MEVLANA'NIN AGDAI DERV TARKATLAR, KALENDERLER VE DGERLER

BABALAR,

Prof. Dr. smet. KAYAOGLU XIII. yzyl Anadolu Trk Tarihinin dini dnce ve sosyal yaplanmas bakmndan nemli bir adr. Byk dnrler, yneticiler, hukuk adamlar bu ada gr.lr. Bilhassa Harezmahlar devletinin yklmas ve Mool akm birok alim, sanatkar ve din bilginlerinin Anadolu'ya gelip yerlemelerini salamtr. Orta Asya meneli ulu kiilere bal baz tarikatlarn devam etmesi ve yenilenerek yaylmas bu a iinde olmutur. Anadolu'ya gelen kiilerden hemen n planda saylanlar lbn'lArabi (lm. 1240), Sadreddin Konevi (lm. 1274), ems-i Tebrizi (lm. ?), Evhadddin Kirmani (lm. 1289), Hac Bekta- Veli (lm. 1325 (?) veya 1337 (?)), Ahi Evran (lm. 1300), Necmeddin Dfiye (lm. 1253), Fahreddin lraki (lm, 1289) ve Seyyid Burhaneddin (lm. 1240) gibi ahsiyetler bu aa damgalarn vururlar. Bu XIII. yzyl, dini inan mozay bakmndan da ilgin bir tablo sergiler. nk Anadolu'ya henz yerlecn kiilcr slam Dnyasnn ok eitli ynlerinden gelmilerdir. Bal bulunduklar mezhepler ve kiiler ile geldikleri yrenin kaltmn tayan inan ve pratikleri ok muhteliftir. te yandan Anadolu'da bu yzylda byk bir yerli Hristiyan -sekene mevcuddur. Bu ada Anadolu'da belli bal tarikatlar olarak inan ve giyinilerinde Hind ve Trk amanizminin tesiri bulunan Kalenderilik ve Kalenderilikten ayrlan Haydarilik, brahim bn Edhem'i pir tanyan Edhemllik vc toplu bir zmre halinde gezen Zmre-i Abdalan veya Rum Abdallar denen bir derviler taifesini temsil eden Abdallk mevcuddur. 1- BABA SHAK, BABAILER Trklerin slamlamasnda, kendini sufilie adam mistik ynelimli derviler n planda yer alr. Dede Korkut destannda, bir aman'n, eski dinsel iaretlerin birounu koruyan ve gelenek olarak srdren bir dervie dnmesi anlatlr.

