MEHUR TRK VE SLAM KMYA BLGNLERNN HAYATLARI VE KMYA LMNE KATKILARI BN SNA (9801037)NIN KMYA LMNE HZMETLER

slam hkemasnn Eflatunudur. Filozoflarn staddr. Eserleri Avrupa niversitelerinde 600 sene temel kitap olarak okutulmutur. Doktorlarn sultan unvanyla anlmtr. En byk hizmeti tp sahasndadr. alarn en byk tp aratrmacsdr. Tp noktasnda Tp ilmini iki satrda topluyorum. Szn gzellii ksalndadr. Yediin vakit az ye. Yedikten sonra drt, be saat kadar yeme. ifa hazmdadr. Kolayca hazmedecein miktar ye. Nefse ve mideye en ar ve yorucu hl, taam taam zerine yemektir. demitir. Yemek konusunda vcuda en zararl olan, drt, be saat ara vermeden yemek yemek veyahut lezzet iin eitli yemekleri birbiri stne mideye doldurmaktr. Kimya ilmini tbbn hizmetine sokmada, Raziyi rnek almtr; bu konuda dnyada Raziden sonra ikincidir diyebiliriz. Zamannn en byk dhisidir. Tp ve kimya ilminden baka felsefe, jeoloji, corafya, fizik, matematik, botanik, zooloji, mzik dallarnda da ok aratrma ve keifleri vardr. Is ve gaz basnc konularnda keifleri olmutur. Torielliden nce ak hava basncn lmtr. Sularn temizlenmesiyle ilgili almalar yapmtr. me suyunun, salk zerindeki etkisini aratrarak suyun kalitesinin nemini belirtmitir. Farkl branlardaki 29 meselede Avrupal bilim adamlarna nclk yapmtr. Tp alannda onlarca hastal ilk tehis ve tedavi etmitir.
1

rnein; eker hastalnda, idrarda eker bulgusunun varln ilk kefeden odur. Bulac hastalklara kk mikroorganizmalarn sebep olduunu tespit etmitir. Ameliyatlardan nce hastaya anestezik ila yapmak da onun buluudur. Etil alkol tpta steril amal olarak ilk kullanandr. Damar iine yaplan rnga da bni Sinann icaddr. Koruyucu hekimlik ve tedavide bni Sinann belirttii 780 ilacn istisnasz hepsi gnmzde kullanlmaktadr. Batllar ona Avicenna derler.

CABR BN HAYYAN (721805)

Horasanda dodu. Kufede vefat etti. Kimya ilminin babasdr. Trk bilim adamdr. Byk dhidir. Dnemin en byk ilim merkezlerinden Harran niversitesinin rektrdr. Ad Latinceye Geber diye gemitir. Cabir bin Hayyann bata kimya olmak zere tp, eczaclk, fizik, astronomi, matematik, felsefe ve eitim alanlarnda ok hizmetleri olmutur. Bunlarn iinde phe yok ki en nemlisi atomla ilgili buluudur. Yunanl bilginler maddenin en kk parasna, blnemeyen en kk parack anlamna gelen atom demilerdi. slam bilginleri, bu kelimeyi o zamann bilim dili olan Arapaya evirirken cz layetecezza dediler. Cz layetecezzann dier ad cz ferttir. Hem atom hem de molekl yerine kullanlabilir. Cabir bin Hayyan ise Yunanllarn atomun paralanamayaca yolundaki teorilerine kar kt. Bu konuda gerek mahiyeti asrlar sonra anlalabilecek farkl gr ortaya koydu. Gnmz dnyasnda, atomla ilgili ilk almalarn ngiliz kimyager John Dalton (17661844) tarafndan yapld, uranyumun ekirdeinin paralanabilecei fikrinin de 1944 Nobel Kimya dl sahibi Alman kimyac Otto Hahn (1879 1968) tarafndan ortaya atld fikri yaygndr.
2

