OXHAKU

MIHAL GRAMENO

PJESA E PAR Krye I

M 1821, n kohn e Ali Pashs Shqipria, dhe m shum Toskria gjendeshe n rrmuj. Katunde edhe qytete shkretoheshin dhe njerzia mrgoheshin n vende t huaj, duke ln shtpit, plakat e gjith kishin edhe vshtronin vetm si e si t shptojn nga rreziku shpirtin e tyre. Asi kohe, qyteti Kora kishte zn t lulzonj, duke qen m par nj qyteti i vogl edhe i padgjuar si sht sot, po njerzia dridheshin nga frika se mos ken gjith at fat q kishin edhe t tjert t cilt ngryseshin t gjall e gdhiheshin t vdekur. Andaj, me t pernduar dielli, mbylleshin npr shtpit edhe nuk dinin bhesh natn n qytet. Nga ky shkak nuk kishin vrejtur q shtpia e zez prej ca kohe mbante njerz brenda. Shtpia e zez, si e quanin qytetart ishte nj shtpi e madhe, ndrtuar me gur dhe rrethuar m gjith ant ime avlli edhe fortesa edhe ishte mban qytetit pran krojt t Abdi beut. Prej shum kohe, kjo shtpi ishte e pandnjur edhe e shkretuar, t gjith sa kishin ndenjur, gjith at fat kishin pritur q t shuhen me gjithsej, edhe nga ky shkak kishte arritur t jet fol e kukumjakave edhe e galave, se njerzia jo vetm q nuk

guxon t ryjn brnda, por edhe kur shkonin pran asaj shtpie do t faleshin me tmerr, duke iu lutur zotit ti shptonj edhe ti mpronj nga nonj gjm e madhe. N t ktilla frikra gjendeshin korart, kur nj nat t marsit frynte nj er e marr edhe dgjojn t zbrazura prej pushksh. T gjith mbetn t tmerruar, se pandeshnin q afrojti edhe pr ata fundi i jets. Andaj q t gjith faleshin, duke krkuar nga nonj vent t fsheht pr shptimin e shpirtit, edhe asnj nuk guxonte t dal prjashta q t msonj shkakun e pushkve. Po sa vinte m shum dgjoheshin t zbrazura prej pushksh, pastaj dgjoheshin edhe zra njerzish, t cilt brtisnin sa muntnin q t vraponin t shuanin zjarrin q diqte shtpin e zez, se ishte shum frik mos prhapet zjarri mi gjith qytet. Vetm athere njerzia, si u siguruan q nuk sht tjetr rezik prve zjarrit, t cilin e pandehnin tja ket vn nonj njeri mndjeshkurtr, vraponin me uj, dhiqel e spata, edhe me far muntnin pr t shuar zjarrin. Po, me tu afruar pran shtpis s zez q digjesh, mbetn t nemitur e t habitur kur vshtronin sot krer njerzish n dritaret e shpis, t cilt u luteshin edhe u krkonin ndihm q ti shptojn mos digjen t gjall. Nj grua e re edhe e bukur, q dukesh fare mir n dritare t flagvet me leshrat e lshuar edhe t pakrehura, me sy t zgurdulluar, veshur me rrobn e nats si ishte ngritur me tmerr nga gjumi, zgjate duar, duke lutur njerzin ti shptojn t vetmin djal q kishte, i cili flinte n katin e dyt, meqnq ajo nuk munte nga flagt e zjarrit ta shptonj! Po njerzia gjith mbetn t shurdhr n blegrimet e n lutjet e ksaj gruaje, mnjan nga frika e zjarrit q nuk muntnin tafroheshin, m tjatr an nga tmerri q

vshtronin njerz n at shtpi, t ciln e dinin t pandenjur edhe t shkretuar. Andaj vshtronin vetm q t mos zgjatet zjarri m tjatr shtpi, duke ln t brenmit n duart e Perndis! Ah, sa keq sht t veshtrosh shpirta q digjen edhe t mos mundsh ti shptosh! Zrat q brenda pushuan s brtituri edhe s krkuari ndihm edhe nuk dgjohesh prve trak-trak! nga drurt edhe nga dhogat q digjeshin, se zjarri sa vinte po prhapte flagt m t gjitha ant, kur dgjohet pas pakz, pr t fundit her, nj buim i math przjer me nj z t thell edhe pastaj bhet nj heshtje e madhe, se atia me dyshemet e gjith kishte shtpia, ran t gremisura, edhe zjarri m skishte fuqi. Qytetart ndenj t gjith pran zjarrit gjer m t gdhir, pr t ruajtur mos krcenj nonj shkndij afr, edhe pyesnin njri-tjatrin n dinte gjsendi q kur rronin njers n kt shtpi po asnj prej syresh nuk e dinte njers rronin, q kur kishin ardhur n at shtpi, edhe sa ishin. Andaj, me gjith helmin q ndjenin pr ata q u bn theror t zjarrit, gzoheshin m tjatr an se zjarri i vuri funt asaj shtpie s zez, q kishte shuar kaqe njers, edhe t ciln e nmronin si shkakun e gjith t ligave q ngjisnin n qytet!

PJESA E PAR Krye II

Pas kti zjarri t tmerruar, po t gjendeshe n krua t Abdi beut, do t vshtronje dy njers q shkonin me vrap t math, duke kthyer ngandonjher syt prapa q t vshtrojn zjarre n digjet.

Si ishin pshtjell me gunat e gjata e t zeza, nuk muntnje tu vshronje fytyrn, edhe nuk nxirrnin asnj kuvnt nga goja e tyre, kur me t kaprcyer kruan vrshllejn nga nj her. Me t vrshllyer, del nga prroi nj njeri, i cili hiqte tre kuaj prej kapistalli edhe me t afruar i pyeti: A mbaruat pun, o djema? Ashtu besojm q kurr nuk jemi turpruar, tungjatjeta, bej, prgjigjen q t dy. Andaj edhe un t zgjodha ty, Sulo, me Rushitin, thot beu si e quanin, se kurr skam dyshuar pr punn e bess tuaj, po thomni a ini sigur n u doqn bashk me shtpin, t gjith sa ishin brnda. Pr kt t jini t kujdesur, thot Rushiti, se neve nuk ikm gjer mos pam me syt tan shtpin t gremisur edhe t bhet hi me gjith sa ishin brnda. T gjitha lutjet e ulrimat q ti shptojn njerzia mbetn t kota, se asnj nuk guxonte ti afrohesh zjarrit, edhe t vinte veten e ti n rrezik q ti shptonj. Nuk m thoni si munt ti vini zjarre shtpis e t mos u ndjejn t brnmit? O bej, thot Suloja, pr neve sht mjaft q t na urdhrosh, pa dim si t punojm pr t tilla punra. Se si u ngrys, hym ngadal n avllit e, si ran t flen e m sdgjohesh nonj z, forcuam nj dritare t nj dhome, q srronin njers edhe, duke unjur kurriz Rushiti, u ngjita edhe hyra brnda, pastaj si nj mace ngadal vajta gjer n katin e dyt; duke prhapur e duke derdhur barut m gjith ant edhe, si u siguruash q m skan shptim, u rzova n dritare, ku m priste Rushiti edhe q atje i vura zjarre

barutit. E neve duallm prjashta dhe shikuam zjarrin gjersa u doq dhe u gremis shtpia me gjith sa ishin. Bravo, ore Sulo, edhe Rushit, u thot beu; tani e shoh edhe un q jo pa t drejt e hani bukn time, andaj pr kt pun q bt sonte dijeni q ju nam pr t falur nga nj pushk t art edhe nga nj kal. T paim sa malet bj, i thon t dy. Tani u hipni kuajve edhe ejani t shkojm q t arrijm pa gdhir n shtpi, se tani jam i kujdesur pr at bushtr t bukur q u b hi bashk me klyshin e saj, edhe m ska ti prishnj mndjen djalit tim, i cili arriu t mos mendohet i kujt bir sht! Fuqi kishte n i plqente ta marr si robinj t rronj me t, jo t martohet fshehtazi e t ket pr grua nj fshatark me t ciln an nderon Oxhakun. Po tani pa dyshim kur t kthehet nga lufta, edhe t msonj pr t bukurn q iu doq n zjarr, ka pr t ardhur n shtpi duke krkuar ndjes se, po ta vrisnin, at here do t besonte q ja vrava un edhe kush e di munt t bnj. Si ndezi ibukun beu, q t tre u hipn kuajve edhe, t gzuar, pr punn q bn, muarr udhn e Perndimit.

PJESA E PAR Krye III

Nuk shkojti shum koh, kur pa t ikurit t ktyre kalorsve, afrohet nj grua n krua duke mbajtur gjsendi n krah. Q n t parin vshtrim nuk munte t mos e tmerronte kjo grua, sa do zemr t fort t kish njeriu, edhe t mos ndjenj pr at nj

hidhrim t math. Se megjithq ishte e veshur dhe e pambuluar, nuk muntnje kurr ta njihnje prej fytyrs n ishte e re apo nonj plak, meqnq fytyra e saj ishte e djegur, edhe e zhuritur, leshrat e vetullat pr s largu binin er shkrump, zbathur, lakuriq, sa edhe rroba e trupit ishte e djegur edhe e jerr rripa-rripa m shum vnde, duke ln vnt ti duken mishrat. Po ajo nuk vshtronte n gjendje ishte edhe vshtronte udhn si pa nonj t keq, gjersa afrohet n krua. Me t arrir atje, lshon prdhe nj gj t pshjell q mbante n krah, edhe vet hyn q ta laknj (1) , se si dukesh ndjente t djegur edhe t nxeht n trup t saj. Atje qndroj ti pakz gjersa u b qull nga ujt, kur dgjon z foshnje t qaj e t lebetinj. Ngrihet menjher edhe vete merr foshnjn, se nuk mbante n krah tjatr gj prve nj foshnje t vogl motmoar. Si merr foshnjn n krah, nj e qeshur e pareshtur i faqet n buzt e saj, edhe duke lojtur e duke i knduar foshnjs nani-nani, merr edhe ajo udhn e Perndimit, n nj drejtim ku vshtronte m shum flagza prej zjarri q diqnin. Pas fytyrs edhe pas rrobave q kishte mi trup dukesh q kish shptuar nga nonj rrezik i madh, edhe do t thoshe q ishte e prishur mn, meqnq, prve t qeshurit, asnj kuvnt nuk nxirrte prej gojs. Foshnja lebtinte sa munte, po as nuk e dgjonte ti ap sis q t reshtej, po vshtronte udhn duke ikur me vrape duke knduar gjersa arriu n ata zjarre q kishte par q nga kroj.

