You are on page 1of 170

TAMAZIT TURA

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

IMEBBER N TESUNT Youcef MERAHI AGRAW N TIRA Hamid BILEK Abdenour HADJ-SAID Said CHEMAKH Ramdane ABDENBI URAN DEG WUUN-AGI :

Youcef MERAHI, Said ZANOUN, Cherifa BILEK, Malek HOUD, Hamid BILEK, Ramdane LASHEB, Djedjiga ANARIS, Chafia DJAMER, Djamila MIMECHE, Meziane BOULARIAH, Lydia GUERCHOUH, Said CHEMAKH, Saadia BOUNADI, Nora MAHI, Mohamed MEDJDOUB, Abdelhafid CHENANE, Djaffar MESSAOUDI, Nacera KEDDACHE Hacne HALOUANE, Kaci SADI, Mohand AIT IGHIL, Ramdane ABDENBI, Abdenour HADJ-SAID.

19, avenue Mustapha El Ouali (ex Debussy) Alger Tl : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16 B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAERFANT TASELWIT N TEGDUDA ASQAMU UNNIG N TIMMUZA

TAMAZIT
TURA

tamazi$t tura

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza


Tamazit tura Un 1 / yennayer 2009

Dpt lgal : 4832-2008

Tamazit, imira, tewa kan ad tt-naru ad tt-ner.

AGBUR
TAJMILT

Tabrat i Dda U Yidir


Youcef MERAHI 11 13

Tajmilt i yinauren
Said ZANOUN

TIGEMMI

Yennayer, azamul n yimazien


Cherifa BILEK 19 24 35

Tadukli
Malek HOUD

Timecret, yiwen wensay n tmurt n leqbayel


Hamid BILEK

TAZRAWT

Ismawen uddisen
Ramdane LASHEB 41

TULLIST

Tialtin
Djedjiga ANARIS 49 61 74 80 84 90 93

Amgun
Chafia DJAMER

Timedlin
Djamila MIMECHE

Xalti tabuclamit
Meziane BOULARIAH

Mi ara yemmet wul


Lydia GUERCHOUH

Tayri tamezwarut
Said CHEMAKH

D aseklu i d-yennan
Ramdane ABDENBI

Yekfa laman
Nacera KEDDACHE 101

TAMACAHUT

Lxir uxellaq
Saadia BOUNADI 115

TAMEDYAZT

Aerbaz n tayri
Nizar QEBBANI Tasuqelt : Nora MAHI 123 125 129 132

Amezruy
Mohamed MEDJDOUB

Innan
Abdelhafid CHENANE

I tura
Youcef MERAHI - Tasuqelt : Mohand OUANECHE

IRISEN

Taweuft d werei
Djaffar MESSAOUDI 135 138 142 152 155

Tamekrust
Hacne HALOUANE

Tiimit akked Djamel Benaouf


Kaci SADI

Tidet
Ramdane ABDENBI

Ma teri ansi d-tekki ?


Abdenour HADJ-SAID

TASUQELT

Taa n Si Sliman
Alphonse DAUDET - Tasuqelt : Mohand AIT IGHIL 159

TIGEJDIT
Tamazi$t tura d tas$unt tamaynut s tmazi$t n
Usqamu Unnig n Timmuz$a. Tikti tusa-ya$-d asmi dnessufe$ krav n wuunen n Timmuz$a s tmazi$t. Nwala amek tt-id-ssuturen ime$riyen d umkan teef yakan di rreba n wayen d yetteff$en s tmazi$t. Nenna-yas tamazi$t tuklal ad tesu tas$unt i yiman-is. I wakken kan ur nesse$lav ara ime$riyen, ilaq ad ren belli Timmuz$a yettwarun s tmazi$t d tefransist d tarabt ad tkemmel amecwar-ines. Tamazi$t tura d iswi i nella nessaram ad t-nawev acal aya, acku Asqamu Unnig n Timmuz$a d lwaoeb fell-as ad yeqdec s tmazi$t i tmazi$t ! Akka i d-yewwi ad ddun lec$al. Ihi hattan gar yifassen-nwen. D tas$unt-nwen. Neb$a-tt ad tili d annar i tira s tmazi$t i tmazi$t. d annar n usqerdec d tussna s tagi-nne$. D annar anda yal amedyaz, yal amyaru, yal amusnaw di tmazi$t, ama d tutlayt ne$ d tasekla ne$ d idles, ad yaf amkanis. Deg wuun-agi amezwaru, ma teb$am mai d aneggaru, ad tafem tacemlit n yimagraden d-icudden $er yal aric n tmazi$t, abeda tasekla d tesnelsit. Imi d tawwurt n useggas, yella yiwen uvris yis-s i tebda

tes$unt $ef yennayer. Llant di$en aas n tullisin akked d tmedyazt d tsuqlin, mebla ma nettu tazrawt $ef yismawen uddisen d kra n yivrisen nniven i dyewwin $ef waas n isental am umezruy d wansayen n tmetti s umata. Akka ihi, hattan $ur-wen. Arut-a$-d, acku tamazi$t, imira, tewao kan ad tt-naru ad tt-n$er !
Agraw n tira

TAJMILT

Tabrat i Dda U Yidir


Youcef MERAHI

D Azul seg wul ara k-n-ceyye a Dda U Yidir, ss-a, 30 di tuber 2008, aql-a nusa-d si Tmanat, i tikkelt nnien, nemlal-d er dagi, er Tihert, i wakken ad ak-nerr tajmilt. Nekni s yimebbren d yieggalen n Usqamu Unnig n Timmuza, ief telli d imebber amezwaru, nfures tagnit-agi i wakken ad nessemlil widen i k-yessnen, widen k-iemmlen akked widen ukud teccerke amennu ef tmurt n Lezzayer ama d timmunent-is ama d tutlayt-is tanalit. Timlilit-agi n wass-a d ameslay fell-ak, ke yuran Kker a mmi-s umazi, ef tudert-ik tesedda deg umennu ef timmunent, lael d tutlayt, ef tmurt-ik ama d Tiqiunt ideg dtlule ne d Tihert ideg teddre. D ameslay n yimusnawen i dnenced i wakken ad -d-inin tamuli-nsen ef wayen yessemlalen tudert-ik, tamurt-ik d umennu-ik. D ameslay daen ef wayen i -d-tei, ulamma d tidet, mai d ayen ara d-nini deg yiwen wass, maca iswi-nne d lebi-nne, s usirem d ameqqran, ad k-in-yawe yizen i neba ad k-t-in-nceyye si temlilit n wass-a : D izen n ccfaya ur ntettu; D izen n ukemmel n wayen tebdi; D izen n uareb ef uzamul i telli asmi teddre gar-ane.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 11 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Akken tefki aric ameqqran si tudert-ik i tmurt-ik, i lael-ik, i tutlayt-ik tayemmat ara nefk ula d nekni aric si tudert-nne i wakken ad tidire deg wulawen-nne as tbede ef wallen-nne. Ihi, skud yebded Usqamu, ad yebded yisem-ik a Dda U Yidir. Acal d aseggas... Tirga s tuffra ualent d asirem armi yeffe letab er tafat... Tudert d amennu. Tudert daen d asirem. Nekni ad nkemmel tikli deg ubrid n umennu-ik s usirem d ameqqran ad tidire, ad yidir wayen ief tennue yal ass i lebda... Stefu di talwit a Dda U Yidir.

- 12 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tajmilt i yinauren
Said ZANOUN
I kenwi ay inauren Tulawin d yirgazen n tmurt-iw

auri, lfenn, lart, tauri s tmazit tettwassen, mucaet di ddunit merra ! Tafat-is tecel, tebrare, tal akin i tlisa. Sidi Rebbi yefka-yas lezza yufraren ef tqacuct ur yezmir yiwen ad tt-yawe. Aemmel n turi yezde akk madden. ala tauri i ikesben tisura n wulawen. ala tauri i yessnen tameslayt i fehmen akk yimusnawen. Tauri tessakay, tettrebbi alla. Leqraya-s d leber lqayen, yemeq. Kra n yimeduren n walla yunen tawekka n tismin qqaren belli tussna n turi d lic uqemmuc ur nesi tidi n yiallen. Lamena ur wid ifehmen, an belli llant tidiwin n walla i irennun di temer n tussna, di lemer d tekcif bab-is i yir asekkud. Yella wanda tettili tidi timserrit yessnen azal-is, yefkan leqder i yiman-is. Timliliyin tucbiin irennun tidet n turi ur uqtent ara, leunt s uneru mefquden yecban di lewayed-nni n trezzaf n yigellil di lewacer. Ass-a nefre imi imebbren ifehmen sedren-d rreba-agi tameqqrant mucaen n Tmesrit tagralant tis 13 n udlis di Lezzayer anda ttekkant 24 tmura i d-yeglan s 500 isuhar ara -d-yawin 120.000 yizewlen. Di temlilit-agi ara -yesduklen si 27 tuber alamma d 5 wember, 10 wussan akken ad nemyussan ad nembiddal tiktiwin, ad nemser, ad nemrebbi tagmat gar-ane. Imebbren-agi uklalen tanemmirt i leqdic-nsen. Uklalen

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 13 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tanemmirt tameqqrant imi ad rnun ad rren tajmilt i yinauren d tnauriniaben i tmuli lamena di lemer ttwattun. I lebda zeden deg wul n yinauren yessnen leqder n lfenn. Di lemer ur t-krin si ttexmam n yimusnawen akk d wid i d-yeslemden tussna d lilm sur-sen, anda taqcict tekker-d d tamecut ierzen ! aqcic yekker-d d argaz ikerzen amkan i s-d-an imzewura d lemtel imenen ! Gar-asen : ccahid Omar Yacef Petit Omar-, Mahmoud Derwich, Aim Csaire, Cheikh Abou Al-Yaqdhan, Mustapha Bekkouche, Mohamed Boudia, Anna Greki, tamaut yuran di ler yiwen usefru Pome ef tmunaelt tameqqrant Fatima Zekal-Benosmane yelli-s n Radio, s teqbaylit, tarabt d tefransis. D tanemast, d timebbert di FLN, yesedda fell-as lqeban almani Feld-Meyer la torture ddeg uxxam Ssini. Fatima d yelli-s n ccahid Mohamed Zekal. Fatima, ad tt-yerem Rebbi, tekker-d di twacult n iwaaniyen ! Asefru Pome n Anna Greki yenna-d : Je

vous serre contre ma poitrine mes surs btisseuses de libert et de tendresse et je vous dis demain, car nous le savons, lavenir est pour bientt et pour demain.
Di tejmilin-agi yedda-d Rachid Alliche, aneggal amezwaru s tmazit. Ungal-ines amezwaru Asfel, wis sin Faffa. Rachid Alliche, umi nessawa rrema am netta am yirfiqen-is ara yeccerken yid-s tajmilt, si taddart n Tgemmunt ezzuz n At Dwala. At Dwala i d-yessefrurin acal n lella n turi n yal d lirfa n tussna ; Mouloud Feraoun n Tizi Hibel, Fadhma Ait Mansour-Amrouche n Tewrirt Musa Wamer i d-yean tarwa-s Jean Mouhoub akked Taos Amrouche yettwassnen s turi-nsenmefquden, ula d ccahid Matoub Louns n taddart n Tewrirt Musa. Dagi ilaq ad d-nin s ttbut belli akk tuddar n leqbayel fkant-d inauren n yal lirfa ! ulac amiq yugaren waye ! ismawen ad cehden. Yir zzux di lemer yessemer di ccan n bab-is, ala tidet i ibedden ! Tulawin n umazi tura banent, ssnent, fehment bla leqraya, ssekrent-d Mouloud Feraoun, Mouloud Mammeri, Ammar Said Boulifa, Si Mohand ou Mhand, Ramdane Abane, Amirouche, Mourad Didouche Ma yella di tid yeran, tella Aldjia Benalleque-Nourredine n taddart Wagnun, tettili-as i Cheikh Nourredine n Lareba n At Yiraten,
- 14 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

d tameut tamejjayt tamezwarut ikecmen lAcadmie de Mdecine de France di 1982. Malika Hallab-Yaker, tameut tamezwarut, si Tefriqt, yewwin Doctorat n uswir wis 3 di Sciences nuclaires di 1966. Fatima-Zohra Imalayen umi qqaren Assia Djebar, tekcem lAcadmie franaise di 16 yunyu 2005, tedda akked 40 ur nettmettat tmeut tamyarut, tineslemt n Tefriqt Ugafa, d tis 5 i yesan amkan deg tsuda-agi. Acal d wacal i mazal llant tulawin nnien yessulin aserhu i tjaddit n tmurt -timmuza- ur nezmir ad d-nebder dagi ismawen yiwet yiwet, nea ad fehment, ad a-semment ssma n tegmat. Ad farse tagnit, ad d-smekti belli amyaru Messaoud Oulamara, deg udlis i d-yura s uzwel Iberdan n tissas yelhan d ayen kan, yenna-d di lweqt n lgirra llant aas n tudrin n leqbayel yexlan seg yirgazen, ala tulawini tent-iemren. Gar cwi d waas, ayagi d tidet yellan si zik, si zzman n zzman. Irgazen ttmettaten d imeca di lgirra n Fransa akked Lalman 1914-1918 / 1939-1945 / 1945-1962, wiya ttmenaren d iminigen di lerba ef unadi n urum iquccen di tmurt. Ula d Albert camus yenna-d Jai vu des petits kabyles disputer de la nourriture aux chiens . Kra n yirgazen i d-yeggran : d imerran, ma yella d imeca ad ttuasben deg yiudan n yiwen ufus, d tulawin i irefden ixxamen, i irebban, i ierzen tameslayt tamazit ! Dderk d lebda d tameut i t-ibubben (Ayagi nni-t-id gar tacciwin). Ad d-uale er Rachid Alliche i tena tejmilt n wass-a. Rachid Alliche yelmed aas ur unaur ameqqran Mouloud Mammeri. Rachid Alliche s timmad-is d aselmad, yettrebbi imeca di nnuba Emission infantile n rradyu n teqbaylit Chaine II, anda sen-yemmal d acu i d tauri, lfen, lart, akken ad ten-yerr d imusnawenn wayen ilaqen d wayen ur nlaq ara, akken ad issinen, ad izmiren s wayen akk lemden akken ad qazmen ddunitbla akukru, bla amkerwa. Rachid Alliche yea-d ixulaf i d-yettuleqmen s wadif n tussna-s ara yesmeren aselmed n leqdic-is n tmeslayt n tmazit di yal amiq n tmurt n lejdud, tameslayt taqdimt, tameslayt gar tmezwura s wayes Ramdane Ait Mansour akked Cheikh Tayeb sterjmen-d amazuz n Leqran laim yettwaran
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 15 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Rachid Alliche

akken ilaq, yettwafham akken iwulem bla lela. Am akken Dda Abdellah Hamane, yiwen unaur ameqqran n Wehran, yessuqel tamedyazt n Rubaiyyat n Omar Khiyam er tmazit s tezdeg n bab-is ! Ayagi d ttbut belli tameslayt n tmazit tezmer ad d-tesseneq akk timeslayin nnien yellan di ddunit s sshala bla uguren. Dda Lmulud yea-d awal s wazal-is yellan yettwassen n at zik -ileqqem-it-id d asmekti n tjarib usduqqes- n takwayt i leyal i d-iteddun, yenna-d : Yella yiwen : ulac-it yella, yella yiwen : yella ulac-it. Rachid Alliche yaa-d amkan-is i lebda yemer. Yea-d tiewin yefrurin s aba n tmazit, ad t-yerem Rebbi s rrema-s yal amusnaw yessnen azal n leqder d turi, lfen, lart ttuzzun akk medden. Tanemmirt n tegmat i yinebgawen n lerma i d-yeccerken yidne s yidlisen d turi n tmurt-nsen ara -d-en d tarzeft n tussna ara yilin d ambaddel n turi yesduklen tauri iferqen.

- 16 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

TIGEMMI

Yennayer, azamul n yimazien


Cherifa BILEK

al a$ref deg umaval yesa lewayed d yensayen-is i t-yepaooan ad yili yemxallaf $ef wiyav. D ayen iverrun deg umezruy d wayen yellan di tgemmi i ibennun tamagit n yal a$ref anda i d-yepban yidles d lsas u d aar icudden imdanen yettidiren deg-s. Ma nezzi-d awal $ef u$ref amazi$ ad naf tigemmi d yidles-ines cudden akk $er wayen yellan n lewayed d yensayen lqayen deg umezruy d t$erma-ines, anda nettaf belli lewayed-agi cuddent akk imdanen, ttulfun akk yis-sent, ttidiren ar ass-a deg-sent u llant di ccfawat n yal yiwen. Akken yal a$ref $ur-s tigemmi-ines, tigemmi iccerken akk arraw-is. D tigemmi-agi i ibennun, i yesbeddayen tamagit n yal tamurt yettwalin di lemri n tmetti-ines i wakken ad teddu $er zdat Qqaren a$ref ad yili ur yelli ma ur yesi kra n tmu$li $er deffir i wakken ad ier ansi d-yekka d wansi d-yefruri ; i wakken ad ier anda iteddu ssya $er zdat. ef waya i ilaq ad nareb $ef umezruy-nne$ d lewayed tiqburin i $-d-ooan lejdud. I wakken ad nareb fell-asent ilaq ad tent-nissin, ur netseti yis-sent lhant ne$ dir-itent. Maca amdan, $er zdat, ilaq ad yissin ad yefrez gar walim d ukerfa. Ayen yelhan ad t-yeef, ad t-yesnerni, ayen n dir ad as-yecfu i wakken ur i$elli deg-s. Lewayed-agi ttu$alent-d deg waas n yiricen n tudert n yal amdan, di turi, di tudert-is n yal ass, di tme$riwin, di lfuru d

