L 0NtrE: EDEBiYATLA DOst)NCE, SOSYAL VE

SiYASt HAYATIN t:LtIdsL 7

L Edebiyat, Sosyal ve Siyasi Hayat Iliskisi 7
2. Yenilesme Donemi 10
n 'ON1TE: TANZtMAT 00NEMt mEBtYAl1 (J8.18lJ6) 23
L Tanzimat Donemi Edebiyatmm Olusumu 23
2. Ogretici Metinler , 27
3. Cosku ve Heyecarn Dile Getiren Metinler (Siir) 34
4. Olay Cevresinde Olusan Edebi Metinler 52
A. Anlatmaya Bagh Edebi Metinler 52
Roman .52
B. Gostermeye Bagh Edebi Metinler 62
Tiyatro 62
50 Tanzimat Donemi Edebiyatmm Genel Ozellikleri 70
m. 0NtrE: SERVET-t FCNuN EDEBiYATI (EDEBiYAT-1 CEDtDE
. 1896.1901) VEFECR-t Art TOPLULU(}U (l909-1912) 73
L Servet-i Fiinun Edebiyatmm OlUUIDU 73
2. Ogretici Metinler 75
L Edebi Tenkit. 75
b. Gezi Yazrsi, 77
Co Haura 79
3. Cosku ve Heyecam Dile Getiren Metinler (Siir) ve Mensur Siir 82
Mensur 93
4. Olay Cevresinde Olusan Edebi Metinler 97
Anlatmaya Bagh Edebi Metinler 97
a. Hikaye 97
b. Roman 106
5. Servet-i Fiinun Edebiyatmm Genel Ozellikleri 111
6. Fecr-i Ali Toplulugu (1909-1912) 113
7. Fecr-i Ati 115
IV. UNiTE: MtLLt EDEBtvAT DONEMt (1911-1923) 119
L Milli Edebiyat Donerninin Olusumu 119
2. Ogretici Metinler 129
a. Makale 129
b. Ftkra 132
Co Sohbet ., 135
3. Cosku ve Heyecam Dile Getiren Metinler 140
a. Sade Oil ve Hece Yazrlrms 142
b. Saf (Oz) Siir 145
Co Halkm Yasayis Tarzim ve Degerlerini Anlatan Manzumeler 150
Milli Edebiyat Donemi Hakkmda Cikanmlarda Bulunma 154
4. 01ay Cevresinde Olusan Edebi Metinler 156
A. Anlatmaya Bagh Edebi Metinler 156
a. Hikaye 156
b. Roman 164
Co Anlatmaya Bagh Edebi Metinler Hakkmda
Cikanmlarda Bulunma 167
B. Gostermeye Bagh Edebi Metinler 169
5. Milli Edebiyat Doneminin Genel Ozellikleri 173
- -- ( ~ - - -- -= - - ~ - - - - -=- =-
- =- =-_J)
1. EDEBIYAT, SOSYAL VE SIYASI HAYAT ILI$KISI
]
HAZIRLIK
r:
- - ~
1. a. Verilen sablon, edebt eserlerin yazildiklan donemden bagimsiz olmadi
gml ve yazildiklan toplumdan izler tasryip, toplumu yonlendirdiklerini goster
mektedir.
b. :tz1ediiiniz birdizi ya dafilmi edebt eserve dlmem i1iPisindcm hareket
le deger1endiriniz.
2 Verilen eserler, edebi eserlerin yazildiklan donemi yansitngim gostermektedir,
1. Her iki metin parcasmda da 1930'Iu yillardaki cok partili yasama gecisle bir
likte kurulmasi planlanan Serbest Firka'nm dogusu anlatilmaktadir,
2 Serbest Firka Hatiralan adh metinde anlanlanlar ile Yol Aynrm adh metinde
anlatilanlar her iki yazann da sosyal ve tarihi sartlardan etkilendiklerini goster
mektedir. Aradaki farkhhk Serbest Fikra Hatiralari'run am, Yol Aynmr'mn roman
tiiriinde yazilrms olmasidrr,
3. Yazarlar da toplumun bir ferdi olarak yasadiklan donemdeki olaylardan et
kilenirler ve bu da kacuulmaz olarak eserlerine yansrr. Ahmet Agaoglu yasadikla
nm ani olarak anlatrrken, Kemal Tahir donemini edebi olcutlere gore diizenleyip
bir sanat eseri icinde anlatrmsnr,
4. Serbest Firka Hatrralan adh metinde islenen gerceklik, Yol Aynrm adh me
tinde kunnaca gerceklik bicimine sokularak anlanlrmsnr,
5. Demokrasi kavrarm sosyoloji bilim dalma ait bir kavramdrr. Bu kavram Yol
Aynrru'ndaki kalrramanlann demokrasi cabalan icinde, yeni bir partinin kurulma
sr, muhalefet fikrinin olusmasi, hiirriyet ruzgarlanmn daha kuvvetli esmesi icin
yapilanlarla sornutlasnnlmisnr,
7
6.Verilen emaya gore, donemin siyasi rejiminin parlementer sisteme dayandi
gl "parti, muhalefet, basvekil, Serbest Ftrka" ifadelerinden anlasilmaktadir,
Sosyal yasarnda "vapur, balo, gazete" sozcukleri, teknik anlamda ise "telgraf"
sozciigu doneminin zihniyetini gosteren anahtar sozcuklerdir,
1. Kavram haritasma gore guzel sanatlar ve onun bir dah olan edebiyat, done
minin sosyal ve siyasi hayati ile dusunce hayatmdan yani doneminin zihniyetin
den izler tasir,
2. Serbest Firka Hanralan ve Yol Aynmi adh metin parcalan anlamh birimle
rin bir araya getirilmesiyle olusmus bir yapiya, "demokrasi" temasma sahiptir.
Dil ve anlatim acismdan ise, doneminde kullamlan bugiin kullarnrru daralan ya
da kullarnmdan dusen sozcuklerin de yer aldigt, kisa cumlelerin bulundugu, yer
yer konusma diline de basvurulan bir anlatima sahiptir.
I_ ( ETKINLIK
yazlDJZl yazarklm edebiyatm siyasi vesosyal hayat ile dUfUnce hayatmdan ba
AunsIZ olma
dl
g. D1 glSz lSnUnde bulundunmuz.
(JLc;E D E ~ E R L E N D I R M E 1
1. (D)
(Y)
(D)
2.
sosyal hayattan ~
Edebi ::::::.. siyasi hayattan
eser - ....... ~ dusunce hayatmdan etkilenir.
............ teknolojik gelismelerden
8
3.
Kurulus
Cumhuriyetin ilk yillan
C::=osmanh'nm Kurulu Dtlnemi J
Nutuk K t l k t i i ~ k l = Donerni ]
Orhun Abideleri
4. D sikkmda verilen "Am CHama)" yazildig: donemin ozelllklerini daha cok
yansmr,
5. Zaman kavrarmm ele alan bir edebi eser, aym temada yazilmis bir felsefi
eserden somutlastirma bakimmdan farkhlik gosterir, <;iinkii felsefede soyut olarak
ele ahnan zaman kavrami, edebi eserlerde insan yasarmyla birleserek somutlasti
nhr,
9
II
2. YEHILE$ME ODHEMI
\OC
HAZIRLIK
r
- - - - - ~
1. Osmanh Devleti 'ndeki yenilesme hareketleri 17. yuzyihn sonundaki Karlof
ya Antlasmasi (1699) ile baslamisnr,
2. Osmanh lmparatorlugu, 17. yuzyiladek diinyanm btiyiik devletlerinden bi
riydi. Ancak bu yiizyI1m sonlannda iilke ktiyiilmeye basladi, Karlofca antlasma
siyla baslayan toprak kaybi, devlet adamlanm derin derin dusunmeye yoneltti,
Toprak kayiplanrun nedeni ordunun savas alanlarmda yenilmesiydi. Bu tespit, 01
gunun bir yiiziinii, asked yonunu disa vuruyordu. Oysa sadece askeri orgutler de
gil devletin yeitli kurumlan yagm ihtiyaclanm karsilamaktan uzaklasrmsu. An
cak bunu gormek isteyenlerin sayisi son derece azdi, 0 nedenle Osmanh Irnpara
torlugundaki yagdalama hareketi asked alanda baslatildi, Amac imparatorlugu
eski giiciine kavusturmakn.
Tanzimat devrine gelinceye kadar iilkede bazr yenilik hareketlerine girisildi.
Ancak bunlar planh programh yallmalar olmadrgi icin, sadece yeniligi baslatan
devlet adammm yasarmyla ozdeslesti, Yenilikci kisinin Oliimii ile yenilikler de or
tada kaldi,
Paris ve Londra elciliklerinde bulunmus olan Hariciye Nazm Mustafa Resit
Pasa, Osmanh Imparatorlugu'nda Tanzimat Donemi olarak tarihe gececek bir ola
YI baslatmistrr,
3 Kasim 1839'da Giilhane Hatt-i Hiimayunu adr verilen bir belgeyi devlet ile
ri gelenlerinin, yabanci elcilerin, halkin onunde okumustur,
"Tanzimat ", diizenlemeler demektir. Her alanda diizenlemeler yapilacagmm
duyuruldugu bu fermana Tanzimat Fermarn; bu fermanm ilamyla baslayan done
me de Tanzimat Donemi denir.
Fermanm en dikkat cekici yam , Osmanh Devleti'nin, Batih devletlerin anaya
salarmda yer alan insanm temel hak ve ozgurluklerinin korunmasi ilkesini kabul
etmesi ve bunu resmi bir torenle duyurmastdir, Boylece imparatorlukta hukuk
devletine dogru bir yonelis de baslarrustir,
Tanzimatla gelen yenilik ve dtizenlemeler, hemen hemen yasarmn her alarum
kapsarrustrr,
10
Y/me!im Alamnda YapJhm yMiUkJer
Tanzimat Fermanr'nda, Batih anlamda bir duzene duyulan gereksinim
belirtilmisti,
Once yonetim merkezi olarak Babiali II. Mahmut zamanmda ku
rulmusolan Meclis-i Ahkam-rAdliye yeniden duzenlendi, Yeni mec1islerin kurul
masi kararlastmldr. Ceza ve ticaretle ilgili yasalar (l840'ta Ceza Kanunna
mesi, 1850'de Ticaret Kanunnamesi).
Osmanh yurttasi olan herkesin yasa onunde esit oldugu vurgulamyordu. Ayn
ca uyeleri arasma yabancilann da kanldigi karma ticaret mahkemeleri kuruldu.
1864 'te Vilayet Nizarnnamesi cikanld; Dike vilayetlere, vilayetler sancaklara,
sancaklar kazalara, kazalar da karyelere (koylere) aynldi. Vilayetlerin basina va
liler, sancaklarm basina mutasamflar, kazalarm basma da kaymakamlar getirildi.
Aynca kazalarda, sancaklarda ve vilayetlerde birer idare meclisi kuruldu.
ElronomikAlanda YapJhm y""iUk1er
Osmanh yoneticileri devletin dtizltige icin ekonomik kaynaklann
verimli haIe getirilmesini istiyorlardi. Bu nedenle de vergi duzenini
maya karar verdiler. Cunku hem yeterince vergi toplanarrnyor, hem de vergi top
Iayicilann baskisi ytizenden devletle halk kaTl karsiya geliyordu. Bunu onleyebil
mek icin merkezden sancaklara "muhasil" adiyla birer memur atandi, Bu memu
run baskanhginda Muhasilhk Meclisi adr verilen bir mec1is kuruldu. Fakat bekle
nen vergi toplanamadi, Vergi sistemi btiytik degitirildi.
1841'de ilk kagrt para cikanld; Hazine bonosu bicimindeki bu paranm adi
"kaime" idi. Fakat beklenen sonucalmamaymca, 1844'te kaldmldi, Bankalar ku
rulmaya baslandi, ilk kurulan banka olan istanbul Bankasi cok gecmeden kapan
di. Menafi Sandigi adiyla kurulan kurum ise Ziraat Bankasma donusturuldu. Dike
ekonomisinin kotuye gitmesi uzerine Ingiliz ve FranS1Z firmalanndan bore para
ahndi. Boylece ilk bore para Tanzimat doneminde almdi. Fakat faizleriyle birlik
te btiyiik bir sorun olan bu bore, sonunda devleti iflasa siirtikledi ve 1881'de Dii
yun-i Umumiye'nin kurulmasma yol acn.
Asked Alanda YapWm Yenilikler
Ordu, baslannda musirlerin bulundugu bes ordu biciminde duzenlendi, Adi
Asakir-i Nizamiye-i Sahane'ye cevrildi. Askerlik suresi bes yrl olarak belirlendi.
Askere alma ii kuraya baglandi.
Toplumsal Alanda YapWm y""iUk1er
Toplumsal alanda ilk dikkati ceken, yeni1ik1erhaberlesme ve ulasimdaki gelis
11
rrusnr,
EAitim
1846'da Meclis-i Maarif-i Umumiye kuruldu. Bu kurum daha soma nazrrhga
donusturttldtt (1846). Bu, Ttirkiye'de ilk egitim bakanhgi demektir. Rustiyelerin
sayisi artmldi, Daha onemlisi ilk kiz rustiyesi istanbul'da kuruldu (1858). Rusti
yenin uzerinde ogretim yapan idadilerin ilki ise 1873'te kuruldu.
Ote yandan Robert Koleji, Galatasaray Sultanisi ve Darussafaka adlannda t i ~
ozel okul acildi, Tanzimat doneminde egitim konusunda gorulen onemli atihmlar
dan biri de ogretmen yetistirmek icin okullar acilmasidir,
Dariilmuallimin-i Sibyan, sibyan adi verilen okullara, Dariilmuallimin-i idadi
de idadilere ogretmen yetistirmek icin kurulan okullardir (1868). Dariilmuallimat
ise kiz cocuklara bayan ogretmen yetistirmek icin acildi (1870).
Meslege yonelik egitimde de ilerleme kaydedildi. 1859'da, sonradan Siyasal
Bilgiler Fakultesine donusecek olan Mekteb-i Mtilkiye kuruldu. 1875'te askeri
rustiyeler ogretime basladi, Daha soma baska meslek okullanmn acilmasi surdu,
1846'daki ilk denemeden soma 1870'te Dariilfiinun (ilniversite) kurulmustur,
Ancak kimi medresecilerin iftiralan uzerine ertesi yil kapatilrr, 1876'da yeniden
aym adla acihr. 1851 'de ilniversitede okunacak kitaplann hazirlanmasr icin kuru
Ian Encumen-i Danis ise bilim akademisi niteliginde onemli bir kurumdur. Aynca
bu donemde azmhk ve yabanci okullan da egitim dtinyasmda yerini alrmstir,
Gazetecilik
Ttirkiye'de yayimlanan ilk Turkce gazetenin 1831'de cikan resmi gazete Tak
vim-i Vekayi'dir. Tanzimat doneminde cikan ilk gazete ise ahm-sanm, kira ilanla
n, yangmlar, hirsizhk olaylan gibi haberlerin yer aldigt yan resmi Ceride-i Hava
dis'tir (1840). Bu resmi, yan resmi gazetelerde zaman zaman yabanci dilde yayim
lanan gazetelerden yapilan ceviriler yayimlamr; boylece batidan haberler, bilgiler
verilirdi. Ceride-i Havadis'i bir meslek gazetesi olan Vekayi-i Tibbiye izledi.
Turkce ozel gazeteler 1860'tan soma cikmaya baslarmstir, ilki, Agah Efendi ile
Smasi'nin cikardiklan Terciiman-l Ahval'dir (1860). ilk edebi tefrika da burada
12
yayimlamr, Bu, ~ i n a s i ' n i n ~ a i r Evlenmesi adh oyunudur. Gercekte, 0 donemde
hemen btittin yazarlar, ilk edebi yazilanm gazetelerde yayrmlamislardir. Bu ne
denle Tanzimat Doneminde gazetecilik, edebi acidan cok btiytik onem tasir,
Tanzimat edebiyatmm yazarlan, edebi eserlerinin c;:ogunu gazetelerde yayimla
makla kalmanus; kendileri de gazete cikarrmslardrr, Ornegin ikinci ozel gazete
olan Tasvir-i Efkar'i ~ i n a s i kurar (1862). Sonra ~ i n a s i ' n i n Paris'e kacmasi tizeri
ne, gazete Narrnk Kemal'e kahr,
Abdtilaziz'in baskici yonetiminde bircogu yurtdisma kacan yazarlar, gittikleri
yerlerde de gazete cikanrlar. Ziya Pasa ile Narrnk Kemal1868'de Londra'da Htir
riyet admda bir gazete kurarlar. Bu gazeteyi Ziya Pasa Cenevre'de de cikanr,
Narrnk Kemal Avrupa'dan donunce Ibret adh gazeteyi c;:ikarmaya baslar, En
onemli siyasal ve dusunsel yazilanm da burada yayrmlar,
Ktilttirel gelisimin onemli ogelerinden biri olan dergicilik de bu donemde orta
ya cikmisnr, ilk dergi Mtinif Pasa tarafmdan cikanlan Mecmua-i Ftinun'dur. Gnu
resimli olarak cikanlan Mirat izlemistir,
Bu donemde vilayetlerde birer matbaanm kurulmasi ve gazete cikanlmasr, vi
layet ytlhklanrnn hazirlanmasi ktilttirtin gelisimine onemli katkilar saglamrstir,
3. Yenilesme kavrarm, var olanm c;:agm gereksinim ve ozelliklerine gore yeni
den dtizenlenmesidir.
4. Burada yenilik kavramma en uygun hareket konagi restore ettirip, ihtiyaca
gore eklemeler yapmaknr, Cunku konagi, yikip yerine yeni bir bina yapmak yeni
lik degil, koklu bir degisimdir,
1. ME'I1N
1. Ondokuzuncu ASIf siirdeki 9, 13, 14, 15, 16, 17,20,21 ve 22. beyitler Orta
cag'a ozgu dtinya gOrUtinti yasitmaktadir, Diger beyitlerde ise sair, modern dun
yada yasananlan dile getirmistir,
Modern dtinyaya ait ifadelerin bulunmasi Sadullah Pasa'rnn donerninin zihni
yetinden etkilendigini gostermektedir, Sadullah Pasa, Ortacag'dan beri stiregelen
inaruslan da bilmekle beraber modern dtinyaya da kayttstz kalamarmsnr,
2. Sair, tercihini modern dtinya gorusunden yana kullanmaktadir, Cunku mo
dern dtinya akh ve deneyi baz alarak bilinmezlere veya yanhs bilinenlere lik tut
mustur,
3. Verilen beyitler Sadullah Pasa'rnn "insan haklan", "esitlik" ve "basm-yaym,
bilimsellik" ile olan ilgisini gostermektedir,
13
4. Ziya Pasa'mn yakmmasi Dogu medeniyetinin geri kalrmshg; ve cehaleti ile
ilgilidir. Buna ragmen Bah, stirekli gelisrnis ve bilimin onculugunde bir me
deniyet kurmaya baslarmsnr, Bu durum da hem aydmlann hem de toplumun Ba
t! 'ya yonelmesine sebep olmustur,
2.MEI1N
1. Ziya Pasa, Osmanh Devleti'nin istanbul' un fethiyle baslayan Ytikselme Do
nemi ile 19. yuzyildaki C;okti Dcnemini karsrlasurmaktadir. Bu karsilasnrma
ihtisamh bir devletin nasil bir gittigini gostermek icindir,
2. Bkz. Hambk:
I_ ETKINLIK (
Osmanh Devleti'nde yonetim kurumlanyla birlikte askeri kurumlann da geri
lemesinin en btiytik sebebi, bilim ve teknik alanda meydana gelen degiiklik ve
gelismeleri takip edemeyistir, Bu sebeple gerisine dusmeye baslayan Os
manh Devleti 'nde askeri basansizhklar gorulmeye baslarmstir, Gerilemenin go
riildiigii ilk alan olan asked alan, yeniliklerin de baslangie merkezi olmustur,
3. Osmanh Devleti 'ndeki yenilikler oncelikle askeri alanda yapilrmsnr.
4. Tanzimat Fermam, Mustafa Resit Pasa tarafindan, 3 Kasun 1839'da, Giilha
ne Parki' nda ilan edilrnistir,
EKBtLG1:
II.Mahmut'un 1826-1839 yulan arasmda tslshetler, 3. Selim
zamanmdan beriyspilen tslshetlsnn devsnu olup, Tanzimat islehetlennm oncusu
diir. Bu noktada, Tanzimat kavrammm 1839'dan once kullemldig: ve 2. Mahmut
dbneminde ilan edilmesinin planlandlgmi gormekteyiz. Mustafa Resit Pese Os
manh Devleti'nde bir reform yepmey: kafasma Bu projeye ''Tanzimat-I
Heyriye" adrnr vermis ve bu reform paketini hezulsyip bir heu-i hiimayunla ilan
edilmesi hususunda 2. Msbmut'u ikna etmisti. Bu emeclerl 24 Mart 1838 yihn
da Meclis-i Vala'YI Ahkam-I Ad/iye kutuldu. Meclisin gorevi Tanzimat-I Hayti
ye'nin nasil hazITlanacaglIl1 miizakere etmek idi. Meclis 31 Mart 1838 'de ilk top
lentisiru yepti. Meclis-i Vala-yl Ahkam-I Ad/iye'nin kurulmesi ile besleyen Tan
zimat Heyriye 'nin Giilhane Hstti 'nda belirtilen esaslann btiytik bir kIsmlIl1 icerdi
gi gorulmektedir: Nitekim, "2.Mahmut, Meclis-i Vala'YI kurdurarak, yeni diizen
lemeler yapma yetkisini bu Meclise devtetmis, iktidannm bir ktstmnden feragat
etmistir. Resit Pese 'nm Hsriciye Nezm sttets ile talebi, bu tneclisin yetki alanma
gitmektedir. acil gotimenleti uygulamaya soketken, meclisin yetkiletini
14
fignememeye ozen gostermektedir: Tanzimat DOneminin eyut edici vests olen,
saray iktidanmn biirokresi (Meclis-i Ahkam-I Adliye )ile payllllldlgma dair bir
isereuir bu" Bu apdan Tanzimat meclisletinin, ksnunlsstums hareketi ile biilikte
idari, mali, adli ve egitimle ilgili olaniarda bir reform hareketi hazulamak ve ikti
dana saray ve Beb-t Ali biirokrasisi ile psylssumesme gefi!ji noktasmda da islev
sel olmasmdan doleyt, 2. MalImut donemi ile Tanzimat Donemi arasmda bit ge
fi!j meclisi niteliginde oldugunu soyleyebiliriz.Mustsiu Resi: Pese, 2.Mahmut 01
diigiinde Ingiltere'de bulunuyordu. Abdiilmecid tahta fIktIgmda istanbul'a gele
rek Tanzimat hazuhklanna besled). Abdiilmecid'in DI!ji!jleri Bekum Mustafa Re
!jitPIlIl, Bsu uygarhgma hayran bir devlet adamlydJ.. ElfilikyaptltI Paris ve Londra'da
bu iilkelerin yonetim sistemlerini inceleyip yakmdan bakma imkam bulmu!jtu.
Mustafa Resit Pes, devIet yonetiminin her din ve mezhepten tebaanm hak ve hiir
riyetlerini giivenceye alacak ve kanun hakimiyetini tesis edecek sekild yeniden
diizenlenmesini istiyordu. Bu diizenlemeleri ongoren bir ferman yaylnlamasl hii
linde, Beult iilkelerin Huistiyen tebaanm haklanm bahane ederek, Osmanll'nm
ifi!jlerine kan!jmayacagma, diizenin yeniden saglanacagma ve boylece fokii!jiin
durdurulecegm inemyotdu. Re!jit Pese, fikirlerini Sultan Abdiilmecid'e afarak,
tslehstm gerekliligini enlstti. Abdiilmecid de, M. Re!jit Pa!janID iikirlerini kabul
etti. Fermamn bezulsnmssuu M. Resit Plla 'ya busku. Bu vazifeyi iizerine alan
M. Resit Pss, geceli giindiizlii fall!jarak, kendi kalemi ile bir ferman sureti heztr
ledt, Abdiilmecid'e okudu. Permem begenen padi!jah, temize cektirip imza etti.
Pediseiun fmzaszm tll/yan teblig ve emirlere "Heu-t Humayun" denildigi ifin bu
tslehst projesine de "Hett-i Humayun" denildi. Gtilhene Perki 'nda okundugu ifin
de "Giilhene Hett-i Humayiin" denildi" .
TANZtMATFERMANI'N1N1LANI
Tanzimat Fermanz, 3 Kesim 1839'da Giilhane Perki'nde, pedissh, diger devlet
biiyiikleri, ulema, lonca ve esnaf temsiJcileri ve halkm "Giilhane Hstti Humayu
nu adlyla Mustafa Resi: Pese tarafmdan okundu verilen bu fermanla, Osmenh
Devleti 'nde, islam hukuku ve geleneksel kurumlann bUaktlgl luzis bir degi!jim sti
reci bssledi. "
Tanzimat Fermem, ilemndsn yaklllIk yitmi giin sonre devletin tesmi gazetesi
olan Takvim-i Vekayi'nin 187 numarall ve 15 Ramazan1255/22 Ksstm 1839 ta
rihli niishasmda yeyinledi. Arkasmdan Ftsnsizce 'ya terciime edilerek istanbul'da
bulunan yabancI devlet temsiJcilikierine goaderildi.
5.
Tenzimst't ortaya fIkaran nedenleti, 18. yy'da Osmenh toplumunun rum ku
rum ve kurulusleruu ayakta tutan, inanf, dii!jiince, bilim ve felsefe, askeri', maliye,
hukuk, idsre, ekonomik ve siyeset alanmdaki degi!jim ve donii!jiimlerden ayn dii
15
siinemeyiz. Nitekim , bu degiim ve doniiiimlerin yssenmesuide, Beuh devletle
rin Osttuuilt toplumu iizerindeki etkisi de onemlidir. Bu baglamda Tanzimat'l or
taya ctksrsn nedenleri i9 ve dI tektorler olarak iki kistmde ele alabiliriz. i9 fak
totler, Tanzimat'm bir sonu9 olarak ortaya pkOgl Osmenli Beuhlesme hsreketle
rini snlsurken genel olarak iizerinde durulan hususlerdu, DItsktotler ise cereyan
eden hadiselerdir. Gercekien 16. yy'dan beti Osmenli Devleti sahip oldugu iistiin
liigii kaybedip, devlet kurumlannm ve kanunlann esnn ihtiyeclsnne cevap vere
cek nitelikte olmamasl, devletin maddi ve manevi giiciinii keybetmis olmasl, bu
nun sonucunda her sahada yenilgiye ugramasl yeniden ve geni bit tslshst hareke
tini zorunlu kiliyotdu. Bununla birlikte, OsmanlI Devleti 'nin miidahale edemedi
gi alanlardaki gelismeler Tanzimat'm alanmda daha gii9lii belirleyiciler olarak or
taya ctkmtstu. Bu gelismelere bakacak olursak;
Tanzimat'l hezulsyen siyasi gelistnelerden biri, Osmsnli kendi icinde bir kuv
vet olan MISlT valisi Mehmet Ali Psssnm, Osmenlt 'ya ksrss elde etmis oldugu bs
sertlerdu. Nitekim, 2. Mahmut zamanmda, MISlT valisi Mehmet Ali Pese, Fmnsiz
lann yerdum ile bir 90k reform yaprru ve oldukc gii9Ienmitir. Mora isyanmm
bestmlmesmda gosterdigi yararlI1Iklardan doleyi kendisine Girit veliligi vaat edil
mistir. Ancak, Pss bunun yanmda Suriye vsliligini de istemis ve bu istegi sultan
tarafmdan reddedilmistir. Bu gelistneler tizetine, Mis ile Osmenli Devleti eresin
da savas hf1li beslsrmstu, 2. Mahmut'un Mehmet Ali Paa kerstsind aldlgl yenil
giler Osmenli Devleti'ni Tanzimat'a zotleyict bir etki ysptmsttt. Bunun yanmda
Mtstt meselesi Tanzimat'm sadece yeni bir diizen isteginden degil, kendini kotu
ma ihtiyacmdan keyneklendtgunn somut bir gostergesidir. Saltanata yepilmis en
somut tehdit Mtstr ve Mehmet Ali Psse'dir. MISlT, Tenzimet'i iki boyutta etkili
yor. Hem bir model hem de zotlsytct bir neden olarak. Yenigerilige kaT1 kszeni
Ian zafer giiniinde Mahmut'un giysileri Mistr'tn Ttitkiye'deki yenilikler icin mo
del olmssi boyutunu veriyor. Daha sonra MISlT ile sava ve bu savssm yol a90g1
utan9 vetici yenilgiler, MISlT'm zorlsytci yanml getiriyor. Fakat ister model olsun,
istersc zotleyici, Mistr 19. yy Tiirk aydIn ve yenilik teribinde onemli bit yere sa
hip bulunuyor. Tanzimat'm ilanmda MISlT'm zorleytci etkisinin model olma etki
sinden daha etkili oldugunu soyleyebiliriz. Nitekim, Mtstr meselesi, OsmanlI
Devleti 'ni ysbsnct devletlerle bitcok: sntlestne yapmak zorunda buuktmsur. Ozel
likle lngiltetc ile yeptlen ticeret sntlesmesi, 2. Mahmut'un Mehmet Ali P8a 'ya
kets: Ingiliz destegini saglamasmm bedeli olarak imzelsmistir. Tenzimet't hezule
yan ekonomik gclismeler ise Misir meselesi ile baglantlll olan Tanzimat Ferma
m'mn ilanmdan once, 16 Agustos 1838'de Ingiltere ile imzalanan Balta Limam
Antlesmesr'dtr. Balta Littuun Antlsstnssi ile birlikte, Ingilizlere ticsri alanda ge
nis imtiyazlar seglsntmstu: Bu durum, Ingilizletin OsmanlIlar iizerinde daha faz
16
la niifuz saglamasma olanak tsmmistir. 1838 Osmenli-Ingiliz ticaret entlesmestm
25 Kssim 1838'de Fransa ile imzalanan ticaret entlesmest izlemistir. Daha sonra
benzer hiikiimler ihtiva eden entlesmeler Sardunya, Gelemenk, Belcik; Prusya,
Sicilya ve Brezilya gibi devletlerle de itnzelenmistu. Osmenli Devleti 'nin kotii
durumda olan ekonomisi, yabancI devletlerle yapI1an sntlesmelerl daha kOtiiye
gitmistir. Aynca Betilt devletlere verilen imtiyazlar, Osmsnli Dev
leti 'nde niifuz sahibi olmalarma yol
Balkanlardaki milliyetcilik hareketleri ve A vrupa devletlerinin baskIlan da
Tenzimet't hazulayan sosyal, siyasal onemlidir.1789'da
Ftunsiz ihtilalinin bir sonucu olarak ortaya pkan milliyetcilik hareketi A vrupa 'YI
etkisine elmts, bu durumdan Osmenh Devleti 'nin A vtupe'da yer alan eyaletleri de
etkilenmistir. Ozellikle Avrupa devletlerinin dini unsurlan kullanarak eztnhklen
kIkIrtmalarI ve Hitistiyen tebaanm hekleruu korumak bahanesi ile OsmanlI Dev
leti 'ne yapugI baskIlar siyasi ve hukuki islehetler yapma zorunlulugunu dogur
mustur. "A vrupsli devletler, Huistiysnhklsnm bahane ederek, OsmanlJ Devleti 'ni
zeyd' dtisurmek icin gayrimiislim unsurlara hamilik yapmaya beslemtstu. Rusya
bir taraftan Balkanlarda Bulgarlan destekliyor ve Bulgar milliyetciligini koriikle
yerek onlan Osmanh 'ya karI isyana tesvik ediyordu. Diger taraftan OsmanlI
Devleti'ndeki Rum ve Enneni Ortodokslarm dini haklanm gostererek bu
cemaatlerle iliskiye ve Osmenli Devleti 'nin islerine kenstyotdu.
Ennenilerin Katolik olduklan tezinden hareketle Fransa'da Katolik cemaati ile, il
gili olduklan devlete telkinlerde bulunuyordu. Hiristiyen mezhepler vasltasl ile
kendi ctkerlermi koruyan Fransa ve Rusya'nm faaliyetlerini izleyen Ingiltere'de
aym yoneteme besvurerek bolgede ProtestanlIk propegendesi yepu ve bir Protes
tan cemaati olusturdu. Ingiltere 'nin bu teebbiisiinii Almanya ve ABD de destek
lemistir. Bununla birlikte, Tanzimat'a Baumn etkisinin devlet zilmiyetindeki de
gimelerde gormekteyiz. Nitekim, Ben memleketlerine elcilikle giden devlet
sdemlsnmiz, orada uyanan yeni de vlet enleytst, hiirriyet ve esitlik fikirlerinden et
kilenmislerdir.
Osmenli toplumunda 3. Selim 'in yeniIiklerin 2. Mahmut tarafindan
daha keu ve ksrerli sekilde yiiriitiilmesi ile, iilkenin kapI1an Bsti 'ya oldu.
Devletin oncclikle esketi, idari ve mali alanlarda yapl1g1 degiikliklerle, merkezi
idarenin giiclenmesi ve oteritesinin iilkenin her yerinde hakim ktluunsst isteniyor
duo Ancak sctlen kepidsn sadece askeri, idari ve mali alanlardaki kurum ve fikir
let gelmiyordu. Avrupa'da koklt) bir degiimin etesini kiuiikleycn Fmnsiz iluile
linin devrimci fikirlerine de ilgi Iezleyd: Bu fikirlerin yurda girisini saglayan tiim
17
bu gelismelcr, Osmanh'mn icinde bulundugu durumdan kiutulusunun, yalmzca
eskeri ve teknik tslehetlsrle miimkiin olemsyeceg: iikrini dogurmutur. Bu nokta
de, Tanzimat, siyasi-hukuki tslebstlen kapsayan bir program olarak giindeme gel
tnistir. Peeliyetler, yeni kurulan askeri okullardaki Frenstz ogretmenlerin ral1ma
Ian ile Prsnstz hiikiimetinin istanbul'daki propaganda girisimleriydi. Aynca Ban
iilkelerine gondetilen ogrenciler, diplomatik gorevliler, Ban dillerini bilen ve bu
dillerde yuzilenlen okuyan genr biirokrat ve aychnlann faaliyetleri de Beuh iikir
lerin tanmmasmr sagbyordu. 3. Selim doneminden itiberen Ban bakentlerinde
ecilsn diizenli temsilciliklerde goievlenditilen genr memurlar A vtupe 'daki geli
meleri ve tikirleri yerinde zanrrna olanagl buldulsr. Bunun yanmda 1821 'de kuru
Ian Terciime Odes: 'nm Tiirk yenilik tarihinde onemi biiyiiktiir. l821'de Bsb-t
Ali 'de kurulan terciime odsstnde Ban dillerini ogrenen genr kuaklar, Avrupa'da
r1kan yaymlan ve Ban 'yi daha yakmdan tamma imkem bulan genrler, devletin
yeni biirokrat suntuu olusturduler. Tanzimat Doneminin iinlii sadrazamlan, Ali,
Fuat, Resit Pssslsr da icind olmak iizere pek rok yenilikri aychn ve biirokrat ilk
egitimlerini Terciime Odasl 'nda gordiiler.
. ===-.-.
(
ANLAMA YORUMLAMA
.,]
, .
1. Ondokuzuncu Asir adh manzume kaside nazim eklinin ozellikleriyle yazil
mrs, Dogu - Batt temasi iizerine kurulmus, doneminin Osmanh Turkcesi dil ozel
liklerini tasiyan bir eserdir.
Osmanh Devleti'nin Gerileme Sebepleri adh metin parcasi ise diiz yazi ekliy
Ie kaleme almrms, Dogu - Bati temasi iizerine kurulu bir makaledir. Metin parca
simn ozgun bali verilmedigi icin dil ve anlanm yonunden bir degerlendirme yap
mak miimkiin degildir,
Bunlardan hareketle Yenilesme Doneminin bilim, teknik, gelisme gibi kavram
lanmn her iki metinde de ele almdrgi gorulmektedir,
2.
G e
~ Zihniyet devriminin temelinde yatan ~
~ ----i kavramlar ve diiiince akunlan I - - - ~
G
18
3. Osmanh Devleti'nde modemlesme hareketleri yapilan yenilikler goz onune
almirsa yonetici suuf tarafindan gerceklestirilmistir, <;iinkii devletin devamhhgi
mn tehkileye girdigini, bu sebeple basta askeri alan olmak iizere bircok yenilik ya
pilrnasi gerektigini gorenler devlet yoneticileri olmustur,
4. Tanzimat Fermaru'run ilan edilmesinde etkenlerin de rolii olmasma karsm
dl etkenler cok daha baskindir,
5. Giiniimiizde sosyal, siyasi ve kiiltiirel alanda gereklerine uygun yeni
likler yapilrnaktadir,
lJLC:E DE{;ERLENDIRME 1
1; CD)
CD)
CY)
2.
] ( = --J
( ILM;mUI J c: Ocagmmn ]
( Baron De TOll ]
( :=::: Tanzimat Fermanl == J
3. Yenilesme hareketleri 17. yiizyilm sonlarmda baslarmsnr, Cevap E secenegi
dir.
4. R6NESANS
Rbnesens "yeniden dogu" anlamma gelen bir siitectir. 15. yiizyild balayan
bu siiref, aym yiizyll icind biitiin Avrupaya yeyildi. Bu yenilikte, Roma ve Grek
besenlenntn yeniden cezelendmlmest istemi verdu, Ronesans u temel anlaYIla
ra dayanlyordu.
Yeryiizii ilgi yekici ve aratlnlmaya deger bir yerdir.
insan giifliidiir ve bu giiciiyle biiyiik besenler elde edebilir.
insamn siirekli faal olmesi erefli bir seydi: ve "geryek" giizeldir. Bu an
leyislere bagll alarak da yaachgImIZdiinya 0 kedsr ilgi yekici bir yerdir ki, besk
diinyalan diiiimnenin bicbir enlam: yoktur, anlaYI1 hakimdir.
Ronesans Doneminin yereualiguun eses yiiriitiicii giicii tiiccerlsrdtr. Bun/ar en
karll ticaretin hangi alanda oldugunu erestmiiler ve bu yoldan sagladIklan zengin
19
likleri. sanat ve endiistri yeniliklerine yetirdilsr. Rbnesens; Floransa. Venedik, .in
giltete, Portekiz, Hollanda gibi kiiriik kent-devletletinde ya da metropollerde dog
mutur.
Nibeyet 11. yiizyl1m sonundan itibaren balayan Heel: Seferleri sitestnds A v
tupshler Miisliiman iilkelerdeki par1akmedeniyet1e ilk defa karl kersiy geldi
ler. Daha sonra bu medeniyet Endiiliis Emevi1eri vssitsstyl A vtupe 'ya gerti. is
lam aIimlerinin fen sahasmda verdigi eserler A vrupa dillerine cevtildi ve oku
tuldu. Bbylece Beti 'da ilmi sahada ilerleme ve teknik gelismelerin temeli stil
mts oldu.
A vtupe'da sanat ve bilimin ge1itiriImesi, cenlendmlmssi irin girisilen ve da
ha sonra Ronesens edi verilen estl hareket ise 1453 'te lstsnbul'un fethini miitee
kip ilk defa ciddi bir eki1de italya'da ortaya ciku. Hareketin onciiliigunii tui.
ya'mn yeptnesuun en onemli sebepleti sunlerdu:
Fetih Sultan Mebmet istanbul 'u fethettikten sonrs, isteyen bilim adamlarmm
italya 'ya gidebileceklerini bildittnesi: isliim medeniyeti ve ilmf hareketleri hak
landa en fazla bilgiye sahip bu1unan bu Bizensli aIim1erin bilim ve sanat alanmda
yeptiklen cevirmelcr ve yazdIklan eserlerin yaymlanmasl sonunda italya'da ysse
yan insan1ann bilgi ufuklan geniledi ve derinleti.
Dogu diinyest ile en cok ltely gemici1erinin mtinssebette bulunmelen ve bun
lenn islam iilkelerindeki zenginlik, refah, nizam, intizam, adalet ve iman hiirriye
tini her vesileyle dile getirmeleri.
Ortarag A vrupest 'nda en zengin memleketin italya olmsst: italya'da bulunan
Cenova, Venedik, Piza ve Floransa sehirleri Hechlsrt benndtrmekren ve baharat
ticeretini ellerinde tutlnaktan doleyt diinyanm en zengin ehirleri hfiline gelmislet
di. Zamanla bu sehirlerde devlet idaresi tiiccsr prenslerin veya sadece tiiccerlenn
eline gecti. Bu zenginler de aynen islam iilkelerinde sehit olduklsrt uygulamalara
benzer olarak seirleri, sanatkiirlan, iikir adamlanm himayeye ve tesvik etmeye
besledilsr.
Ronessns iizerinde derin srestumelsr yapan Burkhard: "Ronesens inseam ke
fedilmesidir." demektedir. Gerfekten de Ortarag'da A vtupe 'de insemn hicbir kiy
meti yoktu. Engizisyon mahkemelerinde yiizbinlerce insan heksiz yere ve rok de
fa sirt servet1erini ele gecirebilmek: icin oldiiriildii. Papazlar reitli menfaatlerkar
llIgmda giinahlan eitediyorlerdt. Hatta cennetten yerler settyorlerdt. Msnttk ve
insani esaslar knybolmustn. islam aIimlerinin kitaplanm okuyarak diinyanm don
diigiinii ilan eden Galile ve daha pekrok diiiiniir feitli iskenceler gonnii pekco
gu oldiirulmustus. Bu itibarla Rbnesens hareketi ilim ve teknikteki ilerlemenin ya
rnsrra insan ve tabiat sevgisini de beraberinde getirdi. Ronessnstn onciileti. sanat
faaliyetlerinin ytuusuu edebiyet, tarih ve erkeolojiye de onem verdiler. Resim ve
20
tesvir anlaYI1 geliti. Mimaride gotik terz: terk edilerek barok ve tokoko iislubu
gelistltildi. Ronessns mimerhguun beslice ozellikleri Olfii, sadelik ve tabiiliktir.
Bu sekild italya'da bssleytu: Ronesans hareketi kise zamanda biitiin A vru
pa'da yeyildi. Rbtiessns daha ziyade Fransa'da sanat; Almanya'da dini tsblo ve
resimler; Ingiltere'de edebiyet; ispanya'da resim ve edebiyat alanmda geliti. ital
ya 'daki Ronesans hareketinde eski Yunan veRoma ediplerinden Tacitus, Sophok
les, Domosten, Pleton, C;iferon ve Virgil'in eserleri tekrer ortaya fIkanlcb.. italyan
fikir edemt ve yazarlanndan Machiavel (1469-1530), Ariosto (1474-1535), Tasso
(1544-1595) yetisip esetler verdiler. Mechievel'in Hiikiimdar edl: eseti mesbur
duro Ressamlardan Rafael (1483-1520) aym zamanda heykeltr8, mimar ve edebi
yatfl da olan Leonardo da Vinci (1452-1591), Mikelanj (1475-1564) bu devirde
italya'da yetisen senetksrlerdir. Fransa, edebiyat ve Iikir sahalannda italya 'YI ge
ferek; Ronsard (1525-1585), Montaigne (1533-1592), Rabelais (1495-1555), mi
msrhkte Louvre Sersyuu yapan Pierre Loscot, Tuileries Sarayl 'm yapan Jean Bul
lant, resimde de Francois Clouet yetistiier. FranS1Z krallanndan 1. Fmncois (1515
1547) zamanmda College de France kuruldu. Almanya'da daha cok: dini alanda
degiiklikler oldu. Almanya'da hiimanizm ekumnde Erasmus (1467-1536), Rok
len (1452-1522), Luther (1483-1546), resimde Albrecht Diirer (1471-1528) yetis
ti. ingiltere'de tiyetro sahasmda eserletiyle tanman Sekspir (1564-1610), Ispen
ya'da Donkisot yezen Cervantes (1547-1616), ressam Velasquez (1599-1660),
Hollanda'da ressam Rembrand (1607-1669), Polonya'da islam alimlerinden son
ra A vtups 'de ilk defa diinyanm giine etrafmda dondiigiinii soyleyen Kopemik
(1473-1543) yetistiler.
Diger A VlUpa OIke1erinde ROnesans
Fransa'da Ronesens 'a krallar onciiluk: etti. Piyer Lesko en onemli Ronesens sa
natcisuhr. Almanya'da Ronessns hiimanizm ile beslsdt. Martin Luter (Luther) ve
Erasmus dinsel konulan ineelediler. Albert Diiter dini tablolar yepti. ingiltere'de
Sckspit (Shakespeare), ispanya'da Cervantes iinlii eserler yuzdiler Ronesens'tn
sonuclen: skolastik gOrii (kilisenin dar goriiii)yikilnnstu. Yerine pozitif (bilim
se1) dusimce hakim oltnustur. Refonn hareketlerini heztrlermstit. Bilim ve teknik
teki gelismeler luzlerutusur. Avrupa'da sanattan zevk alan aydm (burjuva) simi ve
halk sunit olumutur. Din edemlentun ve kilisenin halk iizerindeki otoritesi ser
stlmtstu. A vrupa 'nm her yonden gelismesine ve giiflenmesine onculuk etmistir.
21
UNITE SONU 6L{:ME VE DE{;ERLENDIRME
1. Cevap E secenegidir,
2 sosyal, siyasi ve tarihi .
3. Cevap B secenegidir,
4. Soru hatahdir, <;ilnkli edebl eser, seeeneklerde verilenlerin tamarmyla iliski
lidir.
S. Temel sebep, bilim ve teknik sayesinde modernlesen Bat! ordulannm Os
manh ordulanndan ilstlin hale gelmesidir.
22
uu.
TANZ/MAT OiJNEM/
EOES/YATI
rlJMU'IJ'II
(1860-1896)
[ 1. TANZ/MAT OiJNEM/ EOEs/rATlNIN OLU$UMU ]]
HAZIRLIK
f__&
Tanzimat Fermaru'yla birlikte sosyal hayatta Batih bir tarz olusmus, dinin ha
kimiyet alarn daralrms, ozellikle Fransizca sozcukler Batih dillerden Turkceye
girmeye baslarmstir. Bunun yanmda pek <;:ok yeni tur edebiyatirmza girmistir,
1.ME11N
1.III. Selim Avrupa ve Avusturya'mn ordu ve idare teskilati hakkmda rapor ha
zirlamasmi isteyerek elci olarak gonderdigi Bekir Ranp Efendi'nin kisa zamanda
Avrupa'mn ilmi, siyasi ve asker! durumu hakkmda bilgiler toplayarak Avusturya
ordusunun teskilati, asker! okullan, subaylarm yetistirilmesi ve baska bircok ko
nu ile ilgili sundugu rapor iizerine Nizam-i Cedid ordusu olusturuldu, Aynca bu
doneme Nizam-i Cedid donemi de denir. Sonra yenilik hareketlerine karsi cikan
devlet adamlan ve yeniceriler isyan cikardrlar.Bunun sonuncun da 3.Selim tahttan
indirildi.Nizam-i Cedit ordusu dagmldi ve yeniligi destekleyen devlet adamlan ve
kistler cezalandmldi, Boylece Nizam-I Cedit ordusu ve donerni sona erdi.
2. Tanzimat Fermaru'yla can guvenligi; In, namus ve malm korunmasi; vergi
tayini ve askerlik ile ilgili yeniliklerdir. Daha once ise metinde de belirtildigi gibi
memleketin iman ve halkm refahi ile fakirler icin birtakIm yenilikler yapilnusnr.
Onemi ise ilk defa kanun fikrinin ortaya cikmasi ve getirilen yeniliklerin kanun
larla korunmasidrr,
3. Getirilen yenilikler elbette toplum hayatuu da kapsamaktadrr, Fakat getirilen
yeniliklerle Osmanh Devleti'ndeki "millet-i hakime (hakim millet)" fikri ortadan
kalkmaya baslarmstrr,
4. Tanzimat Fermaru'm ile getirilen yenilikler devlet yoneticileri tarafmdan,
23
devletin varhgmi siirdiirebilmesi ve devletin eski giiciine tekrar kavusmasi ama
ciyla yapilrmsur.
S. Verilen emaya gore hem Islamiyet'in kabulii hem de Tanzimat Fermam'nm
ilam ile her iki donemin edebiyatimn baslangici arasinda bir bosluk olmasi, bu de
giiklik ve yeniliklerin hem aydmlar hem de toplum tarafmdan ozumsenip benim
senmesi icm gecen siiredir. <;iinkl1 eskinin bir anda brrakihp, yeninin edebi ve top
lumsal yasama hemen hiikmetmesi mumkun degildir, Bu nedenle boyle gec;i do
nemleri gorulmektedir,
2.MBT1N
1.Tiirkiye'de yayimlanan ilk Turkce gazetenin 1831'de c;tkanresmi gazete Tak
vim-i Vekayi'dir. Tanzimat donerninde c;tkan ilk gazete ise ahm-sanm, kira ilanla
n, yangmlar, hirsizhk olaylan gibi haberlerin yer aldigr yan resmi Ceride-i Hava
dis'tir (1840). Bu resmi, yan resmi gazetelerde zaman zaman yabanci dilde yayrm
lanan gazetelerden yapilan ceviriler yayimlamr; boylece batidan haberler, bilgiler
verilirdi. Ceride-i Havadis'I bir meslek gazetesi olan Vekayi-i Tibbiye izledi,
Tanzimat'ta yaymlanan gazetelerin sayisi yetrnise yaklasirken, dergiler yuzu
gecer, Tanzimat Edebiyati'nm olusmasinda, yeni Tiirk nesrinin dogmasmda en
buyuk rolti oynayan, en onemli gorevi ytiklenen gazelelerle dergilerin belli
bashlan: Takvim-i Vekayi(183 I), Ceride-i Havadis.(l840) gibi resmi gazetelerle;
Namrk Kemal'in yaymladrgi Thret(l871); Hadika(l872) Ali Suavi'nin yonettigi
Muhbir(l866); Ahmet Mithat'm cikardig. Devir(l872); Slrac;(1873); Vakit(l875);
Ebtizziya Tevfik'in Mecmua-i Ebtizziya(l879); Hazine-i Ftinun(1882);
Gayret(l886), Asar(l886), Maarif(1890), ikdam(l894)'drr.
2. Metne gore gazeteler, devlet ve milletin ic; islerini, giinliik meselelerini, ya
bancilarla ilgili haberleri, bilimsel gelismeleri ve yurtta ya da diinyada meydana
gelen her seyi ortaya koyar.
3. Gazeteciligin Tanzimat yrllannda ortaya crkmasr, gazetenin Batih devletler
deki islevinin ve gucunun anlasilmasi sebebiyledir. Bu da Bah ile iliskilerin kuv
vetlendigi Tanzimat yillannda meydana gelmistir,
4. Gazete ile birlikte "makale, ftkra" gibi tiirlerle, roman, hikaye ve tiyatro gi
bi ttirler de Tanzimat'ta birlikte ortaya cikrmstir,
S. Verilen ciimleler gazetelerin, halkr aydmlatmak ve ona yol gostermek ama
ciyla cikanldiguu gostermektedir, Bu da Tanzimat Donemi Edebiyatmda "fay
da"nm on plana ylktlgmm bir isaretidir.
[.. ETKINLIK (
Bkz. YenileDlC D6nemi (2. Metin S. SOlU)
6. Tanzimat Donemi zihniyeti, yiiziinii her anlamda Bati'ya donrnus, Batr'daki
gelisme ve degisimleri yakm bir takibe alnus bir karakter gosterir, Bu donemin
edebiyatcilan da Batr'da gelen bu zihniyeti takip yoluna gitmis ve oradan aldikla
n fikri ve edebi unsurlan Tiirk edebiyatma sokmuslardir,
7. Surlar icindeki Istanbul, Osmanli sosyal yasammm geleneksel yapisuu ko
ruyan ve yasatan kisacasi Turk lstanbul'un canh bir merkezidir.
Beyoglu ise eskiden beri gaynmiislimlerin zorunlu ikamet yeri olarak Batih bir
yasarm surduren, Ban' dan gelen yeniliklerin goriildiigu ilk yer olma ozelligine sa
hip bir yerdir.
== . ===
[
ANLAMA YORUMLAMA
\.. ETKINLIK (
Verilenbafhklar doAruItusunda bir duvar gazetesi haztrlayunz.
1. Verilen ifade Tanzimat Donemi edebi eserlerinin y a z I 1 1 ~ amaciyla ortusmez,
l;iinkii Tanzimat Donemi eserlerinde "sanat, sanat icin degil: sanat, halk icindir,"
Edebiyat amac degil, arac olarak gorulmustur,
2. Verilen metinler daha onceki donemlerden farkhdir, Daha onceki donemler
de "esitlik, kanun iistiinliigii" gibi kavramlarla, gazeteden bahseden bir metin bu
lunmamaktadir. Bunlar bir yenilik olmakla beraber Gazete adh metnin bir "maka
le" olmasi ayn bir yeniliktir.
3. Verilen resinJler Batihlasma ile birlikte gornlen degisimlenn kiyafetlere ka
dar yansidigun gostermektedir, Bu da once devlet hayatmda soma da sosyal ha
yatta Banhlasrnanm basladigmm isaretidir,
4. Gazetelerin gorevini gunumuzde yazih ve gorsel basm ve internet iistlen
mektedir.
2S
lJLC:E DEi1ERLENDIRME 1
1. (D)
(Y)
(Y)
2. . makale, fikra, roman, hikaye ve tiyatro .
........ fayda .
3.
[TakVim-i ]
(Yan resmt
G;ctiman;
[tlk ]
Ceride-i Havadis
[11k
4. Dogru cevap E secenegidir, Hakim millet anlayist yerine kanuni esitlik geti
rilmistir,
S. Batihlasma ilk olarak askeri basansizhk ve yenilgilerden dolayi askeri alan
da baslarmstrr, Devlet yoneticileri, ordunun guclenmesiyle devletin eski ihtisarm
na kavusacagnn dusunmuslerdir,
2. METINLER
![
]]
I & HAZIRLIK
1. Bb Yenilqme D6nemi (Olyme ve Delerlendirme, S. soru)
Ronenans iIe Tanzimat hareketi "yeniIik" ve "degisim" acilanndan benzerlik
gostermektedir, Fakat Ronesans dogal bir gelisme gosterirken Tanzimat hareketi
devIet eliyIe yapilrms ve yapay bir hareket oIarak kalrmstir.
2 Ogretici metinIer, herhangi bir konu hakkmda bilgi vermek, sonuca varmak,
dusundurmek, inandirmak ve yargi He kamlan degistirmek icin kaIeme alman ya
zrlardir,
3. Yenilesme Doneminde topIumu biIgilendinnek ve egitmek icin gazetelerdeki
fikra ve makaIeIer kullamlrmstir, Ortak ozellikleri ise ogretici metin olmalartdrr,
4. <;agdaIama, gereksinim ve ilkeIerine uyum saglamak olarak ozetle
nebilir.
1. VB2. MET1N
I- ETKINLIK (
gore anlam birligine sahip kiimeler (soz, soz grubu, ciimle, paragraf)
bir araya gelerek metnin ana dusuncesini olusturmaktadir,
1. Grup: Tercuman-i Ahval Mukaddimesi adh metnin temasi, gazetenin gerek
liligidir, Metindeki soz, soz grubu, cumle ve paragraflar bu tema etrafmda birles
mislerdir,
2. Grup: Musavat adh metnin ternasi ise, esitliktir, Metindeki anlam birligine
sahip kiimeler bu tema etrafinda birleserek metni olusturmuslardrr,
1. Tercuman-i Ahval Mukaddimesi'nde gazetenin gerekliligi, Musavat'ta ise
esitlik ternasi islenmistir, Bunlar daha onceki metinlerde (Gazete, Tanzimat Fer
rnarn) ve giiniimiizde de hem yazih hem de gorsel basmda islenmektedir.
2. Bugnn pek iletifim lIIlIC1 olduAunu unutmayuuz.
3. VeriIen metinler Tanzimat Donerninin sosyal yaaYI1 ve gercekligiyle iliski
Iidir. Cunku 0 donemde gazete ve gazetecilik ile Tanzimat Fermaru'yla kanun ha
line getirilen esitlik fikri mevcuttur.
27
4. a. Sinasi, bir gazete cikarmemn gerekliligini, bu sayede ilj: ve dl olaylar ile
cesitli bilimsel ve faydah haberlerin halka ulasacagmi savunrnaktadir,
Ali Suavi ise, kanun onunde herkesin esit olmasi gerektigini savunmaktadrr,
b. Yazarlann bu metinleri kaleme almalannm amaci bilgi vermek, halki
aydmlatmaktrr.
c. Metinlerdeki iletinin bir tiyatro ya da roman aracihgiyla verilmesi, ile
tinin dolayh olarak anlatilmasma sebep olacagi icin etkisini kaybetmesine neden
olurdu. Makale turunde verilmesi sanat kaygisi tasimayip, bilgilendirme amacr
guttugu icin daha etkili olmustur,
5.
Tercuman-r Ahvdl Mukaddimesi Milsavat
,
Merkezi Otorite ! Halk Merkezi Otorite 1 Halk
r--------------:--------
r-: -- ---.---; -:
hukuk I esitlik
Devlet-i Aliyye kazamlrms hak kanun , 'I'
meclis bilyiik memur i
hukumer :
hiikim millet I
MilliEgitirn Bakanligi :
mazbata I
vekiller meclisi ,
padisah i
Kavram ve ifadeler arasmda iliski, devletin Tanzimat'a kadar halktan tisttin bir
halde oldugu problemini gosterrnektedir, Bu, bir hakimiyet ve hakimiyetin smir
landmlrnasi sorunudur.
I_ ETKINLIK (
1.Grup: Tercuman-i Ahval Mukaddimesi 'ndeki "mazbata", Miisavat'taki "ada
let, insan (Islam hukuku); bent, kefil, htiktim" sozcukleri terimlerdir.
2. Grup: Tercuman-i Ahval Mukaddimesi 'ndeki "kanuni vazife, medeni millet,
hakim millet, politika", Mtisavat'taki "esitlik, muhakeme, simf, zumre" ifadeleri
kavramlardir,
3. Grup: Tercuman-r Ahval Mukaddimesi 'ndeki "kanuni vazifelerle yukumlu
olmak, fikir ileri surmek, tasan yazipsunmak, gazete lj:lkarrnak, dilekce sunmak";
Musavat'taki "hamal, muhakeme olmak" ifadeleri gunluk hayatla ilgili ifadeler
dir.
6. Her iki metin de 10. simf Dil ve Anlatim dersinde islenen "Ogretici Anlanm"
teknigi ile yazilrrustir, Ogretici anlatimda; bir konu hakkmda aciklama yapma, bil
28
gi venne, konuyu aydmlatma arnaci vardrr, Dil, gondergesel isleviyle kullamhr,
Sanat yapma amaci gudulmedigi icin soz sanatlan, yan anlamh kelime ve kelime
gruplan bulunmaz.
7. a. Her iki metinde de acik, anlasihr ve tutarh hukumler verilmistir, Her iki
metnin turn hukurnleri buna omektir,
b. Metinlerdeki acikhk ve kesinlik duzeyi, bu metinlerin ogretici metin 01
malan dolasiyrsiyla son derece iliskilidir,
8. "Kanuni vazife, kazarnlrrus hak, medeni millet, meclis, kanun, htikilmet, ga
zete, vekiller meclisi, esitlik, hukuk ustunlugu" ifadeleri Tanzimat'la birlikte kiil
tur hayatirruza giren ifadelerdir.
9. Tanzimat Donemine ait paragraflarda kullamlan Arapca ve Farsca kokenli
kelime ve kelime gruplan klasik Tiirk edebiyati metinleriyle bir parelellik goster
mektedir. Fakat kullarnlan dil sadelesmis ve ciimleler kisalrmsnr,
10.
MetinlerinTl1rI1 Metinlerin Y8,,1\1' Tarihi Metinlerin BAAh Oldub Gelenek
O ~ M e t i n
Tanzimat Dlloemi
OAretici Metin GeleneAi
11. Gazeteler, halki bilgilendirme amaci tasimasi dolayisiyla ve edebiyatmuza
ragmen makale, fikra gibi turlerin yayinlandigi arac olmasi sebebiyle onemli bir
isleve sahiptir.
12 a. Esitlik ifadesi metinde hamal ve biiyiik memurun kanun onunde aym
sartlarda yargilanmasr ornegiyle somutlasnnlrrusnr,
b. Tercuman-i Ahval Mukaddimesi 'nde savunulan herhangi bir soyut bir
ifade olmadigmdan bir somutlasnrmada soz konusu degildir,
13. Her iki metnin temasi da birbirinden farkh oldugu icin bir benzerlik yoktur.
Farkhhk ise temalann kendisidir.
14.$inasi, (1826-1871)
Haym
Ibrahim $inasi, 5 Agustos 1826'da Istanbul'da dogdu. Topcu yazblllsl DIan be
best Mehmed Aga, 1829'da Osmsnli-Rus SavlIl siresmds vurularak olimce, anne
si onu yekinlenmn destegiyte bayatta. $inasi, ilkogretimini Mahalle Stbyen Mek
tebi'nde ve Feyziye Okulu'nda tsmemlsdtktsn sonra Tophane Miiiriyeti Mektubf
Kalemi'ne kfitip edey: olarak girdi. Burada gorevli memurlardan Ibrahim Efen
di'den Arepcs ve Fersc ogrendi. Aym kaIemde gore vli eski ed: Chateauneuf DIan
Reset Bey'den Frenstzce detsi sldi.
Bu gorevindeki raI1kanlIgl ve besens: nedeniyle, once memurluk sonra hule
falIk derecesine yiikseltildi. 1849'da bilgisini ertumesi icin devlet tarafindan Ps
Z9
ris'e gondetildi. Burada edebiyat ve dil konulanndaki 9alImalanm siirdiirdii. Or
yantalist De Sacy Ailesi ile dostluk kurdu. Ernest Renan'la temsu, Lamartine'in
toplenttleruu izledi. Oryantalist Pavet de Courteille'e 9alImalannda ysrdtm etti.
Dilbilimci Liure ile temsu. 1851'de Societe Asiatique'e iiye secildi.
l854'te Paris dOniiiinde bir siire Tophane Kalemi'nde 9alItI. Daha sonra Mec
lis-i Maarif Oyeligi'ne atandl. Enctimen-i Denist (ilimler akademisi) gorev yap
a. Koroyucusu Sadrazam Mustafa Resit Pese'mn gorevinden eyttlmsst iizerine
iiyelikten 9lkanldl. Resit Pese, l857'de yeniden sadrazam olunca, !jinasi de eski
gorevine dondii.
1860'da Agah Efendi ile birlikte Terciiman-I AhvJ Gazetesi'ni 9lkardl. Devlet
islerini elestirtnesi ve Sultan Abdiilaziz'e kaI'I girisilen eylemin diizenleyicileri
nin yanmda yer elmest nedeniyle 1863'teki Meclis-i Maarif'teki gorevine son ve
tildi. Gazeteyi Nsmik Kemal'e bsrskersk; 1865'te Fransaya gitti. Orada sozliik 9a
hsmelerme yoneldi.
Societe Asiatique Oyeligi'nden eyttldt. 1867'de lstanbul'a dondu. Kise bit siire
sonra yeniden Parise gitti. Burada kalchgI iki ytl yekm siirede, Fransa MilJj Kii
tiiphanesi 'nde IITIltlnnalar yepti. 1869'da Istanbul 'a dontince bir matbaa a9a ve
eserlerinin besumyle ugr8maya b8lach. Kis bir siire sonra da 13 Eyliil1871'de
beyin tiimoriinden oldii.
!jinasi, Bsu, ozellikle de Fmnstz kiiltiirii etkisinde eserler verdi. Olkenin, Baa
ornek almarak egitim alanmda uygulanacak radikal ybmemlerle geliebilecegini
savundu. Baa hatta Prenstz aktannacI1Ijpm tek 90ziim gordii. Bu ama9la yezerlt
gmda 90k yonlt: bir 9aba icine girdi. Gazete 9Ikarch, makale, siir ve oyun yezdi,
sozluk. 9alImalan yepti.
o da helk), eydmlsnlmsst gereken bir YIgm olarak goren Beticilsr gibi, degi
meyi mekanik bir hadise olarak algI1ama yanlIma diitii. Tanzimat'la besleyen
Betihlesm hareketinin onciilerinden biri olarak dil, edebiyat ve diistmce heyeti
tun degimesinde etkili olmutur.
Diiz yezilsrtnds sade bir dil kullsnmistu, Dildeki yslmlesme 9abasmI, edebiyat
ve tiyatro alanlanndaki eserleriyle desteklemitir. BatI iirini tsmtme, yeni siir bi
9im1erini edebiyata sokma smeciyle Fmnstz airleri'nden terciimeler yapmIt:Ir.
Ba,b.ca Eserleri
Tcrciime-i Manzume (Ceviri siirler, 1859)
!jair Evlenmesi (Bir perdelik komedi, 1860)
Miintahabat-I E'ar (!jiirler, 1863)
Durub-i Emsal-i Osmaniye (Atssozleri, 1863)
Miintahabat-I Tesvit-i Efkar (Se9me makaleler, 2 cilt, 1885)
30
Ali Suavi
Ali Suevi (dogum:1838 Istanbul - a1iimii:1878 lstenbul) Tiirk diiiiniirii ve ye
zsndtr. Medrese egitimini tamam1adIktan sonra 1866'da Muhbir gazetesinde yez>
1ar yazmaya bssled). Devrin yonetimini eletirdigi icin Kastamonu'ya siirii1dii.
1869'da oradan Avrupa'ya kayo. Londra'da Muhebir, Peris'te Ulum gazetelerini
yeymledi. 1876'da yUrda doniince Bssiret'te Mithat Psse'y: sed bir dille elestitdi.
lssiz kaldlgl bit sued V. Maret': tekrar tabta fIkarmak icin be yiiz kadar Rume
li gafmeniyle 9Jragan Sereyi'n: bsstt. otsy yerine yetisen Beikta MuhafIZI Ha
san Pes tarafIndan oldiiriildii.
Ali Suavi, Ingiliz parlamentarizmine benzeyen bir mesrutiyet arzusunu daimi
olarakdile getiriyotdu. Frenstz fiIozofIanndan biiyiik oranda etkilenmisti. Peris'te
kis birsiire La Republique admda birgazete fIkartmlO. Bu gazetede halk toplu
luklanmn bit araya gelerek talepIerini hiikiimete ozgiirct;., sunabilecekleri bir sis
tem tesvir etmisti.
Digertaraftan kIasik medrese tshsili gormemiolanSuavi, kimi yazarlarea mu
haddis ve miictehid olarakgoriilmiitiir. Suavi, dinde reformyapmak gerektigini,
hutbenin her milletin kendi dilinde okunmaslm isrsrt savunmutur. Suavi 'nin bu
iikirleri daha sonra CemaleddinEfgani tarafIndan gelitirilecektir.
Nemik Kemel'in Abdiilhak Hkmid'e gonderdigi bir mektubunda, Ali Suevi
hakkmda soyledigi u sozler bir heyli diiiindiiriieiidiir: "Ali Suevi hif de senin
tehminin gibi bir adam degildi. Bir fehre ntimeyisine eldenmissm. Onunle iki se
ne arkada1Jk ettim. a oyle bir edsmdi ki, garazkiir ve diinyada misli goriilmedik
bit arlatandl. Ben her eye oyl kolay inanmadIglm hMde, banakendini yedi-se
kiz dil biliyotmus gibi gbsterdi. a kadar cehil, cehaletiyle beraber 0 kadar mag
rurdu. Tiirkfe iif setsrbir ey yazsa, Meme maskara olurdu. "
B8er1eri
Ksmus-iil-Ulum vel-Maarif
Ali Paa 'mn Siyeseti
Hukuk-ii-$evari
Hive HanlIgl
15. ~ i n a s i ve Ali Suavi 'nin Bau'ya gidip oranm sosyal ve kulturel hayatmda
bulunmalan, Batt kiiltiiriinii tammalan, gazetecelik yaprnalan, yenilik taraftan 01
malan ortak yonleridir,
Buna ragmen ~ i n a s i 'nin kiiltiirel ve toplumsal degisimi gerceklestirmeye cahsma
si, Ali Suavi 'nin ise dim reform ugraslan iki yazann farkh yonlerini gostermektedir,
31
3. ME'I1N
1. Ataturkcu dusuncede uygarlasma ve Banhlasma kavramlarmm
ortak yonu, hepsinde de "agda ve medeni milletler seviyesine cikrnaktrr,
Fakat cagdaslasip uygarlasirkcn milli kulturun korunmasi, milli unsurlann "ag
daslastmlmasi esasur, Batihlasma tarnanuyla bir yasam tarzi benimsemek degil,
Bati'rnn ilim ve tekniginin ahnrnastdrr,
2 Cagdaslasma Turk toplumu icin bir yasam davasi ve var olma mucadelesi
dir. Bunun dayandrgi temel ise rnilli kultur, bilim ve tekniktir.
3. Tanzimat Doneminden beri gerceklestirilen yenilikler bilim
ve teknik yonunu gostermektedir,
t ANLAMA YORUMLAMA .
1.
]
( ]
Yeni KavramlanKaynagi
Ball Kiiltiirii
(Ronesans, Aydtnlanma Donemi)
2 Tanzimat Doneminden itibaren gazete cevresinde makale ve fikra tiirleri ge
lismistir, Bu ogretici tiirler ile okuyucu kitlesi bilgi alma, haberdar olma bakmun
dan iliski icerisindedir.
3. a. TANZlMAT DONEMl OGRETtd MBT1NLER1
1. Hurriyet, esitlik, kanun ustunlugu, bilim ve teknikle ilgili konular is
lenmistir,
2 Makale ve fikra gibi yeni turler kullamlnustir,
3. Arapca ve Farsca kelime ve tamlamalar kullamlmasma karsm dil sa
delesmistir,
32
4. Toplumsal konular ve sorunlar islenmistir,
S. Sanat, sanat icindir yerine sanat toplum anlayisi benirnsenmistir,
b. Arapca ve Farsca kelime ve tamlamalar eskiyi, diger ozellikler yeniyi
gostermektedir,
Hiirriyet, esitlik, kanun iistiinliigii, makale ve fikra ise Batih ozellikler goster
mektedir.
c. Bu durum Tanzimat Donemindeki ikilemi yansitmaktadrr, Eski - yeni
catismasi olarak da adlandinlabilecek bu durum, donemin aydmlanm ikileme dii