PJESA E PAR

Krye IV

T lemi pakz kt grua me foshnjn n zjarr, edhe t kthehemi n burim t Cekanit, gjith at nat e n at or, kur pam t tre kalorsit edhe gruan me foshnjn, q t vshtrojm nj tjatr burr, i cili dhe ay mbante nj foshnje mi supet, duke ikur sa munte me vrap. Nga fytyra edhe ky nuk njihesh, meqnq leshrat, mustaqet, turinjt, rrobat, sa edhe trupi i ishin kaqe djegur, sa me gjith burrrin q tregonte pr dhembjet e plagvet q kishte marr, nuk munte t mbanj rnkimin. Me tarrir n burimin e ekanit qndrojti pakz edhe si rrzoi foshnjn nga supet e pyeti: A t pihet uj, o shpirt i Rustemit? Jo, tha foshnja, q ishte nj djal prej 3 vje, po ku m shpie kshtu, o Rustem, edhe ku sht nna me Salfn? Nga kto emra syt iu mbushn me lot Rustemit, po q t mos helmonj djalin e mbante duke thn: Ato mbetn n shtpi, Rexhepk, e neve do t vemi n nj dasm, ku ka pr t ardhur edhe yt at, e nesr hipur n kuajt do t kthehemi n shtpi. Djali besoj Rustemin edhe u gzua q do haset me tan, edhe ka pr t hipur mi kal, andaj si lau syt edhe piu pakz uj n burimet, Rustemi hodhi djalin mi sup edhe muarn udhn e Pogradecit. Po athere zuri i gjori Rustem t ndjenj dhembjet e mbdha nga plagt, se tani iu ftohen edhe nxirrte rnkime nga zemra. Djali, i cili pandehte se u loth, i thot ta zbres prej supesh q t vej m kmb.

Kur e ndjeu Rustemi vetem q nuk ka shptim, zuri t vraponj kmbt m shum, duke mentuar t arinj sa m shpejt n nj fshat, ku qllonte t siguronj djalin gjer t haset me tan n nj mik t bess, me t cilin kishte lidhur vllazri pr jet, po nuk mundi t mbushnj kt qllim pr t cilin kishte marr ato t djegura. Se dhmkat sa vinin po i shtoheheshin, fuqia e la, kmbt iu pren, edhe athere i pashpresuar jo pr veten e ti, po pr djalin, mblodhi t fundit fuqi q i kishin mbetur edhe brtiti sa mundi. Po kur vshtron q asnj z si prgjigjet, ngreh syt nd qiell, duke lutur Perndin q ay ta ket nn mprojtjen kt djal iq mbetesh i varfr edhe pashpresje nd jet! Pushoi duke puthur djalin edhe ksisoj mbylli syt n mes t udhs!

PJESA E PAR Krye V

Q t msojm cilt ishin kta njers edhe lidhje kishin midis tyre, duhet t kthehemi n krua t Radanecit, aty pes muaj prpara kti zjarri t tmerruar, n nj nat t vjeshts, kur nj shi i pareshtur derdheshe si lum, q t vshtrojm katr kalors q shkonin sandejmi. Q t katr ishin pshtjell me gunat e gjata aq shum, sa nuk linin vnt pr t vshtruar fytyrn. Dy prej syresh, q vinin prapa, dukeshin t mbajn gjsendi n krah se duke shkuar unjnin gjithnj syt t vshtrojn n gun. Si u afruan n Radanec, zbritn t gjith nga kuajt edhe i lshuan n lej t tyre (2) , pastaj muarn ann e qytetit, duke mos kuvnduar asnj fjal, gjersa arrin ne shtpia e zez. Me t qndruar prpara ports, hodhn syt m t gjitha ant, edhe si sigurohen q si vshtron njeri, nj nga ata nxjerr nj kye dhe si hapn portn, ryn brnda n avlli, pastaj e

mbylln me hekura. Si ryn brnda n shtpi, ku i shpinte nj nga ata i cili dukesh t dij mir fare t ndnjurat e ksaj shtpie, ndez, nj drit meqenq dritaret ishin mbyllur me kanata kaq lir, sa q prjashta kurr smuntnin t vshtronin dritn. Athere njiheshin si nxuar edhe gunat q kta ishin dy burra, dy gra, nj djal i vogl prej 3 vje edhe nj vash foshnje, t cilt i kishin sjell m krah gjer atje. Shtpia ishte si jasht edhe brenda ndrtuar me mjeshtri t madhe, t bukur e t sigurt pr nonj rrezik, se kurr nuk munt nj i huaj t rynj brnda. Me t dy katet e shtpis ishin nga dhjet dhoma shtruar fort bukur me qilime kombiare edhe persane t vlefta, e me gjith duheshin pr nj shtpi t madhe e t begame. Si shtitn gjith shtpin anemban, zgjedh nj dhom pr t ndenjur edhe i thot njri tjetrit burr: A je i sigurt Rustem q nuk t gjurmuan e t t pikasen njerzij e tim eti kur solle gjith kto shtrofka aty edhe q na zgjodhe kt fole pr t ndenjur. Si urdhron, bej, thot Rustemi; jam kaq sigur sa asnj dyshim nuk m shkon npr mnt, se un gjithnj, sa her q vinja aty, merrnja mas s pari q t mos m vshtronj njeri. Andaj ju lutem t jini t kujdesur pr kt edhe t mos kini nonj frik, se kurr do t mos shkonj ndr ment e t na gjejn kt t ndenjur. Pastaj m tjetr an neve do t mos dalim nga shtpia ditn q t na vshtrojn, po vetm natn kur gjith njerzia gjenden n gjum. Ashtu qoft, Rustem, thot nj nga grat, po un m shum se kurdoher sot ndjenj nj frik n vete time, edhe m tregohet q nj e madhe e keqe na ka pr t gjetur n kt shtpi.

 O Vahide, shpirt i dashur, thot Beu, mos shko npr mnt t ktilla mendime t liga, se pr Perndi m copton zemrn! Kur sot na lith edhe m shum nj tjatr dashuri pr gjithnj, tin t kesh tmerr! Betohem pr kryet e t shtrnjtit ton Rexhepk q vetm kur t kaprcejn prmi mua t vdekur, athere munt t t ngjas nonj e lig, se prpara teje Vahide nuk bsonj njeri n bot. O Maloja im i shtrenjt, kurr skam dyshuar pr dashurin tnde, t ciln e ke treguar me t tepr, se tin pr mua shkele Oxhakun edhe dashurin e prindrve. Andaj pr veten time nuk helmohem fardo q t m ngjas, po pr tyn, Malo, edhe pr Rexhepkn ton kam frik mos psojn gjsendi dhsi, se prindrit me koh, megjithq mbajn shum n Oxhak, do t na ndjejn edhe t na prqafojn Me emrin e Zotit asnj qime skemi pr t cnuar, edhe shpresonj q pasktej t rrojm n fatbarsi fmijn e tyre. Kt mos e thuaj, o Malo, se kurr do t mos bindet nj Rushan Be q t quajn edhe t marr n shtpi nuse pr djalin e tij, nj vash t popullit, po ay ka pr t krkuar humbjen time prej faqes s dheut, e vetm Zotit i artht keq e i mbajt dorn pr Rexhepkn ton! Sa pr Rexhepkn, Vahide, ja ku kemi Rustemin e bess, i cili e ka pr t mprojtur nga do rrezik, me jetn e ti. Ashtu sht, Bej, thot Rustemi; se prpara teje e t dashurve t tu nuk kujtonj as grua, as fmij, edhe kurdoher jam gati t behem theror se jetn ty ta detyronj! Rustem, pr kokn tnde e t Safts, mos kujto t shkuarat, se un at q bra pr ty e bra vetm pr nj t drejt!

 Jo, Bej, nuk sht ashtu; se t drejtn sot fort t pak jan si Malo beu q ta mprojn edhe, sikundr q m ashtu edhe un vdes pr tyne edhe pr fmijn tnde! Perndia t falte gjith t mirat, o Rustem, se tin pr mua do t jesh m shum se nj vlla rne dashurin edhe besn q m tregon, se tani vete i kujdesur pr Vahiden edhe pr Rexhepkn n luft. T vini e t ktheji shndosh, Bej edhe me emrin e Zotit shpresonj t hasemi n kt shtpi pa cnuar asnj qime . Ora afrojti pr tu ndar. Maloja duhesh t shkonj se e prisnin shokt pr n luft, se asi kohe kishte ngritur krye Greqia. Po cili munt t tregonj at ndarje q t coptonte zemrn! Se lott e t puthurat nuk merrnin t sosur kurr, edhe asnj nuk kuxonte t prfaqej se paramendonin q vall do t prqafosen edhe tjatr her! Kur dgjohet kaposhi, Maloja forcon zemrn edhe, si puth Rexhepkn, i cili si ndaheshe nga kraht, puth edhe Vahiden, duke e forcuar me fjal q pr s shpejti do t kthehet edhe t mos ndahet kurr, merr armt edhe shkon! Vahidja, me t shkuar Maloja, zuri vajn e blegrimat, se nj gjm i tregohesh q do ta ndjek, andaj nuk dgjonte Rustemin, i cili krkonte ta qetonj e ti nxjerr tmerr q kishte nga Rushan beu.