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 19 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ayrad Bni Snus

leqru, ssawavent-a$-d timusniwin yemxallafen icudden s amezruy, $er tmetti, $er turi, tawennavt, d ugama ideg yettici umdan. Awal $ef lewayed d yensayen n yimazi$en d ayen yellan deg umezruy akk d ccfawat. Amezruy lqay maca ur yettwassen ara akken iwata imi nera belli mai aas n leqdic i d-iaen aric-agi. Ula d ayen i t-id-iaen ur yelli d leqdic n warraw-is. ef waya i ilaq ass-a ad as-nezzi s warraw-is i wakken ad t-idnessekfel, ad t-id-nbeggen i wakken ad slen yis-s, ad t-issinen akk leonas. Annect-a d lwaoeb fell-a$ ma neb$a ad t-idirent tsuta i d-iteddun ssya $er zdat deg ubrid i d-neoren wid i $-dyezwaren. I wakken ad neqqim kan deg unnar-agi n umezruy, tikkelt-agi ad nezzi awal $ef yiwen wensay, ne$ yiwen wass yifen akk ussan, wagi d ass n yennayer. Yennayer d ixef n usseggas n yimazi$en. Aya tura yu$al yettwassen di yal tamnavt n umaval maca ansi d-yusa, melmi i yebda, d acu d lmena-ines, d acu d lfal-ines Aya ilaq ahat ad yettwafhem.
- 20 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yennayer d yiwet n tme$ra icerken akk a$ref n Tefriqt Ugafa. Ahat ala tagi i ten-icerken akken ma llan. Di yal tamnavt n tama-agi ttraoun ass n yennayer s ccuq d lfer imi d ass i digellun ala s lfal yelhan. Iseggasen yezrin tame$ra n yennayer, ne$ akken yettwassen imensi n yennayer ttidiren-t medden d ansay kan mebla ma cudden-t $er kra, ma d iseggasen-agi ineggura yu$al d azamul yesan anamek lqayen deg umezruy n yimazi$en. D yiwen n uzamul yellan d lsas n tmagit tamazi$t. Wid irean tafada n tmazi$t ibeddun ass amezwaru n yennayer yettmagaren ass n 12 yennayer di tfada tagrigurit, d wid i t-yessulin $er tallit n Cacnaq, ukin s wannect-a, ran belli yal a$ref yesa azref ad yefk beddu i umezruy-is. Tallit i xtaren tettwassen u d ayen yellan deg umezruy n yimazi$en imi tcudd $er tallit-nni ideg yessawev yiwen umazi$ $er tqacuct n udabu di tmurt n Maer. Aya yensex, yettwaru deg umezruy, imi amezruy n yimazi$en d win n imariyin d win yebnan tikwal $ef rad tikwal $ef talwit gar sin i$erfan-agi si zzman iferunen imenza, aya azal n 30 leqrun QTS. Yella deg umezruy d akken akk i$erfan yemxallafen cudden tazwara n tudert-nsen $er kra n tegnatin i yevran di zzman aqbur. I$erfan akk ssalayen amezruy-nsen $er kra n tedyant yevran irennun di ccan-nsen. Amedya n yi$riqiyen yessalayen lesab-nsen $er 776 (QTS) tallit ideg d-vran wuraren Jeux Olympiques. Imasiiyen xtaren talalit n Sidna isa d azamul n umezruy-nsen, Inselmen kifkif, bdan lesab-nsen si lhiora n Nnbi (TSRF)... Llan wid yebdan amezruy-nsen si tedyant n rad anda agellid seg imezwura-nsen yufrar-d. Imazi$en ttekkan deg wid-agi, imi xtaren aseggas n 950 (QTS) d azamul deg umezruy-nsen anida agellid amazi$ Cacnaq yessawev i wakken ad ye$leb iferunen u ad yeef lekem di tmurt n Maer u ad yessali tagelda tis 22 u ad yili $ef uqeruy-is. Annect-a d azamul. D azamul yesan ccan di lebni d usnerni n tmagit n wemdan imi ur yezmir edd ad yidir mebla ma yesa kra n icuddan deg wayla-ines. Ma nezzi i wakken ad nessefhem i wacu amenzu n tfada tamazi$t yettas-d ass n 12 di furar n tfada tagrigurit ilaq-a$ ad nu$al $er deffir, $er tallit taqburt i wakken ad nwali amek i dTamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 21 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yebda lesab d usali n wussan, n wagguren d yiseggasen, d wamek d-lulent tfadiwin yemxallafen. Neza d akken di tallit taqburt, d imariyen akked i$riqiyen i yebdan ssesaben i yiseggasen, maca aeggem n tfada ur dyusi akken iwata alarmi d tallit n Rruman anida bvan aseggas $ef 10 wagguren. Teqqim akken alarmi d talit n ugellid Cesar imi d netta i ibeddlen tafada i wumi yefka isem-is. Yessuli-tt $er 12 wagguren ideg llan 365 wussan.yerna yesbedd ass n umenzu n furar d ixf n useggas. Aya yussa-d deg useggas n 46 QTS . Tafada tayulyanit ($ef yisem n Jules Cezar), tela amecwar $ezzifen, si lqern amezwaru QTS alarmi d lqern wis 16 MTS. Acal n leqrun ieddan beggnen-d belli tafada-agi yella deg-s cwi n lexa aya d ayen yessawven le Pape Gregoire wis 13 ad yawi kra n ubeddel deg-s u ad as-yefk isem-is tafada tagrigurit deg useggas 1582 anida i s-yerna azal n 10 wussan i yellan xuen-p. Seg yimir-nni ar ass-a rnan xuen deg-s sin wussan ayen ara yessiwven lexa $er 12 wussan. D$a degmi ass amezwaru n yennayer yettas-d ass n 12 di Janvier n tfada tagrigurit imi ar ass-a imazi$en fen di lesab-nni n tfada i dyesbedd ugellid arumani Jules Cesar di 46 (QTS) le calendrier julien. Maca tafada-agi ssexdamen-tt kan deg unnar n tfellat d tmusniwin icudden s agama d twennavt. Ma d iricen nniven yessexdam deg-sen tifadiwin nniven. Ihi ass-a nezmer ad d-nini belli imazi$en sseqdacen 3 n tfadiwin yal yiwet deg-sent tesa aric anida tettwasexdam : * Tafada tagrigurit d tin yefen akk iricen yemxallafen yessedduyen tadbelt, tadamsa, d leqdic n yal ass di tudert tartar. * Tafada tahiorit tettuseqdac deg wayen yenan layudat d wansayen n ddin ineslem. * Tafada n tmazi$t tettuseqdac deg unnar n tfellat d ugama d twennavt. Deg wayen yenan azamul, amezwaru n yennayer ttqabalen-t yimdanen, lad$a di Tefriqt Ugafa s umata, s lfer meqqren imi ass yecban wagi d lfal i useggas n rrbe d l$ella ara iburkten i wakken ad idiren yimdanen di lehna d liser. D ass ideg tettemlili twacult, ttbeddilen imensi, sfilliten i wayen yelhan d
- 22 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wayen iden i useggas amaynut ara d-yeldin tawwurt-is. D ass n twizi d lemawna, d ass n useddeq i yime$ban, d ass n tdukli d tegmat gar yimdanen. Akka i ttqabalen imazi$en aseggasnsen amaynut i wakken ula d netta ad ten-id-iqabel s wudem yessefraen, n usfukti d unerni n l$ella d isufar n temict yemxallafen i wakken amdan ad iic di liser d lehna. Azamul n yennayer d azamul lqayen di lewayed tiqburin n yimazi$en. Iseggasen-agi ineggura di tmurt-nne$, imi i d-yella fell-as aas n leqdic d unadi, yufrar-d, iban-d belli ilaq ad yili d ass a$elnaw am wussan n lficat nniven ti$elnawin. Nessaram ad yu$al umezwaru n yennayer d ass n lid ta$elnawt di Lezzayer.

Imensi n yennayer : seksu s uyazi

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 23 -

Tadukli
Malek HOUD

aa d lheffa n yiarren d ugrireb n yira imeca ad sen-d-tesle mebid. D ilemiyen n taddart n Talat i d-yualen seg tegi i d-yezgan deffir n udrar. Abrid yesgesser, teddun ttasan as ma ef wudmawennsen banen-d yan nezzeh. Refden-d ef tuyat-nsen ijga, tal tarbat n tlata n yirgazen tebba-d yiwen n ujgu, yiwen degsen er sdat, yiwen er deffir aneggaru deg tlemmast. Tlata n yijga i yettemafaren deg ubrid yeuren d ikeddran. Ihi ta n medden i d-idhan s talutf-a n uebbi n yijga ma d semmusnnien wwin-d yid-sen allalen n uqedder d ugzam n usar am icuqar d tgelziyam d tmenarin. Tarbat yeyan ad tt-tessefu taye alamma wwen er taddart anda yella uxxam n Dda Meqqran. Dda Meqqran d alemmas n yirgazen deg tudert-is, ccib mazal ur yu ara merra aqerruy-is d tyuga n claem i yefen akken i ilaq talemmast n wudem-is, timiwin-is d tizuranin, anyir-is yezga dima yekres ama yezef ama yesa ef wayagi i s-ssawalen yimeddukal-is tawenza tukrist , tiddi-ines ur ezzifet ur wezzilet, ur-s semmus d tarwa snat n teqcicin d krad n warrac. Tamenzut-is d taqcict ha-tt-an deg uxxam-is tejwej. Yerna-d fell-as uqcic, fkan-as Yidir d isem acku yemma-s ur tessidir ara arrac. Aas n tdusin i s-d-yelin ne ad d-lalen kan warrac-is ad rnun kra n wussan ad smmten, ef waya i tessemma i uneggaru-ines Yidir. Yidir, yessezef-as Rebbi tudert armi i d-yewwe ass-a d argaz ad asyeg baba-s axxam am tizzya-as. Ijga-nni i d-wwin

- 24 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yimeddukal-is seg tegi d nutni ara yefen ssqef n uxxam i sibennu baba-s. Mi d-wwen yiwaziwen n usiwe n yijga er taddart, kecmen s afrag n uxxam n Dda Meqqran, ssersen s lemadra deg temert ttebga-nsen. yan mai d kra, maca yal yiwen deg-sen yexdem nnif, ur d-yesskin ara yerna-t eyyu. Han akk s wannect-a, yef waya Mend i iemmlen nezzeh aqesser yenna-d s leya ayen ttxemmimen akk s tuffra : Barkat tura ur ttarrat ara iman-nwen amzun d wid ur neyi ! Wellah ar d tidet i s-yerra Ceban, yiwen n yilemi i ixuen cwi deg tezmart. Ma d ijga wwen-d, axxam n Yidir ad iseqqef, tislit ad s-tt-idnawi, ma d nekkni ad nerwu seksu d uksum i d-yenna Qasi. Qasi d yiwen n yilemi yeuren, lqedd i s-yefka Rebbi d aefaf, yiwen deg taddart ur t-yugir, d tasraft deg wui ayen i s-d-tefki drus, ad ak-d-yeqqar kan : rnu-d ! Isem n Mejar i s-fkan yimedduka-is yezga-as-d akken i ilaq. ri teyam nezzeh, seg udrar er taddart d amecwar, rnu ajgu ef tayet, d ayen kan, ad awen-ibarek Rebbi, d lxir ara wenyualen assen ara wen-xedmen imawlan-nwen ixxamen am Yidir-iw, ma d tura eddit-d ad teem, eyyu yeslaay, i send-yenna Dda Meqqran . D tidet a Dda Meqqran nelu aas, i s-yerra Mejer. Caba, yemma-s n Yidir tessers-d lmetred annect-ilat, teurit-id d seksu, tseqqa-t-id s lmerqa n tfejal tileqqaqin, tessenta acal d tijelt n usar deg seksu-nni, tendeh ef yirgazen-nni yelluen ad d-eddin ad en. Lla itekkes leya, ur rujan ara ad ten-id-tenced snat n tikkal ar seksu. D tirni i d-zzin ef lmetred-nni n seksu am umeqyas deg tlemmast n terert. - ercet ay arrac, iwlet deg wui-nwen Mejer yellu i dyenna Mend aqessar. - Ma yella ur iyi-tesserwa ara tiremt-a n seksu ad glu yis-k kanakken d amuddir i s-yerra Qasi i izefen cwi as ma yea lehdur n Mend d aqesser. - et kan a tarwa, lxir yugar, ur ttsetit ara, et ad terwum i tenna Nna Caba.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 25 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Rnu-as-d i mmi-m Yidir akken ad tt-iemmer, azekka d nnuba-s ad isuffe ajemma n lmal s adrar, i s-yerra Mend abelheddar. - D ayen yellan a Mend, azekka zik send tafrara ad nawi lmal ad ikes deg udrar nekk d Lelu mmi-s n Dda acur Uciban. - Azekka d nnuba n tyessawt n Yidir d Lelu, ma d kunwi akken ma tellam u ad d-rnun kra n yilemiyen-nnien fiel ma nni-awen-d d acu i ken-yettrajun. Ijga-ihin i d-tewwim seg udrar, ilaq ad nun imeqan-nsen, yes-sen ara nseqqef axxam n mmi Yidir. ihi Yuwat ad tettum a tarwa. Ddurt i diteddun, ass n led zik deg tnezzayt ad iyi-d-tafem heggaawen-d tixmirt n wakal. Akka i sen-isseggra awal Dda Meqqran i yiwaziwen-is send ad ruen. Ajemma n lmal n taddart n Talat meqqer, d aqar. Yal axxam yekki deg-s s yiwen n yixef ne ugar. Ilemiyen n taddart kessen s nnuba almend n uman n waxfiwen i sant twaculin-nsen, ma ur-sent yiwen n yixef n lmal am taat ne tixsi d tayessawt n yiwen n wass, ma ur-sent sin waxfiwen d tayessawt n sin wussan atg. Imeksawen iwimi d-tewwe nnuba ttnekkaren-d zik send tafrara, tteddayen-d ef yixxamen si tama wadda alamma d tin n ufella n taddart. Yal axxam ief d-kkan berrun-d wa i taat waye i txsi d warraw-is, da netta ajemma skudmal yettimur, yettual d aqar ma yeleq er ubrid aneggaru nnig taddart, win akken yettawin srid s adrar. Yidir d Lelu d nnuba-nsen, yal yiwen ileq-d lebira n wusran anda i d-iger arum aquran d kra n yiniman d zzit n uzemmur. Asar n uzebbuj aquran deg ufus ayeffus yes-s sukkuzen ne ttwehhin er wulli ad d-ualent s abrid ma ffent-t. Lelu yezwar sdat n uqar ma d Yidir d sin yian ggran. Aydi yetturebban yewer i tyessawt, yessen ad d-yerr izimer ne iid ma yezel ef tqeit ma ulac ad t-izuer wuccen er yier ad t-ye. Mi ara awen yimeksawen er wadeg anida ara ikes lmal ttserrien i teen d wulli ad calint akken ad d-nadint ef yimi i iemmlent ad t-ent. Rrbi yegget acku deg tsemhuyt n tefsut i nella. Imeksawen ad d-bedden mebid ad ttassan ma ur d-ixutel wuccen iid ne ma ur yewil ara yizimer deg yinijel. Kra
- 26 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yekka wass d tagi i d lxedma-nsen. Imdanaen imeksawen ssexdamen allen-nsen deg tyessawt ma d ian imeksawen ssexdamen allen d wanzaren-nsen, seg wanda i d-tejba rria n wuccen ad tt-mmagren s useglef. Biccu, akken i s-qqaren warrac, yea ur yezmir ara i uqjun da ad yerwel d taffugt. Maca ala tualin ara d-yual, wissen kan melmi. Ad ye alamma yefel uydi ad yewe izimer amecu, ad t-yawi er waba icudax ad t-ye deg lisser. acama kan dayen wanag imeksawen d yian ur yettedday ara fell-asen uzaylal, afal ur t-ssinen, zgan dima ukin, kra yeran sdat-sen ef ti-nsen. Mi ara izeggen wass Lelu d yian ad d-dhun d tyessawt n lmal ma d Yidir ad ieddi ad d-ieg ulli alamma yeur-d snat ne kradet n tegdurin n uyefki ad yual ad d-ikkes aqura seg tenqelt ma yella ne ifer-is. Liqa-nni tamellalt i d-iellin segsen ad isiqi snat er kradet n tmiqwa seg-s er daxel n uyefkinni, wagi ad yual yebbugla. Liqa n uqura ur-s tigawt takrurant ef uyefki, tbeu-t ef sin n yiricen : aman d tedart. Tadart-agi neqqar-as abuglu. Lmal ad t-id-gren s asensu anda ara ixeggel deg laman ma d nutni ad d-ssersen ad en imekli. Ad d-qqimen i sin ad d-rnun yian, ad d-refden lebirat-nsen ad d-kksen seg-sent tiedrin n urum-nni aquran d zzit d yiniman. Ttewwizen arum s ubuglu i dihegga Yidir. Asegri d tibxsisin ne tizwal ma wwant. Tameddit ad d-ssuffen lmal-nni seg yisensa, ad rnun cwi n tyessawt alamma alaal ad yeli yiij imiren ad d-aen abrid n tualin. Mi ara d-awen er taddart yal ixef yessen tawwurt n uxxamis, yettarra srid er din. Ma d azekka-nni ad d-tezzi nnuba n yimeksawen-nnien. Wissen n Mend, wissen n Mejar, wissen Tedda ddurt, yezzi-d wass n led, d ass yelhan i useqqef, tignewt tefa, ulac asemmi ulac azal d akud n tefsut. Ilemiyen n taddart n Talat jebbun-d yiwen yiwen s axxam n Dda Meqqran. Wid i d-issawen ijga seg udrar ussan-d merra, rnan-d kra-nnien meiyit cwi ef yimezwura i izmren i tlufa tiayanin am tuddma n yijga ef umecwar aezzfan. Mi d-ttawen ufan-d Dda Meqqran d mmi-s Yidir rekkin-d tixmirt ara rren i ssqef. Tixmirt am ta ttheggin-tt akka : ad drefden akal yifafen, ad d-rnun alim, ad ten-rwin deg sin ad
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 27 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ualen ad ten-ssebzagen cwi cwi s waman nutni ad rekkin ad erken s yiarren-nsen alamma ssawen ad skurruyen tikurin. Send ad eddin er umahil i ten-yettrajun Nna Caba temmuger-iten s lqahwa d uyefki akk d tesfentin d tmeqruin. - Mai d tamera n Yidir d tin n Mejar imi d-yufa lqahwa s lesfen d lmeqru, wissen ma ad d-yekker akk ass-agi fell-as, i d-yenna Mend s taa. Ieggalen merra n ugraw ttemyewwaten ef tuyat ttasan. - Aha kan a Mend, yiggas tilset-nni inek taqerant ad k-tt-idgezme s lmus n duk-duk ad tt-fke i yimcac yelluen akken ur ttuale ara ad sle i taect-ik i s-yerra Qasi i d-ibedden melba lebi-s er yixeddim, wiyi cergen seg tesa, ula d nutni kkren-d ef tikkelt er useqqef. Amahil n useqqef mai d ayen yuren maca d ayen ayen ef waya i ilaq aas n yifassen ijehden akken ad ssersen ixfawen n krad n yijga-nni ef leswar yettemgadalen. Mi tfukk tmersiwt n yisulas, alemmas d yiqerniyen, ad cudden tisariwin fell-asen s yin ad fesren aea n uanim fell-asent, ma ulac aanim ttarran cceb n uzebbuj ; s tzukar ne s yigeman n semmar teqqnen aanim-nni er tsariwin, da mi fukken cced ad eddin ad elqen akal-nni n texmirt ef merra n uea-nni n uanim. Ilemiyen yellan deg lqaa ttdeggiren tikurin n wakal s leya i wid yellan ef ssqef, akka alamma yessa merra d akal ibezgen, s yin ad eddin imaren er usrusu n uqermud n tanimt. Neqqar deg yiwet n temsereqt : D acu-tt d acu-tt ? Timeqbert Imemuden wa tinegnit wa ef wudem. Tifrat n teqnut-a d lqermud. D tidet akka i ttseqqifen s lqermud n tanimt, ttweddien abennay yessnen i umahil am wa, d amahil ara yilin igerrez, tiqit n waman n lgerra ur ilaq ad d-teddi er terert n uxxam. er taggara akken au ur ireffed ara aqermud-a ssrusun fell-as kra n yira iayanen deg kra n tamiwin n ssqef. Ilemiyen n taddart dduklen-as i umahil, zzin-as akken ara trnun, agmu i d-yeffen er taggara d wa : ass-a ssawen ad sdarin yiwen deg-sen -Yidir- heggan-as-d adeg anda ara yidir netta d twacult-is, azekka ad d-tezzi nnuba n yiwen-nnien, wissen d Mend, wissen d Qasi ne Akka i tetteddu tudert deg tudrin-nne.
- 28 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Dda Meqqran, Nna Caba d Yidir d wat uxxam akk feren nezzeh, an d yiwaziwen ayen i d-nawlen, nnan lequba urwen ay arrac-nne. Am lewayed-is d Mend i d-ineqen d amezwaru : Yella yiwen dagi iar ad d-yawe unebdu. - Neqen-d ef tikkelt, d Yidir d netta ara yilin d isli. - Awaaah ! yewet-iken merra wugur, d Mejar ne Qasi akken i wen-yehwa, iar ad d-tawe tmera n Yidir akken ad iwet seksu alamma yezleg. - Ru kan a ei bu tqemmuct yettawen, i s-yerra Qasi. Xedmen aas san-d cwi, ddaqqes aya i iedda uelluy n yi, yal yiwen yual s axxam-is yeya maca iulfa i yiman-is er daxel fessus am tmeimt n tadu acku ayen akk i iga ass-a igerrez. Tudert deg tudrin tetteddu almend n tsemhay. Tal tasemhuyt s tegnewt-is d lecal-is. Tafsut ddaqqes aya i teffe. Werei anza n unebdu, seg wasmi yebda ccna-s ur yebis. Deg wakken d azal, iij amzun iubb-d cwi er tmurt, da netta igran n temin d yirden emen, yewwe-d lawan n tmegransen. Irgazen n taddart nnejmaen d agraw, awal yewwi-d ef tmegra n yigran n wat n taddart. Gren-d tasart seg wanwa iger ara bdun. Tasart ta-d Dda acur Uciban, imaren fkan-d urawen n lxir rnan-d lwed i uzekka er wayla n Dda acur. Ihi tawacult n bab n wayla ad teqqim deg uxxam ad dtheggi ui n wawin ara n-tawi er lexla mi ara izeggen wass. Ma d tiwaculin-nnien, argaz tameut, amger deg ufus, tabanta tumm idmaren d ddaw n wammas, ha-ten-id deg ueggad n Dda acur i d-yezgan tama n ugafa n taddart. Seg mi d-yuli wass ifellaen d tfellain ekfen am umger. Tal tarbat n snat tmerwin n yiterrasen teef tirni tmegger timin. Afus azelma ad d-issemilleq i tgemmict n tyedrin s tama wadda, afus ayeffus ad iwet s umger ad tt-id-yegzem. Tagemmict d taye ttualent d tadla ara icudd ufella u ad ttidegger ef tmurt ad ternu er tiyi i yettualen d lala mi ara timur tirect. Mi an awin-nni i d-yewwi Dda acur d imekli, ur rnin ara aas ualen yer tmegra. Maca azal d eyyu ssefcalen tierci n
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 29 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tnezzayt, amger yual ay, afus yual ur yetta awal. Mend bu texba i ifaqen s wannect-a yene Lelu bab n wayla ad dyecnu akken tabest yebdan tettaa ifellaen ad sen-d-tezzi. Nna Mala tameut n Dda acur d mmi-tsen Lelu sseren i taect-nsen s elq n ugerjum : Ay iwaziwen Rebbi ad ken-iiwen Kemmlet-a-d tirni Akka d asawen Mend imegzi uric ibeddel-as akk i ccna-agi, netta yeqqar-as: Ay iwaziwen Rebbi ad ken-iiwen Qasi d win iewren Deg tmegra yugar-iken Qasi mi yesla i lehdur am wi, Mend iwenne-as acuffu n uqendur, yual d mraw n yifellaen, ad s-tini tura kan i yebda lxedma. Imeddukal-is mi t-id-walan akken ieel-d acal d lewali, da unden-t. Send ad d-yeli yiij, tiyedrin n Dda acur yellan beddent tanezzayt ualent rsent d tirac tameddit. Iger-nni n be rran-t yifellaen tameddit isettef d lewali n temin. Ass-a, iwaziwen dhan-d d yiger n Dda acur azekka d yiger n Dda Meqqran win akin d yiger n Nna Werdiya yiwet n taalt n taddart, akka alamma igran merra n taddart ad teru yid-sen am win n Dda acur. Assen ara tfakk tmegra, s zzwayel, iserdyan d yiyal ara neqlen yifellaen timin deg yicebbaken er ugni n Talat anda i ggten yinurar, anda ara tent-ssersen d taffa. Inurar ad qqimen zzint-asen-d taffwin n temin d yirden amzun ttrajun-tent ad d-kecment. D ayen ara yerun imi inurar ttwaheggan, ttwaseggmen, ttwaerran s lebar. Afella s tazzert ad dyessrusu timin seg taffa er unnar. Yu lal sin n yizgaren ikummen qqnen s umrar er lmernuna, tigejdit ibedden deg tlemmast n unnar. Afella s uekkaz ad yettwehhi, izgaren ad
- 30 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tezzin ad sserwaten timin, amrar ad iberren i lmernuna. Deg tazwara izgaren ttilin deg erf n unnar, skudmal amrar ad itezzi i lmernuna skudmal ttiin er tlemmast n unnar. Imiren ad yual ufella ad sen-ibeddel anamek n tuzzya. Yal ma rewtent temin, annar ad s-isseay ufella timin seg taffa. Ma tama n ufella n unnar tened ttqelliben-t s tuzzar. Asmi ara nedent akken i ilaq temin, ifellaen berrun-d i yizgaren, jemmen nnema d tirect deg unnar. Agni d amkan layen, tameddit n wass yettili-d lun, aberi swayes zuzuren yifellaen timin d yirden. Deg tazwara s tuzzar, mi ara tekkes aqa n uclim d walim ttualen imiren er uzuzer s telwit. Tikkelt er taye ssirriwen-d tirect s yimele n umezzir ne n uzebbuj, tekksen i leb akerfa. er taggara mai tggerri-d tirect n temin i yesan cwi kan n yixeclawen .Bab n temin ad dyerfed lgelba ad yektil nnema, mi i ifukk ad tt-yerr er daxel n teswalin ara ebbin yiyal s axxam. Imiren tamart ad tt-terr deg yikufan. Bab n nnema yettektili ad ier acal i d-yerra ueggad-is d wayen ara ifek i yimean d ccix n taddart. Aseggas-agi lxir yugar, ad tt-ikemmel kanakka Rebbi i dan yimaren n taddart. Zerrin wussan d wayyuren, Leqbayel msakit ttnaen d lehmum n ddunit, tudert ur tettqili ara, tuer nezzeh, maca akken i qqaren : ittak Rebbi lhem i win i s-izemren. Anebdu d win ieddan, tiurin d tbexsisin quccent, legruri n lexrif bdant-d, ifellaen ttheggin iman-nsen ad kerzen tamurtnsen am yal aseggas. Deg taggara n tmenzut akken qqaren i lexrif watmaten-nne Icawiyen, timetti taqbaylit s umta tebges iman-is er ulqa n uzemmur. Arum ne seksu ur nedhin ara s zzit n uzemmur mai d ui. Tikkelt-a azemmur yurew ma d ilindi ulac mai. Akka i d-qqaren yimaren : Aseggas azemmur yettarew, aseggas-nnien xai. Alqa n uzemmur d abel n twacult merra, seg lufan i ggaren yimawlan-is daxel n teqfact, ttelliqen-tt er ufurek n tzemmurt amzun d ddu er umar yetterjujuyen ddaw n useklu mi ara ieddi ad icumm.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 31 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tawacult tettnekkar-d zik, tettawi abrid n yiewdan am twaculin-nnien. Asemmi n tnezzayt tikwal igezzem ifassen, allalen n yixeddim. Imelqaen n uzemmur mi ara wwen s ayla-nsen ssiiyen times akken ad inen acku yena-ten fuccil d qajjar. Mi ara ten-ieddi uqra-nni n usemmi ad d-ssun icellafen ddaw n tzemmurt. D irgazen i yettalin ef tzemmrin akken ad dccerwen ieqqayen n uzemmur er daxel n ucerra ne er yicellafen-nni i d-ssan, ma d tilawin ewrent deg ulqa n uzemmur n leqwai. Azemmur ma yurew ulac am ucraw-is, ma d kra kan n yieqqayen i yettilin deg tsea, da nzewwiten-id s umextaf. Amar, d netta i bab n wayla amezwaru , ma mazal ur-s cwi n tezmart ur isserkad ara iman-is, ha-t-an da iferres, ha-t-an dihin ileqqem iebbjan. Arrac xeddmen-tent akk, ttiwinen tilawin deg ulqad n leqwawi, kessen lmal ne ttandin tixeftin d tqellain i yimerga d yierar. Icellafen mi ara aren, ttarran azemmur-nni er yiwen, akken i yeshel ufran-is, yeni tukksa n yiferrawen d yikeccaen. Azemmur yettwafernen ssurugen-t er teqfacin simira ad trren s akurbu. Akurbu ma yeur yettebbi-t uyul er leminesra i d-iqerben. Tikwal, ilemiyen ssawaen alamma d kradet n ttbegat deg yiwen n wass. Tameddit, send ad yeli yiij, ttualen-d yimelqaen s axxam, ttaan-n din icellafen d yisellumen, alamma ifukk uzemmur i ten-id-jemmen s axxam D tarrawt n uzemmur i yessizifen ne i yessiwzilen akud n ulqa-is. Imlan n uzemmur ma walan yella lxir neccden-d iwaziwen ara ten-iiwnen. Iewdan merra rekmen seg leya d ccna, ad as-tini d tamera. Tikwal ma yella kra n yimelqaen fkan cwi n lwi ef ulqa, ur yettedday ara uzaylal ef yimawlan n uzemmur, ssekayen-ten-id s ccna-a : Ay imelqaen Rebbi ad ken-ihenni Rnut-a-d tirni Alamma d agni

