Infoblad Energieneutraal bouwen: definitie & ambitie

Toelichting
Dit infoblad is voor bouwprofessionals van beleids maker tot uitvoerder en heeft als doel om u te informeren over de definitie van energieneutraal en CO2neutraal bouwen en hoe u uw ambities daarover vorm kunt geven. Gebruiksaanwijzing: Dit document leest het best online zodat u direct kunt doorklikken naar de voor u relevante onderwerpen.
Leeswijzer
Wat vindt u in de hoofdstukken?: Wat en waarom energieneutraal bouwen? beschrijft de beschikbare definities, geeft goede redenen om ambitieus te zijn en biedt richtlijnen en een webtool om met de begrippen om te gaan. Hoe ontwerpt en bouwt u energieneutraal? en Financiering van energieneutraal bouwen verwijst naar Infobladen die dieper op de praktijk ingaan. Beleid en regelgeving verwijst naar informatie over het beleid ten aanzien van energieneutraal bouwen en geldende wet- en regelgeving, (inter)nationaal en lokaal. Aanvullende informatie geeft een overzicht van aanvullende (achtergrond)informatie over instrumenten en hulpmiddelen, praktijkvoorbeelden, literatuur en dergelijke.

Inleiding
Energieneutraal bouwen komt snel dichterbij. De herziene Europese Richtlijn 2010/31/EU (aug. 2010) die over de energieprestatie van gebouwen gaat, stelt dat alle nieuwe gebouwen uiterlijk 31 december 2020 bijna-energieneutraal moeten zijn. En voor nieuwe overheidsgebouwen geldt dat zelfs al twee jaar eerder. De Richtlijn noemt belangrijke redenen om de eisen zo aan te scherpen: 40 procent van het totale energieverbruik in de EU komt voor rekening van gebouwen. Een sterke reductie van het energieverbruik in de gebouwde omgeving en het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen vermindert in belangrijke mate de energieafhankelijkheid en zal de CO2-uitstoot aanzienlijk verlagen. Daarnaast is het heel belangrijk om door energiebesparing de stijgende woonlasten en huisvestingskosten in de hand te houden. Dit heeft de minister van BZK ook aangegeven in het Plan van Aanpak Energiebesparing Gebouwde Omgeving (febr. 2011). Gebouwen en woningen die (relatief ) veel energie gebruiken zullen een steeds groter deel van hun huisvestingskosten zien opgaan aan energiekosten. Voor energieneutraal bouwen is nog geen algemeen aanvaarde definitie geformuleerd. Energieneutraal bouwen en renoveren is nu al technisch mogelijk, en is ook hard nodig. In dit Infoblad vindt u informatie over wat we kunnen verstaan onder energieneutraal bouwen en hoe u uw ambities kunt bepalen. Daarvoor geven we enkele richtlijnen en er is een webtool om uw energieneutrale ambities te bepalen.

Afbakening
Dit Infoblad is geschreven tegen de achtergrond van energieneutrale woningen en gebouwen. De Infobladen Energieneutrale woningbouw en Energieneutrale scholen en kantoren gaan dieper in op energieneutraal bouwen voor deze sectoren. Voor informatie over wijken of steden met ambities om energieneutraal te worden verwijzen we naar de Agentschap NL-websites Gebiedsontwikkeling en Klimaatneutrale steden.

Infoblad energieneutraal bouwen: definitie & ambitie

Wat en Waarom energieneutraal bouwen?

