BLM 4

4.1 NEML MOTOR KARAKTERSTKLER

retici firmalar tarafndan verilen motor performans deerleri genellikle normal servis artlarnda ekonomik yakt sarfiyat, gvenirlik ve salamlk salayan maksimum gc gsterirler. Maksimum moment ve ulalabilen maksimum devir deerleri de ayn sekil de verilir. Bu deerler silindir hacmine bal olduu iin farkl silindir

hacmine sahip ayn kategorilerdeki motorlar arasnda mukayese yapmak asndan olduka faydaldr. Bu blmde, motorun almasn karakterize etmek iin yaygn olarak kullanlan geometrik bant ve parametreler verilecektir. Bir motorun performans aadaki kriterlerle hassas olarak belirlenebilir:

En ok kullanlan motor alma aralklar ierisinde her bir hz kademesinde verdii maksimum g (veya maksimum tork). Motorun emniyetli olarak alabilecei g ve devir aral.

Motorun emniyetli olarak alabilecei st limitlerin tespiti asndan aadaki tanmlar nemlidir. bunlar:

Maksimum anma gc Normal anma gc

: Motorun belirli bir sre iin almasna retebilecei en st g snr.

msaade edilen

: Motorun srekli almas durumunda retebilecei en st g snr. : Motordan yukarda tanm verilen glerin elde edildii devir.

Nominal devir

4.2 GEOMETRK ZELLKLER

Aadaki parametreler motorun temel geometrilerini tanmlamaktadr.

Sktrma oran : =
Maksimum silindir hacmi minimum silindir hacmi Vh Vc Vc 1 Vh (1) Vc

D L

Vc

AN

Vc: l hacim Vh: Strok hacmi Silindir ap-strok oran: R=

D L

(2)

Biyel uzunluu -krank ap oran: r a =

ekil 1. silindir,piston biyel ve krank geometrisi.

l r

(3)

lave olarak, strok ve ap arasnda L = 2r (4)

eklinde bir iliki vardr. Yukarda verilen parametrelerin tipik deerleri: Buji atelemeli motorlarda (BAM) =8-12, dizel motorlarnda ise =12-24; kk ve orta byklklerde motorlar iin D/L=0.8-1.2, ok byk ar devirli dizel motorlarnda 0.5e kadar dmekte; kk ve orta byklklerde olmaktadr. =3-4, ar devirli byk dizel motorlarnda ise =5-9

Herhangi bir krank as konumunda ( ) silindir hacmi V:

V= Vc +

D2 (l 4

s)

(5)

Burada s, krank ve piston pin eksenleri arasndaki uzaklktr ve krank as konumuna bal olarak s= r.cos +(l2 -r2 sin2 )1/2 (6)

l s r sin r

Burada

as krank as olarak ifade edilmektedir. Denklem 4

yukardaki tanmlar kullanlarak yeniden dzenlenirse:

V Vc

1 2

1)[

1 cos

sin2 ) 1 2 ]

(7)

ekil 2. Hatrlatma

Herhangi bir krank as

konumunda yanma odas yzey alan:

A=Asb +Ap + D (l+r-s)

(8)

Burada Asb silindir bal yanma odas yzey alan,Ap piston yzey alan. Dz yzeyli piston iin Ap= D2/4 yazlabilir. Denklem (8) denklem (6) kullanlarak yeniden dzenlenirse:

A= Asb +Ap +

DL [ 2

1 cos

sin2 ) 2 ]

(9)

nemli bir karakteristikte ortalama piston hz S p dir:

S p =2Ln

(10)

burada n, motor devridir (devir/s).Ortalama piston hz, hzn bir fonksiyonu olarak motor davrann analiz etmek asndan devir saysna gre daha anlamldr. rnein, emme manifoldunda ve silindir ierisindeki gaz ak hzlar daha ok S p ye gre formle edilir. Yine s transferi hesaplarnda s iletim katsaysnn bulunmasnda silindir ierisindeki gaz hzlar ortalama piston hzna bal olarak verilmektedir. Anlk piston hz Sp diferansiyel formda
Sp ds dt

(11)

ifade edilir. Piston hz, strok balangcnda sfr, strokun ortalarna doru maksimum ve strok sonunda tekrar sfra der. oranlanrsa
Sp Sp sin 1 ( cos (12) sin2 ) 12