148

SMET KAYAOGLU

Bilindii gibi eski Trk Beylerinin yannda "dede" veya "baba" denilen olaanst glere sahip bir manevi ahsiyet vard. Eski Kum .(Ozan)larn zel imtiyazlarn tamakta idi. Anadolu'da Trkmenleri etrafna toplayan Baba shak bu dervilerden biriydi. Onun nasl bir serven yaadn, Seluklu Sultanlarna kar mcadelesinden nceki hayatn burada tekrar etmiyoruz. Etrafna byk bir Trkmen zmresini toplayan Baba shak, Gyaseddin Keyhsrev II nin irete daldn bahane ederek onun aleyhinde propagandaya balad. Bu vcsile ile o srada am havalisinde bulunan Harezm Beylerine eliler ve kendisine byk hayranlk duyan Kefersut ve Mara havalisine mritler gnderdi. Gyaseddin Keyhsrev tarafndan zerine ikinci kez gnderilen bir ordu (birincisi A1iirolu baarl olamad) Amasya'da bulunan Baba shak' yakalayp idam etmise de taraftarlar onun lmeyeceine inanarak "Tanr Elisi Baba" manasna "Baba Resulullah" nidalar ile savaa devam ettiler. Bu taraftarlar Krehir yaknnda Sultan'n askerleri Yenmilerse de tamamen yok edememilerdir. Bektailiin kuru- _ cusu Hac Bekta Veli'nin onun mridi olarak faaliyette bulunmas, bu Trkmen babalarnn kat ortodoksiye kari bir mcadelenin devam olarak gsterilir . Eflaki, Hac Bekta Veli'yi Baba Resul'un has halifelerinden sayar. B~ babalarla, Mevlana 'nn hibir irtibatnn olmamas veya en azndan Mevlana'nn bu olaylar hakknda skut iinde bulunmas pek mmkn grnmyor. BuMi gelenei iinde bulunan Hac Bektala Mevlana arasndaki mesaj teatisine biraz sonra dneceiz. Yalnz yle grnyor ki Trkmen babalarnn dini retileri, yksek fikri cereyan ar ve bu arada Mevlana'nn manevi fikirleri yannda hepsi yari yana yayordu. Mevlana ile Trkmen babalar karlkl tolerans ve hayrhahlk mnasebetleri iinde bulunuyordu2 Mevlana'un adalar~ndan biri Trkmen babas, Baba lyas'dr. Baba lyas nl tarihi Akpaazade'nin dedesidir. Ondan rendiimize gre Hac Bekta'n Horasan'dan Anadolu'ya, kardei Mente ile A. Glpnarl, Mevlana Celaleddin,lnk1ap Kitabevi, stanbul 1951, s. 7-:8; Ci. Cahen, Baba ~hak, Baba lyas, [{ac Bpkta ve Dierl~ri, ev. . Kayaolu, A.. lahiyat Fak. Dergisi, C. XX, s. 196.
2 . Melikoff, Les Baba Turcomans Contcmporains de Mavana, Bildiriler, Mevlana'nn 700. lm Yldnm Dolaysyla Uluslararas Mevlana Semineri, 15-17 Aralk 1973, Bankas Yay. Ankara 1973. s. 274.

MEVLANA'NIN

AGDAI

DERV

TARIKATLARI.

..

149

birlikte gelerek, o zaman Svas'ta bulunan Baba lyas', ziyaret ederler. Hac Bekta kardei ile birlikte Krehir'e ve s~nra Kayseri'ye geer. Mente Svas'a dnmek ister ve onu uurlar. O srada dcvam etmekte olan Babai isyannda lr. Akp~azade Tarihinde, Baba lyas'n m. ridi olan Hac Bekta, nce Babai isyanna itirak etmi, sonra ismini vermi olduu Bektai tarikatnn kurucusu olarak !'-armza kar3 \ Mevlana ile Hac Bekta arasndaki iliki Eflaki'de geen bir an ek. dotla anlatlmak istenir. "Hac Bekta demiti ki: "Eer aradn buldunsa sus, bulmadnsa dnyaya attn bu grlt nedir? Kendini insan oullarnn manzuru yaptn. Halkn bu kadar hanumann birbirine kat. tn" . "Ve yine Hac Bekta demiti ki: Dnyay heyecannn tatll ile doldurdun. Hayli ameli bozuk munafklar senin heyecannn heybetinden damaklar ac olup siyah elbise giydiler". Cevap olarak Mevlana: "Bizim heyecaDmz nee ve akdan geliyor, yanma ve aramadan deil" demiti4 ~- KALENDERILER XIII. yzylda Anadolu'da grlen haliyle Kalenderilik Budizmden geni lde esinlenen bir tarikat olarak grlr. Cemaleddin' Savi (630/1232-3) tarafndan kurallar belirlenerek tarikat haline getirilen Kalenderilik daha nce Horasan ve Trkistan taraflarnda yaygn idi. Bunlara Anadolu'da Cavlakiye ad, da verilmitir. Bunun sebebi eyhlerinin cavlak ad verilen bir elbse tamasndandr5 Cami, Nefehat'l-ns'de, Kalenderileri Melametilerle karlatrr. Kalenderilerin yalnz farzlar eda ettiklerini ve amellerini gizlemekle mukayyed olmadklarn yazar6 Vahidi yazd Manakb- Hace-i Cihan ve Netice-i Gn eserinde onlar u ekilde tavsif eder: "Kalender gruhu pak-tra vcuhla, balarnda kldan rlm' klalla~ ve arkalarnda allar, kimi aseu ve kimi siyallar, pr srur u hubur, hayl l haemle ve tab u alemle, aheng naamatla ve glbang- salavatla ..." szleriyle onlarn evlenmediklerini,
3 E. Coan, Hac Bekta Veli, Maka/a, s. XXIV. sikler, stanbul 1973. 100. ylnda Atatrk'e Ar.

