Professional Documents
Culture Documents
Penerbit:
yudaherdantoproduction
Dapat di-download di www.yudaherdanto.com
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
Tentang Penulis..
Alhamdulillah segala puji bagi Allah SWT semoga catatan singkat ini bisa bermanfaat bagi kemajuan ilmu kedokteran dan ilmu anatomi, serta dapat membantu kita semua insyaAllah dalam berjihad di jalan Allah SWT sebagaiseorangdoktermasadepanamin
Nama: Dwi Yuda Herdanto Nickname: Yuda Danto NIM: 06/195395/KU/11829 Agama: Islam Jenis Kelamin: Laki-Laki Golongan Darah: B Tempat Tanggal Lahir: Yogyakarta, 27 Januari 1990 Alamat: Jalan Prof. Dr. Soepomo 131 RT 35 RW 09 Warungboto Umbulharjo Yogyakarta Indonesia E-Mail: yuda27011990@yahoo.co.id Website: www.yudaherdanto.com Nomor HP: + 62 8586 8 2727 87 Riwayat Pendidikan:
TK PEMBINA Yogyakarta (1993-1994) TK TUNAS HARAPAN Sub Unit Dharma Wanita Pertamina Pangkalan Susu, Sumatera Utara (1994-1995) SD 2 Dharma Patra YKPP Pangkalan Susu, Sumatera Utara (1995-1997) SD Dharma Patra 1 YKPP Rantau, Aceh Timur (1997-1998) SD GLAGAH 1 Yogyakarta (1998-2001) SMP N 4 Yogyakarta (2001-2004) SMAN 3 Yogyakarta (2004-2006) Fakultas Kedokteran UGM Pendidikan Dokter 2006 (2006-)
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
DAFTAR ISI
Cranium........ Scalp.......... Meninges...... o Spasium meninges..... o Sinus venosus duralis.... Sistem aliran CSF...... Otak........... Cerebrum...... Ganglia basal.... Diencephalon.... Mesencephalon. Pons. Cerebellum Medulla oblongata... Medulla spinalis... Nervus craniales.. Integrated nerve system....... o Sistem sensoris.... o Sistem motoris........ o Sistem limbic........... Embriologi sistem syaraf.. Overview embriologi sistem syaraf........ Gangguan klinis sistem syaraf....... 4 5 5 8 9 10 12 14 16 17 18 19 19 20 21 23 27 27 29 31 32 37 39
REFERENSI
PUTZ & PABST SOBOTTA ATLAS ANATOMI MANUSIA KEITH L MOORE - CLINICALLY ORIENTED ANATOMY MOORE & PERSAUD THE DEVELOPING HUMAN CLINICALLY ORIENTED EMBRIOLOGY The International Dyslexia Association (IDA) 2000 http://www.knowledgenetwork.ca/literacy/resources/literature/dysgraphia.pdf Glummarra, Melita J.; Gibson, Stephen J.; Georgiou-Karistianis, Nellie; Bradshaw, John L. (April 2007), "Central Mechanisms in Phantom Limb Perception: The Past, Present, and Future", Brain Research Reviews 54 (1): 219232 Kaye WH, Frank GK, Bailer UF, Henry SE, Meltzer CC, Price JC, Mathis CA, Wagner A. (2005) Serotonin alterations in anorexia and bulimia nervosa: new insights from imaging studies. Physiol Behav, 85 (1), 73-81. Leckman JF, Bloch MH, King RA, Scahill L. "Phenomenology of tics and natural history of tic disorders". Adv Neurol. 2006;99:116. Leckman JF, Vaccarino FM, Kalanithi PS, Rothenberger A. Annotation: Tourette syndrome: a relentless drumbeat--driven by misguided brain oscillations. J Child Psychol Psychiatry 2006;47(6):537-50. Harris K, Singer HS. Tic Disorders: Neural Circuits, Neurochemistry, and Neuroimmunology. J Child Neurology 2006;21:678-689. PRACTICAL SESSION OF ANATOMY DEPARTMENT UGM
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
CRANIUM
Craniumdibagimenjadi2bagian,yaituNEUROCRANIUM&VISCEROCRANIUM, Neurocranium:strukturtulangyangmenutupibagianotak,meninges,dannervuscranial.Pada orang dewasa, neurocranium disusun oleh 8 tulang, yaitu Os Frontal, Os Ethmoidal, Os Sphenoidal & Os Occipital, serta sepasang Os Temporal & Os Parietal. Secara umum, neurocraniumdibagimenjadi: o Calvaria o Bassicranii Viscerocranium:Strukturtulangyangterdiriatastulangfacial(yangterbentukdarimesenkim arcus pharyngeal embryonic). Pada orang dewasa, viscerocranium dibagi menjadi 15 tulang ireguler, yaitu Os Mandibula, Os Ethmoidale, Os Vomer, serta sepasang Os Maxilla, Concha NasalisInferior,OsZygomatica,Ospalatine,Osnasal,OsLacrimale. Secaraanatomis,craniumdiorientasikandengansuatubidangyangdikenalsebagaiORBITOMEATAL PLANE/FRANKFORTHORIZONTALPLANE,yangterletakpadamargoinfraorbitaldanmargosuperior dariporusacusticusexternus
FORAMINAPADACRANIUM&ISINYA
FOSSACRANIIANTERIOR
Foramencaecum Foraminacribiformis(Laminacribiformis) Foraminaethmoidalisanterioretposterior VenaEmissariaNasalis AxonsselolfaktoriusN.Olfactorius(I) N.Ethmoidalis&A.V.Ethmoidalisanteriorposterior A.Meningeaanterior N.Opticus(II) A.Ophthalmica BagianLateral,dengansusunandarilateralkemedial: N.Lacrimalis(V1) V.Ophthalmicasuperior N.Frontalis(V1) N.Trochlearis(IV) A.Meningeamedia,Rr.Orbitalis BagianMedial,dengansusunandarilateralkemedial: N.Abduscens(VI) N.Nasocilliaris(V1) N.Oculomotorius(III) A.Carotisinterna,Parspetrosa Plexusvenosuscarotisinternus N.Maxillaris(V2) N.Mandibularis(V3) A.MeningealAsesoria N.Mandibularis,Rr.Meningeal A.V.Meningealmedia A.Carotisinterna
FOSSACRANIIMEDIA
Canalisopticus Fissuraorbitalissuperior
SulcusNervipetrosimajoris
N.Petrosusmajor(VII) A.Meningealmedia,Rr.Petrosus
FOSSACRANIIPOSTERIOR
Meatusaccusticusinternus Foramenjugulare A.V.Labyrinthi N.Facialis(VII),N.Vestibulocochlearis(VIII) Bagiananterior: N.Glossopharyngeus(IX) Sinuspetrosusinferior Bagianposterior: N.Vagus(X),N.Accesorius(XI) V.Jugularinterna(Bulbussuperior) Sinussigmoidea A.Occipital&A.A.MeningealPosterior Medullaoblongata&Meninges N.Accesorius(XI) A.Vertebralis,A.Spinalisanterioretposterior Sinusmarginalis V.EmissariaCondylaris V.EmissariaMastoideus
Foramenmagnum
Canaliscondylaris Foramenmastoideum
SCALP
SCALP (kulit kepala) terdiri atas jaringan kulit normal & jaringan subkutan yang melapisi neurocranium (anteroposterior) dari linea nuchalis superior hingga margo supraorbital, dan juga (lateral)fasciatemporalishinggaarcuszygomaticus.SCALPtersusunatas5lapisan,yaitu: Skin(kulit) Connectivetissue(Jaringanikat) Aponeurosis(epicranialaponeurosis),merupakantempatperlekatanototdari: o M.Occipitofrontalis o M.Temporoparietalis&M.Auricularissuperior Pentingdalammenjagaluka,agartidakterlalumelebarsaatterjadicederapadaSCALP. Looseareolartissue(Jaringanareolarlonggar) Pericranium(merupakanjaringanikatpadat)
MENINGES
APAITUCRANIALMENINGES? Cranialmeningesadalahpelapisdariotakyangterletakdidalamcranium.Fungsicranialmeninges: Melindungiotak Menyediakanpenyokongdariarteri,vena&sinusvenosus. SebagaitempatCSF(CerebrospinalFluid). yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
PENYUSUNCRANIALMENINGES! Cranialmeningesitusendiridibagimenjadibeberapalapisanjaringanikatmembranosa,yaitu: Pachymeninx/Duramater o Laminaendosteal/periosteal Lapisanluardariduramater Melekatpadacalvaria&hanyamelapisihinggabatasforamenmagnum o Laminameningeal Lapisandalamdariduramater Melapisihinggamedullaspinalis,danmembentukspinalduralsac Akanmembentukpelipatanduramater Leptomeninx Pada masa embrional, Leptomeninx (arachnoid mater & pia mater) berasal dari satu lapisan mesenkimotak.Dimanaselanjutnyaakanmengalamidiferensiasimenjadi: o Arachnoidmater Merupakanjaringanikatyangavaskular TIDAKmelekatdenganduramater(lapisanmeningeal),namunterfiksasistabil akibatadanyatekanandariCSF. Memiliki protrusi kedalam lapisan meningeal dura mater yang dikenal sebagai GRANULATIONARACHNOIDEA. o Piamater Merupakanjaringanikatyangtervaskularisasidenganbaik Melekatpadaotak(hinggakedalamgyrus&sulcuscerebri) Ketika terdapat pembuluh darah yang masuk ke dalam otak, maka pia mater juga akan melapisi sebagian pembuluh darah itu, lapisan ini dikenal sebagai PIALCOAT arachnoidmaterdanpiamaterdipisahkanolehspasiumsubarachnoid/spasiumleptomeningeal yangmengandungCSF GRANULATIONARACHNOIDEA! Granulationarachnoidea(kumpulanvilliarachnoid),merupakanprotrusidariarachnoidmatermenuju lapisanmeningealduramaterpadasinussagittalissuperior(khususnyapadaLacunaevenosuslateralis). Fungsi granulation arachnoidea adalah sebagai tempat transportasi CSF dari spasium sub arachnoidmenujusistemvena. Pembesaran granulation arachnoidea disebut pacchionian bodies dapat menekan tulang, sehinggamembentukcekungancekunganpadacalvariayangdinamakanfoveolagranulares. PELIPATANDURAMATER! Lapisanmeningealduramaterakanmengalamipelipatankedalamotak,sehinggadapatmembagiotak dalambeberapakompartemen.Pelipatanitudikenalsebagai: Falxcerebri o Merupakanpelipatanduramateryangpalingbesar o Falx cerebri melekat dari crista frontalis / crista galli hingga protuberantia occipitalis interna,danakanberlanjutmenjaditentoriumcerebelli o Pelipatan ini masuk ke dalam fissura longitudinalis cerebri, sehingga membagi otak dalamhemispheredexter&sinister. yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
Tentoriumcerebelli o Merupakanpelipatanlanjutandarifalxcerebri o Melekatpada: Rostral:ProcessusclinoideusOssphenoidale Rostrolateral:Ostemporalparspetrosa Posterolateral:Osparietal&Osoccipital o Tentorium cerebelli memisahkan lobus occipitalis dengan cerebellum. Dan membagi cavumcranii,menjadi: Kompartemensupratentorial(diisicerebrum) Kompartemeninfratentorial(diisicerebellum) o Terdapatincisuratentorii,tempatbrainstemberada. Falxcerebelli o Merupakanpelipatanyangterletakdibawahtentoriumcerebelli(dibagianposteriordari fossacraniiposterior)&falxcerebri o Melekatpadacristaoccipitalisinterna o Falxcerebelliakanmembagicerebellumdalamhemispheredexter&sinister Diafragmasellae o Merupakan pelipatan dura mater yang paling kecil, dan akan menjadi atap dari fossa hipofisialis o Diafragmasellaejugaakanmelapisikelenjarhipofisis.