- 32 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tarbat-nni i yettwaqesden ad d-terr s ccna-nnien i tmezwarut : Tekkat lgerra Tekkat ef yinujal A wid izeggin Lqahwa d ufenal D izen i ceyyen i bab n wayla ad d-iheggi lqahwa akken ad dakin ma yeba ad ejlen deg ulqa n uzemmur. Ma yella wwen er lebi-nsen, lqahwa-nni swan-tt ccna ara isel wumli d wa : Tekkat lgerra Tekkat ef uzezzu A bab n uriq Layun n ufalku Akka i tteddayen wussan n uzemmur. Taggara n ulqa-is tewwe-d. Azemmur-nni ha-t-an ires d tirect deg ufrag n leminesra. Mi ara d-tewwe nnuba-s seddayen-t er yiuraf n tessirt ad died, yettual-d d zzit. Zzit n uzemmur d yiwen n usafar yettaken acbi er ura, d yiwen n ufaris ur nxeu ara ui n uqbayli. Zzit dehnen yes-s, ttarran-t deg tal tagella, d ddwa n tussut dien. Win yean ssem, sswayen-as zzit n uzemmur itejji. Ass amezwaru mi ara d-yawe zzit n useggas, tilawin ttnawalent-d tirifin ne tisfentin, tuit s tawant, zzit yugar ulac acuu. Irden d temin uren ikufan, tazart deg teylutin ala nettat ma d zzit ha-t-an deg sin n yicbuyla itekkan deg yiwet n temart n uxxam n lexzin. Axxam n Dda Meqqran ur ixu ara, yerbe. Tasemhuyt n tegrest tedda, terna tin n tefsut, bdan wussan imenza n unebdu. Dda Meqqran yexdem yiwet n tmera ara yeqqimen deg umezruy n taddart n Talat, yiwen ur-tt-itettu. Yewwi-d tislit i umenzu-ines Yidir, terkeb-d ef userdun amellal, telsa-d abernus dien d amellal akken ad imlulen
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 33 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wussan-is d wid n urgaz-is. Tewwe-d er umnar n tewwurt n uxxam-is amaynut, tdegger urawen n waman d lfal i Jemen warrac d teqcicin, tekcem s axxam n Yidir teef tasga. Tameddit n wass tiwaculin merra n taddart ttwaerent-d ad ent seksu d uksum. Qasi, Mend, Lelu, Caban d yimeddukal n Yidir ussan-d d tirni ad s-sreben tissulya-ines. Tilawin kkatent urar, ceent, sbuurent deg ufrag n lara ma d irgazen deg erha man-tt s lbarud d yiebbalen. Tamera tedda deg lisser, tewwi-d ala tumert i Dda Meqqran d twaculti-s. Azekka-nni yal yiwen yual er wayen yennum ixeddem-it. Akkagi i tettidir tmetti taqbaylit zik, ma d tudert n tura, akken yeqqar Ccix Muend U Lusin : Wa iab (eggben-t), wa iab (nfan-t), wa yedda d yimejdab (elfen-t) d taqit-nnien ne d tullizt-nnien.

- 34 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Timecret, yiwen wensay n tmurt n leqbayel


Hamid BILEK

kken tebna ddunit u seg wasmi tebda, yella wayen yessefraen, yella daen wayen yessruyen, yella wayen iden, yella wayen ragen, yella wayen n dir d wayen yelhan Akka i tberren ddunit, tesa sin wudmawen. Nekni, a win yufan yal ass ad d-nemlil idis-nni zeddigen, xas ulamma nera annect-a d awezi. Akken da di ddunit yal tirect tesa akerfa. Ma nger-asent tamawt i lewayed-nne, lewayed n lejdudnne, ad naf yella wayen igerrzen deg-sent, akken ara naf daen ayen ur nzad ara, ur nemin ara si zik, ne di lawan-agi zeglen-t wussan. Di lweqt am wass-a, a win yufan amdan ad yissin ad yessif ad yefrez gar tawsiwin, i wakken ad yejme u ad d-yessebgen kan tid akk ara t-yesselun er zdat. Akken s-yeqqar Lwenna Matub : Ur lli seg wid inekkren lewayed d tiedt n lejdud,

tamusni d win yettqelliben ad yesnefsi yir leqyud.


Gar lewayed i nesa, ad naf da timecret ne lewzia am akken s-qqaren di kra n temnain. Timecret d yiwet si lewayed n lejdud ideg nettaf at taddart merra kifkif-iten, ulac amerkanti ula igellil, ulac amecu ulac ameqqran; laci merra d atmaten yessemlal-iten lfer. Timecret d timezla n yizgaren di taddart, ad bun aksum ef yieggalen di yal tawacult. Yal aeggal di taddart, d argaz ne d tameut, d amar ne d tamart, yeder ne iab, yesa ne ur yesi, ad t-id-ia wamur-is. Timecret d asfel ef yimezda

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 35 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

n taddart merra. ef wayagi, llan widen yeqqaren belli awalagi n tmecret yekka-d si ticra, imi timecret ne asfel d timezla, d tazzla n yidammen; ula d ticra d wag ii d anamelis. Am akken qqaren : Ulac ticra ur d-nefki idammen. Timecret ihi d lfal yelhan ef yimezda n taddart d wayen akk yettidiren yid-sen ne iss ttidiren ama d lmal ne d tafellat Timecret tessawal i lxir d aba, tettee lmuayeb d wayen n dir. Di taddart mi ara bun ad aen timecret, d imaren ara d-yessiwlen er tejmat. Ad edren merra yirgazen, din ara dyili umeslay ef wamek ara d-yili uheggi n tmecret. Mi msefhamen gar-asen, adtebdu lweda, yal yiwen ad d-yefk ayen ief tebna nniya-s. Ticki ur d-tqadd ara lweda, ayen ixuen ttkemmilen-t imezda s tebzert. Mi d-yettwajme wayen iketben d idrimen, ad wekklen wid ara isewwqen ad daen axfiwen-nni i taddart. Ass-nni n teswiqt, aas n yirgazen i ieddren di ssuq. Zik-nni, ttaen-d timecret di ssuq u ttawin-tt-id ef uar alamma d taddart, imsewwqen merra ad d-ddun deffir-s. Imaren ad teddun ddekkiren si ssuq alamma d amkan-nni ideg ara ttwaqqnen yizgaren-nni, arrac mi ara sen-slen, ad azzlen ad ten-mmagren, ass-nni da yif akk ussan.Mi ara dawen yirgazen er taddart, aas n yixxamen i d-yessuturen ad ten-awin er yixxamen-nsen, ad d-lhin yid-sen, ad ten-ksen alamma yusa-d wass n tmezla, ayen ara qqimen yizgaren-nni deg uxxam n win umi d-aen igellu-d s lbaraka i bab-is; akka i ttamnen imezwura-nne. Ass n tmezla, yettili-d taebit n wass : timecret tettili-d ama deg wass n lid tameyant ne deg wass n tacurt ne lmulud, tikwal daen tetteddu-d tewwurt n iweiben. Ass-nni, irgazen n taddart ad d-mlilen deg ubra n taddart ne deg umkan n tmezla. Imukan ideg d-tettili tmezla, d imukan iwesen yeddurin ideg llan waman. Ass n tmecret, yessear-d akk at taddart, ula d iriben emmlen ad d-asen. Tiwaculin yesan arrac imeyanen ara ieren i tikkelt tamezwarut di tmecret, ad ten-skecmen, ttawin yid-sen lqahwa d latay d lexfaf. Mi ara d-ualen si tmecret, ttaken-asen-d ticeddwin n uksum.
- 36 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Win ara yezlun axfawen-nni n tmecret, d win itewwlen i wayenni, yernu ad yili yetalla. I ugzar n yizgaren-nni taddart tettwellih wid i tewwlen, iwaziwen. Iwaziwen-agi ula d nitni ttawin yid-sen er taggara ticeddiwin n uksum d tunict ef wayen xedmen.