Wat is Energieneutraal bouwen: discussie en spraakverwarring
CO2-neutraal, klimaatneutraal, energieneutraal In de markt worden veel verschillende termen gebruikt om een energie- of klimaatambitie voor een gebouw neer te zetten: energieneutraal, CO2-neutraal, klimaatneutraal, energienul, energieplus, energieleverend, CO2-emissievrij en zo meer. Dat levert spraakverwarring en onduidelijkheid op. Het gebruik van deze termen is vrij; er bestaan geen normen voor of wettelijke afspraken over. Dit vraagt om duidelijkheid en afspraken, maar de discussie is nog gaande. Agentschap NL heeft verschillende studies laten uitvoeren naar het gebruik van termen rond energieneutraal bouwen. Op basis van deze studies kunnen we voorlopig het volgende aanhouden:

gebruik de term CO2-neutraal voor de prestaties van een organisatie; de term CO2-neutraal is breder dan energieneutraal en dekt onderwerpen als energiebesparing in gebouwen, CO2-reductie met betrekking tot mobiliteit, inzet van duurzame energie en CO2-compensatie. De CO2-neutraliteit van een organisatie kan onder meer worden bepaald volgens het Greenhouse Gas Protocol of de internationale ISO14064 norm; de term klimaatneutraal is minder praktisch voor bouwprojecten. Klimaat is veel breder dan alleen energie of CO2; het raakt ook aan binnenmilieu en duurzaamheid in de breedte; De aanbevelingen over de term energieneutraal kunnen we opsplitsen in een meer theoretische en in een praktische benadering. Theoretische definitie De meest uitgebreide studie naar de definitie van energieneutraal bouwen is afkomstig van het Platform energietransitie Gebouwde Omgeving (PeGO), waarvan het programma Naar energieneutraal is opgegaan in het vervolgprogramma Energiesprong. PeGO geeft in het rapport Stevige ambities, klare taal een aanzet voor de definitie van een energieneutraal project:

Een project is energieneutraal als er op jaarbasis geen netto import van fossiele of nucleaire brandstof van buiten de systeemgrens nodig is om het gebouw op te richten, te gebruiken en af te breken. Dit betekent dat het energiegebruik binnen de projectgrens gelijk is aan de hoeveelheid duurzame energie die binnen de projectgrens wordt opgewekt of die op basis van externe maatregelen aan het project mag worden toegerekend. Het energieverbruik dat voortkomt uit de oprichting en sloop van het gebouw wordt verrekend naar een jaarlijkse bijdrage op basis van de verwachte levensduur van het gebouw. (citaat). De projectgrens omvat in de PeGO-definitie alle gebouwen en installaties die binnen de directe invloedssfeer van de projecteigenaar liggen. De systeemgrens kan ruimer zijn; de projecteigenaar kiest zelf de ligging ervan (zie figuur 1).

de energie die gecompenseerd moet worden betreft uitsluitend gebruikers- en gebouwgebonden energie; deze moet zoveel mogelijk aansluiten bij het werkelijke verbruik; het opwekken van de energie moet gebonden zijn aan het gebouw zelf, met een uitzondering voor duurzame energie installaties die op het perceel van het gebouw zelf staan. In de toekomst zal de materiaalgebonden energie echter steeds belangrijker worden, omdat die een groter deel van de totale energievraag zal gaan vormen naarmate gebouwen in de gebruiksfase minder energie gebruiken.

Waarom energieneutraal bouwen: goede redenen om ambitieus te zijn

Energieneutraal bouwen kent veel voordelen, vooral op het gebied van comfort, financin en milieu: comfort: (bijna) energieneutrale woningen en gebouwen leveren de gebruiker zomer en winter een zeer aangenaam binnenklimaat; financin: (bijna) energieneutrale woningen en gebouwen kennen stabiele en beheersbare woonlasten c.q. huisvestingskosten; door de zeer lage energiekosten zijn ze vrijwel onafhankelijk van prijsstijgingen; milieu: 40 procent van het totale energieverbruik in de Europese Unie komt voor rekening van gebouwen; laag energieverbruik betekent lage CO2-uitstoot, zo houden we de klimaatverandering binnen de perken. Het overheidsbeleid sluit hierop aan: vanaf 2020 mogen volgens de Europese regelgeving alleen nog maar nearly zero energy buildings (woningen en utiliteitsgebouwen) gebouwd worden. Wie nu energieneutraal bouwt, anticipeert dus op wettelijke verplichtingen en zorgt dat gebouwen in de toekomst hun waarde behouden.1 Er is ook een harde noodzaak, die zich steeds sterker aan ons opdringt: energie uit olie, gas en andere fossiele bronnen zal in de toekomst schaarser en duurder worden. De bronnen raken geleidelijk aan op, terwijl de vraag wereldwijd toeneemt. Energieneutraal bouwen en renoveren is hard nodig als we huisvesting betaalbaar willen houden. In de Infobladen Energieneutrale woningbouw en Energieneutrale scholen en kantoren worden de voordelen en aandachtspunten van energieneutraal bouwen meer specifiek uitgewerkt voor woningbouw respectievelijk scholen en kantoren.

