ZAMAN Dini ve Manevi AdanZaman

Kelime iin mana ne ise mekandaki insan iin zaman odur.mekan hayatn bedeniyse zaman ruhu gibidir. Bilgi ve bilincin ortaya kmas da mekanda (dnyada ) zamanla anlalr.bilgin n ve bilincin aa kmas da mekan karsnda zamann anlalmasyla ortaya kar.Zaman pe at okuyanlar,mekann tasallutu karsnda hsrandan kmaya adaydr. nsanda hep zamann var olduudncesiyle yaar .Biz, gerei ve hayat daha var algsn rteleriz Kuranda zamann sklkla hatrlatlmas bu yzden hayatineme sahiptir.(Kyame.20. yr! Siz peini (geici dnyay) seviyorsunuz.) Kuran ertelenebilirin yurdu olan dnya hibir eyin ertelenemeyecei ahiret yurduna ha zrlk ve deer ls olarak sunar.Bir anlamda ahiret dnyann ruhudur.ahirette her ey asl r. dnyada sebeplerle hislerin maskeledii insan hakikati orada anlayacaktr. Dinin temel kaynaklar kuran ve hadislerde Zaman uuru ,ve hayat deerlendirme amacyla kiinin ferdi sorumluluu ve ahirette verecei hesapla ilgili birok dini ikaz ve hatrlatma vardr. Kyamet gn, ademolu be eyden hesap vermeden Allahn huzurundan ayrlamaz: 1 - mrn ne yaparak tkettiinden, 2 - Genliini ne ite harcadndan, 3 - Maln nereden kazandndan 4 - Maln nerelere harcadndan, 5 - rendii ile ne derece amel ettiinden(*) (*) Tirmizi, Kyamet(1). Kur an da sadece "zaman" kelimesinin gemiyor oluu dikkat ekici bir noktadr. her ali min zaman meselesine yaklamlarn ve ortaya koyduklar disiplini yanstr ekilde manalar v ilerdir. Bugn Mslmanlar ounluk itibariyle zaman konusunda kaygsz hale gelmi ise de, miz, ana kaynaklarnda, zaman meselesi zerinde srarla durur. Bizzat Kur an- Kerim, za man zerinde dikkatleri canl tutmak iin zaman hatrlatan tabirleri ska kullanr. Ayetler adislerle birlikte mtalaa edince, u husus aka grlr: Dinin bu iki kayna, yllk, ayl bilhassa gnlk hayatn tanzimiyle ilgili ok ince teferruatlara yer vermektedirler. He r eit farz, vacib ve nafile namazlar, zaman tanzimine de ynelik gayeler tamaktadrlar. Bu adan, din emirlerinin byk ounluuyla, insana zamann zam lde deerlendirmeyi sl gayesi budur denilebilir. (2 ) Kuran da Zaman And olsun zamana (Asr a). Muhakkak ki insan hsrandadr. Ancak iman edip, salih amel ileyen ve birbirlerine hak ve sabr ile tavsiyede bulunanlar mstesnadr. Asr suresi 1-3

Kuranda zamann insanla ilikisi, yeryzne inile balayan imtihan sreci zaman insana ka konumu zamann hayati nemi ,izafi oluu ,geiciliin ve sonsuzluun anlam gibi temel gerek i grmekteyiz. Bakara 36. eytan onlarn ayaklarn kaydrp haddi tecavz ettirdi ve iinde bulunduklar n) onlar kard. Bunun zerine: Bir ksmnz dierine dman olarak ininiz, sizin iin yery belli bir zamana dek yaamak vardr, dedik. Araf 20- "Fakat eytan, gzlerinden sakl tutulan ayp yerlerini meydana karmak amac ile nlara u szleri fsldad. Rabbiniz, ya melek olmayasnz ya da burada srekli kalacaklarn katlmayasnz diye size bu aac yasaklad. " , biz eytann insan herhangi bir yntemle ona birtakm eyler aladn, bu alamann ve de insann yaradlnda varolan zaaf noktalarna dayandn, iman ve zikirle bu zaaf noktal ye etmenin mmkn olduunu, Allah a iman eden ve O nu srekli zikredenlerin eytann etkisin den tamamen kurtulabileceklerini kesin haberden reniyoruz. "Rabbiniz ya melek olmayasnz ya da burada srekli kalacaklarn arasna katlmayasnz diye e bu aac yasaklad." te bu ekilde "insann" potansiyel igdleriyle oynad. nsan, ftrat gerei olarak lmem rak yaamak veya sonsuza dek yaamay andracak kadar uzun bir sre yaamak ister! Snrl, k

mrle, snrl olmayan bir mlke sahip olmak ister. Burada "melek" eklinde okunan kelime bir kraate gre "Melik" eklinde okunmutur. Taha s uresinin120. ayeti metni bu kraat desteklemektedir: "Size sonsuzluk aacn ve yklmayacak bir hkmranl gstereyim mi?" Buna gre eytan onlar yklmayacak hkmranlk ve sonsuz atm olur. Gerekten de bunlar insann en gl ihtiraslardr. Hatta denebilir ki, cinsel a r bile insann kuaktan kuaa neslini srekli olarak srdrme ihtirasn gerekletirme vas ri olmaktan te bir anlam ifade etmezler. "Melek" eklindeki kraate gre ayetin anlam is e yle olur. "eytan melekler gibi, bedenin somut balarndan kurtarma ve orada sonsuza d ek kalma va diyle onlar aldatmaya almtr.... ( fizilalil kuran ) Taha 120- Fakat eytan "Ey Adem, lmszlk aacn ve hi yklmayacak egemenliin srrn s diyerek onu ayartt. nsan 27. Bu adamlar u geici dnyay severler ve nlerindeki o zorlu gn gz ard ederler. Bu ayet de Peygamberimizi ve evresindeki mminleri u sevdikleri dnyaya ilikin istedikl erini elde eden mrikler karsnda yreklendirmeye devam ediyor. Bnun yan sra dnya tutk yneltilmi st kapal bir tehdit niteliindedir. Mearic 4. taatkr melekler ve Allah n vahiyle grevlendirdii Cebril(a.s.) Yce Allah a y elirler. Bu, dnya senelerinden ellibin sene sren uzun bir gnde olacaktr. bn Abbs yle :O gn, kyamet gndr. Allah onu kfirler iin ellibin sene kadar klmtr. Sonra, yerle eme girerler Tefsirciler yle der: Bu yetle, Secde sresi ndeki "Miktar bin sene olan bi gnde" mealindeki yeti yle uzlatrabiliriz. phesiz kyamette birok durak ve toplanma rdr. Orada 50 toplanma yeri vardr ve her yerde bin sene kalnr. Bu uzun mddet m mine ok hafif gelir. O kadar ki, bir farz namazndan daha hafif olur. [*] (Safvett-Tefasir) [*] mam Ahmed, Eb Sad el-Hudr nin yle dediini rivayel eder: "O gn ne uzun bir gndr, ah n .Rasul!" denildi. Rasulullah (s.a.v) buyurdu ki: Nefsim kudret elinde olan Al lah a yemin olsun ki, o gn, m minu mutlaka hafifletilecek. O kadar ki, dnyada iken kld bir farz namazdan daha hafif olacaktr. (Ahmed b. Hanbel, III, ) Naziat46. O kfirler , kyameti ve ondaki dehet verici durumlar grdkleri gn, sanki dnya gndzn bir ksm, yani akam veya sabah vakti kadar kalm gibi olurlar. bn Kesr yle der: Dnyada yaadklar hayatn sresini ksa grrler. Hatta onlara gre akam veya sabah kadar gelir. Yce Allah bu mbarek sreyi, srenin banda, zerine yemin ettii "ldkten sonra dirilme v isbat ile bitirdi. Bu, kyametin kopacana dair bir delil gibidir. Bir de, balang ile b ti birbirine uygun dsn diye byle yapt.( Safvett-Tefasir,) Kasas71. Ey Peygamber! Mekke nin o inkarc kfirlerine de ki, "Allah, kyamet gnne kadar size geceyi hi kesilmeden devaml klsa, hayatnzda kendisiyle aydnlanacanz nuru, Alla baka size getirebilecek ilah kimdir? Anlayacak ve kabul edecek ekilde dinleyip de bununla Allah n birliine delil getirmez misiniz? Nebe 39-40. Bu hak olan gndr. O halde dileyen Rabbine varacak bir yol edinsin. Biz , sizi yakn bir azap (*) ile inzar ettik. O gn kii, elinin nden yollandna bakacak. Kf ise yle diyecek: "Ah ne olurdu ben toprak olaydm." (*)Aklamalar: Burada bir kiinin aklna yle bir soru gelebilir: Burada hitap edilen kiil rin lm zerine 1400 yl gemiti ve bundan sonra kyametin birka yz yl m, birka bin y a yzbin yl sonra mi gelecei bilinmedii iin, inzar edildikleri azabn yakn olduu ne an amaktadr. Ve srenin banda da, "bunlar yaknda bileceklerdir" gibi bir ifade nasl kulla Bu sorunun cevab udur: Bir insan iin zaman kavram, ancak bu dnyada zaman ve mekn snrl n fiziksel olarak yaad srece geerlidir. Onun lmesinden sonra geriye ruhu kalacaktr ve zaman zamanla ilgili bilin ve kavram yok olacaktr. Ve kyamet gnnde diriltilip tekrar a yaa kaldrld zaman kendisinin az nce uykudan kalktn hissedecektir ve ldkten sonra alkt arasndaki srenin binlerce yl kapsadn hi anlamayacaktr. Th 103-104. Aralarnda: "Dnyada ancak on gn kaldnz" diye gizlice konuacaklar. (*) Biz nlarn aralarnda ne konuacaklarn daha iyi biliriz. O zaman onlarn ileri gelenleri: "Hay kabirde bir gn kaldnz" diyecek. (*)Aklamalar:Bu cmlenin bir mns da u olabilir: "ldkten sonra kabirde ancak on gn ka r n- Kerim in dier yerlerinde buna benzer ifadelere rastlanyor. Yani, kyamet gnnde ins nlar dirildikten sonra ister dnyadaki hayatlar, ister ldkten sonra kabirdeki mddetler inin ok ksa olduunu zannedeceklerdir. Mesel, bir yerde yle denilmitir: (Allah kfirler dnyada ne kadar kaldnz? der. Onlar da bir gn, yahut gnn bir ksm kadar kaldk. Onu hes enlerden sor derler." (el-M minun: 112-113). Bir baka yerde de yle buyurulmutur: "Kyam et kopaca gn, mcrimler dnyada bir saatten fazla kalmadklarna yemin ederler. te onlar dndrlyorlard. Kendilerine ilim ve iman verilmi olanlar (kfirlere) "Allah n kitabnda

