Materi Statistik2

C Cr re ea at te ed d b by y E Ek ko o S Su us sa an nt to o
P PA AK KE ET T B BE EL LA AJ JA AR R

M MA AT TA A K KU UL LI IA AH H : : S ST TA AT TI IS ST TI IK K
K KO OM MA AK K : : K KP PD D 1 12 22 2
S SK KS S : : 2 2 S SK KS S
D DE ES SK KR RI IP PS SI I S SI IN NG GK KA AT T : : M Ma at ta ak ku ul li ia ah h i in ni i m me er ru up pa ak ka an n m ma at ta ak ku ul li ia ah h w wa aj ji ib b b ba ag gi i m ma ah ha as si is sw wa a
P PG GS SD D, , y ya an ng g s sa an ng ga at t m me en nu un nj ja an ng g s se ek ka al li i t te er rh ha ad da ap p s sa al la ah h s sa at tu u k ko om mp pe et te en ns si i m me el la ak ks sa an na ak ka an n
p pe en ne el li it ti ia an n . . P Pe en ny ye el le en ng gg ga ar ra aa an n p pe er rk ku ul li ia ah ha an n b be er ro or ri ie en nt ta as si i u un nt tu uk k m me en na am mb ba ah h w wa aw wa as sa an n
m ma ah ha as si is sw wa a d da al la am m b bi id da an ng g p pe en ne el li it ti ia an n y ya ai it tu u: : p pr ri in ns si ip p- -p pr ri in ns si ip p, , m me et to od de e d da an n p pr ro os se ed du ur r y ya an ng g p pe er rl lu u
d di it te em mp pu uh h d da al la am m r ra an ng gk ka a p pe en ng gu um mp pu ul la an n, , p pe en ny yu us su un na an n, , p pe en ny ya aj ji ia an n, , p pe en ng ga an na al li is sa aa an n b ba ah ha an n a at ta au u
k ke et te er ra an ng ga an n y ya an ng g b be er rw wu uj ju ud d a an ng gk ka a m me en ng ge en na ai i h ha al l- -h ha al l y ya an ng g b be er rk ka ai it ta an n d de en ng ga an n p pe en nd di id di ik ka an n. .
O Ol le eh h k ka ar re en na a i it tu u, , a ak ka an n d di ip pe er rk ke en na al lk ka an n p pe em ma ah ha am ma an n t te er rh ha ad da ap p; ; p pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a; ; m me en nc ca ak ku up p
p pe en ng ge er rt ti ia an n s st ta at ti is st ti ik k, , p pe er ra an na an n, , d da an n b be en nt tu uk k- -b be en nt tu uk k p pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a; ; g ge ej ja al la a p pu us sa at t d da an n u uk ku ur ra an n
l le et ta ak k m me el li ip pu ut ti i r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g, , m mo od du us s, , m me ed di ia an n, , d da an n p pe er rs se en nt ti il l; ; u uk ku ur ra an n s si im mp pa an ng ga an n ; ; b be er rk ka ai it ta an n
d de en ng ga an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da an n v va ar ri ia an ns s; ; j je en ni is s d da at ta a ( (d da at ta a n no om mi in na al l, , o or rd di in na al l, , s sk ka al la a, , d da an n r ra at ti io o) ); ;
d da an n p pe en ng gu uj ji ia an n h hi ip po ot te es si is s m me en nc ca ak ku up p p pe en ng ge er rt ti ia an n, , p pe er ru um mu us sa an n, , d da an n p pe en ng gu uj ji ia an n h hi ip po ot te es si is s; ; u uj ji i
h hu ub bu un ng ga an n a an nt ta ar ra a l la ai in n k ko or re el la as si i K Ka ar rl l P Pe ea ar rs so on n, , S Sp pe ea ar rm ma an n, , k ko or re el la as si i p po oi in nt t b bi is se er ri ia al l, , d da an n k ko oe ef fi is si ie en n
k ko on nt ti in ng ge en ns si i; ; u uj ji i b be ed da a m me el li ip pu ut ti i u uj ji i d du ua a r ra at ta a- -r ra at ta a ( (u uj ji i d du ua a p pi ih ha ak k d da an n u uj ji i s sa at tu u p pi ih ha ak k) ); ; d da an n
d di ia ak kh hi ir ri i d de en ng ga an n p pe en na ak ks si ir ra an n p pa ar ra am me et te er r y ya ai it tu u m me en na ak ks si ir r r ra at ta a- -r ra at ta a, , s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u, , d da an n
m me en na ak ks si ir r u uk ku ur ra an n s sa am mp pe el l. .

K Ko om mp pe et te en ns si i d da as sa ar r : : a ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a m ma am mp pu u m me en nj je el la as sk ka an n s se eg gi i- -s se eg gi i a an na al li is si is s d da at ta a b ba ag gi i
k ke ep pe er rl lu ua an n p pe en ne el li it ti ia an n p pe en nd di id di ik ka an n. .
P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n I I : : P Pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a
T Tu uj ju ua an n P Pe em mb be el la aj ja ar ra an n : :
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a m me em ma ah ha am mi i p pe en ng ge er rt ti ia an n s st ta at ti is st ti ik k p pe en nd di id di ik ka an n. .
2 2. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a m me em ma ah ha am mi i p pe er ra an na an n s st ta at ti is st ti ik k p pe en nd di id di ik ka an n
3 3. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a m me em ma ah ha am mi i p pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a d da al la am m b be en nt tu uk k t ta ab be el l d da an n b be en nt tu uk k d di ia ag gr ra am m
R Ri in ng gk ka as sa an n M Ma at te er ri i : :
1 1. . P Pe en ng ge er rt ti ia an n S Sa at ta at ti is st ti ik k
S St ta at ti is st ti ik k a ad da al la ah h k ka at ta a y ya an ng g d di ig gu un na ak ka an n u un nt tu uk k m me en ny ya at ta ak ka an n s se ek ku um mp pu ul la an n f fa ak kt ta a, , u um mu um mn ny ya a
b be er rb be en nt tu uk k a an ng gk ka a- -a an ng gk ka a y ya an ng g d di is su us su un n d da al la am m t ta ab be el l a at ta au u d di ia ag gr ra am m y ya an ng g m me el lu uk ki is sk ka an n a at ta au u
m me en ng gg ga am mb ba ar rk ka an n s su ua at tu u k ku um mp pu ul la an n d da at ta a y ya an ng g m me em mp pu un ny ya ai i a ar rt ti i. .
U Un nt tu uk k m me em mu ud da ah hk ka an n, , b be er ri ik ku ut t i in ni i d di is sa am mp pa ai ik ka an n b be eb be er ra ap pa a c co on nt to oh h : :
a a. . " "A Ad da a 6 60 0 % % d da ar ri i p pe en nd du ud du uk k y ya an ng g m me em me er rl lu uk ka an n a ai ir r b be er rs si ih h, , k ka at ta a 6 60 0 % % a ad da al la ah h s st ta at ti is st ti ik k. .
b b. . S St ta at ti is st ti ik k v vi it ta al l p pr ra ag ga aw wa at ti i t te er rs se eb bu ut t a ad da al la ah h 3 38 8 - - 3 33 3 - - 3 35 5, , r ra an ng gk ka ai ia an n a an ng gk ka a- -a an ng gk ka a i in ni i
d di is se eb bu ut t j ju ug ga a " "s st ta at ti is st ti ik k" " k ka ar re en na a m me em mp pu un ny ya ai i a ar rt ti i. .
S Se ed da an ng gk ka an n s st ta at ti is st ti ik ka a m me en nu un nj ju uk kk ka an n s su ua at tu u p pe en ng ge et ta ah hu ua an n y ya an ng g b be er rh hu ub bu un ng ga an n d de en ng ga an n c ca ar ra a- -
c ca ar ra a p pe en ng gu um mp pu ul la an n f fa ak kt ta a, , p pe en ng go ol la ah ha an n, , p pe en ng ga an na al li is si is sa an n, , d da an n p pe en na ar ri ik ka an n k ke es si im mp pu ul la an n s se er rt ta a
p pe em mb bu ua at ta an n k ke ep pu ut tu us sa an n y ya an ng g c cu uk ku up p b be er ra al la as sa an n b be er rd da as sa ar rk ka an n f fa ak kt ta a y ya an ng g a ad da a. .
2 2. . P Pe er ra an na an n S St ta at ti is st ti ik k
S St ta at ti is st ti ik k b be er rf fu un ng gs si i h ha an ny ya a s se eb ba ag ga ai i a al la at t b ba an nt tu u! ! P Pe er ra an na an n s st ta at ti is st ti ik k d da al la am m p pe en ne el li it ti ia an n t te et ta ap p
d di il le et ta ak kk ka an n s se eb ba ag ga ai i a al la at t. . A Ar rt ti in ny ya a, , s st ta at ti is st ti ik k b bu uk ka an n m me en nj ja ad di i t tu uj ju ua an n y ya an ng g m me en ne en nt tu uk ka an n
k ko om mp po on ne en n p pe en ne el li it ti ia an n l la ai in n. . O Ol le eh h s se eb ba ab b i it tu u, , y ya an ng g b be er rp pe er ra an n m me en ne en nt tu uk ka an n t te et ta ap p m ma as sa al la ah h
y ya an ng g d di ic ca ar ri i j ja aw wa ab ba an nn ny ya a d da an n t tu uj ju ua an n p pe en ne el li it ti ia an n i it tu u s se en nd di ir ri i. .
S St ta at ti is st ti ik k d da ap pa at t b be er rg gu un na a d da al la am m p pe en ny yu us su un na an n m mo od de el l, , p pe er ru um mu us sa an n h hi ip po ot te es si is s, , p pe en ng ge em mb ba an ng ga an n
a al la at t p pe en ng ga am mb bi il l d da at ta a, , p pe en ny yu us su un na an n r ra an nc ca an ng ga an n p pe en ne el li it ti ia an n, , p pe en ne en nt tu ua an n s sa am mp pe el l, , d da an n a an na al li is si is s
d da at ta a, , y ya an ng g k ke em mu ud di ia an n d da at ta a t te er rs se eb bu ut t d di ii in nt te er rp pr re et ta as si ik ka an n s se eh hi in ng gg ga a b be er rm ma ak kn na a. .
H Ha am mp pi ir r s se em mu ua a p pe en ne el li it ti ia an n i il lm mi ia ah h d di il la ak ku uk ka an n t te er rh ha ad da ap p s sa am mp pe el l k ke ej ja ad di ia an n, , d da an n a at ta as s d da as sa ar r
s sa am mp pe el l i it tu u d di it ta ar ri ik k s su ua at tu u g ge en ne er ra al li iz za at ti io on n. . S Su ua at tu u g ge en ne er ra al li is sa as si i p pa as st ti i m me en ng ga al la am mi i e er rr ro or r; ;
d di is si in ni il la ah h s sa al la ah h s sa at tu u t tu ug ga as s s st ta at ti is st ti ik k b be ek ke er rj ja a a at ta as s d da as sa ar r s sa am mp pe el l b bu uk ka an n p po op pu ul la as si i. . D De en ng ga an n
d de em mi ik ki ia an n p pe en ng gu uj ji ia an n h hi ip po ot te es si is s d da ap pa at t k ki it ta a l la ak ku uk ka an n d de en ng ga an n t te ek kn ni ik k- -t te ek kn ni ik k s st ta at ti is st ti ik k. .
D Da ar ri i h ha as si il l a an na al li is si is s s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h b be er rd da as sa ar rk ka an n p pe er rh hi it tu un ng ga an n y ya an ng g b be er rb be en nt tu uk k
a an ng gk ka a- -a an ng gk ka a t te er rs se eb bu ut t, , s se eb be en na ar rn ny ya a b be el lu um m m me em mp pu un ny ya ai i a ar rt ti i a ap pa a- -a ap pa a t ta an np pa a d di id de es sk kr ri ip ps si ik ka an n
d da al la am m b be en nt tu uk k k ka al li im ma at t a at ta au u k ka at ta a- -k ka at ta a d di i d da al la am m p pe en na ar ri ik ka an n k ke es si im mp pu ul la an n. . J Ji ik ka a t ti id da ak k, , m ma ak ka a
h ha as si il l a an na al li is si is s t te er rs se eb bu ut t t ti id da ak k a ak ka an n b be er rm ma ak kn na a d da an n h ha an ny ya a t ti in ng gg ga al l a an ng gk ka a- -a an ng gk ka a y ya an ng g t ti id da ak k
" "b be er rb bu un ny yi i" ". .
3 3. . P Pe en ny ya aj ji ia an n D Da at ta a
P Pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k p pa ad da a d da as sa ar rn ny ya a d da ap pa at t d di ib ba ag gi i d da al la am m b be en nt tu uk k : :
1 1. . T Ta ab be el l. .
P Pe en ny ya aj ji ia an n d da al la am m b be en nt tu uk k t ta ab be el l t te er rd di ir ri i a at ta as s b be er rm ma ac ca am m- -m ma ac ca am m j je en ni is s, , y ya ak kn ni i t ta ab be el l t tu un ng gg ga al l
( (u un ni iv va ar ri ia at t) ), , t ta ab be el l s si il la an ng g ( (b bi iv va ar ri ia at t) ), , m ma au up pu un n m mu ul lt ti iv va ar ri ia at t. .
C Co on nt to oh h t ta ab be el l t tu un ng gg ga al l, , D Da at ta a s si is sw wa a k ke el la as s I II I d da an n I II II I S SD D L La ab bu ua an n d da al la am m b be en nt tu uk k f fr re ek ku ue en ns si i
d da an n p po or rs se en nt ta as se e
T Ta ab be el l 1 1. . B BA AN NY YA AK K S SI IS SW WA A K KE EL LA AS S I I V VI I S SD D L LA AB BU UA AN N
N No o. . V Va ar ri ia ab be el l F Fr re ek ku ue en ns si i P Pe er rs se en nt ta as se e ( (% %) )
1 1 K Ke el la as s I I 3 34 4 1 15 5, ,8 81 1
2 2 K Ke el la as s I II I 3 35 5 1 16 6, ,2 28 8
3 3 K Ke el la as s I II II I 3 38 8 1 17 7, ,6 67 7
4 4 K Ke el la as s I IV V 3 35 5 1 16 6, ,2 28 8
5 5 K Ke el la as s V V 3 37 7 1 17 7, ,2 21 1
6 6 K Ke el la as s V VI I 3 36 6 1 16 6, ,7 75 5
J Ju um ml la ah h 2 21 15 5 1 10 00 0, ,0 00 0

C Co on nt to oh h t ta ab be el l s si il la an ng g ( (b bi iv va ar ri ia at t) ): : S Se eo or ra an ng g g gu ur ru u m me el la ak ku uk ka an n p pe en ne el li it ti ia an n m me en ng ge en na ai i p pe en nd da ap pa at t
s si is sw wa a t te en nt ta an ng g f fu un ng gs si i U Us sa ah ha a K Ke es se eh ha at ta an n S Se ek ko ol la ah h. . p po oo ol li in ng g i in ni i d di ik ka ai it tk ka an n d de en ng ga an n l la at ta ar r
b be el la ak ka an ng g p pe en nd di id di ik ka an n o or ra an ng g t tu ua a s si is sw wa a t te er rs se eb bu ut t, , h ha as si il l p po ol li in ng g d da ap pa at t d di il li ih ha at t p pa ad da a t ta ab be el l
b be er ri ik ku ut t : :
T Ta ab be el l 2 2. . P PE EN ND DA AP PA AT T S SI IS SW WA A T TE EN NT TA AN NG G F FU UN NG GS SI I U UK KS S S SE EK KO OL LA AH H
B BE ER RD DA AS SA AR RK KA AN N S ST TA AT TU US S S SO OS SI IA AL L E EK KO ON NO OM MI I O OR RA AN NG G T TU UA A

S ST TA AT TU US S S SO OS SI IA AL L
E EK KO ON NO OM MI I O OR RA AN NG G
T TU UA A
N NO O K KA AT TE EG GO OR RI I
T TI IN NG GG GI I R RE EN ND DA AH H
J JU UM ML LA AH H
1 1 B BA AI IK K 1 13 3 1 15 5 3 38 8
2 2 C CU UK KU UP P 1 18 8 2 25 5 4 43 3
3 3 K KU UR RA AN NG G 3 36 6 1 12 2 4 48 8
J JU UM ML LA AH H 6 67 7 5 52 2 1 12 29 9

C Co on nt to oh h t ta ab be el l s si il la an ng g ( (m mu ul lt ti iv va ar ri ia at t) ): : H Ha as si il l p po oo ol li in ng g p pe en nd da ap pa at t s si is sw wa a t te en nt ta an ng g f fu un ng gs si i U Un ni it t
K Ke es se eh ha at ta an n S Se ek ko ol la ah h s se ek ko ol la ah h d da as sa ar r b be er rd da as sa ar rk ka an n s st ta at tu us s s so os si ia al l e ek ko on no om mi i o or ra an ng g t tu ua a d da an n l la at ta ar r
b be el la ak ka an ng g p pe en nd di id di ik ka an n p pa ad da a S SD D L La ab bu ua an n. .
T Ta ab be el l 3 3. . P PE EN ND DA AP PA AT T S SI IS SW WA A T TE EN NT TA AN NG G F FU UN NG GS SI I U UK KS S S SE EK KO OL LA AH H
B BE ER RD DA AS SA AR RK KA AN N S ST TA AT TU US S S SO OS SI IA AL L E EK KO ON NO OM MI I O OR RA AN NG G T TU UA A D DA AN N
L LA AT TA AR R B BE EL LA AK KA AN NG G P PE EN ND DI ID DI IK KA AN N P PA AD DA A S SD D L LA AB BU UA AN N

S ST TA AT TU US S S SO OS SI IA AL L E EK KO ON NO OM MI I O OR RA AN NG G T TU UA A
T TI IN NG GG GI I R RE EN ND DA AH H N NO O
P PE EN ND DA A- -
P PA AT T
S SD D S SM MP P S SM MA A P PT T S SD D S SM MP P S SM MA A P PT T
J JU UM M
L LA AH H
1 1 B BA AI IK K 1 14 4 1 17 7 1 13 3 4 4 2 27 7 2 20 0 1 14 4 2 2 1 11 11 1
2 2 C CU UK KU UP P 1 18 8 2 21 1 1 14 4 1 12 2 2 25 5 2 21 1 1 18 8 1 11 1 1 14 40 0
3 3 K KU UR RA AN NG G 6 6 1 14 4 2 21 1 2 26 6 1 18 8 1 15 5 8 8 3 3 1 11 11 1
J JU UM ML LA AH H 3 38 8 5 52 2 4 48 8 4 42 2 7 70 0 5 56 6 4 40 0 1 16 6 3 36 62 2

2 2. . D Di ia ag gr ra am m. .
P Pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a d da al la am m b be en nt tu uk k d di ia ag gr ra am m, , d da ap pa at t d di ib ba ag gi i d da al la am m b be eb be er ra ap pa a b be en nt tu uk k, , a ad da a b be en nt tu uk k
b ba at ta an ng g, , p pa as st te el l, , g ga ar ri is s, , a at ta au u d da al la am m b be en nt tu uk k s si im mb bo ol l. .
B Be er ri ik ku ut t a ad da al la ah h d da at ta a b ba an ny ya ak k p pe en nd du ud du uk k s sa al la ah h s sa at tu u R RT T 2 2 L LK K. . I I R Ra aj ja ab ba as sa a K Ko ot ta a B Ba an nd da ar r
L La am mp pu un ng g b be er rd da as sa ar rk ka an n l la at ta ar r b be el la ak ka an ng g p pe en nd di id di ik ka an n m me er re ek ka a. .
T Ta ab be el l 4 4. . D DA AT TA A P PE EN ND DU UD DU UK K R RT T 2 2 L LK K. .I I R RA AJ JA AB BA AS SA A B BE ER RD DA AS SA AR RK KA AN N J JE EN NJ JA AN NG G
P PE EN ND DI ID DI IK KA AN N
B BA AN NY YA AK K P PE EN ND DU UD DU UK K T TI IN NG GK KA AT T
P PE EN ND DI ID DI IK KA AN N P PR RI IA A W WA AN NI IT TA A
J JU UM ML LA AH H
S SD D 1 13 3 1 15 5 3 38 8
S SM MP P 1 18 8 2 25 5 4 43 3
S SM MA A/ /S SM MK K 3 36 6 1 12 2 4 48 8
P PT T 8 8 4 4 1 12 2

B Bi il la a d da at ta a d di i a at ta as s d di is sa aj ji ik ka an n d da al la am m b be en nt tu uk k d di ia ag gr ra am m b ba at ta an ng g, , d da ap pa at t d di ig ga am mb ba ar rk ka an n s se eb ba ag ga ai i

S SD D S SM MP P S SM MA A/ /K K P PT T

G Ga am mb ba ar r 1 1. . J Ju um ml la ah h d da at ta a p pe en nd du ud du uk k R RT T 2 2 L LK K. . I I R Ra aj ja ab ba as sa a B Ba an nd da ar r L La am mp pu un ng g

4 48 8
4 43 3
3 38 8

1 12 2
R Ru uj ju uk ka an n : :
1 1. . I Is sp pa ar rj ja ad di i, , 1 19 98 88 8; ; S St ta at ti is st ti ik k P Pe en nd di id di ik ka an n, , D De ep pd di ik kb bu ud d D Di ik kt ti i P PP PL LP PT TK K, , J Ja ak ka ar rt ta a ( (B Ba ab b I II I, ,
h ha al l. . 5 5 1 15 5) )
2 2. . S Si ie eg ge el l, , S Si id dn ne ey y, , 1 19 98 85 5; ; S St ta at ti is st ti ik k N No on np pa ar ra am me et tr ri ik k U Un nt tu uk k I Il lm mu u- -i il lm mu u S So os si ia al l, ,
( (T Te er rj je em ma ah ha an n) ), , P PT T. . G Gr ra am me ed di ia a, , ( (B Ba ab b I II II I, , h ha al l. . 2 26 6 3 38 8) )
3 3. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab bI I d da an n I II I, , h ha al l. . 1 1 - - 3 38 8) )

T Tu ug ga as s d da an n L La at ti ih ha an n : :
1 1. . T Tu ul li is sk ka an n p pe er ra an na an n s st ta at ti is st ti ik k d da al la am m p pe en ne el li it ti ia an n! !
2 2. . B Bu ua at tl la ah h d da at ta a y ya an ng g a ad da a p pa ad da a s se ek ko ol la ah h a an nd da a ( (d da at ta a g gu ur ru u a at ta au u d da at ta a s si is sw wa a) ) d da al la am m b be en nt tu uk k
t ta ab be el l d da an n d di ia ag gr ra am m! !
3 3. . U Un nt tu uk k m me em mb bu ua at t s su ua at tu u d da af ft ta ar r a at ta au u t ta ab be el l, , h ha al l- -h ha al l a ap pa a s sa aj ja a y ya an ng g h ha ar ru us s d di ip pe er rh ha at ti ik ka an n ? ?
4 4. . L Li ih ha at t g ga am mb ba ar r 1 1, , L Le en ng gk ka ap pi il la ah h d da at ta a i it tu u d de en ng ga an n n ni il la ai i p po or rs se en nt ta as se e! !

P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n I II I : : G Ge ej ja al la a P Pu us sa at t d da an n U Uk ku ur ra an n L Le et ta ak k ( (2 2 X X P Pe er rt te em mu ua an n) )
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en nj je el la as sk ka an n p pe en ng ge er rt ti ia an n d da ar ri i d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i. .
2 2. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me em ma ah ha am mi i l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h p pe en ny yu us su un na an n d di is st tr ri ib bu us si i
f fr re ek ku ue en ns si i. .
3 3. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ne en nt tu uk ka an n g ge ej ja al la a p pu us sa at t d da an n u uk ku ur ra an n l le et ta ak k d de en ng ga an n
m me en ng gh hi it tu un ng g r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g. .
4 4. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ne en nt tu uk ka an n g ge ej ja al la a p pu us sa at t d da an n u uk ku ur ra an n l le et ta ak k d de en ng ga an n
m me en ng gh hi it tu un ng g m mo od du us s, , m me ed di ia an n, , d da an n p pe er rs se en nt ti il l. .

