heyet Tabiiyat

Nizamiye Medreseleri esas olarak din,hukuk, dil retimi yapmtr. Tp retimi ise daha ok hastanelerde yaplmtr. Bu tp okullarn Darifa denir.
Felsefe ile ilgili bilimler ok gemeden kaldrlmtr. 1091-1095 yllar arasnda Nizamiye Medreselerinde rektrlk ve mderrislik yapan Gazalinin bu bilimlere tepkisinin ok sert olduu bilinmektedir. O felsefenin pheci ynteminin inanc sarstn dnerek kar km benzer bir sebeple akli bilimlerinde fazla ilgilenilmemesi gereken alanlar olduunu savunmutur.Gazali gibi saygn bir din bilginin bu tutumu felsefe, msbet bilim ve bilimsel dnce zerinde almak isteyenlere ket vurmutur.

RETM DL VE YNTEM
retim, bilim ve kitap yazma dili ortaada esas olarak Arapa olsa da kitap kenarlarnda Trke aklamalara da yer verilmekteydi.

Medreselerde ezber yntemi kullanlyordu. Sre belirli deil belirlenen kitaplarn bitirilmesi ve mderrisin takdiri esast.
Fakat yksekretim en az 5 yl sryordu.

MDERRSLER
Hkmdar veya vezir tarafndan atanrlar,
lnceye kadar grevde kalrlar,

Cbbe ve sark giyerler,

Maalarn devletten alrlard. Mderrisler afiilii savundular. Kitaplar devlet tarafndan veriliyor ve dna klamyordu. Bu da resmi ideolojiyi destekleme amacnn tesine gemiyordu.

 MUD: Mderris yardmcsyd. rencileri altrr, onlara rehberlik yapar, mderrisin onlar tanmasna yardmc olurdu.
RENCLER: rencilik iin ya snr yoktu. Bursla ve medreselerde kalarak eitim retime katlrlard. MAL KAYNAKLAR: Esas olarak vakflar geliri salyor ancak zaman zaman baz medreselere devlet yardm da salanyordu.

MEDRESELERN ETKLER VE ORTADAN KALKILARI

Medreselerin balca etkileri: a) b) ii propaganda ve faaliyetlerinin nlenmesinde, Snni mezhepler arasnda dayanma salanmasnda,

c)
d) e)

Toplumda ortak dnce ve amalarn glenmesinde,

Devlet adam yetitirmede nemli katklar salamlardr. Dier slam lkeleri medreselerine rnek olmular, hatta Bat Avrupa niversitelerini de onlardan esinlendii ileri srlmtr.

ORTADAN KALKILARI:
1) Byk Seluklunun 12. y.y.da paralanmas,

2)

1258de Moollarn Badat igal ve tahrip etmeleri gibi nedenlerle Nizamiye medreselerinin nemleri kayboldu.
Baz yneticilerin gelirlerine el koymalar balca sebeplerdir.

3)

MEKTEPLER: Haklarnda ok fazla bilgi olmasa da genellikle camilere bitiik yapldklar, Kuran, din, aritmetik eitimi verdikleri bilinmektedir.

B) YAYGIN ETM KURUMLARI

Cami ve mescidler,

Bilginlerin evleri,
lim ve edep toplantlar, Saraylar, Kitaplar, Ktphaneler

Dinleyici kabul edildii, halka da okuma yazma Kuran retildii iin medreseler,
Ahilik tekilat.

ATABEGLK KURUMU
Seluklularda ehzadelere sava ve siyaset ilerini retmekle grevli olan kiilere lala, atabeg, lalabeg kullanlyordu.
Atabegli ok st bir mertebeydi. ehzadeler bir atabeg rehberliinde valilie atanr ve ynetim renirlerdi. Atabegler sultana balyd ancak banda bulunduklar yrelerde geni yetkileri vard. Atabeglerin grevleri arasnda ehzadelerin hkmdara kar ayaklanmalarn engellemek olsa da zaman zaman kendi destekledikleri ehzadeyi tahta karma suretiyle ynetime gemek iin kargaa kardklar grlr.

SELUKLULARLA ADA AVRUPA ETMNN DURUMU

Bat Roma imparatorluu ykldktan sonra Bat ve Orta Avrupa karanlklara gmld. Kilise basit bir ilkretim srdrmeye ve baz eski bilgi ve kitaplar srdrmeye alyordu. Dou Roma mparatorluunda ise, eitim retim devam etti. Bizans; Srp, Bulgar ve Ruslarn Hristiyanlap ortak yazya sahip olmalarn salad.

 Orta ve Bat Avrupada Karl arlman bir devlet kurup soylu ocuklarn ilerde merkeze bal kalmalar amacyla eiten Saray Okullarn at. Batl bilgin Alcuinde burada dersler verdi. arlman kendisi de dersler ald.
Din adamlarnn iyi yetimelerini ve halk ocuklarna ilkretim vermelerini de istiyordu.

