Univerzitet u Banjaluci Elektrotehniki fakultet Banjaluka

Darko ulibrk

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

Banjaluka, jul 2009.

1. SADRAJ
1. SADRAJ .............................................................................................................................................. 1 1.UVOD ................................................................................................................................................... 2 2. OSNOVNI PRINCIPI OFDM-a ................................................................................................................ 3 2.1 Uvod u OFDM ................................................................................................................................ 3 2.2 Ortogonalnost ............................................................................................................................... 3 2.3 FFT realizacija ................................................................................................................................ 4 2.4 Zatitni interval i ciklini prefiks .................................................................................................... 5 2.5 Prozorska funkcija ......................................................................................................................... 7 2.6 Prednosti i mane OFDM sistema prenosa .................................................................................... 7 3. SINHRONIZACIJA ................................................................................................................................. 8 3.1 Opte o sinhronizaciji .................................................................................................................... 8 3.2 Efekti sinhronizacionih greaka..................................................................................................... 9 3.3 Vremenska sinhronizacija ........................................................................................................... 11 3.3.1 Gruba vremenska sinhronizacija .......................................................................................... 11 3.3.2. Fina vremenska sinhronizacija ............................................................................................ 13 3.3.3 Podeavanje uestanosti odabiranja ................................................................................... 14 3.4 Frekfencijska sinhronizacija ........................................................................................................ 15 3.4.1 Frekvencijska sinhronizacija u vremenskom domenu ......................................................... 16 3.4.1 Frekvencijska sinhronizacija u frekvencijskom domenu ...................................................... 17 3.4.2 Gruba i fina frekvencijska sinhronizacija ............................................................................. 18 4. ZAKLJUAK ........................................................................................................................................ 18 5. LITERATURA ...................................................................................................................................... 20

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

1.UVOD
Evolucija beinih telekomunikacija je voena zahtjevom trita za multimedijalnim aplikacijama. To podrazumjeva velike brzine prenosa, dostupnost raznovrsnih servisa bilo kad i bilo gdje kao i meusobnu kompatibilnost mrea i ureaja, nezavisno od proizvoaa ili davalaca usluga. Ova evolucija je doivjela nagli uspon devedesetih kada se sa analognih mobilnih mrea prelo na tzv. 2G generaciju, i dvijehiljaditih kada se razvio itav spektar tehnologija za beini pristup. Evolucija se preko dananjih 2.5 i 3G mrea, koje kombinuju prenos glasa komutacijom kola i paketski prenos podataka kroz IP jezgro, kree ka 4G mreama koje podrazumjevaju IP prenos sa kraja na kraj brzinama od 100 Mb/s (krajnje brzine i do 1G/s). OFDM (Orthogonal Frequency Division Multiplexing) predstavlja tehniku modulacije i multipleksiranja kojom se jedan tok podataka prenosi istovremeno preko niza frekvencijskih podnosilaca nieg bitskog protoka od originalnog toka, a ija suma daje originalni tok. Kao tehnika proirenog spektra, OFDM u pomenutoj evoluciji zauzima znaajno mjesto, zahvaljujui tome to se u praksi pokazao kao robustan sistem beina okruenja karakterie slabljenje signala na prijemu usljed prostiranja po viestrukim putanjama (problem intersimbolske interferencije) i selektivno slabljenje po frekvenciji i uskopojasni um (u sluaju OFDM-a mali postotak podnosilaca e biti pogoen, za razliku od eme sa jednim nosiocem gdje je cijeli tok podataka ugroen). U praksi je OFDM ugraen u veliki broj fiksnih i mobilnih beinih rjeenja pristupnih mrea, ali isto tako i u one iane (ADSL Asymmetrical Digital Subscriber Line, VDSL Very-High-Bit-Rate Digital Subscriber Line, PLC PowerLine Communications i sl.). Pregled nekih rjeenja je dat u tabeli 1. Odabran je i kao tehnika prenosa podataka prema korisniku u 3G LTE (Long-Term Evolution) standardu.
Tabela 1 Primjena OFDM-a
Standard irina kanala 1.5MHz Broj podnosilaca 192, 384, 1536 1705, 6817 52 (48 podaci+4 pilot) 56 (52 podaci+4 pilot) i 114 (98 podaci+6 pilot) 256, 2048 Trajanje simbola T s (s) 125 s, 250 s, 1 ms 224 s, Razmak izmeu podnosilaca 8 kHz, 4 kHz, 1 kHz 4.464 kHz 1.116 kHz Zatitni period Modulacija FEC kodovanje Konvolucioni kod sa kolinikom 1/3 do 3/4 Rid-Solomonov i konvolucioni kod sa kolinikom 1/2 do 7/8 Konvolucioni kod sa kolinikom 1/2 do 3/4 Konvolucioni kod sa kolinikom 1/2 do 5/6 Maksimalni protok 1.7 Mb/s

DAB

62 s, 246 s
T s /32, T s /16, T s /8, T s /4 0.8 s

31 s,

D-QPSK

DVB-T

8 MHz

896 s

QPSK, 16-QAM, 64-QAM BPSK, QPSK, 16QAM, i 64QAM BPSK, QPSK, 16QAM, i 64QAM QPSK, 16QAM, i 64QAM

32.7 Mb/s

IEEE 802.11a

20 MHz

4 s

312.5 kHz

54 Mb/s

IEEE 802.11n

20 i 40 MHz

3.2 s

312.5 kHz

0.8 s

6 do 600 Mb/s

IEEE 802.16d, ETSI HIPERMAN

1.5 do 28 MHz

8 do 125 s

Rid-Solomonov i konvolucioni Do 26 Mb/s kod sa kolinikom 1/2 do 5/6

Sam OFDM je podloan doradi i kombinovanju sa drugim tehnikama viestrukog pristupa i u takvim oblicima predstavlja kandidata za B3G (Beyond 3G) i 4G mree: MC-

2. OSNOVNI PRINCIPI OFDM-a

CDMA (Multi-Carrier Code Division Multiple Access), MC-DS-CDMA (Multi-Carrier Direct Sequence CDMA), hibridni OFDM-CDMA-SFH (OFDM Slow Frequency Hopping CDMA) i MT-CDMA (Multi Tone CDMA). OFDM se primjenjuje i u kombinaciji sa MIMO (Multiple-Input Multiple-Output) tehnikom. Vremenska i frekvencijska sinhronizacija izmeu predajnika i prijemnika u sistemima prenosa sa vie nosilaca predstavljaju temelj uspjenog funkcionisanja. OFDM je otporan na greke u vremenskoj sinhronizaciji, ali zbog injenice da je razmak izmeu podnosilaca mnogo manji od ukupne irine kanala frekvencijsku sinhronizaciju je tee postii, odnosno sistem je osjetljiv na Doplerove pomake u kanalu i fazni um u nesavrenim oscilatorima predajnika i prijemnika. Velik broj rjeenja za procjenu i korekciju vremenskog i frekvencijskog razdeavanja je predloen i implementiran u postojee sisteme. Ovaj rad ima za cilj da objasni proces OFDM sinhronizacije u vremenskom i frekvencijskom domenu i da pregled osnovnih algoritama koji se koriste u tu svrhu.

