You are on page 1of 74

2- el-BAKARA SURES.................................................................................................................6 GR:..........................................................................................................................................6 Ad: .........................................................................................................................................6 Nzul Zaman: ........................................................................................................................6 Fazileti:....................................................................................................................................6 Tarihsel Arka-Plan: .................................................................................................................6 Ana fikir: .................................................................................................................................

7 Muhtevas:...............................................................................................................................7 Hicret Olay:............................................................................................................................8 Mnafklar:..............................................................................................................................8 Medine Yahudileri:..................................................................................................................8 1) HURUF- MUKATTAA ......................................................................................................14 Huruf-i Mukattaa:..................................................................................................................14 Elif, Lam, Mimin Manalar:.................................................................................................14 Bu Harfler Konusunda Kelamclarn Grleri:...................................................................14 Bu Harflerin Manasnn Anlalamayacan Syleyenlerin Delilleri:................................14 Bu Harflerin Manasnn Bilinebileceini Syleyenlerin Grleri:.....................................14 Huruf-i Mukattaann Sure simleri Olmas le lgili Baz Konular:....................................14 Mukattaa Harflerin Okunular:............................................................................................14 rab: ......................................................................................................................................17 2) MUTTAKLER.....................................................................................................................18 Bu Kitab:................................................................................................................................19 Kitap Ne Demektir?...............................................................................................................19 Kitap Lafznn Manalar:.......................................................................................................19 Kurann Esma-i Hsna le Mterek Olan simleri:..........................................................19 Elif, Lam, Mim le Zalikel-Kitab (Bu Kitab) Ksmnn Mnasebeti:.................................19 Rayb: bhenin Anlam:.......................................................................................................19 Ayetin Bu kitabta hibir phe yoktur Ksmnn Aklamas:..........................................19 Ayetteki Vakfe:......................................................................................................................19 Hidayetin Hakikati:................................................................................................................19 Kitapdaki Hidayet:.................................................................................................................19 Hidayetin Trleri:..................................................................................................................19 Lafz Olarak Hidayet:............................................................................................................19 Hidayet Kimlere Verilir?.......................................................................................................19 Muttaki Kimdir?....................................................................................................................20 Takvann Anlam:..................................................................................................................20 Takvann Manalar:...............................................................................................................20 Takva Hakknda Baz Tarifler:..............................................................................................20 Takvann Fazileti:..................................................................................................................20 Kurann Muttakilere Hidayet Olmas le lgili Baz Sualler ve Cevaplar:.......................20 Ayetin rab:.........................................................................................................................20 3) MUTTAKLERN ZELLKLER:....................................................................................24 GAYBA MAN, NAMAZI KAME, NFAK..........................................................................24 Ayetin rab:.........................................................................................................................24 Takva Sahiplerinin Nitelikleri:..............................................................................................24 man:......................................................................................................................................25 mann Mahiyeti Hakknda eitli Anlaylar:.....................................................................28 Gayb:......................................................................................................................................28 Namaz kame Etmek:...........................................................................................................31 Namaz in Kamet Getirmek:................................................................................................33

Namaz Klarken Kameti Duyan:...........................................................................................33 mama Yetiemeyip Sonradan Klnan Rekatlar Ed mdr Kaza mdr?............................33 Kamet Getirildii Takdirde Nafile Klnmaz:.......................................................................33 Sabah Snnetini Klmadan Kameti Duyan:..........................................................................33 Salatn Anlam:.....................................................................................................................33 Kelime ve Terim Olarak Salat (Namaz):..............................................................................33 Bu Buyruktaki Namazdan Kast:.......................................................................................33 Namazn Fazileti:...................................................................................................................33 Namazn art ve Farzlar:......................................................................................................33 Rku ve Scudda Tesbih:....................................................................................................34 Birinci Oturu ve Teehhd:.................................................................................................34 Son Oturu:............................................................................................................................34 Selamn Hkm:...................................................................................................................34 ftitah Tekbirinin Hkm:....................................................................................................34 ftitah Tekbirinin Szleri:.....................................................................................................34 Namazda Niyyet:...................................................................................................................34 Rzk:......................................................................................................................................34 nfak:......................................................................................................................................34 nfaktan Kast:.......................................................................................................................34 Ayetin ve kendilerini rzklandrdmz eylerden de infak ederler. Ksmnn Tefsiri:..36 4) KTAPLARA VE AHRETE MAN....................................................................................36 Ayetin Onlar ki sana indirilene ve senden nce indirilenlere iman ederler Ksmnn Tefsiri:....................................................................................................................................36 Ayetteki man Kelimesinin Manas:.....................................................................................36 Kurann nzali:....................................................................................................................36 Ayetteki mann Hkm:.......................................................................................................36 lahi Kitaplara man:..............................................................................................................36 Ahiret Gnne man:.............................................................................................................38 Yakn:.....................................................................................................................................40 5) HDAYET VE KURTULU................................................................................................41 Ayetin ncesiyle Alakas:.....................................................................................................41 rab:.....................................................................................................................................41 Vaidiyye ve Mrciyeye Reddiye:........................................................................................41 Felah-Kurtulu:......................................................................................................................41 6) KAFRLER...........................................................................................................................42 nne Edat Hakknda:.............................................................................................................42 Kfr-Kfir:...........................................................................................................................42 7) KAFRLERN NTELKLER.............................................................................................44 Hatm-Mhrleme:.................................................................................................................44 Kuranda, Hatm (Mhrleme) le lgili Dier Mefhumlar:................................................44 Kfirin Mhrl Kalbi ve Kfir Kalplerin Dier Nitelikleri:...............................................44 Mhrlemek Nasl Olur?.......................................................................................................44 Allahn Hidayeti, Dalaleti, Kfr ve man Yaratmas ve Kaderiyye:................................44 Kalp:.......................................................................................................................................44 Kalbin Dier Organlarn Amelinden Etkilenmesi:...............................................................46 Kalbin Dier Adlar:..............................................................................................................47 Kulaklar ve Gzler:...............................................................................................................47 Gzlerin oul Gelmesinin Sebebi:......................................................................................47 Duymak m stndr Grmek mi?.......................................................................................47 lmin Yeri Neresidir?.............................................................................................................47

Grmenin Hakikati:...............................................................................................................47 Perde:.....................................................................................................................................47 Azab:......................................................................................................................................47 Kfirlere Azab:......................................................................................................................47 8) MNAFIKLAR VE ZELLKLER...................................................................................48 Surenin lk Ayetleri:..............................................................................................................48 Nas Kelimesi Hakknda Alimlerin Grleri:.......................................................................49 Dilcilere Gre en-Nas:.......................................................................................................49 Nifak-Kalbin Kalleri:.............................................................................................................49 Mnafklar da Bir eit Kfirdir:..........................................................................................49 Kfir-Mnafk Karlatrmas:.............................................................................................49 Mmin ve Kfirin Trleri:..................................................................................................49 Mutlak Olarak Sevab Ya da Ceza Greceini Sylemek:....................................................49 man ve Amel:.......................................................................................................................49 Mnafka Bu Adn Verili Sebebi:......................................................................................49 Men Lafz Hakknda Bilgi: ...................................................................................................49 Nzul Sebebi:.........................................................................................................................49 Baz Sual ve Cevaplar:.........................................................................................................49 9) MNAFIKLARIN MSLMANLARI ALDATMAYA ALIMALARI......................50 Mnafklarn Kabahatleri:.....................................................................................................50 Aldatma (Huda) Ne Demektir?............................................................................................51 Mnafklarn, Cenab- Allah Aldatmas Meselesi:............................................................51 Aldatma Teebbsnden Maksatlar:....................................................................................51 Aldatmak Bozgunculuktur:...................................................................................................51 Mnafklarn Kendi Kendilerini Aldatmalar:......................................................................51 10) MNAFIKLARIN KALPLERNDEK HASTALIK.......................................................53 Kalb Hastal:.......................................................................................................................53 Hasta Kalpliler:......................................................................................................................53 Mnafk Niin ldrlmez?.................................................................................................53 Mutezilenin kalb Hastal Hakkndaki Tevili:..................................................................53 Razinin Meseleyi zah:.......................................................................................................53 Ac Veren Azab:....................................................................................................................54 Azaba Sebep Veren Yalanclktr:.........................................................................................54 11) MNAFIKLAR TOPLUMU DZELTME DDASI GDERLER................................56 Mnafklara Yaplan Mdahale:...........................................................................................56 Fesadn Manas:.....................................................................................................................56 Fesat ve Islah:........................................................................................................................56 Toplumu Bozduu Halde Hamiyyet ddia Edenler:.............................................................56 12) MNAFIKLAR FESATIDIRLAR..................................................................................57 Asl Mfsitleri Kefedin:.......................................................................................................57 13) MNAFIKLARI GEREK MANA DAVET..................................................................57 Gerek Bilgisizler:.................................................................................................................57 Ayette Geen Nss nsanlardan Maksat Kimlerdir?.........................................................58 Mnafklarn Mminleri stihfaf Etmeleri:..........................................................................58 Sefeh:.....................................................................................................................................58 Ayetin Bilmiyorlar Ksmnn Tefsiri:................................................................................58 14) MEDNE'DE MNAFIK-YAHUD BRL..............................................................59 Birbirleriyle Babaa Kaldklarnda Mnafklar:.................................................................59 kiyzlln rnekleri:.......................................................................................................59 Mminlerle stihza Etmeleri:...............................................................................................59

eytan: ..................................................................................................................................60 15) ALLAHIN MNAFIKLARLA ALAY ETMES.............................................................61 Allahn Onlara Cevab:........................................................................................................61 Allahn Onlarla stihza Etmesi Ne Demektir?.....................................................................61 Allahn Mnafklara Mhlet Vermesi:................................................................................61 Mutezileye Gre Mhletin Manas:.....................................................................................61 Razinin zah:.......................................................................................................................61 Tuyan:..................................................................................................................................62 Basiretsizce Dolamalar ne Demektir?................................................................................62 16) HDAYET BIRAKIP DELALET SATIN ALANLAR...................................................63 Sapkl Satn Alanlar:.........................................................................................................63 Dallet:...................................................................................................................................63 Ticaretlerinin Kazan Salayamam Olmas:......................................................................63 Doru Yolu Bulamam Olmalar:........................................................................................63 17) MNAFIKLARIN KARAKTER......................................................................................64 Atein nnde Karanlkta Kalanlar:.....................................................................................64 Mesel Getirmenin Gayesi:.....................................................................................................64 Meselin Manas:....................................................................................................................64 Yanndaki Iktan stifade Edemeyenler:..............................................................................64 Bu Meselin Ortaya kard Sorulara Razinin Cevab:......................................................64 mann Nura, nkrn Karanla Benzetilmesi:.....................................................................64 Mezkur Benzetmenin Ortaya kard Suallere Cevaplar:.................................................64 18) MNAFIKLARIN NTELKLER....................................................................................66 Sarlar, Dilsizler, Krler:.....................................................................................................66 Mnafklarn Dnemeyileri:................................................................................................66 19) TEREDDT ERSNDEK MNAFIKLARIN DURUMU.........................................67 Dehet Tablolar:...................................................................................................................67 Mezkur Benzetmenin Tahlili:................................................................................................67 Ayetle lgili Hatra Gelebilecek Baz Sualler ve Cevaplar:.................................................67 1) ki Tebihten Hangisi Daha Belidir?..............................................................................67 2) kinci Tebih, Birinciye Niin Ev Edat le Atfedildi?.................................................67 3) Ayetteki Tebihin Nevi:...................................................................................................67 4) Sayyib (Saanak) Nedir?..................................................................................................68 5) Yamurun Gkten ndiini Tasrihe lzum Var m?........................................................68 6) Rad ve Berk Nedir?..........................................................................................................68 7) Bulutun ve Yamurun Karanlklar:.................................................................................68 8) Gk Grlemesi ve imek Nerede Meydana Gelir?........................................................68 9) Zulmtn Cemi, Dierlerinin Mfred Olmasnn Sebebi:.............................................68 10) Bu Kelimelerin Nekre Olmas:.......................................................................................68 11) Yahtafunedeki Cemi Zamiri Nereye Racidir?............................................................68 12) Kulaklarna Parmaklarn Sokarak Tkamalar:..............................................................68 13) Saika Nedir?....................................................................................................................68 14) Allahn Kfirleri Kuatmas ne Demektir?...................................................................68 15) Ayette Geen Hatf Nedir?...........................................................................................68 20) MNAFIKLARIN KURAN KARISINDAK DURUMU............................................72 Aldatc Iklar:......................................................................................................................72 Sadece imek aktka Etraf Grebilmeleri:....................................................................72 Ev Edat Hakknda:............................................................................................................72 Allah Tealann Mutlak Kudreti:...........................................................................................72 ey (Varlk) Tabiri Allah Teala Hakknda Kullanlabilir mi?..............................................72

Kulun Fiillerini Yaratan Allahtr.........................................................................................73 stite Hakknda:....................................................................................................................73 Umuma Dellet Eden Lafzn Akli Delil le Tahsisi:............................................................73

2- el-BAKARA SURES
(Medinede inmitir, 286 ayettir.) GR: Ad: Neden Bakara? Bakara suresi, surenin 67-73. ayetlerinde geen inek kssas nedeniyle bu ad almtr. Fakat bu, surenin konusunu bildirmek amacyla verilmi bir isim deildir. Bu nedenle, nasl ki Veli, Ali gibi isimler baka dillere tercme edilemiyorsa, Bakara da "inek" veya "buza" diye tercme edilemez. nk o zaman, surenin konusunun "inek" olduu zannedilebilir. Kur'an'da, bu ekilde adlandrlm daha birok sure vardr. nk (ne kadar zengin olursa olsun) Arapa, surelerde ele alnan konunun geniliini kapsayacak kadar mull kelimelere sahip deildir. Aslnda btn dillerde ayn eksiklik vardr. 1 Nzul Zaman: Meden bir sure olmasna ramen Bakara, Mekk bir sure olan Fatiha'nn hemen ardndan gelmektedir. Fatiha "Bizi doru yola ilet" duasyla bitiyordu. Bakara ise, "Bu bir kitaptr ve hidayettir" diye balyor. Bakara suresinin byk bir blm Hz. Peygamber'in (s.a.) Medine'de geirdii ilk iki ylda nazil olmutur. Daha sonraki dnemde nazil olan ksa bir blm de, surede ele alnan konuyla yakn balants olduu iin sonradan sureye eklenmitir. rnein, faizi yasaklayan ayetler Hz. Peygamber'in (s.a.) hayatnn son dneminde nazil olmu; fakat, bu sureye eklenmitir. Ayn nedenle, Medine'ye hicretten nce Mekke'de nazil olan son ayetler de (284-286) bu sureye dahil edilmitir. 2 Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/391. Fazileti: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/391-393. Tarihsel Arka-Plan: Bu surenin anlamn tamamen kavrayabilmek iin tarihsel arka-plan bilmemiz gerekir: 1) Mekke'de Kur'an genellikle slm'n cahil, mrik Kureylilere hitap ediyordu. Fakat Medine'de Allah'n birlii, peygamberlik, vahiy, Ahiret ve melekler gibi inanlara aina olan Yahudilerle de ilgilenmeye balad. Yahudiler, Allah'n, peygamberi Hz. Musa'ya (a.s.) indirdii kanuna inandklarn sylyorlard ve ilke olarak onlarn yolu Hz. Muhammed'in (s.a.) rettii yolun (slm) ayns idi. Fakat yzyllardan beri onlar bu yoldan uzaklamlar ve Tevrat'ta hi anlmayan ve bildirilmeyen birok gayri slmi inanlar, ibadet ekillerini ve geleneklerini benimsemilerdi. Sadece bununla da kalmayp, kendi tefsir ve tevillerini asl metindenmi gibi kabul ederek, Tevrat' da tahrif etmilerdi. Hatta kitaplarnn asl metni olan Allah kelmn bile bozmular, dinin gerek ruhunu sndrp, sregelen donuk bir detler dizisi haline getirmilerdi. Bunun sonucu inanlar, ahlklar ve davranlar bozulmann en aa seviyelerine dmt. En kts, onlar durumlarndan memnun olmakla kalmyor, ayn zamanda byle devam etmekten holanyordu. Bununla birlikte hibir dzeltme ve slah hareketini kabule yanamyor, byle bir giriime ilgi bile duymuyorlard. Bu nedenle, kendilerine doru yolu retmeye gelenlerin en azl dmanlar oldular ve bu tr abalara kar ellerinden geleni yaptlar. nceleri mslman olmalarna ramen gerek slm'dan sapm, O'nda deiikler yapp, bidatlar karm, ayrlk tohumlarnn ve kl krk yarmalarnn kurban olmulard. Allah' unutup terketmiler ve ihtiraslarnn klesi haline gelmilerdi. stelik "Mslman" adn brakp, kendilerine "Yahudi" adn takmlar ve dini srailoullar'nn tekeline almlard. Hz. Peygamber (s.a.) Medine'ye gidip Yahudileri hak dine davet ettiinde, onlarn din durumu buydu. Bu surenin te birinden fazlasnn srailoullar'na hitap etmesinin nedeni, ite budur. Surede onlarn tarih, ahlk bozulmalar, dinden sapmalar eletirel bir yaklamla ele alnr. Buna paralel olarak, bir peygamberden sonra sapan bir topluluun ne denli bozulduunu belirlemek, gerek ibadet ile ekilcilik arasna ve dinin esaslar ile ikinci derecedeki kurallar arasna belirleyici bir izgi ekmek amacyla, hak dinin ana ilkeleri ve yce ahlk da
1 2

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/39. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/39.

gzler nne serilmektedir. 2) Mekke'de slm ounlukla ana ilkeleri tebli etmek ve mminleri ahlken eitmekle ilgileniyordu. Fakat Hz. Peygamber'in (a.s.), mslmanlarn tm Arabistan'dan gelip yerletii ve Ensar'n yardmyla kk bir slm Devleti'nin kurulduu Medine'ye hicretinden sonra, tabi olarak Kur'an sosyal, kltrel, ekonomik, politik ve hukuk problemlere de deinmeye balad. Mekke'de ve Medine'de nazil olan sureler arasndaki farkn nedeni ite budur. Bu nedenle bu surenin yardan fazlas, toplumda kaynama, dayanma ve problemlerin zmn salamaya yarayan ilke ve dzenlemelerden oluur. 3) Medine'ye hicretten sonra Tevhid ile irk arasndaki atma da yeni bir grnme brnmt. Bundan nce slm' kendi kabile ve akrabalarna tebli eden mminler, slm dmanlarnn saldrlarna kendilerini tehlikeye atarak karlk vermek zorundayd. Fakat tm Arabistan'dan mslmanlarn bir araya gelip bir topluluk oluturduu ve bamsz bir ehir devletinin kurulduu Medine'de artlar deiti. Buradaki atma, slm toplumu iin hayatn devam ettirme meselesi haline gelmiti; nk, mslman olmayan tm Arabistan onu ortadan kaldrmak iin birlemiti. Bu nedenle slm toplumunun sadece baarl olmasn deil, ayn zamanda varln devam ettirmesini de salayan aadaki talimatlar bu sureyle nazil olmutur: a) slm toplumu, ideolojisini yaymak ve kendi tarafna mmkn olduu kadar fazla insan ekebilmek iin elinden gelen tm gc harcamaldr. b) slm'a kar kanlar ylesine gzler nne sermelidir ki, akll bir insann kafasnda onlarn yanl yolda olduklar hakknda en ufak bir phe bile kalmamaldr. c) (ounluu fakir ve yurtsuz olan, etraf dmanlarla sarlm bulunan) yelerini, mcadelelerinde karlatklar zor durumlarda hayat nem arzeden ve onlar bu zorluklar karlamaya hazrlayan bir cesaret ve sabrla donatmaldr. d) Toplum, yelerinin inanlarn ortadan kaldrmaya ynelik muhtemel bir saldry karlamaya ve dmanlarnn saysal ve teknik stnlklerine aldrmakszn onlara saldrmaya her an hazr halde bulunmaldr. e) Ayn zamanda onlarda, btl yollarn ortadan kaldrlmas ve slm tarzn ortaya konulmas iin gerekli olan cesaret ve evki yaratmaldr. Bu nedenle Allah bu surede, yukardaki amalar elde etmeye yardm edecek olan birok talimatlar indirmitir. 4) Bu dnemde yeni bir tr "mslman" tipi, mnafikn (iki yzller) tremeye balamt. Mekke'de yaanan son dnemde iki yzllk almetleri grlmeye balamasna ramen bu durum, Medine'de farkl bir ekil ald. Mekke'de, slm'n hak olduuna inandn syleyen, fakat bu ehadetin sonularn yklenmeye, dnyev fayda ve ilikilerini feda etmeye ve bu inan kabul edildiinde hemen ardndan gelen kar klara katlanmaya hazr olmayan baz kimseler vard. Fakat Medine'de, baka eit mnafklar tremeye balad. slm' iinden ykmak iin slm'a girenler olduu gibi, evreleri mslmanlar tarafndan sarlan ve dnyev karlarn korumak iin "mslman" olanlar da vard. Bu nedenle onlar dmanlarla da ilikilerini devam ettiriyorlard; nk, dmanlar kazand takdirde onlarn karlarna bir zarar gelmeyecekti. Bazlar da slm'n gerekliine tam kni olmam; fakat, kabileleriyle birlikte mslman olmulard. Son olarak da entellektel ynden slm'n hak olduunu kabul eden, fakat, eski geleneklerinden, btl inanlarndan, kiisel ihtiraslarndan vazgeip slm bir hayat yaamaya ve bunun yansra fedekrlklar yapmaya yetecek denli ahlk ecaate, yiitlie sahip olmayan bir grup vard. Bakara'nn nazil olduu dnemde her trden mnafk tremeye balamt. Bu nedenle Allah, sure ierisinde mnafklarn zelliklerine dikkat ekmekte, kt zellikleri ve hileli ileri aa ktka, onlarla ilgili talimatlar indirmektedir. 3 Ana fikir: Hidayet. Bu sure Hidayet'e davettir ve kssalar, anlatlan olaylar hep bu ana fikir etrafnda dner. Bu surede zellikle Yahudilere hitap ettii iin, Hz. Peygamber'e (s.a.) indirilen Hidayet'e tbi olmann kendi hayrlarna olacan gstermek zere, tarihte yaanm birok olaya deinilmitir. Yahudiler Kur'an' kabul edenlerin ilki olmaldrlar. nk bu Kitap, Hz. Musa'ya (a.s.) indirilenin aynsdr. 4 Muhtevas: 1) 1-20. ayetler: Bu giri ayetleri Kur'an' bir Hidayet Kitab olarak iln eder: man'n temellerini, yani Allah'a, peygamberlie, ldkten sonra dirilmeye olan inanc belirler; insanlar kabul etme ve reddetme hususunda gruba ayrr: Mminler, kfirler ve mnafklar. 2) 21-29. ayetler: Allah insanlar Hidayet'i kabul etmeye, Alemlerin Yaratcs ve Rabbi olan kendisine boyun emeye, gnderdii Hidayet'e, yani Kur'an'a ve ldkten sonra dirilmeye inanmaya davet eder. 3) 30-39. ayetler: Hz. Adem'in (a.s.) yeryznde Allah'n halifesi olarak tayin edilmesinin; onun Cennet'teki
3 4

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/39-41. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/41.

hayatnn; eytan'n saptrmalarna kaplmasnn; tvbe edip, tvbesinin kabul ediliinin hikyesi, insanoluna (Hz. Adem'in nesline) en doru eyin Hidayet'e (doru yola) uymak olduunu gstermek zere anlatlmtr. Bu hikye ayn zamanda, slm Hidayet'in Hz. Adem'e (a.s.) verilenle ayn olduunu ve slm'n insanolunun hakiki dini olduunu da gstermektedir. 4) 40-120. ayetler: Bu blmde Hidayet'e davet, zellikle srailoullar'na yneltiliyor ve onlarn d nedenlerinin, Hidayet'ten sapmalar olduunu gstermek zere gemi ve bugnk tutumlar eletiriliyor. 5) 121-141. ayetler: Yahudiler, atalar olarak ok deer verdikleri ve bir peygamber olarak kabul ettiklerini syledikleri brahim Peygamber'e (a.s.) verilen Hidayet'in aynsn getiren O'nun torunu ve izleyicisi olan Hz. Muhammed'e (s.a.) tbi olmalar konusunda ikaz ediliyorlar. Hz. brahim'in (a.s.) Kbe'yi ina ediinin hikyesi, Kbe, slm toplumunun kblesi olaca iin anlatlmtr. 6) 142-152. ayetler: Bu blmde sanki liderliin, daha nceden Yahudilerin yurtlarndan karlmalarna neden olan haddi amalarna kar birok kez uyarlan srailoullar'ndan alnp, mslmanlara verildiini ifade edercesine, kble'nin Mescid-i Aksa'dan (Kuds) Kbe'ye (Mescid-i Haram, Mekke) evrildii iln ediliyor. 7) 153-251. ayetler: Bu blmde, mslmanlara Hidayet'i tebli etmeleri iin emanet edilen liderliin ar sorumluluklarn kaldrabilmeleri iin pratik zmler sunuluyor. mmet'i ahlken eitmek iin namaz, oru, zekt, hac ve cihad farz klnyor. Mminler ulu'l-emre itaat etme, adil olma, verdikleri szde durma, anlamalara sadk kalma, mallarn Allah yolunda harcama konularnda tevik ediliyorlar. Gnlk hayatlarn dzenlemeleri ve ahenkli bir ekilde devam ettirebilmeleri iin yine sosyal, ekonomik, politik ve uluslararas meselelerin zm iin gerekli kanun ve dzenlemeler bildiriliyor. Dier taraftan mmet'i bozulup dalmaktan korumak zere iki, kumar, faizle bor vermek vs. yasaklanyor. Bunlarn arasnda, uygun yerlerde imann temel esaslar da yerletiriyor; nk, ancak bunlar, kiinin Hidayet'e balanmasn salayp destekleyebiliyor. 8) 252-260. ayetler: Bu ayetler, faizle bor vermenin yasaklanmasna bir giri niteliindedir. nsanlarn hesaba ekilecei gereini canl tutabilmek iin Allah'a, Vahy'e ve Ahiret'e iman tekrar vurgulanyor. Allah'n her eye kdir olduunu ve ly diriltip ondan hesap sormaya muktedir olduunu gstermek zere, Hz. brahim (a.s.) ve yzyl uyuyup, sonra uyananlar hakkndaki kssalar anlatlyor. Bu nedenle mminler bunu gznnde bulundurmal ve faizle bor para vermekten kanmaldrlar. 9) 261-283. ayetler: 153-251. ayetlerin zetini vermitik. Orada mminler sadece Allah'n raz olmas iin O'nun yolunda infak etmeye tevik ediliyorlard. Buna karlk burada, faizle bor vermenin ktlklerine kar uyarlyor. Gnlk al-verilerde drst davranmalar konusunda da talimatlar veriliyor. 10) 284-286. ayetler: Surenin banda olduu gibi bu son ayetlerinde de, imann temel ilkeleri tekrarlanyor. Daha sonra sure, mslmanlarn slm' teblide ektikleri glkler nedeniyle o srada ok ihtiya duyduklar bir dua ile bitiyor.5 Seyyed Kutub diyor ki: Hicret Olay: Seyyed Kutub diyor ki: Mnafklar: Seyyed Kutub diyor ki: Medine Yahudileri: Seyyed Kutub diyor ki: Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: 1/143-147.

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/41-42.

)1( )2( )3( )4( )5( )6( )7( )8( )9( )01( )11( )21( )31( )41( )51( )61( )71( )81( )91( )02( ) 12( ) 22( )32( )42( )52( )62( )72( )82( )92( )03( )13( )23( ) 33( )43( )53( )63( )73( )83( )93( )04( )14( )24( )34( )44( )54( )64( )74( )84( )94( )05( )15( )25( )35( )45( )55( )65( )75( )85( )95( )06( )16( )26( )36( )46( )56( )66( )76( )86( )96( )07( )17( ) 27( )37( )47( )57( )67( )77( )87( )97( )08( ) 18( )28(

)38( )48( )58( )68( )78( )88( )98( )09( )19( )29( )39( )49( )59( )69( )79( )89( )99( )001( )101( )201( )301( ) 401( )501( )601( )701( )801( )901( )011( ) 111( )211( )311( )411( )511( )611( )711( )811( )911( )021( )121( )221( )321( )421( )521( )621( )721( )821( )921( )031( )131( )231( )331( )431( )531( )631( )731( )831( )931( )041( )141( )241( )341( )441( )541( )641( )741( )841( )941(

)051( )151( )251( )351( )451( )551( )651( )751( )851( )951( )061( )161( )261( )361( )461( )561( )661( )761( )861( )961( )071( )171( )271( )371( )471( ) 571( )671( )771( )871( )971( )081( )181( )281( )381( )481( ) 581( )681( )781( )881( )981( )091( )191( )291( )391( )491( )591( )691( )791( )891( )991( )002( )102( )202( )302( )402( )502( )602( )702( )802( )902( )012( ) 112( )212( )312( )412(

)512( )612( )712( )812( )912( )612( )712( )812( )912( )022( )122( )222( )322( )422( )522( )622( )722( ) 822( )922( ) 032( ) 132( )232( )332( )432( )532( )632( )732( )832( )932( )042( )142( )242( )342( )442( )542( )642( )742( )842( )942( )052( )152( )252 )352( ) 452( )552( )652( )752( )852(

)952( )062( )162( )262( )362( )462( )562( )662( )762( )862( )962( )072( )172( )272( )372( ) 472( )572( )672( )772( )872( )972( )082( )182( )282( )382( )482( )582( )682(

Rahman ve Rahim Allahn adyla 1) HURUF- MUKATTAA (1) 1) Elif, Lam, Mim. Hurufu mukattaa denilen bu harflerin gerek manasn ancak Allah bilir. Ulemann bu ayetler hakkndaki grleri unlardr: Kurann isimlerinden biri, banda bulunan surelerin isimlerinden biri, Allahn isimlerinden biri, hece harfleri, Kurann srr, Allahn isimlerinin ba harfleri, baz kelime ve cmlelerin ksaltlm ekli, surelerin balang ve bitiini gsteren bir iaret, mriklerin dikkatini ekmek amacyla kullanlan semboller, mrikler iin bu gibi harfleri kullanarak ayetlerin bir benzerini meydana getirmeleri konusunda meydan okuma. Kuran bu gibi harflerden meydana gelmitir. Szlerinde bir canllk vardr. slup, belaat ve beyan bakmndan esizdir. Bu gibi harflere bir takm manalar vererek ebced hesab ile gayb bildiini iddia etmek kfrdr. Huruf-i Mukattaa: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/409-410. Elif, Lam, Mimin Manalar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/410-411. Bu Harfler Konusunda Kelamclarn Grleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/411-414. Bu Harflerin Manasnn Anlalamayacan Syleyenlerin Delilleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/414-416. Bu Harflerin Manasnn Bilinebileceini Syleyenlerin Grleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/416-425. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/395-398. Huruf-i Mukattaann Sure simleri Olmas le lgili Baz Konular: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/425-426. Mukattaa Harflerin Okunular: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/399. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: "Elif, lam, mim" Bulunduu alt srenin hepsinde birer yettir. "Elif, lam, mim, sad" da bir yettir. Fakat "Elif, lam, mim, ra" bir yet saylmyor. "Elif, lam, ra" da bulunduu be srenin hi birinde yet deildir. "Ta, sin, mim" iki srede de birer yettir. "Ta sin" yet deildir. Fakat "Ta, ha ve Ya, sin" birer yet, "Ha, mim" de hepsinde birer yet, "Ha, mim. Ayn, sin, kaf" iki yet, "Kaf, ha, ya, ayn, sad" bir yettir. "Sad, nun, gaf" birer yet deildirler. Ve bu saydklarmz Kfeli limlerin rivayetidir. Basral limler yirmi dokuz srede bulunan bu mukattaattan (Kur'n- Kerim'de sre balarnda bulunup isimleri ile okunan harfler) hi birini bir yet olarak saymamlardr. yet meselesi kyas (genel kaideye tabi olan) deil, tevkif (vahye tabi) bir ilim olduundan, bu gr ayrl kret ekilleri gibidir. Ve bu ekilde el-Bakara sresinin ihtilaf edilen yetlerinden birincisi "Elif, lam, mim" dir. Yazlta bir kelime gibi yazld halde okunuta birer birer syleme ekli ile elif lm mm diye kelime olarak okunuyor. Bu kelime mnl birer isimdirler. Delalet ettikleri mnlar da msemmalar (adlanm) olan basit harflerdir. Bu harfler, kelimelerin maddesi olan ve hurf-i mucem (noktal harfler), hurf-i mebm (szn

esasn tekil eden harfler) ve hec harfleri diye adlandrlan tek seslerdir ki "Elif, b, t" gibi naklar bunlarn hat (yaz) denilen almetleridir. O isimler, aslnda bu seslerin olduu halde, bu naklara da denilir. Her isim, bandaki ilk sesin veya nakn ad, her nak da bizzat o seslerin bir eit resmidir. Arapa'da gerek mahrec (harfin k yerin)e dayal esas olarak yirmi sekiz harf ve bunlarn yirmi sekiz de ismi ve basit nak vardr. Bunlardan baka bir de mukadder mahrece dayal olup bizzat okunamayan teba (dier harflere uyan) bir harf daha vardr ki buna da Lm elif denilir. Ve ounlukla elif ismi buna verildiinden dierine hemze denilir. Lm elif uymakla okunan bir med (uzatma) harfidir. Kendinden nceki harfin harekesine uymasndan dolay durumu bulunduundan med harfleri "vav, ya, elif" mstear (ereti) isimleri ile olarak gsterilir. Bundan dolay esas ve tabi olmakla harflerin adlandrlanlar, gerekten yirmi dokuz ve hkmen otuz bir olarak itibar edilir. Yirmi dokuzuncusu ancak terkipte okunabildiinden "lm elif" ile gsterilir ki otuz bir saysn da gsterir. Harflerin bu tek bana olma ve basitlik durumlar, elif, b t... diye bir bir saylarak anlatlr ve elif, b t... diye kesik kesik olarak yazlr. Bunun ismi elifba'dr. Aksine kelimelerde olduu gibi terkip durumlar anlatlaca zaman da "Ebced" eklinde yazlr ve kendi basit sesleri ile okunur. Halbuki ebced gibi yazld halde elifba gibi okunur. Demek ki ikisinin de deerini birletirerek hece harflerinin daha mkemmel bir ad gibidir. Okunuuna gre mns apaktr. Fakat yazlna gre "ebced" gibi mnsz ve anlamsz bir kelime grnr. Geri yazl, elifba gibi okunmayp, ebced gibi okunsa idi Elem, ilem v.s.. muhtemel ekilleri ile anlaml bir kelime meydana getirecekti. Fakat byle yazld halde elifba gibi okunmas, bundan bir anlam karmay zorlatrmaktadr. Bu iki deerin byle birlemesinden bir bakta anlalr ki, burada biri grnen, biri gizli iki anlam dnlmtr. Acaba asl istenen hangisidir? te byk tefsirciler bu iki gr asndan hareket ederek bir ksm srelerin banda bulunan ve kesik kesik okunan harflerin kasdedilen mnsnn belli olabileceini, bir ksm da olamyacan sylemilerdir. Mnsnn belli olduu veya belli olmasnn mmkn olduu grnde olanlar balca iki grup tekil ediyorlar. 1) Bu isimlerin mnlar bellidir. Bunlar konumann banda birer birer sylemekten maksat, btn elifba harflerini elifba veya ebced itibarlaryla semek ve bunlardan oluan kelimelere ve sze dikkat ekmektir ki bu seme ve uyarmadan sonra ite kitap demek dilin esas maddesini gstererek bir meydan okumay ilan etmek ve Kur'n'n i'cazna iaret etmek olduunu aklamlardr. Ve bu gruptaki limlerin ou, bu harfin toplam bu sreye veya Kur'n'a bir isim olmasn da tercih etmilerdir. 2) Kasdedilen mnsnn kelimede deil, msemmalarnda yani terkip itibarnda ve baka bir ifade ile yaz itibarnda aranmak lazm geleceini ve bunlarn iaret ettikleri bir mn bulunduunu ve Arap dilinde bunun benzerleri bulunabildiini syleyenler vardr. Bu da balca iki esasta zetlenir: Birincisi: Ksa kesmek ve ksaltma yoludur ki airin "O kadna dur dedim. O dedi ki kaaf" msranda olduu gibi (vekaft = durdum) kelimesinden kaaf harfiyle yetinmesi; yazdaki rnei de mesela "Ahmed" yerinde bir (elif) yazlmas bu trdendir. Ve bu ekilde elifba harflerinin her biri bandan, sonundan ve ortasndan bir veya birka isme sembol olabilir. Gerekten Elif, lam, ra, he, mim, nun biraraya getirildii zaman "er-Rahmn" isminin meydana geldii grlyor. Dierlerinde halledilememekle beraber byle Allah'n isimlerine veya dier eylere tahlil (zmsel) veya terkib (bileimli) semboller mmkn bulunuyor. kincisi: Ebcedin hesap yolu ve ifre usuldr. 3) D ve i iki kymetin ikisini de dnmek lazmdr. Ve kasdedilen mny aramak iin bu yollarn, bu mnlarn hepsini birletirmek; akl yolu ve doal ihtimalleri ile daha ileri gitmek gerekir. Bunda ise, mteabih (birbirine benzeyen) mnlar olur. Maksad belirlemek mmkn olamaz. Elif, lam, mim Sanki el-ma'lm'l-mechl (bilinmeyen bilinen) terkibi gibi bir anlam ifade eder. Ve bu mn, hakikat ve Allah'n isimlerine kadar gider. Ve bu tefsirin zeti "Allahu: elemu: Allah daha iyi bilendir." mns ile biter ki, bu da bize insan ilminin banda daima mahiyetine erilmez bir balangcn varln retir. Gerekten hem dirayet asndan ve hem rivayet asndan bu gr alarnn hi birini feda etmeye imkan yoktur. nk srelerin bandaki mukattaa harflerin okunuu ve genel durumlarndaki ilikiler, ilk gr as hakknda pek byk bir karine tekil etmektedir. Elifba gibi okunan, srelerin bandaki mukattaa harfleri, ilk nce elifba harflerinin yirmi dokuz saysna eit olarak yirmi dokuz srede bulunur. kinci olarak yirmi sekiz ismin tam yars bulunan on drt harf ismi Elif, lam, sad, ra, kaf, ha, ya, ayn, sin, ha, nun, gaf seilmi ve o ekilde seilmi ki, bu yarm, btn harflerin sfat itibariyle eitli taksimlerindeki ksm ve eitlerinden her birinin yarsn ve en nemlilerinden bazlarn ihtiva ettiinden; zikredilmeyen dier yars, tam ve eksiksiz olarak temsil edilerek harflerin hepsini esas lehesi ile, tecvidi ile gstermi bulunuyor ki, Kd Beydv6 tefsirinde de aklanm olan bu kullanmlarn etraflca anlatlmasndan vazgeiyoruz. nc olarak; alnan bu harfler, tek ve birleik olarak srelere yle datlm ki, bunda dilin Sarf ve Nahiv itibar ile esas blnlerine byk bir ilgisi vardr. Kelimenin ksm, birliden beliye kadar kelimelerin esas yaplar, mcerred (yaln) ve mezide (artrlm) blnmesi, artrlm kipinin yedi harfi geemiyecei, drtl ve belide asl ve mlhak (katma)a blnmesi ve daha baz tli eitleri bunlardan okunabilir. Araplarn iir ve belaat pek yksek bir derecede bulunmasna ramen dilin tecvid, itikak (treme), sarf (sentaks), nahiv ve dierleri gibi ilimleri henz meydana gelmemi ve okuyup yazanlarda bile dil ile ilgili kurallarn nazariyatyla ilgili bilgiler yerlememi bulunduu bir zamanda
6

Kad Beydavi, Envarut-Tenzil ve Esrarut-Tevil: 1/14.

okumayazma bilmeyen bir peygamberin teblii ile ilm inceliklere ait sunulan ve daha sonra dil kurallarnn tesbiti esnasnda byk bir rehber olduu da kaydedilmee deer bulunan ve eitli ekilleri ile i'czn srrn iine alan bu kadar gzel tasarruflarn delalet ve iradeden uzak sanlmas nasl kabul edilebilir? Ayn zamanda u da inkr edilemez ki, bu kadar yksek bir delalet ve iradenin d grnnden baka hedefi yoktur demek de ayn karinelerle uzlatrlamad gibi, bunlardaki delalet ynlerinden bir ounu ihmal etmek demektir. Bundan dolay esas kasdedilen mn, ak ve gizli elifba ve ebced gr alarnn toplamndadr. Lafz delaletinden, akl delalete ve oradan tabi ve zevk delalete geerek varlk zamanlarnn hepsini gzden geirerek ve hi birinde durmayp varln esasnn yaratma srrna, ilk balang noktasna kadar gitmek ve bu ekilde metafizii (fiziktesini), gayb alemini bir anda tetkik edip ilim iinde cahillik ve acizlii itiraf ettikten sonra tam iman ile ilh irad beklemek; ite mteabihler denilen srelerin bandaki mukattaat harfleriyle hitabn faydas, din bilgisi ok geni olan limlerin imtihan olan bu sonsuz mnda meydana kp grnyor. nsanln gerei, idrak ve anladn tebli etmektedir ki biz buna mantk ve dil diyoruz. drak bizzat mnlarla, anladn bildirmek de kelimeler ile, kelimeler ise sesler ile meydana gelir. Demek ki sesler, kelimeler ve mnlar dilin esaslardr. Yazmak ise dilin dili demektir. Ve bu sebeple dil ve yaz insanlkta ilm ve pratik ilerlemelerin esas dayanadr. Ve herkes bilir ki elifba harfleri denilen tek ve basit seslere btn dillerin maddesi, bunlarn hat ekilleri de yaznn hakiki, salam temelidir. Bunun iin bir dilin elifbas ne kadar salam ve dzenli, telaffuzu ve lehesi ne kadar ak ve ince, ekim ve birleme kurallar ne kadar salam ve ilm, delalet ynleri ve anlatm ne kadar geni, derin ve tabi, imls da ne kadar sabit ve dzgn ise, o dil o lde yksek ve o lde olgundur. Bundan dolay ta balangcnda okuma ve yazmaya tevik emri ile inmeye balayan yce Kur'n'n, Ftiha ile duygular uyandrdktan sonra dilin maddesi olan elifba harflerinden balamas ve balarken slm dinine gelinceye kadar slm'dan nceki dinlerin sonuncusu olan Hristiyanln l ilah sapkln paralarcasna gerek bir Allah'tan ve itibar bir olan ikiyi, baka bir deyile Allah'n varlndan ruh ve cisim ikiliini bir bakta fark ettiren Elif, lam, mim yazl ekli ile Allah ve kinat ilgisini aktan ilham etmesi ve bundan baka Yahudiliin ismi sylenmez diye tand en byk mabudun ism-i a'zamna da iaret etmi olmas ve daha sylerken kalbin en derin ksmndan dudan ucuna kadar btn harflerin tm mahrelerine uygun mahreten zel tertib ile karak insana kendini tarttrp tantacak olan "elif, lm, mim" harflerini dndre dndre okutmas ve bu arada Ruvkiye felsefecilerinin elifba delili olarak ifade edilen Allah' isbatlama deliline de iaret etmi bulunmas ve bu delalt (klavuzluklar) ve imalardan sonra da insann akl ve fikrini; dil srr iinde seslerden kelimelere, kelimelerden mnlara, mnlardan eyaya, eyadan yaratma srrna ve varln balangcna ve Allah'n ilmine kadar gtrmesi, bu yce kitabn balangtan sonuca kadar insanla yol gstermeyi zerine aldn byk bir belaatle ifade etmektedir. Ey dnr! Elif, lam, mim sembolne bak ve harflerin k yerlerine riayet ederek elif lm mim diye oku, okurken kendini bir tart, ruhundan bedenine, iinden dna, gsnden dudaklarna doru yokken var olarak kp gelen o sesleri de iyice bir dinle, bu srada bir elifba, ebced okurcasna btn elifba harflerini ekilleriyle hayalinden geir ve dn. Aslnda hibir mns olmayan bu tek ve basit seslerden, saylmayacak kadar mny tayan kelimelerin ve bu kelimelerden szlerin ve bu szlerden kinat anlatan yce kitaplarn meydana gelme ekillerinde nasl bir kudret ve nasl bir yaratl srr gizli olduunu dn. O zaman anlarsn ki kinatta her mn, her feyiz (nimet), her ilerleme, her olgunluk, her mit bir sosyal dzene, hem de layk olduu konumu ile bir sosyal dzene borludur. Kendi kendine hibir mns, hibir kuvveti, hibir belirtisi olmayan basit maddelerin tek tek paralar, layk olduklar bir sosyal dzeni bulduklar zaman onlardan kimyalar, hikmetler, ekiller, hayatlar fkrarak u gzmzn nndeki grlen kinat meydana geliyor. Ayn ekilde kendi kendine hibir mns, hibir kuvveti grnmeyen insan fertleri de, yerli yerinde mkemmel bir sosyal dzeni elde ettikleri zaman, onlardan dnyalar byleyen sosyal kurullar, milletler ve devletler meydana gelir. Ta ve aa kovuundan kamayan o kiiler yer kresinin bir ucundan dier ucuna gidip gelmekle kalmayp gklerde bile fetihler yaparak ve kinata hak ve adalet saarak mutlulua gark olurlar. te elifbann o basit ve mnsz harflerine, o sonsuz mnlar feyizlendiren dzen ve sosyal konum, sana kinatn yaratl srrn batan mtalaa ettirecek bir hidayet anahtardr. Dn ve dn bu basit eyler nereden geldi ve bunlara o sosyal dzeni kim ve nasl verdi? Sen seslerden kelimeyi, kelimelerden mnlar, mnlardan eyay okuyup grebiliyorsan byle yokluun var, anlamszn anlaml olabilmesi, ayr ve dank eylerin birleip bir btn meydana getirebilmeleri, btn bunlar zerinde ezelden ebede kadar hakim ve her eyi kuatan bir kudret-i vahdaniyenin delili ve tan olduunda tereddd edebilir misin? Hayr edemezsin ve etmek iin kendinde hibir hak gremezsin. O halde sen baka eye bakmamalsn. O cmertlik kaynandan kendin iin de salam ve doru bir sosyal dzen aramalsn. in ve dnla ona teslim olmalsn ki, istediin hidayet ve mutluluu bulasn. Dn yalnz o dzeni ve o dzenin olaylarnn hareketini dn ve btn bunlar, hereyi kuatan o tek Allah'n cmertlik kaynana ermek iin dn. Fakat sakn onun hakikatna (mahiyetine) ereceim, onu ve onun ilim ve kudretini kuatacam diye urama. O noktaya geldiin zaman acizlik ve bilgisizliini itiraf et. tiraf et de oku, "Allah daha iyi bilir." de. "Seni, sana yakr bir ekilde tanyamadk." diye ona yalvar. O zaman sende ne phe kalr, ne sknt ne buhran (ruh bunalm) kalr, ne kuku.