 Abbasi hkmdar Harun Reid ile iliki kuran arlmann ondan ksmen etkilendii grlmektedir.
arlman ldkten sonra Avrupada gerileme grlse de onun fikirleri unutulmad,12. y.ydaki eitim ve bilimsel gelimede etkisi oldu. 10. ve 12. yzyllar arasnda Trkler eitim ve bilimde parlak bir dnem iindeydi.

Avrupallar 12. yzylda eitim ve bilim alannda slam Dnyasyla 3l bir ilikiye girdiler. 1) Avrupa'dan bir ok renci spanya ve Sicilyada Mslman medreselerinde renim grd. Bu rencilerin bazlar kendi lkelerinde niversite atlar. rn: Oxford,1214; Cambridge,1229 Avrupallar Mslmanlarn felsefi ve bilimsel eserlerini Latinceye evirdiler. Talas zaferi sonucunda Araplar inlilerden rendikleri kat yapma tekniini 1150 de Mslmanlar Avrupaya tadlar.

2)

3)

12. yzyl Rnesanss olarak bilinen bu dnem felsefe ve bilim Rnesans olarak da bilinir. Avrupallarn temizlik ve sala ilikin tutumlar da geriydi.

1095lerde Avrupallarn Seluklu ve slam Dnyasna balattklar hal seferleri de bilgi edinmelerini salad. niversiteler zel okullar ve kiliselerin birlemesinden olutu.Medreselerden etkilenmilerdir. retim dili Latince ve balca dersler lahiyat, Felsefe, Hukuk, Tp, Matematikti. Profesrler bata din adm olsalar da sonradan laik bir yap olutu.Eitim yntemi skolastikti.niversitelerde doktora imkan saland. Millet olma ve Avrupal olma bilinci geliti.

 Avrupallarn bu yenilikleri kabulnde uzlamac yorumlar nem kazanr. rnein; Saint Thomas dAquin gereklerin Tanrdan geldiini syler, Aristoyu ve felsefeyi de reddetmez fakat eliki durumunda dinin stn grlmesi gerektiini syler. 1200lerde niversiteler kurulurken Engizisyon Mahkemeleri de kuruldu. Kiliseyle elienler ikence grd. 1492den sonra Mslmanlar da ikenceye urad.

AHLK VE TRK ETM TARHNDEK YER

Ahilik,Ahi Evran Hazretleri tarafndan Hac Bektai Veli hazretlerinin tavsiyesiyle kurulan Esnaf dayanma tekilatdr. Aslen Horasan Kkenli olup Seluklu ve Osmanl dnemlerinde Anadoluda yaayan Trkmen halkn sanat, ticaret, ekonomi gibi eitli meslek alanlarnda yetimelerini salayan, onlar hem ekonomik hem de ahlaki ynden yetitiren, alma yaamn iyi insan meziyetlerini esas alarak dzenleyen bir rgtlenmedir. Kendi kural ve kurullar vardr. Gnmzn esnaf odalarna benzer bir ilevi olan Ahilik iyi ahlakn, doruluun, kardeliin, yardmseverliin ksacas btn gzel meziyetlerin birletii bir sosyo-ekonomik dzendir.

AHLE YE ARTLARI
Ahi olmak ve petamal kuanmak iin kiinin bir Ahi tarafndan nerilmesi zorunludur. ye olmak isteyenlerden yedi fena hareketi balamas ve yedi gzel hareketi amas beklenmektedir:
Cimrilik kapsn balamak, ltuf kapsn amak Kahr ve zulm kapsn balamak, hilim ve mlyemet kapsn amak Hrs kapsn balamak, kanaat ve rza kapsn amak Tokluk ve lezzet kapsn balamak, riyazet kapsn amak Halktan yana kapsn balamak, Hak'tan yana kapsn amak Herze ve hezeyan kapsn balamak, marifet kapsn amak Yalan kapsn balamak, doruluk kapsn amak Kafirler, evresinde iyi tannmayanlar, kt sz getirebilecei dnlenler, zina ettii ispatlananlar, katiller, hayvan ldrenler (kasaplar), hrszlar, dellallar, cerrahlar, vergi memurlar, avclar, vurguncular rgte katlamaz.

 banda uygulanan eitim, namaz saatlerinde dkkan kapatma sonrasnda ama, drst alma v.b ilklerin retilmesini kapsard. Yaplmadnda selam kesme, kurban kesmeye zorlama gibi yaptrmlar olurdu.
Ahilik tekilat Seluklular dneminde ekonomik ve ticr faaliyetlerinin yan sra, asker ve siyas faaliyetlerde de bulunmu,aynen Bektai ve Yenierilerin Ocaklarnn olduu gibi Osmanl Beylii'nin kuruluunda ve glenmesinde etkin rol oynamlardr. Osmanlnn kurulmasnda etkin olan 4 unsur arasnda Ahilii de belirtmitir. lk Osmanl padiahlarnn ve vezirlerinin ou Ahi Tekilat'na mensup eyhlerdir

 Ahilik geleneinin unutulmamas iin Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Odalar tarafndan baz ehirlerde her yl Ahilik haftas ve kutlamalar yaplmaktadr. Ahilik tekilat, genlerin iyi yetimesini ve meslek kazanmasn salard. Sava, afet vs. kt durumlarda da kuruma yeler ve halk arasnda dayanma olurdu. Padiahlar ve dier yneticiler de ahilik tekilatn destekleyerek gelimesini istemilerdir.

