VER TABANI YNETM

Ders 7: Veri Taban Sisteminin Kurulmas

Yrd. Do. Dr. Altan MESUT

Trakya niversitesi Bilgisayar Mhendislii

Sistem Analizi
Bilgisayara dayal bir sistemin ve bunun ierisindeki veri tabannn kurulmas ve gelitirilmesi (sistem analizi) aamada gerekletirilir:
nceleme ve Analiz Sistem Tasarm
Genel Tasarm Ayrntl Tasarm

Hazrlk ve Uygulama

1.1

nceleme ve Analiz
Kurum veya fabrikann biliim gereksinimlerinin saptanmas ve karlanmas yollarnn irdelenmesi amac ile yaplmaktadr. Bu aamada almay yrtecek ekibin oluturulmas, sistem gelitirme plannn hazrlanmas, bilgi toplanmas, mevcut sistemin analizi, gereksinimlerin belirlenmesi, verimliliin deerlendirilmesi, analiz raporunun hazrlanmas aamalar yer almaktadr.

1.2

Sistem Tasarm
Kurulacak yada gelitirilecek bilgi ilem sisteminin planlanmas, yntem ve tanmlarn yaplmas aamasdr. Onaylanan analiz raporundaki nerilere dayanlarak hazrlanmaktadr. Genel Tasarm ve Ayrntl Tasarm olmak zere iki aamadan oluur.

1.2.1

Genel Tasarm
Analiz aamasnda belirlenmi olan ama ve hedeflere nasl ulalacana ilikin neriler gelitirilmektedir. Sistem, nce alt sistemlere, sonra ilemlere, ve son olarak ta ynetilebilir kk grevlere blnmektedir. Her ilem ve grev iin en uygun ara-gere ve yntemler saptanmaktadr.

1.2.2

Ayrntl Tasarm
Bilgisayar sisteminin kullanln gsteren durumlar ve koullar ayrntl olarak belirlenmektedir. nce, girdiler, ktlar, raporlar, dosyalar ve veri taban ayrntl olarak tasarlanmaktadr. Sonra, ayrntl mantksal planlar (ak veya UML diyagramlar) gelitirilip, uygulama programlar dzenlenmektedir.

1.3

Hazrlk ve Uygulama
Sistem tasarm onaylandktan sonra, bu sistemin kurulmas ve iletilmesi iin gerekli ilemler bu aamada gerekletirilir. Bu ilemler;
donanm ve yazlmn salanmas grevlilerin eitimi veri tabannn oluturulmas program tasarm, kodlanmas ve snanmas sistemin snanmas kullanm klavuzlarnn ve sistem belgelerinin hazrlanmas

2.

Veri Tabannn Oluturulmas

Gereksinim Analizi ve Deerlendirilmesi
Kavramsal Veri Modelinin Tasarm

Veri Tabannn Tasarm

Mantksal Tasarm Fiziksel Tasarm

Veri Tabannn Tamamlanmas (uygulama programlar, testler, dokmantasyon, ) Veri Tabannn letilmesi ve Ynetilmesi

2.1

Gereksinim Analizi
Bir sistemin analizi yaplm ve bir veri taban kurulmas nerilmi ise, nce veri tabanndan beklenen amalarn ve ilevlerin, donanm-yazlm ve personel gereksinimlerinin, kullanlacak veri miktar ve ilikilerin saptanmas gerekmektedir. Bu bilgiler gereksinim analizi yolu ile elde edilir. Sistemin inceleme ve analiz aamasnda belirlenen gereksinimler, bir veri taban gelitirme ekibi tarafndan ayrntl incelenir.

2.1

Gereksinim Analizi
Veri taban uygulamalarndan yararlananlar kullanclardr. Bu nedenle veri taban gereksinim analizinde kullanclarn grlerine de bavurulmaldr. zellikle girdiler-ktlar ve ilem snrlamalar bakmndan gereksinimleri sorulmaldr. Veri taban gelitirme ekibi, formlar, raporlar ve menler (seenekler) iin rnekler hazrlayarak, bunlar zerinde kullanclarn grlerini almaldr.

2.1

Gereksinim Analizi
Eer kullanclarn grlerinde elikili ve tutarsz noktalar varsa (iki kullanc birbirinden farkl isteklerde bulunabilir) dzeltilir. Gereksinim analizi sonunda belirlenen gereksinimler; metin, veri ak diyagramlar, varlk-iliki diyagramlar, nesne diyagramlar eklinde olabilmektedir. Gereksinim belgeleri yeniden gzden geirilip gerekli dzeltmeler yapldktan sonra kullanclarn ve proje sahibinin onayna sunulmaktadr.

2.1

Veri Modelinin Deerlendirilmesi

Kullanclarn ve proje sahibinin anlayabilecei ekilde hazrlanan gereksinim modeli, veri taban uzmanlar tarafndan yeniden yorumlanmakta, veri taban tasarmnda kullanlabilecek bir modele (Kavramsal Model) dntrlmektedir.