Hem Tanzimat'ta hem de giiniimiizde gerek devlet gerekse toplumsal
yasamda Dogu - BaH ikilemi vardrr, Bugun de gecmiste oldugu gibi Batih devlet
lerin birtakim isteklerine cevap verme kaygisi bu ikileme sebep olmaktadir, Top
lum tarafmdan degil de, devlet tarafmdan yapilan yenilikler, Tanzimat'ta oldugu
gibi tabandan gelerek dogal bir seyir gostermedigi icin ikilemin ve Dogu - BaH ca
trsmasmm kuvvetlenmesine sebep olmaktadir,
4. Cagdaslasma, zarnarun ilerlemesine bagh olarak gelisen, hareketli bir yapl
ya sahiptir. Cunku her giin yeni bir gelisrne, yenilik, bulus vs. gorulmekte ve bu
da cagdaslasmanm zamanla orantih oldugunu ifade etmektedir.
I_ ETKINLIK (
"EitIik" kavra
m m m
sizdeuyandmhlJ, duygu, dUUnce ve hayalleri dile getiri
niz.
6LCME DE(;ERLENDIRME 1
1. (D)
(D)
(Y)
2. Dogru cevap A secenegidir, Siir ve lnsa makalesi, Ziya Pasa'ya aittir.
3.... Dogu - BaH ...
4. Dogru cevap C secenegidir,
5. Atatiirk, bu sozuyle Tiirk milletinin milli kiiltiiriinii koruyarak, bilim
ve teknigiyle guclenerek, medeniyet seviyesinin iistiine cikmasi gerektigi
ni ifade etmektedir.
33
[ 1. CO$KU VE HEYECANI ViLE GETIREN METINLER ($IIR) ]]
I
1. Kaside, divan iiri nazim eklidir. 33-99 beyit arasmda yazihr, aa - ba - ca ....
seklinde kafiyelenir. En methiye nazim bicimiyle yazilrmstir, Nesib, girizgah,
methiye, fahriye, dua gibi bolumlerden olusur,
2 Robot adh iirin 1870'li ya da 1920'li yillarda yazilmasi miimkiin degildir,
Edebi eserler, yazrldiklan donemin zihniyetini yansitngi icin, 0 yIilarda robotla il
gili herhangi bir gelisme olmasi miimkiin olmadigmdan dolayi bu iirin 0 donem
de yazilmasi da miimkiin degildir,
3. Otretmenolarak Tanzimet Dlmemi tiirini Da81l an
l8
h1cap m belirtiniz.
1.MB'I1N
1. L Her beytin ikinci dizesinin - etten sesleri ile bitmesi iirin ahengini sag
layan unsurlardandir,
b. Verilen kelimeler uzun ses degerine sahip kelimelerdir. Bu kelimelerin
kisa ses gibi okunmasi iirin ahenginin bozulmasma sebep olur,
2. L oONOMOz TOR.K.<;BSlYLB
1. 1lkbahar riizgm esti, sabah vakti giiller afIldI. Saki, Cem 'in
rap kadehini sun; bizim de gonliimiiz afIIsm.
2. Yine nisan aYl geldi, hava anber tabiatll oldu. Diinya eennet ifindeki
bir cermet; her bueak bir lrem bagI hMini alth.
3. Gill devrinin (bahann) giinleri yiyip ifip eglenme gimletidir ve bu de
vir iiziintiiyii blraklp senlik: etme ve zevk siinnenin fagldlr. Bu kutlu,
mutlu, ugurlu mevsim icin bayram zememdtr.
4. Kadehler dolsun, meyhaneler boselsm. Mutriplerin ezgileriyle mestler
teks etsin, oynasmlar.
7. Sevgili, insanm yanmda olunea, Cemsid'in kadehi oluncs, boylesine
gtmli: mesut bir zaman olunea; arife bu demde
yiyip, icip, giiIiip oynama iirsstuu elden kecumemskur.
8. Eksiksiz zevk eyleyen, tam zevk alan aneak 0 rinttir ki; mert ve mesut
olarak bir eliyle Isle renkli kadehi obiir eliyle de sevgilinin biikliim
biikIiim ziilfiinii tutsr.
34
Hurriyet Kasidesi ile NefTnin kasidesi soyleyis tarzi (vurgu ve tonlama) baki
mmdan farkhdtr, <;iinkii Hurriyet Kasidesi 'nde hurriyet, NefTnin kasidesinde ise
Murat Han'm ovgttsu islenmistir, Temalarm farkh olmasi, soyleyis tarzmm da
farkh olmasma sebep olmaktadir,
b. Nef'i'nin kasidesi doneminin kaside gelenegi, devlet biiyiikIerini ovme
gelenegi ve doneminde yapilan bahar eglenceleri gelenegini yansitmaktadir,
Hurriyet Kasidesi 'nde de hurriyetten bahsedilmesi, donemin yonetiminin eles
tirilmesi ve nazirn ekli aym kalmakla birlikte kasidenin degitirilmesi
acrsmdan doneminin edebi, siyasi ve sosyal ozellikleriyle iliskilidir,
3. L Hurriyet Kasidesi 'ni olusturan birimlerin yerlerinin degitirilmesi iirin
akisim ve anlarmm bozmamaktadir, <;iinkii kasidede her birim kendi icinde an
lamhdir. Diger birimlere sarkmadan anlam, aym birim icinde baslar ve biter.
b. Hiiniyet Kasidesi 'ndeki birimleri anlamh birer biitiin hlUine getiren un
sur "hiirriyet" temastdir,
4. L Hl1triyet Kasiclesi'Din Yap1 0ze11ik1eri
31 beyitten olusmustur,
aa/ba/ca eklinde kafiye dnzenine sahiptir.
Hiirriyet temasi ilenmitir.
Aruz yazilmrsnr,
b. Hiirriyet Kasidesi'nin kaside nazim ekliyle yazilmasi divan iiri gele
neginin devam ettigini, buna ragmen hiirriyet gibi bir temanm ilenmesi nazirn
eklinin bir yenilik yapildigmi gostermektedir,
5. Hiirriyet Kasidesi 'ndeki "cihangirfule bir devlet bir lIiranen" ifade
si tariht bir degeri; "mUriivvet-mend olan mazluma el i 'llnetten",
as&--1 rahmet ihtilaf-, re'y-i ummmetten" ifadeleri de sosyal degerleri gostermek
tedir.
6. Hiirriyet Kasidesi 'ndeki hiirriyet temasi, Tanzimat Doneminin ana unsuru 01
rnasi dolaytsiyla deneminin sosyal ve siyasi gereekliglyle ilikilidir.
7. a Hiirriyet Kasidesi'nin temasi, hiirriyettir. Bu tema, divan iirinde ilenen
temalardan doneminin gercekligi yonuyle farkhdir,
b. Namik Kemal'in divan iirinden farkh olarak hiirriyet temasiru isleme
si, Tanzimat Donemiyle birlikte "birey"in on plana gostermektedir,
8. Hiirriyete Dogru ve Hiirriyet adh iirlerdeki hiirriyet temasi, iirin biitiiniine
yaytlarak ilenmitir. Hiirriyet Kasidesi 'nde ise, hiirriyet temasi birimler i
lenmistir,
3S
\_ ETKINLIK (
"HUrriyet" kavramJm
D
sizde duygu, dl1lflnce ve hayalleri dile ge
tiriniz.
9. "Yere dusmekle cevher SMa olmaz kadr u kiymetten" dizesi bir atasozu 01
mast dolayrsiyla "irsal-i mesel" sanan vardir,
"ittihad" ve "ihtilaf" siizciiklerinde ZIt anlamh olmalanndan dolayi "tezat" sa
nan: "cikar 1Is1lr- rahmet ihtilaf-t re'y-i iimmetten" dizesi Hz. Muhammed'e ait bir
hadis olmasi dolayisiyla "iktibas" sanati vardu.
10.
Vatan yolunda
(--: 1
toprak olmak
Hamiyyet karnyla
( r-y,-e-n-i-K-av-r-am-/-/
yogrulmak
ve Imgeler
11. HUrriyet Kasidesi'ni ilk akhm7,8 ilk gelen kavram, hayal ve
dUlflnceyi belirtiniz.
12. HUrriyet Kasidesi'nin size hissettirdiklerini belirtiniz.
13. Narruk Kemal, edebiyat tarihlerinde de amldig; gibi bir "vatan sairi'tdir,
Cunku iimriinii bu ugurda harcarms, eserlerini "vatan" merkezine oturtmustur,
14. a. Narrnk Kemal, doneminin yenilik yanhsi ve ilerici sahsiyetlerinden bi
risidir. Giinliik konusma dilinden yaptigi ahntilann yamsira, Tiirk siirinde a zama
na kadar gorulmemis hurriyet, esaret, vatan, kalb-i millet gibi kavram ve temala
n kullanmisur. Diiz yazilannda etkili bir iislup yaratrmstrr,
b. Namlk Kemal
Hayab
Narmk edim ona stut Pese vermistir. Bebest, II. Abdiilhamid doneminde
tniineccimbesthk yapml alan Mustafa Asrm Bey'dir. Annesini kiifiik yesuuie yi
tirince cocuklugunu dedesi AbdiiIIiitif Pese'nm yamnda, RumeIi ve Anadolu'nun
cesitli kentlerinde gecirdi. Bu yiizden ozel 6grenim gordii. Arepcu ve Ferscs og
rendi. I 8 yeslermde Istenbul'e babaswm yanma dondii.
36
1863reBsbteli Terciime Odest'na kiitip olarakgitdi. Dort ytl falItlgI bu gorev
strssmdu donemin onemli diiiiniir ve sanatp1arly1a tentsme olanagI bu1du.
1865'tekuru1an ve daha sonra Yeni Osman1I1ar Cemiyeti edtyl ortaya pkan Itti
fak-I Hamiyet edlt gizli demege kuuldi. Bir yandan da Tesvit-i Etkiir gazetesinde
hiikameti elestiren yeztlsr yazlyordu. Gazete, Yeni Osmenliler Cemiyeti'nin go
tiisleri aogruluisunde yaptIgI yaym sonucu 1867'de kepsttldt.
Nemik Kema1,lstanbul'dan uzsklesunlmsk icin Erzurum'a vali muavini olarak
stendt. Bu goreve gitmeyi cesitli engeller cikenp erte1edi ve Mustafa Feztl Pe
se'mn fagnsl iizerine Ziya Psse'yl bir1ikte Psris'e kecu. Bir siite sonra Londra'ya
geferek M. Fezil Pese'mn parasa1 destegiy1e Ali Suevi'nin Yeni Ostnsnhler adma
pkardlgI Muhbir gazetesinde yazmaya besledt. Ama Ali Suavi'y1e enlessmemesi
tizetine Muhbir'den eyttldt. 1868'degene M. Feztl Pss 'tun destegiyl Hiirriyet ed:
a1tmda besk bir gazete pkardl. geitli anl8mazlIk1ar sonucu, A vtupe 'de destek
siz kelince, 1870'te zaptiye nazm Hiisnii Pese'mn fagnsl iizerine istanbul'a don
dii.
Nuri, Reset ve Ebiizziyu Tevfik beylerle bir1ikte 1872'de lbret gazetesini kire
Iedi. Aymyl1 bureda pkan biryezis: iizetinegazete hukametr,;e dort ay siirey1e ka
petikh. Nemtk Kema1gene lstanbul'dan uzeklastmtmek icin Gelibo1u mutasamf
lIgma etend). Orada yazmaya balacb.gI Vatan Yahut Si1istre oyunu, 1873'te Ge
dikpes Tiyatrosu'nda sehnelendiginde balk: costutup oleylsre neden oldu. Bu he
beri Ibret gazetesinin yazrnasr iizerine 0 strsde lstanbul'a donmiis olan Nemik Ke
mal bitcok arkadaIyIa birlikte tutuklendi. Bu kez ka1ebentlikleMagosa'ya siirgii
ne gtmdetildi.
1876'da I. Mesrutiyet'in ilenmden sonra Istanbul's dondii. $ura-yl Devlet (De
nistey) iiyesi oldu. Ksnun-i Esasi'yi (Anayasa) hezirleyen kuru1da gorev skit.
1877 Osmenlt-Rus Saval cikmc II. Abdiilhamid'in Meclis-i Mebussn'i kapatma
Sl iizerine tutuklundt. Bes ay kadar tutuk1u keldtkten sonra Midilli AdasI'na siitiil
dii. 1879'da Midilli mutasamfi oldu. Aym gbtevle 1884'te Rodos, 1887'de Sekiz
Adest'ne gonderi1di. Ertesi YII burada Oldii ve Ge1ibolu'da Boleyit'de gomiildii.
Edebl kifiligi
Nemtk Kema1ilk siirlerini cocuk denecek yeslsid yazmaya beslenustu. lsten
bul'a ge1dikten sonra eski ve yeni kusaktsn seitletin bir araya ge1erek kurduklan
Enciimen-i uiirii'ya ve kimi divan seitlcrine nazire1er yezmtsut. Sinesi'yle tam
smcay degin, siirlerinde tasavvuf etkileri gottiliit. Bu donemde ozellikle Yenie
hirli A vni, Lcskotceh Galib gibi ssirlerden etkilenmistir. Sinesi'yle tanImasmdan
sonra siirletindeki icetik de degimitir.
Gtinliik konustne di1inden elmulenn yam sire, 0 zamana degin ge1enekse1 Turk
siirinde gonilmemis olan "hiutiyct ksvgsst ", "essret zinciri", "vatan ", "kslb-i mil
37
let" gibi yepyeni kavramIarIa birlikte, dogrudan dogruya diiiincenin ektsnlmesi
m amaflayan bit tiir "manzum nesir" olusturmustur. Bosne-Hersek Savalan, 93
Harbi gibi oleylenn yaratogl sonuclsr, onun yazdlgl vatan siirlerini etkilemistit.
Bu siirlerin en tsmmmslen arasmda "VveyIa", "Vatan Mersiyesi", "Vatan $arkl
si" ve "Hiittiyet Kssidesi" yer ehr. Nermk Kemal siirleriyle siir teknigine biiyiik
bir katklda bulunmus seytlmszse da giinler ifin alllImaml diri bir sesle konus
mu olmesi ve yepitlenne kattJgl yeni kavramIarIa Tiirk iirini divan iirinin edil
gen edasmdan kurtemnstir. Biitiin bu niteIikIer onun Vatan $airi olarak smlmesi
na yol afmltlr.
Tiyetro tiiriine ozellikle onem veren Nemik: Kernel, elu oyun yezmisur. Bir
yurtseverlik ve kebrsmenhk oyunu olan Vatan Yahut Silistre yelmz iiIke icin de
gil, Avrupa'da da ilgi uyandlnnl ve be dile cevrilmistir. Magosa'dayken yazdlgl
Giilnihal'de beskiye ve zulme karl duydugu tepkiyi dramatik bir bicimde dile ge
tirmistir. Oyunun sahnelenmesinde pek fok boliim sansiir tarafindan flkanImltlr.
Nemik Kemal yine Magosa'da yazdlgl AkifBey'de, yuttsever bir deniz subeyt
tun giireve kotugu suede kensmm kendisine bagllllk gostermeyisini snlstuken,
ahlaksal bir yorum da getirir. Zevelli Cocuk't goriicii yoluyle evIenmeye karl fl
kar. On bes perdelik Celaleddin Herzemsen, Nsmtk Kemal'in en begendigi ysptt:
olarak bilinir. Oyun, Mogollar'a kers: Islsm dimyesun koruyan Celaleddin Her
zemssh'tn kiiligi cevresinde gelisir. Bu eserdc Nemsk Kernel, Islem birligi diiiin
cesini kspsemlt bir bicimde sergilemistir. Nemik Kemsl'in ilk romam olan "jnti
bah" I876'da yeytmlentmsttt. Ruhsal cozumlemelerinin. bir olayt toplumsal ve bi
reysel yonleriyle gormeye fallmasmm yanl sirs, dJ diinya betimIemeIeriyIe de
Intibeh Tiirk romanmda bir balanglf seytlebilir. Elestittnenler Nsmik Kemel'in
bu romanda yiiksek bir edebf diizey tutusremedtgt goriiiinde birlesirler.
Dott YII sonrs yaylmladlgl "Cezmi", tarihsel bit romsndtr. Kinm senzedesi
Adil Girsy'm yaadlgl ak ve Cezmi'nin onu kuttermek: isterken gefirdigi seriiven
lerle gelisen romanda, Nemtk Kemel'in tam entemtyle Avrupa Romantizmi'nin er
kisinde okiugu izIenir. Nsnuk KemaI'in yesenu boyunca ilgi duydugu alanlardan
birisi de turihtir. Osmenlt lmperetortugu'nun Kutulus ve Yiikselis donemletini an
lattlgl Devr-i lstil yeytmlendigmd biiyiik: ilgi gormiitiir. I872'de flkan Evtsk-t
Perisen'de, Selahaddin Eyyubi, Fatih gibi tarihf kisilikleri, Berike-i Zeter'de lsten
bul'un sluusttu enlstir.
AhmedNiifiz takma edtyl yayJmIadlgl Silistre Muhsserssi ve Kanije, yine Os
msnlt tarihine iliskin kahramanllk oleylermt ele alan kitaplardlr. NamJk Kemal'in,
tarih konusunda en kapsamll p1Jmasl alan Osmanll Tarihi'nde, Hammer'in etki
sinde kaldlgl, yapltJn bilimsel olmaktan fok, egitici deger taldlgl konusunda go
riiIerileri siiriiImiitiir. Yanm kalan bu yapltm ilk baslml II. Abdiilhamid tarafin
38
dan yessklsnmistu. BUyiik Islam Tarihi edh yepumdeys Nemtk. Kemal, Ibn Hal
dun, Ibn Riid gibi yazar1ardan yarar1anml oldugum: belirtmistir. Nemik Kemel
romanr ve tiyatroyu top1umsa1 yaama soktugu gibi, edebiyat elestirisini de Ttir
kiye 'ye ilk getiren kii1erden biri olmustur.
En bnemli elestiri eserleri Tehrib-i Harabilt ile Takip'dir. Elestitiletinde csnlt,
dolays1z bir iislup kullsnmqtir. Tehrib-i Harabt, Ziya Psss'tun HaraMt edlt giil
destesine ksrst yaz1lm1 sert bir elestiti niteligindedit. Takip de yine eytu giJIdes
tenin ikinci ciIdini elestitir. Muksddeme-i Celal eletirisinde Nermk Kernel, Bst:
edebiyen ile Dogu edebiyetuu kll1'llBt1nn1, tiystro, roman tiJrleri iistiJnde dur
mustut. Nsmik Kemal gazeteci olarak da TiJrkkiiltiJriJ icinde onemli bir yet eht.
Doneminin hemen hemen biJtiJn yenilik ysnltst ve iletici gezetelerinde yazm1t1r.
Siyasal ve toplumssl sorunlardan edebiyet, sanat, dil ve kiJltiJr konulenne dek fok
feitli alanlarda yazd1g1 makalelerin seyts: 500 kederdir. Bunlarda diiz yaz1daki
iistim yetenegini ortaya koydugu ve fok etkili bir iislup yaratt1g1 kabul edilir.
Siyasi gih1Jflm
1868 yihnde Hiirriyet sdh gazetede yaymlanan bir makalesinde Nermk KemaI
Islem'tn balang1f donemletinde bir feit cumhuriyet oldugunu ve eger helktn
egemenligi ilkesi kabul edilirse, kimsenin bir cumhuriyet yonetimi kurulmasma
ksrs: gelme hekk: olmeyecegtm yszttusts.
Eserlm
~
Vatan Yahut Silistre, 1873 (yeni harfJerle, 1940)
Zsvellt Cocuk; 1873 (yeni harfler1e, 1940)
Akif Bey, 1874 (yeni hertlerle, 1958)
Celsleddin Hurzemseh, 1885 (yeni hsrilerle, 1977)
Kara Bela, 1908.
R011lBlJ
Intibsh, 1876 (yeni herilerle, 1944)
Cezmi, 1880 (yeni bertlerle, 1963)
EIestiri
Tahrib-i Harabfit, 1885
Takip, 1885
Renan Miidafaanamesi, 1908 (yeni hsrflerle, 1962)
lrfan Paa'ya Mektup, 1887
Mukaddeme-i Celal, 1888
39
Tarih kitaplan
Devr-i lstile, 1871
Barika-i Zafer, 1872
Evrek-t Perisen, 1872 (yeni harf1er1e, 1973)
Kenije, 1874
Silistte Muhssaresi, 1874 (yeni harf1er1e, 1946)
Osmsnli Terihi, 1889 (yeni harf1er1e, 3 ci1t, 1971-1974)
Biiyiik islam Terihi, 1975
Qesitli
Riiya, 1893.
2.METtN
1. fenadan> - dan: redif
____a
.......... beladan - a : yanm kafiye
____a
> -
___b
.......... cihane dan : redif
.......... kazadan -a : yanm kafiye
____,a
~ i i r i n ritmi, aruzun "mefillii/mef1Ulti/mefliilti/feilitin" kahbiyla saglanrmstir,
2. Terkibibent'teki soyleyis tam, Tanzimat Doneminin ikilemini ve cokmeye
baslayan bir imparatorlugun buhranh havasim yansitrnaktadir,
3. Terkibibent'teki birimler birbirine tema etrafmda birleserek baglanmisnr,
Son beyit ise, terkibentteki "vasIta" beytidir. Bu nedenle kafiyesi diger beyitier
den farkh ve kendi icindedir,
\.. ETKINLIK (
1. Grop: Bent olarak kaleme almrrusnr, 10 beyit ve bir vasIta beytinden olus
maktadir,
2. Grop: Bent olarak kaleme almrmsnr, 7 beyit ve bir vasita beytinden olusmak
tadir,
Her iki terkibibentte de aruz olcustt kullamlmisttr, aa/ba/ca... seklinde bir kafi
ye dtizenine sahiptir.
Her iki terkibibentte de bir usanma ve bikkinhk havasi vardir.
Ziya Pasa'nm bu nazim seklini kullanmasi divan siiri geleneginin etkisi altm
da oldugu gostermektedir,
4. Terkibibent'teki "adalet terazisi" ve "Hiima'mn golgesi" ifadeleri hem tari
hi hem de sosyal degerleri yansitan ifadelerdir.
5. Terkibent'in temasi "zamandan sikayet'fir, Imparatorlugun 19. yuzyildaki
buhranh donemiyle parelellik gostermektedir,
6. Her iki terkibibentte de "zamandan sikayet'femasr islenmistir,
7. Ziya Pasa'nm Terkibibent'inde dile getirdigi, eksik olan kisilerin olgunlan
cekememesi, akil sahiplerinin, dusunurlerin rahat bir yasam siiremedikleri
dusuncesi giiniimiizde de gecerliligini korumaktadrr,
8. "Kemal" ve "nakis" sozcukleri arasmda tezat, nakis insanlann yarasaya, ka
mil insanlann llga benzetilmesiyle tesbih sanati vardir,
"idrftk" ve "akil" ile "terazu" ve "siklet" sozcukleri arasmda tenasiip sanati vardir.
Ziya Pasa'rnn doneminin devlet ve siyaset iliskilerinde ehil olmayan kisilerin
yer almasma, kendisinin arka plana dusmesine ve ozellikle Batr'daki rnuthis ge
lismelerle kendi toplumunun degerleri arasmda sikisrnasma bir itirazi bu beyitler
de dile getirilmistir,
i. ETKINLIK (
1. Grup: Gerek Ziya Pasa'nm gerekse Bagdath Ruhi'nin terkibibendinde sos
yal hayattaki aksakhklara bir tepki soz konusudur.
2. Grup: Sadullah Pasa'rnn manzumesinde ise toplumdaki bazr deger yargilan
nm ve bilimsel geriligin artik degismesi gerektigi dile getirilmistir,
Terkibent bu acrdan Bau'nm her alanda hissedilmeye baslayan etkisiyle, yerli
degerler arasmdaki cansmayi gosterir.
9. Terkibent'in size hissettirdilderini belirtiniz.
10. Ziys PIlfS
Hayab
1825'te lstanbul'da dogdu. Galata Giimrugii 'nde katipJik yapan Erzurumlu Fe
rideddin Efendi'nin ogludur. Bayezit Riisdiyesi'ni bitirdi. Ozet detslerle Atepce ve
Fersce ogrendi. Bit siirc Sadaret Mektub-i Kalemi'nde falltl. 1855'te Mustafa Ra
sid Pusa aracl1lgwla sarayda Mabeyn Ketipligi'ne etendi. Bu suede Frenstzce og
tendi. Ali Pese sadrazam olunca saraydan uzeklustmldi.
1861'de Ktbtis, 1863'te Amasya Mutsssmii ve Meclis-i V]a-YI Ahkilm-l Ad
liye iiyesi oldu. 1865'te Yeni Osmenltler Cemiyeti'nc ksttldt. Yeniden Kibns'e ata
mnca 1867'de Nemik Kemal ile birlikte Londra'ya kaftl. Birlikte Yeni Osmenli
lsr'tn yaym otgent olan Hiittiyet gazetesini ysymlediler. Nemik Kemel'in aynlma
smdan sonra gazetenin sotumlulugunu iistJendi. 1870'te Cenevre'ye gitti. Ali Pa
p 'run oliuniinden sonra 1871 'de Istsnbul'e diindii.
41
1872-1876 srssmds. $ura-I Devlet iiyeligi ve maarifmiistearIIgI yepti. Anaya
say: hezirleyen Kanun-i Esasi edh kurumda gorevlendirildi. Birinci Mesrutiyet'in
iIanmdan sonra 1877'de vezir nitbesiyle once Sutiye Valiligi'ne ardmdan Adana
ValiIigi'ne etendi. 17 Mey: I880'de Adana'da yaamInI yitirdi.
BserleriIJin ~ e r i
Eserlerinde 2. AbdiiIhamit yonetimine klII'I ozgiirliikleri ve mesrutiyeti savun
duo Betihlesme yenhsi, yenilikci Tanzimat Edebiyen'mn onctileti eresmde yet sldt.
Neimk Kernel ve $inasi ile birlikte yeni Tiirk; edebiyeumn temelletini eui. Tiirk
edebiyatmm kendi gelenegine sahip {:IkmasmI istedi, siit ve yez: dilinin helkm di
Ii olmssi gerektigini savundu. $iirlerinde divan siir bicimlerini kullend: ama i{:erik
te hak, adalet, uygsrhk, hiirriyet gibi temalan isledi. "Terci-i Bend" ve "Terkib-i
Bend" isimli iki siirind ise insanm yUgISI ve gelfegi kavramanm olanaksIzIIgI,
Tann'nm mutIak egemenligi gibi metafizik konular iizerinde durdu. I874-I875'te
Arap, Fars ve Tiirk seirlerin siuletini "Herebet" adlI 3 eiItIik ansiklopedide topledt.
B8bca Bserleri
Zafemame (/868, diizyea siit)
Riiy (oliimiinden sonre, 1910)
Veraset Mektupleri (iiliimtinden sonre 1910)
Es'er-t Ziya (oltunimden sonra siir, 1881)
Endiiliis Tarihi
$iir ve inse makalesi
3.MEI1N
1. ........ wem -em: tam kafiye
___a
........ adem
___a
........ dem
___a
........ matem
___,a
........ mahrem
___a
........ hurrem
____a,
___b
........ halidir -dir: redif
........ mealidir -ali: zengin kafiye
___b
........ malidir
___b
___b
........ widir
........ mahrem -rem: zengin kafiye
___,a
........ hurrem
____,a
~ i i r , aruzun "metailiin/mefalliin/mefailiin/mefalliin" kahbiyla yazilrmsnr.
42
2. Kursi-i Istigrak ile Hurriyet Kasidesi siirlennin soyleyis tarzlannm fark1t 01
mast iirin temasiyla iliskilidir, <;iinkii tema, soyleyisi (vurgu ve tonlama) etkiler.
3. a. Daglarda Sarki Soyle iirinde anlattlanlar iirin butunune yayilrmstir,
Kursi-i Istigrak siirinde ise her birim ternayi kendi icinde tasimaktadir, Bu nedenle
Daglarda ~ a r k l Soyle adlt iirden bir birim cikanlmasr siirin biitiinliigiinii bozar.
b. Siirdeki her birim, temayi degiik yonlerden isleyen birer arac duru
mundadir,
4. ~ e y h Galip'in Museddes-i Mutekerrir adlt siiri a1tt dizeden olusan, son iki
dizesi her bentte tekrar edildigi icin mutekerrir olan bir museddes (alttlt) omegi
dir.
Kursi-i lstigrak adlt siir de aym yapiya sahiptir. Bu nazim seklinde ilk bent ken
di arasmda kafiyeli; diger bentlerin ilk dort dizesi serbest, son iki dizesi ilk bent
Ie kafiyelidir. (aaaaaa/bbbbaa....) Genellikle felsefi ve lasavvufi konular islenir,
5. Kursi-i Istigrak adlt iirde tarihi ve sosyal degerleri yansrtan ifadeler 4, 5, 6
ve 7. bentlerde dile getirilen tasavvufi ifadelerdir,
6. Kursi-i lstigrak adlt siirde dunyayi algilama yabast icindeki bireyin yalmzlt
gt. Museddes-i Miitekerrir'de ilahi ask, Hiirriyet Kasidesi'nde ise hiirriyet islen
mistir,
Kursi-i Istigrak'taki tema, daha onceki donernlerden farklt olarak "birey"in et
rafmda sekillenmistir, Bireyin dunyayi algilama cabasi Tanzimat aydmmdaki iki
lerni ve bunahrm da yansitmaktadir,
I_ ETKINLIK (
1. Gmp: Kursi-i lstigrak adlt siirin temasi, Allah'm birligidir,
2. Gmp: Atk Veysel'in siirinin temasi daAllah'm birligidir,
Tema, her iki siirde de Allah'm her eyde varhgmi gosterdigi ve her eye huk
mediciligi iizerine kurulmustur, Allah'm birligi temasi, divan iirindeki levhitler
de de islenirken, bireyin kendisini merkeze koyarak, kendi gozuyle anlatirru mo
dem donerne aittir. Cunku divan siirinde Allah'm birligi bireyden soyutlanarak,
genet bir algilayisla yansrtihr,
7. Siirde anlatilanlarla gunumuzde daha da siddetlenen sehir yasantisnun bogu
culugu ve giiriiltiisii ile gittikce yalrnzlasan insanm trajedisi arasmda bir iliski ku
rulabilir.
8. Verilen misralarda, siirin biitiiniinde de gorulen Tann-diinya-birey ucgeni an
latilmaktadrr. Tann'mn "01" emriyle dunyayi yaratmasi, yaratngi her eye kendi
43
sinden bir seyler gizlemesi ve insam da yaratilanlan seyredip kendi yuceligini ve
yaraticr gtictinti gormesi icin dunyayi bir temasagah kilmasi anlatilmaktadtr,
9. Kursi-i lstigrak adh iir nazim ekli bakimmdan divan iiri; anlatilanlar ba
kimmdan ise tasavvuf gelenegiyIe iliskilidir,
10. ~ i i r i n size hissettirdilderini belirtiniz.
11.ABDOLHAKHAM1T
2 Ocak 1852 giinii Istsnbul'de dogdu. Hekimbes: Abdiilhak MolIa'mn torunu,
tenmtms terihci ve Tahran biiyukelcisi. Hayrullah Efendi'nin ogludur. Bir yandan
mahalle mektebine ve rUtiyeye giderken, bir yandan da Yenyeh Tahsin Hoca i1e
Edremitli Bahaeddin Efendi'den oze! detsler eldi. 1862'de, 10 yestndeyken agabe
yi Nasuhi Bey ile bir1ikte Peris'te bu1unan babasmm yamna gitti ve bit siire orada
okuduktan sonra l864'te lstenbul'e dondu. Yusuun kiifiikliigiine kersm Babiali
Terciime Odesi 'nda falJtI. Bir yI1 sonra, Tahran Biiyiike1fi1igi 'ne atanan bebssty
1a birlikte Iren 'a gitti. OradaPessce agrendi. Babasmm Oliimii tizerine lstenbul'e do
nerek, 1867'de Ma1iye Miihimme Ka1emi'ne gitdi. $ura-YI Devlet ve Sadaret ka
lemlerinde cehsn. 1871 'de Fatma Hamm'le evlendi. 1876'da Paris Biiyiike1filigi
ikinci ketiptigine getiri1di. 1878'de Psris'te yayImlanan, Nesteren adlJ oyununda
halkm zalim bir hiikiimdara bnskeldumesun an1atmasmdan tehetstz olen II. Abdiil
hamit'in emriyle gotevden slmdi. 1881'de Giircistan'daPoti, 1882'de Yunanistan'da
Go10s, 1883'te Bombay baskonsoloslugune atandi. Bombay'dan gemiy1e Istnnbul's
donetken ugradIklan Beytut'tu ei Fatma Hemm aldii (1885) ve orada gomiildii.
Istenbul'un iti1af dev1etlerince iga1i iizerine Viyanaya gitti (1920). Burada bii
yiik maddi sikmti icinde yesedt. Daha sonra Ankara Hiikiimeti'nce yurda donmesi
sagiandl. 1928'de lstenbul milletveki1i olarak TBMMye girdi; bu gorevi oliimiine
degin siirdii. Abdiilhak Hamit siir yazmaya l8701erde beslsdt. Bu donemde Ebiiz
ziya Tevfik, Recaizade Mahmut Ekrem, Nemik Kemal gibi Tanzimat doneminin
yeni edebiyetcilsn arasmda yer eldt. Gerek ysbsnct di1 bilmesinin, gerekse yurtdi
smdeki gorevlerinin sagladIgI olanaklarla Beti edebiyatmm Shakespeare, Comeil
le ve Racine gibi yazar1anm yakmdan tsmdi ve yepulsnnm etkisinde knldi.
Dize ve uyak diizenlerinde degiiklik1er ysptt, heceye onem verdi. Divan ii
rindeki belirli konu1ann suunru amaya ceb gosterdi. Tema olarak giin1iik yeso
mI, doga ve insan iliskiletini de isledi. Lirik, epik ve felsefi siirler yezdi. Tiyetro
a1amnda Namik Kemal'in, daha sonra Butilt yazarlann oyunlanm omek sldi.
Abdiilhak Hamit, 12 Nisan 1937'de lstenbul'ds bldii.
Onemli Yap1tIan; "D1ii" (1886), "Hac1e" (1886), "Bir Sefilenin HasbIhiili"
(1886), "Biilii'den BiT Ses" (1911), "Validem" (1913), "Ilhsm-t Vatan" (1918),
"TayfalarGefidi" (1919), "Ruhlar" (1922), "Gerem": yezd: (1923). Oyun1an, "jf
li KIZ" (1874), "Sebr ii Sebat" (1875).
t " N L " ~ " YORUM"t"I,ji'" ]
1. AYDINLANMA FELSEFBSI
Aydm1anma fe1sefesi ya da 18. yiiZyl1 fe1sefeleri gene1 olerek insamn kendi
sinin, yessmm diizen1enmesini yeniden giindeme a1ml, hem diiiincenin hem de
top1umsa1 yaamm kbkli: degiim1ere ugrayacagl bir siitecin fikirse1/fe1sefi besle
tlCISI olmustur. Bu yiizYllm sonlenne dogru meydana ge1en Frensiz devrimi
(I789), ve srdmden gergek1een modemlesme siitecleri, diiiinsel enlsmde etkile
rini ve keynsklsruu aydm1anma felsefesinde bulmektsdir.
Din ya de Tentt merkezli toplutnssl yepuun ve diizenlemelerin yerini bu siire9
te akJ1 merkez1i toplumsel diizenlemeler araYI1 elir. Genis ve genel enlemiyle ay
dmlanma, Orta9ag'da hiikiim siiten diinya gbriisiine karl yeni bir diinya goriiii
niin ortaya ctktnsst ve temellendirilmesi olerek belirtilir. Bu yiiZYII yeni bir ideal
ile terih sahnesinde yer slit; bu idesle gore, skhn aydm1attIgi kesin dogru1ara ve
bilginin i1erlemesine dayanan entelektiiel bir kiiltiir egemen olmelidir ve bu kiil
tiir sonsuz bir sekilde i1erlemelidir. Boylece iler1eme ideali, insetnn ge1enegin kt
1e1iginden kurtulerek siirekli mutluluk ve ozgiirliik yolunda geliecegi dtisimcesi
ne deysndmltr.
Aydm1anma fe1sefesinin kaynagl Ronesans felsefesi ve ozeIlik1e de 17. yiizytl
fe1sefesinin ortaya koydugu iIke1erdir. Ronesans'tan itibaren diiiincenin tarihse1
otorite1erden kurtulmesi, bi1gi ve yesem hakkmda ak1a ve deneyime dayanmaya
beslemesi soz konusudur. 17. ytizytlds bu gelismelet sistemlcstirilip temel i1ke1e
re doniitiirii1meye beslenmis, rasyonalizmin belitginlestigi bu yiizyild aydm1an
ma fe1sefesinin diisiinsel temelleri bir an1amda hezulennnsur. Sekiilcrlesme ay
dm1anma felsefesinin ve gene1 anlamda eydtnlenmucthgm her tiir girisitninde te
mel olmus olan bir ytmelimdir.
18. ytizysl felsefesinde bir yanda rasyonaIizmin ore yandan empirizmin gii9Ien
mesi ve bun1ardan meydana ge1en teorik sonmlsrm yeni birtskim sentez1er1e esil
maya celtstlmast soz konusu olecskttr. Aydm1anma 9agl, eklm llgmda fe1sefenin
de yepyeni bir etkileyici1ik1e ortaya 9Iklma, yeygmlesmssme, yeni sentez1er1e
sistemetiklestitilmesine etki etmistir. Bu bekunden bu ytizyil "felsefe yiizytlt"
denmesi de soz konusudur.
Aydm1anma 9agl, 'ekil't kurucu ilke olarak benimseyetek, tiim toplumsa1 ya
amm ve diiiiniiiin buna gore sekillendirilmesine yonenilen donemdir. Kant, ay
dmlunmectligi, "skli kullanma cesareti" olarak tsntmlendtgmde, gene! olarak Ay
dm1anma 9agl'mn fe1sefesini vertnektedit. 18. yiizytldn Avrupa'da ortaya csktp
gelismis ve "eydmlsnme" fikriy1e yeygmlusmistir.
Kant, aydm1anma diisiincesinin kurucu ilkesi olan ekil konusunda soyle der:
4S
"Aydmlanma, insanm kendi sUfu ile diimii oldugu bit ergin olmama duru
mundan kuttultnestdtr. Bu ergin oImaYl durumu ise, insemn kendi 81lIm bir bes
kesuun kilevuzlugune besvuttnekstzm kullensmsytsidir. lte bu ergin olmsytse:
insan kendi sUfu ile diimiirur; bunun nedenini de eklm kendisinde degiI, f81at
81Iml beskestnm kllavuzIugu ve yerdutu olmsksizm kullenmak ksrerhugm: ve
yiirekliligini giisteremeyen insanda eremeluiu: Sepsre Aude! Aklml kendin kuI
lsnmsk ceseretini gbster! Sozi: simdi Aydmlanmanm psrolesi olmsktedu:"
Aydmlanma fagmm ana Iikri; 8111 aracllIglyla dogru bilgilere ulesilsbilecegi
ve bu dogru bilgi ile de toplumsal Y8amm duzenlenebilecegidir. Ote yandan bi
lim eletnndski onemli gelimeler de eydinlenme fagma tmctiliik eder ve bu fagda
aynca fok yogun yeni bilimseI gelismeler keydedilir. Daha 15.yiizyJ1dan itibaren
meydana gelmeye besleyen yeni keifIer ve icetler bu siireci hezutemu, bunun so
nunda da "ksrenltk fag" olerek. degerlendirilen Ortafag'm sonuna gelinmistir. De
ney ve gozlem, 811m uygulama araflan olsrek: bu donemde bilitnsel yontemin il
keleri biciminde ortaya pkml ve doga bilimlerinde onemli gelismelete ksynekhk
etmistir.
Dinde meydana gelen yenilesme hareketleri de, dinseI diistmcenin giderek ge
riletilmesi ve eydtnlenmscihkle birlikte kuruculuk ve egemenlik giicimii kaybet
mesiyIe sonuclsnmtstu: Ronesans ve reformlarla balayan bu gelimeler, eydtn
lsnmscthkle dorugun VaTml ve buradan itibaren modemite denilen siirecin oIu
umunu beurlsmisur. Bu siiref eydmlemecibkie ifadesini bulan koklii bit zihin
degiikIigi anlamma gelmektedir.
Newton ve Kopemik ile rum bir evren-diinya kavraYIl degiime ugraml, Des
cartes ve Kent gibi isimlerle bu degien zihniyetin felsefi diiiincesi gelitirilmi
til'. A vtupe 'deki endtistri devrimleri'de bu stirecin maddi temelini olusturmsktsdu.
Yeni ve bembesk toplumsal ve ekonomik iIikiler iferisinde yaamaya bssleyen
insenlsr, orteye flkan yeni diiiince bifimIeriyIe diinyaya bamb8ka gozIerIe b81
maya baIamlIardlr.Bunun sonucunda modem Y8amm temelIleri ettltmstsr. 1789
Frenstz ihtilalinin temelinde, Fmnstz aydmlanmaclllgmm belirleyici bir etkisi var
dir.
AydlDlanmanlD dolufunda ve gr:Jipnesinde belirleyici olan bazz isimler:
Newton
Kopemik
Galileo
Laplace
Dekert
Jean-Jacques Rousseau
Francis Bacon
David Hume
Immanuel Kant
Claudie Andrien Helvetius
Ettienne Bunnot de Condillac
Lois Rene de Caradeux de la Chalotais
Gothold Ephraim Lessing
Julien Offrey de Lamettrie
Thomas Hobbes
John Locke
Berkeley
Leibniz
Denis Diderot
dalambert
Voltaire
Montesquieu
Tanzimat'Ia birlikte edebiyatnmza giren "akJ1, deneyim, ilerleme" kaVIlllll1an
aydmlanma dUfincesiyle mkiHdir.
I_ ETKINLIK (
1. Gtup: KLAStslZM
17. ytizytid Fransa 'da ortaya flkan bir ekimdir. BOILEAU bu aklmm kUTUCU
su olarak kabul edilir. Klasikler Eski Yunan ve Latin edebiyetuu bilgi ve esin kay
nagl olarak benimsemislerdir. Temel olarak u ilke1ere deyemr:
Sanat, "insen tsbietins" onem vettneli, ona sevgi ve seyg: duymalldlr. Klasik
bir eser "skil" ve "segduyurye deyenmehdtr. Eser, "dil", "anlatlm" ve "sekil" de
en olguna varmaya fallmalldJr.
Klssikler, insanlann her zaman, her yerde, her toplumda aym duygu ve duun
cede olduklanm kabul ederler. Onun ifin eserlerinde degimez tipler yereurler.
Klasisizmde fiziksel ve sosyal fevre bnemli degi1dir; funku bunlar degikendir.
Bu aklmda, sanatta makemmeli bu1mak essstir. Mtikemmeli bulmak ise konu
nun sefiliinde degil, onun ele sluup enlstihsmdsdu. Onun ifin anadi1i en giize!
bicimde kullanmak da esas olmslidtr. Boylece klasikler giinltik:konusme dilinden
terkh kitabi bir dil kullenmtslsrdtt.
Sanatta sikt kurallann bulunmest ve senstctleru: bunlara uymest gerektigine
inanan klasikler, "uf birlik" kutelmm dogmssine neden olmuslerdir (Yer, zaman
ve eylem birligi)
Eserlerinin kahramanlanm hep soylu tabakadan secen klesikler, eserlerinde ka
47
ba ve cirkin sozlete de yer vermezler. "Ablske uygunluk" ilkesine stk: sikiye bag
ltdtrlst. Yepitlsnmn etkileyiei olmesuu , hos gitmesini, tarih biliminden eytile
bilmesini ve din dll konulara egilmesini temel ilke olarak kabul etmislerdit.
Edebiyat tiirii oleiek daha 90k tiystroyu, tiyatro tiirii olerek da trajedi ve kome
diyi benimsemislerdir.
B8hca temsilci1eri.:
Boileau (siit)
La Fontaine (fab])
Racine, Comeille (trajedi)
Moliere (komedi)
Madame de La Fayette (roman)
La Bruyere (karakterleriyle)
Bossuet (bitebet)
"Klssisizm; gllfici ragbeti degil, sfJrekli ragbeti arar". Andre aide.
2. Grup: ROMANTtzM
1830'lu ytllerde klasisizme tepki olarak dogmustur. Victor Hugo 'nun "Hems
ni" edu oyunuyla bir edebiyat ekum olarak beseny ulustmstu. I 789'da Frenstz
ihtilaliyle birlikte derebeylik ve aristokrasi 90kmii; yeni bit ysptlsnme ortaya 91k
ttusttr. Buna bagli olarak romantizm, yeni duygu, dtlsiince ve idealleri snlatmeyi
ama9Iaml, sanatm ve sanatpnm kurallardan kurtulup ozgiirlesmesini savunmu
tur.
A vrupa 'da 0 zamana kadar siiregelen Latin ve Yunan hayranlIgl yerini Shakes
peare, Goethe ve Schiller hayranlIgma btrskmistir.
Klasik ogretinin biitiin kurellen ytkilmts, Latin ve Yunan edebiyetlen yerine
Huistiyenhk mucizeleri, milJf efsanler ilenmi; konular ya terihten ya da giinJiik
olaylardan ctkunlttustu: Tabiat manzara/annrn, yerli ve ysbsnct torelerin betitn
lenmesine geni yer vetilmis, insan psikolojisinin soyut olarak ineelenmesi bits
kilerek. insanlar cevrelerinde incelenmis, insanm Isliihmdan once toplumun Isliihl
amacr on plana ehnmisttr. Klasik edebiystm sktl ve sagduyuya onem vermesine
karllIk, romantizmde hayal ve fanteziye geni yer verilmistir. Yazarlar eserlerin
de kisiliklerini gizlememisler. olaylar kersismde duygu ve goriilerini apk9a an
letmisierdtr. Romantik siirde, doga sevgisi; bireycilik; Orta9ag'a, yebsnct iilkele
re, Dogu 'ya hayranlIk; toplumsal geleneklere isyan; duygulara, dogaiistii giiclete,
riiyalara, ihtiraslara baglI1Jk dikkat ceker.
Znltklann uyumunu ilke olarak benimseyen romantikler heyeu gtizel, cirkin...
biitiin yonletiyle vermeye 9a1Jlrlar.
Klasiklerin onemsedig] din duygusuna geni yer veren romantiklerin kahra
manlannm dindsrdit. Din, her seyin gelip oldugunu soyledigi icin de
kahramanlar , genellikle kuskulu, iiziintiilii ve ksremserduler.
Edebiyat dilindeki kalIplaml kelimeler yerine, giinlUk konuma dilini kullan
maYl benimseyen romentiklet, her smitten insam da eserlerine konu olarak elmts
lerdtr.
Genel oIanm yerine ozeli, tipin yetine gozehc: olam secmislerdir. Ask, oliim,
tabiat en belli bash konular olarak dikkat Bu ekimde oyun tiirlerinden dram,
edebiyat tiirlerinden de roman gelismistir.
BBhca temsilci1eri:
Victor Hugo (Sefiller. Notre Dame 'in Ksmbutu, Cromwell, Hemani )
J.Jack Rousseau (Emile, ltiretler, Toplum Stizlesmesi)
Goethe (Faust)
Lamartine (Greziella)
A. Dumas Pere Silehsorlet, Monte Kristo Kontu)
A. Dumas Fils (Kemelyeh Kadmr-
Alfrede de Musset (siirletiyle)
Schiller ("Haydutlar" sdlt dremt ve denemeleriyle)
Lord Byron (Don Juan, diger siirleriyle)
Chateaubrian
Puskin
Shakespeare
Stendhal (Romantizmden realizme
Balzac (Romantizmden realizme
"Romantizm, agIayan yJ1dJz, inleyenrfizgar, iJrperen gece, kendinden geyen