Denklem 6 nn diferansiyeli alnp ortalama piston hzna

1.6 1.4

ekil 3de Sp nin 1.2

SP SP

3.5 iin

krank asna bal olarak deiimi 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0 0 N grlmektedir. Ortalama piston hz, motor srtnmesi ve alan aksamlarn ataletlerinden kaynaklanan ykleri yenmedeki

3.5

baarsnn gstergesidir. Bilindii gibi motora giren gazlarn akna kar direncin varl atalet veya hareketli

90 Krank As,

180 AN

paralarn

kuvvetlerinin

oluturduu gerilmeler ortalama piston

ekil 3 Anlk piston hz/ ortalama piston hz orannn Krank asna gre deiimi ( =3.5 iin)

hznn ulaabilecei maksimum deeri 8 - 15 m/s arasnda snrlamaktadr.

Otomobil motorlarnn atalet kuvvetleri daha kk olduu iin S p araln st snrnda, gemi motorlar gibi atalet kuvvetleri yksek motorlarda ise alt snrlarnda seilmektedir.

4.3 DNDRME MOMENT VE EFEKTF G

Motor momenti normal olarak bir dinamometre ile llr. Motor mili dinamometre rotoruna balanmtr. Rotor statora elektro-manyetik, hidrolik veya mekanik srtnmeli olarak balanr. Statorda sabit gvdeye dnme hareketi yapacak ekilde dk srtnmeli yataklarla balanmtr. Ancak bu hareket rotordaki gibi bir devir yapma hareketi olmayp eksen etrafnda bal bulunduu kolla kuvvet aktarabilecek ksmi bir asal dnme hareketidir. Rotorun dnmesiyle stator zerinde oluan moment statoru dengeleyen arlklar, yaylar veya pnomatik aralar vastasyla llr.

Motor tarafndan oluturulan dndrme momenti ;

T = F.b

(13)

Yk hcresi

ekil 1. Dinamometrenin alma prensibi Motor tarafndan retilen g ve dinamometre tarafndan yutulan g asal hz ve momentin arpmna eittir.

P = 2n T

(14)

Burada n krank mili devir saysdr(devir/s). SI birim sistemine gre formlize edecek olursak

P= 2..n(devir/s).T(Nm).10-3

(kW)

(15)

Moment motorun i yapabilme kabiliyetinin lsdr; g ise yaplan iin birim zamanda ne kadar yaplacan gsterir. lm neticesinde bulunan gce fren veya efektif g Pe ad verilir.

4.4 MEKANK VERM

ndike gcn bir ksm bir motorun egzoz gazlarn dar atmak ve emme havasn silindire almak amacyla harcanr(pompalama kayb).Bir ksm ise yatak, piston ve motorun dier mekanik paralarn srtnmelerini yenmek ve fan, devri daim pompas gibi parazitik kayplara harcanr. te yatak piston ve dier motor mekanik aksamnn srtnmesini yenmek ve motor aksesuarlarn altrmak iin gerekli gce srtnme gc Ps denir.Dolaysyla

Pi = Pe + Ps

(16)

eklinde ifade edilir.Srtnme gcn doru olarak tespit etmek gtr.Yksek devirli motorlar iin yaygn olarak kullanlan yntem motoru bir dinamometre ile dndrmek ve tm srtnmeleri yenmek iin dinamometre tarafndan harcanmas gereken gcn llmesi esasna dayanmaktadr.Motor devri, gaz kelebek akl , ya ve su scaklklar ve evre artlar teste tabi tutulacak motorun almas esnasndaki artlarla ayn tutulur.Bu metotla lmn tam salkl olmamasnn sebebi piston ve segmanlar zerindeki gaz kuvvetlerinin test motorunun yanmas esnasndaki kuvvetlerden daha az olmasdr.Ayn ekilde silindir cidarndaki ya scaklnda test altndaki motorun silindir cidar ya scaklndan dktr.

Motor tarafndan retilen efektif gcn indike gce oran mekanik verimi verir.

P e P i

P s P i

e i

(17)

Burada Pe: Efektif g,

Pi= indike g, Ps=Srtnme gc

olarak adlandrlr.Burada

Pi=Pe+Ps olduu hatrlanmaldr.

