Gnderen: Bamsz-Hollywood Sinemas Levent CANTEK

Bu almann amac, ticari-Hollywood sinemas ile Avrupa sanat sinemasnn kimi zelliklerini kullanarak retilen bamsz-Hollywood filmlerinin, yine ayn dnemde Trkiyede retilen kimi filmler zerindeki etkilerini tartmaktr. Ayn erevede benzerlikler ve ayrmalar tespit ederek, global lekli sinemaya kout olarak Trk sinemasnn geliimindeki farkllamay belirleyebilmektir. almada iki temel varsaym tartlacaktr. lki, Bamsz-Hollywood filmlerinin teknik biimcilii ve senaryo yaplanmasnn Trk sinemasn etkilediidir. kincisi, son be yl ierisinde retilen yerli filmler, (oyuncu kullanm, narsist ve marjinal anlatsal zellikleri, popler sinema ile sanat sinemas arasndaki film dili ve buna ramen ticari sinemaya yaklama arzusuyla) Trk sinemasnda yeni bir anlatm biimi oluturmaktadr. ki varsaym, etkilenme ve yenilik vurgular sebebiyle birbirleriyle eliiyor grnmektedir. Ancak, sz geen etkilenme pejoratif bir ierikle tanmlanmamaktadr. Aksi anlamda bir etkilenme, kltr emperyalizminin bir parasdr ve kltrel olduu gibi siyasal anlamda direni tartmalarna sebep olmaktadr. almaya temel alnan dnem, bu tr tartmalarn arkaik bulunduu, genellikle konuulmad bir zaman dilimine dmektedir ki, film reticileri Hollywoodun mevcudiyetini kabullenmi grnmektedir. almada kullanlan Bamsz-Hollywood tanmlamas olduka sorunludur. lk olarak, sinemann arz-talep dengesinde geliim gsteren yaps, bamsz vurgulamasn elikili bir hale sokmaktadr. Ancak farkl biimlerde kullanm da srmektedir; rnein, Hollywooda alternatif bir gelenek olarak New Yorktan kan Amerikan filmleri iin bu trden bir tanmlama yaplmaktadr. Btnlkl bir tavr altan ziyade byk datm ve yapm irketleriyle iliki kurmadan retilen filmler kastedilmektedir, bu bamszlkta. Filmlerin ortak zellikleri ve anlatm biimleri olduunu iddia edebilmek de gtr. Ancak klasik Hollywood ykclnn ve anlat kalplarnn dnda filmler olduklar sylenebilir. te yandan, reticilerinin Hollywood dnda olmalar Hollywooda film yapmayacaklar anlamna da gelmemektedir (Kanbur, 1997). almamzda David Lynch ve Quentin Tarantino ve daha snrl olarak Stone- filmlerini ne kartarak ele aldmz tr sinemas ise farkl biimlerde tanmlanmaktadr. Sklkla postmodernizm ile birarada anlmaktadr (Bker, 1991:174-184; ngren vd. 1994: 121138; Jameson, 1994: 59-116; ztur, 1997:25-30; Bykdvenci ve ztrk, 1997 vd.), iddet ve dehet sinemas (ngren vd 1994; Atayman, 1997: 8-10; Altnsaray, 1998:74-5 vd.), Erkek ykleri (Elayton, 1998), Kara Film (Sinema, Mart 1996) ve nihayet almamzda kullandmz biimiyle Bamsz - Hollywood yapmlar olarak tanmlanmaktadr (Aar, 104-105; Kolcuolu, 1998:80-81). Btn

tanmlama biimleri kendi ierisinde tutarl gzkmekle birlikte, elikili unsurlar da tamaktadr. Bu, filmlerin kendine zg eklektik yapsndan kaynakland kadar, sosyal bilimlerde yaanan her metnin farkl biimlerde okunabileceine dair grn yaygnlk kazanmasyla ilgili olduu dnlebilir. Filmlerin ticari baars ve poplerleerek yaygnlamas, tanmlama/anlama giriimleri ve beraberinde gelien tartmalar artrmaktadr. almamzda kullanmay tercih ettiimiz Bamsz-Hollywood filmleri kavram da, bu elikileri tamaktadr. inde Bruce Wills olan herhangi bir eyin (Pulp Fiction) bamsz addedilemeyecei dorudur (Roddick, 2000: 25). Ancak, ilk olarak Hollywoodun global kltrn bir paras deil neredeyse btn olmas, ulusal kltrlere szmas ve ikinci olarak bu filmlerin Hollywood anlatm kalplarnn dnda ykler anlatmas sebebiyle bu kavram kullanmay tercih ettik. Bamsz-Hollywood kavramndaki Hollywood bu kapsayclk nedeniyle kullanlmaktadr. Bamsz vurgusu ise ekonomik ileyi ve yaplanmayla ilgili deildir. nk bu filmler Miramax gibi Hollywood firmalar tarafndan desteklenmekte ve datlmaktadr. Hatta Miramaxn sahibi Harvey Weinstein, Tarantinonun yapm irketi A Band Apartn ortadr. Bamszlk vurgusu, filmlerin kendine zg ezoterik dili ve Hollywoodun ana/hakim akmnn dnda kalan farkl anlatm biimine denk dt iin kullanlmtr. Bamsz-Hollywood Filmlerinin Biimsel zellikleri Bamsz-Hollywood sinemas, anlatm biimi olarak Hollywood dnda gelimesine karn bugn yine Hollywoodun bir parasdr. Bu, oyuncularndan-teknik imknlarndan faydalanmas ve Hollywood firmalar tarafndan datlmasyla ilgili olduu gibi, Hollywoodun tm dnyada sinemayla zdeleerek ulusal sinemalar teki olamayacak kadar yaygnlamas yzndendir. Avrupada bile seyirci, filmlerinin Amerikanlamasn istemekte, onun hzl ritmi, star sistemi ve teknik gelimesine uyulmasn beklemektedir (Everett, 1996). Ucuz Roman (1994, Pulp Fiction) gibi bir film, Hollywood oyuncularyla kotarlmakta, onun yldzlarna ve trklerine gndermeler yapmakta ve bir Hollywood firmas tarafndan datlmaktadr. Hollywoodun yaygnlamas, kapitalizmin kendini srekli yenileyerek yaylmasyla ayn anlama gelmektedir. Bu yaygnlama bugn yle