Mussel
"Romanitzm, varbldann olduldanndan baka tarla olmadlgma, olmayacagma
iiziJlmektir",
A. Gide
Verilen ozelliklere gore, Tanzimat Donemi sairferinin sanatta faydayi on plan
da tutmalan klasisizmin bu donem siirinde tutunarnarnasina, buna ragmen daha
rahat hareket alam saglayan romantizmin etkili olmasma sebep olmustur,
2, konusu degismis: siire vatan, millet, ozgurluk, insan sevgisi, esitlik,
adalet gibi toplumsal kavramlar girmistir, Nazrm sckilleri degismemis, divan siiri
nazim sekilleri kullarurrnru surdurmustur, Olcu olarak aruz varhgirn devam ettir
mistir, Dilde ise eskiye gore bir sadelesme meydana gelmistir,
3, Kursi-i Istigrak siiri dismdakiler tema bakimmdan bir benzerlik sergilemektedir.
I_ ETKINLIK (
Tanzimat iirindeki tema1ardan. birini bir Dr yazunz.
( ( Tanzimat ]
BENZERLiKLER J
r-----------------------------------------.----..
: Kaside, terkibibenl ve miiseddes nazun eklinin, aruz Arllp(ta ve Farsca

,
I. v: _. __. . __. ..i
FARKLILIKLAR
r ------------ -----I r -.-----.---------::I
: Ask, labial, tasavvuf, ahlak, '-+- Tema __ : Hurriyet, esitlik, adalet, kanun, '
l.din l. ..!
r ------" - -. - .. -":::1
: Kaside, terkibibent, museddes ,
I. ..i -+-
Yapl -- I gibi nazim sekillerinin i
: iceriginin degimesi. :
\.... ------_. --.-'-- _.......
r-- ------------- --:-I r ----- ------ - -- - -'1
: Arapca ve Farsca kelime ve, Dil ve : Arapcave Farsea kelime ve ,
I aidlgl i -+-Anlatmi--! lamiamaiarm daha i
\.... . __
'sadebir dil,
.
:
. __
agrr bir dl!.:
. __._ L. __.. _. __ ......
:
s. kullandiklan nazim eklinin adim bashkta kullanmalan gelenekle
iliskili olmasma karsm, iirin eskisinden farkli olrnasi gelenekten aynl
diklan noktayi gostermektedir,
(jLCME J
1. (Y)
(D)
(Y)
2 ..... klasisizrn ve romantizm ......
50
3.
Mtintahabat-i Es'ar, ~ a i r Evlenmesi
[ ~ a m l ~ e m a l ]
: Vatan Yahut Silistre
4. Dogru cevap E secenegidir,
S. Tanzimat iiriyle birlikte iirimizde gerceklesen degimenin temel sebebi,
her alanda gorulen degiim ve Bat!' dan gelen fikirlerdir,
SI
,
"
4. OlAY ,-EVRESINDE OlUSAN METINlER
A. An/atmaya BallI Edebt Metinler
R O ~ A N
,_.-&
HAZIRLIK
1. Tanzimat'tan once Turk edebiyatmda mesneviler, destanlar, menkibeler, halk
hikayeleri ve masallar anlatmaya bagh edebi metinler olarak yer almaktadir,
Roman tiirii ise, Batr'dan gelen edebi tur olarak daha onceki donemde yer alan
tiirlerden yapi, tema, dil ve anlatim bakirmndan farkhhklar gostermektedir,
2. Eserinizde hangi konulan iflemek istedilinizi belirtiniz.
1.
Yash kadirnn
Dilber'i istemeye gitmesi
lmam'm yash kadimn
evine gelmesi
Dilber'in Latife'yle
diyalog
Dilber'in MustafaEfendi'nin
evinegeri goturulmesi
Dilber'in esircilere
satilmasi
Dilber'in evden
Dilber'in blUmti
kacmasi
2 Sami Pasazade Sezai'nin Tanzimat Donemi toplumundaki olaylardan, sosyal
yasamdan etkilendigi aciktir, Yazann, yaadlgl donemdeki olay ve kisilerle karst
lasma ihtimali donernin sosyal yasarrunda var olan halayikhktan dolayi mumkun
dur.
3. Romanda sizi en cok etkileyen bolumu belirtiniz.
52
I
4. Metindeki kisiler duygu, diiiince, konusma ve davrarns bakirmndan birey
sel nitelikler gosteren, olay orgusu ve icerigi ile birlikte ele ahnrp cozum
lenebilen, baska eserlerdeki benzerlerinden ayirt edilebilen karakterlerdir.
KARAKTER I;OZUMLEME TABLOSU
KARAKTER AD! Dilber Kadm Teravet
Karakterin/tipin en OzgtirIiigu icm OlUmU Yardimsever ve Acimasiz, sert biri
belirgin ozelligi bile goze alrrustrr, olusu. oluu.
nedir?
Karakter/tip olaylar
bir yolu Yardimct olmaya Acimasrzhguu
karsismda nasil bir
olarak gormektedir. cahsmaktadrr. surdurmektedir.
tavrr takmmaktadir?
Sosyal ortam ve
Sosyal ortam ve Sosyal ortam ve
OzgUrlUgti elinden
cevre bu
cevrenin karakter cevrenin karakter
ahnrmsnr,
karakter/tipi nasrl uzerinde bir etkisi tizerinde bir etkisi
etkilemistir?
yoktur. yoktur.
Bu karakterin/tipin
Diger karakter Diller karakter Dilber'in tizerinde
diger karakterler
uzerinde bir etkisi uzerinde bir etkisi bir etkisi vardir.
uzerinde etkisi var
yoktur, yoktur.
rrudir?
Bu karakterin/tipin
yerinde olsaydimz
Nasrl davranacagiruzi belirtiniz.
olaylar karsismda
nasrl davramrdmiz?
Sizce gercek
hayatta bu
OzgUrltigu icin Dilber Yardrm etmek
romandaki Acrmasiz, sert
gibi davranacaklar isteyen sefkath
karakter/tip gibi kisiler vardir,
vardir, insanlar vardrr.
davranan biri
olabilir mi?
5. Sergiizest romanmdaki mekilnlar:
Mustafa Efendi 'nin evi
Y1l1I kadmm evi
Satildrgi esircinin evi
Asaf Pasa'run konagi
Misir
Sergiizest romamndaki zaman:
- Gece
- 0 sabah
Romandaki rnekanlar olaylann yasandigi yerler olarak gecmekte ve tasvirlerle
anlatilmamaktadrr,
Zaman ise, belirtildigi gibi yaklasik olarak gosterilmekte ve herhangi bir aynn
tiya girilmemektedir,
53
6. L gore metindeki kisi, zaman ve mekan romandaki olaylann kim
ler arasmda, ne zaman ve nerede Yaandlgl gosterrnektedir,
b. Romandaki kisi, zaman ve rnekan arasmda herhangi bir uyumsuzluk soz
konusu degildir,
7. Metindeki teme! .;:atlma "esaret-hiirriyet" cansmasidrr.
8 L Romamn temasi "esaret meselesi"dir.
b. Serguzest; seruven, macera, birinin basmdan gelip gecen ey anlarmn
dadir, Bu bakimdan Dilber'in macerasmm anlatrlmasi yonuyle parelellik goster
mektedir.
c. Sergl1zet rornamnane ad verecelinizi belirtiniz.
9. Serguzest romarnndaki toplumsal bir sorun olan esirlik ile esaretin giiniimiiz
Ie ilikilendirrnek miirnkiin degildir,
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Bkz, Romantizm (Cokuve HeyecamDile Getiren Metinler
5. Etlrinlik
2. Grup:
REAL1zM(GERr;EKf;1LtK)
19. yiizylim ikinci yansmda romantizmin 8In duyguselhgme tepki olarak or
taya flkmI bir ekundtr.
1857 yilmde Gustave Fleubert'in "Madame Bovary" edh romanlyla, realiz
min, romantizm ksrsisind iistiinliik sagladIgI kabul edilmektedir.
Realizmde, duygu ve hayalleryerini, toplum ve insangeJfeklerine bireku. Konular
gerrekten elnur. Yesenen ve goz}enen geJfek biitiin fIplak1ItIyla anlatI1Ir. Bunun sag
lenmesi ifin gerektiginde anket gibi bezt sanat chI yontemlere bile besvurulmustur.
Bu sktmde, gerfegin snlettlmest icin kisiletin psikolojileri, onlann kisilikleri
ni etkileyen cevreterinin uuutum, icinde bulunduklan ortam eynntilsnyle verilir.
Onun icin de betimleme, realist yazarlarda en onemli anlatIm bicimi olarak dikket
r;:eker. Yalmzca yssenetun enleulmssms yonelen gerr;:ekfiler, o/ay/ar ve kisilet
kersismd tereisiz devremrlsr. Eser/erine kendi duygu, dnstmce ve yorumlanm
katmazlar. Yine, gerr;:ek hayatm enleulmssi esas o/dugu icin eser/erinde top/umun
sueden insanlanna restlemr. Eserlerinde daha r;:ok Y8amm olagan o/ay/anna yo
ne/dik/eri icin cok basit bir konu bile ele sltmp islenir.
Gerr;:ekfi yazar/ann okuyucuyu egitme gibi bit amar;:/an yoktur. Gozletn, eres
tutne ve beIge/ere dayanarak, yesenent nesnel bir sekikie ektermeyi amar;:lar/ar.
Gerr;:ekfi yazar/ar, bicim giizelligine fok onem vettnisler, dilde ve enletunde
siisten, ozentiden kecmmislsrdir.
54
BlJfhcs temsilciIeri:
Stendhsl (Kimuz ve Siyah, Panna Menestm)
Balzac (Goriot Bebe, Vadideki Zambak, Eugenie Grandet)
G. Flaubert (Madame Bovary)
Lev Tolstoy (Sava ve Ban, Dirilis, Anna Karenina)
Dostoyevski (SUf ve Ceza)
A. (:ehov (Vanya Deyi, Yisne Bahfesi)
M. $olohov (Ve Durgun Akerd: Don)
E. Hemingway ((:anlar Kimin /fin (:allyor)
I.Steinbeck (Gazap Uziimleti)
Herman Melville (Moby Dick)
Charles Dickens (Oliver Twist, David Copperfield)
Gogol (Miifetti, Olii Canlar)
Turganyev (Babalar ve aguIlar)
M.Gorki ((:ocuklugum, Benim Universitelerim, Ekmegimi Kezsmrken)
"Roman dedigin, bir lIZUlJ yol Uzt:riIJde cIolBfl:m1Bn bir aynadu. Bir babrmI
gijIderin maviJilini. bir babrsm yolun irili ufakh fukutiJumda birilanif falDuru
gikiJrsfin. Sonra daka1bp Mybesinde buaynaYJ tJlpysm abJaJcsrzlr1cla l1J1 suflaya
caksuuz? Aymw falDuru g{Jstiyor diye aynaya bbahat bu1mJIk olarmu? BiJyle
falDurlu fukur bulUDJJlJ yola, dabs cIojrusu sayan a1anasuu, k(>kma.mu. falDar fU
kurlan meydana getirmesini iJnlemeyen tmnizlik mUfet/ifiDe.....
Henri B.Stmdbal
Serguzest romanmm toplumsal bir sorun olan esareti ele almasi, toplumsal IS
laha cahsmasi, duygunun on planda olmasi romantizmin etkilerini gostermektedir.
Yine romanda toplum sorununun islenmesi, kisilerin psikolojilerinin, ~ e v r e l e
rinin tamtirm, siradan insanlara yer verilmesi ve anlatimda susten, ozentiden kaci
mlmasi realizmin etkilerini yansumaktadrr,
10. Temanm aile hayati etrafmda gelismesi, toplumu olusturan en kii<;:iik biri
min aile olmasmdan, aileyi etkileyen veya etkileyecek herhangi bir seyin toplumu
da etkileyecegi bilincinden kaynaklanmaktadir,
11. a. Metinde tiim olaylardan haberdar, her eyi bilen, ilahi bakis acisma sa
hip bir anlatici vardtr,
b. Anlatici romandaki kisileri, olaylan, ilahi bir bakis acisiyla anlatrrusnr,
12. a. Romanda islenen esaret meselesi, toplumsal bir sorun olarak islenmis ve
okuyucuyu bilgilendirrnek amaclannustir,
b. Tanzimat Donerni rornancilan, halki egitmeyi amacladiklan icin top
lumsal sorunlan, ahlaki degerleri ilemilerdir.
13. Serguzest romam, divan nesrine oranla daha sade bir dille kaleme ahnrms
tir, <;iinkii hitap edilen kitle halktir,
ss
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Serguzest romam isledigi esaret temasi, kullandigi dil ve roman tiirii
olmasi dolayisiyla donerninin sosyaI ve edebi ozelliklerini yansitmaktadrr,
2. Grup: Romandaki esir ticareti ve halayikhk yerli ve mahalli unsurlardir,
Bu ozelliklerden dolayi Serguzest romarn, tarihi bir beIge ozelligi tasimaktadir,
14. a.Sarnipapzade Sezai (1860-1936)
1860'ta istanbul'da dogdu. Devrin i1eri ge1en isim1erinden Sami Pess'mn oglu
duro Ozel ogrenim gordii. Yirmi yesme kadar resmi bir gorev elmeyip, edebiyat
konusundaki bilgilerini ertumsyt tercih etti. 1880'de EvkafNezareti Mektubi Ke
lemine memur oldu. Babasmm Oliimiinden sonra da Londra elfiligi ikinci katipli
gine atanan Seziyi, orada kaldlgl dart ytl boyunca ingiliz ve Frenstz edebiyatlan
tu yakmdan izledi. Elcilikteki gotevinden istifa ederek istanbul'a dondiigiinde is
tisere Odesi 'na memur oldu. Yedi ytl siiren bu ikinci donem memuriyetinde
(1885-1901) sensum olgunlsstttdt. Sergiizet roment yiiziinden goz hapsine ehn
dlgml dtisimerek bundan kurtulmak icin Paris'e gitti ve Mesnuiyet'in ilanma ka
dar da oradaksldt (1908). istanbuJ'adondiigiinde Madrit elcisi olarak gorevlendi
rikii. Birinci Diinye Saval b8laymca Madrit'ten Isvicre'ye gecti, savam sonuna
kadar burada keldt. Miitareke devrinde emekli olarak istanbul'a dondt: (1921).
Son ytllertnde kendisine, Biiyiik Millet Meclisi'nin karanyla "Hidemet-t Vataniy
ye tertibinden maa baglandl (1927) ve 26 Nisan 1936 tarihinde lstsnbul'de Oldii.
BSBRLERl
Romen.Sergiizest
Hikaye:Kiifiik:jeyler.
Oyun.Sit
Arestmne.Rumuzu'l-Edeb
Mektup-SohbettIclel
b. Sami Pasazade Sezai'nin Serguzest adh romarn, iledigi esaret temasi ve rea
lizm etkilerinden dolayi Tanzimat Doneminin onemli eserleri arasmdadrr,
ingiliz ve Fransiz
edebiyatlanm tamnusnr,
Donemine uyarak sade
Romantizm ve realizmden
bir dil kullanm isur,
etkilenmistir,

-.......
I
--
Batth tiirlerdeeser
Sami Pasazade

Toplumsorunlanm
vermistir, Sezai
islemistir,
I_ ETKINLIK (
y lIlAIAJDlz bikAyeyi slIllfta okuyunuz.
2. ME'I1N
1. a. Metnin olay orgiisii su sekildedir:
- Canan'rn satin ahnmasi
- Felatun Bey'in Polin'i ile birlikte olmaya baslamasi
- Can'm Rakim'a ll.lk olmasi
- Rakim' in Felatun ile karsilasmasi
- Rakim'm eve donmesi
- Jozefinonun Rakim'rn evine gelmesi
- Felatun'un mutasamf olmasi
- Can'm iyilesip evlenmesi
- Raknn'm Canan'Ia evlenmesi
b. Yazann romanda goruslerini belirtmesi roman teknigi acismdan buyuk
bir kusurdur. Yine yazann bu tarz miidahaleleri okuyucuyu egitme amaci guttu
giinden olay orgusunun sekillendirilmesinde etkilidir.
2 Romandaki kahramanlar Tanzimat Doneminin sosyal gercekligine uygun
duro 0 donemdeki mirasyedi tiplerin Batih ya!jam tarzmi benimseyip romandaki
gibi olaylarla karsilasmasi mumkundur,
3. Metindeki kisiler (Felatun, Rakim) belirli davramslar sergileyen, zihniyeti ve
cevreyi temsil eden. benzerleri baska metinlerde de bulunan tiplerdir.
KARAKTER C;:OZUMLEMETABLOSU
KARAKTER ADI
Karakterin/tipin en
belirgin ozellig! nedir?
Sosyal ortam ve cevre bu
karakteri/tipi nasil etkilemistir?
Bu karakter/tip olaylar
karsismda nasrl bir tavir
takmmaktadir?
Bu karakterin/tipin diger karak
terler iizerinde etkisi var rmdtr?
Bu karakterin/tipin yerinde
olsaydmiz olaylar karst
smda nasil davrarurdnuz?
Sizee gercek hayatta bu
romandaki karakter/tip gibi
davranan biri olabilir mi?
Felatun Bey
Mirasyedi
birisidir.
Mirasyedi,

se eo olmusiur.
Kendini
birakrmstrr,
Yoktur.
Rakrm Efendi
bir



sa lam! tIT.
Daha dikkatli
davranmaktadir,
Can. Canan ve
Jozefino iizerinde
etkisi vardir;
Canan Jozefino
Sevgisini sak- Dost canhsi
layan birisidir, birisidir.
OzgiirIiigii Elkisi
ahnnustir, yoktur,
Olaylar kar
C;:aresiz
Jsmda belirii
kalmaktadu.
bir tavn yoktur.
Etkisi Etkisi
yoktur. yoktur,
Olaylar karsismda nasil davranacaguuzi belirtiniz.
Dost canhsr
Mirasyedi Cahskan Caresiz
insanlar
kisiler vardir, kisiler vardir. kisiler vardir,
vardrr.
57
4. Karikatiirdeki fesli kisi, geleneksel yasamm temsilcisi Rkun'I, filtr apkah
kii ise Batih yasamm temsilcisi Felatun'u karsrlamaktadir,
(Bunaglke roman
d a1rj
olaylara uygunbir diyalog yavDlZ.)
,.. ETKINLIK (
1. Grup: Romandaki mekanlar sunlardm
- Hendekbasi
- Rakim'm evi.
Romanda mekanlar, tasvirlerle anlanlmarrns, sadece olaylann g ~ t i ~ i yerler
olarak amlrrusnr,
2. Grup: Romanda "aksam, ikindi" gibi aynntisiz zaman ifade eden sozcukler
kullamlrmsnr.
Romandaki mekan ve zaman arasmda bir uyumsuzluk soz konusu degildir,
5.
Dogu Batl
1 1
Tema
Yanhs Banhlasma
6. Romandaki Rakim Efendi ve Canan, romantizmi en iyi ifade eden kahra
manlardrr, Rakim'in geleneklerine bagh yapisi ile Canan'm ona duydugu ask ro
mantizmin ilkeleriyle ortttsmektedir,
7. Romandaki en onernli toplumsal sorun, yanhs Banhlasmadir, Kendi milli
ktilttiriinti bir yana birakip, Banh ktilttirlere koru korune baghhk bugtin icin de soz
konusudur.
8. Romanda ~ olaylan, temayt g6z lmUnde bulundurarak D8SI1 bir ~
gerc;:eklereceAinizj belirtiniz.
9. a. Felatun'un basma gelenler ile Rakim'm sergiledigi durus, Ahmet Mithat
Efendi 'nin ahlaki ve sosyal sorunlarla ilgili fikirlerini okuyucuya aktarmaktadir,
<;tinkti okuyucuyu egitmek amaclannusnr,
b. Tanzimat Donemi romancilarma gore, roman, halki egitmek, ona ders
ler vermek icin kullarulabilecek bir aractir, Sanatta faydayi bu sebeple on planda
tutmuslardir,
10. Romanm halka hitap etmesi sebebiyle romanda konusma dili unsurlanyla
birlikte sade, bir dil kullamlrmstrr,
58
11. Donemindeki sosyal bir sorunu yansitmasi, romanm tarihi bir beige degeri
tasimasnn saglamaktadrr.
12. a.Abmet MitbstBfetJdi
Ahmet Mithat Eiendi, (d:1844 - 0:1912) asl1adl Ahmet olan Tiirk yazar. Baba
suun oliimii iizerine focuk y a ~ t a faIImaya blllamltIr. 1854 ythnd agabeyinin
gore vi doleytstylt: bulundugu Vidin'e gitmi ve orada bllladlgl ogrenimine Top
hane Slbyan Mektebi 'nde devam etmistir. 1863 ytlmde Ni Riitiyesi 'ni bitirerek
Ruscuk'e bir devlet dairesine memur olarak etentmstu, 9aIItItI donemde Prensiz
caYlogrenmi ve bu nedenle Tuna Valisi Mithat Psse'mn takdirini kezenmistir.
Bunun iizetine sd: Ahmet Mithat olarak entlmeye beslentr.
Yazann Tuna gazetesinde yezilsn ysymlemistu: 1869 ythnde Mithat Pes
Bagdat Yaliligi'ne atanmca 0 da onunla birlikte gitmistir. Bagdat'ta hem gazete
yonetmenligi yapml hem de sanat okulu ogrencileri icin dets kitebt heztrlemisur.
1891 yilmde eilevi sebepletden donmek zorunda kaldlgllstanbul'da kendi matba
ahanesini kurmus ve eserlerini besmssttr. Kendi bastlgl eserlerinin yentssre gaze
terlerde de yeztlen flkml ve 1873 ytlmds. yazdIgI yazllar tiedeni ile Rodos'a sti
riiImiitiir. Abdtileziz'in olmesi iizerine lstanbul'a geri donmii ve saraya girerek
vak'aniivislik gore vine getirilmistir.
Emekliligi stresinde Dariilfiinun'da ogretmenlik yeptp ve Deriisseieke'ya gef
mistir. Ogretmenlik gorevi esnssmde burada heyeum keybetmistir. Ahmet Mithat
roman hik5.ye oyun gibi oldukce cesitli tiuierde esetler vettnistir.
ESERLER1: Leteit-i Riveyet, Hasan Mellah, Hiiseyin Fellah, Felstun Bey'le
Rekim Efendi, Heniiz On Yedi Yamda, Diitdene Hemm, Jon Tiirk...
Tanzimat Doneminin
en onemli yazandrr,
Geneedebiyatcilan etrafmda
Toplumsal konulan ilemitir.
toplarmstir,
Tanzimat Doneminin
en cok eser veren
yazandrr.
Ahmet Mithat
Efendi
_ Sadebir dil kullanmlt1r
59
b. Felatun Bey ile Rakim Efendi, Ahmet Mihtat Efendi'nin toplumsal bir sorun
olan yanhs Batihlasmayi islemesi, halki egitmeyi amaclamasi ve sade bir kullaml
masi dolayrsiyla yazanyla ilikilidir.
. =
(
ANLAMA YORUMLAMA . .]
I_ ETKINLIK (
Serguzest ve Felatun Bey ile Raklm Efendi romanian donemlerindeki sosyal
sorunlar olan esaret ve yanhs Banhlasmayi islemeleri, roman gibi yeni bir edebi
turle yazrlmalan, sade bir kullanmalan ve sanatta faydayi gozetrneleri dolayisiyla
donemleriyle iliskilendirilebilir,
2 Aym temayi islemelerine karsm eserlerin farkhhgi, hem sanatcmm kendi tis
lubuyla hem de kullarulan tekniklerin (sinema, hikaye, roman, tiyatro...) farkh 01
masmdan kaynaklanmaktadrr,
3. Serguzest ve Felatun Bey ile Rakim Efendi romanian, anlatmaya bagh ede
bi metinler olmasi ve olay cevresinde gelismesi dolayisiyla destan, masal, halk hi
kayesi ve mesneviyIe iliskilendirilebilir,
4.
Destan Masal Mesnevi Roman
Hayal!ve oJaganti,tii Hayali ve olaganusn; Hayal! ve olaganustu Gercekci,
ozelikleresahip ozeliklere sahip ozeliklere sahip betimlenrnis
mekanlar mekiinlar mekanlar mekiinlar
Belirsiz zaman Belirsiz zaman Belirsiz zaman Belirli ve dolayh
ifadeleri ifadeleri ifadeleri zamanifadeleri
\_ ETKINLIK (
Serguzest ve Felatun Bey ile Rakim Efendi romanian, bu edebi turun TUrk ede
biyatma yeni girmis olmasi dolayisiyla teknik bakimdan zayif, hikaye ile roman
arasmda bir yere sahiptir. Dil, daha onceki donemlere gore daha sadedir. Roman
larda toplumsaI sorunlar, toplumu egitmek ve ona bilgi vermek arnac guduldugu
icin agirliktadrr, Bu durum romanlann sanatsal yonunun geri planda kalrnasma ve
teknik bakimdan kusurlu olmasma neden olmaktadir,
60
iJLCME DE(;ERLENDIRME 1
1. (Y)
(D)
(D)
2 ... iIahi. ..
...romantizm, realizm...
3. Dogru cevap E secenegidir.
4. Destandaki mekanla romandaki mekarnn ortak yonu, yapryi olusturan bir un
sur olmasi ve olaylann yasandrgi yeri gostermesidir,
Farkhhk ise destanda hayali ya da olaganustu mekanlar kullamlmasi, buna kar
sin romandaki mekanlann gercek mekanlar olmasidir,
61
B. GiJstermeye Ball, Edebt Metin/er
T/YA'tRO
HAZIRLIK
1_-4
1. "Tiyatro, biiyiiklerin mektebidir," ve "Tiyatro bir ahlak muessesesidir," ifa
deleri tiyatronun egiticiligi ve bilgilendiriciligini ifade etrnek icin soylenrrnstir,
2.
GelenekselTiyatro:
Yazih bir metne dayanmayan, olarak ve herhangi bir sahne yaplsl
gerektirmeyen, yanhs anlamalar iizerine kurulu, karagoz, meddah, or
ta oyunu ve koy seyirlik oyunlanndan olusan, kokeni Orta Asya'ya dayanan tiyat
rodur.
Modem Tiyatro:
Yazih bir metne dayanan, sahne yapisi olan, dram, trajedi ve komedi gibi alt
tiirlere aynlan, Yunanistan' daki Dionysos enliklerine dayanan tiyatrodur.
I_ ETK/NLIK (
1.MBTIN
Bvlenmeai adh tiyatro metDiDi 8DI1fta een
1end
mmz.
1. Metnin temsilinde rol alan tlgrencilerle temsil ettikleri kisiler arasmda "kur
maca"nm smirlan icinde bir gerceklik soz konusudur.
I_ ETK/NL/K (
1. Grup: Ikinci sahnede gelinin yola sahnede gelinin eve gel
mesi, dorduncu sahnede gelinin geliglyle yasananlar, besinci sahnede yine gelinin
gelisiyle yasananlar anlatilmaktadrr,
2. Grup: Altmci sahnede mahalledekilerin eve gelmesi, yedinci sahnede mahal
lelilerin eve gelisiyle yasananlar anlatilrmsnr.
Sahne sahnede yasananlar bitirilmeden yapildig; kusurludur.
Sahneler bu ynzden ara bashklar gibi kalmisnr.
62
2 Tiyatroda anlatilanlar Tanzimat Doneminde gorucu usuliiyle evlilige bir
elestiri niteligi taldlgl icin doneminin gercekligiyle iliskilidir,
3. Sair Evlenmesi OOh tiyatro eseri doneminde yasanan gerceklikler iizerine ku
rulu oldugu icin tarihi bir beIge niteligi tasunaktadir,
4. Olay OrgUslt bakkJndaki dUflncelerinizi. belirtiniz.
5. Metindeki kisiler duygu, diiiince, konusma ve davrams bakirmndan birey
sel nitelikler gosteren, olay orgiisii ve ile birlikte ele ahmp
lenebilen, baska eserlerdeki benzerlerlnden ayirt edilebilen karakterlerdir.
KARAKTER f;OZUMLEME TABLOSU
KARAKTER ADI Miitak Bey Zlbll dudu HabbeKadm Ebullaklaka
Karakterin/tipin en Heyecanh, Saf rnizach
Acikgoz' Firsatcr bir
belirgin nedir? aceleci birisidir. birisidir.
birisidir. kisidir,
Karakterin/tipin olaylar
karsismdaki tavn nasildir?