Systeemgrens Projectgrens

Gebouw/ woning

Figuur 1

Om een geloofwaardige doelstelling te behouden zou de systeemgrens niet al te sterk mogen afwijken van de projectgrens. Een standaardgebouw (niveau huidig Bouwbesluit) dat 100 procent groene stroom betrekt van elders noemen we geen energieneutraal gebouw. Of bijvoorbeeld de energie van een windmolen in de directe omgeving, mits contractueel vastgelegd, wel kan meetellen om een gebouw energieneutraal te maken is nog onderwerp van discussie. Over de definitie stelt PeGO overigens dat partijen hierover eigen afspraken moeten kunnen maken. Praktische aanpak Een vervolgstudie Uitgerekend Nul; Taal, Rekenmethode en Waarde voor CO2 c.q. energieneutrale utiliteitsgebouwen bevat een praktische aanpak voor de uitvoering van de PeGO-studie voor de sector utiliteitsbouw. In de PeGo studie omvat energieneutraal ook de energie die gemoeid is met het vervaardigen en slopen (materiaalgebonden energie). De studie Uitgerekend Nul concludeert dat in de praktijk dit laatste moeilijk uitvoerbaar is en stelt dat:

Zie artikel over onderzoek Universiteit Maastricht

Infoblad energieneutraal bouwen: definitie & ambitie

Autarkisch bouwen Sommigen menen dat energieneutraal bouwen in ultieme vorm leidt tot autarkisch bouwen: gebouwen die zonder enige koppeling aan het net zelfvoorzienend zijn. Maar dat loont op dit moment in Nederland (nog) niet. De milieubelasting van een technische installatie die loskoppeling van het openbare net garandeert, is nog te groot, zeker voor woningen. Dat bleek onder andere bij de ontwerpwedstrijd Duurzaam Drijvend Wonen van Stadsdeel Oost te Amsterdam. Ook voor energieneutraal bouwen is het dus vooralsnog het slimst om aan het net gekoppeld te blijven en de voordelen daarvan te benutten.

4. Energievraag in energie-eenheden Beschouw de energievraag als het werkelijke gebouwgebonden energieverbruik plus het gebruikersgebonden energieverbruik, uitgedrukt in gemeten energieeenheden (bijvoorbeeld megajoules of kWh). De CO2uitstoot die daarmee gepaard gaat, is een afgeleide. 5. Energieneutraal gebouw / CO2-neutrale organisatie Gebruik de term energieneutraal voor gebouwen en woningen; de term CO2-neutraal is meer geschikt voor organisaties. Webtool Om het nog makkelijker te maken heeft Agentschap NL W/E adviseurs opdracht gegeven een eenvoudig te gebruiken webapplicatie te ontwikkelen waarmee u uw ambities voor een energieneutraal of CO2-neutraal bouwproject kunt scherpstellen en omschrijven. Wat betreft de methodologie en inhoud is de webtool gebaseerd op de rapportages Stevige ambities, klare taal en Uitgerekend Nul die in opdracht van respectievelijk PeGO en Agentschap NL zijn opgesteld. De applicatie is gratis toegankelijk; ga hier naar de webtool Kiezen voor energieneutraal of CO2-neutraal.