bir hal almaktadr ki, seyirci, Bamsz Sinema ile Hollywood sinemas arasnda deil, Hollywood sinemas ile Bamsz-Hollywood sinemas arasnda tercih yapmak durumunda kalnmaktadr (Roddick, 2000:26). Bamsz- Hollywood filmleri olarak adlandrlan bu filmler, temelde Hollywood sinemasyla Godard etkisindeki Avrupa sanat sinemasnn bir sentezi olarak tanmlanabilir.1 Anlatmda Sanat sinemasnn sekinci tavr tanmamaktadr; tiplemeler, seyircide zdeleme ile yabanclama arasnda bir izlenim yaratmaktadr. Kurgu, MTV stilinin sinemaya aktarlmas sonucu son derece sratlidir. Hareketli bir kamera anlatma hakimdir ve grsel malzeme ou zaman deforme edilerek sunulmaktadr. Doal renkler sk sk tahrif edilmektedir (Vardan, 1995:15). Oliver Stoneun Katil Doanlar2 (1994, Natural Born Killers)

ya da David Lynchn Vahi Duygularnda (1993, Wild at Heart) srekli araya giren kontrastlarla, sahne kimi zaman silme krmz, bazen yeil olmaktadr. Grntler, ynetmen narsizminin kullanmna almtr; metnin kendisiyle ilgisi olmadan inanlmaz bir srat kazand gibi, nedensiz arlaabilmektedir. Filmlerin ikonografisi, popler kltrden beslenmektedir. Ucuz Romann afii, saysz detayyla popler kltr ve Ellili yllar vurgulamaktadr: Bir paket Lucky Strike sigaras ki dnemin nl polisiye kahraman Mike Hammerin tercihidir-, bir tabanca, Harlot in the Heart Kalpteki Fahie- isimli ucuz roman, seksapeliyle meum bir kadn (Erdem, 1998:65). Afiin ayrntlar, Jamesonun postmodernist anlatlarn zellikleriyle ilgili yapt betimlemeye denk dmektedir: Postmodernizmler (..) zevksizlikle kitsch, televizyon dizileriyle Readers Digest kltr, reklamclkla moteller, geceyars gsterileriyle B snf Hollywood filmleri ve yolculuklara zg; ucuz bask (pulp) korku, ak, popler biyografi, cinayet, bilim kurgu ve fantezi roman kategorileriyle szde edebiyat diye adlandrlan eyden oluan btn bu dkn manzaray byleyici bulmakta, bu malzemeleri bir Joyce veya Mahler gibi yalnzca alntlamakla yetinmeyip bizzat zlerine dahil etmektedirler (1994:61). Rezervuar Kpekleri filminin alnda bir lokantada Madonnann Like a Virgin arksn konuan kahramanlar grrz. arknn ierii, Madonnann eski arklar ve daha ok cinsellii konuulmaktadr (zer, 1996:23). Ucuz Romann nl dans sahnesi, Godardn Band a Part (1964), Grease (1978) ve Batman (1992) filmlerine bir gndermedir (Kolcuolu, 1998: 78). Jackie Brown (1997) filminin barol oyuncusu Pam Grier, blaxploitation3 olarak adlandrlan, siyahlara zg-ikinci snf aksiyon filmlerinin unutulmu bir oyuncusudur. lgn Romantik (1993, True Romance) filminin kahraman Clarence, izgi roman satan bir dkkanda alrken, Kung-Fu filmlerine ve Elvise baylmaktadr (Kutlu, 1995:38). Mavi Kadife (1986, Blue Velvet) filminin kahramanlar iki ayr bira markas Heineken ve Budweiser- zerine tutkuyla tartrlar (Elayton, 1998:29). Filmlerde srekli bir erkeklik vurgusu yaplmasna ramen, bir erkeklik kirizi anlatlmaktadr. Kadnlar, bir seks malzemesidir ve erkek akln rndr; seks, iddetle doludur ve erkek egemenliinin veya krizinin aa kt anlar gsterir. Tiplemeler, popler kltre yaplan gndermelerden biri olarak melodramlardan ve kara filmlerden km gibidir. lgn Romantikte Elvisin hayali filmin kahraman Clarencen karsna karak ona akl verir. Pulp Fictiondaki nl bar sahnesi Amerikan popler kltrne, dolaysyla Hollywooda gndermelerle doludur. Garson kzlar Marilyn Monroe ve Jane Russel gibi giyinmitir, masalar byk Amerikan arabalar biimindedir; etraftaki saysz ikon Amerikan kltrnn refah yllar olan 1950lere bir gndermedir Vahi Duygularda Sailor, sevgilisine aslan genci mzii durdurarak uyarr. Bu sahne, tr filmlerinin btn karakteristiklerini ortaya karmaktadr. Argo, abartl duygusallk, iddet ve erkeklik sylemi, Sailorun jest, mimik ve konumalarndadr. Her iki erkek arasndaki tartma seyirlik bir gsteriye dnmtr. Kanlmaz olarak aralarnda kavga kar ve Sailor, rakibinin Luladan zr dilemesini salar. Meydan okuma,

fiziksel mcadele-iddet, erkeklik syleminin parasdr. Sailorun syledii Elvis arksyla ortam, abartl duygusalla dnr. Fonda, diskodaki gen kzlarn lklar duyulmaktadr ki bu grnt, nl ak arks Love me Tenderi sylerken Elvis'e ynelen lk ve gzyalarna bir gndermedir. Sailor, Elvis'i taklit ederek ark sylerken Lula histeri ierisinde sevin gzyalar dken bir duygusallkla- sevgilisini izlemektedir. Birbirini izleyen iki gelime, sert erkekler dnyasnn anlatlar ile melodramlar, ironik bir biimde Amerikan popler kltrnn ortak-yaygn referans olan Elvis araclyla birletirmektedir. Elvis, gzel gnlerin sembol, gemile bugn arasndaki tayclardandr. Trk Sinemasnda Deien Koullar Ulusal sinemalar kendi deyileriyle ve onlara ramen birka adan tanmlanabilir. lki, i piyasann koullarna gre retilmesiyle, ekonomik olarak; ikincisi, metnin biimsel ve sui generis zellikleri (Higson, 1989:42) ve son