PJESA E PAR Krye VI

Maloja, me gjith q krkonte t dftehesh i kujdesur, ishte fort i brengosur, se ay e njihte ca m mir tan q kish pr t krkuar humbjen e Vahidas me Rexhepkn, se

pr kt qllim e drgonte n luft pr t mos i shptuar dot ata. Po Maloja, m mir priste vdekjen, sa rrojtjen pa Vahiden, pr t ciln kishte nj dashuri t patreguar dhe me t ciln ishte martuar fshehurazi. Vahideja ishte vash prej populli, e bija e Shaqirit nga Batha, nj fshat i vogl q ishte nn urdhr t Rushan-Bej Frashrit. Prindt e saj ishin njers fort t mir, shtpres (3) , edhe ata m t pasurit e fshatit. Andaj kurdoher q t vinin njerzit e Rushan beut pr t mbledhur drithrat edhe pagimet, do t hiqnin n shtpi t Shaqirit. Si iu rritn fmija, Rushan beut, krkonte t msonj fmijn e ti q t veshtronj vet punrat. Edhe pr kt ndau secilitdo nga tre katr fshatra, se Rushan beu ishte nj prej t begamet edhe m t dgjuarit Oxhak t Shqipris, e kishte m shum pyeje, male, ifligje, edhe fshatra nn urdhrim, duke ndenjur vet n Prashr ku kishte nj pallat t math e t bukur. Kur mbushi njzet e nj mot Maloja i cili ishte i treti djal, i dha edhe ati katr fshatra, n rreth t cilve ishte edhe fshati i Shaqirit. Maloja n at vrs ishte ay m i bukuri nga gjith djemt, mustaqja sa i kishte drsir, nj vetullzi, hundn e tretur, edhe nj goj aq t bukur sa edhe t mbl q, kur kuvndonte, t fitonte zemrn pr gjithnj. Po si nga bukuria, ashtu edhe nga mnyrat edhe nga karakteri nuk kishte shok: i urt, shpirtmir, edhe fort i drejt. Andaj t gjith u gzuan kur msuan q do t ken Malon pr zot, edhe me t vrtet nuk u gnjyen, se pas pak koh gjith ata fshatra zun t lulzojn edhe t prparojn, duke mos patur tani njers t huaj, drguar prej Rushan Beut, t cilt krkonin tju rjepin edhe kmishn e trupit.

Maloja me t vajtur pr t parn her n shtpi t Shaqirit, ku e pritn me nder t math, edhe e gostitn me sa muntn m mir, u godit n zemr me t pjekur syt me t Vahides, vash e Shaqirit. Se jo Maloja vetm, po cilido q t ishte nuk munte t mos goditsh nga bukuria e Vahides, se Zoti i kishte falur gjith dhuratat e mira e t bukura. Nga bukuria shkonte edhe t bukurn e dheut me ato leshra t dredhura, ngjyr gshtenj e t gjata gjer n thembrat e kmbve, syt boj qielli, me t cilat t zotronte zemrn kur t vrtite qepallat, gojn e vogl, rrethuar me buz t kuqe nn t cilat dukeshin dhmbt si t fildisht, hundn t derdhur, faqet t kuqe si burbuqe trndafili, kmbt e dockat t vogla, mbuluar me lkur si kadifeja, si edhe trupi i derdhur si selvia. Po edhe nga mnyrat edhe karakteri nuk kishte shoqe, se kishte marr nga prindrit t ditur, t mir e t urt, shtrpres, zmrqruar, e kshtu kishte fituar dashurin e gjith fshatit edhe ishte gazi i prindrve. Andaj Maloja, me t par kt vash, nuk mundi t mbahet e t mos habitet, q vshtron pr t parn her kaq bukuri edhe kt mnyr n nj vash fshatarake, duke shkuar nr ment q do t jet fatzi kur ti shptonj Vahideja pr grua. M tjatr an, edhe Vahides me t prpjekur syt me t Malos nj e skuqur iu faq mi fytyr, edhe unji kryet, duke mos duruar syt e Malos se i diqnin zemrn. Habitesh vetvetiu e gjora vash t jet ajo e dredhur edhe e rrahur n zemr, se kjo si kishte ngjar kurr gjer ahere, edhe deshte t mrgonj kto mendime. Po ishte von se shkndija n nj sekund ishte rrnjosur kaq shum, sa zjarri i prvlonte zemrn, Dolli prjashta n oborr, q era e nats ti ftoh e ti mrgonj kto mendime t kota, se mentonte q pr at ishte e prer ajo shpres, meqnq kurr nuk mundet t

arrinj grua e Malos, i cili ishte i biri i Rushan beut, nj prej m t mbdhenjt oxhake t Shqipris edhe nmroheshe si nj mbret n ata vnde. Po dashuria e zemrs e bka njerm t harronj detyrn q duhet t ket pr Oxhakun edhe pr prindt, si edhe fardo tjatr dashuri. Andaj Maloja, si u ngrit nga tryeza, ku nuk vuri gjsendi n goj si edhe Vahideja, u hoq n dhom t ti pr t fjetur, po gjumi nuk iu afrua natn, edhe drmohshe n shtrat, duke u mentuar me far mnyr tu tregonj prindve edhe ti bintnj pr kt martese, pa t ciln jetn nuk e deshte, N mngjes u ngrit si u gdhi i drmuar edhe, kur pregatitn sherbtort kuajt pr t shkuar, mori nj dshmim (4) edhe thrret n dhom prindt e Vahides, t t cilvet u tregon qllimin. Ata, me t dgjuar kt faqje t Malos, mbetn t habitur edhe t nemitur se nuk guxonin t prgjigjen, jo se nuk u plqente kjo martese, po meqnq mentonin se ska pr t ngjar kurr q nj Rushan bej t bindet e t unjet kaq posht, sa t marr nuse pr t bir nj vash fshatarake. Andaj, Shaqiri i lutet t mrgonj kt qllim edhe t mos ua faqnj prindrvet se athere do t ishte liksht pr ata, t cilt ishin sigur q do ti humbas prej faqes s dheut me t msuar pr kt martese i ati. Maloja nuk dgjonte kto fjal, po dgjonte zemrn, andaj u thot t pregatiten se pr s pejti do t kthehet me lej e pa lej t prindrve q ta marr Vahiden pr grua, edhe si hipn mi kuaj shkuan pr n Frashr.

PJESA E PAR Krye VII

Me t vatur n shtpi, krkonte koh q ti tregonj s pari sms pr kt qllim edhe ajo ti thot tet. Po ajo dit nuk vinte, meqnq Maloja kishte turp e nuk kuxonte t hapte gojn t tregonj dashurin q kishte pr Vahiden. Andaj dita me dit fishkshe si nj lule n kopsht! Se n jet nuk paska breng m t madhe se e dashuris q t tret m kmb edhe t ththin gjakun si gjarpri. Prindt vshtronin ndryshimin e math t Malos, po nuk kuptonin shkakun pr t cilin rrinte gjithnj i brengosur, i helmuar, i pangrn edhe i mrguar nga do dfrim e kuvend n fmij, se ay krkonte gjithnj t gjendet vet. N lutjet e pyetjet e prindrve q tu tregonte shkakun, u prgjigjeshe q nuk kish gjsendi, po kur pa q kjo heshtje do t vdes dshmojti ti thot sms pr kt dashuri q i hiqte zemrn, duke drojtur ti dftenj vashn e fshatin. E ma, me gjith q mbante edhe ajo n Oxhak shum, u bint m s fundi kur dgjoi Malon q prej ksaj martese mbante fati i jets s ti, dhe iu zotua q do t krkonj t bindnj edhe tan. Po Rushan beu, me t dgjuar kt lajme, u ckuq si karavidhja edhe, i tmerruar, ngrihet prej vendit, duke vn dorn n armt si pr tu mprojtur nga nonj rrezik i math, edhe i prgjigjet gruas: M i knaqur do t jem t vshtronj Malon t shtrir e t vdekur, sa ti ap lej t martohet me nj vash fshatarake, pr t ciln pa turp hap gojn t ma lvdosh! Syt iu zgurdulluan edhe kush e di munte t bnj n at sekund po t dinte vashn, andaj thot:

Gzohem se nuk sht von edhe koha e humbur, se kam pr t mar mas q ta msonj cila vash sht ajo q mi prishi mndjen djalit, edhe do ti tregonj un si murit t arrinj nuse e djalit t Rushan beut! Me t msuar Maloja prgjigjen e tet nuk priti t shkonj shum koh, po q t nesrmet ngrihet edhe shkon n Bath, ku martohet fshehtazi me Vahiden, t ciln e mori edhe e shpuri pr siguri n nj fshat t huaj, ku nuk i njihte njeri, duke ln Rustemin t bess bashk me gruan edhe atje lindi Rexhepkn. Ksisoj rrojtn tre vjet, duke pritur q koha t ndreqnj punrat, se Maloja besonte q, m s fundi, do t bindet i ati a do t mos rronj njmij vjet edhe athere do t jet i lir t bnj si t donj. Po Rushan beu, zuri t marr mas kur vshtronte q Maloja nuk deshte t martohet me vashat q i thoshnin ata edhe kjo e vuri n pendim (5) m shum. Andaj thrret mnjan Sulon edhe Rushitin q i kishte t bess edhe u beson qllimin e fsheht q t krkojn e t msojn ku humbet kohn Maloja, q i plqente gjithnj t vej npr fshatrat. Edhe nga ata mson q Maloja, jo vetm sht i martuar po ka edhe nj djal. Kjo lajme ishte pr Rushan bjn m shum se nj plumb q ti godite zemrn: syt i lshonin shkndija edhe, pa vonuar, i urdhron pr humbjen e ksaj gruaje bashk me djalin, po me nonj mnyr q t mos besonj Maloja q erdhi nga i ati kjo gj. Kta dy gjakatar q ishin lindur vetm pr t liga edhe pr gjak njeriu, u gzuan pr kt shum edhe, duke marr prsipr humbjen e Vahides me djalin, shkuan n at fshat edhe hyjn nj nat fshehtazi n shtpi t saj, kur Maloja gjendesh n Frashr. Por Perndia ishte mpronj prmi Vahiden me djalin e saj edhe i ruante nga t ligat, andaj n astin kur forcuan dritaren q t hyjn, Vahideja u zgjua edhe, posa i pa kta njers,

nxjerr nj brtim t thell. Me t dgjuar Rustemi brtimin, vrapon n dhom me shpat nxjerr pr t mprojtur at. Kur pan kusart, si i pandehnin t jen, q do shpresje sht e kot, zbrasn pushkt prmi ta, po pr fat asnj nuk godatn. N drit t pushkve njojtn q ata nuk ishin kusar, po sherbtort e Rushan Beut, edhe q athere Vahideja mori nj frik t madhe edhe nj tmerr, se e dinte q nuk shptonte nga thonjt e Rushan Beut. Kur msoi Rushan beu q shptuan pa vrar, u mentua q rne tjatr mnyr ti humbas, edhe pr kt qllim i thot Malos t pregatitet q t shkojn n luft se asi kohe ishte ngritur pr liri Greqia. Maloja i njihte qllimet e tet, andaj urdhroi Rustemin pr tjatr t ndenjur t fsheht edhe ay, duke ditur shtpin e zez t Kors, ku kishte ndenjur si shrbtor, shpuri s pari shtrofkat (6) edhe duheshin. Pastaj van edhe vet, sikundr i pam, pr siguri n kt fol.

PJESA E PAR Krye VIII

Shkuan dy tre muaj pas tikurit t Malos n luft, edhe asnj shnim nuk dukesh q tu ket msuar nonj njeri kt fol kaq t fshehur edhe t tmeruar nga qytetart. Po spiunt e Rushan beut nuk kishin tjatr pun, prve t gjesdisin me t gjitha ant, duke mos ln katund e qytet, pr t msuar folen e Vahides, duke ndryshuar rrobat e duke b fardo tregti gjer sa arrin n Kor.

Atje nuk lan vr e vrushk po me gjith pyetjet edhe vrimet (7) q bnin, nuk msuan gjasendi. Andaj t pashpresuar dshmojtn t shkojn gjetk, kur nj mbrmje posa ishte ngrysur, e njerzia pa mbyllur npr shtpit, vshtrojn nj njeri t huaj pshtjell me nj gun t gjat, q tregtonte n trek. Ky njeri u bri nj vrejtje t veant edhe, duke mos e ln nga syt, e gjurmuan gjersa hyri te shtpia e zez, se nuk ishte tjetr, prve Rustemi, i cili delte ngandonjher pr t tregtuar, ngrysur kur njerzia ishin fort t rrall prjashta. T nesrmet u lajmruan nga fqinjt q ajo shtpi ishte e pandnjur prej shum kohe, edhe kjo i siguroi m shum q atje kishte folen Vahideja. Andaj pritn sa u ngrys dhe ryn n avlli, qandej pan Vahiden me djalin edhe sherbtort, me an t nj vrej (8) t dritares. T gzuar e t knaqur pr t gjeturit e Vahides, shkuan n Frashr edhe lajmruan Rushan Beun, i cili hidhej nga gazi pr kte sihariq; t nesrmet u kthyen n Kor edhe i vun zjarre shtpis s zez, duke besuar q bashk me shtpin ishin djegur t gjith t brenmit.

PJESA E PAR Krye IX

Po nuk ishte vrtet si pandehnin ata e gjith njerzija, se kur pan t brenmit q nuk shpresojn nonj ndihm a shptim q prjashta, Rustemi i cili ishte betuar t zot pr Vahiden edhe pr Rexhepkn q ti krkonj nga ay, dshmojti pr shptimin e tyre

edhe, n mes t flagvet, vrapoi n katin e dyt, ku flinte gruaja e tij pr siguri me Rexhepkn edhe me Saftn e vogl, e cila ishte vash e tyre. Pa vonuar, rrmben Rexhepin n krah edhe e nxjerr n avlli, pastaj kthehet q t shptonj edhe t tjert, po ishte m kot, se zjarri ishte prhapur m shum edhe flagt e tymit se linin ngjitet prsri. Andaj krkonte Vahiden, t ciln e kishte ln n katin e poshtm, duke ln gruan edhe vashn e tij n duart e Perndis! Gjith krkimet e brtimet q t gjejn Vahiden mbetn t kota, se ajo m nj an prej friks mos i digjet djali, m tjetr an e tmerruar kur vshtronte rrezikun e zjarrit, humbi mndjen. Edhe e prishur men ngjitet e merr n krah Saftn, t ciln e pandehte t jet Rexhepi i saj, e n mes t flagve rrzohet edhe shkon, e zhuritur, me Saftn n krah. Athere Rustemi i pashpresuar q nuk mundi t shptonj Vahiden, merr Rexhepin mi sup, megjithq ishte i prvluar, edhe shkon me vrap, q pa vdekur t siguronj djaln n nj mik besnik, me t cilin kishte lidhur vllazri, po nuk mundi ta mbushnj kt qllim se ra i vdekur n mes t udhs. Kt funt t tmerruar mori shtpia e zez me burrrin q bri Rushan beu, duke mbuluar pr gjithnj gruan e Rustemit n grmadhat e shtpis, kurse Rustemi u b theror pr shptim t Rexhepks s shkret, q mbeti udhs pa nonj shpresje, edhe m tjatr an Vahideja e prishur men me t vogln Saft, muarr arratin!

PJESA E DYT Krye I

Pesmbdhjet vjet pas kti zjarri t tmerruar edhe pas vdekjes s Ali Pashs zuri t jet qetsi mi gjith Toskrin edhe Qeveria drgoi pr t parn her nj kajmekam n Kor. Sepse pas rmujave t shum katundeve e qyteteve Kora u madhua, se m t shumt e njerzis t ikur qndruan n Kor, e cila u plqente, edhe dita m dit lulzonte edhe prparonte n mbrothsi. Kajmekami ishte nj plak i ndjer, me leshrat e mjekrn t gjat e t thinjur si dbora, i that e gjith zhubra suratin, nj fytyr shnjti, fort i urt dhe i drejt. Andaj gjith qyteti e nderonte edhe e dgjonte shum. Nga versa dukesh t ish 7080 vje, po pshertimet, q hiqte gjithnj, tregonin q kishte vuar shum n jet t vet. Nuk kishte me vete prve nj vash fort t bukur edhe t urt prej 16 vje me emrin Manushaqe, t ciln e donte shum, nj shrbtore, edhe nj grua qe e mbante mbyllur n shtpi gjithnj, meqnq ishte e prishur men. Andaj njerzia, duke mos ditur nga vnt e cilt ishin, thoshnin q e prishura mn ishte gruaja e kajmekamit edhe vasha, e bija. Nn urdhr i kishin dhn kajmekamit nj ofiq pr punrat e mbretris me emrin Zmbak, nj djal fort i bukur, i urt, i nderm, edhe i sjell. Kajmekamin q at dit kur e pa, pr t parn her, e zuri nj dobsi e nj dashuri e madhe pr kt djal. Andaj e merrte gjithnj n shtpi edhe e mbante n tryezn, duke qlluar nj gj n mndjen e ti. Zmbaku ishte djal i varfr, i rritur n fshat edhe, q n vogli kur mbushi 15 vje, hyri n ushtri pr t ciln i kish knda. Me trimrin edhe me urtsin kishte fituar n pak koh dashurin e t mdhenjve edhe t shokve. Andaj prparoi shpejt n shkall t buks (9) edhe e drguan n Kor pr m t madh mi ushtart.