S Se eb be el lu um m p pe en nj je el la as sa an n t te en nt ta an ng g k ke ec ce en nd de er ru un ng ga an n g ge ej ja al la a p pu us sa at t, , p pe em ma ah ha am ma an n a ak ka an n d di is st tr ri ib bu us si i
f fr re ek ku ue en ns si i s sa an ng ga at t d di ip pe er rl lu uk ka an n, , k ka ar re en na a d da at ta a a ap pa ap pu un n y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h d da ar ri i l la ap pa an ng ga an n b be el lu um ml la ah h
m me em mi il li ik ki i m ma ak kn na a d da an n a ar rt ti i s sa am ma a s se ek ka al li i, , b bo ol le eh h d di ik ka at ta ak ka an n h ha an ny ya a s se ek ku um mp pu ul la an n a an ng gk ka a- -a an ng gk ka a
k ka as sa ar r y ya an ng g t ti id da ak k b be er rb bu un ny yi i , , j ja ad di i b be el lu um m m me em mb be er ri ik ka an n i in nf fo or rm ma as si i y ya an ng g b be er ra ar rt ti i, , d da an n
k ka ar re en na an ny ya a d di ip pe er rl lu uk ka an n t ti in nd da ak k l la an nj ju ut t a at ta au u l la an ng gk ka ah h t te er rt te en nt tu u. . U Un nt tu uk k i it tu u, , a an ng gk ka a a at ta au u d da at ta a
y ya an ng g t te el la ah h d di ik ku um mp pu ul lk ka an n i it tu u p pe er rl lu u d di id de es sk kr ri ip ps si ik ka an n s se ec ca ar ra a t te er ra at tu ur r, , r ri in ng gk ka as s, , m mu ud da ah h
d di ip pa ah ha am mi i d da an n d di im me en ng ge er rt ti i, , s se eh hi in ng gg ga a d da ap pa at t m me em mb be er ri ik ka an n i in nf fo or rm ma as si i m me en ng ge en na ai i k ka ar ra ak kt te er r a at ta au u
c ci ir ri i a at ta au u s si if fa at t y ya an ng g t te er rk ka an nd du un ng g d da al la am m s se ek ku um mp pu ul la an n d da at ta a t te er rs se eb bu ut t. . C Co on nt to oh h b be er ri ik ku ut t d da ap pa at t
m me em mp pe er rj je el la as s m ma ak kn na a d da ar ri i u ur ra ai ia an n d di i a at ta as s. .
D Da ar ri i h ha as si il l t te es s m ma at te em ma at ti ik ka a 4 40 0 o or ra an ng g s si is sw wa a k ke el la as s I IV V S SD D N Ne eg ge er ri i 2 2 N Na at ta ar r d di ip pe er ro ol le eh h a an ng gk ka a- -
a an ng gk ka a s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :
5 54 4 5 53 3 5 55 5 5 56 6 5 57 7 6 68 8 7 74 4 6 65 5 6 64 4 5 58 8 5 58 8 5 52 2 5 53 3 6 67 7 6 64 4 5 56 6 6 63 3 7 72 2 6 66 6 6 65 5
5 57 7 5 55 5 6 69 9 6 68 8 5 54 4 6 66 6 7 71 1 6 64 4 6 67 7 5 56 6 6 69 9 6 65 5 5 56 6 6 69 9 5 59 9 6 64 4 7 73 3 6 69 9 6 68 8 5 58 8
A Ak ka an n s su ul li it t m me en nj ja aw wa ab b p pe er rt ta an ny ya aa an n b be er ri ik ku ut t : :
1 1. . B Be er ra ap pa a b ba an ny ya ak k s si is sw wa a y ya an ng g m me en nd da ap pa at t n ni il la ai i d di i b ba aw wa ah h 4 40 0? ?
2 2. . B Be er ra ap pa a b ba an ny ya ak k s si is sw wa a y ya an ng g m me en nd da ap pa at t n ni il la ai i t te er rt ti in ng gg gi i? ?
3 3. . B Be er ra ap pa a b ba an ny ya ak k s si is sw wa a y ya an ng g m me en nd da ap pa at t n ni il la ai i a an nt ta ar ra a 5 50 0 6 65 5? ?
U Un nt tu uk k d da ap pa at t m me en nj ja aw wa ab b p pe er rt ta an ny ya aa an n- -p pe er rt ta an ny ya aa an n t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a d da at ta a d di i a at ta as s p pe er rl lu u d di is su us su un n
d da al la am m b be en nt tu uk k d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i d de en ng ga an n j ja al la an n m me en ng gh hi it tu un ng g f fr re ek ku ue en ns si i y ya an ng g d di im mi il li ik ki i
o ol le eh h s se et ti ia ap p n ni il la ai i y ya an ng g b be er ra ad da a p pa ad da a d de er re et ta an n n ni il la ai i t te er rt te en nt tu u. .
A A. . M Me em mb bu ua at t D Di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i
F Fr re ek ku ue en ns si i a ad da al la ah h k ke ek ke er ra ap pa an n a at ta au u k ke es se er ri in ng ga an n s su ua at tu u d da at ta a b be er ru ul la an ng g a at ta au u b be er ra ad da a d da al la am m
d de er re et ta an n a an ng gk ka a t te er rs se eb bu ut t, , s se ed da an ng gk ka an n d di is st tr ri ib bu us si i a ad da al la ah h p pe en ny ya al lu ur ra an n, , p pe em mb ba ag gi ia an n a at ta au u
p pe en nc ca ar ra an n d da at ta a d da al la am m s su ua at tu u k ke ea ad da aa an n. . O Ol le eh h k ka ar re en na a i it tu u, , d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i a ad da al la ah h
p pe en ny ya aj ji ia an n d da at ta a y ya an ng g d di i d da al la am mn ny ya a m me el lu uk ki is sk ka an n a at ta au u m me en ng gg ga am mb ba ar rk ka an n p pe en nc ca ar ra an n
s se ek ku um mp pu ul la an n d da at ta a ( (b bi ia as sa an ny ya a d da al la am m b be en nt tu uk k t ta ab be el l) ). . S Se eb ba ag ga ai i c co on nt to oh h l li ih ha at t t ta ab be el l 5 5, , y ya an ng g
m me er ru up pa ak ka an n o ol la ah ha an n d da ar ri i s se ek ku um mp pu ul la an n d da at ta a a an ng gk ka a d di i a at ta as s. . O Ol la ah ha an n a an ng gk ka a t te er rs se eb bu ut t d da ap pa at t
d di is su us su un n d da al la am m b be en nt tu uk k t ta ab be el l d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i ( (d da at ta a k ke el lo om mp po ok k) ): :
T Ta ab be el l 5 5. . D DI IS ST TR RI IB BU US SI I F FR RE EK KU UE EN NS SI I H HA AS SI IL L T TE ES S M MA AT TE EM MA AT TI IK KA A 4 40 0 S SI IS SW WA A S SD D
N NE EG GE ER RI I 2 2 N NA AT TA AR R. .
N NI IL LA AI I F FR RE EK KU UE EN NS SI I N NI IL LA AI I F FR RE EK KU UE EN NS SI I
7 72 2 4 4 7 71 1 - - 7 74 4 4 4
7 70 0 9 9 6 67 7 - - 7 70 0 9 9
6 68 8 1 10 0 6 63 3 - - 6 66 6 1 10 0
6 65 5 1 1 5 59 9 - - 6 62 2 1 1
6 63 3 1 11 1 5 55 5 - - 5 58 8 1 11 1
6 61 1 5 5 5 51 1 - - 5 54 4 5 5
J JM ML L 4 40 0 J JM ML L 4 40 0

D Da at ta a
T Tu un ng gg ga al l
D Da at ta a
K Ke el lo om mp po ok k
A Ad da a b be eb be er ra ap pa a i is st ti il la ah h d da an n p pe en ng ge er rt ti ia an n y ya an ng g s se er ri in ng g d di ip pa ak ka ai i b be er rk ka ai it ta an n d de en ng ga an n d di is st tr ri ib bu us si i
f fr re ek ku ue en ns si i : :
a a. . K Ke el la as s I In nt te er rv va al l 5 51 1 5 54 4; ; 5 55 5 5 58 8, , d da an n s se et te er ru us sn ny ya a
- - K Ke el la as s I In nt te er rv va al l P Pe er rt ta am ma a ( (5 51 1 5 54 4) )
- - K Ke el la as s I In nt te er rv va al l K Ke ed du ua a ( ( 5 55 5 - - 5 58 8) ) d da an n s se et te er ru us sn ny ya a
b b. . F Fr re ek ku ue en ns si i: : B Bi il la an ng ga an n- -b bi il la an ng ga an n y ya an ng g m me en ny ya at ta ak ka an n b be er ra ap pa a b bu ua ah h d da at ta a t te er rd da ap pa at t d da al la am m
t ti ia ap p k ke el la as s i in nt te er rv va al l
c c. . U Uj ju un ng g b ba aw wa ah h k ke el la as s i in nt te er rv va al l: : B Bi il la an ng ga an n y ya an ng g t te er rd da ap pa at t d di i s se eb be el la ah h k ki ir ri i k ke el la as s- - k ke el la as s
i in nt te er rv va al l ( (5 51 1, , 5 55 5, , 5 59 9, , 6 63 3, , 6 67 7, , 7 71 1) )
d d. . U Uj ju un ng g a at ta as s i in nt te er rv va al l: : B Bi il la an ng ga an n y ya an ng g t te er rd da ap pa at t d di i s se eb be el la ah h k ka an na an n k ke el la as s- -k ke el la as s i in nt te er rv va al l
( (M Mi is sa al l: : 5 54 4, , 5 58 8, , 6 62 2, , 6 66 6, , 6 66 6, , 7 70 0) )
e e. . P Pa an nj ja an ng g k ke el la as s i in nt te er rv va al l: : S Se el li is si ih h p po os si it ti if f a an nt ta ar ra a u uj ju un ng g- -u uj ju un ng g b ba aw wa ah h/ /u uj ju un ng g a at ta as s y ya an ng g
b be er ru ur ru ut ta an n
f f. . T Ta an nd da a k ke el la as s a at ta au u t ti it ti ik k t te en ng ga ah h k ke el la as s i in nt te er rv va al l, , m me er ru up pa ak ka an n b bi il la an ng ga an n y ya an ng g m me en nu un nj ju uk kk ka an n
s se et te en ng ga ah h d da ar ri i j ju um ml la ah h u uj ju un ng g b ba aw wa ah h d da an n u uj ju un ng g a at ta as s. . C Co on nt to oh h: : K Ke el la as s I I ( (5 51 1 + + 5 54 4) ) = =
5 52 2, ,5 5 d da an n s se et te er ru us sn ny ya a. .
g g. . B Ba at ta as s b ba aw wa ah h d da an n b ba at ta as s a at ta as s k ke el la as s i in nt te er rv va al l : :
1 1. . B Ba at ta as s B Ba aw wa ah h K Ke el la as s I In nt te er rv va al l a ad da al la ah h b bi il la an ng ga an n y ya an ng g d di id da ap pa at t d da ar ri i u uj ju un ng g b ba aw wa ah h
d di ik ku ur ra an ng gi i 0 0, ,5 5 k ka al la au u b bi il la an ng ga an n t te er rs se eb bu ut t b bu ul la at t, , d da an n 0 0, ,0 05 5 b bi il la a b bi il la an ng ga an n s sa at tu u
d de es si im ma al l. .
2 2. . B Ba at ta as s A At ta as s K Ke el la as s I In nt te er rv va al l a ad da al la ah h b bi il la an ng ga an n y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h d da ar ri i u uj ju un ng g a at ta as s
d di it ta am mb ba ah h 0 0, ,5 5 b bi il la a b bi il la an ng ga an n i it tu u b bu ul la at t d da an n 0 0, ,0 05 5 b bi il la a b bi il la an ng ga an n s sa at tu u d de es si im ma al l. .

L La an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h m me em mb bu ua at t d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i : :
U Un nt tu uk k m me en nj je el la as sk ka an n c ca ar ra a- -c ca ar ra a m me em mb bu ua at t d da af ft ta ar r d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i l le eb bi ih h b ba ai ik k l la an ng gs su un ng g
d di il li ih ha at t c co on nt to oh h b be er ri ik ku ut t. . M Mi is sa al l: : A Ad da a 8 80 0 o or ra an ng g s si is sw wa a y ya an ng g m me em mi il li ik ki i n ni il la ai i m ma at ta a p pe el la aj ja ar ra an n
P Pe en nd di id di ik ka an n A Ag ga am ma a : :
3 32 2; ;3 33 3; ;3 34 4; ;3 35 5; ;3 36 6; ;4 40 0; ;4 41 1; ;4 42 2; ;4 43 3; ;4 44 4; ;5 51 1; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;5 56 6; ;5 57 7; ;5 58 8; ;6 60 0; ;6 61 1; ;
6 62 2; ;6 63 3; ;6 64 4; ;7 70 0; ;6 62 2; ;6 63 3; ;6 64 4; ;7 70 0; ;7 71 1; ;7 72 2; ;7 73 3; ;7 74 4; ;7 75 5; ;7 76 6; ;8 80 0; ;8 82 2; ;8 83 3; ;8 84 4; ;8 85 5; ;8 86 6; ;
8 87 7; ;8 88 8; ;8 89 9; ;9 90 0; ;6 65 5; ;6 66 6; ;6 67 7; ;6 68 8; ;6 69 9; ;7 77 7; ;7 78 8; ;7 79 9; ;8 81 1; ;9 91 1; ;4 45 5; ;4 46 6; ;4 47 7; ;4 48 8; ;4 49 9; ;5 50 0; ;
5 59 9; ;7 77 7; ;7 78 8; ;7 79 9; ;3 31 1; ;3 35 5; ;4 41 1; ;4 43 3; ;4 47 7; ;4 48 8; ;4 49 9; ;5 50 0; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 59 9; ;6 60 0; ;6 62 2; ;6 67 7; ;
X
L La an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h p pe em mb bu ua at ta an n d da af ft ta ar r d da ap pa at t d di ip pe ed do om mi i s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t: :
1 1. . M Me en ny yu us su un n d da at ta a d da ar ri i y ya an ng g t te er rk ke ec ci il l h hi in ng gg ga a t te er rb be es sa ar r
2 2. . M Me en ne en nt tu uk ka an n R Ra an ng ge e ( (R Re en nt ta an ng g) ) R R
S Se el li is si ih h a an nt ta ar ra a d da at ta a t te er rb be es sa ar r d de en ng ga an n t te er rk ke ec ci il l M Mi is sa al l : : D Da at ta a t te er rb be es sa ar r 9 90 0 ( (c ce et ta ak k t te eb ba al l) ); ;
D Da at ta a t te er rk ke ec ci il l 3 31 1 ( (c ce et ta ak k b be er rg ga ar ri is s b ba aw wa ah h) ) R R = = 9 90 0 3 31 1 = = 5 59 9
3 3. . M Me en ne en nt tu uk ka an n b ba an ny ya ak kn ny ya a k ke el la as s i in nt te er rv va al l ( (K K) ) R Ru um mu us s S St tu ur rg ge es s ( (K K = = 1 1 + + ( (3 3, ,3 3) ) L Lo og g n n; ;
n n = = 8 80 0, , d da an n l lo og g 8 80 0 = = 1 1, ,9 90 03 31 1. . K K = = 1 1 + + ( (3 3, ,3 3) ) 1 1, ,9 90 03 31 1 K K = = 7 7, ,2 28 80 02 2 D De en ng ga an n d de em mi ik ki ia an n
n ni il la ai i K K = = 7 7 a at ta au u 8 8. .
4 4. . M Me en ne en nt tu uk ka an n p pa an nj ja an ng g k ke el la as s i in nt te er rv va al l ( (P P) ) P P = = R R/ /K K, , J Ja ad di i 5 59 9/ /7 7 = = 8 8, ,4 43 3. . J Ja ad di i b bi is sa a 8 8 a at ta au u 9 9
5 5. . P Pi il li ih h u uj ju un ng g b ba aw wa ah h k ke el la as s i in nt te er rv va al l p pe er rt ta am ma a ( (d da ap pa at t d di ia am mb bi il l d da at ta a t te er rk ke ec ci il l) )
C Co on nt to oh h p pe em mb bu ua at ta an n d da af ft ta ar r d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i m me en ng gg gu un na ak ka an n a at tu ur ra an n S St tu ur rg ge es s s se ep pe er rt ti i
T Ta ab be el l 6 6. . N NI IL LA AI I P PE EN ND DI ID DI IK KA AN N A AG GA AM MA A D DA AR RI I 8 80 0O OR RA AN NG G S SI IS SW WA A
K Ke el la as s I In nt te er rv va al l ( (K K) ) T Tu ur ru us s F Fr re ek ku ue en ns si i ( (F F) )
3 31 1 - - 3 39 9 7 7
4 40 0 - - 4 48 8 1 13 3
4 49 9 - - 5 57 7 1 14 4
5 58 8 - - 6 66 6 1 16 6
6 67 7 - - 7 75 5 1 11 1
7 76 6 - - 8 84 4 1 12 2
8 85 5 9 93 3 7 7
J Ju um ml la ah h 8 80 0

B B. . G Ge ej ja al la a P Pu us sa at t d da an n U Uk ku ur ra an n L Le et ta ak k
S Sa al la ah h s sa at tu u j je en ni is s g ge ej ja al la a p pu us sa at t y ya an ng g s se er ri in ng g d di ig gu un na ak ka an n a ad da al la ah h r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g a at ta au u m me ea an n, ,
y ya ai it tu u s se eb bu ua ah h n ni il la ai i a at ta au u a an ng gk ka a y ya an ng g r re ep pr re es se en nt ta at ti if f a at ta au u d da ap pa at t m me ew wa ak ki il li i s se ek ku um mp pu ul la an n n ni il la ai i
y ya an ng g d di ih ha ad da ap pi i. . N Ni il la ai i r ra at ta a- -r ra at ta a a at ta au u u uk ku ur ra an n r ra at ta a- -r ra at ta a y ya an ng g b be er ru up pa a a an ng gk ka a t te er rs ss se eb bu ut t p pa ad da a
u um mu um mn ny ya a m me em mp pu un ny ya ai i k ke ec ce en nd de er ru un ng ga an n u un nt tu uk k b be er ra ad da a d di i s se ek ki it ta ar r t ti it ti ik k p pu us sa at t p pe en ny ye eb ba ar ra an n
a an ng gk ka a t te er rs se eb bu ut t. . A Ad da a l li im ma a m ma ac ca am m u uk ku ur ra an n r ra at ta a- -r ra at ta a y ya an ng g s se er ri in ng g d di ig gu un na ak ka an n : :
a a. . R Ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g a at ta au u m me ea an n ( (s se er ri in ng g d di il la am mb ba an ng gk ka an n d di ib ba ac ca a e ek ks sb ba ar r a at ta au u M M) )
b b. . R Ra at ta a- -r ra at ta a p pe er rt te en ng ga ah ha an n y ya an ng g d di ik ke en na al l d de en ng ga an n i is st ti il la ah h m me ed di ia an n, , y ya ai it tu u s su ua at tu u n ni il la ai i y ya an ng g
m me em mb ba ag gi i s su ua at tu u d di is st tr ri ib bu us si i k ke e d da al la am m d du ua a b ba ag gi ia an n y ya an ng g s sa am ma a b be es sa ar r. .
c c. . M Mo od du us s a at ta au u M Mo od de e, , y ya ai it tu u s se eb bu ua ah h n ni il la ai i a an ng gk ka a y ya an ng g s se er ri in ng g t ti im mb bu ul l a at ta au u m mu un nc cu ul l, , a at ta au u
m me em mi il li ik ki i f fr re ek ku ue en ns si i t te er rb ba an ny ya ak k d da al la am m s su ua at tu u d di is st tr ri ib bu us si i. .
d d. . R Ra at ta a- -r ra at ta a u uk ku ur r a at ta au u G Ge eo om me et tr ri ic c M Me ea an n, , y ya ai it tu u h ha as si il l p pe er rk ka al li ia an n b bi il la an ng ga an n t te er rs se eb bu ut t, , d di ia ak ka ar r
p pa an ng gk ka at tk ka an n d de en ng ga an n b bi il la an ng ga an n i it tu u s se en nd di ir ri i. .
e e. . R Ra at ta a- -r ra at ta a h ha ar rm mo on ni ik k, , m me er ru up pa ak ka an n n ni il la ai i k ke eb ba al li ik ka an n d da ar ri i r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g
C Ca at ta at ta an n : : d du ua a m ma ac ca am m r ra at ta a- -r ra at ta a y ya an ng g t te er ra ak kh hi ir r ( (r ra at ta a- -r ra at ta a u uk ku ur r d da an n r ra at ta a- -r ra at ta a h ha ar rm mo on ni ik k j ja ar ra an ng g d di il la ak ku uk ka an n, ,
m ma ak ka a p pe en nj je el la as sa an n c cu uk ku up p m me em mp pe er rk ke en na al lk ka an n a ad da an ny ya a d du ua a m ma ac ca am m r ra at ta a- -r ra at ta a i it tu u) ). .

L La an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h m me en ng gh hi it tu un ng g r ra at ta a- -r ra at ta a ( ( ) ) : :

U Un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g r ra at ta a- -r ra at ta a d de en ng ga an n d da at ta a t tu un ng gg ga al l y ya an ng g b be er rf fr re ek ku ue en ns si i m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g s sa at tu u
d di ip pe er rg gu un na ak ka an n r ru um mu us s a at ta au u f fo or rm mu ul la a : :
( (F Fo or rm mu ul la a I I) )
C Co on nt to oh h : :
T Ta ab be el l 7 7. . N NI IL LA AI I M MA AT TA A P PE EL LA AJ JA AR RA AN N M MA AT TE EM MA AT TI IK KA A S SI IS SW WA A S SD D N NE EG GE ER RI I 2 2
R RA AJ JA AB BA AS SA A
S SI IS SW WA A N NI IL LA AI I F FR RE EK KU UE EN NS SI I
A AN NI I 7 72 2 1 1
A AD DI I 7 70 0 1 1
D DE ER RI I 6 68 8 1 1
F FA AN NI I 6 65 5 1 1
G GI IR RU U 6 63 3 1 1
C CI ID DA A 6 61 1 1 1
S SU US SI I 5 58 8 1 1
D DO OD DI I 5 57 7 1 1
J JU UM ML LA AH H 5 51 14 4 8 8

= = 6 64 4, ,2 25 5

J Ja ad di i r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g u un nt tu uk k d da at ta a d di i a at ta as s a ad da al la ah h s se eb be es sa ar r 6 64 4, ,2 25 5. . A An ng gk ka a i in ni il la ah h y ya an ng g p pa al li in ng g
t te ep pa at t m me en ng gg ga am mb ba ar rk ka an n p pe en ny ye eb ba ar ra an n a an ng gk ka a m mu ul la ai i d da ar ri i 5 57 7, , 5 58 8, , 6 61 1, , 6 63 3, , 6 65 5, , 6 68 8 7 70 0, , d da an n 7 72 2. .
U Un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g r ra at ta a- -r ra at ta a d de en ng ga an n d da at ta a t tu un ng gg ga al l y ya an ng g b be er rf fr re ek ku ue en ns si i l le eb bi ih h d da ar ri i s sa at tu u
n
x
X
i
=
8
514
= X
X
D Da at ta a
T Tu un ng gg ga al l
fi

( (F Fo or rm mu ul la a I II I) )

= = R Ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g y ya an ng g a ak ka an n d di ic ca ar ri i
= = J Ju um ml la ah h p pe er rk ka al li ia an n f fr re ek ku ue en ns si i d de en ng ga an n s sk ko or r ( (n ni il la ai i) )
= = J Ju um ml la ah h f fr re ek ku ue en ns si i
C Co on nt to oh h p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n d da ap pa at t d di il li ih ha at t p pa ad da a d da at ta a b be er ri ik ku ut t : :
T Ta ab be el l 8 8. . D DA AT TA A N NI IL LA AI I M MA AT TE EM MA AT TI IK KA A S SI IS SW WA A S SD D
N NI IL LA AI I F FR RE EK KU UE EN NS SI I f fX X
7 72 2 4 4 2 28 88 8
7 70 0 9 9 6 63 30 0
6 68 8 1 10 0 6 68 80 0
6 65 5 1 1 6 65 5
6 63 3 1 11 1 6 69 93 3
6 61 1 5 5 3 30 05 5
J JM ML L 4 40 0 2 26 66 61 1

S Se es su ua ai i d de en ng ga an n d da at ta a d di i a at ta as s d da an n d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s d da at ta a t tu un ng gg ga al l b be er rf fr re ek ku ue en ns si i
l le eb bi ih h d da ar ri i s sa at tu u, , m ma ak ka a d da ap pa at t d di it te en nt tu uk ka an n r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g a ad da al la ah h : :

U Un nt tu uk k s se ek ku um mp pu ul la an n d da at ta a t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s, , m ma ak ka a d da ap pa at t d di iw wa ak ki il lk ka an n p pe en ng gg ga am mb ba ar ra an nn ny ya a
k ke ep pa ad da a n ni il la ai i a an ng gk ka a 6 66 6, ,5 52 25 5 s se eb ba ag ga ai i s su ua at tu u n ni il la ai i y ya an ng g r re ep pr re es se en nt ta at ti if f . .
U Un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g r ra at ta a- -r ra at ta a d de en ng ga an n d da at ta a k ke el lo om mp po ok k y ya an ng g b be er rf fr re ek ku ue en ns si i l le eb bi ih h d da ar ri i s sa at tu u
( (F Fo or rm mu ul la a I II II I) )