Bu aklamalardan sonra anlalr ki bu konuda Abdullah b. Abbas Hazretlerinden rivayet edilen haberler iinde Elif lm mm. Ben Allah'm, bilirim. 7 demektir eklindeki te'vil (yorum) veya tefsir, yalnz sembolik mn olarak deil, ayn zamanda hitabn faydasnn zeti olmak itibariyle de ne gzeldir. u kadar ki bu mn balangcnda deil, dncenin sonunda verilmelidir. "Her kitapta Allah'n bir srr vardr. Kur'n'daki srr da srelerin badr." melinde Hazreti Ebu Bekir'den rivayet edilen ve "Her kitabn bir zeti vardr. Bu kitabn zeti de hec harfleridir." diye Hazreti Ali'den rivayet edilen nl aklamas da mel bakmndan brnden baka deildir. Hatta Hazreti Ali'den rivayet edilen "Kaf, ha, ya, ayn, sad. Ha, mim, ayn, sin, kaf Allah'n isimlerindendir." sz de bu cmlelerden ayr bir mn deildir. Ve hepsini kapsad iin srelerin bandaki mukattaa harfleri mtebihattandr. Mteabihat denildii zaman mnsz tam bir kapallk iddia edildiini zannetmek byk bir yanl meydana getirir. Mtebihler mnsz ve bo sz deil, mnlarnn okluundan dolay belirli bir maksat tayini mmkn grnmeyen ve daha dorusu ifade ettii kapsaml hakikatleri insan zihninin yklenemeyeceinden dolay kapal grnen bir anlattr. Bu yle bir beyandr ki, hakikat, mecaz, sarih, kinaye, temsil, tahkik, zahir, haf gibi beyann btn ekillerini iine alr. Bunun iin yukarda buna "el-ma'lm'l-mechl = bilinmeyen bilinen" tabirini arzetmitik. Zaten szde kapallk, yerine gre en byk belaat ekillerinden birini meydana getirir. Her ahs her mnya muhatap olamyaca gibi, Allah'n btn ilminin anlatma ve bildirmesine umumiyetle insanln kudreti de dayanamaz. Peygamberlerin ilimleri bile Allah'n ilmine eit olamaz. "Rabbim, ilmimi artr de." (Th: 20/114). Bu gerek de fasl- hitap (gzel konuma) olarak ancak gibi bir ifade ile anlatlabilir. En bilgili insanlarn bilmedikleri ve bilemeyecekleri neler vardr? Bilginler derler ki ilmin ba hayrettir. Bu itibarla da Kur'n'n banda irad ve hidayetin balangcnda byle hayret veren bir tebliin yeterli bir byleyici gc vardr. Kur'n yetleri balangta indike Hazreti Peygamber (s.a.v.) Efendimiz bunlar insanlara okur, tebli ederdi. Fakat buna kar koymaktan aciz kalan kfirler "Sakn bu Kur'n' dinlemeyiniz, okunduka onun hakknda grlt ediniz. Belki bylece ona galip gelirsiniz." (Fussilet: 41/26) derlerdi ki hala etkili ve ciddi szler karsnda byle yapmak kfirlerin huyudur. Raz ve dier tefsircilerin tefsirlerinde bn Revme ve Kutrub'dan rivayet olunduuna gre srelerin banda bulunan mukattaa harfleri indikten sonra okunduu zaman dikkat ve aknlklarn celbettiinden o kfirler de dinlemeye meyletmekten kurtulamamlar ve grltden vazgeerek Kur'n'dan faydalanmlardr ki, bu kssann, bunlarn zellikle bir nzul sebebi olarak kaydedilmesi gerekir. 8 Bata hayreti celbetmek nemli fayda salayaca iin Ftiha'nn banda bulunmas gerekmez miydi? diye bir soru akla gelir. Fakat unu bilmek gerekir ki, ilk anlay, hayretten nce gelir. Ve Kur'n'n gayesi de ilk nce ve bizzat ilim ve hidayete yneliktir. Ftiha "Elif, lam, mim" ile balasayd bu iki nemli gaye elden karlrd. Ve hatta Ftiha'daki akl ile tevhid balangc zerinde anlama ve szleme yaplmadan nce bu ekil, faydal olmaktan ok zararl olurdu. Bu nakledilenlerle beraber sre balarndaki bu mukattaa harflerinin bulunduklar sreye de bir isim gibi delalet etmelerine hibir engelin dnlmemesi gerekir. Nitekim "Elhamdu lillah"n muhkem mns srenin de ismi olmasna engel olmamtr. 9 rab: "Elif lm mm" isimleri, nce d grnleri ile harfleri birer birer syleme yerinde bulunduklarndan i'rblar yoktur. nk birer birer saylan kelimeler, balang cmlesi gibi i'rbszdr. Bununla beraber aralarnda mbteda haber olmalar dnld gibi, tamam bir isim veya isim yerinde dnlerek, "bu elif lm mmdir" melinde, hazfedilmi bir mbtedann haberi veya oku, dinle, belle, yahut yemin ederim gibi hazfedilen bir fiilin sarih veya gayr-i sarih mef'li bih olmak ve nihayet tamam mbteda ve Zalikel-kitabu cmlesi haber yaplmas da dnlebilir. Bu arada nasb i'rb bu harflere dikkati ekmek asndan daha belidir. Ve bunda yemin mnsn gz nnde bulundurmak daha kuvvetlidir. u kadar ki bunu hepsinde genelletirme taraftar deiliz. Bu aklamadan sonra zellikle u hususa dikkat ekmek isteriz: "Elif lm mm" isimlerinin msemmalar olan hec harflerinin seslerine delalet ettiinden, lgat asndan phe edilecek bir taraf yoktur. Fakat bu sesler, mutlak sesler midir? Yoksa bir ahdi ve bir zellii ieren belirli sesler midir? Bunu dnmek gerekir. Bu nazmn gzellii, balangta bir gariplikle tecelli ederken, bu seslerde bir yemin, bir zellik hissetmemek de mmkn olmuyor. lk nce elif lm, harf-i tarif mnsn anlatmaktan hl kalmaz. kinci olarak mim de Arap dilinin baz lehesinde lm yerine belirtme edatdr. "Yolculukta oru tutmak sevap mdr?" sorusuna kar "Yolculukta oru tutmak sevap deildir." hadisinin10 Yolculukta oru tutmak iyilikten deildir demek olduu bellidir. Bundan dolay bu seslerin genel olarak hec harfleri sesleri deil, gzel bir gariplik iinde, zel bir ekilde bilinen ve belli olan birtakm sesler olmas hemen akla gelir. Ve bunlar
7 8

Mesanid: 2/193. Fahrur-Razi, Mefatihul-ayb: 2/6. 9 Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/148-154. 10 Buhari, Savm: 36; Mslim, Syam: 92; Ebu Davud, Savm: 43; Ahmed b. Hanbel, Msned: 5/435.

belirlemenin karinesi de vardr. "Zalike"den t Y eyyhen-nsubudu nidasna kadar bu srenin bandaki hitabn ilk nce ve bizzat Resulullah'a ynelik olmas ve bir de vahyin inme ekli ile ilgili hadisler gz nnde bulundurulunca diyebileceiz ki, bu sesler Kur'n inerken Hazreti Muhammed'in kulanda bir zellik ile nlayan, ekillerini ve mnlarn Hazreti Muhammed'in kalbinde yerletiren ve tesbit eden vahiy sesleridir. Harfler ve kelimelerin allm olan ortaya kma ekillerinden bsbtn baka bir olaanst zellik ile tecelli eden o ilh sesler, yalnz Resulullah'n duymas ve hissetmesi olduundan, hissedilenin durumlar ve ayrntlar da ancak onun tarafndan bilinir. "Elif, lam, mim" Kur'n nazmn Hazreti Muhammed'in kalbine indiren o olaanst seslerin, yalnz Peygamber tarafndan belli olan ayrc vasflarn bildiren cins isimleri demek olur. Ve bundan dolay Kur'n'n veya srenin bir ismi olmas rivayeti, bu gr asndan ok faydal ve uygundur. O halde mny dinleyelim:11 Mevdudi diyor ki: Elif-Lam-Mim gibi Kur'an'da baz surelerin banda yer alan Huruf-u Mukatta Kur'an'n nazil olduu dnemde Arap edebiyatnda yaygn bir kullanma sahipti. airler ve belgat ehli bunlar kullanrd. Hatta bunun rneklerine slm ncesi iir ve nesrinde rastlanmaktadr. O dnemde, herkes, bu harflerin anlam ve nemini kavrad iin, bunlarn Kur'an'da kullanlmasna kar kan veya sorular ynelten olmad. nk bu tr kullanm onlara yabanc deildi. Hatta hibir saldr frsatn karmayan slm ve Kur'an dmanlar bile bu harflerin kullanmna kar kmadlar. Fakat zamanla, bu harfler kullanlmamaya balandndan, tefsirciler bunlarn anlamn ve nemini tayin etmede gle dtler. Bununla birlikte, sradan okuyucunun bunlarn anlam konusunda kafa yormasna gerek yoktur. nk Kur'an'n hidayeti (yol gstermesi) sz konusu olduunda, bunlar hibir eyi deitirmi olamazlar.12 Seyyid Kutub diyor ki: Bu sure birbirinden kopuk harfle balyor: Bu harflerin arkasndan, "Doru olduunda phe olmayan bu kitap takva sahipleri iin hidayet kaynadr." ayeti ile Allah'n kitabndan sz ediyor. Kur'an'n baz sureleri birbirinden kopuk bu tr harflerle balar. Bu harflerin deiik ekilde yorumlar yaplmtr. Bizim benimsediimiz yoruma gre: "Birbirinden bamsz bu harflerden anlalan mesaj udur: Kur'an, bu tr harflerden olumutur. Bu harfler ona inanmayan muhalif Araplar tarafndan da bilinip kullanlyordu. Fakat buna ramen bu kitap; Araplarn ayn harfleri kullanarak benzerini meydana getiremeyecekleri mucizevi bir kitaptr. Kur'an- Kerim bu Araplardan, meydan okuyucu bir slupla unu istedi: "Madem ki "bunu Muhammed uyurdu" diyorsunuz, o halde onun bir benzerini de siz uydurun. Bunu yapamazsnz, haydi onun on suresinin benzerini yazn. Bunu da m baaramadnz. O halde Allah'tan baka tm yardmclarnz da ararak onun sadece tek bir suresinin bir benzerini getirin." Bu meydan okuyua kar Araplardan bir cevap kmad, susup kaldlar. Bu aciz brakma realitesi, sadece Kur'an ile ilgili deil, yce Allah'n yaratm olduu her ey hakknda aynen szkonusudur. Bu durum, her eyde yce Allah'n yaratcl ile insanlarn yapcl arasndaki -badama kabul etmez fark gsterir. Dnelim ki, bu yeryz ktlesi, nitelikleri bilinen bir takm elementlerden olumudur. nsan bu elementleri ele alnca onlardan yapsa yapsa ya bir tula ya bir kerpi ya bir tabak ya bir stun ya bir heykel ya da duyarllk ve karmaklk dzeyi ne olursa olsun bir teknik aygt yapabilir. Oysa yarattklarn dorudan doruya yaratan Allah bu elementlerden, kmldayan, hareket eden canly meydana getiriyor. Bu canl, insanlar aciz brakan ilh bir srr, yani canllk srrn ieriyor. yle bir sr ki, insan bunu ne yapabiliyor ve ne de iyzn kavrayp onu zebiliyor. te Kur'an da byledir. Kelime ve harfler... nsan bunlardan dzyaz ve iir retebilir. Oysa Allah onlardan Kur'an, Furkan meydana getiriyor. Bu harf ve kelimelerden meydana gelen Allah'n sanat ile kulun sanat arasndaki fark, bir yandan kmldayan ruh ile l vcud arasndaki ve br yandan hayatn z ile onun kuru kalb arasndaki fark gibidir. "Doru olduu phesiz olan bu kitap" O'nun doruluundan nasl phe edebilir, nasl kuku duyulabilir ki, O'nun doruluunun ve gerekliinin kesin delili, bu surenin balangcnda gizlidir. Araplarn onun benzerini ortaya koyamamalarnn yanstt acizlikten bellidir. Oysa bu kitap, onlarn aralarnda kullandklar ve ana dillerinden bildikleri harflerden olumutur.13 2) MUTTAKLER (2) 2) Kendisinde hibir phe olmayan bu kitap, muttakiler iin hidayettir. Allahtan Muhammede Cibril vastasyla indirilmesi hususunda ve ifade ettii hkmlerde hibir phe olmayan bu Kuran, Allaha kar sorumluluunun bilincinde olup, Onun emrettii eyleri yerine getiren,
11 12

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/155-156. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/43. 13 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/46-47.

yasaklad eylerden kanmak suretiyle Allahn azabndan saknn kimseler iin doru yolu gsteren ve Allahn izniyle doru yola ileten bir mutluluk ve selamet rehberidir. Tm insanlar iin bir hidayet rehberi olan Kurandan gerek manada ancak muttakiler istifade ederler. nk onlar akl sahibi olup, dnen ve hakk isteyen kimselerdir. Doru yolu gstermek insanlarn yapabilecei bir eydir., fakat doru yola iletmek yalnzca Allaha aittir. Kim Allahtan baka bir kimsenin hidayet ettiini iddia ederse Allaha irk komu olur. Bu Kitab: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/399-401. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/427-429 Kitap Ne Demektir? Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/401-402. Kitap Lafznn Manalar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/430-436. Kurann Esma-i Hsna le Mterek Olan simleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/436-440. Elif, Lam, Mim le Zalikel-Kitab (Bu Kitab) Ksmnn Mnasebeti: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/440. Rayb: bhenin Anlam: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/402-403. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/441. Ayetin Bu kitabta hibir phe yoktur Ksmnn Aklamas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/441-442. Ayetteki Vakfe: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/442-443. Hidayetin Hakikati: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/443-444. Kitapdaki Hidayet: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/403. Hidayetin Trleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/403-404. Lafz Olarak Hidayet: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/404-405. Hidayet Kimlere Verilir? Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/405.

Muttaki Kimdir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/444. Takvann Anlam: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/405-406. Takvann Manalar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/444-446. Takva Hakknda Baz Tarifler: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/446. Takvann Fazileti: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/406-407. Kurann Muttakilere Hidayet Olmas le lgili Baz Sualler ve Cevaplar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/446-448. Ayetin rab: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/448-449. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: "Elif, lam, mim: Allah daha iyi bilir ey Muhammed! "Elif lm mm" denilince senin derhal anlyacan o olaanst sesler, zaman zaman an sesi gibi o "lm" "mm" unneleri ile kulaklarnda nlayan vahiy sesleri, belirmeleri insanlar arasnda ancak sende grnmeye balayan ve fakat dier insanlarca da elifba ve ebced gibi cinsleri ile dnlebilen o harfler ve kelimeler ve onlarn mnlar, zetle o isim veya isimler yok mu? "Zalike" ite o sesler ve o seslere verilen gzel dzen ile sana ve senin kalbine Allah tarafndan indirilmekte olan o "Elif, lam, mim" o mucizeli nazm ve mn yani o Kur'n'dr ancak El-Kitabu tam kitap, yegne kitap denilmesine layk olan o hak ve hkmlerin kesin delili, yahut "Dorusu Biz sana, sorumluluu ar bir sz vahyedeceiz." (Mzzemmil: 73/5) yeti ile vaad edilen o ar ve byk Allah kelm ki, ondan sonra "el-Kitb" denilince Allah'n yalnz bu kitab anlalacak ve bunun yannda dierlerine kitap denilmesi caiz olmayacaktr. Bunun iindir ki mslmanlar arasnda kitap denilince ancak Kur'n anlalr. Hatta Peygamberin hadislerine bile kitap denilmez de snnet denilir. u halde burada kitabn tantlmas u olur: Peygamberimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimize indirilmi olup her bir sresi i'cz ifade eden ve ondan bize tevatr yoluyla nakledilmi ve o ekilde mushaflarda yazl bulunan beli (dzgn ve sanatl) nazm ki hem tamamna, hem bir ksmna denilir. Yani btn ve hepsi arasnda ortaktr. eriata gre bu ekilde tarif edilmi olan kitap, asl lgatte (ketb ve kitbet) gibi bir ekleme ve toplama mnsn kapsam olarak, harfleri birbirine eklemek yani yazmak mnsna masdar iken rfte mektup (yazlm) mnsna isim olmutur. Kitabet (yazmak) ve kitap aslnda yazya ait nazmdadr. Bununla beraber ibare dediimiz lafza ait nazma da denilir. Birincisinde kitap, bir yere yazlm olan yaznn tamam; ikincide ise yazlan yaz ile anlatlan ibare (metin) demektir. "Falan kitap benim ktphanemde var." dediimiz zaman birincisini, "Falan kitap ezberimdedir." dediimiz zaman da ikinciyi sylemi oluruz. phe yok ki bunlarn hepsinin altnda mnya delalet nemlidir. Ve her kitaptan kasd edilen o mnnn anlalmasdr. Fakat sadece mnya -kelm (sz) denilebilirse de- kitap denilmesi herkese bilinmiyor. Kitabn mahiyeti, o mnya delalet eden nazm ve nihayet nazm ve mnnn toplamdr. Bundan dolay bu indirilmi kelma kret asndan Kur'n, tasarda veya gerekte yazlmas asndan kitap denildii zaman, nazm ve mn beraber kasdedilmek ve daha dorusu mnya delalet eden szl veya hatla ilgili nazm tasarlamak zorunlu bulunduundan, yalnz mnya Kur'n veya kitap denilemeyecei kolaylkla anlalr. nk mn ne okunur, ne yazlr. Okunan szl nazm, yazlan da hatla ilgili nazmdr. Srf mefhum olan mn ile zihinde kasdolunan lafzlarn ekillerini, kelam- nefsyi (ite bulunan sz) birbirinden ayramayanlar, kitab sadece mndan ibaret imi gibi sanabilirler. Fakat mesele ilim ve fen ve zellikle psikoloji gzyle etraflca incelendii zaman mkemmel, gzel, salam denilebilen fikir ve mnlarn, lafz ekilleri ile yle derin bir kenetlenmesi ve balanmas grlr ki, dil dediimiz o lafz ekilleri alverecek olursanz fikirde, mnda hibir

salamlk ve mkemmellik bulamazsnz. O yksek mn ve fikirlerden bir iz gremezsiniz. Yani nazm, yalnz bakasna deil, dnrn kendi kendisine bile mny anlatma ve birbirinden ayrmada nemli bir vastadr. Zaten byle olmasa idi dil ve yaznn dnce ile ilgili manevi ilerlemelerde byk bir nemi kalmazd. Bunun iin lafza ve hatta (yazya) ait nazm, ikisi birden kaldrlmak suretiyle yalnz mndan ibaret bir kitap, bir Kur'n tasarlamak mmkn deildir. Yine bunun iindir ki yce Allah, meleklere kar dem'e verdii ayrcal, sade mnlar retmek ile deil, belki isimleri retmek ile vermitir. Peygamberimize indirilmi olan da Kur'n'n yalnz mns deil, hem nazm (lafz) ve hem mnsdr. Bunda phe etmemeli ve asla kt zanna dmemelidir. nk bu La Raybe fihidir. Aslnda her trl pheden uzak ve her thmetten uzak klnmtr. Kitaplar iinde hak "kendisinde phe olmayan" Allah'n kitab olduu bunun kadar kesinlik ve phesizlik ile bilinen ve doru yolu bunun kadar gsteren hibir kitap yoktur. Bunun ne vahyinin nitelii ve inmesinde bir phe, ne de tebliinde bir thmet vardr. Ey yce Peygamber! Hira maarasndan beri Rh-i emn Cebrailin getirmekte olduu o vahiy seslerini sen tam mahede ile dinleyip biliyorsun, senin doruluun ve gvenilirliin de denenmi ve herkese bilinir. Sonra bu kitabn i'czna da sz yoktur. Zaten kesin ilmin kayna da nce tam mahede (gzlem) ve yeterli tecrbe; ikinci olarak bizzat bu grme ve tecrbeye imkan bulunmayan yerlerde doru haber ve tarihin ahitlii; nc olarak akln gzel bir delile dayanarak netice karmas deil midir? Bundan dolay Hakk'n indirdii, hakkn iar, doru haber veren, maksad yalnz iyilik ve insanln mutluluu olan bu kitapta pheye izin verecek ne bir cehalet ve gaflet, ne de bir kt niyet ve bozuk maksadn tasavvuruna imkan yoktur. Gzlem ve tecrbeye eremeyenler iin de sonsuza kadar delalet, i'cz ile hsn-i istidll (bir delile dayanarak gzel netice karma) yolu aktr. Allah Tel bu kitap ile bunu da zerine almtr. Bunun kemalinde, doruluunda ahlk oluunda, Allah'a ait olmasnda pheye decek olanlar iki snftan biri olurlar. Bunlar ya bilmemekle beraber bilmediini de bilmemee boyanm, zel gayelerinden baka hibir eye deer verme duygusu kalmam olan kalpleri mhrlenmi inat kfirlerdir. Veya tam cahillie inanm, her hususta ek ve phe ruhlarn kaplam, hakk anlamaya, ilim ve salam bilgiye, gzel ahlka erdirecek basiret nurlar snm, mnafkl, kt zann iar edinmi phecilerdir. Artk bunlarn pheleri, kukular da tamamen anlamsz, hkmsz ve hakszdr. Bu kfirlerin, mnafklarn durumlarn da yaknda grrsnz. Rayb (phe), aslnda nefse bir zdrap, bir kuku vermek mnsna masdar iken, lgat rfnde bu zdraba balca bir sebep olan ek ve phe mnsnda kullanlmas stn gelmitir. Yani rayb, pheye yakn ve fazla olarak kt zan gibi bir thmet mnsn da kapsar. Fakat asl mns phe ve kuku, yani kukulu phedir. Yalnz "phe" kelimesini de bu mnda kullanrz. Burada rayb btn cinsi ile olumsuz klndndan ilm phe ve ahlk phe diye birbirinden ayrlabilecek olan phe ve sulama durumlarnn ikisi de kaldrlm ve iki ynden kesin olarak isbatlamakla kitabn mkemmellii aklanmtr. La Raybe fihi "zlike"nin ikinci haberi olabilirse de bal bana bir cmle olmas daha sekin ve mukadder (szn geliinden anlalan) bir soruyu dnmekle bir balang cmlesi olmas ise daha belidir. Tek bir kiinin btn insanlk lemi ile ve zellikle bozuk niyetlerle dolu, ok zalim ve cahil olan bir insanlk lemi ile mcadelesi demek olan peygamberlik vazifesi asndan yce Peygamber: "Ey Rabbim! phe ve irk iinde yzen u insan yn benim karma kp da: 'Bu kitabn Allah'n gerek sz olduu ve sana Allah tarafndan vahiy yoluyla indirildii ne malum? Bu senin szn, airler, yazarlar, mellifler gibi sen de bunu kendin tasarlyorsun ve fazladan olarak bir de Allah'a isnad ve iftira ediyorsun' diye iftira yapmaya kalkacak olurlarsa ben ne yaparm?" diyebilirdi. te yce Allah byle bir soruya meydan brakmamak iin: "Bu konuda hibir ekilde phelenmeye yer yoktur." diye ak olarak mutlak gvence balamtr ki bunda Resulullah'n ruhunun, vahyi gerek kabul etmede ve gerek tebli etmede sznde duran emin bir kii olduunu kaydetmek ve ilan etmek vardr. Ve bu ekilde kitabn kendisinde hibir phe olmadn kaydetmek, kitab tebli eden Muhammed el-Emin'in kendisinde de hibir phe bulunmadnn tescilidir. Yaknda "Kulumuz Muhammed'e indirdiimizden phe ediyorsanz." (Bakara: 2/23) yeti ve daha ileride "Allah'a yalan uyduran veya kendisine hibir ey vahyolunmad halde; 'Bana vahyolundu.' diyen ve 'Allah'n indirdii gibi bir kitap da ben indireceim.' diye iddia edenden daha zlim kim olabilir?" (En'm: 6/93) gibi yetler ile Kur'n bu noktalar tafsilatyle savunacak ve isbat edecektir. Bu balangca Kelm ve Felsefe ilmi asndan baktmz zaman her eyden nce phe ve yakn meselesine yani ilim ve marifet (bilgi) teorisinin mahiyetine iaret edilmi ve bu konudaki btn felsef tartmalar apak bir vahiy ile ortadan kaldrm bulunduunu grrz ki, akaid (inanla ilgili) kitaplarmzn en banda "Eyann hakikatlar sabit ve bunlar bilmek gereklemitir." ilk inancnn konulmas ve sofestiye denilen pheci ve inatlarn reddedilmesi ve ilim sebeplerinin gereklemesi ile sze balanmas da bundan domutur. Ve yeni felsefelerde her eyden nce bu noktaya nem verildii ehlince bilinmektedir. Byle olmakla beraber ilimlerin ve fenlerin ilerlemesine ramen, kinatta gerek teorik ve gerek ahlk pheciliin zaman zaman genilemekte olduu da inkr olunamaz. Bundan dolay, insanln en byk kalb ve ahlk hastal, phe ve ek meselesinde olduunu ve insanln mutluluu iin bunun her eyden nce ortadan kaldrlmasnn gerekli bulunduunu yce Kur'n bu ekilde iaret ettikten sonra insanlar, iman, ilim ve kesin bilgi ile yaatacak olan hak ve doru yolu yava yava aklayp anlatacak ve anlatrken gayb (gizli olan) ve ehadet (grnen) yani akla uygun olan fiziktesi ile duyumsanan tabiat arasnda kesin olan gereklere ve hepsinden nce Tevhid-i Hakk'a dikkatleri

ekecek ve btn bunlarda ahlk deer ve amel gc temel fikir olarak takip ettirecektir. Bu bilimsel noktalar ile Bakara sresinin ba, Ftiha'dan sonra btn Kur'n'n bir genel nsz demek olduundan, srelerin tertibi (dzeni) ne kadar tabi ve ne kadar ilm ve derin sebepleri kapsad ortaya kaca gibi, Hazreti Peygamber'in beer evresi ile bu ilm gerekler incelendii ve mukayese edildii zaman da Kur'n'n yalnz Allah'n vahyi olduunda zerre kadar pheye yer olmad ister istemez kabul edilir. Kendisinde phe olmayan bu Kitap Mttaklere hidayetin ta kendisidir. Sapklktan kp hakkn korumasna girmek yeteneine sahip olanlara hakkn hkmlerini bildirecek bir delil, doru yolu gsterecek apak bir belgedir. Dier bir ifade ile bu kitapta pek byk bir hidayet-i rabbaniye vardr. Fakat mttak (gnahlardan saknan)ler iin. nk bundan faydalanarak istenen gayeye erecek olanlar; ek ve pheden, pheli yollardan saknarak kendilerini koruma, akibetlerini kazanma kabiliyetine sahip bulunan mttakilerdir. Geri bu kitap esas itibariyle "nsanlar iin hidayettir." Genellikle insanlar irad ve doru yolu gstermek iin inmitir. yilik ve yumuaklkla yol gstermek demek olan bu hidayetin, bu ar ve rehberliin esas itibariyle una buna tahsis edilmesi yoktur. Fakat hidayetten istenen ey ihtida yani maksada kavuma gayesi, imdiki halde veya gelecekte, saknma sfatna sahip olanlara nasip olacak, ftr kabiliyetlerini kaybetmi olanlar bundan faydalanmayacak ve belki zarara uram olacaklardr. "Biz Kur'n', iman edenler iin bir ifa ve rahmet kayna olarak indiriyoruz. Kur'n, zlimlerin ise ancak zararn artrr." (sr: 17/82). Hda, hem lzim (geisiz), hem de mteadd (geili) olur. Ftiha'da akland zere hidayet, yol gstermek ve istenen eye ulatrmak gibi iki mnda ortaktr veya kullanlmaktadr ki, birine "gayeye ulatrmayan hidayet", dierine "ulatran hidayet" denilir. Yce Allah'a gre biri ulatran yolu gstermek ve irad etmek, dieri hidayeti yaratmak ve insanlar baarl klmak demektir. Kur'n'da ikisi de gemitir. Bundan dolay sonu olarak Huden lilmuttakin de doru yola ulatran hidayet yani tevfik (baar), Huden linnas da yalnz doru yolu gstermek ve irad mnlar aka grnr ise de, aratrma yapldnda Kur'n'a nisbet edilen hidayetin iradla ilgili hidayet olaca meydana kar. nk baar ve insanlar doru yola iletmeyi yaratmak, kelam sfat ile deil, fiil sfat ile ilgilidir. Ve burada lilmuttakin denilmesinin nemli bir nktesi vardr. Bundan anlalyor ki, bu kitap ile gerekleen Allah'n iradnn etkili olmas ve baarya yaklatrmas iin muhatap olan insanlarn ihtiyar fiilleri adeta art klnmtr. Kur'n, herkese genel bir ekilde doru yolu gstermek iin inmi olmakla beraber, herkes bunu kabul etmede ve istiyerek semede eit olmayacak, bir takmlar buna iradesini harcamyacaktr. nk insanln ftratnn (yaratlnn) aslnda genel olan hitap kabiliyeti birtakm insanlarda kt alkanlklarla tamamen ortadan kalkm bulunacandan, Kur'n'n iradlar tam belaat ve kapsaml gerekleri ile beraber, o gibilerin kalblerinde tabii olarak sevin arzusunu uyandrmayacak ve belki ters etki yapacaktr. Bunun iin hitabn esas faydas, hsn-i ihtiyar(doru tercih) yeteneine sahip olan kabiliyet sahiplerine ait olacaktr ki, bunlar da takvas veya en azndan saknma yetenei bulunan mttakiler (takva sahipleri)dir. Bundan dolay Kur'n'n inmesinin hikmeti, balangta insan iradesinin katlmas art ile btn insanlara hidayet etmektir. Fakat artn gereklemesine gre bu hikmet, bu gaye, mttakilerin hidayeti olarak gerekleecektir. Bununla beraber mttaki (takva sahibi olma) nitelii, kazanma ile elde edilen bir nitelik olduundan dolay, gelecee gre btn insanlar iine almas mmkn olan bir niteliktir. Bu itibarla hidayetin, gemii bir yana brakarak yine umumun hidayeti olmasna engel olan bir tahsis deildir. "Arab iin hidayettir." veya "Acem (Arap olmayan)e hidayettir." denilmiyor. u halde Huden lilmuttakin "Bu kitap btn insanlk nevine hidayet iin inmitir. Fakat bu hidayetten faydalanmann ilk art Allah'tan gerei gibi korkmay semek, yani korunmay istemektir. Bundan dolay her eyden nce korunmaya istekli olunuz ki, kurtulu bulasnz." melinde bir takva tavsiyesini kapsamaktadr. ttik, vikye (korunma)yi kabul etmek, baka bir ifade ile vikyeye girmektir. Vikye ise ar korumaclk, yani ac ve zarar verecek eylerden saknp kendini iyice korumak demektir. O halde lgat asndan ittik veya onun ismi olan takva, kuvvetli bir himayeye girerek korunmak, zetle kendini iyi saknp korumak demek olur. Bunun gerei olarak korkmak, kanmak, saknmak ve ekinmek mnlarna da kullanlr. Tevakk (ekinme) deyiminde yorgunlua katlanma, ittikda sadelik vardr. En kapsaml ve en kuvvetli koruma ise ancak Allah'n korumasdr. nk insann korumas, imdiye ve gelecee tamamen hakim olamad gibi, imdiki halde grnen ac zararlarn bile hepsine hakim olamaz. Bundan dolay iyi korunmak demek olan gerek korunma, ancak Allah'n korumasna girmekle gerekleebilir. Geri rahmaniyete ve yaratln aslna gre herkesin Allah'n korumasndan zorunlu ve tabi ihsan edilmi bir pay vardr. Ve o oranda herkes korunmasz zorunlu bir korumaya sahip olur. Fakat rahimiyete ve ihtiyar fiillere gre insann bu korumaya isteyerek ve idrak ederek girmesi, yani kendisinin korunmas da art olmutur. Demek ki Allah'n korumasnn her ynyle tamamen tecellisi (ortaya kmas), insann imdiki zamandan daha ok, akibeti hedef edinen Allah'tan gereince korkma hissine baldr. te bunun iin eriatta mutlak saknma veya takva, insann kendisini Allah'n korumas altna koyarak ahirette zarar ve ac verecek eylerden iyice korumas, dier bir ifade ile gnahlardan saknmas ve iyiliklere sarlmas diye tarif olunur ki, gerek korku ve sevgi ile ilgili olarak biri var olana, dieri olmayana ait iki itibara sahiptir: "Tahliye ve ssleme". Ez besmeleden, tevhid kelimesinden (Lailahe illallah) itibaren bu iki itibar grrz. Bundan dolay er' takvann, yalnz olumsuz ve mcerred (soyut) perhizkrlktan ibaret olduunu zannetmek yanltr. Bununla beraber ittik (saknma) bunlarn yalnz birinde kullanld oktur.

Mesela Kur'n'da korku, iman, tevbe, itaat, gnah ilemeyi terketmek, ihls (samimiyet) mnlarndan her birinde kullanld yerler vardr. Ve inceleme yapldnda Kur'n'da ittik (saknma) ve takva derece zerine zikrolunmutur ki, birincisi; ebed azabdan saknmak iin Allah'a irk komaktan kanmakla iman "Ve onlar takva kelimesine balad." (Fetih: 48/26) gibi. kincisi; byk gnahlar ilemekten ve kk gnahlarda srar etmekden saknmak ile farzlar eda etmektir ki, er'an (slm'da) bilinen takva budur. "O lkelerin halk inanp Allah'n azabndan korunsalard." (A'rf: 7/96) gibi. ncs; kalbinin srrn Allah'tan megul edecek her eyden kanmak ve btn varl ile Allah Tel'ya ynelmek ve ekilmedir ki, bu da "Ey iman edenler! Allah'tan, O'na yarar biimde korkun." (l-i mrn: 3/102) emrindeki gerek takvadr. Bu mertebe, o kadar geni ve o kadar derindir ki, bu mertebedeki insanlarn derecelerine gre farkl tabakalara ayrlr. Ve peygamberlerin yce himmetlerinin ulat derecelere kadar kar. Bu ekilde yce Peygamberler hem peygamberlik ve hem velilik bakanlklarn birletirmiler, onlarn cisimler lemiyle ilikileri, ruhlar lemine ykselmelerine engel olmam ve halkn yararlar ile uramalar da hakkn ilerine dalmalarna zerre kadar sed ekmemitir. Bu da aslnda kazanlarnn meyvesi deil, Allah Tel'nn zel rahmetinin eseri olmutur. "nanp iyi iler yapanlara bundan byle (Allah'a kar gelmekten) korunduklar ve inanp iyi iler yaptklar, sonra yasaklardan saknp (onlarn yasaklandna) inandklar ve yine korunup iyilik ettikleri takdirde daha nce yediklerinden tr bir gnah yoktur." (Mide: 5/93) yet-i kerimesi takvann bu derecesini toplamtr. "Allah adaleti, ihsan.. emreder." (Nahl: 16/90) yetinin de takvay toplad, bir hadis-i erifte zikredilmitir. Bundan dolay Kur'n'n hidayeti bu takva derecelerinden her birini kapsar. "Huden lilmuttakin"in, hepsinden daha genel olan mutlak saknma mnsy le tefsir edilmesi gerekir. Fakat burada u soru sorulur: Burada Kur'n hidayetinin, ittik (saknma) ile artlanm olduu anlalyor. Halbuki ittik da, Kur'n hidayetinden karlm olan bir netice olacana gre meselede bir devir (Yani tarif edilecek bir eyin, tarif iin getirilenlerde zaten var olmas durumu) gerekmiyor mu? Cevab: Hayr, ilk nce bu karine ile kesin olarak anlarz ki burada balangta takvadan maksat, takvann balangc, yani takva yeteneidir. Ve mttkler demek, inat ve iki yzllkten, tam pheden saknabilecek ve hakk kesin ve kat' olarak bilmeye aday olabilecek kusursuz, salam huy ve salam akl sahipleri demektir ki, tefsirciler bunu "takva derecesine ykselenler" diye tefsir ederler. kinci olarak hidayet, mertebenin artmasn da kapsadndan takva, takva yetenei ile nde bulunan mertebelerin sahiplerinden daha geneldir ki, buna umum mecaz ad verilir. nc olarak takva, en son maksat deil, kurtulu ve mutluluk vesilesidir. Kur'n hidayetinden elde edilecek olan gzel sonu, gazab ve sapklktan kurtulmu olarak Allah'n nimetlerine ulald iin, takvadan daha geneldir. Bundan dolay Kur'n hidayeti, ittiky kabul eden ve henz sapklkta bulunanlardan balyarak, takva mertebelerinin hepsinden gemek suretiyle ebed mutlulua kadar varacandan, mertebeleri tatbik etmekle takvay art komada devir iareti asla dnlemez. zetle Kur'n, hem balang ve hem sonu itibariyle hidayettir. Bunun iin insan, ne kadar ykselirse ykselsin,Kur'n hidayetinden kendini asla ihtiyasz sayamyacaktr. Onun hidayeti, sekinlerin ve halkn btn derecelerini kapsar. Gerekten slm dini, bir taraftan dnya hayatnn zaruri artlarn retecek, dier taraftan bu geici hayatn mutlak gaye olmadn ve bunun da hedeflemesi gereken ebed gayeler bulunduunu gsterecek ve onun da kazanma artlarn anlatacaktr. O yalnz ilkel insanlarn ruh gdas deildir, ilerlemi medeniyetlerin de sonsuza dek ykselmesi iin olgunlam teminat olmak zere inmitir. Gerekten insanlk toplumunda tam mnsyla Allah'n birliine dayanan bir hayat nizam genel ekilde henz kurulmu deildir. Henz btn insanlk Allah'n korumasna girmemi, sonu ve ahiretine kesin olarak inanacak saknma mertebesine ykselememi olduundan lemde sosyal buhran (kriz) devaml bulunmutur. "Elif, lam, mim" Kur'n'n ezeli itibarn, "Zalikel-kitabu" grnen gereklerini, "La Raybe fihi" ilm ve ahlk zelliini, "Huden lilmuttakin" inme hikmetini ve pratik gayesini dile getirmi ve sonra inen her yet, kendinden nceki yeti anlatm ve aklam ve bundan dolay tam bir ballk sebebiyle atf harfleri (balalar) gibi szl balantlara bile ihtiya duymayan birbirine uygun olan drt cmleden oluan bir veciz (zl) nazm olarak Ftiha'daki "hdina: bize hidayet et" duasnn cevab olmutur. Dikkat olunursa bu nazmda yle gzel bir inkiaf vardr ki, nce hat (yaz) asndan basit harften, lafz olarak mfred (tekil) isme ykseliyor. kinci olarak, bunlarn her birine benzer gibi veciz (zl) cmle yaylyor. nc olarak, bu yce nazm, esas mns olduu gibi sabit olmak zere eitli irb ekillerini ihtiva ederek her birinde bir zel parlt ile ortaya kyor. Sonra bunlar ayn ekilde yet ve kssa takip edecek ve daha sonra da "Ey insanlar ibadet ediniz." (Bakara: 2/21) genel hitab ile srelerin maksatlar yava yava inkiaf etmeye devam edecektir. Bu aklamann gelime ekli Kur'n'daki uyuma bir misal vermek iin ne kadar dikkate deerdir.14 Mevdudi diyor ki: Bunun anlam basite "phesiz bu, Allah'tan gelen bir Kitap'tr." olabildii gibi, "Bu Kitap'ta pheli birey yoktur." anlamna da gelebilir. Kur'an, speklasyon ve tahminlere dayanan sradan metafizik ve din kitaplarna benzemez. Bu tr kitaplarn yazarlar bile, kendi teorileri hakknda olumlu dndklerini sylemelerine ramen, pheden uzak deildirler. Onlarn aksine bu kitap geree dayanr. nk O'nu indiren Allah, gerei tam anlamyla bilip kuatmtr. Bu nedenle Kur'an'n iindekiler hakknda da pheye yer yoktur. Ancak insann kendi aklnn noksanl nedeniyle pheye dmesi baka bir meseledir.
14

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/156-164.

Kur'an'dan yararlanabilmenin birinci art muttaki, yani Allah'tan korkan, hakla btl ayran ve salih kimseler arasna girmek isteyen biri olmaktr. phesiz bu Kitap'ta hidayetten baka bir ey yoktur. Fakat kii ondan faydalanabilmek iin salam bir kafa ile yaklamaldr. Her eyden nce Allah'tan korkan, hakk seven biri olmal, hakla btl birbirinden ayrabilmeli ve doru yaamaldr. Bunun tersine, hakla btl gzetmeyen, kendi ihtirasnn veya dnya nimetlerinin yolundan giden veyahut da dnyadaki yolculuu boyunca amasz dolaan kimseler iin Kur'an'da hidayet yoktur.15 Seyyid Kutub diyor ki: Hidayet; bu kitabn z, hidayet; bu kitabn karakteristii, hidayet; bu kitabn yaps, hidayet; bu kitabn mahiyeti. Fakat kimin iin? Bu kitap kimin iin hidayet ve k kayna? Kimin iin rehber, nasihat ve gereklerin aklaycsdr? Takva sahipleri iin elbette. Kalbe bu kitaptan yararlanma yetenei veren zellik, takvadr. Kalbin kilitli kaplarn aarak, bu kitabn ieri girip oradaki roln oynamasn salayan faktr takvadr. Kalbi, yararly almaya, benimsemeye ve kabul etmeye hazrlayan niteliktir takva. Kur'an'dan hidayet bulmak isteyen kimsenin ncelikle ona temiz ve samimi bir kalple yaklamas, sonra da bu yaklamn korkan ve ekinen bir kalble srdrmesi gereklidir mutlaka. Ayrca byle bir kalbin sapkla dmekten ya da sapklk tuzana yakalanmaktan da kesinlikle saknmas lzmdr. te ancak o zaman Kur'an, kendisine ekingen, korkulu, saygl, duyarl ve faydalanmay isteyen bir eda ile yaklaan kalbe srlarn ve nurlarn aktarr. Bir gn Hz. mer, Ubeyy b. Kaab'a takvann ne olduunu sordu. Ubeyy b. Kaab da kendisine "Sen hi dikenli bir yolda yrmedin mi?" diye sordu. Hz. mer "Evet, yrdm" dedi. Ubeyy b. Kaab "Peki, o durumda ne yaptn?" diye sordu. Hz. mer "Paalarm svadm ve dikenlere taklmamaya zen gsterdim" deyince Ubeyy b. Kaab "te takva budur" dedi. Evet ite takva hudur. Yani kalp duyarl, uur bilenmilii, srekli korku, kesintisiz ekingenlik ve yolun dikenlerinden uzak durma titizlii. Hayat yolunun dikenlerinden; yani arzu ve ihtiras dikenlerinin, istek ve emel dikenlerinin, korku ve vesvese dikenlerinin, bo umut ve aslsz korku (fobi) dikenlerinin ve daha bir ok dikenlerin cirit att yol.16 3) MUTTAKLERN ZELLKLER: GAYBA MAN, NAMAZI KAME, NFAK (3) 3) O kimseler ki gayba iman ederler, namaz dosdoru klarlar ve kendilerini rzklandrdmz eylerden de infak ederler. Muttakiler, gzden ve duyulardan gizli olan, insan idrakini aan, bilinmeyen gaybi gereklere, Allaha, meleklerine, nebi ve rasullerine, kitaplarna, hesap, mizan, Cennet, Cehennem vb. ahirette grlecek hadiselere inanrlar, namaz rkun ve artlarn tam olarak yerine getirmek suretiyle huu ierisinde ve devamla eda ederler, kendilerine rzk olarak verdiimiz insan iin yararl olan btn maddi (yiyecek, iecek, giyecek, ocuk) veya manevi (bilgi, erdem gibi) eylerden bir ksmn Allah yolunda zekat ve sadaka olarak harcarlar. man: Kuran ve sahih snnette zikredilen ve inanlmas zaruri olan eyleri eksiz sphesiz bir ekilde kesin olarak kalple tasdik, dille ikrar etmek, bu bildirilen eyler gereince amel edip bu eylerin aksine hareket etmemek ve bu eyleri bozacak sz ve hareketlerden uzak durmaktr. Gaybn trleri: 1- Yalnzca Allahn bildii gayb. 2- Allahn vahiy yoluyla rasullerinden dilediine bildirdii gayb. 3- Allahn rya veya ilham yoluyla salih kimselere bildirdii gayb 4- Cinlerin semadan alarak kahin ve sihirbaz dostlarna bildirdii gayb. 5- Duyu organlarmzla alglayamadmz fakat cinler tarafndan bilinen gayb.