Fayda
gOzetmektedir.
Karakter/tip eserden
eserin
ve yapismda
Yapl bozulur, Yap; bozulur, Yapi bozulur. Yapi bozuJur.
nasil bir olur?
Sosyal ortarn ve
bu karakterler Uzerinde
Vardir, Yoktur. Yoktur. Yoktur.
etkisi var midir?
Bu karakterin/tipin diger
karakterler Uzerinde etkisi Yoktur. Yoktur, Yoktur. Yoktur.
var rmdir?
Bu karakterin/tipin yerinde
olsaydmizolaylar kaTlsmda
Olaylar karsismda nasil davranacagrmzi belirtiniz.
nasil davramrdiruz?
Metninyazildigr donemde
ve gercek hayatta bu
Olabilir. Olabilir. Olabilir. Olabilir.
eserdeki karater/tip gibi
davranan biri olabilir mi?
6. Evlenmesi'nde rnekanla ilgili ifadeler yoktur. Fakat yasanan olaylardan
hareketle rnekarun Mustak Bey'in evi oldugu anlasrlmaktadrr, Bu bakimdan me
kamn gerceklikle iliskisi vardir,
7. Verilen emaya gore, olaylar, belli bir zamanda, belli bir mekanda ve belli
kisiler arasmda yasarur,
63
,.. ETKINLIK (
1. Grup: Sair Evlenmesi'nin ternasi "gorucu usulunun yanhhgl"dlf.
2. Grup: Isledigi tema dolayrsiyla halki egitmek, bilgilendirmek amaclanrmsnr,
Bu bakimlardan temanm hem sosyal hayatla hem de gerceklikle iliskisi vardir,
8.
TURK TlYATROSU
!-__II__
l
Modem Tiirk
Geleneksel Turk
Tiyatrosu
Tiyatrosu
~
~
Orta Oyunu
~ a i r
Karagoz
Evlenmesi
9. Eserde konusma dili ozellikleri gorulmektedir, Bu ozellikler yazann halka
hitap ettiginin de bir gostergesidir,
10. Sair Evlenmesi'nin temasi olan gorucu usulu bugun de varhgim devam et
tirmektedir. Fakat eski donemlere oranla bugiin gorucu usulunun daha da azaldigi
gorulrnektedir.
11. Bkz. Ogretici Metinler-,sinasi
2.MET1N
I_ ETKINLIK (
Zavalh Cocuk adh tiyatroyu smifta canlandmmz,
1. a. Metnin olay orgiisii u sekildedit:
- Sefika'run P8a tarafmdan istenmesi
- Halil Bey ile Tahire Hamm'm durumu konusmasi
- Seflka'nm Tahire Harnm'a Ata'YI sevdigini soylernesi
- Sefika'nm verem olmasi
- Ata'mn intihar etmesi
b. Zavalh <;ocuk adh tiyatroyu nasil sonlandJracalmm belirtiniz.
2 Zavalh Cocuk'ta yasananlann Tanzimat Donemindeki sosyal yasamda go
riilmesi miimkiin oldugundan metnin, doneminin gercekligiyle iliskisi vardir,
3. Zavalh Cocuk'ta "suslti bir oda" ve "diger oda" mekan olarak gecmektedir,
Zaman ile ilgili ise herhangi bir ifade mevcut degildir,
64
4. Edebi eserler, yazann kurrnaca gercekliginin icinde yapi unsurlanyla (kisi,
zaman, mekan, olay orgusu) bir billiln oldugu icin, bu unsurlardan herhangi biri
nin degistirilmesi eserin anlammda bir degiiklige sebep olur.
S. Zavalh Cocuk adh metindeki olay orgusunun yasandig: zamanla, metnin ya
zlidlgl donem arasmda siki bir iliki vardir, <;iinkil edebi eserler, yazildiklan do
nemin zihniyetini banndmr, Bu nedenle bir edebi eserin, yazrldig; donemden ba
gimsiz dusunulmesi mumkun degildir,
6. Metindeki kisiler duygu, dililnce, konusma ve davrarns bakimmdan birey
sel nitelikler gosteren, olay orgusu ve ile birlikte ele ahmp cozum
lenebilen, baska eserlerdeki benzerlerinden ayirt edilebilen karakterlerdir.
KARAKTER C;:OZUMLEME TABLOSU
KARAKTER AD! Halll Bey Tahire Hamm
Karakterin/tipin en
Anlayish arna Fedakar
Anlayrsh birisidir.
belirgin ozelligi nedir?
caresiz birisidir. birisidir,
Karakterin/tipinolaylar
Caresizdir, C;aresizdir. C;:aresizdir.
karsismdaki tavn nasildir?
Sosyal ortarn ve yevre bu
Sevgisine
karakteri/tipi nasil
Etkisi yoktur. Etkisi yoktur.
mal olmustur,
etkilemistir?
Bu karakterin/tipin diger
iizerinde uzerinde Ata iizerinde
karakterler iizerinde etkisi
etkisi vardu, etkisi vardtr, etkisi vardir,
var rmdir?
Bu karakterin/tipin yerinde
olsaydmiz olaylarkarsismda
Olaylar karsismda nasil davranacagimzr belirtiniz.
nasil davramrdmiz?
Sizce gercek hayatta bu
tiyatrodaki karakter/tip
Olabilir. Olabilir. Olabilir.
gibi davranan biri olabilir
mi?
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Zavalh Cocuk adh metnin temasi "gOriicii usuliiniln yanhhgl"dlr.
2. Grup: Zavalh Cocuk adh metnin yazihs amaci, halki egitmektir,
Metindeki terna, eserin yazildrgi donemde karsilasilabilecek bir durum oldugu
icin hem sosyal gerceklikle hem de halki egitmekle iliskilidir,
6S
I
7. Zavalli Cocuk adh metinde, daha onceki donemlere gore daha sade bir dil
kullamlrmsnr, Evlenmesi 'nde oldugu gibi yerel soyleyis ozelliklerine yer ve
rilmemistir, Bunun sebebi Evlenmesi adh metnin komedi unsurlanyla, Zaval
It Cocuk'un ise dram unsurlanyla kaleme almrms olmasidir,
8. Zavalh Cocuk adli metinde "gelenek - modemite" cansmasr vardir, Ev
lenmesi adh metinde de aym catisma gorulmektedir, Bu catisma Tanzimat toplu
munun sosyal yasantismda gorulen Dogu - Bah ikileminin dogal bir sonucudur.
9. a. Bkz. Tan
zimat
Dlmemi ve Heyecam Dile Getinm MetiDler
Tanzimat Doneminin
oncu sanatcilanndandir,
roman, tiyatro, elestiri, makale,
Gazetecilikyapml trr. ]
fikra tiirlerinde eserler vermistir,
b. Yukandaki ozelliklerle, Zavallt Cocuk adh metinde islenen, sosyal bir konu
olan "gtiriicU usuliiniln yanltltgl" temasi Narmk Kemal'in edebi tizelIikleriyle or
tiimektedir.
. ,
ANLAMA YORUMLAMA
[
. - ..J
\_ ETKINLIK (
Bvlenmesi ve Zavalh c;ocuk adh metiDlerden belirlediliniz b(lIUmleri 81
mfta ca
n1
andll'JD1Z,
I. Evlenmesi'ndeki isim sembolizasyonuna gore isimlerin anlamlan un
lardir,
MUtak: ozleyen, can atan.
Ziba: siislii, ozentili, (dudu sozciigii ise, tftti (papagan) stizciigiiniin TUrk
cedeki halidir.)
Habbe: hileci, hile yapan
BblJUakiaka' konusanlann, gevezelerin babasi,
Buna gOre gUnumuz D881l bir isim1endirme yapacaPJZl be1irtiniz.
66
2. BATILl ANLAMDA TORK 71YA7ROSU
Turk helkt Batl modelinde tiyatroyla ezmhklenn sundugu tiyatrogasteri/eriyo
/uy/a bir o/r;ude tsiustyordu. Osmsnli ssrey: ise yabancl topluluklenn gostetilerinc
biiyiik onem vennistir, Bah tiyatrosunu Tiirk helkinden daha once benimsemistir.
Bsu tiyatrosunun Tiirk kiiItiiriine tam anlam.Jy/a sktenlmesi Tanzimat'ta o/umu
tur. Beti tiyatrosunun, /839 Tanzimat Permeni'nm ongordiiguilkeler dogrultusun
daBeu 'ya yonelen Ostnsnlt toplumunagirisi, gelenekse/ Tiirk tiyatrosuna bit yen
dan bircok olumlu katkJda buJunurken, bir yandan da onun r;agda dogrulruda. ge
lismesini engeliemistir. Bah modeli tiyatronun benimsenmesiyle Tiirk tiyatrosuna
yeni bit yoneli icine girmistir. Her seyden once tiyatro da yszih metne ger;ilmi,
yebenct yazar/arcIan yspilsn r;eviri ve uyar/amalar yanmda Tiirk yazarlan da oyun
yazmaya beslemisler; boylece Bah 'ya omnIar;ok ger; de o/sabir dram gelenegi bes
lsnusttr. Bah modelinde tiyatronun Tiirkiye'yege/mesi sonucunda r;err;eve sahneli
yeni tiyatroysptlsn kurulmu, toplulukIar bu tiysirolerde diizenIi o/arakoyun ser
giIemeye beslemislerdir. Boylece tiyatroyu kutumsellestume yoniinde onemli bir
adrm sulttnsur. Bah tiyatrosumodelini benimseyen Ttirk tiyatrosunun gelisimi r;ok
genel biryeklessml iki aamada ince1enebilir. Tanzimat Ferrnam'mn ilemyle, Tiir
kiye Cumhuriyeti'ninkurulmasl arasmda (1839- 1923) yet alanhaZlrIJk 8amas/ ve
Cumhuriyetin kuru/uundan giinamiize uzanan gelime 8amas/.
9agda Tilrk tiyatrosuna ilk onemli sdun 186O'ta yspilsn Gedikpss Tiyetro
su'yla stilmtstu: 1861'de bu tiyatroyukiraIayan GiilIaAgop, 1868'de Osmenlt Ti
yatrosu edls bir topluluk kurarak Tiirk yazarlanna ve Tarkr;e oyun1ara yoneldi.
1870'teSadrazam Ali P8a'nm!stanbul'unr;eitli blilgelerindeTilrkr;e oyunlar ser
gileyen tiyetroler kurmest kou1uy1a kendisine sagladlgl destekle, Tilrkr;e oyun1ar
oynama imtiyezuu 10 y/l elinde tutan GalIiI Agop'un top1u1ugunda Brmeni oyun
cu1ar yanmda Miis1aman Tiuk: oyuncularcIa yetiti. Bu oyuncu1ar ir;inde en ilnli1
sa Ahmed Fehim'dir. Osmenli Tiyatrosu'nda NamJk Kemsl, Ahmed Mithat Bien
di, Abdiilhak Hamid, Recaizade Mahmut Ekrem gibi iinlii airve yazarlann yepu
Ian, Ahmed Vetik P8a'nm usta ii Moliere uyar1amalan, ozeIIik1e iinlii Ptenstz
me1odram, gii1diirii ve vodvillerinin r;evirileri, kemolsr, milzikIi oyunlar ve ope
retler sshnelendi. GalIa Agop'un Osmenli tiyatrosuna yon verdigi 15 yihn en
onemli sonuclsnndsn biri de izleyicinin tiyetroyal/masl oldu. Buarada padiah
/arda tiyatroya biiyiik ilgi gosteriyordu. Abdulmecid 1858'de Dolmsbshce Sara
YJ'mn yakmInda bir saray tiyatrosu, tiyatroya beski ve sansilr koymesiyle tmli:
A bdiilhamid de 1889'da YJ1dJZ SarayJ 'nIn behcesinde yabancJ tiyatro ve opera
oyunlsrunn sahnelendigi bir tiyatro salonu yspttrd).
Tiirkiye'de BahIJ an1amda tiyatronun kutumsellssmssi ve Tilrkr;e oyun sergi
lenmesi yolunda Ermeni sanatr;IIann ketkis, melodrama ag/r11k veren MarcIiros
67
Mmakyan ve Ahmed Vefik Plla'mnMoliere uyarIamalanna aglrIlk veren Tomas
Pesulyeciyen'in ketkilsnyle siirdii. Bu donemde halk tiyatrosu sanatfIIanmn tulu
at adI veriIen yeni tar bir tiyatro goriiIdii. BatI tiyatrosunun konukIan
ve tipIeriyIe geIenekseI tiyatronun tipIerini ve oyuncuIuk bicimini birlestiten ve
dagafIamaya dayanan tuIuat, bir anIamda orteoyunun sahne tistiine bi
fimiydi. Ortaayunu ustalarmdan Kavuklu Hamdi'nin onderliginde I875'te artaya
fIkan bu tar, cumhuriyet'in ilk ytllsnn degin yaygm bir bicimde Aynlmaz
ogesi alan kantayla birIikte !stanbuJ'un $ehzadebllI semtinde ramazan aymda
senlenen Direkleremsi'nm beslic gosterilerinden biri olmeyt siirdiirdii. Tiirk
oyunculenn egitimi ifin bir konservatuvar ve yerel yonetimce parasal afldan des
teklenen bir uygulama sahnesi yolunda ilk edun ise I9l4'te Deriil
bedayi'nin kurulmesiyle enldt; ilk Tiirk-MiisJiiman kadIn sanatfI olan Afife Ie
le'de sahneye ilk kez 1920'de Dariilbedayi'de fIktI. Tiyatroda BatI modelinin be
nitnsendigi nenrhk. llBIDasI doneminde ayun yazar1Igmda parlak bir etihm gOriil
medi. Yazarlar, daha once hif denemedikleri bir tarde kalem oynatlrken ister iste
mez Bstil) ustalara oykiindii1er. TUrk yazarlan en fak etkileyen yabancI kaynak
Iar Victor Hugo 'nun, Shakespeare'in, Moliere'in ayunlanyIa yabancI melodramlar
aIdu. Bu bakImdan Tiirk dram seneumn Ibrahim $inasi'nin yazdIgI ve ilk ozgiin
Tiirk ayunu olan $air Evlenmesi'yle (I 860) bllladIgI kabul ediJir. Bu oyunu, ozel
likle romantik yurtsever duygu1anyla yiikJii oyunlar izledi. Bu yepttler icinde en
iinliisii Nemik Kemal'in Vatan Yahut Si1istresi'ydi (I873). sonra da
ozgiirliik konusunu romantik tarihsel oyunlar aglrlIk kezendt. 1839- 1923
donemi ifinde yezilen oyunlar genel olarak komediler, tarihsel dremler, romantik
dramlar, orta simi trajedileri ve melodrsmlsrdi. Bu donemde yuzlerce
oyundan giiniimiizde de aynanabilir olanIann seyts: fok ezdir. Bu tar oyunlann
besmd Ahmed Vefik Plla'nm Moliere'den yaptIgI uyarlamalarla oyun yazarlIgI
m cumhuriyet doneminde de siirdiiren Musaphizade Celal'in Beti'nm tOre kame
disi gelenegi icind Osmenlt toplumunu oyunlar gelir.
3. Tanzimat tiyatrosunun modern TUrk tiyatrosunun baslangici kabul edilmesi,
Batih tarzm ornek ahnmasi, yazih metinler halinde olmasi, sahne tekniklerinin
uygulanmasi sebebiyledir.
4. Evlenmesi ve Zavalh Cocuk adh tiyatro metinleri, sahne gecisleri ve
sahne unsurlan bakimmdan teknik kusurlara sahiptir. Fakat edebiyanrmza yeni gi
ren bir turun ilk omekleri olmasi acismdan boyle kusurlann bulunmasi son dere
ce dogaldir,
5. Miinevverin Hasbihali adh tiyatro metnindeki sahne dekorunun anlatildigi
bolumdeki aynntilar sahne tekniginin, Sair Evlenmesi ve Zavalh Cocuk adh tiyat
rolardaki gibi sadece mekan olarak verilmeyip Bau'daki omekleri gibi aynntih
68
olarak verildigini, bu da modem Turk tiyatrasunun teknik bakimmdan giderek ku
sursuzlasngim gostermektedir,
6. Sair Evlenmesi ve Zavalh Cocuk adh tiyatra metinleri, tiyatra turunun yapi
ozelliklerini gostermektedir, Geleneksel Turk tiyatrosu yazih bir metne dayanma
makla birlikte belirli yapl ozelliklerine sahiptir.
Geleneksel Turk tiyatrosunda halki eglendirmek, eglendirirken de kissadan his
se vermek amaclandigi icin tema genellikle ahlakidir, Evlenmesi ve Zavalh
Cocuk adh tiyatro metinlerin de ise toplumsal bir sorun ele almrmstrr,
Geleneksel Turk tiyatrosunda yanhs anlamalara dayanan, konusrna dili ozellik
leri yansitan, sade bir dil kullarulrmstrr, Evlenmesi ve Zavalh Cocuk adh ti
yatro metinlerinde sade bir dil kullarnlmasma ragmen Arapca ve Farsca kelime ve
tamlamalara da yer verilrnistir,
(jLCME 1
1. (D)
(Y)
(Y)
2. halki egitme ..
...... geleneksel Turk tiyatrosu.... ..... modem....
3. Dogru cevap E secenegidir,
4. Yazih bir metnin bulunmasi, sahne anlayismm varhgi, dram, komedi, traje
di gibi Batt tiyatrosu ozellikleri gostermesi modem tiyatronun Hacivat - Karagoz
ve Meddah gibi halk tiyatrosu omeklerinden farkh yonleridir,
[5. TANZIMAT OiJNEMI EOEBIYATININ GENEL
I_ ETKINLIK (
a. 1 Orup: Tanzjmat DOnemini etki1eyen sosyal Yap!:
Osmanh Devleti 'nin son donerndeki savaslarda aldlgl yenilgiler, halkm dev
lete karsi olan sorumluluklanm sorgulamasma neden olmus, devlet eliyle
yapilan bir takim yeniliklerin halk tarafmdan yerinde, bazilarmm ise gerek
siz gorulmesi halkta bir huzursuzluk yaratnnstir, Bunun yarusira ozellikle
gazete aracrhgiyla halkm bilgilendirilrnesi, halkm Bati'yi daha yakindan ta
mma ve bazi yerlesik degerleri sorgulamaya baslamasi Tanzimat'm olusu
munda etkilidir,
2. Orup: TRuzjmat DOnemiui etkileyen siyasi Y8p1:
Askeri basansizhklar sonucu pek cok yerin elden cikmasi, Osmanh Devle
ti 'nin kozmopolit yaprsi icinde bulunan degiik irklann, milliyetcilik akirrn
run etkisiyle ulus devletler kurmalan, devletin kendi valisi Kavalah Meh
met Ali Pasa'ya bile soz geciremeyip, maglup olmasi, Batih devletlerin Os
manli'daki azinhklar icin bazi haklar talep etmesi Tanzimat'm olusumunda
etkilidir.
3. Orup: TanzjmatDOnemini etkileyen kUltl1rel Y8p1:
Osmanh aydmlannm Batr'daki felsefi ve edebi akimlan takip etmeye basla
malan, gazeteciligin ortaya cikmasr, yeni edebi turlerde eserler verilmeye
baslanrnasi Tanzimat't etkileyen kliltiirel sebeplerdendir.
b. Tanzimat Donerni yazar ve sairleri, Batr'yi tarnyan, devletin kurtulusu ve
toplumun refahi icin yenilik taraftan olan, sosyal sorunlar tizerine egilen, bu ne
denle sanatta faydayi gozeten birer kisilige sahiptir.
1. Grafige gore, onceki donemlerde btiytik farkhhklar gosteren Tiirk ve
Bat! klilttirti, Tanzimat Donemine yaklasilirken aradaki farklihklan azaltrrus, Tan
zimat Donerninden itibaren ise parelellik gosterrneye baslarmstir.
2.a. Tanzimat Donemi Edebiyatl
__-t_---JI L-I--t----.
Romantizm Realizm Klasisizm Aydmlanma Gag.
Narmk Kemal Sami Pasazade Sezai Sinasi Akil, deney,
(Zavalh Cocuk) (Serguzest) Evlenrnesi) kanun, ilerleme.
Ahmet Mithat
(Felatun Bey ile
RakirnEfendi)
70
b. gore Tanzimat Edebiyatmm kaynaklan Bati'daki fikri
ve edebi akimlardir,
3. Tanzimat Donemi Edebiyati eserlerinde daha onceki donemlere gore sa
de bir dil kullamlnnsnr, Halki egitmeyi amacladiklan ic;:in donemin sanatcrlan,
konusma dili ile yazi dili arasmdaki farklihklan azaltmaya
4.
Sade bir dil kullamlrmstu,
r
Donernin flkri, edebi ve
Gazetenin
-
Makale, fikra gibi yeni
sanatsal tartismalan
ilevi turleri benndmmsnr,
gazetelerdeyapilmrsttr,

I
Halki bilgilendirmede arac olmustur,
71
UNiTE SONU OU;ME VE DEGERLENDiRME
1. (D)
(D)
(Y)
2. Dogru cevap C secenegidir,
3 1860-1896 .
4. Dogru cevap B secenegidir,
5. Dogru cevap B secenegidir,
6. Dogru cevap C secenegidir,
7. Dogru cevap E secenegidir.
8. Dogru cevap E secenegidir,
72
4 ~ - --------- -- ----
SERVET/FONUN EDEB/YATI
uuu.
(7896-1907) VE FECR/AT/
rfJNU71E
TOPLULU(;U (1909-1972)
---- -- - ------- - - - ~ )
7. SERVET/FONUN EDEB/YATININ OLUSUMU
]
I :
HAZIRLIK
1. "Sanatta ne soylediginiz degil, nasil soylediginiz onemlidir," sozuyle, sanat ese
rinde, sanatcmm iislubunun onemi vurgulannustir, Bu, sanatcirnn hangi sanat dalmda
olursa olsun, sananrun estetik yonunun kuvvetli olmasi gerektigini ifade etmektedir.
2 Cemil Meric, "Dergiler, hiir tefekkiiriin kalesidir," sozleriyle dergilerin, sa
nat, edebiyat, dusunce konulanmn ozgurce konusuldugu, yaymlandrgi birer yer
oldugunu ifade etmektedir,
am-.
1. ve 2. MIIT.tN
I_ ETKINL/K (
1. Grup: Servet-i Fiinun, "fenlerin zenginlikleri" anlamma gelmektedir.
2. Grup: Servet-i Fiinun, 1891 yilmda Ahmet lhsan tarafmdan cikanlmaya bas
lanrms, 1896 yihnda da derginin basma Tevfik Fikret getirilmistir,
1. Servet-i Fiinun dergisi, bu dergi etrafmda toplanan edebiyatcilann, savun
duklan edebi goruslerini aciklamada, savunduklan gorusler dogrultusunda kale
me aldiklan eserlerini yaymlamada bir ara't gorevi yuklenrnis, hatta bu donern
edebiyatcilanna bir edebi topluluk olarak admi verrnistir,
2 Tanzimat Donemi EdebiyatI bir yenilik getirdigi icin "Edebiyat-i Cedide"
olarak adlandmlrms. daha soma Servet-i Fiinuncular icin onceleri bir alay olarak
kullamlrms daha soma ise isim olarak yerlesmistir, Yeniligin iistiine yenilik yap
maya cahstiklan icin Servet-i Fiinunculara da Edebiyat-i Cedideciler denilrnistir,
3. Muallim Naci, Tanzimat sonrasi TUrk edebiyatmda ihmhlann basmda bulun
rnaktadir, Eskiyi savunanlarla ihmhlar geleneksel yasama tarzim siirdUriirken, ye
niyi savunanlar Batih yasama bicimin uymak istemislerdir.
73
4. Servet-i Fiinun dergisi etrafmda toplannus, Fransizca basta olmak iizere yO
cukluk yillannda Bati dillerini ogrenmi, Bati edebiyati zevkiyle yetismis, lstan
bul'da Batih bir yasama bicimi siirdiirmeye yahml, edebiyatta zevki ve estetigi
on planda tutmus, toplumsal sorunlardan uzak durmus, bireysel konulara yonel
mis sanatcilardir,
5. a. Tanzimat Donemi metinlerinde "hurriyet, adelet, esitlik, goructl usulii
niin yanhshgi, gazetenin gerekliligi" gibi toplumsal konular islenmisken, Servet-i
Fiinun ve KIrk yil adh metinlerde bireysellik on plandadir,
b. Servet-i Fiinun doneminde "Sanat, sanat icindir," ilkesi benimsenmis,
toplumsal konulardan ve sorunlardan uzak durulmustur,
6. Servet-i Fiinun Doneminde estetik zevkin on planda olrnasi, donem sa
natcilanm sadece sanatla ugrasmaya sevk etmis, siyasi ve sosyal problemlerden
uzak durmalarma sebep olmustur,
t-.......;.... A",.NL""A""'MA=Y.... .... ... ..... O-R-U..,.M . .
1. Tanzirnat Donemi Edebiyatrm hazirlayan sebepler ile Servet-i Fiinun Edebi
yatuu hazirlayan sebepler arasmdaki en onemli farkhhk, Servet-i Fiinunculann
aradan gecen zaman icinde bazi yeniliklerin oturmasmdan, fikri ve edebi alan ile
toplum tarafmdan benimsenmis olmasmdan sonra ortaya cikrms olrnalandir,
2. Servet-i Fiinun ile KIrk yil adh metinler tema bakmundan toplumdan uzak,
bireysel bir konuyu islemislerdir, Buradaki bireysellik, sahsi degil, topluluk adma
bir bireyselliktir.
Her iki metin de ani tiiriiniin yapi ozelliklenni yansrtmaktadir, Anlatimda ise
cesitli betimleme ve benzetmeleri yapilrms, Tanzimat Donemine gore daha edebi
ve siislii bir dil kullarnlmisttr,
3. Bir edebiyat dergisi editlhi1 olarak, derginin sanat anlaYJPIl1 aytklayan bir
y8Z1 YllZU11Z.
lJLcME DE(;ERLENDIRME 1
1. (D)
(D)
(Y)
2. ... Servet-i Fiinun dergisin...
... Edebiyat-i Cedide...
3. Dogru cevap D secenegidir, Recaizade Mahmut Ekrem'in tesvikleriyle eser
lerini yazrruslardir,
4. Dergi, Servet-i Fiinunculann edebi gorii ve cahsmalanru siirdilrdilgii bir
merkez olrnustur,
74
II
2
2. 6{;RETlcl METINLER
HAZIRLIK
1 -----4
1. Ogretici metinlerde dilin, sanatsal bir bicimde kullarulmasi, anlatilmak iste
nenin karmasik bir hill ahp anlasilmarnasma sebep olabilir.
Belirli bir diizeyde sanath anlatim ise ogretici metinleri, anlatim bakimmdan
daha estetik kilabilir,
a. GiIn1f1k YlI8DtImzda ell'tiri YaplP yapmadJ.gmm ve neyi, n i ~ elestir
d i ~ belirtiniz.
b. Elestirinin amaci, olumlu ve olumsuz yonlerin ortaya konarak, daha
"iyi"nin ortaya cikmasrm saglamaktir,
3. Hanra ve gezi yazilan, kendilerinden sonraki donemler icin birer tarihi beI
ge niteligi tasirlar,
4. Servet-i Fiinun Doneminde, II. Abdiilhamit'in baskici yonetirni altmda bulu
nan aydmlann bircogu Avrupa'ya ozellikle de Paris'e kacnuslardir. Ulkedeki bu
baskici yonetim zamanmda herhangi bir savas olmamasma ragmen Ban
karsismdaki gerileme devam etmistir, Sosyal yasamda, ozellikle Tanzimat'in
ilanmdan sonra meydana gelen degisiklikler yava yava toplum tarafmdan kabul
lenilrnis ve devletle birlikte halk da yiiziinii Ban'ya donrneye baslanustrr,
amm
1. MB'I1N
EDEBt TENK1T
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Biraz Daha Hakikat adh metnin yazihs amaci, bilgi vennektir.
2. Grup: Biraz Daha Hakikat adh metin iletisi, Servet-i Fiinun ve yeniliktir.
3. Grup: Biraz Daha Hakikat adh metindeki kelime gruplan, cumleler, parag
raflar metinde anlam birligine sahip kiimelerdir.
Metindeki bu anlam birligine sahip kumeler, metin iletisini ifade etmek, onu
aciklamak, hakkmda bilgi vennek amaciyla bir araya getirilmislerdir,
75
1. Biraz Daha Hakikat adh metnin ana fikri, "Servet-i Fiinun ve yenilik"tir. Bu
ana fikir, metnin ait oldugu sosyal ve siyasi artlarla, Servet-i Funun'u olusturan
sartlar dolayrsiyla iliskilidir,
2. Metin elestiri (tenkit) dusuncesiyle kaleme ahnrmsnr.
3. Metindeki ifadeler, bilgi vermek, aciklama yapmak amaclandigi icin aciktir,
Metindeki "gazete, makale, Dekadan, edebiyat okulu, edebi hareket, sanat, sa
natkar, taklit, estetik, roman, ilerleme" gibi terim ve kavramlar kullarulmisnr,
Metinde gunluk hayatia ilgili olarak, her alandaki isbirliginin bugiin icin zorun
lulugundan bahsedilmistir,
4. Metinde anlam tutarsizhgi veya birbiriyle celisen diiiinceler mevcut degildir,
5. a. Metinde somut ifadeler daha ~ o k kullarulrmstir,
b. Bu durum ogretici metinlerin, bilgi vermek, aciklarna yapmak, yonlen
dirmek, haberdar etmek gibi amaclanmn olmasmdan kaynaklanmaktadir,
6. Metin, ogretici metin gelenegi icerisinde edebi tenkit alanmda yazilrmsnr,
7. Biraz Daha Hakikat adh mew hangi. yaym orgamnda yaymlayacalmlZl be
lirtiniz.
8. HiJseyin Cabit YalfUl
Hiiseyin Cahit YalfIn (d. 1875 - o. 1957) yszi hayatma Servet-i Fiinun done
minde edebiyetct olerek bsslsmts, II. Mesrutiyet, Atatiirk, lsmet lnont: ve DP do
nemlerinde her daim serf kalemiyle yazdlgl polemik ve elestirilerle ve eyru za
manda da kiiItiiriin yeygmlesmsstne destekIeriyle alallarda ksltms, gazeteci, ya
zar, siyaset edsmuhr.
1908'de II. Mestutiyet'in ilam ile edebiyeu buskmts ve politikaya gitmistit.
Agustos 1908'de Tevtik Fikret ve Hiiseyin Keum ile birlikte Tanin Gazetesi'ni
kurdu, ittihat ve Terakki'nin siyasi alandabir nevi keletnsotu oldu. Aymytl, 1908
1912 OsmanlJ MecIisi Mebusam'an istanbul milletvekili secildi. 1911'de Diiyunu
Umumiye Dayinler vekili oldu. 1913'ten sonra tek parti hfiline gelen lttihet ve Te
rakki'yi elestirmeye besledi. Haziran 1919'da Malta'ya siiriildii. 1922'de Tenin'i
yeniden cikurmeyu beslads. Hiikiimete yonelttigi aglr elestirilet ve eski lnihetcite
tt savunmaSI doleytsiyle 1923'te istikIal Mahkemesi'nde ysrgtlends. 1925'te mii
ebbet siirgiin cezest ile Corum 'a gonderildi. Bu tarihten sanra, Atatiirk'iin otiimii
ne kadar politikanm dtstnd keldi.
1933'te Akam gazetesinde yuztler yazmaya ve Tiitk kiiltiir hayatmm onemii
yaym organ1anndan biti alan Fikir Hareketleri dergisini yaYJmlamaya bssledi.
Atatiirk'iin oltimiindcn sonra, lsmet lnonu'nun tekliflyle tekrar palitikaya dbtulii.
1939-1954 yillen arasmda Cenkin, istanbul ve Kars milletvekilligi yspti. 1954'de
79 yssmds tutuklanarak hapse girdi fIktl.
1957 yilmda Olmiitiir.
76
Biraz Daha Hakikat adh metin yazann sert kiiligini, elestirici yiiniinii ortaya
koymasi bakirmndan, kitabm adirun "Kavgalanm" oldugu da dusunulurse iliskili
dir.
2.MET1N
GEZtYAZlSI
1. On Birinci Mektup adh metnin yazI11 amaci, gezilen yerler hakkmda bilgi
vermektir. Metnin ana fikri, Misir ve piramitlerdir. Tiirii ise, gezi yazisidtr,
2 Metindeki "iki sent gibi ekilmis araziler", "deve kervam", "bedeviler",
"merkepciler, deveciler, fotografcilar", "mnzik ve dilenci grubu" ifadeleri done
minin sosyal gercekligini yansitan ifadelerdir.
[. ETKINLIK (
1. Grup: Biraz Daha Hakikat ve On Birinci Mektup adh metinler, okuyucuya
bilgi vermek amaciyla yazilnuslardir,
Bu durum iigretici metinlerin yazihs amaciyla parelellik gosterir,
2. Grop: Biraz Daha Hakikat adh metinde "Servet-i Fiinun ve yenilik", On Bi
rinci Mektup adh metinde ise "M1SIf ve piramitler" ternasr islenmistir, Temalann
birbirinden farkh olmasi hem metinlerin tiirii hem de anlatilanlann birbirinden
farkh olmasmdan kaynaklanmaktadir,
3. On Birinci Mektup adh metindeki ifadeler, bilgi vermek amaclandigi icin
acik ve kesindir.
I_ ETKINLIK (

2. Grop: Metindeki "delta, ucgen, piramit, mumya, ebu'l-hevl" ifadeleri terim
ve kavramlardir,
Bu bakirndan On Birinci Mektup adh metin, iigretici metin olmasi dolayisiyla
yogundur.
4. Metinde somut ifadeler daha baskmdrr, Fakat yazarm edebi iislubundan kay
naklanan birtakim benzetmeler ve sanath soyleyislerde soyut ifadelere de yer ve
rilmistir,
5. On Birinci Mektup aldi metin "gezi yazrsr'tdir,
6. Cenap
1870'te Menestir'de dogdu. Bebssttnn Plevne'de selut dtismesinden sonra aile
siyle Istanbul'e geldi. llkogrenimini Tophane'deki Fevziye Mektebi'nde yepti.
77
Giilhane Askeri Riisdiyesi ili bitirdi. Ttbbiye Idedisi 'nden sonra Askeri Ttbbiye
'den mezun oldu. Hekim yiizbal oldu.
Psris'te 4 yll cilt hsstshklsn ihtisesi yepti. Yurda dondiikten sonra Mersin, Ro
dos, Cidde'de ksrsntine hekimJigi, sihbiye miiiettiJigi yspti. 1914'te emekliye
eynldi.
Detiiliunim 'da Tiirk Edebiysti Tsrihi detsleti okuttu. Kurtulus Sav81 stresm
da Kuve-yi MiJIiye 'ye kers: olumsuz tutumu nedeniyle ogrencileri taraimdan isti
iaya zorlendi. Daha sonre cumhuriyeti destekledi ama yelmzhktsn kurtulsmedi.
11k siiri 1885'te daha ogrencilik yillennd Saadet gazetesinde yeyimlendi. On
celeri MuaJIim Naci 'nin etkisiyle divan ffim siirle ugr8tl. Daha sonre Receizede
Mahmut Ekrem ve Abdii1hak Hamit Tsrhen'den etkilenetek Bets tarzl siite yimel
di. Servet-i Fiinun dergisinde siirleri yeytmlsndt. Tevfik Fikret ve HaJit Ziya
Usekligil'Ie birlikte Servet-i Ptinun edebiyatmm iif onetnli isminden biri oldu.
Gelenekc! seirlerin en fok saldJrdlgl yenilikfi ssdrdi. Diger Servet-i Fiimmculenn
tersine bireysel siiri tercih etti. Edebiyet-t Cedide 'nin en alrJ omekletini verdi. $i
ire "nesirmusikisi" dedi. $iir1erinde kuJIandJgI "S11at-i sementkm ", "ceng-i miizeb
hep", "nay-i ziimiirriit" gibi deyimlet, imgeler dbneminin sanat diinyasmda onem
Ii tartlmalar yeretu. Heceleri miizik duzeyinde uyumlu kullenmsyt savundu. Bu
tarzda yazdlgl en iyi iki omek: "Yakazat-l Leyliye" ve "Elben-t $ita" siirletidir. 12
$ubat 1934 'te lstanbul'da beyin kanamasmdan yaamlm yititmistir. Kabri Bsktr
koy'dedir.
Eserleri:
$iir: Tamat (1887)
Sefme $iir1eri (1934, oliimimden sonra)
Bilffin $iir1eri (1984, oliimiinden sonra)
Tiyatro:
Korebe (1917)
Diizyezi:
Hac Yolunda (1909)
Evrek-i Byyam (1915)
Aiak-I lrek: (1917)
Avrupa Mektuplsn (1919)
Nest-i Harp, Nesr-i Sulh ve Tiryaki Sozleti (1918)
Vilyam $ekispiyer(1932)
OnBirinci Mektup adh metindeki birtaIam S8Dath s6yleyiler ile an1ah18l!1arm
kurguland$ Uslup Cenap ~ b a b e f f i n 'in edebt kipliJiyle 6rtI1mektedir.
78
3. ME'I1N
HATIRA
\_ ETK1NL1K (
1. Gmp: Ahmet Hikmet'i Nasil Tamdim? adh metin bilgilendirmek, haber ver
mek amaciyla yazilrmsnr,
2. Grup: Metnin ana fikri "Ahmet Hikmet"tir.
3. Gmp: Metin hatrra (am) dusnncesiyle yazrlrrusur,
1. Verilen metinlerde dikkati ceken yon daha once de belirtildigi uzere toplum
dan, sosyal sorunlardan uzak ve bireyseldir. Bu durum, Servet-i Ftinun Donerni
ogretici metinlerinin bireysellik etrafmda sekillendigini gostermektedir,
2 Metinde doneminin siyasi gercekligini yansitan ifadeler "Turkculuk" fikridir,
Sosyal gerceklik olarak ise, sanatcilann ev toplantilan gosterilebilir,
3. Anlatlm bozuklugu olan ciimleler sunlsrdu:
Bu sebeple zamana kadar tarumadigmuz, gormedigimlz bircok adamIara
rastgeliyor ve bircok kisilerle temas ediyorduk. "(cogul eklerinin yanhs kul
lamrm)
"Uzanan ellerirniz birbiriyle kuc
a1r1a
tl."
(Kelimenin yanhs anlamda kullarulmasi.)
"Baska herbangi yazarlar arasmda ihtimal kirgmhga varabilecek..."
(Gereksiz sozcuk kullamlmasi)
"Fransizcada bircok Latin(ce) kelimeleri var, lngilizcede de bircok
Fransizfca) kelimeleri oldugu gibi ..."
(Ek eksikligi ve cogul ekinin yanhs kullammi)
4. Metin giintimtiz icin Servet-i Fiinun Donemine tutan bir onerne ve dege
re sahiptir.
5. Verilen ctimlelere gore dergiler, doneminin, sanat ve edebiyat hayatma yon
veren, sanatm fikri ve edebi ylintintin yer aldig: birer merkez konumundadir,
6. Mehmet Rauf (d: 12 Atustos 1875 - 6: 23 Arabk 1931)
1stanbul'da ve kiifiik edebiyat ile ilgilenmeye beslermstir. Bah
riye Okulu'na gitmis ingilizce ve Frensizce Yakmdan takip ettigi He
lit Ziya'mn eserlerine ve realizm akImma ilgi Fmnsiz yazar Paul Bo
urget'yi okurmus ve ondan etkilemistir... 1896 ythnden itibaren Servet-i FiinOn'da
yazmaya besledt.
Romanlannda genelde 1stanbul ve fevresinde seckin ailelerin erestti
da gecen iliskilerini konu elmtsur. Zaman zaman siirler de yezmistu.
79
Eserleri
Romanian:
EyIal
Ferde-yi Garam
Karanfil ve Yasemin
Geny KIZ Kalbi
Bbgiirtlen
Son Ytldtz
Halas
Ceriha
Kan Demlesi
Hikaye:
Ihtizer
Son Emel
Ak Kedim
Eski Ask GeceJeri
jlk Temas
jlk Zevk
Oyun:
Pence
MensurFlee:
Siyah lnciler
.=
(
ANLAMA YORUMLAMA
1. Servet-i Fiinun Donerninde edebiyat ve sanat tartismalan "sanatm sanat icin
mi, toplum icin rni?" yapildrgi eksenindedir.
2. Tanzimat Doneminde Bati' dan gelen fikirlerin ve edebi unsurlann yaym
kaynagi, halki bilgilendirip egitmeyi amaclayan aydmlar icin herkese hitap eden
gazetedir.
Servet-i Fiinun Doneminde ise, herkese degil de sadece belirli aydm ziirnreye
hitap eden dergi, gazetenin yerini almisur, Bunun temelinde ise "estetik kaygi"
vardir,
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Servet-i Funun Donemi ogretici metinleri elestiri, gezi yazisi ve hatira
olarak kaleme ahnmis ve bireysel temalar islenmistir,
Tanzimat Doneminde ise, makale ve fikra gibi turler yapryi belirlemis ve top
lumsal sorunlar ele ahnmisnr,
2. Grup: Servet-i Funun Donemi ogretici metinlerinde edebi bakrmdan daha
oturmus bir dil ve uslup kullarulrms, dil agulamlt1r.
Tanzimat Doneminde ise eskiye oranla daha sade bir dil kullarnlmis ve edebi
sils ve sanattan kaYIDllmltu.
I" ETKINLIK (
Edebitenkit, gezi Y8Z1S1 ve haluatllrlerinden biriyle biryaZl kaleme ahmz.
(JLCME DEl:ERLENDIRME 1
1. (D), (D), ('()
2. ... tenkit, gezi yazlSl ve hatira...
3.
( ( Avrui
a