INERVASIDURAMATER! Fossacraniianterior o N.Ethmoidale(V1),Rr.Meningealanterior o N.Maxillaris(V2),Rr.Meningeal o N.Mandibularis(V3) Fossacraniimedia o N.Maxillaris(V2),Rr.Meningeal o N.Mandibularis(V3) Atapfossacraniiposterior o N.Tentorial(cabangdariN.OphthalmicaV1) Lantaidarifossacraniaposterior o SerabutsensorisgangliaspinalisC23 o SerabutsensorisgangliaspinalisC23,yangdidistribusikanolehN.Vagus(X) o SerabutsensorisgangliaspinalisC23,yangdidistribusikanolehN.Hypoglossus(XII) Falxcerebri(aspekanterior) N.Ophthalmica(V1),melaluicabang: o N.Ethmoidale,Rr.Meningealanterior o N.Tentorial Tentoriumcerebelli/Falxcerebri(aspekposterior) o N.Tentorial(cabangdariN.OphthalmicaV1) PlexusperiarterialpadaA.Meningealmedia o N.Maxillaris(V2),Rr.Meningeal o N.Mandibularis(V3) secaramudah,fossacraniianterior,media&atapfossacraniiposteriordiinervasiolehN.Trigeminus, Rr.Meningeal yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
VASKULARISASIDURAMATER! A.Meningeal Media (cabang A.Maxillaris) masuk kedalam cavum crania melalui foramen spinosum. o R.Anterior o R.Posterior A.Ophthalmica,R.Meningeal CabangdariA.Occipital CabangdariA.Vertebralis V.Meningealmedia o Meninggalkancavumcraniamelaluiforamenspinosum&foramenovale o Bermuarapadaplexusvenosuspterygoideus
SPASIUMMENINGEAL
Terdapat3spasiummeningealyangseringdibahas,namun hanya1dari3spasiummeningeal yangmerupakanspasiumfisiologis.Apasajaitu? SPASIUMEPIDURAL/EXTRADURAL/DURALCRANIALINTERFACE! Ruanganyangterletakdiantaraduramater(lapisanperiosteal)dengancalvaria PATOLOGIS! Terjadi ruangan akibat darah (dari robekan pembuluh darah meningeal) yang masukdiatasduramater(lapisanperiosteal). SPASIUMSUBDURAL/DURALARACHNOIDJUNCTION! Ruanganyangterletakdiantaraduramater(lapisanmeningeal)denganarachnoidmater PATOLOGIS!Terjadiruanganakibatdarahakibattraumapadakepala SPASIUMSUBARACHNOID/LEPTOMENINGEAL! Ruanganyangterletakdiantaraarachnoidmaterdenganpiamater FISIOLOGIS!MerupakanruanganyangterisiCSF,seltrabekula&pembuluhdarah Spasiumsubarachnoidyangterdapatpadaspinalduralsac(caudaldariconusmedullaris),akan membentukcysternalumbalis(L2S2) selainitu,jugaterdapatspasiumepiduralspinalis,ruanganiniFISIOLOGISterisiolehlemakepidural& plexusvenosusvertebralisinterna BanyakpernyataanyangmenyatakanbahwaotakmengapungdidalamCSFpadaspasiumsubarachnoid. Namun, otak sebenarnya terfiksasi dengan trabekula arachnoidea yang terletak didalam spasium subarachnoid. Namun pada kondisi berdiri, gyrus cerebri pada bagian basal otak akan bersinggungan dengan fossa cranial.Berkaitandenganimpressiogyrorum.
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
SINUSVENOSUSDURALIS
Merupakan suatu ruangan berisikan darah vena, terletak diantara tunica periosteal & tunica meningealduramater.Dibagimenjadi: SinusSagittalisSuperior Terletakpadaaspeksuperiorfalxcerebri Berjalandaricristagallihinggaprotuberantiaoccipitalisinterna MenerimadarahdariV.Superiorcerebri&Lacunaevenosuslateralis Darahbermuarapadaconfluenssinuum. SinusSagittalisInferior Terletakpadaaspekinferiorfalxcerebri Akanbermuarapadasinusrectus SinusRectus MenerimadarahdariV.MagnaCerebri&V.Sagittalisinferior Akanbermuarapadaconfluenssinuum SinusOccipitalis Melekatpadafalxcerebelli Memilikihubungandenganplexusvenosusvertebralisinterna Akanbermuarapadaconfluenssinuum CONFLUENSSINUUM TempatbermuaranyasinusSagittalissuperior,sinusrectus&sinusoccipitalis SinusTransversus Berjalan pada Os Occipital & Sudut posteroinferior Os Parietal, dan melekatpadatentroriumcerebelli Menerima darah dari confluens sinuum, dimana alirannya tidak sama antarasinustransversusdexterdengansinister(Sinister>Dexter) SinusSigmoidea Berjalan kearah anterior pada fossa crania posterior, kemudian akan berjalankearahinferiormelaluiforamenjugularis Merupakanlanjutandarisinustransversus,dimanaakanbermuarapada VenaJugularisInterna. SinusCavernosus Terletakdisisilateralsellaturcica. Menerimadarahdari: o V.OphthalmicaSuperioretInferior o V.CerebriMediaSuperficialis o SinusSphenoparietalis Bermuara menuju sinus petrosus superior et inferior & plexus venosus pterygoideus N.III,IV,VI,V2 SinusIntercavernosus Terletak diantara 2 sinus cavernosus, dan berguna untuk menghubungkan keduasinuscavernosus. SinusPetrosusSuperior Menerimadarahdarisinuscavernosus,&bermuarapadasinustransversus SinusPetrosusInferior Menerimadarahdarisinuscavernosus,&bermuarapadaV.JugularInterna SinusPetrosusInterna Menghubungkansinuspetrosusinferiorplexusvenosusvertebralisinterna yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
VenaEmissaria Venaemissariaadalahpembuluhdarahvenayangmenghubungkansinusvenosusduralisdenganvena diluarcranium.MacammacamV.Emissariaadalah: V.EmissariaFrontalis o Berjalanmelaluiforamencaecum o Menghubungkansinussagittalissuperiordenganvenasinusfrontalis&cavumnasi V.EmissariaParietalis o Berjalanmelaluiforamenparietale o Menghubungkansinussagittalissuperiordenanvenapadakulitkepala(scalp) V.EmissariaMastoidea o Berjalanmelaluiforamenmastoidea o MenghubungkansinussigmoideadenganV.Occipitalis&V.Auricularposterior V.EmissariaCondylarisPosterior o Berjalanmelaluicanaliscondylaris o Menghubungkansinussigmoideadenganplexusvenosussuboccipital
SISTEMALIRANCSF
UntukmemahanialiranCSF,makakitaperlumemahami: Sistemventricularotak,sebagaipenghasilCSF Sistemcysternasubarachnoidea,sebagaitempatCSFmengalir FUNGSICSF! Melindungiotak Mencegahberatdariotakmenekanserabutnervuscraniales&pembuluhdarah MonroKelliedoctrine,menyatakanbahwacavumcraniidiperumpamakansebagaikotakyangpadat, sehinggaperubahanpadakuantitasdarahintracranialhanyaterjadiapabilaterdapatgangguanCSF SISTEMVENTRICULAROTAK! Sistemventricularotakterdiriatas: Ventrikuluslateralis(2buah) o Merupakansistemventrikelyangpalingbesar o Ventrikulus lateralis akan berhubungan dengan ventrikulus tertius melalui foramen interventrikular(Monroe) Ventrikulustertius o Ventrikulus tertius akan berhubungan dengan ventrikulus quartus melalui aqueductus cerebri(Sylvius) Ventrikulusquartus o Tempat penyaluran cairan produksi CSF dari sistem ventrikel menuju spasium sub arachnoidea melalui appertura mediana (Magendi) & appertura lateralis (Luschka), jugacanaliscentralis. yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
10
CYSTERNASUBARACHNOIDEA! Cysternacerebellomedullary o Cysterna subarachnoidea yang paling besar, terletak diantara cerebellum & medulla oblongata o Klasifikasi: Cysternacerebellomedullaryposterior/cysternamagna Cysternacerebellomedullarylateral Cysternapontocerebellar(terletakdidepanpons) Cysternainterpeduncular(terletakpadafossainterpeduncular,diantarapedunculuscerebri) Cysternachiasmatica(terletakdiaspekanteroinferiordarichiasmaopticus) Cysternapericallosa(terletakdisekitarcorpuscallosum) Cysternaquadrigerminal o Terletakdiantarabagianposteriorcorpuscallosumdanbagiansuperiordaricerebellum o TerdapatbagiandariV.MagnaCerebri Cysternaambiens o Terletakpadaaspeklateraldarimidbrain,danpadasisiposteriorberhubungandengan cysternaquadrigerminal Cysternalumbalis o Terletakpadaspinalduralsac(caudaldariconusmedullaris),setinggiL2S2 aliranCSFkebanyakanmenujucysternaquadrigerminal&interpeduncular MEKANISMEALIRANCSF! 1. CSFdiproduksiolehselepitelchoroidPLEXUSCHOROIDEUSpadaventrikuluslateralis,tertius &quartussebesar400500ml/hari 2. CSF mengalir melalui ventrikulus lateralis, melalui foramen interventrikulare dan mencapai ventrikulustertius,danturunmelaluiaqueductuscerebrihinggamencapaiventrikulusquartus. 3. Melalui ventrikulus quartus, CSF akan berpindah menuju spasium subarachnoidea melalui apperturamediana&apperturalateralis. 4. Didalamspasiumsubarachnoidea,CSFakanmengisisemuacysternasubarachnoidea. 5. Pada akhirnya CSF akan diabsorbsi pada granulation arachnoidea menuju sistem vena, biasanyapadasinussagittalissuperior&lacunalateralnya.