Vijf richtlijnen voor energieneutraal bouwen

Er is nog geen algemeen aanvaarde definitie van een energieneutraal gebouw2. De discussie daarover is nog gaande; een samenvatting daarvan vindt u in de paragraaf Wat is Energieneutraal bouwen?: discussie en spraakverwarring. Om intussen partijen te helpen vast te leggen wat zij onder een energieneutraal gebouw verstaan, heeft Agentschap NL vijf richtlijnen voor een goede begripsdefinitie opgesteld: 1. Energieverbruik over een jaar nul Een energieneutraal gebouw heeft over een jaar gemeten een energieverbruik van ten hoogste nul, of levert zelfs energie. 2. Gebruik duurzame energie Het gebouw betrekt niet mr energie uit het openbare net dan de duurzame energie die het opwekt of betrekt uit duurzame bronnen in de directe omgeving (zie punt 3), gemeten over een jaar. 3. Geef grenzen aan Geef bij communicatie over het project duidelijk aan wat de grenzen zijn waarbinnen het gebouw energieneutraal is. Maak daarbij onderscheid tussen de projectgrens (de fysieke grens van het bouwproject) en de systeemgrens waarbinnen u duurzame energieopwekking of CO2compensatie ten behoeve van het project wilt toestaan. De eigenaar stelt de grenzen zelf vast, maar het verdient de voorkeur om die te beperken tot de directe omgeving van het gebouw.

Gebouw = woning of utiliteitsgebouw

Hoe ontwerpt en bouwt u energieneutraal?

Voor de praktijk van energieneutraal bouwen zijn twee Infobladen beschikbaar: Energieneutrale woningbouw Energieneutrale scholen en kantoren Deze Infobladen gaan in op zowel de aanpak van het proces als de technische uitvoering en de realisatie van respectievelijk een energieneutrale woning of een energieneutraal kantoor of school.

NB: Verschil EPG en EPC:

De EPG is iets anders dan de Energieprestatie cofficint (EPC). De norm EPG geeft de bepalings methode aan, de EPC geeft het niveau aan waaraan het gebouw minimaal moet voldoen. De EPC wordt berekend met de EPG.

Financiering van energieneutraal bouwen

Over de financiering van energieneutraal bouwen is een afzonderlijk Infoblad beschikbaar: Financiering energieneutraal bouwen

Beleid en regelgeving
Overheidsbeleid
Zie voor het overheidsbeleid voor energieneutraal bouwen de webpagina Beleid Overheid.

Wet- en regelgeving
Zie voor de wet- en regelgeving die ook relevant is voor energieneutraal bouwen: Energieprestatie Nieuwbouw EPN EPG: nieuwe norm voor bepalingsmethode energieprestatie, zie nieuwsbericht: - Nieuwe EPG doet meer recht aan de bouwfysische werkelijkheid (de in het bericht genoemde datum van 1 januari is verschoven naar 1 juli 2012) Zie ook de Herziening EPBD (Recast EPBD), waarin de verplichting tot nearly zero energy buildings in 2020.

Energieneutraal bouwen en de EPC De relatie tussen EPC en energieneutraal is vooralsnog niet exact aan te geven. Dat komt door de uiteenlopende interpretaties van het begrip energieneutraal, en door de beperkingen en specifieke toepassingsgebieden van de EPC. Over de relatie tussen energieneutraal en EPC-waarde bestaan daardoor veel misverstanden: Zo wordt ten onrechte beweerd dat energieneutraal hetzelfde is als EPC = 0. Bij gebrek aan een eensluidende definitie gaan we er even voor het gemak van uit dat energieneutraal gelijk is aan een energieverbruik van nul over een jaar gemeten. Dan blijkt al direct dat energieneutrale gebouwen nog steeds fossiele brandstoffen kunnen gebruiken. In de praktijk wordt het bij woningen met een EPC van 0,3 mogelijk om energieneutraal te zijn; voor utiliteitsgebouwen ligt het ingewikkelder (zie Infoblad Energieneutrale scholen en kantoren) Een andere beperking is de reikwijdte van de EPC. Simpel gesteld beschouwt de EPC alleen de energievragen en stromen die gebouwgerelateerd zijn. Huishoudelijke verbruiken kunnen binnen de systeemgrens van energieneutraal vallen, maar zijn geen onderdeel van de EPC. Een volgend misverstand ligt in het doel van de EPC. De EPC is gekoppeld aan het Bouwbesluit. Het Bouwbesluit zorgt voor een minimale kwaliteit in gebouwen. Het is een normeringinstrument om de ondergrens te waarborgen, geen ontwerpinstrument voor het ontwikkelen van energieneutrale gebouwen. Afhankelijk van de nadere definitie van energieneutraal bouwen zal een afweging gemaakt moeten worden hoe daar in het kader van wetgeving mee moet worden omgegaan. Op basis daarvan zal dan besloten worden of de berekening van de EPC, zoals opgenomen in de EPG-norm, al dan niet aangepast moet worden.

