RELIGIE

Het Evangelie volgens CinBib: 20 spirituele films Alle films leen je gratis n week lang!

Inhoud
3 Inleiding 4 Het licht en de schaduw

Over CinBib
De Provincies Oost- en West-Vlaanderen stellen CinBib voor! Het project CinBib werd in 2009 opgestart door WINOB*. In 2011 sloot het Streekgericht Bibliotheekbeleid van de Provincie Oost-Vlaanderen zich ook bij het initiatief aan. CinBib kadert binnen de inspanningen van de provinciebesturen om de werking van de Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheken te ondersteunen.

Inleiding
De Heer zei ooit tegen Mozes: Trek je sandalen uit, want de grond waarop je staat, is heilig. Doe je schoenen alvast uit, want vanaf nu is ook jullie vertrouwde bibliotheek heilige grond. Voor heel even doopt CinBib met de wisselcollectie Religie de bibliotheek om tot een Godshuis. Maar geen nood, het enige geloof dat wij prediken is film. En laat dat geloof in film als medium nu net het raakpunt zijn tussen de twintig titels die wij met veel overtuiging voor jullie selecteerden. Want bijna alle films in deze reeks hebben n iets gemeen: ze zijn alle een ode aan de filmkunst, een lofzang over hoe film een nieuw hoofdstuk kan schrijven in religie en zingeving. Het zijn geen eenvoudige films, zoveel is zeker. Maar geef ze vooral de tijd die ze verdienen. Laat hun licht binnenvallen in de woonkamer zoals het zonlicht door een glasraam binnenvalt in de kerk. Amen. Het CinBib-team

van religie in film

9 DVD-Overzicht 16 Andrei Zvyagintsev

Om de dienstverlening op filmgebied in je bibliotheek te optimaliseren, schakelden de beide Provincies Cinema Novo in. Dit festival is gespecialiseerd in driecontinentale film, maar trekt voor CinBib de registers open. Ook de betere Europese en Amerikaanse auteursfilm, documentaires en kinderen jeugdfilms komen aan bod. CinBib wil zowel de bibliotheekbezoeker als de bibliotheekmedewerker meer voeling doen krijgen met het alternatieve filmcircuit. Voor de bibliotheekbezoeker vertaalt zich dit in een aanbod van dvd-wisselcollecties en brochures die meer inhoud en achtergrond leveren bij de geselecteerde films.

Bibliotheekmedewerkers hebben eveneens baat bij de wisselcollecties en brochures, maar kunnen daarenboven vormingen bijwonen. Ze worden ook begeleid door Cinema Novo bij verdere collectievorming. Op die manier geven de Provincies iedere Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheek de kans om een kwalitatief filmaanbod in huis te hebben voor haar bezoekers. De BIB is meer dan boeken alleen en dat bewijst CinBib! Veel lees- en kijkplezier! Gunter Pertry
Gedeputeerde Cultuur Provincie West-Vlaanderen
* West-Vlaams Informatienetwerk Openbare Bibliotheken