olarak, Hollywood kartlyla (Crofts, 1993:49). Bu tanmlamalar ounlukla film reticilerinden ok, yerli eletirmenler tarafndan gerekletirilir. Pratikte, beklentilerin ve iddialarn aksi ynnde bir geliim yaanmaktadr. nk Hollywood btn sinema kltrlerine szmakta, retim ve tketim alkanlklarn belirlemektedir. Hollywoodun teki olarak tanmlanmas, pratikte srekli olarak yanllanmaktadr (Higson, 1989:39; Crofts, 1993:50). Trk sinemasnn geliimi ierisinde yaanan eitli dnemelere bakldnda tekiletirilmi bir Hollywood imgesi ve buna kart olma iddiasyla ne kan kuramsal araylar ve snrl film denemelerini grebilmek mmkndr 4. Bugn Trk sinemas, parlak dnemlerinin ok gerisinde ve parmakla saylabilecek kadar az retimi olan, sinema salonlarnda Hollywood filmleri gsterilen ulusal sinemalardan biridir. Film datm, pazarlamas ve sunumu yabanc sermaye tarafndan gerekletirilmektedir. Hollywoodun ulusar yaygnlamas, filmlerini birok lkede ayn anda vizyona sokmas, yan rnlerle oyuncaklar, dergiler, kasetler, dvd, vcd, bilgisayar oyunlar v.d. pazarn geniletmesi ve hepsinden nemlisi grsel-iitsel anlatm biimlerini teknolojik olarak srekli yenilemesi, ulusal sinemalar Hollywood karsnda aresizletirmektedir. Seyircilerin beklentileri dorudan doruya Hollywoodun diline endekslenmektedir. Bu beklentilerin teknolojik yenilenmelerle srekli artmas, sinema gibi arz-talep dengesinde retilen ve seyirci beklentilerinin kanlmaz nem tad bir alanda, ulusal sinemalarn retimini ve gie baarsn imknszlatrmaktadr. Ekya (1995) filminin giede kazand baarnn en nemli nedeni olarak Hollywood filmlerini aratmayacak grnt kalitesi ve teknoloji kullanmnn saylmas bu anlamda olduka manidardr. Bu almada temel alnan Trk sinemas rneklerinin retildii son be ylda, teknolojik bir yenilenme yaand gibi, sinema dili ve anlatm biimleri olduka farkl yeni bir sinemac kua da ortaya kmtr.

Gelimelerin son be ylda gerekletiini ve o be yl kendinden menkul saymak yanltr. Zamana dair herhangi bir deiimin nedenleri daima daha nceye dayanmaktadr, tpk bireylerde olduu gibi tarihsel deiimlerde zamansal olarak ocukluk dnemi belirleyicidir. rnein retimde gerekleen teknik kolaylklar ve yenilenmeler, televizyonlarn geliimiyle dorudan ilgili olarak reklam sektrndeki son on be ylda yaanan bymeden kaynaklanmaktadr. Buna ilaveten mzik sektrnn ihtiyalarndan doan video-klip retimindeki patlamadan da bahsedilebilir. Bu iki alan, sektr d sermayenin yatrmlaryla sinemaclar-retici olarak kendine ektii gibi teknik ekipman yenileyerek, ayn reticilerin anlatm dillerinin geliimine de katk salamaktadr. Bir ok ynetmen bu dnem, kendi prodksiyon irketlerinde reklam filmleri ve video klipler reterek, kazandklarnn bir ksmn uzun metrajl filmlere aktarmlardr. Ynetmenlerin yapmc olarak sinemaya girmesi, sinemaya para yatran yapmclarn azalmas kadar, kendi istedikleri gibi bir film ekme arzusuyla ilgilidir. almamzda karlatrmalar yapacamz Bamsz-Hollywood sinemasyla ilk benzerlikler bu noktada kurulabilir: Ticari sinema koullarndan, sermayenin belirleyiciliinden bamsz bir film yapma istei. Reha Erdem, Umur Turagay, mer Varg, Serdar Akar, Kudret Sabanc gibi ynetmenler bu biimde film yapan gen ynetmenlerdendir (Kra, 2000:15). lgin olan, Yeilamn geleneksel anlatm kalplarnn ve nemli reticilerinin, televizyona yerli dizilere ve televizyon filmlerine tanmasdr. Aile filmleri, melodramlar, komedi dizileri ve avantrler, barol oyuncularnn genlemesi-poplerlemesi dnda, neredeyse tam tekmil televizyona gemitir. reticilerinin Trk Sinemasna ilikin yarglar da genellikle gemie zlemle doludur, nostalji malzemesidir; ve yine televizyon tarafndan tketilmektedir. Sinema onlar iin gemite kalmtr. Son be yl retilen yerli filmler zerine odaklanrken, yine bamsz yapmlar olan ve hatta kimi zellikleriyle incelediimiz filmlerle benzerlikleri bulunan sanat filmlerini almamza dahil etmediimizi belirtelim. Zeki Demirkubuz, Dervi Zaim ve Nuri Bilge Ceylan, retimleriyle Trkiyedeki sanat filmleri geleneinin yeniliki ve son rnekleridir. Bu almann erevesini oluturan yerli filmler, yapm tarihleri birbirine ve bugne yakn drt filmden olumaktadr. Kark Pizza ve Her ey ok Gzel Olacak, ticari sinemaya; Gemide ve Lalelide Bir Azize sanat filmi formatlarna yakn almalardr. Ortak zellikleri birbirlerinden ok Bamsz-Hollywood filmleriyle kurduklar etkilenmelerden kmaktadr. Trk Sinemasnda Kenar ykleri Lalelide Bir Azize filmi kent grntleriyle alr. Gecedir, ounluunu erkeklerin doldurduu caddeler grlmektedir. Arabalar, neonlar, McDonalds gibi uluslararas sermayenin tandk markalar, imitasyon / taklit mallar satan dkkanlar, marketler, bfeler vardr caddelerde. Tuhaf bir mzik elik eder grntlere; hzl, karmak ve korkuyu anlatan. Mzik sustuunda fonda polis sirenleri duyulur, kfrler, tartmalar.