C Co on nt to oh h p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n u un nt tu uk k p pe en ng gg gu un na aa an n f fo or rm mu ul la a d di i a at ta as s d da ap pa at t d di il li ih ha at t s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :
=
i
i i
f
X f
X
X
fiXi
40
2661
= X
|
|
\
|
+ =
fi
ci fi
P Xo X
.
525 , 66 = X
T Ta ab be el l 9 9. . H HA AS SI IL L N NI IL LA AI I P PR RE ES ST TA AS SI I B BE EL LA AJ JA AR R S SI IS SW WA A
B BI ID DA AN NG G S ST TU UD DI I B BA AH HA AS SA A I IN NG GG GR RI IS S

K KE EL LA AS S
I IN NT TE ER RV VA AL L
f f x xi i c ci i c ci i
2 2
f fi i. .c ci i f fi i. .c ci i
2 2
f fi i. .x xi i
3 31 1 4 40 0 8 8 3 35 5, ,5 5 - -1 1 1 1 - -8 8 8 8 2 28 84 4
4 41 1 5 50 0 2 20 0 4 45 5, ,5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 9 91 10 0
5 51 1 6 60 0 2 20 0 5 55 5, ,5 5 1 1 1 1 2 20 0 2 20 0 1 11 11 10 0
6 61 1 7 70 0 1 17 7 6 65 5, ,5 5 2 2 4 4 3 34 4 6 68 8 1 11 13 3, ,5 5
7 71 1 8 80 0 1 14 4 7 75 5, ,5 5 3 3 9 9 4 42 2 1 12 26 6 1 10 05 57 7
8 81 1 9 90 0 1 10 0 8 85 5, ,5 5 4 4 1 16 6 4 40 0 1 16 60 0 8 85 55 5
9 91 1 1 10 00 0 1 1 9 95 5, ,5 5 5 5 2 25 5 5 5 2 25 5 9 95 5, ,5 5
J JU UM ML LA AH H 9 90 0 1 14 4 5 56 6 1 13 33 3 4 40 07 7 5 54 42 25 5

M Me en nc ca ar ri i r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s d di i a at ta as s
D Di is su ub bs st ti it tu us si ik ka an n
d de en ng ga an n f fo or rm mu ul la a I II I

= = 4 45 5, ,5 5 + + 1 14 4, ,7 77 77 7 = = 6 60 0, ,2 27 77 7 = = 6 60 0, ,2 27 77 7
L La an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h m me en ng gh hi it tu un ng g m me ed di ia an n : :
Y Ya an ng g d di im ma ak ks su ud d d de en ng ga an n m me ed di ia an n i ia al la ah h s su ua at tu u a an ng gk ka a a at ta au u n ni il la ai i y ya an ng g m me em mb ba ag gi i s su ua at tu u
d di is st tr ri ib bu us si i d da at ta a k ke e d da al la am m d du ua a b ba ag gi ia an n a at ta au u k ke el lo om mp po ok k s sa am ma a b be es sa ar r. . D De en ng ga an n d de em mi ik ki ia an n s su ua at tu u
d di is st tr ri ib bu us si i d da at ta a d da ap pa at t k ki it ta a c ca ar ri i l le et ta ak k m me ed di ia an n d de en ng ga an n c ca ar ra a m me en ne en nt tu uk ka an n n ni il la ai i y ya an ng g p pa al li in ng g
t te en ng ga ah h. . C Co on nt to oh h: : 6 6, , 7 7, , 8 8. . J Ji ik ka a d di is su us su un n, , m ma ak ka a m me ed di ia an nn ny ya a a ad da al la ah h 7 7. . B Bi il la a d da at ta a y ya an ng g a ak ka an n
d di ic ca ar ri i m me ed di ia an n b be er ru up pa a d da at ta a k ke el lo om mp po ok k d de en ng ga an n f fr re ek ku ue en ns si i m ma as si in ng g- -m ma as si in ng gn ny ya a l le eb bi ih h d da ar ri i
s sa at tu u, , m ma ak ka a r ru um mu us s y ya an ng g d di ig gu un na ak ka an n a ad da al la ah h : :

F F = = F Fr re ek ku ue en ns si i k ku um mu ul la at ti if f k ke el la as s i in nt te er rv va al l y ya an ng g m me en nd da ah hu ul lu ui i k ke el la as s i in nt te er rv va al l m me ed di ia a i it tu u
t te er rl le et ta ak k
f f = = F Fr re ek ku ue en ns si i k ke el la as s i in nt te er rv va al l d di im ma an na a m me ed di ia a i it tu u t te er rl le et ta ak k
b b = = b ba at ta as s n ny ya at ta a b ba aw wa ah h a at ta au u b ba at ta as s b ba aw wa ah h k ke el la as s i in nt te er rv va al l
P P = = P Pa an nj ja an ng g k ke el la as s i in nt te er rv va al l
|
\
|
+ =
90
133
10 5 , 45 X
90
5425
= X
|
|
\
|

+ =
f
F n
P b Me
2
1
T Ta ab be el l 1 10 0. . C Co on nt to oh h c ca ar ra a m me en ng gh hi it tu un ng g m me ed di ia an n d da ar ri i s se ek ke el lo om mp po ok k d da at ta a : :
N NI IL LA AI I F F
3 31 1 3 38 8 4 4
3 39 9 4 46 6 1 14 4
4 47 7 5 54 4 7 7
5 55 5 6 62 2 1 14 4
6 63 3 7 70 0 1 11 1
7 71 1 7 78 8 2 2
7 79 9 > > 4 48 8
J Ju um ml la ah h 1 10 00 0

L La an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h m me en ng gh hi it tu un ng g m mo od de e : :
U Un nt tu uk k m me en ny ya at ta ak ka an n f fe en no om me en na a a at ta au u n ni il la ai i y ya an ng g m me em mp pu un ny ya ai i f fr re ek ku ue en ns si i p pa al li in ng g b ba an ny ya ak k
t te er rj ja ad di i. . M Mo od du us s ( (M Mo o) ) u uk ku ur ra an n i in ni i s se er ri in ng g d di ip pa ak ka ai i u un nt tu uk k m me en ne en nt tu uk ka an n r ra at ta a- -r ra at ta a d da at ta a s se ec ca ar ra a
k ku ua al li it ta at ti if f. .
J Ji ik ka a d da at ta a k ku ua al li it ta at ti if f s su ud da ah h d di is su us su un n d da al la am m d da af ft ta ar r d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i m ma ak ka a m mo od du us sn ny ya a
d da ap pa at t d di it te en nt tu uk ka an n d de en ng ga an n r ru um mu us s: :

b b = = b ba at ta as s n ny ya at ta a b ba aw wa ah h a at ta au u b ba at ta as s b ba aw wa ah h k ke el la as s i in nt te er rv va al l
P P = = P Pa an nj ja an ng g k ke el la as s i in nt te er rv va al l
b b1 1 = = S Se el li is si ih h p po os si it ti if f a an nt ta ar ra a f fr re ek ku ue en ns si i k ke el la as s i in nt te er rv va al l t te em mp pa at t m mo od du us s d de en ng ga an n f fr re ek ku ue en ns si i k ke el la as s
i in nt te er rv va al l s se eb be el lu um mn ny ya a
b b2 2 = = S Se el li is si ih h p po os si it ti if f a an nt ta ar ra a f fr re ek ku ue en ns si i k ke el la as s i in nt te er rv va al l t te em mp pa at t m mo od du us s d de en ng ga an n f fr re ek ku ue en ns si i
k ke el la as s i in nt te er rv va al l u ur ru ut ta an n s se es su ud da ah hn ny ya a. .
M Me e
( )
5 , 70
0 5 , 70
0 9 5 , 70
2
0
9 5 , 70
2
50 50
9 5 , 70
2
50 11 4 14 7 14
50 100 .
2
1
2
1
9
5 , 70 ) 5 , 0 71 (
2
1
=
+ =
+ =
|
\
|
+ =
|
\
|
+ =
=
= + + + + =
= =
=
= =
|
|
\
|

+ =
Me
f
F
n
P
b
f
F n
P b Me
|
\
|
+
+ =
|
\
|
+
+ =
2 1
1
2 1
1
s s
s
P b Mo
atau
b b
b
P b Mo
T Ta ab be el l 1 11 1. . C CO ON NT TO OH H C CA AR RA A M ME EN NG GH HI IT TU UN NG G M MO OD DU US S D DA AR RI I S SE EK KE EL LO OM MP PO OK K D DA AT TA A : :

K KE EL LA AS S
f f
3 31 1 4 40 0 3 3
4 41 1 5 50 0 7 7
5 51 1 6 60 0 1 14 4
6 61 1 7 70 0 2 26 6
7 71 1 8 80 0 1 18 8
8 81 1 9 90 0 8 8
9 91 1 1 10 00 0 4 4
J JU UM ML LA AH H 8 80 0

h ha al l. . 1 17 7 2 21 1) )
2 2. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab b I IV V, ,h ha al l. . 6 65 5 - - 8 83 3) )
3 3. . S Su ut tr ri is sn no o H Ha ad di i, , 1 19 97 73 3; ; M Me et to od de el lo od di i R Re es se ea ar rc ch h, , P Pe en ne er re eb bi it t G Gu un nu un ng g A Ag gu un ng g, , Y Yo og gy ya ak ka ar rt ta a
( (B Ba ab b I II I, , h ha al l 1 14 4 2 28 8) )

1 1. . T Tu ul li is sk ka an n a ap pa a b be ed da a a an nt ta ar ra a u uj ju un ng g a at ta as s d da an n u uj ju un ng g b ba aw wa ah h! !
2 2. . B Bu ua at tl la ah h d da at ta a y ya an ng g a ad da a p pa ad da a s se ek ko ol la ah h a an nd da a ( (d da at ta a g gu ur ru u a at ta au u d da at ta a s si is sw wa a) ), , k ke em mu ud di ia an n
h hi it tu un ng gl la ah h r ra at ta a- -r ra at ta a, , m me ed di ia an n d da an n m mo od du us sn ny ya a! !
3 3. . B Be er rd da as sa ar rk ka an n s so oa al l d di i a at ta as s ( (n no om mo or r 2 2) ). . K Ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a y ya an ng g a an nd da a p pe er ro ol le eh h? ?
4 4. . D Da at ta a d di ib ba aw wa ah h i in ni i m me er ru up pa ak ka an n d da at ta a n ni il la ai i m ma at ta a p pe el la aj ja ar ra an n B Bi io ol lo og gi i
5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ; 6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;5 58 8; ;6 61 1; ;6 64 4; ;
6 62 2; ;6 66 6; ;5 55 5; ;5 57 7; ;5 52 2; ;5 51 1; ;5 54 4; ;5 56 6; ;6 61 1; ;6 68 8; ;6 62 2; ;6 65 5; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;5 58 8; ;6 61 1; ;6 64 4; ;5 56 6; ;6 65 5; ;6 64 4; ;
5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 73 3; ;7 76 6; ;5 54 4; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 67 7; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;
5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;5 58 8; ;6 61 1; ;6 64 4; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;
a a. . B Bu ua at tl la ah h d da af ft ta ar r d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n a at tu ur ra an n S St tu ur rg ge es s. .
b b. . B Bu ua at tl la ah h d da af ft ta ar r d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i d de en ng ga an n m me en ng ga am mb bi il l b ba an ny ya ak k k ke el la as s i in nt te er rv va al l 1 10 0! !
c c. . H Hi it tu un ng gl la ah h r ra at ta a- -r ra at ta a, , m me ed di ia an n d da an n m mo od du us sn ny ya a! !
d d. . B Ba an nd di in ng gk ka an n k ke et ti ig ga a m ma ac ca am m u uk ku ur ra an n t te er rs se eb bu ut t, , k ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a y ya an ng g a an nd da a p pe ee er ro ol le eh h? ?
M Mo o
( ) ( )
5 , 66
6 5 , 60
5
3
10 5 , 60
8 12
12
10 5 , 60
18 26 14 26
14 26
10 5 , 60
2 1
1
=
+ =
|
\
|
+ =
|
\
|
+
+ =
|
|
\
|
+
+ =
|
\
|
+
+ =
b b
b
P b Mo
N
x
SD

=
2
2
x
P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n I II II I : : U Uk ku ur ra an n S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da an n V Va ar ri ia an ns s ( (1 1 X X P Pe er rt te em mu ua an n) )
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ne en nt tu uk ka an n u uk ku ur ra an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da an n v va ar ri ia an ns s
2 2. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ne en nt tu uk ka an n u uk ku ur ra an n v va ar ri ia an ns s
S St ta an nd da ar r d de ev vi ia as si i a at ta au u s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u a ad da al la ah h s sa at tu ua an n u uk ku ur ra an n p pe en ny ye eb ba ar ra an n f fr re ek ku ue en ns si i d da ar ri i
t te en nd de en ns si i s se en nt tr ra al ln ny ya a. . S Se et ti ia ap p f fr re ek ku ue en ns si i m me em mp pu un ny ya ai i d de ev vi ia as si i d da ar ri i t te en nd de en ns si i s se en nt tr ra al ln ny ya a, , d da an n
j ju ug ga a m me er ru up pa ak ka an n u uk ku ur ra an n p pe en ny ye eb ba ar ra an n b ba ag gi i v va ar ri ia ab be el l k ko on nt ti in nu um m, , b bu uk ka an n v va ar ri ia ab be el l d de es sk kr ri it t. .
K Ke eg gu un na aa an nn ny ya a a ad da al la ah h m me em mb be er ri ik ka an n u uk ku ur ra an n v va ar ri ia ab be el li it ta as s d da an n h ho om mo og ge en ni it ta as s d da ar ri i s se er ra an ng gk ka ai in n
d da at ta a. . S Se em ma ak ki in n b be es sa ar r n ni il la ai i s si im mp pa an ng ga an n s su ua at tu u d da at ta a s se em ma ak ki in n t ti in ng gg gi i p pu ul la a v va ar ri ia ab be el li it ta as s d da an n
s se em ma ak ki in n k ku ur ra an ng g h ho om mo og ge en ni it ta as s d da ar ri i d da at ta a t te er rs se eb bu ut t. . S Se eb ba al li ik kn ny ya a, , b bi il la a s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u k ke ec ci il l, ,
m ma ak ka a d da at ta a t te er rs se eb bu ut t s se em ma ak ki in n d de ek ka at t k ke ep pa ad da a s si if fa at t h ho om mo og ge en ni it ta as sn ny ya a. .
C Co on nt to oh h c ca ar ra a m me en ng gh hi it tu un ng g s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da ar ri i s se ek ke el lo om mp po ok k d da at ta a : : U Un nt tu uk k i it tu u d di ib be ed da ak ka an n
d da at ta a t tu un ng gg ga al l b be er rf fr re ek ku ue en ns si i s sa at tu u d de en ng ga an n f fo or rm mu ul la a s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :

d di i m ma an na a : :
S SD D = = S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u y ya an ng g d di ic ca ar ri i
= = J Ju um ml la ah h k ku ua ad dr ra at t s se em mu ua a d de ev vi ia as si i N N = = j ju um ml la ah h d da at ta a ( (k ka as su us s) )
T Ta ab be el l 1 12 2. . C Co on nt to oh h p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n
N NI IL LA AI I F F x x x x
2 2

7 72 2 1 1 7 7, ,7 75 5
6 60 0, ,0 06 62 25 5
7 70 0 1 1 5 5, ,7 75 5
3 33 3, ,0 06 62 25 5
6 68 8 1 1 3 3, ,7 75 5
1 14 4, ,0 06 62 25 5
6 65 5 1 1 0 0, ,7 75 5
0 0, ,5 56 62 25 5
6 63 3 1 1 - -1 1, ,2 25 5
1 1, ,5 56 62 25 5
6 61 1 1 1 - -3 3, ,2 25 5
1 10 0, ,5 56 62 25 5
5 58 8 1 1 - -6 6, ,2 25 5 3 39 9, ,0 06 62 25 5
5 57 7 1 1 - -7 7, ,2 25 5 5 52 2, ,5 56 62 25 5
5 51 14 4 8 8 2 21 11 1, ,5 5

C Ca ar ra a m me en ng gh hi it tu un ng g s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u ( (S SD D) ) d da ar ri i d da at ta a t tu un ng gg ga al l b be er rf fr re ek ku ue en ns si i l le eb bi ih h d da ar ri i
s sa at tu u, , b be es se er rt ta a l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah hn ny ya a s se ep pe er rt ti i u ur ra ai ia an n b be er ri ik ku ut t : :
8
514
= X
8
5 , 211
= SD
14 , 5 = SD
25 , 64 =
N
f
SD
x
2
=
80
843,95
= SD
10,54938 = SD
N
f
SD
x
2
=
23 , 2 = SD
a a. . d da at ta a d di is su us su un n d da al la am m b be en nt tu uk k d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i. .
b b. . d di ic ca ar ri i r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s f fo or rm mu ul la a I II I
c c. . t te en nt tu uk ka an n s se el li is si ih h a an nt ta ar ra a r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n d da at ta a
d d. . k ku ua ad dr ra at tk ka an n s se el li is si ih h r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n d da at ta a ( (l la an ng gk ka ah h c c ) ), , k ke em mu ud di ia an n d di ik ka al li ik ka an n
d de en ng ga an n d de en ng ga an n f fr re ek ku ue en ns si i
e e. . h hi it tu un ng g s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u ( (S SD D) ) d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :

d di im ma an na a; ;
S SD D = = S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u ( (s st ta an nd da ar rd d d de ev vi ia as si i) ) y ya an ng g a ak ka an n d di ic ca ar ri i
2
fx = = J Ju um ml la ah h k ku ua ad dr ra at t k ka al li i f fr re ek ku ue en ns si i m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g d da at ta a
N N = = j ju um ml la ah h d da at ta a ( (k ka as su us s) )
S Se es su ua ai i d de en ng ga an n l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s, , m ma ak ka a d da ap pa at t d di il la ak ku uk ka an n p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n
s se ep pe er rt ti i b be er ri ik ku ut t : :
T Ta ab be el l 1 13 3. . N Ni il la ai i M Ma at te em ma at ti ik ka a 8 80 0 O Or ra an ng g S Si is sw wa a S SD D N Ne eg ge er ri i 1 1 G G. . M Me en ne en ng g T Th h. . 2 20 00 06 6
N NO O N NI IL LA AI I f f f fx x x x x x
2 2
f fx x
2 2

1 1 7 72 2 3 3 2 21 16 6 6 6, ,9 97 75 5 4 48 8, ,6 65 50 06 62 2 1 14 45 5, ,9 95 51 18 88 8
2 2 7 70 0 7 7 4 49 90 0 4 4, ,9 97 75 5 2 24 4, ,7 75 50 06 62 2 1 17 73 3, ,2 25 54 43 38 8
3 3 6 68 8 1 14 4 9 95 52 2 2 2, ,9 97 75 5 8 8, ,8 85 50 06 62 25 5 1 12 23 3, ,9 90 08 87 75 5
4 4 6 65 5 2 26 6 1 16 69 90 0 - -0 0, ,0 02 25 5 0 0, ,0 00 00 06 62 25 5 0 0, ,0 01 16 62 25 5
5 5 6 63 3 1 18 8 1 11 13 34 4 - -2 2, ,0 02 25 5 4 4, ,1 10 00 06 62 25 5 7 73 3, ,8 81 11 12 25 5
6 6 6 61 1 8 8 4 48 88 8 - -4 4, ,0 02 25 5 1 16 6, ,2 20 00 06 63 3 1 12 29 9, ,6 60 05 5
7 7 5 58 8 4 4 2 23 32 2 - -7 7, ,0 02 25 5 4 49 9, ,3 35 50 06 63 3 1 19 97 7, ,4 40 02 25 5
J JM ML L 4 45 57 7 8 80 0 5 52 20 02 2 1 15 51 1, ,9 90 04 43 37 75 5 8 84 43 3, ,9 95 5

P Pr ro os se es s p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n r ra at ta a- -r ra at ta a m me en ng gg gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a I II I = = 6 65 5, ,0 02 25 5
K Ke em mu ud di ia an n m me en ng gh hi it tu un ng g s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u ( (S SD D) ) d de en ng ga an n f fo or rm mu ul la a s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :

B Be es sa ar ra an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da ar ri i d da at ta a d di i a at ta as s a ad da al la ah h 2 2, ,2 23 3 s sa at tu ua an n d da ar ri i r ra at ta a- -r ra at ta an ny ya a. .
S Se ed da an ng gk ka an n u un nt tu uk k d da at ta a k ke el lo om mp po ok k b be er rf fr re ek ku ue en ns si i l le eb bi ih h d da ar ri i s sa at tu u, , d da ap pa at t m me en ng gi ik ku ut ti i c co on nt to oh h
d de en ng ga an n l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h b be er ri ik ku ut t : :
a a. . d da at ta a d di is su us su un n d da al la am m b be en nt tu uk k d di is st tr ri ib bu us si i f fr re ek ku ue en ns si i
80
5202
= X
b b. . d di ic ca ar ri i r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s f fo or rm mu ul la a I II I
c c. . d di it te en nt tu uk ka an n s se el li is si ih h a an nt ta ar ra a r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n d da at ta a
d d. . d di ik ku ua ad dr ra at tk ka an n s se el li is si ih h r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g d de en ng ga an n d da at ta a ( (l la an ng gk ka ah h c c ) ), , k ke em mu ud di ia an n d di ik ka al li ik ka an n
d de en ng ga an n f fr re ek ku ue en ns si i
e e. . d di ih hi it tu un ng g s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u ( (S SD D) ) d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t

S Se eb ba ag ga ai i c co on nt to oh h d da ap pa at t d di il li ih ha at t p pa ad da a p pe er rh hi it tu un ng ga an n b be er ri ik ku ut t : :
T Ta ab be el l 1 14 4. . N NI IL LA AI I M MA AT TE EM MA AT TI IK KA A D DA AR RI I 9 90 0 O OR RA AN NG G S SI IS SW WA A S SM MP P N NE EG GE ER RI I 2 22 2
G GE ED DU UN NG GM ME EN NE EN NG G T TH H. . 2 20 00 06 6
N NI IL LA AI I f f x xi i c ci i c ci i
2 2
f fi i. .c ci i F Fi i. .c ci i
2 2
f fi i. .x xi i
2 2
3 31 1 4 40 0 8 8 3 35 5, ,5 5 - -1 1 1 1 - -8 8 8 8 2 28 84 4
4 41 1 5 50 0 2 20 0 4 45 5, ,5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 9 91 10 0
5 51 1 6 60 0 2 20 0 5 55 5, ,5 5 1 1 1 1 2 20 0 2 20 0 1 11 11 10 0
6 61 1 7 70 0 1 17 7 6 65 5, ,5 5 2 2 4 4 3 34 4 6 68 8 1 11 11 13 3. .5 5
7 71 1 8 80 0 1 14 4 7 75 5, ,5 5 3 3 9 9 4 42 2 1 12 26 6 1 10 05 57 7
8 81 1 9 90 0 1 10 0 8 85 5, ,5 5 4 4 1 16 6 4 40 0 1 16 60 0 8 85 55 5
9 91 1 1 10 00 0 1 1 9 95 5, ,5 5 5 5 2 25 5 5 5 2 25 5 9 95 5, ,5 5
J Ju um ml la ah h 9 90 0 1 14 4 5 56 6 1 13 33 3 4 40 07 7 5 54 42 25 5

B Be es sa ar ra an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da ar ri i d da at ta a d di i a at ta as s a ad da al la ah h 1 15 5, ,3 37 7 s sa at tu ua an n d da ar ri i r ra at ta a- -r ra at ta an ny ya a. .
S Se ed da an ng gk ka an n u un nt tu uk k m me en ne en nt tu uk ka an n v va ar ri ia an ns s d da ar ri i d da at ta a t te er rs se eb bu ut t a ad da al la ah h d de en ng ga an n r ru um mu us s s se ep pe er rt ti i

S Se eb ba ag ga ai i c co on nt to oh h d da ap pa at t d di il li ih ha at t p pa ad da a p pe er rh hi it tu un ng ga an n b be er ri ik ku ut t : :

|
|
\
|

=
) 1 (
) . ( .
2 2
2 2
n n
c fi ci fi n
P S
|
|
\
|

=
) 1 (
) . ( .
2 2
2
n n
c fi ci fi n
P S
i
37 , 15
537 , 1 . 10 364 , 2 10
8010
18941
10
8010
17689 36630
10
) 1 90 ( 90
) 133 ( 407 . 90
10
) 1 (
) . ( .
2
2 2
=
= = =