Bu ayetlerde takva sahiplerinin nitelikleri anlatlyor. Bu nitelikler o gnn Medine'sinde yaayan nc mminlerin olduu kadar, bu mmetin her dnemindeki samimi mminlerin de nitelikleridir. 17 Ayetin rab: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/449-450. Takva Sahiplerinin Nitelikleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/407-408.
15 16

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/43. Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/47-48. 17 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/48.

Seyyid Kutub diyor ki: Grlyor ki, takva sahiplerinin ilk karakteristik zellii, aktif ve yapc bir uur birliidir. Takva sahiplerinin vicdanlarnda, grnmeyene (gaibe) inanmak ile farz ibadetleri yerine getirmenin, bunun yannda peygamberlerin tmne inanmakla Ahiretten kuku duymamann birlii. te slm inan sistemine stnlk kazandran, mmin vicdana sekinlik salayan; btn insanlar iin ortak bir buluma zemini olsun, bylece btn insanla egemen olsun da kanatlar altnda insanlara hem dnceyi hem pratii hem inanc ve hem de toplumsal dzeni ieren eksiksiz bir hayat tarz, hem duygular ve hem de yaama biimleri ile btnleecekleri bir yaama ekli yaatsn diye gelen son inan sistemine yakan btnlk ve ok ynllk budur. 18 man: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/450. "man", asl lgatta "emn" ve "emn" kknden tremi "if'al" vezninde bir kelimedir. Hemzesi, ta'diye (geili klmak) ve bazan sayrret (olmak, hal deitirmek) anlamlarnda kullanlr. Geili olduuna gre "gven vermek", "emin klmak" demektir ki, Allah'n isimlerinden olan "Mmin" (gven veren, emin klan) bu anlamdadr. Sayrret (olmak) mnsna olduuna gre de "emin olmak" demek olur. Ve "salam" ve "gvenilir" olmak, itimat etmek mnsn ifade eder ki, dilimizde inanmak denilir. Dil geleneinde ise mutlaka tasdik etmek anlamndadr. nk tasdik eden, tasdik ettiini yalanlamaktan emin klm veya kendisi yalandan emin olmu olur. man bu mnlarda "Amenehu: ona inand" gibi bizzat geili olur. Bununla beraber Amene bihi veya Amene lehu gibi "b" veya "lm" harfleri ile de geili olur. "B" harfi ile geili olduu zaman "itiraf" mnsn, "lm" harfi ile geili olduunda da iz'an ve kabul anlamn iine alr. Bunun iin Ellezine yuminune bilaybi gaybi tasdik ve itiraf ederler, yahut "Tasdik ettiklerini huzurda da, gyaben de tasdik ve itiraf ederler." demek olur. Bir eyi tasdik etmek, onu doru olarak almak demektir. Sdk (doruluk) ise ya kelime veya szle ilgili olduundan, imann da ilgilendiiyle ilgisi bu lde eitli ekillerde cereyan eder. Mesela Allah'a iman ile Allah'n kitabna ve ahirete iman ekillerinde baz anlam farklar vardr. Bununla beraber tasdikin esas menei (kayna) doru szde; doru szn menei de hkmn doruluunda yani vakaya (olaya) uygunluundadr. Zihin ve hari (d), dier deyile kalp ve gz, ite doruluk ve gereklik, bu karlkl iki taraf arasndaki doruluk ve uygunluk lsndedir. Olaya uygun olan ve uygun olabilen zihin ve kalp doru; bunun zdd doru deildir. u halde iman ve tasdikin balangc, bu doruluk ve uygunluk lsn kabul ve itiraf etmektir. Ayn olay insan ruhunda veya huzurunda bizzat mevcut ise grmeye ait tasdiktir, hiss veya akl bedheti (apakl) tasdik etmek gibi. Bizzat deil de hazr olan bir delil veya bir gsterici aracl ile hazr ise gyab (grmeden) tasdiktir. Bu durumdaki o grnmeyen olay, benzerleri ve zdlar ile, az ok kyas edilebiliyor ve snrlanabiliyorsa, delilin devamll ve yansmasndaki zaman sreci lsnde zetli veya etrafl tasdik, resmi veya snrl bir bilgi, belirli bir tasavvur ifade eder. Olay grnmeyen, esiz ve ztsz, benzersiz ve nazrsiz ise, o grnmeyen tasdik, snrl bir bilgi deil, snrsz bir salt inanma olur ki, genellikle iman denince bu anlalr. Bu iman, ilmin hem ba ve hem gayesidir. Ve bundaki salkl bili, ilme ait biliten yksek ve kuvvetlidir. Zira her tasavvura bal snrlama delil olarak alnmayp da, istenilen bizzat olarak alnd zaman birer kesin bilgi engeli olabilir ve bildiinin tesini inkar eden cahil kalr. Fakat byle bir snrsz imn layk olan ancak Allah Tel'dr. Allah'a iman, bu ekilde, grnenden grnmeyene sonsuz olarak uzanr gider. Genel olarak lgatta "tasdik", ya szl veya fiil olur. Szl tasdik de, biri kalbe, dieri dile ait olmak zere iki trldr. Buna gre lgat gelenei bakmndan tasdikin derecesi vardr: Birincisi, kalbe ait tasdiktir. Bir kimse herhangi bir hkmn veya bir szn veya syleyeninin doruluunu yalnz gnlnde itiraf, teslim ve bunu kendi kendine ifade ettii ve onun doruluuna kalben emin olduu zaman, o hkm veya sz veya syleyeni tasdik etmi olur. kincisi dil ile tasdiktir. Bu da, kendisinden baka birine dahi bildirecek ve duyurabilecek bir tarzda; "bu byledir" diye, bir sz dili ile sylemektir ki, ya gerek veya grnrde olur. Birisinde bu dil ile tasdik, kalb tasdik ile birleir, syleyen kendisince de doru olur. Dierinde dil baka, kalp baka olur. Yani dili ile dierini tasdik ederken, kalbi ile kendini bile yalanlar. ncs fiil ile tasdiktir ki, bir szn gereini fiilen yerine getirmekle olur. Bu da kalp ile veya dil ile tasdikten birine veya her ikisine yakn olup olmadna gre birka dereceye ayrlr. Fiil ile tasdik, kalp ile tasdike uygun dmezse gsteri veya zorlama ile yaplm olur. Acaba din lisannda iman bunlarn hangisidir? Yani slam dininde bunlarn hangisini yapan m'min saylr? Lgattaki iman ile dindeki imann fark var mdr? Bunu Kur'n'dan ar ar reneceiz ve bu yetten itibaren balyoruz. Dindeki imann, lgattaki imandan iki ynden zellii bahis konusudur. Birincisi, iman edilecek olan ilgili (yani kendisine inanlacak ey) bakmndan er' iman zeldir. Allah'n birliine ve Muhammed (s.a.v.)'in Allah tarafndan getirdii kesin olarak bilinen eylere ksaca ve gerektiinde genie inanmaktr. Bunun en zetli olan Allah'a ve ondan gelene inanmak, dier deyile (Lailahe illallah Muhammedun Rasulullah: Allah'tan baka ilh
18

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/48-49.

yoktur; Muhammed Allah'n Resuldr.) kelime-i tevhidine inanmaktr. Bir derece tafsl (aklama) ile, Allah'a, Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliine, ahirete inanmaktr. kinci bir tafsl (aklama) ile Allah'a, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, ahiret gnne, kaza ve kadere, ldkten sonra dirilmeye, sevap ve cezaya inanmaktr. nc bir tafsl de Kitap (Kur'n) ve Snnet ile Muhammed (s.a.v.)'in bildirdii kesin bir ekilde sabit olan haberlerin ve hkmlerin tmne ve her birine Allah'n ve Allah'n peygamberinin istedii ekilde inanmaktr ki, burada "Onlar gayba inanrlar; ve onlar sana indirilene ve senden nce indirilmi olana inanrlar; ve onlar ahirete kesin olarak inanrlar." ifadesi btn bunlar iki derecede aklamtr. Dier aklamalar da ilerde gelecektir. Ve bu derecelerden her biri, g yetme derecesi ile birlikte bulunur. Btn dini bilmek demek olan tafsl, havass (saygn kiiler)n zellii olabileceinden, halk ve ounluk iin birinci farz, zet olarak inanmak ve en son da tafslin ikinci derecesine imandr. Ve ite Bakara Sresi'nin ba bu iki deeri gstermitir. Halbuki lgat anlamndaki imann ilgi sahas bundan daha genitir. O, gerei ve yanl, doruyu ve eriyi iine ald gibi, gereksiz saylacak ayrntlar da iine alr. Lgat bakmndan iman denebilecek birok tasdikler vardr ki, onlar din asndan tam kfrdrler. Mesela irke inanmak; eytann szne, doruluuna inanmak; kfrn, zulmn hayr olduuna inanmak; zinann, fuhun, hrszln, haksz yere adam ldrmenin, Allah'n kullarna saldrmann doruluuna inanmak... lgat itibariyle birer iman, fakat slm dininde birer kfrdrler. Lgat anlamnda imann dier baz ksmlar daha vardr ki, din adan kfr olmamakla beraber birer inanma grevi tekil etmezler. Bir ksm mbah, bir ksm mendub, bir ksm da ktlk ve gnah olabilir ve bunlarn aklamas fkh ilmine aittir. zetle lgat anlamnda imann bir ksm hak ve hayr, bir ksm er ve batl, bir ksm da zevk, sama ve lzumsuz eyler olabilir. Hak ve hayr olanlar er' imann ayn veya onun kapsam iinde ayrntsdrlar. nk asl er' iman, imdiki halin arkasnda veya btn (kapalln)da kaybolan hak ve hayrn anahtar ve lsn veren ve bir tek yol takip eden prensiplerin tmdr. Gerekte btn i, hak ve hayrdan nce, bunlarn prensip ve llerindedir. Ve slm dininin esas apak gereklii olan imn dair prensipleri de bu anahtar ve ly verir. Hidayet (doruluk)de onu takip edenleredir. Gelecein kayp anahtar, imdiki grmede; imdiki grmenin anahtar, onun gizli gayb ile gemiteki gaybnda ve hepsinin anahtar ise Allah katndadr. "Gaybn anahtarlar onun katndadr, onlar O'ndan bakas bilemez." (En'm: 6/59) u halde insan; anahtar, doruyu ve hayr kendi istek ve arzusunda aramamal, dorudan doruya veya bir arac ile Allah Tel'dan almaldr. Araclar inkr etmemeli, fakat kulluu ancak Allah'a yapmaldr. nk "O'nun izni olmadan onun katnda kim efaat edebilir?" (Bakara: 2/255) yeti onun izni olmadan kimsenin efaat edemeyeceini bildirmektedir. kincisi, imann ilgilendii eyi brakarak, kendi mahiyeti bakmndan da er' imann zellii bahis konusu olmutur. mann er' mns, yalnz bir kalbin fiili midir? Yalnz bir dilin fiili midir? kisi birden midir? Yoksa bunlarla beraber uzuvlarn fiili midir? Bu noktada baz mezhep farklarna rastlyoruz. yle ki: 1) Hricler ve Mu'tezile mezhebine mensub olanlara gre er' iman, hem kalbin fiili, hem dilin fiili ve hem de uzuvlarn fiilidir. Yani Allah Resul'nn teblilerini kalp ile tasdik, dil ile ikrar, amel ile de tatbik etmektir. Bunlarn birden imann esasdr. Bunlardan, birisi bile eksik olan kimseye mmin denmez. Hricler'e gre kfir; Mu'tezile'ye gre ise mmin ile kfir aras fask denilir. Bunlar er' imanda, lgat mnsndaki imann derecesini toplam oluyorlar. Selef ve hadiscilerden bazlar da iman dil ile ikrar, kalp ile tasdik, dinin esaslaryle amel etmektir diye tarif etmilerdir ki, imam afi de bu gruba dahildir. Fakat bunlar, ameli terkeden faskn imandan km veya kfre girmi olduunu sylemezler. u halde bunlarn grleri Hric ve Mu'tezile mezheplerinden bsbtn bakadr. Bunlar gerekte imann asln deil, imann kemalini tarif etmi oluyorlar. 2) Kerrmiye mezhebine gre er' iman, yalnz dil ile ikrardr. Bunlara gre kalp ile tasdik bulunsun, bulunmasn, dil ile ikrar eden, diline sahip olan mmindir. Kalb ile tasdik de varsa, ii, d mmindir. Yok mnafk ise, d mmin, ii kfirdir. Bunlar, lgat anlamndaki imann en aa derecesi olan yalnz "sz ile tasdik" mnsyle yetinmiler ve er' imann lsn de, mslmanlar arasnda cereyan edecek olan muameleler ve hkmlerin prensibinde ak ve grnr sebebi gzetmilerdir. Bunlara gre iman, bir kelime meselesi demek oluyor, "krar esas, kalp ile tasdik arttr." diyenler de olmutur. 3) mann esas, kalp ile tasdiktir. Dilsizlik, zorlama gibi bir zorlayc engel bulunmadka dil ile ikrar da arttr. Fakat tahakkukunun (gereklemesinin) art m, yoksa tamamnn art m, bunun hakknda da szler sylenmitir. E'arler bu gr zerindedirler. 4) man, kalbin fiili ile dilin fiilinin toplamdr. Bunlarn ikisi de imann esasdr. Bununla beraber ikisi de ayn seviyede temel esas deildir. Kalbe ait sorumluluk, hibir zrle dmeyi kabul etmez. Bu, temel esastr. Allah korusun bu yok olduu anda kfr ortaya kar. Dilin fiili olan ikrara gelince: Bu da esastr. Fakat lme zorlayan bir zaruret ve zr karsnda bunun zorunluluu der. Ve o zaman yalnz kalbe ait iman yeterlidir. Fakat zorlama mazereti bulunmayan, gc yettii halde ikrar terkeden Allah katnda da kfir olur. u kadar ki cemaatle namaz klmak gibi dinin esaslarndan olan baz ameller de ikrar yerini tutar. Gerekte er' iman daima "b" veya "lm" harfleriyle kullanldndan, "ikrar ve boyun eme ile tasdik" mnlarn iine alr. Ve slm dininin hedefi insanln yalnz i yz deil, iin ve dn toplamdr. Hibir engel yokken imann yalnz kalbinde saklayan ve onu aklamayan kimsenin Allah katnda imannn kymeti olamyaca Kitap ve Snnet'in

birok delilleriyle sabittir. Ameli tatbikat, imann istenilen meyvesi olduunda phe yoksa da, bizzat amel, imann kendisinin ayn veya paras deildir; onun bir dal ve istenilen neticesidir. Din, bir meyve aacna benzer, kalp ile tasdik onun toprak altndaki kk, dil ile ikrar gvdesi, dier ameller dallar, yapraklar, iekleri, meyveleri gibidir. Aatan beklenen meyvesi olduu gibi, imandan beklenen de gzel ameldir ve Allah'a yaklamak da onunladr. Fakat dallar kesilmek, yapraklar dklmek, iek amamak, meyve vermemekle aa kurumu olmayaca gibi, iman aac da byledir. Fakat gvdesinden yerle beraber kesilmi olan aalarn ounlukla kuruduklar ve zamann bulduu halde gvdesi srgn vermeyen aacn tutmam olmas gibi, zrsz olarak ikrarsz iman da byledir. Ancak kta kalm olduu iin henz topraktan filiz vermeyen tohumun veya kkn kuruduuna hkm verilemiyecei gibi, mazeret zamannda kalp ile tasdik de byledir. te imann byle bir temel esas, bir ikinci derecede esas, sonra da tertip edilmi dereceleri zere dallar, fazlalklar ve meyveleri vardr. Ve imann olgunluu bunlarladr. . "man yetmi ksr ubedir. Bunlarn en aas yoldan eziyeti kaldrmadr."19 hadis-i erifi gibi birtakm rivayetlerde bu dallara ve ubelere bile iman ismi verilmi gibi grnrse de, bu imann kemali ynndendir. Ve hatta "imann ubesi" denilmesi, imann asl olmadn gsterir. u halde bu ubeler ve dallar, kfrn zdd olan imann asl deil, gnah ilemenin zdd olan imann olgunluudur ve bunun iin bu ayette de "y'minn: iman ederler" ksm, "namaz klmak" ve "fakirlere vermek" imandan ayrca zikrolunmutur. Yukarda anlatlan baz selef ve hadiscilerin grlerini de byle anlamak gerekir. mann aslnn, byle kalbin fiili ve dilin fiili iki esastan ibaret ve geerli bir zr zamannda ikrarn debilecei bir esas olmas, lgat mnsnn tam ortas olduu gibi, mam- zam Ebu Hanife Hazretlerinin ve btn fkh bilginlerinin de tefsir ve anlaylardr. Ebu Hanife, arkadalarna Ehl-i Snnet ve'lcemaat mezhebinin esasn anlatt ve aklad en son vasiyetlerinde der ki: man, dil ile ikrar ve kalp ile tasdiktir. Yalnz ikrar, iman olmaz. Zira olsayd mnafklarn hepsinin m'min olmalar gerekirdi. Ayn ekilde yalnz bilmek de iman olmaz. nk olsayd, "Kitap ehli" olanlarn hepsinin de mmin olmalar gerekirdi. Allah Tel mnafklar hakknda "Allah ahitlik eder ki, mnafklar kesin olarak yalancdrlar." (Mnafkn: 63/1) buyurmu; Kitap ehli hakknda da "Kendilerine kitap verdiklerimiz onu, oullarn tandklar gibi tanrlar." (Bakara, 2/146) buyurmutur. Sonra amel, imandan ayrca bir itir. Mesela "Fakirin zekat yoktur." denilir de, "iman yoktur" denilmez. Ayn ekilde "Fakirin zekata iman yoktur." da denilmez. Yine Ebu Hanife "el-lim ve'l-mteallim" ismindeki kitabnda der ki: "man tasdik, bilgi, ikrar ve slm'dr. Ve tasdik hususunda insanlar derecedir. Bir ksm, Allah' ve Allah'tan geleni hem kalbiyle ve hem diliyle tasdik eder. Bazs da diliyle tasdik eder, kalbiyle yalanlar. Dier bir ksm da kalbiyle tasdik eder, diliyle yalanlar. Birincisi Allah ve insanlar yannda mmindir. kincisi Allah katnda kfir, insanlar yannda m'mindir. nk insanlar, onun kalbini bilmezler ve akta grdkleri ikrar ve grne gre ona mmin demeleri gerekir. Kalbini bileceiz diye kendilerini zorlamalar da caiz deildir. ncs imann gizlemek zorunda bulunduu, kendini saklama halinde ise onu tanmayanlar nazarnda kfir saylr, Allah katnda ise m'mindir". Yine buyurur ki: "man hakknda byle kat' tasdik, bilgi, ikrar, slm dedim, bunu aklamalym. Bunlar, eitli isimlerdir ve hepsinin anlam yalnz imandr. u ekilde ki, "Allah Tel Rabbimdir." diye ikrar eden, "Allah Tel Rabbimdir." diye tasdik eder. "Allah Tel Rabbimdir." diye tam olarak bilir. "Allah Tel Rabbimdir." diye bilir, tanr ve "Allah Tel Rabbimdir." diye kalbiyle ve diliyle teslim olur ve hepsinin mns birdir." Daha sonra mam- zam, imanda bir fazla sevgi deeri bulunduunu da u ekilde anlatyor: "Mmin Allah Tel'y, onun dndaki her eyden ok sever. O derecede sever ki, atete yaklmakla Allah'a kalbinden iftira etmek arasnda serbest braklsa yanmay, iftiraya tercih eder.20 Fkhu'l-Ekber'de de buyurmutur ki: "man, ikrar ve tasdiktir. Mminler iman ve Allah' birlemede eit, amellerde farkldrlar. slm da o ilah emirlere teslim olmak ve boyun emektir. Lgat itibariyle iman ile slm arasnda fark vardr. Fakat dinde, slm'sz iman, imansz da slm olmaz. Bunlar bir eyin d ve ii gibidir. Din ise iman ve slm ile beraber btn eriatn ismidir."21 man, esasen masdar ve buna gre bir fiil olmakla beraber rfte ve dinde isim olarak da kullanlr ve o zaman iman bizzat bu fiil ile balayan bir sabit durumu ifade eder. Btn bunlardan da anlarz ki: 1) slm dini, yalnz bir iman meselesi deildir. man ve amellerin toplamdr. Amellerle ilgili tatbikat atp da dinin btn feyzini beklemek tehlikelidir. 2) Byle olmakla beraber iman, amel demek deildir. Amelin farz oluuna iman ile, o ameli yapmak birbirinden farkldr. Mslman amel ettii iin m'min olacak deil, iman ettii iin amel edecektir. u halde amelini srf aldr etmeme ve kmsemeden dolay terketmi deilse kfir olmaz. 3) slam dininin imannda esasen kalp ve vicdan ii olan bir esas bulunduu phesiz olmakla beraber, Cenab- Hakk'n istei olan iman meselesi yalnz bir vicdan ii olmaktan ibaret deildir. O, tam bir insan gibi kalbin iinden balayp, btn da yaylacak ve sonra kinata gzel ameller saacaktr. Mslmann iman, leme zarar vermeye sarf edilmi olan batan karc dnceler veya eytann drtleri deildir ki kalp ve vicdanda hapsedilmeye mahkum olsun. Mslman ancak bir zorlayc zaruret karsnda imann sadece bir vicdan ii olarak saklayp hapsetmeye izinli olabilir. O da dmann kesin zorlayna urad zamandr. O zaman da
19 20

Mslim, man: 58. Ebu Hanife, el-Alim vel-Mteallim: 18. (mam- Azamn be eseri, Mustafa z tercmesi ile birlikte st 1992). 21 Ebu Hanife, el-Fkhul-Ekber: 68 (Aliyyul-Kari erhi ile, Msr, 1323)

nefsini feda ederek imann hapisten kurtarmas, imann hapsederek kendini kurtarmasndan daha faziletlidir. Ve bununla beraber ikisi arasnda serbestiye sahiptir. te bu yette Cenab- Allah, kendisinden hakkyla korkanlar aklamada "onlar gayba inanrlar" ile dinin iman ksmn zetledikten sonra amel ksmn zetleyerek buyuruyor ki: 22 mann Mahiyeti Hakknda eitli Anlaylar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/450-456. Gayb: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/456-459. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/408-409. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: O mttak (Allah'tan hakkyle korkan)ler ki Hakk olan gayba inanrlar. Yahut gyben (grmeden) de iman ederler. Dier bir tabirle onlar, gzle deil, kalp ile iman ederler, onlar btn phelerden uzak olduklar gibi, iman etmek iin nlerine dikilmi putlara, halara da balanmazlar, gzlerinin nnde bulunan bugnk ve u andaki grlen ve hissedilen eylere saplanp kalmazlar, his tesini, kalbi ve kalp ile ilgili eyleri tanrlar. lerin ba grlende deil ruh, akl, kalp gibi grlmeden grende, tutulmadan tutanda, zaman ve mekana bal olmayarak maddeleri frlatp oynatan, fezalar doldurup boaltandadr. Onlarn saduyular, saf basiret ve ferasetleri, temiz akllar, ak anlaylar, shhatli grleri, szn ksas anlay kabiliyetleri, ktlklerden silkinebilecek anlayl hisleri, ykseklere koabilecek azimli vicdanlar ve iyi seimleri vardr. Grnen ve hissedilen eyleri yarar, kabuklarn soyarlar; iindeki zne, nndeki ve arkasndakinin srrna nfuz ederler; grenle grleni ayrtederler; hissedilenden dnlene intikal edebilirler; varlk ve yokluk iinde gaybden grnrle, grnrlkten gaybe gelip, geip giden ve hissedilen hadiselerin satrlar altndaki gayba ait mnlar sezerler. Hakikatte varlklar, grlen ve grlmeyen, dier bir tabirle "meht" ve "gayr-i meht" olmak zere ikiye ayrlr. Ve birok bilgin hakikati, grlmeyen ve hatta grlemiyen ksmnda kabul ederler ve buna "mn lemi", "gerek lem", "akl lemi", "ruh lemi" veya "gayb lemi" derler ve Felsefe'nin konusu olarak da bunu tanrlar. Gerekten imdiki Bat felsefelerinde de unu gryoruz: Grlen veya dta mahede edilen eyler bize be duyumuzla geliyor ve bunlarn her birinin de bir mili (sebebi) var: Ik, ses, koku, tat, s ve soukluk. Biz, bizzat bunlar his ve mahede ederiz ve bunlar vastasyla da dier eyleri. Bilimler ve zellikle msbet ilimler (fen bilimleri) gsteriyor ki, bunlarn her biri bir tecelliden, bir gsteriden, bize bir grnten, bir hadiseden ibarettir. Mesela k dediimiz parlt bizim dmzda mevcut deildir. nk dta k bilimin ortaya koyduuna gre, bir titreimden ibaretir. Grnmeyen, madde atomlarnn veya esirin titreimleridir. Parlt, k o titreimin bizim gzmzle ilikisi, temas etmesi srasnda vki olan ani bir grntdr. Bu meseleyi mam Gazali "hy"snda yle tesbit etmitir: Gnein , halkn zannettii gibi, gneten kp bize kadar gelen haric bir nesne deildir. Belki gzmzn gnele kar karya gelme annda bizzat ilhikudret ile yaratlan bir hadisedir. Bu gerek, kef ehline grnmtr. Ses de aynen byle. Biz biliyoruz ki ses, hrite havann zel bir dalgalanmasndan ibrettir. Kulamzdaki grlt mnsna gelen ses, o dalgalanmann kulamza dokunduu anda hsl olan (oluan) bir tecellidir. Is ve souk dediimiz ey de, esasnda k gibi esire veya atoma ait bir titreimdir. Bunun iindir ki, s a, k sya dnr. Aralarnda bir mertebe (derece) fark vardr. Bunu elektrikten anlyoruz. Ksacas koku ve tat da esasnda birer titreim olup, bizim koku alma ve tadma duyularmza dokunmasnda koku ve tad olarak ortaya karlar. Demek grme ve d grnte vasta olan bu be mil (etken)in hepsi gerekte hareketle ilgilidir ve hepsi hareketin bize zel birer grnmdr. Biz bu hareketleri grmyoruz. Acaba ktlelerde grdmz hareket nedir? O da grnmeyen gerein bir tecellisi deil midir? O halde bu vasta (ara)larla grdmz nmzdeki lem hep birer hayalden, birer tecelliden baka birey deildir. Bunlarn hedef ve gayesi olan gerek ise grlmez. Genel gler, memleketlerin kuruluu, haberlemeler... gibi tarih olaylarn illet ve gayeleri de insanlarn tasavvurlar, duygular, iradeleri... gibi grnmeyen sebeplerden baka nedir? u halde gerek, grnmeyendir ve grlmesi mmkn deildir. Grlebilen ise onun tecellleri, hayali, glgesi ve yansmalardr... Bu ifade bize lemi pek gzel aklyor. Bu aklamaya gre btn hakikat gaybdr. Tabiat, grlen lem bir hayaldir, hem de hareket tecellisinin bir hayalidir. Hakikat, sonu olarak akl ile, basiret ile, kalp gzyle grlebilir, d grn ile deil. Bu noktada yryen ve Allah Tel'nn ve meleklerinin gzle grlmesinin mmkn olmadn syleyen limler ve slm feylesoflar da vardr. Fakat bizim Ehl-i Snnet'in sahih telakki ettii ve imanmza gre ilah hakikat "mutlak gayb" deildir; O, gzle grlmeyen ve grlenin (kayna) merciidir, her eyi (kapsayan) ihata edendir. Bunun iin O'na zel ismiyle "gayb" denmez, Allah'n gzel isimleri (esm-i hsn) iinde de bu isim (grlmemi) vrid olmamtr. O, ahirette, cihetlerden, mekandan mnezzeh olarak grlebilir. Fakat tam anlalamaz, anlalamayaca iin tamamen grlm de olamaz, ona doyulmaz.
22

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/168-175.

Biz, ilah vecih (yz)de bir grnme duygusu olduunu sylyoruz. Fakat gayb duygusunun daha fazla olduuna da inanrz. Bunun iin O'na, zel isim vermemek kaydyle "gayb" da denilir. Allah'n melekleri de bize gaybdr, yani grnmezler, ahireti de yle, fakat onlarn da grlmesi mmkndr. Mesela genellikle "kuvvet grnemez" deriz. Halbuki grnen de kuvvetten ibarettir. Gelecek zaman bugn grnmez, yarn grnr. Hsl bizce "gayb", grlemiyen demek deil, grlmeyen demektir. Bugnn akla uygun olan, yarnn hissedileni olabilir. Biz delilsiz olan gaybe deil, delili olan makl (akla uygun) gaybe iman ediyoruz. Her delil ise, delalet ettii eyin bir yanna haiz olduu (ierdii) iin delildir. Delilimiz, aklmz, nefsimiz, kalbimiz, lem ve Allah'n kitab. u halde gaybin hakikatine iman ederken, grnenin gereini inkar etmeyiz. Kalpleri olanlar grrler ki, tabiat denilen hissedilen olaylar, ksa bir bak halinin zahiri grnmdr. Bunun arkasnda karanlklara karm bir gemi silsilesi, nnde de henz domam bir gelecek silsilesi ve hepsinin tesinde bir kalp ve hepsinin stnde bir "tek hakim" vardr. Ve "dnya" adn alan imdiki durum, grnenden gayb (grnmeyen)e intikal etmi bulunan o gemi ile gaybdan grnrle doacak olan o gelecek zincirleri arasnda yegne gze batan bir zahiri halka, beerin varl sanki sonsuz iki deniz arasnda ince bir berzah (kstak), beerin kalbi de onun arlk merkezine tutunmu bir gzetici, bir ucu bir denize, bir ucu da dier denize atlm olan tabiat zinciri devaml bir hareketle o kstan zerinden kr kr geip akyor, bir denizden kyor, dierine batyor. Btn arl, kstan karanlna basarken o gzetleyici her annda geen bir olaylar halkas gryor. Yalnz ve yalnz onu mahede ediyor. Grme duygusu ne denizlere eriiyor ve ne diplerindeki zincire. O, ancak kstaktan geen halkaya bakyor ve ancak onu gryor ve grrken zincirin btn arln eken kstan gcrtsn da iinden -devaml surette- dinliyor ve inliyor. O hareketten ve bu gcrtdan artk o kadar kuvvetle ve yakndan biliyor ki, imdiki halde grnen ve hissedilen meydandaki tabiatn iki tarafnda gemi ve gelecek, balang ve sonu denilen birer gayb lemi var. Dnya lemi, hissedilen tabiat, imkan deliliyle varsa; gayb lemi, hissedilmeyen tabiat ncelikle ve zorunlu olarak var. Bundan baka o grnp hissedilenin iki ynnden baka, onun bir batn, bir i yz, dier tabirle o gzeticinin tutunduu ve ilitii bir fiziktesi veya tabiat st de vardr. o zincirde deil, onu salp hareket ettirenle, o ksta kuran, o gzeticiyi tutan, o denizleri birbirine kartrmayan gzetici ile gzetileni birletirerek bilgi meydana getiren, gayb ve grlen lemin hepsini ihata eden (kapsayan), mutlak kefili olan yksek kudrettedir. u halde kendini korumak isteyenler, grlenleri ve hissedilenleri seyrederken, daha nce onlarn arkasndaki gaybe ve gayb ile grlenlerin hepsinin merciine (kaynana) mutlak kefiline, lemlerin Rabbine, merhamet eden ve esirgeyene, ahiret gnnn sahibine "Ancak sana ibadet eder ve ancak senden yardm dileriz." (Fatiha: 1/5) diye iman ederler. Ve bu iman balca esas iine alr: Balangca iman, ahiret (son)e iman, balang ve son arasndaki gizli vastalara iman ki, bunlarn drdncs de ak vastalar olan grlen lemi bilmektir. Ve bu ekilde grnmeyen (gayb) ile grlen birleince iman ve bilgi "O, evveldir, sondur, zhirdir ve btndr." (Hadid: 57/4) birliini bulur. Gayb (kelimesi), "gaybet" ve "gyb" (gz nnde bulunmama) anlamnda masdar veya gib (gz nnde olmayan) mnsnda isim ve sfat olur ki, bu da "adl" kelimesi gibi masdar diye isimlendirilmidir veya "meyyit" ve "meyt" kelimeleri gibi "gayyib" kelimesinin hafifletilmiidir. Buna gre dilimizdeki "kaybettim", "kayboldu" tabirleri gerektirler. Bazlarnn zannettii gibi "bunu kayp ettim" eklinde yazmaya lzum yoktur. "Gayb" ve "gib" ise balangta duyguyu anlamada veya ilk dncede hazr olmayan, dier deyile ilk nazarda anlalmayan demektir ki, bunun bir ksm delilden geen bir anlayla idrak olunabilir. Mesela evinizde otururken kapnz alnr, ses duyarsnz, bu ses sizin iin anlalm, hazr ve ahittir. Bundan anlarsnz ki, kapy alan vardr. O henz sizin iin ortada yoktur. Bakp grnceye kadar onu ahsyla bilemezsiniz, fakat kapy bir alan bulunduunu da zorunlu bir ekilde, anlayl olarak tasdik edersiniz. Bu, bir iman veya uurlu bir bilme olur. Sonra henz kapnz almayan ve eseri size yetimeyen daha nice gaibler bulunduunu da genel olarak tasdik edebilirsiniz. Fakat bunlarn bir ksm gerekten yok olabilirler. "Gayb" ile "gaib" arasnda fark vardr. "Gib" (ortada olmayan) sana grlmez, seni de grmez olandr. "Gayb" ise grlmez, fakat grr olandr. u halde iki trl gayb vardr: Bir ksm hibir delili bulunmayan gaiblerdir ki bunlar ancak "Allmu'l-uyb" (gayblar bilen) Allah bilir. "Gaybn anahtarlar onun katndadr, onlar O'ndan bakas bilemez" (En'am: 6/59) yetindeki gaybden maksat bunlardr, deniliyor ki; sras gelince aklanacaktr. Dier ksm da delili bulunan giblerdir ki "onlar gaybe inanrlar." (Bakara: 2/3) yetindeki gaybden kastedilen de bu ksmdr. kelimesinin elif lm ahd iindir. Yani Allah'tan hakkyla korkanlarn inandklar, tandklar gayb, delili bulunan hak gaybdr ki, bu da Hak Tel ve sfat, ahiret ve halleri, melekler, peygamberlerin nbvveti, kitaplar indirme... gibi imn ait temel unsurlardr. Ve bu iman, bazlarnda tahmin ve kef bir geile, bazlarnda da fikr ve delilli bir intikal ile oluur. Sonra "gaybe iman" ile "gyaben iman" arasnda kk bir anlay fark vardr. Zira birincisinde gaybn kendisine inanlan ey olduu aklanm, ikincide ise inanlan ey hazfedilmitir (gizli tutulmutur). Bunun iin baz tefsir bilginleri arada byk bir fark gzetmi ve: "Sizin gerek arkanzdan ve gerekse huzurunuzda iman ederler" diye aklama yapm; yani inanlan eyin gayb olduuna satamayp, mnafklardan saknma olduunu gstermilerdir. Fakat aka anlalan gyabn da inanlana ait olmasdr. u halde gayba iman ile, gyaben iman arasnda mn bakmndan fark yoktur. Ve her iki deerlendirme ile imann kymet ve faydas, gayb ile ilgisi veya gayba ait oluu bakmndan dikkati ekmektedir. nk korunmak ona baldr. Peygamber'i grp iman eden sahablerin de en byk meziyetleri onu, gayba ait verdii haberlerde

tasdik edilerindedir. Ve burada Peygamber'i grmeden tasdik edenlerin de ldne iaret vardr. Nitekim bn Mes'ud hazretleri "Kendisinden baka ilah olmayan (Allah)a yemin ederim ki, hibir kimse, gayba imandan daha faziletli bir eye inanmamtr."23 buyurmu ve bu ayeti okumutur. Dier bir aklama ile de burada gayb, gz kart olan kalp ve kalbin srrdr ki, kalbin ve kalbin srrnn kaynann "grmek" olduunu bilmek; hakk ve peygamberliin delillerini gzden daha ok kalp ile grp, irkten, maddeciliin pisliinden kurtaran bir imn ermek mnsn ifade eder ki, bunda derin bir iman yoluna iaret vardr. Yani kalbi bilen, Allah' bilir. 24 Seyyid Kutub diyor ki: Buna gre takva sahiplerinin ruhlar ile bu ruhlarn ve btn varlk aleminin kayna olan yce g arasnda varolan sk ilikiye duygusal engeller mani olamaz. Yine bu takva sahiplerinin ruhlar ile dier fizik tesi gerekler, gler, enerjiler, yaratklar ve varlklar arasna duyu organlar engel olarak giremez. Grnmeyene inanmak; insann, sadece duyu organlarnn alglama kapasitesi ile yetinen hayvanlk dzeyini aarak insanlk mertebesine ykselmesini salayan ilk eiktir. O insan ki, varlk aleminin, duyu organlar ile ya da duyu organlarnn uzants olarak grev yapan aygtlar alemi ile alglayabildii kk ve snrl kesimden ok daha geni apl olduunun bilincindedir. Bu bilin, insann tm varlk aleminin mahiyetini, kendi z varlnn mahiyetini, bu varlk aleminin yapsnda bulunan glerin mahiyetini, fizik ve fiziktesi varlk aleminde bulunan g ve pln ile ilgili alglarnn salkl olmasn derinliine etkileyen bir dnce aamasdr. Ayn zamanda yeryznde hayatn da derinliine etkilemektedir. nk sadece duyu organlarnn alglayabildii dar bir alanda yaayan biriyle, sezgisi ve basireti sayesinde kavrad byk bir evrende yaayan insan bir deildir. Zira basiretini kullanan bu insan, bu byk alemin kvrmlarnda ve derinliklerinde barndrd yanklar ve gizli mesajlar alglar. Yine bu insan ksack mr ve ksr uurunun yardmyla alglad dnyann geni alem iinde bir hi olduunu, asl evrenin ise hem zaman hem mekan bakmndan ok daha geni olduunu anlar. Asl alemin gzleriyle, duyu organlaryla alglad fizik alem deil, gizli srlarla, dolu fizik-tesi alem olduuna inanr. Sadece fiziki alemle yetinen biri ile bir olur mu byle bir insan. Zaten gzlerin alglayamad ve akllarn kavrayamad ilh zat gerei ite bu fizik-tesi alemden kaynaklanr, varl onun varlna dayanr. Bylesine yksek bir bilincin olumas halinde snrl alanl dnce yetenei danklktan, paralanmaktan, yaratl amac dndaki ilerle uramaktan, kavrama gcne sahip olmad ilemlerle oyalanmaktan, faydasz yerlerde bou bouna harcanmaktan korunmu olur. Sebebine gelince, insana balanan dnme yetenei ona yeryzndeki halifelik fonksiyonunu yerine getirmesi iin balanmtr. Bu demektir ki, insan dnme yeteneini kullanarak iinde yaad hayatn sorunlarn zmekle ykmldr. O, bu hayatn problemlerini ve imknlarn enine-boyuna inceler, alr, retir, bu hayat daha gelimi ve daha gzel hale getirir. u artla ki szkonusu dnce gc, varlk aleminin btn ve bu varlk btnnn yaratcs ile dorudan ilikili olan ruh gc ile dayanma halinde olmal ve akllarn kavrayamayaca gayb alemindeki mehule, bilinmeze pay brakmaldr. Bunun yerine gc yeryz ve zerindeki pratik hayatn boyutlar ile snrl olan aklla, stelik ilham verici ve ufuk ac ruhla dayanma halinde olmakszn ve akllarn almayaca gayb alemine pay tanmakszn fizik-tesi alemi kavrama giriimine gelince byle bir giriim her eyden nce baarsz kalmaya mahkmdur. Ayrca yanlgya dayal bo bir giriimdir. Baarszla mahkumdur; nk bu alan, yani fizik-tesi alemi gzlemek zere yaratlmam olan bir arac kullanyor. Bo bir giriimdir; nk byle bir alan kavramak zere yaratlmam olan akl enerjisini bo yere harcyor. nsan akl, ncelikle tartmasz (bedihi) kural olan, "snrlnn snrsz kavrayamayaca" ilkesini kabul edince z mantna duyaca saygnn sonucu olarak kabul etmek zorunda kalr ki; snrsz, yani mutlak gerei kavramas imknszdr ve onun bilinmezi (mehul) idrak edememesi, bu bilinmezin, gaybn gizli alemindeki varl ile elimez. Bu durumda gayb alemini kavrama fonksiyonunun akln dnda bir baka yetenee havale edilmesi gerekir ve bu konudaki bilginin, a-gizliyi, grneni-grnmeyeni bilgisinin kapsam iinde bulunduran ve her eyden haberdar olan yce Allah'dan alnmas kanlmazdr. Akln mantna sayg gsterilmesi anlamna gelen bu tutum, mminler tarafndan tam anlam ile benimsenmitir. Bu tutum, ayn zamanda takva sahiplerinin ilk niteliidir. Grnmeyene (gaybe) inanmak, insann hayvanlar alemi dzeyinin stne ykselmesi konusunda yol ayrm oluturur. Fakat gnmzn materyalistleri, btn zamanlarn materyalistleri gibi insan, duyu organlarnn algladklar dnda hibir varln onaylanmad hayvanlk dzeyine indirmek istiyor ve bu kavrama krlne "ilericilik" adn veriyorlar. Oysa bu yaklam, yce Allah'n, mminleri iine dmekten koruduu bir tersine giditir. Allah, mminleri bu tersine giditen koruyarak "grnmeyene inanmak" sfatn onlarn ayrc niteliklerinden biri yapmtr. Saysz nimetlerine karlk Allah'a hamdolsun. Ve yine tersine gidenler ile baaa dnenlere yazklar olsun! 25 Mevdudi diyor ki: Kur'an'la hidayete ulaabilmenin ikinci art ise "gayb"e -duyularla alglanamayan ve insann deney ve gzlemlerine konu olamayan eylere- inanmaktr. Allah, melekler, vahiy, ldkten sonra dirilme, Cennet, Cehennem vs.nin tadlp koklanamayaca ve llp tartlamayaca bilinen bir gerektir; bu tr eyler
23 24

Alusi, Ruhul-Meani: 1/115. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/164-168 25 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/49-50.

fiziksel dnyadaki birok durumda olduu gibi, uzmanlara (peygamberlere) gvenilerek kabul edilmelidir. Bu nedenle, sadece, "gayb"e inanan bir kimse Hidayet'ten bir pay alabilir. Sadece duyularla alglanabilen eylere inanan kimseye gelince, o bu Kitap'tan hidayet alamaz. 26 Namaz kame Etmek: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/459-460. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/409. "Ve namaz klarlar." Yani belli olan namaz dosdoru klarlar ve devam ettirirler. Kur'n'da namaz hakknda "ysallne", veya "sall" fiillerinden ok "Veyukimunes-salate, ekimus-salate, hafizu ales-salavati" buyurulmas dikkate deer bir husustur. Elbette, "namaz ikame ederler" demekte, "namaz klarlar" demekten fazla bir anlam vardr ki bu, en az "doru drst" yani "namazn artlarna uymak, Allah'a boyun emek ve tevazu gstermek suretiyle gzelce klmak ve hatta kldrmak mnlarn ifade eder. Ve bunun iin namazda ta'dil-i erkan (namaz erkanna uyarak klmak) vacip olduu gibi, zellikle namaz iin iyilii emretmek ve ktlkten sakndrmak, namazn gereklerini tamamlamak iin gayret sarfetmek de dinin lzumlu grd hususlardandr. Ana-babann ocuklarna namaz terbiyesi; din kardelerin birbirlerine tavsiye ve hatrlatmas; amirlerin engelleri ortadan kaldrma ve imkanlar tamamlama suretiyle beendirmesi ve tevik etmesi; Cum'a namazna ve cemaatle namaz klmaya dikkat ve devam etmesi de bu cmledendir. (kame), "kyam" veya "kvam"dan "if'l" lsnde olarak lgatta kaldrp dikmek veya dzeltip dorultmak veya kymetlendirmek ve devam ettirmek veya dikkat ederek yapma anlamlarna geldiinden, namazla ilgisinde bu mnlarn birinden veya ortak noktalarndan bel bir istiare yaplm ve bunun iin bir kelimelik "Yusallune: namaz klarlar" yerine, iki kelimelik "Yukimunes-salate: namaz ikame ederler" seilmitir. lk nce "dikmek" veya "dorultmak" mnlarn dnelim: Bu bize "Namaz dinin direidir."27 hadis-i erifini hatrlatr. Bu hadiste din, yksek bir binaya benzetiliyor ve namaz ayn o binann direi gsteriliyor ki, iman da o binann temelidir. Buna "istiare-i mekniye" ve "istiare bi'l-kinaye" (kinaye ile istiare) denilir. Bu yette de namaz cemaat ile kaldrlabilecek byk bir diree benzetiliyor ve onun gzelce dikilmesi veya dorultulmas suretiyle o yksek binay dinin ina, koruma ve devam ettirilmesinin gerei anlatlyor. Bir de bu binann ilerde aklanacak esaslar, dier ksmlar, ssleme ve gzelliklerinin bulunduuna iaret buyruluyor. Bundan dolay "namaz klarlar" demekle, "namaz ikame ederler" demek arasnda ne byk fark vardr. Hakikatte din gayet byk ve kudsi bir binadr. Ve bu binann kerestesi, malzemeleri, ekli ve plan (yani eriat) bizzat Allah'n yapt ve koyduu btndr. Ona uygun olarak inas, kurulup meydana gelmesi ve iinde saadetle yaanmas da insanlara aittir. Temsilen (benzetme yoluyla) diyebiliriz ki, bu binann mimar Allah, ba kalfas Peygamber, amelesi mmettir. Bu binann temeli kalplerin derinliklerinde atlacak ve azlardan taacak, direi tek bana namazlarla hazrlanacak, dzlenecek ve cemaat ile grnme meydanna dikilecek, sonra zerine dier ksmlar ina edilecektir. Fakat uras unu tulmayacaktr ki, bu bina cansz deil canldr. Bu, gemiler tarafndan bir kerre yaplm olmakla sonradan gelenler, yalnz bunun iinde oturup kalacak deillerdir. O, bir canl bnye gibi her gn yaplp iletilecek, her gn byme ve inkiafna hizmet edilecektir. Bu bina ve direk benzetmesi bize slm'n sosyal durumunu ve bu konumda namazn kymet ve yerinin nemini anlatyor. Hakikaten cemaatle namaz slm toplumunun direidir ve btn slm tekilatn binasdr. Ve cemaatle namaz klmak ve kldrmak, o direi dikmektir. Tek bana klnan namazlar da bu direin hazrlanmas ve dzlenmesidir. Dosdoru, ii-d temiz ve muntazam olarak namaz klmak, imann byyerek btn vcuttan fkrmas ve hayatn gidiatna muntazam ve doru bir ak vermesidir. Bununla i ve d, mmkn olduu kadar, temizlenir; kalp ve beden mmarese (alma) ile kuvvetlendirilir. Herhangi bir kimsenin namazsz bulunduu haliyle namazna devam ettii halini karlatrrsanz, namazl bulunduu zamandaki ahlkn, herhalde ykselmi bulursunuz. "Muhakkak ki namaz kt ve iren eylerden vazgeirir." (Ankebt: 29/45) yeti, bu gerei anlatr. Bu karlatrmadaki yanllklar, ayr ayr ahslar mukayese etmekten doar. Baz hususta ahlkl farz edilen namazsz, namazna devam ettii zaman hi phesiz ahlk ve maneviyata daha ykselir. Namazn klan kimsenin hayatta en az drt kazanc vardr: Birincisi temizlik; ikincisi kalp kuvveti; ncs vakitlerin intizam; drdncs toplumsal dzelme. Bu faydalar, devam artyla, en resm bir namazda bile vardr. Namazn byk faydalarn hesap etmek mmkn deildir. Fakat en ufak ahlk faydas bilfiil byklenmeyi krmak, kardelie hazrlanmak, Allah rzas iin i yapmaya almaktr. Bunun iin namazda giyinebilecei en gzel ve en temiz elbisesini giymek ve kendine gurur vermesi dnlen bu hal iinde rtlecek nice ayplarn bulunduunu dnp, yzn yani alnn ve burnunu yerlere koyarak, kalbinde iman ettii Allah huzurunda o kibir ve gururu krarak defalarca secdeye kapanmak en mhim bir esastr. "Her cami(ye gidiiniz) de gzel elbisenizi aln." (A'rf, 7/31). Namazda zellikle secdenin kibre olan bu mhim tesiri dolaysyledir ki, kibirliler en ok namazn secdesine itiraz ederler. O ssl elbiseler iinde alnlarn Allah rzas iin yere koyma zorunluluu onlarn kibir damarlarna, sinirlerine pek fena dokunur. "phesiz bu, (Allah'a) sayg gsterenlerden bakasna ar gelir."
26 27

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/44. Mnavi, Feyzl-Kadir: 4/248.