Faruq ne beu n uksum yettruu d tuna

Faruq ne beu n uksum yettruu d tuna (tunt, d taxxamt ne d taemmurt deg-s 8 ieggalen). Yal tunt ne amur ad yili degs uksum n tasilt, afessug, ies, tasa, ikerciwen Faruq am wagi yettas-d iwenne u igerrez. Mi heggant akk temmurin, ad nnejmaen yirgazen er yiwen umkan i wakken ad zzenzen s ssuma meqqren iqerra-nni d tinsa akked inefren. Ad neddhen laci s nnuba, ad ttaken ssuma, win d-yefkan aas ef wiya, d netta i umi ara d-aen. Akken kan ara kfun aznuzu, ad fken ddewa n lxir, d yiwen seg yimaren n taddart i ttwellihen ad tt-id-yefk, d ameqqran akk di taddart mai d ccix n lame. Imir-nni ad d-lint lewadi, wid yenwan ef kra ad t-id-yefk. Mi tekfa ssadiqa d ddewa n lxir ad d-gren tisar akken ad dTamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 37 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

iban udrum ara yezwiren er unerfud n temmurin d tirni. Yal adrum ad yeru nnuba-s i wakken ad yerfed ayen i t-idiaen. Ssyin akin, yal adrum ad yefreq ayla-s akken yal tawacult ad tawi amur-is. S wakka, taddart ad tili tesedda ass n lfer, ass n temlilit; yal yiwen yewwi amur-is n lbaraka. D tigi i d lewayed-nne as ulamma iseggasen-agi ineggura drus-itent tuddar ideg mazal annect-a. Llant tuddar yettwalin timecret d aegger n yidrimen. Imi akken nera, xuent aas n tawsiwin deg tuddar-agi ideg zeden leqbayel. Taddart n leqbayel mai am temnain nnien di tmurt n Lezzayer, yewwi-d fell-as ad d-telhi d yiman-is akked uguren i dtettemlili ama d iberdan ama d aman d wayen nnien. Qqaren at zik : Win ur nekmiz i yiman-is, ulac win ara s-ikemzen. Lemmer mai d tadukli n yimesdurar, ur d-yettimi wara di tudrin. as akken d nitni i yezwaren er tmess di tegrawla n 54, Lezzayer n wass-a ief sberbren imesaf d iqennanen ur sd-rrin ara amur wis ecra n wayen d-fkant d asfel. ef wayagi merra, i ilaq useseb ef wayen ideg ttruun yidrimen n tudrin imi adabu yettu tudrin, ala afus deg ufus n tarwa-nsent i dyeggran i wakken ad d-lhun d ieblan-nsent, akka ay d Lezzayer...

- 38 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

TAZRAWT

Ismawen uddisen
Ramdane LASHEB

amurt n Leqbayel idder deg-s umdan seg tallit n uzermezruy. Ttbut n wayagi mmalen-t-id kra n wallalen, unu$en d teklut i d-iooa umdan $ef yiblaven di kra n tamiwin n later icban Tifrit n At Lao, Agni Gizem deg Ieugen, Tadlest deg Tigzirt, Aru Imedyazen di Tariant Ihi, tamurt n Leqbayel tettwazde$ si zzman n zik, seg tallit n uzermezruy. Xas akken ddren d ilelliyen i yiman-nsen maca ur qqimen ara d iiziyen deg yidurar. Assa$en imezwura d yigduden nniven i nezmzer ass-agi ad d-nebder d assa$en n tdamsa (Relations conomiques) i yellan gar yimesdurar d Yifniqen. Ttbut n wayagi d Les comptoirs commerciaux i igten rrif n yilel agrakal iuzan tamurt n Leqbayel. Imnekcamen ttemsevfaren wa deffir wa, Ifniqen, Iumyen, Iwandaliyen, Ibiantiyen, Araben, Iurkiyen d Ifansisen, imezda$ zgan d aqame. Seg Yifniqen alarmi d Iurkiyen idurar n Leqbayel ulac amnekcam i issawven ad ten-ikcem ne$ ad ten-yerr seddaw lenaya-s. Imezda$ erzen akken iwata $ef nnif n wedrar n Oeroer, qumen yal amnekcam. D amnekcam afransis seddaw tecvavt n Marical Randon d Mac Mahon i issawven i tikkelt tamezwarut ad yer lerma n yimesdurar di 1857, 27 iseggasen seg d-tekcem Fransa akal n Lezzayer di 1830. Amnekcam ur issawev ara ad ikcem tamurt n Leqbayel alarmi issexdem azal n 2500 iserdasen d lesla illan d amaynut imir-nni. Alarmi issa$ akk timess i tmurt n

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 41 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Leqbayel, iqucc-itt akk, ur d-iqqim deg-s tegi wala aseklu imenen. Leqbayel deg yidurar sbedden tudrin $ef tqacucin i wakken yiwen ur ten-ittawev. I uuddu-nsen akken iwata. Qqaren imezwura : Ur d-sbedden tudrin alarmi ooan tineswin. Tuddsa n tmurt n Leqbayel Tudrin n temnavt n tmurt n Leqbayel yiwet-nsent. Tazrawt n yiwet d tin ad a$-d-isseknen amek tella d wamek tbedd tmetti n Leqbayel. Ad naf : Tawacult axerrub adrum taddart lerc taqbilt. Tawacult : deg-s am$ar, tam$art, argaz d tameut-is d warraw-nsen. Axerrub: deg-s tiwaculin i sduklen idammen. Adrum : deg-s snat ne$ ugar n txerrubin1. Taddart, d awal d-ikkan seg wawal dder, anamek-is d tama n tudert imi ttidiren yimdanen deg-s. Kra n tudrin mi ara mlilent sbeddayent lerc. Tikwal ilmend n uuddu-nsent, lerc iddukul d wayev sbeddayen taqbilt. Ismawen n tamiwin yettwazed$en Akken ad ggen amgired gar imezda$ n taddart d tayev, imezwura-nne$ fkan isem i yal taddart. S wakka, imezda$ ttwassnen s yisem n tudrin-nsen. Amedya : Mala Tabuzerirt si taddart n Buzerir deg At Frawsen2. Di tmurt n Leqbayel tuget n yismawen n tamiwin yettwazed$en d ismawen uddisen (Noms composs). Amedya : Taddart Ufella, Tawrirt Musa, At Yidir Ismawen-agi i d-nebder d ismawen uddisen ibedden $ef sin wawalen : amezwaru d wis sin. Amedya : Taddart Ufella Taddart : d uddis (Composant) amezwaru.

Mi ara tili taddart tamecut, anda akk imezda$ ccerken-ten idammen icban tudrin n yimrabven, adrum ne$ axerrub yiwen-nsen.
2
1

Yenna-yas Ccix Muend, M Mameri.


Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 42 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ufella : d uddis wis sin. Uddis wis sin, yettili-d i usemgired gar yisem d wayev. Amedya : Tawrirt Musa, Tawrirt Meqqan, Tawrirt Mimun, Tawrirt eddan. Ismawen-agi n tamiwin yettwazed$en $ur-sen akk awal amezwaru Tawrirt, maca mgaraden deg wawal wis sin. D aneggaru-agi i ten-issemgarden. Awalen imezwura n yismawen n tamiwin yettwazed$en di tuget ttwaksen-d seg yismawen n udrar, n waman, n yim$i, n tnezdu$t, n wussan, n umdan.

Aerqub, Tigemmunin, At Wasif

1)- Ismawen isan awal amezwaru n tamiwin n udrar Adrar : Awrir Awrir Uzemmur Agemmun Agemmun Gizem Tagemmunt Tagemmunt ezzuz Ibur Ibur emmu
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 43 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

I$il Ti$ilt Agni Tizi Adrar Tawrirt Lexla : Alma Iger Tigert Tamazirt Aerqub Timizar Urti Tasga Aza$ar Ablav : Ad$a$ Aru Tarut Tira

I$il Bbemmas Ti$ilt n Lao Ali Agni Ge$ran Tizi n Ttlata Adrar Ufarnu Tawrirt Musa Alma Bbaman Iger Gedmim Tigert Bbe$lis Tamazirt Uraba Aerqub n Tbarda Timizar Lle$bar Urti Bbaqac Tasga Mellul Aza$ar Ukerruc Ad$a$ Aceban Aru U$eddu Tarut n ewda Tira n isa

2)- Ismawen isan awal amezwaru n waman Tala Tala n Llu I$zer I$zer Ameqqran Asif Asif Llemmam Tamda Tamda Buzwi$ Tawint Tawint Llbur Tiwinin Tiwinin ufella 3)- Ismawen isan awal amezwaru n tnezdu$t Taddart Taddart ufella Lazib Lazib med Lara Lara ufella Taxxamt Taxxamt n loir Axxam Axxam n med
- 44 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

4)- Ismawen isan awal amezwaru n wemdan At At Ali Wali At At Yidir Sidi Sidi Smail 5)- Ismawen isan awal amezwaru n yim$i Tadekkart Tadekkart Ujeooig Tazebbujt Tazebbujt Tizi Tasaft Tasaft Ugemmun Tamada$t Tamada$t n emmuc Azemmur Azemmur isa 6)- Ismawen isan awal amezwaru n wussan Leoma Leoma n Sario Lareba Lareba n At Wasif Ismawen n tamiwin yettwazed$en n tmurt n Leqbayel gten akken gten lenaf n wakal n tmurt-is. Yal isem izzu$ur deffir-s amezruy n yimezda$-is.

Lareba n At Wasif Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 45 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Bibliographie - ADLI YOUNES, La Kabylie lpreuve des invasions, ditions Zyriabes Algrie, 2004. - AHMED ZAYED MALIKA, Toponymie villageoise Kabyle in Revue Tiziri N17, Bulletin de lAssociation Culturelle n Imazighen de Belgique, 1999. - BOULIFA SI AMAR, Le Djurdjura travers lhistoire, Bringau, Alger, 1925. - CHERIGGUEN FODIL, Toponymie algrienne des lieus habits. Les noms composs, pigraphe, Alger, 1993. - DAHMANI MOHAMMED, conomie et socit en grande Kabylie, O.P.U., Alger, 1987. - HANOTEAU A et LETOURNEUX A, La Kabylie et les coutumes Kabyles, Challamel, Paris, 1893. - MAHE ALAIN, Histoire de la Grande Kabylie, ditions Bouchene, Paris, 2001. - MAHE ALAIN, Prsentation de la grande Kabylie sous le rgime Turc (1874), de JOSEPH Nil Robin, ditions Bouchne, Paris, 2001. - MAHE ALAIN, Notes historiques sur la grande Kabylie de 1830 1838, prsentation de JOSEPH .Nil Robin(1876), ditions Bouchne, Paris, 2001. - PELLIGRIN, Essai sur les noms des lieus dAlgrie, de Tunisie, tymologie et interprtation, dition S.A.P.I, Tunis, 1949. - Direction de la planification et de lamnagement du territoire Listes des villages par commune 1996.

- 46 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

TULLIST

Tialtin
Djedjiga ANARIS

gris n tnezzayt-agi iteqqes mai d kra, ssem-is yewwev-as armi d i$es. Ivarren qrurfen d ayen kan, ifassen da$en akken. Igefran i d-i$ellin gumman ad awin, ad tiniv d igenni i d-iqqersen. Taelamit n lefjer i yeffe$ seg wexxam, lawan mi tqelle tmacint tamezwrut. Amecwar n wass-agi mai d ayen ara yezgel ne$ d ayen ara iwexxe. Ci-nni i yedda, seg wexxam-is armi d anda yerkeb, ibbemuma akk seg yizhiven n ugeffur. Tamacint, ugar n snat tsatin ara teddu. Mi yuli, akken yeef amkan, yezzi akka d wakka yenna ahat ad iwali albav i yessen. Ur yeqil yiwen; udmawen i iwala merra d imaynuten fell-as. Werdin ha-tt-a-ya tuli-d yiwet tlemit. Tamu$li di tlemit-nni tezzu$er-it azal n 15 d aseggas $er deffir, asmi yedda amecwa i icuban wagi. D amecwa i t-id-yewwin $er temdint-agi ideg yella imir-a d amezda$. Ass-nni d$a sin yiberdan i as-d-ibanen. Yiwen d abrid i t-yewin $er temdint ara t-ijemen ssyen d afella, wayev d win i t-yewwin $er tin ukud ara ikemmel tameddit. Ayen akka i d-yemmekta d$a d ti$imitnni i d-yellan yid-s anda i as-d-issawev tadyant-is ne$ tilawt-is. Armi d tikkelt-nni d$a i d-yules kra yellan s usefruri. - Akken kan i d-ldi$ allen afe$-d lila n temeqranit thegga-yi akken seg-s ad snigire$, ur fell-i ad sai$ ne$ ad yi-d-yali wawal, fell-i kan kennu, zdat yal yiwen, i kra ma yella. D ayagi merra i iuren temi-w ; d adegger, d alaqeb, amzun rewle$-d i bab-iw, fiel ccwe. Yiwen ur t-si$ d amaddi, yiwen ur t-

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 49 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

si$ d imsenned. Ula d imei ittwakkes-iyi uzref-is, bexlaf tidernac u$ur ttarra$ lenaya. D agujil si snat tamiwin; yemma tamsalt-is d adrug, baba d amja, yekkes-iyi rrbe si tasa-s. Mi meiye$ $as akken ur yeqid walla$-iw, ulfa$ s lexas meqqren, acku ayen i yi-tekksen ccuq d me ur yelli d asferfed n tem$art deg yiciwi ne$ d amenfer di tyemmust. Tin akken i$ef ttekle$ ad tessebiber fell-i ; jida deg yisem, tessekfel-d tmeu$t-iw a$unzu i teffer, acku imeqqranen eqqren imelsayen3, tikwal gar-asen mi ttmeslayen, tt$ilen wid meiyen, $as ma sellen alla$ mei ur ittmeyyiz ayen t-iwven. Ur rin gar wayen i ttmeslayen yella wayen inettun ur iqelle, ne$ yella wayen inettun yiwen wass ad d-ifeggev. Sli$-as yiwen wass tettmeslay yelli-s trekkem, treggem, gar wayen tenna leqve$-d : Xzi$-tt, ad xzu$ ula d i$san-is, nettat temmut awer tt-irem, $er deffir teooa-yi-d ammus-is ad yi-iafar am tili-w. Yal mi ara t-wali$ ad ttulfu$ i dawessu. Ass-a, ssawve$ ad u$ belli tinna ittwaxzan d yemma, ma d ammus i d-teooa $er deffir d nekkini. Maca ayen ur gzi$, d tuccva i tt-yessawven $er xezzu ? Cfi$ s kra tesdari tzeqqa, yiwen ur tesi$ $er tama, bexlaf tin i turez tesga, alarmi tewwi isem-is : Nna n tesga i as-sawalen akk yimeyanen. Nna n tesga i tu$al seg i tt-yeef karaf. Kra yevran $ef ti-is $ef tmeu$t-is. Maca ur tessugut ara awal, mi ara d-teneq, di yal tafyirt tamsirt. Nekk cfi$ tettuzzu-yi s waas, wissen ahat tettwali deg-i ta$test4. Si tikkelt $er tayev steqsaye$-tt $ef tilawt-iw, nettat tettaf-d amek i yi-tezzuzun, amek trewwel $ef tririt. Nna n tesga, deg wakken tettemyaf d yiman-is aas, $ur-s d tagnit akken ad tmeyyez, ad tessif ad t$er ddunit d tlufa-s. Telmed teqse n yimdanen, telmed amek tteggten yijenwiyen $er uzger ye$lin. Di t$er$ert-nni, di tesganni, tua kra n lbael izerrin, kra n nneyya i yeggaren deg u$ilif. Teqqar-iyi-d yal tikkelt : Yemma-k d nneyya i tti$edren. Nna n tesga, tu$ tiyita ur nellu : seg zik i tt-tebda lmena. Seg uxxam amezwaru i terra, suff$ent-tt-id tismin tisemmamin n

3 4

Innocents Victime

- 50 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tem$art, tettwakkes-as terbut gar yifassen. Tekka acal di nnfaq, tamkant-is n zik tru, d erf i tt-id-iaen. Tu$al tetti tallit, terra axxam nniven, maca ssuq i tt-isxaben di tafrara, tameddit ur tt-izgil ara. D acu tt-id-iaen: d amexlul i yettihin deg yiberdan, ur nferren gar wayen n dir d wayen ilhan. Yiwen wass, yeffe$, uysen-t ur d-yu$al ara, nudan fell-as ur ooin tama, zi$ d tin i d tuff$a-ines taneggarut. Zrin wussan, yiwen wass yewwev-iten-id yisali qerrien. Ufan agerbuz-is $ef yiri n teftist5, susfen-t-id waman. D tagi i d tawenza n Nna n tesga ! Tezzi-d i tikkelt nniven, texnunes i tikkelt nniven. Lemmer ttiriq s uqcic tili yis-s ad teckentev, imi d tamsarit fell-as kan ad tu$al d taklit, akka i tt-id-ia ad tkemmel tameddit. Yella waya, yella wayen yugaren aya : yiwen wass deg wussan n uzemmur, tedda ad telqev netta d tnegmatin, nettat tazmert tesa, imi ur turiw teqqim-as akken temmed, tewer d ccara d ayla-s, anda tella kra n tcia tewwev-itt, maca ayen yuran di twenza, yiwen ur t-iseffev. Tuli tazemmurt akken tennum, seg tewwev $er tcia, tukel yiwen ufurek yerkan, iclex-d tedda-d yid-s, infev-itt-id. Tea tiyita deg wammas-is, seg yimir-nni yeef-itt karaf ur ntejji. Tu$ tasga, tu$ lwec d te$zi n wuvan. Tezga tqummec gar yimeran, yal yiwen tewwi-as tuccva-s, yal yiwen tewwi-as teqse i t-ized$en. Di tesga-nni, tua tismin n tnuvin, kra yellan $ef ti-is, twala atmaten amek semsawayen s yiles akken ad fren asmenteg n tlawin-nsen. Tessen-iten akk mi llan meiyit, twala-ten akk amek u$alen seg reclen, yal yiwen amek ixerrez tarkasin i beu. Nekk yid-s nedel tamkant, amzun d iiniven di twacult. Nettat di tesga tezga tettgani, tettenni, tezga tekna-asent ad eddint ama d tid tsell tmeu$t, ama d tid tettwali ti. Win i teef tesga alil, yezga ittayes, ur ieyyu ara aebbe d usen$el, deg wussan imegger isennanen, uvan $ur-s d imraren, d acu n tmeddurt ? Maca ula d nekk ur yi-izgil wara. Gar yimeyanen nniven i tsugar kan umi lli$, i tekmin kan umi lhi$. Gemmu$ gar-asen d akli fell-asen. ulac tiremt ur tessaey tselqebt, ulac