=
S
n n
ci fi ci fi n
P S
T Ta ab be el l 1 14 4. . N NI IL LA AI I M MA AT TE EM MA AT TI IK KA A D DA AR RI I 9 90 0 O OR RA AN NG G S SI IS SW WA A S SM MP P N NE EG GE ER RI I 2 22 2
G GE ED DU UN NG GM ME EN NE EN NG G T TH H. . 2 20 00 06 6
N NI IL LA AI I f f x xi i c ci i c ci i
2 2
F Fi i. .c ci i f fi i. .c ci i
2 2
f fi i. .x xi i
2 2
3 31 1 4 40 0 8 8 3 35 5, ,5 5 - -1 1 1 1 - -8 8 8 8 2 28 84 4
4 41 1 5 50 0 2 20 0 4 45 5, ,5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 9 91 10 0
5 51 1 6 60 0 2 20 0 5 55 5, ,5 5 1 1 1 1 2 20 0 2 20 0 1 11 11 10 0
6 61 1 7 70 0 1 17 7 6 65 5, ,5 5 2 2 4 4 3 34 4 6 68 8 1 11 11 13 3. .5 5
7 71 1 8 80 0 1 14 4 7 75 5, ,5 5 3 3 9 9 4 42 2 1 12 26 6 1 10 05 57 7
8 81 1 9 90 0 1 10 0 8 85 5, ,5 5 4 4 1 16 6 4 40 0 1 16 60 0 8 85 55 5
9 91 1 1 10 00 0 1 1 9 95 5, ,5 5 5 5 2 25 5 5 5 2 25 5 9 95 5, ,5 5
J Ju um ml la ah h 9 90 0 1 14 4 5 56 6 1 13 33 3 4 40 07 7 5 54 42 25 5

S Se es su ua ai i d de en ng ga an n r ru um mu us s v va ar ri ia an ns s d di i a at ta as s, , m ma ak ka a p pr ro os se es s p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n d da ap pa at t d di il la ak ku uk ka an n s se ep pe er rt ti i

h ha al l. . 2 22 2 2 26 6) )
2 2. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab b I IV V, ,h ha al l. . 8 89 9 - - 9 98 8) )
3 3. . S Su uh ha ar rs si im mi i A Ar ri ik ku un nt to o, , 1 19 99 98 8; ; P Pr ro os se ed du ur r P Pe en ne el li it ti ia an n s su ua at tu u P Pe en nd de ek ka at ta an n P Pr ra ak kt ti ik k, , ( (E Ed di is si i
k ke et ti ig ga a) ) P Pe en ne er rb bi it t B Bi in na a A Ak ks sa ar ra a, , J Ja ak ka ar rt ta a ( (B Ba ab b I II II I, , h ha al l 7 72 2 8 87 7) ). .
4 4. . Z Za an nt te en n, , W Wi im m V Va an n, , 1 19 98 82 2; ; S St ta at ti is st ti ik ka a u un nt tu uk k I Il lm mu u- -i il lm mu u S So os si ia al l, , P Pe en ne er rb bi it t G Gr ra am me ed di ia a, ,
J Ja ak ka ar rt ta a ( (B Ba ab b I IV V, , h ha al l. . 6 67 7 8 86 6) )

1 1. . A Ap pa ak ka ah h k ke eg gu un na aa an n u uk ku ur ra an n v va ar ri ia as si i i it tu u ? ?
2 2. . D Da at ta a d di ib ba aw wa ah h i in ni i m me er ru up pa ak ka an n d da at ta a n ni il la ai i m ma at ta a p pe el la aj ja ar ra an n B Bi io ol lo og gi i : :
6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;6 64 4; ;5 58 8; ;5 52 2; ;
6 65 5; ;7 72 2; ;7 74 4; ;5 53 3; ;6 62 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 56 6; ;5 56 6; ;5 53 3; ;5 58 8; ;6 61 1; ;6 63 3; ;6 65 5; ;6 62 2; ;5 54 4; ;5 52 2; ;5 56 6; ;6 65 5; ;6 63 3; ;6 62 2; ;5 55 5; ;6 68 8; ;5 56 6; ;5 54 4; ;
6 63 3; ;7 70 0; ;7 72 2; ;5 58 8; ;6 67 7; ;5 51 1; ;5 59 9; ;5 54 4; ;5 51 1; ;5 57 7; ;5 55 5; ;6 66 6; ;6 68 8; ;6 67 7; ;6 63 3; ;5 56 6; ;5 54 4; ;5 57 7; ;6 63 3; ;6 62 2; ;6 67 7; ;5 56 6; ;6 67 7; ;5 53 3; ;5 51 1; ;
H Hi it tu un ng gl la ah h s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d da an n v va ar ri ia an ns s d da ar ri i d da at ta a t te er rs se eb bu ut t! !
75 , 153
537 , 1 . 10 364 , 2 10
8010
18941
10
8010
17689 36630
10
) 1 90 ( 90
) 133 ( 407 . 90
10
) 1 (
) . ( .
2 2 2
2
2
2
2 2
2 2
=
= = =

=
|
|
\
|

=
n n
c fi ci fi n
P S
P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n I IV V : : J Je en ni is s d da at ta a d da an n P Pe en ng gu uj ji ia an n H Hi ip po ot te es si is s ( (2 2 X X P Pe er rt te em mu ua an n) )
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me em mb be ed da ak ka an n b be er rb ba ag ga ai i m ma ac ca am m j je en ni is s d da at ta a. .
2 2. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a m me en nj je el la as sk ka an n p pe en ng ge er rt ti ia an n h hi ip po ot te es si is s. .
3 3. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me er ru um mu us sk ka an n b be er rb ba ag ga ai i m ma ac ca am m h hi ip po ot te es si is s. .
4 4. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ne en nt tu uk ka an n m ma ac ca am m- -m ma ac ca am m u uj ji i h hi ip po ot te es si is s. .

A A. . J Je en ni is s D Da at ta a
G Ge ej ja al la a a at ta au u d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g a ad da a d da ap pa at t d di ib be ed da ak ka an n m me en nu ur ru ut t s si if fa at t, , b be en nt tu uk k a an ng gk ka a, ,
s su um mb be er r d da at ta a, , d da an n c ca ar ra a p pe en ng gu uk ku ur ra an n/ / p pe en ng gu um mp pu ul la an n. .
1 1. . P Pe en ng gg go ol lo on ng ga an n d da at ta a d di it ti in nj ja au u m me en nu ur ru ut t s si if fa at t; ; d da at ta a d da ap pa at t d di ib be ed da ak ka an n d da at ta a d di is sk kr ri it t d da an n
d da at ta a k ko on nt ti in nu u. .
a a. . D Da at ta a d di is sk kr ri it t, , y ya ai it tu u d da at ta a y ya an ng g t ti id da ak k m mu un ng gk ki in n b be er rb be en nt tu uk k a at ta au u m me em mi il li ik ki i n ni il la ai i
p pe ec ca ah ha an n. . P Pa ad da a u um mu um mn ny ya a d di is se eb bu ut t s se eb ba ag ga ai i g ge ej ja al la a n no om mi in na al l, , y ya ak kn ni i g ge ej ja al la a y ya an ng g
b be er rv va ar ri ia as si i m me en nu ur ru ut t j je en ni is s, , m mi is sa al l : : j ju um ml la ah h a an ng gg go ot ta a k ke el lu ua ar rg ga a, , j ju um ml la ah h b bu uk ku u, , j je en ni is s
k ke el la am mi in n, , p pe ek ke er rj ja aa an n, , a ag ga am ma a, , m me ed di ia a m ma as ss sa a, , d da an n s se eb ba ag ga ai in ny ya a. .
b b. . D Da at ta a k ko on nt ti in nu u, , y ya ai it tu u d da at ta a y ya an ng g a an ng gk ka a- -a an ng gk ka an ny ya a m me er ru up pa ak ka an n d de er re et ta an n a an ng gk ka a y ya an ng g
s sa am mb bu un ng g- -m me en ny ya am mb bu un ng g, , y ya an ng g m me er ru up pa ak ka an n s su ua at tu u k ko on nt ti in nu um m, , d da an n m me em mi il li ik ki i n ni il la ai i
p pe ec ca ah ha an n m mi is sa al l : : d da at ta a t ti in ng gg gi i b ba ad da an n 1 15 55 5 c cm m, , 1 15 55 5, ,1 1 c cm m, , 1 15 55 5, ,2 2 c cm m, , 1 15 55 5, ,3 3 c cm m d da an n
s se et te er ru us sn ny ya a. . D Da at ta a o op pi in ni i a at ta au u s si ik ka ap p m mi is sa al ln ny ya a: : s sa an ng ga at t s se et tu uj ju u, , s se et tu uj ju u, , r ra ag gu u- -r ra ag gu u, ,
t ti id da ak k s se et tu uj ju u, , s sa an ng ga at t t ti id da ak k s se et tu uj ju u. .
2 2. . P Pe en ng gg go ol lo on ng ga an n d da at ta a d di it ti in nj ja au u m me en nu ur ru ut t b be en nt tu uk k a an ng gk ka a; ; d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k d da ap pa at t d di ib be ed da ak ka an n
m me en nj ja ad di i d du ua a m ma ac ca am m, , y ya ai it tu u d da at ta a t tu un ng gg ga al l, , d da an n d da at ta a k ke el lo om mp po ok k ( (g go ol lo on ng ga an n) ). .
a a. . D Da at ta a t tu un ng gg ga al l a ad da al la ah h d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g a an ng gk ka an ny ya a m me er ru up pa ak ka an n
s sa at tu u u un ni it t ( (s sa at tu u k ke es sa at tu ua an n) ), , b be er rd di ir ri i s se en nd di ir ri i d da an n t ti id da ak k d di ik ke el lo om mp po ok kk ka an n, , m mi is sa al l d da at ta a
n ni il la ai i h ha as si il l u uj ji ia an n s si is sw wa a. .
b b. . D Da at ta a k ke el lo om mp po ok k a ad da al la ah h d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g s se et ti ia ap p u un ni it tn ny ya a t te er rd di ir ri i d da ar ri i s se ek ke el lo om mp po ok k
a an ng gk ka a, , m mi is sa al l n ni il la ai i u uj ji ia an n s si is sw wa a y ya an ng g a an ng gk ka a- -a an ng gk ka an ny ya a d di ik ke el lo om mp po ok k- -k ke el lo om mp po ok kk ka an n, ,
m mi is sa al l : : n ni il la ai i 4 40 0 o or ra an ng g s si is sw wa a d di ik ke el lo om mp po ok kk ka an n m me en nj ja ad di i : : 7 76 6 8 80 0 7 71 1 7 75 5
6 66 6 7 70 0 6 61 1 6 65 5, , d da an n s se et te er ru us sn ny ya a. .
3 3. . P Pe en ng gg go ol lo on ng ga an n d da at ta a d di it ti in nj ja au u d da ar ri i s su ud du ut t s su um mb be er r d da at ta a, , d da ap pa at t d di ib be ed da ak ka an n m me en nj ja ad di i d da at ta a
p pr ri im me er r d da an n d da at ta a s se ek ku un nd de er r. .
a a. . D Da at ta a p pr ri im me er r a ad da al la ah h d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h a at ta au u b be er rs su um mb be er r d da ar ri i t ta an ng ga an n
p pe er rt ta am ma a ( (f fi ir rs st t h ha an nd d d da at ta a) ). .
b b. . D Da at ta a s se ek ku un nd de er r a ad da al la ah h d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h a at ta au u b be er rs su um mb be er r d da ar ri i t ta an ng ga an n
k ke ed du ua a ( (s se ec co on nd d h ha an nd d d da at ta a) ). .
4 4. . P Pe en ng gg go ol lo on ng ga an n m me en nu ur ru ut t c ca ar ra a p pe en ng gu uk ku ur ra an n/ /p pe en ng gu um mp pu ul la an n d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n s sk ka al la a, ,
m ma ak ka a d di ik ke et ta ah hu ui i a ad da a e em mp pa at t m ma ac ca am m d da at ta a, , y ya ai it tu u : : s sk ka al la a n no om mi in na al l, , o or rd di in na al l, , i in nt te er rv va al l, ,
d da an n s sk ka al la a r ra at ti io o. .
a a. . S Sk ka al la a n no om mi in na al l, , y ya ai it tu u d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g d di id da as sa ar rk ka an n a at ta as s p pe en ng gg go ol lo on ng ga an n d da an n a at ta as s
k kr ri it te er ri ia a y ya an ng g s sa an ng ga at t t te eg ga as s b ba at ta as sn ny ya a, , m mi is sa al l : : d da at ta a j je en ni is s k ke el la am mi in n, , a ag ga am ma a, , p pe ek ke er rj ja aa an n, ,
m me ed di ia a m ma as ss sa a d da an n l la ai in nn ny ya a. .
b b. . S Sk ka al la a o or rd di in na al l, , y ya ak kn ni i g ge ej ja al la a y ya an ng g s se el la ai in n m me em mi il li ik ki i v va ar ri ia as si i b be er rd da as sa ar rk ka an n j je en ni is s
a at ta au u g go ol lo on ng ga an n d de en ng ga an n b be es sa ar ra an n p pa ad da a s se et ti ia ap p k kr ri it te er ri ia a b bi is sa a j ja ad di i t ti id da ak k s sa am ma a, , j ju ug ga a
m me em mi il li ik ki i t ti in ng gk ka at ta an n b be es sa ar r- -k ke ec ci il l a at ta au u t ti in ng gg gi i- -r re en nd da ah hn ny ya a; ; m mi is sa al l : : s sa an ng ga at t s se et tu uj ju u, ,
s se et tu uj ju u, , k ku ur ra an ng g s se et tu uj ju u; ; k ka ay ya a, , s se ed da an ng g, , d da an n m mi is sk ki in n. .
c c. . S Sk ka al la a i in nt te er rv va al l, , a ad da al la ah h d da at ta a y ya an ng g m me en nu un nj ju uk kk ka an n s se el la ai in n p pe en ng gg go ol lo on ng ga an n y ya an ng g
k ko on nt ti in nu um m, , j ju ug ga a m me em mi il li ik ki i v va ar ri ia as si i b be er rd da as sa ar rk ka an n j je en ni is s, , t ti in ng gk ka at ta an n, , d da an n m me em mi il li ik ki i j ja ar ra ak k
y ya an ng g s sa am ma a a an nt ta ar ra a g ge ej ja al la a y ya an ng g s sa at tu u d de en ng ga an n g ge ej ja al la a l la ai in nn ny ya a y ya an ng g t te er rd de ek ka at t, , m mi is sa al l : :
a an ng gk ka a h ha as si il l b be el la aj ja ar r m ma ah ha as si is sw wa a. .
d d. . S Sk ka al la a r ra as si io o, , y ya ak kn ni i s se el la ai in n m me em mi il li ik ki i c ci ir ri i- -c ci ir ri i d da ar ri i k ke et ti ig ga a g go ol lo on ng ga an n t te er rs se eb bu ut t d di i
a at ta as s, , j ju ug ga a m me em mi il li ik ki i n ni il la ai i n no ol l m mu ur rn ni i ( (a ab bs so ol lu ut t) ) d da al la am m a ar rt ti ia an n s se ec ca ar ra a m ma at te em ma at ti is s; ;
m mi is sa al l : : p pe en ng gh ha as si il la an nn ny ya a R Rp p 0 0, ,- - b be er ra ar rt ti i s sa am ma a s se ek ka al li i t ti id da ak k m me em mp pu un ny ya ai i p pe en ng gh ha as si il la an n. .
P Pe en ng ge er rt ti ia an n t te en nt ta an ng g s sk ka al la a d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s s sa an ng ga at t p pe en nt ti in ng g d da al la am m m me em mi il li ih h
t te ek kn ni ik k s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g a ak ka an n d di ig gu un na ak ka an n. . A Ad da a t te ek kn ni ik k s st ta at ti is st ti ik k t te er rt te en nt tu u h ha an ny ya a b be er rl la ak ku u u un nt tu uk k
j je en ni is s d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k t te er rt te en nt tu u s sa aj ja a, , t ti id da ak k b be er rl la ak ku u u un nt tu uk k j je en ni is s d da at ta a s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g l la ai in n. .

B Be er rd da as sa ar rk ka an n g ge ej ja al la a/ /d da at ta a t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a t te ek kn ni ik k p pe en ng gu uk ku ur ra an n d da an n s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g c co oc co ok k
u un nt tu uk k m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g g go ol lo on ng ga an n a ad da al la ah h : :

G Ga am mb ba ar r 2 2. . M Ma ac ca am m t ti in ng gk ka at t p pe en ng gu uk ku ur ra an n d da an n s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g c co oc co ok k u un nt tu uk k m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g
t ti in ng gk ka at ta an n. .
S SK KA AL LA A
H HU UB BU UN NG GA AN N
Y YA AN NG G
M ME EM MB BA AT TA AS SI I
C CO ON NT TO OH H S ST TA AT TI IS ST TI IK K
Y YA AN NG G C CO OC CO OK K
T TE ES S S ST TA AT TI IS ST TI IK K
Y YA AN NG G S SE ES SU UA AI I
N NO OM MI IN NA AL L - - E Ek ku ui iv va al le en ns si i
- - M Mo od du us s
- - F Fr re ek ku ue en ns si i
- - K Ko oe ef fi is si ie en n k ko on nt ti in ng ge en ns si i
O OR RD DI IN NA AL L
- - E Ek ku ui iv va al le en ns si i
- - L Le eb bi ih h b be es sa ar r d da ar ri i
- - M Me ed di ia an n
- - P Pe er rs se en nt ti il l
- - S Sp pe ea ar rm ma an n
- - K Ke en nd da al ll l
- - K Ke en nd da al ll l W W
T Te es s S St ta at ti is st ti ik k
N No on np pa ar ra am me et tr ri ik k
- - M Me en ng ge et ta ah hu ui i r ra at ti io o
d da ar ri i d du ua a i in nt te er rv va al l
- - R Ra at ta a- -r ra at ta a
- - S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u
- - K Ko or re el la as si i P Pe ea ar rs so on n
- - K Ko or re el la as si i g ga an nd da a
R RA AS SI IO O
- - M Me en ng ge et ta ah hu ui i r ra at ti io o d da ar ri i
d du ua a i in nt te er rv va al l
- - M Me en ng ge et ta ah hu ui i r ra at ti io o d da ar ri i
d du ua a s sk ka al la a
- - R Ra at ta a- -r ra at ta a g ge eo om me et tr ri ik k
- - K Ko oe ef fi is si ie en n v va ar ri ia as si i
T Te es s S St ta at ti is st ti ik k
P Pa ar ra am me et tr ri ik k d da an n
N No on np pa ar ra am me et tr ri ik k

S Su um mb be er r : : S Si ie eg ge el l, , S S, , 1 19 95 56 6, , N No on np pa ar ra am me et tr ri ic c S St ta at ti is st ti ic cs s f fo or r B Be eh ha av vi io or ra al l S Sc ci ie en nc ce es s
B B. . P Pe en ng gu uj ji ia an n H Hi ip po ot te es si is s
H Hi ip po ot te es sa a a ad da al la ah h s su ua at tu u p pe er rn ny ya at ta aa an n m me en ng ge en na ai i n ni il la ai i s su ua at tu u p pa ar ra am me et te er r p po op pu ul la as si i y ya an ng g
d di im ma ak ks su ud dk ka an n u un nt tu uk k p pe en ng gu uj ji ia an n d da an n b be er rg gu un na a u un nt tu uk k p pe en ng ga am mb bi il la an n k ke ep pu ut tu us sa an n. . P Pe en ng gu uj ji ia an n
h hi ip po ot te es sa a a ad da al la ah h p pr ro os se ed du ur r y ya an ng g d di id da as sa ar rk ka an n p pa ad da a b bu uk kt ti i s sa am mp pe el l y ya an ng g d di ip pa ak ka ai i u un nt tu uk k
m me en ne en nt tu uk ka an n a ap pa ak ka ah h h hi ip po ot te es sa a m me er ru up pa ak ka an n s su ua at tu u p pe er rn ny ya at ta aa an n y ya an ng g w wa aj ja ar r d da an n o ol le eh h
k ka ar re en na an ny ya a t ti id da ak k d di it to ol la ak k, , a at ta au u h hi ip po ot te es sa a t te er rs se eb bu ut t t ti id da ak k w wa aj ja ar r d da an n o ol le eh h k ka ar re en na a i it tu u h ha ar ru us s
d di it to ol la ak k. . D De en ng ga an n d de em mi ik ki ia an n d da ap pa at t d di ik ka at ta ak ka an n b ba ah hw wa a h hi ip po ot te es si is s a ad da al la ah h a an ng gg ga ap pa an n d da as sa ar r a at ta au u
p pe er rn ny ya at ta aa an n t te en nt ta an ng g p pa ar ra am me et te er r d da ar ri i s sa at tu u a at ta au u l le eb bi ih h p po op pu ul la as si i y ya an ng g b bo ol le eh h j ja ad di i b be en na ar r a at ta au u
b bo ol le eh h j ja ad di i t ti id da ak k b be en na ar r. .
P Pr ro os se ed du ur r P Pe en ng gu uj ji ia an n H Hi ip po ot te es sa a
L La an ng gk ka ah h 1 1. . M Me er ru um mu us sk ka an n H Hi ip po ot te es sa a ( (H Hi ip po ot te es sa a N No ol l ( (H H
0 0
) ) d da an n H Hi ip po ot te es sa a A Al lt te er rn na at ti if f ( (H H
A A
) )
L La an ng gk ka ah h 2 2. . M Me en ne en nt tu uk ka an n T Ta ar ra af f N Ny ya at ta a ( (P Pr ro ob ba ab bi il li it ta as s m me en no ol la ak k h hi ip po ot te es sa a) )
L La an ng gk ka ah h 3 3. . M Me en ne en nt tu uk ka an n U Uj ji i S St ta at ti is st ti ik k ( (A Al la at t u uj ji i s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g a ak ka an n d di ig gu un na ak ka an n: : u uj ji i z z, , t t, , F F, ,
2
d da an n l la ai in n- -l la ai in n) )
s
x
x
x
Z

=
L La an ng gk ka ah h 4 4. . M Me en ne en nt tu uk ka an n d da ae er ra ah h k ke ep pu ut tu us sa an n ( (d da ae er ra ah h d di i m ma an na a h hi ip po ot te es sa a n no ol l d di it te er ri im ma a a at ta au u
d di it to ol la ak k) )
L La an ng gk ka ah h 5 5. . M Me en ng ga am mb bi il l K Ke ep pu ut tu us sa an n M Me en no ol la ak k H H
0 0
a at ta au u M Me en ne er ri im ma a H H
0 0

S Se eb ba ag ga ai i c co on nt to oh h d da ap pa at t d di ii ik ku ut ti i p pr ro os se es s b be er ri ik ku ut t : :
L La an ng gk ka ah h 1 1. . M Me er ru um mu us sk ka an n H Hi ip po ot te es sa a, , m mi is sa al l : :
H Hi ip po ot te es sa a n no ol l : : S Sa at tu u p pe er rn ny ya at ta aa an n m me en ng ge en na ai i n ni il la ai i p pa ar ra am me et te er r p po op pu ul la as si i, , s se eb ba ag ga ai i c co on nt to oh h
T Ti id da ak k t te er rd da ap pa at t h hu ub bu un ng ga an n p po os si it ti if f y ya an ng g s si ig gn ni if fi ik ka an n a an nt ta ar ra a k ke em ma an nd di ir ri ia an n b be el la aj ja ar r d da an n
k kr re ea at ti if fi it ta as s d da al la am m b be el la aj ja ar r . .
H Hi ip po ot te es sa a a al lt te er rn na at ti if f : : S Su ua at tu u p pe er rn ny ya at ta aa an n y ya an ng g d di it te er ri im ma a j ji ik ka a d da at ta a s sa am mp pe el l m me em mb be er ri ik ka an n
c cu uk ku up p b bu uk kt ti i b ba ah hw wa a h hi ip po ot te es sa a n no ol l a ad da al la ah h s sa al la ah h, , m mi is sa al l : : T Te er rd da ap pa at t h hu ub bu un ng ga an n p po os si it ti if f y ya an ng g
s si ig gn ni if fi ik ka an n a an nt ta ar ra a k ke em ma an nd di ir ri ia an n b be el la aj ja ar r d da an n k kr re ea at ti if fi it ta as s d da al la am m b be el la aj ja ar r. .
L La an ng gk ka ah h 2 2. . M Me en ne en nt tu uk ka an n t ta ar ra af f n ny ya at ta a
T Ta ar ra af f n ny ya at ta a : : P Pr ro ob ba ab bi il li it ta as s m me en no ol la ak k h hi ip po ot te es sa a n no ol l a ap pa ab bi il la a h hi ip po ot te es sa a n no ol l t te er rs se eb bu ut t a ad da al la ah h
b be en na ar r. . C Co on nt to oh h : : t ta ar ra af f n ny ya at ta a ( (s si ig gn ni if fi ik ka an n) ) p pa ad da a t ta ar ra af f 0 0, ,0 05 5 ( (5 5 % %) ) a at ta au u 0 0, ,0 01 1 ( (1 1 % %) ), , b be er ra ar rt ti i
p pe en ng ga am mb bi il l k ke ep pu ut tu us sa an n m me ey ya ak ki in ni i b ba ah hw wa a p pe en ne el li it ti ia an n i in ni i b bi il la a d di il la ak ku uk ka an n s se eb ba an ny ya ak k 1 10 00 0 k ka al li i, ,
m ma ak ka a s se eb be es sa ar r 5 5 % % ( (5 5 k ka al li i) ) h ha as si il ln ny ya a a ak ka an n m me el le es se et t a at ta au u t ti id da ak k s sa am ma a d de en ng ga an n k ke en ny ya at ta aa an n
p pe en ne el li it ti ia an n. .
L La an ng gk ka ah h 3 3. . M Me en ne en nt tu uk ka an n U Uj ji i S St ta at ti is st ti ik k ( (A Al la at t u uj ji i s st ta at ti is st ti ik k, , u uj ji i z z, , t t, , F F, ,
2
d da an n l la ai in n- -l la ai in n) )
U Uj ji i s st ta at ti is st ti ik k y ya ai it tu u s su ua at tu u n ni il la ai i y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h d da ar ri i s sa am mp pe el l d da an n d di ig gu un na ak ka an n u un nt tu uk k
m me em mu ut tu us sk ka an n a ap pa ak ka ah h a ak ka an n m me en ne er ri im ma a a at ta au u m me en no ol la ak k h hi ip po ot te es sa a. . M Mi is sa al l : : N Ni il la ai i z z d di ip pe er ro ol le eh h
d da ar ri i r ru um mu us s b be er ri ik ku ut t: :

d di im ma an na a : :
z z : : N Ni il la ai i z z
xx
: : R Ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g s sa am mp pe el l
: : R Ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g p po op pu ul la as si i
s s
x x
: : S St ta an nd da ar r e er rr ro or r s sa am mp pe el l, , d di i m ma an na a s s
x x
= = / / n n a ap pa ab bi il la a s st ta an nd da ar r d de ev vi ia as si i p po op pu ul la as si i
d di ik ke et ta ah hu ui i, , d da an n s s
x x
= =s s/ / n n a ap pa ab bi il la a s st ta an nd da ar r d de ev vi ia as si i p po op pu ul la as si i t ti id da ak k d di ik ke et ta ah hu ui i. .