Jozef Dauwe
Gedeputeerde Cultuur Provincie Oost-Vlaanderen
INLEIDING

Het licht en de schaduw van religie in film

Op het eerste zicht sluiten religie en film elkaar uit. Religie is een oeroud cultuurverschijnsel waarover heel wat geleerde en minder geleerde moderne stemmen verklaard hebben dat het definitief opgeborgen zit in het archief van de menselijke beschaving. Film daarentegen is een jong modern cultuurverschijnsel. Het vindt zijn oorsprong in de moderne wetenschap en technologie. De feiten spreken echter de zwart-wit tekening tegen. Religie en film sluiten elkaar niet uit. Integendeel. De Franse postmoderne filosoof, Deleuze, zelf geen godsgelovige, herinnert in zijn tweedelig boek, Cinma I en II, aan het feit dat er tussen film en de christelijke religie een bijzondere, sterke band bestaat. Religieus en christelijk genspireerde regisseurs zijn grote namen in de wereld van de film. Ze leverden een grote bijdrage tot de ontwikkeling van de film als nieuw kunstmedium. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Russische cineast Andrei Tarkovsky (1932-1986) van wie twee films, Andrej Roubljov (1966) en Stalker (1979), in CinBib zijn opgenomen. Hij putte inspiratie uit de iconentraditie. Zijn geprezen magistraal werk Andrej Roubljov is een biopic over de meester van de Russische iconenkunst, de monnik-schilder Roubljov. In de Zweedse cinema zit het oeuvre van Ingmar Bergman (1918-2007), zelf zoon van een dominee, diep verankerd in het protestantse christendom. De Poolse cineast Krzysztof Kieslowski (1941-1996) ent zijn veel geprezen oeuvre op het Poolse katholicisme. De sterke band tussen film en religie ontwikkelt en manifesteert zich volledig binnen de eigenheid van de cinematografie zelf. Dat betekent dat regisseurs volledig autonoom en vrij hun scenarios schrijven en verfilmen. Van de twintig CinBibfilms is er echter een uitzondering. Regisseur Grnig heeft zijn documentaire Into great silence (2005) enkel kunnen opnemen binnen de muren van de oude abdij La Grande Chartreuse door eerst de voorwaarden, opgelegd door de kartuizermonniken, te aanvaarden. Zij bepaalden de wijze van filmen. Toch geldt de algemene regel dat de cineasten geenszins in dienst van een of ander kerkelijke organisatie werken. De Kerken treden niet op als mecenassen van de religieuze film zoals die op filmfestivals en in bioscopen wordt geprogrammeerd. De term religieuze film heeft een open betekenis. Films belichten het begrip religie vanuit heel diverse perspectieven. Bovendien exploreren ze het begrip religie. Ze zoeken er de grenzen van op, of peilen naar de levende kern ervan en soms bewandelen ze nog onbetreden paden. Ze houden de betekenis van religie in de context van de huidige samenleving en tijd vloeiend. Daarbij verschijnen zowel het licht als de schaduw van de religie. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval bij de documentaire Jesus Camp (2006) of de fictiefilm The Apostle (1997). Dumont onderzoekt in Hadewijch (2009) het beeld van religie dat vandaag in de media sterk op de voorgrond treedt: dat van het extremisme. De religieuze films zoomen echter vooral in op de lichtzijde van de religie. Die lichtzijde mag letterlijk worden genomen. Ze brengen een loflied aan de magie van het licht. Dat is in bijzonder waar voor Stellet Licht (2007) van Carlos Reygadas en The Tree of Life (2011) van Terrence Malick. Het kunstmedium film onderhoudt een bijna mystieke band met de werkelijkheid van het licht dat het leven op de planeet aarde niet alleen zichtbaar, maar tevens ook mogelijk maakt. Beschouwd vanuit het filmmedium krijgt het scheppingsverhaal van Genesis 1, de ouverture van de Bijbel, een nieuwe betekenis.