Hlbuki onlardan 1000 yl nce yaam olan Mslman kimyac Cabir Bin Hayyann aadaki szleri asrmzn ilim adamlarn dahi hayrete drecek mahiyettedir: Maddenin en kk paras olan cz layetecezzada youn bir enerji vardr. Yunan bilginlerinin iddia ettii gibi bunun paralanamayaca sylenemez. O da paralanabilir. Paralannca da ylesine bir enerji meydana gelir ki Badatn altn stne getirebilir. Bu, Allahn bir kudret niandr. Cabir bin Hayyan da simyaclar gibi kalay, kurun, demir ve bakrdan altn elde edilebileceini dnyordu. Ancak bunun yolunun atomlarn kontrol altnda paralanp deerlerinin deitirilmesiyle olacan belirtmekteydi. Gnmzde nkleer laboratuvarlarda kontroll ekirdek reaksiyonlaryla yeni yapay elementler veya mevcut elementlerin yapay izotopu elde edilmektedir. leride altn da elde edilebilir. Simyaclar, fiziksel veya kimyasal yolla elementleri altna evirmek istedikleri iin bouna urayorlard. Yine kontrolsz ekirdek reaksiyonlarnn atom bombas olduu da bilinmektedir. Cabir bin Hayyan, ok eski yllarda btn bunlardan sz etmiti. Cabir bin Hayyan, Lavoisierden nce Lavoisier kanununu (ktlenin korunumu kanunu) ifade etmitir; Newtondan nce Newton kanununu (yer ekimi kanunu) aklamtr; Gay Lussacdan nce Gay Lussac kanunundan (gazlarda basn scaklk ilikisi) sz etmitir. Gne enerjisinden faydalanma rn amtr. Kimya ilminin hem teorik hem de pratik alanda byk geliimine sebep olmutur. Cabir bin Hayyann en bariz vasf deneyciliidir. Modern kimya laboratuvarn ilk kuran kiidir. Cabir bin Hayyann kimyadaki dier hizmetlerini yle sralayabiliriz: HCl formlyle gsterilen hidroklorik asidi (tuz ruhu) elde etmitir. HN03 formlyle gsterilen nitrik asidi (kezzap) elde etmitir.
3

 3 hacim deriik HCl ile 1 hacim deriik HN03 karmndan oluan, gnmzde de btn dnyada kullanlan kral suyunu kefetmitir. Altn, yalnz kral suyuyla kimyasal reaksiyona girer; baka hibir elementle reaksiyona girmez. Kral suyu, hem altnn saf olup olmadnn anlalmasnda hem de altn alamlarndaki altnn yzde bileim miktarnn bulunmasnda kullanlr. Altnn saflnn belirlenmesi ve sahteciliin nlenmesinde bugn de kullanlan en yaygn yoldur. retilen asitler sayesinde, hem Cabir bin Hayyan hem de gnmze kadar btn kimyaclar baz metal bileiklerini elde edebildiler. Cabir bin Hayyann elde ettii baz bileikler unlardr: ap (KAlSO4), niadr (NH4Cl), gm nitrat (AgNO3) vb. Cabir bin Hayyan kristalizasyon, szme, eritme, buharlatrma, sblimletirme, damtma, zme vb. metotlar gelitirdi veya kimya ilmine kazandrd. George Sarton (Corc Srtn), Fen Bilimleri Tarihine Giri adl nemli almasnda 750 ile 800 yllar arasndaki dnemin en nemli ilim adam olarak Cabir bin Hayyann adn vermitir. Bir ksm tabirler vardr ki Cabir bin Hayyan ve dier kimyaclar sayesinde Bat dillerine gemitir. Bunlardan bir ksm unlardr: Alcohol (Arapa asl el kuhl) Alkali (Arapa asl el kali) Kimya (Arapa asl kimie) Alembic (Arapa asl el imbik) Paslanmayan elik alam elde etmitir. eliklerde paslanmay nlemitir. Grlyor ki Cabir, gnmzn modern ilminin dayanm olduu gzlem ve deney metotlarn, asrlarca nce kullanmtr. nl Fransz bilim tarihisi Marcellin Berthelot (18271907) Cabir bin Hayyan hakkndaki dncelerini yle aklamtr:
4