4 Ahmed Eflaki, Ariflerin Menkbeleri, I, 3{315, ev. T. Yazc, Hrriyet Yay. Byk Kla5 Ahmet Yaar Ocak, Kalenderilik ve Bekt;.ilik, Doumunun de yazd Kalenderiyye maddesine ve bibliyografyasna

maan, stanbul 1981, s. 298; Kalenderilik hakknda geni bilgi iin: Tahsin Yazc'mn E (2) bavurulabilir. 6 Cami, Nefeha'( ns, Trke Terc. s. 671.

150

SMET KAYAOGLU

g ata, yeri ana bildiklerini sa, sakal, ka ve by arz bildiklerinden tra ettiklerini, mescidle tekkenin ve kilisenin, cennetle cehennemn bir olduunu, gzellere medfun olduklarn, gezici derviler zmresinden bulunduklarn uzun uzadya anlatl;,7. Bu yaaylaryla onlarn, dnemlerinin varoluular (existantialist) olduklar ~atra gelebilir. Esasta bizi ilgilendiren yn ile, Mevlana'nn bu Kalenderi (Cavlaki) zmresi ile fikri ve ameli ilikisi, Mesnevi'de, Divan'da ve Eflaki'nin Menakb'ndaki anlatrnda ortaya kar. Mevlana'nn dier eyhler ve Kalenderilerden ayr bir yo~ iutarak kendi mritlcrine dilenme;i ve bo gezmei yasak ettii, sakalsz Kalenderlere gpta ettii ve bu sebeple erkekle kadn ayrdedecek sakaln kafi geldiini Eflaki'den reniyoruz: Bir gn berbere "o kadar' dipten kes ki ane~k erkek olduum anlalsn" deyip, sakal ve byn dipten kestirmi, ertesi gn de "gpta ed~rim Kalenderlcre, hi sakallar yoktur. Sakaln az oluu, insann kutluluuna delalet eder" diyerek "sakal erkein ziynetidir, okluu adama gurur verir, gurur ise insan tehlikeye sokar" hadisini okuduunu ve "uzun sakal sufilere hotur ama sun, sakaln tarayncaya kadar arif Tanr'ya ular" dediini biliyoruz8 Mevlana'nn rlerinde de Kalenderilere dair hirok beyite raslyoruz. Bu beyitlerde bir Kalendere ait hayli telmihler vardr: "Ak ordusu geldi, ehrin ta gbeine kondu. Ey kalender dost, hele bir kurtulu sesi duy bakalm. Her eyi mbah gren bir Kalender kageldi. Ey saki, arap kadehiyle karla, bylece ta: sabaha dek sun ona ey gvencim, ey bana ifa veren. Halka haram olan arap, kalenderlere mbahtr, ier dururlar. Saki, kendine gel de artk yeter, bittideme. Nerde balangcmz, hani tamamlamamz. Kalender, hibir eyle mukayyed deil gibi grnr amma srlardan mcerret deildir. nce hirok dikenlerin derdi:ii ekerdi, fakat imdi batan baa gLoldu, dikene aldr bile etmez ... Kalender genide oturmutur, yolda gidip dilrmadadr, fakat kendisi yrmemekte"9.
7 A. Glpnarl, Mesnevi Tercemesi ve erhi, I-LL, 2. Basm, lnklap Aka Kitabevi, s. 59. 8 A. Glpnarl, Mevlana Celaleddin, s. 62 (1. bask) de Eflaki'den naklediyor.
'J A. G.lplllarl bu beyideri farsalarn da notlar halinde vermektedir. Bakruz: Mevlam Celaleddin, lstanbun951, s. 59-61; Divan-, Kebir C. IV, 312; C. Iv, 351; C. IV, 370.