HET LICHT EN DE SCHADuW VAN RELIGIE IN FILM

HET LICHT EN DE SCHADuW VAN RELIGIE IN FILM

HET LICHT EN DE SCHADuW VAN RELIGIE IN FILM

DVD-Overzicht
Die ouverture deelt met de film de religieuze beleving en ervaring van het licht. Het valt trouwens op dat de religieuze films met wortels in de joods-christelijke cultuurwereld dikwijls Bijbelverhalen als referentiekader hebben. Pasolinis verfilming van het Evangelie volgens Mattheus Il vangelo secondo Matteo (1964) blijft een meesterwerk in het subgenre van de Jezusfilm. Malick verwijst naar het aards paradijs van Genesis 2 zelfs in de titel: The Tree of Life. Maar ook het boek Job speelt een hoofdrol in de betekeniswereld van de film. Ook hier geldt dat deze films op geen enkel moment bedoeld zijn als kerkelijke verkondigingsdocumenten voor catechetisch of pastoraal gebruik. Het is verantwoord om te stellen dat cineasten van de religieuze film misschien wel de echte theologen zijn van onze tijd. Daarbij krijgt het begrip theologie uiteraard een nieuwe betekenis. Die cineasten maken namelijk de religieuze ervaring en beleving los van de eeuwenoude voogdij van het woord/het Woord. De religieuze films lijken het veel geciteerde In het begin was het Woord (Johannesevangelie 1:1) te herschrijven tot In het begin was het Beeld. Religieuze films werken op de hedendaagse toeschouwers als spirituele oefeningen. Ze kunnen zelfs beeldgebeden zijn zoals The Tree of Life. Ze bespelen themas die traditioneel tot het domein van de Kerken behoorden, maar die via het medium van de film nu deel uitmaken van het menselijk werk van de zingeving. Het zijn de meest uiteenlopende themas als liefde, dood, vergeving, verzoening, lijden, stilte enzovoort. Die films leveren een grote bijdrage tot het spirituele leven van de hedendaagse postmoderne mens die in de consumptiemaatschappij gemakkelijk zijn eigen schaduw voorbijloopt. Tot slot, het grote kenmerk van de religieuze film is het credo van het leven. De religieuze film drukt het geloof in de werkelijkheid van het leven uit in al zijn schoonheid en tragiek. Op dit punt geeft de religieuze film een bevrijdende werking ten aanzien van de religie zelf. De traditionele Kerken hebben door de eeuwen heen veeleer het leven eerder verstikt in allerlei dogmas en rituelen die na verloop van tijd een doel op zich werden. De Kerken hielden zich vooral bezig met geboden maar nog meer met verboden. De religieuze film bevordert de emancipatie van de religie uit de historisch gegroeide institutionalisering ervan. Sylvain De Bleeckere
Sylvain De Bleeckere promoveerde in 1977 tot doctor in de wijsbegeerte aan de K.u.Leuven. Sindsdien doceert hij cultuurwetenschappen aan het departement architectuur van de PHL/uHasselt. Hij publiceert in binnen- en buitenland over cultuur, religie, zingeving en cinematografie. Hij is stichter en voorzitter van de vzw Men(S)tis www.menstis.be en organiseert sedert 1992 de jaarlijkse Dag van de Religieuze Film te Hasselt. 8
HET LICHT EN DE SCHADuW VAN RELIGIE IN FILM

Andrei Tarkovsky / Rusland / 1966 / 205 / Russisch gesproken / Nederlands ondertiteld

In twee grote delen, een proloog en een epiloog, evoceert Tarkovsky het leven en de tijdsomstandigheden van Andrej Roubljov. Hij is de Russische monnik-schilder van onder andere de beroemde Triniteitsicoon. De taferelen spelen zich af tussen 1400 en 1424. Tarkovsky peilt naar het groeiproces dat het hoofdpersonage doormaakt. Hij bouwt een crescendo op dat beeldend peilt naar de blijvende, religieuze en spirituele betekenis van Roubljovs iconen, ook voor de mens van vandaag. De film heeft een epische uitstraling. Alleen de epiloog, een collage van de bewaarde iconen van Roubljov, is in kleur.

Andrej Roubljov

Stalker

Andrei Tarkovsky / Rusland / 1979 / 163 / Russisch gesproken / Nederlands ondertiteld

In het sciencefiction verhaal is de stalker een marginale man die in een totalitaire staat aan de rand van een verboden zone leeft. Hij gidst illegaal mensen naar die zone. Dat is het geval voor de schrijver en de professor. Met hun drien maken ze een tocht door de zone. Dat confronteert hen met de grenzen van hun kennis en ervaring. Tarkovsky verbeeldt de verboden zone als een allegorie voor de zone van het geloof. Hij betrekt in de schildering van de drie personages ook het nieuwtestamentisch verrijzenisverhaal van de Emmasgangers. De film fascineert door zijn surrele beelden.