2. OSNOVNI PRINCIPI OFDM-a

2.1 Uvod u OFDM
OFDM je ema za paralelni prenos podataka u kojoj je serijski tok podataka velikog protoka razdvojen na podtokove nieg bitskog protoka, od kojih je svaki modulisan na poseban frekvencijski podnosilac. Poto je spektar podnosilaca dosta ui od ukupnog spektra kanala, svaki podnosilac trpi ravnomjerno slabljenje (flat fading) to dozvoljava jednostavniju ekvalizaciju. Uzak spektar podnosioca znai dugo trajanje simbola na datom potkanalu, znatno due od odziva potkanala sa prostiranjem po viestukim putanjama. Visoka spektralna efikasnost je postignuta izborom ortogonalnih noseih frekvencija spektri podnosilaca se preklapaju ali njihov meusobni uticaj se moe izbjei.

2.2 Ortogonalnost
Signali su ortogonalni ako su meusobno nezavisni jedan od drugog. Ortogonalnost omoguuje da se u istom kanalu prenosi vie signala. Gubitak ortogonalnosti dovodi do mjeanja signala i degradacije u vezi. Ortogonalnost je u OFDM-u postignuta tako to svakom podnosiocu odgovara frekvencija koja je cjelobrojni umnoak reciprone vrijednosti trajanja simbola na podnosiocu. Ovo znai da e se svaki simbol sastojati od cjelobrojnog umnoka perioda sinusoide. Slika 1 prikazuje konstrukciju OFDM signala na primjeru 4 podnosioca. Posljednji red prikazuje sumu sva etiri podnosica. Trajanje simbola (T u ) je jednako za sve podnosioce. Ispunjen je uslov ortogonalnosti u vremenskom domenu za dva podnosioca 1 () i 2 () na vremenskom intervalu mT u t<(m+1)T u , gdje x*(t) predstavlja konjugovano-kompleksnu vrijednost funkcije x(t):
R R

( +1)

1 () 2 () =

( +1)

1 2 2 1 2 2 = 0, 1 2 (2.1)

Za sluaj realne periodne funkcije sin(2kft) jednaina 2.1 daje rezultat 0. Ukoliko pogledamo frekvencijski spektar signala, za sluaj pravouganog elemetarnog simbola, vidjeemo da svaki simbol ima odziv u obliku sin(x)/x funkcije. Podnosioci su gusto pakovani sa meusobnim razmakom f. Ukupni spektar predstavlja sumu pojedinanih podnosilaca (slika 2). Uslov ortogonalnosti u frekvencijskom domenu za dva podnosioca

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

1 () = 1 2 1 i 2 () = 2 2( 1 +) , meusobno udaljena za f, je ispunjen za za sluaj f=1T u . Rezultat dobijamo iz jednaine 2.1.

Slika 1 Konstrukcija OFDM signala u vremenskom domenu

Slika 2 Vremenski oblik simbola na podnosiocu i spektar OFDM signala sa 5 podnosilaca

Ortogonalnost je postignuta zahvaljujui tome to vrh svakog podnosioca u spektru odgovara nulama ostalih podnosilaca. Ortogonalnost je sauvana ak i u sluaju faznog pomjeraja podnosilaca. Ukoliko u jednainu 2.1 uvrstimo vrijednosti 1 () = 1 (2 1 + 1 ) i 2 () = 2 (2 2 + 2 ) uslov ortogonalnosti ostaje ispunjen za sluaj f=1T u .

2.3 FFT realizacija

Prva OFDM ema je predloena od strane R.V. anga 1966, ali pravi procvat tehnologija doivljava devedesetih razvojem jeftinih ipova za digitalnu obradu signala. Za generisanje OFDM signala se od tada de facto koristi FFT transformacija (praktini oblik DFT transformacije) ime se elegantno izbjegava upotreba banke modulatora i korelatora za generisanje i prijem. Kompleksnost izraunavanja se upotrebom FFT-a sa reda B2 smanjila na red BlogB, gdje je B propusni opseg. Slika 3 prikazuje optu blok emu sistema za prenos OFDM signala.

2. OSNOVNI PRINCIPI OFDM-a

Slika 3 Blok ema OFDM sistema

Izvor emituje niz bita koji se podvrgavaju zatitnom (kanalnom) kodovanju koje titi od pojedinanih greaka u toku i ueljavanju (interleaving) koje titi od bloka greaka. Ovaj tok se prevodi u paralelni tok bita koji e initi jedan OFDM simbol. Koliko e bita biti dodjeljeno OFDM simbolu zavisi od idueg stepena - modulacione eme za podnosioce, kao i od samog broja podnosioca. Na primjer, ako za mapiranje simbola koristimo 16-QAM i ako koristimo 100 podnosilaca onda e po etiri bita svakog paralelnog toka formirati po jednu konstelacionu taku, te e jedan OFDM simbol nastati od 400 bita. Modulacija podnosilaca se lako realizuje pretraivanjem tabele koja grupu bita (npr. 4 za 16-QAM) mapira u IQ (Inphase i Quadrature-phase) vektor, tj. kompleksni broj. Ovih N kompleksnih brojeva predstavlja N ulaznih odbiraka IFFT transformacije, odnosno N frekvencijskih odbiraka u diskretnom spektru. U praksi je broj odbiraka za IFFT vei od ovih N jer se pored odbiraka koji nose podatke (aktivni nosioci ili aktivni piloti) na ulaz IFFT modula dovode i druge vrste nosilaca (pilota) koji slue za procjenu kanala i sinhronizaciju. Osim toga, spoljni odbirci (poetni i krajnji) se ne mogu koristiti za prenos podataka jer e ih NF filteri u A/D i D/A konvertorima (u osnovnom opsegu) oslabiti u okolini Najkvistove frekvencije f s /2. Zbog toga su ovi odbirci namjeteni na nulu. Zbog praktinosti realizacije IFFT/FFT algoritama broj odbiraka je stepen broja 2. U realnim sistemima broj iznosi od 64 do 2048 podnosioca. U DVB-T sistemu se koristi do 8192 podnosioca zbog veoma dugih odjeka signala u prenosnoj sredini.