(Bakara, 2/45). Dnmezler ki o ssler, o alnlar hep Allah'n vergisidirler. Ve zaman gelince o yal alnlar toza, topraa karacaktr. Hem o topraklar, o yerler o kadar hakaret edilmeye, devaml olarak inenmeye layk deildir. Zaman olur ki onlar iin kanlar dklr. Beer hayat oradan fkrr ve onu fkrtan Allah Tel'dr. O sslere, o bedenlere emek vermi birtakm Allah'n kullarnn da haklar gemitir. u halde o topraklara, o yerlere, toprak ve yer olduklar iin deil, yaratcs olan Allah Tel'nn byklk ve ululuu adna hakkyla secdeye kapanp, kibirden ve bencillikten syrlmak ve insanlar ile kardee geinmek iin onlarn topluluklarna karmann pek kuds bir grev olduunu unutmamak gerekir. Namaz o kibir ve gururu krarken, ayn zamanda insann ruh hrriyetine yle bir ykselme verir ki bu ykselme en grkemli krallarn huzurundaki sayg duruundan ok yksektir. Bunun iin namaz m'minin bir mi'racdr. Yani onu beer olmann sertliinden, tek olan Allah'a ait ara kartan bir merdivendir. Namazda btn bir beer hayatnn ekli ve dereceleri drlmtr. Allah'n huzurunda bulunmak, hazrlanmak, dnmek, istemek, defalarca kalkmak, bklmek, dmek, rahat edip oturmak nihayet selam ve selametle iini bitirmek, insan, btn hayatn kademelerinden geirterek, varln srlarn, dnya ve ahireti dndrerek Cenab- Allah'a kavuturur ve byk bir iman ve sevap ile yine leme dndrr. Yine bir hadiste akland zere "Namaz, slm ile kfrn ayrcsdr". Biz burada namazn dnyaya ve ahirete ait, madd ve manevi, btn faziletlerini ve faydalarn sayacak deiliz. nk o sonsuzdur, saylmas mmkn deildir. Bunun btn toplam din dilinde "byk sevap" adyle anlr. Fakat burada namazn, imandan sonra nasl bir ahlk ve sosyal prensip olduunu ve onun zerine ne kadar byk bir sosyal bina kurulacan ksaca ifade etmek istedik. O byk binann direi ite ncelikle ferd namazlarla hazrlanr, dzene sokulur ve cemaatle dikilir. Ondan sonra da geri kalan yaplr. te "namaz ikame etme" tabiri bu mhim mny ok ak bir ekilde ifade ediyor ve hidayete aday mttakileri "Yusallun : namaz klarlar" diye deil, "Yukimunes-salat : namaz ikame ederler" diye tarif, vasf ve medh ediyor. Bunlardan anlalr ki, bunun melinde "namaz klarlar" tabiriyle yetinmek doru deildir. Burada "Es-Salat" kelimesinin "elif-lm" ahd iindir ki durumu ve snr bilinen "slm namaz" demektir. Ve bu durum yani namazn nasl klnaca, artlar ve rknleri (namazn iindeki farzlar), snnet ve edepleri, mekruhlar ve namaz bozan eyler ile sfat ve durumu "Namaz klarken beni grdnz gibi namaz klnz."28 hadis-i erifi gereince, Peygamber'den grlen fiil, szl ve takrr olarak alnan sfat ve niteliktir ki, bu nitelik ve durum ta balangtan beri mslmanlar arasnda amel ile kesin bir ekilde bilinir ve din kitaplarnda yazlmtr. Ve "ysallne" buyurulmayp da "ahid lm" ile "ykmne's-salte" buyurulmasnda bu mn da aktr. Yani "ykmne's-salte", "dosdoru namaz klarlar" demek deil; "namaz, dosdoru klarlar" demek olduundan gaflet edilmemelidir. "Salt" kelimesinin Arap dilinde iki kayna vardr. Birisi genel olarak dua mnsdr ki, "Peygamber'e salt ve selm" dediimiz zaman zellikle bunu anlarz. Dieri (salv) maddesinden gelen "sall" fiilinin masdardr ki, iki uyluu hareket ettirmek demektir. Araplar bu mnca "sall" dedikleri zaman "iki uyluunu hareket ettirdi" mnsn anlarlar. Ayn ekilde "at (veya ksrak) kuyruuyla iki uyluunu saa sola arpt" denilir. Salveyn uyluklarn bandaki iki tmsek kemiktir. "Sall"nn bu hareket ettirme mns "Kefferal-Yahudiyyu" tabirine benzer. Yahudiler birbirine selam ve sayg srasnda ban eer ve kn oynatp kasna doru bir yan bkerlermi ve bu ekildeki selama Arapa'da "iki uyluu hareket ettirme" mnsna "tekfr" denirmi. Buna gre "keffera'l-yahdiyy", "Yahudi uyluklarn oynatp bkerek reverans yapt." demek olur. "Kfire" kdaki kaba ve tknaz iki etin ismidir ve "kfire-teyn" tesniye (ikileme)dir. Bu ekilde "iki uyluu hareket ettirme" mnsna "sall" da rk (namazda eilme) ve secdelerde yapld gibi, bizim "belini emek" dediimiz "iki uyluu hareket ettirme" mnsna kullanlrm. Demek ki Araplar, hem yahudilerin yapt reveransl ba k selamlarn tanrlarm, hem de yerlere eilerek "kandilli temenn" usllerini. te lgat bakmndan (biri kalp ve dil ii olan dua, dieri de bir beden hareket ii olan belli fiil) iki anlama gelen "salat" kelimesi, dinde Peygamberimizden grlegeldii zere kalbe, dile ve bedene ait fiiller ve zel esaslardan olumu gayet intizaml, kmil (eksiksiz) bir ibadetin ismi olmutur ki, necset (pislikler)ten temizlenme, hades (manevi pislikler)den temmizlenme, setr-i avret (avret yerlerinin rtlmesi), vakit, niyyet, kbleye dnmek adyle alts dndan balayan art; iftitah (balang) tekbiri, kyam (ayakta durmak), kraet (Kur'n okumak), rk (eilmek), scd (secdeler), teehhd miktar (ehadet kelimesi getirecek kadar bir zaman) kde-i ahre (son oturu) adyle iinde yaplan alt esas olmak zere en az on iki farz; Ftiha, zamm- sre (Ftiha'ya eklenen sre), tdil-i erkn (namazn esaslarna hakkyle uyma), kde-i l (ilk oturu) ve dierleri gibi bir takm vacipleri; bunlardan baka birok snnetleri, mstehaplar, edepleri, mekruhlar ve mfsidt (namaz bozan eyler) vardr. Sonra be vakit ve Cuma gibi farz, vitir ve bayram gibi vacip ve dier mekket snnet ve gayr-i mekket snnet, nafileler olmak zere eitleri ve ksmlar vardr ki, aklamas fkh kitaplarna aittir. Cemaatle klmak da Cuma'da farz, dierlerinde vacip veya mekked snnettir. Ve burada "salt"dan asl maksat, farz olanlardr. "Salt" kelimesinin "lm" harfi ince de okunur, kaln da. Kaln okunmak itibariyle "vav"la yazlr, Ver kretinde de kaln okunur. 29

28 29

Buhari, Ezan: 18; Edeb: 27; Darimi, Salat: 42; Ahmed b. Hanbel, Msned: 5/53. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/175-179.

Yani o takva sahipleri, ibadeti tek olan Allah'a yneltirler ve bylece kullara ya da nesnelere tapma dzeyinin zerine ykselirler. Baka bir deyimle hibir snrla snrl olmayan o yce varla ynelirler, balarn kullarn nnde deil, Allah'n nnde eerler. Gerek anlamda Allah'a secde eden ve gece-gndz Allah'a bal olan kalp, varl gerekli olan (vacib-ul vcud) Allah'a sebep yolu ile bal olduunun bilincinde olur, yeryzne baml olmaktan, yeryz ihtiyalar iinde kendini kaybetmekten daha yce bir hayat gayesi benimser, yaratanla dorudan ilikide olduu iin dier yaratklar karsnda kendini daha gl hisseder. Btn bunlar insan vicdan iin g kayna olduu kadar takva ve ktlklerden kanmann da kaynadr. Ayn zamanda kiilii eiterek onun dncelerine, bilincine ve davranlarna "ilh"lik nitelii kazandran son derece nemli bir faktrdr. 30 Kur'an'dan faydalanabilmenin nc art, kiinin Kur'an retilerini hemen pratie uygulamaya hazr olmasdr. Namaz Kur'an'n emrettii ilk ve en nemli grevlerden biri olduu iin, imandaki samimiyetin ls ve pratik bir delilidir. Bu nedenle, bir kimse slm' kabul ettikten sonra ezan duyduunda cemaate katlp, namaz klmaldr. nk ehadetin samimi olup olmadn bu belirler. Eer ezana kulak asmaz ve cemaata katlmazsa, bu onun imannda samimi olmadnn bir gstergesidir. "kmet's-Salat" (Namaz dosdoru klmak) teriminin ok geni anlaml olduuna da dikkat edilmelidir. Bu, namazn cemaatle klnmas gerektiine ve namaz iin her yerde srekli dzenlemeler yaplmas gerektiine iaret eder. Aksi takdirde bir yerin sakinlerinin hepsi tek tek namazlarn klsalar bile, namaz ikme edilmi olmayacaktr. 31 Namaz in Kamet Getirmek: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/410. Namaz Klarken Kameti Duyan: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/410-411. mama Yetiemeyip Sonradan Klnan Rekatlar Ed mdr Kaza mdr? Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/411-412. Kamet Getirildii Takdirde Nafile Klnmaz: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/413. Sabah Snnetini Klmadan Kameti Duyan: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/413-414. Salatn Anlam: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/460-461. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/414-416. Kelime ve Terim Olarak Salat (Namaz): Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/416-417. Bu Buyruktaki Namazdan Kast: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/417. Namazn Fazileti: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/417. Namazn art ve Farzlar:
30 31

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/50. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/44-45.

Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/417-420. Rku ve Scudda Tesbih: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/420. Birinci Oturu ve Teehhd: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/420-421. Son Oturu: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/421-423. Selamn Hkm: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/423. ftitah Tekbirinin Hkm: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/423-424. ftitah Tekbirinin Szleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/424-425. Namazda Niyyet: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/425-426. Rzk: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/461-463. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/426-427. O mttak (Allah'tan hakkyle korkan)ler sadece iman ile ve yalnz namaz dosdoru klmak gibi bedene ait ibadetlerle de kalmaz, ml (malla ilgili) ibadetlerde de bulunurlar. Kendilerine nasip ve ksmet ettiimiz rzktan, madd ve hatta manev eylerden az ok har ve infak eder, Allah yolunda harcamada da bulunurlar. "Mimma" idm ile "Min ma" dr, "m" kelimesinin Trkemizde en gzel karl "nesne"dir. Fakat biz bu kelimeyi kaybetmek zere bulunduumuzdan "ey" diyoruz. Geri "m" genelde veya ounlukla "ey" mnsna da kullanlabilirse de, asl mns "aklsz olan ey" veya eylerdir. Yani nesnelerdir. Akllya "men" denilir. Ve bunun iin eskiden "m" nesne, "men" kimesne (kimse) diye ayrt edilirdi. "Rzk", aslnda Arapa'da "haz" ve "nasip" anlamnda isim olup, nasip etmek, rzklandrmak mnsnda masdar dahi olur ki "Razakna" onun fiilidir. Ve bu karine ile "m" isim olan rzktan ibaret olur. Ehl-i Snnet'e gre er' mns da lgat mnsnn ayndr ki, "Cenab- Allah'n canlya zevk ve faydalanma nasip ettii ey" diye tarif edilir. u halde mlk olsun olmasn, yenilen, iilen ve dier ekillerde kullanlmasndan faydalanlan mallara uygun olduu gibi evlad, ei, gayret ve ii, ilim ve bilgileri dahi iine alr. Fakat hepsinde istifade edilmi olmak arttr. Bu faydalanma, dnyaya ve ahirete ait faydalanmadan daha geneldir. Buna gre din ve dnyev bilfiil faydalanlamayan mal, mlk, evlat ve aile, ilim ve bilgi rzk deildirler. Bu ekilde birey, eitli faydalanma ekillerine gre farkl kimselerin rzk olabilir. Fakat malndan, gcnden, ilminden faydalanmayanlar rzklanm deildirler. 32 nfak: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/427-428. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/464. nfaktan Kast:
32

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/179-180.

Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/428-429. "nfak", maln elden karlmas, har ve sarfedilmesi demektir. Din bakmdan farz, vacip, mendub ksmlar vardr. Bu "infak" karinesiyle ya "rzk" mala tahsis edilmek veya "infak" mecaz yoluyla maldan bakasna da genelletirmek gerekecektir. Ak olan birincisidir, fakat ikincisi de muhtemeldir. u halde yetin bu ksm, ilk bakta zekat ve dier sadakalar balar, yardmlar ve vakf gibi, fakirlere, dier eitli hayrlara, aileye yardm gibi btn mal ile yaplan ibadetleri iine alr ki, ilerde "Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarn soruyorlar. De ki: 'Verdiiniz hayr, ana-baba, yaknlar, kszler, yoksullar ve yolda kalmlar iindir. Yaptnz hayr, muhakkak, Allah bilir." (Bakara, 2/215) gibi yetlerle aklanacaktr. kincisi ilim retme ve dierleri gibi manev eyleri de iermektedir. Bununla beraber bunlarn hepsinin banda, slm'n binasndan biri olan zekat vardr. Ve bunun iin birok tefsirciler burada ilk nce ve bizzat kastedilen eyin zekat olduunu aklamlardr. Fakat kurtuluun kendisine tahsis edilmesi bakmndan, namazda olduu gibi burada da farz olan infak kastedilmek gerekirse de, infakn farz oluu yalnz zekata tahsis edilmediinden muhakkkn-i mfessirn (aratrmac tefsirciler) bunu genelletirme taraflsdrlar. Ancak bu ortamda zekatn birinci mevkii igal ettii de unutulmamaldr. nk slm binasnn ikincisi de zekattr. Bir hadis-i erifte de grld zere "Zekat slm'n kprsdr."33 slm'n bir kprs, bir geididir. Dinin, iman ile temeli atlp, namaz ile direi dikildikten sonra, geilecek mhim bir geidi vardr ki, zekat ite o geidi geirecek bir kpr olmak zere kurulacaktr. nk dnya ve ahirette korunmak iin yaplacak olan grkemli slm binasnn, dnyadaki "dru'l-slm" (slm yurdu), ahiretteki "dru's-selam" (esenlik yurdu)n yapm iin birtakm mal masraflar vardr ki, bunlar mal ibadetler ile yaplacaktr ve bunun en zarurisini de zekat tekil eder. Zira "Ancak sana ibadet ederiz ve ancak senden yardm dileriz." (Ftiha: 1/5) diye bir tevhid slubu iinde sadece Allah'a kulluk etmek ve karde topluluk ile namaz klabilmek iin saflar dorultmak ve o saflarda bir eitlik duygusu ile devaml bir ekilde bulunmak gereklidir. Bu ise, o toplum iinde gnlk azkla yetinme durumunda olan kimselerin kalmamas ile mmkn olur. Bir a ile bir tokun bir safta kurunla kenetlenmi binalar gibi bir sevgi ve kardelik duygusuyla birbirine kalben perinlenmesi kabil deildir. u halde cemaatin hakiki bir ibadet birlii iinde olmas, gerekten fakir ve kimsesiz olanlarn gzetilmesi ve alabileceklerin altrlmas iin ilk nce zekat ve ftr sadakalar ile, zenginlerle fakirler arasndaki uurumu kapatarak bir sevgi bann kurulmas, hem de hepsinin mevlas (efendisi) Allah Tel olduunu bildiren bir duygu ve iman ile kurulmas byk bir grevdir. Bu grevin, bu niyetle yaplmasnda mslman artk yalnzlnda beer bayalktan silkinecek, Allah Tel'nn bir halifesi (yani bir vekili) olmak rtbesini kazanacak ve elindeki maln Allah'n mal olduunu ve kendisinin onu, muhta olan Allah'n kullarna ulatrmaya grevli bulunduunu anlayarak: "Al kardeim, bu benim deil, senin hakkndr, bende bir emanettir, ben sana Allah Tel'nn gnderdii u kn, postalanm koliyi teslim etmeye grevlendirilmi bir datcym." diyerek, ayn ekilde alak gnlll ile fakirin, sabrl fakirin hakkn vererek kalbini okayacak ve bununla o topluluun mmkn olduu kadar aklarn kapatacaktr. te Kitap ve Snnet'in aratrlmasna gre fkh usl ve fkha ait kitaplarmzn zekat gr zet olarak budur. Bu ekilde zekat, mslman, beer dklklerden ilah vekillie geiren bir kprdr. Namaz, hayat kademelerinden ilah huzura karan bir mi'rac olduu gibi, zekat da o mi'racda alnan bir ilah grevin kprsdr. Ve her mslman, bu kpry yapp gemeye, yani zekat vermek iin hell mal kazanp zekat verecek dereceye kmaya alacak ve henz verecek halde deilse, en az onun yksekliine iman ile dolu olacaktr. Yani mslmann gz, zekat almaya deil, vermeye dnk bulunacak ve ancak aresiz kald zaman zekat ve sadaka alabilecek ve tersi durumda aldnn haram olduunu unutmayacaktr. Bu ekilde kurulan slm toplumunun namaznda ne byk bir birlik kuvveti bulunaca ve bunlarn o grkemli slm binasn tamamlamak ve bitirmek iin nasl bir ak ve evkle almaya atlacaklar dnlrse, slm dininin esasndaki ykseklik ve bu yetlerle o mttaklere verilen me deerinin nemi derhal anlalr ki, ilerde aklanacak olan orucun da bu noktay her kalbe hissettirmek iin mhim bir terbiye zellii bulunduu aktr. Grlyor ki bu yette slm binasndan, imandan sonra iki amel zikredilmitir ve dinde bunlar dierlerinden nce farz klnmtr: Namaz, zekat. nk bunlar, btn ibadetlerin asldrlar ve burada bilhassa anlmalar zelliklerinden dolay deil, dierlerinin eitliliine iareti de iine alc olduklarndan dolaydr. Zira btn ibadetler iki eide ayrlmtr. Biri bedene ait ibadetler, dieri de mala ait ibadetlerdir. Hac gibi hem beden ve hem de mal olan nc bir ksm dahi bu iki deerin birlemesidir. u halde namaz, btn beden ibadetlerin asl temsilcisi; zekat da btn mal ibadetlerin asl temsilcisidir. Ve bunlar imann ilk meyyidesi (yaptrm) ve amel ile ilk gelimesidirler. Buna gre bu yet-i kerimede btn iman prensipleri gaybde; btn amellerin esaslar da namaz ve infak (Allah yolunda harcama)da zetlenerek, slam dininin ilm, amel, esaslar ve dallar ksaca anlatlmtr ki, bunlar Ftiha sresinde "Ancak sana ibadet ederiz ve ancak senden yardm dileriz." (Ftiha: 1/5) antlamasyla doru yol ve en son "hamd" balnda toplanm idi.34 Onlar her eyden nce ellerinde bulunan mallarn kendileri tarafndan kazanlm eyler olmadn, aksine bunlarn Allah tarafndan kendilerine balandn kabul ederler. Allah'n balam olduu rzk nimetini tanmaktan ve bilmekten, dknlere iyilik etmenin, ayn yaratcnn aile fertleri demek olan tm insanlar
33 34

Keful-Hafa: 439 (1416). Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/180-182.

arasnda dayanma duygusu, btn insanlar insanlk ba ile birbirine kaynam kardeler saymann bilinci doar. Btn bu duygularn deeri insan nefsini cimrilik illetinden arndrarak ona iyilik yapma arzusu alamasnda grlr. Bu duygular sayesinde hayat, acmasz bir kym alan deil, bir yardmlama ve ibirlii pltformu olur. Yine bu duygular sayesinde gszler, zavalllar ve eli darda olanlar gvenlie kavuurlar; trnaklar, peneler ve az dileri arasnda deil de; kalbler, yzler ve vicdanlar arasnda yaadklar bilincine varrlar. "Yardm etmek (infak)" zekt ve sadaka ile birlikte dier iyilik yapma trlerini de ieren bir kavramdr. Yardm etmek, zekt verme ykmllnden daha nce yasallam bir eriat ilkesidir. nk "infak" kavram zekat da iine alan ve yardmlamada snr koymayan daha geni bir kavramdr. Nitekim Fatma binti Kays'n bildirdiine gre Peygamber efendimiz yle buyuruyor: "Malda zektn dnda daha baka haklar vardr." (Tirmizi) Zektn farz oluundan daha nce sylenmi olan bu hadisin temel amac, yardm etme ilkesinin geni kapsamlln vurgulamaktr.35 Kur'an'dan faydalanabilmenin drdnc art, kiinin, Allah'n ve insanlarn hakkn vermek zere Kitap'taki talimatlara uygun olarak parasn bakalaryla paylamaya hazr olmasdr. Bu ok nemli bir arttr. nk bir cimrinin veya paray her eyden ok seven bir servet dknnn, slm urunda mal fedakrlklar yapmas beklenemez. 36 Ayetin ve kendilerini rzklandrdmz eylerden de infak ederler. Ksmnn Tefsiri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/464. 4) KTAPLARA VE AHRETE MAN (4) 4) Onlar ki sana indirilene ve senden nce indirilenlere iman ederler, onlar ahirete de kesin olarak inanrlar. Ey Muhammed! Takva sahibi mminler, sana indirilen Kurann hkmnn kyamete kadar geerli olacana ve ancak ona balananlarn kurtulua ereceklerine ve senden nceki nebi ve rasullere indirilen Tevrat, Zebur, ncil gibi kitaplara, brahim ve Musann sahifelerinin Allah katndan gelen tahrif edilmemi hallerine inanrlar, onlar ahiret gnnde gerekleecek olan berzah, bas, har, hesap, mizan, srat, Cennet ve Cehenneme de eksiz phesiz bir ekilde kesin olarak iman eder ve o gn iin hazrlk yaparlar. Ahirete gerek manada iman eden kii, Cehennem azabndan kurtulmak ve Cennet mutluluunu elde etmek iin Allahn emrettii eyleri yapar, yasakladklarndan da kanr. Ayetin Onlar ki sana indirilene ve senden nce indirilenlere iman ederler Ksmnn Tefsiri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/465. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/429-430. Ayetteki man Kelimesinin Manas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/465. Kurann nzali: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/466. Ayetteki mann Hkm: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/466. lahi Kitaplara man: Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bundan sonra gaybda zetlenen imana ait esaslar vahiy ve nbvvet (peygamberlik) meselesi olmas bakmndan bir derece daha aklanarak buyuruluyor ki; ve o
35 36

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/50-51. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/45.

muttakler ki, hem sana vahiy ve inzal edilen37 ve edilmekte olan Kitap ve eriata, hem de senden nce vahiy ve inzal edilmi bulunan (yani Tevrat, ncil, Zebur, Suhuf gibi) kitaplara iman ederler ki, bu iman da Muhammed (s.a.v.)'nin peygamberliine ve btn gemi peygamberlerin peygamberliklerine iman ile mmkndr. nk habere iman, haber verene imn bal bulunduu gibi, onlara tm indirilenlerden birisi de peygamberlikleri davasdr. nceki yet, btn mslman mminler; bu yet de nce Ehl-i kitaptan olup da mslman olan mminler hakknda indi deniliyor. Bununla beraber byle olmas iki yetin birbirini tamamlayc ve aklayc olmasna engel deildir. Ve gemie iman, gemii hikayeden ibaret zannedilmemelidir. u halde btn inzal edilmi kitaplara ve gemi peygamberlere, esas itibariyle iman da, slm iman ve inancndan bir paradr ki "Allah'a inandk deyiniz..." (Bakara: 2/136) gibi yetlerde bu durum aklanacaktr. Bunun iin Mslmanlk btn semav dinlerin ahididir. Zira imana ait meselelerde nesih (iptal etme) yoktur, tamamlama vardr. Nesih, amele ait hkmler itibariyle cereyan eder. Bu ve benzeri Kur'n yetleri ve Peygamber'in snnetleri bize zellikle unu gsterir ki, Mslmanlk dini geneldir. Btn insanlar ieren ve vahye dayanan dinlerin hepsine hrmetkr bir dindir. Dier dinler ise tbi bulunduklar bayrak altnda, din ileri bakmndan, kendilerinden bakalarn yaatmazlar, vicdanlarnn snr dar ve ksadr. Bunlar, kendilerinden bakasna hayat hakk tanmamay dinin gerei bilirler. Tanrlarsa yalnz politik bir zorlama ile tanrlar. Yakn zamanlara kadar hristiyan devletlerin iinde kendilerinden baka bir millet yaatt grlmemi ve bu sebeple bunlar baka dinden olan kavimlere hakim olamamt. Son zamanlarda bu vicdan darlndaki politik hastal gren Avrupa devletleri Katoliklik ve Protestanlk kavgalarndan doan bir vicdan hrriyeti davasyla Fransz inklbndan sonra liberallik, laiklik ve insanlk kelimeleri altnda Hristiyanlk kelimesinden sapmaya doru yrm ve o zamandan beri dier milletler zerinde hkmet kurmaya yol bulabilmilerdir. Fakat bu kelimeler olumlu ve merhametli, genel bir hak vicdan kurulmasn deil, dinsizlie ve bencillie doru olumsuz bir gidii hedef aldndan, ilme ve sanayiye ait gelimelerini geree balayacak yerde, insanl haktan uzaklamaya, vicdanszla ve ihtiraslara srklemi ve sonucu da slmiyet'in gsterdii gerek ve olumlu hrriyet haklar ile insanla temin ettii ve yayd gerek evrensel hayattan uzaklamak ve hayatn zdraplarn artrmaktan ibaret olmutur. Bu bak asyla denilebilir ki, imdiki insanlar, Peygamberimizin gnderildii zamanda olduu gibi, slm'n nurunun genel bir gelimesini ve herkesin selameti iin, gerein btn insanlk zerinde kuvvetli bir egemenliini grmek derdiyle kvranp abalamaktadrlar. nsanln imdiki sapkl, beeriyetin doru zerinde egemen olmas fikrinde toplanyor. Bu ise, insanlar arasnda en kuvvetli grnenlerin "taplan bir yaratc" gibi kabul edilmesine sebep oluyor. Bu, tutkularn kuvvetlenmesiyle hukukun (haklarn) inenmesini, herkesin selamet ve emniyetinin bozulmasn douruyor. Halbuki insann saadeti gerekte insanln hakka egemen olmas davasnda deil, hakkn insanla egemenlii esasndadr. Ve slm'n eit yaamak iin "Ancak sana ibadet ederiz ve ancak senden yardm bekleriz." (Ftiha: 1/5) antlamasyla rettii "yaratl kanunu" da budur. u halde insanlk, ya hakka (doruya) stn gelmek davasyle ihtiras ve zdrap iinde birbirini yiyip gidecek veya Hak Tel'ya iman ile onun mutlak egemenliine uymak iin slm dinine ve Muhammed (s.a.v.)'in bildirilerine sarlacaktr. Hakk', insann emri altnda gren dar vicdanlarn kurtulua ereceklerini ve beeriyetin dairesi iin bir olumlu kutup olabileceklerini zannetmek ne byk hatadr! Byk vicdanlar, Hakk' bir bilir ve haktan gelenin hepsine, her birinin kendi derecesine gre kymet verir. te slam'n kalbi, bu byk iman ve vicdann sahibidir. O, herkese bu imaniyle gsn aar. Btn beer vicdann bu genilik ve anlayllkla hakka yaklatrmaya alr. Bunu kavrayamayan, bu ykseklie eremeyenleri de hakkn birlik ve kapsamna saldrmamak ve hakka az ok uymay kabul etmek artyle kendi din sahalarnda hr tutarak gsnde yaatr ve onlarn yaama haklarna hrmeti de yalnz grne has bir siyasetin deil, gerek dinin gerei bilir. 38 Mevdudi diyor ki: Kur'an'la hidayete ulaabilmenin beinci art, vahye inanmaktr. Allah'tan gelen vahyin hibirine inanmayan kimseler, Kitap'tan faydalanp doru yola ulaamazlar. Sadece Kur'an'a deil, deiik zamanlarda, deiik lkelerde Allah'n rasllerine nazil olan btn kitaplarn doruluuna inanlmaldr. Ayn ekilde, Allah'n yol gstermesi gerektiine inandklarn syleyen, fakat doru yolu bulmak iin vahye ve peygamberlere bavurmak yerine kendi teorilerini "lh Nur" olarak kabul eden kimseler de, Kur'an'n hidayetinden faydalanamazlar. Sadece kendi atalarna indirilen kitaplara inanp, dierlerini reddeden kimseler de hidayete ulaamazlar. Kur'an, sadece, doru yaama tarz iin vahyin zaruri olduuna ve bunun herkese tek tek deil, yalnz Allah'n rasllerine indirildiine, yani hidayetin sadece o rasllere indirilen kitaplardan alnabileceine inanan kimseleri doru yola ulatrabilir. O halde doru yola ulamak isteyenler, rk ve kavm n
37

Bir cismi yukardan aaya indirmek demek olan inzal, eri dilde manalarn ve Kuran hakknda sz ve manann, Allah tarafndan Rasulullaha vahiy edilmesi manasnda eri bir gerektir. Allahn ilim ve kudreti, her eyi kuatm ve her eyin balangc olduuna gre Arn zerinde mertebe bakmndan yksek ve ona nispetle peygamberin kalbi alt taraf olduundan vahye, inzal ve tenzil denmitir. Zaten marifet asndan bakld zaman her ferdin vcudu, kainat evresi iinde bir yer ve kalb onun merkezidir. D alemdeki bilgiler, o merkeze evreden ve gk ufkundan inerek gelir. alemdeki bilgiler de merkezden evreye ykselir. Peygamberle ilgili vahiy ise, peygamberin kendi vcudundan, kendi kalbinden kan fikirler, temenniler, dua ve mnacat ve hitaplar cinsinden olmayp, d alemden kalbine doru gelen, melekler alemine ait gl bir tesir olduu iin bunun hakknda inzal, tenzil, nzul tabiri zellikle bu gerei de hatrlatr. Peygambere gelen vahyin, ilhamlardan ve normal hadiselerden farkn sras geldike grrz. (Elmall Muhammed Hamdi Yazr) 38 Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/182-184.

yarglarnn esiri olmamal, Hakk' kabul etmeye hazr olmal ve onu nerede ve ne ekilde bulursa bulsunlar boyun emelidirler. 39 Seyyid Kutub diyor ki: "Bu sfat; semav inanlarn varisi, insanln balangcndan gnmze kadar gelen peygamberlerin misyonlarnn varisi, inan ve peygamberlik mirasnn koruyucusu, dnyann son gnne kadarki iman kervannn amaz yolcusu olan slm mmetine yaraan bir niteliktir... Bu sfatn deeri; insanln birlii, insanln dininin birlii, peygamberlerinin birlii ve Rabbinin birlii uurunu alamasnda grlr... Bu sfatn deeri; ruhu, dier dinlere ve bu dinlerin doru yolundan sapmayan ballarna kar besleyebilecei kr taassuptan arndrmasnda meydana kar.. Bu sfatn deeri; alar ve kuaklar boyunca insanln, yce Allah'n gzetimi altnda olduuna dair beslenen gven duygusunda belirir... Ayn dine ve ayn hidayet kaynana dayanan peygamberlerin ve peygamberlik misyonunun tarihin ak iinde ardarda sralanmas olgusunda beliren bu ilhi gzetimin deeri gnlerin ve devirlerin deimesine ramen tpk karanlklar ortasnda yol gsteren kutup yldz gibi deimezliini ve srekliliini srdren ilh rehberlik ile onur duyma duygusunda kendisini gsterir. 40 Ahiret Gnne man: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/431. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/467. Gerekten "Ahirete ait kuvvetli bilgi sahibi olacak olanlar da ancak bunlardr, bu genie imana sahip olanlardr." Mesela "Hazreti Musa peygamberdi ama, sa deildi; Tevrat, Allah'n kitabdr, ncil deildir; yahut Musa ve sa (a.s.) peygamber idiler, ama -h- Muhammed (s.a.v.) deildir; olsa bile bizim deil, Araplar'n peygamberidir; Tevrat ve ncil Allah'n kitabdrlar, fakat Kur'n deildir." gibi szlerle Allah'n peygamberlerini farkl gren, kimine inanp kimine inanmayarak Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliini ve ona inen Kitap ve dini tanmayanlarn ahiret hakknda birtakm zanlar, baz kanaatlar bulunsa bile yaknleri (kuvvetli bilgileri) yoktur. Geri her felsefede, her dinde bir ahiret fikri vardr. Fakat bunlarn ou delilsiz birtakm emellerden, ideallerden ibaret kalr. nk meseleler ve ahiret yolunun varlnn imkan akl ve kalp ile her zaman sabit olursa da, gereklemesinde akl delil, varsaymlar ve kalb temenniler yeterli deildir. O ancak Allah tarafndan gelen saygdeer peygamberlerin sadk haberleri ile bilinebilecek gaybe dair haberlerdendir. Bunu sona erdiren ve tamamlayan ise peygamberlerin sonuncusu olan Muhammed Mustafa (s.a.v.)'dr. u halde peygamberlere iman etmiyenlerin, ahirete doru imanlar olamayaca gibi, gemi peygamberlere iman edenler bile son peygambere ve ona indirilen Kitap ve eriata iman etmedike, ahiret hakkndaki iman ve kanaatleri yakn (kesinlik) derecesini bulamaz; hak vaka (olgu)ya uygun olamaz. Mesela Yahudiler: "Cennete ancak yahudi olanlar girecektir." (Bakara: 2/111) ve "Bize cehennem atei olsa olsa sayl birka gn dokunacaktr." (Bakara: 2/80) derler. Hristiyanlar da ayn sz kendileri hakknda sylerler. Kendilerinden bakasna dnya ve ahirette hayat ve saadet hakk tanmazlar. Ve sonra cennetin nimetleri, dnya nimetleri cinsinden midir? Devaml mdr, deil midir? O, bir ruhun ebed olmas meselesi, midir, deil midir? diye ihtilaf ederler. Halbuki Allah' bir bilip, btn peygamberleri tasdik ve ahir zaman peygamberinin peygamberliine ve ona indirilen Kitap ve eriate de iman ettikleri zaman ahs ve kiisel olan o gibi bozuk kanaatlar, geree uymayan inanlar Muhammed (s.a.v.)'e ait teblilere imanla gider de, ahiret hakknda geree uygun kuvvetli bilgi elde ederler. Dnya hak, ahiret de hak, hayat hak, lm ve kyamet de hak, ldkten sonra dirilmek de var. O da hak, hair (kyamet gn toplanmak) hak, sual hak, hesab (hesaba ekilmek) hak, mzan (tart) hak, srat hak, sevap hak, kb (ceza) hak, cennet hak, cehennem hak. Ve hepsinin stnde rdvan- ekber (en byk Allah rzas) ve Allah'n cemalini grmek de hak, Allah'n izniyle mminlere efaat da hak; cennet ebed, cehennem de ebed. Bununla beraber o ebed cehenneme girdikten sonra kurtulup kacak ve nihayet cennete gidecek olanlar da var. Ahiret nimetlerinde, dnya nimetlerine benziyenler de var, dnyada grlmedik, iitilmedik, hatra gelmedik eyler de var. u fark ile ki, ahiret nimetleri sonsuz ve elemsiz. Dnyann ilm kanunlar, ahiretin btn incelikleriyle ayrntlarn anlamaya elverili de deil. Onu hakikatiyle bilmek, hakkn (gerein) temelini bilmeye baldr. lmin kanunlar, bize onun akla uymayan bir imkanszlk olmadn ve nihayet mutlak bir gayb leminin bulunduunu ve bugnn her halde bir yarn olduunu ve ona hazrlanmamzn gereini isbat eder ve anlatr. Fakat o yarnn nasl olacan ancak Allah bilir ve gaybtan haberi olan erefli peygamberler haber verebilir. "Ahiret" kelimesi esasen "hir" kelimesinin mennesi (diisi)dir ki, "son" ve "sonraki" mnsna sfat iken eriat dilinde "ahiret yurdu" ve "ahiret hayat" ve "ahiretin ne'eti" tamlamalarnn hafifletilmii olarak isim olmutur. Kart olan "dnya" kelimesi de byledir. "Ahiret", kh "dnya" ve kh "l" (ilk) kelimesinin kart olarak kullanlr. Ahiret yurdu tam bir hayat, ebedi hayattr. Tam hayat insanlarn kimisi yalnz akl ve ruhan kabul eder, kimisi de duygusal ve cisman (bedene ait). Fakat gereini henz bilmediimiz hayatn bizce kemali (olgunluu), hem akl ve hem hiss oluundadr. Kur'n'n bize bildirdii ahiret hayat ise "hayatn en mkemmeli" olduundan biz ona inanrz, felsef derinlikleriyle uramay lzumsuz sayarz. Ben, "ben"
39 40

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/45. Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/51.

dediim zaman ruh ve bedenimin birlii noktasna basyorum ve hayat da bunda biliyorum. Gayb leminin bugnk grnen lemden sonsuz derecede geni ve mkemmel olduunu bilyoruz ve her halde yarn iin daha stn bir hayatn muhakkak olduu kukusuzdur. Buna "acaba!" diyenler kalpleri kr olanlardr. Maddemiz erir, genel maddeye karr; kuvvetimiz dalr, genel kuvvete karr, hepsi erir Hak Tel'ya dner. nce Allah'tan kendime geldim, yine Allah'a gideceim. Gidersem, Rabbmn bir leminde daha niin kendime gelemiyeyim? Niin rahmetlerine eremiyeyim? Hemen Cenab- Hak gzel sonular nasip etsin. Felsefenin, "olan yine olacaktr" diyen "ttrat: uyum, ritim" kanunu, "illiyyet: nedensellik" kanunu bile bu kat' bilgimi zaruri klmaz m? Peygamber efendimizden rivayet olunuyor ki yle buyurmular: "amak, btn amak ona ki Allah'n btn halkn (yarattklarn) grp dururken Allah hakknda pheye der. una alr ki ilk douu tanr da, son douu inkr eder. una da alr ki, her gn, her gece lp dirilip dururken ldkten sonra dirilmeyi ve kyameti inkr eder. una da alr ki, cennete ve cennet nimetlerine inanr da yine aldatc dnya iin alr. una da alr ki, balangcnn bulak bir nutfe (sperme), sonunun irkin bir le olduunu bilir de yine byklk taslar ve nr."41 Bu hadis, ahiret hakknda ilim ve fen asndan balca iki gerei gsterir. Birincisi ilk dou ve son (dou) deyimiyle, hem ahiretin gerekliine ve hem devamllk ve tekrar etme kanununa iarettir. kincisi d grn ile uyku uyankl gsteren her gn, her gece lp dirilmek meselesidir ki hayatn hakikat ve ahiretin hakikat asndan ok nemlidir. Biz her gn gdaya, uyuyup uyanmaya niin muhta oluyoruz? nk bedenimiz, bedenimizin ksmlar her gn ve hatta her saat, her an devaml bir ekilde lyor ve yerine yenisi yaratlyor ve bu yaratl ii olurken biz uyuyoruz. Bunun iin uyku sadece grnrde deil, gerekten de bir lm oluyor. kardmz btn salglarmz, bedenimizin ksmlarnn cenazeleridir. Demek ki hayat, ancak benzerlerin yenilenmesi ile yeni yaratma sayesinde devam ediyor. Devam eden nedir? Benim birliim nedir? Bu da bir ttrad (ritim) kanunu, benzeyi ve gelime grntsdr. Bundan dolay, dnyaya ait hayatmn zaman, esasnda benim ruhumun ve cismimin sabit olmas deil, Allah'n yaratmas ve bk klmasdr. Ve ite ahiret hayat da byledir. 42 Altnc art, tm ifade ettikleriyle birlikte ldkten sonra dirilmeye, yani Ahiret'e inanmaktr. Kur'an'a gre Ahiret'e inanmak u anlama gelir: 1) nsan tm yaptklarndan ve tm davranlarndan Allah'a kar sorumludur. 2) Bu dnya sonsuz deildir, mutlaka sona erecektir. 3) Ahiret'te baka bir dnyann balayp, istisnasz btn insanlarn yaptklarnn hesabn vermek zere, herkesin yapt amellerin karln grecei zaman sadece Allah bilir. 4) Allah'n iyi olarak hkm verdikleri Cennet'e, kt olarak hkm verdikleri de Cehennem'e gidecektir. 5) Baar ve baarszlk, bu dnyadaki gibi zenginlik ve fakirlikle llmeyecek; Kyamet gn bu hususta Allah hkm verecektir. Allah'n verdii hkm sonucunda baarl olan ancak, gerek baary (felh) elde etmi olur. Bu dnyada durum tam tersine olsa bile, Allah'n mahkemesinde mahkm olan, gerek baarszlk ve zillete uram demektir. Yukardaki noktalar gznnde bulundurunca u sylenebilir ki, Ahiret'e inanmayan kimseler Kur'an'dan faydalanamazlar; nk brakn tamamen reddetmeyi, bunlar hakknda en ufak bir phe duyan kimseler Kur'an'n vazettii, ortaya koyduu hayat tarzn yaayamazlar.43 Bu sfat, takva sahiplerinin sonuncu sfatdr. Dnyay Ahirete, balangc sona ve amelleri karlklarna balayan sonuncu sfat. Bu sfat insan, babo braklmadnn, i olsun diye yaratlmadnn, kendi keyfine braklmayacann ve kendisini ilhi adaletin beklediinin bilincine erdirir. Bu bilin sayesinde insann kalbine gven dolar, i dnyasnn frtnalar durulur, iyi amellere ve sonu olarak yce Allah'n adalet ve rahmetine snr. Ahirete kesin olarak inanmak, duyu organlarnn kapal duvarlar arasnda yaayan kimse ile usuz-bucaksz bir varlk btn iinde yaayan kimse arasnda; yeryzndeki hayatn varlk alemindeki yegne pay sayan kimse ile dnyadaki hyatn Ahirette grecei karln trn hazrlayan bir imtihan dnemi kabul eden, Ahiretteki hayat u dar ve snrl alann tesinde yaanacak gerek bir hayat olarak alglayan kimse arasnda yolayrm ve arakesit oluturur. Dediimiz gibi bu sfatlarn her birinin insan hayatnda nemli yeri ve deeri vardr. Bunlarn takva sahiplerinin sfatlar olmalar bu yzdendir. Bu sfatlarn tm arasnda uyum ve koordinasyon vardr. Bu uyum ve koordinasyon sayesinde bu sfatlar eksiksiz ve ahenkli bir birlik meydana getirirler. Buna gre takva, eitli yneli ve davranlara kaynaklk eden, zahir davranlar ile batn duygular birletirerek insann gizli ve ak ynlerinin Allah ile iliki halinde olmasn salayan, ruha effaflk kazandrarak grnr-grnmez alemler ile arasndaki perdeleri azaltan ve bylece ruhta bilinen ile bilinmeyeni buluturan bir gnl uuru ve vicdan halidir. Ruh effaflap da zahir ile batn arasndaki perdeler ortadan kalknca grnmeyene inanmak, aradaki perdelerin ortadan kalkmasnn, ruhun gayb alemi ile iliki kurmasnn ve onunla arasnda doan gven havasnn doal bir sonucu olarak belirir.
41 42

Fahrur-Razi, Mefatihul-Gayb: 2/37. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/184-186. 43 Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/45.