"Aristo'nun mantk ilmindeki yeri neyse, Cabir bin Hayyan'n kimya ilmindeki yeri de odur. Aristo, mantn kurucusu ve stad olarak kabul edildii gibi Cabir bin Hayyan da kimyann kurucusu ve staddr." Alman oryantalist ve fen bilimleri tarihisi Julius Ruska da (18671949), kimyann temellerinin Yunanca tercmelerle atlmadn, Arapa eserlerin tercmeleriyle atldn belirtmektedir. Ortaa felsefecilerinin nemli isimlerinden olan ve felsefenin grevini; insan Tanr bilgisine gtrme ve insan O'nun hizmetine koturma olarak dile getiren Roger Bacon (1214 1294), Cabir bin Hayyan' ustalarn ustas olarak anmaktadr.

RAZ (864925)NN KMYA LMNE HZMETLER

Razinin nemi byktr. Asrlar boyunca Avrupaya ders veren Arap kimyager ve doktordur. Tahrana yakn Reyde dodu, Badatta vefat etti. Asl ad Ebubekir Muhammed bin Zekeriyadr. Doum yerinden dolay Razi adn almtr. skit Trklerindendir. H2S04, etil alkol, antiseptik vb. kimyasal maddeleri kefetmitir. Devrinin en byk bilginidir. Doum gn olan 27 Austos randa her sene Tp Bayram olarak kutlanr. 230 kitab vardr. Bu kitaplardan 12 adedi kimya eseridir. Kitab l Esrar (Srlarn Kitab) adndaki en mehur kimya kitab, 14. asra kadar kimya ilminin ba eseri olarak Batda okutulmutur. Kimyay tbbn hizmetine sunmutur.
5

Btn eyay fiziksel ya da kimyasal yolla altna evirme iddiasnda olan simyaclarn sama dnceleriyle mcadele etmitir. En byk hizmeti tp sahasnda olmutur. Bbrek mesanedeki talar ilala paralyor veya cerrahi mdahale ile karyordu; bundan dolay operatrln ilerlemesine katks byktr. Hayvan barsandan ameliyat iplii (katgt) yaplarak cerrahide kullanlmas, onunla tp tarihine girmitir. Bitkiden ila yapmay ilk gelitirendir. Bir ila terkibi yaparken onu nce hayvanlar zerinde denerdi. Bitkilerden ila yapma konusunda bni Sina, Raziden ok daha ileridedir. George Sarton, An Introduction to the History of Sciences (Fen Bilimleri Tarihine Giri) adl kitabnda 750 ile 1100 yllar arasnda geen 350 senelik ilim tarihinin her birini 50 yllk 7 dneme ayrm ve her bir dneme o dnemdeki en nemli ilim adamnn ismini vermitir. 850 ile 900 yllar arasn da Razinin adyla anmtr.

EBUL HEYSEM (9651051)

Atmosfer basncyla ilgili nc almalar yapmtr.

EBU'L VEFA (940988)

Matematik ve astronomi limidir. Younluk lmeye yarayan piknometre aletini ilme kazandrmtr.

TRK VE SLAM BLGNLER; KMYA LMNN GELMESNE ZEMN HAZIRLAMILAR, BYK KATKIDA BULUNMULARDIR VE BU KATKIYI BATILI BLM ADAMLARI
6

ONAYLAMILARDIR MEHUR TRKSLAM KMYACILARININ ZDEYLER

Maddenin en kk paras olan atomda youn bir enerji vardr. Yunan bilginlerinin iddia ettii gibi bunun paralanamayaca sylenemez. O da paralanabilir. Paralannca da ylesine bir enerji meydana gelir ki Badatn altn stne getirebilir.
Cabir bin HAYYAN* (721805)
Kimya ilminin babas, Trk bilim adam, byk dhi, Harran niversitesi rektr.

Ben gerek dnr diye kimya ilmini bilene derim.