Cenap $ehabettin ve
Hilseyin Cahit '(alym
--+.
4. Dogru cevap A secenegidir, Tevfik Fikret'in Riibab-I Sikeste adh eseri siir
kitabidir.
5. Servet-i Filnun Doneminde bireysel konulann islenmis olmasi, sanatta "es
tetik kaygr" ve "zevk" anlayismm benimsenmesi dolayisryladrr,
81
3. VE HEYECANI DILE GETIREN ItfETINLER
VE ItfENSUR
l:
HAZIRLIK
1. Verilen dortluk bir resimle ifade edilebilir. Verilen dortlukte yapilan betim
Iemeler, okuyucunun zihninde canlanan bir goruntuye sahiptir. Bu nedenle Servet
i Fiiniin Doneminde "resim gibi siir yazma" anlayrsr oldukca hakimdir,
2 Bir donemde yazilan iirlerin kendilerinden onceki donemlere ait siir sekille
rinden farkh olmasi, birtakirn yeni edebi tiirIerin iire girdiginin bir gostergesidir.
1.MEI1N
1. Kucuk, muttarid, muhteriz darbeler
Kafeslerde, camlarda pur-ihtiaz
OIur dem-be-dem nevha-ger, nagme-saz -az: tam kafiye redif
Kafeslerde, camlarda pur-ihtizsz
Kucuk, muttarid, muhteriz darbeler...
... aglalf >_Iqu: redif
... yaklasir
... bir
>-ir: tam kafiye
... gelir
... hep
>-eb: tam kafiye
... eb
Siirin ritmi aruz saglanrrustir, Aynca iirdeki ses benzerIikleriyle de
ahenge yardimcr bir soyleyis olusturulmustur,
2 Verilen bendin soyleyisine dikkat edilirse, siirin basligmda oldugu gibi yag
murun yagl sesi ve ritmi verilmeye
3. basta ve sonda birer bent ve arada beyitlerin yer aldlgl bir yaplya sahip
tiro Tevfik Fikret bu iirinde klasik divan siiri kahplanm kirrms, soyleyis He tema
arasmda bir yapi meydana getirmistir,
82
4. a. Siirdeki bentler ve beyitler iirin birimleridir. Birimlerde gunnmuz
Turkcesiyle kismmda da verildigi gibi yagmurun yagl1 ve yagmur yasarken sai
rin izlenimleri dile getirilmistir,
b. Birimlerde anlatIlanlar siirin temasuu farkh yonlerden isleyerek bir bu
tun olusturmaktadir,
5. a. Siirin basmda ve sonunda bent, bentler arasmda ise beyitlerin kullaml
masi, yagrnurun yagl1da dusunulurse, once hafiften baslayan (l.bent), daha son
ra hizlanan (beyitler) ve yine bitmeden once yavaslayan (sonuncu bent) yagmur
sahnesi canlandmlmaya cahsilrmsnr,
b. ~ i i r i n Y8p1S1y1a temast lIl'IlSUldaki. ilifkiyi resmediniz.
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Ahmet Muhip Diranas'm Yagmur adh iirinin ternasi, Fikret'in siirin
de oldugu gibi "yagmur'tdur, Tema sairin duyusuna gore anlatilrmstrr,
2. Grup: Hay-Kay, Japon siirine ait ozel bir nazimeklidir. lslenen tema ise yi
ne yagmurdur.
Bu durum temanm evrensel bir ozellik tasidigmi gosterir,
6. ~ i i r i n temasiyla devrin siyasi ve sosyal gercekligiyle bir iliskisi yoktur. Cun
ku Servet-i Funun sanatcilan toplumsal konu ve sorunlardan uzak durmus, birey
sel kanunlara yonelmislerdir,
7. Tanzimat Donemi sanatcilannda gorulen toplumsal sorumluluk duygusu,
Servet-i Funun sanatcilarmda yoktur. Bu nedenle islenen temalar Tanzimat Done
minde toplumsal, Servet-i Ftinun Donemlerinde bireyseldir.
I_ ETKINLIK (
Temas; yatmur alan bir yBZI yllZlIl1Z.
8. Verilen beyitlerde dogal dil, iir dilinin birtakim benzetIne, mecaz ve sanatla
nyla kullarulrmsnr, Bu durum beyitlerde iir dilinin agrr basnguu gostermektedir,
9. Siirdeki bentler ile iki, dort, alti, yedi ve sekizinci beyitlerde anjambman var
dir, Bu durum siir dilinin nesir (dtiz yazi) diline yaklasngim gosterir,
10. Yagmur siirinde anlatilanlar, Servet-i Ftinun sanatcilanrun resim gibi siir
yazma anlayislarma uygun oldugu icin resimle ifade edilebilir. ~ i i r bu yonuyle
pamasizm akimma uymaktadir, Siirin her birimi birer sahne niteligi taldlgl icin
iirin tamarm parnasizm akumna omektir,
83
PARNASlZM
Fransa'da tiJriinde oneye bir ekundu. diyebile
cegimiz pemssizm, bir anlamda teelizmle nstiirelizmin sentezinden olus
mutur. 1886'da "Pamas" edlt derginin yeyintenmesiyt ortaya cikmisnr (Pamas:
Mitolojide ilham perilerinin yaadlgma inamlan efsanevi dagm adl).
Pamasyenler siiti salt bicim olarak goriirler. Bu nedenle bicim giizelligini her
seyin iistiinde tutarlar. Yine aym nedenlerle Olyii ve uyaga onem vermisler,
ritmi on plana pkannllardtr. Sozciiklerin birarada kullemlmesmden dogacak mii
zigi de siit icin gerekli gormiilerdir. Pamasizm, romantizme tepki olarak dogdu
gu icin bu ekimds duygunun yetini diiiinceleralml, psmesyenler siirde synntth
ve nesnel betimlemelere yer vermisler, duygusalllgl teddetmislerdir.
Siin, golg, tenk ve cizgilerle saglamayl
"Ssnst, ssnst icindit" olan pamasyenler siirde yarar degil, guzellik
srarlsr.
Tarihteki mutlu dbnemlere duyuJan ozlem, yabancI iilkelerin manzara ve gele
nekleri islenen konulardtr.
Pamasyenler Eski Yunan ve Altm mitolojisine biiyiik heyrenhk duyarlar. Do
leytsiyle ele elmsn bazr konular klasisizmle benzerlikler tesu.
BBfbca remsilcileri:
Th. Gautier
TD. Banville
Francois Coppee
i.Maria de Heredia
SEMBOLlZM (slMaEC1LtK)
19.yiizYllm ikinci yensmde pemssizme tepki olarak ortaya ylkml bir ekimdir.
Pamasyenler insan duygulanna, izlenimlete anem vertniyorlerds. Onlar is:in
onemli olen gercekti, dustmcelerdi.Sembolistter bu anlaYIa karl y1kmI, duygu
sallIiJa, insemn i y diinyasma yimelmislerdir. Onlaragore somut vsrliklsr, dl diin
ya ile insanm duyulan arasmda koprii kurmaya yarayan biret simgedir. (:iinkii
geryek ancak insamn bicimiyle var olur. Yani insan onu nesil slgtltyorse
oyle degerlendirilir. Sembolistler, sembollei aracIIIglyla dl fevrenin insan uze
rindeki etkilerini ve izlenimletini enlstmislerdu.
Siiri sessiz bir ssrk: olarak tsrumlstmsler ve miizigi siirin emeci durumuna ge
tirmislerdir. Onlara gore siir diistmcelere degil duygulara seslenmelidit; ciinku si
ir bir anlatmak ifin yazllmaz.
Siirde anlam kspeli olmsluhr ve hetkes kendince yorum getirebilmelidit. Soz
ciigiin anlam degerinden 90k mtizikel degeri onemlidit. Anlam kapanlkIIgl ve
farklI 9agnlmlar yaratabilme amacr, 001 bol rnecaz ve istiarelerin kullemlmssme
yol a9m1, doleyistyle dil de aglrl8mltlr.
Gercekletden ka9ma, hayale slgmma, 9irkinlikIeri hayal yerduniyle giizelIe
tirtne, bunlere bagll olarak ortaya 9lkan keremserhk, sembolizmin en belirgin
ozeliiklerindendir.
Durgun suler, ay llgl, alacakaranIIk, tan agarnsl, perdede gezinen gOlgeler ve
oltim beshc temelendtr. Litizm, bu anlaYlm en onemli ogesi dutumundedit.
Pamasyenlerin genelIikIe "sone" naznn bicimini kullanmalarma ksrsm, sem
bolistler daha 90k serbest naznn bicimlerine yonelmilerdir.
B8hca t:emsilci1eri:
Baudelaire
Rimbaud
Mellerme
Verlaine
Puskin
11. Yagmur siirinde tabiat, yagmurun yagmaya baslamasi, sokaklann durumu,
gokyuzunun aldig; hal ile hayvanlann hfili goz onune serilerek anlanlrmsur,
12. Verilen rmsradaki "yash sarkilar" (nevha-ger magme-soz) ifadesi gercek
anlami dismda kullamlrmstir, Cunku "yash" sozcugu insan icin kullaruhrken bu
dizede sarki icin kullamlrrnstir,
Siirde aynea "cekingen darbeler, aglasan seller, can cekisen dalgalanmalar, so
guk golge, sonen heyula, hayalet, solgun, tukenmis kadin, hazin kuslar, ruhumun
kulagi, soguk bir sessizlik, heves dolu damlalar" gibi bircok ifade gercek anlarru
dismda kullamlrrnsnr,
13. Verilen imgeler Tanzimat Doneminden farkh olarak Servet-i Fiinun sairle
rinin yeni ve eski kahplarmdan cok farkh imge ve tamlama bulma arzulanmn yan
srmasidir,
14. a.
"rnuhteriz darbeler" -.: tehis (kiiselletirme)
"Sokaklarda seyl-abeler aglasir" ~ tehis (kiiselletirme)
"gU-1 ruhum" ~ tehis
"sukun u tanin" ...... tezat
b. Soz sanatlan Yagmur siirinin ahengini ve soyleyisini yansitmakta birer
a r a ~ olarak kullarulrmstrr,
85
15. Yagmur siirindeki beyitler ile bentler divan iiri ve Tanzimat iiri gelene
giyle iliskilidir, hem eski hem de yeni unsurlar bir arada kullamlrmsnr,
irdeki tema, sairin duyus ve gozlernlerini yansitacak sekilde islenmistir,
16. Yagmur siiri bireysel duygulann dile getirildigi bir iir olmasi dolayisiyla
doneminin sosyal artlanndan uzak bir iirdir. Kiiltiirel anlamda ise ancak Server
i Fununun siir anlayisiyla iliskilendirilebilir.
17. Yagmur iirinde anlanlanlann herkeste aym duygu ve ruh halini yansitma
m beklenemez. anlatilanlar Fikret'in ruh halini yansttmaktadir, Bu durum,
edebi eserlerin cok anlamhhgiyla ilgilidir.
18. Yagmur siirindeki, yagmura atfedilen ifadeler ve yagmurun sairin zihninde
yarattiklan hayal unsurlan, "yagmurun kendisi ise bir gerceklik unsuru olarak
yorumlanabilir.
19. anlatilan olaylar, yasananlar, 3.irin yani anlaticmm gozlem, duygu ve
ruh halini yamsitngi icin ona ozeldir, Bu da olaylar ile anlatrci arasmda siki bir ili
siki oldugunun gostergesidir.
I_ ETKINLIK (
gunumuz Turkcesi bolumunde verilen h1Ui bir diiz yazi metni gibi dusu
nulurse, iirdeki anlamm degil, ahengin, duygu halinin ve iirin okuyucu uzerin
deki etkisinin kayboldugu g0ri.\lmektedir. i1
20.TevtikFikret
(24 AralIk 1867, lstanbul-19 Agustos 1915), 1888'de Galatasaray Lisesi'ni bi
tirdi ve yine Galatasaray Lisesi'nde ogretmenlik yepmtstu, Devlet dairelerinde
memuriyet, okul1arda ogretmenlik yaptI. Okul ytllsrmde baladigi siirl ilgilen
meyi siirdiirdii.
Servet-i Fiinun dergisinin fevresinde ekillenen topluluga keutd). ilk kiteb: Ru
beb-i (Kmk Saz) 1900'de yayimiandi. Tevtik Fikret'in Tiirk: siirinin BatIII
bir kimlik kazanmasmda rolii biiyiiktiir. Fikret Abdiilhak Hemit'in ve Galatasaray
Sultanisi'nden hocesi olan Recaizade Mahmut Ekrem'in tesiriyle Beuh anlaYIta
ki siire ytmelmistir. Fikret'in Servet-i Fiinun anlaYIma baglI iirlerinde iledigi
konular ozellikl ak, tabiat ve gtinliik: yaamda k8TIIallan bezt kiifiik sorun1ar
dtt. Fikret, Servet-i Fiinun toplulugunun dagzlmasmdan sonra yazdlgl siirlerde
toplumsal konulara yonelir.Bu siirletinin ana temesi "hiimyet" ve "medeniyet'tir.
j1k siirlerinde sanat icin sanat diistmcesindc olan seir, daha sonraki siirlerinde top
lumcu bir an1aYIa yonelir. Toplumu siken biiriiyetsizlig k8T1 yazdlgz "Sis" sii
ti, biiyiik: yenki uyendtnr. Fikret.senetmm bu ikinci doneminde insan1an bitbirine
86
diiiirdiikleri icin biitiin dinlere diimandlr. Tarihe ve kutsel degerlere de kerstdn.
Fikret siirlerinde rogu zaman aruz alriisiinii kullsnmtstit.Siirde beyit biitiinliigii
nii kunns.enlemm bir beyitte tamamlanmasl gelenegini ortadan kulduttusur.Nsz
ml nesretsiui diiz yazlya)yaklatIrmltIr. Prensiz siirinden alman soneyi siirlerin
de kullenmis, divan siirinin miistezat nazIm eklini temnmez hale getirerek "set
best mustezet'bicimini gelistitmistir. Fikret, pamasizm akImmdan etkilenmistit
ve pamasyenlere baglIdlr.Fikret'in "manzum hikaye" tiiriinde siirleri verairiBehk
csler.Nesrin.Rsmszsn Sedekesi.Hest C;ocuk"gibi. Fikret cocuklsr icin yazdlgl si
irleri hece alriisiinii kullanarakysztmsttt ve bu siirlerini "Sermin"sdh bir kitspte
toplemisur.Siirlerini "Riibsb-i Sikeste" ve "Heluk'un Defteri" edh kitaplarda top
lenustu.
Tahsin Nabit
Tahsin Nahit (d. 1887, lstenbul- a. 12Mayls 1919, lstenbul), Galatasaray Spor
Kuliibii'niin 9 numaralI kutucu iiyesidir. Hukuk egitimi elmtstu; seir ve oyun ya
zendtr. Fecr-i Ati ekuntntn bir iiyesidir.
Eserleri
Oyun:
Hicrenler(1908)
Jan Tiirk (1909)
Kosem Sultan (1912)
Firar (1911)
$iir:
Ruh-I Bikayd (1911)
~ i i r d e k i . karamsar rub bllinin Tevfik Fikret'i y8DSlttJil rahathkJa s(lylenebi1ir.
Bunun yamnda Servet-i FI1nuneulann genell'.eJ.l.i#i olan tablo gibi iiryazma an
laY11Yla, pamasizm alrnnJDJD Ozellikleri 8ir ile eseri arasmdaki baAlantl1ardlr.
I_ ETKINLIK (
Verilen resmi an1atan bir ,iir yazarak 8DI1fta okuyunuz.
2.ME'I1N
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Elhan-i siirinin ahenk unsurlan:
... >. -11: tam kafiye
... kus
... kar > -ar: tam kafiye
... arar
... -S1: redif
... nel?eleri tam kafiye
... ferdasr - 1. tam kafiye
... yeri -er: tam kafiye
... karlar > -lar: redif
.., aglar
Siirin ritmi, aruz olcusuyle saglanrrustrr, Aynca siirdeki her tiirlii ses benzerli
gi siirin ahengini saglayan unsurlardandir,
2. Grup: Elhan-i adh iir bent, iki dortluk ve aln beyitten olusan hem
divan hem de Ban iiri ile halk siiri etkilerini tasiyan bir yapiya sahiptir.
1. Verilen bentte kar yagrsmm ritmi saglanmaya cahsilrmsnr, Karm ritmi
tiim siirde verilrnis, tipki Yagrnur siirinde oldugu gibi, resim gibi siir yazma anla
YIma uyulmustur,
2 Elhan-i siirinin birimleri bent, iki dortluk ve alti beyitten ibarettir. Bu
birimler iirin temasl olan "kar" etrafmda bir araya gelerek siiri olusturmuslardir.
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Behcet Necatigil'in Kar Kar adh siirinde kar ve kar- kinayeli kullaml
rmsnr, bu iki sozciigii tiim siir boyunca gelisen bir tema icinde islemis
tiro
2. Grup: Herman Hesse'nin iirinde lu temasi islenmis ve bu tema siirde sii
rekli gelisen, iistiinde bir eyler soylenen bir sekilde verilmistir,
Farkh donemlere ve iilkelere ait iirlerde de aym temanm islenmesi, temanm
evrensel bir nitelik gostermektedir,
88
3. Elhan-i siinndeki kar temasiyla, Yagmur siirindeki yagmur temasi Ser
vet-i Fiinun Doneminde dogamn ve izlenimlerinin tema olarak secildigini gos
termektedir.
Aynca Tanzimat Donemi farkh olarak bireysel ternalann, duyus ve
algilayism on planda oldugu gorulmektedir,
4. Verilen bentte dogal dil, sairin algilayisla diline oZgii soyleyislerle, ken
di anlamlan drsma tasarak kullamlmisur.
5. Elhim-: iirinde anjamaman ozelligi tssiysn tntsrsler unlardIr:
- Esini gaib eyleyen bir kus
gibi kar
Gecen eyyam-r nevbahan arar
- Kapladi bir derin siikuta yeri
karlar
Ki hamiliine dem-be-dem
- Bir beyaz rise-i cenah-i melek
gibi kar
Seni solgun hadikalarda arar
- Na'sm iistiinde ey milrde
Basladi parca parca pervaze
karlar
Ki semadan duser duser aglar
- Kucucuk, set-sefid baykuslar
gibi kar
Sizi dallarda, liinelerde arar
- Yuvalarda -yetim-i bi-efganl
Son kalan ma-i tiiyleri kovalar
karlar
Ki havada ucar ucar aglar
- Destinde ey sema-yi ita tilde tildedir
Berg-i semen, cenah-i kebuter, sehab-ter...
Dok ey sema -revan-i tabiat gunildedir;
Hak-i siyahm iistilne safi ilkilfeler!
89
- Her irndi -ne yaprak, ne bir
Bir tOde-i zllal ii siyah-reng ii na-iirnid...
Ey dest-i asman-I ita, durrna, durrna
Her ustune bir sutre-i sefid!
- Bir bad-; harnfiun per-i sMmda uyuklar
Tarzmda durur bir arahk, sonra
- Soldan saga, sagdan sola lerzan Ugirizan,
Gab ucmada Wyler gibi, gab olmada rizan.
- Ezhar-I bahann yerine berf-i sefidi,
Elhan-i tuyfirun yerine samt-i Umidi.
Budurum tiir dmnin nesir diline yaklaftl#Jm gOateJ:mektedir.
6. Elhan-r tabiatla ilgili ifadeler, betimlemeler (tasvirler) yapila
rak verilmistir, Bu ozellik resim sanatiyla iliskilendirilebilir, Bu baktmdan par
nasizm akimmm ozelliklerini yansitmaktadrr,
7. ElhAn-l $itl iirindeki yan anJam
h
kelime veifadeler:
"Beyaz titreyis, dumanh kalplerin ezgileri, gUvercinlerin arkIlan,
derin sessizlik, beyaz rnelek kanadmm mavi Wyler, tabiatm ruhu, golgeler
siyahhklar ve umitsizlikler yigim, beyaz ortu, emelller gibi yagan kar, hayal gibi
kosan kar, sessiz rUzgar, saf kanat, sukut ilahilerinin ezgileri, semanm eli, comert
ligin eli, kism eli, kuslann ezgileri, umit sessizligi."
8. Verilen irngeler Tanzimat Doneminden farkh olarak Servet-i Funun airleri
nin eski kahplardan cok farkh, yeni imge ve tarnlarna bulma arzularmm yansirna
stdrr, Bu imgelerin kulIamlma nedeni bireysel duyus ve en yeni ve fark
11 bicimde yansitma arzusudur.
9. a. Birinci beyitte karlar emellere ve hayallere benzetilerek tesbih; kann
kosmasi ifadesiyle de teshis sanati yapilrmsnr,
Ikinci beyitte kann uyuklamasi ifadesiyle teshis, ruzgann kanadi ifadesiy
Ie istiare sanan yapilrmstir,
b. Soz sanatlan siirin ahengini saglamakla birlikte aym zarnanda anlatil
mak istenenin de daha etkili anlatrlmasim saglamaktadir,
10. Elhan-i ;lita iirinde anlanlanlann herkeste aym duygulan uyandirmasi
beklenemez. Bu durum edebi metinlerin anlamhhgiyla ilgilidir. Edebi metin
okurun duygu, zevk, kultur diizeyi, bilgi birikimine gore anlarn kazanan bir sanat
eseridir,
90
11. EIMn-l ~ i t a iiri doneminin siyasi gercekligi ile iliskili degildir, bireysel bir
duygunun dile getirilisidir,
12. EIMn-l ~ i t a iirindekiler duz yazi ile ifade edilemez. ~ i i r i n duz yazi ile ifa
de edilmesi onun ahenk ve ritim unsurlanmn kaybolmasma neden olacagi icin i
irde anlatilanlann da tam olarak ifade edilememesine sebep olur.
13. Db. Hac Yolunda
Elhan-i ~ i t a iiri Turk edebiyatmm ahengi, ritmi ve soyleyii ile nadir eserle
rinden biridir.
1. Servet-i Funun iirinde yapi bakirnmdan eski kahplar yikilrms, soylenmek is
tenene gore yeni ve eski unsurlann bir arada kullamldigr bir yapi olusturulmustur,
Tanzimat Doneminde ise yapi bakimmdan eski nazim ekilleri surdurulmustnr.
Tanzimat Doneminde toplumsal ve siyasi konular ilenirken Servet-i Filnun
Doneminde bireysel konular islenmistir,
Tanzimat Doneminde eskiye gore sade bir dil kullamhrken Servet-i Filnun Do
neminde sanat iyin sanat anlayrsi benimsendigi iyin aglr bir dil kullarnlrmsnr,
2. L Tevfik Fikret'in iirindeki, lstanbul'a bir facialar ehri gibi bakl tarzi,
Yahya Kemal'in ayrn manzara karsrsmdaki iirinde yoktur. Bu, airlerin ruh MI
lerini gosteren en onemli unsurdur. Hastahkh bir ruh halinin yansimasi olan Sis si
iri doneminin sosyal ve siyasi sartlenrnn da bir sonucudur. Yahya Kemal'de ise
sosyal ve siyasi artlann olumsuz bir etkisinin olmamasi, ayrn zamanda ruh hali
nin olgunlugu Siste Soylenis gibi bir iiri ortaya cikarrmsnr.
b. Yukanda da belirtildigi gibi imparatorlugun sosyal ve siyasi durumu,
Servet-i Funun sanatcilannm da psikolojik durumlanm etkilemis, karamsar ve
bedbin bir ruh halinin olusmasma sebep olmustur,
3. Servet-i Funun Doneminin modem TUrk siirinin baslangicr sayilmasi, Tan
zimat Donernindeki yenilik denemelerinin artik olgun ve Batr'yla esdeger bir hal
almasmdan dolayidir,
I_ ETKINLIK (
Servet-i FlJnun iirinin getirdigi yenililder ve edebiyannnzdaki yeri konulu bir
yazi yamz.
91
2
(jLCME DEiJERLENDIRME 1
1. (D)
(Y)
(Y)
... terza-rima, sone...
... sembolizm ve parnasizm...
... bireysel...
3.
Toplum sorunlarma deginmernis, ask ve doga temah
iirler yazmrsnr, Sembolizmin etkisi altmdaki sairin aynca
gezi yazJ1an dabulunmaktadtr.
Sis, Millet Tarih-i Kadirn, Doksan Bese Dogru
iirlerinden bazJ1ardrr. l;ocuk iirlerini adh ldtabmda
toplarmsnr. Servetifiinun iirinin enonemli airlerinden biridir.
4. Dogru cevap D secenegidir,
S. Nazmm nesre yaklasmasi, sanat ic;:in sanat anlayisirun benimsenmesi, yeni
kavram ve imgelerin kullamlmasi, bireysel duygulann one cikmasr, bir dilin
kullarnlmast Servet-i Funun iirinin Tanzimat iirinden aynlan yonleridir,
92
\[
MENSUR 5/1R ]1
HAZIRLIK
I
4
1. ~ i i r denince akla ilk olarak vezin, kafiye, l l l ~ i i , ahenk ve ritim gelmektedir.
2. Dostluk konulu bir paragraf yazarak okuyunuz.
amma
1. Bilrful-l Bahar ve San gill adli metinler daha onceki donemlerde ornegi bu
lunmayan metinlerdir.
Mensur iir, edebiyanrmzda XIX. yy. ortalannda Fransa'da Rimbard ve Baude
laire'in omeklerini verdigi "Prose Poetique"lerden gelmistir, Bu turun ilk ornek
lerini ise daha Servet-i Funun kurulmadan once Halit Ziya, Mensur ~ i i r l e r (1890)
adh kitabiyla vermistir,
I_ ETKINLIK (
1. Grup, 2. Grup: Her iki iir de nesir ciimleleriyle yazilrms, ses, soyleyis ve te
rna bakimmdan siirden farkh olmayan, vezin ve kafiye gibi ogelerden baglmslz
metinlerdir. Bu llzellikler mensur iirin aym zamanda iir ve diiz yazidan farkh
yonleridir,
2 Bilrful-l Bahar adh siinn ternasi "bahar", San Gul adh iirin temasi ise
UakUtu.
3. Verilen ifadelerde ahenk kullamlan elder ve benzer seslerle saglanml. air, ifa
de etmek istediklerini iir kurallannabagli kalmadan daha rahat ve acik ifade etmistir,
4. a. Bilrful-l Bahar adh iirdeki "bahar" motifi, yeniden canlanrnamn ve ne
enin kaynagr olarak kullamlmistir,
San Gtil adh iirdeki gill motifi ise, askm ve sevgilinin saclanmn sembo
Iii olarak kullamlnusnr.
b. Gunumuzde de bahar ve gill motifleri aym anlam degerleriyle kullam
Iabilrnektedir.
5. Mensur silr, Turk iir gelenegi icinde ornegi olrnayan, Fransiz iirinin etki
siyle edebiyatirmza girmis bir tiir olarak, gelenekle iliskilendirilmemektedir, Bu
dururn da onun iir gelenegimiz icinde iir oIarak kabul edilernernesine sebep 01
maktadir,
93
6. B8r8n-l Bahar ve San Gf1l adh flirler bakJnndaki dUfUncelerinizi belirtiniz.
7.8. HaJit Ziya UpHlgil
Halit Ziya (d. 1866-0. 23 MaYIs 1945) lzmit'de heh ticareti ile tanm-
mI Usskl: "Ussekizedelet" diye bilinen bir aileden olan Heci Helil Efendi 'nin og-
ludur. Cumhuriyet Donemi yezerlertndsndtr. 1stanbul'da dogmustur. 11k ogrenimi-
ni lstenbul Fatih Rustiye'sinde tamamlayan Halit Ziye, daba sonra ailesel neden-
lerle ortaogrenimini lzmir Riisdiyesi'nde tamamladl (1878). Halit Ziya, ideali
olan hariciyecilik meslegine giremeyince ogretmeni o/du. Daba sonra bir
siire Osmenli Benkest 'nda faIItI.
20 yestnde gazetelerde yezilen flkmI, daha sonra da roman denemelerine bss-
lemisur. 1893 'te 27 yusmdeyken 1stanbul'a gelip Servet-i Fiinun 'a keulsrek: edebi-
yat arttIran Halit Ziya, 'ten sonra bir siire Dariilfiinun
Edebiyat Fekiiltesi 'nde garev eldt. Cumhuriyetin ilanmdan sonra Son Posta gaze-
tesinde yezilsr yezmtstu:
HaIit Ziya Usskltgil, Ttitk edebiyatInda BatIJJ anlamda ilk romanIan yazan sa-
netcidu. Servet-i Filnun Doneminde roman ve hikllye tiiriiniln en anemli ismidir.
Eser/erinde reaIizm akmmm etkisi goriiliir.
En iinlil oyktilermden biri olan Kar Yagarken oyktistmde anJatIgI 'reaIizm' bu-
nun bir omegidir.
Dili silslii, sanatiI ve aglrdlr. Dili baanyla kullemr. Ierkls bir ciim-
Ie diizeni verdir. Romanlannda aydm anlatIr.
"Mai ve Siysh" romanmdaki Ahmet Cemil karakteri Setvet-i Fiinun sanatflsl-
m temsil eder. Ruh tahlillerine onem verir. Kahramanlan yaachklan fevreye uy-
gun olarak enlsur. Romanlannda yaImz 1stanbul'u anlatan sanatfl, hikayelerinde
Anadolu ve kay hayatIns, kasabaIardaki yaaYIa yer vererek 1stanbul chma flk-
tmstu.
BsIi.
R()RIIIIIlan:
Nemide
Bir Oliiniin Defteri
Ferdi ve $iirekasl
Mai ve Siyab

Ktnk Hayatlar
Hik4yeli.:

Bir Muhtuunm Son Yapraklan
Nektl (4 cilt, yerli ve yabancI aykiiler)
BuMuydu
Heyhat
KUfuk Fikrsler (3 Cilt)
Bir YazJn Tarihi
Solgun Demet
Bir Si'r-i HayaJ
Sepette Bulunmus
Bir Hikiiye-i Sevda
Hepsinden ACI
Gnu Beklerken
Aljka Dair
Ihtiyer Dost
Ksdm Pencesi
lzmir Hikuyesi
Hatua1an:
KIrk ro
Bir ACI Hikiiye
Saray ve Otesi
Deueme:
Sanata Dair
b. BlirfuJ-I Bahar ve San Gul adh iirler, islenen bireysel konular ve airlerin
psikolojik durumlanm yansltmasl baklmmdan sanatlfllanyla iliskilidir,
[: AN!;:;"A YORUMLAM ..]
1. Verilen metinlerden Cemil Meric'e ait alan mensur iir, Sabiha Sertel'e ait
alan duz yazt, Siileyman Nazif'e ait alan iir ozelliklerini gostermektedir,
2. sttR MENSUR $ttR
............. /'
BENZERLlKLBR
Ses, soyleyis ve tema bakirmndan bir benzerlik vardrr,
FARKLILIKLAR
Mensur siirin duz yazmm yapisma sahip olmasi, vezin ve kafiye gibi ekle ait '
onceden belirlenmis sirnrlayici ogelerin bulunmamasi, sanatcmm duygulanru da-
ha rahat ifade edebilmesi farkhhklar olarak gosterilebilir,
9S
I_ ETKINLIK (
TeD1IIS1 lIfk oIan birmensur iir yazarak SlDlfta okuyunuz.
DLCME DE(;ERLENDIRME 1
1. (Y)
(D)
(D)
2 .... Fransiz.... ... Servet-i Ftinun...
3. Dogru cevap A secenegidir,
4. Duz yaziya ozgu olup mensur iirde kullamlan ozellik duz yazmm yapisidir,
96
4. OlAY ,EVRESINDE OlU$AN f D E B ~ METINlER
ANlATMAYA BA(;U EDEB METINlER
a. Hik6ye
HAZIRLIK
1_-4
1. Hikayenin yapisi olay orgusu, kisiler, zaman ve rnekandan olusur,
2 Tanzimat Donemi Edebiyatmdan onceki donemlere ait anlatmaya bagh ede-
bi metinler sunlardir:
- Destan -t Oguz Kagan Destaru
- Halk Hikayesi -t Kerem ile Ash
- Mesnevi -t Hiisn ii Ask
3. Bir roman ya da hikiiye yazanmn gozlern giiciiniin, dil ve anlatim teknigi-
nin, hayal gucunun, bilgi ve kiiltiir birikiminin, edebi giiciiniin son derece guclu
olrnasi gerekir.
\.. ETKINllK (
Tiirk edebiyeunde, bir olay anlatan sozli: ya da yezih enlatilem hep hikiiye edt
verilmis, manzum olanlara destan da denmistir. Divan edebiyatmda mesnevi tU-
rii (Leyle ile Mecnun, Hustev ve $irin, Yusuf ve Ziileyha vb.) bunun en iinlii or-
negidir. Halk edebiyetinde hikiiyeci-iilklar tarafmdan kebveletde, koy odalann-
da, diigiin vb. toplenulennde soylenen hikiiyeler,halk hikayesi diye etultr. XV.
ytizyild yazrya gefirildigi semlen ve destensi bir nitelik gosteren Kiteb-i Dede
Korkut 'teki hikayeler bunun ilk otnekleri seyilsbilir. Anadolu'da XVI. yiizylldan
bu ysns.sozlt: halk geleneginde siiriip gelen halk hikiiyelerinde olaylar nesir ile
snletihr, duygusal, coskulu, heller nezimle ve saz eliginde soylenir. Halk hikii-
yeleri, konulan bekunmden, ak hikiiyeleri ve kahramanlIk hikayeleri olmak iize-
re ikiye eyribr.
Tiirk edebiyetmde fagda hikiiye Beu'dekinin tersi olerek, halk hikaye ve ma-
sellsnntn gelistnesiyle olusmemis; XIX. ytizytlm ikinci yansmda dognuien dog-
ruya bett edebiyetunn hikiiye yolundaki vetimleri otnek tutularak yazllmaya bes-
lsnrmsttr. Bets uygarlIgl fevresindeki Tiirk edebiyatmda, hikiiye karllIgl olarak
kiifiik hikiiye terimi kullamlmisur. Edebiyenmtzde Beu'daki enlemiyle ilk hikaye
Ahmed Midhat tarafindan yezilmisur. Hikiiyelerinin kimi ceviri kimi yerlidir.Bu
yolda ikinci yazar Emin Nihet'tu; Miisameretname sdlt kitebmde 7 hikiiye toplan-
tmstir. Aym donemde kurgu ve snleum bekimmden besen): seytlsbilecek ilk or-
nek Semipesszsd Sezai'nin Kiifiik $eyler adlI hikiiyesidir. Bu dbnemin beske bir
yazan ise Nabizade Nezun'du.
Tiirk oykiiciiliigiinii yetkinlige kavuturan yezer ise Halit Ziya Usekltgil oldu.
Edebiyst-i Cedide doneminde yalm diliyle dikkst feken UakIIgil, titiz gozlemci-
ligiyle ge}fekfi oyki: gelenegini besleten yezerdir. Bu donemin diger yazarlan
Hiiseyin Rahmi Giitpmer, Mehmet Raul, Hiiseyin Cehit Yalfm, Ahmet Hikmet
Miiftiioglu ve Saffeti Ziya idi.
Mesrutiyet'in ilemnden sonra gelisen yeni edebiyat ekumyl birlikte oykiide
toplumsal ve siyesi sorunlar islenmeye bssled). Ttirkcede yabancl sozciiklerin te-
ttiizlenmesi, yuzimdkonusme dilinin hakim olmest, tesr yaamlmn gerfekfi bir
iislupla edebiyata tesmmesi gibi ozelliklerle bilinen bu donemde Omer Seyfettin,
Tiirk oykiiciiliigiinde yeri bir flglr aftl. Onu Halide Edip AdlVar, Reset Nuri Giin-
tekin, Refik Helit Karay izledi. F. Celaleddin, Selahattin Enis, Sadri Ertem, Cemal
Keygili, Sabahattin Ali, Kenan Hulusi Korey, Nahit Stm Orik, Bekir Sitk: Kunt,
Mahmut $evket Esendal cumhuriyet donemi oykiiciiliigiinii hezttleytm isimlerdir.
Cumhuriyet donetni 1930'lar sonrssuu kepser. Bu donemde eltstlmtsm dismd bir
oyku dimyest kuran Seit Faik Abssiyemk, Hslikemss Behkcis: (Cevat $akir Ke-
baagaf), diyeloglenn usta yazan Orhan Kemal, Mehmet Seyde, Samet Agaoglu,
Sabahattin Kudret AksaI, Kemel Bilbeser, Kemel Tahir ve Ahmet Hamdi Tsnpi-
nar oykt: yazarlan olarak on plana fJktl. Giiniimiizde Tiitk oykiiciiliigii geni bit
konu ve iislup zenginligiyle siitmektedit. Bunlar eresmde Muzaffer Buytukcu ve
Osman <;eviksoy iislupculuklenyle on plana !slam Gemici, Neceti To-
suner (Ctkmezde, Neden Kitap) gibi isimler de fallmalanna erehksiz olarak de-
yam etmektedirler.
Hikiiyeler genel yepilen itiberiyle ikiye aynlmaktadJrlar:
1. Olay hikiiyesi
2. Durum hikiiyesi.
Oley hikiiyesinde olaylar zinciri kisi, zaman ve meklin unsurlanna bagll olarak
verilir. Merak unsurunun on planda oldug, gelime bOliimiinde stitsn diigiimle-
rin, sonuf boliimtmde fozaIerek merakm giderildigi bu terz hikiiyelere, Ftsnsiz
yazar Guy de Maupassant (Guy do Mopassant) tereitnden gelitirildigi ifin Mau-
IMUBD.t tsrzI bikJyeler de denir.
Olaydan fok yoruma, psikolojik tehlillere aflk olen genellikle bit sonuca bag-
lanmadlgmdan okuyucuda farkll fagnlm ve izlenimler uyandJran durum hikiiye-
si ise, Rus yazar Anton <;ehov tarafindan olgunlatlnldlgl ifin t;ehov tsrzI bildye
edtyle da enlsnlmektsdtr.
Tiirk Edebiyatmda Omer Seyiettin, Maupassant terzi hikiiyenin, Sait Faik Aba-
slyamk da <;ehov tarzl hikiiyenin onciisii kabul edilir.
98
1. ME'I1N
1.a
a
Olumlu
Olumsuz
c d
b
b. Yukandaki olay orgusu grafigine gore hikaye, olumsuz olaylar tizerine ku-
rulmustur,
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Hikayedeki kisiler anlanci kahraman ve arkadaslandir, Hikayedeki bu
kisiler, hikayenin yapl unsurlanndan birini olusturmaktadir, Olaylan belli bir za-
man ve mekanda yasayan kahramanlardu.
2. Grup:
Kahraman anlatici
Kahraman anlaticmm arkadaslan
Hikayedeki kahraman anlatici, yapmak isternedigi diger kahramanlarla
birlikte kisidir,
Hikayedeki olaylar ve kisiler gtinltik hayatta karsilasrlabilecek ttirdendir.
2. Hikfjyedeki mekmlar sunlerdu:
"Kosk, tarla, Bostanci civan."
Hikayedeki bu mekanlar, hikayedeki olaylann yerdir. Bu nedenle hi-
kayenin yapi unsurlanndan birisidir. Hikayede bir kullamlmasi olaylar ile
uyumsuzluk gostereceginden aym olaylann gerceklesmesi beklenemez,
3. Hikayedeki mekanlar uygun olarak tasvir edilmistir,
4. Hikayede "eyltiliin karanltk bir sabahi, ortahk hentiz agarmaya si-
rada, dogmus, bir hafta sonra" gibi zaman bildiren ifadeler kullamlrrustir,
Hikayedeki zaman, olay orgtisti dikkate ahndigmda C;Unkti hi-
kayenin yaplsl kendi icinde btittindtir. Bu yapi, olay orgttsu, kisiler, zaman ve me-
kandan olusur, Bunlar uzerinde yapilacak bir hikayenin yapisiru bozar.
5. Servet-i Fiinun Edebiyati sosyal ve siyasi hayat ile iliskisini koparrms, birey-
selligi on plana cikarrrus bir edebi donem olmasi dolayisiyla donemindeki zaman-
la yakm bir iliskisi yoktur.
6. a. Hikayedeki yapl unsurlar birbirini tamamlayarak yapiyi olusturan un-
surlardir.
b. Hikayenin yapi unsurlarmdan herhangi birinin cikanlmast eserin biitii-
rniindeki uyumu bozar. Cunku yazar, kurguladiklanm hikayedeki gibi yansitmis
ve hikayenin yapl unsurlan arasmdaki uyumu buna gore belirlernistir,
7. Hikayede "olurn-yasam" catismasi vardir, Hikayedeki bu temel catisma ya-
zann bireysel duygulanmn bir yansimasi oldugu icin toplumsal bir yam yoktur,
8. Hikayenin temasi "bireyin ruhi sikmtisi" dir,
9. Hikayede anlattlanlar giinliik hayatta karsilasrlabilecek dogal bir gercekligi
olan olaylardir, Yazar, bu dogal gercekligi hikayedeki olay orgusu, kisiler, zaman
ve mekan etrafmda kurgulamis ve insana ozgu kurmaca bir gerceklik haline getir-
mistir, Bilimsel ve felsefi metinlerde ise dogal gerceklik oldugu gibi yansitihr,
10. Hikayede kahraman anlancmm bakis a<rlSl vardir, Kahraman anlaticmm
psikolojik durumu ve ruh hdli en iyi birinci aglzdan anlatilacagi icin yazar boyle
bir tercihte bulunmustur,
11. Bir onceki soruda da belirtildigi iizere, aym etkiyi birakamazdr. Bireysel bir
duygunun ve ruh halinin islendigi bir hikayede her zaman icin kahraman anlaticr-
mn bakl a<rlsl daha etkilidir.
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Anlatici olaylan ve mekarn anlatirken tasvirlerden ve tahlillerden ya-
rarlanrmsnr,
2. Grup: Anlatici yaptig; tasvirler ile ruh tahlillerini anlatirken dile yeni deger-
ler yuklernis, sozcukleri yan ve mecaz anlamlanyla kullanrmsnr,
I.. ETKINLIK (
1. Grup: Bir Damla Kan adh hikaye, hikaye gelenegine baghdir,
2. Grup: Hikaye "Maupassant tarzr (olay hikayesi)" hikaye ozelliklerine gore
yazrlrmsnr,
12. Bir Damla Kan adh bikAyede ilenen sorunu nasil ele alaca#JDlZJ belirtiniz.
13.Ahmet Hilanet MiJfti10lJu
1870 ytlmde !stanbul'da dogdu. Bebesi Miiftiiog1u Sezai Bey'dir. Dedesi Yu-
100
nanlIlar tarafindan sehid edilen Mora Miiftiisii Abdiilhalim Efendi'dir. Dedesinin
miiftii olmesi sebebiyle Miiftiioglu edim eimtstu:
Ahmed Hikmet; stk sik: hestelenmssi sebebiyle okula muntazaman devam ede-
memesine ragmen, Dokmeciterdeki Ta Mektebi ile Mahmudiye Yskit ve Soguk
geme Askeri Rtisdiyesi 'ni bitirerek Galatasaray Mekteb-i Sultanisi 'ne girdi. Dot-
diincii suniteyken ilk eserinin besths) edebiyata ilgisini srtudt. 1888'de Galatasa-
ray'l bitirdi ve Hericiye Nezereti Umur-l $ehbenderi Kelemine memur tayin edil-
di ve vazifesi dlmda Frensizcedsn roman terciimeleri yepti. Marsilya, Pire ve
1890 yiluide da Katkasya 'ya gcmderildi. Seieretlerde 9alIanyazar, 1896'da lsten-
bul'a donerek: Umur-t Sehbendeti Kalemi Ser-hsliteligi'ne getirildi. Merutiyete
kadar Hericiye Nezareti merkezinde 9alItl. Bir yil yakm Nafia Nezaretinde, Ti-
caret Miidiriyet-i Umumiyesi 'nde vazife eldt. Tekrer Hericiye Nezeretine donerek
1912 'de Peste Bussehbenderi oldu. Bu tarihe kadar gecen zaman icinde Ahmed
Hikmet, 1908 ytltnde Tiitk Demegi'nin ve 1911 ytltnde da Tiirk Yurdu 'nun kuru-
cu iiyesi olarak hizmet verdi. 1918 'de lstenbul'e donen yazar, 1924 yiltnde Heli-
fe Abdiilmecid Efendi'nin Ser-ketinligine, iki yil sonra da Hariciye Vekaleti Miis-
tearlIgl 'na getirildi. Anadolu-Bagdat Demiryollen Idere Mec1isi AZallgl ve Elek-
trik Sirketi Mare Meclisi AzalIgl gotevlerini de iistlendi. Ahmed Hikmet 19 Me-
yis 1927 giinii karaciger kanserinden aldii.
Ahmed Hikmet'in edebiyat merekt daha lise ytllennde bsslamtstt. Bu a1andaki
mcrukmm, eileden ge1en bit haslet oldugunu ifade eder. ilk olerek Aszr Kiitiiphe-
nesi Nesriyett arasmda ciksn Ley1a Yahut Bir Mecnu'nun lntikemi yeymlendt.
Daha sonra Frensizceden Tuvelet ve Letafet ve Bit Riyazinin Muesekesi ad1ann-
da iki eser terciime ettiyse de, Dogu ile Bett kii1tiiriiniin 90k farklI oldugunu gore-
tek bir daha eser tetciime etmedi.
Setvet-i Fiinun devtinde, lkdsm ve Setvet-i Fiinun detgilerinde yazd1g1 hikaye
ve nesirlerini 1901 ytltnde Haristan ve Giilistan sdh eserlerde topledt. Bu iki esc-
rinde Ahmed Hikmet Miiftiioglu, daha iyi tesir yapmak, gonulleri heyecenlendtr-
mak i9in miibalagalI bir iislup kullsndigun, ag1rve enlestlmesi gii9 Servet-i Fiinun
dilini isledigini ve hayal mahsuJii konular enlstugm: bizzat kendisi soyler. Kendi-
sinin de ifade ettigi sebeplerden doleyt bu iki eseti fazla itibet kszensmemtstir.
Ikinci Mestutiyetten sonra, zamamn modasma uyarak 0 da Turencthk edebiys-
tt ektmine uymustur. Bu skims beglt olarak yazmg1 yezilenn biiyiik: ktsmtnt <;ag-
1ayan1ar (1922) edli eserinde topletmsttr. Bu esetinde yazar, an Turkcecilig yo-
nelmis, fakat bu defa da kelime uydunna ve Setvet-i Fiinun 'dan kalma haya1ci/ik-
ten kendini kutterememtstir.
Goniil Hamm adli romam Tesvir-i Etkar Gezetcsi'nde tefrika edilmis ve
1970'de kitap olarak bestmlmistu. Ahmed Hiktnet, yezilennds daha ziyede keli-
101

me bu/maya ve iis/uba dikkat ettigi icin, konu1ara dikkat etmemis ve bu yiizden

zamamndakiJerin ayannda bir edebiyatfl olememsstu.
Eseneri:
Patates (llmi, 1890), Ley1a yahud Bit Mecnun 'un lntikems (Hikfiye, 1891), Tu-
valet yahud Letafet-i Aza (Terciime ve i/ave/er, 1892), Bir Riyazinin Muesskss:
yahud KamiJ (Terciime, roman, 1892), Haristan ve Giilistan (Hikaye, 1901), Go-
niiJ Hsmm (Roman tetriksst, 1920), <;ag1ayan1ar (Hikaye, 1922).
2.MBT1N
I_ ( ETKINLIK
1. Grup: Kay Diigiinii edh hikfiyenin o1ay brgiist):
Okuyuculann arabalarla gecmesi
Kahvede yasananlar
Carsida yasananlar
Yapilacak guresleri seyretmek icm herkesin gures alanma gelmesi ve ora-
da yasananlar
Gureslerin bitmesiyle at yanslannm yaprlmasi
Diigun alayimn gecisi
2. Grup: Hikayede kahraman anlatici ve koy halki ile onlardan one crkanlan
Nesim, eskici, Arnavut, zerzevatci, kebapci, Koca Ali gibi kisiler vardir, Bunlar
hikayenin yapi unsurlanndan biri olarak yapiyi tamamlarlar.
3. Grup: Hikayedeki Yakacik, Yakacik Carsisr'ndaki kahve, gureslerin ve ya-
nslann yapildigi tarla, Zekeriya Koyu mekanlardir,
Hikayede 10 Eyliil Carsamba, gece; 11 Eyliil Persernbe, gece, bir gece evvel,
bu sabah, sabahleyin, dun, namazdan soma gibi zaman bildiren ifadeler kullarul-
rmsur, Yine zaman ve mekan unsurlan, yapiyr olusturan ogelerdir.
Bunlara gore hikayenin olay orgusu;
Olurnlu
Olumsuz
102
I_ ETKINLIK (
Kay Dugunu adh hikayedeki olay iirgiisii Bir Damla Kan adh hikayeden daha
yogun, zaman daha uzun, rnekan daha ve kisiler daha kalabahk olarak veril-
mistir, Her iki hikayedeki yapl; olay iirgiisii, kisiler, zaman ve rnekandan olusmus-
tur. Yine her iki hikaye serim, diigiim ve biiliimlerinden olusan bir biitiin-
liige sahiptir.
1. Hikayedeki rnekanlar gercek hayatta karsilasrlabilecek mekanlardir,
2. Koy Diigiinii adh hikayede temel bir soz konusu degildir, Hikaye,
olaylar iizerine kurulmus; yasananlann, kurmacarnn smirlan icinde anlatilmasm-
dan ibaret oldugu icin temel bir catisma yoktur.
3. Hikayenin tamarmnda anlatilanlar insana iizgii gerceklik tasimaktadrr, Yasa-
nanlar, yasananlann kalrraman anlatici iizerindeki etkileri bunun en belirgin gos-
tergeleridir.
4. Koy Diigiinii adh hikayede Bir Damla Kan adh hikayedeki gibi kahraman
anlaticmm bakis acisi vardir,
5. Anlatici olaylan, mekaru ve kisileri anlatirken Bir Damla Kan adh hikayede
oldugu gibi birtakim benzetmeler, tahliller ve tasvirlerle oznel yargilara dayana-
rak anlatrmstir,
6. Hikayedeki koy diigiinii temasi, temanm etkili gozlemlerle anlatilmasi ve bu
yapihrken de dilin edebi kahplar icinde kullarulrnasi metnin yazrldigi donemle
iliskilendirilebilir,
7. Kay Diigiinii adh hikaye, hikaye gelenegine bagh bir metindir.
8. Kay Dugunu adh hikaye "Maupassant tarzi (olay hikayesi)" hikaye ozellik-
leri gosterir. Hikayenin olaylar iizerine kurulmasi bunun gostergesidir, Bu neden-
Ie metnin tamami omek olarak verilebilir.
9. Kay Dugunu adh hikaye de anlatrlanlar, hikayenin yazildigi donernin sosyal
ozelliklerini yansitan bir ozellige sahiptir. Bu bakimdan tarihi bir beige olarak da
degerlendirilebilecek hikayede anlanlanlar aradan gecen zamanda cogunlukla
unutulmus birtakim geleneklere de llk tutmaktadir,
10. Bkz. Servet-i Fiinun Bdebiyatmm OIUUDlU
103
1.
HALK HiKAYESi MASAL MODERN HiKAYE
Olay, orgusu, kisiler, Olay, orgusu, kisiler, Olay, orgusu, kisiler,
YAPI zaman ve mekandan zaman ve mekandan zaman ve rnekandan
olusan yapisi vardir, olusan yaprsi vardir, olusan yapisi vardir.
Genellikle ask, Genellikle ask, insana ozgu her sey
TEMA kahramanhk konulan kahramanhk konulan konu olarak
islenmistir, islenmistir. secilebilir,
Sade ve sanatlar aylsm- Sade ve sanatlar aeism- Edebi, tasvir ve
DiLVE
dan yalm bir dil kulla- danyahn, tekerleme ve tahlillerle
ANLATIM
rulrmsnr, Halk soyle- kahplalIl1 ifadelerinyer zenginlestirilrnis bir dil
yislerine yer verilmistir, akhgt birdil kuIlaruInutrr. kullarulrrustrr,
2. Setvet-i Fiinun Donemi hikiiyesinin genel ozellikleri:
Modem hikaye yapisma uygun bir yapi kullarulrmstir,
Maupassant tarzi hikaye tercih edilmistir,
Bireysel temalar islenmistir,
Arapca ve Farsca kelime ve tamlamalann kullamldigi, tasvir ve tahlille-
rin yapildigi, edebi acidan ustahk isteyen bir dil kullanrlrrnsnr,
I_ ETKINLIK (
Servet-i FUnun hik8.yesinin b e s l e n d i ~ kaynaklan ve bu dOnem hik8.yesinin
TUrk edebiyabnagetirdigi. yenilik1eri konu alan bir yazi yazarkenServet-i FUnun
Donemi hik8.yesinin llzellilderini gllz lmUnde bulundurunuz.
I_ ETKINLIK (
Verilen hik8.yeyi hayal gilclinUz ve kurmaca yeteneltinize g6re tamamlayunz.
104
liLCME DE{;ERLENDIRME 1
1. (Y)
(Y)
(Y)
2.... Bat! tarzi.... ...Servet-i Fiinun Donemi.;
3. Dogru cevap D secenegidir,
4. Dogru cevap D secenegidir,
5. Bkz. Anlama - Yornmlama 2. SOIU.
lOS
b. Roman
I[
II
HAZ/RLIK
1_-;4
I_ ETKINLIK (
Yapt1lmJz laqJlaft:umada hiklyenin Yap18Jmn olay OrgUsU, kittler, zaman ve
meUn unsurlan olmadan olupmayacatI sonucunu gin tmtlnde bulundunmuz.
1. Edebi eserler, yazildiklan donemden bagimsiz olmadiklan icin, donemleri-
nin her tiirlii ozelligini eserlerde bulmak miimkiindiir. "Roman, sokaga tutulan ay-
nadir." soza de bu gercegi anlatmaktadir, Bu nedenle edebi eserler bir yonuyle ta-
rihi beIge niteligi tasirlar,
2. Bu, Tanzimat ve Servet-i Fiinun romancilanmn yetisrne ve yaam tarzlanmn
bir yansimadir, Kiiltiirlii ve maddi durumu iyi ailelerin cocuklan olan ozellikle
Servet-i Fiinun romancilan, Bati'yi da yakmdan takip etmelerinin neticesinde, ye-
tisdikleri ya da sonradan icinde bulunduklan ortamlan kurmacanm smirlarma da-
hi! etmislerdir, Boyle bir durumda da tanmmayan, bilinmeyen bir cevrenin ve in-
sanlanmn anlatilmasr beklenemez. Bu ancak Cumhuriyet Donerninde "mektepten
memlekete" anlayrsmm sayesinde gerceklestirilmistir,
3. Yasak Ask adrm tasiyan roman, admdan da anlasilacagi uzere yasanmamasi
gereken bir akl anlatmaktadir,
amm.
1. Ak-! Memnu sdh metnin oIay orgiisii:
- Bihter ile annesinin konusmalan
- Bihter'in enistesinin ve Peyker'in gelmeleri
- Behlul ile Bihter'in konusmalan
- Nihal'in bayilmasi
- Besirin Adnan Bey i!e konusmasi
- Bihter He Behliil'iin konusmalan
- Bihter'in intihar etmesi
- Nihal'in iyilesmesi ve babasi Adnan Bey ile Ada'ya gitmeleri.
106

2 Ak-I Memnu'nun Ak-I Memnu'nun
balanglcl sonu
Romandan alman
bolum
Ak-I Memnu'dan alman bolum dogrunun sonlannda bulunur. Giinkii ahnan
bolum, romanm olaylannm li=oziildiigunii, sonuca baglandignu gosteren li=0ziim
kisrmndandir,
3.
Metin percesutdski olayla-
Metne biitiinIak kszendiren
oleym romanm olay
ra biitiinliik kezendirsn
otgiisiindeki yeri: "Romanm
olay: "Behliil ile Bihter ara-
kurgusunun temelini o l u ~ t u
-
sindaki yasak iliski"
ran olaylann merkezidir. '
4.Metindeki kisiler duygu, dusunce, konusma ve davrarns bakirmndan bireysel
nitelikler gosteren, olay orgusu ve ili=erigi ile biriikte ele ahmp cozumlenebilen,
baska eserierdeki benzerlerinden ayirt edilebilen karakterlerdir.
KARAKTER <;OZUMLEME TABLOSU
KARAKTER ADI Bihter Behliil Nihal Adnan Bey
Karakterin/tipin en
belirgin ozellig! nedir?
Aldatan
birisidir.
Yasak aski
goze alan
birisidir.
C;aresiz
birisidir.
Aldatilan,
habersiz
bir kisidir.
Karakter/tip olaylar karsi-
smda nasil bir tavrr takm-
maktadir?
Her seyi
acrklamak
istemektedir.
Kacmayi
secmistir,
Guclu olmaya Guclu olmaya
cahsmektadrr, calrsmaktadrr,
Romandaki olaylan
dikkate aldigmuzda en
Bihter'dir.
giiC;;lii karakter/tip kimdir?
Sosyal ortarn ve c;;evre bu
karakteri/tipi nasil
etkilemistir?
Yasak ask yasamalanna
sebep olmustur,
Yasak askm magdurlan
olmalanna sebep olmuslardir,
Karakter/lipin yaadlgl lop-
lumsal yapmm sizin toplum-
Yoktur. Yoktur. Yoktur. Yoktur.
sal yaptruzdanfarki var rrudir?
Bu karakterin/tipin diger
karakterler/tipler iizerinde Vardrr, Vardir, Yoktur. Yoktur,
etkisi var rrudir?
Melnin yazrldrg: donernde
bu romandaki karakter/tip
Olabilir, Olabilir. OJabilir. Olabilir,
gibi davranan biri olabilir mi?
107
I_ ETK1NL1K (
1. Grup: Toistoy'un Anna Karenina adh romamrun yaprsim olay orgusu, kisi-
ler, zaman ve mekiln olusturmaktadrr, Romanm birinci derece kahramam olan An-
na, temel karakter olarak Vronski ile yasadigr iliski sonucunda hazin sonia karst-
lasrmsur. Romanda Anna, temsil ettigi aristokrasinin koksuzlugunu yansitmakta-
dir,
2. Grup: Madam Bovary adh romanm yapisim olay orgusu, kisiler, zaman ve
mekan unsurlan olusturmaktadir, Romanda Emma, birinde derece temel karakter
olarak okudugu romanlann etkisiyle aristokrasiye ve biiyiik burjuvaya hayranhk
duyan, aristokrasinin bir parcasi olmayi hayal eden, buna ulasmak icin cabalayan,
bu sintfa giremese de en azmdan onlara yakin olmayi arzulayan bir kadmdir, Bu-
nun icin de tek yol olarak 0 simftan erkeklerle birlikte olmayi tercih etmistir,
Anna ve Emma ile Ask-i Memnu romarunm kahrarnam olan Bihter, yasadikla-
n asklar yiiziinden hiisrana ugrarrus kadmlar olarak karsirmza cikmaktadrr.
5. a. Memnu romamndaki mekanlar olan "konak, Ada ve camhk'ttan
herhangi birinin dcgistirilmesi romanm yapIslmn ve kurgusunun bozulmasma se-
bep olur. Bu nedenle mekan, romamn yapisuu olusturan temel unsurlardan birisi-
dir. Romanda verilen rnekanlar, insanda gerceklik duygusu uyandiran, gercekligi
olan mekanlardir,
b. Ak-l Memnu'nun yazan olsaydJInznasI1birmeldln belirtiniz.
6. Romandaki zaman, yapl unsurlanndan birisidir. Metindeki zaman ile done-
minin sosyal yapisi arasmda konakta yasanmasi, dinlemek ve tatil yapmak icin
Ada'ya gidilmesi, rnurebbiyelerin olmasi, Bogaz'da mesire yerlerine gidilmesi ve
sandal gezintilerinin yaprlmasi gibi baglantilar vardir, Bu nedenle sosyal yapl ile
romamn yazildigi donern arasmda bir iliski vardir,
7. Verilen semaya gore Memnu romamndaki olaylan, kisiler belli bir za-
manda ve rnekanda yasamaktadir, Bu sebepler bu yapl unsurlan arasmda cozule-
meyccek kadar gtiylti bir iliski vardir.
\.. ETK1NL1K (
1. Grup: Memnu'daki zaman ve mekan belirli ve gercekligi bulunan bir
zaman ve mekan iken, destandaki zaman ve mekanlar belirsiz, olaganustu ya da
gercekligi olmayan zaman ve mekanlardir,
2. Grup: Yine masalda da belirsiz, olaganustu ya da gercekligi olmayan zaman
ve mekan kullaruhrken Memnu'da belirli zaman ve mekiln vardir.
108
3. Grup: Mesnevilerde ise bazen belirli zaman ve mekanlar bazen de belirsiz,
olaganustu ya da gercekligi olmayan zaman ve mekanlar vardir,
Romandaki zaman ve mekarun destan, masal ve mesnevideki zaman ve mekan
ile bu farkhhklanmn yamsira anlatmaya bagh metinlerin yapi unsurlan olmalan
onlann ortak yonudur,
8. Ak-I Memnu adh roman yapi ve anlam bakimmdan kendi icinde baslayan,
gelisen ve biten bir blitlinllige sahiptir.
9. a. Ak-I Memnu romammn temasi "yasak ak"tlr.
b. Tema ile romanm adi birbirine esdegerdir,
c. Romandaki tema ile aym ya da benzer pek filme, romana, hikayeye
vb, rastlamak mumkundur, Bu da temanm insana oZgii bir gerceklik olarak her za-
man islenebilecegini gostermektedir,
10. Ak-I Memnu romamnda anlatici, "ilahi bakis acisi'Ina sahiptir. Kisi ve
olaylardan tamamen haberdar, her seyin bilincinde bir anlatictdtr,
11. Yazar, mekan ve kisilerle ilgili tasvir ve tahlil yaparken sanatsalligi ve ede-
bi degeri goz onunde bulundurrnusrur, Bu nedenle metindeki tasvir ve tahliller
okuyucunun kendisini romanIa butunlesmesini ve anlanlmak istenenin en iyi e-
kilde anlatilmasmi saglanmaktadir,
12. Ak-l Memnu romanmdaki kahramanlar ve yaam tarzlan Tanzimat'la bir-
likte ortaya cikan Batih yasarn tarzmi yansrtmaktadrr, Tanzimat Donemi eserlerin-
de yerilen ve begenilmeyen bu yasam tarzi, Ak-I Memnu romanmda yerilip hor
gorulmernis, onlann yasam tarzmdan bir kesit olarak sunulmustur, Bu, Tanzimat
Donerni eserleriyle bir farkhhk gostermektedir,
Aym hayat tarzi gunumuzde de bir ikilik gostermekte, geleneksel ile modem
arasmda sikrsan ama ne geleneksel yasama ne de modem yasama baglanamayan
bir tuhafhk olarak karsimiza cikmaktadir.
13. Ak-I Memnu'daki yasak ask ve sonucu doneminin ahlak anlayisi ve sos-
yal yaplSl ile uyusmaz. Yazar, eserin konusunu secip kurgusunu olustururken Ba-
trh eserler ile bireyselligi tercih etmistir,
14. a. Ak-I Memnu romam, roman geleneginin ve realizm akimmm bir deva-
midir,
b. Romanda realizmin etkileri gorulmektedir, Romandaki kisilerin ruh co-
zlimlemelerine iliskin kisrmlar ile tasvirlerin yapildigr yerler realizmin etkisini
gostermektedir,
15. Roman' daki basanh ruh ve tasvirleri realizmin etkili bir bi-
cimde yansiuldigun gostermektedir,
16. Ak-I Memnu romam, Batih romanlarla esdeger sayilabilecek teknikle ka-
109
Ierne almrms bir olgunluk eseri olmasmm yamstra, kadmm kesfedildigi ilk roman
olma ozelligini tasimaktadir;
Bkz. Tanzimat I>Onemi An1almaya Balh Edebi Metinler- Roman
17. a. Ak-I Memnu'da kisilerin davrams ve dusunceleri aktanhrken realist bir
yaklasrm sergilenmistir, Kisilerin ruh bunun gostergesidir,
b. Realist romanlar, duygulann okuyucuda gerceklik fikri uyandirmasi icin
ruh cozumlemeleri ve tasvirieri derinlemesine kullarnrlar, Ak-I Mernnu'da bu
ozellik basanh bir bicimde kullamlrmstrr,
18. Bkz. Mensur