Plage

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 51 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

naddam ur yezwar usenqed n wayen i d-tawec tmeu$t. Ass ideg ttuqere$ ugar, ad as-$li$ i Nna n tesga $er yirebbi, ad ttellile$ deg-s ad iyi-d-tessiwev tidet. Akken yal tikkelt. Yiwen wass yewwev-iyi wurrif $er yixef d$a saggde$-tt : - Tikkelt-agi ggulle$ a Nna ar yi-d-tiniv tidet ne$ ur teqqilev ad twaliv udem-iw, ur iyi-d-teggri ara tmeddurt deg uxxam am wagi, yi$ si tselqab. Nna n tesga ur tezmir ad tefk afus fell-i, fell-as kan ad yi-teddu di leb$i, ad yi-d-tmel tidet yellan. Tennec-iyi $er yidmaren-is, teslef-iyi akken ad ulfu$ i ci n lenana, ahat yis-s ad ckentve$ deg usirem ? Ssyin yal yiwen deg-ne$ d acu n tewint n yimei i issendeh, acku yal yiwen deg-ne$ d acu n tyita i yea. Mi nulfa tennefsusi ci fell-ane$, yal yiwen deg-ne$ yecrew imei i wayev. - ri$ a mmi, fell-i ad k-id-siwve$ akk tidet yellan, ma ur tttesliv deg yimi-w, ur tt-tsellev deg yimi nniven. Nni$ kan ad krnu$ ci ahat ad tettumlev i temi, ad tettumlev i tmelsa. - La tettwaliv a Nna, akken llan $unfan-iyi, akken llan $unzaniyi, ur ri$ d acu i asen-gi$. - Ad tlemdev a mmi amek wid iteddun s nneyya rran tama, amek at tiddas d tkerkas rran tayev. At txidas seqdacen kra yellan zdat n nneyya akken ad tt-$evlen. Nni$-ak-t-id acal n tikkal, yemma-k d nneyya i tt-i$edren. Llan kra n yimdanen ugaren izerman ssem. Yemma-k fell-as lefu d rrema, d lemum i isewqen fell-as. Baba-s yella amzun ur yelli, ur yetta$ ur yettak. Yerna qqaren : Lemum tasga n lehmum. Yeva-d d tidet, ihi wissen d acu n laba i yellan gar emmi-s n yemmak d jeddi-k Meqran. Jeddi-k ur yessawev ara ad yerr laba-nni. Winna d acu i s-d-yufa d tifrat ? Ad as-d-yefk yelli-s n gma-s i mmi-s, fiel ma ixelle-as tuit d wayen akk issefken, dayen ad isemme di laba-nni. Jeddi-k yeqbel $as akken mmi-s d amja, ur ishil ara fell-as akken ad t-id-yeqqen $er tmurt, yenna : Fell-i kan ad knu$, awi-d kan ur yi-d-ittefva ara yal tikkelt di tejmat, ur ittihi ara yis-i gar medden. Lemmer yesi mmi-s d anemar, s wallen-is ad ireffed ula tissiwven ad ireel. Imi d amja i yella, ula d netta yundi-as-tt, yenwa d tamaqqant iss ara t-id-iqqen i lebda. Ttu$-ak deg wawal, emmi-s n yemma-k i ib$an ad issentev yelli-s n gma-s
- 52 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

i win yufa, netta leb$i-s akken kan ad tt-yekkes gar wallen n mmi-s i ismentagen deg-s yal ass akken ad as-tt-ya$. Mmi-s si tama tameut-is si tayev, teggul ur tu$ yelli-s n tnuvt. Tu$al d aeqqa di tsirt, gar yi$uraf mi tewqe tettgani kan iid. Ass-nni ideg i tt-fkan, tfaq s tebrek i d-iteddun. Baba-k, s tilet d tkerkas sawven-t ad ismundel jji, yezzi-d $er tmurt ur ismevel, awi-d kan ad d-ileq tarwit n baba-s am wakken i tyewwev deg yizen. Mi d-yeleq, yaf-d heggan akk ayen issefken i udruz, yeggra-d kan ad imekken afus ad as-sel$en lenni. D acu i yezmer ad yeg seg yi$il ad d-yaf baba-s di tesga yeel, yesselqaf, fell-as kan ad yanez i bab-is imi t-id-yufa s tezmert-is, amek ad ara t-yesnu$ni, ne$ ara s-ijegge ssuq i yefra ? Ass-nni n tme$ra, cfi$ am yimir-a, ass-nni meqqar suff$en-iyi si tenact-agi fkan-iyi ti$mert di tzeqqa, wala$ medden walaniyi. Safesse$ ci $ef wul-iw, ttekka$ ula di tbu$arin anda i dncekker irgazen n twacult s wid yuklalen s wid ur nuklal, maca acekker d awal kan i d-ireqqe yiles, di tuget ibed aas $ef tidet. Wala$-tt mi d-tbedd $ef u$aref n tsirt, mudden-as abuqal n waman d t$erbalt n tgella, imiren kan ulfa$ i tasa-w tezza. Ssne$ wid ukkud d-te$li, ri$ mai d ayen tessarem i asheggan. Zrin wussan, tekfa tmezgunt, amja yezzi $er wanda ur d-yettezzi, nettat teggra-d am tsekkurt i turez tqerract, terna tadist n nneqma. Fiel ma nebder-d tir$i d ugris i tt-inulen, tiddas d tneggas i as-yezzin, maca kra yellan tewwi-as acku temi d tamelsa, tezzuzun, tetta$ afus i zaylal. Yecfa fell-as ubrid n tala, agem kan ad swen yierman. Yecfa fell-as yi$zer, si tarda zgan nelen waccaren-is, maca di tin n leqdic ur telli ara d tamxaleft, gar cwi d waas kan, wamma tameut si zik neqqden fell-as s tid tt-izwaren, s tid i d-yernan fell-as. Di tallit-nni ttqissin tirrugza s jji, win isemden deg wagguren ur d-inneqlab ara s axxam, imawlan-is yis-s ad zuxxen. Ula d tamkant-nsen di tlemmast ideg teddren turez $er jji-nni, d wayen akk d-ittazen i yimawlan-is, ama d isufar n tgella, d iselsa ne$ d ayen nniven, maca ur yelli d jji n win izegren tilisa, ur yessefk ad as-nsemmi jji di tilawt, acku win yeff$en
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 53 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

taddart, d lif d la i t-idehmen, iswi-s ad ireqqe di tmeddurt n twacult-is, $as ad isenaf iman-is $as ad ittumermed netta. Awi-d kan ass-nni ideg ara d-yerzu, s tmendit ad d-yeglu, yal aferdis di twacult ad t-id-yemmekti s t$awsa. Yeggra-d kan lemmer imawlan ttarran tajmilt i waya. Qqaren ur se$rat ur kkat llir ad yim$ur ad ibin. Meyan Umu wulment-as te$ratin seg i d-yejba d anemar, maca tajmilt i as-issefken kkant nnig-s tismin tider$alin, allarmi ttint tegnatin amzun d ifiwej mi yekcem atemmu. Tikkelt-nni d$a seddis n wagguren i n-yekka, si yennayer ur d-yezzi ara armi d mayem n unebdu. Yenwa $er lfer i d-iteddu. Mi d-yeleq yufa-ten-id an sefven imawen, win ur neb$i i$e tamrart. Mi yekcem isres tiekmin, yal yiwen yekcem wayla-s di tekminnni. Immekta-d yal yiwen, ur yezgil yiwen. Ibda la iferreq di tunicin, d$a ikcem-d gma-s amau. Yeooa-t akken kan ittdaddac, yufa-t-id innerna, ameslay iserre deg yiles-is. Di tazwara, ikukra ad ya $ur-s, iru yettu-t, d$a d netta i tyenan, irfed-it $er yirebbi issenser-as-d ayen i as-d-yewwi. Winna si lfer-nni dayen yekkes-as ukukru. Ula d iles-is yu$al iserre, iar ad d-yeneq s wayen yevran di tiba-s uqbel ad tzwiren wiyav : - Nekni nexdem tame$ra, Nna Tasa tedda d tislit. Yetti wudem-is $ef tikkelt. Imuqel yemma-s s wurrif, tin tsader aqerru. - D tidet i la d-yeqqar ? Teqqes-it tsusmi n yemma-s, tessenquqel-it tidet i d-yeff$en deg yimi n win meiyen. Ur yeb$i ara ad t-walin immerme$ d imei d$a isres gma-s seg yirebbi, yekker yesfezwi wissen sani? Yezzi-d s wurrif, ur ilua yiwen, i$unza yal yiwen. Imme$ $er yiwen seg yiqerban i d-yewwi, isferfed deg-s. Yessenser-d kra, iger-it di loib. Nitni akk deg-s smuqulen netta yiwen ur timuqel, yesfezwi i tikkelt nniven. Awwah ! Meskud ur dissekfel ara win i tent-icudden i tent-ikersen, ur irekked ara walla$-is. Iru srid $er uxxam n emmi-s Lunas. Yufa-n tameut emmi-s (Nanna-s Mala) tferren irden, tezzuzun iman-is s yicewwiqen, tulfa s yilem meqqren seg teffe$ yelli-s tamenzut. Niqal kra yellan terra-t fell-as, ula d tannant n yimeyanen, wamma leqdic n uxxam armi tettu ansi ara as- 54 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tekk. Gar teswit d tayev cleqfen-as-tt s zzu. Imme$ issuden-as aqerru, isteqsa-tt akk $ef at wexxam amek llan. Nettat si tama-s temed-as imi d-yufa imawlan-is ur ten-yu$ wara. - Ttxilem a Nanna ma ur yi-tenniv anwa yuowen ? Anwa inefqen di ay-agi, di c$el-agi ? Nettat srid tegza d acu yenwa : - A mmi yak teriv emmi-k Lwen ittwakkes-as wawal alarmi yu$al ur ittqecci ara izan $ef wallen-is. Ula $ef tarwa-s ur ittaoew ara aluf. Baba-k a mmi yuker ay d wawal i twacult merra. Ma deffir usmendeg wissen anwa ? - Emh gzi$. Yewwet deg yifassen-is, yerra deg uqerru-s yeffe$. ula d awalnni n talwit ur t-id-iseggra ara. Iru yewwi abrid n tala, ur yecqi ma zerrint tnagamin, awi-d kan ad d-yemlil Tasa. Ad asimekken tunict-is, da$en ahat ad tt-yezzem. Maca $ef wacu ara tt-izzem ? Nettat ur yelli kra deg ufus-is; d tavellat deg ufus n bu yi$il. Ne$ ahat ad tt-issevme ne$ ad tt-issedhu, ad issedhu iman-is. Ur yeri d acu yeb$a, d urrif i t-isedduyen, d urrif i t-issenaqen. Abrid n tala d amecwar $ezzifen. din i ttmirint tezmar n tulawin ur ttfaqent, acku, si tama nniven, $ur-sent d tagnit i tukksa $ef wul. Nnig ubrid n tala, yiwet tsawent ideg yella yiwen uru meqqren, qqaren fell-as d aessas. Zgant u$ent deg-s teftilin, uren akk yiran-is. Lexyuv si yal ini, yal yiwen tanfust deffir-s. er uru-agi d$a i yuli, yeggul ur imbawel ssyin alamma d-tezri. Yuyes seg ugani, yal mi ara iwali agraw tefka-t-id ti$ilt, ad yini ahat tedda-d garasent. Akken alarmi d tikli ad yekfu wass, yu$al armi tt-idyefka ubrid-nni. Issenser-itt-d seg ugraw, ula d nettat akken ttwala tuker avar $ef terbat. Teggra, win iubb-d $ur-s, din ci d tuzzma, ci d alummu, ci d asedhu, ci d asiyes. Maca taswit i tbedd yid-s am win ittakren, win igza, d$a ur ieel ara, imekken-as kan tunict-is yenna-as : Ax amendil-agi ad am-tid-ooe$ d aktay. Nekk aql-i gulle$ ur d-rkive$ taddart-agi alamma sli$ twurbev. Nettat tger amendil deg yiciwi, teddem asagem, terer ad teqve timeddukal-is. Tea-tent $er wul tessusem. Netta immerme$, d$a issenser uqbel ad t-twali. Iru srid s axxam, ikmes icettiven-is, yerra-ten deg uqrab, isawel i gma-s-nni amau imme$ fell-as issuden-it, yettru. ala win i
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 55 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

as-igezmen tasa-s, ib$a ad t-iwali mi yettim$ur. Wamma wiyav icuen-iten mai d kra, iwala zi$ kra issebibir fell-asen, nitni ur nerwan ara deg-s, ur cqin ma innu$na ne$ innejla. Netta di l$erba yewa amdegger, yewa agrireb d uqazem n lewuc, zi$ d tagi i d tajmilt ara s-yu$alen. Yesfezwi ula d iv-nni yugi ad t-iseddi gar-asen. Tasa, seg teleq s axxam, tessers asagem. tessuzel $er tkanna, tga tamrujt di twujut. Tessenser-d amendil-nni seg yiciwi, tekmes-it di tbenuqt, tger-it di temrujt-nni, temdel-it s teblavt. Zrin am (8) wagguren, d lawan ad d-tesers aleqqaq-nni i dye$lin $er tqaet n lewuc, $er tqaet n tedyanin ideg yella d asentel. Mi zrin rebin wussan $ef assen ideg d-terba, issefk-as ad teffe$ ad d-tagem. Tessenser-d lfuva i yeddan di sdaq, terna tessenser-d amendil-nni. Tesurrem-it, tulfa amzun terra-as tajmilt i Meyan, mmi-s emmi-s, seg wass-agi i yufraren gar wiyav. Seg wass-agi ideg tessarem lemmer i as-yelli $er tama. Teddem asagem, terna akemmic n yibawen, teef abrid $er tala. Uqbel ad teffe$, tessawel-as i tem$art-is, i yellan deg uqwir tesnufrus, akken ad d-tezg i lmendad di levil ar d-tezzi si tala. Tin tuli-d seg uqwir, tin tetteddu $er tala. Tessemlalitent tewwurt n usqif. Tam$art, trevqent wallen-is srid deg umendil-nni. Din yetti wudem-is, acku si tikkelt $er tayev, ad tt-teoo mi teffe$ tesfedwic-as deg usenduq-is. Te$ra akk icettiven-is tafersust s tayev. Ma d amendil-nni, tecfa akken iwata, ur yelli deg usenduq, ur d-yeddi di terzeft n yemma-s. Ansi i as-d-yekka ? D ayenni i tettnadi ad tessiwev $ur-s. Tkemmel abrid $er tala, teleq tveqqer akemmic-nni n yibawen $er waman. Deffir wayenni, lfal ne$ turda iswi ad tefti tarwa am wakken ara ftin yibawen ne$ yirden, acku llant tid yettawin irden. Teur-d asagem-is tezzi-d, tufa-d tam$art tetti twenza-s. Werad tesris asagem, werad tgir unfu testeqsa-tt : - Ansi i am-d-ikka umendil-nni ? Tinna t$il d awal kan, $as s tkerkas ad teddi, tenna-as : D yemma i yi-t-id-yefkan. Terra iman-is tumen, tessusem ur asterni awal. Tezzi akken ci, am win umi yewqe kra. Teggumma ad terked, d$a tenna i yiman-is : Kker a yul-iw ad d-tessisev tidet !

- 56 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Teddem taekkazt-is teffe$, srid $er tveggalt. Teleq, terra iman-is tejjem-itt. Tin tuzz-itt, tessers-as aqeddu n zzit d uqessul n tazart. Ameslay iserre gar-asent d izumal. ulac tamayt ur d-wwint, ad twehmev di lemala-nni i d-i$lin di teswit ! Nettat i wakken kan ad as-tessi$ laman, ad d-teccev s tidet ur tettulfu. Tewwi-as-d asentel $ef tluba, $ef lefwavi d temlefin, $ef yisura d tellsin, alarmi tessawev $er temermin d$a tejbed-as-d amendil-nni : - Amendil-nni i as-n-tefkiv i yelli-m izad, wissen anda i t-idtu$ev ? Tin di laman-nni ideg i tt-tger tenna-d kan tidet : - Ur as-in-fki$ ara amendil i yelli ! Tageswat-nni, tugad d acaen i tt-tcuen, acku ma tefka amendil i yelli-s ilaq ad as-ternu wayev i nettat, ne$ xersum d timeremt tafessast. Maca tinna ur yelli d ayagi u$ur tezzi lwelha-s. Deg ubrid n tu$alin, ur teri amek i tetteddu, tar ad teleq, ad tt-teseddi di tsirt ne$ ad tt-tger deg yidikel. Mi tewwev, tufa-tt tessutuv mmi-s, teef iman-is tettgani ad tessers aleqqaq-nni seg yirebbi. Tewwi alemsir $er usqif, tessers iman-is, teddem taruka tettellem. Tettqeid deg yisteqsiyen d rregmat di levil ad s-taf abrid. Mi d-teffe$ si tzeqqa, temme$ $er tenayt n usqif ad d-teddem aqettun n t$eddiwt i d-tekkes tem$art i tanezaytnni, tin tsu$-d fell-as : - Sers ar din a m-yihedman, t$ilev ad tkellxev fell-i. D nekk umi qqaren Ferruoa n mer. Seg wasmi d-kkre$, yiwen ur iskerer fell-i. Tlulev-d kemm ivelli d yemma-s i as-tifkan ! Tesxec teqqim, tfaq $ef umendil-nni i tt-tu$. Teggugem, ur tufi d acu ara d-tini. Teldi-as abrid i tem$art ad d-tesmir ayen i asyellan di tnafsit. - D acu ara d-ternuv nniven ? Yemma-m tenna-d ur as-fki$ ara. Ma llant kra n tkerkas nniven $as rnu-d, a tin umi yuza uqadum ! Twala d tasusmi kan i as-d-tewwi. Tugad ad tim$ur taluft. Nettat tger limin ur d-tebdir isem n Meyan, win i as-d-ifkan amendil, $as ad teleq $er tmezla. Maca Ferruoa n mer ur tecqi ma meqqret taluft, acku mmi-s d amja. Dayen ur yelli
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 57 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wayen ara t-id-iqnen $er tmurt. Ma d aqrur-nni i d-yeooa d tarat-is, di teswit tbeddel takti fell-as. Di teswit terra-t di wissen. Simmal tesseftay, simmal tessiqsi deg yimeslayen d rregmat. Tislit tame$bunt teggugem ur tufi ara d-tini; ayen ara d-tesmetel merra yexva tidet. Tam$art, si tama-s, simmal ikeffu-as wawal $as akken urrif simmal yettzad. Twala ur diqqim umeslay d teslit-is yeggra-d kan ad tessiwev aluf i um$ar-is. Yewwev-d um$ar si ssuq, la d-yessensar ayen akk i d-yeddan deg ucwari, ur iulfa ara s tmess ara ilefzen si teswit $er tayev, timess n ccwal d derdi. Tam$art s kra tessusem nettat d areqqe di twinas ara yessenquqlen nnif n um$ar-is. Ayen ara t-yeooen ad d-immel tirrugza-s, ur ittemmid i wammus ad d-yeleq $er yijufar-is. Turoa-t armi yena tasga-s, yeel. Teqqim-as s yimeslayen. Ur iban acu i as-tenna armi i as-yewwev wurrif emrayen. Yeffe$-d si tzeqqa, srid $er teccuct n uqwir, yera din ara yaf Tasa. Yebda la yettgalla, yettsalla ar das-d-tini tidet ne$ ar issiwev taluft $er yimawlan-is. Tin teef deg yiman-is. Ulac tikerkas ur d-tjuba, yiwet ur tt-tesedda. Seg ur d-issenser ara tidet, yeef abrid srid $er win ukkud isewweq. Tasa tewqe anda ur tezmir ad tessenser. I wumi ara tcetki ? I yemma-s ? D acu ara s-texdem tura imi tewwev taluft $er yirgazen ? Ma d baba-s, ulac fell-as ttkal, ur yelli wayen ara tevme seg-s. Fiel ma tezzi ne$ tennev. Tedda di loerra n takti i d-yerzan s alla$-is. D acu ara texdem imi d-tufa iman-is terra idis n llum, wid ara yezzmen ne$ ara iregmen ggten, wid ara isellken nuqan. I wakken yiwen ad iqazem tudert akken d-tusa, s yi$ilifen-is d yiekkiren-is, issefk tab$est meqqren. I wakken yiwen ad yenxerwa ad yerwel $ef tudert-agi, ad ismenyif ad yerr talast i wussan-is issefk tab$est meqqren ugar-is. as ulamma wiyav ttwalin ayagi d lexa n teb$est. Akken yeb$u yili u$ilif, ma d ayen ur nennul ara ise$ ne$ agemmir6, bab-is yezmer ad yessiwev $er tifrat. Mi ara yili d a$ilif ara d-yesse$lin $ef

