E drejta ndrkombtare pr t drejtat e njeriut

PARAQITJA DHE ZHVILLIMI I TE DREJTAVE TE NJERIUT

Cshtja e njohjes dhe e mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore ka trhequr vmendjen e shum filozofve, teologve, politikanve, juristve etj. Si kategori juridike t drejtat e njeriut jan paraqitur me krijimin e shteteve dhe rregullave t para juridike. Revolucionet borgjeze kan inspiruar Ligjin pr t Drejtat (Bill of Rigjts) t vitit 1689, Deklaratn pr pavarsin e Shteteve t Bashkuara t Ameriks t vitit 1776 dhe Deklaratn pr t drejtat e Njeriut dhe t Qytetarit 1789.Deri ather, respektimi i t drejtave t njeriut ishte prgjithsisht m tepr ideal se realitet. Mjafton t prmendet ktu sistemi skllavopronar, n t cilin masat e gjera (robrit) jo vetm q nuk gzonin barazi, por trajtoheshin si sende q pronari ka mundur ti shiste, kmbente, madje edhe ti vriste. Nga kjo del qart se ather mbrojtje gzonin vetm skllavopronart e jo edhe t tjert.Situat e ngjashme ka vazhduar t ekzistonte edh en feudalizm, ku masat e gjera t popullit ishin n pozit di m t mir se robrit n sis. Skllavopronar, por megjithat n pozit tepr t vshtir.Lufta pr t drejtat e njeriut fillon me prpjekjet pr tu njohur t drejtat e tij themelore: t drejts pr jet dhe liri, t cilat kan qen t rndsishme sidomos n periudhn e sis. Skllavopronar dhe feudal. M von revolucionet borgjeze ktyre t drejtave elementare ua shtojn edhe disa t drejta t tjera, t cilat u takonin t ashtuquajturave t drejta natyrore, si jan e drejta e barazis, e drejta pr siguri dhe e drejta pr ti br rezistenc shtypsit.Klasikt e marksizmit dhe proletariati ua kan shtuar t drejtave t njeriut dimensionin social, duke mtuar t likuidonin pabarazin shoqrore ngase pa kt shum nga t drejtat e shpallura, kan m tepr karakter formal se sa qensor.T drejtat e njeriut deri n kohn m t re trajtoheshin si shtje t kompetencs s brendshme t shteteve. Prandaj, asnj shtet, e as bashksia ndrkombtare, ska pas t drejt t parashtronte shtjen e cenimit t t drejtave t njeriut n nj shtet pa rrezik q kjo t interpretohej si przierje n punt t brendshme t atij shteti. Prjashtim bnte regjimi i kapitulacioneve dhe interpretimeve humanitare.

- Pararendsit e t drejtave t njeriut

T drejtat e njeriut kan filluar t zn vend me t madhe n veprat e juristve, politikanve dhe filozofve t shek XVI, XVII dhe XVIII si Grotius, Locke, Spinoza, Puffendorf, Vollf etj.Groci (Hugo Grocius) shkruante se e drejta natyrore, duke qen urdhr ose rregull i providencs sht e pandryshueshme, sepse as vet Perndia nuk mund t ndryshoj q 2 X 2 t mos bjn 4, ashtu si nuk mund t bj q ato, q sipas natyrs s vet t brendshme, jan t kqija, t mos jen t kqija. Kto t drejta si t tilla, njeriu i gzon me t lindur. Ato jan t pacenueshme, t patjetrsueshme dhe t paparashkruarshme, sepse jan t dhna nga Krijuesi ose jan ligj i vrtet, ligj i arsyes.Spinoza e ka fokusuar njohjen e liris s mendimit dhe t fjals, si vlera t pazvendsueshme n jetn shoqrore dhe politike, duke argumentuar hollsisht se kjo ssht n kundrshtim me sistemin demokratik, por prkundrazi del nga ai. Kjo e drejt ssht e rrezikshme pr paqen n shtet, as armiqsore pr pushtet mbajts. Spinoza shkruante se askush smund t heq dor nga liria e mendimit, por gjithashtu, askush smund ta detyroj kdo pa pasoj fatale t flas sipas recetave t pushtetit suprem.Volteri kritikonte ashpr shoqrin feudale n Franc dhe kishn katolike, si aleanc e efronit dhe altarit, nga e cila buronin pabarazit shoqrore, jo toleranca fetare, arbitrarizmi i pushtetit mbretror etj.Ruso sht ideologu q ka ndikuar m s shumti n mendimin politik t kohs s vet me kritikn q i ka br rendit t athershm t bazuar n pabarazi e q ishte negacion i gjendjes natyrore. I vetmi dallim ndrmjet njerzve mbshtetej n pabarazin fizike ose n aftsi intelektuale, por kto jan krejtsisht sekondare. Rusoi kritikonte shtetin, i cili me sanksionimin e prons private, n vend q t garantonte drejtsin dhe paqen, kontribuonte n krijimin dhe n shtimin e antagonizmave ndrmjet t pasurve dhe t varfrve, ndrmjet sunduesve dhe t sunduarve.

- Aktet e para nga fusha e t drejtave t njeriut

T drejtat e njeriut kan zn vend n shum shkrime t ndryshme nga koht m t vjetra. Por, nga fama dhe vlera historike, megjithat dallohen: Karta e Madhe e Lirive 1215, Ligji pr t Drejtat 1689, Deklarata pr Pavarsin e Shteteve t Bashkuara t Ameriks 1776 dhe Deklarata pr t drejtat e njeriut dhe qytetarit 1789.Karta e Madhe q n at koh parashihte se askush nuk mund t burgoset ose t privohet nga pasuria, t vihet jasht ligjit ose t dbohet pos n baz t vendimit t ligjshm dhe n baz t ligjit.Ligji pr t drejtat prmban rregulla t cilat e kufizojn dukshm pushtetin absolutist dhe garantojn nj mbrojtje m t madhe t t drejtave t njeriut.Prpunimi i mtejshm i t drejtave t njeriut sht brp n Deklaratn pr Pavarsin e Shteteve t Bashkuara t Ameriks. Deklarat ka qen e prgatitur nga Jefferson, mendimi politik i t cilit ka qen i inspiruar me doktrinn pr t drejtat natyrore t njeriut. Deklarata sht miratuar me 4 korrik 1776. kjo deklarat shpall:Se t gjith njerzit jan t krijuar si t barabartSe Krijuesi i tyre u ka dhn disa t drejta t patjetrsueshme, si jan jeta, liria dhe krkimi i lumturisSe qeverit jan krijuar pr ti siguruar kto t drejta dhe se qeverit autorizimet e veta i nxjerrin nga pajtimi i njerzve mbi t cilt ushtrojn pushtetin.Deklarata sugjeron se qeverit q ekzistojn m gjat t mos ndrrohen pr ka do qoft ose pr arsye t vogla.