2.4 Zatitni interval i ciklini prefiks

Za dati propusni opseg sistema, brzina prenosa simbola u OFDM-u je dosta nia u poreenju sa emama prenosa sa jednim nosiocem. Ovo OFDM sistem ini robustnim na uticaj intersimbolske interferencije (ISI) uzrokovane prostiranjem po viestrukoj putanji. Prostiranje po viestrukoj putanji nastaje odbijanjem radio-signala od objekte u sredini za prenos. Ovo e, uslijed sabiranja kopija signala razliitog kanjenja, na prijemu izazvati irenje simbola u vremenskom domenu, tj. curenje energije u vremenske prozore susjednih simbola. Vee irenje simbola usljed kanjenja uslovie u praksi manju bitsku brzinu. irenje simbola u vremenskom domenu znai suavanje frekvencijskog odziva signala. Otpornost OFDM sistema na ISI-u se moe poboljati dodavanjem zatitnog intervala (guard interval GI) izmeu prenesenih simbola. Ovo omoguuje da odjeci simbola, koji izazivaju njegovo irenje, nestanu prije nego ponemo sa oitavanjem tekueg simbola na prijemu. U zatitni interval se ubacuje ciklini prefiks, odnosno zadnji dio OFDM simbola se kopira i ubacuje na njegov poetak kao to slika 4 pokazuje. Ubacivanje ciklinog prefiksa se provodi u diskretnom vremenskom domenu, odmah nakon IFFT transformacije. Posljednjih N CP odbiraka na izlazu IFFT bloka se kopira i dodaje

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

na poetak bloka poveavajui mu duinu sa N na N+N CP . Na prijemu se ovi dodatni odbirci odbacuju prije OFDM demodulacije, tj. DFT bloka.
T TPROZOR TCP TU

GI vrijeme Prefiks Impulsni odziv kanala TFFT kT Postfiks

MAX TX MAX

Primljena faza

vrijeme Fazno razdeavanje zbog viestruke putanje

ISI uzrokuje promjene faze kako eho signala pristie

Stabilna faza, ovdje se rauna FFT

Slika 4 Ubacivanje ciklinog prefiksa i prozorske funkcije

Ovaj metod prua zatitu od ISI-e sve dok je duina ciklinog prefiksa vea od vremenskog odziva radio kanala. Ostale posljedice prostiranja po viestrukoj putanji kao to su promjena amplitude ili faze signala se otklanjaju u procesu ekvalizacije. FFT e se izvriti nad dijelom signala sa stabilnom fazom; poetna taka odabiranja, u trenutku T x, se uzima unutar ciklinog prefiksa tako da je zadovoljen uslov max <T x <T CP, gdje max predstavlja vremenski odziv kanala, tj. irenje simbola usljed prostiranja po vie putanja, u najgorem sluaju. Zahvaljujui injenici da OFDM simbol predstavlja umnoak cijele periode ciklini prefiks e se prirodno nastaviti na poetak simbola bez naglih prelazaka u vremenskom domenu, tj. bez generisanja dodatnih komponenata u spektru ime se sistem uva od interferencije meu nosiocima (Inter-Carrier Interference ICI). Ovo produenje originalne sekvence omoguuje da primljeni signal nakon odabiranja predstavlja ciklinu konvoluciju ulaznog signala i impulsnog odziva sistema h[n], odnosno DFT izlaza kanala se izraunava kao gdje oznaava ciklinu konvoluciju. Ovo u frekvencijskom domenu znai [] = [][]. {[]} = {[] []} ,

2. OSNOVNI PRINCIPI OFDM-a

Negativna strana ciklinog prefiksa se ogleda u injenici da se na prijemu za demodulaciju koristi samo T u /(T u +T CP ) dio primljene snage, to znai gubitke u snazi na prijemu. Isto, produivanje simbola e suziti spektar pojedinanih podnosilaca to, zbog injenice da je razmak meu njima ostao isti, znai stvaranje praznina u spektru tj. gubitke u spektralnoj efikasnosti. Praktini sistemi podrazumjevaju kompromis izmeu broja FFT taaka (vei broj taaka poveava spektralnu efikasnost smanjivanjem gubitaka zbog zatitnog perioda), osjetljivosti na Doplerove i fazne umove i gubitka snage usljed zatitnog intervala.

2.5 Prozorska funkcija

Pravougaoni impuls ima irok frekvencijski opseg jer njegova Furijeova transformacija ima oblik sinc funkcije sa velikim bonim lukovima. Upotreba prozorskih funkcija je poznata tehnika za smanjenje bonih lukova, odnosno sprjeavanje curenja energije van korisnog opsega. U OFDM sistemu prozor ne smije uticati na odbirke u toku efektivnog trajanja simbola (T U ). Zbog toga se ciklino produeni dijelovi simbola amplitudski oblikuju i dodaju na krajeve simbola sa zatitnim periodom, kako je prikazano na slici 4 za sluaj prozorske funkcije podignuti kosinus. Ovo e omoguiti lagane prelaze izmeu susjednih simbola i time smanjiti rasipanje spektra u bone lukove. Mnoenje odbircima prozorske funkcije, odnosno prosto dodavanje odbiraka na krajevima N+N CP odbiraka se obavlja nakon IFFT bloka. Ova dodatna ciklina produenja pruaju minimalna poboljanja u borbi protiv prostiranja po viestrukoj putanji i na prijemu se odbacuju, te se radi utede u brzini slanja simbola produenja susjednih simbola preklapaju.