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
11
OTAK
BAGIANOTAK! Otakterdiriatas3penyusunutama,yaitu: Cerebrum Cerebellum Brainstem o Midbrain o Pons o Medullaoblongata VASKULARISASIOTAK! Walaupun berat otak hanya 2,5% dari berat badan manusia, namun 1/6 cardiac output & 1/5 oksigentubuhdigunakanolehotak.Otakmembutuhkanalirandarahsekitar50ml/100gr/menit.Dengan 600700 ml berasal dari carotis interna, sedangkan 100200ml berasal dari vertebrobasiler. Tekanan aliran darah normal adalah 65140mmHg, apabila tekanan darah menurun maka aliran darah turun, apabilatekanandarahterlalutinggimenyebabkanalirandarahmeningkat. Alirandarahdiotakdiaturolehsistemsyarafsimpatisextracerebral(spasiumsubarachnoid) danfaktorCO2&O2,sertatekananintracranial. A.CarotisInterna o MerupakancabangdariA.Carotiscommunis o Masukkedalamcraniummelaluicanaliscaroticus o Membentukcabangparscortical: A.Cerebrianterior A.Cerebrimedia A.Ophthalmica A.Choroideus anterior (menuju ke plexus choroideus, ganglia basalis & mesencephalon) A.Communicanposterior o Membentukcabangparscavernosa Cavernosus Hipofisial Meningeal A.CerebrianteriorakandihubungkanolehA.Communicansanterior A.Vertebralis o MerupakancabangdariA.Subclavian o Memiliki3bagian,yaituparscervicalis,parsatlantic&parsintracranial. o Berjalanpadaforamentransversariumvertebralis o Memvaskularisasicranialmeninges&cerebellum o Membentukcabang: Pada batas bawah pons, akan terbentuk A.Basillaris (vaskularisasi brainstem, cerebellum&cerebrum).Memilikicabang: - A.Cerebellarissuperior - A.Cerebellarisanteriorinferioretposteriorinferior yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
12
- A.Pontine A.Cerebriposterior A.Spinalisposterior&anterior(memvaskularisasimedullaspinalis) Mensuplaimenuju: Cranial pons, Mid pons, Caudal pons (Nukleus N.VI & VII, Tractus spinothalamicus) Medullaoblongata
Padafossainterpeduncular,terdapatarteriyangmenghubungkanantaraA.Carotisinternadengan A.CerebriposterioryaituA.Communicansposterior(vaskularisasitractusopticus,pedunculuscerebri, capsulainterna&thalamus) ARTERICEREBRAL! A.Cerebri anterior vaskularisasi aspek medial & superior hemisphere cerebri (kecuali lobus occipitalis),polusfrontalis.Secaraspesifikmemvaskularisasi: o Areaseptal(didekatlaminaterminalisbagiandindinganteriorventrikeltertius) o Cortexmotorprimer(kaki&vesicaurinaria) o Corpuscallosum(kecualiparsinferior) A.Cerebri media vaskularisasi aspek lateral hemisphere cerebri & ganglia basalis, polus temporalis.Memvaskularisasi: o Memilikicabang: A.Lenticulostriata (melalui substansia perforate, menuju nucleus lentiformis, nuklescaudatus&capsulainterna) A.Lenticularis(vaskularisasiglobuspallidus) A.Lenticulooptica(vaskularisasithalamus) o Memilikicabangsuperior(areamotorwajah,lengan,areabroca,somatosensoris) o Memilikicabanginferior(areawernicke,radiatiooptica) A.Cerebriposterior vaskularisasiaspekinferiorhemispherecerebri&lobusoccipitalis,Polus occipitalis.Memvaskularisasi: o Diencephalon o Cortexvisualprimer o Spleniumcorpuscallosum o Formationhippocampus CIRCULLUSARTERIOSUSWILLIS! MerupakanlingkaranA.Cerebriyangtersusunoleh: A.Communicananterior A.Cerebrianterior A.Carotisinterna A.Communicanposterior A.Cerebriposterior
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
13
VENAOTAK! SemuaaliranvenadiotakakanbermuarapadaVenaJugularInterna, V.Cerebri superior (bermuara pada sinus sagittalis superior) menerima darah dari otak aspeksuperolateral V.Cerebri inferior & medial superficial (bermuara pada sinus rectus, transversus, petrosus superior) menerimadarahdariotakaspekinferior,posteroinferior&profundal V.MagnaCerebri(bermuarapadasinusrectus) menerimadarahdariotakaspekinterna V.Cerebellaris superior et inferior (bermuara pada sinus transversus & sigmoideus) menerimadarahdaricerebellum. BLOODBRAINBARRIER Disusunolehendotelkapilerdengantightjunctiondantidakterdapatsistemtransport. Fungsi: o Proteksiotak o Transportasisubstansikhusus(glukosa) o Enzimenzimmetabolisme(mencegahadanyaradikalbebas)
CEREBRUM
BANGUNANPENTINGCEREBRUM! Fissuralongitudinaliscerebri o Batasyangmembagicerebrumdalam2hemisphere o Dilaluiolehfalxcerebri Lobuscerebrum o Lobusfrontalis o Lobusparietalis o Lobustemporalis o Lobusoccipitalis o Lobuslimbicus o Lobusinsularis Sulcuscentralis/FissuraRolando o Sulcus yang membagi cerebrum dalam 2 kompartemen, yaitu kompartemen anterior (lobusfrontalis)&kompartemenposterior(lobusparietalis) Sulcustransversuslateralis/FissuraSylvius o Sulcusyangmembatasilobustemporaldibawahnya Sulcusparietooccipitalis o Sulcusyangmembatasilobusoccipitaldenganlobusparietal&temporal. o TerdapatsuatugarisimajineryangdinamakanLineaParietoOccipitalisyangterletak diantarasulcusparietooccipitalisdenganincisurapreoccipitalis Polusfrontalis Polustemporalis Polusoccipitalis yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
14
LOBUSFRONTALIS
Gyrusprecentralis Gyrusfrontalissuperior Gyrusfrontalismedius Gyrusfrontalisinferior o Parsopercularis o Parstriangularis o Parsorbitalis Operculumfrontale Gyrusorbitalis Gyrusrectus Sulcusprecentralis Sulcusfrontalissuperior Sulcusfrontalisinferior Sulcusorbitalis Sulcusolfactorius Cuneus Gyrus lingualis (dibelakang gyruscinguli) Incisurapreoccipitalis Sulcusoccipitotemporalis Sulcusparietooccipitalis Sulcuscalcarinus Sulcuslunatus
LOBUSPARIETALIS
Gyruspostcentralis Lobulusparietalissuperior Lobulusparietalisinferior Lobulusparacentralis (padapotonganmedial) Precuneus Gyrussupramarginalis Gyrusangularis Operculumparietale Sulcuspostcentralis Sulcusintraparietalis
LOBUSTEMPORALIS
Gyrus temporalis transversusanterior Gyrustemporalissuperior Gyrustemporalismedius Gyrustemporalisinferior Gyrus occipitotemporalis (medialisetlateralis) Sulcustemporalissuperior Sulcustemporalisinferior Sulcuscollateralis
LOBUSOCCIPITALIS
LOBUSINSULAE/CENTRALIS
Limeninsulae Gyrusbrevesinsulae Gyruslongusinsulae Sulcuscentralisinsulae Sulcuscircularisinsulae
LOBUSLIMBICUS
Gyrus subcallosus / para terminalis Gyruscinguli Isthmusgyruscinguli Gyrusparahippocampalis Uncus Hippocampus o Gyrusdentate o Gyrusfasciolaris Sulcus cinguli (dilalui oleh A.Callosomarginalis) Sulcushippocampalis
IndusiumGriseummerupakanhippocampusrudimenter PEMBAGIANAREASITOARSITEKTONIKCORTEXCEREBRIMENURUTBRODMANN! NAMAAREA LOKASI&(AREABRODMANN) FUNGSI Areasensorikprimer GyrusPostCentralis(3,1,2) Sensoriscutaneus&viscera Areasensorikasosiasi Lobulusparietalissuperior(5,7) Stereognosis,Merababendatanpamelihat Areamotorikprimer GyrusPreCentralis(4) Pusat motorik (asal tractus corticospinal & tractuscorticobulbar) Areamotorikasosiasi Gyrusfrontalissuperior(6) Gerakanmotorikyangdipelajari Areavisualprimer Polus Occipitalis / disekitar Pusat penglihatan (ujung dari Radiatio sulcuscalcarina(17) OpticadariCorpusGeniculatumLaterale) Areavisualasosiasi Gerakan mengamati bola mata tanpa Rostraldariarea17(18) mendefinisikansesuatuyangdilihat Sekunder Rostraldariarea18(19) Tersier Gyrusangularis(39) Tinggi Area lapang pandang Gyrusfrontalissuperior(8) Gerakan mengamati bola mata secara mata(OtotMata) volunteer Area auditorius primer Gyrus temporalis transversus Pusat pendengaran (ujung dari Radiatio &sekunder anterior(41,42) AuditivadariCorpusGeniculatumMediale) yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
15
Area auditorius Gyrustemporalissuperior(22) asosiasi(WERNICKE) AreaBahasa(BROCA) Gyrus frontalis inferior pars opercularis (44) & pars triangularis(45) Areagustatoria Operculum(43) Areaolfaksi Uncus(34) Areaasosiasi Gyrus angularis (39), Gyrus supramarginalis(40) Cortexprefrontalis Gyrus frontalis superior (9,10,11)&Gyrusorbitalis(12) Cortexpsychical Polustemporalis(38)
Pusatdarimekanismeberbicara
Lobulusparacentral
Pusatpengecapan Pusatpenciuman Tempat pemrosesan input dari area asosiasisensoris Pusat perasaan (berkaitan dengan sistem limbic) Memori & pengalaman (ingatan benda yang pernah dilihat & musik yang pernah didengar) Pusatmenahanbuangairbesardanbuang airkecil
GANGLIABASALIS
PEMBAGIANGANGLIABASALISSECARAFILOGENETIK! Neostriatum:NukleusCaudatus&Putamen Paleostriatum:GlobusPallidus Achistriatum:Amygdala&Claustrum STRUKTURGANGLIABASALIS! Capsulaextrema(disisiluardariclaustrum) Claustrum Capsulaexterna(diantaraclaustrum&putamen) Nucleuslenticularis o Putamen o Globuspalliduslateralis o Globuspallidusmedialis Nukleuscaudatus o Caput o Corpus o Cauda Laminamedularislateralis(diantaraputamen&globuspalliduslateralis) Laminamedularismedialis(diantaraputamen&globuspallidusmedialis) Capsulainterna o Crusanterius o Genu o Crusposterius yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
16
DIENCEPHALON
DIENCEPHALON! Diencephalonterdiriatas: Epithalamus Dorsalthalamus Hypothalamus STRUKTURDIENCEPHALON! Corpuscallosum(merupakancommisuracerebripalingbesar) o Genu(palingdepan) o Rostrum o Truncus o Splenium(palingbelakang) o Sulcuscorporiscallosi(dilaluiolehA.Pericallosa) Fornix (Dinding yang membatasi antara ventriculus lateralis & tertius, merupakan serabut asosiasi) Septumpellucidum(merupakandindingdariventriculuslateralis) Forameninterventriculare(menghubungkanventriculuslateralis&tertius) Plexuschoroideus Commisura anterior (menghubungkan bulbus olfaktorius dan hemisphere cerebri dengan hemispherekontralateral) Commisurahippocampus(menghubungkandidalamformationhippocampus) Thalamus o Pulvinarthalami o Metathalamus Corpusgeniculatumlaterale Corpusgeniculatummediale o Trigonumhabenulare(disebelahventrikulustertius,didekatgl.pinealis) o Adhesioninterthalamica NUKLEUSPADATHALAMUS! NucleusVentroposterolateral memberikaninputpadabagianbatangtubuh NucleusVentroposteromedial memberikaninputsensorispadawajah Corpusgeniculatumlateral berperandalampenglihatan Corpusgeniculatummedial berperandalampendengaran Nukleusanterior komponensistemlimbic Hypothalamus o Terdapatsulcushypothalamus NUKLEUSPADAHYPOTHALAMUS! Nucleussupraopticus menghasilkanADH Nucleusparaventricularis menghasilkanoksitosin Nucleussuprachiasmaticus mengaturritmecircadian yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
17
Epithalamus(Gl.Pinealis) berperanmensekresikanhormonemelatonin Tractusopticus Chiasmaopticum Substantiaperforataanterior(disampingchiasmaopticum) Infundibulumhypophysis Hipophysis Tubercinerum Corpusmamillare Fossainterpeduncularis Substantiaperforataposterior(padafossainterpeduncularis)
MESENCEPHALON
MESENCEPHALON/MIDBRAIN! Bagianpalingrostraldaribrainstem,terletakdiantaraperbatasanfossacraniamedia&fossa craniaposterior BerhubungandenganNervusCranialesIII&IV STRUKTURMESENCEPHALON! Pedunculuscerebri o Cruscerebri(terdapatberkassyarafjarasdescenden) o Tegmentummesencephaly Tectummesencephaly/corporaquadrigerminal o Colliculussuperior(berperandalamprosespenglihatan) o Brachiumcolliculussuperior o Colliculusinferior(berperandalamprosespendengaran) o Brachiumcolliculusinferior Substansia Nigra terdapat sel penghasil dopamine, apabila terjadi gangguan maka menyebabkanParkinsonDisease. o Parsreticularis o Parscompacta Nukleusruber Formatioreticularis Aqueductusmesencephaly/Aqueductuscerebri BERKASSYARAFPADACRUSCEREBRI! Semuaberkassyarafyangmelaluicruscerebriadalahjarasdescenden(motorik),yaitu: Tractuscorticospinal Tractuscorticobulbar Tractuscorticopontin