NZAMLMLK
Byk Seluklu Devleti'nin veziri ve Siyasetname adl tler kitab yazan devlet adam ve siyaset bilimcisidir. Devlet ynetiminde hayli etkili olan Nizamlmlk'n vezirlii Alparslan ve Melikah dnemlerinde n salmtr.

Nizamlmke gre devlet ynetiminin temel ilkesi adalettir. Devlet adamlar kyamet gnnde yaplan tm adaletleri bizzat kendileri deyeceklerdir bu yzden srekli takipte olmaldr.

4 tr su kesinlikle affedilmemelidir.
1) 2) 3) 4) lkeyi ykmaya alma, Harama karma, Devlet srrn korumama, Hkmdara riyakar davranma.

Hkmdar dindar olmal zaman zaman din adamlarna danmaldr. blmne dikkat etmelidir.

MEVLANA CELALETTN (1207-1273)

Mevln Celaleddin-i Belhi Rumi slam ve tasavvuf dnyasnda tannm bir Fars air, dnce adam ve Mevlevi yolunun ncsdr. Eserleri; Mesnevi Byk Divan "Divan- Kebir" Fihi Ma-Fih "Ne varsa indedir" Mecalis-i Seb'a "(Mevlana'nn 7 vaaz)" Mektubat "(Mektuplar)"

 Mesnev; ok ynl, zengin bir eserdir. Muhtevasnda; tefsir, hadis, fkh, kelam, tasavvuf, tarih, tp gibi ilimlere ait konular, zamann rf ve detlerine dair bilgi ve birok hikye mevcuttur. Mevlna, bu eserde; gerek bir rehber olarak iyi ve kt, doru ve yanl karlatrmas ile sebep-sonu ilikisi iinde eitici niteliini gsterir. Bu mukayeseler; melek-eytan, adalet-zulm, alak gnlllk-kibir, doruluk-hile ve yalan, cmertlikcimrilik, almak-tembellik, kanaat-hrs, bakalarnn kusurlaryla uramak-hogr, fke/acele-sabr gibi onlarca konuya dairdir.

 Mesnevi okutabilmek iin Darlmesneviler Kalenderhaneler kurulmu. Mesnevi okuyanlara bu kitab okutabilme hakk verilmitir.
Mevlana eitimin gcne inanr. Ona gre insan eitilebilir bir varlktr. retimi kk admlarla ve incitmeden gerekletirmek gerekir.

Alimlik ise kiinin kendisinde vardr sonradan ipek giysiyle kazanlmaz.

MEVLNNIN VASYET Sevgide gne gibi ol, Dostluk ve kardelikte Akarsu gibi ol, Hatalar rtmede gece gibi ol, Tevazuda toprak gibi ol, fkede l gibi ol, Her ne olursan ol, Ya olduun gibi grn, Ya grndn gibi ol.

mzik

NASRETTN HOCA (1208-1284)

13. yzylda Hal Mool istilalar nedeniyle yoksullua ve skntlara dm Orta Anadolu halknn iinde yaam bir halk eitimcisidir.Hocann verdii temel derslerin balcalar unlardr. a) yimser olma, b) Saduyu ile dnme, c) Eletirerek iini boaltma.

TEEKKRLER

KAYNAKLAR
1)

2)
3) 4)

5)
6) 7)

8)

Akyz, Y. (2006). Trk Eitim Tarihi. Pegem A Yaynclk.Ankara. Sakaolu,S. (2008). Akademik Sayfalar Dergisi,8(23).Kgarl Mahmd ve Dvn zerine. http://tr.wikipedia.org/wiki/Nasreddin_Hoca Akyz,Yahya. Farabinin Trk ve Dnya Tarihindeki yeri eriim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/512/6288.pdf . ilenti, K. Bilimin Geliimi inde bni Sina ve Eitim Teknolojisi. Eriim Adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/512/6288.pdf Gven,. Byk Seluklu Devletinde Eitim retime Genel Bak. Eriim Adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/501/6024.pdf Bekirta. . Trkenin Geliim Tarihesi ve Trke Bilim Terimleri Tretilmesi. Eriim Adresi: bayrambas.googlepages.com/i.bakirtasTRKENNGELMTARHESVETRKEBLM.pdf Snmez,V.(2002).Eitim Felsefesi.An Yaynclk.Ankara