MEVLANA'NIN

AGDAI

DERV

TARKATLARI.

..

151

Mevlana'nn bu Kalenderiler hakkndaki beyitleri dier akidelere olduu gibi msamaha ve itidalini ifade eder ki Eflaki'nin rivayetine gre Mevlana Celaleddin ld gn, cenazesinin nnden yedi kz ektiler. Bunlardan birini Kalenderler tekkesinde, kurban etmesi iin Niksarl Ebu Bekr-i Cevlaki'ye gnderdiler. eyh derhal bunun kurban edilip, miskin ve fakirlere datlmasn emrettilO 3~ AHtLER

Ahiler, Anadolu'da ftvvenin ahlaki ilkelerini benimsemi, zavyelerde yaayan, belli bir meslei ve sanat olan gen kiilerin oluturduu toplulua denir. Ne bir dini tarikat ne de ideolojik bir kurulutur. Kurucusu Ahi Evren 1300 ylnda Krehir'de vefat etmi bir sUJidir. Ahi Evren yksek ahlaki erdemleri ve birok zanaatn pirliini kendi ahsiyetinde temsil etmitir. Ahi Evren, Mevlana'dan sonra vefat etmitir. Ahilik bir Trk kurumu olarak siyasi ve sosyal hayatta aktif bir roloynad. Ahilikle Mev- . levilik arasndaki benzerlik her ikisinin de ehir muhitinde gelimesi ve mensuplarn bu ortamdan almasdr. Aneak bilindii gibi Mevleviliin kuruluu Veled elebi ile balatlr. Mevlana'nn Konya'da yaad yllarda Ahi unvann tayan ve ona sayg ve sevgi besleyen birka Ahi ismine raslamaktayz. Kald ki Ahilik daha nee teekkl etmitir. Mevlana'nn dostane ilikiler srdrd Urmiye'li elebi Hsamed. din'in dedeleri hakknda, ad Muhammed olan babasnn, tariyki eah ve mansp ihtiyar edip Konya'da ahi olup btn halk zerinde manevi nfuz kurduu, bu nedenle mal ve eya sahibi olduu, knyesinin: Hasan b. Muhammed b. Ahi Trk olup dedelerinin, eyh Ebu'l Vefa'ya yetitii syleniyor ki, drt nesil yukarda ahilikle amlmalar ok dikkate deer niteliktedir. Sultan Veled divamnda da bu Ahi Muhammed'in lm dolaysyle yazlm sitayikar ve uzun bir vg vardr. Burada Ahi Muhammed'in iyilikleri, hasletleri ve meriyetleri anlatldktan sonra, ihtiyar ,gen ve ocuklarn kendisinin kullar olduu, fityan arasnda ok sayld ve ekin' olduu syleniyor! .
10 Eflaki, Ariflerin l Armaan, stanbul Menkbeleri, 1953, ev. T. Yazc, II, (3/584), Hrriyet " Fak. Yay., Ankara 1974, s. zayfh yznden) Anadolu'da ALU. Yay; O. Turan, Fuad Kpr-

Selfuk Trkiyesi Din Tarihine Dair Bir Kaynak, 60. Doum Yl Mnasebetiyle s. 539-541. II N. aatay, Bir Trk Kurumu Olan Ahilik, A.U. ilahiyat 97; Ci. Cahen, XII. Yzylda (bu dnem iin dkmanInnn lerin bulunabileceinin sylenemiyeceini hatrlatr; Armaan, s. 83.

Sur les Trace~'Jes Premiers Akhi ., Kpriii

152

SMET KAYAOGLU

Yalnz Aher iinde, Ahi Ahmed'in ,Mevlana 'nn evresi ilc tartma ve kavgas olmutur. Bu yzden bir Mevlevi hayran -olan Eflakl ondan iyilikle bah;etmez. Ahi Ahmed'in eriat kurallarna daha k~t balandn ve ayrca evresinin ona "anud" sfatn yaktrdn biliyoruz. Eflaki yle anlatyor: "Ahi Ahmed, Alaeddine "Ben bir eek yk kitap okumuum, fakat bu kitaplarda Sema'nn mbah olduuna dair hibir ey grmemiim. Siz bu bidat hangi delil ilc yrtyorsunuz. dedi. Alaeddin: "Ahi bir eek gibi okudu. Onun iin bilmedi. Tanr'ya hamdolsun ki biz sa gibi okumuuz ve onun srrna ermiiz diye cevap verdi"12. Eflaki'nin anlatt bir baka olay udur:

"elebi Hsameddin'c bir Hangahn eyhlii'nin verilmesi iin tren tertip 'edilmektedir. Sultandan ferman ktktan sonra deVl'in ulularnn ve Mevlana'nn huzurlaryla yaplan bir trende Ahi Ahmed: "Ben bu adam bu havalide eyhlie kabul etmiyorum" dedi. Bunun zerine herkes birbirine girdi. .

Ahi Trk'n ve Ahi Beare'nin byk babalarna mensup olan Ahi Kayser, Ahi oban,Ahi Mulammed-i Seyyidabadi v.s. aher kllara ve baklara sarldlar ve mritler aras;da bulunan emirler, kastah rindleri ldrmek iin zerlerine yrdler. Bir fitnedir koptu. Gnl yaral derviler: "Fitne uykudadr, onu uyandrana Tanr lanet etsin" szn dilleri ile tekrar ettiler"B Mevlana "Gnahkar, Tanr kapusundan reddedilmi ve kovulmu olan Ahi Ahmed'i byklerin ve emirlerin efaatiyle kullua kabul etmeyip: "O bizim cinsimizden deildir", dedi. Bir daha o zavallnn yresinden gemedi. O talihsiz de, o uursuzluk iinde ld. Onun genlerinin ve rindlerinin Ob>'U evlana'n.i kulu ve mridi oldular. Muhibler, M onun bu terbiyesizliini slam sultannn kulana ulatrdlar. Sultan onu ldrmek istedi. Fakat, Mevlana Hazretleri raz olmad ve bir daha onu byklerin toplant ve mahfillerine sokmadlar. Bir ahi lideri olan Ahi Ahmedah'm, Mevlevilerin yannda iyi bir yeri vard. Onu "Fityanlarn efi" olarak. adlandran Eflaki'ye gre bu zlt zengindi ve binlerce rnda komutanlk ediyordu. XIII. yzyln sonunda Mevleverin, Celaleddin'in olu Sultan Veled'in ynetimi al12 Eflaki, I, 1/1.87. 13 Eflili, l, 6/12; Ci. Cahen, lk Ahiler Hakknda, ev. M. ztrk, Belleten 197, s. 594 (Claude Cahen, Sur les Tracps de. Premiers Akhi., Kprl Armaan, stanbul 1953, s. 83-85).

MEVLANA'NIN

AGDAI

DERVi

TARiKATLARI...