L La an ng gk ka ah h 4 4. . M Me en ne en nt tu uk ka an n d da ae er ra ah h k ke ep pu ut tu us sa an n ( (d da ae er ra ah h d di i m ma an na a h hi ip po ot te es sa a n no ol l d di it te er ri im ma a a at ta au u
d di it to ol la ak k) )

A Ad da a d du ua a m ma ac ca am m u un nt tu uk k m me en ne en nt tu uk ka an n d da ae er ra ah h k ke ep pu ut tu us sa an n ( (1 1) ) p pe en ng gu uj ji ia an n s sa at tu u a ar ra ah h, , y ya ai it tu u
p pe en no ol la ak ka an n H Ho o h ha an ny ya a s sa at tu u d da ae er ra ah h y ya an ng g t te er rl le et ta ak k d di i e ek ko or r s se eb be el la ah h k ka an na an n s sa aj ja a a at ta au u e ek ko or r
s se eb be el la ah h k ki ir ri i s sa aj ja a. . K Ka ar re en na a h ha an ny ya a s sa at tu u d da ae er ra ah h p pe en no ol la ak ka an n b be er ra ar rt ti i l lu ua as s d da ae er ra ah h p pe en no ol la ak ka an n
t te er rs se eb bu ut t s se eb be es sa ar r t ta ar ra af f n ny ya at ta a : : d da an n u un nt tu uk k n ni il la ai i k kr ri it ti is sn ny ya a b bi ia as sa a d di it tu ul li is s d de en ng ga an n Z Z . .
S Se ed da an ng gk ka an n p pe en ng gu uj ji ia an n d du ua a a ar ra ah h, , y ya ai it tu u d da ae er ra ah h p pe en no ol la ak ka an n H H
0 0
a ad da a d du ua a d da ae er ra ah h y ya ai it tu u t te er rl le et ta ak k
d di i e ek ko or r s se eb be el la ah h k ka an na an n d da an n k ki ir ri i. . K Ka ar re en na a m me em mp pu un ny ya ai i d du ua a d da ae er ra ah h, , m ma ak ka a m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g
d da ae er ra ah h m me em mp pu un ny ya ai i l lu ua as s d da ar ri i t ta ar ra af f n ny ya at ta a y ya an ng g d di il la am mb ba an ng gk ka an n d de en ng ga an n , , d da an n n ni il la ai i
k kr ri it ti is sn ny ya a b bi ia as sa a d di il la am mb ba an ng gk ka an n d de en ng ga an n Z Z . .
L La an ng gk ka ah h 5 5. . M Me en ng ga am mb bi il l K Ke ep pu ut tu us sa an n M Me en no ol la ak k H H
0 0
a at ta au u M Me en no ol la ak k H H
0 0
M Me en ne er ri im ma a H H
1 1
. .
M Mi is sa al l : : m me en ng ga am mb bi il l K Ke ep pu ut tu us sa an n N Ni il la ai i u uj ji i z z t te er rn ny ya at ta a t te er rl le et ta ak k p pa ad da a d da ae er ra ah h m me en no ol la ak k H H
0 0
. .
N Ni il la ai i u uj ji i z z = = 5 5, ,1 11 1 t te er rl le et ta ak k d di is se eb be el la ah h k ki ir ri i 1 1, ,9 96 6. . O Ol le eh h s se eb ba ab b i it tu u d da ap pa at t d di is si im mp pu ul lk ka an n
b ba ah hw wa a m me en no ol la ak k H H
0 0
, , d da an n m me en ne er ri im ma a H H
A A
, , s se eh hi in ng gg ga a p pe er rn ny ya at ta aa an n b ba ah hw wa a h ha as si il l r ra at ta a- -r ra at ta a
i in nv ve es st ta as si i s sa am ma a d de en ng ga an n 1 13 3, ,1 17 7% % t ti id da ak k m me em mi il li ik ki i b bu uk kt ti i y ya an ng g c cu uk ku up p k ku ua at t. .
1 1. . I Is sp pa ar rj ja ad di i, , 1 19 98 88 8; ; S St ta at ti is st ti ik k P Pe en nd di id di ik ka an n, , D De ep pd di ik kb bu ud d D Di ik kt ti i P PP PL LP PT TK K, , J Ja ak ka ar rt ta a ( (B Ba ab b I II II I, ,
h ha al l. . 4 41 1 - - 7 73 3) )
( (T Te er rj je em ma ah ha an n) ), , P PT T. . G Gr ra am me ed di ia a, , ( (B Ba ab b I II II I, , h ha al l. . 2 22 2 4 42 2) )
3 3. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab b X XI II I, , h ha al l. . 2 21 13 3 2 23 38 8) )

1 1. . J Je el la as sk ka an n p pe en ng ge er rt ti ia an n d da at ta a p pr ri im me er r d da an n d da at ta a s se ek ku un nd de er r? ?
2 2. . J Je el la as sk ka an n p pe en ng ge er rt ti ia an n d da at ta a t tu un ng gg ga al l d da an n d da at ta a k ke el lo om mp po ok k? ?
3 3. . J Je el la as sk ka an n p pe er rb be ed da aa an n d da at ta a k ko on nt ti in ni iu u d da an n d da at ta a d di is sk kr ri it t. . P Pe en nj je el la as sa an n d di is se er rt ta ai i d de en ng ga an n
p pe em mb be er ri ia an n c co on nt to oh h ( (m mi in ni im ma al l m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g t ti ig ga a c co on nt to oh h) )? ?
4 4. . J Je el la as sk ka an n p pu ul la a t te en nt ta an ng g p pe er rb be ed da aa an n d da at ta a i in nt te er rv va al l d da an n d da at ta a r ra at ti io o. . P Pe en nj je el la as sa an n d di is se er rt ta ai i
d de en ng ga an n p pe em mb be er ri ia an n c co on nt to oh h ( (m mi in ni im ma al lm ma as si in ng g- -m ma as si in ng g t ti ig ga a c co on nt to oh h) )? ?
5 5. . R Ru um mu us sk ka an n s se ec ca ar ra a l le en ng gk ka ap p h hi ip po ot te es si is s u un nt tu uk k u uj ji i h hu ub bu un ng ga an n s su ua at tu u p pe en ne el li it ti ia an n d de en ng ga an n
s se es su ua ai i d de en ng ga an n l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah hn ny ya a! !
6 6. . R Ru um mu us sk ka an n s se ec ca ar ra a l le en ng gk ka ap p h hi ip po ot te es si is s u un nt tu uk k u uj ji i p pe er rb be ed da aa an n s su ua at tu u p pe en ne el li it ti ia an n d de en ng ga an n
s se es su ua ai i d de en ng ga an n l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah hn ny ya a! !

P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n V V: : U Uj ji i h hu ub bu un ng ga an n ( (7 7 X X P Pe er rt te em mu ua an n) )
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ng gh hi it tu un ng g h hu ub bu un ng ga an n d de en ng ga an n t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i m me en ng gg gu un na ak ka an n
r ru um mu us s P Pe ea ar rs so on n ( (P Pr ro od du uc ct t M Mo om me en nt t) ). .
r ru um mu us s r ra an nk k o or rd de er r ( (S Sp pe ea ar rm ma an n) ). .
r ru um mu us s p po oi in nt t s se er ri ia al l. .
r ru um mu us s b bi is se er ri ia al l. .
r ru um mu us s k ko oe ef fi is si ie en n k ko on nt ti in ng ge en ns si i. .

H Hu ub bu un ng ga an n a at ta au u k ko or re el la as si i d da al la am m s st ta at ti is st ti ik k m me em mi il li ik ki i m ma ak kn na a s se eb ba ag ga ai i h hu ub bu un ng ga an n a an nt ta ar r d du ua a
v va ar ri ia ab be el l, , m mi is sa al l : : h hu ub bu un ng ga an n a an nt ta ar ra a t ti in ng gg gi i b ba ad da an n d da an n b be er ra at t b ba ad da an n, , h hu ub bu un ng ga an n a an nt ta ar ra a
i in nt te el li ig ge en ns si i d da an n p pr rr re es st ta as si i b be el la aj ja ar r, , d da an n l la ai in nn ny ya a. . H Hu ub bu un ng ga an n ( (k ko or re el la as si i) ) d da ap pa at t d di il li ih ha at t d da ar ri i
b be er rb ba ag ga ai i s se eg gi i, , s se ep pe er rt ti i : : a ar ra ah h ( (p po os si it ti if f d da an n n ne eg ga at ti if f) ), , b be es sa ar ra an n a an ng gk ka a, , t ti in ng gk ka at ta an n h hu ub bu un ng ga an n, ,
d da an n t ta ar ra af f s si ig gn ni if fi ik ka an n. . A Ar ra ah h K Ko or re el la as si i h hu ub bu un ng ga an n a an nt ta ar ra a v va ar ri ia ab be el l i it tu u j ji ik ka a d di it ti il li ik k d da ar ri i s se eg gi i
a ar ra ah hn ny ya a d da ap pa at t d di ib be ed da ak ka an n m me en nj ja ad di i d du ua a m ma ac ca am m, , y ya ai it tu u h hu ub bu un ng ga an n y ya an ng g s si if fa at tn ny ya a s sa at tu u
a ar ra ah h, ,d da an n h hu ub bu un ng ga an n y ya an ng g s si if fa at tn ny ya a b be er rl la aw wa an na an n a ar ra ah h. . H Hu ub bu un ng ga an n y ya an ng g b be er rs si if fa at t s se ea ar ra ah h
d di ib be er ri i n na am ma a k ko or re el la as si i p po os si it ti if f, , s se ed da an ng g h hu ub bu un ng ga an n y ya an ng g s si if fa at tn ny ya a b be er rl la aw wa an na an n a ar ra ah h d di is se eb bu ut t
k ko or re el la as si i n ne eg ga at ti if f. . C Co on nt to oh h: : K Ke en na ai ik ka an n h ha ar rg ga a B Ba ah ha an n B Ba ak ka ar r M Mi in ny ya ak k ( (B BB BM M) ) d di ii ik ku ut ti i d de en ng ga an n
k ke en na ai ik ka an n o on ng gk ko os s a an ng gk ku ut ta an n; ; s se eb ba al li ik kn ny ya a j ji ik ka a h ha ar rg ga a B BB BM M r re en nd da ah h, , m ma ak ka a o on ng gk ko os s a an ng gk ku ut ta an n
p pu un n m mu ur ra ah h ( ( r re en nd da ah h ) ). . D Di is se eb bu ut t K Ko or re el la as si i N Ne eg ga at ti if f j ji ik ka a d du ua a v va ar ri ia ab be el l ( ( a at ta au u l le eb bi ih h ) ) y ya an ng g
b be er rk ko or re el la as si i i it tu u, , b be er rj ja al la an n d de en ng ga an n a ar ra ah h y ya an ng g b be er rl la aw wa an na an n, , b be er rt te en nt ta an ng ga an n, , a at ta au u b be er rk ke eb ba al li ik ka an n. .
I In ni i b be er ra ar rt ti i b ba ah hw wa a k ke en na ai ik ka an n a at ta au u p pe er rt ta am mb ba ah ha an n p pa ad da a v va ar ri ia ab be el l X X m mi is sa al ln ny ya a, , a ak ka an n d di ii ik ku ut ti i
d de en ng ga an n p pe en nu ur ru un na an n a at ta au u p pe en ng gu ur ra an ng ga an n p pa ad da a v va ar ri ia ab be el l Y Y. . C Co on nt to oh h : : M Ma ak ki in n m me en ni in ng gk ka at tn ny ya a
k ke es sa ad da ar ra an n h hu uk ku um m d di i k ka al la an ng ga an n m ma as sy ya ar ra ak ka at t d di ii ik ku ut ti i d de en ng ga an n m ma ak ki in n m me en nu ur ru un nn ny ya a a an ng gk ka a
k ke ej ja ah ha at ta an n a at ta au u p pe el la an ng gg ga ar ra an n; ; m ma ak ki in n g gi ia at t b be er rl la at ti ih h m ma ak ki in n s se ed di ik ki it t k ke es sa al la ah ha an n y ya an ng g d di ip pe er rb bu ua at t
o ol le eh h s se es se eo or ra an ng g; ; m ma ak ki in n m me en ni in ng gk ka at tn ny ya a j ju um ml la ah h a as se ep pt to or r K Ke el lu ua ar rg ga a B Be er re en nc ca an na a d di ii ik ku ut ti i d de en ng ga an n
m ma ak ki in n m me en nu ur ru un nn ny ya a a an ng gk ka a k ke el la ah hi ir ra an n; ; a at ta au u s se eb ba al li ik kn ny ya a. . D Da al la am m d du un ni ia a p pe en nd di id di ik ka an n
m mi is sa al ln ny ya a, , m ma ak ki in n k ku ur ra an ng g d di ih ha ay ya at ti i d da an n d di ia am ma al lk ka an nn ny ya a a aj ja ar ra an n I Is sl la am m o ol le eh h p pa ar ra a r re em ma aj ja a a ak ka an n
d di ii ik ku ut ti i o ol le eh h m ma ak ki in n m me en ni in ng gk ka at tn ny ya a f fr re ek ku ue en ns si i k ke en na ak ka al la an n r re em ma aj ja a; ; a at ta au u s se eb ba al li ik kn ny ya a. .
J Ji ik ka a i in ng gi in n m me en ng ge et ta ah hu ui i a ad da a- -t ti id da ak kn ny ya a k ko or re el la as si i d du ua a g ge ej ja al la a, , m ma ak ka a t te er rl le eb bi ih h d da ah hu ul lu u p pe er rl lu u
d di ik ke et ta ah hu ui i t ti ip pe e/ /j je en ni is s g ge ej ja al la a a at ta au u d da at ta a y ya an ng g a ak ka an n d di ik ko or re el la as si ik ka an n, , m mi is sa al ln ny ya a s sa aj ja a g ge ej ja al la a y ya an ng g
s sa at tu u a ad da al la ah h g ge ej ja al la a X X d da an n y ya an ng g s sa at tu un ny ya a l la ag gi i a ad da al la ah h g ge ej ja al la a Y Y, , m ma ak ka a : :
( (1 1) ) J Ji ik ka a g ge ej ja al la a X X d de en ng ga an n Y Y k ke ed du ua an ny ya a d di ip pa an nd da an ng g t te er rg go ol lo on ng g k ke e d da al la am m t ti ip pe e g ge ej ja al la a
i in nt te er rv va al l, , t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i y ya an ng g b bo ol le eh h d di ip pe er rc ca ay ya a a ad da al la ah h " "K Ko or re el la as si i P Pr ro od du uc ct t M Mo om me en nt t
d da ar ri i P Pe ea ar rs so on n" ". .
( (2 2) ) J Ji ik ka a g ge ej ja al la a X X d de en ng ga an n Y Y k ke ed du ua an ny ya a m me er ru up pa ak ka an n t ti ip pe e g ge ej ja al la a n no om mi in na al l, , t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i
y ya an ng g p pa al li in ng g t te ep pa at t a ad da al la ah h K Ko or re el la as si i P Ph hi i d da an n K Ko oe ef fi is si ie en n K Ko on nt ti in ng ge en ns si i ( (K KK K) ). .
( (3 3) ) J Ji ik ka a g ge ej ja al la a X X d de en ng ga an n Y Y k ke ed du ua an ny ya a m me er ru up pa ak ka an n t ti ip pe e g ge ej ja al la a y ya an ng g b be er rs sk ka al la a o or rd di in na al l, ,
k ko or re el la as si i y ya an ng g t te ep pa at t a ad da al la ah h K Ko or re el la as si i T Te et tr ra ac ch ho or ri ik k, , a at ta au u K Ke en nd da al ll l, , a at ta au u S Sp pe ea ar rm ma an n
( (t ta at ta a j je en nj ja an ng g) ). .
( (4 4) ) J Ji ik ka a s sa al la ah h s sa at tu u d da ar ri i g ge ej ja al la a t te er rs se eb bu ut t ( (X X a at ta au u Y Y) ) m me er ru up pa ak ka an n g ge ej ja al la a i in nt te er rv va al l, ,
s se ed da an ng gk ka an n y ya an ng g s sa at tu un ny ya a l la ag gi i g ge ej ja al la a n no om mi in na al l; ; t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i y ya an ng g t te ep pa at t a ad da al la ah h
p po oi in nt t s se er ri ia al l. .
( (5 5) ) J Ji ik ka a s sa al la ah h s sa at tu u d da ar ri i d du ua a g ge ej ja al la a ( (X X a at ta au u Y Y) ) m me er ru up pa ak ka an n g ge ej ja al la a i in nt te er rv va al l, ,
s se ed da an ng gk ka an n y ya an ng g s sa at tu un ny ya a l la ag gi i g ge ej ja al la a o or rd di in na al l; ; t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i y ya an ng g t te ep pa at t a ad da al la ah h
s se er ri ia al l b bi ia as sa a. .
( (6 6) ) J Ji ik ka a d du ua a g ge ej ja al la a, , y ya an ng g s sa at tu un ny ya a t te er rm ma as su uk k s sk ka al la a o or rd di in na al l d da an n y ya an ng g s sa at tu un ny ya a l la ag gi i s sk ka al la a
n no om mi in na al l, , t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i y ya an ng g t te ep pa at t a ad da al la ah h k ko oe ef fi is si ie en n k ko on nt ti in ng ge en ns si i ( (K KK K) ). .

C Co on nt to oh h P Pe en ng gg gu un na aa an n b be er rb ba ag ga ai i r ru um mu us s k ko or re el la as si i. .
1 1. . K Ko or re el la as si i P Pr ro od du uc ct t M Mo om me en nt t ( (d da ar ri i K Ka ar rl l P Pe ea ar rs so on n) ), , m mi is sa al l: : p pe en ne el li it ti i i in ng gi in n m me en ng ge et ta ah hu ui i
k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a b be er ra at t b ba ad da an n d da an n t ti in ng gg gi i b ba ad da an n 1 10 0 o or ra an ng g s si is sw wa a S SM MA A N Ne eg ge er ri i B Ba an nd da ar r
l la am mp pu un ng g. .
T Ta ab be el l 1 16 6. . M Me en ng gh hi it tu un ng g k ko oe ef fi is si ie en n k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a b be er ra at t b ba ad da an n ( (X X) ) d de en ng ga an n t ti in ng gg gi i b ba ad da an n
( (Y Y) ) d da ar ri i 1 10 0 s si is sw wa a S SM MA A N Ng ge er ri i B Ba an nd da ar r L La am mp pu un ng g

N NA AM MA A B BE ER RA AT T T TI IN NG GG GI I x x x x
2 2
y y y y
2 2
X XY Y
A AM MI IN N 7 72 2 1 19 90 0 + +1 11 1 1 12 21 1 + +7 7 4 49 9 7 77 7
B BA AD DU U 6 68 8 1 19 90 0 + +7 7 4 49 9 + +7 7 4 49 9 4 49 9
C CE EC CE EP P 6 68 8 1 18 86 6 + +7 7 4 49 9 + +3 3 9 9 2 21 1
E EN NI I 6 64 4 1 18 84 4 + +3 3 9 9 + +1 1 1 1 3 3
H HE ER RA A 6 60 0 1 18 82 2 - -1 1 1 1 - -1 1 1 1 1 1
W WA AT TI I 5 59 9 1 18 80 0 - -2 2 4 4 - -3 3 9 9 6 6
J JU UJ JU U 5 57 7 1 18 80 0 - -4 4 1 16 6 - -3 3 9 9 1 12 2
D DE ER RI I 5 57 7 1 18 82 2 - -4 4 1 16 6 - -1 1 1 1 4 4
D DA AS SL LI I 5 55 5 1 17 78 8 - -6 6 3 36 6 - -5 5 2 25 5 3 30 0
F FE ER RI I 5 50 0 1 17 78 8 - -1 11 1 1 12 21 1 - -5 5 2 25 5 5 55 5
J JU UM ML LA AH H 6 61 10 0 1 18 83 30 0 4 42 22 2 1 17 78 8 2 25 58 8

U Un nt tu uk k m me en ne en nt tu uk ka an n n ni il la ai i x x d da an n n ni il la ai i y y, , m ma ak ka a l le eb bi ih h d da ah hu ul lu u d di ih hi it tu un ng g r ra at ta a- -r ra at ta a X X d da an n r ra at ta a- -
r ra at ta a Y Y, , s se et te el la ah h d di ih hi it tu un ng g d di ip pe er ro ol le eh h r ra at ta a- -r ra at ta a X X = = 6 61 1, , r ra at ta a- -r ra at ta a Y Y = = 1 18 83 3. .
U Un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g b be es sa ar ra an n k ko or re el la as si i d da ar ri i v va ar ri ia ab be el l b be er ra at t b ba ad da an n d da an n t ti in ng gg gi i b ba ad da an n
d di ig gu un na ak ka an n r ru um mu us s : :

D De en ng ga an n d de em mi ik ki ia an n d da ap pa at t d di is si im mp pu ul lk ka an n b ba ah hw wa a k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a b be er ra at t b ba ad da an n d da an n t ti in ng gg gi i
b ba ad da an n m me em mi il li ik ki i k ko or re el la as si i y ya an ng g c cu uk ku up p t ti in ng gg gi i, , t te er rd da ap pa at t k ke ec ce en nd de er ru un ng ga an n m me en ni in ng gk ka at tn ny ya a b be er ra at t
b ba ad da an n s se es se eo or ra an ng g d di ii ir ri in ng gi i p pu ul la a d de en ng ga an n m me en ni in ng gk ka at tn ny ya a t ti in ng gg gi i b ba ad da an n s se es se eo or ra an ng g. .
S Se el la an nj ju ut tn ny ya a d da at ta a t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s d da ap pa at t j ju ug ga a d di ih hi it tu un ng g d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la as si i
a an ng gk ka a k ka as sa ar r ( (r r = = P Pr ro od du uk k M Mo om me en nt t) ) s se ep pe er rt ti i b be er ri ik ku ut t : :