Dignit

- 58 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

umdan tacmat, ad yu$al d ife deg yimawen, i$ilifen yecban wagi di tugget ttwellihen $er yir tifrat, tikwal ssawaven mavi $er tun$iman7... Yiwen wass, tanezzayt, mazal itran crurqen, iyuzav urad ddnen, tekker teddem-d mmi-s i d-inneman, tmekken-as iff ad yettev, tessed-as deg uyefki armi yeqber, ssyin tezzuzen-it yu$al $er yives. Tea-t akken s wallen azal n tsaet. Akken i ttessers di ddu, srid tessenser iman-is s tsusmi. Tewwi tanila8 n weqwir tedda armi d anda yella wanu9. Tekkes tarkasin i tessueb, tebded $ef yiri n lbir, tveqqer iman-is $ef uqerru, teble, teble tni$ma i d-tesseggra. Teooa-d $er deffir timessereqt. Teooa-d lad$a ammus i twacult-is. Acal kan nitni yuder-asen uqerru. Imdanen feen deg wawal awden, yal yiwen yefka-d turda ne$ tamentilt s$ur-s, ma d lir ur asenyekkis ara acku tidet temvel yid-s. Amuttuv-nni yeggra-d $er deffir yewa tid-is, ay $ef ieggalen n twacult akken llan. Ur telli tasa ara issebibren fell-as d iiniv kan i d-yeggra gar-asen. Segmi yesla i tidet, i tilawt qerrien nezzeh, ad tiniv d adrar i d-i$lin fell-as. Maca, yefka lemahda ur issensar ara alamma imdel-as allen i Nna n tesga. Imi d nettat i as-ildin allen. d nettat i yesnefsusuyen fell-as acal d tikkelt. D nettat da$en i tyeooan ad ickentev, ad d-itezzi s axxam yal mi ara d-ye$li yiv, ur itemme$ ara di lexlawi. Urad izemmem useggas $ef wasmi yesla tadyant-is tilawt, akken d-yezzi si tmeqbert d wid akk yeddan, dayen yu$al wakal $ef Nna n tesga, inuda yakk taddart, tazniqt s tayev. Yerza $er kra n temviqt i iulfa ad tt-yejjem asmi ara yejlu fellas. Ur inneqlab ara s axxam armi d tikli ad yezgen yiv, iv-nni da$en d iv n awaz. Yufa-n ddeqs n yimawzen i mazal. Yeqqim akken gar-asen, ifues tagnit issekles kra n wudmawen di cfawa-s. Acku netta $ur-s frant, d win i d iv-is aneggaru deg wexxam-nni. Yu$ lal iciddi i t-yeqqnen $ur-s acal aya ideg i t-yefsi. Kra n tsatin kan, mazal tafat n tziri, yeddem taqrabt-is,

7 8

Suicide Direction 9 Puit

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 59 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yessenser iman-is. S wakka i t-itlef metluf. Ma d abrid ara yawi ur iban sani ! Urad izemmem 12 asmi yeffe$ axxam n lejdud, d leme anda amrar ara t-ijebden $er tizzelgi yeqwa ugar n win ara t-ijebden $er tweqmi. as akken tisawnin i t-id-immugren mai d tid umi zemren yifadden-is leqqaqen. Tilufa da$en i t-id isuman mai d tid yewwi walla$-is. as akken yewa amdegger, yewa afi d eryan. Iseggasen i d-irnan, d wid i t-yerqan, d wid i tismesden akken iwata armi d-yejba d argaz d wawal. Ur yeooi di tamit, di tneflit, ne$ di tnifit. Amecwa i yewwi ass-a, ssebba-s d tiririt i te$ri n wakal n lejdud. Akken yesla s umxix i iuzan taddart-is, ur ismevel ara mavi. Gar lme$reb d lica i t-id-yewwev lexbar $ef wayen ivran, $ef wakken i t-yewwev yisali, tseggex akk ur yeggri deg-s wacemma. D$a tanezzaytnni kan, uqbel ad yali wass i yeef abrid, aqen-d yidammen, ierer ad sen-yili $er yidis i widen ukud yejbed izir. Mai d yiwen ne$ d sin, kkes-d tameut ur yettiv si tyemmatin n tnudwin-is. Ayagi merra iulfa yis-s. Aulfu-agi yemla-t-id acal n tikkelt. Mai abrid ne$ sin i ten-i$at. Seg wasmi yerfed iman-is, mai ye$fel fell-asen, yekkat akk s wayen umi yezmer ama d tadrimt ne$ d ayen nniven. Nitni, at taddart-is, s kra i ten-yettawven mai ran ansi i asen-d-yekka. Wid i asenissawaven lamana qqaren-asen kan, d yiwen i yeff$en tamurt seg wacal aya i wen-tt-id-yuznen. Ass-a, d tasa-s i yeqlalen i t-idehmen ad yerzu, akken ad asen-yili $er yidis i wid ivruran. Widen ara d-tesseggri tbaxixt-agi, asmi ara tizdig akk tegnit, asmi ara iiz lebb $ef walim. Win umi kfan wussan ad yawev amkan-is. Win umi $ezzif, ci ci ad itettu tivrat. Ssyin ad dtekfel tnettit n imsellek-agi, ad yesfev u$ebbar yulin $ef uzmam-ines, ur yelli ccek acal d izerrig ara yernun $ur-s.

- 60 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Amgun
Chafia DJAMER

awez$i di ddunit-a ! Ass ur yeddi d gma-s, yal ass mai am wayev, wa ad d-yeglu s ucaqur wayed s uba$ur, sennan am uzrar deg umgerv n tlafsa. Talafsa-agi d ddunit : win tsumav ad k-id-ye, yerna mbabben wa $ef wa, lqer netta d lfer, talalit nettat d lmut, zzwao d beu, tayri d nnas, leq d lbael, lxir d ccer, tatut d ccfawat, tidet d tkerkas ad d-mqabalen sin sin, d amebber anwa ara i$elben wayev, netta d$a wa ur yezmir ad yili ma ulac wayev, anda ara tafev yiwen ara tafev wayev si zzman n zzman. Lasun yella wayen ara ier umdan, ad rnunt ula d lmuluka, ma d ccwaen fiel ma nenna-d. Ma d amdan d win ne$ d wayev asmekti n waas, d cckal kan i d-irennu i walla$ ! Ma suma$ yiwen kan akka deg ussan-agi, ma sselfe$-as netta ad iyi-d-ikerrec, nekk ad jebde$, ad rre$ avar, ad wexxre$ akken ad ttu$, netta ad isumm alla$-iw, ad yi-yeqqes s tsuqqasis am t$irdemt. B$i$ ad awen-d-skefle$ yiwen deg-sen, menna$-awen win n lerir legga$en d winna i tuklalem, jebde$ tas$art-iw, fki$ afus-iw $er umgerv n tlafsa, su$ey s elq-iw, sulfet-iyi yedda-d yiwen deg ussan widak semmumen, zagen, imi d wigi i iuqten, d ccfawat timerzuga am mernuyet ne$ am qlilu. D ass n ssemayem unebdu mai am wiyad, d aseggas n u$urar, teffud tmurt mai ala aman, teffud ula d laman, teffud arraw-is, i$riben ur d-ussin ara acal-aya, izenqan n

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 61 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

taddart ur zehren ara am zik, d aseggas aberkan gar iseggasen i tesidda tmurt-nne$, rrebrab issers-d lxuf d rrehba di yal ti$mert. Maca taddart-nne$ ur tt-iuza ara s waas ne$ ulac mavi, ur sin ara afus yimcumen-nni $er din, e e Rebbi kan, loame n taddart ala im$aren i t-iemren yerna d widaknni kan i tent-yessem$aren, ilmeyen n taddart Remvan tekksen-as aqerru, cwi deg-sen i yettuumen, yerna ass n lid d nutni i d imezwura $er lem$afra, d dewesssu tamaynut akka i as-isemma baba. Cfi$ d azal azaylal, iij ireqq am usafu, tem$umbas, tekuffer tegnawt. Kfi$ cc$el-iw, d ussan imuras nebes-d ta$uri ilaq ad xedme$ cc$el n uxxam ad $erme$ akk ayen akken ur qdice$ ara deg useggas, ilaq ad erke$, ad fetle$, ih am nekk am tlawin ! I uzekka ni s temruyt ara qable$ argaz-iw ne$ arrawiw, lad$a tam$art-iw. Ih ! argaz-iw, i$av-iyi win ara a$e$, d ura-w kan ara as-fke$, ma d ul-iw yemmut, iru d asfel n zzman, d cfawat. Assen at uxxam akk sgunfan, ma d nekk leqq-iw n yives rni$as-t i win t-ib$an. Uli$ am yal azal $er t$urfet ufella, emmle$ ad qqime$ din, emmle$ azal yesa rehba lad$a deg unebdu, din d tidet ad tulfuv i ukud amek i yettmettat $as ad d-ilal anda nniven, amzun issefsay-it uz$al, ibaz cennun-asen ne$ sbu$uren fell-asen. Si teswit $er tayev, ad d-sukke$ aqerru-w si aq am ted$a$at, ad d-rre$ akk taddart seddaw-i, ttulfu$ i yiman-iw d tagellidt yefka Rebbi d Sfunieba tina i $ef nnu$en igelliden imazi$en, n zik d Cleopatra $as ur cbie$ ara, ne$ ma Sifaks d Massnsen, ivher-awen lal d ayenni i ten-ixxuen. ala nekk d Uru n hur i nettemqabal deg uzal, ula d nekk b$i$ ad ttikki$ gar ella igawawen $as d tameut, $as ur krife$ ara am lalla Xlioa, yerna uhde$-ken s Rebbi ur ooi$ tamurt-a akken tt-ooan ella n zik, s lberhan-iw ad tawvem akk $er leb$i-nwen, $as nekk leb$i-w i$req di temda lqayen. Tekkse$ lxiq, ttweide$ Rebbi amek myenaven yixxamen n taddart wa $er wa am yidurar i asen-d-yezzin d inigan n leqrun kkes-d tawa$it i wumi ur d-cfin ara. Nettemyeda, nettemyemav amer win ara irewlen $ef wayev, igguni-k lal tzad tayri d tegmat lad$a gar lemum, tettfeggiv ! alarmi win yeb$an ad yebnu ur yettaf ansi ara yeseddi aman, yerna d
- 62 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yiwen seg yidammen-is ara s-d-yesqeien. Asmi ara yenna$ d uberrani ad t-id-$eent tanzarin-is ad d-yekker mgal udaw n gma-s, ur mile$ gma ur mile$ win ara t-yewwten, d gma d nekk kan ara t-yewwten akken ad as-wenne$ tiyita, tagi d dewessu taqburt akka i s-qqare$ i baba, tasuta tettaooa-tt i tayev, mai am tin i wumi isemma netta dewessu tamaynut. Cqi$-d si dewessu n tsuta-w, ma zemre$ i tagi-inu d aas ! i nekk i d-yettalin $er da akken ad asse$ aq n texxamt n Yidir, netta atan di lesker ur tugar ara dewessu ?! Maca cedha$-t aas, yerna ugade$ fell-as taswit-a d yir nettat. as netta ur yesli ara yakk yis-i imi ul-is yekkat i tayev, tewwi-t temrabevt, anef d nettat i isan lbaraka, taggara-agi tessem$i-d ula d afriwen. Iekku-iyi-d akk ul-is nekk ttake$-as akk ul-iw, ame$bun Rebbi turez-it, am wakken i yi-yurez, yettwa$, ka d aluv ka d abelluv, a$bel n rrebrab yerna win n temrabevt. Mi d-yusa tikkelt ieddan, ikcem-d $er Muend-nne$, yegzem tasa-w, yeqlelles seg yiij am tirgit, maca nekk aken yella ad twali$ yecbe. Ifuk-iyi-d akk ul-is, yeslal-d akk alla$-is, ma d nekk ure$ ul-iw, skuffte$ alla$-iw. Ugade$ ma yella d isiv i td-yebdan $ef wayen iwala, aas i d-yessaven di lesker lad$a tagnit-a tubrikt. Yenna-d, ri$ amek ara tevru yid-i, ma irad fuke$-d lesker, ad fake$ anave d irebraben, ad d-u$ale$ ad ssekre$ rad d yimrabven. Nni$-as awi-d kan ad tidirev a Yidir, ma deg wul-iw yenna-d, xarum d aya xedment yimrabven yelha di tmurt n Leqbayel, ur ttaken ara yessi-tsen i yiqbayliyen, akkka Yidir ur yetta$ ara tawra$t-nni tacyentant m allen n temcict ! U$ale$ nnecame$ gar-i d yiman-iw mi yebda Yidir iekku-yi-d $ef wayen akk i yesedda di lesker. Yenna-k ur ggane$ uvan, ur ufi$ talwit, b$i$ ad ku$ ayen rant wallen-iw, d wayen slan imeu$eniw. Yeur wul-iw yeqber yeb$a ad ifelleq, mena ayen ara md-ini$ ad yeqqim gar-ane$. Cerwe$, si tfednin armi d aqerru. - Niqal lli$ am nekk am yimeddukal-iw, mi nella di Blida $as seren fell-a$ imi tere tegnit, ad zerbe$ deg wawal, ri$ ur tfehmev ara imi ur teseddav ara lesker ur teriv ara amek. Nni$-as deg wul-iw, ke zreb deg wawal nekk ad kecme$ di leber n wallen-ik, d tidet ur fehhme$ ara timsal-agi n rra
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 63 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

amek ara d-yeffe$ si zznad, fehme$ kan tirain i d-yessufe$ yimi-k, ikemmel yenna : - Taqsivt-iw tebda mi yekka fell-a$ waggur, yewwev-d lawan ad a$-rren $er texxamt n tillas ad neqqim di lam, akken ad nemebbar d lxuf i d-yettarew walla$, imi amdan ulac ayen yettagad am yiman-is, di lam ne$ di tillas ara yemmager umdan ala iman-is, nekk mai d iman-iw i wala$. - D acu i temlalev, d acu i twalav ? - Ahat ad as-tiniv argaz-agi yedderwec, d tameut i wala$. Yal iv tettbeddad-iyi-d, d tacyentant n wudem amzun tuven, acekku-is d awra$ maca yekkerei am tavut. - Ini d turqimt-nni-inek i tettxayalev, yerna yal iv ay uric ! Yidir yekres unyir-is : nekk mi ara m-d-ttmeslaye$ s tidet, kemm la d-tettawiv lweqt yis-i, ma yella ur teb$iv ara ad iyi-dteslev ini-d ad ssusme$ ? - Ih ! Tetcabi $er temrabevt yerna er kan d acu i la yi-dteqqarev, d ayen yecban awez$i, ma yella d e ilaq ad terev bib, d lxiq kan i txaqev. Yidir yeef-iyi-d si tuyat ihucc-iyi-d, ulfa$ i yifassen-is am sin yisufa ireqqen, uroin i tt-yexdim akken, ccarwent ula d tifednan-iw. Yenna-ak, $ile$ kemm ad iyi-d-tfehmev. Ttwali$tt, d tidet d tameut tesa iferrawen, teb$a-yi i yiman-is am wakken ara teb$u tmeut argaz. Temmal-iyi iberdan ma ele$, teriv tagnit-a tere fell-a$, gar lminat i nleu, d nettat i n-yeqqaren anda ara serse$ avar-iw. Ma zzefe$-tt wwte$-tt s waman akken ad d-tru, tini-yi mazal-ak kan cwi ad k-awi$ yid-i, ad k-su$, $as ma tewwteviyi-d s waman, aman d laman, ad iyi-d-tecmume ad tru. Teriv akken wala$ ayen yecban leoeb, wala$ iqerra n yimeddukal-iw mi ufgen zdat-i, jeme$-d levam-nsen s yifassen-iw, nettat dinna kan i yi-d-teffe$, anda tella lmut tella, ad iyi-d-tecmume, tikwal tettak-iyi-d tab$est tayev tessefcal. A Yidir ammer d ayen kan i twalav, i ak-igan akka ? Nekk $er daxel-iw tekcem-iyi tergagayt, uroin ri$ Yidir akken, udem-is d awra$ am lmegget, yettban u$ilif fell-as. Ur utame$ ara, alarmi d-$lin imeawen deg wallen-iw d tiregwa, ulfa$asen sser$en imuyag-iw, ur ri$ ma d imeawen n tayri ne$ n usissef, ne$ di sin. Isuggen-iyi wayen iyi-d-yenna, i$av-iyi,
- 64 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yerna ugade$ fell-as, nni$-as kan ber mai aas i k-d-mazal, d ayen ieddan i aas, $ef wayen i d-yeqqimen. Imuqel-iyi-d, tamu$li-s d talqayant ur tt-fime$ ara, yenna-k sulef-iyi a tazizt, waqila ce$be$-kem, sulef-iyi ur uksane$ ara, terid kemm am weltma ur si$ tin nniven i wumi ara ku$. - Ih ula d nekk ttwali$-k am gma, am Muend-nne$. Wissen d$a annect-a ma d tidet ? D tin i tamu$li taneggarut n Yidir, d imeslayen-is ineggura, tenhezz deg-sen akk ura-w, iv-nni s te$zi-s sen waman d yis$aren ur yemdil ccfer-iw, s imeslayen n Yidir i yeggane$, yis-sen i d-ttaki$, yis-sen ara ddre$ ar taggara n wussan-iw. Deg uzal-nni usse$-as i wul-iw yeb$a ad ifelleq, ttmekti$-d kan ayen akk i yi-d yeka Yidir, ttwali$ si aq n texxamt-is, qqare$-as wissen d acu la ixeddem tura. Armi d-sli$ i yisu$an : - Abbuh a lmumnin cave$, yer$a uffad-iw. Nuzzel-d akken nella, ur d-qile$ abrid, d agrireb i d-grarbe$. Ufi$-d Nanna Xlioa, amendil ye$li-as $er lqaa, teel ivarrenis deg useqqif, tekkat deg yirebbi-s : - Texde-iyi tewwi awid n tasa, akka i yi-tenna am t-awi$ d ilemi. D taqsivt n ttar, d lar d nnger i d-yu$alen, d amezruy i d-yettin fell-a$, d akud i yesen yuki-d ass-a, d idammen i dissawlen ad kemmlen i d-yeggran, annect akk quble$ n terwiin, i gezme$ n timivin ur iga tilas i lmut. Yemmut Yidiriw, zzewren-asen-d irebraben deg ubrid n taxuxt, zlan ecra iterrasen, yedda gar-asen, Yidir-iw, yemmut, Yidir-iw d ayen tewwev d ajmam tektal, d ayen teqqed teya. Yemmut Yidir, ulfa$ i ddunit tezzi yis-i, amek i tesa tab$est tewwi-d abrid yemma-s, amek i d-yeneq yiles-is s wayen yecban aya, $li$ kecme$ di temda n tillas war tilas, uki$-d ufi$d iman-iw deg yirebbi n yemma, tesnektay, teslufu i uqerru-w. Imei, axlul ru$-ten-id d iemmalen, akken uroin i ten-id-ru$ seg wasmi i yi-tegzem Nanna Xlioa timi , tthuzzu$ di yemma rennu$, $li$ deg yirebbi-s skecme$ aqerru-w deg uebbuv-is b$i$ ad u$ale$ anda i d-kki$, ad u$ale$ s aebbuv n yemma, ad rewle$ amzun ur d-lule$ ara akken ur eddre$ ara yakk i wannect-a, d ayen i wumi ur zmire$ ara, qqare$ kan d acu n dewessu ? D acu n ttar ? B$i$ ad fehme$, ekku-yi-d, netta d akellex kan i ttkellixe$ $ef yiman-iw, d acu ara yi-d-texdem
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 65 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