Po edhe djali gjith si kajmekami nuk ishte i lumtur edhe i knaqur prej ksaj bote, megjithq pritmja i nnqeshte, se me t mbetur vetm, nj breng e madhe e nj helm i zotronin zmrn, e duke pshertitur qante si ndonj foshnje. N Kor gjeti pakz prehje n shpirtin e ti pran kajmekamit, pr t cilin me t hasur kishte zn edhe ay nj dashuri prindrije, edhe m shum pr t prishurn men, q i thoshnin Flagtare, meqnq i plqente gjithnj zjarri me flag shum. Po edhe Flagtarja nuk munte t mbahesh sa her q t vshtronte Zmbakun t mos kcente nga gazi e duke e pushtuar, e puthte n ball, po e gjora nuk munte t nxjerr asnj kuvnt prej goje. Sa pr Manushaqen, ishte mjaft nj e prpjekur me syt e Zmbakut q t kuqen t dy, se magniti i lidhi zmrat n nj ast, duke hedhur shkndijn e dashuris. Po kjo dashuri ishte e fsheht, edhe Zmbaku e nderonte si nj motr, se kurr se shkonte nr mnt q t arrinj burri i asaj q ishte vasha e kajmekamit. Po dashuria, sa vinte shtohsh n zmrat e t dyve. Andaj kajmekami i knaqur, vrente kt dashuri, edhe e thrret nj dit Zmbakun n dhom vean edhe i thot: Ore bir, gzohem q t pruri fati ktu e t t njoh un, meqnq kisha nevoj pr nj djal si ty. Edhe sot besonj q qllimin q kisha mentuar pr tyn q kur t pash, pa nonj ndalim do ta mbush, se e kuptova q ti ke dashuri pr Manushaqen edhe t kam pr t br dhndr. Zmbaku, i turpruar pr t faqurit e dashuris q se shpresonte kurr, u prek, edhe nga gazi i math q ndjente gjunjzoi prpara kajmekamit edhe i puthi dorn. Po ay gaz prnjhersh humbi prej fytyrs, duke u vendosur n nj breng t madhe, edhe i helmuar i thot:

 Perndia ju falte jet t gjat e gjith t mirat e dheut, po un nuk e meritonj nderin e math q m bni! Kajmekami i habitur pr kt prgjigje e pyet: Cili sht shkaku q t ndalon pr kt martese? Athere I thot q vrtet quhem Zmbaku i Demks, po un jam i varfr, duke mos njojtur as at, as nn e vetm Demkn e Xhemilen, gruan e ti, t cilt m kan rritur si djaln e tyre e m kan dhn emrin. Duke pshertitur e duke qar mbuloi suratin edhe thrriste prindrit q si njihte. Kajmekami fort i helmuar pr kt histori q dgjonte, zuri t qanj edhe ay, duke i thn Zmbakut: Mos u helmo, ore bir, se mundet kshtu ishte shkrojtur fati yt, se edhe imi sht m i tmerruar nga i yti. Edhe meqnq na lith gjith ay fat, un duke mos patur fmij, do t t jap emrin tim q t mos shuhet e t bhesh burri i Manushaqes, se edhe ajo ssht vasha ime, po e kam rritur si tyn Demka. Andaj dua t bashkonj dy zemra t drejta e t qruara q t shkonj pleqrin pran juve. Zmbaku, habitesh vetvetiu pr kt t ngjar, edhe iu qetua shpirti se nuk ishte vetm ay i varfr n bot, po edhe Manushaqja, t ciln e pandehte t jet e lumtur. Andaj dshmoi t lithnj jetn me Manushaqen.

PJESA E DYT Krye II

Neve e lam Rustemin t vdekur n mes t udhs me Rexhepkn pushtuar n krah edhe e dim q, pa dhn shpirtin, brtiti njher sa mundi.

Kt brtim e dgjuan dy udhtar, nj burr e nj grua q vinin nga Kora pr n fshat t tyre, po si dhan ndonj vre, duke pandehur q nonj bari brtiti pr t trmbur ujqit, vetm kur u afruan pran, dgjuan z prej foshnje me blegrim. Foshnja qante se krkonte t kputet nga kraht e Rustemit, po ishte e kot se nuk kishte fuqi, edhe Rustemi ishte br krcu e nuk dgjonte t qarat, e kish pushtuar n krah si pr ta mprojtur nga nonj rrezik. Udhtart mbetn t tmerruar me t vshtruar nj t vdekur t ket nj foshnje. Andaj, si lruan djalin prej Rustemit, e pyetn cilt ishin edhe nga vnt vinin. Djali, i cili ishte 3 vje, duke mos ditur tu prgjigjet se nuk dinte gjsendi, edhe m shum nga tmerri tani qante m shum. Andaj u helmuan edhe e muarn me vete duke i thn burri gruas: Zoti na pruri kt gaz n pleqri, se neve nuk kemi fmij, andaj ta ritim edhe t mos tregojm q e gjetm, se pastaj na e marrin prap. Si e muarn djaln m krah dhe e lan Rustemin t vdekur udhs, shkuan n fshat t tyre, i cili ishte Malaveci, edhe me t gdhir arin n shtpi, duke e qojtur djalin Zmbak. Djali, t cilit do ti themi Zmbak tani e tutje, qau sa qau si foshnje, po pastaj heshti edhe u msua n shtpi t Demks e t Xhemiles, t cilt e prkdhelnin me gjith t mirat edhe e donin si djalin e tyre t vrtet. Zmbaku me t rritur besonte edhe ay q ata ishin t vrtett prindr edhe i donte shum. Ishte ay m i urti nga gjith djemt e fshatit edhe m i bukuri. Kur u madhua e drgonin prindt ne hoxha t msonj, t litnj, pr t ciln e kish knda. Edhe gjer n

vrs 12 vje asnj shnim nuk dukesh q t ket msuar gjsendi djali pr lindjen, kur nj dit kthehet nga hoxha i helmuar edhe duke qar n shtpi. Nakari sht nga t ligat ajo m e madhja gj, edhe m t shumat e grave nga nakari q kishin pr Zmbakun e Demks q prparonte n t gjitha, u tregojn fmijs q Zmbaku sht i varfr edhe i rritur vetm prej kta prindr. Ishte mjaft sa t msojn fmija q ti thon t nesrmet ne hoxha pr lindjen e tij, duke qeshur me at e duke thn njmij fjal t ndryshme. Zmbaku i gjor m si mbante dot lott, edhe i turpruar pr kt t faqur, kthehet duke qar n shtpi q t lajmrohet n sht e vrtet kjo gj. Prindt q nuk e shkonin kt faqje nr mnt, mbetn t nemitur e t habitur kur dgjuan djalin tu tregonj, duke qar, shkakun, se ata pandehnin q qante nga shkaku i hoxhs, a i nonj djali q ta ket qrtuar. Pr ata kjo e faqur ishte m tepr se rrufeja q tu binte mi krye, meqnq gjith gaz i tyre ishte Zmbaku, t cilin me koh e kishin harruar q e gjetn edhe u dukesh t besonin q sht vrtet i tyre. Po tani nuk kishin t bjn e duhesh ti tregojn t vrtetn. Andaj, duke prkdhelur djalin, i dftejn si e gjetn. Athere, djali zuri t mendohet thell e t sjell pakz npr mnt sikur ishte n nj shtpi bashk me dy gra edhe nje burr e nj foshnje t vogl. Po pastaj shkuan sandejmi e van gjetk, n nj nat hipur mi kuajt. Kaq gj sillte npr mnt si edhe pr t vrarin nuk besonte t ishte i ati. Andaj, me gjith lutjet e Demks o t qarat e Xhemiles q t mos helmohet se ata e quajn si bir t vrtet, dshmojti t shkonj pr t gjetur prindt.

Q at dit mori arratimet, duke pyetur m t gjitha ant, po ishin t kota gjith krkimet q bnte, se asnj nuk dinte ti prgjigjet, edhe athere i pashpresuar kthehet prap edhe si mbushi 15 vje hyri n ushtri t Kosturit. Po tani Zmbaku nuk ndjente me vete nonj gaz, e brenga dita me dit e thante si nonj lule gjer kur e drguan n Kor, ku gjeti pakz prehje pran kajmekamit.

PJESA E DYT Krye III

Meqnq msuam se Zmbaku ishte Rexhepi i Malos edhe i Vahides, duhet t msojm edhe fatin e Vahides m t Safts, q i lam n duart e Perndis, duke marr udhn e perndimit n ca zjarre q vshtronin. Ata zjarre q vshtronte Vahideja i kishin ndezur nj taraf evgjitsh, t cilt gjesdisnin me t gjitha ant e dheut, duke shitur tagar, shosha, sita, e duke u lypur buk njerzis q i gnjejn me t gjetur fat ne pritmit. Ata nuk kan as mmdhe, as shtpi, prve se kasollet prej plhure, q i heqin me vete kudo q ven, edhe t cilat i ngren me vrap ku ti zr nata. Ksisoj i kishte zn hera at nat n mest t udhs edhe, si ngritn kasollet, ca prej syresh ran t flen, t tjert rrinin rreth zjarrit, duke kuvnduar e duke ththir fundrat e ibukve dhe t cigareve, q mblidhnin. Nj nga evgjitt, q kishte dal jasht, kthehet edhe u thot: O shok, nj zjarr i math duket n Kor edhe, pas flagve q ndritnin, thom mos gjith qyteti digjet!

 Ssht pr t habitur, thot nj tjatr, me kt er t marr e t tmerruar munt t mos mbetet shtpi m kmb, se t ktill zjarr sm kan par syt kurr. Po vetm Perndia vnt dor e i shptoft t gjort korar, se jan m t mshirm nga gjith njerzia! Kto po fjalonin evgjitrit kur u faq n kasollet nj grua e huaj, duke mbajtur nj foshnje m krah. Qe t gjith pandehnin t jet prej fars s tyre pas t veshurit edhe pas fytyrs s zez, po ata habiteshin se ajo ishte shum m e veshur nga ata. Andaj nj plak evgjit, t cilin e kishte tarafi pr krye, e pyeti: Nga na vjen, o motra jon? Po n vnt t do prgjigje, e huaja zuri t qeshnj me ho! ho! edhe t loz foshnjri, duke knduar. Athere kuptuan evgjitrit q prpara syve kishin nj t lojtur mn edhe besonin q ta ket rrahur i shoqi sa humbi mndjen. Andaj t helmuar pr kt gj, e mbajtn n kasollet. Poshnja q mbante n krah ishte vash e vogl prej mot-mot, pshjell n ca pelena, edhe dukesh nga fytyra t mos shembllnj me farn e tyre, se ishte e bardh si dbora edhe fort e bukur. Grat e evgjitrve, q kishin foshnja, i epnin sis meqnq e ma, si pandehnin t jet ajo grua nuk i jepte, e blegrimave t foshnjes u prgjigjeshe me t qeshur. T nesrmet, si u hap dita mir, mblodh tendat edhe bashk me gruan e prishur mn, muar udhn t gjesdisin si gjithnj katund m katund, duke lypur.