The Apostle

Robert Duval / Verenigde Staten / 1997 / 134 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
Dit origineel verhaal, geschreven, geproduceerd, geregisseerd en vertolkt door Robert Duval handelt over Sonny. Hij is een bekwame predikant in de Amerikaanse charismatische Pinkersterbeweging. Door een uit de hand gelopen huwelijksdrama vermoordt Sonny de nieuwe partner van zijn vrouw en slaat op de vlucht. Hij probeert een nieuw leven op te bouwen onder de naam The Apostle E.F. Hij sticht een nieuwe kerk, tot de dag dat de politie hem op het spoor komt. Dit bewogen religiedrama, gedragen door de meesterlijke vertolking van Duval, thematiseert de gespannen relatie tussen het gesproken Woord en de concrete levenswijze van de apostel.

DVD-OVERZICHT

Into Great Silence

Philip Grnig / Duitsland / 2005 / 162 / Frans gesproken / Nederlands ondertiteld

De documentaire film is opgenomen in de gebouwen van de Grande Chartreuse, gelegen in de Franse Alpen. Dat is nooit eerder gebeurd. De film evoceert het cyclische leven van de kartuizermonniken. Dat voltrekt zich op het ritme van de dagen, ingedeeld door klokkengelui, tussen het verblijf in de monnikencel en het kerkgebouw. Het hoofdpersonage is de stilte. De monniken leven en werken al zwijgend. Het getuigenis van de blinde monnik op het einde van de film verbreekt de stilte. Hij spreekt recht in de camera over zijn visie op zijn leven als monnik dat hij stelt tegenover het leven van de moderne mens.

Stellet licht

Carlos Reygadas / Mexico-Frankrijk-Nederland / 2007 / 142 / Plautdietsch gesproken / Nederlands ondertiteld

De uitzonderlijke filmschoonheid die een gewijde stilte uitstraalt, belicht de gemeenschap van de mennonieten die in Noord-Mexico wonen. Zij maken deel uit van de reformatorische, doopsgezinde Europese kerkgemeenten die teruggaan tot de zestiende eeuw. De acteurs zijn allemaal mennonieten. Lange sequenties, trage camerabewegingen, uitgepuurde belichting, religieuze muziek, natuurlijke geluiden vertellen een gezinsdrama dat herinnert aan Genesis 2. De ouverture evoceert de geboorte van het licht en roept Genesis 1 op. De christelijke themas schuld, berouw en vergeving zijn sterk uitgewerkt.

Il vangelo secondo Matteo

Pier Paolo Pasolini / Itali / 1964 / 133 / Italiaans gesproken / Nederlands ondertiteld
De Italiaanse niet-gelovige cineast Pasolini filmt het Evangelie volgens Matteus in zwart-wit met niet-professionele acteurs. Hij blijft consequent trouw aan de nieuwtestamentische tekst. Hij voegt er zelf niets aan toe, wat uniek is in het genre van de Jesusfilm. Hij draagt de film op aan de conciliepaus Johannes XXIII. Via een origineel gebruik van de klankband verbindt hij de oude Bijbeltekst met de twintigste eeuw. Dat gebeurt onder andere door het klankcitaat van het Gloria van de Congolese Missa Luba en van de Afro-Amerikaanse bluesmuziek, gezongen door de zwarte zangeres Odetta.

Russian Ark

Aleksandr Sokurov / Rusland-Duitsland / 2002 / 96 / Russisch gesproken / Nederlands ondertiteld

Een anonieme Russische verteller wandelt door het Hermitage Museum te Sint-Petersburg. Hij staat er stil bij de grote kunstverzameling. Hij bewondert er in het bijzonder het schilderij De terugkeer van de verloren zoon van Rembrandt. Voorts heeft hij er ook ontmoetingen met historische personages en gebeurtenissen. Het werk is in n ononderbroken beweging gefilmd waarbij zon 2000 acteurs en 3 orkesten zijn betrokken. De basismetafoor is die van de Bijbelse Ark van Noah. Sokurov draagt de betekenis ervan over op het beroemde Russische gebouw met zijn geschiedenis en zijn Europese kunstschatten.