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
18
PONS
PONS! Bagian diantara midbrain & medulla oblongata, terletak pada tepi anterior fossa crania posterior BerhubungandenganNervusCranialesV STRUKTURPONS! Sulcusbasillaris(suatualuryangterdapatdisisianteriorpons,yangdilaluiolehA.Basillaris) Brachiumpontis(bagianyangmenghubungkanponscerebellum) Nucleuspontis Foramen caecum (suatu lubang pada sisi anterior, yang terletak diantara pons & medulla oblongata) FossaRhomboidea(tampakposterior) o Velummedullaresuperius o Sulcusmedianus o Sulcuslimitans o Locuscaeruleus o Eminentiamedialis o Colliculusfacialis Terletakdiatasdaristriaemedullarisventriculusquartus TerdapatnucleusNervusCranialesVI o Foveasuperior o Areavestibularis o Apperturalateraleventriculusquartus Terdapat2buahpadakeduasisilateralfossarhomboidea MerupakantempataliranCSFmenujuspasiumsubarachnoidea o Striaemedullarisventriculusquartus(merupakankumpulanserabutsyaraf) o TrigonumNerviHypoglossi(terdapatnukleusnervuscranialesXII) o TrigonumNerviVagi(terdapatnucleusnervusdorsalisvagi) o Obex o Apperturamedianaventriculusquartus Terdapat 1 buah dan terletak pada bagian inferior fossa rhomboidea (dekat obex) MerupakantempataliranCSFmenujuspasiumsubarachnoidea Fastigium
CEREBELLUM
CEREBELLUM! Merupakanotakkecil,yangterletakdibelakangpons&medullaoblongata Terletakpadafossacraniaposteriordibawahtentoriumcerebellar Memiliki2hemisphere,yangdihubungkanolehvermis. Memberikangambaranarborvitaepadapenampakanmedial(potongansagittal). yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
19
PEMBAGIANCEREBELLUMSECARAFILOGENETIK! Archicerebellum/vestibulocerebellar(perkembanganawalcerebellum) o Memeliharatonusotottruncus,keseimbangan&postur o Komponen:Nukleusfastigii&Lobusflocculonodularis Paleocerebellum/spinocerebellar(lanjutandariperkembanganarchicerebellum) o Regulasitonusototekstremitasproximal,proprioseptif&ekstroseptif o Komponen:Nukleusinterpositusanterioretposterior&Lobusanterior Neocerebellum/cerebrocerebellar(perkembanganpalingbarudaricerebellum) o Hanyaterdapatpadamanusia o Koordinasiototekstremitasdistal(ototototkecil),gunamemperhalusgerakan o Komponen:Nukleusdentatus&Lobusposterior STRUKTURCEREBELLUM! Pedunculuscerebellarissuperior(menyambungkancerebellumdenganmesencephalon) Pedunculuscerebellarismedia/brachiumpontis(menyambungkancerebellumdenganpons) Pedunculuscerebellarisinferior(menyambungkancerebellumdenganmedullaoblongata) LobusCerebellianterior(IV) LobusCerebelliposterior(VIIX) LobusFlocculonodularis(X) NO VERMISCEREBELLI HEMISPHERIUMCEREBELLI I Lingulacerebella II&III Lobuluscentralis Alalobulicentralis IV&V Culmen Lobusquadrangularisanterior VI Declive Lobusquadrangularisposterior VII Folium&Tubervermis Lobussemilunarissuperioretinferior,Lobulusgracilis VIII Pyramisvermis Lobulusbiventer IX Uvulavermis Tonsillacerebellaris X Nodulus Flocculus(terletakdibawahbrachiumpontis) Fissuraprima(TerletakdiantaraV&VI) Fissurahorizontalis(Terletakdiantaralobussemilunarissuperior&inferior) Fissurasecunda(TerletakdiantaraVIII&IX) Fissuraflocculonodularis(TerletakdiantaraIX&X) NUKLEUSCEREBELLI! Nucleusfastigii Nucleusinterpositusposterior/globosus Nucleusinterpositusanterior/emboliformis Nucleusdentatus(palingterlihat)
MEDULLAOBLONGATA
MEDULLAOBLONGATA! Bagianpalingcaudaldaribrainstem,terletakpadafossacraniaposterior yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
20
BerhubungandengannervuscranialesIX,X,XII Diantaramedullaoblongatadanpons,terdapatnervuscranialesVI,VII,VIII
STRUKTURMEDULLAOBLONGATA! Tuberculum gracile (terdapat nucleus gracile) & fasciculus gracilis (merupakan axon yang menujunucleusgracile) Tuberculum cuneatum (terdapat nucleus cuneatus) & fasciculus cuneatus (merupakan axon yangmenujunucleuscuneatus) Funniculuslateralismedullaoblongata Oliva o Terletakdisisilateralmedullaoblongata o Terdapatnucleusolivariusinferior Anguluspontocerebellaris(merupakandaerahcekungandiatasoliva) Pyramismedullaoblongata o Terletakdisisianteriormedullaoblongata o Terdapatjarasdescenden(motorik)daritractuscorticospinal Decussatiopyramidum o Terletakdibawahpyramismedullaoblongata o Membatasimedullaoblongatadenganmedullaspinalis Sulcusmedianus(terletakdiantarafasciculusgracilisdextersinister) Sulcusintermediusposterior(terletakdiantarafasciculusgracilis&fasciculuscuneatus) Sulcusposterolateralis(terletakdiantarafasciculuscuneatus&funniculuslateralis) Sulcuspostolivarius(terletakdibagianposteriordarioliva) Sulcuspreolivarius(terletakdibagiananteriordarioliva) FUNGSITUBERCULUMGRACILE&CUNEATUS! Berperandalampenyaluranimpulsproprioseptiksadar Apabilaterjadigangguan,menyebabkanataxiasensoris
MEDULLASPINALIS
Medulla spinalis berawal dari foramen magnum hingga vertebra setinggi L12, dan dilanjutkan hinggaconusmedullaris&fillumterminale.Dimanaterdapat2buahpembesaran,yaitu: Pembesarancervical(padaMSsegmenC4T1) Pembesaranlumbosacral(padaMSsegmenT11S1) dimanapadapembesarancervicalakankeluarplexusbrachialisgunamenginervasiekstremitasatas, sedangkanpadapembesaranlumbosacralakanmenginervasiekstremitasbawah STRUKTURMEDULLASPINALIS! SubstansiaGrisea o Cornuanterior(columnaanterior) o Cornuposterior(columnaposterior) Apex Caput yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
21
Cervix Basis o Cornulaterale(columnaintermedia) HanyaterdapatpadaSegmenC8hinggaL2(thoracolumbar) o Canaliscentralis o Substansiagelatinosacentralis SubstansiaAlba o Funniculusanterior o Funniculuslateralis o Funniculusposterior Fasciculusgracilis Fasciculuscuneatus(menerimaserabutsensorismulaisetinggiT6) Fasciculus interfascicularis (SCHULTZ) terletak pada perbatasan medial fasciculusgracilis&fasciculuscuneatus(MSCervical) Fasciculus septomarginalis (FLECHSIG) Terletak pada perbatasan medial antarafasciculusgracilisdexter&sinister(MSThoracalis) TrigonumPHILIPPEGOMBAULT Terletakpadaperbatasanfasciculusgracilis dexter&sinister,tepatpadasulcusmedianusposterior(MSLumbalis&Sacralis) CommisuraAlba Fissuramedianaanterior Sulcusanterolateralis&posterolateralis Sulcusintermediusposterior Sulcusmedianusposterior
SERABUTJALURAFFERENTPADASUBSTANSIAALBAMEDULLASPINALIS! Funniculusanterior o Tractusspinothalamicusanterior o Tractusspinoolivaris Funniculuslateralis o Tractusspinothalamicuslaterale o Tractuscerebellarisposterior(berkasFLECHSIG) o Tractuscerebellarisanterior(berkasGOWERS) Funniculusposterior o Fasciculusgracilis(terdapatberkasGOLLS) o Fasciculuscuneatus(terdapatberkasBURDAUCH) SERABUTJALUREFFERENTPADASUBSTANSIAALBAMEDULLASPINALIS! Funniculusanterior o Tractusreticulospinal o Tractuscorticospinalanterior o Tractusvestibulospinalmedial Funniculuslateralis o Tractusrubrospinal o Tractusreticulospinal o Tractuscorticospinallateral Funniculusposterior: yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
22
VASKULARISASIMEDULLASPINALIS! Arteripadamedullaspinalisberjalandaribrainstemhinggaconusmedullaris. A.Spinalisanterior(penyatuancabangdariA.Vertebralis) SepasangA.Spinalisposterior(cabangdariA.VertebralisatauA.Cerebellarisposteroinferior) A.Medullaris segmental anterior et posterior (memberikan suplai darah pada daerah yang palingbanyakmembutuhkandarah,yaitupadapembesarancervical&lumbosacral) A.Medullaris segmental anterior magna / Adamkiewicz (65% terletak pada sisi kiri medulla spinalis,memvaskularisasipembesaranlumbosacral&2/3bagianmedullaspinalis) A.Radicularisanterioretposterior(memvaskularisasiradixanterioretposteriornervusspinalis) Venamedullaspinalis, 3buahV.Spinalisanterior 3buahV.Spinalisposterior V.Medullarisanterioretposterior&V.Radicularis Semua vena akan bermuara pada plexus venosus vertebra interna (pada spasium spinal epidural), kemudian mengalir hingga sinus venosus duralis. Selain itu plexus venosus vertebra internajugamemilikihubungandenganplexusvenosusvertebraexterna.
NERVUSCRANIALES
Nervuscranialesmemilikifungsiutama: Serabutmotorikuntukototvolunteer 1. SpecialVisceralEfferent(SVE) a. Berasaldariarcuspharyngeus(wajah,palatum,pharynx,larynx) b. Contoh:Ototmastikasi 2. GeneralSomaticEfferent(GSE) a. Berasaldarilokasiselainarcuspharyngeusembrional b. Contoh:ototmata,lidah,M.Sternocleidomastoideus&M.Trapezius Serabutmotorikuntukkelenjardanototinvolunteer 3. GeneralVisceralEfferent(GVE) a. Memilikiserabutpresinaps&postsinaps. b. Contoh:Sphincterpupil&kelenjarlacrimale Serabutsensorisumum 4. GeneralSomaticAfferent(GSA) a. Berperanterhadapsensasisentuhan,tekanan,dingin&panas. b. BiasanyadibawaolehCNV,VII,IX&X. Serabutsensorisviscera 5. GeneralVisceralAfferent(GVA) a. Berperan dalam menerima informasi dari sinus caroticus, pharynx, larynx, bronchus,pulmo,cordis,GIT. Serabutsensoriskhusus 6. SpecialSomaticAfferent(SSA) a. Berperandalampenglihatan,pendengarandankeseimbangan. 7. SpecialVisceralAfferent(SVA) a. Berperandalampenciumandanperasa. yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
23
LOKASIANATOMISNERVUSCRANIALES! NERVUS ASALOTAK CRANIALEXIT N.Olfaktorius(I) Telencephalon Foraminacribiformis N.Opticus(II) Diencephalon Canalisopticus N.Oculomotorius(III) Lateral dari fossa Fissuraorbitalissuperior interpeduncularis
LOKASINUKLEUS SVA:Epitelolfaktorius SSA:Selretina GSE:Midbrain GVE: Midbrain (pre sinaps) & Ganglion cilliar(postsinaps) GSE:Midbrain GSA: trigeminal GSA: trigeminal GSA: trigeminal SVE:Pons GSE:Pons
N.Abduscent(VI)
Terletaklateraldari Fissuraorbitalissuperior foramencaecum N.Facialis(VII) Angulus ponto Meatus accusticus SVE:Pons cerebellaris internus & Foramen SVA: Ganglion Stylomastoideum geniculata GVE: Pons (presinaps) & Ganglion pterigopalatina (post sinaps) ponto Meatus accusticus N.Vestibulocochlearis(VIII) Angulus cerebellaris internus N.Vestibularis SSA: Ganglion vestibularis N.Cochlearis SSA:Ganglionspiralis N.Glossopharyngeus(IX) Medulla oblongata Foramenjugulare SVE:Medulla (sulcus post GVE: Medulla (pre olivarius) sinaps) & Ganglion otic (postsinaps) GVA:Ganglionsuperior GSA & SVA: Ganglion inferior N.Vagus(X) Medulla oblongata Foramenjugulare SVE:Medulla (sulcus post GVE: Medulla (pre olivarius) sinaps) & neuron viscera(postsinaps) GVA:Ganglionsuperior GSA:Ganglionsuperior SVA:Ganglioninferior
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
24
N.Accesorius(XI)
N.Hypoglossus(XII)
Medulla spinalis Foramenjugulare GSE:Medullaspinalis (Sulcus post olivarius) Medulla oblongata Canalisnervihypoglossus GSE:Medulla (sulcus pre olivarius)
FUNGSINERVUSCRANIALES!