U Un nt tu uk k p pe em ma ak ka ai ia an n r ru um mu us s d di i a at ta as s, , m ma ak ka a d da at ta a d di is su us su un n d da al la am m b be en nt tu uk k t ta ab be el l s se ep pe er rt ti i b be er ri ik ku ut t : :
( )( )
2 2
y x
xy
xy
r
=
( )( ) 178 422
258
=
xy
r
07 , 274
258
=
xy
r
94 , 0 =
xy
r
( )( )
( ) ( ) ( ) ( )
2
2
2
2

=
X Y N X X N
Y X XY N
xy
r
T Ta ab be el l 1 17 7. . D Da at ta a t te en nt ta an ng g b be er ra at t b ba ad da an n ( (X X) ) d de en ng ga an n t ti in ng gg gi i b ba ad da an n ( (Y Y) ) d da ar ri i 1 10 0 s si is sw wa a S SM MA A
N Ne eg ge er ri i B Ba an nd da ar r L La am mp pu un ng g
N NA AM MA A B BE ER RA AT T( (X X) ) T TI IN NG GG GI I( (Y Y) ) X
2
Y
2
XY
A AM MI IN N 7 72 2 1 19 90 0 5184 36100 13680
B BA AD DU U 6 68 8 1 19 90 0 4624 36100 12920
C CE EC CE EP P 6 68 8 1 18 86 6 4624 34596 12648
E EN NI I 6 64 4 1 18 84 4 4096 33856 11776
H HE ER RA A 6 60 0 1 18 82 2 3600 33124 10920
W WA AT TI I 5 59 9 1 18 80 0 3481 32400 10620
J JU UJ JU U 5 57 7 1 18 80 0 3249 32400 10260
D DE ER RI I 5 57 7 1 18 82 2 3249 33124 10374
D DA AS SL LI I 5 55 5 1 17 78 8 3025 31684 9790
F FE ER RI I 5 50 0 1 17 78 8 2500 31684 8900
J JU UM ML LA AH H 6 61 10 0 1 18 83 30 0 37632 335068 111888

I In nt te er rp pr re et ta as si i ( (S Si im mp pu ul la an n h ha as si il l a an na al li is si is s) )
A Ap pa a m ma ak kn na a d da ar ri i k ko oe ef fi is si ie en n k ko or re el la as si i s se eb be es sa ar r + + O O, ,9 94 4 t te er rs se eb bu ut t ? ?
D Da al la am m h ha al l i in ni i t te er rd da ap pa at t b be eb be er ra ap pa a i in nt te er rp pr re et ta as si i y ya an ng g d da ap pa at t d di is sa aj ji ik ka an n s se es su ua ai i d de en ng ga an n t tu uj ju ua an n
d da ar ri i h hi ip po ot te es si is s y ya an ng g d di ia aj ju uk ka an n. .
( (1 1) ) A An nt ta ar ra a v va ar ri ia ab be el l X X d de en ng ga an n v va ar ri ia ab be el l Y Y a ad da a h hu ub bu un ng ga an n, , y ya an ng g d di it tu un nj ju uk kk ka an n d de en ng ga an n
b be es sa ar ra an n O O, ,9 94 4 ( (j ji ik ka a t ti id da ak k a ad da a h hu ub bu un ng ga an n a an ng gk ka a y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h b be es sa ar ra an nn ny ya a O O, ,O OO O) ). .
( (2 2) ) A An nt ta ar ra a v va ar ri ia ab be el l X X d de en ng ga an n v va ar ri ie eb be el l Y Y m me em mi il li ik ki i h hu ub bu un ng ga an n y ya an ng g s sa an ng ga at t e er ra at t
( (t ti in ng gk ka at t k ke ee er ra at ta an n b be er rd da as sa ar rk ka an n k ka at ta ag go or ri i) ). .
( ) ( ) ( ) ( )
2 2
1830 335068 10 610 37632 10
1830 610 ) 111888 10 (

=
X x
X X
xy
r
( ) ( )( ) ( ) 3348900 3350680 372100 376320
1116300 1118880

=
xy
r
( )( ) 1780 4220
1116300 1118880
=
xy
r
7511600
2580
=
xy
r
73 , 2740
2580
=
xy
r
94 , 0 =
xy
r
( (3 3) ) A An nt ta ar ra a v va ar ri ia ab be el l X X d de en ng ga an n v va ar ri ia ab be el l Y Y m me em mi il li ik ki i h hu ub bu un ng ga an n y ya an ng g p po os si it ti if f ( (d de en ng ga an n
t ta an nd da a + +) ). .
( (4 4) ) A An nt ta ar ra a v va ar ri ia ab be el l X X d de en ng ga an n v va ar ri ia ab be el l Y Y m me em mi il li ik ki i t ta ar ra af f s si ig gn ni if fi ik ka an n ( (h ha al l i in ni i u un nt tu uk k
m me en ng gu uj ji i b ba ah hw wa a n ni il la ai i s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h m me el la al lu ui i s sa am mp pe el l d da ap pa at t m me ew wa ak ki il li i
p pa ar ra am ma at te er r p po op pu ul la as si i) ) b ba ai ik k p pa ad da a t ta ar ra af f s si ig gn ni if fi ik ka an ns si i O O, ,O O5 5 m ma au up pu un n O O, ,O O1 1. .

D Da ar ri i k ke ee em mp pa at t h ha as si il l i in nt te er rp pr re et ta as si i t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s, , k ki it ta a d da ap pa at t m me el la ak ku uk ka an n p pa al li in ng g s se ed di ik ki it t
e em mp pa at t p pe em mb ba ah ha as sa an n a at ta as s h ha as si il l a an na al li is si is s y ya an ng g d di il la ak ku uk ka an n t te er rh ha ad da ap p s sa at tu u k ke el lo om mp po ok k d da at ta a. .
2 2. . K Ko or re el la as si i T Ta at ta a J Je en nj ja an ng g ( (S Sp pe ea ar rm ma an n) ). .
T Te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i t ta at ta a j je en nj ja an ng g i in ni i d di ik ke em mu uk ka ak ka an n o ol le eh h C C. . S Sp pe ea ar rm ma an n p pa ad da a t ta ah hu un n 1 19 90 04 4. .
T Te ek kn ni ik k i in ni i d di ip pe er rg gu un na ak ka an n b bi il la a a ak ka an n m me en ng gu uk ku ur r d du ua a v va ar ri ia ab be el l y ya an ng g a an nt ta ar ra a k ke ed du ua an ny ya a t ti id da ak k
m me em mp pu un ny ya ai i j jo oi in nt t n no or rm ma al l d di is st tr ri ib bu ut ti io on n d da an n c co on nd di it ti io on na al l v va ar ri ia an nc ce e t ti id da ak k d di ik ke et ta ah hu ui i s sa am ma a. .
S Se el la ai in n i it tu u, , k ke ed du ua a v va ar ri ia ab be el l t te er rg go ol lo on ng g j je en ni is s d da at ta a o or rd di in na al l. .
A Ad da ap pu un n l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h u un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g k ko or re el la as si i t ta at ta a j je en nj ja an ng g ( (r ra an nk k c co or rr re el la at ti io on n
c co oe ef ff fi ic ci ie en nt t) ) a ad da al la ah h s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :
( (1 1) ) N Ni il la ai i h ha as si il l p pe en ng ga am ma at ta an n d da ar ri i k ke ed du ua a v va ar ri ia ab be el l, , m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g d di ib be er ri i j je en nj ja an ng g. . B Bi il la a
a ad da a n ni il la ai i y ya an ng g s sa am ma a d di ih hi it tu un ng g j je en nj ja an ng g r ra at ta a- -r ra at ta an ny ya a. .
( (2 2) ) S Se et ti ia ap p p pa as sa an ng g j je en nj ja an ng g d di ih hi it tu un ng g j ju um ml la ah hn ny ya a. .
( (3 3) ) D Da ar ri i h ha as si il l p pe er rb be ed da aa an n ( (s se el li is si ih h) ) s se et ti ia ap p p pa as sa an ng g j je ej ja an ng g d di ik ku ua ad dr ra at tk ka an n d da an n d di ij ju um ml la ah hk ka an n. .
( (4 4) ) N Ni il la ai i r r
s s
( (k ko oe ef fi is si ie en n k ko or re el la as si i t ta at ta a j je en nj ja an ng g d da ar ri i S Sp pe ea ar rm ma an n) ) d di ih hi it tu un ng g d de en ng ga an n r ru um mu us s : :

d di im ma an na a : : D D = = m me en nu un nj ju uk kk ka an n p pe er rb be ed da aa an n s se et ti ia ap p p pa as sa an ng g j je en nj ja an ng g n n m me en nu un nj ju uk kk ka an n
j ju um ml la ah h p pa as sa an ng g j je en nj ja an ng g 1 1 d da an n 6 6 a ad da al la ah h a an ng gk ka a k ko on ns st ta an nt ta a. .
P Pe en ng ga ap pl li ik ka as si ia an n d da ar ri i f fo or rm mu ul la a t te er rs se eb bu ut t d da ap pa at t d di il li ih ha at t p pa ad da a u ur ra ai ia an n b be er ri ik ku ut t, , m mi is sa al l s se eo or ra an ng g
g gu ur ru u m me en ne el li it ti i t ti in ng gk ka at t k ke ea ak kt ti if fa an n s si is sw wa a d da al la am m k ke eg gi ia at ta an n O OS SI IS S d da an n p pr re es st ta as si i b be el la aj ja ar rn ny ya a
d da al la am m m ma at ta a p pe el le ej ja ar ra an n P PP PK Kn n, , s se et te el la ah h d di il la ak ku uk ka an n p pe en ng ga am ma at ta an n d di ip pe er ro ol le eh h d da at ta a s se ep pe er rt ti i
d da al la am m t ta ab be el l b be er ri ik ku ut t: :
( ) 1
6
1
2
2
=

n n
D
q
p
s
X X
r
t
t p
pbi
=
p
X
t
X
t
SD
T Ta ab be el l 1 18 8. . D Da at ta a k ke ea ak kt ti if fa an n s si is sw wa a d da al la am m o or rg ga an ni is sa as si i O OS SI IS S d da an n n ni il la ai i h ha as si il l b be el la aj ja ar r P PP PK Kn n
S Si is sw wa a S SD D N Ne eg ge er ri i 2 2 R Ra aj ja ab ba as sa a T Ta ah hu un n 2 20 00 06 6

N NA AM MA A
S SI IS SW WA A
K KE EA AK KT TI IF FA AN N
O OS SI IS S ( (X X) )
P PR RE ES ST TA AS SI I
P PP PK Kn n ( (Y Y) )
R Ra an nk k
X X
R Ra an nk k
Y Y
D D D D
2 2
A AM MI IR R 4 48 8 7 78 8 5 5 5 5 0 0 0 0
A AS SM ME ER R 4 44 4 7 72 2 9 9 9 9 0 0 0 0
B BE ED DI I 5 53 3 8 84 4 3 3 1 1 2 2 4 4
C CE EC CE E 5 52 2 7 79 9 2 2 4 4 - -2 2 4 4
C CU UI IL LA AH H 4 45 5 7 74 4 8 8 8 8 0 0 0 0
D DE ED DE EN N 5 51 1 7 75 5 4 4 7 7 - -3 3 9 9
F FA AR RI ID D 5 56 6 8 81 1 1 1 2 2 - -1 1 1 1
G GE ER RA AH H 4 46 6 7 76 6 7 7 6 6 1 1 1 1
H HU UR RS SE E 4 47 7 8 80 0 6 6 3 3 3 3 9 9
G GA AR RU U 4 42 2 7 71 1 1 10 0 1 10 0 0 0 0 0
N N= = 1 10 0 4 48 84 4 7 77 70 0 0 0 2 28 8

S Se et te el la ah h d di ik ke et ta ah hu ui i d da at ta a y ya an ng g d di ip pe er rl lu uk ka an n u un nt tu uk k f fo or rm mu ul la a y ya an ng g d di ip pa ak ka ai i, , m ma ak ka a b be er ri ik ku ut t
d di it te en nt tu uk ka an n b be es sa ar ra an n k ko or rr re el la as si i m me el la al lu ui i r ru um mu us s r ra an nk k o or rd de er r t te er rs se eb bu ut t : :

3 3. . K Ko or re el la as si i P Po oi in nt t B Bi is se er ri ia al l

T Te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i y ya an ng g d da ap pa at t d di ip pe er rg gu un na ak ka an n d de en ng ga an n t te ep pa at t u un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g k ko or re el la as si i d du ua a
v va ar ri ia ab be el l y ya an ng g s sa at tu u b be er rs sk ka al la a n no om mi in na al l d da an n y ya an ng g s sa at tu un ny ya a l la ag gi i b be er rs sk ka al la a i in nt te er rv va al l a ad da al la ah h
t te ek kn ni ik k k ko or re el la as si i p po oi in nt t b bi is se er ri ia al l. . B Be er ri ik ku ut t i in ni i d di ib be er ri ik ka an n r ru um mu us s d da an n c co on nt to oh h p pe en ng gg gu un na aa an nn ny ya a. .

= = N Ni il la ai i r ra at ta a- -r ra at ta a g ge ej ja al la a y ya an ng g a ak ka an n d di ic ca ar ri i k ko or re el la as si in ny ya a d de en ng ga an n n ni il la ai i
k ke es se el lu ur ru uh ha an n
= = N Ni il la ai i r ra at ta a- -r ra at ta a k ke es se el lu ur ru uh ha an n
= = S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u t to ot ta al l p p = = p pr ro op po or rs si i k ke el lo om mp po ok k 1 1 q q = = 1 1 - - p p

( ) 1 10 10
28 6
1
2
=
X
( ) 1 100 10
168
1
=
( ) 99 10
168
1 =
990
168
1 =
16 , 0 1 = 84 , 0 =
3 , 0
7 , 0
897 , 1
6 286 , 6
=
pbi
r
333 , 2
897 , 1
286 , 0
=
pbi
r
527 , 1 151 , 0 X r
pbi
=
n
C
+
=
2
2
C Co on nt to oh h p pe en ng gg gu un na aa an n l li ih ha at t p pa ad da a t ta ab be el l b be er ri ik ku ut t : :
T Ta ab be el l 1 19 9. . M Me en nc ca ar ri i k ko or re el la as si i u un nt tu uk k m me en ng gu uj ji i v va al li id di it ta as s b bu ut ti ir r s so oa al l n no om mo or r 1 1

S SK KO OR R B BU UT TI IR R S SO OA AL L S SE ET TI IA AP P N NO OM MO OR R S SO OA AL L T TO OT TA AL L
S SI IS SW WA A
1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 1 10 0 S SK KO OR R
X X
2 2
t t
A AS SL LI I 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 6 6 3 36 6
B BU UG GE E 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 4 4 1 16 6
C CA AR RE E 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 9 9 8 81 1
D DE ES SI I 0 0 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 7 7 4 49 9
E ER RM MA A 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 8 8 6 64 4
F FE ER RI I 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 5 5 2 25 5
G GE EF FI I 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 8 8 6 64 4
H HU UM MI I 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 6 6 3 36 6
I IR RF FE E 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 1 16 6
J JU UY YI I 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 9 9
N N= = 1 10 0 7 7 5 5 6 6 8 8 5 5 4 4 7 7 6 6 6 6 6 6 6 60 0
P P 0 0, ,7 7 0 0, ,5 5 0 0, ,6 6 0 0, ,8 8 0 0, ,5 5 0 0, ,4 4 0 0, ,7 7 0 0, ,6 6 0 0, ,6 6 0 0, ,6 6
3 39 96 6
Q Q 0 0, ,3 3 0 0, ,5 5 0 0, ,4 4 0 0, ,2 2 0 0, ,5 5 0 0, ,6 6 0 0, ,3 3 0 0, ,4 4 0 0, ,4 4 0 0, ,4 4

S Se et te el la ah h d di ih hi it tu un ng g b be er rd da as sr rk ka an n k ke ep pe er rl lu ua an n d da ar ri i r ru um mu us s t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a d di ik ke et ta ah hu ui i
R Ra at ta a- -r ra at ta a = = 6 6 S SD D
t t
= = 1 1, ,8 89 97 7 = = r ra at ta a- -r ra at ta a n ni il la ai i s so oa al l n no o. . 1 1 ( (c co on nt to oh h) )
= = = = 6 6, ,2 28 86 6 r ra at ta a- -r ra at ta a n ni il la ai i y ya an ng g a ak ka an n d di ic ca ar ri i k ko or re el la as si in ny ya a. .

= = 0 0, ,2 23 31 1
D De en ng ga an n d df f s se eb be es sa ar r 8 8 d di ip pe er ro ol le eh h h ha ar rg ga a r r
t ta ab be el l
p pa ad da a t ta ar ra af f s si ig gn ni if fi ik ka an ns si i 5 5 % % s se eb be es sa ar r 0 0, ,6 63 32 2 d da an n
1 1% % s se eb be es sa ar r 0 0, ,7 76 65 5. . K Ka ar re en na a r r
p pb bi i
y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h j ja au uh h l le eb bi ih h k ke ec ci il l j ji ik ka a d di ib ba an nd di in ng gk ka an n d de en ng ga an n
r r
t ta ab be el l
, , m ma ak ka a d da ap pa at t d di is si im mp pu ul lk ka an n b ba ah hw wa a b bu ut ti ir r s so oa al l n no o 1 1 t ti id da ak k v va al li id d, , d da an n k ka ar re en na an ny ya a t ti id da ak k
d da ap pa at t d di ip pa ak ka ai i. .
4 4. . K Ko oe ef fi is si ie en n K Ko on nt ti in ng ge en ns si i ( (K KK K) )
K Ko oe ef fi is si ie en n k ko on nt ti in ng ge en ns si i m me er ru up pa ak ka an n s sa al la ah h s sa at tu u c ca ar ra a u un nt tu uk k m me en ng gh hi it tu un ng g k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a d du ua a
g ge ej ja al la a y ya an ng g b be es sk ka al la a n no om mi in na al l. . A Ad da ap pu un n r ru um mu us s d da an n c ca ar ra a p pe en ng gg gu un na aa an nn ny ya a a ad da al la ah h s se eb ba ag ga ai i

= = c ch hi i- - k ku ua ad dr ra at t
C C = = K Ko oe ef fi is si ie en n K Ko on nt ti in ng ge en ns si i
n n = = J Ju um ml la ah h s sa am mp pe el l

p
x
p
x
7
3 6 8 8 9 4 6 + + + + + +
2
( )
= =
B
i
K
j
ij ij ij
E E O
1 1
2
/
2
( )
45
45 80
2
( )
5 , 37
5 , 37 5
2
( )
5 , 17
5 , 17 15
2
( )
45
45 10
2
( )
5 , 37
5 , 37 70
2
( )
5 , 17
5 , 17 20
2
200 49 , 111
49 , 111
+
= C
49 , 311
49 , 111
= C
36 , 0 = C
6 , 0 = C
= = d di it te en nt tu uk ka an n d de en ng ga an n r ru um mu us s s se ep pe er rt ti i b be er ri ik ku ut t : :

= =

T Ta ab be el l 2 20 0. . C Co on nt to oh h: : m me en ng gh hi it tu un ng g k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a J Je en ni is s K Ke el la am mi in n ( (J J. .K K) ) d de en ng ga an n J Je en ni is s f fi il lm m
y ya an ng g d di is su uk ka ai i p pa ad da a 2 20 00 0 o or ra an ng g s sa am mp pe el l. .

J JE EN NI IS S F FI IL LM M Y YA AN NG G D DI IS SU UK KA AI I
J J. . K K
M MU US SI IK K L LA AG GA A S SE EJ JA AR RA AH H
J JU UM ML LA AH H
W WA AN NI IT TA A 8 80 0 5 5 1 15 5 1 10 00 0
P PR RI IA A 1 10 0 7 70 0 2 20 0 1 10 00 0
J JU UM ML LA AH H 9 90 0 7 75 5 3 35 5 2 20 00 0

L La an ng gk ka ah h b be er ri ik ku ut tn ny ya a a ad da al la ah h m me en nc ca ar ri i f fr re ek ku ue en ns si i h ha ar ra ap pa an n ( (f f
h h
) ) a at ta as s d da as sa ar r f fr re ek ku ue en ns si i y ya an ng g
d di ip pe er ro ol le eh h ( (f f
o o
) ) s se ep pe er rt ti i t ta ab be el l d di i a at ta as s. .
T Ta ab be el l 2 21 1. . C Co on nt to oh h p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a J Je en ni is s k ke el la am mi in n d de en ng ga an n J Je en ni is s f fi il lm m y ya an ng g
d di is su uk ka ai i p pa ad da a 2 20 00 0 o or ra an ng g s sa am mp pe el l

J JE EN NI IS S F FI IL LM M Y YA AN NG G D DI IS SU UK KA AI I
J J. . K K
M MU US SI IK K L LA AG GA A S SE EJ JA AR RA AH H
J JU UM ML LA AH H
W WA AN NI IT TA A 8 80 0 ( (4 45 5) ) 5 5 ( (3 37 7, ,5 5) ) 1 15 5 ( (1 17 7, ,5 5) ) 1 10 00 0
P PR RI IA A 1 10 0 ( (4 45 5) ) 7 70 0 ( (3 37 7, ,5 5 2 20 0 ( (1 17 7, ,5 5) ) 1 10 00 0
J JU UM ML LA AH H 9 90 0 7 75 5 3 35 5 2 20 00 0

D Da ar ri i t ta ab be el l d di i a at ta as s, , a an ng gk ka a- -a an ng gk ka a y ya an ng g d di ib be er ri i t ta an nd da a k ku ur ru un ng g a ad da al la ah h j ju um ml la ah h ( (f fr re ek ku ue en ns si i) )
y ya an ng g d di ih ha ar ra ap pk ka an n ( (f f
h h
) ). .
S Se el la an nj ju ut tn ny ya a d di ih hi it tu un ng g n ni il la ai i c ch hi i- -k ku ua ad da ar rt t b be er rd da as sa ar rk ka an n r ru um mu us s d di i a at ta as s, ,

= = + + + + + +

+ + + + = = 1 11 11 1, ,4 49 9

K Ko oe ef fi is si ie en n k ko on nt ti in ng ge en ns si in ny ya a a ad da al la ah h : :

A Ag ga ar r h ha ar rg ga a K KK K y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h d da ap pa at t d di ip pe er rg gu un na ak ka an n u un nt tu uk k m me en ng gu uk ku ur r d de er ra aj ja at t a as so os si ia as si i
a an nt ta ar rf fa ak kt to or r, , m ma ak ka a h ha ar rg ga a K KK K p pe er rl lu u d di ib ba an nd di in ng gk ka an n d de en ng ga an n K Ko oe ef fi is si ie en n k ko on nt ti in ng ge en ns si i
m ma ak ks si im mu um m. . H Ha ar rg ga a K KK K m ma ak ks si im mu um m d da ap pa at t d di ih hi it tu un ng g d de en ng ga an n r ru um mu us s : :
m
m
C
maks
1
=
2
1 2
=
maks
C
707 , 0 =
maks
C

D De en ng ga an n m m ( (h ha ar rg ga a m mi in ni im mu um m a an nt ta ar ra a b ba ar ri is s d da an n k ko ol lo om m) ) y ya ai it tu u a at ta as s d da as sa ar r c co on nt to oh h d di i a at ta as s
d da af ft ta ar r k ko on nt ti in ng ge en ns si i t te er rd da ap pa at t d du ua a b ba ar ri is s d da an n t ti ig ga a k ko ol lo om m, , j ja ad di i m mi in ni im mu um mn ny ya a a ad da al la ah h d du ua a; ;
s se eh hi in ng gg ga a : :

M Ma ak ki in n d de ek ka at t h ha ar rg ga a K KK K y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h k ke ep pa ad da a C C
m ma ak ks s, ,
a ak ka an n m ma ak ki in n b be es sa ar r d de er ra aj ja at t a as so os si ia as si i
a an nt ta ar r f fa ak kt to or r. . D De en ng ga an n d de em mi ik ki ia an n K KK K y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h d di i a at ta as s ( (0 0, ,6 6) ) d di ib ba an nd di in ng gk ka an n d de en ng ga an n
C C
m ma ak ks s, ,
0 0, ,7 70 07 7, , m ma ak ka a k ko or re el la as si in ny ya a d da ap pa at t d di ik ka at ta ak ka an n e er ra at t. .