Himalaya

Eric Valli / Nepal-Frankrijk / 1999 / 108 / Nepalees gesproken / Nederlands ondertiteld

In Dolpo, Nepalees Himalaya, leven de dorpelingen van het jaarlijks transporteren van rotszout naar de lagere dorpen. Zo kunnen ze zich van voldoende graan voorzien om de winter door te komen. De film gebruikt dit kader om de strijd in beeld te brengen die zich in het dorp afspeelt over het leiderschap tussen het oude dorpshoofd Tinie en de jonge, ambitieuze herder Karma. Dat dramatisch conflict vormt de input voor een meditatie over de spanning tussen traditie en vernieuwing. De Tibetaanse religie speelt hierin een hoofdrol. De filmt zoomt in op religieuze, Tibetaanse rituelen.

The Banishment

Andrei Zvyagintsev / Rusland / 2007 / 157 / Russisch gesproken / Nederlands ondertiteld

De Russische cineast verwijst met zijn hedendaags en tragisch gezinsdrama naar het lot van de mens na de zondeval, de mens die verplicht leeft en overleeft buiten de grenzen van het paradijs. In zijn even complexe als potische film citeert hij beeldend het Genesisverhaal via een reproductie van het fresco met de uitdrijving van Adam en Eva, een werk van Masaccio (Firenze, ca. 1427). De cineast wil vooral de blijvende betekenis aanwijzen van het Bijbelse verhaal zonder daarbij te willen aangeven in wie of wat die betekenis precies te vinden is. De filmstijl is meditatief, indringend en beeldend.

10

DVD-OVERZICHT

DVD-OVERZICHT

11

10

The Tree of Life

13

Terrence Malick / Verenigde Staten / 2011 / 139 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
De filmtitel is een directe verwijzing naar Genesis 2. Malick brengt de Bijbelse beelden van de levensboom en het aards paradijs filmisch in beweging. Dat gebeurt in een stroom van klanken en beelden die een meditatie vormen over het boek Job. Die meditatie hoort bij het personage van Jack OBrien, succesrijk architect en de oudste zoon van het katholieke gezin OBrien. De meditatie ontspringt bij volwassen Jack na het vernemen van het overlijden van zijn broer R.L. door zelfmoord en voert hem naar de religieuze oorsprong van de dingen in zowel het heelal als de geborgenheid van het gezin.

Dogma

Kevin Smith / Verenigde Staten / 1999 / 128 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
In zijn eigenzinnige film die overloopt van verbeelding en satire werkt Kevin Smith met het oudtestamentische beeldenverbod (Exodus 20) en de nieuwtestamentische Apocalyps. Hij voert twee gevallen engelen op. Bartleby en Loki zijn naar de aarde verbannen. Daar doen ze alles om terug in de gunst te komen van hun hemelse Baas. Daarom treden ze hard op tegen hen die door beelden als idolen te verkopen, veel geld willen verdienen. Het geheel eindigt in een goddelijke tussenkomst waarbij God zelf verschijnt in de gestalte van een vrouw, een vertolking van de singersongwriter Alanis Morisette.

11

Breaking the Waves

14

Lars von Trier / Denemarken / 1996 / 158 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
Centraal in dit eigentijds Verrijzenisverhaal staat Bess McNeill. Zij is de volwassen kleindochter van een van de twaalf ouderlingen die de kerkraad vormen van de kleine, presbyteriaanse gemeenschap op het Schotse eiland Skye. Bess is diep gelovig, arm van geest, analfabeet en ze heeft een psychiatrisch verleden. Wanneer ze trouwt met Jan, een arbeider op een nabijgelegen boorplatform, raakt ze geleidelijk verwikkeld in een conflict met haar kerkgemeenschap. Die verbant haar uiteindelijk, maar volgens Lars von Trier denkt God daar zelf anders over. Hij schildert Bess als een hedendaagse Maria Magdalena.