2.1

Deerlendirmenin Aamalar
Deiik uygulama sistemi yaplarnn (mainframe veya mini ya da mikro bilgisayarlardan oluturulan bilgisayar alar) tanmlanmas ve ilerinden birinin seimi Uygulamann yaplabilirliinin (fizibilitesinin) yeniden belirlenmesi Seilen zmde btn gereksinimlerin yer aldnn denetlenmesi ve eksikler var ise, ilerde eklenmesi yada elenmesi gereinin karlatrlmas

2.1

Deerlendirmenin nemi
Hata ve eksiklerin deerlendirme aamasnda bulunup dzeltilmesi kolay ve ucuzdur. Oysa daha sonraki aamalarda fark edilmesi halinde geriye dnlmesi byk i kaybna ve gidere yol amaktadr. Bu aamann sonunda; sistem mimarisi, bir dizi yaplabilir ve maliyeti uygun gereksinimler ve kavramsal veri modeli elde edilir. Bu sonular onaylamas iin proje sahibine sunulur ve tasarm aamasna girdi olarak aktarlr.

2.1

Kavramsal Model Gelitirme

Gereksinim Analizi srasnda kefedilen bilgileri btnletirerek oluturulan Kavramsal Modelin eleri Varlk-liki Diyagramlar ile temsil edilir. Varlk liki diyagramlar elerin anlamlarn ve birbiriyle ilikilerini belirli bir veri taban sisteminden ya da kurulum ayrntlarndan bamsz olarak gsterir.

2.1

Kavramsal Model Gelitirme

Tm uygulamalarn ortak gereksinimlerini birletir Hangi Varlklar n kullanlacan kararlatr
Varlk: Hakknda bilgi tutulan nesne

Varlklarn Nitelikler ini belirle

Varl tekil olarak belirleyen anahtar nitelik(ler) de belirlenmelidir

Varlklar arasndaki likiler i belirle

Varlklar birbiriyle nasl etkileiyor?

likilerin Nitelikler ini belirle

2.2

Mantksal Model Gelitirme

Gereksinim analizi ve deerlendirilmesi aamasnda, varlklarn ve aralarndaki ilikilerin belirlenmesi ve tanmlanmas ilemi varlk-iliki modeli ile kavramsal olarak hazrlanmaktadr. Tasarm aamasnda bu yap bilgisayara ynelik zel bir veri yapsna yani mantksal modele (ilikisel veri modeli) dntrlmektedir. Gereksiz bilgi tekrarn, bilginin kaybn veya yetersizliini nlemek iin ayrca bir de normalletirme ilemi uygulanarak ilikiler normal forma getirilmelidir.

2.2

Mantksal Model
Mantksal model, kavramsal modelin seilen VTYS ile badaacak ekilde uyarlanm, dntrlm halidir. Mantksal modelin kurulmasndan nce dzenlenmi olan kavramsal model iin en uygun veri modelinin belirlenmesi gerekir.
Hiyerarik veri modeli A veri modeli likisel veri modeli Nesne tabanl veri modeli

2.3

Fiziksel () Model
Fiziksel tasarmn amac en az giderle en uygun performansn salanmasdr. Fiziksel tasarmn drt temel aamas vardr:
Veri Gsteriminin Belirlenmesi Eriim Yntemlerinin Seimi Verinin D Belleklere Atanmas Veri Tabannn Yklenmesi ve Tekrar Dzenlenmesi

2.3.1

Veri Gsteriminin Belirlenmesi

Mantksal tasarm srasnda oluturulan modeldeki veri elerinin tipi ve uzunluu gibi fiziksel zellikleri kararlatrlmaldr. Ayrca, veri dosyalarnn boyutlar ve veri setleri saptanmaldr. Veri taban tasarmcs, veri tanmlama dili (DDL) kullanarak veri gsterimini ayrntl olarak belgelendirir.

2.3.2

Eriim Yntemlerinin Seimi

Eriim yntemleri, VTYSne bal olduu iin belirlidir. Yine de veri tabanndaki her bir kayda eriilecek yol saptanmaldr. Veri tabanna kendi anahtar ile dorudan eriebilen kayt tipleri, baka kaytlarn gstergeleri yada indeksler aracl ile girilebilenlerden ayrt edilmelidir.

2.3.3

Verinin D Belleklere Atanmas

Eriim yntemleri ile tanmlanm olan her kaydn ve ktn fiziksel aralarda, yani d belleklerde saklanaca yerin belirlenmesi gerekir. Atamada ok kullanlan veriye ncelik verilmesi yada en byk olasl salayan veri dzeninin bellekte bir araya getirilmesi (kmeleme-clustering) performans arttrr.