2.6 Prednosti i mane OFDM sistema prenosa

OFDM kao sistem prenosa podataka ima odreene prednosti i mane u odnosu na druge eme prenosa. Prednosti su: Visoka spektralna efikasnost zbog skoro pravougaonog frekvencijskog spektra u sluaju velikog broja podnosilaca, Jednostavna digitalna realizacija upotrebom FFT transformacije, Prosta graa prijemnika i izbjegavanje meusimbolske interferencije i interferencije meu nosiocima upotrebom dovoljno dugog zatitnog perioda, Razliite modulacione eme mogu biti upotrebljenje na pojedinanim podnosiocima ime se oni prilagoavaju uslovima prenosa, Sistem je otporan na uskopojasno ometanje budui da su tada pogoeni samo pojedini podnosioci, Sistem je pogodan za koherentnu demodulaciju, jednostavniju za realizaciju od drugih ema, upotrebom procjene kanala na osnovu pilot signala. Pogodan za realizaciju ema sa visetrukim pristupom (TDM, FDM ili Orthogonal Frequency Division Multiple Access OFDMA pristup). Mane OFDM sistema obuhvataju: Signali imaju velik odnos vrne i prosjene snage (peak-to-average power ratio PAPR), to zahtjeva visoko linearne pojaavae jer bi u suprotnom distorzija proizvela pad performansi i poveano curenje energije van opsega, Gubitak u spektralnoj efikasnosti zbog upotrebe zatitnog perioda, Vea osljetljivost na Doplerovo irenje u odnosu na eme sa jednim nosiocem,

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

Nagli pad performansi u sluaju da odziv kanala traje due od od onog za koji je sistem projektovan, Fazni um u odailjau i prijemniku utie na performanse sistema, Neophodna je precizna vremenska i frekvencijska sinhronizacija.

3. SINHRONIZACIJA
3.1 Opte o sinhronizaciji
Sinhronizacija predstavlja sutinski zadatak svakog sistema za prenos podataka. Bez preciznog algoritma sinhronizacije nije mogue tano primiti prenesene podatke. U praksi, algoritam sinhronizacije je najee najkrupniji problem pri dizajniranju sistema prenosa podataka. Da bi prijemnik pravilno demodulisao OFDM simbol potrebno je da obavi dva sinhronizaciona zadatka. Vremenska sinhronizacija podrazumjeva odreivanje vremenskog razdeavanja simbola te najoptimalnijeg trenutka odabiranja. Frekvencijska sinhronizacija predstavlja najpriblinije poravnanje nosee frekvencije u prijemniku sa noseom frekvencijom u kanalu za prenos. Slika 5 prikazuje blok dijagram ureaja za sinhronizaciju u OFDM sistemu.
Pokazivai/ Piloti Vremenska sinhronizacija: Namjetanje FFT prozora Kontrola asa odabiranja

Kontrola FFT prozora I Dekodovanje / Iseljavanje Paralelni u serijski Demodulacija konstelacije Raspakivanje rama FFT Q I Q I Q A/D

Kontrola asa odabiranja I Q I/Q demodulacija i vraanje u osnovni opseg RF

Uklanjanje zatitnog intervala

Pokazivai/Piloti Informacije o stanju kanala Zajednika fazana greka

Kontrola fr. razdeavanja Frekvencijska sinhronizacija: Popravljanje frekvencijskog razdeavanja prije FFT Popravljanje frekvencijskog razdeavanja lokalnog oscilatora

Procjena kanala

Kontrola frekvencije LO

Automatska kontrola snage

Slika 5 Blok ema ureaja za sinhronizaciju OFDM sistema

Lokalni oscilator u analognom domenu mora da radi sa dovoljnom tanou te se zbog toga stalno podeava na osnovu procjene bloka za frekvencijsku sinhronizaciju. Prije FFT transformacije se izvodi fino podeavanje frekvencije sa ciljem smanjenja interferencije meu podnosiocima. Uestanost odabiranja u A/D konvertoru kontrolisana je od strane bloka za vremensku sinhronizaciju s ciljem sprijeavanja frekvencijskih pomaka nakon FFT transformacije koji bi unijeli dodatnu interferenciju meu nosiocima. Ovaj blok kontrolie i poloaj FFT prozora. Blok za procjenu kanala procjenjuje fazna i amplitudska izoblienja i omoguuje pravilnu demodulaciju konstelacije i pravilno kanalno dekodiranje. Automatska kontrola snage (automatic gain control AGC) omoguuje smanjenje primljene snage na poeljan nivo. Algoritmi za sinhronizaciju u sistemima prenosa sa vie nosilaca se baziraju bilo na analizi primljenog signala (sinhronizacija bez pilota ili slijepa sinhronizacija) ili na obradi specijalnih podataka (u vremenskom i/ili frekvencijskom domenu) pridodatih korisnikim

3. SINHRONIZACIJA

podacima tzv. sinhronizacija potpomognuta pilotima. Prvi od navedenih metoda moe da koristi ugraenu redududansu u simbolu ciklini prefiks. OFDM se koristi i u mreama koje konstantno emituju podatke digitalna televizija i radio, kao i u paketskim beinim mreama. U prvom sluaju prijemnik ima dovoljno vremena da savlada signal i pree u mod praenja. U sluaju paketskih mrea podaci e alju u rafalnom modu te se sinhronizacija mora postii u vrlo kratkom periodu. Da bi se ovo omoguilo standardi pristupnih mrea propisuju upotrebu preambula za sinhronizaciju prije korisnikih podataka. Prenos podataka se naelno izvodi pakovanjem u okvire, kako slika 6 prikazuje. Svaki okvir se sastoji od nultog simbola (bez emitovane snage) kojeg slijede poznati referentni simboli (tj. nosioci) i podaci. Dodatno, kroz podatke su razasuti i pomoni nosioci.
Vrijeme
Frekvencija

OFDM okvir

Referentni simboli Nulti simboli

Piloti razasuti po OFDM simbolu

Podaci

Slika 6 Primjer OFDM okvira

Vremenska sinhronizacija se provodi u dvije faze gruba i fina. Gruba sinhronizacija moe da iskoristi nulti simbol za sinhronizaciju okvira prije fine. Fina sinhronizacija moe biti provedena u vremenskom ili frekvencijskom domenu upotrebom referentnih simbola. Ovi simboli imaju dobre autokorelacione osobine. Fina faza precizno podeava FFT prozor i mijenja uestanost odabiranja A/D konvertora. Za vremensku sinhronizaciju se mogu iskoristiti i svojstva zatitnog perioda. U sluaju kada je frekvencijski ofset manji od polovine razmaka meu podnosiocima, algoritmi najvee vjerovatnoe koji koriste referentne pilote i CP se koriste za frekvencijsku sinhronizaciju. Ako je razdeavanje veliine nekoliko razmaka meu podnosiocima, podeavanje frekvencije lokalnog oscilatora se odvija u dvije faze gruba i fina. Nulti simboli se koriste i za procjenu uma i interferencije, a referentni za procjenu kanala i fazne greke.