Het zevende zegel

Ingmar Bergman / Zweden / 1957 / 96 / Zweeds gesproken / Nederlands ondertiteld

De Zweedse grootmeester Bergman ontleent aan het nieuwtestamentische Apocalyps 8 de titel van zijn zwartwitfilm. Het verhaal speelt zich af in de christelijke middeleeuwen. De ontgoochelde kruisvaartridder Antonius Block keert terug naar Zweden waar de pest heerst. Centraal staat het schaakspel met het personage van De Dood. In deze naoorlogse film resoneert de existentile vraag naar zingeving waarin de echo weerklinkt van de destructieve Tweede Wereldoorlog en het besef van zo niet de dood dan toch het zwijgen van God. De film oogt als een intens smeekgebed waarin geloof n twijfel doorklinken.

12

Spirited Away

15

Hayao Miyazaki / Japan / 2001 / 125 / Japans gesproken / Nederlands ondertiteld

In deze kinderfilm van de grootmeester van de Japanse animatiefilm, Miyazaki, speelt het tienjarig meisje Chihiro de hoofdrol. Ze komt terecht in een verlaten pretpark waarvan ze met de hulp van de jongen Haku leert dat bij het vallen van de duisternis het park verandert in een levensgevaarlijk recreatieoord voor geesten. Miyazaki verwerkt in zijn hedendaags sprookje het concept van de metamorfose van de dingen, genspireerd door het Japanse shintosme. Dat vertaalt zich ook in een kritiek op de spirituele leegheid van de materialistische levenswijze in de consumptiemaatschappij.

Hadewijch

Bruno Dumont / Frankrijk / 2009 / 105 / Frans gesproken / Nederlands ondertiteld

Genspireerd door de geschriften van de Vlaamse mystica Hadewijch vertelt Dumont het verhaal van het hedendaagse Parijse meisje Cline. Gedreven door haar zeer sterke liefde tot Jezus wordt ze novice Hadewijch. Omdat ze zich ongevraagd een zeer strenge ascese oplegt, zendt de moederoverste haar terug naar huis. Daar krijgt ze contact met Yassine, een jongen van haar leeftijd. Via hem leert ze Nassir kennen die haar inwijdt in het terroristische moslimfundamentalisme. Dumont mediteert over hoe de begrijpelijke spirituele noden bij een aantal jongeren vandaag kan leiden tot religieus fanatisme.

12

DVD-OVERZICHT

DVD-OVERZICHT

13

16

Lourdes

19

Jessica Hausner / Duitsland / 2009 / 105 / Duits gesproken / Nederlands ondertiteld

Het katholieke bedevaartsoord Lourdes wordt de reisbestemming van Christine, de verlamde jonge vrouw; haar rolstoel is haar beste vriend. De camera neemt het blikveld van Christine over. De jonge vrouw verlangt naar menselijk contact en droomt van een genezing. Lourdes vormt haar enige hoop. Ze stelt al haar vertrouwen in de Moeder Gods. De oude Hartl, een alleenstaande en overtuigde katholieke pelgrimsvrouw, vindt een nieuwe roeping in het helpen van Christine. In Lourdes geschiedt het wonder. Christine kan lopen, maar het medische comit weigert de genezing als een echt mirakel te erkennen.

Dead Man Walking

Tim Robbins / Verenigde Staten / 1995 / 122 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
De film bewerkt de autobiografie van de Amerikaanse non Helen Prejean. Ze begeleidde in de gevangenis twee ter dood veroordeelde en terechtgestelde moordenaars. De film zoomt in op de kloosterzuster en de gevangene Matthew Poncelet. Naast de christelijke, inlevende manier waarop ze Matthew benadert, onderlijnt Robbins ook sterk de religieuze dimensie van het gebeuren door het heldere licht te integreren in de uitstraling van de film. Daarbij roept de film het onderscheid op tussen de gerechtigheid eigen aan de staat en de vergevingsgezindheid eigen aan een christelijke benadering van het kwaad.