gibi ba s (dirili) gnne kadar dnyada ve mezarda kaldnz. te bu, ba s gndr. Fakat si lmiyordunuz" diyecekler. (er-Rm: 55-56). ( Tefhiml kuran) Bakara 255. Allah, O ndan baka ilh olmayan, diri, yarattklarn gzetip yneten, kendis yuklama ve uyku tutmayandr. Gklerde ve yeryznde ne varsa O nundur. zni olmadka O nun k tnda kim efaati olabilir? Onlarn nlerinde ve arkalarnda bulunan ve olup biten hereyi bilir. Onlar onun bilgisi nin sadece diledii kadarn kavrayabilirler. O nun Krs si (egemenlii) gkleri ve yeryzn mtr. Bunlar koruyup gzetmek O na ar gelmez. O yce ve byktr. Tek Allah n sfatlarndan biri olan hayat sfat O nun kendinden kaynaklanr, hayatlarn ya arnn bana borlu olan tm yaratklarn hayat gibi baka bir kaynaktan gelmez. Bu gerek amda bir hayat, sadece Allah a zgdr. Ayn zamanda bu hayat ezel ve ebeddir, yani ne bal d ve ne de bittii bir nokta vardr. Baka bir deyimle bu hayat sfat, yaratklarn baka n gelen, balangc ve sonu snrl hayatlarnn ayrlmaz nitelii olan zaman kavramndan ba ke ile bu anlamdaki hayat da sadece Allah a zgdr. Bunlarn yansra bu hayat, insanlarn ye ve bilmeye alageldikleri hayat belirtilerinden, canllk niteliklerinden de bamszdr. ir ey yce Allah n benzeri deildir. Bu gereke ile yaratklarn hayatta olduklarn kantl canllk belirtilerine ilikin benzerlikler ortadan kalkarak insanlarn zihninde hayat k avramn tanmlayan btn niteliklerden bamsz, mutlak bir hayat sfat yce Allah ile zde insanln hayalinde teden beri dolaan bu yoldaki btn uydurma kavramlar gndemden kyo lalil Kuran ) Devamnda FizilaliL Kurann bakara 285.ayetinin tefsirinde dnyevi bir zihniyetin za man mutlaklatrmasna iki misal verilir: *mer Hayyam yle der: Ruhumda yokluun zdrabn hisseder gibiyim Hayatta bedbahtlktan baka bireyle karlamadm. Ne ac! ya bir de zamanm gelmise Oysa henz kaza ve kader bulmacasn zemedim. Gnlerim, geri gelmeden geip gidiyor. llerde esen rzgarlar gibi. Ruhun btn yaad iki gndr, Geen, dn ve gelecek, yarn

Kitab- Mukaddes in "Eski Ahid" blmnde yle denir: "Bolarn bou. Her ey bo. Gne alt bunca yorgunluklarn yarar ne? Bir dnem geerken bir baka dnem geliyor. Yeryz ise, sons kadar kalcdr. Gne douyor, gne batyor. Yine doduu yere kouyor. Rzgar gneye gidi . Dne dne gidiyor. Dnlerini tekrar ediyor. Btn nehirler denize akar ancak deniz dolmaz Nehirler akttklar yere, tekrar oraya akyorlar. Btn szler eksik kalyor. nsan her ey er veremiyor. Gz, bakmaya doymuyor. Kulak da iitmekle dolmuyor. Olan oluyor. Yaplan neyse o, yaplyor. Gnein altnda yeni bir ey yoktur. Bak bu yenidir, denilecek bir ey b lunsa o da bizden nceki zamanlardan kalmadr. ncekiler hatrlanmyor, sonrakiler de kend ilerinden sonra gelenler nezdinde hatrlanmayacaklardr, Zaman yaratlta ortaya kan izafi bir kavramdr.baz ayetlerde bu gerek akca belirti Gkten yere her ii O evirip dzene koyar. Sonra (iler), sizin saymakta olduunuz bin yl s eli bir gnde yine O na ykselir. (32/5) Onlar senden azab abuklatrman istiyorlar; Allah, vadine kesin olarak muhalefet etmez. Gerekten, senin Rabbinin katnda bir gn, sizin saymakta olduklarnzdan bin yl gibidir. (22/47) Kur an- Kerim de edilen yeminler, zamann bilinmesi gerektiinigsterir. Asra yemin ederim ki, insan gerekten ziyan iindedir.(Asr/1-29) Zamann nemine iaret eden bu ibare ile anlyoruz ki, zamann lm veplanlanmas zarurdir Kuluk vaktine ve skuna erdiinde geceye yemin ederim ki. (93/1-2) (Karanl ile etraf) bryp rtt zaman geceye, Alp aard vakit gndze yemin ederim ki. (92/1-2)(3) Kurann zamana bak ksaca yle zetlenebilir. " Kurani yapda ise, zaman, kendisine tak ak bir sreklilie sahip deildir. Yani o, bir nihai durak ve snr olamaz. yaratl alannd eri "mahluk" -yaratlm- olmaktr. imdikizaman lmsz,sonsuz, kamil manada saadete erdiric