Srtnme kuvveti gazlarn silindire alnmas ve dar atlmas esnasndaki gerekli kuvvetleri ierdii iin mekanik verim motor dizayn ve motor devrine bal olduu kadar gaz kelebeinin konumuna da baldr.Tipik modern otomobil motorlarnda gaz kelebeinin tam almas durumunda, 1800-2400 d/dnn altnda mekanik verim % 90 iken maksimum devirde bu deer % 75 ' e der. Rlantide gaz kelebei tamamen kapatld iin mekanik verim

neredeyse sfra kadar der. nk rlanti esnasnda yaktn tm motorun srtnmeleri yenecek ekilde gnderilir.

4.6 ORTALAMA EFEKTF BASIN

Tork, belirli bir motorun i yapabilme kabiliyetini nemli bir l kriteri olmakla birlikte, bykl motor llerine baldr.ok daha faydal izafi motor performans lme kriterleri, evrimden elde edilen iin strok hacmine blnmesiyle bulunur. bu ekilde saptanan parametre birim alana uygulanan kuvvet birimiyle ifade edilir ve ortalama efektif basn Pme, olarak adlandrlr.evrimin ii

W =

P .i n

(20)

Burada W= evrim ii, P=G, n = Motor devri (devir/s) i = Her bir g stroku iin gerekli krank tur says (i =2 4 stroklu motorlar, i=1/2 iki stroklu motorlar iin). Tek bir silindir iin ortalama efektif basn ise Pm =
P .i V h .n

(21a)

SI birimiyle denklemi yeniden yazarsak

Pm (kPa) =

P ( kW ).ix103 Vh (dm 3 ).n(devir / s )

(21b)

Ortalama gsterilir:

efektif

basn

tm

silindirlerini(k=sinlidir

says)

ve

motorun

ana

llerini(strok,H ve silindir ap,D) iine alacak ekilde genelletirilirse aadaki ekilde

Pm =

6000. P H . A.n.ik

(21c)

Eer motorun toplam silindir hacmi

dikkate alnyorsa

VH=Vh.k=H.A.k

olduu

hatrlanmaldr. Burada silindir ierisindeki g ifadesi alnrsa, ortalama basn indike ortalama basn, k milinden lnen g ile hesaplanrsa efektif ortalama basn olarak ifade edilir. Ortalama basn ayn zamanda tork cinsinden de yazlabilir. Problem zmlerinde birim analizine dikkat edilmelidir. Denklem (14 ) kullanlarak denklem (21c) dzenlenirse

Pm (kPa) =

6.28.i .T ( N .m ) Vh (dm 3 )

(22)

Dizayn hesaplarnda, motorun kaplayaca hacim yer nemlidir. Dolaysyla iyi bir motor dizayn, istenen g ve torkun salana bilmesi iin dk silindir hacimlerinde bile yksek ortalama efektif basn verebilmelidir. Yada verilen devir aralklarnda istenilen g ve torkun elde edilmesi iin gerekli silindir hacmi ortalama efektif basn kabulyle yaplabilir. Deiik motor tiplerinde tipik ortalama efektif basn deerleri aada verilmitir.

Tablo 4.1 ten yanmal motorlara ait tipik maksimum ortalama efektif basn deerleri
Motor tipi Maksimum ortalama efektif basn aral (kPa)/ elde edildii devir(dev/dak)

Doal emili benzinli motorlar Maksimum anma gcnde Trbo doldurmal benzin motorlar Maksimum anma gcnde Doal emili dizel motorlar Maksimum anma gcnde Trbo doldurmal drt stroklu dizel motoru Trbo doldurmal ara soutmal Maksimum anma gcnde Byk gl dk devirli 2 stroklu dizel

850-1050/3000 Yukardaki deerlerden %10-15 aa 1250-1700 900-1400 700-900 700 1000-1200 1400 850 1600

Yukardaki performans parametrelerinin ir motor dizaynna balarken nasl kullanldklarna ait bir rnek aada verilmitir.

rnek. 3000 d/d civarlarnda maksimum 150 N.m tork retecek drt silindirli bir buji atelemeli bir motor tasarlanacaktr. Motorun strok hacmini, ap, strok ve retebilecei maksimum efektif gc tahmin ediniz.