Son be yln yerli filmleri, ehrin kenarlarnn, dlanmlarn, arka sokaklarn sulularn yklerini anlatyor. Aslnda, Trk sinemasnn gemiine bakldnda bu tr yklere sklkla bavurduunu, rnein kenar mahalleyi anlattn syleyebilmek mmkn. Bu filmlerin bir ksm, fakir ama mutlu-iyi insanlarn birarada- dayanma ierisinde yaad mahallerde geen ykler: Memduh nn Arkada (1958), Ertem Grein Otobs Yolcular (1961), Kartal Tibetin Sultan (1978) gibi. te yandan kimi komedi ve melodram filmlerinde argo, kenar mahallenin dili olarak zellikli bir biimde aktarlmaktadr. Osman Sedenin Cilal bo (1957), lhan Arakonun Fosforlu Cevriye (1959), Metin Erksann fr Nebahat (1960) ve Ltfi Akadn Vesikal Yarim (1968) gibi. Yine Yeilam kalplarn aan gereki araylar olarak tanmlanabilecek mer Kavurun Ah Gzel stanbul (1981), erif Grenin Beyolunun Arka Yakas (1985) da saylabilir. Doksanl yllarda film retiminin azalmas ve kimi tr filmlerinin televizyona tanmas sebebiyle sinemaya aktarlan konular doal olarak, yasak edilenden ve her yerde anlatlamayan yklerden seilmektedir. Orhan Ouzun bir travesti ile bir cce arasndaki ilkiyi anlatt Dnersen Islk al (1992), Atf Ylmazn Beyolu filmi Gece, Melek ve Bizim ocuklar (1993), Canan Geredenin Ak lmden Soukturu (1994) bu trden yklerdir. Bu filmler, oyuncu seimi, film dili ve anlatm, gereki elerine ramen ve kendi aralarnda derecelendirilebilmekle birlikte sanat filminden ok ticari sinemaya yakndlar. te yandan Halit Refiin Beyaz lm (1983) ve Kurtar Beni (1987) ya da Osman Sedenin Tele Kzlar (1985) filmlerinde olduu gibi bataa dmek, toplumun kurban olmak ya da kurtulmak trkleriyle, sonralar televizyon dizilerine tanan didaktik eilimlerle, ahlk yarglarla da ilgilenmemektedirler. Doksanl ylarn ikinci yarsnda retilen mer Vargnn Her ey ok Gzel Olacak (1998), Yavuz Turgulun Ekya (1995), Umur Turagayn Kark Pizza (1998), Mustafa Altoklarn Ar Roman (1997), Kutlu Atamann Lola+Bilidikid (1998), Serdar Akarn Gemide, Kudret Sabancnn Lalelide Bir Azize, Dervi Zaimin Tabutta Rvaata filmleri kenar yklerini farkl biimlerde srdrdler. Filmler, geni kitlelerle karlatklar televizyonda ya sansrlenerek yaynlanmakta, ya da ierii sebebiyle bu ansa hi ulaamamaktadr.5 Kimisi iyimser mesajlar tarken, kimisi iddetini karamsarlndan almaktadr. rnein Her ey ok Gzel Olacak, iyimserlerden biridir. Farkl bir mizah tamakla birlikte Yavuz Turgulun Glge Oyunu (1992) ve Ekya almalaryla bir tr yaknlk ierisindedir 6. yklerini anlattklar yer hakkndaki grleri benzerdir. Glge Oyunundaki anlatc mzisyenlerin dedii gibi bu alem putlarn, orospularn, esrarkelerin fink att bir alemdir. Olmadk rezillikler yaanr bu pisliin iinde. Btn tiplemeler, yaadklar yerin kader kurbanlardrlar. Biraz okumu-yazm ve ehirlidirler. Aleme kar ihtiyatldrlar ve onun ne sebebi ne de sonucu gibi davranrlar. Ekyada Cumali, Baran uyarr koca ehir valla yutuverir insan. Filmlerin kt kahramanlar aslnda kt deildir, zdelemeye msait zelliklerle sunulurlar. Glge Oyunundaki Mahmut (ener en), Ekyada Cumali (Uur Ycel) ve Her ey ok Gzel Olacakta Nuri

(Cem Ylmaz), paraya olan zaaflarna, kolay yalan syleyebilmelerine ve gvenilmezliklerine karlk temelde iyi insanlardr. Mahmut, hikayenin sonunda deiecek, yaptklarndan pimanlk duyacaktr. Her ey Gzel Olacak filminin arks Nuri iin yazlmtr: Gzel gnler bizi bekler / Eyvallah dersin olur biter / Eyvallah dersin geer gider / boyun bkp nnde alasam sessizce / u fakir gnlm af olur mu? / bu frtna durulur mu? / Benden adam olur mu? / (..) / Alnacak dersler var, sorulacak sorular . Ekyada ise Cumali lmek zereyken Ben imdi cehenneme gideceim deil mi? diye Barana sorar. Baran, filmin dramatik zirvelerinden biri olan bu sahnede soruyu seyirciye de sorarak cevaplandrr: Kimin nereye gittiini kim bilir?. Her ey ok Gzel Olacak, iyimserlii nedeniyle incelediimiz dier filmden ayrlmaktadr. Mafya ii hesaplama ve tuzak yksnn anlatld Kark Pizza ve birbirini tamamlayan ykleriyle Gemide ve Lalelide Bir Azize tiplemeleri ve film diliyle benzer bir iyimserlii paylamamaktadr. Kark Pizzada yeni bir hayat kurmak iin abuk zengin olmak isteyen Nuri gibi biri yoktur. Tank, sulu ve kurban olarak kullanlan Pizzac dnda tm tiplemeler mafya mensubudur. Filmdeki tm tuzaklar kuran, zekasn, vcudunu ve silahn kullanarak tm erkekleri alteden ve parayla kaan kadn da kiralk bir katildir. Gemide ve Lalelide Bir Azizede hemen tm tiplemeler sradandr, bir tarafta gemiciler dier yanda kadn satclar vardr. Hibirinin byk hayalleri imdiden ve gemiten uzaklamak gibi kayglar yoktur. Lalelili Azizin en byk