varoluun mkemmelletii ebedi zamana, ebedi hayata alr. geri insann yaratlndan n ehr den bir zamandiliminin sebkat ettii, ayn ad tayan surenin ilk ayetinde belirtilme ktedir: "Gerekten insan zerine dehr den yle bir zaman geti o vakit insan anlr (insanlkla tan bir ey deildi"(Dehr 1). Dehr kelimesi "ise daha global bir mana ifade eder. buna gre dehr, alemin mevcudi yetinden son bulaca ana kadar geecek olan sreye itlak olunur.(*) Yani dehr mebde ile kyamet arasndaki mddet iin kullanlan bir deyimdir. dehr mebde ile kyamet arasndaki m t iin kullanlan bir deyimdir,ilgintir ki dehr kelimesi, kelime manasnn tesinde kltrel mai bir bnyeye sahiptir de: Dehr e nisbet edilerek, kendilerine dehriyye denilen kimseler yaratcy, ba s, dirilmeyi inkar etmekte ve hayat verenin tabiat, ldren in de d ehr olduunu sylemekte idiler. Kur an da bu keyfiyet onlarn azndan yle nakledilir: "Hem yle dediler: Hayat, ancak bu bizim dnya hayatmzdr. lrz: ve yaarz; bizi ancak k eder." (Casiye 24) (*) isfehani, el-Mufredat, s., 138, BYN maddesi; bn Manzur, Lisanu l- Arab, XI II, 133, vd., BYN rnaddesi. (4) Cahiliyyenin zaman algs u tespitlerde aa kar. Kur n ncesi zaman anlaynda karamsarlk hakimdir. Mantki tutarll olmayan bu dnc Yaratmadan sonra onun ii bitmitir. O, sadece yaratp geriye ekilir. Yrtme, despotik bir yap sergileyen "dehr"in elindedir. Dehr, ykc ve ldrcln deiik isimlerle yrtme atln balangc ve yaratc fazla ilgilendirmiyordu. Zihinleri lme kodlanm, Araplara a s ve hiret diye bir inan, bir baka ifade ile "lmden te bir ky" yoktu. Kur n ncesi dnemde hayat anlay karanlk ve esrarengizdir. Bu dnce, beikten mezara k din hayatna el atp, onu zulmnn penesi altnda tutmaktadr. Ksaca kader denilebilecek bu an, yar insan olan bir ykc kuvvet olarak dnlmtr ki bu kuvvet, her eyi mahvetmekl hayat boyu, insana her trl strap ve felket getirmektedir. Nitekim air bu durumu u bey iyle vurgulamaktadr: "Eer balar (da ki salar) ihtiyarlad (aard) ise bu asrn iidir. Btn kklerin sonu i . (5) nsann zamana ball ve zgrl asndan dini kaynaklar mutedil ve dengeli bir yaay in bir zaman vardr.ama sabredemeyen insandr. teenni Allahtan acelecilik eytandandr. nsan karakteristik yapsn bulur. Zaman insann tm imkanlarnn art olduundan, insan iin zamandlk sz konusu olamaz olma ise, zamann rakkaseleri arasnda ifadesini bulabilen btn beeri faaliyetlerimizi s af d edecektir. Hrriyet im iz iin taban tekil eden dnya ve zamandan ka.kendi hesabmza onlar yargla zi alkoyar. Romantik duygu sisinin bizi istila ettii ve dnya ve zaman izgilerinin gzl erimizde silikletii melankoli hali, zaman reddedi ve ondan ka olduu iin, (*) tam bir . (*)Michel Adam, Le sentiment du peche , s.,31,s.30,34, s. 35 Kur an ve Hadis te de, tanzim olunmu zaman-hayat irtibat bu yndedir. Kur an ayetle riyle ye s ve kunut yasaklanm ye us: Hud,9; Fussilet, 49; sra, 83; Zmer, 53 (lateknetu)j -hcr, 55 (felatekun mine l-kanitin)j Fussilet, 49 (kanut) hatta ) birka yerde (Yusuf, 87, Hicr; 56) ye s ve kunut haline dmek kfr ve s apkla nisbet edilmitir. Dinin aklaycs ve ilk uygulaycs olan Hz. Peygamber, rivaye dislerden anlaldna gre, birka eyden Allah a iltica etmi, "Ey Allahm! Tasadan, hznden, acze dmekten, tembellikten, korkaklktan, cimrilikten, bo rcun zulmnden ve insanlarn basksndan sana snrm" ( Ahmed ibn Hanbel-msned ,III, 38. diye dua etmitir. Zaman da varolutan pay alm bir canl olarak prof.dr.sadk kla gre zaman ak ve dinam tn ilkesidir ve baki olan Allah sonludan sonsuza ar yapar.Kur ani olan olu sahnesinde oklua alan deil, var olmaya, yokluklarn yok olup btn ztlarn cem olduu Varolu tarz zaman anlay vardr. Yine kurann ifadesiyle: kyame 20-21. Hayr asla, dorusu siz dnyay seversiniz. hire krsnz. (*) (*)Ahireti inkr edenler dar grl ve maddeci olduklar iin gzleri sadece bu dnyada olup nlerin sonularn grebiliyor. Onlar sadece bu sonulara nem veriyor, hirette olacak olanl r nemsemiyorlar. Onlara gre burada elde edilebilecek yarar, zevk, haz ile nee iin btn alar ve uralar verilmelidir. Zira, bunlar elde ettiler mi, gya her eyi elde ettiler, ahirette bunun sonu ne kadar kt olursa olsun. Ayn ekilde, onlara gre, burada elde edi lebilecek zarar, ac, znt veya sknt ne ise, ondan kurtulmaya allmaldr ve bunun d

byk olursa olsun bunlardan vazgemek istemiyorlar. Onlar alveriin pein olmasn istiyo hiret gibi uzak bir ey iin ne bugn bir krdan vazgeebilirler, ne de bir zarara urayabi irler. (Tefhiml kuran) eydn ve yarnn esiri, gzn a ve kendi iindeki dnyaya bak Sen benliin amuruna cehalet tohumu ektin ve bylece zaman bir izgi gibi sandn. Yine bu izgi zerinde gece ve gndz bir lyle ltn iin, senin dncen ancak zamann uzunluunu idrak etti. O zaman ipini znnarlatrdn, o ipe balandn ve zaman bir batl put olarak satmaya baladn. Muhammed kbal

Zaman hakkndaki Kur an ifade ve terminolojiden hareketle Mslman alimler farkl tr ve f l zelliklerde zamann bulunduu sonucuna varmlardr. Onlarn yaptklar tasnifler farkl kat, iki tr zaman zerinde younlamlardr: 1.Dnyev zaman.2.Metafizik zaman Dnyev zaman (ez-Zaman d-Dnyev), zel zaman veya fiziksel zaman olarak da bilinir ve uz aki cisimlerin (gezegenler ve yldzlarn) hareketleriyle belirlenen bir zamandr. nsann h ayat bu tr zamanla llr. badetlerin bir ou bu zamanla ilikilidir ve Kyamet Gn de mefhumu zerine kuruludur. Kur an bu tr zaman zerinde vurgu yapmtr. nsan iin bu zaman i, imdi ve gelecek olarak farkl ekillerde geerlidir. Kur an insana gemii iyi renmesi diki zaman en verimli ekilde deerlendirmesini ve gelecek iin mitvar olmasn tavsiye ede . (Nisa Suresi, 123 )Bu dnyev zaman iinde, zaman zerinde gerekleen kiisel tecrbelerde aynaklanan bir vaka vardr. Bu vaka, baz alimler tarafndan "Psikolojik Zaman" (ez-Zama n n-Nafs , baz alimler tarafndan "Genileyen Zaman" veya "Varolusal Zaman" olarak isiml endirilmitir. Dnyev zamann tam tersi metafizik zamandr (ez-Zaman l-Gayb . Bu zaman tr rin ve yerin yaratlndan nce de vard. Ayn zamanda bunlar yok olunca da varln devam tir (7) Hilik ve sonsuzluk arasnda zaman ,hayata anlam ve uur veren asli bir kavram olara k karmza kar.tekrar edilebilirin iinde insan ald hayat bir daha yaayamama endiesi biricikletirme abas ile btn gnler ayndr arsnda kendini dnyayla ayniletirme ve sra a hep eksiktir.Determinizm zerinden zaman ve mekana farkl bir yorum getirenS.Ahmet Arvasi de zamana dair dncelerini yle belirtir: Hep ayn ey olarak kalan bir ey iin hareket sz konusu olamaz. ayet, zaman dnda bi kn olsa idi, belki o zaman mutlak determinizm den sz etmek kaabil olacakt. Zamann ka rt bir mekanda determinizmin kayplar pek oktur.Mutlak bir determinizm olusuz bir tek emektir. Bu ise sadece bir tasavvurdur.. Zaman,determinizm in kayplarnn uurumdaki ma nasdr. Eer, determinizmin kayplar olmasa idi zaman idrak etmek mmkn deildir. Zamann farkna zeki varlk varabilir. Zaman yekpare bir andan ibaret ise, o halde zam an ve an ayn ey demek olacak. olu ve tekaml yerini yaratmaya brakacaktr. Yaratma, ezel i ve ebedi zaman ve bu zamana serpitirilmi olaylar ve duyularmz uyaran ve idrakimizi zorlayan sebep - sonu ilikilerini sadece. ilahi bir ol emri iinde idrak etmekle kavra nabilir. En yksek ve soyut idrak, btn zaman bir .an iinde kavrayan idraktir. Btn mesel . zaman, paralamadan, ufalamadan ve mekann ruhu durumunda; Mutlak Varlk olan Allah n o l emri olarak idrak etmede. uur, bunu idrak etmeye istidatl yaratlmtr. yaratma kavram e, zamann blnmezliini bir an iinde idrak edip, btn oluu iine alan ezel ve ebed u ve ini bu an iinde kaplayan tek hamleyi ifade etmektedir. Yaradan, ezel ve ebed arasn daki oluu bir tek anda var edendir (8) slam geleneinde sermed (Ebedi olan veya hi deimeyen), debr (deimezin deienle o likisi) ve zaman (deien-deien ilikisini konu alan zaman) arasnda bir ayrm yaplmt Bedizzaman said nursi de .risalelerde benzetme ve metaforlarla konuyu ele alr. Kader ilim nevindendir.ilim maluma tabidir ,malum ilme tabi deil.nk malumun zat ve vcu d-u haricisi ,iradeye bakar ve kudrete istinad eder. Hem ezel mazi silsilesinin bir ucu deil ki,eyann vcudunda esas tutulup ona gre bir mecburiyet tasavvur edilsin. Belki ezel;mazi ,hal ve istkbali birden tutar.(26.Sz,kinciMebhas) szleriyle aslnda kendinden nceki slam ulema ve mtekellimin izinden orijinal tespitler ortaya koyar. Prof. Dr. Fikret Karcic bir makalesinde risalelerdeki bu kavrama ait unlar syler.