zm: Maksimum g iin tablo 1den Pme= 925 kPa almak uygun olur. Denklem (23), tork ve Pme arasndaki ilikiyi vermektedir. Buna gre

V (dm3) =

6.28iTmaks( N .m ) pm e

6.28 x 2 x150 925

2 dm 3

Drt silindirli bir motor iin, strok hacmi, ap ve strok arasnda Vd =4x
4 D2L

D=L olarak kabul edersek, yukardaki bantdan D=L= 86 mm bulunur. Maksimum anma gc maksimum ortalama piston hz S p =15 m/s kabul ederek bulunabilir. maksimum ortalama piston hz:

S p =2Lnmaks

Buradan nmaks= 87 m/s (5200 d/d) olarak bulunur. Bu devirdeki motor gc ise

Pm e ( kPa )V (dm 3 )nm ak s Pe,maks= i .103

800 x 2 x87 2 x103

70 kW

4.7 ZGL YAKIT SARFYATI VE VERM

. Motor testlerinde yakt sarfiyat ktlesel debi m y olarak ifade edilir.ok daha kullanl bir

parametre ise birim g bana tketilen yakt miktarn ifade eden zgl yakt sarfiyatdr. Silindire sevk edilen yaktn motorda birim g retmek iin ne kadar verimli olarak kullanldnn gstergesidir.

be(g/kW.h) =

. m y ( g / h) P ( kW )

(23)

zgl yakt sarfiyatnn dk olmas arzulanr. Benzin motorlar iin efektif zgl yakt tketiminin en iyi deerleri 270 g/kWh civarnda iken dizel motorlarnda bu deer 200 g/kWh'n altndadr.Ar devirli dizellerde bu deer 110 g/kWh ' a kadar der.

zgl yakt sarfiyat g/kWh birimi ile ifade edilir. Oysa, motordan almay arzu ettiiniz ktnn (evrim bana i veya g) motorun almas iin verilen gerekli girdiye (yakt enerjisi) orann ifade eden bir boyutsuz parametre(verim) tanmlamak daha faydaldr. Bu parametre motor veriminin bir lsdr.

Yanmayla aa kan yakt enerjisi QG, evrim bana motora gnderilen yaktn (ktlesel
yakt debisi, m y ) ile yaktn alt sl deerinin (Hu) arpm olarak verilir(QG= m y .Hu). Yakt

sl deeri Hu,

belirli miktardaki yaktn hava ile (standart bir test yntemiyle yakt

kalorimetresinde) tam yanmas sonucu belirlenir.Yanmayla aa kan sl enerji, yanma rnleri orijinal scaklna kadar soutulurken kalorimetre etrafndaki soutma suyuna verilir. Soutma suyuna transfer edilen s yaktn sl deerini verir.Yaktn motor ierisinde ne kadarnn faydal ie dntrld Yakt dnm verimi veya efektif verim ile ifade edilir ve aadaki ekilde gsterilir:

W e f m y Hu

( Pnr / n) ( m y nr / n ) H u

P m y Hu

(24)

Denklem 23deki P/ m terimi yukardaki denklemde yerine konulursa: y

3,6.106 be ( g / kW .h) H u ( kJ / kg)

(25)

bulunur. Motorlarda kullanlan ticari hidrokarbon yaktlarn tipik sl deerleri 42-44 MJ/kg. arasndadr.Dolaysyla normal hidrokarbon yaktlarda zgl yakt sarfiyat yakt dnm verimi ile ters orantldr.

Gerek yanma ileminde motora gnderilen yaktn tamam yanmaya itirak etmediinden yaktn tm enerjisinden istifade etmek mmkn olmamaktadr. Silindir ierisinde yaktn yanmas iin yeterli miktarda hava mevcut ise gnderilen yaktn enerjisinin hemen hemen tamam ( % 96' dan daha fazlas ) s enerji olarak aa kar. Yaktn tamamn yakacak (okside edecek) yeterli hava yok ise oksijen yetersizlii yakt enerjisinin tamamnn aa kmasna engel olur.