Deklarata pr t drejtat e njeriut dhe t qytetarit Asambleja Nacionale e Francs, m 26 gusht 1789 miratoi Deklaratn pr t drejtat e njeriut dhe qytetarit, sipas s cils njerzit lindin dhe jetojn t lir dhe t barabart n t drejta. Dallimet shoqrore mund t jen t bazuara vetm n interes t prbashkt.Deklarata e prkufizon lirin si e drejt e njeriut t bj gjithka, pr aq sa nuk i bn dm tjetrkujt, dmth, shfrytzimi i t drejtave natyrore t do njeriu sht n varsi t drejtprdrejt me t drejtat q u jan siguruar antarve tjer t shoqris. Deklarata ndalon q dikush t jet i shqetsuar pr shkak t bindjes s tij dhe shpall t drejtn e fjals, shkrimit dhe shtypit. Deklarata v n dukje se kufijt e lirive njerzore jan prcaktuar vetm me ligj. Deklarata ka ndaluar akuzat, burgosjet ose mbajtjet arbitrare n burg q nuk sht e bazuar n dispozitn ligjore dhe ka urdhruar dnimin e atyre

q nxisin, kryejn ose mundsojn kryerjen e urdhrave arbitrare.T drejtat e njeriut nga kjo Deklarat jan konfirmuar, precizuar dhe zgjeruar n Deklaratn pr t drejtat e njeriut dhe qytetarit, t ciln e ka miratuar Asambleja Nacionale Franceze m 15 shkurt 1793, si akt q i parapriu Kushtetuts Zhirondine.Deklarata ka shpallur nevojn e arsimimit t t gjith qytetarve pr ka shoqria duhet t krijoj mundsi.Revolucioni Borgjez Francez i ka dhn impuls t rndsishm zhvillimit dhe fitimit t nj rendi t ri juridik, t bazuar n kt deklarat. Prej ather, si pasoj e Revolucionit Borgjez Francez, t drejtat e njeriut prfshihen dhe bhen pjes e rndsishme e gati t gjitha kushtetutave q jan nxjerr m von.

-Interesimi ndrkombtar pr t drejtat e njeriut T drejtat e njeriut dhe lirit themelore tradicionalisht trajtoheshin si shtje t kompetencs s brendshme, andaj rregullimi i tyre bhej me ligje, deklarata ose kushtetut.Shtetart dhe dokumentet e rndsishme jo vetm q i prmendin t drejtat e njeriut, por edhe angazhohen pr afirmimin dhe mbrojtjen e tyre.

-Sistemi i t drejtave t njeriut i Kombeve t Bashkuara

Karta e OKB-s dhe t drejtat e njeriutKarta e OKB-s nuk i prkufizon t drejtat e njeriut dhe lirit themelore, as q ka ndonj dispozit q do t siguronte respektimin e tyre. Karta ka m shum dispozita q i referohen njohjes ndrkombtare dhe mbrojtjes s t drejtave t njeriut. N hyrje t saj riafirmohet besimi n t drejtat themelore t njeriut, n dinjitetin dhe n vlern e njeriut, n barazin e t drejtave t meshkujve dhe t femrave, kurse neni 1 p.3 e v respektimin e t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore pr t gjith pa dallim race, seksi, gjuhe e feje ndr qllimet kryesore t Kombeve t Bashkuara.Karta e OKB-s ka prcaktuar organet qendrore q duhet t bartin veprimtarin lidhur me t drejtat e njeriut dhe q duhet t kujdesen pr sendrtimin e dispozitave t prmendura m sipr. Kto jan: Asambleja e Prgjithshme dhe Kshilli Ekonomik e Social. Duke u mbshtetur n kt, Kshilli Ekonomik e Social ka formuar nj komision t veant-Komisioni pr t drejtat e Njeriut, me 1946, me detyr q t prgatis rregullat m t hollsishme lidhur me t drejtat e njeriut. Komisioni ka formuar m von m shum nn komisione, kshilla, grupe ekspertsh etj, t ngarkuar q t merren me pengimin e diskriminimit dhe mbrojtjen e pakicave, shtjet e cenimit t t drejtave t njeriut.Ndonse Karta e OKB-s nuk ka asnj dispozit e cila ekspresis verbis i obligon shtetet q t sigurojn respektimin e plot dhe efektiv t t drejtave t njeriut dhe t lirive themelore, ekziston nj botkuptim dominant pr domosdoshmrin e respektimit t t drejtave t njeriut dhe lirive themelore. Ky sht obligim moral, por edhe obligim juridik sado q i paprsosur.Me miratimin e Karts, t drejtat e njeriut

bhen pjes e s drejts ndrkombtare pozitive, ato njher e prgjithmon pushojn t jen shtje e kompetencs ekskluzive t shteteve dhe bhen shtje e preokupimit t ligjshm t bashksis ndrkombtare. Trupat e ndihms t Asambles s Prgjithshme:

a) Komisioni i s Drejts Ndrkombtare- sht themeluar nga Asambleja e Prgjithshme me Rezolutn 174 t nntorit 1947, si trup ndihms pr kodifikim dhe zhvillim t t Drejts Ndrkombtare.Sipas statutit, Komisioni ka pr detyr: zhvillimin progresiv t propozimeve pr konventat pr fushat t cilat ende nuk jan rregulluar me t d. ndrkomb. , si dhe kodifikimin

b) Komiteti Special per Dekolonizim- eshte themeluar jo shume kohe pas miratimit te Deklarates per Dhenien e Pavaresise Vendeve dhe Popujve Koloniale, me detyre qe te analizoje si dhe sa zbatohet ne jete kjo Deklarate. Magna Karta e Dekolonizimit kishte shpallur se nenshtrimi, dominimi dhe shfrytezimi i popujve perben mohim te te drejtave te njeriut, eshte ne kundershtim me Karten e Kombeve te Bashkuara dhe pengon perparimin e paqes dhe bashkepunimit ne bote si dhe i ftonte shtetet qe te ndermarrin masa te menjehershme ne territoret nen kujdestari, territoret jo autonome dhe net e gjitha territoret qe akoma nuk e kishin arritur pavaresine per transferimin e tere pushtetit, pa asnje kusht dhe kufizim, ne pajtim me vullnetin dhe deshiren e shprehur lirisht, ne menyre qe tu mundesohej te gezonin pavaresine dhe lirine e plote.

Asambleja e Pergjithshme kishte vendosur te themelonte Komitetin Special per Dekolonozim, me detyre:

-te monitoronte implementimin e Dek per dhenien e pavaresise vendeve dhe popujve koloniale

-te informonte Keshllin e Sigurimit per te gjitha zhvillimet ne territoret qe i perfshinte Deklarata, qe mund te rrezikonin paqen dhe sigurine nderkombetare, dhe

-te vendoste kur nje territor te behej shtet i pavarur.Komiteti, per tu informuar, mund te pranoj peticione, te degjoj parashtruesit dhe te dergoj misione te posacme ne vende nen sundimjin colonial per te mbledhur fakte. Komiteti ka inicuar miratimin e me shume rezolutave me te cilat kerkohej respektimi i rezolutave te Kombeve te Bashkuara dhe te kontribuohej ne implementimin e plote dhe te shpejte te

Deklarates per Dhenien e Pavaresise Vendeve dhe Popujve Koloniale. Komiteti perbehej nga 17 anetare qe i emeronte kryetari i Asamblese se Pergjithshme. Me vone numri i anetareve eshte shtuar ne 25.

c) Komiteti Special kunder Aparteidit- KSA per politiken e aparteidit te qeverise se Rep se Afrikes Jugore eshte themeluar nga Asambleja e Pergj me Rezoluten 1761.Ky komitet kishte per detyre te mbikeqyrte politiken raciste te qeverise se afrikes Jogore kur Asembl. e Pergj. nuk eshte ne mbledhje dhe tu raportonte Asamblese dhe K.te Sigurimit kur kjo ishte e pershtatshme. ASP perbehej nga 11 shtete anetare, te cilet i emeron kryetari i Asamb.Pergj., ndersa nga viti 1982 numri i shteteve anetare shtohet ne 18. Komiteti u parashtron raporte vjtore dhe raporte spciale.

d) Komisari i Larte per te Drejtat e Njeriut- ky emerohet nga Sekretari i Pergjithshem i KB, por zgjedhjen duhet ta miratoje Asam.e Pergj.Komisari i Larte zgjedhet per nje afat 4 vjecar dhe mund te rizgjedhet vetem nje here. Zyra e KL eshte vendosur ne Gjeneve, por ka edhe zyre nderlidhese ne New York. Prej vitit 1998 kete funksion e ushtron znj. Mary Robinson e Irlandes.Funksioni kryesor i tij eshte perparimi i respektimit te pergjithshem per zbatimin e te gjitha te drejtave te njeriut qe eshte interes i ligjshem i Bashkesise Nderkombetare.