Bir baka risalesinde Said Nursi "zaman nehri" kavram hakknda u ayrntya girer: "u mah izn-i lh ile, zaman nehrinde mtemadiyen akyor, lem-i gaybdan gnderiliyor, lem-i ehad vcud-u zhir giydiriliyor, sonra lem-i gayba muntazaman yayor, iniyor. Zaman varlklarn ve eyann bu alemdeki servenlerini farkl ekilde etkiler. Said Nursi ye e szkonusu etkiyle, insann ve iinde yaad dnyann srekli yenilenmesi salanr. Burada insann devaml olarak imann yenileme ihtiyacnda olduu sonucuna ular. Bu ise "mannz illallah ile srekli yenileyin" hadis-i erifinin manasn anlamamza yardmc olur. Said Nursi, buradan hareketle, insann bir ok ahsiyetten meydana geldiini syler. Zirainsann her bir ferdinin manen ok efrad var. mrnn seneleri adedince, belki gnleri aded nce, belki saatleri adedince birer ferd-i ahar saylr. (10)Bir baaka tasnifle yine i ki farkl zaman karmza kar. Mutlak ve Mbhem Zaman:

Baka manalar yannda "zaman" manasn da tayan asr kelimesi 1 defa; balangcndan nihaye i kucaklayan zaman manasna dehr kelimesi 2 defa; zamanda mbhem ve uzun bir mddet ma nasna hukub, ahkab 2 defa; yakn insanlarn yaad devir manasna karn, kurun kelimeler 0 defa geer. Bu sonuncu kelime her defasnda gemi devirleri kasteder. Ebediyet mefhumu 117 defa (ebed kknden 28 defa, huld kknden 87 defa ve sermed kknden 2 defa) geer. Bunun okluunu yine pratiklik ynnden aklamak mmkndr. Zira, Kur an- Ker davalarndan biri ahiret ve binaenaleyh, ebed hayattr. Ebediyeti hatrlatan kelimele rin okluu tabii ve hatta zaruridir Muayyen Belli Zaman: Mutlak manada veya mutlaka yakn mbhem, belirsiz mddette zaman ifade eden kelimelerin azlna mukabil, mutlak ve sonsuz zamann yl, ay, gn, gece, gndz gibi eitli uzunlukt t snrl, blml, balang ve sonu hududlar belli ve insan hayat ile sk alkal muhte de eden tabirler oka gelmitir. Hatta bunlardan hangisi, bir ferd iin daha ehemmiyetl i ise o, dierlerine nazaran, ehemmiyeti nisbetinde daha ok sayda zikredilmitir. Grlece zere, yevm, yani "gn" kelimesi en ok zikredilen kelimedir.(11)

Gemi ld; artk dirilmeyecek; ama gelecekte yle gl bir hayat var ki o n u beklerken da canllnseziyoruz. Gemi, birok hususlarda, insanln dmandr, gelecek her hususta d umut yoktur; gelecek iil1 hem umut hem de bu umutlar gerekletirme yolu vardr.Gemi, za imlerin ders kitab gelecek hr insanlar n dua kitabdr o Sadece gemi ile ilgili olanlar, geriye bakarken bir tuz yn haline gelen ve ebediyen ileriye bakamayacak olan Lutun ka rsna benzerler, He nry Kirk White

Metafizik bir ilke olarak zaman dnya hayatnn anlamn ve gereini ortaya kararak insan ir. kendi zgrlemesi ve sorumluluklaryla her eyin hakknn ve hesabnn verilecei gere afzamza kazr.yaadklarmz l bir pimanlk yaayacaklarmz da taze bir hayal yuma y Taha 15. phesiz kyamet mutlaka kopacaktr, bundan kurtulu yoktur. Neredeyse ben onu ke ndimden gizliyorum. Onu size nasl bildireyim? Mberrid yle der: Bu, Araplarn detindendir. nk onlar, bir eyi son derece gizledikler an: "Onu kendimden bile gizledim yani, "onu kimseye bildirmedim" derler. Her nef isin, hayr veya serden ne yapmsa karln almas iin bunlar olacaktr.Tefsirciler yl kopmas ile lm zamannn gizli tutulmasndaki hikmet udur: Yce Allah kyamet koparken ve ere iken yaplan tevbelerin kabul edilmeyeceine hkmetmitir. nsanlar, kyametin ne zaman kopacan veya ne zaman leceklerini bilseler, mutlaka ktlk ilerler, sonra da kyamet ko n ve lmeden tevbe ederler, bylece azaptan kurtulmu olurlard. Fakat Yce Allah bu ii giz ledi ki, insanlar devaml olarak ktlklerden saknsnlar ve kyametin veya lmn, kendiler gelmesine karlk, devaml bir hazrlk iinde olsunlar."(safvets tefasir,Taha suresi,15) Peygamberlere tevhidden sonra vahyolunan ikinci nokta ahiretin gerek oluu idi . Peygamberler bu bilgiyi insanlara aktarmakla sorumluydular. Burada bu bilginin iletilmesinin amac da belirtilmitir. Her insann bu dnyada yaptklarnn karln bulm atinin gelmesi yazlmtr. Bu imtihann gerei olarak da kyametin kopaca zaman gizli tutu . nk ahirete inanan bir kimse her an doru yoldan sapmamak iin dikkatli olur. Ahirete inanmayan kimse ise baka eylerle urar. nk ahiretin gelecei ile ilgili hibir iaret ml kuran,taha suresi 15.ayet tefsiri) Hadis-eriflerde dnyann gerek deerini belirleyen bir unsurdur zaman. ite hayatn ins

icin saklad bu srprizlerle ferdin perian olmamas, kiinin kendini ho ve fakat bo hay le aldatmamas icin Hz. Peygamber (S.A.V.) ok uyarlarda ve ikazlarda bulunmutur. Bunlardan birou pembe hayalleri kaldrp gerein biraz ac ve abus olan yzn grmeye imk trlama zerinedir. Bir tanesi yle: Lezzetleri aclatran lm ok ann (Tirmizi, Zhd:4) Bu eit rivayetlerden bir ksm, uzun emellerle dnyaya balanmamay; dnyay, bir yolcunun srasnda bir mddet mala verdii konak yeri olarak grmeyi. ona fazla deer vermemeyi tavs iye eder: Dnyada tpk bir gurbeti veya yolcu gibi ol ve kendini kabre girmi say (Buhari, Rikak:3, eTirmizi, Zhd:25.). Hz. Ali nin bir aklamas da yle: dnya her an bizden uzaklanokta, ahiret de yakla unlardan her ikisini de tercih edenler vardr. Siz ahireti tercih edenlerden olun dnyay tercih edenlerden olmayn. Zi ra bugn alma var, hesap yok, yarn ise hesap var, alma yok.(Buhar, Rikak4) (12) Zamann srlar zerinde yaplan incelemeler, kanlmaz bir sonun (kyametin) varl ve b onun sadece Allah n bilebilecei mesele olduu sonucunu ortaya karmtr. Buradan hareket bizler "Grlen Ayet" olan kinattan neler anlayabileceimizi buluruz: Kur an terminolojide zaman ifade iin kullanlan kavramlar ok geni bir yelpaze tekil ede .1 Bunlardan bazlarn yle sralayabiliriz: Asr (yzyl, leden sonraki vakit), Asr Sures yet; Dehr (uzun bir zaman dilimi), Dehr Suresi, (Bir baka surede ise dalalete sap m insanlarn zaman nasl ilahlatrdn ifade iin kullanlan bir kavramdr), Casiye Sur Vakt, (zamann belirli bir dilimi) Hicr Suresi 37 ve 38. ayet; Ayn kkten treyen kelim elerden olan "Mevkut" (belirli bir zaman) Nisa Suresi 103. ayet, "Mikat" (tayin edilmi zaman) ise A raf Suresi 142, 143 ve 155. ayetler; Hn (ne zaman ki, iken, va kit), Bakara Suresi, 36. ayet; Yevm (bir gn, bir zaman dilimi), Sebe Suresi 30. a yet, Kasas Suresi 41. ayet, Saffat Suresi 20. ayet, Fatiha Suresi 4. ayette Kyame t gn, Hair gn ve Ahiret gn gibi anlamlarda zikredilmitir. Devir manasnda ise, gkler yann yaratlnn anlatld A raf Suresi 54. ayet, Furkan Suresi 59. ayet ve Hud Suresi 7 e zikredilmitir; Sa a (an, saat, zaman), dnem manasnda A raf Suresi, 34. ayet; kinci mana olan saat ise Kyamet gn ve Maher gnnn tarif edildii Rum Suresi, 12. ayette zikr lir. Mddet (bir zaman dilimi, bir vakit) kelimesi, Tevbe Suresi, 4. ayet; Emed (d evre, zaman dilimi) kelimesi, Ahiret gnnn tarif edildii Al-i mran Suresi, 30. ayet; H ukub-Ahkab (uzun bir zaman dilimi, uzun yllar) kelimeleri u ayette zikredilir: "Az gnlar orada uzun bir zaman kalrlar..."; El-an (imdi, imdiki zaman) kelimesi, Nisa Su resi, 18. ayet; Sermed (srekli zaman) kelimesi Kasas Suresi, 72. ayet; Ecel (zama n dilimi, snrl sre) kelimesi A raf Suresi, 34. ayet. (13 ) Zamann srlarn ne sen bilirsin ne ben Bu muammay ne sen zebilirsin ne ben. Perdenin nnde benimle senin dedikodularmz var ancak Perde kalknca ne sen kalrsn ne ben mer Hayyam