Razi*
* Arap kimyager, Tahrana yakn Reyde 864te dodu, 925te Badatta vefat etti, asl ad Ebubekir Muhammed bin Zekeriyadr, doum yerinden dolay Razi denmitir. H2S04, etil alkol, antiseptik vb. kimyasal maddelerin mucididir. Doum gn olan 27 Austos randa her sene Tp Bayram olarak kutlanr. 230 kitab vardr.

Maddenin ii, dolu gzkt hlde aslnda botur.

mam Rabbani* (15631624)
* kinci bin ylnn mceddididir. Trkistanl mutasavvftr. Evren ve nesnelerin oluumuyla ilgili dnceleri gnmze k tutmaktadr.

Madde, sonsuz denecek lde paralanabilir.

Nazzam* (792845)
7

* slam limi, Basrada dodu, Basrada yaad, hayatnn son devresini Badatta geirdi.

NAZZAM MADDE, SONSUZ DENECEK LDE PARALANABLR. DEMEKLE NELER SYLEMTR?

1. Atomun paralanabileceini belirtmitir. 2. Atom alt paracklara iarette bulunmutur. 3. Maddenin bir balangtan itibaren var olduunu ifade etmitir. 4. Yar mrden sz ettii dnlebilir.

MEHUR TRKSLAM KMYACILARINI TASDK EDEN BATILILARDAN BAZILARININ SZLER

Kimya Mslmanlar tarafndan kurulmutur. Mslmanlar binlerce keif ve metotlaryla kimya ilminin kuruluuna yardm etmilerdir.
William James Durant* (Vilym Ceyms Drant) (18851981)
*Amerikal filozof, tarihi, yazar.

Orta ada bni Sina tp yazarlarnn en by, Razi en byk Doktor, Beyruni en byk astronom, bni Heysem en byk optik limi, Cabir bin Hayyan en
8

byk kimyagerdi.
William James Durant* (Vilym Ceyms Drant) (18851981)
* Amerikal ilim tarihi aratrmacs.

Kimya bni Sinann bulularyla bugnk seviyesine ulaabilmitir.

Berthold Schwartz* (13181384)
*Barutu bulan Alman kimyager.

Kimyann babas Cabir bin Hayyandr.

Britannica Ansiklopedisi

Razi modern kimyann kurucusudur.

Eric John Holmyard* (Erik Caan Homyard) (18911959)
*ngiliz bilim adam, kimya tarihisi.

Cabirden sonra yaayan Razi kimya ilminin byk kurucularndandr.

Eilhard Wiedemann* (18521928)
*Alman fiziki.

slam kimyaclarnn kendilerinden sonra gelenlere braktklar miras saymakla bitmez.

9

ROGER GARAUDY* (19132012)

* Fransz filozof ve yazar, 1982de Mslman oldu, Mslman olmadan nce Marksizmin nemli savunucularndand.

Gerek kimyager Razidir.

Dr. Sigrid Hunke* (19131999)
* Alman felsefeci, Avrupa zerine Doan slam Gnei kitabnn yazar.

Mslmanlardan nce kimyann mevcut olmadn sylersek mbalaa etmi olmayz.

Haydar Bammat* (18901965)
* Dastanda dodu, Pariste yaad, devlet adam, diplomat, yazar.

imdiki kimyay deney malzemeleriyle ilk defa kuranlar Mslmanlar olmutur.

Corci Zeydan* (18611914)
*Hristiyan Arap tarihi, Beyrut doumlu.

Mslmanlarn ayr bir mesai gsterip gelitirdikleri slamda ilk ele alnan disiplinlerden biri kimyadr.
Dr. Philip K. Hitti* (18861978)
*Arap tarihisi.

Kimyaya deneycilii kazandran Mslmanlardr. Cabir bin Hayyan kimya ilmine buharlatrma, szme, saflatrma,
10

eritme, damtma, kristalizasyon metotlarn kefederek uygulamaya soktu.

Max Meyerhof* (18841951)
*Alman bilim adam.

11