3.2 Efekti sinhronizacionih greaka

Frekvencijska greka u OFDM sistemima nastaje iz dva razloga nepoklapanje nosee frekvencije predajnika i prijemnika, te nepoklapanja uestanosti odabiranja predajnika i prijemnika. Nepoklapanje nosee frekvencije, tj. frekvencijsko razdeavanje na prijemniku nastaje zbog nesavrenosti lokalnog oscilatora, promjenjivih operativnih uslova predajnika i prijemnika, Doplerovog pomaka zbog relativne promjene poloaja izmeu predajnika i prijemnika, i fazne greke usljed osobina kanala za prenos. Greka lokalnog oscilatora e izazvati pomak OFDM simbola u frekvencijskom spektru u odnosu na originalne pozicije podnosilaca. Ukoliko je ovaj pomak cjelobrojni umnoak f ortogonalnost e biti sauvana, ali e simboli podataka biti pogreno dekodovani iz spektra to e rezultovati stepenom greke bita (Bit Error Rate BER) od 0.5. Ukoliko je pomak razliit od cjelobrojnog umnoka f doi e do prelijevanja energije meu podnosiocima, s obzirom da u diskretnim frekvencijama kf uestvuju boni lukovi svih podnosilaca.

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

10

Sumarno, dolazi do gubitaka amplitude jer podnosioci nisu uzorkovani na vrhu luka sinc funkcije, kao i do interferencije sa susjednim nosiocima jer oni nisu uzorkovani u nulama svojih sinc funkcija. Ukupni efekat na odnos signal-um (Signal to Noise Ratio SNR) za male vrijednosti frekvencijske greke f se moe predstaviti priblinom formulom: () 10 ( )2 310 0 (3.1)

gdje je f normalizovana vrijednost razmaka izmeu podnosilaca f , a T period odabiranja. Modulacione eme sa vie konstelacionih taaka su osjetljivije na frekvencijski pomak od onih sa manje taaka, te su SNR zahtjevi za sloenije eme vei nego kod prostijih, za sluaj istog stepena bitske greke. Drugi problem nastaje usljed razlike u periodama odabiranja u A/D konvertorima predajnika i prijemnika. Greka uestanosti odabiranja se manifestuje na dva naina. Prvo, spore varijacije uestanosti odabiranja izazivaju rotaciju podnosilaca te kao posljedicu SNR gubitke usljed interferencije meu nosiocima. Drugo, greka izaziva gubitak ortogonalnosti usljed curenja energije izmeu susjedih podnosilaca. Ukoliko definiemo normalizovanu greku odabiranja t kao: = (3.2)

gdje su T i T periode odabiranja predajnika i prijemnika, respektivno, onda se degradacija signala moe izraziti kao: () 1010 1 + 2 ( )2 (3.3) 3 0

Vidimo da greka raste srazmjerno kvadratu proizvoda kt , to znai da sa porastom broja podnosilaca k raste i degradacija signala. Najveu rotaciju ugla trpe spoljni podnosioci. Poto sa svakim sljedeim OFDM simbolom vremenska greka progresivno raste, u jednom trenutku rotacija postaje toliko velika da tana demodulacija postaje nemogua, to praenje uestanosti odabiranja u OFDM prijemniku ini neophodnim. Bez obzira na upotrebu trening sekvenci koje se alju uz korisnike podatke u OFDM simbolu, mogua je pojava vremenske greke usljed pogoranja u kanalu. Vremensko razdeavanje izmeu predajnika i prijemika, odnosno pogreno postavljanje poetka FFT prozora na prijemu, izaziva faznu rotaciju podnosilaca. Efekat vremenskog ofseta se ponitava upotrebom ciklinog prefiksa i na taj nain se uva ortogonalnost meu podnosiocima. Ako je FFT prozor pomjeren za vrijednost , onda iz osobine Furijeove transformacije: () () ( ) ()

slijedi da e ovakvo neporavnanje unijeti faznu razliku od 2f/T s izmeu dva susjedna podnosioca, gdje je T s perioda odabiranja. Fazna razlika se otkanja nakon procjene i ekvalizacije kanala.

3. SINHRONIZACIJA

11

3.3 Vremenska sinhronizacija

Glavni cilj vremenske sinhronizacije u OFDM sistemu je saznati gdje je poetak OFDM simbola. Ukoliko je impulsni odziv kanala krai od zatitnog intervala ortogonalnost izmeu podnosilaca je sauvana i kanjenje simbola se manifestuje kao fazni pomjeraj u kanalu. Ovaj pomak se izraunava jedinicom za procjenu kanala i otklanja ekvalizacijom kanala. U osnovi zadatak vremenske sinhronizacije je procjena poloaja FFT prozora (OFDM sinhronizacija simbola/okvira) i procjena uestanosti odabiranja za A/D konvertor. Operacija vremenske sinhronizacije se provodi u dva koraka gruba i fina vremenska procjena simbola.
3.3.1 Gruba vremenska sinhronizacija

Za grubu vremensku sinhronizaciju se razvijene razne eme zasnovane na osobinama prenesenog signala. Detekcija nultog simbola koristi nulti simbol, odnosno signal bez emitovane snage, na poetku svakog OFDM okvira za sinhronizaciju. Provodei prostu detekciju snage na prijemniku prije FFT operacije, prijemnik moe pronai poetak okvira traei udubljenja u primljenoj snazi signala (slika 7).
OFDM okvir

Snaga Primljena snaga

Nulti simbol = nema emitovane snage

Slika 7 Gruba vremenska sinhronizacija zasnovana na detekciji nule

Ukoliko paket nije primljen primljeni signal r n se sastoji samo od uma r n =w n . Kada se naie na poetak paketa primljena energija se povea za komponentu signala r n =s n +w n . Promjenljiva odluivanja m n je je primljena energija sakupljena u toku prozora duine L ne bi li se izbjegla osjetljivost na velike pojedinane uzorke uma. =
=0 1