4.8 HAVA/YAKIT VE YAKIT/HAVA ORANLARI Benzin motorlarnda yakt/hava oran pratikte tm alma snrlar boyunca sabit kalr. Dizel motorlarnda verilen bir devirde hava debisi ykle deimez, yakt ise yke bal olarak deiir. Dolaysyla genellikle hava-yakt oran yerine yakt-hava oran kullanlr.Bir karm ierisindeki yaktn tamamnn yanmas iin gerekli havay ieren karma kimyasal olarak doru veya stokyometrik yakt-hava oran olarak adlandrlr. Bu karmdan daha fazla yakt ieren karma zengin karm daha az yakt ieren karma ise fakir karm ad verilir. Gerek yakt-hava orannn kimyasal olarak doru ( stokiyometrik oran ) yakt-hava oranna
edeerlik oran olarak adlandrlr.Motor testlerinde, ktlesel hava debisi m h ve ktlesel yakt
debisi m y birlikte llr.Bu debi oranlar motor alma artlarnn belirlenmesinde

kullanlr.

Hava/Yakt Oran ( H/Y ) =

mh my

(26a)

Yakt/Hava Oran ( Y/H ) =

my mh

(26b)

Klasik bir benzin motorunda normal alma aral 12 iken Dizel motorlar iin bu deer18 olarak adlandrlr ve: H/Y

H/Y

18 ( 0,056

H/Y Y/H

0,083 ) 0,056 )

70 ( 0,014

aralndadr.Gerek yakt-hava orannn stokiyometrik karma oran edeerlilik oran

(Y / H ) g erek (Y / H ) teo rik

(27a)

eklinde gsterilir. Gerek hava/yakt orannn teorik hava-yakt oran ise hava fazlalk katsays( ) olarak ifade edilir. HFK :

(27b)

eklindedir.

4.9 VOLUMETRK(HACMSEL) VERM Emme sistem elemanlar (hava filtresi, karbratr, gaz kelebei (benzin motorlarnda) emme manifoldu, emme portu, emme supab) motora girebilecek hava miktarn snrlamaktadr. Motor emme sisteminin verimliliinin lmnde kullanlan parametre volmetrik verimdir.Volmetrik verim farkl bir emme ilemine sahip olduu iin sadece drt stroklu motorlar iin kullanlr.Volmetrik verim, emme sistemine gnderilen hacimsel hava debisinin, pistonun yer deitirdii hacmin debisine blnmesiyle bulunur.

2m h h, gVh n

(28)

Burada

h,g

giri havas younluudur. (Burada motor devrinin dikkate alndna dikkate

edilmelidir).Volmetrik verim aadaki ekilde ifade edilebilir.

m h, g v h, gVh

(29)

Burada mh,g, evrim bana silindire gnderilen hava miktardr. Burada, hava younluu olarak atmosferik hava younluu alnd takdirde, volmetrik verim tm emme sisteminin pompalama performansn gsterir.Emme manifoldunun younluu alnd takdirde ise sadece emme portu veya emme supaplarnn pompalama performansn gsterir. Doal emili motorlarda maksimum arasndadr.Dizel motorlarnn volmetrik verimi benzin motorlarndan biraz daha yksektir.

4.10 MOTOR ZGL HACM VE ZGK AIRLII

ou uygulamalarda verilen bir g iin motor arl ve igal ettii hacim nem arz eder. Bu zellikleri birbiriyle karlatrmak amacyla iki parametre tanmlanr. Bunlar:

zgl arlk =

Motor arl retileng

(30a)

zgl hacim =

Motor hacmi retileng

(30b)

Bu parametreler, iki farkl motorun ara zerinde igal ettikleri hacme karlk rettikleri g ve g bana ara arlna etkileri noktasndan karlatrlmasnda ok faydaldr. yi ir motor dizayn retilen g ana arl dk ve igal ettii hacim bakmndan kk olmaldr.

4.11 G VE VOLMETRK VERM DZELTME FAKTRLER

Verilen bir motor devri iin, motora giren havann basn,nem ve evre hava scakl motora giren hava miktarn ve dolaysyla motordan elde edilen g retimini etkiler. Motor g lmlerinde dzeltme faktrleri, benzinli motorlar iin gaz kelebeinin tam ak olduu koullarda motordan elde edilen g ve motorun volmetrik verimini standart atmosfer

artlarna indirgemek amacyla kullanlr. Bylece iki farkl motorun ayn artlara indirildiinde performans ynnden karlatrlmas daha gereki olur. Tipik standart evre havas artlar tablo 4.1de grlmektedir.