Szn ettiimiz takva ile grnmeze (gaybe) inanmann yanna, yce Allah'n belirledii biimde O'na ibadet etmeyi ve bu ibadeti Allah ile kul arasnda iliki kuran bir ba haline getirmeyi koyalm. Arkasndan, Allah'n engin balaycln ve insanlar-aras kardelii itiraf etme anlamndaki cmertlii eldeki rzkn ayrlmaz bir gerei sayan tutumu bunlarn yanna getirelim. Sonra insanlk tarihi ile yat olan iman kafilesini kucaklayan gnl geniliini, tarihteki her mminle, her peygamberle ve her peygamberlik misyonu ile arada ba kuran bilinci bu saydmz nitelikler ile birletirelim. Bunlarn en sonuna da hibir tereddde, hibir kukuya yer vermeyen kesin bir Ahiret inancn ekleyelim. te o zaman o gnlerin Medine'sinde meydana gelen mslman cemaatn tablosu karmza kar. Muhacirler ile Ensar' ieren ilk nc mslmanlardan olumu cemaatn tablosu. Bu nitelikleri tayan bu cemaat byk bir olayd. Bu iman gereini kiiliinde somutlatran gerekten byk bir olay. Yce Allah'n bu cemaat aracl ile hem yeryznde ve hem de insanln hayatnda byk bir devrim meydana getirmesi bundan dolaydr. Yine bundan dolay yce Allah bu cemaat yle tanmlyor44 Yakn: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/430-431. "kn", yakn sahibi olmaktr. "kn", "istikn", "teyakkun", "yakn" hepsi bir mnya gelir. "Yakn", geree uygun ve herhangi bir phe ile ortadan kalkmayacak ekilde ek ve pheden uzak olan sabit ve kesin bir inan demektir. Dier bir deyile "yakn", ek ve phe bulunmayan kesin bilgi, phe karmayan ilim, bozulmas ihtimali olmayan ilimdir. Bununla beraber "kalbin karar" anlamna da "yakn" denildii olur. "u anda phem yok ki bu byledir. imdi ve ilerde phe edilmez bu byledir. Baka trl olmak mmkn deil, bu byledir." Bunun ne de yakn denilir fakat asl "yakn" ikinci ile ncdr. Yani birinci tariftir. Allah'a ait ilme, "yakn" denilmez. Bunun iki sebebi vardr: Birincisi; Allah'n isimleri ve sfatlar vahye dayanr. Kitap ve Snnet'te ise Allah'n ilmine "yakn" denildii grlmemitir. kincisi: "Yakn" ve "kn" ek ve phe edilebilen eyler hakknda kullanlr. Bunun iin zorunlu bilgilere, yani apak olan eylere, gn gibi aikar gereklere "yakn" denilemiyeceini syleyenler bile vardr. "Yakn"de istenilen ey, gereklik ve phesizliktir. Fakat bu olayn zaruri olmas deil, ancak vki olmas arttr. u halde grlenler, tecrbe edilenler, tevatrle nakledilenler ve doru istidlaller de yakn (kesinlik) ifade ederler. Baz Bat filozoflarnn iddia ettikleri gibi "yakn" yalnz zarur ve huzur ilim demek deildir. Yaknin dereceleri vardr. Mesela matematik bilgileri, mantk bilimine ait sonular yakn ve zarur olduu gibi, normal ve tecrbeye dayanan ilimler, tabiat ilimleri yannda Kimya ve Fizik ilimleri zarur olmayarak yakndirler. Ancak bunlarn tecrbe edilmi olaylarndan yanl istidlaller ile sonu karlan zel gr ve varsaymlarn hepsi yakn deildir. Ayn ekilde Hayat Bilgisi, Tb ve benzerleri henz yakn deildir. Bu sebeplerden dolay uaklar yaparz, fakat bir imeni, bir bcei, serenin bir tyn yapamayz. Acaba mmkn deil midir? Mmkn olmasayd vcuda gelmezdi. Allah Tel onlar ncelikle ve bizzat ve sonra maddeleri, tohumlar araclyla yaratt gibi, bizim elimizle de yaratabilir. Nitekim peygamberlerin ellerinde yapabileceine dair rnekler de gsterdiini Kur'n haber veriyor. "Benim iznimle amurdan ku eklinde bir ey yapyor, iine flyordun, benim iznimle ku oluyordu." (Maide: 5/110). Bunun iin ilimler ve tabiat ilimleri, bizim, Allah'n kudreti hakkndaki kesin inanmz ve imkann kendisi hususundaki imanmzn geniliini ykacak deil, kuvvetlendirip geniletecek deliller kabul edilmek gerekir. Fenleri kendi snrlar iinde takip etmeli ve gelitirmeliyiz. Fakat onlara inanrken, hibir zaman Allah'n kudretini terkettik, dnya ve ahireti bitirdik zannetmemeliyiz. Normal yaknlere, zarur yaknleri feda etmemeliyiz. Biz var isek, bizim ilmimiz varsa, Allah Tel ve O'nun ilim ve kudreti daha nce var. Bugnk grlen lem varsa, yarnki gayb lemi de tabiatyle vardr. Bugn olmayanlar, yarn olur. Bugn inanmadklarmza yarn inanmak mecburiyetinde kalrz. Hi yanlmamak, hi amamak, sonsuz mitsizlie dmemek istiyorsak hibir hadisenin ykamayaca, hibir pheciliin ykamayaca en hak ve en temelli esaslara iman etmeliyiz ki, kesin iman dairemiz daralmasn; ilim ve fenni bomayalm; imkan sahasn kstlamayalm; mmkne, imkansz demiyelim; hayr yerine erre komayalm; imknsz zannettiklerimizin imkann, hatta ortaya kn grdmz zaman perian oluruz. Sudan ate, lden diri kar m? Allah'n izniyle kar. Hayat yaplr m? Allah'n izniyle yaplr. Gklere klr m? Allah'n izniyle klr. Kabirde soru sorulur mu? Allah'n izniyle sorulur. len dirilir mi? Allah'n izniyle dirilir. Fakat "ki kere iki, tek olur mu?" Olmaz. Bir eyin paras kendisinden byk olur mu? Olmaz. lletli illetini geer mi? Gemez. nsan bizzat yaratc ve bizzat mabud olabilir mi? Olamaz. O, Allah'n izniyle, ku da yapsa, lleri de diriltse yine kuldur, yine kuldur. Btn imkanlar, Allah'n kudretindedir. Ve istikbal (gelecek) dediimiz zaman sonsuzdur ve o sonsuzda bizim nice bamza gelecekler ve sorumluluklarmz olacaktr. Ve ite Hazreti Muhammed (s.a.v.) bize mutlak olan bu tam iman, bu tevhid inancn ve buna gre gzel iler ilemeyi retmek iin gnderilmitir. Ona iman edenler hibir zaman aldanmazlar, her zaman yakn (tam iman)e sahip olurlar.45

44 45

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/51-52. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/186-188.

5) HDAYET VE KURTULU (5) 5) te onlar, Rablerinden bir hidayet zeredirler; ite onlar kurtulua erenlerin ta kendileridir. Bu vasflar tayan muttakiler, Rablerinin kendilerini doru yola ulatrd ve bu yolda sabit kld, Cehennemden kurtarp Cennetini vaad ettii, dnya ve ahirette hem mutlu hem de kazanl kld kimselerdir. Ayetin ncesiyle Alakas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/468. rab: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/431-432. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/468-470. Vaidiyye ve Mrciyeye Reddiye: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/470-471. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Ulaike Ula kelimesi "iaret ismi" oul, "z"nn oulu, "ike" hitap harfidir ki "Zalike" gibi nce Peygamber'e has hitap, ikinci olarak genel hitap olabilir. Meli: "Sana sylerim bunlar, o grdklerin, o vasflarn iittiklerin" demektir. Yani, ya Muhammed! Byle kalbe ait olan ve sadece grnene balanmayp akln anlayabileceklerine dahi topluca iman ve tasdik ettii beden ve mal ibadetleri yerine getirmekle, duyma yolundan baka imkan olmayan hususlara da genie, detaylaryle iman etmek ve edebilmek kabiliyet ve stnlklerini toplayan o mttakleri iittin ya, ite bunlar kendilerinin Rabbi tarafndan, 46 onlarn tek Rabbi olan Allah Tel tarafndan hidayet (doru yol) zeredirler. Yani onun hidayetine aday ve o hidayet zere yryecek olan ve yrmekte bulunanlar, derecelerine gre onlardr. Doru yola uymay bunlar dinler, derece derece doruyu yapmaya bunlar erer. "Bizi doru yola ilet." (Ftiha: 1/6) diyecek olan veya diyenler bunlardr. Bunun szl ve fiil cevabn alacak ve doru yolda yrmede baarl olacak olanlar yine bunlardr. Ve ite herkesin fikrinde ve zikrinde "mflihn mflihn" diye duyup andklar ve fakat tayin edemedikleri bahtiyarlar, ciddi ve ebed olarak kurtuluu bulanlar, bulacak olanlar, gazab ve sapklktan kurtulmu olarak Allah'n ebed nimetlerine erecekleri kat' olanlar, ancak bunlar, bu hidayet zere bulunanlardr. Allah Peygamber tanmyanlar deil, yalnz nceki peygamberlere iman etmi olanlar da deildir. man edip beden ile ve mal ile ibadet ve gzel iler yapmayanlarn halleri de tehlikeden uzak deildir. Bunlarn kurtulular mmkn olsa bile tam ve kmil deildir. Madem ki, imanlar vardr, ilah rahmet ile kurtulular kbil ise de olaanst kabilindendir, Allah'n snneti deildir. Bununla beraber onlar hakknda imanszlar gibi sonsuz mitsizlik de caiz olmaz. Zira Allah katnda imann zerresi de kaybolmaz. 47 Felah-Kurtulu: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/432-434. "Mflih", "iflah"dan "felah bulan, kurtulan" demektir. "Felah" aslnda "felhat" gibi "yarmak" mnsyle ilgilidir ki, nndeki engeli yarp, kendini kurtarmak ve istediine ermek yani zafer bulmaktr. Mminler de dnya ve tabiat ve ehvet engellerini yarp, gaybda gizlenen dileklerine eren ve ahirette sonsuz kurtulua erenler olacaktr. Arap dilinde byle haber "elif lm" ile "belirli" olursa "tahsis" ifade eder. Burada "hm = onlar" zamir-i fasl (ayrma zamiri) denilen bir kelimedir ki, haber ile mbted arasn sfattan ayrr. Mhim bir hkm balaycsdr. Bundan da bir kasr (tahsis) anlalr. Akladmz mn bu tahsislerle tarifin mnsdr. Benzerlerinde uygulansn. Bu gibi tariflerde iki eit anlam dnlr. Birisi: teden beri "mflihn" vasfyla hret bulmu birtakm belirsiz kiiler vardr, bunlar duyarsnz, fakat tayin edemezsiniz. Eer duydunuzsa, ite bunlar ancak o mttakilerdir. kincisi: Eer duymadnzsa, bu kavram iyi tasavvur ediniz ve gereini aratrnz ve aratrdnz zaman biliniz ki bunlar ancak onlardr, demek olur. Ulaikenin tekrar, hidayet ile felahn ayr
46

Burada Rabbleri demek uygun olmuyor. nk Rabbihimin tercemesi olabilecei gibi Erbabihinin tercemesi de oluyor. Bunda ise irk phesi bulunduundan mnasebetsiz oluyor. (Elmall Muhammed Hamdi Yazr) 47 Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/188-189.

ayr birer haslet olduklarna iarettir. Aradaki atf (balaman)n "vav" ile yaplmas da hidayet ile felahn anlay ve maksat bakmndan ayrlklarna iarettir diyorlar. Bununla beraber birinci Ulaike o imanlar yapan mttakilere, ikinci de Ala huden min Rabbihim snrlamasndan sonra onlara dnm olmas ve bundan dolay mn bakmndan tekrar bulunmamas daha uygundur. Grlyor ki, hidayetin mttakilere tahsisi yoktur ve fakat felahn hidayettekilere tahsisi vardr ve bu nokta mhimdir. Dn. Sonra felhn hidayete, hidayetin takva (Allah'dan ok korkma)ya ait olmas da illiyet (nedensellik) yoluyla deil, det yoluyla srdne ve gerekten hkmn yrten Allah Tel'nn ltuf ve rahmeti olduuna iaret iin arada harfi gibi sebeb ifade eden bir harf gememitir. Kur'n ite derece derece bu mttakilere hidayettir. Acaba burada niin "hden li'n-ns = insanlar iin" denilmedi de "hden li'l-mttakin = mttakiler iin" denildi? diyeceksin. nk:48 Seyyid Kutub diyor ki: te onlar bylece hidayete kavutular ve bylece kurtulua erdiler. Hidayete ve kurtulua ermenin yolu, ite bu ana hatlar belirtilen yoldur.49 6) KAFRLER (6) 6) Muhakkak ki kfrlerinde bilinli olarak srar eden kimseleri uyarsan da uyarmasan da kendileri iin birdir; iman etmezler. Ebu Leheb ve Ebu Cehil gibi hakk hak olarak bildii halde, hakk sevmedii veya holanmad iin bilerek haktan yz eviren, hakk yalanlayan, inkar eden ve hakk rtp kabul etmeyen kimseleri Cehennem azabyla korkutarak uyarsan da uyarmasan da onlar iin birdir, onlar iman etmezler. nne Edat Hakknda: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/471-475. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/434-437. Bu blmde gzlerimiz nnde canlandrlan ikinci tablo, kfirlerin oluturduu tablo anlatlyor. Bu tablo btn yer ve zamanlarda grlen kfirliin temel zelliklerini yanstr.50 Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Arab dilinde, dilimizde karl bulunamayan baz harfler vardr ki nne de bunlardandr. Bu harf, fiile benzeyen alt harften biri olup, yerine gre "elbette", "her halde", phesiz", "l cerem: besbelli, muhakkak" gibi bir tahkk (gereklik) ve te'kd (pekitirme) mns ifade eder. Rz'nin naklettiine gre Arab'n ilk filozofu saylan Kind, dil imamlarndan mam Mberred'e gitmi ve: "Ben Arap kelamnda bir gereksiz sz buluyorum. Mesela "Abdullahi kaimun: Abdullah ayaktadr" diyor, sonra "nne Abdallahi kaimun: Muhakkak Abdullah ayaktadr" diyor. Daha sonra "nne abdallahi lekaimun: Muhakkak Abdullah, gerekten ayaktadr" diyor. "Bunlarn hepsi mn bakmndan bir, arada fazla kelimeler var." demi. Mberred: "Hayr" demi, "Lzumsuz sz yok, kelimeler deitike mn da deiir. Birincisi dorudan doruya ayakta durmay haber veriyor. kinci, bir sorunun cevab oluyor. nc de bir inkrcnn inkrna cevap oluyor." diye aklama yaparak, dildeki incelikler konusunda filozofun bilgisizliini gsterivermitir. 51 Bu bir harf bize bir nazm altndaki mnlarn inceliklerini anlatmay ve bundan gafil olanlarn dnceye ait yarglamalarda uygunsuz durumlara deceklerini ne gzel anlatr. Belaat imam Abdlkhir Crcn der ki: "Gerekten nne te'kit (pekitirme) iindir. Bir haber muhatabn kanaatnn zddna deilse "nne"ye ihtiya yoktur. Fakat dinleyenin kanaatnn tersine bir haber verildii zaman ona ihtiya vardr. Ve haber ne kadar uzak grlrse, nne nin gzellii o kadar artar..." te bu yette de byledir. Burada ncelikle "hden ll mttekn" snrlamasna kar akla gelen bir soruya isti'nfen (balangta) bir cevap vardr. kinci olarak bu yette aklanacak olan haberin mns uzak grlebileceinden, onu te'kit ve pekitirme vardr. Buna gre bu yetin "hden ll-mttekn" ksm ile ok kuvvetli bir tezat ilgisi ve karlamas vardr. Ve bu ekilde bu iki yet ncelerin karl olan bir snflandrma ifade eder. 52 Kfr-Kfir:

48 49

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/189. Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/52-53. 50 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/53. 51 Fahrur-Razi, Mefatihul-ayb: 2/36-37. 52 Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/190-191.

Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 1/475-495. "Kfr", "kf"n trs ile lgatta "kfrn" gibi nimeti rtmek, yani nankrlktr. Bunun asl da "kf"n stn ile "kefir"dir ki, mutlaka rtmek demektir. stn ile olan bu mndandr ki, tohum eken ziraatiye, ayn ekilde geceye "kfir"; meyve tomurcuuna "kfur", kala etlerine "kfire" denilmitir. u halde stn ile "kefr", mutlak rtmek genel; tr ile "kfr", nimeti rtmek zeldir. Dinde kfr ise, imann zdddr, imanszlk demektir. Yani bir kimsenin iman anndan olduu halde iman etmemesidir ki, yalanlama ve inkr, tasdiki terketmeyi, zorlama ve engel bulunmad zaman ikrarn terkini de iine alr. mandaki tasdik gibi, kfrde tekzib (yalanlama) de, kalb, kavl (szl) veya fiil olur. Kalp ile yalanlama nasl kfr ise, zorlama olmakszn szl yalanlama da yledir. Hatta byle bir szl yalanlama daha irkin bir dmanl aa vurmak olur. Ayn ekilde fiil yalanlama da byledir. man edilmesi arzu edilen mukaddes eylere fiilen hakaret ve alay etmek, kmsemek ve hafife almak, bunlar bozmaya almak en irkin kfr olduunda phe yoktur. Yalnz kalpte gizlenen kfre kfr denip de, szl veya fiil olarak aklanan ve ilan edilen kfre kfr denmemek nasl mmkn olur? Meer ki o, szl veya fiil "Kalbi imana yatm olduu halde (inkra) zorlanan deil." (Nahl: 16/106) er' istisnay bildiren bu yet gereince zarur bir zorlamaya dayanm olsun. Fiil tekzib, iman ile bir araya gelmesi mmkn olmayan fiili yapmaktr. Ancak fiil yalanlama ile, fiilin yokluu arasnda byk fark vardr. Mesela namaz klmamak baka, haa tapmak yine bakadr. Namaz klmamak kfr deilse bile, haa tapmak kfr olur. Bu bak asndan amelin terkinin, fiil yalanlama olup olmad pheli olduundan kfr gerektiren bir durum olup olmayacanda ihtilaf edilmitir. Halbuki hakaret ve hafife almay ifade eden, ayn ekilde Mushaf' irkefe atmak, gnee secde etmek, znnar balamak, kfr neretmek, gnah ve haram helal, helal da haram saymak... gibi bizzat kfr eseri eyler; kfr delili olduu belli bulunan yalanclarn fiilleri -bir zorlama zarureti yoksa- kfr olduunda hi ihtilaf edilmemitir. Biz, yukarda aklama yapld zere, ameli terketmenin ve her gnahn kfr gerektirdiini sylemiyoruz. Fakat bu mesele de pek ktye kullanlmtr. Burada dikkat edilecek bir nokta vardr ki o dnlrse, Hricler ve Mu'tezile bir yana braklmak artyle, gerekten yine fikir ayrl bulunmad ortaya kar. Ameli terketmek iki trldr: Birisi cz' (ksmen) terk, dieri kll (tamamen) terk. Yani biri terk, biri de terketmeyi alkanlk edinmektir. Mesela bazan namaz klmayan ile, namaz terketmeyi alkanlk haline getiren arasnda byk fark vardr. Namaza iman olan, onu vazife tanyan kimsenin -insanlk hali- ara sra baz engeliinin bulunabilmesi akla uygundur. u halde cz' terk kfr olmayabilir. Fakat amelleri terki alkanlk edinen, namaz klmay hi hatrna getirmiyen mrnde hi klmayan ve hatta klmamaya azmetmi bulunanlarn kble ehli (mslman) olduklarna, Allah'a, Peygamber'e ve peygamberlere, Kur'n'a ve ahirete, farz olan vazifelere iman bulunduuna nasl hkmedilebilir? zetle iman, tevhid tertibiyle btn inanlacak eylere blnmez bir ballkla uymak; kfr de onlardan birinin bile olsun, bulunmamasdr. Yani kfr iin iman edilecek eylerin hi birine inanmamak art deildir. Birine veya bir ksmna inanmamak da kfrdr. man, bir btnl gerektirir. Kfr ise onun tersi olduundan, bir ksm inkr ile vki olur. Tamamnn inkrna bal olmaz. man ile kfr sade zt deil, birbirinin tersidirler. Ne toplanrlar, ne ykselirler; arada vasta, iki menzil arasnda bir menzil (menzile beyne'l-menzileteyn) yoktur. Bir insan ya kfirdir, ya mmin. Fsk (gnahkr) da iledii sua gre bunlardan biridir. man ile kfr iki gr asndan dnlr. Birisi insann yalnz Allah Tel'ya kar vaziyeti. Dieri de mminlere kar vaziyetidir. Birincisinde mmin, yalnz Allah Tel'nn ilmini dnerek imann ve kendini ona gre kontrol ve tefti eder. Bu noktada hem iinden ve hem dndan sorumludur. kincisinde insanlarn ilmi ve onlara kendini ve ne ekilde tanttn ve ne gibi muamele yaptn ve onlarn ilmine kar kendisinin ne gibi bir muameleye tabi tutulmas gerektiini dnerek, imann ve kendini ona gre kontrol ve tefti eder. nk slm imannn, bir Allah'n haklar, bir de kullarn haklar yn; bir ferd, bir de sosyal durumu vardr. "Allah'a, Peygamber'e kalbimde imanm var." deyip de insanlara kar hep kfr muamelesi yapmak slm imannn iar deildir. Din ve imana muhta olan Allah deil, insanlardr. Kfretmek, dilimizde kaba bir ekilde svmek mnsnda da det olmutur ki, bu Arapa'da yoktur. Fakat daha ok stanbul dilinde, halk arasnda yaygn olan bu mn, esasnda din mndan alnmtr. nceleri dine svmek, imana svmek, aza bilmem ne yapmak gibi kfr gerektiren smelere kullanlrken, biraz geniletilmitir. Bunun iin "kfretmek" tabiriyle, "kfir olmak" tabiri arasnda bir fark sezilir. "nzar" korkulu bir eyden sakndrmak iin bildirmek, yani "ilerde u fenalk var, sakn!" diye doru yolu gstermek, demektir. 53 Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: phesiz ki kfrleri tam ortaya km olanlar kendilerini ha (Allah'n azabndan) korkutmusun, ha korkutmamsn onlar iin ayndr. iman etmezler. Fakat bu inzr (korkutma) ve adem-i inzr (korkutmama) senin iin ayn deildir, "senin iin eit" deil, "onlar iin eit" dir. Zira sen grevini yapm ve Allah'n delilini gstermi ve aklam olursun, sevap senin, gnah onlarn olur. Mevdudi diyor ki: Yani, "Yukarda belirtilen artlardan birini veya hepsini yerine getirmeyi reddedenler."54 Seyyid Kutub diyor ki: Bu ayetlerde takva sahiplerinin tablosu ile kfirlerin tablosu arasnda tam bir kartlk, kesin bir badamazlk olduunu gryoruz. Sebebine gelince, Allah'n kitab takva sahipleri iin hidayet
53 54

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/194. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/45.

kayna iken, kfirler iin onlar uyarmak ya da uyarmamak bir oluyor. Bunun yannda takva sahiplerinin ruhlarnda ak olan pencereler, kafirler iin kapaldr. Gerek kendileri ile varlk btn ve bu varln yaratcs arasnda ve gerekse kendileri ile grnen ve grnmeyen arasnda iliki kuran balar... Mslman iin bitiik olan bu ba kafirler iin btnyle kesiktir.55 7) KAFRLERN NTELKLER (7) 7) Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir; gzlerinde de perde vardr. Onlar iin ok byk bir azap vardr. Alla kfr zere srar eden kimselerin, ok fazla gnah ilemeleri ve bunda srarl olmalar sebebiyle bir sre sonra kalplerini karartm ve hakk iitmemeleri iin kulaklarn mhrlemitir;, gzlerinde de hakk grmelerine engel olan bir perde vardr. Byle bir kalbe, iman girecek bir yol bulamad gibi, kfr de kacak yol bulamaz. Onlar iin hem dnyada hem de ahirette iddetli ve srekli bir azap vardr. Kalpler Allahn elinde olduu ve hidayet de Allaha ait olduu iin davetinin, zlmeden tebliine devam etmesi gerekir. Hatm-Mhrleme: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/5-11. "Hatm", "tab" gibi basmak mnsnadr. Ve "ketm" ile de ilgilidir. "Ala" ile geili klnd zaman zerini mhrlemek, yani bir eyi veya iindekini salamlatrmak iin zerine mhr veya damga basmak, bir kn, bir oday, bir zarf mhrlemek gibi. Bir de bir eyi sona erdirmek anlamna gelir. Fakat bunda gibi bizzat "hatemehu" geili olur. u halde burada birinci mndan bir istiredir. 56 Kuranda, Hatm (Mhrleme) le lgili Dier Mefhumlar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/11-13. Kfirin Mhrl Kalbi ve Kfir Kalplerin Dier Nitelikleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/438-439. Mhrlemek Nasl Olur? Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/439. Allahn Hidayeti, Dalaleti, Kfr ve man Yaratmas ve Kaderiyye: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/439-440. Kalp: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/440-441. "Kalp", yrek ve gnl mnlarna gelir, yani "kalp" iki mnya kullanlr. Birisi gsn sol tarafnda, sol memenin altna doru konulmu bir eit am kozala ekline benzer bir durumda (sanavberiyyekil) ve bedendeki etlerin hi birine benzemiyen, hem sinir ve hem kas dokularnn esaslarn toplayan belli bir et parasdr ki, atar ve toplar btn damarlarn kkdr. inde karncklar ve kulakcklar vardr. nsann aza ve organlar iinde kendi kendine hareket eden odur. Ruha ait iticilik ondan balar. Bu, motoru kendinde, kendi kendine alp kapanan bir tulumbadr. Kan dolam buna borludur. Ve bununla beraber bu hareketin solunum ve akcier hareketi ile de bir ilgisi ve paralellii vardr. Bu kalp, beden ilimlerinden olan Tp ilminin ve doktorlarn megul olduu bedeni ve yeri belli olan kalptir. Buna biz dilimizde yrek tabir ederiz. Nitekim mideye de kursak deriz, "kursak an, yastk ban ister". kincisi, ruhan, ilah bir ltuf olan ve btn uur, vicdan, duygu ve sezgilerimizin, dnme kuvvetimizin kayna yani manev lemimizin merkezi bulunan, yeri
55 56

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/53. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/192-193.

belli olmayan kalptir ki, "insan ruhu" da denilir. nsann asl gerei bu kalptir. nsann anlayl, bilgin ve arif olan blnmez ksm; konuulan, azarlanan, talepte bulunulan ve sorumlu olan z budur. Btn benliimiz ncelikle bundadr. Bunun iin anlayan "ben", anlalan "ben"in iindedir. Ben ruhuma, cismime, aklma, irademe bundan geerim. Bu sanki ruhumuzun bir gzdr. Sezgi bunun bak, akl bunun ruhu, irade bunun kuvvetidir. Bunu, ruhumuzun kendisi eklinde anlayanlar da oktur. Dilimizde buna yine "kalp" deriz. Yukarda "gnl" denildiini de sylemitik. nk "gnlmden geti", "kalbimden geti", "zihnimden geti", "aklmdan geti" dediimiz zaman hepsinde ayn mny kastederiz. Bununla beraber kalp ile gnl ayrdmz noktalar da vardr. Mesela "kalbin rk" deriz de, ayn mnda "gnln rk" demeyiz. Bazan yrek kelimesini de bu mnda kullandmz olur ki, "yrekli adam", ecaatli ve kuvvetli kalbe sahip adam demektir. phesiz mekansz olan bu ruhan kalbin btn beden ve cisim olan kalp ile bir ilikisi vardr. Fakat limler ve filozoflar bu ilginin eklini, naslln nceden ve bizzat bedenin hangi noktasyla ilgilendiini tayin etmede hayrete dmlerdir. Bu ilgi nce cisim olan kalbe midir? Akla mdr? Btn sinirlere midir? Btn sinir ve kaslara mdr? Yoksa kalp ve uur, damarlar, sinirler, kaslar ve uzuvlariyle bedenin tek suretine midir? Sonra bu ilgi, fizik zelliklerin cisimlere, vasflarn vasf sahiplerine ilgisi gibi midir? Bir aleti kullanann, alete ilgisi gibi midir? Bir yerde oturann, o yere ilgisi gibi midir? Her ikisini iine alarak bir kaptann gemiyle ilgisi, bir devlet bakannn memleketiyle ilgisi gibi midir? zetle madde ile kuvvetin ilgisi nedir? Ve sonra madd kuvvetle, manevi kuvvetin ilgisi nedir? Bunlar, felsefecileri, psikoloji ilmiyle uraanlar yoran, hayretler iinde boan noktalardr. Ancak nceden olsun, sonradan olsun, nceden ve bizzat olsun, ikinci ve vastal olsun, yapclk ynnden olsun, kabiliyet cihetinden olsun, her halde bunun cisim olan kalp ile de bir ilgisi olduu aktr. Hiss etkenlerde hareketin nemi byk olduuna ve btn tabi etkenlerin harekete dnmesi amz fenninin en byk eilimi bulunduuna gre, bedenimizde, da ait hareketlerin izlenimlerinden etkilenen ve onlar alan aletlerimiz, ak duygularmz, sinirlerimiz, beynimiz olmakla beraber bunlarn cereyannn, bedendeki kendi hareketimizin kymetine borlu olduu ve bu ahs hareketin bizzat hareket eden bedene ait kalbde bulunup, ondan balad ve bunun hastal durumunda hiss zntlerin, gizli kederlerin ilgisinin de aka grld ynden harekete balayarak uurun kaynan birletirmi olmak iin, ruhan kalbin ilk ilgisini de cisim olan kalbe balamak hem tabi, hem de -hemen her dilde denecek derecede- ikisinin de bir isim ile anlagelmi bulunmasndan anlalan, genel bir fikir birliine uygun olduunda phe yoktur. Bu durumu kabul etmemekte srar edenler olursa, onlarn, her iki ismin biri dierinden tebih (benzetme) ve istire yoluyla alnm olmasn, yani bedende cisim olan kalbin yeri ne ise, ruhta da ruhan kalbin yeri o gibi olduunu dnebilirler. Akl ile kalbin ilgisini de akl kelimesine brakalm. Kur'n'da, Kur'n ilimlerinde, din ilminde, ahlk ilminde, edebiyatta kalp denilince bu ikinci mn kastedilir. "Temiz kalpli adam", "kr kalpli adam", "kalbi bozuk", "kalpsiz" gibi ifadelerde kalpten ne anlyorsak, burada kalpten de onu anlyacaz ki, gaybe imanda, Allah' bilmede bu kalbi sezmenin, tanmann byk nemi vardr. Her eyi bu kalp ile duyup da bundan, bunun varlnn eklinden habersiz olanlar, bunu dnemiyenler, din hususunda puta tapclktan, gz nndeki cisimlere tapmaktan ileri geemezler. Mhrl kalpler ite onlardr. "ve" perde demektir.57 O eitliin, iman etmediklerinin sebebine gelince: nk yce n sahibi Allah, onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir. Gerei kendiliklerinden sezip, dnp bulmaya, olmad halde dinleyip iitmeye, gzel kabul gstermeye kabiliyet (yetenek)leri kalmamtr. Asl kalp vardr fakat ilk yaratltaki salamlklarn yitirmiler, kt alkanlklaryla onu rten ikinci bir alkanlk kazanmlardr. Bu kazanc da Allah Tel yerine getirmitir. Artk onlar kendiliklerinden; kendi istek ve arzularndan, ahs ve nefs gayelerinden baka hibir eye dnp bakmazlar. Gerei anlamak iin yaratlm olan o kalplerin btn faaliyet ve yetenekleri nefse ait arzularla boulmu, isterse gelecekteki menfaatleri adna olsun, kendilerinden imdiki isteklerinden baka gayba ait gereklere kar inat ile kaplanmlar, onlar "t alacak olann, t alaca kadar bir sre sizi yaatmadk m?" (Ftr: 35/37) yeti gereince Allah Tel'nn verdii dnme devresini tamamlamlar ve artk kfr, onlarn tam ortaya km kazanlar, huylar ve ikinci yaratllar olmutur. Onlar ne hakikat, kalp gibi nefse ait delilleri, ne de Kur'n gibi daima ak manev ve akl bir mucizeyi dnrler ve hatta ne dinlerler, ne dinlemek isterler, bilmek ilerine gelmez, bilseler de kabul etmezler. Bunlardan baka gzlerinin zerinde de bir perde vardr... Grlen lemde, lemin ekli, madenlerin oluumu, bitkilerin ve hayvanlarn durumu, anatomi gibi gzle grlebilen doru delilleri, bakmak isteseler bile gremezler, nk o gzler perdelidir. Onlar gaflet, ehvetler, ktlkler, bencillik perdesi brmtr. Mesela her gn gkyzne bakar, o gnln holand manzaray grr de, u yerdeki, u bedendeki, u kck gzn, kck gz bebeine uyan bir anlk k ile dardan o kadar uzak ve geni uzaklk ve mesafe iindeki byk d manzarann nasl ve ne ile anlaldn grmez ve dnmez. Ackt zaman ekmee koar da, dndaki ekmei nasl idrak ettiini ve ona nasl ve ne sayede isabet ve uyum salayabildiini dnmez ve grmez... Bylece onlar, gerei anlamak iin art olan kalp ve akl, salam duyular, haberi duyma denilen ilim sebebinin nden de mahrum bir haldedirler. Grlyor ki yette "kulb (kalbler) ile "ebsr" (gzler) oul ve aradaki "sem" (kulak) ise mfred (tekil) olarak getirilmitir. Bunun hakknda eitli grler sylenmitir. Fakat bizim anladmza gre bunun sebebi, imanda kalbe ait yetler ve cihana ait yetler, dnce ve grmeye ait yollarn eitli ve ok olmasyle beraber, dinde duyma yolunun, nakl delilin bir, yani "nbvvet merkezi" olduuna iarettir. urasnn hatrlatlmas gerekir ki,
57

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/193-194.

Arapa'da "zn" (kulak) ile "sem' ve smia' ", "ayn" ile "basar" ve "basre" pek gzel gruplatrlm ve ayrt edilmilerdir. Fakat Trkemizde hem "zn"e, hem "smia"ya sadece kulak dediimiz gibi, "ayn" ile "basar" ayrmyarak, ikisine de "gz" deriz. Halbuki cisim olan kulak iitende ve sarda, cisim olan gz bakar krde de vardr. Burada ruh ve cisim tahliline ihtiya vardr. Ve bu eksiklii dilimizde Arapa ile tamamlamaya mecbur olmuuzdur. Kalp nasl mhrlenir? Malum ya zeri mhrlenmek; zarf, kap, rt ve kap gibi eylerde olur. nsanlarn kalpleri de, ilimlerin ve bilgilerin zarflar ve kaplar gibidir. Ne kadar anlaylarmz varsa orada sakldr. Kulak da bir kap gibidir, duyulan eyler oradan girer. Bilhassa gemiteki, gelecekteki ve imdiki gaybla ilgili haberler, kitaplardaki kavramlar duyma yoluyla bilinir. u halde kalbin mhrlenmesi, zarfn mhrlenmesine; kulan mhrlenmesi, kapnn mhrlenmesine benzer. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) hadislerinde u melde buyurmutur ki: "Gnah ilk defa yapld zaman kalpte bir siyah nokta yani kara bir leke olur. Eer sahibi piman olur, tevbe ve istifar ederse kalp yine parlar. Etmez de gnah tekrarlanrsa, o leke de artar, sonra arta arta bir dereceye gelir ki, leke bir klf gibi btn kalbi kaplar ki Mutaffifn sresinde "Hayr, onlarn ileyip kazandklar eyler, kalplerinin zerine pas tutmutur." (Mutaffifn: 83/14) yetindeki "rayn" da budur." 58 Bu hadis gsteriyor ki, gnahlar devam ettike kalpleri bir klf gibi kaplar. te o zaman bu Hatemallahu ala kulubihim yetinde buyurulduu gibi Allah tarafndan mhr ve bask yaplr. O salgn leke o kalbe baslp tabedilir. Balangta harl parlak bir yaz kad zerine dklm, silinmesi mmkn olan bir mrekkep gibiyken, bundan sonra matb ve silinmez bir hale gelir. Dier bir deyile, alkanlkla bir ikinci huy olur. Ne silinir, ne kar ve o zaman ne iman yolu kalr, ne de kfrden kurtulmaya are. Bu mhrleme ve basknn kazanlmas kuldan, yaratlmas Allah'tandr. u halde burada hatm (mhrleme)in Allah'a isnad, akl mecaz deil, Ehl-i snnet'in anlad gibi hakikattir ve cebir (zorlama) yoktur. Bu hadis ve yet ahlkta alkanlk meselesini ne gzel aklar. Ahlkn ve dinin kymeti, devam ve alkanlkta olduunu ne gzel anlatr. Bu nokta terbiye meselesinin srrdr. Din bakmdan bir gnahta srar etmekle etmemenin fark da bundandr. Gnah helal saymann, haram helal saymann kfr olmas da bununla ilgilidir. man meselesinde kfirler iin bu alkanln sonucu, bu ikinci huy, bu salam meleke ne ise, amel konusunda mminler iin de byledir. yiliklere det edinmekle allr. Ktlkler de alkanlk ile iinden klmaz bir ikinci huy olur. Hayatn ak bu alkanln kazanlmas demektir. lk yaratlta beer iradesinin ilgisi yoktur. Fakat alkanlkta ilk hissesi nemlidir. Bununla beraber bunun zerine sonu olarak yaratma yine Allah'ndr. u halde bu meselelerde ilk yaratl gibi zorlama yoktur. Ayn zamanda insann yaratcl da yoktur, yalnz kazanc vardr. nsan bir taraftan yaratlm alr, dier taraftan yaratlaca kazanr, onun kalbi, Allah'n yarat ve halknn (yaratmasnn) gzergahdr. nsan asl deil, vekildir. Allah Tel onlara balangta kalp vermeseydi veyahut kendiliinden mhrl olarak verseydi, o zaman zorlama olurdu. Halbuki yet yle demiyor. u halde baz Avrupallarn yapt gibi bu yetlerle cebir (zorlama) isnadna kalkmak, yeti anlamamaktr. Yalnz Allah Tel bu gibi kfirlerin iman etmiyeceklerini bildii halde yine iman ile sorumlu tutmutur. Halbuki Allah'n ilminin tersine bir ey olmayacandan dolay, "bu iman, stesinden gelinemiyecek bir iman deil midir?" sorusu sorulmutur. Fakat bunu da yle anlamak gerekir: Bu teklif ilk yaratla gre g yetmiyecek deildir ve onun iin yaplmtr. Geri ikinci huya gre g yetmezdir. Fakat onun iin yaplmam, sadece bilinmitir. Kur'n'n hikmeti ve slm esaslara gre ilimde zorlama fiili yoktur. Bundan, "akl zaruret yoktur" diye de bahsederler. Cebir (zorlama) ve icb (gerekli klma), iradenin ve yaratmann eseridir. Allah'n, nden veya sondan bir eyi bilmesi, onu yapmas ve yaptrmas demek deildir. Ne bilen yapmaya mecburdur, ne de bilinen yaplmaya mecburdur. stein fiile kmas bile kudret (g)e, gle beraber bir de yaratmaya baldr. Bunun iindir ki biz, kendimizde iradeye balanmayan ilimler ve hatta g bulunduu halde bile fiile kmam nice iradeler buluruz. Btn bunlar bize gsterir ki bilmek, istemek, g, yaratma bir grup sfatlardr. Bundan dolay Allah Tel'nn bilmi olmas da zorla yaptrm olmas demek deildir. Ve Allah Tel mhr, ikinci huyu kulun istemesinden ve bahsettii gcnden sonra yaratmtr ve anlan teklif nihayet geici ve deiken bir ekilde g yetmez olmutur. Bu ise hem mmkn ve hem olagelendir. Ve yle olmas yakr. zetle kader, zorlama deildir. Bunlar, Allah bildii iin kfir olmam, kfir olduklarndan ve olacaklarndan dolay Allah yle bilmi, yle takdir etmitir. Yanlmayann takdirinin mns dnlrse, bu pek kolay anlalr. Bunlar iin kurtulu da yok, byk bir azab vardr. nk bunlarda, yukarda anlatlan iman ve ahirete eksiz inanma yoktur. Allah, Allah'n kitab, peygamber, ahiret denildike o mhrl kalpler kvranr, arpnr, o mhrl kulaklar uuldar, o perdeli gzler deprenir etrafa yalpa vurur. ldkten sonra da cehennem azabn boylarlar. Bunun genie aklamasn da ilerde grrsnz. 59 Kalbin Dier Organlarn Amelinden Etkilenmesi: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/441-442.

58 59

bn Mace, Zhd: 29; Tirmizi, Tefsiru Sureti: 83/1; Muvatta, Kelam: 18; Ahmed b. Hanbel, Msned: 2/297. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/194-198.