Ksisoj rrojti shum koh Vahideja me evgjitrit, q e quanin Flagtare, meqnq i plqente zjarri me flag shum, edhe Safta t ciln e rritne evgjitkat duke e qojtur Manushaqe, se ish fort e bukur edhe e urt. Shkuan pes vjet q kur gjndeshin n taraf t evgjitrve edhe Vahideja skishte t vinj nr mnt. Sa pr Safts, s cils do ti thomi Manushaqe, ajo nuk dinte gjsendi; lonte me foshnjat e evgjitrve, me t cilat ishte rritur. Po ajo sa rritesh, aq zbukurohesh edhe nuk u shmbllente nga mnyrat e fmijve t tjer, kur nj dit kishin ngrehur kasollet n udh t Kosturit, shkon sandejmi nj kalors, q vinte pr n Kostur. Me t afruar pran kasolls kalorsi, gjith evgjitrit u ngritn m kmb q ti faln t huajit, se q m t pamet edhe m t veshurit dukesh t jet njeri i madh, edhe fmija iu derdh prpara, duke krkuar tu ap gjsendi. Kalorsi mbajti kalin edhe si ju ep kohn nxjerr qesen qe tu ap fmijs t holla, t cilt pllakosnin njri-tjatrin, duke zgjatur duart, kur vshtron nj vash t vogl hequr mnjan edhe q nuk afrohesh ti ap edhe asaj. Kjo vash i bri nj ver t veant, aq nga t sjellat, sa edhe nga fytyra e bukur, q nuk shmbllente me t evgjitrve, andaj pyeti t msonj e cilit evgjit ishte. Evgjitrit i thon sht e huaj edhe nuk ka prve tmn t prishur mn, e cila erdhi bashk me t prpara 6 vjet, n nje nat kur rrinin n kasollet pran zjarrit edhe si e pan ksisoj e mbajtn. Kalorsit, me t dgjuar kt histori, i ardhi shum keq pr kta dy shpirtra, q fati i kishte shpn t rrojn me evgjitrit, e duke pshertitur syt i lshuan lot, edhe tha me vete:

 Ja nj t mir q munt t bnj un sot, edhe t shpaguanj nga mkatet q kam br. Andaj pa vonuar u thot evgjitrve: U ap nj qese me t holla edhe lermni ti marr. Evgjitrit t knaqur e prin kt tregti t vleft, se m nj an merrnin t holla edhe m tjatr an shptonin nga kujdesi q t ushqejn dy shpirta, andaj kalorsi, si hipi Flagtaren me Manushaqen n kal, shkoi prpara, duke hequr kalin pr kapistre, dhe mori udhn pr n Kostur. Po cili ishte ky kalors, njeri nuk e dinte, se me t vajtur n Kostur nuk hoqi n shtpi si thoshte, po n nj han, ku urdhroi ti lshojn dy dhoma pr t ndenjur. T nesrmet, si u ngrit nga gjumi, i pari kujdes q kishte, ishte t veshnj Flagtaren edhe Manushaqen m rrobat t reja, e cila kcente nga gazi edhe harroi shokt q ishte rritur. Pastaj zuri nj shtpi pr t ndenjur edhe, si e shtroi me shtrofka e gjith duheshin, mori nj shrbtore edhe ndenjn n kt shtpi. Pr s shpejti bri nj t njojtur me fqinjt e me gjith qytetart, t cilt e nderonin shum, edhe emri i Dervishit, si e quanin, ishte npr goj t popullit, pr mirbrsit q bnte, si nuk kishte t vobekt a t varfr, a nonj n t keq, q t vinte ne Dervishi edhe t mos i ndihte. Shkuan, dhjet vjet pas t vajturit n Kostur, Dervishin me Flagtaren e me Manushaqen edhe nuk l kishin msuar njers ishin e lidhje kishin midis tyre, po pr t brt mir t dobve, emri i ti kishte arrir e ish dgjuar gjer n Kostandinopoj. Andaj qeveria e ojti kajmekam n Kor si pr njeri t drejt.

PJESA E DYT

Krye IV

T kthehemi pakz t vshtrojm u b Rushan beu i cili ishte shkaku i gjith ktyre t ligave! Si e pam n krua t Abdi beut, pas zjarrit me Sulon edhe me Rushitin, hipn kuajt q t tre, edhe i kujdesur tani pr nder t Oxhakut q nuk i turprohet ose pr Malon kur t kthehet nga lufta edhe do t msonte fatin e Vahides e t djalit, pa dyshim besonte q do t vij n shtpi edhe t krkonj ndjes, kshtu duke menduar shkuan pr n Frashr. Po, sa ishte i gnjyer Rushan beu, kur premtonte (10) pasktaj fatbardhsi! Ay duhesh t ndjenj dorn e Perndis, q ajo zemra e patmerruar edhe e keqe t ndjenj hidhrimin e jets e dhmkn e fmijs. Andaj gjith n at kur ay kishte vajtur n Kor, pr ti vn zjarrin shtpis s zez me shpresje q t humbas ca shpirta pa faj, nj gjem e madhe e kishte ndjekur dhe pa arrir n shtpi mson q djalin m t math ja kishin vrar! Q at dit zun pr Rushan ben brengat, helmet, zija, e gjith t kqijat, ta ndjekin njra pas tjetrs, dhe m dy vjet e sipr t mbetet nj krcu i that, se gjith fmija sa kishte ca ju vran, t tjetr vdiqn, sa gjer m s fundi i vdiq edhe gruaja! Athere sa deshte t ket e t pushtonj gruan e djalin e Malos, t vetmin filis q munte ti hapnj Oxhakun edhe t mos i shuhet, po ata me dorn e ti i kishte djegur edhe br shkrump! Andaj tani, ve brengavet edhe helmit ishte nj gj tjatr m e madhe, se vetdija zuri ti godinj shpirtin e prehje t mos gjenj as ditn as natn, se kudo q vinte, sa edhe

nd gjum, nuk vshtronte prve eshtra t djegura e t zhuritura, t cilat i faqeshin si hije duke thn: Vshtro therort q bre, Rushan be, edhe jan gjak prej gjakut tnt! N kto vshtrime t pareshtura ngrihesh nga shtrati i tmerruar, duke brtitur si i prishur men, me sy t zgurdulluar, me leshra si t ujkut, ngritur prpjet, me gojn plot shkumb, delte prjashta q ti mrgonj, po edhe atje nuk gjente prehje! Nj shpresje, q i kishte mbetur, ishte Maloja, po ay vononte t kthehet nga lufta, andaj i pashpresuar dshmojti t shkonj q ta gjenj edhe ti krkonj ndjes pr gjith t ligat q bri. Gjith krkimet e pyetjet mbetn t kota, se pr Malon nuk i epnin asnj lajme t vrtet, edhe athere kthehet edhe, si merr me vete gjith t hollat q kishte, shkon duke zn arratimet e duke ndihur t vobekvet, t varfrt, ku dgjojn q gjenden, me shpresje q Perndia do ti ndjenj mkatat edhe ta shptonj prej ksaj jete! Sot e kuptonte edhe ay q, n kt bot, Oxhaku nuk ka vleft gjsendi, se si ay q ishte Rushan bej, gjithashtu si ay edhe m i vobegti do t vdes, po lum ay q mbahet mnt pr t mir edhe rron sa gjall e me nder! Andaj sot kishte arrir nga tmerri edhe nga frika e Perndis t ndryshonj edhe emrin me nj t rrem, t rronj lark t njojturve npr arratimet, duke krkuar t bnj vetm t mira edhe ti krkonj ndjes Perndis pr mkatat q kishte br n jet. Perndia sht e madhe edhe zmrgjr, i ndjen kurdoher ata m t liqt q kthehen n udh t s drejts. Andaj i ndjeu edhe Rushan Beut mkatat edhe e msoi t marr udhn e Kosturit ku do t gjente prehje.

Se ay kalors, q qndroi n Evgjitrit edhe mori Flagtaren me Manushaqen, ishte Rushan beu, i cili shkoi n Kostur, ku rrojti 10 vjet gjersa e drguan pr kajmekam n Kor. Rushan beu nuk kishte nevoj pr t ktill shkall edhe buk, po nj gj e huaj e pont edhe parandjente q t pres kt shkall se do t muntnj gjith n ata vnde ku kishte br ato t kqia, t gjenj prehje. Edhe me t vrtet tani kishte ndryshuar shum si n t pamt, si edhe nga shpirti, q kur kishte marr Flagtaren me Manushaqen, edhe m shum q kur i drguan Zmbakn ofiqn e ushtris, pr t cilin kishte dashuri t veant edhe qllim, andaj dshmojti ti bashkonj me Manushaqen.