Tablo 4.1 Standart evre artlar Kuru hava atmosfer basnc(mmHg) 736.6 mmHg Su buhar ksmi basnc (mmHg) 9.65mm Scaklk ( 0C) 29.4

Dzeltme faktrnn temeli, tek boyutlu, kararl hal, sktrlabilir ak koullar kabulyle ak kstlama alan AE (aka dik en dar kesit) olan bir orifisten geen ktlesel ak miktarn veren

mh

AE p 0 RT 0

2 1

p p0

p p0

1) /

1/ 2

(31)

formlne dayanr. Bu denklemde,akkan, gaz sabiti R olan ve zgl slar oran ( =cp/cv) sabit olan ir ideal gaz olduu kabul edilmektedir. Formlde p0, ve T0 orifis ncesi basn ve scaklk, p ise dar kesitteki basnc ifade etmektedir. ayet, gaz kelebeinin tam ak olduu koullarda p/p0 oran
debisinin( m h ): mh

sabit olarak kabul edilirse, kesitten geen kuru havann ktlesel

p0 T0

(32)

olduu grlmektedir.

Tam gaz kelebei aklnda indike gcn deeri kuru hava ktlesel debisi m h ile orantldr.

Dolaysyla, elde edilen indike gc standart atmosfer artlarna indirgemek iin

Pi,s= CF Pi,m

(33)

bants kullanlr. Burada s indisi standart artlar, m indisi ise lm deerlerini ifade etmektedir. Dzeltme faktr CF aadaki ekilde ifade edilir:

CF

p s ,d pm pb , m

Tm Ts

1/ 2

(34)

burada, ps,d = Standart kuru hava mutlak basnc pm = llen evre havas mutlak basnc pb,m= llen evre havas ksmi su buhar basnc Tm = llen evre scakl,K Ts = Standart evre hava scakl,K

Motor k milinden elde edilen efektif g de, denklem (30) ile dzeltilir. Srtnmeye harcanan gcn (Pf,m ) deimedii kabulyle dzeltilmi efektif g (Pe,s):

Pe,s = CF.Pi,m - Pf,m

(35)

Volmetrik verimin, denklem 28-29 incelendiinde m h /

h,g

h,g

ile orantl olduu grlmektedir.

ise p/T ile orantl olduundan, volmetrik verim dzeltme faktr C F :

CF

v ,s v ,m

Ts Tm

1/ 2

(36)

olacaktr. 4.12 ZGL EMSYONLAR VE EMSYON NDEKS Azot oksitler (NOx, genellikle NO ve NO2 nin ortak addr), CO2 (Karbondioksit), HC( yanmam hidrokarbonlar), CO (Karbon monoksit) ve partikl (PM) seviyeleri bir motor iin nemli iletme karakteristikleridir. Gnmzde gelien motor teknolojilerinin arkasndaki en byk itici g evre ve insan sal asndan zararl olan bu kirletici bileenlerin azaltlas abalardr. Gnmzde gelitirilen bir motorda yksek performans ve dk yakt sarfiyatnn yan sra motorun uluslar aras normlarn ngrd deerlerin altnda kirletici

aa karmas gerekir. Egzoz gazlarnda emisyon konsantrasyonlar genellikle ppm ( parts per million ) veya hacimsel yzde olarak verilirler. Ancak bu deerler motorun g ve hacminden bamsz olduundan aa karaca toplam kirleticileri gstermesi bakmndan baka gsterim yntemlerine ihtiya vardr. Emisyon seviyelerine gstermek maksadyla yaygn olarak kullanlan iki yntem vardr.Bunlar zgl emisyonlar ve emisyon indeksidir.zgl emisyonlar birim g bana ktlesel kirletici miktarn ifade eder.

sNO x
sCO

m NOx P
m CO P

(37a) (37b) (37c) (37d)

sHC sPM

m HC P m PM P

Burada emisyonlar zgl veya indike emisyonlar olarak adlandrlmaktadr. Birimleri daha ok g/kWh eklinde gsterilmektedir. Emisyonlarn gsteriminde bir dier yntem emisyon indeksi kullanmaktr:

EI NOx

m NOx ( g / s ) m y ( kg / s )