Sipas Rezolutes, KL ka per detyre:

-te perparoje dhe mbroj gezimin efektiv nga te gjithe , te gjitha te drejtave civile, kulturore, ekonomike, politike dhe sociale -tu beje rekomandime organeve te KB-ve per permiresimin dhe perparimin e mbrojtjes se te drejtave te njeriut. -te kordinoje programet edukative dhe te informimit publik ne fushen e te drejtave te njeriut. -te luaj rol aktiv ne evitimin e pengesave aktuale dhe te ballafaqohet me sfidat e realizimit te plote te te gjitha te drejtave te njeriut dhe ne pengimin e vazhdimit te cenimeve te te drejtave te njeriut ne tere boten. -te hyj ne dialogje me qeverite me qellim te sigurimit te repsektimit te te drejtave te njeriut. Ai eshte i detyruar te parashtroje raport vjetor per aktivitetet e tij Komisionit per te drejtat e njeriut dhe permes Keshillit ekonomik e social- Assamb. se Pergj.

Trupat e ndihms t Kshillit Ekonomik e Social

- Komisioni i t Drejtave t Njeriuta) Komisioni ekonomik e social, themeloi \Komisionin e KB-ve pr t drejtat e njeriut UNHCR, si nj ndr komisionet funksionale t Kshillit eko. e soc. Komisioni prbhej n fillim nga 9 antar por m von KES vendosi q ky t ket 18 antar, dmth nga nj prfaqsues do shtet antar i Kshillit. Antart e Komisionit emrohen nga qeverit dhe i zgjedh KES rregullisht pr tri vjet. N komision duhet siguruar nj prfaqsim i drejt gjeografik.Komisioni i mban mbledhjet e veta n Gjenev nj her n vit, rregullisht gjat tremujorit t par. Mbledhjet zgjasin 6 jav dhe n to shqyrtohen respektimi i t drejtave t njeriut anemban bots, raportet pr cenimin e t drejtave t njeriut, mnyrat pr prparimin dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut dhe nxiten shtetet q t respektojn t drejtat dje lirit themelore t popullsis s vet.Me tutje komisioni ka qen i autorizuar t ftonte ekspert joqeveritar nga fushat e caktuara n ad hoc grupe punuese si dhe t krijonte nn komisionet pr lirin e informimit dhe shtypin, pr mbrojtjen e pakicave dhe pengimin e diskriminimit.Prej vitit 1992 komisioni ka filluar t mbaj mbledhje emergjente. Mbledhja e par e jashtzakonshme e Komisionit sht mbajtur me propozimin e SHBA-s pr t shqyrtuar gjendjen n ishJugosllavi.Komisioni prej fillimit, energjin kryesore, e kishte orientuar n prgatitjen e Karts ndrkombtare t t drejtave t njeriut dhe kjo do t mbetet fushveprimi i par i rndsishm i tij.. roli dhe fushveprimi i Komisionit sht ndryshuar dukshm gjat viteve t 60-ta, kur t drejtat e njeriut bhen objekt trajtimi n t gjitha organet kryesore t KB-ve, prfshir edhe KS. Fatkeqsisht, puna e Komisionit sht zhvilluar nn ndikimin e blloqeve politike, t cilat favorizonin shtjet e interesit t caktuar. Kshtu, pr dy decenie, Komisioni kontrollohej nga vendet perndimore.

b) Nnkomisioni pr Pengimin e Diskriminimit dhe Mbrojtjen e Pakicave- sht organ kryesor subsidiar (dytsor) i Komisionit pr t drejtat e njeriut (KDN) dhe prgjithsisht konsiderohet si trupi m mirdashs ndaj idealve t t drejtave t njeriut. Nn komisioni sht krijuar me 1947. Nn komisioni ka 26 antar. Antart i zgjedh KDN nga radha e personave t dominuar nga shtetet e KB-ve. Secili antar i Nnkomisionit ka nj zvends, gjithashtu ekspert. Fal pavarsis q gzoi Nnkomisioni q nga fillimi, ai kontribuoi shum n prgatitjen e studimeve t ndryshme, bri rekomandime KDN-s n lidhje me pengimin e diskriminimit dhe mbrojtjen e pakicave racore, kombtare, fetare dhe gjuhsore.

Deklarata e Prgjithshme pr t Drejtat e Njeriut

U miratua nga Asambleja e Prgjithshme me 10 dhjetor 1948. Deklarata ka preambuln dhe 30 nene, ku jan prfshir nj numr i madh i t drejtave t njeriut dhe lirive themelore q u takojn t gjith njerzve t bots pa asnj dallim. Kto t drejta m s shpeshti ndahen n:1. t drejtat civile e politike, dhe2. t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore.Deklarata shpall se t gjith njerzit lindin t lir dhje t barabart n dinjitet dhe me t drejta dhe dokujt i takojn t gjitha t drejtat dhe lirit q prmban Deklarata, pa kurrfar dallimi pr sa u prket racs, ngjyrs, gjuhs, fes, mendimit, bindje politike, origjins kombtare, pasuris, lindjes e rrethanave tjera.N grupin e par t t drejtave, bjn pjes: e drejta pr jet, liri dhe siguri personale, liria nga skllavria dhe nnshtrimi, e drejta n gjykim t drejt dhe publik para gjyqit t pavarur dhe asnjans, e drejta pr tu konsideruar i pafajshm derisa nuk vrtetohet fajsia, e drejta n shtetsi, e drejta pr lidhje martese dhe krijim familjeje etj.N grupin e dyt bjn pjes: e drejta e sigurimit social, e drejta n pun, n mbrojtje nga papunsia dhe e drejta n pag t njejt pr pun t njejt, e drejta n standard t jetess, e drejta n sigurim n rast t papunsis etj.

Paktet pr t drejtat e njeriut

Pas diskutimeve q kan zgjatur m se dhjet vjet, me 19 1966, Asamb e Prgj e KB-ve, miartoi njzri pa asnj kundrshtim dhe hapi pr nnshkrim dhe ratifikim:-Paktin Ndrkombtar pr t drejtat civile dhe politike-Paktin Ndrkombtar pr t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore-Protokollin Opcional n Paktin Ndrkombtar pr t drejta civile dhe politikePaktet proklamojn t drejtn pr vetvendosje si parakusht pr zbatimin e t gjitha t drejtave t njeriut.

Paktin Ndrkombtar pr t drejtat civile dhe politike-prmban shum dispozita pr t drejtat demokratike dhe lirit e njeriut dhe mjetet pr garantimin e tyre. Ndr to m t rndsishmet jan: e drejta e jets, e cila duhet t mbrohet me ligj, e drejta e liris dhe e siguris personale, e cila prjashton burgimin ose paraburgimin arbitrar dhe krkon q personat e burgosur menjher, q n momentin e arrestimit, t informohen pr arsyet e burgimit, liria e qarkullimit dhe liria e vendqndrimit, liria e mendimit, besimit, dhe ndrgjegjes.Duke pasur parasysh se cenimet m t rnda t lirive demokratike dhe t drejtave t njeriut jan br pikrisht gjat luftrave ose gjat prgatitjes s tyre, Pakti urdhron

shprehimisht q t ndalohet me ligj fardo propagande n favor t lufts dhe nxitjes s urrejtjes kombtare, racore ose fetare, t cilat nxisin diskriminimin, armiqsin dhe dhunn.