Raunanje m n moe biti pojednostavljeno imajui u vidu da se radi o pomiuoj sumi, odnosno o kliznom prozoru, to omoguuje rekurzivno izraunavanje: Nedostatak ove metode je u tome to vrijednost praga odluivanja zavisi od primljene energije. Kad prijemnik trai paket primljeni signal e se sastojati samo od uma koji je nepoznata veliina i zavisi od podeavanja RF pojaavaa na prijemniku i ometanja od neeljenih odailjaa u istom opsegu. Kad paket pone pristizati njegova snaga zavisi od snage odailjaa i gubitaka u kanalu. Sljedee metode rjeavaju ovaj nedostatak. Detekcija paketa dvostrukim kliznim prozorom izraunava dva uzastopna klizna prozora primljenje energije. Osnovni princip je formiranje promjenljive odluivanja m n kao odnosa totalne energije sadrane u dva prozora. Slika 8 prikazuje dva prozora A i B i odziv m n na primljenu energiju. Prozori A i B se smatraju stacionarnim u odnosu na paket koji klizi +1 = + |+1 |2 |+1 |2 (3.5)

= | |2
=0

(3.4)

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

12

preko njih na desno. Kad se prima samo um odziv je ravan jer u idealnom sluaju oba prozora sadre istu koliinu energije uma. Kako paket nailazi prko prozora A energija u njemu raste do trenutka kad je A totalno sadran u paketu. Ova taka je vrh trougla u odzivu i poloaj paketa odgovara indeksu odbirka n. Poslije ovoga prozor B poinje sakupljati energiju i kada je sav sadran u paketu odziv je ponovo ravan. Paket je detektovan kada vrijednost m n pree vrijednost praga Pr.
Paket A B Pr

mn

Slika 8 Odziv algoritma za detekciju sa dvostrukim kliznim prozorom

= + + = |+ |2

=
1 =0

=0

Referentni simbol sa identinim polovinama u vremenskom domenu moe biti poslan na poetku OFDM okvira i iskoriten za grubu vremensku sinhronizaciju. Na strani prijemnka ove dvije identine polovine sekvence u vremenskom domenu mogu jedino biti fazno pomjerene za T S f usljed frekvencijske greke lokalnog oscilatora. Dvije polovine trening sekvence se ine identinim prenoenjem PN sekvence na parnim frekvencijama a prenoenjem nula na neparnim. Sevence ovakvih karakteristika se koriste kao standardne preambule u beinim mreama. Kanjenje D odgovara polovini trajanja ukupne sekvence.

1 =0

= | |2
=0

(3.6) (3.8)

(3.7)

rn

cn
C | |2

(.)* Z-D P

pn
( )2

mn

vremenska greka

Slika 9 Prikaz algoritma kanjenja i korelacije

3. SINHRONIZACIJA

13

Algoritam prikazan na slici 9 se naziva algoritmom kanjenja i koleracije. Prozor C predstavlja kroskorelaciju primljenog signala i njegove verzije zakanjele za D. Prozor P rauna energiju primljenu tokom prozora kroskorelacije. Prozor P se koristi za normalizaciju promjenljive odluivanja i ne zavisi od ukupnog nivoa primljene energije. Vrijednosti c n i p n se raunaju po sljedeim jednainama:
= + ++ =0 =0 1 1

Promjenljiva odluke se rauna kao: = | |2 ( )2

++ ++ =0

= |++ |2

(3.9)

(3.10)

Osnovni nedostatak ove metode je ravnina u funkciji m n koja moe dovesti do nesigurnosti pri odreivanju vremenske greke. Koritenje zatitnog intervala za grubu sinhronizaciju se zasniva na injenici da je ciklini prefiks kopija korisnog dijela OFDM simbola. Za sinhronizaciju se koristi funkcija korelacije izmeu zatitnog intervala i OFDM simbola i metoda je upotrebljiva sve dok je zatitni interval dovoljno dug da apsorbuje sve kopije signala u kanalu.
3.3.2. Fina vremenska sinhronizacija

(3.11)

Za finu vremensku sinhronizaciju se koriste metode bazirane na koristenju prenesenih referentnih simbola. Jedno od rjeenja je koritenje procjene impulsnog odziva kanala. Primljeni signal bez uma r(t)=s(t) h(t) je konvolucija odaslanog signala s(t) i impulsnog odziva kanala h(t). U frekvencijskom domenu poslije FFT obrade dobijamo R(f)=S(f)H(f). Slanjem specijalnih referentnih simbola (npr. CAZAC Constant Amplitude Zero Auto Correlation sekvence specifikovane u DVB-T standardu) S(f) je unaprijed poznata prijemniku. Nakon dijeljenja R(t) sa S(t) i IFFT obrade h(t) postaje poznato i mogue je izvesti tanu informaciju o vremenu. Ako FFT prozor nije pravilno postavljen primljeni signal postaje: to nakon FFT obrade prelazi u : () = ()() 2 0 () = ( 0 ) (),

Nakon dijeljenja R(t) sa S(t) i IFFT obrade prijemnik dobija h(t-t 0 ). Na kraju, proces fine vremenske sinhronizacije se svodi na kanjenje FFT prozora tako da t 0 postane priblino nuli. U sluaju prostiranja po viestrukoj putanji odziv kanala se sastoji od serije Dirakovih impulsa. Zbog lakoe implementacije za pozicioniranje FFT prozora se uzima eho sa snagom iznad unaprijed odreenog praga.