PJESA E DYT Krye V

Gjith qytetart e pritn me gaz t madh kt lajme t bukur pr t vluarit e Zmbakut me Manushaqen, se q t dy u kishin fituar zmrat qytetarvet, t cilt i donin shum si edhe kajmekamin pr urtsin, drejtsin, edhe pr t mirat q bnte n t varfrit. Q t gjith e plqenin kt par (11) t klqyer, se si djali ashtu dhe vasha shmbllenin nga mnyrat, nga karakteri, nga bukuria, si edhe nga shpirti e nga zmrat e drejta e t qruara q kishin, andaj u uronin trashgim t gjat dhe fatbardhsi. Dasma pregatiteshe me nj rrmbim t madh n shtpi t kajmekamit, i cili dukesh fort i knaqur pr kt martese t Zmbakut me Manushaqen, se me t vrtet pas

t vluarit t ktyre, nj lehsim t math ndjente n shpirtin e tij, edhe m se godiste vetdija pr mkatat q kishte br, andaj mentonte q pas dasms tu faqet cili sht, e t nunoset pr gjith kishte br edhe tu ap emrin e tij edhe tr pamjen. Me tjatr an, edhe Zmbaku bnte pregatira pr dasm, edhe drgoi e solli Demkn me Xhemilen nga fshati q t gzohen edhe ata q e kishin rritur si djalin e tyre, se tani Zmbaku i donte edhe m shum se sa pa msuar q nuk ishin ata prindr t vrtet. Po nuk ishin mbaruar mkatat e Rushan beut, se me t zn dfrimet pr dasm e, duke mos mbetur prve nj javt q t lidhin jetn pr gjithnj Zmbaku me Manushaqen, nj urdhr i nalt erdhi nga Qeveria, nga Konstandinopoja, q Arsllan hajduti, m 25 dite e sipr t jet ja I vrar, ja i falur! Arsllan hajduti ishte fort i dgjuar, po jo i tmerruar si t tjert q u bnin dm fshatarve dhe udhtarve, se ay kishte nj qllim t shnjtruar q tu ndihnj t vobekvet edhe t mpronj t drejtn, andaj prej dhjet dymbdhjet vjet ishte hajdut e njeri nuk e trazonte, po sot qeveria krkonte ja kryet e tij, ja t falet! Rrufeja t binte nuk do t plagoste sa ky urdhrim zmrat e Zmbakut e t Manushaqes e m shum t gjorit kajmekam, i cili pandehte se iu sosn mkatat. Andaj qante si nj foshnje duke menduar q nga shkaku i tij i ndjekin edhe t tjert pa faj t kqiat. T qarat, helmi edhe brengat nuk kishin pushim, po kjo ishte urdhrat e lart prej qeverie, q duhesh mbushur sa m shpejt. Andaj Zmbaku pa vonuar mbleth ushtart e, si puthet me kajmekamin, me Manushaqen dhe me prindt e tij, Demkn e Xhemilen, t cilvet u derdheshin lott urk, shkon t ndjek Arsllan hajdutin.

N kt ndarje cilido q t ishte nuk munte t mbahesh edhe t mos qanj pr kta shpirtra kaq t dashur q ndaheshin. Edhe nuk dinin a do t hasen edhe nj her, andaj edhe Flagtareja, e cila vetm qeshte, sot qante kur puthi Zmbakun. Si u puthn pr t fundit her, duke uruar t kthyer t shpejt dhe ta mpronj Perndia nga rreziku, shkon Zmbaku me ushtart. Por Arsllani nuk ishte nonj hajdut si t tjert, i dobt, se ay kishte nn urdhr prve 60 shok t bess, gjith fshatarakt, t cilt e donin shum. Edhe ishte mjaft t nxjerr nj fjal prej gojs q t rrmbejn armt kontra kujtdo q tu thoshte. Andaj ishte nj rrezik i math pr Zmbakun t lftonte me kapedan Arsllanin. M tjatr an, Arsllani nuk kishte nj fole e nj t ndenjur, po ay gjesdiste m t gjitha ant e Toskris, ku aty, ku atje. Andaj pas shum ditsh prpiqen t dy palt n Kolonj, ku lftuan burrrisht dy dit pareshtur. Lufta ishte fort e tmerruar m t dy ant, se lftonin gjith burrat shqiptar, q nuk i tmerron plumbi edhe baruti, po m s fundi u muntn ushtart edhe Zmbaku ra i plagosur n duar t hajdutvet, pas nj trimrie t madhe. T pakt ushtar, q shptuan nga kjo luft e tmerruar, u kthyen me vrap n Kor q t lajmrojn kajmekamin. Hajdutt, si varruan me nder t vrart, muar Zmbakun m krah edhe shkuan npr malet ku ishin n siguri prej qeveris.

PJESA E DYT Krye VI

Q t msojm cili ishte Arsllan hajduti, duhet t hedhim syt aty dhjet vjet prpara, n nj nat kur gjith njerzia flinin, q t vshtrojm nj njeri t vinj n Kor nga udha e Janins. Ky ishte veshur me fustanell t bardh si dbora e gjith klinda, anterin qindisur me otrara t arta, mez rrethuar me silahen e art, n t ciln mbante armt, n kmbt me kallcat lidhur me tizga t mndafshta dhe opingat t telatinta, nj shpat varur m t mngjr, edhe permi t kishte hedhur nj gun t zez e t gjat. Nga vrsa nuk dukesh t ish m shum se 3035 vje, leshrat e mustaqet t zeza, hundn t tretur si qiriri, gojn t vogl e t bukur, edhe nj trup t derdhur. Dukesh fatbardhs pas fytyrs edhe fort i knaqur ksaj jete, se buzt i nnqeshn me t arrir n krua ta gjenj tani t math e t bukur. Ky kthehesh nga lufta, ku kish vajtur pr mbretrin t lftonj grekrit, q ishin ngritur asi kohe. Andaj, si ndezi nj cigare ngrihet e merr udhn t vej n shtpi, prej s cils ishte ndar 6 vjet prpara, duke ln gruan e nj djal q e dshronte edhe t cilin besonte ta gjenj tani t math e t bukur. Kto mentonte duke shkuar, po gazi i math, q ndjente n zmr t tij, u kthye n helm, edhe prej asaj fytyre t bukur e t elur dolln pshertima, me tu afruar n at vnt ku ishte nj her shtpia e zez, se tani nuk shihte prve nj grmadh prej gursh dhe mbeti i tmerruar prpara ksaj pamjeje. Syt iu mbushn me lot, deshte t brtas ca emra t shtrenjta, po nuk munte pa msuar pr fatin e ksaj shtpie. Andaj pa vonuar troket ne porta e nj fqinje q ta lajmronj.

Atje kur mson q shtpia u doq bashk me gjith ca njers q ishin brnda, t cilt nuk i dinin as i njihnin, ra si i vdekur prdhe, duke brtitur: Vahide, Rexhep i dashur! Kur erdhi n vete lott i pikonin nga syt edhe, pa nxjerr nonj fjal, ngrihet prnjhere edhe shkon duke ln t huajn t habitet vetvetiu pr kt shkak q nuk e kuptonte. I tmerruar edhe si i prishur men shkojti, po ku vinte as ay se dinte i gjori, kur duke ikur arriu n mngjes n gryk t Qarit. Atje qndrojti pakz t lodhet, duke thn: q sot e tutje Maloja i Rushan beut, sht i vdekur bashk me Vahiden edhe me Rexhepkn, se nuk ishte tjatr prve Malos, i cili kthehesh nga lufta edhe me gaz edhe me njmij gzime pran atyre q i donte m shum se fardo nd jet. Andaj meqnse sot kta ishin t vdekur, jeta e qytetris dhe e prindrve ishte mbyllur pr gjithnj, edhe dshmojti t shkonj jetn pasktaj npr malet si hajdut me emrin Arsllan. Pas pak koh mblodhi mjaft Shok edhe gjesdiste mi gjith ant e Toskris, jo q tu bnj dme e t liga njerzis e udhtarvet, si t tjert hajdut q ishin ata m t poshtrit kusar, po pr t mprojtur edhe pr t ndihur t dobtt edhe t vobekvet, q ishin nn fuqi t t mbdhenjve, t cilt krkonin tu rjepn edhe lkurn e trupit. Me kto t sjella fitoi n pak koh dashurin e popullit, se njerzia zun t rrojt t qet, duke mos u drojtur nga t mbdhenjt, t cilt tani dridheshin nga tmerri i Arsllanit edhe sguxonin t rjepin si m par popullin, po krkonin fshehtazi humbjen e kti hajduti, q emri i kishte arrir gjer n Konstandinopoj! Kajmakami i Kors, mqnq shihte se Arsllanit i plqente e drejta, kurr nuk qllonte ta ndjek edhe ta trazonj edhe, pa e njohur kt hajdut, e donte edhe e nderonte.

Andaj i erdhi shum keq kur mori urdhrin nga qeveria, t ciln e ponin t mbdhenjt, q sguxonin t rjepin, duke pifur q Arsllani qllon t ngrer vndin. Po kur e drgojti Zmbakun e porositi mnjan q t krkonj ta bintnj Arsllanin t falet. Po Arsllani m mir deshte vdekjen sa t falej e t rronj n mes t njerzis, pr t cilt kishte tmerr. Andaj nuk priti t falurit, po luftn, n t ciln ra i plagosur Zmbaku n duar t tyre. Si e shpun n malt, me gjith lutjet e Arsllanit q ta lironin, e gjykuan shokt pr t vrar, mqnq ca nga ata thoshin q u ka vrar vllezrit edhe t dashurit. Pas zakonit q kishin, si e gjykuan, i lithn syt q t mos vshtronj edhe dhjet hajdut, m dhjet pash lark, prisnin me armt ngrehur n dor q t urdhronj kapedani zjarr! Kur Zmbaku i cili qndronte me kryet ngritur edhe i patmerruar q afrojti ora e fundit, i krkon nj falje kapedanit. Si edhe cilido shqiptar t jet do ti mbushnj vullnesn, sado armik q ti jet, kur i krkon falje n or t fundit, kapedani mbajti shokt q t mos heqn zjarr edhe pyet t lidhurin: Cila sht vullnesa e fundit q krkon t ta mbush? Zmbaku athere nxjerr nj hajmali t art, q kish varur n qaf, edhe i thot: Kapedan! falja q t krkonj nuk sht tjatr prve i ksaj hajmalie, t ciln t lutem t ma vini bashk me mua n varr, se saq gj kam edhe un pr kujtim nga prindt, q si mbanj mnt edhe si njoh, mqnq m lan t vogl e t varfr! Kapedani, me tu afruar pran Zmbakut edhe me t hedhur syt prmi hajmalin si vettima e prqafoi duke thn: Rexhepi im i dashur!