Paktin Ndrkombtar pr t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore q ka 33 nene n t cilat sht parapar: e drejta pr pun, e cila nnkupton t drejtn pr do individ t mund t siguroj pr vete mjete pr jetes, e drejta e shprblimit q i siguron do puntori pag t drejt, shprblim t njejt pr pun t njejt, kushte t sigurta dhe higjienike t puns, e drejta e krijimit t sindikatave dhe e hyrjes n grev, etj. Ky pakt pr dallim nga pakti pr t drejtat civile dhe politike, i cili krkon pa kompromis zbatimin e do t drejte t njeriut, ky obligimet e shteteve i formulon n at mendre q l hapsir pr tu zbatuar ato n jet aq sa mundson situata objektive.

Komiteti per te drejtat e njeriut- perbehet nga 18 anetare, te cilet i zgjedh Konfrerenca e nenshkruesve te Paktit, nga radhet e shtetasve te shteteve qe kane ratifikuar Paktin. Ata zgjedhen per kater vjet dhe jane te pavarur ne punen e tyre. Komiteti mbane tri mbledhje ne vit. Mbledhjet e komitetit mbahen ne Gjeneve ose ne New York dhe zgjasin nga tri jave.Komiteti eshte kompetent qe te shqyrtoje raportet qei parashtrojne shtetet per masat qe kane miratuar per te vene ne jete te drejtat e njohura me kete Pakt.Komiteti eshte kompetent qe te pranoje dhe te shqyrtoje parashtresat ne te cilat nje shtet kontraktues konfirmon se shteti tjeter kontraktues nuk i permbush obligimet e tij sipas ketij Pakti. Kjo kompetence shtrihet vetem ne shtete qe kane deklaruar se pranojne kompetencen e ketille te Komitetit.Komiteti mund te shqyrtoje nje ceshtje vetem pasi te bindet se jane perdorur dhe shterur te gjitha mjetet juridike te brendshme, ose nese procedura ne baze te mejteve juridike zhagitet pa arsye.Komitetit i eshte dhene kompetenca qe te pranoje dhe te shqrytoje parashtresat e individeve me te cilat konfiromojne sse jane viktima te cenimit te cilesdo te drejte nga Pakti. Kete te drejte e kane vetem shtetasit e shteteve qe kane miratuar p[aktin dhe jane pale te Protokollit Opcional ne Paktin.

Sistemi Evropian i te Drejtave te Njeriut

Konventa Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut- eshte miratuar me 4 nentor 1950. Konventa Evropiane ka rendesi shume te madhe, ngase eshte dokumenti i pare qe rregullat deklarative i ka shnderruar ne rregulla kontraktuese, ka parapare nje mekanizem i cili ka per te siguruar zbatimin e te drejtave dhe lirive themelore te nejriut ndermejt shume subjekteve te nje regjioni, dhe ne fund hyrja ne Keshillin e Evropes kushtezoeht me repektimin e te drejta te njeriut.Konventa evropiane permban 10 te drejta qe kane qene te parapara ne Deklarataten e Pergj per te drejtat e njeriut, te cilat ne esence i takojne grupit te te drejtave dhe lirive tradicionale civile e politike. Me Konvente cdokujt brenda juridiksionit te ketyre shteteve i garantoeht: siguria personale, liria nga skllaverimi ose nga gjendja e

ngjashme me skllaveri, liria nga burimi arbitrar, paraburgimi apo perjashtimi, liria nga perzierja arbitrare nejeten private dhe ne familje, banese dhe korrespondence, liria e bindjes, mendimit e fese, etj.Ne konvente eshte parapare krijimi i dy organeve qe duhet te sigurojne repsktiminm e obligimeve nga konventa. Keto jane: Komisioni Evropian per te Drejtat e Njerriut dhe Gjyqi Evropian per te Drejtat e Njeriut.

Komisioni Evripian i te Drejtvae te Njeriut- perbehet nga po aq anetare sa ka pale kontraktuese. Asnje shtet nuk mund te kete ne Komision me shume se nje shtetas te vetin.Komisioni eshte kompetent per te shqyrtuar ankesat lidhur me cenimin eventual te dispozitave te Konevntes nga ndonje shtet kontraktues, ne baze te ankeses qe mund te beje ndonje shtet, organizate joqeveritare, grup personash apo individ.Komisioni e shqyrton ankesen, provon te vertetoje gjendjen faktike dhe perpiqet qe te arriej zgjidhje miqesore te konfliktit. Ne qofte se ka suskes te arrieht zgjidhja miqesore, atehere perpilon raportin ne te cilin parashtron faktet dhe vendimin e arritur qe u dergoeht shteteve te interesuara per publikim. Ne qofte se kjo nuk arrieht, atehere Komisioni perpilon raportin lidhur me faktet dhe jep mendimin e vet se a jane cenuar obligimet nga Konventa.

Gjykata Evropiane per te Drejtat e Njeriut-ka ne kompetence shqyrtimin e cdo rasti qe i referoeht interpretimit apo zbatimit te Konventes, te cilin ia paraqesin palet kontraktuese, perkatesisht shtetet, shtetasit qe u jane shkelur te drejtat nga Konventa ose Komisioni Evropian. Gjykata eshte krijuar me 21 janar 1959. Gjykata perbehet nga po aq gjyqetare sa ka anetare Keshilli i Evropes, nga te cilet asnje shtet nuk mund te kete me shume se njeu shtetas te vetin. Gjyqtaret i zgjedh Asambleja Parlamentare e Keshillit te Evropes (KE) nga radhet e kandidateve qe i nominojne palet e kontraktuara, qe gezojne autoritet te larte dhe qe kane kualifikime te nevojshme per te kryer funksionet e larta gjyqesore ose qe jane ekpserte te njohur te drejtesise. Mandati i tyre eshte 9 vjet dhe mund te rizgjedhen.Individet dhe grupet e individeve nuk mund ti paraqiten drejtpersedretji ne Gjykate, mirepo ekziston mundesia qe nje idnivid te dale terthorazi (nepermjet Komisionit) para Gjykates dhe ankesa individuale e bere Komisionit te fitoje epilogun e fundit ne gjykate, meqense Komisonit i eshte dhene e drejta per te paraqitur kontestin para gjykates.

Komiteit i Ministrave- eshte organ i krijuar me Statutin e KE e jo me Konevente Evropiane. Statuti ka precizuar perberjen organizimin dhe funksionet e Komitetit te Ministrave (KM). Komiteti eshte ne esence organ politik, por ketij i jane dhene me Konvente edhe disa funksione gjyqesore ose kuazi gjyqesore.Perberja KM perbeht nga nje perfaqesues i shteteve anetare te KE. Sipas rregullit jane ministrat e puneve te jashtme. Kur ministri i puneve te jashtme nuk eshte ne gjendje te marre pjes, ose ne rast kur kjo mund te jete e deshirueshme, kete mund ta zevendesoje nje person tjeter, i cili sa here qe eshte e mundru duhet te jete anetare i qeverise. Gjate kohes kur sjen te pranishem ministrat e punve te jashtme, punet e perditshme i kryejne rregullisht zevendesit e tyre, te ashtuquajtur zevendesit e Komitetit te Ministrave qe jane zyrtare te larte qe pergjithesisth jane ambasadoret e vendeve te tyre

ne KE.Funksionet- KM ka funskione te ndryshem dhe para se gjithash te jete keshill administrues ose trup i keshillit qe bie vendime, por edhe disa qe kane te bejne me te drejtat e njeriut nga Konventa Evropiane.KM shqyrton rastin ne baze te raportit te Komisonit, por nuk eshte i lidhur me perfundimet e tij. Ai eshte i autorizuar te kerkoje deklarata te reja, te marre ne pyetje deshmitaret ose ekpertet etj.KM eshte sipas Kovenvetes gjithashtu i autorizuar te mbikqyre permbushjen e vendimeve te Gjykates. Ky funskion i KM eshte shume me i thjeshte se masat qe eshet dashur te ndermerreshin ne baze te raportit te Komisionit. Kjo per shkak se vete Konventa ne nennin 52 shprehimnisht percakton se vendimi i Gjykates eshte definitiv.KM vendos se ne cfare menyre do te permbushet vendimi i tij i pare dhe e publikon raportin qe eshte vetvetiu saknsion i ashper, sepse per qeverite demokratike publikimi i raportit nga nje organ kompetent nderkombetar dhe i paanshem, nuk mundet te mos e shqetesoje.