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA 3.3.3 Podeavanje uestanosti odabiranja

14

Primljeni analogni signal se odabira uestanou oscilatora u odabirau prijemnika i ti odbirci se koriste u FFT obradi. Razdeavanje frekvencije odabiraa e izazvati faznu rotaciju podnosilaca i pad SNR-a uslijed interferencije meu podnosiocima. Veina inplementiranih algoritama podrazumjeva koritenje referentnih pilota, tj. unaprijed poznatih podnosilaca. Algoritmi za odreivanje greke odabiranja podrazumevaju da su ovi piloti simetrino rasporeeni oko sredinjeg podnosioca. Metoda koja je predstavljena koristi pilote rasporeene u dvije grupe C 1 koji oznaava pilote na negativim podnosiocima i C 2 koji predstavlja pilote na pozitivnim podnosiocima. Procjena greke uestanosti odabiranja se rauna na osnovu linearne veze izmeu fazne rotacije izazvane ovim razdeavanjem i indeksa podnosioca pilota. Primljeni piloti podnosioci mogu se u jednostavnom obliku predstaviti kao: , = ,
2

(3.12)

gdje je l indeks OFDM simbola, k indeks podnosioca, T s trajanje cijelog OFDM simbola, T u trajanje korisnog dijela, a t normalizovana greka odabiranja definisan jednainom (3.2). Sraunajmo rotaciju pilota od jednog simbola do idueg. Uvedimo promjenljivu Z: , =
, 1,

Sraunajmo kumulativnu fazu od Z l,k za dvije grupe C 1 i C 2 kao: 1, = ,

1 2

= | |2 ,

2 2 2 (1)

= ,

1,

= | |2 , (3.14)

2 2

(3.13)

Greka uestanosti odabiranja se izraunava kao: =

2 2

gdje normalizacioni faktor 2 () + 2 () predpostavlja da su pilotski indeksi k ravnomjerno rasporeeni. Ispravljanje greke uestanosti odabiranja , tj. korekcija rotacije uzrokovane razdeavanjem uestanosti se moe izvesti sa dva razliita pristupa. Problem moe biti rijeen na njegovom izvoru podeavanjem uestanosti odabiranja u DAC-u prijemnika (Slika 9(a)). Drugi nain je rotiranje suprotno greki nakon DFT

1 1 1, 2 min() + max() 2,

2, = ,

(3.15) (3.16)

3. SINHRONIZACIJA

15

obrade(Slika 9(b)). Prvi nain se naziva sinhronizovano odabiranje, a drugi nesinhronizovano odabiranje. Podeavanje uestanosti AD konvertora savreno otklanja greku uestanosti odabiranja pod uslovom da je procjena greke tana. Ali, zahvaljujui trendovima proizvodnje potpuno digitalnih ureaja, gornja ema se zamjenjuje donjom u cilju smanjenja broja analognih komponenti, odnosno smanjenja cijene proizvodnje. Umjesto kristala upravljive frekvencije koristi se onaj fiksne. Blok van/duplo se koristi jer e u jednom trenutku poloaj odbiraka biti znatno drugaiji od onih odreenih periodom odabiranja. Ovaj blok e ili duplirati odbirak ili ga izbaciti van, zavisno od toga da li je uestanost odabiranja prijemnika bra ili sporija od od uestanosti odabiranja predajnika. Blok rotor vri korekciju faze na osnovu procjene DPLL bloka.
n(t) r(t)
Odluivanje FFT A/D H(f)

s(t)

DPLL

VCXO

DPLL Digital Phase-Locked Loop VCXO Voltage-controlled Xtal oscillator

(a)
r(t)
A/D

n(t) s(t)
H(f)

Odluivanje

Rotor

FFT

van/ duplo

DPLL

Fiksni kristal

(b)
Slika 10 Struktura prijemnika za korekciju greke uestanosti odabiranja

3.4 Frekfencijska sinhronizacija

Druga znaajna funkcija OFDM prijemnika je frekvencijska sinhronizacija. Zavisno od karakteristika OFDM signala (da li ima ili nema pomone pilote) moe se upotrijebiti nekoliko algoritama za detekciju frekvencije i sinhronizaciju: sinhronizacija pomou pilota algoritmi bazirani na analizi specijalnih trening sekvenci ugraenih u OFDM okvir, sinhronizacija bez pomonih pilota algoritmi bazirani na analizi signala nakon DFT obrade, odnosno u frekvencijskom domenu i algoritmi koji iskoritavaju suviak podataka (redudansu) u ciklinom prefiksu.

Prvi tip algoritama se koristi u standardima beinih pristupnih mrea, dok druga dva odgovaraju mreama za emitovanje programa ili onima sa stalnim protokom.

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

16

Razmatraemo prvi tip algoritama koji koristi pomo podataka namjenski ugraenih u preambulama OFDM okvira, a koji se uspjeno koriste za beine pristupne mree.
3.4.1 Frekvencijska sinhronizacija u vremenskom domenu

Estimator frekvencije koji radi u vremenskom domenu zahtijeva da trening sekvenca koja se alje prije korisnikih podataka bude sastavljena od dvije istovjetne grupe poslane jedna za drugom. Oznaimo poslani signal u kanalnom opsegu sa s n . Tada je taj kompleksni signal u osnovnom opsegu (oznaimo ga sa y n ) jednak: = 2 (3.17)

gdje je f tx prenosna frekvencija predajnika. Kada prijemnik vrati signal u osnovni opseg koristei svoju noseu frekvenciju f rx , onda je primljeni kompleksni signal u osnovom opsegu r n , zanemarujui um, jednak: = 2 2 = 2( ) = 2
= + 1

gdje je f =f tx -f rx razlika izmeu noseih frekvencija predajnika i prijemnika. Neka D bude kanjenje izmeu dva identina uzorka dvije uzastopne sekvence. Oznaimo sa z sljedei izraz:
=0

(3.18)

(3.19)

Tada slijedi da je :
=0 1 1

= 2 + 2 (+)
=0

= + 2 2 (+) = 2 | |2 =0

(3.20)

Ovo je suma kompleksnih promjenljivih sa fazom proponcionalnom frekvencijskom ofsetu. Estimator frekvencijske greke maksimalne vjerovatnoe se formira kao: = 1 2 (3.21)

gdje operator uzima fazu svog argumenta z. Vaan parametar ovog algoritma je njegov operativni opseg. Operativni opseg odreuje koliko velika frekvencijska greka moe biti procjenjena. Opseg je direktno povezan sa duinom trening sekvence. Faza z je faza argumenta -2f DT s koja je nedvosmisleno odreena jedino u opsegu [-,). Stoga, ako je apsolutna vrijednost frekvencijske greke vea od:

3. SINHRONIZACIJA

procjena e biti netana s obzirom da je z zarotirao za ugao vei od . Maksimalna dozvoljena frekvencijska greka se obino normalizuje na razmak meu podnosiocima f s . Ako je kanjenje D jednako duini simbola tada je: 1 1 = 2 2

1 = 2 2

17

(3.22)