1 1. . D Dj jo ok ko o P Pr ra ay yi it tn no o, , 1 19 98 85 5; ; A An na al li is sa a R Re eg gr re es si i k ko or re el la as si i, , P Pe en ne er rb bi it t L Li ib be er rt ty y ( (B Ba ab b I II II I d da an n I IV V, ,
h ha al l. . 1 18 8 4 47 7) )
2 2. . G Gu ui il lf fo or rd d, , J J. .P P. ., , 1 19 97 78 8; ; F Fu un nd da am me en nt ta al l S St ta at ti is st ti ic cs s i in n P Ps sy yc ch ho ol lo og gy y a an nd d E Ed du uc ca at ti io on n, , M Mc c- -
G Gr ra aw w- -H Hi il ll l K Ko og ga ak ku us sh ha a, , L Lt td d, , T To ok ky yo o ( (B Ba ab b 6 6, , h ha al l 7 77 7 9 96 6, , B Ba ab b 1 11 1, , h ha al l
1 19 93 3 2 20 09 9) )
3 3. . I Is sp pa ar rj ja ad di i, , 1 19 98 88 8; ; S St ta at ti is st ti ik k P Pe en nd di id di ik ka an n, , D De ep pd di ik kb bu ud d D Di ik kt ti i P PP PL LP PT TK K, , J Ja ak ka ar rt ta a ( (B Ba ab b I IV V, ,
h ha al l 9 98 8 1 12 23 3) ). .
( (T Te er rj je em ma ah ha an n) ), , P PT T. . G Gr ra am me ed di ia a, , ( (B Ba ab b V VI II II I, , h ha al l. . 2 21 18 8 2 22 28 8) )
5 5. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab b X XI II II I, , h ha al l. . 2 27 75 5 - - 2 29 90 0) )

B Be er ri ik ku ut t i in ni i d da at ta a t te en nt ta an ng g n ni il la ai i m ma at te em ma at ti ik ka a s si is sw wa a S SD D N Ne eg ge er ri i 2 2 R Ra aj ja ab ba as sa a
5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ; 6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;
5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ; 5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;
5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;6 64 4; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;
6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;
B Be er ri ik ku ut t i in ni i d da at ta a t te en nt ta an ng g n ni il la ai i I IP PA A s si is sw wa a S SD D N Ne eg ge er ri i 2 2 R Ra aj ja ab ba as sa a
6 67 7; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;5 58 8; ;5 59 9; ;5 52 2; ;5 53 3; ;
5 54 4; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ; 5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;6 61 1; ;5 58 8; ;5 52 2; ;5 53 3; ;5 54 4; ;5 55 5; ;
6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 57 7; ;5 55 5; ;6 64 4; ;6 66 6; ;6 62 2; ;6 64 4; ;5 58 8; ;6 64 4; ;6 67 7; ;6 68 8; ;7 71 1; ;7 75 5; ;5 56 6; ;5 59 9; ;6 61 1; ;
6 65 5; ;6 64 4; ;5 57 7; ;
1 1. . H Hi it tu un ng gl la ah h k ko or re el la as si i a an nt ta ar ra a n ni il la ai i m ma at ta am me et ti ik ka a d da an n n ni il la ai i I IP PA A t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s d de en ng ga an n
m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s k ko or re el la as si i P Pr ro od du uk k M Mo om me en nt t! ! K Ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h
( (s se es su ua ai i d de en ng ga an n e em mp pa at t m ma ac ca am m a an na al li is si is s t te er rh ha ad da ap p k ko or re el la as si i) )? ?
2 2. . S Su us su un nl la ah h d da at ta a t te er rs se eb bu ut t s se es su ua ai i d de en ng ga an n t ti in ng gk ka at ta an nn ny ya a ( (t ta at ta a j je en nj ja an ng g) ), , k ke em mu ud di ia an n
h hi it tu un ng gl la ah h d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s r ra an nk k o or rd de er r S Sp pe ea ar rm ma an n. . K Ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a
y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h ( (s se es su ua ai i d de en ng ga an n e em mp pa at t m ma ac ca am m a an na al li is si is s t te er rh ha ad da ap p k ko or re el la as si i) )? ?
3 3. . S Su us su un nl la ah h d da at ta a m me en nj ja ad di i T Ta ab be el l 3 3 X X 3 3, , k ke em mu ud di ia an n h hi it tu un ng gl la ah h k ko or re el la as si in ny ya a
m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s p po oi in nt t b bi is se er ri ia al l ! ! K Ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h ( (s se es su ua ai i
d de en ng ga an n e em mp pa at t m ma ac ca am m a an na al li is si is s t te er rh ha ad da ap p k ko or re el la as si i) )? ?
4 4. . B Ba an nd di in ng gk ka an n h ha as si il l k ko or re el la as si i k ke et ti ig ga a m ma ac ca am m m mo od de el l p pe en ng gh hi it tu un ng ga an n t te er rs se eb bu ut t, ,
k ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a y ya an ng g d da ap pa at t a an nd da a p pe er ro ol le eh h! !
5 5. . H Ha as si il l k ku ui is si io on ne er r t te er rh ha ad da ap p d du ua a k ke el lo om mp po ok k g gu ur ru u ( (p pr ri ia a d da an n w wa an ni it ta a) ) m me en ng ge en na ai i p pe en nd da ap pa at t
t te en nt ta an ng g p pe er ra at tu ur ra an n p po ol li ig ga am mi i, , s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :
G GU UR RU U
P PE EN ND DA AP PA AT T
P PR RI IA A W WA AN NI IT TA A
S SE ET TU UJ JU U 1 10 02 2 8 88 8
T TA AK K S SE ET TU UJ JU U 7 78 8 1 13 36 6
T TA AK K P PE ED DU UL LI I 2 20 0 7 76 6
A Ap pa ak ka ah h j je en ni is s k ke el la am mi in n m me en ne en nt tu uk ka an n p pe en nd da ap pa at t t te en nt ta an ng g p pe er ra at tu ur ra an n p po ol li ig ga am mi i t te er rs se eb bu ut t? ?
6 6. . B Be er ri ik ka an nl la ah h a an na al li is si is s l le en ng gk ka ap p u un nt tu uk k d da at ta a b be er ri ik ku ut t : :
P PE EL LA AY YA AN NA AN N
K KL LP P U US SI IA A
M Me em mu ua as sk ka an n B Ba ai ik k C Cu uk ku up p J Je el le ek k
1 15 5 2 24 4 1 10 0 6 6 1 10 0 8 8
2 25 5 3 34 4 1 12 2 6 6 1 14 4 8 8
3 35 5 4 49 9 1 15 5 1 10 0 1 12 2 1 10 0
5 50 0 d da an n l le eb bi ih h 1 19 9 1 13 3 8 8 1 13 3

P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n V VI I: : U Uj ji i B Be ed da a ( (2 2 X X P Pe er rt te em mu ua an n) )
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ng gh hi it tu un ng g u uj ji i r ra at ta a- -r ra at ta a ( (d du ua a p pi ih ha ak k) ). .
2 2. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en ng gh hi it tu un ng g u uj ji i r ra at ta a- -r ra at ta a ( (s sa at tu u p pi ih ha ak k) ). .

( )
( ) 1
2
2
2 1

n n
n
d
d
X X
t
2
2
2
1
s
s
F =
( )
|
|
\
|
+
+
+
=

2 1 2 1
2
2
2
1
2 1
1 1
2 n n n n
X X
X X
t
3 3. . R Ri in ng gk ka as sa an n M Ma at te er ri i : :
U Uj ji i t t a ad da al la ah h s sa al la ah h s sa at tu u t te es s s st ta at ti is st ti ik k y ya an ng g d di ip pe er rg gu un na ak ka an n u un nt tu uk k m me en ng gu uj ji i k ke eb be en na ar ra an n a at ta au u
k ke es sa al la ah ha an n h hi ip po ot te es si is s n ni ih hi il l y ya an ng g d di in ny ya at ta ak ka an n d da al la am m b be en nt tu uk k s st ta at te em me en n b ba ah hw wa a d di ia an nt ta ar ra a d du ua a
r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g t ti id dd da ak k t te er rd da ap pa at t p pe er rb be ed da aa an n y ya an ng g s si ig gn ni if fi ik ka an n. . U Uj ji i t t h ha an ny ya a d da ap pa at t
d di ip pe er rg gu un na ak ka an n u un nt tu uk k m me en ng gu uj ji i p pe er rb be ed da aa an n r ra at ta a- -r ra at ta a d da ar ri i d du ua a s sa am mp pe el l y ya an ng g d di ia am mb bi il l d da ar ri i
s su ua at tu u p po op pu ul la as si i y ya an ng g n no or rm ma al l d de en ng ga an n c ca ar ra a r ra an nd do om m, , s se er rt ta a d da at ta a y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h a ad da al la ah h d da at ta a
d da al la am m s sk ka al la a i in nt te er rv va al l a at ta au u r ra at ti io o. .
T Te es s i in ni i p pe er rt ta am ma a k ka al li i d di ip pe er rg gu un na ak ka an n o ol le eh h W Wi il ll li ia am m S Se ee el ly y G Go os ss se et t ( (n na am ma a s sa am ma ar ra an nn ny ya a
S St tu ud de en nt t ) ). . K Ka ar re en na a i it tu u, , u uj ji i t te es s s st ta at ti is st ti ik k s se er ri in ng g d di ik ke en na al l d de en ng ga an n n na am ma a S St tu ud de en nt t t t ( ( t t
d di ia am mb bi il l d da ar ri i u uj ju un ng g a ak kh hi ir r n na am ma an ny ya a) ). . U Uj ji i t t d da ap pa at t b be er rl la ak ku u u un nt tu uk k s sa am mp pe el l y ya an ng g b be er rk ko or re el la as si i
a at ta au u s sa am mp pe el l t te er rp pi is sa ah h, , k ka ar re en na a d da ar ri i s sa am mp pe el l y ya an ng g i in nd de ep pe en nd de en nt t m mu un ng gk ki in n m me em mp pu un ny ya ai i c ci ir ri i
v va ar ri ia an n h ho om mo og ge en n y ya an ng g h he et te er ro og ge en n. . B Ba ag gi i s sa am mp pe el l t te er rp pi is sa ah h y ya an ng g h ho om mo og ge en n m me em mp pu un ny ya ai i
f fo or rm mu ul la a t te er rs se en nd di ir ri i, , d de em mi ik ki ia an n j ju ug ga a y ya an ng g v va ar ri ia an nn ny ya a h he et te er ro og ge en n. . U Un nt tu uk k i it tu u, , d da ap pa at t
d di is si im mp pu ul lk ka an n l la an ng gk ka ah h- -l la an ng gk ka ah h p pe en ng gg gu un na aa an n u uj ji i t t, , s se ep pe er rt ti i : :
1 1. . P Pa as st ti ik ka an n b ba ah hw wa a s sa am mp pe el l d di ia am mb bi il l d da ar ri i d di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l
2 2. . D Da at ta a y ya an ng g d di ia am mb bi il l m me er ru up pa ak ka an n d da at ta a s sk ka al la a i in nt te er rv va al l a at ta au u r ra at ti io o
3 3. . P Pa as st ti ik ka an n s sa am mp pe el l t te er rs se eb bu ut t s sa am mp pe el l b be er rk ko or rr re el la as si i a at ta au u s sa am mp pe el l t te er rp pi is sa ah h
a a. . J Ji ik ka a s sa am mp pe el ln ny ya a b be er rk ko or re el la as si i g gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a b be er ri ik ku ut t : :

( (f fo or rm mu ul la a 1 1) )

b b. . J Ji ik ka a s sa am mp pe el ln ny ya a t te er rp pi is sa ah h, , u uj ji i d du ul lu u h ho om mo og ge en ni it ta as s d da ar ri i v va ar ri ia an ns sn ny ya a ( (u un nt tu uk k
m me en ne en nt tu uk ka an n v va ar ri ia an n h ho om mo og ge en n a at ta au u h he et te er ro og ge en n. . U Un nt tu uk k i it tu u, , g gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a b be er ri ik ku ut t : :

d de en ng ga an n k ke er ri it te er ri ia a b bi il la a F F o ob bs se er rv va as si i l le eb bi ih h k ke ec ci il l d da ar ri i F F t ta ab be el l, , b be er ra ar rt ti i v va ar ri ia an ns sn ny ya a
h ho om mo og ge en n, , k ke ea ad da aa an n l la ai in ny ya a b be er ra ar rt ti i v va ar ri ia an ns sn ny ya a h he et te er ro og ge en n. .
4 4. . J Ji ik ka a p pa ad da a l la an ng gk ka ah h 3 3. .b b t te er rn ny ya at ta a v va ar ri ia an ns sn ny ya a h ho om mo og ge en n, , m ma ak ka a p pe er rg gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a

( ) ( )
+
|
|
\
|
+

2
2 1
2
2
2 2
2
1
2
1 2
1
2 1
n n
n
X
X
n
X
X
X X
t
( )
( ) 9 10
10
10
24
5 , 7 5 , 6
2
= t
90 / 14
1
= t 907 , 2 = t
J Ji ik ka a p pa ad da a l la an ng gk ka ah h 3 3. .b b t te er rn ny ya at ta a v va ar ri ia an ns sn ny ya a h he et te er ro og ge en n, , m ma ak ka a p pe er rg gu un na ak ka an n f fo or rm mu ul la a

5 5. . D De en ng ga an n m me en ng ga ap pl li ik ka as si ik ka an n f fo or rm mu ul la a y ya an ng g s se es su ua ai i d de en ng ga an n c ci ir ri i d da at ta a a ak ka an n d da ap pa at t d di ia am mb bi il l
k ke es si im mp pu ul la an n d da ar ri i d da at ta a y ya an ng g d di ih ha ad da ap pi i. .
C Co on nt to oh h p pe en ng gg gu un na aa an n u uj ji i t t u un nt tu uk k d da at ta a s sa am mp pe el l y ya an ng g b be er rk ko or re el la as si i a at ta au u b be er rh hu ub bu un ng ga an n ( (f fo or rm mu ul la a
1 1) ), , m mi is sa al l ; ; G Gu ur ru u p pa ad da a S SD D N Ne eg ge er ri i 1 1 R Ra aj ja ab ba as sa a m me en ng gg gu un na ak ka an n d du ua a m me et to od de e p pe em mb be el la aj ja ar ra an n: :
M Me et to od de e A A d da an n M Me et to od de e B B, , y ya an ng g d di iu uj ji ic co ob ba ak ka an n k ke ep pa ad da a 1 10 0 o or ra an ng g s si is sw wa a ( (d di ia am mb bi il l s se ec ca ar ra a
r ra an nd do om m) ), , s se et ti ia ap p s se el le es sa ai i m me en ng ga aj ja ar r d di il la ak ku uk ka an n t te es s, , h ha as si il ln ny ya a s se ep pe er rt ti i p pa ad da a t ta ab be el l b be er ri ik ku ut t : :
T Ta ab be el l 2 22 2. . N Ni il la ai i h ha as si il l b be el le ej ja ar r P PP PK Kn n s si is sw wa a S SD D N Ne eg ge er ri i 2 2 R Ra aj ja ab ba as sa a d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n
d du ua a m ma ac ca am m M Me et to od de e p pe em mb be el la aj ja ar ra an n. .

S Si is sw wa a M Me et to od de e A A M Me et to od de e B B D D D D
2 2
A A 6 6 7 7 - -1 1 1 1
B B 7 7 9 9 - -2 2 4 4
C C 5 5 7 7 - -2 2 4 4
D D 6 6 8 8 - -2 2 4 4
E E 7 7 6 6 1 1 1 1
F F 8 8 7 7 1 1 1 1
G G 6 6 8 8 - -2 2 4 4
H H 6 6 7 7 - -1 1 1 1
I I 7 7 9 9 - -2 2 4 4
J J 7 7 7 7 0 0 0 0
J JU UM ML LA AH H 6 65 5 7 75 5 - -1 10 0 2 24 4

D Da ap pa at t d di ih hi it tu un ng g : :

C Co on nt to oh h u uj ji i h ho om mo og ge en ni it ta as s v va ar ri ia an ns s , , m mi is sa al l : : d da at ta a p pr re es st ta as si i b be el la aj ja ar r s si is sw wa a P Pr ri ia a d da an n W Wa an ni it ta a
s se ep pe er rt ti i d da al la am m T Ta ab be el l 2 23 3. . b be er ri ik ku ut t : :
667 , 0
0667 , 1
= F
( )
|
|
\
|
+
+
+
=

2 1 2 1
2
2
2
1
2 1
1 1
2 n n n n
X X
X X
t
|
\
|
+
)
`
+
+
=
10
1
10
1
2 10 10
6 , 9 6
8 , 6 7
t
1
x
2
x
|
\
|
)
`
=
5
1
18
6 , 15
2 , 0
t
173 , 0
2 , 0
= t
42 , 0
2 , 0
= t 48 , 0 = t
T Ta ab be el l 2 23 3. . N Ni il la ai i I IP PA A 1 10 0 o or ra an ng g s si is sw wa a S SD D N Ne eg ge er ri i 2 2 R Ra aj ja ab ba as sa a b be er rd da as sa ar rk ka an n j je en ni is s k ke el la am mi in n. .
P PR RI IA A W WA AN NI IT TA A
N NO O
X X x x x x
2 2
X X X X x x
2 2
1 1 7 7 0 0 0 0 8 8 1 1, ,2 2 1 1, ,4 44 4
2 2 6 6 - -1 1 1 1 7 7 0 0, ,2 2 0 0, ,0 04 4
3 3 7 7 0 0 0 0 6 6 - -0 0, ,8 8 0 0, ,6 64 4
4 4 8 8 1 1 1 1 5 5 - -1 1, ,8 8 3 3, ,2 24 4
5 5 6 6 - -1 1 1 1 8 8 1 1, ,2 2 1 1, ,4 44 4
6 6 7 7 0 0 0 0 7 7 0 0, ,2 2 0 0, ,0 04 4
7 7 6 6 - -1 1 1 1 7 7 0 0, ,2 2 0 0, ,0 04 4
8 8 8 8 1 1 1 1 8 8 1 1, ,2 2 1 1, ,4 44 4
9 9 8 8 1 1 1 1 6 6 - -0 0, ,8 8 0 0, ,6 64 4
1 10 0 7 7 0 0 0 0 6 6 - -0 0, ,8 8 0 0, ,6 64 4
J JU UM ML LA AH H 7 70 0 6 6 6 68 8 9 9, ,6 6

D Da ar ri i t ta ab be el l t te er rs se eb bu ut t d da ap pa at t d di ik ke et ta ah hu ui i h ha ar rg ga a F F n ny ya a, , y ya a i it tu u : : = = 1 1, ,5 59 99 93 3
D De en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n d de er ra aj ja at t k ke eb be eb ba as sa an n ( (n n
1 1
1 1) ), , ( (n n
2 2
1 1) ) d da an n t ta ar ra af f s si ig gn ni if fi ik ka an n 0 0, ,0 05 5, ,
m ma ak ka a d di ik ke et ta ah hu ui i h ha ar rg ga a f f
t ta ab be el l
= = 3 3, ,1 18 8. . j ja ad di i F F o ob bs se er rv va as si i l le eb bi ih h k ke ec ci il l d da ar ri i b ba at ta as s t ta ar ra af f
s si ig gn ni if fi ik ka an ns si i t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a d da ap pa at t d di ik ka at ta ak ka an n b ba ah hw wa a k ke ed du ua a v va ar ri ia an ns s t te er rs se eb bu ut t h ho om mo og gi in n. .
U Un nt tu uk k i it tu u, , r ru um mu us s ( (f fo or rm mu ul la a) ) b be er ri ik ku ut t d di ig gu un na ak ka an n u un nt tu uk k m me en ng gu uj ji i p pe er rb be ed da aa an n d du ua a r ra at ta a- -r ra at ta a: :

= = 7 7 = = 6 6, ,8 8 d di is su ub bs st ti it tu us si ik ka an n k ke e d da al la am m r ru um mu us s t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a u uj ji i t t m me en nj ja ad di i : :

K Ke es si im mp pu ul la an n a ap pa a y ya an ng g d da ap pa at t d di ip pe er ro ol le eh h d da ar ri i p pe er rh hi it tu un ng ga an n d di i a at ta as s ? ?
1 19 93 3 2 20 09 9) )
3 3. . I Is sp pa ar rj ja ad di i, , 1 19 98 88 8; ; S St ta at ti is st ti ik k P Pe en nd di id di ik ka an n, , D De ep pd di ik kb bu ud d D Di ik kt ti i P PP PL LP PT TK K, , J Ja ak ka ar rt ta a ( (B Ba ab b I IV V, ,
h ha al l 9 98 8 1 12 23 3) ). .
( (T Te er rj je em ma ah ha an n) ), , P PT T. . G Gr ra am me ed di ia a, , ( (B Ba ab b V VI II II I, , h ha al l. . 2 21 18 8 2 22 28 8) )
5 5. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab b X XI II II I, , h ha al l. . 2 27 75 5 - - 2 29 90 0) )

1 1. . S Se ep pu ul lu uh h o or ra an ng g p pa as si ie en n d di ii it t ( (m me en ng gu ur ra an ng gi i m ma ak ka an na an n d de en ng ga an n m ma ak ks su ud d s su up pa ay ya a b be er ra at t b ba ad da an n
b be er rk ku ur ra an ng g) ). . B Be er ra at t b ba ad da an n s se eb be el lu um m d di ii it t d da an n s se es su ud da ah hn ny ya a d di it ti im mb ba an ng g u un nt tu uk k m me en ng ge et ta ah hu ui i
a ap pa ak ka ah h d di ii it t i it tu u b be er rh ha as si il l a at ta au uk ka ah h t ti id da ak k. . H Ha as si il ln ny ya a d da al la am m k kg g, , d di ib be er ri ik ka an n d di i h ha al la am ma an n
b be er ri ik ku ut t i in ni i: :
P Pa as si ie e
n n
B Be er ra at t
S Se eb be el lu um m D Di ii it t
B Be er ra at t
S Se es su ud da ah h D Di ii it t
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
1 10 0
7 78 8, ,3 3
8 84 4, ,7 7
7 77 7, ,4 4
9 95 5, ,6 6
8 82 2, ,0 0
6 69 9, ,4 4
7 79 9, ,7 7
8 85 5, ,6 6
9 92 2, ,8 8
9 99 9, ,2 2
7 77 7, ,4 4
8 83 3, ,2 2
7 75 5, ,7 7
9 92 2, ,4 4
8 80 0, ,2 2
6 68 8, ,1 1
7 76 6, ,9 9
8 83 3, ,9 9
9 90 0, ,4 4
9 95 5, ,2 2

1 1. . A As su um ms si i a ap pa a y ya an ng g h ha ar ru us s d di ia am mb bi il l m me en ng ge en na ai i d di is st tr ri ib bu us si i b be er ra at t b ba ad da an n? ?
2 2. . U Uj ji i d du ul lu u a ap pa ak ka ah h s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u b be er ra at t b ba ad da an n s se eb be el lu um m d da an n s se es su ud da ah h d di ii it t s sa am ma a
b be es sa ar r ( (h ho om mo og ge en n) )? ?
3 3. . D Da ap pa at tk ka ah h d di is si im mp pu ul lk ka an n b ba ah hw wa a d di ii it t y ya an ng g t te el la ah h d di il la ak ku uk ka an n i it tu u b be er rh ha as si il l? ?
4 4. .
P Po ok ko ok k B Ba ah ha as sa an n V VI II I: : ( (2 2 X X P Pe er rt te em mu ua an n) )
1 1. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en na ak ks si ir r p pa ar ra am me et te er r r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g. .
2 2. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en na ak ks si ir r p pa ar ra am me et te er r s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u. .
3 3. . A Ag ga ar r m ma ah ha as si is sw wa a d da ap pa at t m me en na ak ks si ir r p pa ar ra am me et te er r s sa am mp pe el l. .