Infoblad energieneutraal bouwen: definitie & ambitie

Sustainable TNT Centre, Exterieur - foto door Pieter Kers

Aanvullende informatie
Instrumenten en hulpmiddelen
Webtool Als hulpmiddel om uw ambities te bepalen voor een energieneutraal of CO2-neutraal bouwproject heeft W/E adviseurs met steun van Agentschap NL de webtool Kiezen voor energieneutraal of CO2-neutraal ontwikkeld. Wat betreft de methodologie en inhoud is het gebaseerd op de rapportages Stevige ambities, klare taal en Uitgerekend Nul die in opdracht van respectievelijk PeGO en Agentschap NL zijn opgesteld. De webapplicatie is gratis toegankelijk. Voor andere instrumenten en hulpmiddelen om een zeer energiezuinige of energieneutrale woning of een energieneutraal gebouw te ontwikkelen, verwijzen we naar de Infobladen Energieneutrale woningbouw en Energieneutrale scholen en kantoren.

Infobladen
Energieneutrale woningbouw Energieneutrale scholen en kantoren

Links
Energieneutraal Bouwen SEV EnergieSprong Energie in Gebiedsontwikkeling Excellente gebieden Klimaatneutrale steden Energie & Gebouwde Omgeving Duurzame Energie Nederland (DEN) Energie OnderzoeksSubsidie (EOS) Lente-akkoord

Trefwoorden
Energieneutraal, energie-nul, CO2-neutraal, nulenergie, energiebalans, nul-emissie

Praktijkvoorbeelden
Praktijkvoorbeelden van zeer energiezuinige of energieneutrale woningen of een energieneutrale gebouwen vindt u bij de projectbeschrijvingen van voorbeeldprojecten op de website Energieneutraal Bouwen. Zie verder de Infobladen Energieneutrale woningbouw en Energieneutrale scholen en kantoren.

Publicaties
Rapport Stevige ambities, klare taal Definitiestudie; definiring van doelstellingen en middelen bij energieneutrale, CO2-neutrale of Klimaatneutrale projecten in de gebouwde omgeving; W/E adviseurs, Utrecht 2009 Rapportage Uitgerekend Nul; Taal, Rekenmethode en Waarde voor CO2 c.q. energieneutrale utiliteitsgebouwen; DHV, februari 2010 NEN 7120 Energieprestatie van gebouwen Bepalingsmethode; NEN, Delft, 01-04-2011 Greenhouse Gas Protocol The GHG Protocol for Project Accounting door GHG Protocol Initiative Team 2003 ISO 14064 standard Greenhouse gas accounting and verification door ISO (International Organization for Standardization) 1 March 2006

Dit is een publicatie van: Agentschap NL NL Energie en Klimaat Croeselaan 15 Postbus 8242 | 3503 RE Utrecht T +31 (0)88 602 90 00 E energieneutraalbouwen@agentschapnl.nl www.agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen Agentschap NL | juni 2012 Publicatie-nr. 2FLOK1211 De meest recente versie van deze publicatie is digitaal beschikbaar op http://www.agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen >> Publicaties >> zie Infobladen.

Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is ht aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet- en regelgeving. De divisie NL Energie en Klimaat versterkt de samenleving door te werken aan de energie- en klimaatoplossingen van de toekomst.