Zbog toga frekvencijska greka mora biti najvie polovina razmaka meu podnosiocima. Ukoliko ponovljeni simbol sadri i ciklini prefiks onda je kanjenje vee od trajanja simbola i opseg estimatora je smanjen. Sa porastom duine trening sekvence maksimalna mogua frekvencijska greka koja se moe procijeniti, f max =1/2DT s , opada. Analize pokazuju da je u kanalu sa umom kvalitet estimacije srazmjeran duini sume (3.20), odnosno broju L, odnosno to je vie uzoraka u sumi procjena je kvalitetnija.
3.4.1 Frekvencijska sinhronizacija u frekvencijskom domenu

Procjena frekvencijske greke se moe izvriti i nakon DFT procesa, odnosno u frekvencijskom domenu. Isto kao i u obradi u vremenskom domenu algoritam zahtijeva najmanje dvije identine uzastopne sekvence. Izveemo, takoer, estimator frekvencijske greke maksimalne vjerovatnoe. Primljeni signal nakon dvije uzastopne sekvence, zanemarujui um, je jednak:
2 (+ ) 1 = =

gdje je X k preneseni simbol podataka, H k je frekvencijski odziv kanala za k-ti podnosilac, K je ukupni broj podnosilaca i f je frekvencijska greka normalizovana na razmak meu podnosiocima. DFT prvog primljenog simbola za k-ti podnosilac iznosi: 1, =
=0 21 = 1 2 1 =0

, = 0,1, ,2 1

(3.23)

a drugog simbola iznosi: 2, =

, = 0,1, , 1
2

(3.24) (3.25)

Posmatrajui jednainu (3.23) vidimo: +

=

= +

, = 0,1, , 1

2(+)(+ ) 2 (+ ) 2(+ ) 1 1 = = =

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

2 (+ ) 2 (+ ) 1 1 = 2(+ ) = 2 = =

18

Poto je ej2k=1 slijedi:

= 2

Zbog ovog svaki podnosilac trpi isti fazni pomak proporcionalan frekvencijskoj greci. Znai da se frekvencijska greka moe procijeniti iz faznog pomjeraja. Upotrebimo promjenljivu z kao: =
= 1, 2, =

2, = 1, 2

(3.27)

(3.26)

Promjenljiva z je kompleksna promjenljiva ija je faza definisana frekvencijskom grekom. Estimator ima oblik: = 1 2 (3.29)

1,

= 1, (1,
2 =

) =

1, 1,

(3.28)

to je oblikom slino estimatoru koji radi u vremenskom domenu. Estimator koristi fazu kompleksne promjenljive kao osnovu za procjenu frekvencijske greke, te isto funkcionie u oblasti [-,). Isto tako, maksimalna mjerljiva frekvencijska greka iznosi pola razmaka izmeu podnosilaca, ba kao i kod estimatora u vremenskom domenu. Nedostatak ove metode je to to se DFT mora proraunati za obe uzastopne sekvence to znai potrebu za dodatnim resursima za digitalnu obradu signala.
3.4.2 Gruba i fina frekvencijska sinhronizacija

Imajui u vidu gornje algoritme i njihovu analizu, gruba i fina frekvencijska sinhronizacija se praktino izvode koritenjem kratkih i dugih trening sekvenci. Razlog za ovo su opseg maksimalne mjerljive greke frekvencije i rezolucija kojom se greka mjeri. Kratke trening sekvence, koje se koriste u gruboj fazi, daju vei opseg mjerljive greke ali manju rezoluciju. Duge trening sekvence dalju manji opseg ali veu rezoluciju. Druga faza, odnosno fina sinhronizacija, nije neophodna ukoliko prva faza da zadovoljavajue rezultate.

4. ZAKLJUAK
OFDM, kao i bilo koji drugi sistem za digitalne komunikacije, zahtijeva sinhronaizaciju. Za razliku od ema sa jednim nosiocem, OFDM sistem kao sistem sa vie nosilaca, ima drugaiju strukturu sistema prenosa i drugaije zahtijeve. Na primjer, u OFDM-

4. ZAKLJUAK

19

u se mogu tolerisati vee greke u procjeni poetka simbola nego u emama sa jednim nosiocem zahvaljujui ciklinom prefiksu. S druge strane, tolerancija na frekvencijske greke je dosta manja u OFDM sistemu. Sinhronizacija se sastoji od vremenske (tani trenuci odabiranja i taan poetak FFT prozora) i frekvencijske (podeavanje nosee frekvencije u prijemniku na najpribliniju onoj u kanalu). Obe se provode u dvije faze gruba i fina faza. Razvijen je itav niz algoritama za sinhronizaciju koji mogu da se izvravaju u vremenskom i frekvencijskom domenu. Mogu se vriti pomou podataka specijalno ugraenih za tu namjenu unutar OFDM okvira ili na njegovim krajevima, ili algoritmi mogu prosto da koriste redudantnost ciklinog prefiksa. Kao interesantna i zahtjevna oblast ovi algoritmi su uvijek aktuelna tema teorijskih analiza i praktinog istraivanja.

SINHRONIZACIJA U OFDM SISTEMIMA

20

5. LITERATURA
[1] Ahmad R. S. Bahai, Burton L. Saltzberg, Mustafa Ergen, Multi-Carrier Digital Communications: Theory and Applications of OFDM, Springer, 2004. [2] Duan Markovi, DVB-T: Terestrika digitalna televizija, Akademska misao, 2008. [3] Jeffrey G. Andrews, Arunabha Ghosh, Rias Muhamed, Fundamentals of WiMAX: Understanding Broadband Wireless Networking, Prentice Hall, 2007. [4] Juha Heiskala, John Terry, OFDM Wireless LANs: A Theoretical and Practical Guide, Sams, [5] K. Fazel, S. Kaiser, Multi-carrier and spread spectrum systems: from OFDM and MC-CDMA to LTE and WiMAX, John Wiley & Sons, 2008. [6] L. Hanzo, T. Keller, OFDM and MC-CDMA: A primer, John Wiley & Sons, 2006. [7] Uma Shanker Jha, Ramjee Prasad, OFDM Towards Fixed and Mobile Broadband Wireless Access , Artech House, 2007. [8] Ye (Geoffrey) Li, Gordon L. Stiiber, Orthogonal Frequency Division Multiplexing for Wireless Communications, Springer, 2006.