ilah zaman, Kur n- Kerim de mm l-Kitb (kitaplarn anas) (l-i mran,7) olarak tanml Bu zaman, sebebi ve sonucu srasndan bamsz olarak, btn tarihi ebediyet st imdide top Bu mutlak zaman anlay, paralara blnmeden mutlak varl ifade eden, el-Kind (258/872) rtt "ezel" [*], bn Arabi nin adna "zamanlarn zaman", "dehr-i evvel", dedii eylerle arsaymn ortadan kaldran, insana baml olmayan zamandr. Mutlak zaman anlay, varln lik diye ztlklar uzlatran bir belirtiyi ortaya koymaktadr. O nedenle varln zamann k, biyolojik veya jeolojik oluumlardan ibaret saymak, varln geiciliine ait zaman ortay koymak olur. Mutlak zaman anlay byle bir zamann, yaratl fiili ile olutuunu kabul etmekte nin ve gndzn deimesi onun eseridir" (M minn, 80) ayetini de buna delil gstermektedir *]. Aynca mutlak zaman anlayn savunanlar, bu ayeti geicilie delil gsterirken; kendi sa unduklar mutlak zaman anlayna delil gsterememektedirler. Temelini felsef dnceden ala lak zaman anlayna delil olabilecek bir nas ve bilimsel tez mevcut deildir. [*]kbl, s. 107; et-Tabtab, Muhammed Hseyin, el-Mzn fi Tefsiri l-Kur n, Messeset num, 1417, III, 53-54; kr. el-Cbir, Arap-slm Kltrnn Akl Yaps, s. 469. [**] el-Kind, Eb Ysuf Ya kb bn shk, Res ilu l-Kind el-Felsefiyye, nr.Muhammed Abdu

eyde, Matba atu Hassan, Kahire,1978 s.45-47; el-Cbir, Arap-slm Kltrnn Akl Yaps, S. [***] kbl, s. 109 (14) Kadim dnrler zaman metafizik bir ilke olarak yaratln arac ya da kendisi olarak gr desinin dndan bakldnda genel olarak Araplarn Allah tabir ettikleri ey", her eit re m iindeki tm varlklarn nihai kaynadr. Fakat Allah/n tm eylerin nihai kayna olmas r olay olma zorunluluu yoktur. Aksine, onun kendi iinde zamanla hi bir ilgi ve alak as yoktur. Orijinalinde zamansal olmayan bu durumun bizim akl ve duyularmzn zel yapsn kaynaklanan asli: bir gereksinime gre zamansal (temporal) bir olay olarak amlanp in kiaf etmesi, sadece ampirik bilme dzeyinde olan bir eydir. Hemedani, son derece sra d olan bu antolojik imkan kavramn, ona gre gemi ile gelecek da bulunan tm varlklar zaman bakmndan O ndan eit uzaklktadrlar; burada gemi, imdi ve gelecek a erhangi bir ayrm yoktur. Bir ey dn vuku bulmutur; baka bir ey bugn vuku bulmaktadr; d baka bir ey de yarn vuku bulacaktr. Bu eylerin de Allah ile tam tamna birbirinin iliki(ler) ierisinde bulunurlar. "Tm varlklarn Allah ile olan ilikisi birdir. unun bu dan nce geldiini dnmek suretiyle onlar arasndaki zamansal ayrlk v ise dizilii tespit ey, bizim aklmzdr." (15) M.ikbal bir air ve dnr olarak zamana dair Cavidnamede unlar syler: FAKAT LI MA A LLAHI(*) (BENM ALLAH LA BR VAKTM VAR) SZN GNLNE KOYAN KAHRAMAN, TIL RABLR. (Btn dnya, zamann hkmne tabidir; onun idaresinden kabilmek iin insan ilahi zamana ge dir, yani bu his ve uur dnyasndan vazgeip kendi ruhani kuvvetlerini gelitirmek suretiyle gnn birinde ilahi hayat cereyanna itirak edip Zurvan n hkmlerinden kurtulaca tr. Li ma a llah vaktun diyen hadis, KBAL n eserinde pek mhim bir yer tutmaktadr; (*)Li maalahi vaktn... : Benim Allah ile yle bir vaktim vardr ki, ne mukarreb bir me lek, ne de mrsel bir nebi benimle birlikte o vaktin iine smaz. Kef l Mahcub,Hucviri ni Hadis olarak naklettii bu sz, bn Hacer el-Askalani gibi alimler mevzu olarak kabul etmilerdir. Mevlana da, Bu fikirleri ifade etmitir; insani ve ilahi zamandan u ekilde bahsetmit ir:bu saatte, can, saatten kt; nk saat, genci ihtiyarlatyor. Btn telvinler saatten lmitir; saatten kurtulup,bir saat saatten karsan nasl kalmyor,naslszn mahremi ALLAH IN AYETLERNN SONU OLMADII N, EY YOLCU : YOLUNSONU NEREDE OLABLRD? kbal in felsefesinin bir temelini teskil eden bu sonsuz yolculuk fikri, slamiyette k lasik ifadesini mam Gazali nin hya ulum ed-dininin 4 nckitabnda hasret babnda bulmut V 277). Diyor ki: lahi eylerin sonu yoktur ve her kula onlarn yalnz bir ksmn kefedi nihayetsiz eyler kuldan gizli kalr. Fakat arif, onlarn mevcud ve Allah n canibinde malum olduklarn bilir ve kendi bilgisinden gizli olanlarn adedinin, bildiklerinin a dedinden ok daha byk olduunu,da takdir eder; bunun iin durmadan, marifetin asln elde e meyi zler; ve daima bilmedikleri kalr; nk onlarn nihayeti yoktur. TYAK DN.YAYA BR BASKIN YAPARSA, AN VE EBED KILAR. (16 ) Ebedi imdinin znel tecrbesi, insann zamandaki hayatn koullandrp belirler. S.Hseyin fadesiyle Maaradaki Yedi Uyurlar -Kur an da Ashab- Kehf olarak zikredilmitir- harici dnyada birok nesI in geiine karlk gelen ksa bir an maarada uyuyakal."5 Bir anlamda t zamana nfuz etmitir. yle ki, insann tecrbesi ebedi olann alanna ve ondan ayrlamaz mutlulua yaklatka insan zerinde znel zaman yk azalr ve bylece sre daha hzl gee anlamda ho olan saatlar bir an gibi geiyorsa, lahi Sevgili yle birlik oluta gemi ve ge lecek zamann tm iyonlar yalnzca bir an gibi deil; gerekten an, manevi insann iinde y n gibi geer. Btn insanlarn dnyadaki mrlerinin son dakikasnda lm an olarak yaadkl hereyi yiyip bitirmek olan zamann soldurucu etkisinin tesine ulamak iin kahramann gem k zorunda olduu kap. Fakat bir dier bak asndan ebediyeti hem nce ki ve hem de sonr an olarak grmek mmkndr; bu anda biz bulunmaktayz: gerekte imdiki mevcudiyetimizin bulu duu bu dnya ncesinde ve sonrasnda. yleyse ebediyet tm olutan ncedir ve her olacaktan radr.(17 ) Zaman olmad iin lm beklemeyiz ama hayat sabrszlkla bekleriz ve hayatta bekletiriz arasnda insan zamanla snanr herey zamanl olduu iin duygular ve hayat insanda srmez..d hadisin ifadesiyle bir fasladr.(bu dnyadan gelip geen bir yolcu ol.) dnyada her ey gee .daha nce nasl yoktuysa dnya bize gelmi biz dnyaya gelmiiz.Zaman insanla geldi insanla gidecek nk zaman bilinci insanlarda yoktur.emaneti insan yklenmitir F:Schuon yle demektedir: "Allah n her yerde hazr ve nazr olmas kibirli ve gnahkarlar i