(38)

benzer gsterimler dier bileenler iinde yazlailir. 4.13 PERFORMANS PARAMETRELER ARASINDAK LKLER 4.7-4.10 ksmlar altnda tanmlanan parametrelerin motor performansna etkileri, g,tork ve ortalama efektif basn bu parametreler cinsinden verildiinde ok bariz bir ekilde grlecektir. Yukarda tanmlanan parametrelerden 14 numaral g ifadesi, 21 nolu ortalama efektif basn ifadesi, 25 numaral yakt dnm verimi (efektif verim), 26b numaral havayakt oran ve 28 nolu volmetrik verim ifadeleri g formlnde yerine konulmak suretiyle performans parametreleri arasnda aadaki ekilde bir iliki karlabilir:

e .m h .n. H u .(Y / H ) nR

(39)

Drt zamanl motor evrimleri iin g ifadesine volmetrik verimi de ilave etmek gereklidir.Bu durumda :
P e e . v .Vh . L. H u . h, g (Y / H ) 2

(40)

Moment ifadesi ,T :

e . v .Vh . H u . h, g .(Y / H ) 4

(41)

Ortalama efektif basn

P me

.H u .

h, g

.(Y / H )

(42)

Birim piston alan bana alnan g ounlukla zgl g olarak adlandrlr. Silindir lsnden bamsz olarak motor dizaynlarnn mevcut piston alann kullanmaktaki baarsnn lsdr. Ortalama piston hzn da denkleme koyarsak zgl g :

P Ap

e . v . H u . h, g .(Y / H ).S p 4

Pme . S p 4

(43)

Formlden de grld gibi zgl g, ortalama efektif basn ile ortalama piston hznn arpmyla orantldr. Bu ilikilerden motor performansn arttrmak iin u sonular karmak mmkndr:

1. Yksek yakt dnm verimi 2. Yksek volmetrik verim 3. Giri hava scakln artrmak suretiyle verilmi silindir hacminden elde edilecek gc arttrmak

4. Motorda baarl yanmay salayabilecei lde fazla Y/H oran Yksek ortalama piston hz gereklidir.

4.14 DZAYN VE PERFORMANS DEERLER : Farkl uygulama alanlarnda kullanlan benzin ve dizel motorlarnn tipik dizayn ve performans deerleri tablo 4.1 de gsterilmitir. Drt stroklu motorlar ok kk ve ok byk motor tipleri haricinde stn zellikler gsterirler. Motorlar bydke ar doldurmal imal edilirler. Maksimum fren ortalama efektif basnc ar doldurmal motorlarda , doal emili motorlara gre daha yksektir. Benzin motorlarnn max. yakt-hava oran dizel motorlarnkinden daha yksek olduu iin, doal emili benzin motorlar max. fren ortalama efektif basn seviyeleri daha yksektir. Motor ls arttka , fren zgl yakt sarfiyat dmektedir ve yakt dnm verimi srtnme s kaybnn azalmas nedeniyle artmaktadr. Tablo 4.1 motor tiplerine gre performans parametrelerinin deiimi.
Yakt Sarfiyat(gr/kWh) 350 270 300 300 250 210 190 180

Sktrma Oran

Strok/ap Oran

Ortalama efektif basn (bar) 4-10 7-10 6,5-7 9,5-10,5 5-7,5 6-9 7-23 9-17

Buji Atelemeli Motorlar (BAM) Kk(Motosiklet) Yolcu Arabalar Kamyonlar Wankel Motorlar 2/4 4 4 4 6-10 0,05-0,085 8-10 0,07-0,1 7-9 9 0,09-0,13 1,2-0,9 1,1-0,9 1,2-0,7 4500-7500 4500-6500 3600-5000 6000-8000 5,5-2,5 4-2 6,5-2,5 1,6-0,9

0,57 dm3/oda

Sktrarak Atelemeli Motorlar (SAM) Yolcu arabalar 4 1620 1620 1618 1012 0,075-0,1 1,2-0,9 4000-5000 5-2,5

Kamyonlar

0,1-0,15

1,3-0,8

2100-4000

7-4

Lokomotif

4/2

0,15-0,4

1,1-1,3

425-1800

6-18

Gemi dizelleri

0,4-1

1,2-3,0

110-400

12-50

Arlk/G Oran(kg/kW)

Devir (d/d)

ap (m)