arzusu Romanyaya gidip, oradan kadn getirmektir. Yardmcs Makor, para iin Azizi aldatmasna karn, aleni bir meydan okumaya kalkmaz, ondan ayrlmaz. Doktor, btn paralar almasna ramen Aziz ve Makordan ayrlmaya cesaret edemez. Gemidekiler, meknn eskisi gibi olmasn istemektedirler, huzurlarn karan kadn karaya brakp kaarlar. Her iki filmde de tiplemelerin baka trl yaama kar cesaretleri yoktur. Birbirlerine inanmasalar ve durmakszn birbirlerini aldatsalar da, kendilerini gvenlikte hissettikleri yer birliktelikleri ve ortak meknlardr. Mafyozi Dnya Ticari film kalplarna yakn olan Her ey ok Gzel Olacak ile Kark Pizza, tiplemeleriyle Bamsz-Hollywood filmlerindeki kt adamlar artrmakta, bir baka deyile iyimser bir yorumla- Hollywoodun kendisine gnderme yapmaktadr. Nurinin Bodrumda konutuu uyuturucu satcs, mafya babasnn adamlar; Kark Pizzadaki tm mafya mensuplar Tarantinovari saylabilecek trden bir sinemaya yakndr. Her iki filmde de mafyann temsilcileri, iveli konuan ve yerli duran Babalar hari, Hollywood etkisindedir7. Giyinme biimleri ve konuma kalplar kiiliklerini belirlemektedir. Takm elbiselidirler, az konuurlar, konuulduu zaman erkeklik sylemi retilip, racona dair vurgular yaplmaktadr. Bolca iki ve esrarl sigara tketilmektedir. Argo, kullandklar dilin temelidir ama dillerinde belirli bir ive ya da farkl bir lehe yoktur. Sanat filmi kalplarna daha yakn duran Gemide ve Lalelide Bir Azizede ise mafya temsilcileri daha yerli/yerel durmaktadr.

Kyafetler, sz geen filmlerdeki tiplemelere gre skseli deildir, konumalarda iveler hissedilmektedir. Her iki film de gece ve i meknlarda gemektedir. D dnya, tekinsiz ve karanlktr. Gndelik hayatla-sregelen tek ba televizyonla kurulmaktadr. Lalelide Bir Azizedeki Orhan Gencebay, Gemidede Trk filmi gndelik hayat kadar gemie ve popler kltre gndermedir. Zeki Demirkubuz almalarnda grlen Trk filmi seyretme tutkusunu ya da Dervi Zaimin Tabutta Rvaata filminde kahvede televizyonun kapatlmasna tepki gsteren mterileri ayn paydada deerlendirmek mmkndr. Masumiyette srekli Trk film seyredenler kh glmekte, kh alamaktadrlar. Televizyon, bir rahatlama arac, mutlu sonlaryla filmler eski-gzel gnlerin taycsdr. Ucuz Romann kahramanlarndan biri olan Butch, ocukluunu hatrladnda kendisini televizyonun karsnda bulmaktadr. Benzer biimde Masumiyette Yusufun (Gven Kra) yeeni, evde yaananlarla ilgilenmeyip srekli televizyona ve onun dnyasna kamaktadr. Televizyon, yaanan ann reel aclarnn kart olarak kurulmaktadr, filmin kurduu gereklikte. Sinema, televizyona gre daha gerektir anlatnn iinde. Glge Oyununda Mahmutun umudu televizyona kabilmektir, ancak bu biimde hret olacak-snf atlayacak ve byk paralar kazanacaktr. Lalelide Bir Azizede Makor ve Birahenedeki erkek mteriler porno filmler seyrederek alklarn ve doyumsuzluklarn gidermektedir. Bu trden bir kullanmla televizyon, erkeklik krizinin hem ilacdr hem de turnesol kaddr, aa kartan. Erkeklerin-sulularn dnyasnda en byk g paradr, finans sahibidir. Devletin grevlileri bile bu gle ilikilidir, ona bamldr. Lalelide Bir Azizede polisler kadn satcs-mafyac Kr ikoya haber ulatrmaktadr. Onlar, bu dnyann kurallarn yaatanlardandr. Kark Pizza filminin kurban Pizzacnn filmin sonunda polisten grd muamele, mafya mensuplarnn yaattklarndan farkl deildir. Gemidede ve Her ey ok Gzel Olacakta polisten korkuyla bahsedilir. Oliver Stoneun Katil Doanlar filmindeki polisler, bir suludan ayrt edilemeyecek kadar ktdr. Tabutta Rvaata filmindeki polis, srekli araba alarak kendilerine dert olan Mahsunu kollayan Reisi tehdit eder: Bu adam senin tekneye eroin sokar. O gn senin tekneyi arayacamz tutar. Polisler, mafya mensuplar kadar sert ve soukkanl cool tiplemeler; umutsuz, aresiz ve duygusal dengesi bozuk insanlardr. iddete olan yaknlklar srekli hissedilmektedir. Yeim Ustaolunun z (1993) ve mit Elinin Bcek (1994) filmlerinin polis kahramanlar, sulu ile sulu peinde koan arasndaki kaybolan mesafede yaamaktadr. Lalelide Bir Azizede Aziz, mafya ile polis arasndaki yaknl onlara gsterdii ihtimamla aa kartr: Baba buyur bir aymz i diyerek ekip arabasndaki polislere hal hatr sorar. Kadnlarla iliki, erkeklik krizinin gstergelerinden biridir. Srekli argo konuan, kadn pasifize ederek cinsel ilikiden bahseden diyaloglar kullanlmaktadr. Erkekler, srekli cinsel organlarn kurcalamakta, kadnlar nasl zevkten mest edeceklerini anlatmaktadr. Kadnlar, bu erkek syleminin inas ve ihyas iin birer aratr. Erkeklerin dnyasnda kadnlarn yeri onlarn konumlarn merulatran