Sekretari i Pergjithshem i KE-eshte zyrtaru m e i larte i KE. Ate e zgjedh Asambleja e Parlamentare per nje afat pesevjecar midis kandidateve qe i percakton Komiteti i Ministrave.Detyrat e sekretarit qe jane ne lidhje me te drejtat e njeriut burojen kryesisht nga Konventa Evropiane, por disa edhe nag Statuti i KE, sidomos ato qe kane te bejne me detyrat mbikeqyrese. Keshtu Konventa Evropiane ka parapare qe sekretari eshte depozitar i ratifikimeve te Konventes, se dueht ti njoftoj te gjithe anetaret e KE per hyrjen ne fuqi te konventes, si dhe emrat e shteteve qe jen bere pale. Funksioni me i rendesishem i Sekretarit ka te beje gjithsesi me mbikeqyrjen e zbatimit te Konventes.

Protokollet ne Konventen Evropiane

Protokolli i pare eshte miratuar me 20 mars 1952, kurse te tjeret me pas prej vitit 1963 deri me 1994. Me disa nga keto porotokolle plotesohet Konventa edhe me disa te dretja nga Deklarata e pergjithshme per te drejtat e njeriut.Keshtu, me protokollin 1, te drejtave dhe lirive nga Konventa i shtohen tri te drejta te t jera:-e drejta e posedimit dhe e mbrojtjes se pasurise-e drejta per shkollim dhe e drejta e prinderve per dhenien e ketij shkollimi ne perputhje me bindjet e tyre fetare e filozofike, dhe-e drejta per te marre pjese ne zgjedhje te lira te orgnave te pushtetit, zgjedhje keto qe do te organizohen ne intervale kohore te arsyeshme. Ne protokollin 4 shtohen kater te drejta tjera:-ndalohet privimi nga liria per shkak te borxhitparashikoeht liria e qerkullimit te lire dhe zgjedhjes se vendbanimit-ndalohet perjashtimi i shtetasve te vet, dhe-ndaloeht perzenia kolektive e te huajve.

Me protokollin 6-eshte hequr denimi me vdekje

Me protokollinh 7 shtohen 5 te drejta te tjera:-e drejta e shtetasirt te huaj qe te mos debohet pos ne baze te vendimit te marre ne pajtim me ligjin-e drejta e personit te denuar per veper penale te paraqese kerkese gjykates me te larte qe ta rishqyrtoje denimin e tij-e drejta per zhdemtim e personit qe eshte denuar me gabim gjyqesor- e drejta te mos ndiqet dy here per te njejten veper, dhe-barazia e te drejtave dhe pergjegjesive midis bashkeshorteve peras i perket te drejtave dhe detyrave reciproke juridiko civile. Protokollet tjera 2, 3, 5, 8, 9 kane te bejne me ndryshimet institucionale qe jane bere ne konvente.Me protokollin 3 modifikohet procedura e Komisionit.Me protokollin 9 eshte zgjeruar numri i subjekteve te cilet mund ti drejtohen Gjykates. Sipas ketij shtetet pale te Konventes, Komisioi, personatr fizik,, organizatat joqeveritare dhe grupet e personave qe kane parashtruar parashtrse kane te drejte per ta paraqitur rastin perpara Gkykates.

Gjykata e Re Evropiane e te drejtave te njeriut

-Protokolli 11 i Konventes evropiane ka pasur per qellim te rindertoje ne teresi mekanizmnin mbikeqyres ekzistues, e sidomos te permiresoj efektshmerine e tih ne mbrojetjen e te drejtave te njeriut dhe lirive themelore. Protokolli ka hyre ne fuqi me 1 nentor 1998 dhe prej kesaj date monitorimi beet ne baze te organizimit te ri. Me kete behet anulimi i Komisonit dhe Gjykates per te drejtat e njeriut dhe krijohet nje Gjykate e vetme permanente Evropiane per te drejtat e njeriut.Perberja- gjykata perbehet nag po aq gjyqetare sa eshte numri i paleve kontraktuese te Konventes. Keta duhet te kene kaulifikimet e njejta me ato te gjyqetareve te Gjykate se vjeter. Gjyqetaret per secilen pale kontraktuese i zgjedhe Asambleja Parlamentare e KE nga lista e 3 kandidateve qe ka porpozuar pala ne fjale. Keta zgjidhen per 6 vjet dhe munde te rizgjedhen. Mandati i gjysmes se gjyqtareve te zgjedhur ne zgjedhjet e para skadon pas tre vjetesh.Organizimi- per shqyrtimin e rasteve te parashtruara para Gjykates, Konventa ka parapare tri tipe orgnesh: komitetet treanetareshe, dhomat shtateanetareshe dhe dhoma e madhe qe e perbejne 17 anetare.Dhomat 7anetareshe vendosin per pranueshmerine dhe themelsine e parashtresave ndershteteroe me te cilat nje pale i terheqe verejtjen Gjykates ne cfaredo shkelje te dispozitave te Konventes ose te protokollevve te Konventes nga ndonje shtet tjeter kontraktues si dhe parashtresat individuale qe nuk jane deklaruar si te papranueshme nga Komitetet.Dhoma e Madhe shqyrton:-ankesat ndershtetrore me te cialt nje pale i terheqe verejten Gjykates ne cfaredo shkelje te dispozitave te Konventes ose te protokollevve te Konventes nga ndonje shtet tjeter-rastet te cialt ia kalojen Dhomatrastet qe kane te bejne me kerkesen e nje pale pas vendimit te Dhomes, dhe-aplikimet individuale.