I_ ETKINLIK (
Ak-l Memnu'daki k:i.ilerin karakter6zelliklerini koruyarakfarkh bir olay Or-
gUs11yle bir bikAye kaleme ahmz.
1. a. Felatun Bey ile Raknn Efendi romanmm temel catismasi "Dogu-Bati'tdir,
Ak-I Mernnu romanmda ise "evlilik-yasak ask" causmasi vardir. Bu cansmalar
sosyal olma ve bireysel olma bakimmdan catismaktadrr,
b. Bu farkhhk Tanzimat Doneminde sosyal, Servet-i Fiinun Doneminde bi-
reysel konulann islendigini gosterir,
2. Ak-I Memnu romani, her bakimdan acemilikten uzak, Batih romanlarla ya-
nsabilecek bir teknik olgunluga sahip bir romandrr, Tanzimat Doneminin yeni ola-
rak edebiyata giren bir tiir olan romandaki bazi teknik kusurlan, Servet-i Fiinun'a
gelindiginde artik bitmis ve yerini dil, anlaum, yapl bakrmlanndan olgunluk dii-
zeyine ulasrmsnr,
iJLCME DEliERLENDIRME 1
1. (D)
(Y)
(Y)
2. ...realizm...
3. Dogru cevap D secenegidir,
4. Servet-i Fiinun romanlan ile romandaki kahramanlann Tolstoy ve Flau-
bert'in romanian ve roman kahramanlannm benzerlik gostermesi, Servet-i Fiinun
sanatcilannm Batilr roman gelenegini takip edip ornek almalanndan kaynaklan-
maktadrr,
110
[5.SERVET-1 FONUN EDEBIYATININ GENEL 6ZELLIKLER/]
I_ ETKINLIK (
a. 1. Grup: Setvet-i Fiinun Doneminin Sosyal Yap1S1:
Servet-i Funun Doneminde Tanzimat Fermaru'run ilanmdan sonra sosyal ha-
yattaki bir takim Bati ornegi yenilikIer -ki genellikle sosyal durumu iyi olan cev-
relerde - hayatm bir diger ytiztinti olusturmustur, Banh bir yasam tarzi etkisini es-
kisine nazaran daha baskm bir sekilde hissettirmeye baslarrustrr,
2. Grup: Servet-i Fiinun Doneminin Kiilttiret Yeptst:
Servet-i Ftinun doneminde gazete sayrsi cogalrnasma karsm dergicilik de on
plana crkmaya baslarrnsttr. Batt ile iliskilerin daha da belirginlesmesi; cevirilerin
artmasi, Bali' daki ktilttirel ve edebi hareketleri izleyen sanatci sayisirun cogalma-
SI kiilttirel hayatm daha da zengilesmesini saglarmsnr,
3. Grup: Setvet-i Fiinun Doneminin Siyasi Yeptst:
II. Abdtilhamit'in Osmanh-Rus Savasi'rn bahane ederek Mebusan Meclisi'ni
kapatip, baskici ve sansurcu bir yonetimi benimsemesi jurnalciligin (istihbaratci-
hk) korkutucu boyutlara ulasmasi, bu donem sanatcilanru siyasi ve sosyal konu-
lardan uzaklasmaya sevk etmis, sanatta estetik zevkin ve bireyselligin benimsen-
mesine sebep olmustur,
b. Verilen ozellikler Servet-i Fiinun sanatcilannm karamsar, bedbin, bunahmh,
toplumdan uzak olmalanna sebep olmustur.
La.
Servet-i Fiinun Diinemi EdebiyatJ
._----'1 11----.-----.
Romantizm Realizm Parnasizm Sembolizm
Halit Ziya Tevfik Fikret Cenap
(Ask-r Memnu) (Yagmur)
Cenap
(Elhan-t
b. Yukandaki emaya gore Servet-i Ftinun Edebiyatinm kaynagi Batr'dan ge-
len edebi etkilerdir.
\_ ETKINLIK (
Servet-i Fl1nun Edebiyatmm size belirtiniz.
111
2.
ServetifilnunEdebiyatI
'<.; BENZERLiKLER
L- __ --l
FARKLILIKLAR

,-----------------1
: Roman, hikaye ve siirde '+ Edebi Tiir .... : . Roman, hikaynqiirde. ;
! toplumsal ve siyasi konulann i ve Tema l_
'\... islenmesi '
------------------'
:-----------------1 (-----------------,
i Klasisizm ve romantizm j_ Edebi _ iReaiizm, pamazim vesembolizm.:
. ------------------ Akimlar ..1
("-----------------1 :-----------------1
'I Sade ve edebi sanatlar : Oil ve i Aglr, siisHi ve edebi sanatlar :
, bakimmdan zayifbir dil. 1- Anlanm-, bakinundan zengin bir dil. I
) :
(jLCME DEGERLENDIRME )
I. (D)
(D)
(Y)
2.......Edebiyat-l Cedide.....
3. Halit Ziya Usakhgil
Halit Ziya Uakhgil I [
( ) (Kink HayatlarJ
Hiiseyin Cahit Yalym
4. Dogru cevap D secenegidir,
5. Ice kaparuk, karamsar bir ruh hali ile bunu besleyen siyasi ortam ve sanat
icin sanat anlayisnun benimsenmesi sebep olarak gosterilebilir,
112
6. FECR-/ AT/ TOI'LULUiJU (1909-1912)
Ir II

l_:--4
Sanat ve edebiyat hareketleri kendilerinden onceki sanat ve edebiyat hareketleri-
nin birikiminden, geleneginden tema, tur, anlanm, teknik ve yapismdan etkilenirler.
Bu etkilenme kabul boyutunda oldugu gibi eskiyi reddetme boyutunda da olabilir.

N=L:;::/ K====?(
FBCR-l A71D<>NBM1
Fectiett edebiyeu, Servetifiinun edebiyetme devaml olerek dogmu bir eksm-
dtr. Serveti-i fiinun detgisinin Abdiilhamit donemi sensiuti tarafindan kepeulme-
style, pek 90k sanat91 Istanbul dtstndski dergi ve gezetelerde yazmak zorunda kel-
dtlsr. lstenbul'dski edebiyat etkinlikleti yok denecek keder ezeldi. lkinci Mestu-
tiyet ilan edilir edilmez (1908), hemen biiWn dergiler, sayfalanm yeniden kiiltiir
ve senet konularma ecttler. Donemin gen9 edebiyetcilen, "Fecrieti Erctimeni Ede-
bisi" ediyl bir topluluk kurdulsr ve kendilerine yet veren Servet-i Fiinun dergi-
sinde bit bilditge yaymlayarak (24 1909) kendilerini toplutne temtulsr. Bil-
ditgeyi, Ahmet Hesim, Emin Biilem (Serdaroglu), Hamdullah Suphi (Tsnover).
Siileymen, Izzel Melih (Devtim), Ali Canip (Yontem), Ali Siiha (De-
lilbes), Faik Ali (Ozansoy), Fazll Ahmet (Ayka9), Mehmet Bebee: (Yezer), Kop-
tiiliizsde Mehmet Fuet, Miifit Retip, Yakup Kadri (Kereosmsnoglu) gibi seir ve
yezsrler imzelemislerdi. Servetifiinunculan elestirerek ve sruk. onlann doneminin
kapandlgml ileri siirerek. kamuoyuna kendilerini ranrran Fectieticiler. sanat ve
edcbiystui duygulann egitimine yardlmcl oldugunu ileri siirerek; ulusun gelisme-
sini ilke edindiklerini bikiirmislerdir. Arna9lan Tiirk edebiyetuu Bett'ye, Beu ede-
biyetim da Dogu'y tenttmekti.
"Senet sanat icindir" ilkesine baglJkalan, "sanat, kisisel ve saygmdlr''goriiiinii
savunan Pecrieticiler, eslmde, karl pktlklarl Servetifiinunculann a9tlg1 edebiyat
gclenegini simliirdiilet; siirlerinde, doga ve ssk. konulenm genellikle romentik bir
anleyisl islediler, toplum sotunlutun ytizeysel bicimde ele sldtler. Mestutiyetle
canlanan tiyatro etkinlikletine, Sshebettin Siileyman, Miitit Retip, Tahsin Nahit
bssenlt yupulenyle ketkide bulunduler. Siileyman ve Koprtiliizedc
Mehrnet Fuat, elestiri ve edebiyet terihi cehsmutsnne "Bstih" bit nitelik kezsndir-
rnaya 9alltJlar.
113
1. Tanzimat ve Servet-i Fiinun Donemini hazrrlayan sosyal, siyasi ve kiiltiirel
artlarla Fecr-i Ati'yi hazrrlayan sebepler arasmda farkhhklar vardir, Bunun teme-
Iinde II. Abdiilhamit'in tahttan indirilmesi ve Mesrutiyet'in ilan edilmesi yatmak-
tadir. <;iinkii bu gelisrneler sonucunda sosyal, siyasi ve kiiltiirel hayatta bir hiirri-
yet havasi esmeye baslarms, sansiire ugrayan dergiler sayfalanrn yeniden kiiItiir
ve edebiyata acrmslardrr, lste Fecr-i All'de boyle bir ortamda ortaya cikrrusnr,
2. Fecr-i Atf Donemi sanatplan sunlsrdtr:
Ahrnet Hasim, Emin Biilent (Serdaroglu), Hamdullah Suphi (Tarmover), Seha-
bettin Siileyman, izzet Melih (Devrim), Ali Canip (Yontem), Ali Siiha (Delibas),
Faik Ali (Ozansoy), FazI1 Ahmet (Aykac), Mehmet Behcet (Yazar), Kopruluzade
Mehmet Fuat, Mufit Ratip, Yakup Kadri (Karaosmanoglu), Celal Sahir (Erozan),
3. Verilen metinlere gore Fecr-i An sanatcilan, hikaye, roman, iir ve mensur
siir alanmda eserler vermislerdir,
Fecr-i Aticiler ayrn zamanda Banh eserleri Dogu'ya, Dogulu eserleri Batr'ya
aktaracak nitelikte terciimeler ve eserler vermeyi amaclarmslardir,
4. Sahabettin Siileyman ve Fecr-i Ati adh metne gore Fecr-i Atl sanatcilanndan
bir kisrm sonraki yillarda MilI'l Edebiyat Donemi sanatcrsi olarak, bir kisrru da ba-
gimsrz sanarci olarak varhklanm siirdiirmiilerdir.
( ANLAMA YORUMUMA _-J
1. Servet-i Fiinun Donemi sanatcilanrun getirdikleri yenilikleri benimseyen ve
devam ettirmek arzusunda olan Fecr-i Atl sanatcilan aynca Servet-i Fiinun sanat-
cilanndan farkh olarak, bir yonuyle yuzlerini halka donmeyi amaclarmslardir, Bu-
nun temelini de halkJ egirip edebi ve kiiltiireI zevki asilamak da bulmuslardir,
2. "Sanat sahsi ve muhteremdir," sozu, Fecr-i Aticilerin arasmda bir birlik sag-
lanamayacagmi gostermektedir, <;iinkii sanati kisisel temele oturtmak, aynhkla-
nn, gorii farkhhklanmn ve bireyselligin on planda oldugunun gostergesidir,
3. incelenen metinlerde giiniimiizii de i1gilendiren halkm kiiltiir ve bilgi diize-
yinin diiiikliigu, kitap okuma ahskanhgmm azhg), bilim ve sanata karsr var olan
ilgisizlik gibi konular ele almrmstir,
iJLCME DE(;ERLENDIRME 1
1. (D)
(Y)
(D)
2..... "Sanat ahsi ve muhteremdir,"...
3. Dogru cevap B secenegidir.
4. Dogru cevap E secenegidir,
114
II
7. FECR-I ATI $IIRI
IOC
HAZIRLIK
I:
-----4
Verilen her li'i' siirde de anlarn son derece aciknr, Islenen konularda goze 'i'ar-
pan en onernli ozellik toplumsal sorun ya da degerlerden uzak, bireysel konular
olmasidrr, Sairlerin duyus, dlilinli ve algilayrslanmn birer yansrmasidir,