fahieliktir; boalmalarn salayacak, zevk alacak ve penisi kutsayacaklardr. Kark Pizzann kadn kahraman kendisine fahie denmesine ldracak kadar sinirlenmektedir. Mafyann eril dnyasnda btn erkekleri altederek uzaklarken duygusal dengesi altst olacak, hkrarak alayacaktr. Bu alama, hem erkek dnyasndan k hem de o dnyada kadns saylan bir zellie geri dn mimlemektedir. Gemide filminde Ali, erkekliine laf sylendii iin kadna tecavz eder. Kamil, ecinsellikle suland iin gemiden ayrlmak ister. Ucuz Roman filminin mafya lideri Marcelliusu ecinsel bir tecavzden kurtaran Butchun, bu srr gizli tutma artyla kamasna gz yumulacaktr. Gemidede Kaptann kadnla ayn odada kalmas, dierlerinde cinsel ilikiye girecekleri kans uyandrr. nk kaptan, personelle birlikte yemek yiyip esrar itikleri konumalarnda kendi yaad bir cinsel ilikiyi veya fantezisini srekli anlatmaktadr. Lalelide Bir Azizede Aziz, Doktora Bu alemin otuz bir eken tek pezevengi sensin diyerek, mevcut al dillendirecektir. Kark Pizzada ne kan erkekler aras dostluktur; kadnlara gvenmek ise kaypaklk ve hata yapmaktr. z filminin polis kahraman, kendisine meydan okuyan kadnla zorla cinsel ilikiye girer. Her ey ok Gzel Olacakta lks-spor ve kz gibi arabaya binmek, erkekliin ispatdr. Ekyada sevgilisiyle ilk kez cinsel ilikiye giren Cumali, alayarak evlenmekten sz aar. Alarken erkeklik sylemini krm, o dnyadan kmtr ama konuurken onu yeniden retir: Emel, orospu deildir; sevgiliyle girilen cinsel iliki evlilii gerektirmektedir. Evlilik, yaanan btn kirlenmenin dnda muhafaza edilmesi gereken bir saflktr. Akla, akn aknlatrlm reel olmayan durumuyla zdeletirilmitir. Melodramlara zg bu ak yaklam, Vahi Duygular, Gerek Romantik ve Katil Doanlar filmlerinin ikili kahramanlarnn ilikilerinde grlmektedir. Vahi Duygularn kadn kahraman Lula (Laura Dern) sevgilisi Sailora (Nicholas Cage) yle der: senin iin dnyann br ucuna gidebilirim bebeim biliyorsun yaparm. Melodramatik zellikler, kahramanlarn kendilerinden nceki film noirin byk oyuncularn imgesel olarak artran soukkanl, kendinden emin ve umarsz yorumlaryla birlemektedir. Jameson, benzer bir vurguyu inceledii Body Heat filmi iin yapmaktadr: Ba oyuncu William Hurt, stats bir nceki Steve Mc Quenn ya da Jack Nicholson (hatta, daha belirsizce, Brando) gibi erkek sperstarlar kuandan, ve hele star kurumlarnn evrimimdeki daha eski anlardan belirgin lde farkl, yeni bir film yldzlar kuann yesidir. Hemen nceki kuak, eitli rolleri gayet iyi bilinen ve genellikle isyan ve non-konformizmi artran perde-arkas kiilikleri zerinden, ve araclyla, canlandrlrd. Bu yeni barol oyuncular kuaysa (bata cinsellik olmak zere) yldzln geleneksel ilevlerini hl srdryorlar, ancak eski anlamyla kiilikten eser bile yok ve imdi bu yldzlk (Hurt gibi aktrlerde, eski Brando veya Olivier virtzitesinden ok farkl olsa da, virtzlk boyutlarna ulaan) karakter oyunculuunun isimsizliinden bir eyler tamakta. Ne var ki star kurumundaki bu znenin lm, ok daha eski rollere tarihsel gndermeler oyununa imkn tanyor; bylece oyunculuun bizzat slubu, bir gemi artrc ilevi kazanabiliyor (1994:81). Lalelide Bir Azizede dostlarn aldatarak zerinden para kazand kadn

hastahanede ziyaret eden Makor, melodramlar ve sert-erkek rollerini hatrlatr biimde onun intikamn alacan belirtir. Ayhan Ik, namusukadn iin her eyi gze alan erkek jnler dnyas ve melodramlar vardr szlerinde. Gemidede yaanan tecavz, aka, evlilie ve namus meselesine sk sk tanacaktr. Ekyada Cumali, kendisini aldatan sevgilisini ldrrken namusunu temizler. Baran, bakasn sevdii iin bir cinsel iliki teklifini reddedecektir. Konuulanlar, verilen szler, vurgular ve lmler erkekler dnyasnn parasdr. Karanlk ehrin Dili ve Melodisi Olaylarn yaand ehir, btn olaylarn sorumlusu gibi anlatlr. ehirde kimse kimseyi umursamamaktadr. Kark Pizzada ehrin grltsnden uzakta ina edilmi lks sitelerde yapayalnz ve aresiz kalan Pizzacnn farknda olan tek kii kk bir ocuktur. O da pizzacyla alay etmekte, acnas durumunu kendi dairesinden filme ekmektedir. Bir izgi film kahramannn esprililiiyle olanlara kar kaytszdr. Gemide ve Lalelide Bir Azizede ehir, filmin atmosferi iin zellikli biimde verilmektedir: puslu ve gri bir hava vardr. Ylm pler, svas dklm evler, dar ve bakmsz evler grlr. Rutubet, slaklk ve srekli bir sonbahar havas hakimdir. Sokaklardaki ve i meknlardaki metruk karmaann tek istisnas, bu hayatn hakimi konumundaki iko Kr ile Hac Velinin brolardr. Kark Pizzann Amerikanvari biimsel zelliklerine ramen, en arpc blm sokaklarda geen kovalamaca sahnesidir. Kahramanlarnn lks muhitlerde ve elence