Strok

Problemler
1. Drt stroklu , 4 silindirli bir benzin motoru 125 kW indike g retmektedir.Fren beygir gc ise 100 kW'dr.Srtnme gcn ve mekanik verimi hesaplaynz. Srtnme gc =Ps = Pi Pe = 125 100 = 25 kW

Mekanik verim

= m =

Pe 100 x100 = x100 = % 80 125 Pi

2. 4 silindirli, drt stroklu bir dizel motorunun silindir ap 80 mm, stroku 80 mm dir. Sktrma oran 8 ' dir. Motorun toplam strok hacmini ve klerens hacmini hesaplaynz .

zm:

Strok hacmi

Vs

d2 L =

. 82 . 8 = 402,1 cm3

Toplam strok hacmi

= Silindir says . Vh = 4.402,1 = 1608,4 cm3

Sktrma Oran

= =

Vh Vc Vh =1+ Vc Vc

Klerens hacmi

= Vc =

1 1

.Vh =

1 8 1

. 402,1 = 57,4 cm3

3. Mekanik verimi % 80 olan bir motor 30 kW g retiyor. ndike gc ve srtnme gcn bulunuz. Srtnme gc sabit kabul edersek yarm ykte mekanik verimi hesaplaynz. zm: ndike g, Pi =
Pe
m

30 = 37,5 kW 0,8

Srtnme gc, Ps = Pi Pe = 37,5 30 = 7,5 kW ykte fren gc, Pe= 0,5 . 30 = 15 kW

Mekanik verim, m =

Pe Pe Ps

x100 =

15 x100 = % 66,7 15 7,5

4. Tek silindirli bir dizel motorunun sl verimi % 30 dur. Kullanlan yaktn sl deeri 42000 kJ/kgdir. Mekanik verim % 80 ise be ve bi' yi hesaplaynz ( kg/kWh ) zm: Efektif verim = e =
Pe m y Hu

( m y = kg/sn)

= be =

3600 3600 = = 0,286 kg/kWh 0,3.42000 e Hu

= bi = be .

= 0,286 . 0,80 = 0,229 kg/kWh

5. Tek silindirli , 4 stroklu bir dizel motorunun strok hacmi ( 300 d/d ) 790 cm3'dr. Motora 49 Nm tork (moment) uygulandnda, efektif basncn 980 kPa olduu tespit edilir.motorun efektif gcn ve mekanik verimini hesaplaynz. zm:

Efektif G , Pe = ndike G, Pi= =

2 .n.M d 2 .300.49 = = 1,54 kW 60000 60000

Pme .H . A.n 60000

Pmi .VH .n.i 300 1 = 98000 . 790 . 10-6. . 2 60 60

= 1,94 kW m =
Pe 1,54 x100 = x 100 = % 79,4 1,94 Pi

6. ki stroklu bir dizel motoru 368 kW efektif g retirken srtnme kayplarn yenmek iin 73,6 kW g harcanyor. Motor H/Y oran 20:1 olup 180 kg/h yakt harcyor. a - ndike gc b - Mekanik verimi c - Hava sarfiyatn d - ndike termik verim e - Efektif verim zm:

a. Pi = Pe + Ps = 368 + 73,6 = 441,6 kW b. m =

c. m h

Pe 368 x 100 = x 100 = % 83,3 441,6 Pi

A .m y = 20 . 180 kg/h = 1 kg/sn F

d. i =

Pi 441.6 = = % 21 m y .H u 0,05.42000

e. e = i .m=0.833.0.21=%17.5

7. 4 stroklu bir Dizel motorun efektif gc 441,6 kW olup , mekanik verimi % 85 'dir.Bir saatte llen yakt sarfiyat 160 kg.'dr.8 saatteki hava sarfiyat ise 410 kg.'dr.Yaktn sl deeri 42,000 kJ/kg.'dir. a - ndike gc b - Srtnme gcn c - Hava - yakt oran d - ndike termik verim e - Efektif verim zm:
Pe
m

a. Pi

441,6 0,85

519,5kW

b. Ps = Pi - Pe = 519,5 441,6 = 77,9 kW

c. A / F = 0,683 / 0,044 = 15,5

d. i=

Pi m y .H u

519,5 0,044.42000

0,281 %28,1

e. b = m . i = 0,85.28,1 = % 23,9