Hafzn rehberi ezlin lutfudur ancak Deilse eer mahcubum ebede kadar Hafz Zamanla ilgili temel kavramlardan ezel ile ebed uluhiyyeti ve allahn azametini akla r.sonutatenzih ifadesizlii ve tebih ise dil ve ifadeyi ortaya karr. Ezel:Balangsz zaman, zihnenbalangc dnlemeyen sre, varlngemite sonsuzca e kelm terimi.

bir tehdit tekil ederken-nk kibirin dnda ldrc gnah yoktur- te tarafta bilakis elerine uyan iyilerin gvenini tazeleyici ve onlar takviye edici bir mahiyete sahip tir. Her yerde hazr ve nazr olan Allah [c.<.] her yerde ulalabilen bir snaktr; Allah ler hibir yerde O ndan ayr olamazlar. Fakat lahi Ebediyet e dnnde burada srgnde oldu len ve asl yeri olan Cenneti zleyen insanolunun mitlerini arttrrken, dnyevi ryalar a akldnda souk ve korkutucu bir eye sahip olduu grlr; nk Ebedi Olan, srekli kalc eylerinin stnde duran Baki dir Her Yerde Bulunma nn yakn olmasna karlk Baki uzaktr i yn ikisinde ortak olan Sonsuzluk ta, yani bizzat lahi Olan da buluur ve kaynar." ( 18) Zaman bir anlamda geici bir yaratl unsurudur.Bireysel varoluun kategorileri derecesind Celal i grnr klan zamandr. Bu alemi ve iindeki varlklar yutarak onlara, varolularn ne olan borlarn hatrlatr. Zamann btn, devrinin tamamlanmas, borcun (denme si) da din gn)) a lam tar. nk din, bir borcun kabul edilmesidir. Bu ayn deyim, fani e edi evrim iine katlndan baka bir ey olmayan hkm gn de demektir."(19) DEHR kavram zamann mteal(akn) gereklii ifadelendirir.metafizik dncenin merkezini ol ehur dehr hadisine ibrahim.canan aadaki erhi ekler. Yine Ebu Hureyre radyallahu anh anlatyor: "Reslullah (aleyhissaltu vesselm) buyurdula r ki: "Allah Tela hazretleri yle dedi: "Ademolu, dehre sverek beni zyor. Halbuki ben dehrim. Emir benim elimde. Gece ve gndz ben eviririm." [Buhar, Edeb 101) AIKLAMA: Reslullah (aleyhissaltu vesselm), bu hadisleriyle dehre sebbetmeyi yasaklamaktadr. Dehr mutlak zaman manasna gelir. en-Nihaye de "Dehr: Uzun zaman ve dnya hayat iin is imdir" diye aklanr. Kur n- Kerm den de anlalaca zere, cahiliye Araplar, holarna elerle karlatklar zaman, dehri zemmedip, ona hakaretler savururlar, balarna gelen musi eti ondan bilirlerdi. (Melen): "Dediler ki: "Ancak bir dnya hayatmz vardr. Burada lr, burada yaarz. Bizi helak eden dehrdir." Bu sylediklerine dir hibir bilgileri yoktur. Sadece bir zanna kaplm gidiyorl ar" (Csiye 24). Hayr ve er her eyi yaratan, takdir eden Allah tr. Bu sebeple houmuza gitmeyen eyleri d ehrden bilmek, bir nev irktir, tevhid inancn rencide eder. Bu sebeple Aleyhissaltu ve sselm n diliyle, insanlarn dehr kelimesiyle kastettikleri manann Allah a raci olduu b ildirilmitir. Rab Tel nn "Ben dehrim, geceyi de gndzde ben eviririm" veya baz rivaye e geldii zere "Ben dehrim, gnler ve geceler benimdir. Onlar yeniler ve eskitirim. Kr allardan sonra yeni krallar getiririm" veya "Ben dehrim, geceyi ve gndz de ben gnder irim, diledim mi onlar tutarm da" denmesi, houmuza gitmeyen hadiseler sebebiyle zam ana sebbedilmesinin m minin edebine uymadn, o eit inanlarn yanl olduunu ifade ede "Kim herhangi bir fiili gerekten dehre nisbet ederse kfre der" diye hkmetmitir. Ancak , bu eit ifade, gerek bir itikada mukarin olmakszn dilden kacak olsa, kfre nisbet edi z. Her hal u krda bu nev szler kfirlerin szne benzedii ve slm n tevhid inancna uyg ii iin mekruhtur, kanlmas gerekir. Dilimizde, dehr kelimesi yerine felek kelimesi vard . Bazan ans, tlih kelimeleri bu manalarda kullanlr. "Felek ne verdi ki, neyimi alaca k?" szne yaygnca yer verilir. Ne kadar mahzurlu olduu izah gerektirmeyen bir husustu r. Kurtub, "Allah zme" tabirini, insanlardan hibir eziyetin Allah a ulamayaca gereinde eketle yle aklar: "Bunun manas udur: "nsanlar bazan bana, zlen kimseleri zen tbirl p eder. Halbuki Allah, kendisine eziyet ulamasndan mnezzehtir. Bundan murat, kimden byle bir ifade sadr olmu ise kendini Allah n gadabna maruz klar demektir." "Ben dehrim" szn Hattb yle anlar: "Dehrin sahibi benim. Dehre nisbet edilen ileri ev de benim. yleyse kim holanmad ilerin fili bilerek dehre sverse, bu svme, o ilerin g li olan Rabbine dner. Dehr ise, vuka gelen ilerin zarfdr."(20)

Szlkte kdem ile e anlaml olarak "balangc olmama" anlamna gelir. Ezel kelimesinin "i arlk, hapislik" mnasndaki ezel kkyle bir anlam ilikisi bulunmamaktadr. Ezel ve ezel k meleri Kurn- Kerm -de ve hadislerde gemez. Ancak Hadd sresinin 3. yetinde yer alan, "O evveldir ve hirdir" ifadesindeki "evvel" kelimesi slm limleri tarafndan Allah n ezel o duu mnasnda anlalmtr. Ayrca halk, ibda , in, tekvin gibi hususlara dair yetlerle lmadn, bir benzerinin bulunmadn, hibir eye ihtiyac olmayp her eyin ona muhta ol rdan mnezzeh bulunduunu ifade eden yetler de dolayl olarak Allah n varlnn ezel ve k nu, O ndan baka hibir varln bu vasfla nitelendirilemeyeceini gstermektedir. Ayn mahi ki anlatmlar hadislerde de grlr. Bundan baka Allah n doksan dokuz isminin sraland h ezeliyeti ifade eden evvel, mbdi,tam gibi isimlerle birlikte ezel ile ayn mnaya gele n kadm ismi de zikredilmitir. "Kendisiyle birlikte hibir ey yokken Allah vard" anlamnd aki hadis, slm limlerince Allah n ezel olduu mnasnda anlalmtr. Kuran ve Snnette balangc bulunmad ynndeki bu dorudan veya dolayl ifadeler sebebiyle btn mslmanla birlii gibi itikad esaslar yannda ezel ve ebedlii konusunda da gr ve inan birliine Dil limleri, ebedle "zaman" arasnda fark bulunduunu, zamann paralanabilir olmasna kar bedin blnemez bir sreklilik anlam tadn belirtmilerdir. Ebed blnemez olduuna gr ir. Bundan dolay varl zorunlu (vcib l-vcd) olan Allah n mevcudiyetinin sreklilii, r ve mutasavvflar tarafndan ounlukla ebed veya ebediyet, kelmclar tarafndan da beka te imleriyle fade edilmitir. te yandan ezel ve ebed kelimeleri Allah hakknda kullanldnda n mnay ifade eder; zira her kisi de esas itibariyle varln zaman st oluunu, sonsuzlu vamlln gsterir. Ancak zihnen bunu kavramak g olduundan imdiki zaman ayrt edici bir rze-dilerek gemi ve gelecek denilen iki itibar boyut dnlm, bunlardan gemie ait ola ua ezel, gelecee ait olana da ebed denilmitir. slm literatrde sonsuz zaman anlamnda s ed kelimesiyle birlikte ebed l-bd, ebed l-bidn, ebedl-ebed, ebedl-ebd gibi sonsuzlu rici terkipler de kullanlmtr. Ebed ve bak yerine lyezl tabirinin kullanld da gr Abdlkerm Cil nsan- Kmilin 28 VE 29. Blmlerinde ezel ve ebed hakknda unlar syler Burada bir noktaya daha dokunmak icab eder.. O da: Yce Hakkn Ezelde; ruhlara:- Sizi n Rabbnz deil miyim? (7/172 ) Diye sordu. Bunun zerine onlar da: - Evet.. Dediler.( 7/ 72 ) eklinde, sualli cevapl gelen yetteki manay belirtmek iin kullanlan: - Ezel.. Tabi ri, yaratlmlara ait bir Ezeldir.. Nitekim bu hitaptan nceki kelmdan:Onlar demin srt rre misal kard...Manas kar ki, onlarn durumunu syler. Byle bir k ise.. ilme n ibarettir.. Onlar zerreye benzetmesi ise.. ncelik tamalar, bu incelik iinde derin ma nalara sahip olmalarnn bir icabdr Yce Allah, onlarn lehine kitabnda ahitlik etti..Bunun sebebi: Kyamet gn, onlarn rubub tine inanan muvahhidler olduklar babnda ehadetleri kabul olunsun.. Kald ki bu bakmdan biz de: insanlara ahidiz.. Tasavvuf ehli ezeliyet ve ebediyeti sfat olarak kabul ederek evvel ve ahir sfatla rnn dengi grr.Ezelve ebed tabirleri Cenab- Hakk a nisbet edilirse O nun zaman kaydnda yr olarak mutlak istimrarn, mutlak srekliliini ifade eder. Fakat ezel ve ebed kelimel erinde bizim iin bir "ncelik-sonralk" tasavvuru zaruridir. Bu zaruret zaman mefhumu ndan ayr olarak "mutlak sreklilii" dnemememizden ileri gelmektedir. lahi: ezeliyet Allah Teala nn zati: kemalinin gerei olarak dnlen bir "nceliktir. Faka u "ncelik" Cenab- Hakk n uzun bir zaman dilimi ile hadiselerden nde oluu manasna gelme z. Birok kimse ilahi ezeliyette byle bir mana vehmeder ki doru deildir. Szn z, ezeliy ve ebediyet Hakkn iki sfatdr. lahi varl dnebilmek iin bu sfatlar zamana . nisbet ve izafe edilir. Hakikatte bunlar yler deildir. Ezel zamandan ayr olarak dnlnce onda ebed de gerekleir. Ezel dnlen ktay iine alan bir mutlak istimrar manasna alnrsa Cenab- Hakkn zaman gemesinden etkil eyen varl zaman kaydndan ayr olan bekas demek olur.(22)