Juridiksioni i Gjykats - shtrihet mbi t gjitha shtjet q kan t bjn me interpretimin dhe zbatimin e Konvents dhe t Protokolleve t saj.Pr ta marr nj shtje n shqyrtim duhet t plotsohen disa kushte. Neni 35 i Konvents parashikon:a) vetm pasi t jen shterrur t gjitha mjetet e brendshme ligjore n prputhje me rregullat prgjithsisht t njohura t s drejts ndrkombtare, dheb) q ankuesi duhet tia paraqes krkesn e tij Gjykats brenda gjasht muajve nga data e marrjes s vendimit prfundimtar (kur nuk ka mundsi ankimi) ose dats kur ankuesi ka marr dijeni pr vendimin dha ka mundur kshtu t paraqes ankes.Gjykata nuk merret me asnj krkes individuale t br n baz nenit 34 q sht:-anonime, ose-sht n thelb e njejt me nj krkes q sht shqyrtuar tashm nga Gjykata (parimi res judicata) ose i sht paraqitur pr shqyrtim ndonj instanc tjetr ndrkombtare. Ankesa e nnshkruar duhet t prmbaj: emrin, moshn, profesionin dhe adresn e ankuesit; emrin, profesionin dhe adresn e prfaqsuesit t tij nse ka; emrin e pals kontraktuese kundr s cils parashtrohet ankesa; lndn e ankess, faktet dhe argumentet n t cilat bazohet ankesa dhe dokumentet e rndsishme q i referohen ankess. Procedura para Gjykats - Shqyrtimi i shtjes para Gjykats fillon normalisht n formn me shkrim. Kryetari i Dhoms i konsulton agjentt e palve, delegatt dhe ankuesin se a e konsiderojn procedurn me shkrim si t nevojshme dhe kur merr nga cili do prgjigje pozitive, ky i cakton afatet brenda t cilve palt duhen ti parashtrojn shkresat dhe dokumentet tjera. Edhe vrejtjet paraprake lidhur me kompetencn, palt duhet ti bjn brenda ktij afati. Kto shkresa me prjashtim t ankess s par, duhet t dorzohen n 40 kopje. Regjistruesi m pas ua transmeton kto gjyqtarve, agjentve t palve dhe ankuesit. Pas ksaj, Kryetari i Dhoms e cakton datn e shqyrtimit me goj, por prap pasi t jet konsultuar me palt. Ai e prcakton rendin sipas t cilit do t ftohen pr t marr fjaln avokatt, kshilltart ose personat tjer q u ndihmojn atyre si dhe ankuesi. Vendimi i Gjykats - Kur Gjykata konstaton shkeljen e Konvents ose t Protokollit t saj, e drejta e brendshme e shtetit n fjal mundson vetm mnjanimin e pjesshm t pasojave.M s shumti procedura para Gjykats prfundon me vendim gjyqsor. Vendimi i till duhet t prmbaj emrat e kryetarit dhe gjyqtarve q e prbnin Dhomn, datn kur sht marr vendimi, palt, emrat e avokatve dhe kshilltarve, emrin e ankuesit, avokatit ose kshilltarit t tij, faktet, arsyet dhe vendimin.N qoft se vendimi sht marr me shumic, ather duhet shnuar kush e prbnte shumicn. Kur vendimi sht marr njzri, do gjyqtar ka t drejt t paraqes mendimin e ndar.Vendimi i Gjykats sht prfundimtar. Vendimet e Dhoms bhen prfundimtare:a) kur palt deklarojn se nuk do t krkojn q shtja t qitet prpara Dhoms s Madhe,b) kur kalojn tre muaj nga marrja e vendimit, n qoft se nuk krkohet q shtja t qitet prpara Dhoms s Madhe, osec) kur kolegji prej pes gjyqtarve e refuzon krkesn pr tiu drejtuar Dhoms s Madhe.

Vendimi i Gjykats publikohet. Kjo bhet n dy gjuht zyrtare: anglisht dhe frngjisht, kurse nga viti 1968 prkthehen n rast se gjuha angleze dhe frnge nuk jan gjuh shtetrore t shtetit drejtprsdrejti t interesuar.

Karta Sociale Evropiane Si sht cekur m lart,Konventa Evropiane pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut, prmbante n esenc t drejtat q i takojn grupit t t drejtave dhe lirive civile dhe politike, por kishte ln anash shtjen e t drejtave ekonomike dhe sociale. T drejtat e mbrojtura me Kartn Sociale Evropiane jan: - e drejta pr pun - e drejta pr kushte pune t prshtatshme- e drejta pr kushte t drejta dhe t shndosha pr pun (siguri n pun) - e drejta pr shprblim sipas kritereve t drejta, q tiu sigurojn puntorve dhe familjeve t tyre nj nivel jetese t knaqshm - e drejta pr tu organizuar pr mbrojtjen e interesave t tyre ekonomike dhe sociale - e drejta pr t br marrveshje kolektive dhe e drejta e grevs - e drejta e fmijve dhe e t rinjve pr mbrojtje kundr rreziqeve fizike dhe morale - e drejta e grave t punsuara pr mbrojtje speciale n rast lindjeje - e drejta pr t pasur mjete t prshtatshme orientimi profesiona l- e drejta pr kualifikim profesional- e drejta pr mbrojtjen e shndetit - e drejta pr sigurime shoqrore- e drejta e asistencs sociale dhe shndetsore - e drejta e prfitimit6 nga shrbimet shoqrore - e drejta e personave me invaliditet pr prgatitje profesionale dhe riaftsim profesional dhe ri prshtatje n shoqri- e drejta e familjes pr mbrojtje sociale, ligjore dhe ekonomike - e drejta e nnave dhe e fmijve pr mbrojtje sociale dhe ekonomike - e drejta pr t fituar pr jet n kushte t barabarta, n territorin e palve t tjera kontraktuese, dhe - e drejta e puntorve migrant dhe e familjeve t tyre pr mbrojtje dhe ndihm.

Masat e implementimit-Pjesa e katrt e Karts sociale evropiane prmban dispozitat q kan t bjn me mbikqyrjen e zbatimit t detyrimeve t shteteve kontraktuese.Raportet kombtare-Karta ka parapar se palt duhet t paraqesin dy lloje raportesh:1) raportet dyvjeare lidhur me at se si zbatohen dispozitat e Pjess II t Karts, q shteti i caktuar i ka pranuar, dhe2) raportet q paraqesin palt lidhur me dispozitat e Pjess II q ato nuk i kan pranuar. Pr shkak t strngarkimit t organeve t kontrollit q sht pasoj e shtimit t numrit t palve kontraktuese, n fillim t 90ve sht vendosur q raportimi prej tash t jet n baza t ndryshme, me rast ka mbetur detyrimi i raportimit dyvjear, por tani vetm pr nj numr t kufizuar t dispozitave.Kto raporte i paraqiten Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Evrops. Kopjet e tyre duhet domosdo ti drgohen organizatave kombtare t pundhnse dhe t puntorve t cilat do t ftohen t prfaqsohen n mbledhjet e Komitetit qeveritar.Raportet q paraqesin palt shqyrtohen n katr organe t ndryshme. Dy nga kto jan specifike pr Kartn sociale evropiane, ndrsa dy t tjera jan organe t rregullta t Kshillit t Evrops. Kt jan: Komiteti i ekspertve, Komiteti qeveritar, Asambleja konsultative dhe Komiteti i ministrave. Komiteti i Ekspertve - Prbhet nga jo m shum se shtat antar q i emron Komiteti i ministrave nga nj list ekspertsh t pavarur, nga radha e shtetasve t shteteve antare t Kshillit t Evrops, e jo vetm t palve kontraktuese t Karts, me kusht q dy asnjher nuk mund t jen nga nj shtet dhe se duhet siguruar nj prfaqsim t drejt gjeografik. Kta emrohen pr gjasht vjet dhe mund t riemrohen prap. Tani Komiteti i ekspertve ka 9 antar, kta i propozojn shtetet pal. Mandati i tyre sht gjasht vjet dhe mund t riemrohen.Protokolli pr ndryshimin e Karts soc.evro. ka pasur pr qllim ta bj m efikas mekanizmin mbikqyrs, e ka autorizuar Komitetin e ekspertve t pavarur t jap mendime juridike se a jan ligjet kombtare dhe praktikat e shteteve n pajtim me detyrimet nga Karta dhe t publikoj kto mendime. Komiteti Qeveritar - Konkluzionet e Komitetit t ekspertve bashk me raportet e shteteve i paraqiten pr shqyrtim Komitetit qeveritar. Ky prbhet nga nj prfaqsues i secils pal kontraktuese dhe m s shumti dy prfaqsues t ftuar t organizatave ndrkombtare t pundhnsve dhe dy organizatave ndrkombtare t puntorve si vzhgues me status konsultativ. Komiteti qeveritar i paraqet Komitetit t ministrave raportin me konkluzione duke i bashkangjitur raportin e Komitetit t ekspertve. Asambleja Konsultative - esht nj ndr organet statusore t Kshillit t Evrops. Ky organ konsultativ i autorizuar t shqyrtoj shtjet nga kompetenca e tij dhe t paraqes konkluzionet e veta n form rekomandimi Kshillit t ministrave.Asambleja konsultative prbhet nga prfaqsuesit e secilit antar t zgjedhur nga parlamenti ose emruar n mnyr q ai e prcakton. Kta duhet t jen shtetas t shtetit q e prfaqsojn, por nuk mund t jen njhersh antar t Komitetit t

ministrave.Kompetenca e tij sht thjesht konsultative, por jo pa ndikim, pr shkak se si organ vrtet parlamentar e prfaqson opinionin publik t shteteve antare.