17

Jesus Camp

Heidi Ewing en Rachel Grady / Verenigde staten / 2006 / 85 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
De documentaire geeft een beeld van een religieus kamp voor opgroeiende kinderen. Het kamp staat onder de leiding van de charismatische, evangelische beweging die ook bewust conservatief politiek actief wil zijn. De letterlijke en erg fundamentalistische lezing van de Bijbel primeert. De twee vrouwelijke documentairemakers wisselen kampsequenties af met sequenties van de gebedsconferentie voor kinderen nabij Kansas City. De missie van het kamp is het vormen van een nieuwe elite om de Verenigde Staten terug op het spoor te zetten van de conservatieve christelijke waarden.

20

The Last Temptation of Christ

Martin Scorsese / Verenigde Staten / 1988 / 155 / Engels gesproken / Nederlands ondertiteld
Een van de centrale mysteries van het christendom is de dualiteit van de zoon van God: Jezus als God maar ook als mens. Was Jezus louter mens, dan zou hij alle menselijke zwaktes bezitten en ten prooi vallen aan alle aardse verlokkingen. Want wij als mens bezitten de zondige gave van de vrije wil. Martin Scorsese doet deze dualiteit alle eer aan in zijn controversieel meesterwerk. Willem Dafoe speelt Jezus niet als een extravagante verbeelding van een religieuze postkaart, maar als een man van vlees en bloed. Een man die worstelt met zijn keuzes, een man die weerstaat aan de verleiding van de vrije wil om zijn martelaarschap te aanvaarden.
15

18

Trois couleurs: Bleu

Krzysztof Kieslowski / Polen-Frankrijk / 1996 / 94 / Frans gesproken / Nederlands ondertiteld

Julie is gehuwd met componist Patrice de Courcy. Hij overlijdt samen met hun dochter in een autoaccident. Kieslowski zoomt in op het moeizame rouwproces van Julie. Daarbij gaat de vrouw door een fase van een bijna-depressie. Dan volgt de fase van de zingeving. Ze bereikt die via een geleidelijke mentale verwerking van het recente verleden met de hulp van Olivier, de assistent van haar overleden man. Het moment van zingeving culmineert in de uitvoering van de nieuwe symfonie, De eenheid van Europa, waarin de Griekse tekst van Paulus over de religieuze gave van de liefde (1 Kor. 13) wordt gezongen.

14

DVD-OVERZICHT

DVD-OVERZICHT

Andrei Zvyagintsev en de hedendaagse relevantie van de Bijbel

In 2003 ging de toen nog onbekende Russische regisseur Andrei Zvyagintsev aan de haal met de Gouden Leeuw op het filmfestival van Veneti. Zijn debuutfilm The Return (2003) maakte indruk op de jury. Ze prezen de jonge regisseur voor de manier waarop hij een tragisch familiedrama spiegelde aan Bijbelse parabels. Nauwelijks vier jaar later overtrof Zvyagintsev alle verwachtingen met The Banishment (2007), een tijdloze parabel over schuld en boete. Op het eerste gezicht lijkt het verhaal van The Banishment eenduidig. Na een lange afwezigheid neemt Alex zijn vrouw en zijn twee kinderen mee naar het landhuis van zijn familie. Op een avond vertelt Vera haar man dat ze zwanger is en dat het kind niet van hem is. Geconfronteerd met deze mysterieuze zwangerschap neemt Alex een reeks beslissingen die hem en zijn gezin in de armen van het noodlot drijven. Maar Zvyagintsev nodigt je uit niet te vertrekken van een voor de hand liggende interpretatie van de film. Van tal van reacties heb ik opgestoken dat sommigen na het zien van The Banishment qua interpretatie blijven steken op het niveau van ontrouw, aldus de regisseur, wanneer ze dan vernemen dat de vrouw geen overspel pleegde, zijn ze de draad helemaal kwijt...