NERVUS
N.Olfaktorius(I) N.Opticus(II) N.Oculomotorius(III)
FISIOLOGIS
SVA:Penciuman SSA:Penglihatan GSE: M.Rectus superiormedialinferior, M.Obliquus inferior, M.Levator palpebrasuperior GVE:Konstriksipupil(M.Sphincterpupil)&akomodasilensa(M.Cilliaris) GSE:M.Obliquussuperior(memutarbolainferolateral) GSA:Sensasiscalp,kulitdahi,kornea,cavumnasi,sinusparanasal GSA: Sensasi kulit wajah disekitar maxilla, bibir atas, gigi maxilla, sinus maxillaris,palatum GSA:Sensasikulitwajahdisekitarmandibula,bibirbawah,gigimendibula, TMJ,mukosamulut SVE:Ototmastkasi,M.Mylohyoid,Tensorvelipalatini&tensortympani GSE:M.Rectuslateralis(memutarbolamatakearahlateral) SVE:Ekspresiwajah,Stapedius,M.Stylohyoid SVA:Perasa2/3anteriorlidah GVE:Kelenjarhidung,Gl.Lacrimale,Gl.Submandibular&Gl.Sublingual SSA: Keseimbangan pergerakan & posisi kepala dari koordinasi ductus semicircularisutriculussacculus. SSA:Pendengarandariorganspiral SVE:M.Stylopharyngeus(mastikasi) GVE:Gl.Parotis GVA:Sensasidarigl.parotis,sinuscarotis,pharynx&telingatengah SVA:Perasa1/3posteriorlidah GSA:Sensasidaritelingaluar SVE:M.Constrictorpharyngeus(kecualiM.Stylopharyngeus),ototintrinsic larynx, otot palatum(kecuali M.Tensor veli palatini) & 2/3 superior oesophagus. GVE:Ototpoloscardiopulmoner&GIT GVA:Sensasilidah,cardiopulmoner,GIT SVA:Perasadariepiglottis&palatum GSA: Sensasi dari auricula, meatus accusticus externus & dura mater posterior GSE:M.Sternocleidomastoideus&M.Trapezius GSE:Ototintrinsic&ekstrinsiklidah(kecualiM.Palatoglossus)
N.Abduscent(VI) N.Facialis(VII)
N.Vagus(X)
25
NUKLEUSNERVUSCRANIALES! Badan sel N.I terletak pada atap cavum nasi, septum nasi & dinding medial concha nasalis superior. BadanselN.II N.CranialesIII o GSE NukleusN.III o GVE Nukleusoculomotoriusaccesorius(padaganglionciliare) N.CranialesIV o GSE NukleusN.IV N.CranialesV o GSA NukleusmesenphalicusN.V&NukleusspinalisN.V o SVE NukleusmotoriusN.V N.CranialesVI o GSE NukleusN.VI N.CranialesVII o SVE NukleusN.VII o SVA Nukleussolitarius o GVE Nukleussalivatoriussuperior N.CranialesVIII o SSA Nukleusvestibularis&Nukleuscochlearis N.CranialesIX o SVE Nukleusambiguus o SVA Nukleussolitarius o GVE Nukleussalivatoriusinferior o GVA NukleusspinalisN.V N.CranialesX o SVE Nukleusambiguus o SVA Nukleussolitarius o GVE NukleusdorsalisN.X o GVA NukleusspinalisN.V N.CranialesXI o SVE Nukleusambiguus&NukleusN.XI N.CranialesXII o GSE NukleusN.XII AFFERENT SOMATIC (otot GENERAL V(kulitwajah) volunteer/skelet) SPECIAL II&VIII(penglihatan&pendengaran) VISCERAL (otot GENERAL IX&X(motilitasataureganganorganvisceral) involunteerpolos) SPECIAL I,VII,IX,X(penciumandanperasa) EFFERENT SOMATIC (otot GENERAL III,IV,VI,XII(ototmata&ototlidah) volunteer/skelet) SPECIAL VISCERAL (otot GENERAL Serabut parasimpatis III, VII, IX,X (otot sphincter pupil,lacrimale,parotis) involunteer/polos) SPECIAL V3,VII,IX,X,XI(ototmastikasi,facial,larynx&pharyx, M.Sternocleidomastoideus) *khusus SVE, sesuai nomenklaturnya otot SVE adalah otot polos / otot involunteer. Namun pada kenyataannyaototSVEadalahototskelet/ototbranchiogenic. yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
26
INTEGRATEDNERVESYSTEM
SERABUTNERVUSSPINALES! Serabutnervusspinalesdibagimenjadi6plexus,yaitu:
KLASIFIKASISERABUTSYARAF! Serabut asosiasi (serabut yang menghubungkan antar area pada cortex cerebri dalam 1 hemisphere) o Cingulum o Fasciculusuncinatus o Fasciculusarcuatus(menghubungkanareaBrocadenganWernicke) Serabut proyeksi (serabut yang menghubungkan area cortex cerebri dengan nucleus sub kortikal) Serabut komisural (menghubungkan antar area cortex cerebri yang sama antara kedua hemisphere) o Corpuscallosum o Commisuraanterior o Commisuraposterior
SISTEMSENSORIS
Merupakan sistem yang menerima respon sensoris dari nyeri suhu, taktil kasar, diskriminasi 2 titik dan proprioseptif. Bagian truncus dinyatakan sebagai semua bagian tubuh, kecuali bagian wajah yang dibatasi pada telinga, sehingga struktur didepan telinga (pelipis) termasuk sistem sensoris wajah, sedangkan struktur dibelakang telinga (leher, pars occipital) termasuk dalam sistemsensoristruncus. Sebelum memahami jalur sistem sensoris, sebelumnya kita perlu mengetahui apakah ordo neuron(neuronorder)itu.Jadiordoneuronituterdiriatasnucleusordo&axonordo.Dimanaterdapat 3buahneuronordodidalam1sistemsensoris,yaitu: Neuron ordo I: neuron yang terbentang dari reseptor tubuh manusia hingga medulla spinalis (cornuposterior)atautruncuscerebri(nucleusgracilis,nucleuscuneatus,nucleusN.Craniales) Neuron ordo II: neuron yang terbentang dari nucleus pada medulla spinalis atau truncus cerebri,hinggathalamus(nucleusVPMatauVPL) NeuronordoIII:neuronyangterbentangdarithalamushinggacortexcerebri(areasensorik)
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
27
SISTEMSENSORISTRUNCUS
NYERISUHU (sistemantero lateral) TAKTILKASAR (sistemantero lateral) DISKRIMINASI& PROPRIOSEPTIF (sistemColumna Posterior Lemnicus Medialis/CPLM)
NUKLEUS ORDO1
Ganglion spinale
AXON ORDO1
Tidak spesifik
NUKLEUS ORDO2
Substansia gelatinosa (cornu posterior)
AXONORDO2
Tractus spinothalamicus lateral Tractus spinothalamicus anterior Lemniscusmedial Sebelumnya akan mengalami persilangan pada decussatio lemnisulorum
NUKLEUS ORDO3
Nucleus ventro postero lateral (thalamus)
AXON ORDO3
Crus cerebri posterior Capsula Interna Corona Radiata Gyrus post centralis
Fasciculus gracilis (serabutdari ekstremitas inferior) Fasciculus cuneatus (serabutdari ekstremitas superior) Batas serabut ekstremitas superiordan inferior padaVT6
*SelainitujugaadaTractusspinocerebellaranterior&posterior(yangberjalanpadacolumnalateral), membawasistempropriosetifotot.
SISTEMSENSORISWAJAH
Sistem sensoris wajah dibawa oleh N.V, VII, IX, X. Dimana N.V merupakan nervus satusatunya yang membawasensorisproprioseptik. SISTEMTRIGEMINOTHALAMIC! NUKLEUS AXON NUKLEUS AXONORDO2 NUKLEUS AXON ORDO1 ORDO1 ORDO2 ORDO3 ORDO3
NYERISUHU TAKTILKASAR& DISKRIMINASI PROPRIOSEPTIF Ganglion semilunaris trigeminal Tractus / spinalis N.V Nucleus Lemniscus spinalisN.V trigeminalis Nukleus Principalis Interneuron yang tidak spesifik Nucleus ventral postero medial Crus cerebri posterior Capsula Interna Corona Radiata Gyrus post centralis
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
28
*Lemniscus trigeminalis merupakan serabut projeksi gabungan dari tractus trigeminalis anterior (membawasensasitaktil)dantractustrigeminalisposterior(membawasistemproprioseptif). SISTEMSENSORISWAJAHOLEHN.VII,N.IX&N.X! Untuk sistem sensoris wajah yang dibawa oleh N.VII, IX & X, memiliki jalur yang sama seperti sistem trigeminothalamic,hanyanukleusordo1sajayangberbeda. Neuronordo1untukN.VII Gangliongeniculata Neuronordo1untukN.IX Ganglionsuperior Neuronordo1untukN.X Ganglionsuperior Ingat!!!N.VII,IX&Xtidakmembawajalurproprioseptif
SISTEMMOTORIS
Sistemmotorisdibagimenjadisistempyramidaldansistemextrapyramidal
SISTEMPIRAMIDAL
Sistempyramidaldibagimenjadi: Tractuscorticospinal Tractuscorticobulbar
JALUR
TRACTUS LATERALE
UMN
LMN
Dari cornu anterior MS ekstrafusalatauintrafusal otot
TRACTUS ANTERIOR
CORTICOSPINALIS Cortex motoris primer Corona radiata Capsula interna Pedunculus cerebri Ventral pons Pyramis Decussatio pyramidalis(menyilang) Menuju cornuanteriorsegmenMStertentu CORTICO SPINALIS Cortex motoris primer Corona radiata Capsula interna Pedunculus cerebri Ventral pons Pyramis Decussatio pyramidalis Menuju cornu anterior segmen MS tertentu (mengalamipersilangan)
otot
TRACTUSCORTICOBULBAR
N.III,IV,V3,VI,IX,X,XI,XII(kecuali Cortex motor nucleus motor inervasiM.Genioglossus) (setiap nucleus motor, mendapatkaninervasibilateraldari hemispherecerebri) N.VII Cortex motor Serabut ipsilateral Nukleus N.VII dorsal(ipsilateral) Cortex motor Serabut kontralateral Nukleus N.VII dorsal(kontralateral) Cortex motor Serabut kontralateral Nukleus N.VII ventral(kontralateral) Nucleusmotor organefektor
Otot wajah superior dan inferior dibatasi oleh bagian pertengahan mata, bagian diatas mata termasuk otot wajah superior, bagian
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
29
N.XII(M.Genioglossus)
dibawah mata termasuk otot wajah Pada intinya, nucleus dorsal N.VII inferior. mendapat serabut bilateral, sedangkan nucleus ventral N.VII mendapatserabutkontralateral Cortex motor serabut NucleusN.XII M.Genioglossus kontralateral NukleusN.XII
MESENCEPHALONMEDULLASPINALIS! Tractusrubrospinalis:menghubungkannucleusruberdenganmedullaspinalis Tractus tectospinalis (penting dalam pengaturan refleks kepala pada cahaya & suara): menghubungkannucleustectalisdenganmedullaspinalis Tractusinterstitiospinalis:menghubungkannucleusinterstitialdenganmedullaspinalis TRUNCUSCEREBRIMEDULLASPINALIS!
Tractus reticulospinalis: menghubungkan nucleus reticularis dengan medulla spinalis Tractus vestibulospinalis: menghubungkan nucleus vestibularis dengan medulla spinalis
tractusreticulospinal&vestibulospinalpentingdalampengaturankeseimbangan&postur
SISTEMEXTRAPIRAMIDAL
Sistemextrapiramidalterbagiatas4buahsirkuityangpenting
SIRKUIT
I
JALUR
Cortex extrapiramidal Substansia Nigra Globus Pallidus Thalamus (nucleus ventral anterior & ventral lateral) melalui thalamus jalur dapat kembali menuju cortex extrapiramidalataumenujucortexpyramidal. Cortex extrapiramidal Nukleus caudatus Globus Pallidus Thalamus (nucleus ventral anterior & ventral lateral) melalui thalamus jalur dapat kembali menuju cortex extrapiramidalataumenujucortexpyramidal. SirkuitIIIpadasistemextrapiramidalmerupakanjaluralternativedarisirkuitII,yaitusetelah globus pallidus, impuls akan dilanjutkan menuju nucleus subthalamicus, kemudian menujucortexpyramidal. Dari neocerebellum menuju nukleus dentatus, melalui nucleus dentatus terdapat 2 jalur, yaitu: Thalamus(melaluitractusdentatothalamicus) Nucleusruber(melaluitractusdentatorubralis),dandilanjutkanmenujuthalamus Melalui thalamus akan menuju cortex motoris. Melalui cortex motoris akan dilanjutkan menuju pons (melalui tractus corticopontin), dan sirkuit kembali menuju neocerebellum (melaluitractuspontocerebellar)
II
III
IV
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
30
SISTEMLIMBICUM/SIRKUITPAPEZ
Diawalidarihippocampus,kemudianmenujucorpusmammilaremelaluiserabutasosiasipada fornix. Dari corpus mammilare akan disambungkan menuju thalamus (nucleus anterior) oleh tractus mammilothalamicus. Dari thalamus akan disambungkan kembali menuju hipoocampus melalui gyrus cinguli,gyrusparahipocampalis&uncus. Darisirkuitpapezinisehinggadiketahuiketerkaitanfungsisistemlimbicsesuaistrukturanatominya: Hippocampus ingatanshortterm Amygdala responotonomik&polamakan Gyrusuncus olfaksi Akan berkolaborasi dengan hipotalamus, dalam mempengaruhi perilaku seksual, emosi & motivasi.
TRACTUSCEREBELLUM
JALURAFEREN! Tractuspontocerebellaris Tractusolivocerebellaris Tractusvestibulocerebellaris Tractusspinocerebellaris JALUREFEREN! Tractusdentatorubralis
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
31
EMBRIOLOGISISTEMSYARAF
Sistem syaraf berasal dari penebalan ectoderm embrional pada hari ke18 yang akan berkembangmenjadineuralplate.Selanjutnya,neuralplateakanmembentukplicaneuralisdancrista neuralis. Plica neuralis akan mengalami neurulasi pada somit ke 46 sehingga akan mengalami fusi kearahcranialdancaudal,danmembentuktubaneuralisyangtersusunatasdindingtubaneuralisdan canalisneuralis(bagianlumen). PROSESNEURULASI!