meknlarnda sren yaamlarna karlk, bu sokaklar nemli bir kontrast sergilemekte, metruk ve kalabalk hali ile kaotik zellikler tamaktadr. Gpegndz gerekleen silahl atmalar yaanan hayat kaosla zdeletirmektedir. ehrin iindeki farkl tketim ve yaam biimlerinin varl, otoritenin bu kaosa hogr gsterdii izlenimi vermektedir. Yaanan kargaa, otoriteye kar btnsel kontrol asndan hibir tehdit iermemektedir. Filmlerdeki sulularn otoriteye kar gsterdikleri ihtimam da buradan kaynaklanmaktadr. Gerektiinde soka denetim altna alabilecek, hzla bastracak bir gvenlik gcnn mevcudiyetinin farkndadrlar. Onlarn otoriteye gsterdii ihtimam, paylam ve birbirlerinin ne olduunu bilerek yaknlama arzusu da bu kaotik zellikleri pekitirmektedir. Bir baka deyile herkes birbirinden beslenmektedir. Bir sanat filminde grlebilecek zellikli duraan bir anlatmn yerini hareketli bir kamera ve kurguda st ste bindirilmi / kolajlanm grntler almtr. Hikaye kurgusunda zamann dz akn deitirmek, seyircinin kafasn kartrma pahasna klasik flashback tekniini reddetmek ve hikayeyi gemite olup bitenlerle imdiki zamanda yaananlar arasnda kark bir dille srdrmek Fransz Yeni Dalgasnn ateledii, Godardn sklkla denedii bir yntemdir. Tarantino, Rezervuar Kpekleri ve zellikle Ucuz Romanda bu yntemi gelitirerek kullanmtr (Aar, 1998:104). ncelenen filmler benzer bir anlatm biimine sahiptir, ileriye ve geriye dnler neredeyse bir grnt bombardman biimindedir. rnein Lalelide Bir Azize,

btncl bir anlatma sahip deildir; paralanm bir zaman ve mekn anlatma hakimdir. Bu da ak bir biimde televizyon eklektizmine ve MTV mantna denk dmektedir. Ynetmenin narsizmi ve st anlatcl, kamera kullanm ve kurguda ne kmakta; her konumann filme dair gereklii ya da yalan ileri-geri sramalar yaplarak grntlerle aktarlmaktadr. Tiplemelerin patronu olan Hac Veli her sahneye ktnda, onun otoritesi fantastik bir dille, abartl ve korkutucu bir biimde sunulmaktadr. Gemidede yalan syleyen ve birbirlerini kandran tiplemelerin szlerine, ynetmen grntler araclyla aa karak mdahale etmektedir. Bu anlatm biiminin eitli biimlerini David Lynch almalarnda, Oliver Stoneun Katil Doanlar ya da David Fincherin Seven filmlerinde grebilmek mmkndr. lgin olan Fransz Yeni Dalgas ve Godardla belirginleen ve ynetmenin narsizmini ne kartan anlatm bieminin, televizyonun salad deneyimler sonucunda melezleerek yaygnlamasdr. Yerli filmlerde kullanlan mzik, mantk olarak bamsz-Hollywood filmleri izlemektedir. Bu filmlerin mzii, belirgin bir sluptan ok eklektik zellikler iermektedir; ya popler kltre, eski-gzel gnlere gndermeler yaplarak, unutulmu arklar yeniden sunulmaktadr (Pulp Fiction) ya da filmin atmosferini besleyecek etnik ya da arkaik mzikler (American Graffiti) seilmektedir. Bu tercih, her zaman, filmin ierisine yedirilen moda olan sert bir soundla (Hard Rock ya da Heavy Metal gibi) bir arada (Vahi Duygular, Katil Doanlar) yrmektedir. Gemide ve Lalelide Bir Azizede klarnet, tulum, sipsi, bendir, zil, darbuka, kak, def, meydan ve koltuk davulu gibi douya zg geleneksel alglar mziin hakimidir. Film boyunca alan Roman, Kafkas ve Orta Anadolu melodilerini artran ezgiler, metropoln dilinin ve bu dilin kt alann farkl kltr ve etnisitelerden beslendiini vurgulamaktadr. Kimi zaman pavyon mziiyle zdelemi elektro saz, kimi zaman da akerdeon ve caz ritimleri duyulmaktadr. Benzer bir mzik anlay Tabutta Rvaata filminin mziklerini yapan Baba Zula ve Yansmalar gruplarnda da grlmektedir. Ekyada kullanlan rap motifleriyle bezeli Karanln inden arks, Her ey Gzel Olacakta kullanlan Sami zerin uzun havas ve Kark Pizzadaki saksafon arl, bu metropol dilinin/mziinin ayr yrngelerdeki uzantlardr. Mziklerde belirgin olarak ne kan, etkilenmelere ak olular ve dou/geleneksel mziinin yeni yorumlamalarla sunulmasdr. Son Sz Son be ylda retilen yerli filmler, bamsz- Hollywood yapmlarndan eitli dzeylerde etkilenmektedir. Buna bal olan ikinci gelime, etkilenmenin getirdii yenilenmedir. Gerek sanat filmleri ve gerekse ticari filmler bu etkileri farkl biimlerde yanstmaktadr. Popler sinema ile sanat sinemas arasnda bir film dili ve ticari sinemaya yaklama arzusu, zellikle konu seimlerinde ve anlatm biimlerinde grlmektedir. Polisiye tr esrarl olaylar ve srkleyici unsurlarn konu alnd bu yeni sinema anlay, dnya sinemas iin olmasa bile, Trk sanat filmcilii asndan bir dneme oluturmaktadr. te yandan, beka hali yaayan Trk sinemasnn yeni mevzisinin, sregelen ve