Kalbin Dier Adlar: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/442-443. Kulaklar ve Gzler: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/443. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/13-15. Gzlerin oul Gelmesinin Sebebi: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/443-444. Duymak m stndr Grmek mi? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/15. lmin Yeri Neresidir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/15. Grmenin Hakikati: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/15. Perde: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/444-446. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/16. Azab: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/16. Kfirlere Azab: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/446. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/16-23. Nzul Sebebi: bn Abbas hazretlerinden birka yol ile elde edilen rivayetin zeti melen udur: Peygamber (s.a.v.) Efendimiz btn insanlarn iman etmesini ve Allah'n doru yoluna uymalarn ok arzu ederdi. Medine'ye eref vermelerinden sonra da etrafndaki yahudi ve yahudi reisleri bile bile ftlk ediyorlar, inkr ve olumsuzlukta ileri gidiyorlard. Bunun zerine Cenab Allah, bir taraftan ilk anta, ilm-i ezel (ezel bilgi)de herkesin iman ve saadetinin karara balanm olmadn, baz kalplerin takdir edilmi olan iman kbiliyeti devresinden istifade edemiyerek kapanaca da Allah katnda takdir ile bilinmi bulunduunu ve ilh ilmin amayacan haber vermi, bildirmi ve teselli eylemi; bir taraftan da onlar azarlam ve tekdir etmitir. Ve bu ekilde Bakara sresinin bandan yz yetin, yahudi haberleri ile, Evs ve Hazrec kabilesinin mnafklarndan birtakm kimseler hakknda indii ve bn Abbas (r.a.) hazretlerinin bunlar isimleriyle, ahslariyle, nesebleriyle naklettii rivayet olunmutur. Rab' b. Enes'den vki olan rivayette de bu iki yetin nzul "topluluklarn nderleri" ve zellikle Bedir harbinde ldrlenler ile ilgili olduu sylenmitir. Geri nzul sebebinin zellii, hkmn genelliine engel deilse de, bu yetteki "kfredenler"den genel kapsam ile mutlaka kfirler kastedilmedii de grnen deliller ve dier karineler ile bilinmektedir. Bu cmleden olarak bundan nce "Ellezine yuminune bilaybi, vellezine yuminune bima unzile ileyke vema unzile min kablike" yetlerinde her trl irk ve kfrden imn geenler de dahil bulunuyordu. Ve bunlarn ini sebepleri de onlar olmutu. Buna gre balangta kfirler iki ksmdr. Bir ksm kalpleri mhrlenmi olanlardr, bunlar iman etmezler. Dier ksm ise henz yle deildirler. Sonra mslman olurlar ve hatta mmetin sekinlerinden ve etky (Allah'tan son derece korkanlar)dan olurlar. u halde "Ellezine keferu" szn gelii ve ncesi karinesi ile doruya uygunluundan tahsis edilmi, fakat yalnz nzul sebeplerine mahsus zannedilmemelidir. Mel bakmndan mukayyed

kuvvetindedir. Bunun iin yukarda yalnz kfredenler, "bir defa kfretmi bulunanlar" diye deil, "kfrleri ortaya kp yerlemi olanlar" diye aklama yaplmtr. Byle kfirler yine olabilir. Buraya kadar iki zt olan dnce halindeki veya gerekteki iman ile kfre gre insanlar, aralarnda vasta bulunmayan iki kart ksma ayrlmtr. Bundan sonra da ikinci taksimde kfirlerin en zararl cinsi olan ve kfr ile iman arasnda dolar gibi grnen mnafklar vasflandrlacaktr ki, ncekilere "inat kfirler", bunlara da ilmen veya amelen "pheci kfirler" diyebiliriz. Bunlar ayr bir kssa ile kfirlerin kssasna bal olarak aklanyor. Fakat m'minler hakknda drt yet; szleri ve fiilleri bir olan belli kfirler hakknda ancak iki yet indirildii halde, szleri fiillerine benzemiyen bu mnafklar hakknda on yet indirilmi ve bu ekilde kfirler snfnn yetleri on bee ulamtr. Ve btn bunlar, ilk nce Allah'n Resuln, ikinci olarak da m'minleri irad iindir.60 Mevdudi diyor ki: Bu, onlarn Hakk' reddetme nedeninin, kendi hatalar olmad ve sadece Allah'n dilemesi ile olduu anlamna gelmez. Onlar kabul etmezler; nk, Allah onlarn kalplerini mhrlemitir. Onlar Hakk' dinlemezler; nk, Allah onlarn gzlerini perdelemitir. Fakat onlarn kalplerinin ve kulaklarnn mhrlenmesi, Hakk' kabul edememelerinin nedeni deil, bilkis reddetmekte inat etmelerinin bir sonucudur. Kur'an basit bir tabiat kanunundan sz eder: Eer bir kimse bir ey hakknda aleyhte nyarg sahibi olur ve srekli bu nyargsn beslerse, o eyde ne iyi bir yan grebilir, ne iyi bir ey iitebilir, ne de tarafszca deerlendirmek iin ona kalbini aabilir. Bu bir tabiat kanunu, ayn zamanda Allah'n kanunu olduu iin kalpleri, kulaklar mhrlemek ve gzleri perdelemek zellikleri O'na atfedilmitir.61 Seyyid Kutub diyor ki: "Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir." Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrledii iin ne kalplerine hidayet gerei ve ne de kulaklarna gerein sesi ulaabilir. "Gzlerinde perde vardr." Bu yzden onlarn gzlerine ne k ve ne de hidayet szabilir. Yce Allah'n onlarn kalpleri ile kulaklarn mhrlemesi ve gzlerine perde ekmesi, uyary umursamamalarna, uyarlmann ya da uyarlmamann kendileri iin ayn ey haline gelmesine uygun den bir ceza trdr. Sebebine gelince burada sabit ve kesin bir eylemin, yani kalpleri ve kulaklar mhrleme ile gzlere perde ekme eyleminin gerisinde beliren kat, karanlk ve donmu bir tablo ile karlayoruz. "Onlar byk bir azap beklemektedir." Bu kt akibet; onlarn uyarya kulak tkamalar, uyarlma ile uyarlmama arasnda hibir fark brakmayan, inat-kat tutumlarnn doal bir sonucudur. Her eyi eksiksiz bilen Allah da (kalplerindeki bu hastal) biliyordu zaten.62 8) MNAFIKLAR VE ZELLKLER (8) 8) nsanlardan yleleri de vardr ki: Biz Allaha ve ahiret gnne iman ettik! derler, halbuki onlar mmin deillerdir. nsanlar arasnda yle kimseler vardr ki Bizler de Allaha ve ahiret gnne iman ettik. derler, halbuki onlar mmin deillerdir. Bunlar hakka inanmadklar halde srf mminlerden faydalanmak amacyla iman gsteriinde bulunan mnafklardr. Daha sonra devamla, nc tip insann anlatmna geiliyor. Bu tablo ne ilki gibi effaf ve alml ne de ikincisi kadar karanlk ve irkindir. Bunun yerine yanar-dner bir grnt verir. Yni bazan alglanr, bazan alglanmaz. Kimi zaman grnr, kimi zaman grnmez. Bazan saklnr, bazan meydana kar. Bu tablo mnafklarn tablosudur. Yce Allah onlar bize yle tantyor:63 Surenin lk Ayetleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/446-447. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/23.

60

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/198-199. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/47. 62 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/53. 63 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/54.
61

Nas Kelimesi Hakknda Alimlerin Grleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/28. Dilcilere Gre en-Nas: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/447-448. Nifak-Kalbin Kalleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/23-26. Mnafklar da Bir eit Kfirdir: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/448. Kfir-Mnafk Karlatrmas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/26-27. Mmin ve Kfirin Trleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/448-449. Mutlak Olarak Sevab Ya da Ceza Greceini Sylemek: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/449-450. man ve Amel: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/450. Mnafka Bu Adn Verili Sebebi: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/451. Men Lafz Hakknda Bilgi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/28. Nzul Sebebi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/28. Baz Sual ve Cevaplar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/27-28. (nc Mesele) Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/29-30 ( soru-cevap) Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bu yetlerin Medine ve civarndaki birtakm mnafklar hakknda inmi olmasnda fikir birlii vardr. Rivayet edildiine gre bunlar Evs ve Hazrec kabilelerine mensup baz kimselerle, onlarla birlikte olanlardr ki, bakanlar Abdullah b. beyy b. Sell'dr. Peygamberimizin ensar (yardmclar, dostlar) olan Evs ve Hazrec kabileleri o zaman Yesrib denilen Medine'nin en esasl unsuru idiler ki, ikisine birden "ma'eri Hazrec" (Hazrec topluluu) de denilirdi. Bunlardan baka Medine yaknlarnda Kurayza, Ben Nadr, Ben Kaynuka gibi yahudi kabileleri vard. Medine iinde oturan yahudiler de bulunuyordu. Byk bir peygamberin gelmek zere bulunduu yahudi bilginleri arasnda syleniyor ve Medine halk arasna yaylyordu. Yahudiler, Hz. Musa'nn "bana benzer peygamber" dedii peygamberi, o peygamberi Arapa "en-Neb, er-Resul" ismiyle bekliyorlard. Ve tahminlere gre bunun zaman geldiini seziyorlard. Fakat bunu kendilerinden bekliyorlard. O srada Abdullah b. beyy de kendini Evs ve Hazrec iinde Yesrib krallna aday gibi gryordu. erde ve darda bu durumlardan, Allah Tel'nn hikmetiyle en nce uyanan Evs ve

Hazrec oldu. Hac mevsiminde Mekke'ye gidip "ilk akabe"de on iki, ertesi sene "ikinci akabe"de yetmi kii Hz. Peygamber'e biat ettiler, onun "ensar" (yardmclar) olmaya baladlar, Allah'a ortak komaktan kurtulup gaybe iman ettiler. Hatta biroklar Hz. Peygamber'i grmeden iman ettiler. En sonra da Peygamber Efendimiz hicret ettiler. Yesrib "dru'l-hicre: hicret yurdu" oldu ve Medine (yani ehir) ismini ald. Peygamberimiz'in buraya yerlemesinden sonra slm kelimesi abucak halk arasnda yayld. Mslmanlk ve mslmanlar oald, puta tapclara ve mriklere kar ezici bir ounluk olutu. Bununla birlikte Evs ve Hazrec kabileleri iinde iman etmeyen bir aznlk da vard. Yahudiler "kitap ehli" iseler de, tersine ounluu ekememezlik sebebiyle inkrclkta inat etmi ve bununla birlikte en byk limlerden Abdullah b. Selm hazretleri gibi baz zatlar da "Vellezine yuminune bima unzile ileyke vema unzile min kablike" yetindeki lmelere mazhar olarak ezel imanlarn aklamlard. man etmeyen ve "Muhakkak ki inkr edenler" yetinin nzul sebebi olan yahudi limleri gizli gizli "gizli rgtler" rol oynuyordu. Bunlar, Peygamber'e ve mslmanlara dmanlk etmek iin brlerinden iman etmeyen aznlk ile gizlice ittifak ederek slam ortamnda onlardan zhiren iman etmi grnen bir mnafklar zmresi oluturmulard ki, bunlarn bakanlar Abdullah b. beyy b. Sell idi. Allah'n bildirmesi ile Peygamberimiz onlar tanyordu ve ashabndan sekin olanlara da bildiriyordu. Bu sebeple bunlarn adlar ve nesebleri bile rivayet olunmutur ki, tefsirde anlmalar lzumsuzdur. Bu mnafklar, mslmanlarn ibadetlerine ve btn din hususlarna grnte ve daima itirak ederler ve el altndan da entrika evirmeye alrlard. Dikkate deer ki bunlar, dtan kfr gerektiren bir eyi gstermemeye alrlar ve yalnz grnty muhafaza ettiklerinden dolay -Allah Tel'nn hikmetiyle- slm toplumundan karlmazlard. te aka bilinen kfirlerden daha ok bu gibilere kar slm emniyeti muhafaza etmek, peygamberlik grevinde ve slm'da pek nemli bir mesele olduundan Cenab- Allah bunlar sebebiyle yukardaki on yeti indirerek durumlarn bildirmitir. "Ns" kelimesi, "insan"n ouludur, asl "ns"tr. Yahut lafzndan baka olarak oul ismidir. Bazan "halk" ve "ahli" deyimlerimiz gibi "halk topluluu" mnsna da kullanlr. Yani anlatlan kfirlerden baka insanlarn bir ksm da vardr ki, Allah'a ve o son gne (yani ahirete) iman ettik der. halbuki bunlar mmin (inanm) deillerdir. Mmin olmadklar halde "menn: inandk" diye yalan sylerler. Dikkat edilirse Peygamber'e iman ounlukla kle bile almazlar da Allah'a ve ahiret gnne iman sylerler ve gya bu kadarla Peygamber'i tasdik ediyormu gibi grnrler.64 Seyyid Kutub diyor ki: Bu tablo, o gnlerin Medine'sinde canl bir realite olarak gerekten vard. Fakat zaman ve mekn snrlarn anca; bu tablonun, insanln btn kuaklar boyunca tekrarlanan, yeniden yaanan bir rnek olduunu grrz. Bu tr mnafklara toplumlarn st tabakasn oluturan kesiminde rastlanr. Bunlar hakk karsnda ne onu aka kabul edecek cesareti ve ne de onu aktan aa inkar edecek creti gsterebilirler. Bunlar ayn zamanda kendilerini halk kitlelerinden stn grrler ve her eyi onlardan daha iyi bildiklerine inanrlar. Bundan dolay biz bu ayetleri belirli blge ve zaman snrlamasndan soyutlayarak alglama eilimindeyiz. Onlar her kuaktan mnafklara ve insan nefsinin her kuakta deimez kalan zne dnk olarak yorumlayacaz. nsanlarn bu kesimini oluturan kimseler Allah'a ve Ahiret gnne inandklarn ileri srerler, ama aslnda bu dediklerine inanm deillerdir. Onlar inkrc olduklarn sylemeye ve "mminlere kar gerekten ne dndklerini aka ortaya koymaya cesaret edemeyen ikiyzl mnafklardr.65 9) MNAFIKLARIN MSLMANLARI ALDATMAYA ALIMALARI (9) 9) Allah ve iman edenleri aldatmaya alyorlar; oysa kendilerinden bakasn aldatmyorlar da farknda deiller Mnafklar, ganimet alabilmek, mmin kadnlarla evlenmek, balarna gelecek bir takm eziyetlerden kurtulmak gibi bir takm menfaatler elde etmek, mslmanlarn srlarn kafirlere haber verebilmek vb. amalarla iman etmi gzkerek mminleri ve dolaysyla onlar seven biricik dostlar Allah aldatmaya alyorlard. Oysa sadece kendilerini aldatyorlard da bunun farknda deildiler. nk Allah onlarn hallerini dnyada rasulne bildirecek, ahirette de onlar iddetli bir azaba uratacaktr. Mnafklarn Kabahatleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/30.

64 65

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/201-203. Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/55.

Aldatma (Huda) Ne Demektir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/30-31. Mnafklarn, Cenab- Allah Aldatmas Meselesi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/31-32. Aldatma Teebbsnden Maksatlar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/32-33. Aldatmak Bozgunculuktur: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/451-453. Mnafklarn Kendi Kendilerini Aldatmalar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/33-34. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Niin mi byle yaparlar? Bunlar bylelikle Allah'a ve mminlere hle yapmaya kalkrlar, onlara hle yarna karlar, Allah' ve mminleri de hle yapyorlarm gibi zannederler. "Vema yehdeune illa enfusehum" Bu da Nfi', bn Kesir, Ebu Amr kretlerinde "Yuhadiune" eklinde okunur. Halbuki hleyi bakasna yapmyorlar, ancak kendilerine yapyorlar, sonuta kendilerini aldatm veya kendilerini aldatmaya kalkm oluyorlar, kendilerini aldatyorlar da anlamyorlar. Farknda deiller, uurlar yok da ne yaptklarndan haberleri olmuyor. "Hud'a" (hle) kelimesi esasnda bir gizlilik mnsn iine alr. Ve tarifi: Bakasna kar grnte selamet ve doruluk dndren bir ii aklayp, iinde onu zarara sokacak bir eyi gizlemektir. "Muhdea", hile yarna kalkmaktr ki, ikisi birden deil, nce bir taraftan balamak arttr. "Nefs", bir eyin zat ve kendisi demektir. Ruh ve kalp mnasna da gelir. eriat rfnde ehvet ve kzgnln balangc olan nefsan kuvvete de denilir. Buradaki ncekidir. uur, ak duygu ile hissetmektir. Yani u anda his halinde olan ve henz hafzaya ve akla tamamen gememi bulunan ak bir ilimdir ki, dalgnln zdddr. drakin ilk derecesi yani bir eyin, dnenin fikrine ilk var derecesi, ilk grnmdr. nk ilim, nefsin mnya ulamasdr. Ve bu ulamann birtakm dereceleri vardr ki, uur bunlarn birincisi yani nefsin mnya ilk var mertebesidir. O mnnn tamamna nefsin anlay hasl olunca tasavvur; bu mn uurun gitmesinden sonra tekrar geri dndrlebilecek ekilde ruhda bak kalmsa hfz (ezberleme), bunu istemeye hatrlama; tekrar bulan vicdana zikr (anma) ismi verilir. uur bir bakma ilmin en zayfdr, nk onda sebat ve ihtiyatl hareket yoktur. Bu sebeple Allah'n ilmine uur denmez. Dier bir ynden de en canl bir ilimdir. nk o anda ve bizzat ince bir gr an ve huzurdur. Ve ilah ilmin kemalini anlatacak en gzel bir ahittir. "Ve bizim emrimiz yalnz birdir, bir gz krpmas gibi (sr'atli)dir." (Kamer: 54/50). Her uur, birlik iinde bir ikilii, ikilik iinde bir birlii ihtiva eder ve bir anda iki uur olmaz. Fakat genilii olan bir uur olabilir ve insan balang halinde uur ile uurun mnsn, dnen ile dnleni birbirinden ayramaz. Kalp, kendinden ok dndne dalm olur. Ve bunun iin uur (bilin) daha ok ak duygular ile olan d duyguya denir ve grnen duygulara "hisler" denir. Ve buna karlk nefsin kendindeki bir uur olayna da, "kendinde bulmak" demek olan "vicdan" ad verilmitir ki, buna "gizli his" veya "gizli uur" da denilir. Ve dorusu "ak his" demek, yalnz grlen duyularla olan "d his" demek deildir. Vicdan da ak bir histir. Bununla birlikte vicdan daha ok bir "uur uuru" demektir. Bu "ak his" ve "gizli his" deyimlerinde izfet veya sfat mnlarn, srasna gre, ayrt etmelidir. Gizli his iin ayrca bir gizli duyular aleti de zorunlu deildir. uur, imdi ve an olduu iin, akl uurun dnda saylr. Ve akl, uur kavramnn analiz ve sentezi ile zn alr ve bundan sonu karmak suretiyle iinde ve dnda ilgili bulduu gerekli eylere intikal eder. u halde akl, ilgi uurundan balar. Bunun iin onun ilk kanunlar butlan (btllk), ayniyet (aynlk), gayriyet (bakalk), tenakuz (eliki) uurlardr. zafet (iki ey arasndaki ilgi) de uurun ilk kanunudur. nk uurun hakikati, ruha kendisinin veya kendisindeki veya dndaki bir iin hazr olarak grnmesidir ki, bu grnme itibar (gerek d) veya gerek bir ilginin rndr. Fakat uur, bu ilginin kendisi midir? Ruhun bundan bir etkilenmesi midir? Yoksa ruhun bir fiili midir? Daha baka bir ey midir? Bu nokta phelidir. Gerek uur, bir gz krpma an olan basit bir vahdet (teklik) uurudur. Bu da balangta mutlak hakkn kendi grnme an, ikinci olarak nefsin kendine veya genel olarak darnn nefse bir yansmas ile balar ki, bu iki eyden hangisinin nceden olduu henz kestirilemeyen bir grtr. Dier uurlar hep bunun zerinde yrr. Buna sahip olan nefse "ruh" veya "ruh sahibi" denilir. uur parltlar nce birer nokta gibi gelir ve ruhda az ok kalr ve kalmasna ezberleme denilir. Ezberleme bir zihin kuvvetidir ve bir gemi kymetini ifade eder. uur, sabit

deildir, ezberleme ise sabittir. Bunun iin ezberleme unutmaya da yaklaabilir. Ve o zaman ezberlenilenler anlalmaz olur. Bundan da anlarz ki, ruhda uursuz denilmese bile, anlalmayan iler ve hadiseler de vardr. Hafzadaki iin ikinci defa anlalmasna hatrlama, hatra getirme ve anma ismi verilir. Ve uurun devam etmesi ve devamnn kymetleri de bu sayede meydana gelir. Bu ekildedir ki uurlar oluur. Tasavvura, zihn ve ilm grnlere kadar ular. lmin, akln derinlii, bu sentezlerin bymesi nisbetinde karacak ve oalacak nisbet uurlarnn kat kat artarak oalmalarndadr. Akln bunlar zerindeki seyrine, dnme ve fikir denir. Asl bilme, bu sentezlerdeki son uurlanma orannn gerek nisbetine (yani doruluuna) ait hkm iledir. Yani uurun balangc, gerek doru olduu gibi; fikrin, akln ve ilmin hedefi de belli olan hakdr. Demek oluyor ki, akln btn cereyanna devaml olarak sivrilen uur olaylar elik eder. Bu cereyann aleti akl; mekan kalp; rn de ilim veya hayaldir. Akl, hl-i hazrdaki uurun gerisinden balar. Onun, ncesi sonras, iyz ile ilgilenir. Bunlardan baka uur, ksmen nefsin holanmak, tiksinmek, genilemek, skmak.. gibi bir olay ile ortak olur ki, buna zevk ve his denir. Bu his, bir nokta kadar basit ve belirsiz de olsa, o zevkin sebebine bir d kymeti isnat edilirse, buna "duyum" tabir edilir. Ve uurun ilm kymeti bu itibarladr. Bir an bakarsn sende bir keyf var, bunu duyuyorsun, bu keyfe bir bilincin var, bunu biliyorsun, fakat bu yn brak, bu keyf neden geliyor? Ruhun kendi mi yapyor? Srf nefse ait bir eser midir? Yoksa haric (da ait) bir sebebin eseri midir? Buna dair hi bir ey sezemiyorsan, yalnz duygu halindesin, bu bir sarholuktur. Buna bir uur denilirse, histen ibaret bir uur demek olur. Bizzat ilm hibir deeri yoktur. Fakat bu hissin sebebine az ok bir hariclik verebildiin, mesela bedenine arpan bir scan, bir havann, gzne arpan bir n, kulana ilien bir sesin, burnuna dokunan bir kokunun eseri olduunu da sezebildiin anda bir duyum karsnda bulunursun, asl bilin budur. Ve bu uurun uhd (grp mahede etme) denilen ilm bir deeri vardr. te dtan ilgiyi kesmek suretiyle, nefsindeki hadiseyi bir sen bir de sendeki bir olay, bir i mesela bir keyf olarak setiin, yani sade neelenmekten fazla bir ey yaptn anda da bir i duyum, bir vicdan vardr. Ksaca da ait olsun ie ait olsun, her duygunun bir duyum yn, bir de zel duygu yn vardr. kisine de his denilir. Fakat ilmlik ve idrak, asl duyum deeri olandadr. Ve uur daha ok bunun addr. Yalnz zevke ait olan zel duygu kymetine his denilirse de, uur ve ilim diye bilinmez. Buna Sfiyye (tasavvuf ehli) "hl" tabir ederler. Hl baka, hale uur yine bakadr. htisasn konusu yalnz "ene"dir. uur ve vicdan da "ene"den tamamen kamaz, akl ise uur tesinden balad iin "ene"nin zat, kendini akledemez dnemez. "Ene" sade bir uur veya vicdan ile kendini tanr ve kendini tand iin kendine gelen duygular ve kendinden kan duygular tanr. Fakat bu tanyn her hl annda bir istirk (dalma) vardr. Bununla bizzat "ene" uurlu bir dalgnlk gibi gizli kalr da, hemen ardndan bir ilgiye muhta olur. Ve bunun iin ocua "kendini bilmez" denir. "Ene" uuru hi bulunmad veya ak olduu, yani hep "ben, ben" dediimiz anlarda, ne dardan ve ne durumlarmzdan hibir ey bilmeyiz. Bildiimiz zaman ise benliimiz bildiimize dalm olur ki buna "fen" (yok olma) tabir edilir. Demek ki ilim iin "ene=ben" uuru gizlenmeli, kalp d gzlem ve murkabe-i nefs (nefsi kontrol) ile megul olabilmelidir. Hak, bu ikisi arasnda grlr. Ahlkta nefis kontrol, ilimde de d gzlem daha mhimdir. kilik iinde bir ballk gibi grnen uur olayn, hareket, titreim ve maddi intiba olaylarndan ayrp seemeyenler, ruhu ve kalbin srrn bilemezler de, "kalp" ve "ruh" diyecek yerde "dima" (beyin) derler dururlar. Gz ile fotoraf, gramofon borusu ile kula, az bir gibi zannederler. Beyin bir ktphane olsun, onu okuyan kim? Bunu aramazlar. te "onu dnmezler" bu gerei gsteriyor.66 Mevdudi diyor ki: Onlar iki yzllklerinin kendi karlarn koruyacaklarn sanrlar; fakat, bu politikalar bu dnyada da, Ahiret'te de sonusuz kalmaya mahkmdur. Bir mnafk, bir grup insan bir sre kandrmaya baarabilir; fakat tm insanlar her zaman kandrmas imkn-szdr. Byle bir kimsenin foyas ortaya karldnda, erefi sonsuza dek ayaklar altnda kalr. Ahiret'te ise lf u gzaf hibir fayda salamayacaktr. nk orada ameller ilem grr. 67 Seyyid Kutub diyor ki: Onlar kendilerini sradan halk kitlelerini aldatabilen zeki, hatta dahi kimseler sanrlar. Oysa Kur'an- Kerim onlarn bu eylemlerinin mahiyetini tanmlyor. Bu tanma gre onlar mminleri deil, dorudan doruya Allah' aldatyor, daha dorusu aldatmaya yelteniyorlar. Bu ve buna benzer ayetlerde nemli bir gerekle, yce Allah'n onurlandrc byk bir iltifat ile karlarz. Kur'an- Kerim'in srekli biimde vurgulad, gzler nne serdii bu nemli gerek; yce Allah ile mminler arasnda sk bir iliki olduu realitesidir. Bu realitenin ifadesi olarak yce Allah mminlerin safn kendi saf, mminlerin ilerini kendi ii ve mminlerin durumunu kendi durumu sayyor. Onlar kendi zatna ekliyor, himayesi altna alyor, dmanlarn kendi dman biliyor ve onlara yneltilmi olan hile ve tuzaklar kendine dnk kabul ediyor. Bu, yce ve onur balayc bir iltifattr. Mminlerin statlerini ve gerek mahiyetlerini en yksek dzeye ykselten, bu evrende iman realitesinden daha byk ve daha onurlu bir realite olmadn dndren bir iltifat... Ayrca mminin kalbini snrsz bir gvenle dolduran bir iltifat. Sebebine gelince mmin, bu ayetleri okurken yce Allah'n, onun problemini kendi problemi, onun kavgasn kendi kavgas, onun dmann kendi
66 67

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/203-206. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/47.

dman saydn, onu kendi safna aldn ve kendi yaknna ycelttiini grr. Bu durumda olan bir mmin iin, dmanlarn hileleri, aldatmalar, bask ve eziyetlerinin ne anlam olabilir, ne deer ifade edebilir ki!.. Bu iltifat, ayn zamanda, mminleri aldatmaya, onlara tuzak kurmaya ve eziyet etmeye kalkanlara kar da korkun bir tehdittir. Bu olumsuz tavrlaryla sadece mminlere kar deil, gl, cebbar ve kahredici olan yce Allah'a kar mcadeleye giritiklerini, Allah'n dostlarna kar sava amakla aslnda Allah'n kendisine kar sava am sayldklarn ve byle alaka bir eyleme girimekle Allah'n sillesini yemekten kurtulamayacaklarn kendilerine bildiren bir tehdit. Bu gerek, bir yandan mminler tarafndan deerlendirilip onlarn hibir hilekrn hilesini, hibir sahtekrn aldatmacasn ve hibir zorbann eziyetini umursamadan, gvenle ve sebatla, yollarna devam etmelerini salayc bir nitelik tarken te yandan mminlerin dmanlar tarafndan da deerlendirilip korkmalarna, rkmelerine, kimle savatklarn renmelerine ve mminlere satanca kimin sillesini yemeyi hak edeceklerini anlamalarna yolaacak bir arlk tar. imdi tekrar "Allah'a ve Ahiret gnne inandk" diyerek Allah' ve mminleri aldatmaya kalkan o kendini beenmi, kendilerini beyinlerinden zek fkran birer dahi sanan kimselere dnelim. Onlarn burunlar byle havadadr. Fakat aman Allah'm':. Ayetin u son cmlesinde zerlerine ne ar bir hakaret yadrlyor! Tekrar okuyalm: "Oysa sadece kendilerini aldatyorlar, ama bunun farknda deildirler." Onlar yle ar bir gaflet, bir sarholuk iindedirler ki, farknda olmadan sadece kendilerini aldatyorlar. nk yce Allah onlarn aldatma giriimlerini biliyor. Bunun yannda mminler de yce Allah'n himayesi altnda olduklar iin O, onlar bu aalk aldatma giriimi karsnda koruyor. Fakat o hilebazlar gaflet iinde yzdkleri iin kendi kendilerini aldatyorlar, kendi kendilerine oyun oynuyorlar. Kendilerini aldatyorlar; nk bu iki yzllkle kazanl ktklarn, istedikleri kr elde ettiklerini ve mminler arasnda kfirliklerini aklamann sakncalarndan korunduklarn sanyorlar. Bunun yannda ilerinde kfirlik gizlerken darda takndklar mnafklk ehresi yznden kendilerini tehlikeye atm, kendilerini kt bir sonuca mahkm etmi oluyorlar. Fakat acaba mnafklar neden byle irkin bir yola bavuruyor, niin bylesine bir hile yapmaya giriiyorlar? Sorunun cevabn yce Allah veriyor:68 10) MNAFIKLARIN KALPLERNDEK HASTALIK (10) 10) Onlarn kalplerinde hastalk vardr. Allah da onlarn hastalklarn artrmtr. Yalanlamalarndan tr onlar iin ok ackl bir azap vardr. Mnafklarn kalplerinde cehalet, hrs, kin, buz ve hasetlerinden kaynaklanan phe hastal vardr. Allah bu kimselerin hastalklarn onlarn nefislerine ar gelen ayet ve hkmler indirerek daha da artrmtr. Bile bile hakk yalanlayp yz evirdikleri halde bir takm menfaatleri sebebiyle iki yzl davrandklarndan tr onlar iin ahirette ok ackl ve srekli bir azap vardr. Kalb Hastal: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/34. Hasta Kalpliler: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/453-455. Mnafk Niin ldrlmez? Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/455-457. Mutezilenin kalb Hastal Hakkndaki Tevili: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/34-35. Razinin Meseleyi zah: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/35-37.
68

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/55-56.

Ac Veren Azab: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/37. Azaba Sebep Veren Yalanclktr: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/37-38. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: "Mnafklardaki bu hileciliin ve bu uursuzluun sebebi nedir?" denilirse, onlarn kalplerinde, yani ruhan kalplerinde hi grlmedik yok edici bir manev ve ahlk hastalk vardr. Maraz (hastalk), bedeni salam alkanlndan dndrp dengesini bozan ve grevini istenilen ekilde yapmamasna sebep olan bir aksama durumudur. Fakat madd eylerde kullanld gibi, manevi hususlarda da kullanlr. Shhat esas, hastalk ikinci derecedir. lk yaratlta kalp salamdr. Fakat bunlar kalbin shhatini muhafaza etmeye bakmamlar, kalplerinde byk bir hastala mbtela olmulardr. Burada "maraz" kelimesindeki tenvin, korkutmak iindir. Demek korkun bir hastalk var. Btn ahlkszln balangc olan byk bir hastalk var. drak ve iradenin afeti olan bir hastalk var. Bu hastalk, rivayete ve dirayete dayanan tefsirlerin ve bilhassa selef mfessirlerinin akladklar zere inanszlk hastal, ek, phe, kuku hastal, zetle phe ve nifak hastaldr. Bunlar btn kt niyetlerin badr. Buna yakalanan kimse, hak tanmaz, Allah'dan phe eder, Allah'n emrinden phe eder. Allah'n "onda phe yoktur" buyurduu kitabndan phe eder. Allah'n peygamberinden phe eder. Allah'n halis mmin kullarndan ve onlarn doru olan fiil ve hareketlerinden phe eder. Her eyden phe eder, hatta kendinden phe eder. Bilginin kymeti kalmamtr. Fakat benlik, uurundan da hi kmaz. Onun gzne hak ve hakikat kendinden ibaret grnr. Bakar ki kendisi ek ve phe ile doludur. Kendine benzeterek hkmeder. Herkesi ve her eyi pheli grr. Yerler, gkler, aalar, talar, hayvanlar, insanlar, Allah, Peygamber, hep onu aldatyor zanneder. Kt zan ile dolar. Her eyden kukulanr. Fakat btn fiil ve hareketiyle yine kendisine kar kendisini yalanlar. Zevkine, keyfine, ehvetlerine o kadar tutkundur ki, onlardan hi phe etmez. "Acaba bunlarn asl var mdr, bunun sonu ne olacaktr" demez. Hepsine atlr, sarlr. Onun iin hak ve hayr hi, zevk her eydir ve her ey kendisidir. Onu, ilm phe iinde benlik derdi, kibir, mevki hrs, ba olma sevdas sarmtr. Bunun iin imanszken, kendini imanlym zanneder. Aldatmay, hile yapmay, entrika evirmeyi stnlk ve baar sayar. Mminle mmin, kfirle kfir grnr. Btn bunlar ne zorunlulukla yaptn dnmez. Byle yapmas, btn urat bu eylerin kendisinden baka bir varlktan yansyan bir bask olduunu farketmez. Arada byle hile ve dmanlk yerine bir temelli sevgi kurmak iin samimi olmaya almak kendisi iin de daha krl olduunu anlamaz. Bunlar dnya nimetlerine gmlseler, yine ineli beikte gibi yaarlar. phe ve ara bozma hastal byle can skc bir eydir. O mnafklarn kalplerinde ite bu hastalk vardr. Ve her hastalk huy ve tabiat olmadka tedavisi mmkndr. Bunlar ise bu hastal tedavi etmek iin gelmi olan hak dine sarlmazlar da ondan da kukulanrlar. Bunun zerine Allah Tel bunlarn hastaln artrmtr. yle ki: Allah Tel insanlardan, insanlar iinde Arap'tan, Arap iinde Kurey kabilesinden, Kurey kabilesi iinde Him Oullar'ndan Muhammed b. Abdullah b. Abdlmuttalib b. Him b. Abdimenaf b. Kusay b. Kilb b. Mrre b. Ka'b b. Ley b. Fihr b. Mlik b. Nadr b. Kinne b. Mdrike b. lyas b. Mudar b. Nizar b. Mead b. Adnan isim ve nesebiyle bir peygamber gndermi ve ona "kendisinde phe olmayan" bir kitap indirmi ve onu doup byd Mekke'de brakmayp btn dnyaya, kyamete kadar nur samak iin buraya, onlarn bulunduklar yere getirmi ve insanlar yava yava ona iman ederek byk bir topluluk kurmaya balamlar, erilii kaldrp doruluu yayyorlar, doru yoldan baka bir ey istemiyorlar, kuvvetlilerin zayflar ezmesine imkan vermiyorlar, hak denildi mi, hatr gnl tanmyorlar, herkesi eit tutuyorlar; zor kullanmakla insanlardan faydalanmak yasak, dalavere yasak, rvet ve adam kayrma yasak, fuhu ve ahlkszlk yasak, neler neler yasak. Bunlardan baka vazifeler, grevler, mcahedeler, intizaml ekillerde muntazam vakitlerde almalar, uramalar, neler neler var. A kal, sabreyle fazilet sa; tok ol, kret, yine fazilet sa. Putlara tapma, zevkine esir olma, Allah'tan baka taplan bir ey tanma ve ancak ondan yardm iste. Bu olur mu? Bu hal ile Abdullah b. beyy b. Sell gibilerin hkmdarlna nasl imkan kalr? Sadece para kazanma hrsna kaplanlarn ticareti nasl dner? Allah'n verdii sz, yapaca bu muydu? "Bu tedavi deil, bir tuzaktr." diyorlar. Artk o hastalk Allah katndan bunlarn kalplerine baslyor. kinci bir huy oluyor da gittike artyor. Onlar da bu yzden Allah'a ve mminlere hilekrlk yapmaya balyorlar. Maraz (hastalk), bedenin salam alkanlndan sapmas ve grevini istenilen ekilde yapmamasna sebep olan aksaklk durumudur ki, buna "illet=dert" de denilir. Demek ki phe, imanszlk, inanszlk da insanda asl deil ikinci derecede bir eydir. Ve hastala mahsus bir durumdur. Her ocuk doarken iman ve itikad ftrat (yaratl)yla doar, phe nedir tanmaz. Bunun iin Hak inanc, Allah'a inanmak ftrdir. Bu esas yaratl, insana ilerde pheye dmesi iin deil, pheleri atmas, doru yolu bulmas ve gelitirme yoluyla da iman huy edinmesi iin verilmitir. u halde kalplerinde bu hastalk zorlayc deildir. Bunu yapan, tecrbe gzergahnda nefislerin salam yaratl gzetmemesi, kalbin saln korumamas, ahlk hastalklar tedavi

etmemesi, zetle zevk duygusuna ok dmesi ve her eyde kendini ve kendi zevkini grmek istemesidir. Baz insanlar tecrbede bunu tamamen bulamaynca, hatalar ve isabetsizlikler vaki olduunu grnce, kendisinin "hakkn kendisi" olmadn takdir ve kendinden nce hakka iman edecek yerde, ilk yaratlta aldandn sylemeye ve her eyden phe etmeye balar. Ve bu phe ile mcadele ederek hakk grmeye ve vcut cereyannn, kendisinin deil, Hak Tel'nn hkmnde bulunduunu teslime ve kendisinin Allah iin bir kulluk grevine mahkum olduunu itiraf etmeye benlik sevdas ve irade zayfl engel olur da, ek ve pheyi esas kabul eder. Ve bu ekilde ancak pheye inanr ve phe kendisi iin hem huy ve hem gaye olur. Ve hayr adna da herkese onu tavsiye eder, bu ynyle Reybiyyn (pheciler) ve Sofestaiye (safsataclar) bile bir inann esiridirler: pheye inanmak. Bu inanta sabit bir "ben" yoktur. elime yn olan bir akc fikir, bir (ben) hayali, bir "ene" ak, bir "ene" derdi. Yani hi gizlenmek istemiyen bir "benlik" davas, bencillik, hodgmlk (kendini beenmilik) vardr. Fen ve felsefe bakmndan hak iman, hem ftr ve hem altrcdr. Fakat phe inanc yalnz altrcla ait yoldadr. phe inancnn byle altrc ve tecrbeye dayanan karakteri, bu gibilere inan ve salam bilgi hakknda bir kuku telkin eder. Kitaba, dine balanmaktan ekinirler, istidlle (delil ile sonu almaya), istintca (delil ile sonu karmaya), akl ve manta kmseyerek bakarlar, buna kar koymak iin terbiye, tecrbe, istikry (tme varm) benimsememek isterler. Gya bunlar, phenin, inanszln delili imi gibi ileri srerler. Bu vesile ile: "Hayat adam olmal, hayat gibi her gn deimeli, hayatta hi bir rnek takip etmemeli." derler. Ahlkl bir gidiat takip eden seciyeli iman ve inan sahiplerine genelde: "Mahdut fikirli, dar kafal adamlar" gzyle bakarlar. Bilmezler ki dar grller, yalnz imdiki hale balananlar ve onun nn ve arkasn grmeyenlerdir. Bilmezler ki altrmann, tecrbenin, kararlln gayesi de phe deil, tpk istintc gibi pheden kurtulmak, bir hak inanca ermektir. Bilmezler ki, zevkin hikmeti, gelip geici eylerle boulmak, hilere esir olmak deil, ebed bir hakka ulamak, bir irfan an edinmektir. Saduyusunu toplayanlar iin ouldan tekile, balangtan sonuca, sonutan balangca netice karmak suretiyle karar klmak, pheyi silmek iin akln biri dierine kefil olan balang ve sonucun birliini gsteren iki ahidi, birbirine bakan iki yoludur ki ikisinin rn, ilki ve sonu hak inantr. Vicdann zevki de bu iman ile hakka alan bir anlama noktasdr. Hakka iman yaratl ile do, bu iman ile tecrbe yolundan doru ge, hakka iman ile l, ona dn! te slm'n saadeti, ite kalpleri hastalkl o mnafklarn hile yapmak istedikleri Allah'n nuru! Fakat onlar, bu hastalk ile ve bu hastaln artmasyle kalmayacak, onlar iin ahirette ve hatta dnyada pek elem verici, gayet ac bir azab da vardr. Bu azab bilhassa Nfi', bn Kesir, Ebu Amr bn mir, Ebu Ca'fer ve Yakub kretlerinde tekzibden (ykezzibn) okunur, yalan syler olmalar veya doruyu yalan saymalar sebebiyledir. Bunlar, devaml yalan sylerler, imanlar yokken "imanmz var" dedikleri gibi, eriyi doru, doruyu eri gsterirler. Azaplarna sebep de zellikle budur. nk yalan, nce dnyada byk bir vicdan azabna sebeptir. Yalanclar, su stnde bir yonga gibi alkalanr ve her an bir ineli beikte yatyor gibi yaar. Geri dnyada bu da bir alkanlk olur ve o azab git gide bir eit tatlla dner, onu -adeta- kandrr. Bununla beraber bu kanmann tad bir uyuz hastalnn kantlar gibi kanatan, boucu elemlerle kark bir taddr. Fakat bunun ve bu yalan alkanlnn ahiretteki azab bsbtn dehet vericidir. nk yalan syleye syleye kalp, devaml yalanc intibalarla kaplanr. Ruh artk bununla geliir. Ruh hayat bir evham (kuruntular) lemi, bir batllk sahas olur kalr. Hak nuru oraya, ara sra yanar dner bir yldz bcei halinde grnen bir fener gibi gelir. Artk o kalp ve onun gzleri, kulaklar fayda ve zarar, hayr ve erri seemez olur. Kr der, zarara koar; iyilik der, erre koar; baheyi ate grr kaar, atei cennet sanr atlr. Derken Hakk'n rahmeti ile arasna kaln bir sur ekilir ve fakat bu surun ara sra alr bir kaps bulunur, o alrsa Hak nuru rahmet ve saadet oradan arasra imrenmek iin grnr ve kapanr. "Mminlerle onlar (mnafklar)n arasna bir duvar ekilir ki, onun bir kaps vardr; ierisi rahmet, d taraf ise azabtr." (Hadid: 57/13) yeti gereince nihayet bir kapanr, bir daha almaz olur. Onlar btln karanl iinde sonsuzlua kadar hasretle yanarlar, snmek bilmez kara bir ate ile yanarlar. Bu yette "Allah onlarn hastaln artrmtr." buyurulduu gibi, dier bir yette de "Kalplerinde (phe ve nifak) hastal bulunanlarn ise, (indirilen sre), inkrlar yznden murdarlklarna murdarlk katar ve onlar kfir olarak lp giderler." (Tevbe: 9/125) buyurulmutur ki, hastalk ile pisliin ilikileri de aktr ve btn bunlar ilh kanunlardr. man eden kazanr, etmeyen de yanar, yaklr. Bu mnafklar ortaya kartacak ve azaplarnda iddetlendirici sebepler olacak, bozgunculuklarna dal budak salan baz irkin vasflar daha vardr.69 Mevdudi diyor ki: Kt davranlar nedeniyle Allah, onlarn iki yzllklerinden doan hastalklarn arttrr. Onlar iki yzllklerinin bir mddet baarl sonular verdiini grnce onun etkin ve iyi bir yol olduuna inanrlar ve ncekinden daha sk ve emin bir ekilde iki yzllklerine devam ederler.70 Seyyid Kutub diyor ki: "Onlarn kalplerinde hastalk vardr." Yani karakterleri bozuktur, hasta ruhludurlar. Ak ve dosdoru yoldan sapmalarna ve bu yzden yce Allah'n bu anormalliklerini daha da arttrmasn hak etmelerine tek sebep ruhlarnn hasta oluudur. "Allah da bu hastalklarn arttrmtr."
69 70

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/206-210. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/47.

Sebebine gelince; hastalk, baka bir hastalk dourur. Sapklk, iin banda basit, nemsiz grnr. Fakat yanla doru atlan her adm sonunda doru izgi ile aradaki a geniler, bylece sapma byr. Bu deimez bir kanundur. Btn nesnelerde, btn artlarda, btn duygu ve davranlarda geerli olan ilh bir kanun. Bu duruma gre onlar belli bir akbete, yce Allah' ve mminleri aldatmaya girienlerin hak ettikleri kanlmaz akbete doru doludizgin ilerlemektedirler. Bu akbet udur: "Bu yalanclklar yznden onlar ac bir azap beklemektedir" Bu mnafklarn, zellikle Hicret olaynn balarnda kavimleri arasnda sosyal mevkii, otoritesi, liderlii olan Abdullah b. Ubeyy b. Selul gibi ileri gelenlerin bir baka sfat daha var. Bu sfat, toplumda yolatklar bozgunculuu srarla savunma ve yaptklarnn cezasn grmemenin verdii marklkla tutumlarnn doru olduunu inatla ileri srme sfatdr. Yce Allah onlarn bu niteliini bize yle tantyor:71 11) MNAFIKLAR TOPLUMU DZELTME DDASI GDERLER (11) 11) Onlara: Yeryznde fesat karmayn! denildii zaman: Biz ancak slah edicileriz. derler. Mnafklara: eriata uygun olmayan ameller ileyerek, inkar ve isyan ederek, kafirleri dost edinerek, mminlere ait srlar kafirlere vererek yeryznde fesat karmayn! denildiinde onlar: Bizim kafirleri dost edinmemizin gayesi kafirlerle mslmanlarn arasn dzeltmek ve iyiletirmek iindir. Sizler bizi yanl anlyorsunuz biz bozguncu deiliz, biz slahatyz, iyi niyetliyiz. derler. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/38. Mnafklara Yaplan Mdahale: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/38-39. Fesadn Manas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/39-40. Fesat ve Islah: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/458-461. Toplumu Bozduu Halde Hamiyyet ddia Edenler: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/40. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bu yet yukardaki yetine atfedilmitir. Bunlara: "u yeryznde fesatlk yapmayn, fesat karmayn, ortal ifsat etmeyin." diye uyar ve ktlkten yasaklama yapld zaman "hayr biz fesat deil, slah edici adamlarz, fesat deil, yalnz slah ve slahat yapan kimseleriz" demektedirler, byle demilerdir ve byle derler. Bilhassa Ebu's-Sud'un da aklad zere, bunu derken yaptklar fesatlklar, inkr ile rtmek isterler. Bundan asl maksatlar ise yaptklar eylerin fesatlk deil, bizzat slah olduunu iddia etmektir. nk bunlar hak ve gerei seemediklerinden ve semek istemediklerinden, bozmay dzeltmek sanrlar.72 Yeryznn bozulmas, Allah'n kullarnn durumlarn bozan, gerek geimleri ve gerek ahiretleriyle ilikili ilerini rndan, hedefinden karan fitneler, harplerdir. Bozgunculuk da bunlar ve bunlara sevkedici olan eyleri ortaya karmaktr. Mnafklar da byle yapyorlard. Mminlerin iine karyorlar, srlarn kfirlere aklyor ve onlar iman ehli aleyhine tevik ediyorlard. nsanlar tututurmak, mminleri bozmak, zarar vermek iin frsatlar icat etmek ve frsatlardan istifade etmek gibi ktlkler yapyorlard. Mminler de bunlar uyanklklaryle gzden karmyorlar, gaflet etmiyorlar ve ktlklerden vazgeirme hususunda din grevlerini yapyorlar ve mnasib ekilde nasihat ve uyarmalarda bulunuyorlard. Fakat mnafklar ne t dinlerler, ne de dinlemek isterler. Bunlara kar "biz ancak slah edicileriz" derlerdi. Mminler, bunlarn yalan yanl slahclk davasna inansnlar m? te Cenab- Hak bu noktay u tenbih ile akla kavuturuyor:73
71 72

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/56-57. Ebus-Suud, rad- Akl- Selim: 1/31. 73 Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/210-211.