Komiteti i Ministrave - Sipas statutit t Kshillit t Evrops, Komitetit i ministrave n fakt mund t bj vetm rekomandime dhe mund t krkoj nga antart ta informojn pr aksionet q kan marr n lidhje me kto rekomandime.

Sistemi Ndramerikan i t Drejtave t Njeriut Prparimi dhe mbrojtja e t drejtave t njeriut n kontinentin amerikan lidhen me veprimtarin e Organizats s Shteteve Amerikane (OSHA), q sht organizata me e vjetr regjionale n bot. Ideja e formimit t OSHA-s lidhet me emrin e Shon Bolivarit, i cili n Kartn e Xhamajks 1815 angazhohej pr krijimin e nj lidhjeje t popujve t Ameriks q kan nj origjin, gjuh, nj fe dhe zakone t njjta. Si rezultat i ksaj mbahet Kongresi i Panamas m 1826.Karta e OSHA-s, sht traktat shumpalsh ose Kushtetua e OSHA-s. Karta sht miratuar n Konferencn e IX ndramerikane (Bogota 1948), kur e nnshkruan prfaqsuesit e t gjitha 23 shteteve amerikane.N preambuln e Karts theksohet se misioni historik i Ameriks sht ti ofroj njeriut vendin e liris dhe nj mjedis t favorshm pr zhvillimin e personalitetit t vet dhe realizimin e aspiratave te tij t drejtprdrejta.Karta e OSHA-s i prmend t drejtat e njeriut vetm n kuadr t parimeve dhe t drejtave dhe detyrave themelore t shteteve.Karta sht plotsuar me Protokollin e reformave t Karts s OSHA-s (Protokolli i Bueno Airesit).Ky protokoll ka sjell nj risi t rndsishme:Ka vendosur q Komisioni ndramerikan pr t drejtat e njeriut, t bhet nj ndr organet e OSHA-s me detyr themelore t merret me prparimin e respektimit dhe t mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe t shrbej si organ konsultativ i organizats n kt fush. Deklarata Amerikane pr t Drejtat dhe Detyrat e Njeriut Deklarata parasheh se cdo qenie njerzore ka te drejte per jete, liri dhe sigrui personale, te drejte per barazi para ligjit pa dallim race, seksi, gjuhes, feje etj, te drejte te manifestoje lirisht fene e vet, te drejte te mendimit te lire, shfaqjes dhe perhajpes se ideve me cdo mjet, te drejte ne mbrojtje ligjore nga sulmet shpifese ne nderin, dinjitetin, jeten private dhe familjare, te drejte ne shkollim qe do ta afetesoj per jete te denje, te drejte per tiu drejtuar gjykatave per te siguruar mbrojtjen e te drejtave ligjore me te cilat cenohen te drejtat elementare kushtetuese.Deklarata amerikane ne dhjete nenet e fundit permbane detyrat qe ka cdo individ, nder te cilat bene pjese detyra per te ndihmuar, mbajutr, shkolluar dhe mbrojtur femijet e vet te moshes jomadhore, detyra e femijeve per te respektuar, ndihmuar, mbajtur dhe mbrojtur prinderit kur kjo eshte e nevojshme, detyra te fitohet me se paku arsimi fillor, detyra per te marre pjese ne votme, detyra per tiu nenshtruar ligjeve, detyra qe neraste katastrofe te beje aso sherbime qe jane ne fuqine e tij, detyra qe te paguaje tatimet e parapara me ligj dhe te punoje

perderisa eshte i afte.Deklarat amerikane eshte miratuar ne forme te rezolutes per carsye disa autore mendonin se nuk ka kurfare vlere juridike. Me kalimin e kohes karakteri i saj ka ndryshuar, ndersa sot konsiderohet se Deklarata perben akt normativ qe permbane interpretimin autoritativ te te drejtave themelore te individit.

Konventa Amerikane per te Drejtat e Njeriut Konventa ka gjithsej 82 nene te ndara ne tri pjese. Pjesa e pare i referohet detyrimeve te shteteve dhe te drejtave te mbrojtura.Pjesa e dyte i referohet Komisionit Nderkombetar per te Drejtat e Njeriut dhe Gjykates Nderamerikane per te Drejtat e Njeriut.Pjesa e trete permbane rregullat lidhur me nenshkrimin, ratifikimin, rezervat, ndryshimet dhe plotesimet, protokollet dhe denoncimin.Preambula e vendos sistemin e lirive personale dhe drejtesise sociale ne kuader te insistucioneve demokratike me cka identifikohet koncepti i saj ideologjik ne te cilin mbeshtet dhe perserit pohimin nga Deklarata amerikane se te drejtat e njeriut nuk burojne nga fakti se dikush eshte shtetas i shtetit te caktuar, por bazohen ne atributet e personalitetit njerzor qe arsyeton nevojen e mbrojtjes nderkombetare te te drejtave te njeriut.Konventa permabne nje liste te gjate dhe definimin e te drejtave civile dhe politike, ne cgrup bejne pjese: e drejta per jete, e drejta per trajtim human, ndalimi i skllaverise, e drejta per liri personale, e drejta per gjykim korrekt, parimi i joretroaktivitetit, e drejta per dem shperrblim, e drejta per mbrojtje te nderit e dinjitetit, e drejta per martese dhe krijimit te fsamiljes, e drejta per emer, te drejtat e femijes, e drejta per shtetesi etj.Pese nga keto te drejta dhe liri nuk kane qene te futura ne Paktin per te drejtat civile dhe politike, sic jane: e drejta e prones, liria nga ekzili, ndalimi i perzenies kolektive, e drejta e pergjegjes dhe e drejta e azilit.Nga ana tjeter, e drejta e shkollimi, te cilen e eprmbane Protokolli i Pare i Konventes Evropiane, nuk eshte e mbrojtur ne menyre speciale ne Konventen Amerikane.Ne kete konvente verehen disa leshime,sic jane: mospermendja e se drejtes per vetvendosje, e cila nuk konsiderohet si e drejte individuale ne kuptimin e ngushte, por si e drejte qe eshte e domosdoshme per shfrytezimin e te gjitha te drejtave tjera te njeriut, te drejtat e pakicave qe mund te kete njefare rendesie persa i perket popullsise indigjene, etj. Mekanizmat mbrojtese te Konventes - Konventa aMerikane per te drejtat e njeriut ka parapare dy organe qe do te jene kompetente per mbrojtjen e te drejtave nga Konventa.Keto jane:Komisioni Nderamerikan per te drejtat e njeriut dheGjykata Nderamerikane per te drejtat e njeriut Komisioni Nderamerikan per te drejtat e njeriut - Ky komision perbehet nga 7 anetare, te cilet i zgjedh Asambleja e Pergjithshme e OSHA-se, nga lista e kandidateve qe i propozojne shtetet anetare dhe qe duhet te kene cilesi te larta morale dhe aftesi te njohura ne fushen e te drejtave te njeriut, qe sherbejne ne cilesi personale, qe duhet te garanton pavaresine e tyre.Ne komision nuk mund te jene te perfaqesuar ne te njejten kohe dy shtetas te nje shteti. Anetaret zgjedhen per 4 vjet dhe mund te rizgjedhen vetem edhe nje here. Derisa u zgjate mandati anetaret e Komisionit nuk bene te ushtrojne asnje aktivitet tjeter qe do te mund te ndikonte ne pavaresine ose paanshmerine e tyre.Komisioni mblidhet rregullisht se paku dy here ne vit per nje kohe jo me shume se 8 jave, por mund te mbane edhe mbledhje te jashtezakonshme kur eshte e nevojshme, qe eshte bere gati si rregull.