ibn l-Arabi nin ezel tanm Tanr iin ve yaratlm iin zamann ne anlama geldiini anla Tanr iin selbi bir ifadedir" der ibn I-Arabi Yani Tanr nn bir balangc yoktur. Buna ka ratlm her ey iin ezel balang noktas demektir. Bu ynyle ezel, ayan- sabitenin ilah sabitlik halidir. Sufiler bu hali anlatmak iin "tek bir vetirede" deyimini kullanr lar. Bu ifade ise zamann ifade ettii deime ve bakalamadan Tanr nn bilgisinin tenzihin nlatr [bn l-Arabi, Kitab l-ezel, s. 6]. Ibn l-Arabi yle der: "Bizim iin zaman ne ise ah iin ezel odur" [age, s. 2]. Ayrca bkz. Fergani, Mntehe l-medarih, s. 58. (23) "Ezeliliin gemi ynnde aranacak bir ey olduunu dnen kii, affedilemez bir yanl ya iliin hakiki anlamda gerekletii alanda ne gemi vardr ne de gelecek. Ezelilik, aralarn ayrm yapmakszn, gemii kapsad gibi gelecei de kapsar. Onlar arasnda bir ayrm tasavv

en kendini alamayan kiiler, akllar hala grsel tasavvura dayanma alkanlnn prangas i lduu iin byle yapmaya zorlanmaktadrlar. Aslnda, Adem in zaman, iinde yaadmz zaman kadar bize yakndr. nk, ezeliliin huzu anlar bir ve ayn eye dnrler. Ezeliliin farkl zamanlarla olan ilikisi, belki de en o inin farkl yerlerle olan ilikisine benzetilebilir. Aslnda, (eitli yerlerin) bilgileri , bir yere yaknlk veya ondan uzakla baklarak birbirinden ayrt edilemezler.. Bunun yeri ne, bilgi, her yer ile bir ve ayn iliki ierisindedir. Bilgi, her yer ile birlikte dir; oysa hi bir yer bilgi ile birlikte deildir. Ezeliliin zaman ile olan ilikisi de tam tamna ayn ekilde anlalmaldr. Zira, ezelilik her birimi ile birlikte olmak ve zamann her biriminde bulunmak ile kalmaz; a yn zamanda o, zamann her birimini ihtiva eder ve varolu bakmndan zamann her biriminden nce gelir. Oysa zaman ezelilii ihtiva etmez. (24) bni Arabi zamana mevhum gerek olarak bakmtribni Arabi youn bir ekilde zaman, mekan reket ve zellikle de zamanhakknda yazmtr.Zamnn sonucu tamamen kavransayd, zaman tamam kavranlabilirdi: Zaman vehimlerin sonucu olarak bilinirdi. Onun tesirini gsteren gc tabat gibidir. z/ayn (tabat)tan ve kendinden olduu gibi onda varl yoktur.Onun syesi a taayyn eder, te yandan bizzat kendisinin hkmranlolacak bir ayn/z yoktur.Akl sre mekten cizdir. Bu yzden biz dehr mevhm bir seydir deriz. Tenezzh olmasayd ilhi varl simlendirmezdi.Onun kalbde tzmi vardr.insafl olursan, (bunu farkedeceksin) zamann asl ezeldendir. Onun hkm de ezeldir ve o hkmedilendir.Tpk bosluk gibi cisim olmayan bir se yde vehim yoluyla cisimlemeyi hiz limitsizbir uzam (her iki tarafnda) vardr.(Ftht (O. ), IV, 330 vd. ) ibn Arabi, mevhum olmas ve varlnn olmamas bakmndan zamann ezel(ete ) ile karslatrlabileceini ne srmektedir. Zira benzer ekilde ezelin deselbi bir vasf ve varl yoktur. (Ftht (O. Y), VI, 61, 1, 10, -69. Blm-).Kadim olan sey icin ezel ne uhdes (created) olan sey icin dezaman odur.(Ftht, II, 4, I, 19, (73. Blm). bn Arabni anla iliskisi bakmndan ezel anlayshakknda daha fazla bilgi iin bkz. Kitbul-Ezel, Hayd 48,)(25)

Bir anlamda zaman ilahi kaynakldr ve kutsal zamanda kaybeder ve buluruz.Kk, s ve dnmekten ziyade btncl bir dnceye doru geersek btn bu sorunlarn stesinden geleb , zamana svlmemesi meselesi nemlidir. nk Allah kn demek suretiyle bir emirle her ey n yaratt iin, sonra bast edilmek suretiyle her ey zamann iine yayldndan dolay asl lecek, imdi ve sonra hepsi birden ilhdir. Dolaysyla iinde bulunduumuz an da kutsaldr. zim irtibatmz kopuktur sadece, irtibat kurulduu noktada hayat yeniden kutsalln elde ed cektir. nk esas olan kutsallktr. Kutsallktan soyulu geici bir dnemdir ve her ey asl ektir..(26 ) Modernite insan anlamndan boaltlm bir sre klesi haline getirmitir.imdinin deerin insan hi bitmeyecek sand sonralarda kaybolmaya mahkumdur.Tarihselcilik, sekler topyac lerlemecilik ve evrim dncesi araclyla modern insan iin, bir bakma zaman, ebediyeti y yok etmeyi ve iinde ebedinin ve geici olann bulutuu ebedi imdinin yerine geici zevk ve duygularn fani an olarak imdiki an ikame ederek ebediyetin yerini almay denedi. artc ilde bu srecin sonucu bu ilahiletirilmi zaman hipnozunun bys iine dmler iin ebedi kann tahrip etmekle kalmad, daimiliin ve tarihi srekliliin anlamnn ve bylece tarihin in ve poplaritesinin azalmasna da yol at (27) Martin lingste sembolist adan bir koul olarak grd zaman yle dillendirir.sembo ze dilen ey bu aleme hkmeden ayn genel koullara tabidirIer. Bu koullardan biri zamandr. Ve bu nedenle sadece ay d yn zamanda ilmu l-yakin le zamana tabidir. Bundan dolay, zamann iinde kalarak lmu l-y akin zihinde artar ve bu durum ayn domadan nce Dou ufkuna iyice yaklamas ile birlikte gecenin karanlnn tedrici azalmas ile sembolize edilmitir. Zira bu aleme ait olarak ayn zamana tabi olmasna karn teki aleme ait olan aynu l-yakin hi bir surette zamana tabi olmayp zamann tesindedir. Burada, ilim ile ayn arasndaki sreklilikte bir kopukluk sz k onusudur ve gerekten de ilmin dorudan ayn a gtrd sylenemez. Ayn n kazanlmas zamand alemi idare eden dier genel koullardan kurtuluu ima eder. Bu koullar Rahman suresind e iaret edilen "alemin snrlardr": Ey cin ve insan topluluu! Gklerin ve yerin snrlar p gitmeye gcnz yetiyorsa haydi gein gidin. Halbuki bir kuvvet olmadka, kp gidemezsin Kur an LV:33) (28)