teqsivt n Yidir, d yemma-s, ur iyi-d-tettarra ara Yidir-iw, ih tura mi akka yemmut yu$al inu. Teef-iyi-d yemma akked weltma seg uqerru, yettafeg armi d igenni wis sseba yettu$al-d $er llqaa, ma d alla$-iw ulfa$-as yuzeg yerkem, tigecrar-iw ttergigint, iles-iw la ixebbev deg uqemmuc-iw, tettali-d deg-i lamu deg ubbuv armi d idmaren, ulfa$ i wul-iw yeb$a ad d-yeffe$. Gar wannect-agi akk i yi-yu$en b$i$ ad sle$ i teqsivt n yidir-iw d lqebla-w, di teqsivt-a ara temlil tlalit-iw d lmut-iw, lfer-iw d lqer-iw, tayri-iw d ccum-iw, ulfa$ i yiman-iw wessre$ rni$ xemsin n yiseggasen deg yiwen wass ne$ ad di yiwet n ddqiqa. Tenna-k yemma, s ut ixenqen : - Anna$ a yelli tanint annect-a akk i yeffren deg-m, d talqaqt, ur tuksanev ! Nekk zik ur d-refde$ allen-iw zdat yemma, rrent wallen-iw si leya, yettkaw yimi-w zdat-s, tura d ayen qqle$ d tameut d tacaraft, ad d-ini$ akk ayen nevle$ deg wul-iw, ur lli$ d taqcict tamecut d ayen wessre$, d Tameut $er Tmeut nekk d yemma. ku-d a yemma zizen ad am-n-sle$, zzuzen lif-iw awi-d taqsivt am ucewwiq i trefdev mi yi-tetthuzzuv di ddu. Dayen tura ff$e$-d seg uebbuv n yemma, lule$-d ur faqe$ i tikkelt tis snat, qeble$ ad d-ff$e$ seg uebbuv-is, ad iyi-terr $er ddu, awi-d kan ad sle$ i teqsivt n Yidir-iw ur neddir, taqsivt n ttar, n nnger d dewessu, amzun yella kra ara ibeddlen. D acu ara m-texdem teqsivt, taqsivt n lar d nnger, d ttar zik akk d tura mai yiwen-nsen ? ku-d a yemma ku-d, ur yelli i ibeddlen, d ayen i $-d-ooan at zik di tarbut ara nmee alamma kfan wussan-nne$. - Nanna-m Xlioa terwa lif d u$ilif, tezweo d tilemit $ef rbaac iseggasen ne$ ur tewwiv ara, tella d tagujilt, ma d ifa ekkun kan fell-as di lerac, akka d tam$art twalav mazal-itt s sser-is. - Ru kan a yemma ru, aar yettaba tara, akken ye$li lebb ara yem$i. - Taqsivt tebda uqbel tagrawla n 54 s waas, uqbel rad wis sin gar lalman d urumi, ayen i d-yefka wass ad t-ye yiv. Ussan tezzin, tiwwura $elqent. Awal d win n urumi rray d rray-is.

- 66 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Zik yal taddart $ef uqerru-s yella amen. Di taddart-nne$, sbedden emmuc U Belid, d argaz mai am wiyad, yerna d anifi, d bab n llzem, d aeqqi, d ahendaz acku yettulfu s wayen ara d-yevrun uqbel ad d-yevru, amek i ixeddem ad asyeslufu i uqerru n llufan ma yesxuner-d fell-as, ad yerr tilisa gar-as d yimawlan n llufan-nni, laman yid-sen ur yelli. Ula d Rebbi yefk-as ifa d lhiba, annect n ujgu alemmas, d ahrawan n tuyat, d aaran. Ahat d annect-a i yeooan aas i yettasmen seg-s, maca yekkesas ayen nniven, d agujil, deg yiwen useggas tfuk twacult-is, ifuk-itt yir lehlak, ggran-as-d ala sin watmaten-is. Lawan-nni, tella yiwet twacult di taddart-nne$ qqaren-asen at li U Sid, d nettat i d tameqqrant akk di lerc, cban At Qasi n Temda n Leblav lqeggad n ddula taerkit, wid-nni i yekkren i At Jennad. Tiferkiwin n At li U Sid fent seg umalu armi d asammer, aas yid-sen d tawacult n yirgazen, $ef aya i ttarran ddre d tuzert $er yiman-nsen, yal yiwen deg-sen yesa snat $er tlata tlawin, yerna si tidak akk iceben di lerc. At li U Sid-agi ur emmlen ara win ara d-ieddin nnig-sen, d aya i ten-yeooan ur ttimilen ara emmuc-agi U Belid, imi yeef amkan-is gar at taddart, yerna ur yesi win i$ef ara isenned. Yesa yiwet yelli-s ekkun kan fell-as, tessleb akk ilmeyen. Areqi At li U Sid, yesa snat tlawin, yeb$a ad yernu yelli-sagi n emmuc d tis tlata, yessuter afus-is i baba-s $as akken yera ur as-tt-id-yettak ara, yenna-as ma tea tea, ma ulac meqqar d ssebba ad iyi-d-iwali, ad nemyeqal nekk yid-s. Akken i tevra, asmi i as-yessuter yelli-s, $as akken ur as-d-yerri ara emmuc s yir awal, maca yewwet-it-id s lemun, yenna-as, ke a Dda Areqi aql-ik deg umviq n gma ameqqran, taqcictagi d tizya n yelli-k ammer terbi, ma yeb$a Rebbi ad tt-yawi win meiyen, win yessnen Rebbi. Yezef, d acu i teb$id ad dtiniv ? Nekk ur ssine$ ara Rebbi, bran ccla$em-agi-inu seg wass-agi akin ar anda i teddiv ad iyi-d-taffev d aekkir zdat-k, anda truev ad teswev ad ak-tt-id-slu$e$, azekka-nni be yufa-d emmuc tafurkect n udmim zdat n tewwurt n usqif, yefhem Dda Areqi n At li U Sid i as-t-id-iveggren, d ayen yuli ssenoaq n rad gar-asen.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 67 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Deg uberre n taddart At li U Sid ttilin mgal amen $as d wab i d-yenna, seg wassen uroin i iedda unejma ur nnu$en ara At li U Sid nutni d amen. Yiwen wass uqbel taacurt, nnejmaen at taddart akken ad dbezren idrimen ad xedmen timecre d tiwizi ad fersen iberdan n taddart. At li U Sid ugin ad d-fkken idrimen imi wagi d rray n amen, nnan-as ur d-nettak ara, alamma nbeddel amen. Ineq $ur-sen amen, yenna-asen win ur d-nefki ara tabzert ad t-ssuf$e$ si ttufiq n taddart. Kkren-d akken ma llan At li U Sid $ef tikkelt, ff$en-d seg unejmu. Iv-nni s te$zi-s At li U Sid nsan $ef uqerru n emmuc U Belid, yeneq Ureqi : - D ayen tikkelt-a tewwev tfidi s i$es, mazal kan ad a$-ieel ccla$em, tewwev-d $er nnif-nne$, emmuc U Belid, yeb$a ad a$-yessufe$ si ttufiq, ad d-ivegger baba timedlin, ur yeri ara d acu i t-yettraoun, asmi ara d-ifaq i wacu imi yekker ad t-ifat lal. Azekka-nni d ass n lareba d ssuk n Uqbu, emmuc am yal tikkelt, yerkeb audiw-is, yejba akken ad isewweq. Mi d-yu$al zzewren-as-d At li U Sid $er lejba, kkan-as-d nnig ukeddar, yeneq Ureqi n li U Sid yenna : - Cehhed a emmuc, yusa-d lajel-ik ! Yerra-as-d : - Di lmut akin d akeddar !! Fkan-as-d yiwet terat s aqerru tekcem di tewwurt uqerru tayeffust, teffe$-d si telmavt imi yugi ad t-yesseknu zdat udaw-is, ye$li-d $ef uudiw-is, yemrarre$ di lqaa. At li U Sid rewlen-d ooan-t-in ye$req di temda n yidammenis. Idammen teswa lqaa armi d-ggurre arraw-is, idammen ssawalen i wiyiv, d tagi i taqsivt n ttar. - D acu i texdem tmeut-is, ma teber, ne$ terna $ur-s ? - Anna$ a yelli zizen amer d tin kan i wumi yemmut urgaz-is terna $er yidis-is, tili tebes ddunit, ddunit tebna $ef tidi n tuooal d tgujilin. - Amek ihi i texdem ? Tkemmel ddunit-is akken i as-irad winna i tt-id-ixelqen.

- 68 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Mi yemmut emmuc yeooa-tt-id s tadist n uqcic, tsemma-yas Mhenna. Niqal ad tt-yerr ulwes-is, ad tt-ya$ yu$al yewwi-t waan amcum, netta d gma-s nniven, akked d yelli-s n emmuc. - Tinna i yeserqen lehdur i warrac ? - Ih d tinna. Tewwi-tt lmut, qqaren-ak awer d-msetbaent ula $er lxir, ad yeef Rebbi leqher-is, mi ara d-msetbaent tin $er tin, laum, wa ten$a-t terat, wayev yen$a-t waan. Yu$al s tin n nnif yu$-itt yiwen seg udrum-nsen, ijme-itt-id nettat d igujilen, xas akken yerna-tt d takna. Ru a zzman u$al-d a zzman, meqqer Mhenna, temi-s yesedda-tt mai am wiyav. D agujil, yu$al d argaz uqbel lawan. Yemma-s ur teffir ara fell-as ayen i as-yevran i baba-s, teqqar-as kan lqaa i$ef ye$li baba-k mazal-itt tema, tugi ad tismiv, d idammen kan n yidawen ara tt-yessisemven. Nettat d$a mai $ef lqaa i as-tettmeslay i mmi-s, maca d affad-is i ikenfen, d tasa-s d wul-is i yezzan. Tera ayen akka i txeddem ur ilaq ara, tessekcam-as tusifin i mmi-s, tessibrik ul-is maca d tagi i d tas$art n Mhenna di ddunit, yeooa-t-id baba-s akken ad d-yerr ttar-is, ma ulac ur yettheni ara deg uekka-as. Akka yettim$ur yettim$ur yid-s usissef mai kan mgal n wid i yen$an baba-s, maca mgal n yirumyen i yettekin di lmut-is, d nutni i yesswayen lbael, lebus-nsen uren kan d wid eqren, d wid ur asen-yetta$en ara awal, ma d ieqqiyen ganten d idawen-nsen, ssebdaden-asen-d wid ara ten-yekksen. Mhenna $as temi-is d taberkant, iac-itt deg u$ilif d iebbir, maca argaz n yemma-s iemmel-it am mmi-s netta yeqqar-as jeddi acku i$leb yemma-s s waas, issker-it-id, yefka-yas tiferkiwin-is, asmi meqqer izweo-as-d. Sin iseggasen seg mi yezweo, temmut yemma-s, tru ur teif mmi-s n mmi-s deg yirebbi-s. Asmi yekker rad wis sin gar lalman d urumi, Mhenna wwin-t $er lesker am netta am yilmeyen nniven. Mi eddan kan tlata wagguren irwel-d, yu$al d azerar deserteur, maca mai wed-s kan i d-yerwel, aas n yilmeyen n taddart i asen-direwlen, ff$en $er umada$ ne$ $er udrar, ur zmiren ara ad dkecmen taddart ala deg yiv s tuffra, acku ttqelliben-ten
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 69 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

irumyen. Mhenna yettruu-d yal iv s tuffra, ierr tameut-is d weltma-s akk d jeddi-s, ma d tameut n jeddi-s iv kan ideg ur tt-ittwali ara yelha, imi nettat ur t-temmel ara, imi d tiqert ur tesi ara dderya. Yu$al mavi yettruu-d s tuffra-s yugad ad tid-tessenz $er lesker. Yiwen yiv, iru-d $er uxxam, am lewayed-is yebda kan la dyettubbu tagessert n tbenzert, tevher-as $er zdat uxxam-is tafat iqqerb kan s lemkukrat, yiwen uvar $er zdat sin $er deffir, yu$al yeffer deffir n tzemmurt, d ayen yugad i d-yufa, d lesker i d-iruen ad t-qelben. Amek ara yexdem. Yuzzel $er uxxam n lmal n jeddi-s, yekka-d aq yeffer deg walim di terict, yeqqim din azal n snat tsatin. Tewwi-t tnafa Tssusem yemma. - Kemmel, ay$er ara tessusmev, tessedhav-iyi ttu$ lhemm-iw, s lhemm n wiyav. - Ur ri$ ara d acu n lfayda ara d-nessekfel tirurin n zik, ayen ieddan iedda, i wacu ara nettu$al $er zik ? - Anna$ a yemma ebbu, ma nera ansi i d-nekka, amahat ad nefhem ayen i$er d-newwev ass-a, ne$ ur nettawad i tid xedmen imezwura. Ru kan a yemma ru, yelli-m ur teqqim ara kan d nneya-nni ur nfehhem ara. Tu$al, terna-d, Mhenna mbid si tnafa yessaki-t-id uqehqeh n tevsa, yedduqqes-d, niqal i$il d targit i yettargu. Yefka tameu$t-is, yeqel ut n tmeut n jeddi-s. Yessenser-d imanis am uzrem seddaw walim ifuo-d $er t$er$ert n uxxam, iwala $er te$mert udekkan lmeba, yers fell-as ubenuq azegga$, yu am acemma, ifuo $ef wayen ur yumin ara, iwexwer-d allen-is s llexfa, d ayen i wumi ur zmirent ara. Tameut n jeddi-s nettat d udaw-is ameqqran Lerbi mmi-s n Ureqi n li U Sid, ttemebbaren deg usu ! Iwala nnif n urgaznni i t-id-yessekkren, i yellan deg umviq n baba-s-nni uroin yessin, ye$li $er waluv zdat-s, yexnunes, yernunes. Di teswit-nni u$alent-d akk $ef tikkelt $er uqerru-yis baba-s, Areqi, yemma-s, irumyen, nnif, ttar, lar yeb$a ad isu$, maca yeqqur am uzeqqur kerfen akk levam-is, idammen-is rekmen, alla$-is yettazeg. Yedduqqes i tikkelt nniven mi yesla i llu n uxxam yemdel, d ayen ff$en sin n ccwaen, lzen ! Yeqqim, ur iulfa armi d-zrurgen imeawen $ef umayeg-is am tregwa, d
- 70 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

acu-t wa ? Ay$er ur d-ijleb ara fell-asen ad yekkes izi$er-nsen ? Mai $ef waya i d-yuker zznad si lesker, i wakken ad yemu wid yecban sin-a ? Yettru inehhet, anwa akka i as-yennan i yu$en irgazen ur ttrun ? Ahat d tidet imi ayen akka i yi-yu$en ur yu$ edd ala nekk, amzun n$an baba i tikkelt nniven. Ma ooi$-ten, nekk mai d mmi-s n emmuc U Belid, tura d tidet, tewwev tfidi s i$es, di lmut akin d akeddar ! Iru Mhenna yera-d tameut-is d weltma-s, yensa-n iv-nni deg uxxam-is, ayen yekka yiv netta yettmeslay $ef yemma-s, amzun yeb$a ad d-isfiq iman-is akken yella wudem nniven n tmeut mai ala winna i iwala $er tmeut n jeddi-s, udem n yemma-s, udem n tmeut-is, d win n weltma-s. Seg wassen ur d-yu$al $er-sen, yezde$ kan deg umada$, ekkun-d yexdem taxxamt deg umeug, zik tella d tigi tettqabal-d taddart. Si texxamt-agi-ines, yettmaqal-d s lbuq, yera anwa i yeff$en yera anwa i ikecmen, yettqari-d syin idawen-is. Asmi yera iman-is yewjed, iemmer-d znad-is iubb-d $er taddart. Tameddit n wass yera imir-nni i dttnejmaen medden si lexla. At li U Sid nehhren-d taqdart n yizgaren d tsita-nsen, wwinten $er Tgelmumin, d tawit ideg d-tessen lmal. Wwin-d abrid n u$alad n Wamer, Areqi irkeb-d $ef uudiw-is, yezwar-d. Tezwar deg-s lmut, amezruy iawed tira, uzzlen-d watmaten-is isert-ten Mhenna wa $ef wa, wa yehda-t i rru n baba-s, wayev i rru n yemma-s, wayev i nnif n jeddi-s. Ioelleb-d $ef lqermud, yessefk tama n wadda, yevfer abrid n ugemmav, i tsehlev a lmut deg yiwet tmeddit, tenger twacult s lekmal-is. Seg wassen yiwen ur t-yeri, mi yekker rad, yedda d yimjuhad, yu$al yesa imeddukal, ixdem tarbat, d wigi i tixeden. D tislit n Ureqi i ten-ixellen, sseen-as ssem, sersen-as ijerbuben elqen-t-id di Semva $ef ufurek n tzemmurt, amzun d netta i yen$an iman-is. - S tidet tessethav-iyi, maca ur fhime$ ara, anda tella Nna Xlioa d Yidir di teqsi vt-a ? - D Nna Xlioa i d taooalt n Mhenna. Asmi yemmut urgaz-is yeooa-tt-id ur tesi ara dderya. Ur tawed ara zzwao armi

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 71 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

iedda ecrin iseggasen, tugi ad tezweo, $as tesa aas inexvaben. Yu$al yu$-itt end n Wali, baba-s n Yidir. - ef waya i s-neqqar i Yidir, mmi-s n yim$aren, maca mazal ur fhime$ ara. - Asmi i d-tesa Yidir niqal ad ted, iedda fell-as i yecban tikerkas. Tezga tettadded-as-d tmeut acku-is am tuga, d tawra$t d timerqiqt ad as-tiniv d yelli-s n teryel. Teqqar-as-d tadist-agi mai inem, inu. Tbedd akk $ef lecyux d iessasen, kkes-d lebxur ur texdim, rnu im$i ur tei, yiwen-is kan, yenna-as-d ccix, ma tu$alev d lqabla deg mi ara d-terbuv, tirwiin ara d-tawiv $er ddunit ahat ad d-fdunt tarwit n Yidir, texdem akken tu$al d lqabla n taddart, d netta i yiuqeblen, asmi i kem-id-si$. - Ih a yemma, ula d nekk ur d-fdi$ tarwit n Yidir, zi$ akka lule$-d kan tarwit-iw tcudd $er tin n Yidir. Asmi i d-terba, niqal i tedda deg ufus n Nna didi, d nettat i d lqabla n taddart imiren. Tennak, tbedd-d $ur-i tewkilt-nni, tenna-iyi : - Ma ur iyi-tefhimev ara, nekk usi$-d ad fru$ taluft, ad gezme$ ayen yettwaellqen, ad ssizedge$ idammen. Ay$er i tzewoev, tessakiv-d idammen yesen deg uebbuv-im ecrin iseggasen, tessakiv-d zzman d wakud yesen er fell-am kan ara d-zzin. Xtir ad t-awi$ tura ne$ mi ara yeqqel d ilemi. Tenna-yas : eooyi ad t-fe$ deg yirebbi-w d netta kan i yi-d-yeggran d rria n Mhenna. A win i yi-d-yewwten s terat, mmekta$-d ayen i yi-d-yeka Yidir, $ef tmeut-nni i s-d-yettebdaden mi yella di lesker, nekk $ile$-t d tamrabevt i t-imelken, d tayri i t-yesderwcen. Nni$-as i yemma, annect-a yecba $er uwez$i, yella ula di tussna, tameut mi ara d-tarew, seg uqra-nni tettwali lexyalat, tameut mi ara d-tarew a yemma $as mai d nekk ara m-yinin, teqreb s waas $er at laxert, wala $er at ddunit. - Nanna Xlioa teka-yi sser-is, uqbel ad d-terbu, tenna-k i tikkelt taneggarut mi ri$ Mhenna i refde$ s tadist, yegma tlata wagguren, yu$al yees, yuki-d asmi i tawed zzwao, Yidir a yelli d Amgun, d axalaf n nnger.