Padaawalnya,bagianpalingcranialdancaudaldaritubaneuralisbelummengalamipenutupan, sehingga dikenal sebagal neuroporus cranial dan neuroporus caudal, dimana selanjutnya neuroporus cranialakanmengalamipenutupanpadahari25&neuroporuscaudalakanmengalamipenutupanpada hari27.Selainitulumentubaneuralisjugaakanmembentukhubungandengancavitasamnion. Dinding tuba neuralis akan menjadi CNS, dimana dilapisi oleh epitel pseudostratificatum columnare(sebagaipenyusunventricularzone/selependymal) o Fusikearahcranialdarisommit4(2/3superior)akanmenjadiotak o Fusikearahcaudaldarisommit4(1/3inferior)akanmenjadimedullaspinalis Lumentubaneuralis/canalisneuralis o Lumenakibatfusipadabagianotak,akanmenjadisistemventricularotak o Lumenakibatfusipadabagianmedullaspinalis,akanmenjadicanaliscentralismedulla spinalis. CristaneuralisakanmenjadiPNS o Nervuscraniales(V,VII,VIII,IX,X) o Nervusspinalis Serabutmotoris(akanterbentukpadaakhirmingguke4) o Ganglion spinale (merupakan Krista neuralis yang mengalami migrasi menuju dorsolateral) yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
32
Nervusotonomik Simpatis, pada minggu ke5 sel Krista neuralis mengalami migrasi dari bagian thoraxmenujusisilateralMedullaSpinalis. o Selkromafin o Melanoblast o Medullasuprarenal PembentukanvaskularisasiCNSterjadibersamaandenganpenutupanneuroporus. o
MEDULLASPINALIS
Medulla spinalis terbentuk diawali dengan penebalan dinding lateral tuba neuralis (1/3 inferior), penebalan ini akan mengecilkan lumen tuba neuralis sehingga akan membentuk canalis centralis.Perkembanganyanglebihspesifikdarimedullaspinalisakandibagimenjadi3lokasi,yaitu: Neuroepitel(epitelyangmelapisilumentubaneuralis1/3inferior) Neuroepitelakanmembentukventricularzone,dimanaakanmengalamidiferensiasi: o Neuroblast/neuronprimordial Akanmembentukaxon Akan menyusun zona intermediate / zona mantel yang terbentuk diantara zonaventricular&zonamarginal. o Glioblast/spongioblast Akan membentuk makroglia, yaitu astroblast (menjadi astrosit), oligo dendroblast(menjadioligodendrosit),ependyma(menjadiselependymal). Akan mengalami migrasi dari zona ventricular menuju zona marginal & zonaintermediate Bagianluarneuroepitel o Akanmembentukmenjadizonamarginal,danselanjutnyamenjadisubstansiaalba. Daerahmesenkimtubaneuralis1/3inferior o Membentukprimordialmeninges,danmenjadispinalmeninges.Terdiriatas: Duramater Leptomeninges(arachnoidmater&piamater) o Membentuk microglia, microglia selanjutnya akan bermigrasi menuju CNS pada saat pembentukanvascular. Selain3lokasidiatas,masihterdapatlagilokasiperkembanganembriologismedullaspinalis,yaitu: Alarplate(lempengyangterbentukdibagiandorsal),akanmenjadicornuposterior Basalplate(lempengyangterbentukdibagianventral),akanmenjadcornuanterior Terbentuksulcuslimitansyangmembatasicanaliscentralis Alar&Basalplatejugaditemukanpadamesencephalon&rhombencephalon.Sedangkansulcus limitanakanditemukandarijunctionprosencephalonmesencephalonhinggamedullaspinalis yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
33
OTAK
Otak terbentuk melalui fusi dari plica neuralis diatas somit 4 dan penutupan neuroporus cranial. Perkembangan otak diawali dengan perkembangan vesikel otak primer & dilanjutkan pada mingguke5yaituperkembanganvesikelotaksekunder,yaitu: Prosencephalon o Telencephalon o Diencephalon Mesencephalon Rhombencephalon o Metencephalon Pons&Cerebellum o Myelencephalon Medullaoblongata Jadi pada dasarnya, yang dimaksud vesikel otak primer adalah Prosencephalon, Mesencephalon & Rhombencephalon. Sedangkan yang dimaksud vesikel otak sekunder adalah Telencephalon, Diencephalon,Metencephalon&Myelencephalon. FLEXURACEREBRI! Apa itu? Flexura cerebri adalah suatu pembengkokan dari tuba neuralis (bagian superior) biasanya didaerah brainstem, akibat pertumbuhan bagian otak yang sangat cepat. Arah pembengkokan ini kearahventral,dimanaakanterbentuk: Midbrainflexura(terbentukdidaerahmidbrain) Pontineflexura(bengkokkearahdorsal,terbentukdiantaraflexuramidbrain&cervical) o Terbentukpadaregionpontine o Akanmembagistrukturmetencephalon&myelencephalon. Cervicalflexura(terbentukdiantararhombencephalon&medullaspinalis). o MerupakantempatberawalnyaMedullaSpinalisSegmenC1(Foramenmagnum) SISTEMVENTRIKULAR! Dinding ventrikulus quartus dilapisi oleh pia mater, dimana pia mater ini selanjutnya akan bersamaatapependymaluntukmembentuktelachoroidea. Telachoroideaselanjutnyaakanberdiferensiasimenjadiplexuschoroideus. Apperturamediana&laterale,dibentukmelaluievaginasidanrupturepadadearahdisekitar ventriculusquartus. TELENCEPHALON! Diawali dengan pembentukan vesikel telencephalic, yang kemudian akan menjadi hemisphere cerebri.Dancavitasdaritelencephalonakanmembentukventrikellateral.Selamaperkembangandari yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
34
hemispherecerebri,akanterjadipenghimpitanmesenkimdiantara2hemispherecerebri(padafissure longitudinaliscerebri),selanjutnyamesenkiminiakanmembentukfalxcerebri. Padamingguke6,terjadiperkembangandarilantaihemispherecerebri membentukcorpus striatum. DIENCEPHALON! Terjadipembengkakanpadadindinglateralventriculustertius,yangmembentukepithalamus, thalamus&hypothalamus. o Hypothalamus terbentukmelaluiproliferasineuroblastdarizonaintermediate o Epithalamus terbentukmelaluidindinglateraldiencephalon. Adhesioninthalamica o Merupakan fusi dari bagian tengah substansia grisea pada thalamus, akan membentuksepertijembatan. o Terbentukpada70%populasi. Corpus mammilaris terbentuk melalui pembengkakan dari permukaan ventral hypothalamus. Hipofisis o Adenohipofisis terbentukdarioralectoderm o Neurohipofisis terbentukdarineuroectoderm MESENCEPHALON! Canalisneuralisakanmengalamipenyempitan,danakanmenjadiaqueductuscerebri. Neuroblastdarialarplate,bermigrasimenujutectummesencephalydanmembentukcolliculus superiordaninferior. Neuroblastdaribasalplate,akanmenujutegmentummesencephalydan membentuknucleus dari: o Nucleusred o NucleusCNIII&IV o Nukleusreticular Neuroblast dari basal plate juga membentuk substansia nigra. Namun ada juga yang mengatakan substansianigradibentuk olehneuroblastdarialar plateyang bermigrasikearah ventral. METENCEPHALON Perkembangan dinding metencephalon akan membentuk pons dan cerebellum, sedangkan cavitasmetencephalonakanmenjadiventriculusquartus.Dimana: Neuroblastdarilempengbasalakanmenjadinucleusmotorik Cerebellumterbentukmelaluipenebalandaridindingdorsallempengalar o Neuroblast pada zona intermediate akan bermigrasi menuju zona marginal, untuk berdiferensiasimenjadicortexcerebellar. o Neuroblast juga mengalami diferensiasi menjadi nucleus dentate, nucleus pontine, nucleuskoklear&vestibular&nucleustrigeminus. Pons terbentuk melalui adanya hubungan serabut syaraf di daerah ventral metencephalon, daricerebrum&cerebellumdenganmedullaspinalis.
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
35
MYELENCEPHALON! Perkembangan myelencephalon memiliki proses yang sama seperti perkembangan medulla spinalis, yaitu: Alarplate(lempengyangterbentukdibagiandorsal) o Terdapatneuroblast,yangakanmembentukzonamarginal o Neurooblastjugaakanmenyusunnucleuscuneatus&nucleusgracilisdibagiandorsal, danakanmenyusunnucleusolivariusdibagianventral o NeuroblastdarialarplateakanbersifatGVA,SVA,GSA,SSA(sensorik) Basalplate(lempengyangterbentukdibagianventral) o Akanmembentukpyramid(mengandungtractuscorticospinal) o NeuroblastdaribasalplateakanbersifatGSE,SVE,GVE(motorik)
NERVUSCRANIALES
SecaraembriologiN.Cranialesdibagidalam3kelompok,yaitu: Collumnasomaticefferent(derivatelempengbasal) HomologdenganN.Spinalisradixventral o N.III 1stpreoticmyotome o N.IV midbrainparsposterior o N.VI lempengbasalmetencephalon o N.XII fusiradixventralis3atau4N.Occipital Nervusarcuspharyngeus o N.V berasaldariarcuspharyngeus1st o N.VII berasaldariarcuspharyngeus2nd o N.IX berasaldariarcuspharyngeus3rd o N.X berasaldarifusiarcuspharyngeus4th(N.Laryngeussuperior)&6th(N.Laryngeus rekuren) o N.XI berasaldari2lokasi,yaitu: Cranialroot ekstensiN.X Spinalroot SegmenMS5&6 Nervussensorisspecial o I berasaldariselepitelpelapisprimordialnasalsac o II berasaldarineuroblastprimordialretina&evaginasidindingtelencephalon o VIII N.Vestibularis dariductussemicircularis N.Cochlearis dariductuscochlearis yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
36
OVERVIEWEMBRIOLOGISISTEMSYARAF
Ectoderm Neural plate Crista neuralis & Plicaneuralis Tubaneuralis. OTAK Dindingtubaneuralisdiatassomit4 MEDULLASPINALIS Penebalan dinding lateral tuba neuralis dibawah somit4 SISTEMVENTRIKULAR Lumentubaneuralisdiatassomit4 CANALISCENTRALISMEDULLASPINALIS Pengecilanlumentubaneuralisdibawahsomit4 PNS (nervus craniales, nervus spinales, nervus Cristaneuralis otonomik, ganglion spinale, sel chromaffin, medullasuprarenal,melanoblast) MYELINISASI Terjadipadamidfetalataulatefetalhinggausia1 tahunpostnatal NERVUSCRANIALES Collumna somatic efferent (derivate lempeng basal) N.III,IV,VI,XII. Nervusarcuspharyngeus N.V,VII,IX,X,XI Nervussensorisspecial N.I,II,VIII SISTEMSYARAF
BAGIANMEDULLASPINALIS
ZONAVENTRICULAR Neuroepitel
BAGIANOTAK
VESIKELOTAKPRIMER Prosencephalon VESIKELOTAKSEKUNDER Telencephalon (hemispherecerebri) Diencephalon(thalamus) Mesencephalon Metencephalon (pons&cerebellum) Myelencephalon (medullaoblongata) yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com LUMENTUBANEURALIS Ventriculuslateralis Ventriculustertius Aqueductuscerebri Ventriculus quartus superior Ventriculus inferior quartus pars pars
Mesencephalon Rhombencephalon
37
HEMISPHERECEREBRI VENTRIKELLATERAL FALXCEREBRI CORPUSSTRIATUM EPITHALAMUS HYPOTHALAMUS ADHESIONINTERTHALAMICA CORPUSMAMMILARIS HIPOFISIS AQUEDUCTUSCEREBRI COLLICULUSSUPERIOR&INFERIOR NUKLEUSPADAMESENCEPHALON(N.III&IV) SUBSTANSIANIGRA PONS CEREBELLUM CORTEXCEREBELLAR NUKLEUSDISEKITARPONS&CEREBELLUM (nucleus dentate, nucleus pontine, nucleus koklear&vestibular&nucleustrigeminus) VENTRICULUSQUARTUS PYRAMISMEDULLAOBLONGATA NUKLEUSCUNEATUS,GRACILIS&OLIVARIUS PLEXUSCHOROIDEUS APPERTURAMEDIANA&LATERAL
Vesikeltelencephalic Cavitas telencephalon (tuba neuralis bagian telencephalon) Penghimpitan mesenkim diantara 2 hemisphere cerebri Perkembangandarilantaihemispherecerebri Terbentukmelaluidindinglateralventriculustertius. Terbentuk melalui proliferasi neuroblast dari zona intermediate Fusi pada bagian tengah substansia grisea dari thalamus. Terbentuk melalui pembengkakan dari permukaan ventralhypothalamus. Adenohipofisis terbentukdarioralectoderm Neurohipofisis terbentukdarineuroectoderm Penyempitancanalisneuralispadamesencephalon Neuroblastdarialarplatemesencephalon Neuroblastdaribasalplatemesencephalon Neuroblast dari alar plate & basal plate mesencephalon. Terbentukmelaluihubunganserabutsyarafdidaerah ventralmetencephalon Perkembangan dinding metencephalon, pada cerebellumdikhususkanpadalempengalar Neuroblastyangbermigrasimenujuzonamarginal Neuroblastpadametencephalon
Tubaneuralisbagianrhombencephalon Basalplatemyelencephalon Neuroblastdarialarplatemyelencephalon Telachoroidea Evaginasi dan rupture pada daerah disekitar ventrikulusquartus
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