153

tna girdikleri zaman Ahi Ahmedah'n kendisini Sultan Veled'in mridi olarak takdim ettiini grrz. te yandan 690/1291 ylnda Mool prensi Geyhatu Konya'y almay tasarlarken onu bu fikrinden Ahmedah'n vazgeirdii sylenir. Eflaki'nin szlerinin geliinden Ahmedah ahiler arasnda Ahi Ahmed'den farkl bir davranla Mevlevilere yaklamtrl4 Ahmedah'n halefi olarak KQnya rnudlarnn ban~ Ahi Sddk'n olu Ahi Mustafa'nn gemi olmas muhtemeldir. Ahi Mustafa'nn ba. bas ve kendisi Ahilerin bana gemeden nce Mevlevilerle iyi ilikiler iinde iken sonradan onlara dman oldular. Mevlevileri tasavvufla megUL olan ve bu dnyann kuvvet isteyen ilerini yapmaktan aciz kiiler olarak reddettiler. Fakat ahilerin bizzat kendileri kuvvetin kurban olmular, H. 712( M. 1312 ylnda Konya'y fetheden Karamanl Yahi Bey, ahileri ldrm ve Mevlevi eyhlerinden Emir Arif de cenazelerinn banda beklemitirS. yle anlalyor ki ahiler arasnda biraz olsun farkl tutumlar vard. Eski ahiler Mevlevilii destekliyor; yeniler ise kendilerini farkl grmek istiyorlard. XIII. yzyln ikinci yarsnda Anadolu'da Mool egemenlii dneminde' ahilerin nemi hzla artmtr. Ama her zaman Seluklu ynetimine bal grnyorlard. Disiplinsiz hareketleri genellikle kendilerine saldranlara kardr. bn Bibi'nin belirttii gibi Ahilerin Trkmenlerle birleerek devlete kar geldiklerini grmyoruz. Onlarn vatan sevgisi pek fazladr. Moollara kar tutumlarnn sertlii buna baldr. 4- DtCER ZMRELER Mevlana Celaleddin'e atfedilen bir sz bize onun ann toplumsal yaps hakknda baz ipular vermektedir: "Konya'da, bakanlarn, soylularn ve ileri ,gelen kiilerin binlerce evleri, kkleri ve s~raylar var; teearn ve idilerin evleri esnafn evlerinden daha azametli, emirlerin kkleri tcearn evlerinden daha heybetli, Sultanlarn saraylar ve kubbeleri ise hepsinden de hamedi ..." ifadesi dikkati eker. Burada di kelimesi kark rkdan gelen insan anlatmaktadr. Anadolu'da bu yzylda di deyimi, Mslmanl kabul etmi yerlilerle Trk kadnlarnn evliliinden doan ocuklar iin kullanlrd. Mslmanl kabul etmi yerli ~lan di, kentte yaar aristokradar arasnda saylmaktadr. diler askeri bir mfreze ve kentte dzeni salayan polis
14

c.

Cahen, Sur le. Traces ... s. 86; eviri, s. 596.

15 Cl. Cahen, A. g. mak. s. 86; eviri, s. 596.

154

SMET KAYAOGLU

gc olarak grev yapmlardr. XIII. yzyln sonlarna doru dzen: lenmi bir resmi atama belgesinde ve Mevlana'nn yazd bir mektupta diba vc di bir vergi memuru olarak tantlmaktadr. Zamanla Ui evlenmelerIc orijinalliini yitirmitir bahse konu dnemde eitli dervi tarikatlar iinde kurucusu Ahmed Rufai'nin olu Ta. ceddin, ksa kadife ceketler giymi, yar deli dervi kalabal eliinde Konya'ya geldii zaman, kent erkan, emirler, sradan halk, ahiler, onu trenle karlamlar ve kendisine Karatay Medresesi'ni tahsis etmiler. dir. Rufallerin' "olaanstnlkleri" (ate iine girmek, i batrmak, ylan yemek v.h.) byk etki uyandirmtr. Mevlevi eyhi Salahaddin Zerkub'un ei Kira Hatun(!) da onlarn hayranlar arasna girmitil7. Anadolu'da

Rufailik de yer almt. Tarilatn

Mevlana'nn RumIara yani Hristiyanlara kar tesamh, kiisel tutumu, onlarn daMevlevi dervilerine sempatilerini douruyordu. Mevlana'nn panteisk dnya gr ayrlklar kaldryor, Hristiyanlar ve Mslmanlar yaknlatryordu. Camiler, kiliseler ve manastrlar kucak kueaa idi. Konya'da Mslmanlarn Eflatun'a kar gsterdikleri sayg Mevlana'nn ona saygsndan ileri gelir. ehabeddin Suhreverdi Eflatun'a pek dknd; emsiTebrizi de bu sufiye pek hrmetkar olduunu MakalaCnda aklar. ki dine mensup alimlerin Eflatun'a, Eflatun-i ilahi demeleri bu alardan kalmadr. Bu Yunan filozofunun adna Sille'de bir Manastr vard ki buradaki mezarlardan biri, Eflatun'un mezar olarak gsterilmektedir. Manastrn rahibi ile Mevlana'nn aras pek iyiydi. Bylece Eflatun iki dinin siHikleri arasnda, samimi ilikileri douran bir yce kii grn~mndedirl8. Gayrimslimlerin Mevlana'ya kar tutunlar ve hatta dinadam. larnn onun yceliini tanmalar zerinde eitli yerlerde durulmutur. Biz sz uzatmyaeaz. Mevlana'nn lmnde, tabutunun etrafnda her dinden insan vard. Hristiyanlar, Yahudiler, RumIar, Araplar, Trkler biraradayd. Bunlar Zebur'dan ilahiler syleyerek, Tevrat ve ncil okuyarak yryorlar ve mslmanlar onlar uzaklatramyorlard. Onun arkasndan, Hristiyanlar "Mevlana bizim sa'mzd, Museviler ise o
16 Cl. Cahen, Osmanllardan Onee Anadoluda S. 194. II 5/16 da Kira Hatun, Tiirkler, ev. Y. Moran, E. Yay., 8tanbul

