You are on page 1of 17

Talent-ontwikkeling en ons

onderwijs: leer het brein kennen


Jelle Jolles
Centrum Brein & Leren
Instituut Hersenen & Gedrag
Universiteit Maastricht
19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Verantwoording
Op 19 april 2008 werd in de Doelen in Rotterdam het jaarcongres gehouden van D66. Binnen een van de ‘fringe
meetings’ op dit congres is een voordracht gehouden over nieuwe wetenschappelijke inzichten die mogelijk een
implicatie kunnen hebben voor het onderwijs. Voorliggend pdf document is een weerslag van de powerpoint
presentatie die is gegeven door prof Jelle Jolles (Centrum Brein & Leren, Universiteit Maastricht). De intentie
van deze voordracht was om achtergronden te geven van huidige wetenschappelijke kennis over ‘leren’ en de
neurowetenschappelijke basis daarvan, en over de neuropsychologische ontwikkeling. Enkele voorbeelden zijn
gegeven van ‘laag-hangend fruit’ dat op korte termijn geplukt zou kunnen worden.
Gesteld wordt dat er sprake is van een stuwmeer van potentieel relevante kennis die ligt te wachten op toepassing in
het onderwijs. Deze komt uit de neurowetenschappen, de cognitieve wetenschappen en de neuropsychologie. Niet
iedere brok wetenschappelijke kennis heeft potentieel even grote potentie. Daarom moet een actieve interactie
worden bevorderd tussen wetenschappers en praktijkprofessionals maar ook beleidsmakers en politiek. ‘De tijd is
rijp’, en de politiek dient een actieve rol te spelen in het bevorderen van die dialoog. Daarmee kan bestaande
kennis op gedoseerde wijze ter beschikking komen en kan doelmatig onderscheiden worden tussen ‘wat weten we
al?’ en ‘wat weten we nog niet?’. De interactie moet tweezijdig zijn; vandaar dat als het ware ‘een brug moet
worden geslagen over ‘troubled waters’’. Deze metafoor is ontleend aan een de titel van een recente toppublicatie
uit de cognitieve neurowetenschap.
Ter onderbouwing van genoemde stelling is gebruik gemaakt van voorbeelden uit recent wetenschappelijk onderzoek.
Beeldmateriaal is ontleend aan oorspronkelijke wetenschappelijke publicaties; daartoe is referentie gemaakt naar
de auteurs van die publicaties. Tevens is gebruik gemaakt van foto’s/beeldmateriaal uit dagbladen, in het
bijzonder Volkskrant en NRC en een populair wetenschappelijk vakblad, het EOS/Scientific American magazine
special issue over het brein uit 2006 . De pdf is in tegenstelling tot de oorspronkelijke powerpoint presentatie en
publicaties in grijstinten.
Voorliggende pdf is bedoeld als onderbouwing van de grote lijnen zoals gepresenteerd in de voordracht en niet als
‘vervanging’ van de voordracht. Nadere schriftelijke informatie is te vinden op onderstaande website en in
artikelen die via die site kunnen worden gedownloaded.

Jelle Jolles, Centrum Brein & Leren Universiteit Maastricht


j.jolles@np.unimaas.nl, www.hersenenenleren.nl

1
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

1000 dilemma’s. Hier is er één

Drie meisjes versus één jongen. Jongens lopen achter


Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

2
Er is een snel groter wordende kloof
tussen jongens en meisjes

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Sexeverschillen in cognitie hebben met


het brein en met ontwikkeling te maken

Overweldigende evidentie dat sexeverschillen in cognitie bestaan


Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

3
Dilemma 2: is die puber
verantwoordelijk voor zijn daden of niet?

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Uit hersen- en cognitieonderzoek blijkt:


de adolescent is geheel nog niet klaar

Kiezen, beoordelen, beslissen, sociaal leren:


......Ze ontwikkelen tot ver na 20e jaar
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

4
Dilemma 3: het niveau van lezen,
schrijven, rekenen neemt af (?)

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Van belang zijn hersen-bepaalde functies:


waarnemen, aandacht, getalbegrip e.a.

Vaardigheden, skills, met hun eigen ontwikkeling


in de tijd, in de hersenen en in fasering
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

5
Stelling: Er is een stuwmeer aan
wetenschappelijke kennis met potentie
voor implementatie

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Vanuit de wetenschap wordt gesteld: sla


nu bruggen tussen wetenschap en educatie

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

6
Voorstel: sla ook de brug tussen politiek
en wetenschap. Een essentie

www.hersenenenleren.nl
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Het is een kwestie van kiezen

Het gaat om de ontwikkeling van talenten


Het gaat om het creëren van een omgeving waarbinnen
Het kind zich kan ontplooien naar zijn/haar vermogens
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

7
Factor 1: Hersenontwikkeling is niet klaar
op je twaalfde....

 Hersenstructuur rijpt door tot ver na het 20e jaar


 Omgeving (leraar, ouders, emoties, stress, cultuur)
bepalend voor efficiëntie van hersenrijping
 Forse individuele verschillen afhankelijk van zowel biologie
(bv jongens-meisjes) als omgeving (taalstimulatie)
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam Gogtay et al 2004

Factor 2: Omgeving, onderwijzende en ouder zijn


essentieel voor rijping binnen biologische grenzen
Door steun, sturing en ervaringen verdwijnen niet-efficiente
verbindingen in het brein

Onderwijzende en ouder zijn een FRUITTELER: zij snoeien en mesten


Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

8
Zelfs in identieke tweelingen is een deel
van het brein verschillend (blauw):

Het is de omgeving die de uitgroei van het brein bepaalt!!


Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Factor 3: Omgevingsprikkels zijn bepalend


voor ‘vorming’ van het brein

 Spiegelneuronen zorgen dat je handeling en emotie van de


ander zelf ervaart. Ze spiegelen andermans ervaringen....
 Voor het beleven van een emotie is vorming van netwerken
tussen allerlei hersendelen nodig
 Er zijn hersendelen die al rijp zijn bij de geboorte. Andere
pas op 20e jaar
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

9
Spiegelneuronen, essentieel voor
imitatie en effectieve sociale interactie

Essentiele rol van:


- Peer group
- Pappie en mammie
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam - De leraar!

Factor 4: Netwerkvorming en efficiëncy


verhoging. Met toenemende ervaring wordt
informatie op meerdere plekken opgeslagen

Groen: gebieden bij rekenen door ‘normale’


persoon en wiskunde-talent gebruikt

Oranje: gebieden alleen door wiskunde-talent


gebruikt

Conclusie: snelle toename van netwerkvorming bij


ontwikkeling in adolescentie
Onderwijs dient zoveel mogelijk strategieën te leren
Laat het kind bewegen. Toneelspelen. Droevig zijn
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

10
Ervaringen: zorg voor beleven, gedragen,
pijn hebben, uit je dak gaan, je kop stoten

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Ervaringen: zorg voor beleven, handelen,


pijn hebben, uit je dak gaan, je kop stoten

 De verhalenverteller (inleven, leren van scenario’s)


 Muziek, drama (leren invoelen van emoties)
 ‘Hangen’ ! (leren van je plaats in de hierarchie,
emotionele gewaarwording, leren van doelen en intenties
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

11
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Factor 5: Zelf-evaluatie en social


monitoring zijn niet aangeboren! Leren tot
in volwassenheid!

 De voorhersenen leren ‘action monitoring’, zelf-evaluatie,


persoon perceptie, mentalizeren en outcome monitoring
 Adolescent leert de consequenties van zijn handelen; korte-
midden- en langetermijn, met/zonder emotie/motivaties
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

12
Factor 6. Voor sommige vaardigheden is
oefenen oefenen oefenen vereist

Essentieel om te onderscheiden tussen vele functies en


vaardigheden, (psycho)motoriek, visuele, verbale, tactiele,
linguistische, auditieve functies en hun integratieve verband
NIET alle vaardigheden worden ‘sociaal geconstrueerd’!
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Factor 7. Individuele variabiliteit:


Neurocognitieve functies ontwikkelen volgens
eigen tijdschema

Jolles et al 2008

Een langzaam groeiende boom kan de hoogste boom worden


Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

13
Verbale instructie komt vaak niet over.
Het brein heeft de paden niet klaar die ‘taal-
begrip’ omzetten in ‘handeling’

Consequentie: Verbaal-linguistisch leren is beslist NIET altijd ‘goed’

Zeker niet voor jongens


Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Kortom, waar gaat het om bij de ontwikkeling van


kind, jeugd, adolescent, jong-volwassene?

 Hersenontwikkeling
(ontwikkelingsstadium, leeftijd)
 Cognitieve vaardigheden en ‘skills’
(waarneming, aandacht, informatieverwerking, geheugen, planning)
 Psychologie, beleving, gevoel
(emotie, motivatie, stress, beleving, angst etc)
 Sociale context en cultuur
(eerdere ervaringen, cultuur, economische status, opleiding)
 Vele biologische factoren
(gezondheid, stress, sexe, ‘ADHD’ etc)
IEDERE interventie in het ontwikkelende kind/jeugdige/adolescent/jong-volwassene
moet al deze factoren in ogenschouw nemen
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

14
Samenvattend
Het individu ontwikkelt zich binnen de randvoorwaarden van
biologie (genen), psychosociale omstandigheden, culturele
achtergrond, ‘past life history’, en emotionele ervaringen.

De samenleving dient de voorwaarden te creeeren waarbinnen


het individu zich optimaal ontplooien kan, gegeven deze
randvoorwaarden.

Dit moet gebeuren door multi-dimensioneel te kijken en door


multi-sectorale aanpak.

Dialoog is daarvoor essentieel.

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Afsluitend:
Wat ‘laaghangend fruit’ voor de politiek

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

15
Organisatorisch fruit

 Zorg dat het water uit het stuwmeer de akkers van de


praktijk kan bevloeien: creëer condities
 Zorg voor de ‘eindtermen’, niet door het zelf te doen
maar door dit van de inhoudelijke praktijk te eisen
 Zet in op multidimensioneel en multisectorale aanpak
 Verander de mores: Structuur volgt functie! Niet
andersom
 Investeer in de leraar, niet alleen financieel maar vooral
inhoudelijk
 Investeer in de ouder, de buurt, de microsamenleving

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

Denkfruit

 Er is een stuwmeer van kennis


 Individuele patronen in de ontwikkeling.
Langzaam groeiende boom kan de hoogste worden
 Stop met praten in termen van ‘het’ onderwijs. Dit is een
abstractie. Er moeten heel veel invullingen kunnen bestaan
 Zorg voor een Maatschappelijk Top Instituut (MTI) ‘Leren’
dat als taak krijgt het overbruggen van de kloof
 Talent-ontwikkeling voor allen, zowel aan de ‘bovenkant’ als
aan de ‘onderkant’

Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

16
Politiek, zorg dat de brug geslagen
wordt!

www.hersenenenleren.nl
Jelle Jolles, 19 april 2008, congres D66 Rotterdam

17

You might also like