38
GANGGUANKLINISSISTEMSYARAF
FRAKTURCRANIUM&BRAININJURY
Diklasifikasikanmenjadi: Depressed fracture (tulang calvaria mengalami depresi kedalam,sehinggadapatmencederaiotak) Linearfracture(tipepalingsering,biasanyaterjadipadasatu titik lokasi, namun garis fraktur menyebabkan kerusakan dari2arah) Comminute fracture (fraktur dengan tulang yang hancur menjadibeberapabagian) Frakturbasilar(frakturpadadaerahdasarcalvaria,ditandai denganwheelhematomaatauracooneye) FRAKTURPTERION Terjadiakibathentakanpadasisilateralkepala. Sangat berbahaya, dapat menyebabkan kematian! Hal ini karena didaerah pterion dilalui oleh A.Meningeal media,Rr.Anterior.Sehinggadapatmenyebabkanrupture& hematoma. FRAKTURBASSISCRANII Frakturbassiscraniadapatmenyobekduramater,sehingga terjadikebocoranCSF. DapatmencederaiA.Carotisinterna menyebabkanfistula arteriovenosus dengan sinus. Sehingga darah arteri akan mengumpul dalam sinus cavernosus, menyebabkan pelebaran sinus dan memicu aliran retrograde pada V.Ophthalmica. Memberikan manifestasi sebagai exophthalmus&chemosis(edemakonjunctiva). Dapat terjadi fenomena pulsating exophthalmus, hal ini karena denyut dari bola mata (exophthalmus) akan sinkron terhadapdenyutpadaA.Radialis. Dapat mencederai CN IIIVI (kecuali V3), karena lokasinya yangterletakdekatdengansisilateralsinuscavernosus. Dapatterdapatbattlesign Meningkatkanresikomeningitis FRAKTURFOSSACRANIAMEDIA Menyebabkan kebocoran CSF melalui meatus accusticus externus(CSFotorrhea) FRAKTURFOSSACRANIAANTERIOR Dapatmengenailaminacribriformis Menyebabkan kebocoran CSF melalui cavum nasi (CSF rhinorrhea) SCALPINJURY Cedera SCALP dapat melebar apabila arah luka mengikuti bidang koronal, hal ini karena epicranial aponeurosis yang yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com FRAKTURCALVARIA
39
bertugas mencegah pelebaran luka terletak dalam arah sesuaibidangsagittal. CEPHALHEMATOMA Etiologi:persalinanyangsusah(traumapersalinan) Ditandai dengan rupture pembuluh darah periosteal dan menyebabkanperdarahandiantarapericranium&calvaria, biasanyapadasatutulangparietal. Pada prinsipnya, terjadi pembesaran serabut syaraf dari superiorhinggainferior (bagianlumbal).Dandiikutidengan pengecilan diameter foramina intervertebral. Sehingga daerah medulla spinalis segmen L5 merupakan segmen paling besar & Foramina intervertebralis VL5 merupakan foramina paling kecil sebagai tempat predileksi kompresi palingsering. KompresiterjadiakibatHNP(HerniaNucleusPulposus)
KOMPRESIMEDULLASPINALIS
CEREBRALCONCUSSION
CEREBRALLACERATION
CEREBRALCOMPRESSION
Kondisicederakepalayangmenyebabkankehilangankesadaran sejenak(810detikhinggajam) Apabila kesadaran kembali <6 jam Prognosis jangka panjangbaik Apabila kesadaran kembali >6 jam Prognosis jangka panjangburuk. Kondisi cedera otak akibat gaya akselerasi dan deselerasi kepala mendadak, sehingga menyebabkan robeknya axon. Biasadialamiolehpetinju. Kondisi trauma dimana pia mater robek akibat cedera pada otak,sehinggadarahmasukkedalamspasiumsubarachnoid. Kondisi sobeknya otak, biasanya akibat depressed fracture cranium atau luka tembak. Dapat menyebabkan ekstravasasi darah menuju spasium subarachnoid dan menyebabkan peningkatantekananintracranial&kompresiotak. Kompresipadaotakyangbiasanyadisebabkanakibat, Akumulasidarahintracranial ObstruksiCSF Tumorintracranial/abscess Edemaotak
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
40
GANGGUANOTAK&SEKITAR
INFEKSISCALP Lokasi paling berbahaya pada infeksi SCALP adalah pada lapisan jaringan areolar longgar (lapisan ke4) karena darah & pus dapat menyebardenganmudahpadabagianini. Infeksi SCALP dapat menyebar ke meninges melalui V.Emissaria Parietalis
CRANIUMBIFIDUM
CRANIALMENINGOCELE (Craniumbifidumdengan meningocele) MENINGOENCEPHALOCELE Gangguan pembentukan cranium yang besar, sehingga terjadi herniasi otakdanmeninges MENINGOHYDRO Gangguan pembentukan cranium, dimana terjadi herniasi otak, ENCEPHALOCELE meningesdansistemventricular. EXENCEPHALY Kegagalan penutupan dari neuroporus craniales, ditandai dengan otakyangterpapardankeluardaricranium. Akibat kerusakan struktur dan vaskularisasi, menyebabkan jaringan syarafmengalamidegenerasi. MEROANENCEPHALY Kegagalanpenutupandarineuroporuscraniales,denganrudimenter brainstemdanjaringansyaraffungsional. Biasaterjadipadaperempuandanlethal Berkaitan dengan rachischisis kegagalan penutupan tuba neuralisyangluas. MICROCEPHALY Pengecilanukurancalvariadanotak,namunukuranwajahnormal. Microcephaly terjadi akibat microencephaly, karena perkembangan calvariaterjadiakibatadanyadesakandariotak. AGENESISCORPUS Tidakterbentuknyacorpuscallosumsecarasempurnaataupartial CALLOSUM Ditandaidenganseizure&retardasimental HYDROCEPHALUS Pembesaran kepala akibat ketidakseimbangan produksi dengan absorbsiCSF Terdapatduatipehydrocephalus,yaitu: o Communicating hydrocephalus obliterasi cysterna sub yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
Anomaly congenital pada otak biasanya disebabkan akibat kegagalan penutupandarineuroporuscraniales. Gangguan pada pembentukan cranium biasanya pada lempeng mediacalvaria Biasa terjadi pada pars skuamosa os occipital & pars posterior foramenmagnum Gangguan pembentukan cranium yang kecil, sehingga terjadi herniasi meninges
41
arachnoid atau gangguan dari villi arachnoid, sehingga absorbsiCSFterganggu. Noncommunicating hydrocephalus adanya obstruksi dari sistem ventricular, menyebabkan pembesaran sistem ventricular.
HOLOPROSENCEPHALY
HYDRAENCEPHALY
GLANDULAPINEALIS
COMA ATAXIASENSORIS
HERNIASITENTORIAL
LEPTOMENINGITIS
Pada orang tua, glandula pinealis akan mengalami kalsifikasi, dan memberikangambaranbintikputihdidaerahepithalamus. Lesiformatioreticularis Akibatkerusakandarituberculumgracile&cuneatus(yangmemiliki perandalamproprioseptiksadar). Rombergtest:ujiproprioseptikuntukmendiagnosisataxiasensoris. Pasiendiinstruksikan untukberdiri danmemejamkanmata,apabila pasienterjatuhmakaAtaxiasensoris(+) Disebabkan akibat tumor pada kompartemen supratentorial, sehingga menyebabkan peningkatan tekanan intracranial dan menyebabkan bagian dari lobus temporal mengalami herniasi ke dalamincisuratentorial. Pada saat herniasi. Lobus temporal dapat mengalami laserasi oleh tentorium cerebellar & N.Oculomotorius dapat meregang / terkompresi,sehinggamenyebabkanparalisisototekstrinsikmata. Inflamasi pada leptomeninges terjadi akibat infeksi bakteri yang memasuki spasium subarachnoid melalui septicemia atau penyebarandarijantung,paru,dll.Ataubisajugamelaluibagiandari frakturcraniumataufraktursinusnasal.
Gangguan perkembangan telencephalon, ditandai dengan ukuran cortexcerebrumyangkecil&fusiventrikellateral. Tidak terdapat hemisphere cerebri, atau terdapat kantong membranosadengansisadaricortexcerebri. TerjadiakumulasiCSF,menyebabkankepalamembesarpostnatal.
GANGGUANVASKULAROTAK
THROMBOSISSINUSCAVERNOSUS Biasanya disebabkan oleh The Danger Triangle yaitu infeksiorbital,sinusnasal&aspeksuperiorwajah. DapatdisebabkanakibatthrombophlebitisV.Facialis Biasanya menyerang 1 sinus cavernosus, namun dapat menyebar ke sinus cavernosus kontralateral melalui sinus intercavernosus. DapatmencederaiN.Abducent.
THROMBOPHLEBITISSINUS CAVERNOSUS
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
42
EPIDURALHAEMORRHAGE
SUBDURALHAEMORRHAGE
TerjadiakibatruptureA.Meningealmedial Menyebabkanepiduralhematoma Ditandaidenganunilateralmydriasis Terjadi akibat hentakan pada kepala yang menyebabkan cederapadaotak,danbiasanyamenyebabkanruptureSinus SagittalisSuperior. Menyebabkansubduralhematoma Ekstravasasidaraharterikedalamspasiumsubarachnoid Etiologi: rupture aneurysm A.Carotis interna, fraktur cranium,laserasicerebrum Dapat menyebabkan iritasi meningeal, pusing, leher kaku & kehilangankesadaran. Perdarahan dimana terjadi akumulasi darah pada sistem ventricular(biasanyapadaventrikuluslateralis) Ditandaidengandelirium Biasanya terjadi pada percabanganpercabangan arteri, daerahdaerahyangmelengkung, Biasanyapadasirkulasicarotis o A.Carotisinternadenganasalnya o A.CerebriAnteriordengancorpuscallosum Padahipertensiseringmengalamirupture Apabilamengalamioklusi,menyebabkanlacunarinfarct. Biasanya terlokalisasi pada putamen & nucleus caudatus, fatalapabilaterkenacapsulainterna Dapatmerusaktractuscorticospinal&formationreticularis Dikenalsebagaipontinelacunarinfarct Perdarahan disekitar nucleus dentate, juga dapat merusak ventrikulusquartus(brainstem) Menyebabkanataxia Bentuk saccular aneurysm paling sering akibat perlemahan bagian dinding arteri, dan biasanya terjadi pada A.Cerebri posteriordenganA.Basillaris. Dapatmengalamiruptur
SUBARACHNOIDHAEMORRHAGE
PERDARAHANINTRAVENTRIKULAR
PLAKATHEROMATOSA
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
43
GANGGUANMEDULLASPINALIS
ISKEMIKMEDULLASPINALIS Kondisi defisiensi suplai darah pada medulla spinalis, yang dapat menyebabkan kehilangan sensasi, kelemahan otot, paralisis¶plegia. Biasanyaakibat: o Fraktur&dislokasi o Obstruksi pada A.Medullaris segmentalis & A.Medullaris segmentalis anterior magna (Adamkiewicz). CederasegmenC13:pasientidakmemilikifungsitubuhpada daerahdibawahkepala CederasegmenC45:pasienmengalamiquadriplegia,namun pasiendapatbernafas Cedera segmen C68: pasien mengalami gangguan fungsi ekstremitassuperior CederasegmenT19: pasienmengalamiparaplegia(paralisis ekstremitasinferior) Cedera segmen T10 L1: pasien memiliki sedikit fungsi otot paha, sehingga masih dapat berjalan dengan long leg braces Cedera segmen L2 L3: pasien memiliki banyak fungsi otot kaki, sehingga masih dapat berjalan dengan short leg braces
TRANSEKSIMEDULLASPINALIS
SPINA BIFIDA Kegagalan fusi dari arcus vertebrae dan kegagalan neuroporus caudalis untuk menutup. Spina bifida merupakan salah satu manifestasi dari NTD (Neural Tube Defect), biasanya disebabkanakibatdefisiensiasamfolat,konsumsiasamvalproic,hipotermia,vitaminA.NTDdidiagnosis melaluiAFPatauUSGpadamingguke2hingga12. SPINABIFIDAOCCULTA Terjadidengangejalaminortanpagejalaklinik,kulittampak ditumbuhiolehrambutlebat. Biasaterjadipadavertebralumbal5dansacral1. SPINABIFIDACYSTICA Klasifikasi: o Protrusi medulla spinalis & meninges (meningomyelocele) o Protrusimeningessaja(meningocele) Manifestasiklinik: o Kehilangansensasidermatome o Paralisissphincter(apabilaterjadimyelomeningocele padaregionlumbosacral) Meningomyelocele lebih sering terjadi dibanding meningocele MYELOSCHISIS Kondisi ketika medulla spinalis tidak terlapisi kulit, akibat terjadikegagalanfusidariplicaneuralis. yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
44
GANGGUANCEREBELLUM
HERNIASITONSILLACEREBELLI Pada kondisi peningkatan tekanan intracranial, akan menyebabkanherniasitonsillamenujuforamenmagnum. Tonsilla dapat mendesak medulla oblongata (pusat cardio respirasi),sehinggadapatmenyebabkandepresipernafasan danjantung. Kongenital anomali pada cerebellum, ditandai dengan projeksimedulladanherniasikeluardariforamenmagnum darivermiscerebellummenujucanalisvertebralis Dapatmenyebabkanhydrocephalustipecommunicating Berkaitan dengan spina bifida dengan meningomyelocele, myeloschisisdanhydrocephaly.