Hajdutt t gjith si edhe Zmbaku mbetn t habitur pr kt ngjarje q se kuptonin; po Arsllani, si erdhi n vete, duke puthur Zmbakun e duke qar si nj foshnje q do ti vritsh prpara syvet t ti, i lajmron q ay sht i biri, se hajmalin ja kish varur vet pa ikur, edhe e njihte pas nj shnimi q kishte n faqe t djatht. Gazi ishte i madh, jo vetm mi Arsllan e mi Rexhepin, po mi gjith hajdutrit, se ata e donin shum kapedanin dhe e dgjonin. Andaj pa vonuar dshmonjtn t gjith q, bashk me kapedanin, t ven n Kor e t faln, q t mundin edhe npr qytet ti sjellin gjith at shrbim s drejts!

PJESA E DYT Krye VII

T lm pakz hajdutt me Rexhepin udhs e t kthehemi t shohim bhet n shtpi t kajmekamit. Pas t ikurit t Zmbakut, t cilit q tani e tutje do ti themi edhe Rexhep, kajmekami nd nj breng t madhe krkonte t mbetej vetm, duke u mbyllur n dhom e duke mos kuvnduar me tjatr njeri, prve Manushaqes, q me gjith helmin q ndjente pr Rexhepin krkonte ti mrgonj brengn kajmekamit, t cilin e gjente gjithnj t qanj. Shkaku i ksaj brehge edhe t qarave ishte Rexhepi, se tani i shkonte nr mnt e nmronte nj nga nj sa kishte br edhe sa kishte vuar n jet, se pa q e larguara e Rexhepit ishte m shum se vdekja, meq nuk dinte fat do t kishte.

Andaj mendonte t ligat e zinte t mallkonj veten e ti, se pandehte q mkatat e tija ndjekin edhe Rexhepin, t cilin pas martess qllonte ta bnj djal edhe ti ap emrin q t mos shuhet Oxhaku. Edhe Manushqja, si e dim, ishte e huaj edhe nuk kishte nonj lidhje me kajmekamin si edhe me Flagtaren, t ciln e pandehte edhe Manushaqja se ishte e ma e saj. Por pr fat t keq, iku edhe Rexhepi q t ndjek hajdutt, edhe pr kajmekamin nuk kishte mbetur tjatr shpres prve vdekjes, t ciln e krkonte dit e nat duke qar. N kt koh, sa ishte mrguar Rexhepi prej kajmekamit, nuk kishte mbetur prve nj skelet edhe sa vinte tretesh si qiriri, duke mos ngrn gjsendi e duke mos fjetur, po m e madhja ishte kur u kthyen t pakt ushttar, q kishin shptuar nga lufta edhe kur msojti q Rexhepi i plagosur ishte n duart e hajdutvet. Me t dgjuar kt lajme t zez, e cila i dukesh m e madhe se gjith dhmkat e t kqiat q e kishin ndjekur gjer m sot, goja iu nemit, fytyra iu b pleh, syt iu ter, qafa iu var edhe ra si i vdekur mi minder. Pas shum frkimesh t Manushaqes, e cila m nj an qante me blegrim pr t dashurin Rexhep, m tjatr an pr kajmekamin, q e donte si at t vrtet, erdhi n vete edhe hapi syt, duke i hedhur m t gjitha ant, edhe, si pa q sht pran Manushaqes e Flagtares q rrinte mnjan, i shtrngon dorn edh i thot: O bija ime e dashur! E shoh q ora e fundit afroj, andaj pa dhn shpirtin, dua tyn t t nunosem pr gjith mkatat q kam br, q tin shpirtdrejt ti lutesh Perndis pr mua t mi ndjenj. Athere zuri ti tregonj q ay ishte Rushan beu edhe sa kishte br n jet.

Manushaqja, q nuk dinte gjsendi edhe nuk e shkonte pr mnt q kjo histori ishte lidhur me t sajn, mori prsipr q sa ka pr t rojtur do t krkonj Malon, t cilin do ta doj pr at edhe pr vlla, duke ndar gjith begatin q i linte Rushan beu. N kt prflim Flagtarja, me t dgjuar kta emra, ngrihet nga vndi e tmerruar duke murmuritur: Maloja n luft... Rexhepi n zjarr... Rushan beu... ha! ha! edhe zinte t qeshnj. Rushan beu, t cilit pasktaj do ti thomi kajmekami, me Manushaqen habiteshin pr Flagtaren, e cila pr t parn her hapi gojn e murmuriste kta emra, kur dgjohen shum zra prjashta n oborr. Po, sa t msojn cilt ishin kta njers n oborr; dera hapt prnjhersh edhe faqet Rexhepi me nj njeri tjatr, i cili pas fytyrs edhe pas t veshurit, dukesh t jet hajdut. Rushan beu si vettima n kt pamje t pashpresuar ngrihet m kmb, e duke derdhur lott urk e prqafon Rexhepin. Rexhepi i merr dorn e, duke e puthur me nder prindrisht, i thot: Jam i knaqur sot t t puth dorn e t thom q meritonj t bhem burri i Manushaqes, meqnq sot kam nj emr, edhe nj emr t klqyer, se Arsllan hajduti i cili vshtron ktu, q erdhi t falet me shokt, sht ati im, edhe sht nga oxhakt m t mbdhenj e t klqyer t Shqipris, se nuk quhet Arsllan, po Malo, i biri i Rushan be Frashrit!! Si dhemka edhe helmi ashtu edhe gaz i math e vret shum her njerin, po Rushan beu u forcua n kt sihariq t pashpresuar e t vleft edhe i pushton q t dy n krah, duke knaqur Perndin q i ndjeu mekatat edhe nuk i mbylli Oxhakun.

Gazi ishte i patreguar e lott derdheshin urk si lum, po gazi ishte edhe m i math kur Flagtarja erdhi nr mnt me t njojtur Malon edhe Rexhepin. Andaj Rushan beu u krkoi ndjes se ay ishte shkaku i gjith t vojturave. Manushaqja vrtet e gzuar pr kt ngjarje t bukur, po tani rrinte hequr mnjan, duke mos kuxuar t afrohet, se pandehte q ishte prer tani fardo shpres q t arrinj e t bhet gruaja e Rexhepit, i cili ishte nj prej oxhakve t mbdhenj, kurse ajo nj e varfr n bot! Po Rushan beu, me tu kputur nga t prqafosurit prej Malos, Rexhepit edhe Vahides edhe me t hedhur syt prmi Manushaqen, e pushton, duke thn: Bija ime e dashur! Q sot do t t dua edhe m shum, se un t kam br t varfr. Andaj me emrin e bukur Manushaqe, me t cilin m solle prehjen e shpirtit edhe gjith kto t mira, q kt jav do t zm dasmn q tju shoh sa m shpejt bashkuar me t dashurin Rexhep gjithnj edhe t m shtoni Oxhakun!

PJESA E DYT Krye VIII

Si vettima, u-prhap m gjith ant e Shqipris kjo lajme. Andaj me t dgjuar njerzia vrapuan n Kor q it marrin an edhe ata n kt gaz. Se si kajmekamin edhe Rexhepin qytetart donin edhe Malon, i cili me emrin Arsllan hajduti kishte fituar dashurin e gjith Toskris me punrat e mira q bnte n popull.

Dfrimet ishin t pasosur n shtpi t Rushan beut pr dasmn e Rezhepit me Manushaqen, n t ciln muar an gjith qyteti edhe t ardhurit q prjashta. Po dita m e bukur edhe m e klqyer ishte ajo dit, kur si u lidhi hoxha, pas fes, dashuri pr jet, duall npr qytet t shtitin rradhitur ksisoj: N krye Rushan beu klqente prej gazi, pas ti vinte Manushaqja n mes t Vahides e t Malos, pastaj Rexhepi n mes t Demks e t Xhemiles, t cilt nuk i ndau kurr sa rojtn, edhe prapa, ishin hajdutt me rrobat sterr t zeza, q ishin falur me kapedanin e dashur. Gjith njerzia t gzuar u uronin trashgim t mbl edhe fatbardhsi t rinjve. Si shkuan pes vjet pas martess s Rexhepit me Manushaqen n fatbardhsi e duke shtuar Oxhakun me nj djal, q e quan Arsllan, edhe me nj vash t bukur, Rushan beu u plak edhe, si i prqafoi e i puthi, i uroi duke thn: Un do t vdes, fmija ime e dashur po sot jam i knqur se mbyll syt i gzuar. Andaj Perndia u falte fatbardhsi e jet t gjat, po, sa gjall e me nder, t punoni edhe t doni t drejtn e t mirn e Shqipris, edhe rrofshi e qofshi dhe nderofshi Oxhakun.

(1) ta laknj t lahej. (2) i lan t lir. (3) shtpres nikoqir t mir. (4) dshmim vendim. (5) pendim ktu n kuptimin dyshim. (6) shtrofkat shtresat. (7) vrimet betimet. (8) vrej vrime.

(9) n shkall t buks n shkall t npunsis. (10) premtonte ktu: priste. (11) par ift.