K===/=l(
1. Gmp:
... bilsen ) - en: tarn kafiye
a
... rnalulu - u: redif b
... mechulu - til: tam kafiye b
'" herkesinkinden a
... blnasibimde -e : yanm kafiye c
... sefkatsm - in: tam kafiye d
'" tanin
d
... nagme c
>
ritmi ve ahengi kullamlan ol'i'li ve her ttirlli ses benzerligiyle saglanrms-
nr,
2. Gtup: Siirdeki imgeler sunlerdir:
kalbimin sakat istirabi
ruhumun bilinmeyen duygulan
nasipsiz 'i'0l
kucuk bir merharnet ve sevgi llgl
hasta bir tel
hasta bir ses
ezici duygular
hirpalanan, hasta, bliytileyici limit
umitsiz ve gamh dustmce
saf deniz
115
kederdi gokyuzu
aCI giilii
sefkat dagitan umut
riiyamn golgelenis sernasi
taze bir hayal
soz sanatlsn aunlardlr:
kalbimin sakat istirabr: teshis
kucuk bir merhamet ve sefkat 1lgl: tesbih
hasta bir telde, hasta bir ses: tesbih
bu kederli gokyuzu: teshis
deniz... bir kadmdi: tesbih
sular artik menekse olmustu: tesbih
(hayal) bana senden sarkilar okudu: teshis
Hasta Bir Telde Hasta Bir Nagme adh siirdeki ahenk unsurlan, imgeler ve soz
sanatlan ile kullanllan dil, Servet-i Fiinun siiriyle benzerlikler gostermektedir,
\_ ETK1NL1K (
1. Grop: Hasta Bir Telde Hasta Bir Nagme adh siir basta iki dortluk, bir bent
ve son ktsimdaki dortlukten olusmustur,
2. Grup: Hasta Bir Telde Hasta Bir Nagrne adh siirin temasi "ruhi sikmti ve oz-
lem"dir. Tema, bu bakimdan bireysel bir ozellik gostermektedir, Bu bakimlardan
siirin temasi ve ahenk unsurlan ile yapisi ve soyleyis tarzi arasmda bir iliski vardir,
1. Bkz.Servet-i FUnun DOnemi eoam ve HeyecamDile Getiren Metinler
"Hasta bir telde, hasta bir nagme, feyfa-yi binasibimde, hasta bir kadmdi
sanki deniz" ifadeleri sembolizm akimma gore dl diinyadaki varhklann algilarus
bicimini gostermektedir, lnsamn diinyasmm somut varhklar aracihgiyla anlatil-
rnasi soz konusudur.
Siirdeki imgeler (bkz. 1. Etkinlik) yine sembolizm akimma uygun olarak duy-
gulann ve izlenimlerin, dl diinyadaki varhklar ile simgelestirilmesi, boylelikle de
insan duygulan ve dis diinya ile bir baglanti saglanmasi amaciyla kullamlrmsnr,
2. Basta Bir Telde Hasta Bir adh aiirin sizde uyandJrd1gJ. duyguve dii-
iinceleri belirtiniz.
3.TshsinNabit
Tahsin Nahit (d. 1887, istanbul- 0.12 Meyts 1919, istanbul), Galatasaray Spor
Kuliibtt'niin 9 numaralJ kurucu iiyesidir. Hukuk eifitimi slmtsttr, seir ve oyun ya-
zsndtr. Fecr-i Ati uktmuun bir iiyesidir.
116
Bser1eri
ANLAMA YORUMLAMA
1. Fecr-i Ati adr ile bu toplulugu olusturan sanatcilar arasmda, edebiyat ve kul-
tur hayatim yeniden canlandirmak, halki egitip yeni bir nesil yaratmak arzusu ba-
kimmdan bir iliski vardir. Onlar bu gelecegin, gelecekte dogacak gunesin safagi-
dirlar,
2. Hasta Bir Telde Hasta Bir Nagrne adh siir ile Tevfik Fikret'in Mai deniz ad-
h yapl baknmndan, Tahsin Nahit'in ruhi durumunu gosteren basta ve sonda-
ki dortlukler ile bunahrmmn arttig; orta bent arasmdaki iliski gibi, denizin dalga-
larnsmm yapiya hali olan uzun ve ktsa dizelerle yazilrms Ma-i Deniz ara-
smda bir benzerlik vardir.
Her iki siirde de ic diinyaya yonelinmis, ruh hali ifade edilmistir,
Dil ve anlatim bakirrundan her iki de yeni imgeler, soz sanatlan ve aglf bir
dil bakrrmndan benzesmektedir.
3. Sembolizm a1gmm8 gllre tabiat temah bir iir yazmtz.
6LCME DEGERLENDIRME 1
1. ... Servet-i Fiinun ...
2. Dogru cevap D secenegidir.
3. Dogru cevap A secenegidir,
4. Her iki donemin ask ve doga temalanmn islenmesi, sembolizm ve par-
nasizm akirmndan etkilenmeleri, yapi ile tema ve soyleyis arasmda siki bir iliski
kurmalan, aruz olcusunu kullanmalan ve aglf dille yazilmalan bakimlanndan
benzerlik gosterir,
Aynldiklan yon ise, Fecr-i Aticilerin bir nebze de olsa halka yiizlerini donme-
leridir.
117
2
ONiTE SONU OL{:ME VE DECERLENDiRME
1. (D)
(Y)
(D)
... Tevfik Fikret. ..
... resim ....
3.
( Ziya U!akli
g
il ] (Hac Yolunda J
( Cenap J @:i01iiniin
( J
4. Dogru cevap D secenegidir,
5. Dogru cevap E secenegidir,
6. Dogru cevap A secenegidir,
7. Dogru cevap B secenegidir,
8. Servet-i Fiinun Edebiyati, halktan kopuk, bireysel konulan isleyen, karam-
sar, bedbin bir ruh haline sahip, sanat sanat icindir anlayisim benimseyen, yeni im-
geler ve tamlamalarla aglrlaml bir diI kuIIanan sanatcilann olusturdugu bir ede-
biyatur,
118
II
(( - ~ - - - - - ~ - --- - - - - ~ - - -
MILd EDESIYAT D(JNEMI
(1911-1923)
1. MILd EDESIYAT D(JNEMININ OLU$UMU
Mi11f Bdebiyat D6nemi
Mesrutiye: (I908)'ten sonre mem1ekette besleyen ve 0 devirde ' Tiirkfiiliik' am
veri/en mi1liyet hareketi, 'edebiyatta mi11f kaynak1ara donme' dtisimcesinin dog-
masma yo1 afmltlr. 'Mi11f kaynak1ara donme' soziiyl ; diIde sedelesme, eruz vez-
ni yerine hece veznini kullanma, yerli hayatI yensttm ksstedilmistir. Bunlen ger-
fek1etinneyi iilkii edinen edebiyat akImma 'Milli Edebiyat' am vetilmistir.
a. DildeSlldelClflDebJlreketi 1911 nisanmda Se1anik'te OmerSeyfettin, Ali Ce-
nip ve Ziya Gokulp tarafindan flkan1an Genf Ka1em1er dergisinde 'Yeni Lisen'
edtyle ileriye siiriiImiitiir. Bunler, konusme dilini yez: dili heline getinne de-
vasmr benimsemislet, 'MiIlf edebiyst'm milli Iisan'dan dogacagl'm (Omer Seyfet-
tin) soylemisletdir. Bu hareket kis zamanda tutunmu ve xx. yiiZYII edebiyatmm
eyutct niteligi olmustur.
b. Aruz vezni yeriIJe bece vezrJinikuUanma daVIl81 ilkin Mehmet Emin'in 1897
Yunan savB1 doleyisiyle yaym1adlgl Tiirkfe siirler sdli kitebi vesiIesiy1e ortaya
stmilmtu; Rize Tevfik'in halk siirleri yolundeki kosme ve nefesIeriyIe desteklen-
mis ise de, uzun zaman gerfekIeememi; ancak Birinci Diinya SavB1 icinde,
ozellikle 1917'de Servet-i Fiinun dergisi tereimden '$air1er Demegi' ediyl tople-
nan gencler (Orhan Seyfi, Yusuf Ziya, Faruk Nafiz, v.b.) tarafindan benimsenmis-
tir.Bu donemde aruz vezni de bit yandan siiriip gitmis ve Mehmet Akii, Ahmet
Hesim, Yahya Kema1 gibi iif kuvvetli senetcmm elinde verebilecegi gelismenin
en yiiksek noktasma erismistir.
c. Yetli bayatlYllllS1tma daVll81 ise, yalmz birkec air(Mehmet Emin, Mehmet
Akit, kimi siirieriyle Yahya KemaI, Cumhuriyet devrindeki bezi siirlcriyle Faruk
Neiiz, v.b.) ve daha fok hikaye ve roman yazarlan teretmden benitnsenmistir.
f. $iir alanmda, bece veZDillin ilk fJtiJD1eriIJj veren seirlerin (Mehmet Emin 'den
beske) hemen hepsi bir yandan aruzla yeztmslst; bir yandan da, Tiitkciiliik: hare-
ketinin ve Ziya Gokalp'in etkisiy1e, hece veznine ybnelmislerdir. Ne var ki, bun-
Iann hece vezniyIe ortaya koydukleri iiriinIer, yslmz bicim (di1, vezin, nezun bi-
cimi) kayglSly1a yetini1en, derinligi olmayan, yaImkat manzumelerdir.
119
Gercek: deger testysn siirler, aruzun son ii9 ustasmm 'Mehmet Akii, Ahmet Ha-
sim, Yahya Kemal'in kaleminden pkmltJr. Bunlardan Mehmet Akit, once Tevfik
Fikret'in uyguledig: 'nazml nesre yeklsstume' hareketini siirdiiriip gelistirmis; Ah-
met Hesitn ile Yahya Kemal ise, bunun tam tersi bir tutumle, '$iir nesre cevntme
olanagl bulunmayan nezimdn; (...) musiki ile soz arasmda, sozden 90k musikiye
yakm, ortalama bir dildir' (AHesim), ve 'Siir, nesirden bembesk bir hiiviyettedir
: musikiden besk tiirlii bit musikidit' (Y. Kemal) gOriiiinii savunmu ve uygu-
lsrmslsrdtr. Bu ii9 seir, bir yandan da, Tiirk siitinde ii9 eyrt ekimm temsilcisi 01-
tnuslerdtr : Mehmet Akit, siitde Tevfik Fikret'ten devir aldlgl 'Reslizm' aklmml
gelistirmis, 'hayal ile ehsverisi olmedigim, her ne demisse gOriip de soyledigini,
en begendigi meslegin hakikat oldgunu' bilditmis, Fecr-i Ati toplulugundsn gelen
Ahmet Hesim, bstiden gordiigii 'Setnbolizm' skumm benimsemis, 'diinyanm se-
killerini hayal havuzunun sulennde seyrettigini; onun icin, diinyanm tsslenm ve
bitkilerini renkli bir akis gibi gordiigunii' belittmis; Yahya Kernel de, yine Beude
gordiigii 'Rotnentizm' skunttn benimsemis ve bu enleytsl, Divan siiri yolunda
klasik siir denemelerine girismis; sade dille ve yeni nazim bicimletiyle yazdlgl si-
irleritide de yine bicim kusutsuzluguns, yepmectkstz ve saglam snlsttme onem
vetmistir.
Mestutiyeuen Miitareke sonuna kadar siiten ve Trablusgarp Seves: (1911),
Balkan Sevest (1912-1913), llcinci Dtinye Saves: (1914-1918), Miitareke yillen
(1919-1922) gibi biiyuk oleylen icine alan ve Osmenli lmpamtorlugu'nun psrce-
lamp yikilmestyle sonuclenen bu donemde, onemli ssytlen yalmz iki suit (Meh-
met Emin, Mehmet Akif) toplumsal konulara ybnelmis; otekilet, ortehkie sanki
hicbir ey yokmu9asma, sedece esk, ozlem v.b. gibi, bireysel ve duygusa1 konu-
lar ve temalar iizeriude durmuslsrdir.
llikkye ve roman alanmda, bit bOliigii 'Fecr-i Ati' toplulugutuien gelen 'Yakup
Kadri, Refik Halit), bit bOliigii bu topluluk dtstnde kalan (Ebubekir Hszim. Omer
Seytettin, Halide Edip, v.b.) ssnetctler, aralanndaki sanat enleyts: ve diinya gotii-
ii aynhklanna ragmen, yerli, heyet: yensttme konusunda birlestnis gorumiyorler.
Tanzimat ve Edebiyet-t Cedide hikfiye ve romanlannda vakalarm istanbul suutlsrr
icinde kapah durmasma kersihk, bu devirde, hikfiye ve roman yutdun her kosesi-
ne apk tutultnus, her tabakadan halkm y ~ a Y l l konu olarak de elmmisur. Ozel-
likle koy ve tesrs hayatlm an/atan besenli ilk omekler (Ebubekir Hizim: Kii9iik
Psse; Refit Ha1it: Memleket Hiktiyeleti; Reset Nuri: Celikusu, v.b.) bu devirde
verilmitir. Kimi kitaplann adlan dahi (Refik Halit: Memleket Hikfiyeleri: Omer
Seyfettin: Yalmz Efe - Anadolu romanl; Yakup Kadri: yanm kalan Ateten Gom-
lek - Anadolu romam) sonradan 'memleket edebiyatl diye adlandmlan bu pgm
apk9a belirtir. ilkin edebiyat dll bir ama9la, 't8ralannne hfilde olduklanm, koy-
120
Iiilerin ne yaptlgml, ne istedigini, memleketin neye muhtar oldugunu yerinde go-
tiip inceleme' icin Tanin gazetesinin Anadolu'ya gonderdigi bir yazannm Anado-
lu'daki sehir, kasaba ve koyleri dokuz ay (1909-1910) adlm sdim dolsserek
hazIrladIgl roportej niteligindeki gezi notlan (Ahmet !jerif: Anadolu'da Tanin) ve
sytu yll icinde 'Anadolu fatihalan' m dile getinnek amaclyla yezilen, fakat
yaymlandlgI zaman hir de ilgi uyendirmedigi halde, Cumhuriyet devrinde dikka-
ti ceken bir roman (Ebubekir Hszim: Kiiriik Pess) ile arIlan bu rlff1r; Refik He-
lit'in Anadolu siirgiiniinden getirdigi hikiiyeler 'Memleket Hikilyeleri' ile g e n i ~ bit
ilgi gonnii; Kurtulus Sevess ytllennde ise Anadolu insenimn cetin elmyezisi iize-
Tine egilme hareketi (Halide Edip: Daga t;lkan Kurt, Atesten Gomlek / Yaban,
Millf Sava Hikilyeleri) sruk zorunlu ve yeygm bir hill elmtstir.
Gozleme dayanan bu yerli hsyett yansrzma isteginin sonucu olarak, rogu yaza-
ler Realizm (Omer Seyfettin, Yakup Kedti, Refik Helit, Rese: Nuri, Memduh !jev-
ket, v.b), hatta kimileri Natiiralizm (Bekir Fehri, Seliihattin Enis, kimi hikilyele-
riyle F. Celillettin, kimi romanlanyla Osman Cemal, v.b.) ilkelerini benitnsemis-
lerdir
t;ogu Frenstz (Yekup Ksdri, Refik Helit, Reset Nuri, Peyami Safa, Abdiilhek
Sinesi), kimisi Ingiliz (Hsilde Edip), kimisi Rus (Memduh Sevket) edebiyetlennm
etkisi eltmde kalan bu devir ssnstctlsrunn bir boliimii de Hiiseyin Rahmi ve Ab-
met Rasim yolunu stirdiumtislerdir (Erciitnent Ekretn, Sertnet Muhtsr, Osman Ce-
mal, kimi hikilyeleriyle F. Celiilettin).
Petti ksvgelenmn klZItlgI Mesrutiyet ve Miitsreke devirlerinde okuyucunun
mizaha ve toplumsal yergiye d i i ~ k i i n l i i k gostennesi, bircok yazann (Orner Seyfet-
tin, Refik Helit, Erctiment Ekrem, Settnet Muhter, Osman Cemal, Reset Nuri, F.
Celalettin v.b) mizaha egilim gostermesine yol ecmisur.
Tiyatro aIanmdaki verim, hikilye ve roman kadar bssertlt sayllamaz. Getci,
Mesrutiyetin ililmyla birlikte bircok. tiyatro toplulugu ortaya pkml; hattil bit de
tiyetto okulu apIIp ilk resmf tiyetro (Diiriilbedayi-i Osmanf) kutulmus; bunlar
eser yetistirmck icin pek rok yazar 0 alanda bittsktm denemelere girismis ise de,
bunlenn rogu besen cizgisinin cok eltuidsdtr. Ceviri ve uyarlama arasmda bir tek
cevirmenin (lbniirreiik Ahmet Nuri) uyarlamalan belli bir deger cizgisinin tistiine
ctktntsttr.
Bu devrin beshca yazar ve senstctlen sunlerdtt:
Bilim yolunda: Ziya Gokelp. Fuat Koptiihi. v.b.
Siir elemnde : (Aruz vezniyle) Mehmet Akit, Ahmet Hesitn, Yahya Kemal Be-
yeth, v.s,
121
(Hece vezniyle) Mehmet Emin Yurdakul, RIZa Tevfik Halit Fahri
Ozansoy, Enis Behif Koryiirek, OrhanSeyfi Othon, Yusuf Ziya Ortaf, Faruk Ne-
fiz Cemlibel, v.b.(Bunlardan Ahmet Hesim fikra ve gezi notlan; Yahya Kemal
makale; Helit Fahri, Yusuf Ziye, Faruk Nafiz manzum oyun da
Hikfiye ve roman elsntnde: Ebubekir HfizJm Tepeyran, Omer Seyfettin, Halide
Edip Adiver, Yakup Kadri Kereosmsnoglu, Refik Halit Karay, Erciiment Ekrem
Telu, Selfihattin Enis, F. Cemslettin, Osman Cemal Ksygib, Nuri Giintekin,
Peyami Safa, Memduh $evket Esendal, Halikamas Behkcis), Sermet Munter
Alus, Abdiilhak $inasi Hiser, Mahmut Yesari. v.b.
(Bunlardan Orner Seyiettin, Yakup Kedri, Refik Helit, Rese: Nuri, Sermet
Muhtar, Mahmut Yesari oyun da yezmislerdu. lflerinde anI yazanlar da verdu:
Ebubekir Hiizun, Omet Seyfettin, Halide Edip, Yakup Ksdri, Refik Helit, Mem-
duh $evket, Halikamas Behkcisi. Bircogu fJkra ve makale de yezilmistir.)
Tiyetro alanmda: Musahip-ziide Celfil,1bniirrefik Ahmet Nuri, v.b.
Gezi ve ropottsj alanmda: Ahmet $erif.
Roportej - Miilfikat alanmda: Rusen Uneydm.
Gezi, stu, deneme, fikra, makale alanlannda: Falih RI[J(J Atay, vb.
HAZIRLIK
L
--&
1. "Bir milletin edebiyati, 0 milletin kimligidir," soza millete ait maddi ve ma-
nevi biitiin kiiltiir unsurlanrun, 0 milletin sanatcilan tarafmdan edebi eserlerde sa-
natkarane bir soyleyisle islenerek sonraki kusaklara birakrhr anlarmm tasimakta-
dir,
2 Savaslar milletlerin milli duygulanmn kuvvetlendigi istisnai durumlar oldu-
gu icin, bu hisler milletin bir ferdi olan sanatcilan da etkiler. Bu da 0 donemlerde-
ki eserlerin milli yonden kuvvetli olmasmm sebebidir.
3. XVI. yy.da cumhuriyet rejiminin uygulanmasi mumkun degildir, Cunku 0
donernde dtinyada cumhuriyet gibi bir kavram mevcut degildir, Cumhuriyet kav-
rarru 1789'daki Fransiz ihtilali'nden sonra ortaya cikan milliyetcilik akimlannm
etkisiyle kurulan uJus devletlerde gorulrneye baslannusnr, Her bireyin veya vatan-
dasm yonetimde soz sahibi olmasi anlayrsi, devleti, XVI. yy. daki amac olarak al-
gilayan zihniyetin aksine, toplumun huzur ve saadetini saglayan bir arac gorme
sonucunu dogurmustur, Bunun icin de en ideal rejirn, oldugu gibi cum-
huriyettir.
122
1. ME'I1N
1.OSMANUDEVLEIt'NDE D ( ) ~ O N C E AKIMLARI
20. yiiZyil beslennde Osmenli Devleti'nin yokii donemine girmesi yeitli dii-
siinceletin ortaya pkmasma neden olmustur. Osmenli Devleti 19. ytizyild daha
diizenli ve progremli bir tslshet hareketine girismistir. Fakat dI beskiler ve iilke
icindeki kensikhkler besenye ulssmesme engel olmutlir. Yspilen her tiirlii hare-
kete ragmen devlet, icinde bulundugu durumdan kurtulamamI; "bests adam" ola-
rak tanimlanan Osmenli Devleti iyilesememistir.
Fakat, 19. ytizythn ikinci yansmdan sonra devleti batmaktan kurtarmak amacr-
m giiden birtekim ekimler 20. ytizyil bsslsnnd II. Mcsrutiyet'le daha belirgin
olarak ortaya YlkmIlardir.
Tamamen devletin birlik ve biitiinliigiinii saglamaya yallan bu fikir ekimlen
kiiyiik cept biter de vIet doktrini ozelligi gosterirler. Siresiyle Ostnenlicthk, Is-
lsmcihk, Beticihk ve Tiirkyiiliik seklind ortaya yIkan bu ekimlsr, 1. ve II. Mesru-
tiyet devresinde devlet hayatma hakim olmusler ve etkilerini gbstetmislerdir.
a. OsmanhcJhk::
OsmanlI tarihinde ilk defa olarak bezi aydmlar tarafindan Gene OsmanlIlar
edtyle hiikiimetin yalImalanm denetleyecek bir cemiyet kurulmustur. Bu cemiye-
tin iiyesi olan eydtnler Osmenli Devleti'nde yeseyen ezmhklenn aynlma istekle-
tine ve isyanlarma son vermek icin yallmalar yeptyotlsrdt. Azmhk unsurleruu
kazanmak ve onlan OsmanlI birligine yagirmak basit manada Osmenhcihk diistm-
cesini dogurdu.
Tanzimat Devri'nin sonlanna dogru ortaya pkan bu skim Iertlerin siyasal, sos-
yal ve hukuki olarak esitliklerini seglemey: hedeflemektedir. Devletin sunrlen
icituie yesayen Iettler arasmda dil, Irk, kiiltiir ve din bekumnden bicbit fark gbzet-
meksizin, hepsinin aym hak ve yetkilere sahip olmasmm gerektigi savunulmakta-
dtr. OsmanlI toplumunda olmesi istenen kaynamanm ancak bu diisimceyle sagla-
nacegme inenmskteduier.
Osmenhctlik, milli birligi, millf diiiinceyi ve milli ideelleri saglamayl Osman-
1I birliginin saglanmasma baglamItIr. Aym zamanda bu sozletin teorik bir gOrii
oltnemest icinde Meclis-i Mebusen'm kutulmsstm ve Kanun-I Esasi'nin (ilk ana-
yasa) illin edilmesini istemislerdir.
Osmenltcthk: fikrinin uygulama saihasma geyirilmesi II. Abdiilhamit'in tahta
cskmesiylu bsslemtsttr. Pediseh, Mithat Pese'nm etkisiyle Kanun-i Esasi'yi (ilk
123
anayasa) ilan etmis, parlamentoyu (Mec1is-i Mebusan) kurmustur. Osmsnhcsbk
fikrinin yesemess Mesrutiye; idaresinin varbgma bagbdlr. Her kesimin ve mille-
tin temsilcileri parlamentoyu dolduttnus ve herkes kanunlar onunde esi: seytltms-
ur. Btitiin bu gitisim ve 9abaIarm sonucu olarak Osmenlt toplumunun kaynama-
Sl beklenirken, meydana gelen iki onemli olay tamamen tets bir durum meydana
getitmistir.
Birincisi: Azinhklsrtn Mebusiin Mec1isi'ndeki temsilcilerinin uynlikc: ve uz-
lesmsz tutumlen,
lkincisi: Yeni bssleyen 1877-78 Osmenh-Rus sevesmds Balkan uluslerunn Os-
manb Devleti aIeyhine Rusya'mn yanmda yer almaIan ve sevestn Balkan cephe-
sinde Miisliimen halka koti: davranmalan. Bu gelismelcrden sonra II. Abdiilhamid
9agm gelisen diisiincesi milliyetcilig ters dtismesi ve ihtiyectere cevap vereme-
mesi iizerinc Mec1is-i Mebusentn verligm son vettnistir. Mec1isin kapsulmesi,
Osmenhcilik fikrinin de uygulamadan keldinlmesi sonucunu ortaya pkannltlr.
b. Islsmcsbk:
Isletncihk, siyasi ve sosyal biitiinliigiimiizii korumak emeciyle degiik donem-
lerde stk sik: bit kuttulus cetesi olarak ileri siitiilmiistiit: OzeIlikle Mesrutiyet
devrindc uygulama aIanmda gotulmustut.
lslsmcihk, diinyanm degiik yerlerinde Y8ayan Miisliimanlar arasmda bir bit-
ligin gergekletirilmesini hedefleyen, devletin sosyal beglerun din bitliginde ara-
yan bir diiiince ekutndir, I. Mesrutiyetin sonlanna dogn: biiyiik bir gelisme gos-
tcrmistir.
II. Abdiilhamit ozellikle somiirge altmda bulunan Miisliimanlan hilafet kana-
liyle merkeze (istanbul) beglemaye 9abmltlr. Boylece buralardaher an isyan 91-
kurmeyi ve biiyiik devletleti kontrol altmda tutmeyi emsclenustir.
lslemcilik, 1. Mesrutiyct'te iki tiirlii olarak islenmistir.
Birincisi; Pedissh tarafindan uygulanan ve dts siyasette etkili olan ve de vlet
doktrini haline gelen islemcihk.
lkincisi; Bezi fikir adamlan tarafmdan temsil edilen bilim, hukuk, toplumsal
gelenek ve egitim alanmdaki dtisimcesiyle lslemctlik. Bu iikir Mehmet Akif, Sa-
id Halim Pese, Cemaleddin Afgani, M. Semseddin ve Muse Kezim gibi kisiler te-
rafmdan savunulmutur.
Islamctltk: ekimi etkili oldugu donemde biitiin diinya Miisliimanlanmn i9 a91cI
bir durumda olmemesi nedeniyle besertlt sonuclsr dogumuurusur. Bunun yanmda
tnilliyetcilik gibi sktmler da lslemctltge engel oltnustur.
II. Abdiilhamid'in son yillennde iiIke dismd lslemcthk onemli bir potansiyel
gii9 olarak dururken iilke icindeki ittihatplarda mestutiyete dayanan Osmenlicih-
124
gl sevunuyotlsrdi. Islemcthk kisec birlik ve biitiinliigii dinle saglamayl amafla-
yan bir ekundtr. II. Abdiilhamit doneminde ysptlen faaliyetlerin faydalan Millf
Mticedele Doneminde Hindistan ve Buhara Miisliimanlanndan gelen yerdimler
seklinde kendini gostermitir.
c. Babclhk:
Bu gOrii, devletin ancak Bsultlusmsk yoluyla kurtulsbilecegini ve bunun icin
cesitli alanlarda tslehetler yeptltnest gerektigini savunmutur.
Beucibk kaynagml, Tanzimat ve onceki devirletin islehe: tesebbiisletinden
ehr. Bat/ medeniyetinin siyasi, sosyal ve felsefi gOriilerinden azami detecede fay-
dslsnmeyt istemektedir.
Beucihk, Abdullah Cevdet, Celal Nuri ve Siileyman Nazif tarafmdan temsi/
edilmistis. Beuctler tek kadmla evliligi, kadm ozgiirliigiinii, medeni kanunun ksbu-
liinii, li/ik mahkemelerin kurulmesmi, Latin harflerinin kabuliinii, tekke ve zaviye-
lerin kepeulmesim, modem giysiler giyilmesini istiyorlerdi. Goriildiigii gibi Bsti-
cthk sadece bir teklitcilikten ibaret kelmisur. Her eyden evvel Beticilik fikrinin
Ostnsnlt toplumunun biinyesini ve iilkenin imiyeclsrmi dikkate slmesi gerekirdi.
1. Mesrutiyet'e kadar yepuen Beuhlesme hereketlerinin onderleri padiahlar ve
onlann destekledikleri devlet edemlertdu: 1. Mestutiyet'ten sonra ise Beuhlesme-
tun fikir yoniinden onderligini devleti yonetenler dismd ve yonetime ragmen Jon
Tiirkler ysptmslsrdsr.
Beticthk da bszi hatalanndan doleyi baanya u/aamamlt/r. Buna karlbk ba-
Zl o/um/u sonuclert da olmustur. Mesels, sagladlgl tecriibelerinden Ttirk lnkilebi-
mn olusumunde teydslemltmsur. Yeni Anayasa Dm hezirlsnmssmde Beuhlesme
hareket/erinin onemli bir paYI verdir.
Bsucihk aklmmm, diger fikir akImlanndan farkb bir ozelligi vsrdu. Bu da Os-
tnenli Devletini yesstmsktsn ziyede, yeni bir dev/etin kutulmesi icin yepilen fa-
hsmeler biitiinii olmesuitr.
d. TUrkfUIilk::
Tiirkfiiliik hareketinin esas unsuru cojjrafyada, dilde, kulttirde, tarihte birlik ve
biitiinliigii saglamaktlr. Tiirk'Yiiliik II. Abdiilhamit devrinde dil, edebiyat ve tarih
alanlannda bir fikir bereketi o/arak gelimi, Osmenhcihk veya Islemcthk gibi bir
idare ve siyaset sistemi hiiJine gelememistir.
A vrupa 'da Tiirkler aleyhine yepilen olumsuz propaganda/ar, Tiirk milletinin
ikinci smiigoriilmesi, Tiirk tarih ve kiiltiiriiniin incelenmesi ihtiyecttu ortaya pkar-
mistit. Rus isgeline ujjrayan Tiirk illerinden kecen Tiirk gO'Ymenlerin etkisiyle
Tiirk'Yiiliik giderek onem kazand1. Ozellikle II. Merutiyet'in iliinmdan sonra Tiirk-
fiiliigiin etkisi daha da ertu. Ittihatplar genellikle bu diistinceyi sahiplendiler.
12S
Tiirkfiiliik alaml Osmenh Imperetorlugu sunrlsn icinde yaayan Tiirklerin dil,
din ve kiiltiir degerleriyle birbitlerine baglanmasml, disendeki Tiirklerle de birles-
me yollan eranmesmt amafllyordu. II. Abdiilhamid'in kurmak istedigi islam bit-
ligi gibi Tiirk birligini kurmak smsclenmisttr.
Tiirkfiiliik fikrinin savunuculan Ziya Gokelp, M. Emin Yurdakul, Omer Sey-
feddin gibi yezerlerdi. ilk kez Ziye Goketp Tiirkfiiliigii sosyolojik bir metotla in-
celeyerek eksik, daiJmk, cekingen fikirlerin toplsnmestm ve bir sistem hMine ge-
tirilmesini miimkiin ktltmstu.
Tiirkfiiliik ekum, II. Mesnuiyet'in ilemndsn once yslmz enevetem
le kslmemis, biitiin Tiirklerin kurtulus imkanlanm da Pantiirkizm cere-
yamna dogru yonelmistir.
Milliyet fikrinin etkisiyle ortaya flkan Tiirkciiliik, bicim TurancI-
hk'ten Misek-: Millf esaslanna Tiirk Kuttulus ve Tiitkiye
Cumhuriyeti'nin temel ideolojilerinden olmustur.
II. Mesrutiyet doneminde olgunlesen fikir sktmlen eshnde 19. ytizytlut ikinci
yenstndsn itibaren zaman zaman devlet modeli olarak uygulenmtstir. Bune
ragmen fikir ektmlen besetth olamayarak kendinden beklenen sonucu vereme-
mislerdir.
PiJdr AlamIannm BBfIU'J61Z1Jk Neden1eri:
1. Olke icinde fikir sktmlenne halk desteginin saglanamamasl.
2. Fikir ektmlenmn halk kitlelerine indirgenememesi.
3. Fikirlerin birbirlerine ottsy olmest.
4. besktlenn ertmest.
5. if isyanlar ve baglmslzllk hareketleri.
2. a. Verilen ciimlelere gore, ortaya cikan diiiince akimlan "ulus devlet" anla-
YI1 etrafmda birlesmektedirler,
b. sozcugu, doneminin buhranh ortammda devleti ayakta tutup var-
hgnu devam ettirmesini saglamak amacryla diiiince akimlanmn ortaya
gostermektedir.
2. MB'I1N
I_ ( ETKINLIK
1. Grup: "sizler" kelimesiyle ifade edilenler "sanat sanat icindir" anlayi-
ml benimseyip, toplumdan uzaklasan, kendi kabuguna ask ve tabiat te-
malanm isleyen sanatcilan ve edebi anlayislanm kasdetmektedir.
2. Grup: "ben" kelimesiyle anlalIlanlar ise "sanat toplum icindir" anla-
126
yisim benimseyen, toplum sorunlanm isleyen. mill! yonii kuvvetli sanatcilan ve
edebi anlayislanm kasdetmektedir.
Sairin savundugu sanat anlayisi, doneminin milli edebiyat anlayisma baghdir,
1. Sizler: "gul, gene kizlann turkusu, bulbul, ask"
Ben: "yilan disli diken, aCI ses, telli saz, cevretmendil)"
I_ ETKINLIK (
1. Gmp: Cereyan ve Benim OOh metinlere gore Mill! Edebiyat Do-
nemindeki eserlerde milliyet, milli, tarih gibi temalar islenmistir. Bu temalar hal-
km anlayacagi sade. bir dille kaleme almrrnsnr,
2. Gmp: Verilen metinlere gore bu donemdeki eserler makale ve siir turunde
verilmistir,
2 Benim adh metin kullamlan sade dil ve anlatim ile icerik bakimm-
dan telli saz, milletimin felaketli hayati, milliyetci edebiyat; Harab Ma-
bed adh metin ise dil ve anlatim (mihrab.nigah, kiblegah, baht-i siyah) ile icerik
(ummet) bakimmdan rnilliyetci edebiyat olarak adlandmlamaz.
3. Mill! edebiyat, milletin maddi ve manevi kiiltiir unsurlanm, gelenek ve go-
renekler cercevesinde isleyen bir edebiyattIr.
Milliyetci edebiyat ise, Turkculuk hareketi olusan, milliyetin on
plana cikanldigi bir edebiyattIr.
Bu iki kavram, kullamlan sade dil, hece vezni ve halkm yasama biciminin ve
degerler diinyasmm islenmesi bakimmdan birlesrnektedir, Aynldiklan nokta ise,
mill! olma - milliyetci olma anlayislanndadir,
4. "Ulus-devlet" kavrami milliyet esasma dayanan devlet yapisidir, Verilen me-
tinier ulus olma bilinci ve ulusculuk (milliyetcilik) temasrm islemeleri yonuyle
ulus-devlet kavrarmyla iliskilidir, Bu da Mill! Edebiyat Donemindeki edebi ve fik-
r! faaliyetlerin ulus devlet ortak paydasmda bulustugunu gosterir,
3.ME11N
1. Verilen metne gore cumhuriyetcilik ilkesinin en belirgin ozelligi, mill! ege-
menligi, mill! idareyi ve hur secimi esas kabul etmesidir.
2 Tiirkiye Cumhuriyeti'nin metne gore nitelikleri verasetin olmamasi, ege-
menligin millete ait olmasi, yoneticilerin milletin oyu ve iradesi ile isbasma gel-
mesi, medeni bir hukuk devleti olmasidrr,
127
: ANLAMA YORUMLAMA . _]
1. a. Ikinci siirdeki sade dil ve milliyetcilik temasi onun rnilliyetci edebiyat
urunu oldugunu gostermektedir.
b. Verilen iir parcalanndan ilki Mithat Cemal Kuntay'a, ikincisi Ziya Go-
kalp'e aittir.
2. Osmanh Devleti'nin son donemlerinde Baticrhk, Islarncihk, Osmancihk ve
Turkculuk gibi fikir hareketlerinin ortaya cikmasi hem fikri hem sosyal hem de si-
yasi yapmm bir calkann ve bunahm icinde oldugunu, devletin varligiru siirdiirme-
si icin cabalarm arttigmi gostermektedir,
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Milli Edebiyat Donerninde sade bir dil kullamlrmsnr,
2. Grup: Tema olarak ise millilik, milliyetcilik, vatan, millet temalan islenrnis,
metinler yapi bakrmmdan iir ve duzyazi olarak kaleme ahnrmsnr,
Bu ozellikler Millt Edebiyat Donerninde ulus devlet haline gelme kaygisi oldu-
gunu, donemin tiim unsurlannm bu payda etrafinda birlestigini gosterir,
3. Bir cumhuriyetin demokratik olabilmesi icin esitlik ve iizgiirliik temelinde,
sosyal ve gii9lii bir hukuk devleti olmasl gerekmektedir.
lJLCME DEl';ERLENDIRME 1
1. CD)
CY)
CD)
2 ...BatIclhk...
3.
[ J
Said Halim Pasa
]
[ Cevdet ] Turkculuk
4. Atatiirk bu siiziiyle cumhuriyetin Turk milletinin, kendisine en uygun idare
sekli oldugunun ve insanca yasamasmm kendi hakimiyetinde oldugunun bilincine
varmasi gerektigini ifade etmektedir.
128
2. METINLER
\[
l\
HAZIRLIK
I_-d
1. Hedeflenen okuyucu kitlesi ve amaclar, ogretici metinlerde dilin gonderge-
sel isleviyle kullarulmasma, soylenmek istenenin dogrudan ve soz sanatlanndan
uzak soylenmesine sebep olmaktadir,
2 Milli Edebiyat Doneminin sosyal ve siyasi bu donemdeki ogretici
metinlerin milli, milliyetci, tarihi, ilmi konulan isledigmi gostermektedir,
3. Bir toplumu millet yapan temel ozellikler, dil ve kultur birligidir,
4. Yasayan Turkce ve konusma dili ifadeleri, doneminde konusulan, yazilan,
edebi dil ve gunluk dil anlamlanm belirtmektedir.
a. Makale
1.MBT1N
1. Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metnin iletisi, bizim drsimizdaki milletle-
rin bilimsel anlamda ne yaptiklardir, Metindeki sozcuk gruplan, curnleler ve pa-
ragraflar metnin iletisini anlamlandirmak ve anlatmak icin bir araya getirilmistir,
2 Metnin amaci okuyucuyu bilgilendirmektir.
3. Metnin ana fikri, bilimsel gelismenin ve cahsrnarun gerekliligidir,
I_ ETKlNLlK (
1. Grup: Baska Milletier Ne Yapiyor? adh metnin ana fikri ile Cereyan ad-
11 metnin ana fikri rnilliligin ve milliyetciligin islenmesi nedeniyle paralellik gos-
termektedir.
2. Grup: Yine Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metnin ternasi ile Benim
lerim adh metnin temasi milliligin ve milliyetciligin islenmesi bakimmdan ben-
zerlik gostermektedir.
Bu durum aym temanm farkh metin turlerinde islendiginin bir gostergesidir,
129
4. Bssk MilletlerNe Yaplyor?edlt metinde diinemin teribi ve sosyaJ artJany-
Ja iliskili ciimlelet:
o Bugun mefkftreci Turk genci goruyor ve duyuyor ki asnrmz milliyet asndir
ve aym zamanda una da kanidir ki milliyetperverlik telakkisi menfi bir histen iba-
ret kalamaz.
o Bugun muhtelif milliyetIer aym suretIe cahsiyorlar...
o Muhtelif milliyetlerin lisan ve mazisi hakkmda XIX. am esnasmda cok mil-
him tetkikIer yapildr,
o Filhakika somurge siyasetinin ruhu da bundan baska bir ey degilse de onda-
ki iktisadi huhll, siyasi hulul ile beraber olur.
o Rus hukumetinin muhtelif yerlerde "Turkiyat" muesseseleri vucuda getirerek
Turk milliyetini, Turk tarihini, Turk lisan ve edebiyanm tetkike cahsmasi ve bu-
nun icin her sene binlerce lira fedakarhk etInesi acaba ne icindir?
Bugun TiirkIiik hakkmda tetkiklerde bulunan Garp alimleri hakkumzda ne
kadar iyi dusunur; tarafsiz, ciddi davramrlarsa davransinlar bizim 0 ~ a h m a y a i-
tirak oyle dursun hatta 0 mesaiden bile gafil kalmanuz kadar bnyuk bir curum,
bu kadar tabii olmayan bir hill tasavvur edilemez.
5. Metnin tamammdaki cumleler anlam bakrmmdan tutarh, metni olusturan bi-
rimIer olan paragraflar birbiriyle uyumludur.
I_ ETKINLIK (
1. GNp: Baska Milletler Ne Yapiyor? ve lJ Cereyan adh metinlerde Turk ta-
rihi ve halk kulturu yogun bir bicimde iIenmi, bunlar sade bir dille anlanlrmstir.
2. GNp: Servet-i Funun Donemi metinleri ise toplumdan ve tarihten uzak, son
derece aglr bir dilin kullamldrgi metinlerdir.
Bu durum tarih, kultur ve dil bakirmndan Milli Edebiyat Donemi metinlerinin
yogun oldugunu, bu donemde soz konusu degerlerin merkeze almdigmi goster-
mektedir.
6. Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metinde yazar, tarihe bir butun ve genis
halk kitlesine de bir millet nazanyla bakmaktadir,
7. Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metinde anlam bakimmdan kapah ya da
kesinlik tasrmayan ifadeler bulunmamaktadir,
Bu durum Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metnin bir makale olmasi ve bilgi-
lendirmek amacryla yazilmasmdan dolayidir,
8. Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metin, ogretici metin gelenegiyle kaleme
ahnrmstir,
130
9. Mehmet Fuat KlJpn1I1U
Kopriilt: Mehmet Pes 'mn ailesindendir. Ayasofya ve Mercan ldedi-
si'nden sonra Istanbul Hukuk Fakiiltesi'ne devam etti. 1909'da bu fakiilteyi bire-
karak edebiyat, felsefe ve tanh alanlannda ozel olarak Bundan
sonra Istanbul okullannda ogretmenlik yspti. 1924'de Milli Egitim BakanIIgI
atandl. Aym ytl lstsnbul Darii1fiinun'dab gorevine dondii. Bu ara-
da Tiirkiyet Enstitiisii'nii kurdu. T. T.E. (Tiirk Tanh Enciimeni) secil-
di.
1929'da Ord. Prot. oldu ve Edebiyat Fakiiltesi Dekem secildi. 1934'de siyasi he-
yata atIlarak Kars'dan meclise milletvekili olarak girdi. 90k partili doneme
strssmdu c.H.P.' den aynlarak D.P. 'nin kuruculsn srsstne girdi. 14 Mayls 1950'de
D.P. iktidan dotteminde 1. Menderes kabinesinde Bakam olarak gorev el-
di. 1956'da Devlet BakanIIgI gorevini siirdiiriirken bir ytl sonra kutuculsn ile anla-
semsyersk: D.P. 'den istiie etti. Mil1etvekilligi de 27 Mayls 1960'dan sonra
Yeni Demokrat Parti 'yi kurdu. Ancak bu parti pek ilgi gonnedi. Amblem olarak
seftigi "Kueti" A.P.' ye bIrakarak siyasi eynkii. Arasmda Tiirk Dili ve
Edebiyeu Hakkmda 1934, Tiirk Saz $airleri Antolojisi 1940, Anado-
lu'da Tiirk Dili ve EdebiyatI'nm Tekamiiliine Bir 1934, Osmenli Dev1eti'nin
Kurulusu 1959, On The Way to Democracy 1964, Edebiyat Kiilliya-
ts 1966 adlannda bir fok kitap ve eser ve makaleleri vardIr. Ote yandan
Islam Ansik1opedisi'nde sehss: ile ilgili ilmt makaleler yazdI.
\_ ETKINLIK (
1. GNp: Besk MiIletIer Ne Yepiyor? edlt metindeki terimler:
"Cografya, lisan, edebiyat, arkl, rnasal, mesel, TUrkiyat,
folklor"
2. GNp: Milletlet Ne Yepiyor? edh metindeki kavramlar:
"Milliyet, mefkure, rnilliyetperver, &det, itikat, mutehassis, somurgecilik, mus-
temleke, terakki"
3. GNp: Milletler Ne Yaplyor? adlI metindeki giindelik hayatla ilgili ke-
limelet:
"Hukumet, mesai"
Metinde bu kavramlann kullamlrnasi, metnin bilgi verme amaciyla yazrlmasm-
dan dolayrdir,
131
2. ME'I1N
b.Flkra
1. Muharebeyi Kazananlar adh metindeki soz gruplan, cumleler metnin iletisi-
ni vermek amaciyla bir araya getirilmistir,
2 Muharebeyi Kazananlar adh metin haber vermek, bilgilendirmek amaciyla
yazilrmstrr,
3. Muharebeyi Kazananlar adh metindeki TUrk askeri temasi, Milli Edebiyat
Doneminin diger metinlerinde islenen milli ve milliyetci temalarla benzerlik gos-
termektedir.
4. Metinde donemin savas yillan anlatilrmsnr. Bu bakimdan gercekligi de bu-
lunmaktadir, AnlatIlan sahneler, metnin temasi olan Tiirk askeri ile de paralellik
gostermektedir,
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Muharebeyi Kazananlar sdh metindeki enlssilmes: zor ya da celiskili
diisimcelet yoktur.
2. Grup: Metinde kullamlan ifadeler, yazann oznel yargilanm da tasimakla be-
raber, yazara gore bir kesinlik ve acikhk tasimaktadir,
3. Grup: Metindeki kelime ve soz gruplannm seciminde Milli Edebiyat Done-
minin etkisiyle halkm anlayabilecegi sade bir dil olrnasma onem verilmistir,
\_ ETKINLIK (
1. Grup: Muharebeyi Kazananlar adh metinde tarihi ve kiiltiirel degerleri yan-
sitan ifadeler:
"ite ~ a m u r icinde, barut ve kan icinde, cehennem atesi icinde kayalara tirma-
nan nefer, olum yagmuru altmda memleketini calmaya gelenin girtlagma atilan
nefer budur,"
"lcimden selamhyorum onu ve onun gibi ates altinda, duman icinde memleke-
ti icin olmeye atilanlan birden selamhyorum.'
"Cinar gibi, kaya gibi, ta tabiattan gelen basit, yenilmez bir kudretle dusrnan
akuu anmda varan bu ~ a v u , bu kuvveli ve kudretli insan ve Tiirk orneg! biliyor
mu ki yannki Tiirkiye'nin hakiki miman, arka kemigi, oziidiir."
"... biraz yardirgadiklan alafrangadan donme bir sarkmm havasma uydurmus
gidiyorlar,'
"Askerlerin alafranga tiirkiilerine elindeki ip ucunu, kocaman basmi da uydu-
rarak salhyor."
" ... gozlerinde belki krrrmzi yemenili, krrrrnzi salvarh bir kadm hayaliyle.;."
132
2. Grop: Muharebeyi Kazananlar adh metindeki terim, kavram ve gundelik ha-
yatla ilgili kelimeler:
"Tumen, batarya, boluk, alafranga, topcu, cavus, on beslik mermi, sarapnel, ye-
meni, alvar"
Biitiin bu ke1ime ve kavram1ar
S. Yazar, verilen cumlelere gore tarihe ve halka hamasi (kahramanhk) duygu-
lanyla bakmaktadir,
6. Muharebeyi Kazananlar adh metinde ogretici metin geleneginin ozellikleri
gorulmektedir,
7. Halide &lip Amvar
Haym
1884 ytltnde Istanbul'da dogdu. Oskiidar Amerikan KIZ Koleji'nde okudu. Os-
kiidar Amerikan KIZ Ko1eji'nde Rize Tevfik Boliikbesi'mn FranSIZ edebiyet: dets-
letine ksuldi ve Dogu, edebiyetiyle ilgi1endi. Bu sirelerde ilk kocssi Salih Zeki
Bey'le evlendi. 1899 ytltnde heniiz 15 yestndeyken revirdigi J. Abottin "Ana" ad-
It esetiyle II. Abdiilhamit tarafmdan ~ e f k a t Nisent ile odiillendirildi. 1901 ytltnde
Oskiidar Amerikan KIZ Ko1eji'nden mezun oldu. I 908 'de gazete1erde ksdtn hak1a-
nyla ilgili yeztler yazmaya besledi. Bu neden1e Osmenh icerisindeki muhafazakar
cevreletin tepkisini cekti. 31 Mart Ayaklanmasl sirssmde kis stire icin Misu'
gitti. 1909'da Istanbul'a geri dondii ve ogretmenlik ile tniiiettislik gorevlerinde bu-
lundu. Balkan Seveslen siresmde hastane1erde hizmet verdi. Halide Edip Kuttu-
lu SavaI strestnds eskeri iinifonna giymistit. "Onbsst" olarak emlmtsttr. Egitim
ve sagbk a1amnda yiiriittiigii bu ralImalar Halide Edip'e reitli kesim1erden in-
sanlan tanIma imkem tsmdt. 1917'de ikinci evliligini Adnan Adiver ile yspti.
1919'da Sultanahmet Meydeni 'nda, lzmir'in isgslini protesto mitinginde cok: etki-
li bir konusme yepu. Bir donem Amerikan mendesim savundu. 1920'de oabes:
ttitbesiyle Kurtulus SavaI 'na ketildi, sonra da iistravu oldu.
KUrtI11u Sevsst'nt miiteakiben Cumhuriyet Halk Fukssi ve Mustafa Kemal Ata-
tiirk ile siyasi fikir eynhklsn yesedi. KOCasI Adnan AdIVar ile bir1ikte Tiirkiye'den
eyttldt. 1939 ytltne dek yuitdismd ylladl. 1939'da lstanbul'a dondi: ve 1940 yilin-
da Istanbul Universitesi'nde lngiliz Fi1olojisi Boliimu bakanbgma getirildi.
1950 ytltnde Demokrat Parti listesinden TBMM'ye girdi ve bagImsIz tnilletve-
kili olarak gorev sldt. 1954 ytlmde bu gorevinden eynldi ve inzivaya cekildi. AdI-
var, 1964 yilmde Istanbul'da yesemuu yitirdi.
Eserlerinde millf ve toplumsal konulan islemis, doneminin siyesi hareketi
icinde Tiirkrii1iigii savunmu ve bunu da eserlerinde yensstmisur.
133
Bsederi.
RomanIan:
Heyula
Seviye Talip
Handan
Yeni Turan
Mev'ud Htikiim
Ateten Gomlek
Vurun Kahpeye
Kslp Agnst
Zeyno'nun Oglu
Sinekli Bakkal
Yolpalas Cinayeti
Tstsrctk
Sonsuz PanaYlr
Doner Ayna
Akile Hemm Sokagl
Kerim Ustetun Oglu
Sevde Sokagl Komedysst
(:aresaz
Heyet Percelen
Hikayeleri.:
Herep Mabetler
Daga pkan Kurt
Kubbede Kalan Ho Seda
lzmir'den Bursa'ya
0yuD:
Kenan Cobenlert
Maske veRuh
Am:
Tiitk'iin Atesl Imtibem
Mor Sulkimh Ev
Diger:
Talim ve Terbiye
Turkey Faces West
Conflict of East and West in Turkey
Inside India
Ingiliz Edebiyeti Tarihi, 3 cilt (1940-1949)
134
Doktor Abdil!hak Adnan Adlvar.
Universite Keies: ve Tenkid (1942)
Hayvan C;iftligi (George Orwell'in "Animal Farm" edheserinin fevirisi)
Nesil Hosunuze Giderse
Edebiyatta Tercilmenin RoliJ (1944)
Tiirkiye'de ve Amerikan Tesisleri (1955)
Dr. Adnan AdIvar (1956)
3.MET1N
c. Sohbet
1. Ya Vedild adh metnin birimleri olan paragraflar metnin iletisini anlatmak,
okuyucuya aktarmak amaciyla bir araya getirilmistir.
2. Ya Vedild adh metin "Ya Vedild"un kim oldugunu anlatmak amaciyla yazil-
rmstir.
I_ ETKINLIK (
1.Grop: Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metnin temasi ile Ya Vedild adh met-
nin temasi mill! ve milliyetci unsurlan islemesi bakimmdan benzerlik gostermek-
tedir.
2. Grop: Muharebeyi Kazananlar adh metnin temasi ile Ya Vedild adh metnin
ternasi mill! ve milliyetci unsurlan bakimmdan benzerlik gostermektedir,
Bu durum mill! ve milliyetci unsurlann 0 donemde yazilrms makale ve fikra gi-
bi turlerde de islendigini gostermektedir,
3. Verilen ciimlelerde iilkenin bir savas ve felaket icinde oldugu "kara gunlerin
Tiirkleri" ifadesiyle belirtilmektedir. Yine "asirlarca payidar olacagiz" ifadesiyle
sosyal ve siyasi boyutuyla Turk milleti var olmaya devarn edecektir dusuncesi 00-
lirtilmistir, Bu durum ana fikrin donemiyle iliskili, donemindeki olaylardan etki-
lenen bir boyutu oldugunu gosrermektedir,
\_ ETKINLIK (
1. Grop: Ya Vedl1d adh metindeki ifadeler dusunce ve anlarn tutarhgi bakrmm-
dan bir birlik gostermektedir,
2. Grop: Metindeki ciimleler ve ifadeler kesinlik ve acikhk baknnmdan birlik
gostermektedir,
135
3. Grup: Ya VediJd sdlt metindeki tetim, kavram ve giindelik hayatla iliski ke-
1ime1er:
"Sur ici, sur disi, evliya, nur, lakap, sehit, dervis, padisah, fetih, makam, kilise,
Terler Direk, VedGd, cemaat, namaz, masal, kale, kayser, elci, lslambol, yeniceri,
meczup, padisah, il.lim, salih, fazil, gazi, zahiri, lediinni"
4. Verilen ifade yazann, annrms, duru ve sade bir Turkce kullandigrm goster-
mektedir. Bu durum Tanzimat ve Servet-i Fiinun donemlerine gore ogretici rnetin-
lerde de sade bir dil kullaruldigrm gostermektedir,
5. Ya VediJd edli metindeki tarihf ve sosya1 deger1eri ysnstten otneklet:
"Eyup'te bir makam oldugunu soylemislerdi fakat her nedense Ya VedUd'u ls-
tanbul mezarhklannm servilerinden yiikselen bir nida samrdim."
"Istanbul'un fethinden once, Ayasofya heniiz kilise iken ..."
"Ceddim Turk-i Turkan Hace Ahmet Yesevi"
"Aksemsettin Hazretleri..."
"Halife Harun Resit'm Rum Kayser'ine gonderdigi bir elcidir ki..."
"... Sarachane yakmmda ve Keskin Dede yakmmda ve Kariye ve Fethiye yol-
Ian iizerinde ve Sehzade Camii icre ve Zeyrekbasi semtinde ve Unkapam gune-
yinde ve cogunlukla yenicerilerin odalan..."
"Aksemsettin ve Sivash Kara 1;)emsenin..."
" ... 1;)ehit Kapisi'ndan gecerek simdi Kopru dedigimiz Eminonu lskelesi'nde
duruyor, oradan kayiklarla kiirek cekmeden ve yelken acmadan, Halic boyunca
Eyiip' e dogru gidiyor..."
"... bu kara giinlerin zavalh Tiirkleri yaamIYoruz..."
6. Yazar, verilen ciimlelerde tarihi ve halk kiiltiiriinii hamasi duygular yanmda,
menkibevi ve destansi bir anlayisla degerlendirmektedir,
Bu ozellik Yahya Kemal'in tarihe ve halka bir biitiin olarak bakngiru, maddi
ve manevi inane ve kiiltiir unsurlanyla birlikte degerlendirdigini gostermektedir.
Yahya Kemal'in tarihe bakis anlayisi, tarihi roman yazan Walter Scott'm etkisiy-
Ie belirginlesmistir, Bunu tiim iir ve duz yazilannda gormek mumkundur, Onun
"koku mazide olan ati" anlayisi bunun en guzel ifadesidir.
7. Ya VedUd adh metin ogretici metin gelenegiyle kaleme ahnrmstrr,
8. YahyaKemal Beystb (1884-1958)
2 Arehk 1884 yihnde Uskiip'te dogdu. ASl1edt Ahmed Agh'tlr.l1k ogrenimi-
ni lstanbul'da Vefa Lisesi'nde temsmlsdt. Peris'e giderek (1903) bit ytl bir kolej-
de Prensizcssun i1er1ettikten sonra Siyasal Bi1gi1er Fakii1tesi'ne girdi. Dokuz yil
ka1dlgl Paris'ten dondiikten (1912) sonra, lstanbul'da iiniversitede ~ e i t J j ders1er
okuttu (1915-1923), Urfa milletvekili oldu (1923); VaTova (1926), Madrid
136
(1929) Otteelciliklerine utendi, Tekirdag (1935-1942) ve istanbul (1943-1946)
milIetvekilIiklerinde bulundu.
Biiyiikelfi olerek Pakistan 'a gitti (1948), bir ytl sonre emekliye eynlerek yur-
da dondti (1949). Rumelihisert mezerligmd gamiilii. Spor ve Sergi Ssrey: civs-
rmdaki parka bir anrn dikildi (1968). Kiiligini Peris'te okutken iinlii tstibci Al-
bert Sorel'in derslerinden aldlgl tarih zevkiyle, Fmnstz seitletinin (Jean Moress,
Baudelaire, Verlaine, vb.) alfii ve bicim giizelJiklerinde buldu.
Paris 'e gidisi, II. Abdiilhamit beskistndsn bir kap oldugu hillde, orede siyasi
teeliyetlete kuutmeysrsk senet cevtelennde kendini yetistirdi. Paris oncesi Hamid
ve Servet-i Fiinun siiri etkisinden kendisini boylelikle kurtsrdt, klasik divan siiti-
mizi Beu siirindeki biitiinliik enleyisiyl ele eldi. Avrupa daniiii Yeni Mecmu-
e'de "buluntnus seytelsr" balIgJyla yaylmladlgl gazel ve arkllarla tenmdi
(1918). Bu neoklesik siirler, onun pkl noktssttnn Osmenli tarih ve siiri oldugu-
nu gasterdigi gibi, sonradan yeni sekiller ve sade dille yezdiklsrmde da seirin ge-
nel olsrek Osmsnli medeniyet ve kiiltiiriine baglJ kaldl#J gariiliir.
Onda tarih, vatan, millet ve istanbul sevgisi, hep bu uciden islenit. OsmanlI me-
deniyeti yiizyJIlar boyu en yiice eserlerini lstenbul'de yarattlgl icin. Yahya Ke-
mal'deki istanbul, Bogazifi ve Tiirk musikisi hayranllgma, tsbiet giizellikleri ya-
m sire, tarih degerleri de girer. Duygu, diiiince ve hayali ustehkle kuynestusn a-
ir, pek foguna hikeye kerekteri verdigi lirik-epik siirlerinin konulsntn esk, tsbiet,
deniz, aliim ve sonsuzluktan de sltr. if ahengi her seyden iistiin tutuu, siiri "mu-
sikiden besk tiirlii bir musiki" kabul edisi; "Ok" siiri bir yana, biitiin siirletini; bu
ahengin seglenmesm daha elverisli gardiigu aruzla yezmesine sebep oldu. Yah-
ya Kemal, siirletini, meksle ve hikayelerini saglIgmda kiteplerde toplamamJ,
eserleri dergilerde, dagmlk kelmisu.
Oliimiinden sonra dostlan ve hayranlan tereimden bir Yahya Kemal'i Seven-
ler Cemiyeti kuruldugu gibi, istanbul Fetih Cemiyeti 'ne bagll bir de Yahya Kemal
Enstitiisii ve Miizesi apldl (1961). Bu Enstitii'niin yaylmlamaya baladJgJ Yahya
Kernel Kiilliyeti 'nde seitin ilk iifii siirlerini; digeri mskele, deneme ve smleruu
derleyen u eserleti ciku: Kendi Gok. Kubbemiz (1961), Eski $iirin Riizgeriyle
(1962), Riibeilet ve Hayyam Riibai1erini Tiirkce Sayleyi (1963), Aziz istanbul
(1964), Egi! Daglar (1966), Siyasi Hikeyeler (1968), Siyssi ve Edebi Pottteler
(1968), Edebiyata Deir (1971), Cocuklugum, Genfligim, Siyasi ve Edebi Hsurs-
lanm (1973), Tarih Miisahabeleri (1975), Bitmemis $iirler (1976), Mektuplar-
Msksleler (1977) Hskkmde yaylm1anan kiteplsnn seyisi yirmiyi gecet.
137
4.MEI1N
1. Atatiirk Milliyetciligi adli metne gore, milliyetcilik milli bir degerler siste-
midir, milli benlige sahip cikmaknr, Bu yonuyle kafatascihk olan irkcihktan ayn-
hr.
2 Atatiirk'iin milliyetcilik anlayismm temel ozellikleri unlardlr:
Sosyal ve medeni insan hiirriyetidir.
Milli benligin bilincine ulasmaktir,
Devletin aynlmaz bir parcasidir,
3. Milliyetcilik ilkesi, giiniimiizdeki kuresellesme ile birlikte daha da onern ka-
zanrmstrr, Milli benligin korunmasmda, drstan gelen tehlikelerin artmasi dolayt-
SlYla, milliyetcilik ilkesinin cok daha guclu bir bicirnde sahiplenilmesi giiniimiiz-
de zorunlu bir hal alrrusnr,
. -""--,0-
ANLAMA YORUMLAMA
1.
B.a MIlletler Ne Vaplyor? Muhaberebeyi Kazananlar Va Vedud
Tema Bilimsel gelisme Turk askeri Ya Vedud
Dil ve Anlatim Sade bir dil Sade bir dil Sade bir dil
VazlllAmaci Bilgilendirmek Bilgilendirmek Bilgilendirmek
Metnin Tiirti Mahle Fikra Sohbet
2 Biraz Daha Hakikat ve Fecr-i Ati Enciimen-i Edebisi Beyannamesi adh me-
tinlerde toplumsal ytinii bulunmayan temalar ele almrrus, aglr dille islenmistir,
Baska Milletler Ne Yapiyor? adh metin ise milli bilinci ele alnus ve sade bir dille
islenmistir, Yapi bakmundan her i i ~ metinde de birim olarak paragraflar kullaml-
misur,
3. Milli Edebiyat Donemi tigretici metinlerinin en belirgin aymci ozelligi sos-
yal, tarihi, fikri ve ilmi temalan sade bir dille, dogal bir soyleyisle ifade etmeleri-
dir.
4. Milli Edebiyat Donemi tigretici metinlerinde ele alman milli ve milliyetci
anlayis cercevesindeki ana fikirler giiniimiizde de ele almmaktadir,
5. Milli Edebiyat D6nemi /Siretia metinlerinde ele ahnan ana fikirlerden biri
etrafinda bir Y8Z1 kaleme abmz.
6. Milliyetcilik ilkesi, toplumu ve devleti, bir arada tutmasi, bir biitiin haline
getirmesi yonuyle cok onernli bir isleve sahiptir.
138
OLCME DEtERLENolRME 1
1. (Y)
(D)
(Y)
2 ...islam sonrasl Tiirk... ....Osmanh...
3. Dogru cevap D secenegidir,
4.
[ Yahya BeyatiiJ (
( Gokalp J
Tan-l siyaseQ
[ M. Fuat Kopriilii ] ------;>,.0,,..-+ Tiirk Edebiyatmda 11k Mutasavvlflar
[ : :]
[ Aziz ]
5. Atatiirk bu sozuyle, mill! benligine sahip cikmayan milletlerin coznlmesi,
birlik ve beraberliklerini kaybetmesi cok kolay oldugu icin, diger milletler tarafm-
dan kolayca esaret altma ahnabilecegini anlatmaktadir,
139
[3. CO$KU VE HEYECANI aiLE GETIREN METINLER ($IIRJ]]
I HAZIRLlKd
1. Bir iirde vezm, kafiye, stiz sanatlan, ritim ve ahenk bulunmas;
gerektigini gOz 6nUnde bulundurunuz.
2 D,< farkh siir anlayisimn bir arada bulunmasi, Milli Edebiyat Donerninde sa-
natcilann farkh fikir ve sanat hareketlerini benimsemelerinden kaynaklanmakta-
dir, Fakat onlan birlestiren ortak payda, devletin devamhhgmt saglamaknr,
1.
Edebiyat Saf (Oz) 1iiir Manzum Hikaye
Altm Destan / Ziya Gokalp
Hasim
Maballe Kabvesi
M. Akif Ersoy
2 Ziya Gokalpin cevresinde Turkculuk hareketinin de etkisiyle sade bir dil ve
heee vezniyle siirler yazilrmsur,
3. Yabya Kemal'in Bir Tepeden adh siiri, ses ve musikiye deger vermesi, sanat-
h soyleyis ve sekil guzelligi bakimmdan adli iirle benzerlik gostermek-
tedir.
4. Mehmet Akif'in siirinde isledigi konular ve manzumelerini yazma amaci,
halkm yaaYl1 ve degerlerini anlatmak, hayattan bir kesit sunarak toplumu her
yonuyle anlatmaktir,
5. Gozlerim Mest Acihrken ve Dervis adh siirler, Servet-i Fiinun ve Feer-i Atl
Donemi siirleriyle siir anlayisi ve edebi zevk bakinundan benzerlik gostermekte-
dir. Bu durum Milli Edebiyat Doneminde Servet-i Fiinun ve Feer-i Ati anlayisina
uygun eserlerin de verildigini gostermektedir,
1>
t
ANLAMA YORUMLAMA
1. a. Vatan adh sade dille yazilrms olmasi, hece vezni kullamlmasi, di-
daktik olmasi ve fikrin on planda olmasi dolayisryla milliyetci edebiyat anlayisi-
na uygundur.
Biilbiil adh siir ses ve musikiye onem vermesi, sanath ve suslu bir dil kullaml-
masi dolayisiyla saf (oz) siir anlayisina uygundur.
Kocakan ile Orner adh siir ise, halkm inane degerlerinden birini islemesi, aruz-
la yazilrnasi dolayisiyla manzum hikaye anlayisina uygundur.
b. Vatan adh siir Ziya Gokalp'a, Biilbiil adh siir Abmet Hasim'e, Kocaka-
nile Orner aldi ise Mehmet Mif' e aittir.
2. Kendinizi hangi sana! anlaY1flDlL yakm hissettilinjzj belirtiniz.
(JLCME DEi'iERLENDIRME 1
1. (Y)
(D)
(Y)
2 ...Mehmet Akif Ersoy... ...Safahat...
3. DOgTU cevap E secenegidir,
4.1911-1923 ytllan arasmda ses, soyleyis, yapi, tema, dil ve anlatim bakmun-
dan sade dil ve hece olcusuyle yazilrms saf (oz) siir, halkin tarzuu
ve degerlerini anlatan manzumeler olmak iizere iio;: gruba aynlabilir.
141
[ a. SAOE OiL VE HECE ilL,OSOYLE YAZILMIS SUR]
1. Dilde yozlasma ifadesi, toplumun dil bilincini kaybetmesiyle, dilin yabanci
dillerin etkisi altma girmesi, boylelikle de mill! kiiltiiriin hissedilmeden yavas ya-
va yok olmasi anlamma gelmektedir.
2 Dilin sadelesmesi, halka yon vermek, halk ile devlet kopuklugunu gidermek
bakimlanndan sosyal ve siyasi hedeflerle iliskilidir,
amm-
I_ ETKINLIK (
1. Grup
... ruhum
... var
... yaralar
ar: tam kafiye
a
b
b
... dogmusum -urn: tam kafiye a
... eksilmez > -ilmez: redif c
... kesilmez -s: yanm kafiye c
ritmi, hece saglanmltlr.
2. Gmp: dizelik dort bentten olusmustur,
1. Birak Beni Haykirayim adh iirde onceki donemlere gore ses ve soyleyis ile
modem siire oZgii soyleyis birlikte kullamlrmsur,
2 ritim hece olcusuyle saglanmrstir, Bu da Mill! Edebiyat Donerninde
benimsenen milli olan hece ile siir yazma anlayisryla iliskilidir.
3. "Esir yaratmayan bir Tann" imajmda doneminin, Osmanh Devleti'nin esa-
ret altma ahnmak istenmesi ile iliskisi vardir.
"Zaman ona kan damlayan dislerini gosterir" ifadesinde zaman ve kan damla-
yan disler arasmda benzetme sanan vardir, Aym zamanda Osmanh Devleti 'nin
icinde bulundugu felaket ortamma dair bir ifade mevcuttur.
aynca "mazlumlann intikarm, volkan, alev, bora, kopuk, oksuz cocuk,
siirii" imgeleri kullarnlrnrsnr, Bu imgelerin kaynagi olarak halk siiri ile modem si-
ir gosterilebilir,
142
4. "pacavralar altmdaki yoksul, kan damlayan disler, sert bakish goz,
aglr bir yumruk" gibi tarihi ve sosyal degerleri yansitan ifadeler mevcuttur.
5. Servet-i Funun ve Fecr-i Ati iirleriyle Birak Beni Haykirayim adh iir kul-
lanilan sade dil, hece vezni ve ilenen sosyal tema ile halk iirine ait imgeler ba-
knmndan farkhhklar gostermektedir,
6. temasi uairin kim oldugu'tdur, Bu tema daha onceki ve sonraki do-
nemlerde Birak Beni Haykirayim adh siirindek! gibi degil de, sanatsal anlamda
sairin kimligi temasi olarak islenmistir,
7. evrensel olmasi onun yarancisi olan airin de evrensel olmasi anlarrn-
nr taldlgl icin tema her ve ulkede gecerli olabilecek bir temadrr,
\_ ETKINLIK (
1. Grup: Birak Beni Haykirayim adh iirdeki airin toplum karsismdaki sorum-
lulugu ile ogretici metinlerdeki temalar parelellik gostermektedir.
2. GNp: iirde sanat eserinin islev ve amaclan dismda daha onceki do-
nemlerdeki gibi estetik zevk amaci gutmemistir,
Bu durum iirin temasi ile airin okuyucu karsrsmdaki tavn toplumsal sorum-
luluk duygusu bakrmmdan donemin sosyal ve siyasi artlanyla iliskilidir,
8. Birak Beni Haykirayim adh iir, ses, soyleyi, yapi ve ahenk bakimmdan
halk iiri gelenegiyle iliskilendirilebilir, Bu bakimdan Birak Beni Haykirayim ad-
h iir TUrk iirinde sade dil ve hece yazilmis bir iir olarak yerini ahr,
9. Mebmet BmiIJ Yuntdul
Mehmet Emin Yurdskul (1869-1944), cumhuriyet donemi Tiirk air1erdendir.
Tiirk Milli Edebiyat aklmmm onct: seirleri arasmda yet elmistu. Uluscu, halkS;I
gorii#eri savunan siirler yezmtsur.
Tiirk OcagI'mn kutuculen arasmda yer eld: ve b8kanI oldu. MayIs 1919'da
Su1tanahmet Meydem 'nda diizenlenen tnitingte iinlii olan bu kelimeleri savundu:
"Demir ve stes; kardeler ben bun1ar1a hicbir vatan ve Irkm oldiigiinii isitme-
dim. $erefli bir tanh ve medeniyete, sag1am bir fazi1et ve ah1aka, zengin bir siir
ve edebiyetu, dini ve milli snenelete, trki ve vatani hsureiere mslik olan bir mil-
1etin mehvoldugunu tanh gostettniyor..."
Eserleri
Tiitkce siirler, 1899, Tiirk Seu, 1914 , Ey Tiirk Uyan, 1914
Tan Sesleri, 1915, Zafer Yo1unda, 1918, Aydm Kizlsn, 1919
Dante'ye, 1920, Mustafa Kemal, 1928, Ankara, 1939.
143
[ ANLAMA YORUM7."AMA . _]
1. Ogretici manzum metinlerin genellikle, yazrldiklan donemlerde meydana
gelen olumsuzluklar karsismda bir olarak kullarnlmasi onlann bazi donem-
lerde daha cok kullamlmasma sebep olmaktadir,
2.
l Fecr-i Ad [ Milli Edebiyat ]
"'--- BENZERLiKLER J
---------------------------------------------------------------------------------1
r Milli Edebiyat Donemi sairlerinin zaman zaman Fecr-i Ati gibi modem iirden :
l__ ..1
FARKLILIKLAR
/ <,
------------------------------1
!Aruz 1- _ [ Hece ve halk soyleyisi :
'- oJ ..!
-----.---- --------- ------ -I (- ----------- ---- ------- --
, Bireysel konular :_ Tema _: Toplumsal ve milliyetci konular :
'-- - ---- - - --- - - --- -- --- -- --- --- '------ ----- ----- ------ -- -_-/
----------------- ----- -----:1 ,--------------- -------------I
[Icmaya gore olusturulan bir yapi ;_.. Yap. _ I' Halk iiri He siirden :
C____________________________ Ozellikleri ,, )
------------------------------1
dil-!_ Oil ve _ r Sade ve sussuz bir dil :
'--- ...i Anlatlm : .J
3. Gfincel sonmlarla ilgili ,iirinizde nelere dikkat edeceginizi belirtiniz.
6LCME DECJERLENDIRME 1
1. (D)
(Y)
(D)
2. toplumsal . Batlh .
3. Dogru cevap C secenegidir,
4. Milli Edebiyat Donerni hece siirindeki imgeler agirhkh olarak halk iirinden
gelmekle beraber, kolay anlasilrr ve yahn olan modern siire ozgii imgeler kendi-
sine yer bulmustur,
14-4
b. SAF (iJZ) $IIR ]]
I
HAZIRLIK ;a-
1. Saf (oz) kelimesi, annmis, annlrms anlarmnda kullamlmaktadrr, Saf siir ise,
bastan sona, her eyiyle gercek bir iir anlamma gelmektedir.
2 Miizik ve iir arasinda iirin ahenk ve ritim He soyleyis bakimmdan bir mii-
zik eserine benzemesi gibi bir iliski soz konusudur.
l.a. .... cocuklugum ::> - urn: redif a
.... duydugum -ug: tam kafiye a
.... metal -lfil: tunc kafiye b
.... laI
::>
tunc kafiye b
~ i i r i n ritmi, aruz olcusuyle saglanrmstir,
b. Bu unsurlar iirin ahenginin olusrnasmi saglamaktadrr,
2 Acik Deniz adh iir iki uzun ve bir kisa bentten olusmaktadir,
3. a. Acik Deniz adh siiri olusturan birimlerin yerlerinin degitirilmesi, sairin
soyleyis diizenini bozacagi icin anlamm da degismesine sebep olur. Bu durum i-
irdeki birimlerin diger birinIierie anlam bakimmdan iliskili ve birbirine bagh 01-
dugunu gosterrnektedir,
b. ~ i i r i n ifade ettigi anlam, AyIk Deniz adh iirde siirin tamammda tamam-
Ianrrnsnr,
4. Alev gibi hasret: tesbih
Rakofca kirlanrun hiir havasi: teshis
Mahzun hudutlarm otesi: teshis
AyIk Deniz iirindeki sOz sanatlan 6melderi:
Bagnmda bir akis gibi kalrrns ugultulu (kosu): tesbih
.... yash dururken biitiin vatan: teshis
Bir med zamarn, gokyuzt; kursunla ortulu: istiare
deniz dedikleri bin bash ejder: tesbih
giizel viicudunu ziimriitleyen deri: teshis
kukremisti 0: istiare
ulurken uzun uzun: istiare
14S
dinledim, ezeli mustarip deniz: teshis
Bir bitmeyen susuzluga benzer bu agn: tesbih
5. Verilen imgeler tatma duyusuyla iliskilidir, imgelere timekler:
Bagnrnda aids gibi kalrms ugultulu: isitme
Mahzun hudutlann otesinden akan sular: iitme
Garbm ucunda, son kryidan en giiriiltiilii: iitme
Bir med zamam, gokyuzu kursunla ortnlu: gorme
Gordum deniz dedikleri bin bash ejderi: gorrne
Gordurn guzel viicudunu ziimriitleyen deri: gorme
dinledim, ezeli mustarip deniz: iitme.
bunlarm kullamlmasr ses ve anlam butnnlesmesini saglamak amacryladir,
6. Acik Deniz adh iirde, iir dill, geleneklerden beslenen ahengin ve
miizikalitenin on planda tutuldugu, son derece bir soyleyiin oldugu bir
ozellik gostermektedir,
I_ ETKINLIK (
1. Orup: Deniz adh iirin temasi, gecmise duyulan ozlemdir,
2. Orup: Acik Deniz adh iirdeki mekan ve yon belirten isimler: "Balkan, Ra-
kofca, simal, mahzun hudutlann otesi, son diyar, garb, Byron"
kisi, meksn ve yon belirten ifadelerin kullamlmasi, iirin temasmi daha
iyi yansitmak amaciyladrr,
7. Deniz adh iirindeki klasik Tiirk iiri, Servet-i Funun, Fecr-i Ali
ve Milli Edebiyat Donemlerinin ardmdan zaman icinde olgunlasan bir Turkce kul-
lanmistir,
8. Siirdeki bazi kelime ve ifadelerin anlam degimeden farkhlastmlmasi iirin
miizikalitesini bozacagmdan iirin deger kaybetmesine sebep olur,
9. !jiirde tarihsel suref icinde olgunlesen Ttukceyi yensuen iiedeler:
"melal, hiilyam icinde lill, fatihane zan, hicrann duygular, rnahzun hudutlar, an-
bean, bagn hun, mustarip deniz."
bu ifadeleri anlamla kaynasnrarak ahengin bir unsuru olarak kullanrmsnr,
10. Sair, siirdeki dogal gerceklige sahip Balkanlar't hem kendi toplumu hem de
tarihi surecini yansitacak sekilde duyus ve algilayrsla birlikte isleyerek degistir-
mistir, Amac okuyucuyu da bu duyusa
11. temasi olan gecmise ozlem, bireyden baslayarak millet, milletten me-
deniyet, medeniyetten tarih, tarihten de sonsuzluk kavramlan etrafmda sekillenen
bir biitiin olarak sunulmustur,
146
12. Acik Deniz adh siir yapi ozellikleri bakimmdan Bati etkisindeki Ttirk iiri
gelenegiyle iliskilendirilebilir.
13. Bkz. (jlretici Metinler
2. MB'I1N
I_ ETKINLIK (
1. Gtup
.... merdivenlerden>
.... yaprak
.... aglayarak
-rak: zengin kafiye
a
b
b
.... solmakta -makta: redif c
.... olmakta 01: tunc kafiye c
>
ritmi, aruz saglanrrnstrr,
2. Gtup: Merdiven adh iir, dizelik iki bent ve iki beyitten olusan bir ya-
piya sahiptir.
1. bir kelime ya da birimin iirin hem anlam bakirnmdan
hem de mtizikalite baklmmdan bozulmasma sebep olur.
I_ ETKINLIK (
1. Gtup: Merdiven siirlndeki soz sanatlan unlardlr:
gtine rengi bir yigm toprak: tesbih
alev gibi dallarda kanh btilbtiller: tesbih
tunea benziyor mermer: tesbih
bu bir lisan-i hafidir: istiare
2. Gtup: Merdiven adh iirdeki imgeler:
gunes rengi yaprak
perde perde solmak
alev gibi dallar
kanh bulbuller
lisan-i hafi
Soz sanatlan ve imgeler, siirin anlammm ahenkli ve sanath bir soyleyisle ile-
tilmesini saglamaktadir,
147
2. Lisan-i hafi imgesi, gorme duyusuyla iliskilidir, birimlerin tama-
nunda gorme duyusuna yonelik ifadeler vardir,
3. Merdiven iiriJi. ternasi, zamandir, Tema ile bashk arasmda ilerleme bakimin-
dan bir iliski vardir,
4. yuksek sesle okudugunuzda da gorulecektir ki siirdeki ses ve ritim, an-
larm tamamlamak amaciyla cok bir bicimde verilmistir,
5. Merdiven iiri. ses ve ritmiyle, miizikle iliskilendirebilir,
6. Merdiven siirindeki arz ve aksam sozcukleri birer sembol olarak kullamlrms-
IIr. Bu durum dogal gercekligin sembollestirildigini gostermektedir,
I_ ETKINLIK (
Merdiven iirinin sizde uylll1d.IrdJ#l belirtiniz.
8. a. A1lmet Ha,im
1885 yilinde Bagdat'ta dogdu. Bsbsst memur olarak besk yetlerde bulun-
dugunden, cocuklugunu annesinin yamnda ge9irdi. Sekiz yssmd iken annesini
kaybetti. Bebesi istanbul'a yanma eldtrip, zeyii' Ttukcesini kuvvetlendirmek icin
Numune-i Terakki Mektebi'ne (istanbul Lisesi) verdi. Ertesi yil, ystth olarak
Galatasaray Sultanisi'ne (Galatasaray Lisesi) yezdtrdi. Galatasaray Sultanisi'ni
bitirince, Reji lderesi'nde memur oldu. Mekteb-i Hukuk'a kaydoldu fakat
bitiremeden eynldt. 1932 yllmda tedevi icin Frankfurt'a gitti. "Frankfurt
Seyahatnamesi"ni burada yazmaya bsslsdi ve dontisimd bitirdi. 1933 ytltnds
istanbul Kedikoy'deki evinde 61dii. Btitiin siirlerini etuz 619iisiiyle yezmtsut. Dili
aglrdlr, siuin kaynegun bilincsltmde arar. $iir snlsstlmek icin degil, duyulmak
icindir kepeh siirler yazar. En bilinen siirleri 0 Belde ve Metdiven'dir.
Sembolizmin Tiirkiye'deki en 6nemli temsilcisidit.
Eserleri