2.3.4

Veri Tabannn Yklenmesi ve Tekrar Dzenlenmesi

Ykleme, bir veri taban ykleme program (SQL script) oluturularak, yada yardmc bir program kullanlarak gerekletirilir. Tekrar dzenlenmeyi gerektirebilecek nedenler:
Yeni veri elerinin veya kayt tiplerinin ortaya kmas (mantksal tasarm da tekrar dzenlenmeli) Yeni ilemlerin gerekmesi (sadece fiziksel tasarm tekrar dzenlenir) Veri tabann deitirmek yoluyla ilem etkinliinin arttrlmas (sadece fiziksel tasarm tekrar dzenlenir)

2.4

Veri Tabannn Tamamlanmas

Uygulama programlarnn tamamlanmas
Uygulama programlar (d modeller) aslnda mantksal model tasarlanrken tasarlanrlar. Bu aamada kullanc arabirimleri de (form yaplar, raporlar, ) tasarlanarak program tamamlanr.

Veri tabannn ve uygulama programlarnn doruluunun, btnlnn ve performansnn test edilmesi Dokmantasyonun hazrlanmas

2.5

Veri Tabannn letilmesi ve Ynetilmesi

Her sistem gibi veri taban sistemi de ne kadar mkemmel tasarlanm olursa olsun, kt iletilmesi halinde sorunlar ortaya kabilmektedir. Aadaki durumlarda uygulanacak yntemler mutlaka belirlenmelidir:
Normal ve anormal durumlarda sistemin kapatlmas Baarszlk halinde kurtarma (recovery) Veri tabannn yedeklenmesi ve onarlmas

Veri Szl
Veri szl (sistem katalou) veri hakknda veri (metadata) ierdii iin veri tabannn veri taban olarak tanmlanabilir. Veri szlnde her iliki emas (tablo) iin; emann ve ierdii niteliklerin adlar, niteliklerin etki alanlar, iliki anahtar, btnlk snrlar ve eer tanmlandysa grnm (view) tanmlar saklanmaktadr.

Veri Szlnde Saklanan Dier Bilgiler

liki emalarnn indeksleri ile ilgili bilgiler (indekslenen zellikler, indeks tipleri) ou sistemde yetkili kullanclarn adlar ve durumlar Hiyerarik veri modeli gibi yksek dzeyli modellerde her iliki emasndaki sra says ve uygulanan saklama ekli (bloklu-bloksuz)

Veri Szlnde Saklanan Fiziksel Bilgiler

Veri esinin tipi (say, karakter, tarih, )
Karakter ise uzunluu Say ise tipi (tam say, ondalkl say, ) Tarih ise biimi (mm.dd.yyyy, )

Kullanlacak aralar (disk, teyp, ) Veri tabannn saklanaca birimler (c:\, ) Eriim denetimi

Veri Szl rnei

sistem-katalog-emas (ema-ad, niteliklerinin-says) nitelik-emas (nitelik-ad, ema-ad, etkialan-tipi, yeri) kullanc-emas (kullanc-ad, ifresi, grubu) indeks-emas (indeks-ad, tipi, zellikleri) grnm-emas (grnm-ad, tanm) kullanc-grubu-emas ()

Veri Szlnn nemi

Veri szlnden beklenen veriye ilikin belgeleri ynetmesidir. Veri szl; veri tabannn gereksinim analizi, tasarm, tamamlama, iletim ve geniletme aamalarnda veriye ilikin bilginin denetim ve ynetimini stlenmektedir.

VTYS Yaam Dngs

1 Analiz ve Tasarm
6 Byme, Deiim ve Yaatma

2 Fiziksel Yaratm

5
lemler 4 Entegrasyon

3 Dntrme

1) Analiz ve Tasarm
rgtn gereksinimlerini belirleme Veri taban Kavramsal Modelini gelitirme
Varlk-liki diyagram tekniklerini kullanarak

Veri Szl ina etme Mantksal Modeli gelitirme

likisel, A, Hiyerarik, Nesne Tabanl,

2) Fiziksel Yaratm
Veri taban Fiziksel Modelini gelitirme
Veri formatlar ve trleri Dizinlerin belirlenmesi, vs..

Prototip veri tabannn yklenmesi ve test edilmesi Gvenlik, gizlilik ve eriim denetimlerinin kararlatrlmas ve kurulmas Tutarllk snrlamalarnn kararlatrlmas ve kurulmas

3) Dntrme
Yeni veri tabann kullanmak iin mevcut veri setlerini ve uygulamalarn dntrme
Eski verileri yeni formatlara dntrmek iin programlar ve dntrme programcklar (utility) gerekebilir

4) Entegrasyon
3. Admla rtr Yeni veri tabanna dntrlm uygulamalarn ve yeni uygulamalarn entegrasyonu

5) lemler
Tm uygulamalar tam-lekli altrlr Gizlilik, gvenlik ve eriim kontrol salanr Kurtarma ve Yedekleme prosedrleri kurulmal ve kullanlmaldr

6) Byme, Deiim ve Yaatma

Deiim, bir yaam biimidir. Uygulamalar, veri gerekleri, raporlar vs. yeni gereksinimlere gre deiir. Veri taban ve uygulamalarn deiiklik gereksinimlerini karlamas iin deitirilmeleri gerekir.