16

ANDREI ZVYAGINTSEV

ANDREI ZVYAGINTSEV

17

Opvallend aan de filmkunst van Zvyagintsev zijn de vele knipogen naar de christelijke traditie in de schilderkunst. Zo verbeeldt Zvyagintsev in The Return onder meer werken van Andrea Mantegna (1431-1506) en Rembrandt Van Rijn (1606-1669). De scne waarin de jongens voor het eerst kennis maken met hun vader is een letterlijke kopie van De bewening van Christus (ca. 1480) van Mantegna. In de tweede helft van de film zien we hoe de vader zijn zoon bij de nek grijpt en neerduwt in het zand. Ook dit is een reconstructie van De engel verhindert de slachting van Izak (1635) van Rembrandt. In The Banishment kiest Zvyagintsev eerder voor het filmen van de schilderijen dan het verfilmen. Hij plaatst de schilderijen letterlijk voor de lens van zijn camera. In wat misschien wel de krachtigste sequentie uit de recente cinemageschiedenis is, zien we spelende kinderen een legpuzzel maken. Stuk per stuk neemt de puzzel vorm aan: uiteindelijk zien we De annunciatie (ca. 1474) van Leonardo Da Vinci (1452-1519). Net voor de kinderen naar bed gaan leest een meisje een passus voor uit het Nieuwe Testament. Het gaat om 1 Korintirs of de eerste brief van Paulus aan de Korintirs. De camera toont een bladwijzer waarop we het fresco met Adam en Eva verdreven uit het Paradijs (ca. 1424) van Tommaso Masaccio (1401-1428) herkennen. Dit fresco luidt het begin van de Renaissance in de schilderkunst in. Het is de eerste poging om het menselijk lichaam zo natuurgetrouw en zo realistisch mogelijk weer te geven. De Adam en Eva van Masaccio zijn geen stijve Bijbelse iconen maar mensen van vlees en bloed, mensen zoals jij en ik.

Laat dit nu net de perfecte metafoor zijn voor de filmkunst van Zvyagintsev. Net zoals Masaccio vroeger de keuze maakte om Adam en Eva realistisch te schilderen, geeft Zvyagintsev Bijbelse verhalen en motieven een tijdloos karakter mee. De functie van religie in de film is het wegwerken van de grenzen tussen de openbaringen van de verschillende personages. Zonder enige referentie naar het christendom zou de film te veel neigen naar de mythologie, zegt Zvyagintsev over zijn keuze voor christelijke referenties, maar het scenario ligt veel dichter bij onze dagdagelijkse realiteit. The Banishment en The Return zijn films die de Bijbel vertalen naar de noden van de eenentwintigste eeuw, naar het hier en het nu. In een tijdperk waarin we steeds vaker op zoek gaan naar nieuwe vormen van spiritualiteit toont Zvyagintsev dat eeuwenoude verhalen uit de Bijbel vandaag even relevant zijn als de antieke Griekse mythes of de oude Germaanse sagen. Het zijn films voor en over ieder van ons. Zvyagintsev vraagt ons niet ons te bekeren tot het christendom of te geloven in God. Hij vraagt ons te geloven in de mogelijkheden van de mens. En in de wonderbaarlijke kracht van cinema. Benny Haesebrouck

Bekijk zeker ook The Return, het debuut van de regisseur. The Return zit in de wisselcollectie A van CinBib, Wereldcinema in de schijnwerpers (1).

18

ANDREI ZVYAGINTSEV

ANDREI ZVYAGINTSEV

19

www.magenta.be

MET DANK AAN:

Frank Gryspeerdt, Sylvain De Bleeckere, Pieter Keereman, Provincie West-Vlaanderen, Provincie Oost-Vlaanderen, Magenta (ontwerp en opmaak), Print & Media Partner (drukwerk)
INFO & CONTACT:

www.cinebib.be
V.u.

Piet Crauwels Sint-Jakobsstraat 36 8000 Brugge Belgi