ARNOLDCHIARIMALFORMATION
GANGGUANNERVUSCRANIALES
N.Olfaktorius(I) Anosmia Penurunanketajamanpenciuman Kehilangan serabut olfaktorius, biasanya akibat penuaan, fraktur laminacribriformis,tumoratauabsesyangmenekanN.I Uji anosmia: Dengan memberikan bau khas pada salah satu lubang hidung(lubanghidungkontralateraldanmataditutup). Olfactoryhallucination Persepsiyangsalahterhadapsuatubau Biasanya terdapat lesi lobus temporal, yang dapat mencederai aspek lateraldariareaolfactorius(padauncus) Opticneuritis Lesi pada N.Opticus yang menyebabkan penurunan ketajaman penglihatan. Biasanya diakibatkan oleh penyakit inflamasi, degenerative, demyelinisasi,toxic. PenyakitdemyelinisasiCNS N.OpticusmerupakanbagiandariCNS,sehinggamyelindariN.Opticus diproduksidariseloligodendrosit. Pada penyakit multiple sclerosis (penyakit demyelinisasi CNS), dapat merusakN.Opticus. Defeklapangpandangvisual/Anopsia Gangguanpadalapangpandangpenglihatan.Manifestasitergantung darilokasilesipadajalurpenglihatan. Manifestasi: o Nervusopticus Kebutaan1mata(monocularblindness) o Lesi sagittal chiasma opticus Kebutaan lapang pandang temporalbilateral(Bitemporalhemianopsia) o Lesicoronalchiasmaopticus Butatotal Kebutaan lapang pandang temporal o Tractus opticus (kontralateral) & lapang pandang nasal (ipsilateral). Biasa disebut sebagaiKontralateralHomonymousHemianopsia,danbiasanya disebabkanolehstroke.
N.Opticus(II)
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
45
N.Oculomotorius(III)
N.Throclearis(IV)
N.Trigeminus(V)
N.Abduscent(VI)
N.Facialis(VII)
N.Cochlearis
CederaN.Oculomotorius Menyebabkan ipsilateral oculomotor palsy (dilatasi pupil & penurunanresponpupilterhadapcahaya) Biasanya akibat peningkatan tekanan intracranial (extradural hematoma), sehingga menekan N.III terhadap Os temporal pars petrosa. BisajugaakibataneurysmA.Cerebralposterior&A.Cerebellarsuperior, atauinfeksipadasinuscavernosus. CederaN.Trochlearis MenyebabkanparalisisM.Obliquussuperior Ditandai dengan diplopia (double vision) akibat ketidakmampuan matauntukmelihatinferomedial. Neuralgiatrigerminal(TicDouloreux) Gangguan sensoris, wajah terasa mati rasa dan tebal. Terkadang terasanyeriyangterbataspadaareayangdiinervasiolehN.Maxillaris &N.Mandibularis. Lokasianastesidalamprosedurtindakangigi N.Alveolarisinferior(V3) Strabismus CederaN.Abduscent Menyebabkan paralisis M.Rectus Lateralis pada mata, sehingga menyebabkan deviasi medial (adduksi) dari mata yang terkena dan jugadiplopia. Bellspalsy(Hemiparesisfacialisipsilateral) GangguanLMNN.VII LesiN.VIIdidekatgangliongeniculata Ditandai dengan gangguan motorik superior & inferior ipsilateral wajah Gangguanpengecapan Gangguanfungsiotonom LesiN.VIIcentral(CNS)/Hemiparesisfacialiskontralateral GangguanUMN,biasanyapadapasienstroke Ditandaidenganparalisisototinferiorkontralateral. Lesi central (CNS) dapat menyebabkan kerusakan N.Vestibularis dan N.Cochlearis,ditandaidengantinnitus,vertigodantuli. Vertigo BerkaitandenganlesiN.Vestibularisperifer Halusinasi pergerakan berputar dari subjek ataupun dari lingkungan disekitarsubjek. AccousticNeuroma TumorselSchwannn.vestibularisdidalammeatusaccusticusinterna. Ditandaidengantuli,dysequillibriumdantinnitus. Tuli Tuli konduktif (akibat gangguan telinga luar atau tengah, contoh padaotitismedia) Tulisensorineural(akibatkerusakanN.Cochlearis)
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
46
N.Glossopharyngeus(IX)
N.Vagus(X)
N.Accesorius(XI) N.Hypoglossus(XII)
KerusakanN.VII,IX,X KerusakanN.IX,X,XI
Dysphagia kesulitandalammenelan Glossopharyngealneuralgia(glossopharyngealtic) Terjadisensasinyeriterbakarataupuntersayatyangparoxysmal. Biasanya terjadi pada saat berbicara, makan, menjulurkan lidah, memegangtonsilpalatine. Dysphagia kesulitandalammenelan AkibatkesiN.Laryngealsuperior Dysphonia kesulitandalamberbicara Akibat lesi N.Laryngeus rekuren unilateral, menyebabkan paralisis plicavocalis. Aphonia kehilangansuara AkibatlesiN.Laryngeusrekurenbilateral,menyebabkanparalisisplica vocalis. Suarastridorinspirasi suararespirasihighpitch AkibatlesiN.Laryngeusrekurenbilateral. ParalisisM.Sternocleidomastoideus Dysarthria kesulitandalamberbicara ParalisisM.Genioglossus Ketikalidahdiprotrusikan,apexlinguaakanmengalamideviasisearah bagianlidahyangmengalamiparalisis(paralisisipsilateral). Ageusia Kehilangansensasiindrapengecapan Foramenjugularsyndrome(biasanyaakibattumor)
GANGGUANTERKAIT
AGNOSIA
DEFINISI
Ketidakmampuan seseorang dalam menginterpretasisesuatu. Kesulitan dalam Suara (auditory) membedakansuarabicara&suaranon bicara Bentuk / visual (appercetive) tidak dapatmenirugambar Associative agnosia pasien dapat menirugambar,tapimasihsusahdalam membedakansuatuobjek. Ketidakmampuan dalam mengidentifikasi bendamelaluisentuhan
LOKASILESI
Trauma occipitotemporal (kerusakan sistem ventral / whatpathway)
ASTEREOGNOSIS
AUTOTOPAGNOSIA AGRAPHIA
AKINESIA
Lesi lobus parietalis (kerusakan sistem Columna Posterior LemniscusMedialis) Kesulitandalamorientasibagiantubuh Lesi pada bagian parietal radiationthalamicposterior Tidak mampu menulis & gangguan motorik Trauma kepala (gangguan halus interaksi 2 sistem, yaitu menerjemahkandanmenulis) Tidakmampumenginisiasipergerakan Penurunan aktivitas sel dopaminergic
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
47
ANESTHESIA ANESTHESIA DOLOROSA (phantompain) ANOREXIA ANOSMIA HYPOSMIA ANTEGRADE AMNESIA RETROGRADE AMNESIA APHASIA APRAXIA IDEOMOTOR APRAXIA ASYNERGY
Kerusakangangliabasal(sistem extrapyramidal) Tidakmampumembaca Kerusakan hemisphere cerebri sinistra, junction occipito temporal, atau lobus frontalis inferior. Tidakmampumerasakansensasi Lesi syaraf perifer atau syaraf pusat Sensasinyeriyangterasasecarafisikbukan Avulsi syaraf atau cedera padabagiantubuh(biasapadaamputasi) medullaspinalis Gangguan makan, menyebabkan pasien sangatkurus Gangguandalampenciuman Penurunankemampuandalampenciuman Gangguanmemorisetelahterjadinyatrauma Gangguansistemserotoninpada amygdale KerusakanN.Olfactorius Traumaotak
Gerakanlambat
Gangguan memori tentang ingatan sebelum terjadinyatrauma Gangguanbicara&pemahamanpercakapan Tidakmampumelakukangerakanbertujuan Ketidakmampuan motorik melakukan suatu perintah Kegagalan koordinasi organ / bagian tubuh (gerakan tidak harmoni), menyebabkan gerakankaku ATAXIACEREBELLAR Kehilangankoordinasigerakanotot
DYSARTHRIA DYSDIADOKOKINESIS
Gangguanpadaarchicerebellum (lobus flocculonodularis & nucleusfastigii) Gerakan menggeliat yang lambat dari Nucleus caudatus (sirkuit tanganataukaki extrapiramidalII) Gerakan involunteer dari ekstremitas Nucleus subthalamicus (sirkuit extrapiramidalIII) proximal,sepertitersentak. Gerakan involunteer UNILATERAL dari ekstremitasproximal,sepertitersentak Gerakan involunteer yang cepat dari kaki & Nucleus caudatus (sirkuit tangansepertimenariataubermainpiano extrapiramidalII) Lesicortexcerebri Gangguankognisi(memoridanbahasa) Kehilangan orientasi waktu, lokasi, identitas,ingatan Kondisipolyuriadenganurinyangencer Defisiensi ADH akibat lesi nucleus supraopticus hypothalamus Gangguandalamartikulasi LesiCerebellum Tidak mampu melakukan gerakan cepat Lesilobusposteriorcerebellum simultan
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
48
DYSMETRIA
HEMIPARESIS HEMIPLEGIA HOMONYMOUS HEMIANOPSIA BINASAL HEMIANOPSIA BITEMPORAL HEMIANOPSIA HYPOTONIA CEREBELLAR PARKINSONISM
Kondisi pasien tidak dapat menyentuh Lesicerebellum hidung sendiri / organ spesifik lain yang dapatditunjuk Kelemahantubuhunilateral Lesitractuscorticospinal Paralisistubuhunilateral Cedera hemisphere cerebri atau medullaspinalis Kehilangan lapang pandang yang sama Kerusakan salah satu tractus padakeduamata opticus Kehilangan lapang pandang kedua mata Kerusakan serabut temporal padalapangpandangnasal retinabilateral. Kehilangan lapang pandang kedua mata Robek dengan arah sagittal padalapangpandangtemporal padachiasmaopticum Penurunan tonus otot, menyebabkan Lesicerebellum penurunankekuatanotot Suatu kondisi penyakit yang ditandai Substansia nigra (sirkuit dengan: extrapiramidalI) Tremor(resting) Rigidity Akinesia Posturalinstability Peningkatantonusotot,yangmenyebabkan resistensigerakanpasif Tremoryangterjadisaatterdapataktivitas Lesicerebellum Ketidakmampuan dalam mengatur Lesicerebellum kecepatandankekuatanfungsiotot Gerakan mendadak, repetitive, nonritmik, Lesi pada jalur corticalstriatal stereotipik atau vokalisasi pada sekelompok thalamocortical otot
TINDAKAN! Craniectomy operasipadafraktur,denganpengambilancranium Craniotomy operasipadafraktur,denganpengambilancraniumdankembalimemasang. Ventriculoperitoneal shunt penyambungan selang pada sistem ventricular otak menuju peritoneumuntukmengurangicairanserebrospinalakibathydrocephalus.
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
49
yudaherdantoproduction www.yudaherdanto.com
50