giderek byyen meseleleri iinde ona geni ufuklar, byk kazanmlar getireceini dnmek hayalcilik olacaktr. Film retimi, bir endstiriye dayanarak deil tekil gelimelere-kiisel abalara bal olarak gereklemektedir. Hollywood dndaki btn ulusal sinemalarn yaad erime, Trk sinemas iin de geerlidir. Uluslararas pazarda kabul grmeyen hibir sinema, ulusal sinema olarak varolamayacaktr. Kald ki Hollywood, -yukarda deinildii gibi- bamsz sinemann snrl seyircisini kefettiinden bu yana (ya da bir baka deyile kendi iinde yaanan sanata-sanatya zg pazar ii tepkilerle) bamsz yapmlara da imkn tanmaktadr. Byk oyuncularn cret almadan oynadklar yapmlar, pazardaki o snrl alan da igal etmektedir. Hal bu olunca mevcut pazar koullar yalnzca Hollywood dilini iyi bilen ama kendine zg dnyasn aktarmay da baaran sinemaclara yaama ans tanmaktadr. Sentezin baarl olabilmesi taklit ve zenti eletirilerinin (seyirci, asl varken niye kopyasn seyretsin) oranyla dorudan ilgilidir. ncelediimiz filmlerin yerli ya da yabanc- nemli bir ksmnn bu trden bir eletiriyle karlamam olmas, onlarn kendinden menkul bir dil ve anlatm biimine sahip olduklarn gstermemektedir. nemli olan sentezin baarsdr, nk sinema etkilenmeler sanatdr; itahl ve agzl. Kaynaka Aar, Mehmet (1998). Tarantino Sinemas Ve... Sinema, Nisan: 104105. Altnsaray, Cem (1998). Tarantino Sinemasnda iddet Olgusu. Sinerama, Mays: 74-75. Atayman, Veysel (1997). iddet ve Dehet Sinemas Aydnlatc m Byleyici mi?. 25. Kare, Temmuz-Eyll: 8-17. Bker, Seil (1991). Sinemada Anlam Yaratma. Ankara: mge Kitabevi. Bykdvenci, S. ve Semire Ruken ztrk (1997). Postmodernizm ve Sinema. Ankara: Ark. Crafts, Stephen (1993). Reconceptualizing National Cinema/s. Quar. Rev. Of Film & Video, Vol. 14 (3): 49-67. Elayton, Lynne (1998). Blue Velvet: Erkek Geliiminin yks. 25. Kare, Temmuz-Eyll: 23-35. Erdem, Tuna (1998). Popler Kltr Simyacs ya da Boku Altna eviren Adam. Sinerama, Mays:64-67. Higson, Andrew (1989). The Concept of National Cinema. Screen, 30/4: 36-46. Jameson, F. v.d. (1994). Postmodernizm. Der. Necmi Zeka. stanbul: Ky Y. Kanbur, Ayla (1997). Kadnlar Gzyle Kadnlar: Amerikan Bamsz Sinemas. 25. Kare, Temmuz-Eyll: 18-24. Kra, Rza (2000). 90l Yllarda Sinemamza Genel Bir Bak. 25. Kare, Ocak-Mart: 12-17. Kolcuolu, Esengl (1998). Arlanmaz Uslanmaz Kopyac Portresi. Sinerama, Mays: 78. Kutlu, Kutlukhan (1995). Bir Pop Romans. Sinema, ubat: 36-41.

ngren, M. v.d. (1994). Bu Ne iddet. Ankara: Kitle Yaynlar. zer, Ali (1996). Rezervuar Kpekleri: Atele ve Kendini Boalt. 25. Kare, Ocak-Mart: 23-32. zer, Murat (1998). Ynetmen Tarantino. Sinerama, Mays:68-70. ztrk, Mehmet (1997). Avant-Garde Film Sanatndan Postmodernist Sinemaya. 25. Kare, Ocak-Mart. Roddick, Nick (2000). Sanat Filmiyle Kim lgileniyor?. ev. Ayegl Bahvan, 25. Kare, Ocak-Mart: 25-28. Vardan, Uur (1995). Birileri Kan stiyor. Cafe Pazar-Yeni Yzyl, 8 Ocak: 14-15. Yasalar, Turgut (1993). Glge Oyunu. Antrakt, Ocak : 46-49. Sinema, Mart 1996. Sinema, Kasm 1996. zet Bu makalede Bamsz-Hollywood sinemas olarak adlandrlan filmlerin son dnem Trk Sinemas zerindeki etkileri incelenmektedir. Bu erevede benzerlikler ve farkllklar tespit edilerek, Trk sinemasnn geliimindeki farkllklar belirlenmeye allmtr. Hollywood, global kltrn bir paras olarak tm ulusal kltrlere szmakta, Trk sinemas da bu etkilenmeye dahil olmaktadr. Son dnem Trk sinemasnda bu etkilenme yalnzca popler filmler zerinde deil, sanat filmi biimlerinde de grlmektedir. te yandan etkilenme kadar yenilenmeden de bahsedilebilir. Eski ve yeni Trk filmleri arasnda konu seimleri ve anlatm biimleri asndan bir farkllk grlmektedir. Yeni Trk filmleri popler sinema ile sanat sinemas arasnda bir anlatm diline sahiptirler ve ticari sinemaya yaklama arzusu tamaktadrlar. Summary The effects so called independent-Hollywood films, on the last period Turkish cinema are studied in this article. In this context, the similarities and differences are determined and the variations in the development of Turkish cinema are tried to be clarified. Hollywood as a part of the global culture infiltrates into all national cultures as is the case for Turkish cinema. These effects in the last period of Turkish cinema can be observed not only on the popular films but on the various forms of art films as well. On the other hand, it can be mentioned of renewal as well as influence. There is a difference between old and new Turkish films on the choice of subjects and on the forms of expressions. The new Turkish films have a language of expression which stands between popular and art cinema and a desire to come closer to the commercial cinema.