Tecdid- halk (yaratln yenilenmesi) dini dncenin temel kavramlarndandr.. Bunun esa her an yenilenmektedir ve deimekte dir. Her an yeni bir yaratl vardr. Bu yenilenme ha

reketi varln esasdr. Bu yenilenme hareketinin esas da, bir varoIu (Beka) ve bir yokol (Fena) eklindedir. Yani daim surette ve zincirleme olarak varlk bir anda bir var o lu, sonra bir yokolu geirmektedir. Bu ani varolu ve yokolu eklindeki hareket, ayn zam. nda varla yenilik getirmektedir. Kainatta tekrar yoktur. Yan bir varolu, br varoluun t amamen ayns deildir Yokolu an o kadar ksa ki, onun bitiminde derhal bi varolu anun ye i almaktadr. te bunun iin in sanlar bunun farknda deildir. Varlklarda gzlenebilen de er, aslnda plak gzle gzlenemeyer bu deiikliklerin, uzun mddet devam sonucunda meyda n bir safha sonucu olarak ortaya karlar.(29) Hakik vcud Zhir u Btn Hak tandr, Hi kimse bilemez hem ibtid nedir... (sma il Hakk)

Yine zamana varlk mertebeleri asndan bakan ismet zel insan ile zaman ilikisi.yle a man okumasn bilmek mstani olunamayacan bilmenin balangcdr. Hayatn anlamn bildi tleri eksik deildir. Hayvanlarn okumay bildikleri "zaman" elbette ki biz insanlarn dn den bugne, bugnden yarna uzandn kabul ettiimiz ak deildir. Onlar dnn, bugnn ve rallarnn yer tuttuu kanunun geerli olduu zaman tanrlar. Canllarn varlklar olduu kadar canl olular, hayatiyet sahibi olular "ahadetleri"dir ar da hayatiyetlerini muhta olduklar kanunlardr. Canszlarn mevcut olular onlarn anla r, canllarn anlam yerde ve zamandadr. Ya insanlar? Onlar hayatn anlamn nereden bilecek (30) zamann kaderle ilikisi hayata ait l ve denge unsuru olmasdr.her eyin takdiri zaman : Hibir ey yoktur ki, hazineleri Bizim yanmzda olmasn. Hereyi Biz belirli bir miktarla indiririz. Hicr Sresi, 15:21. ilah lke, hem Mutlak ve Sonsuz hem de ontolojik (varlkbilimsel) kaynandan ayrlmalar iyle O ndan uzaklaan saysz dnyalar olarak tecelli eden Hayr- Mahz dr. lah Sonsuzluk, suz olmas hasebiyle tecelli etmeli ve yaratma imkanna sahip olmaldr.(31) Allah bize Kur an- Kerim de hayatmz dzenlememiz iin gerekli olan zaman bilgisini verm edir. O nun katnda hesabn ayr bir nemi vardr. "O nun katnda her ey l iledir."(Ra d/8.) "G Allah ykseltti ve (mizan) dengeyi O koydu. Sakn dengeyi bozmayn." (Rahman/7, 8.). Kainat bir denge zerine yaratlmtr. Bu denge insan iin de sz konusudur.nsann tabi ya tek bir uraa uygun deildir. Yani insann dikkati, srekli gergin halde olmamaldr. Fakat llah n yaratmas yle dengelidir ki, dikkatimizin gerilmesinin ardndan geveme hali gelm ektedir.te bu gereklie Yunus Suresinin 67. ayetinde yle iaret edilmektedir: "O (Allah), geceyi iinde dinlenesiniz diye sizin iin yaratan, (alp kazanmanz iin de g dnlk klandr. phesiz bunda dinleyen bir toplum iin ibretler vardr."(Bkz. 78/10, 11; 25 ; 40/61; 28/73; 27/86. 29 ). Gerilme-geveme dengesini kurmamz ve bylece daha aktif bir hayat yaamamz iin Allah gece yi ve gndz nasl deerlendireceimizi yle aklamaktadr: "Biz geceyi ve gndz birer ayet (delil) olarak yarattk. Nitekim Rabbinizin nimetlerin i aratrmanz, ayrca yllarn say ve hesabn bilmeniz iin gecenin karanln silip (yer an gndzn aydnln getirdik.te biz her eyi ak ak anlattk.(sra/12 ) (32). Kuran- Kerim zamanla ilgili olarak dikkati ekmede en byk arl "gnlk zaman"a ver iki ekilde yapar.Gn mnsna gelen yevm kelimesini ok sk tekrar eder. (33) Sahih bir insan ve hayat tasavvuru zaman kavram olmadan kurulamaz.inan ve medeni yetimiz zaman anlam insanlarla birbirlerine hakk ve sabr Tavsiye edecek ruhlarla yaa yacak ve insan ezeli ahdiyle insan olacaktr.nsan iin tkenmi zaman dnyann hii iken hi eyen zaman ahiretin iidir. Rabbim zaman rzasna uygun kullukla yenileyenlerden eyle sin. (1 ) slamda Tanzimi,Do Dr.brahim Canan, ist,1988.sh.58,59 ( 2 ) brahim Canan, age..sh.24 ( 3 ) Aye nal il,Kelam Aratrmalar 9:1 (2011) SS.344-345. ( 4 ) SadkKll ,slamda Sembolik Dil,nsan Yay.st,1995,sh.310 -311 (5) Izutsu, Toshihiko, Kur n da Allah ve nsan, trc. Sleyman Ate, Yeni Ufuklar Neriy at, stanbul, sh .155-167. ( 6) ,slamda Sembolik Dil,age,sh.315 -317 (7) Prof.Dr Fikret Karcic, Risale-i Nur a Gre Kur an da Zaman, Tarih ve nsan Ka

vramlarnn Yeri (8) Kendin Arayan Insan s. Ahmed Arvasi,Burak Yay. ,Burak yay.,ist,sh. 80-81 (9) Bir Kutsal Bilim htiyac, Seyyid Hseyin Nasr.,,ev:Yrd. Do.Dr.ehabettin Yaln,ns y.st,sh.48 (10) Prof.Dr Fikret Karcic, age ( 11) brahim Canan, age..sh.24.sh.24- 25 (12 brahim Canan age,60-62 (13) Prof.Dr Fikret Karcic, age (14) Felsefe ve Bilim Inda Zaman Kavram,Faiz Kaln,Rabet Yay.,ST 2005 sh 35, 36,37 (15) slam Mistik Dncesi zerine Notlar,Toshihiko Izutsu,ev:Dr.brahim Ertrk,Anka Yay. 2,st,sh.142,154 (16) M.ikbal ,Cavidname,ev:Annemarie Schimmel,Ank,1989,sh .113,124 (17) Bilgi ve Kutsal, Seyyid Hseyin Nasrz Yay,st 1999,sh.239 (18) Aktaran Seyyid Hseyin Nasr.,kar. Bir Kutsal Bilim htiyac,,age,sh.48 (19) Titus Burckhardt , slam Tasavvuf Doktrinlerine Giri,Trkesi: Fahreddin Arslan ,ist,1995,sh59 (20) Prof.Dr brahim Canan,Hadis Ansiklopedisi,Aka Yay-Zaman,Feza Gazetecilik.st.. 14.cilt.,sh.541 (21) TDV Ans..Ezel ve Ebed maddesi (22) bni Arabide Varlk Dncesi ,M.Ali Ayni-Ferit Kam ,Haz:Mustafa Kara,nsan Yay.st,s . 141 -143 (23) slam Metafiziinde Tanr ve insan Ibn l-Arabi ve Vahdet-i Vcd Gelenei Ekrem Demi li ,Kabalc Yay.Ist, 2009,sh.17 (24) Toshihiko Izutsu,age,sh.155-156 (25) Felsefe ve Tasavvuf Arasnda bni Arabi,Franz Rosenthal, (cev. Ercan Alkan) (26) bn-i Arabiyle "Zaman n Ruhu"nu Okumak ,Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergis (bnl-Arab zel Says-2), [2009] say:23, ss. 53-63.,Mahmud Erol Kl (27) Bilgi ve Kutsal, Seyyid Hseyin Nasr.,,,z Yay,st 1999,sh.239 (28) Yakin Risalesi ,Martin Lings Ter:Veysel sezigen,Vural Yay.,st.2006 sh.9697 (29) Tasavvuf ve Modern Bilim , Prof. Dr. Mehmet Bayrakdar ,Seha Neriyat ,st ,1988,sh79 (30) Talar Yemek Yasak.smet zel,ule Yay,st 2002 ,104 -105 (31) Bir Kutsal Bilim htiyac,age,sh.43 (32) Aye nal il,age (33) brahim Canan, slm da Zaman Tanzimi, s. 32