Seyyid Kutub diyor ki: Yani, bunlar sadece yalanclk ve aldatma ile yetinmiyorlar, bu kt sfatlarna kstahl ve kr inad da ekliyorlar. Bunun sonucu olarak kendilerine "Yeryznde bozgunculuk karmayn" denilince bozguncu olmadklarn sylemekle yetinmiyorlar, "Biz yapc, dzeltici kimseleriz" demekle daha da ileri giderek ii markla ve yaptklarn hakl gstermeye dkmektedirler En iren bozgunculuu yaptklar halde kendilerinin yapc ve dzeltici olduklarn ileri srenlerin says her devirde oktur. Bunlar byle derler, nk ellerindeki deer lleri, kriterler bozuktur. nk insann vicdanndaki ihls ve srf Allah' ama bilme ls bozulunca dier llerinin ve deer yarglarnn da bozulmas kanlmaz olur. Baka bir deyimle yce Allah'a ihlsla bal olmayanlarn, kalplerinde bylesine kesin inan barndrmayanlarn bozguncu davranlarnn farkna varmalar imknszdr. Sebebine gelince; bylelerinin vicdanlarndaki iyilik-ktlk, yapclk ve bozgunculuk lleri kiisel arzu ve ihtiraslarna gre sk sk deiir, hibir zaman ilh bir kaidenin zerine oturamaz. te bundan dolay u gereki tanm ve kesin akibet bildirimi ile kar karya geliyorlar:74 12) MNAFIKLAR FESATIDIRLAR (12) 12) Dikkat edin! Dorusu onlar fesat karanlarn ta kendileridir; ne var ki farknda deiller Ey iman edenler! Onlarn yalanlarna aldanmayn. Onlar Allahn dinini ykmak isteyen bozguncularn ta kendileridir. Ne yazk ki kalplerinden iman nuru silindii iin bozgunculuk yaptklarnn uurunda deiller. Bu yzden hakk bulmalar da gtr. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/462-463. Asl Mfsitleri Kefedin: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/40. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Ey iman ehli! Sakn aldanmaynz, uyank durunuz, bunlar fesatlar gruhunun kendisidirler, fesatlar gruhu dedikleri ancak bu ksm kimselerdir. Bu muhakkak, fakat bunlar byle olduklarn hissetmezler, buna da bilinleri olmaz. Bunlarn bugn uurlar olmad gibi yarn da yoktur. Dedik ya kalp hastal, phe hastal onlara hereyi ters gsterir.75 Seyyid Kutub diyor ki: Onlarn dier bir zellikleri de halk kitleleri karsnda byklk taslamalar, kendilerini stn grmeye kalkmalardr. Onlar bu yolla halkn gznde sahte bir mevki kazanmay amalarlar. Yce Allah bu konuda yle buyuruyor:76 13) MNAFIKLARI GEREK MANA DAVET (13) 13) Onlara: nsanlarn iman ettii gibi iman edin! denildiinde: Biz o aklszlarn iman ettii gibi iman eder miyiz? derler. Dikkat edin! Dorusu onlar aklszlarn ta kendileridir; ne var ki bilmiyorlar Mnafklara: Muhammed ve ashabnn iman ettii gibi iman edin! denildiinde Bilal, Ammar ve Suheyb gibi fakir mslmanlar kastederek, kibirli bir ekilde: Akl, bilgisi az, dar kafal, sersem, aptal, beyinsiz, basit ve zavall olan, idare etme yetenei olmayan, anlay ve temyiz yetenei kt kimselerin iman ettii gibi iman eder miyiz? derler. Ey iman edenler! Dikkat edin, asl sefihler kendileridir, fakat bu halde olduklarnn farknda deiller. Bu yzden iman edemiyorlar. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/41-42. (Birinci Mesele) Gerek Bilgisizler: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/463-464.
74 75

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/57. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/211. 76 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/57.

Ayette Geen Nss nsanlardan Maksat Kimlerdir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/42. Mnafklarn Mminleri stihfaf Etmeleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/42-43. Sefeh: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/43. Ayetin Bilmiyorlar Ksmnn Tefsiri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/44-45. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bir de yalnzca laf ile mcerret (soyut): "Allah'a ve ahiret gnne iman ettik." demekle iman olmayacan hatrlatmak ve iyilii emretmek iin bunlara "u insanlarn, u tam insanlarn iman ettii gibi, Peygambere ve ona indirilene ve ondan nce indirilene de aka ve gizlice, kalp ile ve dil ile iman ediniz" denildii zaman, "biz o beyinsizlerin, budalalarn iman ettii gibi iman eder miyiz?" dediler, eitlie raz olmadlar. Lgat itibariyle "sefeh", gr ve gidiatda hafiflik ve yufkalktr ki, akl noksanlndan doar. Yani ucu budalala varan hafiflik, fikirsizlik, temkinsizliktir ki zdd ar ballk, tam aklllktr. Dnen de akl ve dinin gerei zddna harekettir ki, kart erginlik ve hataszlktr. Dilimizde sefahat (aalk) da bu mnda bilinmektedir. zetle "sefeh" ve "sefhet", gr ve fikirde zevk ve ehvetlere tabi olmak, akl ile deil zevk ile hareket etmektir. Bu da ya esasen budalalktan veya akln hkmsz kalmas itibariyle budala halinde olmaktan doar. u halde mnafklar, insanlk gerei bunu budala mnsnda kullanyorlar. Acaba mnafklar bunu sylemekle kfrlerini aklayarak bozgunculuktan km, aktan kafir olmu olmuyorlar m? mam Vhid buna cevap olarak: "Bunlar bu sz mminler arasnda deil, aralarnda aklyorlard. Cenab- Allah bunu haber veriyor." demitir. Fakat bu, szn geliinin zahirine aykrdr. nk "za" "Kle" ile "Kalu"nun ayn zamanda bulunmasn gerektiriyor. "Gnllerinden byle dediler." mns vermek de metnin aklna aykrdr. Dorusu bu sz tam mnafka, iki yzl, tevriyeli bir sz olduundan, "Biz budalalar gibi iman eder miyiz?" tabirinin doru bir yorumu da mmkndr. Buna gre bunu tleyenlere kar syledikleri zaman da kesin bir kfr ilan yapm olmuyorlar, bu da mnafkln ve mnafka kfrn bir eit zellii oluyor ki "it, iitmez olas." (Nisa: 4/46) demeleri gibidir. Yukarda mnafklar "Minen-nasi" diye insanlardan sayld halde, burada "Kema amenen-nasu" diye insanlara karlk tutuluyor, onlardan ayrt ediliyor ki, bunda ne gzel incelikler vardr: Mnafklar, insanlar ile eitlie raz olmuyorlar ve kendilerini stn ve aydn, akll bir ileri snf sanyorlar ve bu zan ile onlara hile etmeye kalkyorlar. "Aminu kema amenen-nasu" karlatrma ve benzetmesi de onlarn beenmedikleri insanlarn onlardan daha olgun olduklarn ve kendilerinin de onlar gibi iman ederek eitlie nail olmalarn ve byle olmas kendileri iin gerileme deil, ilerleme olduunu anlatyor ki, onlara : "Siz henz insan deilsiniz, insan olunuz." melinde bir hatrlatmay ieriyor. Mnafklar da cevapta o insanlar dk gryor, "o budalalar" diyor, eitlie raz olmuyorlar ve byle yaparken hem bu ayrmda Allah'n kendilerine iftira etmediini halleriyle tasdik ediyorlar, hem de iman hususunda kendilerine bir sivrilmilik hakk verilmediinden dolay eit iman teklifini reddediyor, fakat aka; "biz iman etmeyiz" de demiyorlar. Kendilerinin zel ve baka bir imanlar olduuna ve olmas gerektiine iaret etmek istiyorlar. nsanlar, kanaatlarnca kmsenmi, budala oluyor. Bunun iin Cenab- Hak yukarda "Minen-nasi" diye genelde insanlardan sayyor. Burada da insanlarn olgunluunu gstererek, mnafklar kendi ikrarlariyle insanlardan saymyor. Gerekte Arap dilinde de "en-Ns" ifadesi bulunduu yere gre kh ta'zm (bykleme) ve kh tahkr (kmseme) mnsn ifade eder. Demek ki, iman hususunda mnafklarn, phecilerin saplandklar zel fikir, imann insan iin bir tuzak olmas ve buna gre srasnda yalnz halk gemlemek iin kullanlmas noktasnda toplanr ve bunun iin kfirlerle beraber yaamak imkann grdkleri zaman, imann lafndan bile syrlrlar. M'minler iinde yaamaya mecbur kaldklar zaman da imandan bahsederler. Lkin havass (sekinler)n imanyle halkn iman arasnda zaruri bir fark ve ykselme bulunaca davasndan vazgemezler. Halbuki slm dininin teklif ettii imann artlar, hak ve gerein en genel ve en kapsaml esas izgileri olduu iin, imann aslnda ve artlarnda sekinler ve halk fark bahis konusu olamaz. Bu fark, o imann amellerinde ve kemalinin derecelerinde bahis konusu olabilir. Genel prensiplerde eitlik baka, bunda ilerleme meselesi yine bakadr. Halbuki pheciler, imannn esasn, kalbin safln, ihlas budalalk saydklarndan mminlere, aldatlmaya hazr, safdil, budala gzyle bakarlar. Fakat Allah Tel buyuruyor ki: unu muhakkak biliniz ki, beyinsiz,

budala, ancak o mnafklarn kendileridir, fakat bilmezler. Geri onlar kendilerini, ilim ve bilgi ile herkesten yksek grmek isterlerse de, onlarn ilim ile ilgileri yoktur. lim bir yakn iidir. Hele gelecee ait olan ilim, salam bilgili bir mantk ve delillerle netice karmak iidir ki, ba hak iman, gayesi Hakk'a ulamaktr. Onlar ise, batan sona kadar phe ile doludur. Yukarda mnafklarn nce "anlamazlar" nefy-i hl (imdiki zaman olumsuz fiil), ikinci olarak "anlamayacaklar" nefy-i istikbl (gelecek zaman olumsuz fiil) kipleriyle duygu ve uurlar; burada da "bilemezler" diye ilimleri olumsuz klnmtr ki, bunda hem balang ve gaye itibariyle yerme ve azarlama asndan derece de rece bir ykselme vardr ki artmas hastalk ile uyumludur. Hem de ilim ile uurun konu farklarna iaret vardr. Din ve iman, dklk ve ykseklik meselelerinin sadece his ve uur ile deil, ilim ile ilgili olduunu ifade ediyor.77 Mevdudi diyor ki: Yani, "Eer slm' kabul ettiinizi sylyorsanz, onu tam bir samimiyetle kabul edip, slm dairesi iine giren dier insanlar gibi kabul etmelisiniz." Onlar, slm' samimiyetle kabul edip, kendilerini her trl zorluk, tehlike ve problemlere atan kimseleri aptal ve sefih olarak niteliyorlard. Onlara gre, doruluk ve Hak iin btn lkeyi kendilerine dman edinmeleri aptallktan baka bir ey olmazd. Haklya ve haksza aldrmakszn sadece kendi karlarn korumak, onlara gre byk bir faziletti.78 Seyyid Kutub diyor ki: phesiz ki, Medine'de bunlara yneltilen ar ihlsl, dosdoru, ihtiraslardan arnm bir inanla iman etmeleri idi. Yani btn varlklar ile slm'a giren, ynlerini srf Allah'a doru eviren, Peygamber efendimizin eitici ve yn verici telkinlerine kalplerini aarak samimi ve art niyetsiz bir yaklamla ve btn varlklar ile O'nun direktiflerini benimseyen iten mslmanlar gibi iman etmeleri. te mnafklarn rnek almaya arldklar, ak, dosdoru ve samimi biimde iman eden "halk kitlesi" bunlard. yle anlalyor ki, mnafklar, Peygamberimize bylesine bir itenlikle teslim olmay reddediyorlar, bu tutumu, yoksul halka yaraan, toplumda mevkii olan sekinlerin itibar ile badamayacak bir ey sayyorlard. Bu dnce ile "Biz hi aptal ayak takm gibi iman eder miyiz?" demilerdi. Yine bu gereke ile yce Allah'n u kesin tanmlamasna ve susturucu cevabna muhatap oldular: "Asl aptal ayak takm kendileridir, ama bunu bilmiyorlar" yle ya, aptal, aptall ne zaman anlayabilmi ve yine sapk, ne zaman doru yoldan uzak dtn fark edebilmitir!..79 14) MEDNE'DE MNAFIK-YAHUD BRL (14) 14) man edenlerle karlatklar zaman: man ettik. derler, eytanlaryla babaa kaldklarnda ise: phe-siz biz sizinle beraberiz; biz sadece alay edicileriz! derler. Mnafklar, mminlerle karlatklarnda korkularndan: Biz de sizin gibi iman ettik. derler. Kfr ve nifakta liderleri olan kimselerle karlatklarnda ise: phesiz biz sizin gibi inanmaktayz, onlarla sadece alay edip, elenmekteyiz. derler. Daha sonra Medine'deki mnafklar ile kindar yahudiler arasndaki ilikilerin ne derece sk olduunu aklayan sonuncu zellie sra geliyor. Mnafklar; yalanclk, aldatmaca, aptallk ve kof iddiaclkla yetinmiyorlar, bu irkin niteliklerine dleklii, alakl ve karanlk kelerde entrika evirmeyi de ekliyorlard.80 Birbirleriyle Babaa Kaldklarnda Mnafklar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/44-45. kiyzlln rnekleri: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/465-466. Mminlerle stihza Etmeleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/45-46.

77 78

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/211-213. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/47. 79 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/10. 80 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/10.

Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bu mnafklarn mmin olmadklarn ve ahlk bakmndan ne kadar dk olduklarn ununla daha iyi anlarsnz: bir de bunlar mminlere rastgeldikleri zaman genelde "menna: inandk" derler. Budala zannettikleri mminlere yaltaklanrlar. Yzden samimiyet, riyakrlk ederler, kendi eytanlarna, gizli anlamalarla, gizli meclislerde kendilerine gizli gizli fitne ve fesat dersi veren donuk kafal, ft, eytanlk ustalarna tenhaca varp yalnzca kaldklar zaman da "Biz her halde sizinle beraberiz, bundan emin olunuz." derler. eytanlkta beraber olduklarna sz verirler ve m'minlere kar yaptklar yoldalktan kukulanmasnlar diye gizli soruya cevap yerinde unu da ilave ederler: phe yok ki biz baka deil, hep alayc takmyz, hep byle alay eder dururuz derler ve ahlkszlklaryle nrler. Sadakat arz ederken hainliklerini, ecaat (cesaret) arz ederken hrszlklarn sylerler. te ilim ve inanta hafife alma ve alay etmenin kfrn gerei olmas hakkndaki genel kural bu gibi yetlerin muhtevasdr. Rivayet olunduuna gre Abdullah b. beyy yardaklaryle bir gn sokaa kmlar, Ashab- kiramdan birka kiinin kardan gelmekte olduklarn grmlerdi. bn beyy yanndakilerine: "Baknz ben u gelen budalalar banzdan nasl savacam." demi ve yaklatklar zaman hemen Hz. Ebu Bekir'in elini tutmu, "Merhaba Temm oullarnn efendisi, eyhu'l-slam, Resulullah'n maarada ikincisi olan, kendini ve maln Resulullah'a vermi bulunan Hazreti Sddk" demi, sonra Hz. mer'in elini tutmu: "Merhaba Adiy olullarnn efendisi, dininde kuvvetli, nefsini ve maln Resulullah'a vermi bulunan Hazreti Faruk" demi, sonra Hz. Ali'nin elini tutmu: "Merhaba Resulullah'n amca olu ve damad, Resulullah (s.a.v.)'dan sonra btn Him oullarnn efendisi" demi ve ite o zaman bu yet-i kerime inmitir. Daha ayrntl dier bir rivayette Hz. Ali: "Ey Abdullah Allah'tan kork, mnafklk etme, nk mnafklar Allah'n en kt kullardr." demekle: "zin ver ey Hasen'in babas benim hakkmda byle mi sylyorsun? Allah'a yemin ederim bizim imanmz, sizin imannz gibi ve bizim tasdkmz, sizin tasdknz gibidir." demi ve ayrlmlar. Abdullah b. beyy arkadalarna: "Nasl yaptm grdnz ya! te siz de bunlar grnce byle yapnz." demi, onlar da: "Sa ol, sen bizim iimizde hayatta olduka hep byle hayrl istifadeler ederiz." diye kendisini vmler, mslmanlar da varp Hz. Peygamber'e haber vermilerdi ve arkas sra bu yet indi denilmitir. Bu rivayete gre "menna: inandk" diyen esasen bn beyy b. Sell oluyor ve bu szle arkadalarn da temsil ediyor. Yukarda Ve minen-nasi men yekulu diye tekil eklinde balanmas da buna iaret ediyor. Fakat yette bunlarn hepsinin beraber varp, tenhada yalnz balarna grtkleri eytanlarn, eytanlk retmenlerinin bunlardan ve bn Sell'den baka ve birden fazla bir oul olduu aka sylenmi olmas ve nn meakum innem nahnu mustehziun ksmlarnn gnderili ekli bu eytanlarn, mnafklar gruhunun arkasnda ve onlardan baka ve fakat onlarla gizli bir ilikiyi tayan gizli bir kuruluu gsterdii aktr. yet-i kerime, olayn daha derin, daha gizli kaynaklarda cereyan ettiini gstererek Resulullah' ve mminleri aydnlatmtr. Bunun iin birok tefsir bilgini, bu eytanlarn, mnafklarn reisinden baka mriklerin reislerine ve Ahbar (Yahudi hahamlar)na da iaret olduunu nakletmilerdir. 81 eytan: eytan herhangi bir azgn, yani azgnlkta, er ve ktlkte fevkalade bir ykselile kendi snf ve benzerlerinin dna km kt, inat mnsnda bir cins ismidir ki, gerek insandan, hayvandan, ylan gibi grnen yaratklardan ve gerekse dier gizli mahluklardan ruh ilikisi bulunan ktlere sylenir. nsan eytan, hayvan eytan, cin eytan denilir. Nitekim Kur'an'da insan eytanlar ve cin eytanlar ifadeleri ok defa gelecektir. nsan grnr, fakat ktlk esaslar ve eytanlklar grnmez, eserleriyle belli olur. u halde insan eytannda bile eytanlk bir gizli itir. Bunun iin eytan ismi gizli kt bir kuvvet, kt bir ruh dncesine dner. Ve insan eytan, cin eytanna bal demektir. Melek kart olan cin eytan, yani gizli eytan baz filozoflara gre yalnz mcerredt- maneviye (manev soyutlar) olarak aklanm ise de, bunun maddi deerini de inkr etmek doru olmayacandan, buna kt olan madd kuvvetleri de katmak gereklidir. Ehl-i snnet'in aklamas byledir. Bu ekilde eytan cins ismi, bilhassa grlmeyen ruhlar ve kt kuvvetlere isim olmutur ki, yaratlta her cins bir tek ferd ile balam olduundan, eytan denilince bu cinsin babas olan o ilk fert, yani iblis akla gelir ve o zaman zel isim gibi olur. eytana Farsa'da "diyv" denilir ki, bu kelime Bat'ya dolam, aksine "ilh" mnsna "diev" olmutur. Dil bilginlerinin aklamasna gre eytan kelimesi, anlay bakmndan bir vasf mny ierir. Ve bunun tremesinde iki gr vardr. Birisi Sibeveyh'in dedii gibi uzaklk mnsna etane maddesinden (fe'yl) vezni (ls)ndedir ki "bad: uzak" demektir. Gerekte de eytan haktan uzaktr. Ondan da uzaklamak gereklidir. Dieri yanma veya batllk mnsnda eyt kknden (fa'ln) lsnde olmasdr ki, yanm ve batl demektir. Gerekte eytan da byledir. Bu ekilde kelime isim olmad iin ekimli olmutur. etane kknn Arap dilinin dnda da bulunduu bahis konusu oluyor. u halde eytan bir cins ismidir. Bundan cin eytan cinsi anlalmakla beraber, insan eytanna da hakikat olarak sylenir ve hatta hayvana bile. Nitekim Hz. mer am'a geldiklerinde bir ata bindirilmi idi. Biner binmez at alm atmaya balaynca hemen inmi ve: "Beni bir eytana bindirdiniz." demiti. Bu yette ise insan eytanlar olduunda tefsircilerin fikir ayrl grlmyor. 82
81 82

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/213-214. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/214-215.

Mevdudi diyor ki: eytin, Arapa'da kibirli, asi, zarar verici, mel'un kimse ve kt cin anlamna gelen eytan kelimesinin ouludur. Hem insanlar, hem de cinler iin kullanlr. Kur'an'da genellikle kt cinler iin kullanlm olmasna ramen, baz yerlerde kt insanlar da kastedilir. Konunun geliinden insanlar m, cinleri mi kastettii kolayca anlalabilir. Burada, slm'a kar kmada en nde yer alan Arap liderleri kastedilmektedir.83 Bu yedi yette mnafklarn durumlar, ruh halleri, vasflar ve sabit ktlkleri tam bir belaat ve caz yoluyla zetlenerek haber verilmi, bataki yetinin mnsna bakarak, onu her ynden ayrntlaryle anlatan ve aklayan bu yedinci yet ise onlarn btn ruhlarn kendi tasdikleriyle iki kelimede zetliyerek gsterivermitir.84 Seyyid Kutub diyor ki: Bazlar alakl, kallelii ve irkin entrikacl gllk ve eriilmez bir marifet sanrlar. Oysa bunlar, aslnda zayflk ve seviyesizlik gstergesidir. nk gl olan kimse hibir zaman alaklk, irenlik, aldatclk, kallelik, entrikaclk ve hakaret yapmaz. Fakat mminler ile aka kar karya gelmekten kanarak szde iman etmi grnen ve bylece balarna gelebilecek skntlar pein olarak savdklar gibi bu kaypak tutumlarn mslmanlara zarar verebilmek iin avantaj olarak kullanan mnafklara gelince, bunlar ounlukla yahudilerden oluan eytanlar ve elebalar ile babaa kalanca "Biz aslnda sizinle birlikteyiz, iman etmi ve dinlerini onaylam gibi grnrken mminlerle sadece alay ediyor, onlarla eleniyoruz." derler. Bu kirli ve ok ynl oyun iinde yahudiler, mnafklar mslmanlarn saflarn blmek ve paralamak iin ara olarak kullanrken, mnafklar da yahudileri dayanak ve snak olarak gryorlard. Kur'an- Kerim, onlarn bu alaklklarn ve irkin szlerini anlattktan hemen sonra, onlara, sradalar bile sarsacak u tehdidi indiriyor:85 15) ALLAHIN MNAFIKLARLA ALAY ETMES (15) 15) Allah onlarla alay eder ve azgnlklar ierisinde bocalar bir halde kendilerine mhlet verir. Allah mnafklarla ahiret gn alay edecektir. Onlara: Layk olduunuz yere girin. diyecek, onlar da Cennete gireceklerini zannederken kendilerini Cehennemde bulacaklardr. Allah, mnafklara, dnyada zahiren mslman muamelesi yaptrrak serbeste dolamalar ve gnah ileyebilmeleri iin mhlet verir, onlar da ne mslmanlar gibi iman ederler, ne de kafirler gibi kfrlerini ilan ederler. Bu ikisi arasnda akn bir vaziyette bocalar dururlar. Allahn Onlara Cevab: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/46. Allahn Onlarla stihza Etmesi Ne Demektir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/47-48. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/466-468. Allahn Mnafklara Mhlet Vermesi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/49. Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/468-469. Mutezileye Gre Mhletin Manas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/49-50. Razinin zah: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/50-51.

83 84

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/47. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/215. 85 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/58.

Tuyan: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/469. Basiretsizce Dolamalar ne Demektir? Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/469. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: phe yok ki bu ktlkleri iitenlerin hemen kzgnlklar kaynar ve onlarn ackl azab hak ettiklerini teslim etmekte hi tereddt etmiyerek, "kahrolsunlar!" diye barmak hususunda acele eder ve Cenab- Allah'n hemen bunlar yok etmesini veya "asnz, kesiniz" gibi bir emir vermesini hrs ile gzetir ve bu hrs ile bir an geri braklmalarn grmemek ister. te Cenab- Hak, slm hassasiyetin byle heyecanl bir dereceye geldii nazik bir dakikada btn bu heyecan yattrma ve endieleri ortadan kaldrmak iin derhal buyuruyor ki: Allah onlarla alay ediyor ve daha edecek, yani kendilerini maskaraya eviriyor ve daha evirecek de. Byle kalp krlyle uursuzluk, dikkatsizlik, anlayszlk iinde marklk etmelerine adeta medet ve yardm ediyor ve azgnlklarna meydan veriyor, dier deyile kr krne tuyanlarnda srkleyip gtryor. Bu ilh alay cmlesinden olmak zere bunlara dnyada mslman muamelesi yaplr, slm toplumu dnda tutulmazlar. Mnafk olmayan gayr-i mslimler gibi yinlerinde, dine mahsus hkmlerinde serbest deillerdir. Mnafklara, gerek ibadet ve gerek muamelelerle ilgili din hkmlerin hepsi mslmanlar gibi tatbik edilir. M'minler bunlara dikkat etmeye, bu hususta gzlerini ap mcahede etmeye, nizam, hkm ellerinde tutmaya ykmldrler. Bunda balca hikmet vardr: Birincisi slm'n sabr ve skunu, terbiyesinin ykseklii, ruh hogrsdr. kincisi bu sayede bunlarn slm muhitinde ve slm hkmler altnda yetiecek olan ocuklarndan ciddi mminlerin yetimesine imkan brakmaktr. ncs de bu mnafklar kalben iman etmedikleri ilh hkmlerin tatbikatna zorlamak suretiyle her an gnl azab iinde brakmak ve maskaralklarnn cezasn dnyada da ektirmektir. lah alaydan biri budur. Ahirete gelince "Dorusu mnafklar, atein en aa tabakasndadrlar." (Nisa: 4/145) yeti gereince onlar, atein en aa tabakasnda olduktan baka, bunlarn orada da alay muamelesine maruz kalacaklar, cennetin kaplar kendilerine gsterilip gsterilip de kapatlverecei hadislerde aklanmtr. Bu gibi muamelede Cenab- Hakk'n "ben" ve "biz" gibi mtekellim (birinci ahs) kipiyle hitap etmeyip de gib (ortada olmayan, nc ahs) gibi "Allah'n" buyurmas, byklk ve ululuunu aklamak iindir. Mesela bir komutann, emri altndakilere hitap ederek "ben yle istiyorum" demesiyle, "komutannz byle istiyor" demesi arasnda ne byk fark vardr. stihz (alay) bir kimseyi aka iinde maskara etmek, eref ve onurunu krmak istemektir. "Krmak" veya "seri halinde ldrmek" mnsna Hezuden alnmtr. Burada, "Allah Tel'ya alay yakr m?" diye akla derhal bir soru gelir. Fakat Allah'a isnat olunan ou fiillerde ve sfatlarda istenilen gayeler olduunu Ftiha'nn tefsirinde grmtk. Bilinen bir eydir ki, alaydan maksat aka deil, eref ve haysiyeti krarak maskara etmek ve budalal gizlice anlatp sezdirmeden hakaret etmek ve hafife almak, bunlardan da bir honutluk duymaktr. Halbuki mnafklar gibi alayclarn ou, alay ettikleri kimselere hakikaten hakaret etmeye gleri yetmez de, ou zaman, budalalk, hakaret, alayclarn kendilerinde kalr ve onunla elenirler. Halbuki Cenab- Allah, rzas olmakszn hareket edenler hakknda ilh adaletini aklamak iin, byle bir hakaret ve hor grmeyi istedii zaman, onlar hakkyle hor grr ve rezil eder. Ve btn kinat nazarnda onu rezil eder de, o, bir deli gibi kendisinin bu halinden haberdar bile olmaz. Ayplarn gizliyorum zannederken, btn leme sergiler de farknda olmaz. Dnyada uurun bu syrlma tarz en byk bedbahtlk olduunda ise phe yoktur. te Allah'n alay ki, bunu ancak Allah yapabilir ve bu bir ilh adalettir. Ve her adalette Allah'n rzas vardr. Birisi sslenmek ister ve karsnda altn yaldzl bir kat grr. Okumasn bilmez, zinet diye gsne yaptrr. Sokaa kar ve bununla alm satmak ister. Grenler ise bakarlar levhada "hz rezl = bu rezildir" yazlm, zavallnn haberi yok, olmak ihtimali de yok. te -Allah korusun- bu bir ilh alay olur. Allah Tel mnafklar taknlklarnda byle maskara eder. Bu mnlar dolaysyladr ki er' bakmdan Allah'a "alayc" denilmez, fakat "alay eder" denilir.86 Seyyid Kutub diyor ki: Gklerin ve yeryznn cebbar sfatl yaratcs tarafndan alay edilen bir kimseden daha perian ve daha bedbaht biri dnlebilir mi? Gerekten insan "Aslnda onlarla alay eden ve kendilerini azgnlklar iinde debelenmeye brakan Allah'dr" ayetini okurken hayalinde son derece rktc ve son derece korkun bir manzara canlanr. Yce Allah bu kstahlar nereye varacaklarn bilmedikleri bir kmaz yolda klavuzsuz bir aknlkla debelenmeye brakyor. Arkasndan cebbar ve son derece gl bir el, yani yce Allah'n kudret eli onlara pene atyor. Tpk gizli kapandan habersiz biimde tuzak yerine srayan zavall fareler gibi! te yle korkun bir alay ve istihza ki, onlarn zavall alayclklarna hi benzemez. Burada, daha nce varln bildirdiimiz realite yine karmza kyor. Mminleri hedef alan savalarda yce Allah'n mslmanlarn tarafn tutmas, onlara sahip kmas gerei yani. Bu taraf tutma ve sahiplenme
86

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/215-217.

imtiyaz Allah'n dostlarna eksiksiz bir gven balarken Allah'n akn dmanlar iin son derece irkin ve korkun bir akbet hazrlyor. Bu aknlar azgnlklarna devam etmelerini salayan bir toleransla aldatlarak ve ilerindeki dmanl da kusmalarna biraz daha frsat tannarak kr gidilerinde debelenmeye, srnmeye braklyor. Fakat az tede pusu kuran korkun akbet kendilerini bekliyor, onlar ise bundan habersiz olarak gzleri kapal bir ekilde yryorlar. Yce Allah'n u ayeti onlarn gerek durumunu ve uradklar zararn apn aka gzler nne serici niteliktedir:87 16) HDAYET BIRAKIP DELALET SATIN ALANLAR (16) 16) te onlar, hidayete kar sapkl satn alm kimselerdir. Al verileri kr getirmedi ve doru yolu bulanlardan olmadlar. te bu mnafklar, slam hidayeti yerine kfr sapkln satn alm kimselerdir. Bu ticaretleri kr getirmedii gibi zararla sonulanmtr. Doru yolu bulamadklar iin hem dnyada hem de ahirette hsrana uramlardr. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/51-52. Sapkl Satn Alanlar: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/470-471. Dallet: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/471. Ticaretlerinin Kazan Salayamam Olmas: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/471. Doru Yolu Bulamam Olmalar: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/471. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bunlar yle kimselerdir ki doruluk karlnda sapkl satn almlardr. Hidayet tam ellerine demi, mallar olmu gibi iken onu vermiler, dalaletle trampa etmilerdir de ticaretleri kr etmemitir. ve kr yolunu bulmak ihtimalleri olmam, kr yolunu tutamamlardr. Bunlar, hidayet ve baar nasip olanlardan deillerdir. nk ticar ilikilerde balca iki maksat vardr. Birisi sermayenin selameti, dieri krdr. Halbuki bunlar sermayelerin sermayesi olan hidayeti vermi, yerine onun kayb demek olan sapkl almlardr. Bundan dolay ne kr kalm, ne kr ihtimali ne kr yolu. Bu yet mttakler hakkndaki Ulaike ala huden min Rabbihim yetinin karl olarak, ibaresiyle mnafklarn son hallerini aklamaktadr. Ve bununla beraber yet, iaretiyle bunlarn eytanlar olan kfirlerin sonlarn da ierir. Cenab- Hak bunlarn hallerini, dnyada her eyden en nde bildikleri, balca gaye edindikleri ticaret ve tefecilik ruh hletine gre bir temsl istiare ile aklam ve din hidayetin ahsnda mhim olan dnyaya ait ticaretten daha nce ve onun selameti iin de zorunlu bir art olduunu anlatmtr. Bu tasvirde ticaretin byk bir vgs vardr. Fakat ticaretten nce onun gerek ve lzumlu bir yolu bulunduuna ve bu yolun iyi anlama ve doru yol olduuna ve ticarette yalan, hile, entrika yolunun hakiki bir kr yolu olmadna tenbih ve bundan dolay doruluk kanununa sarlabilmek iin din hidayete ermek en nde gelen art olduuna iaret buyurulmutur. Durumlar bilinen, lla lla diye haklarnda iki defa uyarma ve dikkatli olmaya davet vaki olan ve bu iki yet ile de sonular, ziyanlar anlatlan mnafklarn, iten ie slm'n gayesini ve slm hayatn gzel akn rndan karmak nokta-i nazarndan zararlar ak olduundan, bir taraftan bunlar hakknda kfirden daha ok dikkat nazarn ekmek suretiyle mminleri aydnlatmak, dier taraftan bu mnafklarn bizzat hasar ve akibetlerini belli bir ekle sokarak, kendilerini korkuya drmek ve herkesi mnafklktan sakndrmak iin bu konuda temsil olarak drt ayet daha indirilmitir.88

87 88

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/59. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/217.

Seyyid Kutub diyor ki: nk, eer isteselerdi hidayete ererlerdi. Bu imkn nlerinde idi, hidayeti tercih etmek ellerinde idi. Fakat en akn bir tccar gibi davranarak "Hidayet karlnda sapkl satn aldlar". Bu akn tercihlerinin sonucu olarak "Yaptklar ticaretten kazan elde edememiler ve de hidayete erememilerdir." Zannederim, gzlem altnda tuttuumuz bu nc tabloya bu ayetlerde; birinci ve ikinci tabloya ayrlan yerden daha geni bir yer verildii dikkatlerden kamamtr. Bunun sebebi udur: Birinci ve ikinci tabloya tek ynllk ve yalnlk (karmakszlk) egemendir. yle ki, birinci tablo, setii ynde dorultusunu belirlemi, saf bir psikolojik yapy yanstrken, ikinci tablo da, rayndan km, fakat belirledii ynde doludizgin ilerleyen bir psikolojik yapnn durumunu tasvir ediyor. nc tabloya gelince, burada srekli zikzak izen, hasta, karmak ve istikrarsz bir psikolojik yap ile kar karyayz. Bundan dolay bu tablonun belirginlik kazanabilmesi ve iinde barndrd ok saydaki farkl zelliin tannabilmesi iin ok sayda fra darbesini ve daha ok izgiyi gerektirmitir. Bu tablo hakknda uzun uzun bilgi verilmesinin bir baka sebebi de udur: Medine'de mnafklarn, mslman cemaate sknt verme konusundaki rollerinin nemi, yolatklar tasann, endienin ve kargaann ne kadar geni apl olduu vurgulanmak istenmitir. Ayrca bu ayrntl aklamann bir baka amac da, mnafklarn her dnemde mslmanlarn i cephesinde ykm meydana getirme asndan nemli rol oynayabileceklerine, onlarn oyunlarn ve irkin hilelerini kefetmenin ne kadar gerekli olduuna dikkatleri ekmektir.89 17) MNAFIKLARIN KARAKTER (17) 17) Onlarn durumu, bir ate yakan kimsenin durumu gibidir ki, etrafn aydnlatnca Allah onlarn nurunu giderdi ve onlar karanlklar ierisinde grmez bir halde brakt. Hakiki mnafklarn durumu, slam'a girip, slamn nuru kendilerini ve etraf aydnlatnca, bile bile haktan yz evirmeleri sebebiyle Allahn, slamn nurunu kendilerinden giderip phe ve korku ierisinde hakk gremez bir halde brakt kimselerin durumu gibidir. Bu ayetlerin devamnda bu grubun karakter yaps daha ak ve net biimde ortaya ksn diye yce Allah bize onlarla ilgili aadaki rnekleri veriyor:90 Atein nnde Karanlkta Kalanlar: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/472-475. Mesel Getirmenin Gayesi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/53. Meselin Manas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/53. Yanndaki Iktan stifade Edemeyenler: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/53-54. Bu Meselin Ortaya kard Sorulara Razinin Cevab: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/54-56. mann Nura, nkrn Karanla Benzetilmesi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/57. Mezkur Benzetmenin Ortaya kard Suallere Cevaplar:

89 90

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/59-60. Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/60.

Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/57-61. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: "Mesel", aslnda "misil" ve "nazr" yani bir eyin benzeri, ei mnsnadr ki, "Kmus" mtercimi "bekta" (e, akran) diye gstermitir. "ebeh", "ibih", "ebh" denildii gibi, "mesel", "misil", "mesl" denilir. kinci olarak vaktiyle bir olay ve bir tecrbe mnasebetiyle sylenmi olup, "atalar sz" diye dilden dile dolaan gzel szlere, "darb- meseller"e ad olmutur. nk bunlarn kayna denilen ilk hadiseler, zerine sylenilen son hadiseye benzer saylarak temsil edilmi bulunur. "Stten az yanan, yourdu fler de yer." gibi. ncs alacak ve garib bulunacak tuhaf ve ibretli bir hale veya bir sfata veya bir kazyye (nerme)ye ve hikayeye de "mesel" denilir ki, darb- mesel gibi, dilden dile dolamaya ve her yerde sylenmeye layk olduu cihetle ondan istiare edilmitir. Bu, sadece nakil ve hikaye olunur. Darb- mesel gibi her syleniinde bir tebih ve temsil mns gzetilmez. Fakat ilk sylenii hakikat de olabilir, bir temsil istiare de olabilir, buna "destan" da denir. "Dillere destan oldu." deriz. Destan iirleri bundan alnmtr. Bu mndan, delil ve hccet mnsna da gelir. nk bu gibi meseller, gerek bir nadir hakikat olsun ve gerek bir tahyil (akla getirme) ve temsil, yani srf bir masal olsun bir yaygn hreti ierdikleri zaman, baz gerekler onlara benzetilerek sylenir. Mesela "Bu i, kurt ile kuzu masalna benzer." denilir. Biriyle dierine temsil edilerek delil getirilir. te edebiyatta bir hakikati, dier bir hakikate veya bir hayale veya mehur bir mesele benzeterek rnee ait bir ekilde ifade etmeye "temsil" ad verilir ki tebih veya istiare, hakikat ve mecaz ksmlarna ayrlr. Edebiyatta anlatma ve cazibe nokta-i nazarndan temsilin, beyan ile ilgili byk nemi vardr. nk ounlukla akllar, kuruntularn mdahale ve saldrlarna maruz olduklarndan, gizli dnceleri iyice anlamaktan mahrum kalrlar. Temsil ise, kuruntular akla balar da, hakikati, cahil ve anlay kt kimselere bile anlatmaya sebep olur. nk temsil, ince ve dzenli gizli dncelerin perdelerini atarak, onlar ak hissedilen eyler kisvesi iinde aklar, tannmadk eyleri tannm, grlmedik eyleri grlm gibi ortaya karr ve anlatr. bunun yerini bilmek ve gzel kullanabilmektir. Zamanlar olmu ki, gemi dinlerin akla uygun dncelerinin ruhu, karinesiz temsiller ile anlatlm ve yaylm; temsili, tersm (resmetme) ve tecsm (cisimlendirme) ile semboller de takip etmi ve bu ekilde ruhlar unutulup, putlara, sembollere taplmtr. te slm dini Ellezine yuminune bilaybi yetinde olduu gibi iman, hissedilen ve grlenden nce, dorudan doruya akl ve kalb olan gaybe ve hakikatin balangc ve sonucu bulunan tek hakka dayayarak, insana ait ruhu meselden hakikate, temsilden tahkike ykseltmi ve Kur'n bu ykselmeyi temin iin gerekleri akl ve kalb deerleriyle salam bir ekilde akladktan ve tebli ettikten sonra, o akla uygun dnceleri temsiller ile de anlaya yaklatrm ve telkin etmitir. Ve bunu yaparken tahkik ile temsil arasna ak bir karine koyarak, doru ile yanl birbirine benzemekten sakl tutmutur. Bu sebeple Kur'n'n aklama slubunda tahkik karlnda temsiller ve muhkemler karlnda mteabihler dahi bulacaz. te slub-i beyanda tahkik ve temsil stnlne ilk olarak bu yetten balyoruz. Bundan nce mnafklarn halleri tahkik yoluyla tesbit edilmi olduu halde, imdi de temsil ynne geiyoruz. Bundan ve bir sayfa sonraki nnallaha la yestahyi en yedribe meselen ma yetinden o kadar ak bir ekilde anlarz ki, Kur'n temsil slubunu da iermekle gereklerini rmz ve temsile bomam, zahirin hakkn hak, temsilin temsil olarak karine ile anlalmasn tercih ve temin etmitir. u halde bu konuda szl ve duruma ait karine bulunmayan yerlerde eliki ile zata ait imkan seebilen akl karinesinin delaletine bavurulur. Ve byle bir temsil karinesi bulunmadka Kur'n'n zhiri, yalnz vehm anlaya ait uzak grme ile te'vil edilemez. Baknz bu yette temsil karinesi lafzan bile ne kadar ak ve oktur. Meseluhum kemeselillezi u halde bu esas itibariyle bir tebihdir. Ve "mesel"i, "mesel"e tebihtir. Burada "mesel", alacak hal, garib olay mnsnadr. Yani bunlarn halleri ve zellikle hidayeti verip sapkl satn alma durumlar u ate yakan ve ate yakanlar kssasna benzer ki, birisi bir ate yakmak istemi ate parlayp da yakann etrafndaki eyleri aydnlatnca Allah o kimselerin btn klarn, daha dorusu gz nurlarn alvermi de onlar karanlkta brakm ne aydnlk, ne bir ey, hibir ey grmez olmular, grmez bir durumda kalmlar. Ate mi snvermi? Bir hayli tefsirci yle aklamlar. Fakat ate snmeden, aydnlk devam ederken Allah'n, onlarn grecek gz nurlarn alvermi olmas daha ak ve daha gzeldir. "Kef tefsiri" sahibi "Yaratln kastedilmesi en uygunudur." derken bunu semi gibidir ki, devam da bunu gsteriyor.91 Mevdudi diyor ki: Bu misl unu anlatmak ister: Bir kimse -Hz. Muhammed (s.a.)- doruyu yanltan, hakk btldan ayran Hakikat n yaymaya baladnda, melekelerini iyi kullanabilen kimseler bunlar ayrdetmeye baladlar. Fakat kiisel karlarnn kr ettii mnafklar bu kla bile doru yolu grmeyi baaramadlar. "Allah onlarn nurunu giderdi" ifadesi hakk grememenin sorumluluunu onlardan kaldrmaz. Bu da 7. ayette anlatlan tabiat kanununun aynsdr. Onlar karanlkta salnmay setiklerinde, Allah da onlar bu sapk yolda brakmtr.92 Seyyid Kutub diyor ki: Bilindii gibi mnafklar, kfirler gibi, daha batan hidayete yz evirmi; kulaklarn iitmekten, gzlerini grmekten ve kalplerini alglamaktan alkoymu deillerdir. Fakat onlar iin iyzn akseik biimde anladktan sonra krl hidayete tercih ettiler. Yani ate yakmak istemiler ve yakmlar, yaktklar ate evrelerini aydnlatmaya balaynca kendi istekleri ile yaktklar bu ateten yararlanmamlardr.
91 92

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/217-219. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/49.