Funksioni kryesor i Komisionit eshte perparrimi i respektimit te te drejtave te njeriut.Duke u nisur nga kjo, Komisioni eshte i autorizuar:te zhvilloje nder popuj vetedijen per te drejtat e njeriut,tu jape rekomandime qeverive,te kerkoje nga qeverite informata per masat qe kane ndermarre ne fushen e te drejtave te njeriut,te pergatise studime dhe raporte,tu pergjigjet pyetjeve te shteteve,te ndermarre aksione me rastin e peticioneve dheti parashtroje raport vjeter Asamblese se Pergjithshme te OSHA-se.

Shqyrtimi i ankesave fillon me kerkesen e informates nga Komisioni prej qeverise se shtetit pergjegjes per kinse shkelje. Komisioni mund te vertetoje faktet e parashtruara ne peticion ose parashtrese dhe poqe e nevojshme edhe te beje hetime. Komisioni mundet po qe se kerkohet te degjoje palet. Komisioni u vehet ne dispozicion paleve te interesuara ne menyre qe te arrieht zgjidhja miqesore. Ne rast kur palet nuk arrijne zgjidhje miqesore, Komisioni harton raportin ku parashtrohen faktet dhe konkluzionet te te cilat ky ka ardhur. Ky raport u dorezohet shteteve te interesuara, te cilat nuk jane te lira ta publikojne.Konventa nuk sakteson se cfare eshte vlera juridike e mendimit te Komisionit me te cilin konstatohet cenimi i konventes, por shikuar formalisht ky nuk ka force detyrimore sikurse vendimi i Gjykates. Megjithkete, ky eshte vendim juridik autoritativ i organit qe eshte autorizuar nga konventa per ceshtje te permbushjes se detyrimeve qe kane ndermarre shtetet pale.Raportet e para per shkeljet e renda te te drejtave te njeriut datojne nga fillimi i te 60-ve dhe kishin te benin me Kuben, Haitin dhe Republiken Dominikane.Njeri nder funksionet e Komisionit eshte shqyrtimi i peticioneve per shkeljen e te drejtave te njeriut, qe mund te parashtrojne individet, grupet ose organizatat joqeveritare. Kjo e drejte perben nje karakteristike te shquar te Konventes Amerikane ne krahasim me Konveten Evropiane dhe Paktin nderkombetar per te drejtat civile dhe politike, ngase ky eshte organi i vetem nderkombetar te cilit i eshte dhne si kompetence kryesore dhe e pergjithshme te pranoje dhe te merret me parashtresat individuale per shkeljen e te drejtave te njeriut.Puna e komisionit ka qene shume veshtire per shkak se vepronte ne nje mjedis jo te favorshem per realizimin e qellimeve te tij, mjedis ku sundonin regjimet diktatoriale dhe ku nen pretekst te luftes kunder komunizmit beheshin shkelje te panumerta te te drejtave te njeriut. Kjo ka ndikuar qe atij ti drejtohen nga disa qindra ankesa per cdo vit, te cilat kishin te benin ne te shumten e rasteve me burgimet masive arbitrare, perdorimin sistematik te torturave, personat e zhdukur, mungesen e plote te mjeteve jurdike, debime nga shtetet pa vendim gjyqesor dhe shkelje te tjera te ngjashme me te cilat cenohen rende te gjitha standardet civilizuese. Punen e komisionit e veshtirsonte shume edhe mungesa e bashkepunimit nga ana e qeverive te interesuara, te cilat ne shumicen e rasteve i ofronin Komisionit informata te pakta dhe perpiqeshin me shume ta mbulonin rastin e parashtruar Komisionit, sesa ta hetonin dhe te cilat ne keto raste me shume vepronin si kundershtare sesa si partnere te vullnetshem.Puna e Komisioni paraqitet ne raportet vjetore te parashtruara Asamblese se Pergjithshme te OSHA-se. Keshtu, me 1978 afro gjysma e raportit u referohej ankesave individuale.

Gjykata Nderamerikane per te Drejtat e Njeriut Konventa amerikane percakton organizimin, kompetencat, funksionet dhe procceduren para Gjykates.Sipas Konvetes, Gjykata perbehet nga 7 gjyqtare te zgjedhur ne cilesi individuale nga radha e juridteve me autoritet me te larte moral dhe aftesi te njohura ne fushen e te drejtave te njeriut.Te drejten per te propozuar dhe per te marre pjese ne zgjedhje te gjyqtareve kane vetem shetetet pale te Konventes.Gjyqtaret zgjedhen per nje periudhe 6 vjecare dhe mund te rizgjedhen vetem nje here. Konventa ua ka lene shteteve anetare te vendosin se ku do te jete selia e Gjykates. Me 1 korrik 1978 Asambleja e Pergjithshme e OSHA-se propozoi qe Gjykata te vendoset ne Kosta Rike, ne shenje pranimi shtetit ku ishte miratuar konevnta, qe e kishte ratifikuar i pari Konevnten.Gjykata nuk eshte organ i sistemi nderamerikan sic eshte Komisioni. Kjo do te thote se ajo eshte kompetente vetem ne raste te parapara me Konvente, respektivisht per shtetet anetare te Konventes.Gjykata nderamerikane eshte orgna gjyqesor autonom. Gjykata eshte kompetente te zgjidhe mosmarreveshjet dhe te jape mendime keshilledhenese.Konventa percakton se vetem shtetet pale dhe Komisioni mund ti parashtrojne raste Gjykates. Individet nuk mund ti parashtrojne raste Gjykates, ky vendim eshte marre ngase shumica e shteteve jane deklaruar se nuk jane te gatshme te pranojne te drejten e individeve ti drejtohen Gjykates.Vendimi i Gjykates eshte definitiv dhe i paapelueshem. Gjykata kur gjene se ekziston cenimi i te drejtave dhe lirive mund te kerkoje:a) qe pales se demtuar ti sigurohet gezimi i te drejtes ose lirise se tij qe eshte cenuarb) te eliminohen pasojat e veprimeve qe kane shkaktuar shkeljen e te drejtave dhe lirive te tillac) ti jepet demshperblimi pales se demtuar. Gjykata parashtron raport vjetor per cdo mbledhje te rregullt Asamblese se Pergjithshme te OSHA-se, ne te cilin thekson posacerisht rastet kur ndonje shtet nuk ka vepruar ne pajtim me vendimet e saj dhe parashtron rekomandimet e veta lidhur me kete.Deri sot Gjykata ka marre pak vendime ne ceshtje kontestimore dhe keto kishin te benin kryesisht me personat e zhdukur dhe vrasje te civileve. Kompetenca keshilldhenese e Gjykates - Konevta amerikanE ka parapare se shtetet anetare te OSHA-se mund te kerkojne nga Gjykata keshille ne lidhje me interpretimin e Konventes dhe te cdo marreveshje tjeter nderkombetare nga fusha e te drejtave te njeriut, e qe ka te beje me sendertimin e te drejtave te njeriut ne shtet qe i takon sistemit nderamerikan. Kete te drejte e kane edhe organet e organizates si Asambleja e Pergjithshme, Mbledhja konsultative e ministrave te puneve te jashtme, Keshillat, Komiteti juridik nderamerikan, Komisioni nderamerikan per te drejtat e njeriut dhe Sekretariati i Pergjithshem.Gjykata deri me sot uk ka sjelle shume vendime keshilldhenese per shkak te jogatishmerise se shteteve dhe organeve te OSHA-se qe ti drejtohen. Nga tete kerkesat e para, pese i kane parashtruar shtetet, ndersa tri Komisioni nderamerikan per te drejtat e njeriut.