D Da at ta a y ya an ng g d di ip pe er ro ol le eh h d da ar ri i s su ua at tu u p pe en ng gu uk ku ur ra an n, , m mi is sa al l r ra at ta a- -r ra at ta a h hi it tu un ng g t ti id da ak kl la ah h k ki it ta a y ya ak ki in ni i
b be eg gi it tu u s sa aj ja a, , s se er ri in ng g o or ra an ng g m me er ra as sa a k ku ur ra an ng g p pe er rc ca ay ya a t te er rh ha ad da ap p r ra at ta a- -r ra at ta a. . O Ol le eh h k ka ar re en na a i it tu u, ,
d di ic co ob ba a o or ra an ng g u un nt tu uk k m me el la ak ku uk ka an n p pe en na ak ks si ir ra an n. . U Un nt tu uk k m me en na ak ks si ir r s se es su ua at tu u y ya an ng g b be er rl la ak ku u u un nt tu uk k
p po op pu ul la as si i d di ip pe er rl lu uk ka an n t ti it ti ik k p pe en na ak ks si ir r. . C Co on nt to oh h: : u un nt tu uk k m me en na ak ks si ir r t ti in ng gg gi i r ra at ta a- -r ra at ta a s si is sw wa a S SD D
k ko ot ta a B Ba an nd da ar r L La am mp pu un ng g, , d di ia am mb bi il l s sa am mp pe el l s se ec ca ar ra a a ac ca ak k. . S Se et te el la ah h d di ih hi it tu un ng g d di id da ap pa at t x x h hi it tu un ng g
s se eb be es sa ar r 1 14 45 5, ,7 7 c cm m. . J Ji ik ka a d da at ta a i in ni i d di ip pa ak ka ai i u un nt tu uk k m me en na ak ks si ir r t ti in ng gg gi i r ra at ta a- -r ra at ta a s si is sw wa a S SD D, , m ma ak ka a
a an ng gk ka a i in ni i m me en nj ja ad di i t ti it ti ik k p pe en na ak ks si ir r t ti in ng gg gi i r ra at ta a- -r ra at ta a s si is sw wa a S SD D k ko ot ta a B Ba an nd da ar r L La am mp pu un ng g. . T Ti it ti ik k
p pe en na ak ks si ir r u un nt tu uk k s se eb bu ua ah h p pa ar ra am me et te er r b be er rl la ai in na an n t te er rg ga an nt tu un ng g d da ar ri i h ha ar rg ga a y ya an ng g d di id da ap pa at t d da ar ri i
s sa am mp pe el l y ya an ng g d di ia am mb bi il l. . B Bi ia as sa an ny ya a o or ra an ng g m me el la ak ku uk ka an n t ti it ti ik k p pe en na ak ks si ir r i it tu u d da ar ri i i in nt te er rv va al l
p pe en na ak ks si ir ra an n a at ta au u d da ae er ra ah h p pe en na ak ks si ir ra an n, , y ya ai it tu u m me en na ak ks si ir r h ha ar rg ga a p pa ar ra am me et te er r d di ia an nt ta ar ra a b ba at ta as s- -
b ba at ta as s d du ua a h ha ar rg ga a. . C Co on nt to oh h d da at ta a d di i a at ta as s, , d da ap pa at t d di ik ka at ta ak ka an n t ti in ng gg gi i s si is sw wa a S SD D k ko ot ta a B Ba an nd da ar r
L La am mp pu un ng g b be er ra ad da a a an nt ta ar ra a 1 14 40 0 c cm m s sa am mp pa ai i d de en ng ga an n 1 15 55 5 c cm m. . M Ma ak ki in n l le eb ba ar r d da ae er ra ah h p pe en na ak ks si ir ra an n
t te en nt tu u s sa aj ja a m ma ak ki in n d di iy ya ak ki in ni i a ak ka an n k ke eb be en na ar ra an nn ny ya a. . D Da al la am m p pr ra ak kt ti ik kn ny ya a, , k ki it ta a h ha ar ru us s m me en nc ca ar ri i
i in nt te er rv va al l p pe en na ak ks si ir ra an n y ya an ng g b ba ai ik k d de en ng ga an n d de en ng ga an n d de er ra aj ja at t k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n y ya an ng g m me em mu ua as sk ka an n. .
A Ad da a t ti ig ga a m ma ac cc ca am m p pe en na ak ks si is sr ra an n y ya an ng g a ak ka an n d di il la ak ku uk ka an n 1 1) ) m ma an nk ks si ir r r ra at ta a- -r ra at t, , 2 2) ) m me en na ak ks si ir r
s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u, , d da an n 3 3) ) m me en na ak ks si ir r p pa ar ra am me et te er r s sa am mp pe el l. .
1 1. . M Me en na ak ks si ir r R Ra at ta a- -r ra at ta a
B Be er rd da as sa ar rk ka an n h ha as si il l p pe en ng ga am ma at ta an n t te er rh ha ad da ap p s su ua at tu u p po op pu ul la as si i d di ip pe er ro ol le eh h r ra at ta a- -r ra at ta a 5 56 6, ,8 8 d da an n
s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u 3 3, ,5 56 6. . T Te en nt tu uk ka an n i in nt te er rv va al l p pe en na ak ks si ir ra an n p pa ar ra am me et te er r d da ar ri i d da at ta a t te er rs se eb bu ut t. . U Un nt tu uk k
m me en ne en nt tu uk ka an n p pe en nk ka as si ir ra an n y ya an ng g l le eb bi ih h t ti in ng gg gi i t ti in ng gk ka at t k ke ep pe er rc ca ay ya aa an nn ny ya a, , d di ig gu un na ak ka an n i in nt te er rv va al l
p pe en na ak ks si ir ra an n a at ta au u d da ae er ra ah h p pe en na ak ks si ir ra an n d di is se er rt ta ai i d de en ng ga an n n ni il la ai i k ko oe ef fi is si ie en n k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n y ya an ng g
d di ik ke eh he en nd da ak ki i. . A Ad da a t ti ig ga a p pe er rs sy ya ar ra at t y ya an ng g h ha ar ru us s d di ip pe en nu uh hi i l le eb bi ih h d da ah hu ul lu u : :
a a. . S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d di ik ke et ta ah hu ui i d da an n p po op pu ul la as si i b be er rd di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l, , m ma ak ka a r ru um mu us s y ya an ng g
d di ig gu un na ak ka an n a ad da al la ah h : :

b b. . S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u t ti id da ak k d di ik ke et ta ah hu ui i d da an n p po op pu ul la as si i b be er rd di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l, , m ma ak ka a r ru um mu us s
y ya an ng g d di ig gu un na ak ka an n a ad da al la ah h : :

c c. . S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u t ti id da ak k d di ik ke et ta ah hu ui i d da an n p po op pu ul la as si i t ti id da ak k b be er rd di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l ( (t te et ta ap pi i
u uk ku ur ra an n n n t ti id da ak k t te er rl la al lu u k ke ec ci il l, , m ma ak ka a r ru um mu us s y ya an ng g d di ig gu un na ak ka an n a ad da al la ah h : :

C Co on nt to oh h : : s sa am mp pe el l a ac ca ak k d da ar ri i 8 80 0 o or ra an ng g s si is sw wa a t te el la ah h d di ia am mb bi il l d da ar ri i s se eb bu ua ah h s se ek ko ol la ah h d da as sa ar r
t te en nt ta an ng g n ni il la ai i B Bh hs s. . I In nd do on ne es si ia a. . D Di id da ap pa at t x x = = 7 76 6, ,3 34 4 d da an n s s = = 8 8, ,6 64 4
- - D Da ap pa at t d di ik ka at ta ak ka an n b ba ah hw wa a n ni il la ai i r ra at ta a- -r ra at ta a s si is sw wa a S SD D t te er rs se eb bu ut t a ad da al la ah h 7 76 6, ,3 34 4 t ti it ti ik k
p pe en na ak ks si ir ra an n t te el la ah h d di it te en nt tu uk ka an n
- - J Ji ik ka a d di ik ke eh he en nd da ak ki i i in nt te er rv va al l p pe en na ak ks si ir ra an n n ni il la ai i r ra at ta a- -r ra at ta a d de en ng ga an n k ko oe ef fi is si ie en n
k ke ep pe ee er rc ca ay ya aa an n 0 0, ,9 95 5, , m ma ak ka a d da ap pa at t d di ip pa ak ka ai i r ru um mu us s p pa ad da a b b ( (c c) ) d di i a at ta as s. . U Un nt tu uk k = =
0 0, ,9 97 75 5 d da an n d dk k = = 9 99 9 d de en ng ga an n i in nt te ee er rp po ol la as si i d da ar ri i D Da af ft ta ar r G G d da al la am m A Ap pe en nd di ix x ( (S Su ud dj ja an na a) )
m ma ak ka a d di ip pe er ro ol le eh h t t = = 1 1, ,9 98 87 7

M Ma ak ka a d da ar ri i r ru um mu us s d di i a at ta as s d di ip pe er ro ol le eh h i in nt te er rv va al l p pe en na ak ks si ir ra an n s se eb ba ag ga ai i b be er ri ik ku ut t : :

D Da ap pa at t d di is si im mp pu ul lk ka an n b ba ah hw wa a k ki it ta a m me ey ya ak ki in ni i 9 95 5 % % i in nt te er rv va al l k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n n ni il la ai i B Bh hs s. .
I In nd do on ne es si ia a r ra at ta a- -r ra at ta a s si is sw wa a S SD D a ad da al la ah h D De en ng ga an n k ka at ta a l la ai in n
n
z x
n
z x

. .
2
1
2
1
+ < <
n
s
t x
n
s
t x
p p
. . + < <
n
s
t x
n
s
t x
p p
. . + < <
\
|
+ < < |
\
|
80
64 , 8
987 , 1 34 , 76
80
64 , 8
987 , 1 34 , 76
|
\
|
+ < < |
\
|
944 , 8
64 , 8
987 , 1 34 , 76
944 , 8
64 , 8
987 , 1 34 , 76
( ) ( ) 035 , 1 987 , 1 34 , 76 035 , 1 987 , 1 34 , 76 + < <
057 , 2 34 , 76 057 , 2 34 , 76 + < <
397 , 78 283 , 74 < <
397 , 78 283 , 74 < <
d da ap pa at t d di ik ka at ta ak ka an n b ba ah hw wa a n ni il la ai i r ra at ta a- -r ra at ta a s si is sw wa a S SD D d da al la am m B Bh hs s. . I In nd do on ne es si ia a b be er ra ad da a
d da al la am m i in nt te er rv va al l d de en ng ga an n b ba at ta as s 7 74 4, ,2 28 83 3 d da an n 7 78 8, ,3 39 97 7

2 2. . M Me en na ak ks si ir r s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u
J Ji ik ka a d di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l ( (p po op pu ul la as si i) ) d de en ng ga an n v va ar ri ia an ns s , , m ma ak ka a 1 10 00 0 % % i in nt te er rv va al l
k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n u un nt tu uk k d di it te en nt tu uk ka an n d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n r ru um mu us s c ch hi i- -k ku ua ad dr ra at t, , h ha al l i in ni i
d di il la ak ku uk ka an n k ka ar re en na a t ti it ti ik k p pe en na ak ks si ir ra an n s s u un nt tu uk k a ad da al la ah h b bi ia as s. . R Ru um mu us s : :

d de en ng ga an n n n = = u uk ku ur ra an n s sa am mp pe el l, , s se ed da an ng gk ka an n , , d da an n d di id dp pa at t d da ar ri i d da af ft ta ar r
c ch hi i- -k ku ud dr ra at t b be er rt tu ur ru ut t- -t tu ur ru ut t u un nt tu uk k d da an n d de en ng ga an n d dk k ( (n n 1 1) )
U Un nt tu uk k m me en nd da ap pa at tk ka an n i in nt te er rv va al l p pe en na ak ks si ir ra an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u , , t ti in ng gg ga al l m me el la ak ku uk ka an n
p pe en na ar ri ik ka an n a ak ka ar r k ke et ti id da as sa am ma aa an n d da al la am m r ru um mu us s d di i a at ta as s. . S Se eb ba ag ga ai i c co on nt to oh h : :
S Se eb bu ua ah h s sa am mp pe el l a ac ca ak k b be er ru uk ku ur ra an n n n = = 3 30 0 t te el la ah h d di ia am mb bi il l d da ar ri i s su ua at tu u p po op pu ul la as si i y ya an ng g
b be er rd di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l d de en ng ga an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u , , d di ih ha as si il lk ka an n h ha ar rg ga a s st ta at ti is st ti ik k s s
2 2
= = 7 7, ,8 8
d de en ng ga an n k ko oe ef fi is si ie en n k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n 0 0, ,9 95 5 d da an n d dk k = = 2 29 9, , m ma ak ka a d da af ft ta ar r c ch hi i- -k ku ud dr ra at t d di id dd da ap pa at t : :
d da an n d da ar ri i r ru um mu us s d di i a at ta as s, , d di ip pe er ro ol le eh h : :
a at ta au u i in nt te er rv va al l p pe en na ak ks si ir ra an n u un nt tu uk k
s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u a ad da al la ah h B Be er ra ar rt ti i : : d di iy ya ak ki in ni i d da an n m me er ra as sa a p pe er rc ca ay ya a
b ba ah hw wa a s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u a ak ka an n a ad da a d da al la am m i in nt te er rv va al l y ya an ng g d di ib ba at ta as si i 2 2, ,2 23 3 d da an n 3 3, ,7 75 5. .

3 3. . M Me en na ak ks si ir r s se el li is si ih h d du ua a r ra at ta a- -r ra at ta a
U Un nt tu uk k m me en ng ge et ta ah hu ui i a ap pa ak ka ah h d du ua a r ra at ta a- -r ra at ta a p po op pu ul la as si i b be er ra ad da a p pa ad da a s su ua at tu u r re en nt ta an ng ga an n
t te er rt te en nt tu u y ya an ng g k ki it ta a y ya ak ki in ni i ( (1 10 00 0 % %) ) b be er ra ad da a d di ia an nt ta ar ra a k ke ed du ua a r ra at ta a- -r ra at ta a t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a
d di ic co ob ba a m ma an na ak ks si ir rn ny ya a b be er rd da as sa ar rk ka an n r ra at ta a- -r ra at ta a d da an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g : :
u un nt tu uk k p po op pu ul la as si i k ke e s sa at tu u d da an n u un nt tu uk k p po ou ul la as si i k ke e d du ua a. . D Da ar ri i
m ma as si in ng g- -m ma as si in ng g p po op pu ul la as si i d di ia am mb bi il l s sa am mp pe el l a ac ca ak k n n
1 1
d da an n n n
2 2
, , r ra at ta a- -r ra at ta a d da an n s si im mp pa an ng ga an n
b ba ak ku u A Ak ka an n d di it ta ak ks si ir r r ra at ta a- -r ra at ta a B Ba ag ga ai im ma an n i in nt te er rv va al l
p pe en na ak ks si ir ra an nn ny ya a : : y ya an ng g u um mu um m d di ip pa ak ka ai i a ad da al la ah h t te et ta ap pi i t ti id da ak k d di ik ke et ta ah hu ui i
b be es sa ar rn ny ya a, , m ma ak ka a p pe er rt ta am ma a- -t ta am ma a d di it te en nt tu uk ka an n l le eb bi ih h d da ah hu ul lu u s s
2 2
d de en ng ga an n m me en ng gg gu un na ak ka an n
f fo or rm mu ul la a : :
2
( )
( )
( )
( )
< <
+
1
1 1
2
2
1
2
2
2
1
2
1
2
s n s n
( )
2
1
2
1

+ ( )
2
1
2
1

( ) + = 1
2
1
( ) = 1
2
1
7 , 45
2
975 , 0
= 0 , 16
2
025 , 0
=
( ) ( )
0 , 16
8 , 7 29
7 , 45
8 , 7 29
2
< < 14 , 14 95 , 4
2
< <
75 , 3 23 , 2
2
< <
1 1
dan
2 2
dan
2 2 1
1 , , s x dan s x
2 1
x x
= =
2 1
( )
2 1
2
1
2 1
2 1
1 1
.
1 1
.
n n
s t x x
n n
s t x x
p p
+ + < +
7 , 24
2
1
= s
( ) ( )
2
1 1
2 1
2
2 2
2
1 1 2
+
+
=
n n
s n s n
s
( ) ( )
2 60 50
2 , 37 1 60 7 , 24 1 50
2
+
+
= s
( ) ( )
53 , 31
108
2 , 37 59 7 , 24 49
2
=
+
= s
2 1
1 1
n n
s + 08 , 1
60
1
50
1
= + = s
( ) ( ) 08 , 1 984 , 1 2 , 60 4 , 70 08 , 1 984 , 1 2 , 62 4 , 70
2 1
X x X + < <
34 , 12 06 , 8
2 1
< < x x
2
2
1
|
|
\
|
>
b
z
n

s se ed da an ng gk ka an n i in nt te er rv va al l k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n d di it te en nt tu uk ka an n d de en ng ga an n
d di is st tr ri ib bu us si i S St tu ud de en nt t, , d de en ng ga an n f fo or rm mu ul la a : :

t t
p p
d di id da ap pa at t d da ar ri i d di is st tr ri ib bu us si i S St tu ud de en nt t d de en ng ga an n ( ) + = 1
2
1
d da an n d dk k = = ( (n n
1 1
+ + n n
2 2
2 2) ), ,
c co on nt to oh h : : K Ki it ta a m mi is sa al lk ka an n a ad da a d du ua a m me et to od de e m me en ng ga aj ja ar r y ya an ng g s se ei ir rn ng g d di il la ak ku uk ka an n, , m me et to od de e A A
d di il la ak ku uk ka an n s se eb ba an ny ya ak k 5 50 0 k ka al li i m me en ng gh ha as si il lk ka an n r ra at ta a- -r ra at ta a = = 6 60 0, ,2 2 d da an n M Me et to od de e B B
d di il la ak ku uk ka an n 6 60 0 k ka al li i m me en ng gh ha as si il lk ka an n r ra at ta a- -r ra at ta a 7 70 0, ,4 4 d da an n 2 , 37
2
2
= s T Te en nt tu uk ka an n i in nt te er rv va al l
k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n m me en ng ge en na ai i p pe er rb be ed da aa an n r ra at ta a- -r ra at ta a p pe en ng gu uk ku ur rn n d da at ta a t te er rs se eb bu ut t d di i a at ta as s? ?
U Un nt tu uk k m me en ny ye el le es sa ai ik ka an n p pe er rs so oa al la an n t te er rs se eb bu ut t, , m ma ak ka a d da ar ri i v va ar ri ia an ns s g ga ab bu un ng ga an n d da at ta a d di ip pe er ro ol le eh h

S Se el la an nj ju ut tn ny ya a d di ih hi it tu un ng g : :

d de en ng ga an n p p = = 0 0, ,9 97 75 5 d da an n d dk k = = 1 10 08 8, , d dd da ar ri i d da af ft ta ar r d di is st tr ri ib bu us si i t t d di id da ap pa at t t t = = 1 1, ,9 98 84 4
d da ar ri i r ru um mu us s t ta ak ks si ir ra an n d di i a at ta as s, , d di ip pe er ro ol le eh h : :
a at ta au u
m me er ra as sa a y ya ak ki in n s se el li is si ih h r ra at ta a- -r ra at ta a p pe en ng gu uk ku ur ra an n k ke ed du ua a m me et to od de e
p pe en ng gu uk ku ur ra an n a ak ka an n a ad da a d da al la am m i in nt te er rv va al l y ya an ng g d di ib ba at ta as si i o ol le eh h 8 8, ,0 06 6 d da an n 1 12 2, ,3 34 4
4 4. . M Me en na ak ks si ir r p pa ar ra am me et te er r s sa am mp pe el l
B Be er ra ap pa a u uk ku ur ra an n s sa am mp pe el l y ya an ng g d di ip pe er rl lu uk ka an n d da al la am m s su ua at tu u p pe en ne el li it ti ia an n? ? U Un nt tu uk k i it tu u d di ic co ob ba a
m me en na ak ks si ir ra an ny ya a, , a ad da a d du ua a k ke em mu un ng gk ki in na an n t te er rl la al lu u t ti in ng gg gi i a at ta au u t te er rl la al lu u r re en nd da ah h. . M Ma ak ki in n k ke ec ci il l
b be ed da a k ke ed du ua an ny ya a t te en nt tu u s sa aj ja a m ma ak ki in n b ba ai ik k m me en na ak ks si ir rn ny ya a , , k ka ar re en na a m ma ak ki in n d de ek ka at t p pe en na ak ks si ir r
y ya an ng g d di ip pa ak ka ai i d de en ng ga an n k ke ep pa ad da a p pa ar ra am me et te er r y ya an ng g d di it ta ak ks si ir r. . U Un nt tu uk k k ko oe ef fi is si ie en n k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n
d da an n p po op pu ul la as si i n no or rm ma al l d de en ng ga an n s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u d di ik ke et ta ah hu ui i, , m ma ak ka a u uk ku ur ra an n s sa am mp pe el l : :
U Un nt tu uk k c co on nt to oh h, , m mi is sa al l d di it ta ak ks si ir r r ra at ta a- -r ra at ta a w wa ak kt tu u y ya an ng g d di ip pa ak ka ai i s si is sw wa a
d da al la am m m me en ny ye el le es sa ai ik ka an n P PR R y ya an ng g d di ib be er ri ik ka an n o ol le eh h g gu ur ru u M Ma at te em ma at ti ik k, , u un nt tu uk k
i it tu u d di ip pe er rl lu uk ka an n s se eb bu ua ah h s sa am mp pe el l. . K Ke et ti ik ka a m me en na ak ks si ir r r ra at ta a t te er rs se eb bu ut t, , d di ip pe er rl lu uk ka an n d de er ra aj ja at t
k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n 9 99 9 % % d de en ng ga an n b be ed da a y ya an ng g l le eb bi ih h k ke ec ci il l d da ar ri i 0 0, ,0 05 5. . j ji ik ka a d di ik ke et ta ah hh hu ui i
s si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u w wa ak kt tu u y ya an ng g d di ip pe er rl lu uk ka an n 5 5 m me en ni it t, , b be er ra ap pa a s si is sw wa a y ya an ng g p pe er rl lu u d di ia am mb bi il l
s se eb ba ag ga ai i s sa am mp pe el l? ?
D De en ng ga an n = = 0 0, ,5 5 m me en ni it t d da an n b b = = 0 0, ,0 05 5 m me en ni it t d de en ng ga an n a an ng gk ka a z z = = 2 2, ,5 58 8, , m ma ak ka a d da ar ri i r ru um mu us s
d di i a at ta as s d di id da ap pa at t : :

K Ka ar re en na a i it tu u, , u uk ku ur ra an n s sa am mp pe el l y ya an ng g d di ip pe er rl lu uk ka an n u un nt tu uk k m me en ne el li it ti i m ma as sa al la ah h p pe en ng gg gu un na aa an n
w wa ak kt tu u m me en ng ge er rj ja ak ka an n P PR R b ba ag gi i s si is sw wa a S SD D p pa al li in ng g s se ed di ik ki it t n n = = 6 66 66 6 o or ra an ng g d da an n b be er rs si if fa at t
d de es sk kr ri it t. .
D Da af ft ta ar r R Ru uj ju uk ka an n : :
1 19 93 3 2 20 09 9) )
2 2. . S Su ud dj ja an na a, , 1 19 98 84 4; ; M Me et to od da a S St ta at ti is st ti ik ka a, , T Ta ar rs si it to o, , B Ba an nd du un ng g ( (B Ba ab b X XI I, , h ha al l. . 1 19 94 4 - - 2 20 08 8) )

1 1. . A Ap pa ak ka ah h y ya an ng g d di im ma ak ks su ud d d de en ng ga an n p pe en na ak ks si ir r ? ? J Ji ik ka a s se eb bu ua ah h p pa ar ra am me et te er r d di it ta ak ks si ir r o ol le eh h
s se eb bu ua ah h p pe en na ak ks si ir r, , h ha al l- -h ha al l a ap pa a y ya an ng g t te er rj ja ad di i? ?
2 2. . T Tu ul li is sk ka an n s si if fa at t p pe en na ak ks si ir r a ap pa a y ya an ng g d di im mi il li ik ki i s st ta at ti is st ti ik k b be er ri ik ku ut t : :
a a. . R Ra at ta a- -r ra at ta a b b. . S Si im mp pa an ng ga an n b ba ak ku u c c. . S Se el li is si ih h d du ua a r ra at ta a- -r ra at ta a d d. . s sa am mp pe el l
3 3. . A Ap pa a y ya an ng g d di im ma ak ks su ud d d de en ng ga an n k ko oe ef fi is si ie en n k ke ep pe er rc ca ay ya aa an n p pe en na ak ks si ir ra an n? ?
4 4. . K Ki it ta a i in ng gi in n m me en na ak ks si ir r p pa ar ra am me et te er r b be er rd da as sa ar rk ka an n s st ta at ti is st ti ik k. . S Se eb bu ua ah h s sa am mp pe el l a ac ca ak k d di ia am mb bi il l
h ha ar ru us s d di ia am mb bi il l d da ar ri i p po op pu ul la as si i y ya an ng g b be er rs sa an ng gk ku ut ta an n. . F Fa ak kt to or r- -f fa ak kt to or r a ap pa a s sa aj ja a y ya an ng g h ha ar ru us s
d di ip pe er rh ha at ti ik ka an n u un nt tu uk k m me en ne en nt tu uk ka an n u uk ku ur ra an n s sa am mp pe el l? ?
5 5. . D Di is st tr ri ib bu us si i a ap pa ak ka ah h y ya an ng g d di ig gu un na ak ka an n u un nt tu uk k m me en nn nt tu uk ka an n i in nt te er rv va al l k ke ep pe er rc cy ya aa an n s si im mp pa an ng ga an n
b ba ak ku u p po op pu ul la as si i b br rd di is st tr ri ib bu us si i n no or rm ma al l? ?

_ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ _
2
05 , 0
5 , 0 58 , 2
|
\
|
>
X
n
2
05 , 0
29 , 1
|
\
|
> n
( )
2
8 , 25 > n
54 , 665 > n

Materi Statistik2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Materi Statistik2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C Cr re ea at te ed d b by y E Ek ko o S Su us sa an nt to o

You might also like