O zaman yce Allah nce isteyip sonra yararlanmaktan vazgetikleri "aydnlklarn gidererek" kendilerini "hibir ey gremeyecekleri koyu bir karanlkta brakt". Tabii ki, aydnlktan yz evirmi olmalarnn cezas olarak.93 18) MNAFIKLARIN NTELKLER (18) 18) Sardrlar, dilsizdirler, krdrler; artk onlar dnmezler. Mnafklar bile bile haktan yz evirdikleri iin hakk duyamayacak kadar sar, hakk syleyemeyecek kadar dilsiz, hakk gremeyecek kadar kr olmulardr. Bu yzden artk kfr, irk ve nifaklarn brakp hakka dnmezler. Sarlar, Dilsizler, Krler: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/475-477. Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/61. Mnafklarn Dnemeyileri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/62. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bunlar sardrlar, dilsizdirler, krdrler, bu halden dnp nceki nurlu hali bulamazlar. Daha a: Artk kendilerine gelemezler, tamamen sersem, akndrlar. u halde yolu nerede bulacaklar? Bu ekilde snen yalnz gz nurlar deil, btn uur nuru, idrak nuru olduu anlalyor ki, bu mn Hatemallahu ala kulubihim ve ala semihim ve ala ebsarihim aveh ifadesindeki mhrleme ve basmn daha kuvvetlisidir. Bu ekilde hikayedeki ate yakan, nurlar gidenlerin dnda kalr. Havlehu, istevkade ve vellezine zamirlerinin lafz ve mn itibariyle mfred (tekil) olmas aktr. Resulullah'n davet ve hidayeti (doru yolu gstermesi) karsnda mnafklarn durumlarnn da, tpk ate yakcnn parlatt k karsnda gzleri Allah tarafndan grmez oluverenlerin durumu gibidir. Araplarda ate yakmak, klandrmak maksadyle de yapldndan, bu mnlarda kullanlr. Ayn ekilde yangn karmak gibi suikastla da olabileceinden fitne ve fesat karmak mnsna da gelir. Ve burada ikisine de ihtimali vardr. Bundan baka davet, hayra da olur, erre de. u halde yangn karmak ve ktle davet etmek mnlarna alnd zaman, nurun alnmas, atein sndrlmesi demek olaca aktr. Ve bu ekilde ate yakan karanlkta kalanlardan olur ki, bu atei yakan mnafklarn badr. Ellezi tekildir veya ouldur ve Ellezi oul mnsnadr. Ve biroklar byle tefsir etmilerdir. Fakat ate yakmak, aydnlatmak ve hayra davet etmek mnsna dnld zaman, gerek ate yakc ve gerek Men havlehu olan akl sahibinin nuru snmemi olduu halde Ma havlehu kavramnda dahil olan hayvanlar takmnn nurlar snm ve o ktan ancak bunlar mahrum kalm olurlar. Bu takdirde ancak Hum zamiri, "mhavleh" daki iinde bulunan hayvan gibi insanlara dner. Birinci ekilde "mesel" iin byk bir gzellik ve fevkaladelik yok gibidir. Geri yanan bir atein birden bire snvermesi garip ise de, iddetli bir rzgar gibi bir sebeple az ok yine allm grnr. Fakat k dururken uurun, grme kabiliyetinin esasndan kayboluvermesi ilh bir harikadr. Ve meselin en gzel noktasn tekil eder. Bundan baka birincide temsil basittir; bir btn, dier bir btne benzetmektir. kincide ise iki btnn dnlmesinden meydana gelen bir btn, dier byle bir btne benzetmek suretiyle bir derece daha tamlama vardr: Peygamberin davet ve hidayeti karsnda mnafklarn, "ate yakc" karsnda etrafndakilerin bir ksm. Muhammed davet ve onun irad ebed, fakat mnafklarn anlay nurlarn Allah almtr. Ve belki bunlarn iinde balangta kalb iman da nasip olduu halde, sonra bozgunculua sapan, kalben dinden dnerek imannn nurunu kaybedenler bile bulunmutur. Kur'n'n nazm ite bu temsili, byle mn tabakalar ile, ok ynl olarak aklamtr ki, her birinin bir sahih yn vardr. Muhammed davetin ate yakma ile gsterilmesi ise ikinci temsilde grlecei zere unu anlatr: Bu davet, bir taraftan mjdeleme, dier taraftan korkutmay ihtiva eder. Bu davet, cennetin karsnda bir de cehennem atei gsteriyor. "Bu ateten kan, u cennete koun." diyor. Mnafklarn da bu mjdelere azlar sulanyor; korkutmadan da balar dnyor, azdan "menn: inandk" diyorlar, hidayet buraya kadar geliyor, fakat kalplerine iman girmiyor. nk anlaylarnn nuru snm, fenala ceza veren adil bir Allah'a inanmak istemiyorlar. Her trl emellerine kul gibi hizmet edecek adalet etmekten aciz bir ilh istiyorlar. (Kemeseli sayyibin), yahut (Kemeseli z sayyibin) takdirindedir ki, birincide mnafklar kssas, toptan yamur kssasna benzetilmi ve kssalarn ayrntlarnda benzerlik gzetilmemi bulunduundan, yalnz "mrekkeb tebih"; ikincide ise kssalarn birimlerinde dahi tebih gzetilmi bulunacandan, buna da "mefrk" veya
93

Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/60.

"mferrak tebih" denir. "Sayyib" kelimesi aslnda "isabet" kelimesinin slassi ( harflisi) olan Savb masdarndan sfat- mebbehe olup, iddetle dklen yamura, bir de iddetli buluta isim olmutur. "Sem", zel mnsyla "gk" dediimiz u kubbe, bamzn yukar tarafnda direksiz, telsiz alm koca emsiyedir ki, Peygamberimizin dilinden "ykseltilmi tavan" ve mevc-i mekff (hapsedilmi dalga)94 diye rivayet edilmitir. Esas mns yksek demektir ki, insann st tarafna gelen her yksek eye sylenir. Ve her ufkun bir semas olur. Ruhlar ve akllar lemi de bir veya daha fazla semalardr. u halde (sem) kelimesi esasen izf (bantl) bir mny ieren bir cins ismi olup, kll ve cz' belirleme kastedildii zaman (es-Sem') denir. Burada yamur denildikten sonra, gkten geldii belli iken (Mines-semai) denilmesi, btn bir ufku kaplayan bilinen semay aklayarak, bu yamurun bir taraftan deil, semann her tarafndan geldiini anlatmak ve meselde yamurla beraber btn o semann manzarasn tasvir ettirmek ve bir de "sayyib"in nce yamur mnsn akla getirme nktelerini ierir.95 Mevdudi diyor ki: Onlar Hakk' duymakta sar, Hakk' konumakta dilsiz ve Hakk' grmekte krdrler.96 Seyyid Kutub diyor ki: Kulaklar, diller ve gzler sesleri, klar alglamak hidayetten ve aydnlktan yararlanmak iin yaratldna gre, bunlar kulaklarn fonksiyonsuz braktklarndan dolay "sar", dillerini fonksiyonsuz braktklarndan dolay "dilsiz", ve gzlerini fonksiyonsuz braktklarndan dolay "kr"drler. Bu yzden hakka dnmeleri, hidayete ynelmeleri, baka bir deyimle hidayete ve a kavumalar szkonusu deildir. Ayette verilen u rnek de onlarn iinde bulunduklar durumu tasvir etmekte, duygu dnyalarna egemen olan kargaay, aknl, endieyi ve kaygy gzlerimizin nne sermektedir: 97 19) TEREDDT ERSNDEK MNAFIKLARIN DURUMU (19) 19) Ya da gkten boalan iddetli yamur gibidir ki, iinde karanlklar, gk grlts ve imek vardr. Yldrmlardan lmek korkusuyla parmaklarn kulaklarna tkarlar. phesiz Allah kafirleri epeevre kuatandr. Tereddt ierisindeki mnafklarn durumu, ierisinde insan nefsinin houna gitmeyecek ve kendilerini pheye drecek hkmlerin ve insanlarn yolunu aydnlatan nurun bulunduu gkten inen vahye balanan bir kimsenin durumu gibidir. Mnafklar bu vahyin ierisindeki cihad ars ve Allah'n ahirette irk ileyenlere verecei azab bildiren haberleri duyunca, lm korkusuyla parmak ularn kulaklarna tkarlar, duymazlktan gelirler. phesiz Allah ilmi ve kudretiyle kafirleri epeevre kuatmtr. Onlar cezalandracaktr. Dehet Tablolar: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/477-485. Mezkur Benzetmenin Tahlili: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/63-64. Ayetle lgili Hatra Gelebilecek Baz Sualler ve Cevaplar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/64. 1) ki Tebihten Hangisi Daha Belidir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/64. 2) kinci Tebih, Birinciye Niin Ev Edat le Atfedildi? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/64-65. 3) Ayetteki Tebihin Nevi:

94 95

Ahmed b. Hanbel, Msned: 2/370. Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/219-221. 96 Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/49. 97 Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/60.

Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/66. 4) Sayyib (Saanak) Nedir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/66-67. 5) Yamurun Gkten ndiini Tasrihe lzum Var m? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/67. 6) Rad ve Berk Nedir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/67-68. 7) Bulutun ve Yamurun Karanlklar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/68. 8) Gk Grlemesi ve imek Nerede Meydana Gelir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/68. 9) Zulmtn Cemi, Dierlerinin Mfred Olmasnn Sebebi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/68. 10) Bu Kelimelerin Nekre Olmas: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/68-69. 11) Yahtafunedeki Cemi Zamiri Nereye Racidir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/69. 12) Kulaklarna Parmaklarn Sokarak Tkamalar: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/69. 13) Saika Nedir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/69. 14) Allahn Kfirleri Kuatmas ne Demektir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/69-70. 15) Ayette Geen Hatf Nedir? Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/70. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Yahut o mnafklarn hali bir yamur kssasna, dier ifadeyle yamura tutulanlar kssasna benzer ki, semann her tarafndan "bardaktan dklr gibi" boanm kuvvetli bir yamur, onda trl trl karanlklar var. Gece karanl, kara yamur bulutu dnyay kaplam, yamurun younluu da bunlara eklenmi, insann iini skyor mu skyor; gz, gnl kararyor mu kararyor. u halde karanlklar katmerlenmi, i d zifiri karanlk, bundan baka dehetli bir gk grlts, titretici bir patlay, grleyii var ki, beyinlerde atlyor, ufuklarda grlyor, bir de imek, imek ak. akp akdka, parlayp yldradka bir mit gibi karanlklar yaryor, yrekleri aza getiren bir halecan (yrek arpnts) veriyor. Bunlara tutulanlar parlayarak geldii iin yldrm, arptn mahvettii iin sika (ve oulunda savk) denilen, gzlere imek, kulaklara gk grlts halinde gelen, ucu nereye dokunursa yok eden, insan ve hayvan bir anda mahveden, madenleri eriten, demiri mknatslayan, mknatslarn kutuplarn alt st eden, zetle

(es-Savk) denilince her trl felaket ve yok edicilii ile bilinen o ten kamlardan, o dehetli kvlcmlardan, yldrmlardan parmaklarn kulaklarna tkyorlar, bunu da lm korkusuyla, lmden saknmak iin yapyorlar. Fakat kulak tkamak neye yarar, korkunun ecele faydas ne? Allah btn kfirleri her taraflarndan, ilerinden, dlarndan, dnyalarndan, ahiretlerinden kuatmtr. lh kudretin kuatmasndan da kmak mmkn m? Allah'n izni olmadka bundan kurtulmalarna ihtimal mi var? Yldrmdan korkulmaz m? lmden saknlmaz m? Evet ama bunlardan daha nce Allah'dan korkmak ve O'nun azabndan saknmak gerekir. Yldrmlar yapan kim? Btn bu almetleri belirten kim? Bulutlarn arasndan, o su hazinelerinin iinden bu ateleri kartan kim? Onlar t uzaklardan kulaklara iittiren, gzlere gsteren kim? Saknmak hissini veren, ona gre tedbir almak kabiliyetini ihsan eden kim? O yldrmlarn k noktalarn, isabet noktalarn tayin eden ve bulutlar ona gre sevk ve idare eden kuvvetler, melekler kimin? Hepsi hepsi Allah'n, yldrmlar da Allah'n bir belas, azabnn bir rneidir. Bunlardan korkup saknmak istiyenlerin daha nce Allah'tan korkmalar ve onun emirlerine, kanunlarna uyarak felaketten saknmann, nimetine ermenin yolunu bilmeleri gerekir. Bir Allah korkusu, insana btn korkular attrr. Allah'n izniyle her korkudan kurtulmann bir aresi vardr. Fakat Allah'tan kurtulmann imkan yoktur. O da iman ve kulluk etme ister; kanunlarnn, emirlerinin tatbikini ister. Ona bununla yaklalr; azablarndan bununla korunulur, kurtulu bulunur. Yoksa gk grlts ve imei grdkten sonra yldrmdan korkmann, kulak tkamann hibir faydas yoktur. imek aknca olan olur, yldrm yerini bulur. Gk grlts iitildii zaman da bunlar be on saniye nce olmu bitmitir. mit ve mjde imein yaldzl aknda deil, gk grltsnn gmbrtl geliindedir. Bilmeyenler gk grltsn imekten sonra, yldrm da bu grlt ile beraber gelir zannederler. Halbuki yldrm imekle der. Esas itibariyle gk grlts de onunla beraber patlamtr. Daha esasnda gk grlts, o yldrm karan sarsntda, sadmede, vurutadr. Bulutlara, havaya bu darbeyi vuran bir kuvvet, onu idare eden bir melek vardr ki, gk grlts ismi ona kadar dayanr. Bu kuvvet, bu melek buluttan buluta, buluttan havaya darbeyi indirdii zaman sarsntdan bir grlt ile bir ate, bir kvlcm kar, imek bu kvlcmdr, yldrm bundadr. Ses ar gelir, sonra iitilir ve geldii zaman, "Size gemi olsun, Allah'n izniyle yldrm drdm, siz kurtuldunuz." der. u halde olay dtan zannedildii gibi imek, sonra gk grlts ve yldrm deil, gerekte ve Allah katnda gk grlts, imek ve yldrm eklindedir. Size de imek, yldrm ve gk grlts eklinde grnr ve iitilir. Bunu bilmeniz, anlamanz gereklidir. Bunun iin Allah Tel (ra'dn ve berk) buyurmu. Gk grltsn ne almakla beraber, aralarn "mutlak cem' " iin olan "vav" ile balam, (imek sonra gk grlts) buyurmamtr. Bunu Fen Bilimlerini okumam ve mm olan Hz. Peygamber, kendi kendine elbette bilemezdi. Allah bildiriyor, ilim ve fen ehli de bunu tasdik edeceklerdir. Ederken ilh vahyin hakikatini anlamalar gerekir. Hele elektrik olaylaryle delil getirerek grlmeyen esir (cevher)i bulmaya alanlar, Allah' daha nce anlamal, Peygamberine vahyinin hak olduunu da hi olmazsa bu gibi ince noktalardaki fenn te'yitlerle itiraf etmelidirler. Gk grltsnn bir tesbih olduunu, bunu iitenlerin hamd ve kretmesi gerektiini de unutmamaldrlar. Yldrm hakikaten mthitir. Bir ilh beladr. Ve imek ile beraberdir. Fakat bundan korunmak, nceden, madd ve manev bir yldrm siperi bulmak gerektir. O da Allah', emirlerini ve kanunlarn tanmakla olur. imek aktktan sonra kulak tkamann hibir mns yoktur. O zaman insan kurtulursa srf Hakk'n yardm ile kurtulur ve gk grltsn iittii zaman da kurtulmu olduunu bilir. O zaman Allah'n kudretine hamd ve kretmesi gerekir. Bunlar ve bunlar anlatan Kur'n hep hak yetlerdir. Bu davetlere ve bu iradlara kulak tkamak ne bedbahtlktr! Gk grlts ve imein, yldrmn madd ve manev gereini aklamak iin lgatta, dine ve felsefeye ait tarifler vardr. Lgata gre ra'd (gk grlts), buluttan kan korkun sesin ismidir ki balangta ani bir patlay ve sonra hayli devam eden bir grlt olur. Biz buna gk grlemesi deriz. Bu kelime aslnda titremek veya titretmek, dier deyimle zangrdamak ve zangrdatmak mnlaryle ilgilidir. imek parldamak, yldramak mnsyla ilgili olup, buluttan ani olarak kp yldrayarak, akyarak snveren bir parltnn ismidir ki, dilimizde imek denir. Bunun akmasna da denir. Yldrm, gayet iddetli, ok abuk bir sadme, bir arptr ki, bir ate parasyla arptn yok eder, bu mnasebetle lm, iddetli azab mnlarna da kullanlr. Dilimizde buna yldrm denir ki, yldrma ve yldrama mnlaryla ilgisi aktr. Rb der ki, gk grlts, imek ve yldrm aslnda bir eyin eit tesirleridir. Din izah: Bulutlar Allah Tel'nn iradesine gre yamur yaacak yerlere sevk ve idare eden bir melek (yani anlayl ve hareket ettirici bir kuvvet) vardr ki, ismine "Rad: gk grlts" denir. Bu melek rzgar meleklerinden baka olarak bulutlar zel ekilde zorlar ve sevkeder. Bunun sevki, rzgarn sevki gibi ta yuvarlarcasna deildir. Bu tpk bir obann ark syleyerek deve srmesine benzer. Dier deyile ruhun bedeni idare etmesi, szn, namenin dierine tesir yapmas gibi iten tesir eden ruhan ve dinamik bir tesirdir. Bu melek bulutlarda bir uygunsuzluk grd zaman arpar, haykrr, bu haykr onun Allah'n kudretini ilan eden bir tesbih ve tekbiridir. itilen grlt, zahir gk grlts budur. Haykrrken hiddet ve iddeti oaldka azndan ate saar, dier bir deyile nurdan ate kamlar alar. Grlen imek bu kamlardr. Yldrm, bunun yani atein vuruudur. O kamnn ucu nereye dokunursa yok eder. Bunun hepsi o melein yani "ra'd"in bir vuruundan ibarettir. Bu darbenin havaya ve dolaysyle insan ruhunun iitme gcne tesir ve tezahr, gk grltsnn sesi; daha inceden ve daha abuk gzne tesir ve tezahr imek; dokunduu eye dokunma tezahr yldrm adn alr. Buluttaki tesirinin mahsul de itaattir. Ve bunlarn hepsi Allah'n emrini icra

etmekten ibarettir. Bu yette ra'd, gk grltsnn sesi mnsna olmakla beraber, aslna da iarettir. "Gk grlts, vgsyle O'nu tesbih eder." (Ra'd: 13/13), Bu melee, gk grlts melei, zorlayc melek, ate tututurma melei; imek fiiline de melek darbesi, melein parlamas denilmitir. te Ashab devrinden itibaren en eski kymetli tefsircilerden rivayet edilen aklamalara gre gk grlts, imek ve yldrm olaylarnn gerei byle kuvvet prensibine dndrlm, fakat kr kuvvet deil, dinamik, ruhan idareci ve idrak sahibi bir hareket ettirici olan melek kuvvetine dndrlmtr. Fenn izahlarn hi biri buna aykr olmam ve bu daireden kmamtr. Ancak kr kuvvette skp kalanlarn anlay buralara varamaz. u halde felsef tarifine gelelim: Vaktiyle en mehuru, bulutlarn arpmas, yani srtme ve dokunma ile akmak tandan kan ses ve kvlcm eklinde aklanm idi. Fakat bn Sina "ifa"snda bunu pek beenmemi, bulutlarn ta denizlerden, gllerden su buhar halinde karken tamamen saf olmayp, az ok duman buhar ile ve biraz da s ile kmalar ve ykseldike su buharnn daha nce soumas hasebiyle brlerini arada sktrmalar ve nihayet bu skmann iddetlenmesi ile onlarn pskrmesi ve parlamas hususlarn ileri srerek uzun uzadya aklam ve zetle yle demi: "ounlukla gk grltsnn ve imein sebebi, rzgara ait harekettir ki, ses karr, parlar ve bazan imek ve parlt da gk grltsne sebep olur. nk... nk..." bn Sina'dan ok nce olan bn Cerir et-Taber tefsirinde diyor ki: "Dier birtakm ilim ehli, gk grlts, bulutlarn altnda boulan rzgarn frlamasdr. Ses bundandr. bn Abbas hazretleri Ebu'l-Huld'e bir mektup ile "Gk grlts nedir?" diye sormutu. O da "Rad: Gk grlts bir rzgardr." diye cevap vermiti. Fakat bn Abbas hazretleri kendisi "Gk grlts meleklerden bir melektir." 98 diyordu. Demek bn Sina'nn rzgar teorisi de eski bir teori olmakla beraber, bunun sebebini ta denizlerden gelen duman buhar ve sya kadar gtrmek nokta-i nazar havann ve bulutlarn elektriklenmesi hakknda kararlamayan grler yannda imdiki tabiat ilmi de mevcut bulunuyor. Bugnk felsef aklamaya gelince, bunlar elektrik olaylarna tatbik etmilerdir. teden beri Yunanca elektron denilen elektrikte grnen bir cezb (kendine ekme) zellii vard. Sonradan bu zelliin, az ok her cisimde bulunduu anlald. Ve buna elektriklenme denildi. Fizik bilginleri tabiat olaylarnda det olarak etkili olan s, ses, k, ekicilik gibi baz etkenler sayarlar ki, elektrik de bunlarn beincisi oldu. Ve bunun eitli srtnmelerden meydana gelen kimyev etkileri veya dier vastalarla meydana gelip dinamik elektriklenme denilen ksmlar bulundu. Bugn sanayide birok tatbikat yaplan, altn, gm yaldzlama, eritme, kalba dkme ve kuyumculuk, telgraf, telefon, aydnlatma, yakma ve tedavi gibi birok hususlarda istifade edilen elektriin elde edilmesi ve kullanm iin eitli aletler, cihazlar, makineler yapld. Bununla beraber elektriin esas ve mahiyeti, ne olduu tamamen anlalamayp, atee ve a ait madde gibi varsaymlarda kald. Nihayet s ve k gibi cisimlerin atom denilen en kk paralarnn zel bir ekilde hareketinden veya bunlarn arasn igal eden bir esir (cevher)in hareketinden meydana geldii gz nnde bulundurularak daha ok bu sonuncuya nem verildi. Ve zetle btn kuvvetlerin esasnda bir hareket enerjisine dnmesi fen ilimlerinin en kuvvetli gr oldu. Hakikaten elektrikte de hareket, s, k deiiklikleri hep grlyor. u halde elektrik, fennin en nemli bir kuvvetidir. Bu da biri erkek, biri dii gibi pozitif (art) negatif (eksi) iki cinse ayrlyor. "Ne ycedir o (Allah) ki, btn iftleri yaratmtr." (Ysn: 36/36) Bunlarn bir cinsten olanlar birbirlerini itiyor, def ediyor; ayr cinsten olanlar da birbirlerini ekiyor, birleiyor. Ve cisimlerin yzeyleri bunlarla doluyor ve boalabiliyor. Bunlarn birlemeleri gizli ve ak olmak zere iki trl oluyor. Mesela silindir biiminde uzunca bir ey, bir elektrik yklsne yakn bulunduu zaman, bu silindirli ey de etki ile ayr cins iki akm tayc oluyor ve havann bunun zerindeki basks bunlarn birlemesine engel oluyor. Fakat bir vasta ile bu basknn iddeti azalr veya iki akmn gerilim kuvvetleri ona stn geliverirse, bundaki art, eksi iki cins elektrik birbirleriyle hemen birleerek zerinden yok oluyorlar ki, buna elektrik boalm denilmitir. Bunlar bu birleim esnasnda bazan akmak gibi bir vuru yapyor ve bir kvlcm da karyorlar ki, byle grlt yaparak birlemelerine gk grltsne ait birleme deniliyor. Bu kvlcmlar biz tramvaylar ilerken -ounlukla geceleri grrz. te bu aletlerde grlen bu olay, epeyce bir zaman nce hava ile ilgili eserlere uydurularak gk grlts, imek ve yldrm bunlarla izah edilmitir. Bunun iin yldrm yle tarif ediliyor: "eitli cinste elektrik tayan iki bulutun elektriklerinin, yahut bir bulut ile yer kresi elektriklerinin gerilileri havann kar koymasna stn geldii anda iki eit elektriin birbirleriyle birlemeleri sonucu vaki olan bir elektrik boaltm ve tahliyesidir ki, gk grlts bunun sadmesi ve grlts, imek bunun kvlcmdr." Vaktiyle bn Sina "ifa"snda diyordu ki, imek ile gk grlts ayn zamanda vaki olurlar. Fakat ses, zamanla ilgili olduu iin ge iitilir. Ik ise zamanla ilgili olmayp ani olduundan daha nce grlr. Bugnk fen de diyor ki gk grlts ve imek ayn zamanda vaki olur. Gerek ses ve gerek k ikisi de zamanla ilgilidir. Fakat sesin hz saniyede 337 veya 340 metre; n hz ise -az ok ihtilaf ile beraber- yz sekizbin kilometre olduundan, daha az mesafelerde ani olarak grlr. Yani yldrm imekle beraber dm, varaca yere varmtr. Grlts de sonradan be ila on saniye kadar fark ile iitilir. Mesafeyi tahminen bilmek isterseniz, bir imek aknca saate baknz ve dinleyiniz, birka saniye sonra gk grltsn iitirsiniz. Aradan ka saniye gemi ise onu 340 ile arpnz, (mesela 7X340 = 2380). Bu 2380 metre size o frtnal bulutla
98

Taberi, Tefsir: 1/117.

aranzdaki uzakl gsterir ki, k hzna gre bu bir an meselesidir. nk k bu mesafeyi bir saniyenin yzyirmibete bir blm kadar bir zamanda katedecektir ki, bunu biz hissedemeyiz. Bu ifadeye gre, "Yldrm mutlaka gkten yere der." eklinde olmayp tersine de olabilir. nk elektirik akm her tarafa yaylabilir. Fakat ounlukla elektrik nakledici cisimlere saldrdndan ve yer ise pek ok elektrik nakledici olduundan genellikle yldrm gkten yere dmektedir. Fakat haric bir sebeple yer art elektrikle ve kendisine yaklaan bulut eksi elektrikle dolu olduu zaman hcum daima artdan eksiye olduu iin yldrmn yerden ge doru kmas da mmkn ve olmu bir eydir deniliyor. Akc elektrik, elektrik nakleden cisimleri ekmek veya onlara hcum etmek zelliine sahip olduundan, nakledici olan aalara, binalara ve zellikle madenden yaplm eya zerine dt grlmtr. Bunun iin byle frtnal havada aa altlarnda ve bu cmleden olarak nakledici olan nar ve kavak aalar altnda saklanmak ok tehlikelidir. am ve fstk aalar pek nakledici olmadndan bunlarn altnda korunmak nisbeten mmkndr. Paratoner (yldrm kran) ve halk arasnda yldrm demiri denilen demirin dairesi en emin yerdir. Bu da Hakk'n bir kanunudur. Fakat bunlar da gk grlts ve imekten nce ve ecel gelmediyse mmkn olabilir. Yldrm ne yapar? ok eyler yapar, Allah korusun insan ve hayvan bir anda yok eder. Ve yanmas kabil olan cisimleri yakar. Madenleri eritir. Nakledici olmayan cisimleri krar. Yer ktlesine girii esnasnda geldii ynde ne cins cisim bulunursa hepsini erittiinden geldii yerde cam ebrusu ile karm, yaklak on metre uzunluunda dirgen gibi bir eit atal kle hasl olur ki, buna da yldrm demiri denilmitir. Eer demir denee rastgelirse mknatslar, eer mknatsl bir ey bulursa kutuplarn deitirir. Gk grltsnden meydana gelen atlaytan sonra devam eden gmbrt hakknda ok grler varsa da henz kararlam deildir. Bazlar ses dalgasnn, yeryz ile bulutlar arasnda bir ka defa yank yapm olmasna yneltmekte, dier bazlar da gk grlemesi denilen olayn ok ve kvlcmlardan olumu olup yeryzne gelinceye kadar arlklar eitli tabakalardan gemesine ve her tabakann sesi ayr olduundan hepsinin anlan karma patlamay tekil ettiine kanaat getirmektedir. Demek ki bugnk ilme gre, parlamak, grlemek, yakmak gibi en az grnm bulunan gk grlemesi, imek ve yldrm olaylar; vurma, kvlcm, cereyan almetleri gsteren ve esasnda elektrik boaltmna dnen bir olaydr. Hafif rzgarl havada, elektrikli aletlerde meydana gelen kvlcm ve arpmann, rzgarl havada vaki olan bu olaylara benzemesi dolaysyle fen bilginlerinin ou gkte imek, gk grlemesi ve atlama ile tatbik etmek fikirlerinde bulunmular ve son olarak bunu bir hayli tecrbelerle te'yit etmiler ve bu konuda baz kanunlar tesbit eylemilerdir. Ve bu ekilde rzgarl havann ve bulutlarn elektrik ile ykl olduunu kabul etmilerdir. Rzgarl havadan ayr olarak her zaman az, ok akc elektrik bulunduu ve bunun bazan art ve bazan eksi eidinden olduu ileriye srlyor. Akladklarna gre bulutsuz gzel zamanlarda hava art elektrik ile ykl olup, miktar gnn saatlerine gre deiir ve bu cmleden olarak yeryznden 1,30 metre yksekten itibaren ok ykseklere kadar artar. Fakat bu deimenin sebebi ve hangi kaide altnda artt mehul kalmtr. Binal ve aal olan yerlerde elektrik almetleri hemen hi yok gibi, ancak ehirlerdeki geni meydanlarda az miktarda art elektrik bulunuyor. Gnein domasnda havann ktlesindeki art elektrik gayet az iken, zevale iki saat kalncaya kadar en youn snrna ular. Zevalden sonra batmaya bir saat kalncaya kadar ar ar azalr, gnein batmasndan iki saat sonra yine artmaya balar. K mevsimi elektriin miktar yazdan daha fazla olur. Gkte birok bulut bulunduundan havann elektriine nisbeten bazan art ve bazan eksi olur. Gkte bulunan bulutlarn hareketi ok olduu takdirde havann ktlesindeki elektriin cinsi saatten saate deiir. Fakat frtnal ve yamurlu zamanlarda devaml olarak art ve eksi cinse deiir. Ve bununla beraber elektriin iddeti, hemen hemen belli miktarda bulunur. zetle rzgarl havann ve bulutlarn elektrik ile ykl olduu tecrbeyle ispatlanm saylyor ise de sebepleri imdilik varsaymlarda kalmtr. Bazlar diyor ki, damtk su, buharlat srada hibir elektrik almeti grlemedii halde, alkali bir svnn buharlamas esnasnda buhar art ve eksi elektrik ile ykl oluyor. u halde yeryznde bulunan denizlerin ve gllerin sularnda az, ok tuz bulunduu ve bunlarn devaml olarak buhara inklab ettii aka ortada olmakla rzgarl havann bu sebeple art elektrik ile ykl olduu sanlyor. Dier bazlar ise yerkresini byk bir galvanizme cihaz sayarak ktlesinde meydana gelen kimyev tesiri kendisini eksi elektrik ile yklemitir ve bu sebeple yzeyine temas eden rzgarl hava da art elektrik ile ykl olur, demilerdir. Bundan dolay zel bir tecrbe ile aklandna gre su ile bulut birbirine dokunduu zaman daima bir elektrik akm hasl olur. Bunun da suda bo bulunan yabanc maddelerin cinsine gre bazan eksi ve bazan art olduu ve bulutlar da denizlerden ve gllerden uan su buharnn skmasndan meydana geldii iin ona gre bazs art ve bazs eksi elektrik ile ykl bulunur. Yeryz de yukarda getii zere tabii olarak eksi elektrik ile ykl bulunduundan, yzeyine dokunan rzgarl hava da art elektrik ile ykl olur, demektedir. zetle hava elektrikleniyor, bulutlar elektrikleniyor. Ve bu elektrikler gerginleip geriliyor, havannki ounlukla bulutlarn tesiriyle gerildii halde bazan harici bir vasta ile de oluyor. ki bulut arasnda veya bulutla hava arasnda byle art-eksi iki zt ve gerilmi iki elektriin karlamasnda art eksiye hcum ile eksinin onu ekmesinden sadme ve kvlcm, gk grlemesi ve imek meydana geliyor. Grlyor ki ses, s, k ayr ayr birer tabii amil grnrken, hepsi bir harekete dnyor. Hareket cisimlerin ktlesinde olduu gibi en ufak paralarnda, atomlarnda da oluyor. Hareketin kaynana yani hareket ettirene (muharrike) de kuvvet ad veriliyor. Ve her hareket zelliine gre bir kuvvetin eseri saylyor. Demek ki "esasnda elektrik bir kuvvettir" denildii zaman, "bir muharriktir" denilmi oluyor. Din dilinde ise bu muharrike

daha gzel bir deyim olmak zere "melek" deniliyor. u kadar ki melek denilirken, ruhan bir idrak eden muharrik tasavvuru da eklenmi oluyor. Zaten kuvvet denildii zaman, bizzat muharrik ve kendisini anlayan ruha kadar gitmemek mmkn deildir. te bu olaylardaki krl bir ilim kudretiyle dndmz zaman gerei bulmu olursunuz. Elektrie ait birleme de bir idrak edicinin esir (cevher) basksdr. Buna gre bu aklamalara bile lzum kalmadan pek iyi anlalr ki, zorlama melei, yanma melei, melein ekmesi, ztlama kaytlaryle din dilde ilk olarak rivayet edilen esas tabiat tesi kuvvet gryle bu, fenn aklamann zne uygundur. Evet art elektrii, eksi elektrie saldrtan o zorlayc melektir. Ve bu bir darbe (vuru)dir. Bundan kan ses (gk grlemesi) o melein kendisidir. imek de bir yanma, bir kvlcmdr. Ve bunlarn btn srr, ztlamay kaldrmakla birlii, hak olan emre uymay temin oluyor. Yldrma "yldrm" denilmesi de arpp yakmas, mahvetmesi, yani fiili dolaysyledir. Akta bize grnd gibi gk grlemesi, imekden sonra deildir. Gerekte ve Allah katnda gk grlemesi ve imek birliktedir. Hatta gk grltsnn, olayn aslna gre, bir ncelik durumu bile vardr. Elektrik, imeklikten nce gk grlemesi ve titreimdir. Bulutlar ve hava, daha nce bununla ilerinden titreye titreye geriliyorlar ve bu olayda birbirlerine saldrrken toplu hareketle deil, nce iten ie bu titreyile, bu titreim ve sarslma ile saldryorlar. Sonra gk grlemesinin sesi kulaklara ulat zaman yldrm hatrlatan titretici bir tesir ile beraber onun artk getiini bildiren bir mjdesi de vardr. Sonra yette zulmt (karanlklar) ve savk (yldrmlar) oul yapld halde ra'd (gk grlts) ve berk (imek)in tekil getirilmeleri de dikkate deerdir.99 Mevdudi diyor ki: Parmaklaryla kulaklarn tkayarak, felketten kurtulduklar konusunda kendilerini bir mddet daha avuturlar. Fakat gerekte onlar kendilerini kurtaramazlar; nk Allah, kudretiyle onlar her taraflarndan kuatmtr.100 20) MNAFIKLARIN KURAN KARISINDAK DURUMU ) (20 20) imek neredeyse gzlerini kapverecek. Onlar aydnlatt zaman onda yrrler. Onlar zerine karard zaman dikiliverirler. Allah dileseydi elbette onlarn iitmelerini de grmelerini de giderirdi. phesiz Allah her eye kadirdir. Kurann imek gibi parlak olan hkmleri mnafklarn gzlerini kr edecek derecede rahatsz etmekte, nefislerine ar gelmektedir. Eer onlarn houna giden mslman kadnlarla evlenmeleri gibi hkmler inerse buna sevinirler, slam yolunda yrrler. Nefislerine ar gelen cihad, kafirleri dost edinmeme, Allah yolunda mallarn harcama vb. hkmler inerse veya balarna bir bela gelip ileri bozulursa hemen orackta kalverirler. phesiz Allah (c.c.), yaptklarna karlk bir ceza olmak zere onlar dnyada; hakk duyduklar halde onu anlayamayan, grdkleri halde basiretleri kreldii iin idrak edemeyen kimselerden klmaya ve bylece phe, irk kfr ve nifak karanlnda brakmaya, ahirette de cehennemin en alt tabakasnda can yakc bir azaba uratmaya kadirdir. Aldatc Iklar: Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, Buruc Yaynlar: 1/485-477. Sadece imek aktka Etraf Grebilmeleri: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/70-71. Ev Edat Hakknda: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/71. Allah Tealann Mutlak Kudreti: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/72. ey (Varlk) Tabiri Allah Teala Hakknda Kullanlabilir mi?

99

100

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/221-229. Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/49.

Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/72. Kulun Fiillerini Yaratan Allahtr Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/73. stite Hakknda: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/73. Umuma Dellet Eden Lafzn Akli Delil le Tahsisi: Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, Aka Yaynlar: 2/73. Elmall Muhammed Hamdi Yazr diyor ki: Bunlarn bu sradaki hallerini hi sorma imek hemen gzlerini arpp alverecek onlara parlayverdike nda yrrler, balarna karanl kerdii vakit de dikilir kalrlar. Allah dilemi olsayd kulaklarndaki iitme ve gzlerindeki grme zelliklerini de alverirdi. Buna phe mi var? Allah Tel her eye kdirdir: Kudreti her eye ve daima yetiir. Allah'n gzel isimlerinden biri de kadr ism-i erifidir ki, pek kudretli, hem de daima kudretli demektir. Kudret, fiil ve terkin shhati demektir. Bu l ile kuvvetten ayrlr. nk kuvvet bir yne, kudret ise her yne bakar. Mesela bir tan yuvarlan kuvvetledir. O yuvarland yerden dnemez. Kudret ise saa giderken, tersine de gidebilir. Yaparken brakabilir. zetle kuvvet mecburiyet ve aresizlik; kudret ise seme ifade eder. "ey", mevcut demektir, bunda ma'dum (yok olan)a ey denemez. Bilinmesi ve haber verilmesi doru olabilen mnsna da gelir. Bu mn ile mmkn olan "yok"a da ey denebilir. Fakat bizzat mmteni' (olamaz) olan yok, hibir ey deildir. O, ne bulunabilir, ne bilinebilir, ne haber verilebilir. Lgat bakmndan asl "meiyyet"ten "sfat- mebbehe"dir ki "i" dileyen, "meiy" dilenmi mnlarna gelir. Eyaya, ey denilmesi, ilh dilemenin ilgisi itibariyle "meiy" (dilenmi) olduu iindir. Bu mnca Allah'a "ey" denmez. Fakat "i = dileyen" mnsna olarak "ey" denir. Buna gre "hereye kadirdir" ifadesinde Allah dahil deildir, fakat "hereyi bilicidir"de dahildir. Bu aklamadan sonra, "Allah Tel kendi gibi bir Allah daha yaratabilir mi?" tarznda bir kuruntuya dme akla gelemez. Zira o mmteni' (olamaz)dir, ey deildir. Yaratlan, yaratan olamaz. Hem sonradan yaplsn, hem ezel olsun! te imtina', muhal (olamaz) buna derler. Allah Tel yle bir vcib'lvcud (varl lzumlu)dur ki, O'nun lerke leh (orta yok) olan birlik sfatn kaldrmak hibir ekilde mmkn deildir. Bu, O'nun zatna mahsus kemalidir ve btn sfatlar da byledir. u halde byle her eye gc yeten Allah Tely yaratt gzleri, kulaklar alvermekten kim yasaklar? Bunu bilmeli, Allah'a, Peygambere, iman sahiblerine hile yapmaktan, fesat karmaktan saknmal. Saknmak iin yldrm gzetmemeli, gk grlts ve imekten nce Allah'tan korkmaldr. Bu yetten sonra gelen "Ey insanlar ibadet ediniz." genel hitab ne kadar edeb oluyor! te Cenab- Hak mnafklarn durumunu bir de byle "sayyib: yamur" meseliyle tasvir buyurmutur. Bu tebih, tebih-i mrekkeb (temsil benzetme) olduuna gre ayrntlarnda benzerlik aranlmayarak hepsinde mnafklarn hayretini, aknln hayal etmek yetecektir. Bununla beraber bunu tebih-i mefrk olarak ayrntl bir ekilde dnmek de mmkn olmutur. yle ki: slm dini hayat sebebi olmakta kuvvetli bir yamura, Peygamberimizin gnderildii zamanda dnyann hali ve her zaman slm'a kar olan kfirlerin pheleri karanlklara; dinin va'di ve vad (korkutmas)i imek ve gk grltsne; kfirlerin ve mnafklarn namzet olduklar musibetler ve ceza, yldrmlara benzetilmitir. Sonras da slm'a mnafklarn bakn ve frsat bulduka ondan istifade ekillerini temsil ediyor. Bu iki temsilin nzl sebebi hakknda, yahudilerin de baz rivayetlerde bahis konusu edildiini gryoruz. Buraya kadar Cenab- Allah, ilk nce ve bizzat Resulne hitap ederek, hitap ve hidayet kabiliyeti nokta-i nazarndan insanlarn snflarn ve her birinin durumlarn, ruh hallerini, sonularn aklayan bir tasnifini; btn ilimlerin ruhunu ve Kur'n'n hikmet ilminin asl hatlarn iine alan gayet derin ve gayet ayrntl bir bilgi bahsini ihtiva eden mll aydnlatma ile beraber, kfr huy edinen inat kafirlerle, phe ve bozgunculuu huy edinen mnafklarn yola gelmiyeceklerini, korunamayacaklarn ve bunun iin Kur'n'n hidayetinin Allah'tan gereince korkanlara tahsis edildiini ilan ve anlattktan ve temsillerle genel davetin gereine uyardktan sonra, teklifin genel olduunu, sorumlulardan hibir snfn bunun dnda kalamayacan, korkutma ve korkutmama onlar iin eit olsa da, Peygamberin grevi asndan eit olmadn anlatarak, btn insanlara hitap tevcih ederek aada olduu gibi ilk emrini vermitir.101 Mevdudi diyor ki: lk misl, slm'a kalpten inanmayan, fakat karlar nedeniyle "mslman" grnen kimseleri anlatr. Bu ikinci misl, phe, iman zayfl ve tereddt iinde olan mnafklar anlatmaktadr. Bunlar tamamen kfir deillerse de, slm', ancak kendilerini tehlikeye sokmayacak derecede uyguluyorlard. Bu mislde yamur, tm insanla rahmet olarak gelen slm' temsil eder; karanlk, gkgrlts ve imek ise ne
101

Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yaynlar: 1/229-231.

kan engelleri, slm dmanlarnn ortaya koyduu gl savunma nedeniyle yaanan tehlike ve gleri temsil eder. Durum biraz yattnda onlar slm'a doru ynelirler, fakat zorluk bulutlar ortaya ktnda veya kendi karlarna, btl inanlarna, nyarglarna ters den emirler verildiinde ylece aknlk iinde kalakalrlar. Eer dilerse Allah, bir nceki misldeki mnafklara yapt gibi bu kimselerin de Hakk' grmelerini tamamen engelleyebilir. Fakat bunu yapmaz; nk Allah, grmek ve duymak istedikleri srece onlarn Hakk' grp duymalarna frsat vermeyi dilemitir. Allah'n onlara Hakk' grp duymalarna yetecek kadar g vermesinin nedeni ite budur.102 Seyyid Kutub diyor ki: Bu ayetle izilen tablo, gzlerimizin nnde hareket ve kargaa ile dolu l ve yolunu armlk ieren, dehet ve panik ieren, korku ve aknlk ieren, klar ve grltler ieren mthi bir manzara canlandrr. Gkten boanp inen iri taneli ve srekli bir dolu ile karlayoruz. Ayetin baz cmleciklerini yeniden okuyalm: "Koyu bulutlu, imekli ve gk grltl", "evrelerini aydnlatnca imein altnda yrrler", "Fakat zerlerine karanlk knce olduklar yerde kalakalrlar". Yani olduklar yerde akn akn aklp kalrlar, nereye gideceklerini bilemezler. Bunun yannda, korkudan donakalmlardr, bu yzden "lm korkusu iinde parmaklar ile kulaklarn tkarlar." Srekli yaan doludan koyu bulutlara; gk grltlerine ve imeklere; bu manzara iinde panie kaplan aknlara; karanlk knce olduklar yerde aklp kalan ylgn ve rkek admlara varncaya kadar bu tabloya batan baa hareket unsuru egemendir. Tabloya egemen olan bu hareket unsuru mnafklarn, mminler ile bulumalar "eytan" sfatl elebalarnn yanlarna gidileri, hemen imdi syledikleri bir szden anszn caymalar, bir sre nce aradklar hidayetten ve ktan karanln ve sapkln kucana dmeleri arasnda geen zikzakl hayatlarnn ierdii l, kargaay, endieyi ve titreimleri son derece canl bir biimde ve sezgiye dayal bir ifade tarz ile gzlerimizin nne sermektedir. Bu manzara, belirli bir psikolojik durumu semboller aracl ile yanstan, belirli bir dnce biimini somutlatran elle tutulur, gzle grlr bir manzaradr. Gzler nne serilen bu tablo, eitli psikolojik durumlar sanki duyu organlar aracl ile alglanabilir manzaralarm gibi somutlatran mthi ve artc Kur'an slubunun ilgin bir rneidir.103

102 103

Mevdudi, Tefhimul-Kuran, nsan Yaynlar: 1/49. Bu konuda daha ayrntl bir bilgi edinmek isteyenler Kuranda Edebi Tasvir adl eserimizin Duyumsal alglama ve somutlatrma balkl blmne bavurabilirler. Seyyid Kutub, Fzillil-Kuran, Dnya Yaynlar: 1/61-62.

You might also like