1979,

17 V. Gordlevski, Anadolu Seluklu Devleti, ev. Azer Yaran, Onur Yay., Ankara 1988, s. 324. Erlaki, Mevlana'nn ei olarak geer ve bu olayanlatlr. 18 F.W. Hasluek, Christianity and Islam Under the Sultau of Konya, Vol. II, Oxford 1929, Claredon Press, s. 375; A. Glpmnrl, Mevlana Divan, Milliyet Yay., 8tanbull97l, 8. XX.

MEVLANA'NIN

AGDAI

DERV TARKATLAR!

...

155

bizim Musa'mzd" diye gzyalar dktler. Bir papaz ise: "Mevlana ekmee benzer, onsuz eden olur mu?' diye ona olan ihtiyac anlatmt.

SONU
Mevlana'nn Anadolu'da yaad yllarda birok dervi zmreleri vard. Bu dervi zmreleri mistisizmin organize olmu bir ekli olarak grnmektedir. Snni mslmanln ve medrese eitimine bal dini tekilatlanmann yan sra bulunmaktadr. Her ne kadar yneticiler ve medreseden yetienler snni slamiyeti benimsemi olsalar da gebe olan Trkmenler arasnda slam ncesi inanlarn ve geleneklerin yaad gzlenmektedir. Mesela, eski aman dnemi Kamlarn yerini Trkmen babalar almt. Baba shak bu Trkmenlerin iinden k: mt. Farsa'y resmi dil olarak kabul eden, kendi dil ve kltrne yahaneiaan sultanlara kar 1240 ylnda balayan Trkmen ayaklanmas merkezi otoriteye bir tepkidir. Bu hareket snniliin ve iiliin dnda kalan bir hareketti. Trkmenler arasnda iiliin baz ekilleri bir asr sonra lkenin dou kesiminde gr~r. Byk mutasavvflarn, ems'in, Burhaneddin'in, Mevlana'nn Trkmenlerle ne derecede mnasebette bulunduklarn, neler rettiklerini bugn elimizdeki kaynaklardan karaIDyoruz. Yalnz u kadar kesindir ki Mevlana'nn bir tepkisine rast1anIDyorI9 Mevlana'nn etrafa tesiri aristokrasi ve ehir evresinde byk olmasna ramen Trkmen evresinden uzak kalmtr. ' Artk Mool hakimiyeti altnda tam bir dini serbestiyet vardr. Mool Hanlar iin, onlar samiyet'e girdikt~n sonra bile, devlet menfaatlarnn ve milli anane1erimn btn dier dini endielerin nne getii rnahede edilir.

XIII. yzylda Anadolu'da ortaya kan dervi zmreleri, dini topluluklar, ahi tekilatlar, byk mutasavvflar bu yzyln din ve sosyal yap bakmndan ne kadar ok eitli ve bu eitliliinden dolay da ilgi ve aratrmay gerektirdiini ak olarak gstermektedir.

Bildiklerimiz Eflaki'nii Menakb,'na

dayanyor ki birok yazar, zellikle tarihiler bu

'

Mevlevi kaynan olaylan gerek ynyle yanstan bir kaynak olarak gnnemektedirler.