G61 Saatleri (1921)
Piyale (1926)
DiizyazJ:
Bize gore (1928)
Gurabahiine-i Laklakan (1928)
Frankfurt Seyahatnamesi (Gezi ttotlen, 1933)
148
2
b. Merdiven siiri, sembolizm akirnmm etkilerini en iyi yansitan, muzikali-
tesiyle, renkleriyle essiz bir yere sahip bir iirdir.
t A N L A ~ A YORU,wLAM[ . .]
1. Milli Edebiyat Doneminde hece ile yazilmis iirlerle Acik Deniz ve Merdi-
yen adh siirler, ses, ritim, muzikalite, aruz, tema ve sanat anlayisi bakimlanndan
farkhhk gosterrnektedir, Tum bunlann temelinde elbette sanat anlayrsi farki yat-
maktadir,
2 Acik Deniz ve Merdiven adh siirler yapi, tema, dil ve anlatim bakrrmndan
saf iir gelenegiyle iliskilendirilebilir,
3. A ~ Deniz ve Merdiven iirlerinde en sevdiPrlz Dl1SIlI1an belirtiniz.
i j L C ~ DE{;ERLENDIRME 1
1. (Y)
(D)
(D)
.... Stileymaniye'de Bayram Sabahi.. ..
.... Stileymaniye Camii...
3. Dogru cevap B secenegidir,
4. Saf siirdeki dil ve yap!, kusursuz ahengi ve ritmi ile soyleyis bakrmmdan
muzikle iliskilendirilebilir,
149
c. HALKIN YASAYI$ TARZINI VE DEliERLERINI
ANlATAN MANZUMELER
HAZIRLIK
I__;d-
N=L:;:::1 K==?(
Nasrettin Hoca fikrasmm manzume ekli ile duz yaz! hlili arasmda yap! ve ri-
tim bakmundan farkhhklar vardir,
I_ ETKINLIK (
Kllfe manzumesini ClIIl1andmmz.
6mmma
1- ETKINLIK (
1. Grup: Kufe adh manzume bentten olusan birimlere sahiptir. Bu birimler
tema etrafmda bir araya getirilmistir,
2. Grup:
... ben > - en: tam kafiye
... erkenden a
... demek > -ek: tam kafiye b
." bilmeyerek b
... dalgalarur >-mr: redif c
... dayamr -a: YaTlm kafiye c
Siirin ritmi, aruz olcusuyle saglanrmstir, Aynca konusma dili ve dogal dil ahen-
gin saglanmasmda etkilidir.
Kullamian olcu, yap! ve kafiyelenis bakimmda siirle benzerlik gosterir,
1. a. Kufe manzumesi, airin de belirledigi birimler dogrultusunda, bolu-
me aynlabilir. Sair bu bolumlerde konusma dili ozelliklerine yer vermistir, Bu da
dilin kaynagmm halk oldugunu gostermektedir,
ISO
b. Konusma seklindeki bolumlerin diger bolumlere gore sade olmasi, halk
soyleyislerine yer verilmesi dolayisiyladrr, Bu durum metne konusma dili ile do-
gal dilin ahengini saglamaktadir,
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Kufe adh manzumede g e ~ e n mekanlar, Istanbul 'un kenar bir mahalle-
si ve Fatih'tir. Bu rnekanlar manzumedeki olaylann gectigi mekanlardir,
2. Grup: Kufe adh manzumede gecen kisiler, anlaticr, Hasan, Hasan'm annesi,
anlaticmm kizi, orta boylu ihtiyar ve mektep talebeleridir. Olay orgusundeki kisi-
lerdir.
Kufe adh manzumedeki mekan ve kisiler, olay orgusu etrafmda bir araya geti-
rilmistir.
2. Kufe manzumesi, anlatmaya bagh edebi metinler ile de iliskilendirilebilir.
Bu iliskilendirme Kiife adh manzumenin hikaye ile olay orgusu, kistler, mekan ve
zaman yonuyIe iliskilendirilmesini de saglar,
3. Kufe manzumesindeki kisiler ve olaylar, bir konak ya da saray icinde anla-
tilamaz. Olaym kahramanmm da bir sehzade olarak anlatilrnasi miimkiin degildir,
Manzumede anlatilanlann yasandigi sosyal kesim buna uygun degildir,
4. Kiife manzumesindeki ozellikler, Fecr-i Ati ve Servet-i Funun Donemi sair-
lerinin kisisel egilimleriyle farkh olarak topluma yoneldigini gostermektedir,
5. Kufe manzumesinin temasi, yoksulluktur.
6. Manzumenin zenginlik-yoksulluk cansmasina dayanan gercekligi, sosyal bir
problem olarak kurmaca gercekligin simrlannda donemini yansitmaktadir,
7. Kufe manzumesi, manzum hikaye gelenegi ve halkm yaaYI tarzrm anlatan
anlayisryla gelenek ve edebi anlayis bakmundan iliskilendirilebilir.
8.Mehmet AldfEtsoy (1873-1936)
Mehmet Akif, Hicri 1290 ytl) $evval aymda (Arallk 1873), istanbul'da Fatih'in
Sengiizel mahallesinde, ailesine ait evde diinyaya geldi. Bir medrese hocesi alan
bebesi dogumune ebced hesebtyl tarih diierek hieri 1290 rakamma kersthk: ana
Raglyf edun verdi, aneak bu yapma kelime anlallmadlgl icin cevresi onu Akifdi-
ye fagmldl. Yalmzca bsbest vefatma kadar oglune Raglyf edtyle seslendi.
Ailesi
Mehmet Akif'in bsbssi Fatih Medresesi miiderrislerinden Mehmed Tahir Eien-
di (1826-1888), annesi ise Emine $erife Hemm'dir (1836-1926). Bsbssi ogrenim
icin kiifiik ysslsrde a donemletde Osmenh'ye bagll bir yerlesim birimi alan Ama-
151
vutJuk'un lpek kezesme baglI $uise koyiinden istanbuJ'a gelmisti. Tokat'da dogan
snnesi ise sslen Buhsrelt olan Buhereh Mehmed Efendi'nin kIZI H. Emine $erife
Hamm'dl. '
Tahir Efendi, Emine Hemm'm ikinci eiydi. ilk kOCIISI ve ondan olan iir;: r;:ocu-
gu vefat etmisti. Ailenin oturdugu SangiizeJ'deki ev de vefat eden esinden kalmI-
u. Tahir Efendi Emine Hammla evlendiginde 45 yeslsnndayd), Cittin Akiften iki
ytl sonra Nuriye admda bit kIZ cocuklsn olmustu.
Medrese tehsili ve hOCalIgI zamamnda temizligi ile temnsn Tahir Efendi'ye re-
miz lekebi verildi ve Ipekli Temiz Tahir Efendi diye emidi. Mehmet Akif cocuk-
luk donemi icin oyle demisti.
Cocuklugumde, evet, bahtiyiir idim cidden,
Harfm-i iiilenin farkI yoktu cennetten.
<;OCuklugu ve Ogrenimi
1878 yilt subst aymda Hicri hesapla 4 ytl 4 ay 4 gimliik: olan Akif 0 zamanki
geleneklere uyularak Fatih'te Emir Buhari Mahalle Mektebi'ne besleds. Buruda iki
yile yakm bir siire devam ettikten sonre 1879 senesinin sonlannda Fatih Ibtidei-
si 'ne (ilkokul) gecti. Bebesi bu yil kendisine Arapr;:a ogretmeye besladt.
Akifin bebesi Tahir Efendi eytu zamanda Miihiirdar Emin Pes eilesinin ozel
ogretmeni idi. Emin P8a'nm ogullenn ders verirdi. Bu dersler yazm Bekirct-
lar'daki Emin Pss Konegi'nd, yeztn ise Yekecik'tsk! kokte yuptltyotdu. Bu se-
beple Tahir Efendi yazm eilesi ile birlikte YakacIk'a gider ve kokiin bir odssme
yetiesirlerdi. Akifde bsbssunn bu derslerine katIIIyor ve yszm Emin Pes 'nm
ogullarl ile arkadaIIk ediyordu.
Or; yilhk iIkokulu bitiren Akif, 1882 yllmda Fatih Merkez Riistiyesi'ne (orteo-
kul) baladl. Bu strelerds bebssuuien aldIgI Arapr;:a dersleri devam etmekteydi.
Aynca Fatih Camii'ndeki Fersc ve Giilistsn, Mesnevi detslerine katIlmaya bes-
ledi. Bu arada Tiitkce ve Fmnsizce ogrenimi devam etmekteydi.
Akii'in okulunu tsmsmlsmesi aile ir;:inde gOrii aynIIgma yol ar;:tI. Annesi Emi-
ne $erife Hamm medresede tahsiline devam etmesini isterken bebsst Tahir Efen-
di ise medresede okuyacagl seyleri; ogluna kendisinin de ogretebilecegini ileri sii-
tiiyor, yeni aplan ve revacra olan okullardan birine gitmesini istiyordu.
Sonunda bebssunn dedigi olur. Ancak Tahir Efendi okul ve meslek tercihini
ogluna btrsktr. Akifdonemin en gbzde okullanndan biri olan Miilkiye'yi tercih et-
ti. Miilkiye'nin ldsdi (lise) boliimtinde iir; sene okuduktan sonre diplomesun alan
Akifyiiksek kismme kaydoldu. Bit sene siire sonra bebesi vefat etti. Aym ytl ev-
leri yanmca Miilkiye'ye giindiizlii olarak devam etmesi imkiinSIZ hiile geldi. Me-
zunlanna hemen i vetilecegi icin 0 yI1 ar;:Ilan ve ilk sivil veterinet yiiksek: okulu
ISZ
olan Miilkiye'nin Baytar Mektebi'ne (Hslksh Baytar ve Ziraat Mektebi) yettl: og-
renci olarak gefti.
Siire ilgisi bu donemde bsslsdt ve ilk eserletin donemin yaygm kanaatlerinin
izlerini ysnsttsn siirler ve divan siislerine nezireler seklindedit.
22 Arehk 1893'te okuldan birincilikle mezun oldu ve 26 Areiik'te Ottnen ve
Ma 'edin ve Ziraat Nezaretine Baytar Muevini olarak tayin edildi.
Akifin gorev yeri Istanbul olmasma ragmen Akit, 4 ytl Rumeli, Anadolu ve
Arabistan'm bolgelerinde gorav yaptI. Akif bu donemdeki gozlemlerini
irlerinde son derece gerfekfi bit sekilde kullemr. Yine bu ve bundan sonraki se-
yehetler Akifin hem diisimce terzttu hem de siir temellendirir.
Mezuniyetinden 6 giin sonra 28 AralIk 1893'te ilk eseri olan 7 beyitlik gazeli
Servet-i Fiinun'da yeyinlemr. Bu arada cocuk yeslerde blJladIgI hafizlIk (Kur'sn-
/ Kerim'i ezberleme) cehsmelenm tamamlar ve hafiz olur.
1 EyliiJ 1898'de yani 25 iken Tophsne-i Amire veznedan Mehmed
Emin Bey 'in ktzi lsmet Henim ile evlendi.
Akifin bu ytllerd Maarif detgisinde, Resimli Gezete'de siir yezilen ile Arep-
fa, Fersc ve Prensizceden yaptIgI cevriteri yeymlendt. 7 Ekim 1906'da mevcut
gorevine ek olarak Helkeh Ziraat Mektebi'ne Kitabet-i Resmiye MualIimi ve 25
Agustos 1901'de Cittlik: Makinist Okulu 'na Ttirkx Ogretmeni olarak etsntr. 3
Temmuz 1908'de yani lkinci Mesrutiyet'in ilan ediJdigi zamanlarda Akit, lstan-
buJ'da Umur-i Baytariye Dairesi Miidiir Muevini'dir.
I 908 'de D8riilfiin(jn Edebiyst-t Um(jmiye muderrisligine tayin edildi. ilk siir-
lerinin yaylmlanmaslm izleyen on ytl boyunca hicbir sey yaylmlamadl.
Mehmet Akif Ersoy 27 Arehk 1936 tarihinde lstenbul'de vefat etmistir ve me-
zan Istanbul Edimekept
Eser1eri
Safahat 1911
Siileymaniye Kiirsiisiinde, 1911
Hekk'in Sesleri, 1912
Fatih Kiirsiisiinde, 1913
Heurelsr, 1917
ASlm, 1919
IstikIa1 MarI 1921 bu esetin kendisine degil, Tiirk milletine sit oldugu-
nu belitterek, onu Safahat'a dahil etmemistir.)
Golgeler, 1933
153
t ANLAMA ..]
1. Verilen iirin ahenk ve yapi bakimmdan Knfe manzumesiyle parelellik gos-
terirken, tema ve dil baktmmdan Kiife manzumesinden aynlmaktadir,
2 Bir olaym manzum sekilde yazilmasi, anlanlanlann daha etkili bir bicimde
anlatilmasim saglamak amaciyladir, Bu nedenle Mehmet A.kif'in manzum hikaye-
leri sosyal hayattan bir kesit niteligi icin doneminin aynasi hukmundedir,
I_ ETKINLIK (
GUnflmUz imam
D
yqaYlf tarzun ve deAerlerini Y8ll81tan bir manzume kaleme
ahmz.
<;. M1LLt EDEBlYAT DONEMl $llRl HAKKINDA <;IKARIMLARDA BU-
LUNMA
I_ ETKINLIK (
Tema Dil
Dilin ve Soyleyis
BicimlerininKaynaklan
Milli ve milliyetei Sadebir dil Konusmadili
temalar
Sanathve
Bireysel ternalar, Btiliin dil birikimi
olgunlasrms
milli temalar
birdil
Toplumsal Sadebirdil Konusmadili ve halksoyleyisi
temalar
1. Milli Edebiyat Donerninde mill! ve milliyetci temalar ile toplumsal sorunlar
ve sorumluluklann islendigi temalar dikkati
2 Milli Edebiyat Donerninde halk, divan ve modem siir yapisi kullamlrrnsnr.
Hece olcusu yanmda aruz de kullamlrmsnr.
Sade, olgun, halk soyleyislerinin de yer aldig. bir dil kullamlrmsnr.
154
DLCME DEl:ERLENDIRME I
1. (D)
(Y)
(D)
2. ... Tevfik Fikret... ... konusma...
3. Dogru cevap A secenegidir. Bahkcilar adh manzum hikaye Tevfik Fikret'e
aittir.
4. Mehmet Akif'in manzum hikayeleri, didaktik yone ve anlanm tarzr bakimm-
dan Dogu edebiyatmdaki mesnevi gelenegiyle iliskilendirilebilir.
ISS
,
4. OlAY ,EVRESINDE OlU$AN EVES'METINlER
A. ANLATMAYA S A ~ L 1 EDEBl METINlER
a. Hiklye
,
HAZIRLIK
I ~ - &
Milli Edebiyat Dtinemi yazarlannm zihniyetleri ve siyasi gtiriileri goz tiniine
ahndigmda bu doneme ait hikayelerde milli ve milliyetci temalann sade bir dille
anlanldrgi soylenebilir,
1. ME'I1N
1. Olumlu
b g C f
~
e d
Olumsuz
g
2. Hikayede anlatilanlar tarihi bir olay uzerine kuruldugu icin karsrlasilabilecek
olaylar degildir, Hikayenin tarihi bir olayi anlatmasi evrensel yonunu, Tiirk tarihi-
ne ail bir olaym anlatilmasr ise yerli ytiniinii gosterir,
3. KIZll Elma Neresi? edl: hikayedeld kisiler:
Kanuni Sultan Siileyman
Mahmut
Ahmet Pasa
Hadim Ali Pasa
Sokullu Mehmet Pasa
Haydar Pasa
Ayas Pasa
iskender Pasa
Fakih
Garip
Yeniceri askeri
Bostanci
156
\_ ETKlNLlK (
1. Grop: Kizil Elma Neresi? adh hikayedeki kistler olay orgttsune bagh olarak
yapiyi olusturanunsurlardir, Bu bakimdan olay orgusunun birbirine baglanmasm-
da kullamlmqlardir,
2. Gru:p: Kistler, olay orgtisti cercevesinde butunluk saglama bakirmndan birbi-
riyle iliskilidir,
4. a. Yazann anlattigr kisilerle karsilasmasi mumkundegildir.
b. Orner Seyfettin' in bu kisileri secmesi milli bir konuyu doneminin zihni-
yetine uyarak anlatmak istemesidir.
,_ ETKINLIK (
YazdJ.lJmz bikAyede yapmm; olay0rgllsU. kiiler, zaman ve mekAndan olultu-
lunu. bUtUnlUlf!n bu unsurlann birbiriyle uyumundan sallanchPn glSz llnUnde
bulundumnuz.
5. Hikiiyedeki ternel yatIma halk-devlet uzerine kurulmustur,
6. Hikayenin temasi, "Kizil Elma'mn neresi oldugu" duro Tema ile hikayenin
adt aynidrr,
7. Hikaye ilahi bakis acisma sahip, her seyi bilen, olaylardan haberdar olan bir
anlanci tarafmdan anlanlmaktadir,
8. Anlanci anlatimda, tasvirde ve tahlilde dogal dili, edebt dil haline getirerek
kullanrmsnr,
9. Niyazi Yildmm Gencosmanoglu'na ait rmsralarda Anadolu "KIZI1 Elma"
olarak nitelendirilmistir, Orner Seyfettin'in hikayesinde ise fethedilecek yerler an-
larrundadtr, Her iki sanatci da Turk tarihini kaynak olarak kullanmrstrr, Orner Sey-
fettin Osmanh'mn buhranh son yrllanrun, Gencosmanoglu ise donernindeki mil-
liyetcilik akimlanmn etkisiyle tarihe yonelmislerdir,
10. Kizil Elma, TUrk milleti icin fethedilecek son yer ise, fetih tarihinin bitme-
siyle modem dunya icin teknik ve bilimsel anlamda vanlacak son nokta olarak go-
riilebilir.
11. Kizrl Elma Neresi? adh hikayede milli bir konunun islenrnesi, Milli Edebi-
yat Doneminin zihniyetiyle iliskilidir,
12. Kizil Elma Neresi? adh hikiiye Maupassant tam hikayeye gore yaztlrmstir.
Cunku yazann amaci olay anlatmak, olay uzerine kurmaca bir metin olusrurmak-
tadtr,
157
13.Omer Seyfettin
1884 ytlmde Gonen'de (Behkesit) dogdu. Asker olan Yiizbes: Orner $evki
Bey'le Fatma Henim In ikisi kiifiik yeslsrd Olen dort focugundan birisidir. Ogre-
nimine Gonen'de bir mahalle mektebinde besled: Orner $evki Bey'in gorevinin
nakli doleyistyle Gonen'den aynlan aile Inebolu ve Ayanclk'tan sonra lstenbul'e
geldi. Orner Seyfettin, once Mekteb-i Osmani'ye, ardmdan 1893 ders yih besinde
de Askerf Baytar Riistiyesi'ne kaydedildi. Bu okulu l896'da tamamlayarak Edime
Askerf ldedisi'ne devam etti. 1900'de Idadi'yi bitirerek lstenbul'e dondii. Burada
Mekteb-i Herbiye-i $ahane'ye besledi. 1903 yihnd Makedonya'da flkan kenstk-
11k tizetine "Simi-i miistacele" denilen bir hakla imtihensiz mezun oldu. Piyade
Astegmeni nitbesiyle, merkezi Selenik'te bulunan 0fiincii Ordu'nun Izmir Redif
Tiimeni'ne bagll Kusedest Redif Taburu'na tayin edildi. 1906'da Izmir Jandanna
Okulu'na ogretmen olarak utendi. Bu, Orner Seyfettin ifin onemli bir hiidisedir.
Zire bu vesileyle lzmir'deki fikri ve edebi faaliyetleri takip edecek ve bunlar ice-
risinde yet alan genflerle tsmsecsktu, Nitekim Bat! kiiltiiriinii tsmyen Baha Tev-
tik'ten Prenstzce bilgisini enumek icin tesvik goriir. Necip Tiirkfii'den ise sede
Tiirkfe ve milli bir dille yepilsn milli edebiyet konusunda onemli fikirler elir.
Orner Seyfettin Ocak 1909'da Selanik 0fiincii Ordu'de gorevlendirihr. Sele-
nik'te flkmakta olan Hiisiin ve $iir dergisinin ismi Koyuncu'nun istek ve tsrert
iizerine Genf Kelemler'e fevrildikten sonra 11 Nisan 1911'de Omet Seyfettin'in
"Yeni Lisen" isimli ilk bayazlsl imzesiz olarak yeytmlsnu.
Genf Kalemler yez: heyetini olustursnler Balkan SaVal 'nm beslemes: tizetine
zarurf olarak dagllirlar. Orner Seyfettin yeniden orduya fagnllr, hatta esir diise,
Nafliyon'da gefen esaret hayat! sirssmd siirekli okur. "Pic", "Mehdi", "Hiirriyet
Beyreklen" gibi hikiiyelerini bu ytllsrde yazar. Bu hikiiyeler Tiirk Yurdu'nda ya-
yimlsmr. Esareti siiresince gerek okuyarak, gerekse yaayarak yezerhk hayatl icin
onemli olacak tectiibeler kezemr.
Omer Seyfettin 19l3'te esaret hayau bitince Istsnbul'e doner. Bir sUre sonra da
Tiirk Sozii dergisinin bayazarllgma getirilir. Burada Tiirkfii diiiincenin sozciilii-
giinii yapan yeule: yazar. 1914 yihnde Kabata Sultanisi'nde ogretmenlik gorevi-
ne beslsr ve bu gorevini Oliimiine kadar siirdiiriir.
19l5'te Ittihat ve Terakki Pukes: ileri gelenlerinden Doktor Besim Ethem
Bey'in kiz: Celibe Hsmm'le evlenir. Bu evlilik Giiner isimli bir kiz focuguna rag-
men bozulur. Yazar tekrar yalmzllgma dbner.
19l7'den oliim tarihi olan 6 Mart 1920'ye kadar gefen zaman biTfok acr ve st-
kmtiye ragmen verimli bir hikiiyecilik donetnini ifine slir. Yeni Mecmua, $air,
Donanma, Biiytik Mecmua, Yeni Diinya, Diken, Tiirk Kachm gibi dergilerle Va-
kit, Zaman ve Ifham gazetelerinde hikiiye ve makaleleri yaylmlanlr. 1917 y/lmdan
158
oIiimiine kadar, 0 donemki adl ile Kabatll Sultsnisi'nde edebiyet ogrelmenJigi vs-
ziiesinde bu1unur.
Hastabg125 $ubat 1920'de srter, 4 Mertt hastahaneye kelduihr. Tiirk hikfiye-
ciJiginin bu unutulmaz ismi 6 Mart 1920'de hayata gozlerini yumar. Once Ksdi-
koy Kusdili Mahmut Baba Mezarbgl 'na detnedilit. Daha sonra mezen buradan yoJ
veya tramvay garajl yaplJacajjJ 23 Agustos 1939'da Zincir-
Jikuyu Asri Mezarbgl'na nekledilir.
Otner Seytettin Tiirk edebiyetuun en onemli yazarJanndan biridir. Otuz elti yl1
gibi kis bir omtire ssyia eser slgdlran Omer Seyfettin Tiirk fikir ve edebi-
yat alanma silintnez izler bsrskrmstu.
Bserferi :
Cskksd:
Harem (1918)
Zart Bey (1919)
Bomba, Ytiksek Yiizakl, YaJmz Eie, Falaka, Ak DaJga-
st, Beyez Lele, Gizli Tatbikat, KlIagl, Forsa, Gokkuagl.
2. MB'I1N
1. Hekk-t SiJkOt edlt hikfiyenin oJay 6rgiisiJ ve o1aygrafigi su sekildedir:
Hasip Efendi'nin, odasma gelmesi
Hasip Efendi'nin bocekhaneyi dolasmasi ve dtitindtikleri
Fotika'mn Oltimil
Hasip Efendi'nin Fotika'run tilUmiinU tigrenmesi
Hasip Efendi'nin papazla karsilasmas;
Fotika'mn gomulmesi
Hasip Efendi'nin Saatcizade Hidayet Bey'le konusmasi
Hasip Efendi'nin fabrikaya yeniden gelmesi
Hasip Efendi'nin kirlarda dolasrnaya cikmas,
Hasip Efendi'nin papazla
Hasip Efendi'nin fabrikaya donmesi
\ /\.
'\. Olumsuz
lo--. -.4 \,_--.
/ \

159
2. HiUyede anlatilanlar gnnluk hayatta karsilasilabilecek tilrden, sosyal ger-
olan olaylardir, klltil artlarda konusu hikayenin ev-
rensel, hikll.yedeki olaylann Bursa'da yasanmasi ve Bursa'mn yasannsindan sah-
neler sunmasi ise onun yerli yonlerini ifade etmektedir,
3. Metindeki kisiler duygu, dUUnce, konusma ve davrams bakmundan birey-
sel nitelikler gosteren, olay orgilsU ye ile birlikte ele ahrup
lenebilen, baska eserlerdeki benzerlerinden ayirt edilebilen karakterlerdir.
KARAKTER <;OZUMLEME TABLOSU
KARAKTER ADI Hasip
Fotika Papaz
Efendi Hidayet Bey
Vicdamnahiik- Acimasiz,
Karakterin/tipin en
C;:aresiz
medemeyen
beiirgin ozelligi nedir? birisidir. birisidir.
birisidir. birisidir.
Karakter/tipolaylar karsi-
Vicdamm
Vicdanen
smda nasil bir tavir takm-
Umursamazdrr.
sorgulamaktaclrr.
C;:aresizdir.
raharsizdir,
rnaktadir?
Sosyal ortam ve cevre bu Vicdanmasoz Oliimiine Vicdanh 01- Umursamaz, rti-
karakteri/tipi nasil gecirememesine sebep olarak mast yonuyle
olmasiyo-
DOyle etkilemistir,
etkilemistir?
sebep olmustur, etkilemistir, etkilernistir,
,
..:-.1
Bu karakterin/tipin diger
,
karakterler/tipler iizerinde
Vardrr. Vardir, Yoktur. Vardlr.
etkisi var rrudrr?
Bu karakterin/tipinyerinde
olsaydiruzolaylar karsism-
Olaylar karsismda nasil davranacaguuzi belirtiniz.
da nasil davramrdimz?
Sizee gercek hayatta bu
hikayedeki karakter/tip gibi Olabilir. Olabilir. Olabilir. Olabiiir.
davranan biri olabilir mi?
4. Yazann, yasadig: donem itibanyla anlattigi kisilerle karsrlasmasr mumkun-
diir. Yazann, hikayesinde bu kisileri secmesi lopluma ve toplumsal konulara yo-
neldigini gosterir,
5. Hakk-l SUkfit adh hikayedeki temel catisma "maddiyat-maneviyat" uzerine
kurulmustur, Hikayedeki tema ise, vicdan muhasebesidir. Hikll.yenin temasi Hehi-
kayenin adi, vicdan muhasebesine kaynakhk eden hakk-I siikfittur.
6. Hikayede Anadolu insamrun sosyal yasammm bir parcasi olan ipekbocekci-
ligi ve on plana cikanlrmsnr, Bu dururn Anadolu'nun manzarasim goz-
ler onune sermektedir.
7. Yazar anlatimda, tasvir ve tahlilde, dile, sozcukleri kendi anlamlan dismda
kullarup, mecazlar ve benzetmeler yeni degerler yUklemektedir.
160
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Hiklyecleki mekAolar UDlardu":
"tpek fabrikasi, Hasip Efendi'nin odasi, bocekhane, fakir mahalle, kilise, me-
zarhk, Saatcizade Hidayet Bey'in odasi, kir, dar ve anzah sokak."
Hikayedeki bu mekll.nlar, olaylann yaandlgl mekll.nlar olarak kullamlrmstir,
2. Grup: Hiklyecleki zaman ifadelmi fUDlardtr:
"Ogle, sabah, bu gece, ertesi sabah, ertesi giin, aksarn, dort giin sonra, saat dor-
de dogru."
Zaman bildiren bu ifadeler, hikayedeki olaylann yaandlgl zamanlar olarak
kullamlrmsnr.
8. Hakk-i Slikftt adli hikaye yazlldlgl donemdeki fabrika ve manzarasmi
sergilemektedir.
9, Metinde anlatilanlar, aradan gecen zamana ragmen, aym sektlde yasanabile-
cek olaylar olarak karsirmza Uretim ve tilketim bu iliski, bu
varliguu devam ettirdigi muddetce de sliriJp gidecektir.
10, Hakk-i Silkftt adli hikaye, olaylar uzerine kurulu olmasi, durum hikllyesine
gore daha uzun bir zamanda yasanrnasi, kii kadrosunun kalabahkhgi nedeniyle
Maupassant tarzi hikllyeye bir ornektir,
11. Refik HsJit Karay
I888'de lstanbul'da dogan Refik Helit, Bank-i Osmani serveznedarlarmdan,
"billa" tiitbesine sahip Mehmed Halid Bey'in ogludur. Vezneciler'de $emsu'I-
Maarif ve Goztepe'de TIl Mektep'te okuyan ve aynca ozel dersler de alan Refik
Halid, Mekteb-i Sultani'yi terkettigi gibi, Mekteb-i Hukuk'u da yanda tnrekip Ma-
liye Merkez Kalemi'ne ketip olarak girdi.
I908'de katipligi btmkerek, Servet-i Funun'de ve Terciimen-t Hakikat'te rall-
maya bssledt, bu arada kendisine eit Son Havadis edtyl bit gazete pkardl aneak
bunu on be say: stirdtirebildi. Pecr-i Ati Toplulugu'ne keuldi, Servet-i Fiinun'a
yeztler verdi. Ka1em admdaki mizah dergisinde de "Kitpi" miistesr ismiyle siyesi
mizah yszthu: yezdi. Sede-yi Millet'te, bilahare Cem'de Kitpi mtisteer ismiyIe ya-
ztler yazdI.
Gazeteci Ahmet Samim'in 9 Heziren 191O'da Iuihstcilerce katledi1mesi iizeti-
ne lstirek edlt gazetenin 13 Haziran 1910 tarihli niishestnm buna iliskin yezilere
eyttlmesttn sag1adl ve bu ytizden Ittihei ve Terakkicileree mim1endi. "Kitpi" miis-
tear ismiy1e yazdlgl, Ittihe: ve Terakki Firkusi'01 yerden yere vuran yeztlertm
"Kirpinin Dedikleri" ediyl bir kitapta toplsdi ve bu arada Hiitriyet ve Iti1af FIr-
161
kest'mn elindeki Beyogh: Belediyesi'nde yedi ay siireyle Beskstip olarak fal1U,
Mahmud $evket Pese'nm katlinden hemen sonra de, yergilenmeksizm Sinop'a sii-
riildi: (1913), bilahare 9orum, Ankara ve Bilecik'e gonderildi. Bilecik'teyken on-
giinliikbirizinle Istenbul'e geldiginde Ziya Gokulp'in yarchmlanyla geri donmedi
yani silrgilnlilgil son buldu (1918).
Robert Kolej'de bir ytl kadar Tilrkfe ogrermenligi yspti, bu arada Vakit, Tes-
vit-i Efkar ve Zamangazetelerinde makaleler yaymlayanRefik Halid, DamatFe-
rit Paa 'nm dostlugu sayesinde, miltarekeden hemen SOnTa Htutiyet ve Itilaf Fu-
kssi'n keuldt, Posta ve Telgraf Umum Mildilrii olarak gorevlendirildi (1919).lz-
mit'in igalinden sonra Anadolu Hareketiyle Istanbul Hiikumeti arasmda yaanan
telgrafkrizinde Istanbul hilkilmetinituttugu ifin, Istanbul'un igalcilerden kurten-
listmn ardlndan 09.11.1922 tarihinde Beyrut'a kafu. Ytizellilikler listesine elm-
rnasr ve ihrect konusunda bask! yapllmasl ilzerine Suriye'nin vatandahgml kabul
etmek zorunda kalanRefik Halid, Halep'te yaylmlanan Dogruyol ve Vahdetgaze-
telerini yonetti, bir ara kendi adma flkarcllgl gazeteyi de tepkileryilzilnden kapat-
mak zorunda kelds.
AfKanunuyla, 1938'de yurda donup, yazmaya ve gefimini bu yoldan saglama-
ya devam eden Refik Halid, 18.7.1965 tarihinde Istanbul'da oldil.
ESBRLERl
ROllUIlJ1an: Istsnbul'un Ifyilzii, Yezidin KIZI, gete, Siitgtm, Anahtar, Bu Bizim
Heyetumz, Nilgiin 1-2-3, Yereltinde Diinye Var, Disi Oriimcek, Bugilniln Saray-
list, lkibin Yllm Sevgilisi, lki Cisimli kedm, Kadmlar Tekkesi, Kerlt Dagdaki
Ate, Don Yeptskh Yonca, Sonuncu Kadeh.
Hikaye Kitap1an: Memleket Hikiiyeleri, Gurbet Hikiiyeleri.
Kirpinin Dedikieri, Ago Pese'mn Heurelen, Ay Pesinde, Sekin Aldanmainan-
ma Kanma, Temdiklenm, Guguklu Saat, Bir A vUf Safma, Bir lcim Su, ilk Adlm,
Of Nesil Of Hayat, Minelbab llelmibrsb.
12. Memleket Hikayeleri adh eser, toplumsal olaylan, yasarru, aydmlatmasi
t A N L A ~ A YORUMLAMA ..]
yonuyle, doneminden bir kesit olrnasi dolayisiyla onemli bir yere sahiptir.
1. Milli Edebiyat Donemi hikayelerinde milli ve toplumsal konular, sade bir
dille ve Maupassant tarzi hikaye cesidiyle kaleme almrmsur,
2. Servet- Funun Donerni hikayelerinde islenen bireysel temalar, Milli Edebi-
yat Donerninde yerini konusma dili ve halk soyleyislerinin yer aldigr sade bir di-
Ie birakrrnstrr, Milli Edebiyat Donemi hikayeleri yazildiklan donernin zihniyetini
yansitan eserler olarak tarihi bir isleve de sa!Iiptir.
162
(JLCME D E ~ E R L E N D I R M E 1
1. * realizm...
* Refik Halit Karay ... .., Memleket Hikliyeleri...
2. Dogru cevap D seyenegidir.
3. Dogru cevap E secenegidir,
4. Verilen paragrafa gore devlet, milletinin hayanm her yonden tamamlayan,
amac degil aray olan bir kurumdur.
163


b. ROMAN
]]
HAZIRLIK
l ;a-
1. 1911-1923 yillan arasmdamiltt ve milliyetyi duyguJann dlmemi zihniyeti ge-
r e ~ lln planda olduAunu unutmayuuz.
2 Mill! Edebiyat Donemi romanian. admdan da anlasilacag: uzere mill! konulan
islemislerdir. Devletin icinde bulundugufelaket ortarmbu dustmcelerinon planda 01-
masmm sebebidir.
1. Atesten Gomlek romanmdan alman metin, romanm serimbolumune aittir. Ro-
manm temasi ile de temaya bir hazirlik olmasi bakrmmdan iliskilidir,
2 Romandaki olaylar, olaylarm sirasi, kisiler, tasvirler ele alman tarihsel surecten
farkhdir. Bu farkhhk romanm olay fugiisiiniin kurmaca olmasmdan kaynaklanmak-
tadir,
3.
Romandan ahnan metin parcasi
4.

\ I \ I

\

/ V
Romandaki olay orgusununayru konuyu isleyen tarih alamndaki bir eserden fark-
hhk gostermesi, romanm kurmaca gerceklige sahip olmasmdandir,
5. Aleten GOmlek rornam
ndan
hangi. blllt1mU almak: istedijpnizi belirtiniz. Bunu
yaparlrenokudugunuzbllliimde oldugugibi me1ninkendi i ~ d e bir bliUln111k tamIa-
sma dikkat ediniz.
164
6. Metindeki kisiler duygu, dusunce, konusma ve davrams bakimmdan birey-
sel nitelikler gosteren, olay orgusu ve icerigi ile birlikte ele altrup cozum-
lenebilen, baska eserlerdeki benzerlerinden ayrrt edilebilen karakterlerdir.
KARAKTER f;OZUMLEME TABLOSU
KARAKTER ADI
Ihsan AYe Peyami
Karakterin/tipin en
Yatansever insanlardir,
belirgin ozelligi nedir?
Karakterin/tipin romandaki
hangi davramsi/davramslan Fedakiirhk Fedakiirhk Fedakarhk
karak1erini en iyi ifade eder?
Karakter/lip olaylar
karsismda nasil bir tavir
Gucluklere gogus germektediler.
takmmaktadir,
Bu karakterin/tipin diger
karakterler/tipler iizerinde
Vardrr, Vardir, Vardir,
etkisi var rmdir?
Bu karakterin/tipin yerinde
olsaydamz olaylar karsismda Olaylar karsismda nasil davranacagimzr belirtiniz.
nasil davrarurdmiz?
Sizce gercek hayatta bu
hikayedeki karakter/tipgibi Olabilir. OlabiJir. Olabilir.
davranan biri olabilir mi?
7. Romandaki kisiler toplumun farkh kesimlerinden secilmistir,
8. Roman kahramanlarm Saime Hanun Dogu-Bau ikilemini yansitmaktadir, Di-
ger kahramanlarda milli yonler on plandadir,
9. Metindeki kisilerin, zamarnn, olaylarm dcgistirilmesi miimkiin degildir, Bu
metnin yapl unsurlan arasmdaki bozulmaz biitiinliikten kaynaklanmaktadir,
I_ ETKINLIK (
1. Gtup: Ateten GOmlek romanmdaki mekan1ar Ulllard1r:
"Ankara, Babiali, Ayse'nin evi, istanbul, Beyazn, istanbul Lokantasi.'
Bu mekanlar romanda, yapmm bir unsuru olarak olaylarm yasandigi yerlerdir.
Mekansal, roman, kahramanlanyla butunlesmis rnekanlardir,
2. Gtup: Ateten G6mlek romanmdaki zaman bildiren ifadeler Ulllard1r:
"Soguk giinler, on yil once, her aksam, her giin, martm basma kadar martm onun-
cu giinii, son giilerde, gece"
Zaman bildiren bu ifadeler, olay orgusunun biitiinliik gosteren zamarumn par-
calandrr,
165
10. Metindeki zaman ile metnin yazildigr donem arasmda rniIlibir konuyu isleme-
si bakunmdan bir iliski soz konusudur,
11. Atesten Gomlek romanmm temasi olan "Milli Miicadele" ile romanm adi ya-
sananlar goz onunde bulundurulursa bir iliski vardir,
12 Yazar, tarihi bir gercekligi, sanat eserinin konuyu ele ahs tarzma uyarak bir
kurmamca gerceklik. haline getirmistir,
13. Metin, her eyi bilen olaylara hakim, ilahi bakis acisma sahip bir anlatici tara-
fmdan anlatilrmstir;
14. Yazar kisi ve rnekan tasvirlerinde ve olaylan tahlilde dile yukledigi yeni de-
gerlerle (benzetIneler, mecazlar vs.) edebi bir dil olusturmusmr,
15. Verilen sema, romandaki olaylarm belirli kisiler tarafindan, belirli zaman ve
rnekanlarda yasandigiru, bu unsurlarm birbiriyle uyumlu bir biitiinltik gosterdigini
ifade etmektedir,
16. Melin yazildig. donemin rniIli ve milliyetci anlayisma uygun olarak kaleme
almrrus bir romandir;
I_ ETK/NLIK (
1. Grup: Metin Tiirk edebiyatInda roman gelenegine baghdir,
2 Grup: Tiirk edebiyatmda Kurtulus Savasi'run tamg; olan bir yazar tarafmdan
kurmacanm suurlan icinde anlatrlrrus olmasi dolayisiyla onemli bir yere sahiptir.
17. Atesten Gomlek romam realizm akmunm etkisinde kalmarak yazilrmsnr.
18. Romanm donemindeki diger romanlarla ortak noktasi, milli degerlerin, toplu-
mun sav3 karsisindaki durumunun islenmesi bakimmdan ortak noktalan vardrr.
19.Bkz ~ me1inJer, Halide Edip Adlvar
[
ANLAMA YORUMLAM;: . .]
1. MiIlf Edebiyat Donemi romanlanmn ottsk ozellikleri:
Sade bir dil kullarnlmasi
Yapmm olay orgusu, kisiler, zaman ve mekandan olusmasi
MiIli ve rnilliyetci temalar ile toplumsal sorunlarm islenmesi.
2 Ateten G&nlek romanmda bepdiAiniz ya cia bepunedipiz, kuvvetli veya
zayIf bu1chJAunuz yllo1eri belirtiniz.
3. Atesten Gomlek romanmda anlatilanlar, giiniimiizde bir felaket anmda millet
olarak neler yapabilecegimizi gosteren bir rehber niteligindedir,
166
4. Klasik TUrk edebiyatrndaki "ideal" olana ulasma arzusu, Atesten Gomlek roma-
nmda da ideal olana ulasma cabasi olarak karsirrnzaikar.
C. ANLATMAYA BAGU EDEBt MFI1NLER. HAKKINDA c;IKARIMLAR-
DABULUNMA
Servet-i Funun Donemi Anlatmaya MilliEdebiyat Donemi Anlatmaya
BaghEdebi Metinler Bagh Edebi Metinler
'<.; BENZERLiKLER J

L :
FARKLILIKLAR
/ <,
(-----------------:;:1 (-----------------:;:1
: Yapi bakimmdan bir farkhhk :+- Yapr _: Yapi bakimmdan bir farkhhk :
I.. __ __..1
I soz konusu degildir, I
,-------------------
,------------------;1
i Bireysel temalar :-
Tema _: Milli, milliyetci ve toplumsal :
1, ..1

'-------------------)
:---'S"aiJiiiIlveagirDlr-dil--I Dil ve :---- ---Sad-- -b' -dil-:- --- --I
L. .__ _ _
;- Anlatlm- L elf:
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Hikayelerin yaprsi; olay orgtisU, kisiler, zaman ve mekandan olusmus,
toplumsal ve rnilli temalar sade bir dille islenmistir,
2. Grop: Romanda da yapl olay orgusu, kisiler, zaman ve mekandan olusmus, top-
lumsal ve rnilli temalar sade bir dille islenmistir,
Bu durum Milli Edebiyat Doneminde anlatmaya bagh edebi toplumsal ve milli te-
malarrn islendigini gostermektedir,
167
------ -
{jLCME DEiJERLENDIRME 1
1. (Y)
(D)
(D)
2. Dogru cevap D secenegidir,
3. Dogru ceva E secenegidir,
4.
[ Sinekli Billal l
(
[sodem ve Gomore J Halit KarayJ
]
Halide Edip Adivar
168

II
B. C(jSTERMEYE BA(;U EDEBI METINLER
Mill) Edebiyat Donemi metinlerinde de tiyatro dilinin, halka hitap edildigi i ~ i n
sade olmasi gerekmektedir.
1. Koptiiluleradll metnin olay orgiisii oyledir:
Yeniceri Mehmet'in esir dusmesi
Yeniceri Mehmet'in kansi Mari'nin manastira kapatilmak istenmesi
Tiirk gemilerinin kusatma icin gelmesi
Yeniceri Mehmet ile kansmm kurtanlmasi
Yeniceri Mehmet'in babasmm ortaya eikmasi
Koprulu ile Morozi' nin konusmasi
Koprulu ile Morozi' nin antlasma imzalamast,
Olumlu

I

OIumsuz

I
2 Anlatilanlann metinde g ~ t i g i sekliyle yasanmasi miimkiin degildir, Yazar, tari-
hi gercekligi kurmaca gerceklik haline getirmistir,
3. Metindeki olay orgusu tarihsel gerceklige kurmaca gerceklik kazandirrnak ama-
ciyla olusturulmustur,
4. Birinci derece kisiler:
a. Yeniceri Mehmet, Mari, Koprulu, Fazil Ahmet Pasa'dir,
b. Metindeki bu kisiler ana karakterler olarak olay brgiisiiniin merkezinde bu-
lunurlar.
c. Ana karakterler anlatIlmak istenen tarihsel gercekligin verilmesinde kulla-
mlan, her yonden idealize edilmis kisilerdir,
5. Metindeki kisiler ile eserin yazildigi donem arasmda, donemin milliyetcilik aki-
rrnrun etkisi bakmundan bir iliski vardir,
169
I_ ETKINLIK (
1. Grop: Metinde kiyafet, hareket ve davranislann aktanldigr yerler parantez icin-
de italik yazi ile verilen krsrmlardir,
2. Grop: Yeniceri Mehmet, kahrarnan asker tipini; Mari, fedakar ve sadik tipi-
ni; Fazil Ahmet Pasa ise ciddi ve vakarh devlet adarm tipini sembolize etmektedir.
Bu unsurlar metnin tiyatro teknigi bakmnndan saglam ve edebi olgun bir
metin olmasirn saglamaktadir,
6. Metinde anlatilan olay, 17. yy.m ikinei yansmda Y3DJ1lltu.
7. Metin anlatimak istenenlerin aynnnh, tasvir ve tahlillerle daha rahat anlatilma-
si, yazara daha genis bir hareket alam saglamasi bakirmndan dUz yazi halinde kale-
me ahnrrusnr.
I_ ETKINLIK (
1. Grop: Metindeki parantez ifadeler anlatma, diger kisimlar gosterme yoluyla
dile getirilrnistir,
2. Grop: Metindeki edebi dil yazidili, kullamlan sade dil ise konusrna diline ozgu
unsurlar tasimaktadir,
8. Metindeki "bir Tiirk'Un bir parca tarih bilmesi...", "Turk mirnarlar, TUrk neferi,
TUrk ordusu, Biz Tiirkler" gibi milliyetciligin one ifadeler doneminin mil-
Ii ve milliyetci zihniyetiyle iliskilidir,
9. Metnin temasi, Tiirk askerinin kahramanhgrdir,
a. Tema, tarihsel gerceklik bakimmdan gerceklikle iliskilidir,
b. Tema, donemindeki aknmyla iliskilidir,
10. Metindeki kisiler, yapmm unsurlarmdandrr. Kisileri birinci derece, ikinei de-
rece... kahramanlar olarak gruplandumak mUmkiindiir.
11. Yenilmis olanlar zaten onun ezikligi altmdayken bir de onlara hakaret aneak
zalimlerin yapacagi bir istir, Malazgirt Savasi'm kaybeden Romen Diyojen'e Alpars-
lan'm davramsi da bu ifadeye bir ornek teskil eder.
12. Bkz. MiDi Edebiyat Dllneminin Olufumu
13. MusabipMde QJal
Tiirk topJumunun degien kurumlanm ve insan iliskiletini geleneksel Tiirk tiyet-
rosu kehplenyl hicveden oyun yazan MusalIipzade Celal, 20 Temmuz 1959'da Is-
tanbul'da bldii. OyunJannm konulsruu, tiplerini Osmenli tarihinden ve toplumsal
ge[fekJiklercien secen MusalIipzade CelalI868'de Istanbul'da diinyaya geldi.1Jk ve
170
one ogrenimini Istenbul'de tamamladt. 1889'da Bebieli Tercume Odest 'na katip ole-
rsk girdi ve emekli oldugu 1923'e kadaryqitli kademe1erde memur1uk yuptt. Emek-
Ii olunca Evkat Muzesi'nde koleksiyon uzmam olarak cahsmeye bsslsdt. 1927'de
Dsriilbedsyi'de kiitiiphene memuru oldu ve bu gorevini hayatJn son ytllsrme kadar
siirdiirdu. Tiyatroya cocukluk ytllennde merak salan Musahipzade Celsl, yeyunlsnsn
ilk oyunu Turk KJZI 'nr (1910) Tetciime Odes: 'ndski memuriyet yillennde yezd). Ah-
met VefJk Pese'nm Moliere cevirilermi inceleyerek ve Mmakyan'm Osmanb Dram
Kumpenyesi temsillerini izleyerek tiyatro bilgisini gelitirdi. jJk oyunu Koptuler'!
1912, ikinci oyunu lstsnbul Efendisi'ni ise 1913'te yezd). Unutulmaya beslsysn
misi giizel ve cirkin yanlanyla sahnede cenlendumsk isteyen yazann 1927'de Deriil-
bedeyi'de sehnelenen Fettnenh Deli Hazretleri edh oyunuyla iitni yaygml8tJ. Bu ta-
rihten itibaren Aynaroz Kedisi (1928-1929), Kates Arkasmda (1929-1930), Bir Ka-
vuk Devrildi (1930-1931) edl: oyunlan Deriilbedeyi'dc setgilendi. Konusunu tarih-
ten almadlgl Selma (1934) sdlt drsrm beklenen ilgiyi goremedi. Bundan SOnTa yeni
eser verrneyen yazar, Turk Km 'nm degitirilmi hali olan Giilsum (1937) ve Meh-
met $ukril Erden ile birlikte Osman (1937) edh oyunlan keleme eldi. Fon ola-
rek 18. yy. halk yesemuu kullanan ve 0 gimlete IJk tutJnayl oyunlennds
Beti tiyatrosuyla ortaoyununun bit bilesimini elde etmeye Musahipzade Ce-
lel'in oyunlanndan Aynaroz Kedts: 1938'de, Bit Kavuk Devrildi 1939'da Muhsin
Ettugtu! tarafindan filme elmdi.
ANLAMA YORUMLAMA
L Koprululer adh tiyatrodaki Yeniceri Mehmet ile Vatan Yahut Silistre adh ti-
yatrodaki Abdullah Cavus kahraman ve fedakar asker tipinin idealize ornekleri 01-
malan acismdan parelellik gostermektedir,
2. Sair Evlenmesi ve Zavalh Cocuk adh Tanzimat Donemi tiyatrolannda tiyat-
ro teknigi bakimmdan kiyafet, hareket ve davrarnslann aktanlmasi Kdpriiliiler
metnindeki kadar aynntih ve ustaca degildir, Bu tiyatronun ilk ornekleri olmasi
dolayisryla normaldir.
3. Bir tiyatro metninde konusma ve yazi dilinden ahnan unsurlann bir arada kul-
larulmasi, yazi dilinin konusma diline yaklastinlmak istenmemesi dolaytsiyladtr,
4. Milli Edebiyat Donemi tiyatro eserlerinin yapIsIm olay orgusu, kisiler, za-
man ve mekandan olusmakta, konusma dili ozellikleri yansitan bir yazi dili kulla-
mlmakta, rnilli ve milliyetci temalar ile toplumsal temalar islenmektedir.
5. Bu ifadeler, askerligin Turk milletinin yasammda normal bir unsur olarak al-
gilandiguu, ordu-millet anlayismm hakirn oldugunu gostermektedir, Bugun asker
ugurlamalannm nee icinde yapilmasi bunu en basil gostergesidir,
171
6LC:E DEC1ERLENDIRME 1
1. (D)
(Y)
(D)
2. .... Musahipzade Celal ....
J. Dogru cevap E se..enegidir,
4. Milli Edebiyat Donemi tiyatrosunun en onemli ozellig! Batih anlamda tiyat-
ro anlayisirun ve kurumunun varhgtdir,
17Z
L
[ 5. MILL1 EDEBIYAT D(JNEMININ GENEL (JZELLIKLERI ]]
I_ ETKINLIK (
1. Grup: Milliyetcilik akirmmn etkisiyle milli unsuriar on plana I(lkml,
toplum hedef kitle olarak benimsenrnistir, Bu nedenle doneme "Milli Edebiyat"
adi verilrnistir,
2. Grup: Milli Edebiyat Doneminde konusma dili, yazi dili haline getirilmeye
l(alll1ml, halk soyleyisleri edebi eserierde kullamlmaya baslarmstrr, Yeni bir
edebi dil olusturan kaynak konumunda olan donemin konusrna dili boylelikle
onernkazannustir,
3. Grup: Milli Edebiyat Doneminde toplumun fakirlik, bilgisizlik dUzeyi, fikri
gelisirni il(in yapilmasi gerekenler ile millet olarak ileriemenin onemi bu
donerndeki sosyal sorunlar ilenmitir.
. ~
Islamclhk
Safaha!
M. Akif Ersoy
2. ~ e m a y a gore Milli Edebiyat Doneminin kaynaklan, devletin ve milletin
varhgirn devam ettirebilmesi icin benimsenen farkh fikir hareketleridir.
173
--- ---
DONEhfl )
"- BENZERLiKLER J

: gibi toplumsal konulannislenmesi. i
l .._ .._. .._. ._.._ .._ ..__. .__. ..
FARKLILIKLAR
/ <,
11 Ati!
! makale, millt i" - ! Doneminde roman, hikAye, iir i
: vernilliyetci temalar: ' tlIrUnde bireysel temalar :
'-. __.. __. _ .. _ .. _ .. _ L .. _ .. __. __. __. _ ..
'-"-----'-'---'-"1 Diiiince ve C- .. ;'--'-.:'-'---;::1
, Osrnancihk, lslamcihk, '_ Ed bl t _ :PoZltiVlzm, klasisizrn, romannzm:
I
ve
('-j(omiimadili ve-halk"-! DII ve 1"----':-"----.:--,!
: soyleyislerinin bulundugu '_ _: Servet-I Fiinun ve Alide ,
l.._. !Iil. .. _ .. _.! Anlaltm l.__.. bIT _. _.J
UNiTE SONU OL{:ME VE DEGERLENDiRME
L (D)
(Y)
(D)
2. ... Orner Seyfettin......sade......Maupassant ...
3. Dogru cevap C secenegidir,
4. Dogru cevap C secenegidir,
5. Dogru cevap D secencgidir,
6. Dogru cevap A secenegidir,
7. Dogru cevap D secenegidir,
8. Dogru cevap B secenegidir,
9. Refik Halit, tasvir ve tahliller bakmnndan zengin, sanath bir anlanma sahip,
sade bir dille hikayelerini yazmistrr, Anadolu 'yu ve Anadolu insanmm hayatmi
elestirel bir bicimde islemistir, Bunlardan dolayi Refik Halit, Tiirk hikayeciliginin
donurn noktalanndan birisidir.
174