- 72 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Awah a yemma, uroin yesa nnger ne$ ttar axalaf, nnger d dewessu, d aderfi i tettderfi s ixxamen, gellun s uzegzaw, rennun aquran. Annect-agi yakk i d-sli$, d ayen ur yettawi walla$-iw, amek ara igen llufan deg uebbuv n yemma-s, sakin ad d-yekker d ayen ur tqebbel tussna. Si zzman n zzman ttamnen s wannect-a, i tmeut-nni i yettwali Yidir, d tin i tettwali yemma-s d yiwet-nsent, amek ara t-idtessefhem tussna, aca ma uvnen yiwen waan. Nekk b$i$ kan ammer yedder ad nic akken, ammer i yiiemmel akken i t-emmle$, ammer iulfa s wayen umi ulfa$. D ayen tura yu$al d amgun n lebda, nekk $ur-i d tayri-w ara yegnen i lebda, deggre$ aqerru-w $er uebbuv n yemma akken ad gne$ ula d nekk dinna. Zi$ akka tayri-w d lmut, d amgun yegnen ecrin iseggasen deg uebbuv n tmeut am nekk !

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 73 -

Timedlin
Djamila MIMECHE

$ilas, d wagi i d isem-iw. Isem-agi, aas i tyettawin s zzux : d mmi-s n yizem d tsedda Acal i feren igerdan mi ara d-inin baba d izem, yemma d tasedda, am rrezg-nsen ! Nekk cukke$ yemma tsemma-yi akka acku tessaram ad tili d tasedda maca ur tessawev ara ! Nnan-iyi tasedda $ur-s i yetteev u$ilas tab$est, tasedda ad tareb $ef umecu-is alamma d lmut Aas n wayen yelhan i d-nnan $ef tsedda, $ef tyemmat, ma d nekk maca akka iwala$ yemma ! Suleft-iyi, d awal kan i yi-d-iccven ! Acku uroin tt-wala$, tesa-yi-d kan teooa-yi di sbiar, ulac i yitefka ala isem-agi : A$ilas, wagi amek ?! Wwte$ krav iseggasen ttmenvare$ gar yimeren n sbiar, gar yivarren n ebat d yimuvan ef akken i yi-d-kan zgi$ s yijerbuben, afi, imei, $ef waya ulac win d-isteqsan fell-i akken ad yi-yawi s axxam-is ne$ ad yi-yerr am mmi-s Yiwen wass, tusa-d yemma Dehbiyya ad d-testeqsi $ef yigerdan-agi n sbiar ! d tameut yelan di lemer, war dderya, teya di tinsufin teb$a ad tawi ttwab di sin n llufanat ad ten-id-trebbi amzun ines. Adrim yella, awi-d kan win ara tyeen ! Mi tekcem $er texxamt n llufanat, wala$-tt, vefre$-tt. Tebda la tferren gar-asen, tasa-s tebva akk fell-asen acukan ilaq ad textir sin kan. Amzun yella win i yi-d-yennan ! Neve$ s ijifer-is, ggumma$ ad as-serre$, ansi tekka kki$... Imi tera d acu-tt tmetti-nne$, teb$a ad tawi kan arrac, tidayin ur tezmir ara, wissen ayen !? Imir tewwi-d Yasin d li, $ur-sen kra n

- 74 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wagguren kan. Akken i tt-id-wala$ teffe$-d, vefre$-tt-id s yimeawen d leyav : Ad ddu$ yid-m ! Awi-yi ! Awi-yi !... Laun ru$ imei d amayan, $ave$-tt d ayen kan, tru ula d nettat, tenna-asen : Ad rnu$ wagi ! Ttnerni$ d watmaten-iw Yasin d li. Yal lxir texdem-a$-t yemma Dehbiyya, teseb-a$ am arraw-is n e ! Tagi $as initd fell-as d tasedda, ih ! D tasedda d wawal ! Mi kecme$ s a$erbaz i ri$ akken taddart-nne$ d taddart n wuccanen, rnu uccanen mi twesser tsedda ad $lin fell-as, ur sttaooan acemma ! Imi i yi-yefka Rebbi tazmert d lqedd, u$ale$ d nekk i d aqerru n u$erbaz. Ttagadent-iyi tizya-w, ayen d-nni$ ad yevru ma ulac bab-is yera taggara-s ! Ma yella win i t-iwwten ur t-id-ttami$ ara, ad vse$ fell-as atg. Zerben iseggasen akka Yiwen wass, imir deg tesmilt tis ukkuz i lli$. Yusa-d li-nne$ (Netta mai am nekk di tfekka, taqemmuct tessebla, ura tessexla ! Nessawal-as : ei !) Qrib i t-xniqen imeawen. - D acu i k-yu$en ? hver ! - Yewwet-iyi Muend, yessexnunes-iyi deg waluv. Laun ur ssawve$ ara ad fehme$ d acu i d-yeqqar armi i dyessuli ijebuben-iw ! Taqsivt-is ooi$-t iekku-tt i wavu ! Uzzle$ $ur Muend, mazal wwive$ $ur-s mi s-cegge$ yiwet n lbunya s aqemmuc, din din yeerveq d idammen $as akken ur teqqid tasa-w armi i t-rri$ d aceiv. Azekka-nni, la d-tettazzal Nna Vrifa (Yemma-s n Muend), tettmeooid Rebbi i tt-id-ixelqen : - Anda-t mmi-s-nni n leram ? Yen$a-yi aqcic ! Jement-id si sbiar, yu$al ifuk lamma ! Wissen anwa i yi-yemlan ? Tusa-d $ur-i, tebda imir : - Ay aviv afuan ! Asmi ara terev anwi i d imawlan-ik, imir ad tettferinev $ef yimeca ! Nenwa d lxir i texdem Nna Dehbiyya mi k-id-tewwi, acukan, ala lebla i $-d-tewwi Laun tekfa-d awal-is, imir tecel-iyi-d s ubeqqa, $li$ $er lqaa ur kkire$ azal n tsaet. Vsan warrac i yi-d-izzin, anef ! Rran-d ttar-nsen ! Awal-is izza-yi, iqre-iyi ugar n ubeqqa-nni. Amek zama ? Mmi-s n leram ?! Imawlan-ik ?!... Uzzle$ srid $ur yemma, mazal kcime$ si tewwut, nni$-as :
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 75 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- D e a yemma ? Nekk d mmi-s n leram ? Terra-yi gar yi$allen-is, tenna-yi : - D acu-ten imeslayen-agi ? Anda i ten-id-tewwiv ? ki$-as tamacahut akken tella, teme-iyi $ur-s, teslufuy i ucebbub-iw armi i ssusme$ d ayen Ttim$ure$, yetti$zif yiles n medden, ivudan ttwehhin kan $ur-i. Anda edda$ ad sle$ i terain-agi : Mmi-s n leram, ur yessin la baba-s, la yemma-s atg, imir nekk ad fure$, ad rekkme$, ad tt-rre$ i umceew alamma fran-a$ medden. Asmi yi$ deg umceew, rue$ $ur yemma, awede$-as : - D mmi-m nekk ne$ ala ? - A mmi nni$-ak d acu-ten imeslayen-agi ? - Ur mecue$ ara ! Fehme$ timsal ! Ur iyi-tettkellixev ara ! - Nni$-ak yekfa wawal ! Qerrbe$ $ur-s, rni$-as : - Yal mi kem-id-steqsa$ allen-im ttrunt, i$ yakan kra dqqaren fell-i d tidet ! Rri$ urfan-iw $ef tewwurt, ff$e$-d. yi$ di lehvur n medden d tavsa-nsen, u$ale$ d taluft n yal yiwen. Ttaxre$-d seg u$erbaz. Imir kkes-d ticebburda ur xdime$, seqqa$-tt-id i yemma : tissit, duxxan, yir awal, takerva atg, armi tu$al teya deg-i, hver ne$ qim, nekk d timenqas i d tafellat-iw ! - A mmi d acu-t ubrid-agi i d-tewwiv ? - Ccah ! Rnu kemm mai d yemma, nekk mai d mmi-m ! erqen-as wawalen, terra-yi-d : - D ayen ! A d ta tcacit-iw ! Ur k-zmire$ ara ! Rni$ kra n wussan, tusa-d tkerrust d tacebant, ff$en-d seg-s sin yergazen, fkan-as attafttar i yemma, ulac d acu fehme$, armi d-usan $ur-i srekben-iyi s ddre. Ur sen-ooi$ ddin n babatsen wala yemma-tsen, baqi wwin-iyi ! Abrid ivul, wwin-t-iyi lwehmat Ur faqe$ amek i yi-tewwi tnafa, gne$. - A$ilas ! A$ilas ! Kker, newwev-d. Ldi$-d allen-iw s tmara, wala$-d amkan icuba s a$erbaz n taddart-nne$, wagi yura fell-as : Axxam n ttrebga. D aleqqaq iyi-tewwet ddunit yir tiyita, wi$ lemrar. Acimi ? Acku yal laoa tesmektay-iyi-d d anwa-yi ? Ansi d-kki$ ?
- 76 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Wamma sani i teddu$ ur si$ ara azref ad xemme$ fell-as ! Amek ara tebnuv azekka ma ur tesiv ivelli ? Atan wayen i yiicerken d warrac nniven i ufi$ din. Ula d nutni yal yiwen s tmacahut-is, zi$ win umi tekiv ad ak-d-iku kter. Sedda$ imuras n unebdu am umebus. Nekk yu$en tannumi deg yi$eran d yisaffen, d walluy d uubbu, ufi$-d iman-iw gar lewar, deg umkan i yesan inigan d tilas, win ten-ieddan ad ixelle ! U$ale$ nnume$ axxam-agi, xerum dinna kifkif-a$ akk, wa ur yettqejjim wa, tella tegmat d tdukli gar-ane$. Nesa rrezg, imi yiwen u$erbaz iqbel ad nelmed deg-s, $as ur nesi azref-agi. Ahat ad na$ tannumi d warraw n lelal, ad neggem tikli-nne$ ! Maca ula dagi, ri$ ayen ur ri$ di taddart-nne$ tamenust ! Ula d iselmaden mi tevra twa$it di tesmilt ad as-inin : D arraw n le centre ! Akka i $-semman. Inelmaden, drus mavi wid d-yettqeiren yid-ne$ : wa yettagad imawlan-is, wa yettagad-a$ nekni, ad as-tiniv nesa yir aan ! Deg wussan n usgunfu, sselmaden-a$ deg uxxam n ttrebga lirfat n ufus. Ttafe$ iman-iw dagi xir n unelmud ! Xeddme$ tiqbucin, afexxar, ttreqqime$ ti$awsiwin ula d ccix-nne$ isemma-yi : anaur-nne$ ! Yiwen wass, iedda-d Dda Reqi, yewwi-a$-d kra n yiceiven, yufa-yi-d caxe$ deg teqbucin-iw. eobent-as mai d kra, yu$ yiwet yerna icekker-iyi-d aas : - Ma yella d acu tewaoev, am ass-a am uzekka, aql-i zed$e$ di taddart ufella, steqsi-d kan fell-i ay uric ! Lfer n wass-nni wed-s ! Uroin i yi-d-yehver yiwen s lenana-nni, uroin sli$ i yiwen yenna-yi uric ala yemma Dehbiyya. axxre$-d seg u$erbaz, aqerru yeqqur yeqqur, i wacu letab ?! Rri$-tt i turi, ssuff$e$-d ayen i yi-rzan di teqbucin Mi wwve$ d argaz, ff$e$-d seg uxxam n ttrebga. Anda akka ara $-tenher ddunit ? edda$-d akk $ef yimukan ula yiwen ur yi-isserked Acal-aya ssarame$ tilelli, tura ur ri$ i wacu-tt ? U$ale$ $er tidak-iw ! Tissit, duxxan, takerva, zzu$ure$ deg wussan-iw, cbi$ ivan A$ilas $ef terut-nni kan, afus $ef umayeg-is, cbi$ yiwet gar teqbucin-iw n zzman, wamma tura ooant-iyi ooi$-tent ! - D acu akka i k-yu$en a mmi ? D lxir kan imi tnevev $ef teblavt-nni ? Ur s-rri$ ara awal, amzun mai d nekk i tena temsalt.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 77 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Waqila tettuv-iyi ! Nekk d Dda Reqi ! - Sulef-iyi ! Wellah ma eqle$-k-in ! ki$-as anda d-ggri$, yesmekta-yi-d awal-is ma yella kra i uwaoe$ ad t-afe$. Yezzu$er-iyi s axxam-is, nni$-as anda yeb$u yawi-yi ur d-clige$ ara ! Tru, tru ! Zi$en Dda Reqi yesa taanut tameqqrant, yenna-yi : - Xdem tiqbucin, tezzezev-tent. Nekk ad ttessa$ tama tayeffust, ke tazelmavt. Xdem $ef la-ik a mmi Ur yi-d-yuli wawal, qeble$ i yi-yenna, wamma ad rnu$ ?! Ufi$ akka ugi$ ?! eddan krav n wagguren, tu$al tanut-nne$ teoouooeg, kcem ffe$, ula d Dda Reqi yefre yis-i. Ma d nekk ulfa$ i tikkelt tamezwarut s yiman-iw d amadan !(Ur ri$ ara d acu lli$ uqbel). Ttelli$-d s tidi n lelal a$rum-iw, d ayen uroin urga$ ! Cfi$ am ass-a, d ledd, tekcem-d yiwet n teqcict ad ta$ taqbuct ad tt-teg d arraz. Acal tecbe ! Ula di lehvur, di ledaqa ur txu ara ! Wehme$ deg yiman-iw, nekk lemer yesin tameddakelt acku d mmi-s n le centre, amek i s-vsi$ ! Amek i shevre$ ! Amek i s-nni$ ncallah ad tu$alev tikkelt nniven ! Assen di$ ur zmire$ ara ad t-ttu$ ! Ur ri$ d acu i yi-ivran !? Iv kamel ur gine$, taqcict (Ur ri$ ula d isem-is !) tetteddi-d gar wallen-iw. Rni$ kra n wussan, tusa-d. Tikkelt-a mai $er teqbucin-iw maca akken ad ta$ iceiven $ur Dda Reqi. Mi dteffe$ ddi$-d yid-s, wwi$-d nnekwa-s, mai ala aya ! Rni$ timlilit yid-s : ass n lareba tameddit. Ur d-yewwiv wass-nni armi cabe$ ! Cebbe$, rue$ s amkan uqbel lawan. Cwi-nni i roi$ mai yiwet n tekti i d-ieddan : ahat ur d-tettas ara, ahat d akellex Ahat Ahat Acal fere$ mi tt-ri$ tetteddu-d. Nela-d akken aseggas. Tafat (Wagi i d isem-is) tewwi-d tafat i wussan-iw, d tametut d wawal ! Tesselmed-iyi ccbaa n tudert, amek tayri tif ini$ d ueggev d wayen n dir i ssne$. $urs ufi$ talwit, tu$al-iyi d taselmadt acukan txulef tiyav : tagi emmle$ ad $re$ $ur-s ! Tera tamecut, tera tameqqrant fell-i, smare$-as-d akk taebbuvt-iw. Teqbel-iyi akken lli$, tenna-k : Ke mai kan d a$ilas maca d izem ! Tafat tu$al d asirem-iw, d azekka-w. nekk i yeyan di ddunitiw $ef zik lal, ammer ufi$ ad d-rre$ iseggasen yezrin i wid i d-iteddun ad ten-idire$ yid-s.
- 78 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

I tikkelt tamezwarut i kesbe$ tayri, ugade$ ad iyi-tru, steqsa$ Dda Reqi amek ara tt-erze$ ? - Yeshel mavi ! Ad nru ad k-tt-id-nexveb. Ttkel fell-i. ma teb$iv loema-ya ad nru ? Ma b$i$ ?! Alukan ur sseva$ ara, ad k-id-ini$ tura ! Mi nerza s axxam n Tafat s tmeqqunt n yijeooigen, qublen-a$d s ucmume. Feren yis-ne$. Uk ! D ayen ! D nnuba-k ay A$ilas ad tezhuv ! Assen i ilaq ad a$-d-rren awal, rue$ akk d Dda Reqi. Skecmen-a$. Tikkelt-a ulac acmume, anyir yekres, yewwet wul-iw, si$ yella kra i d-innulfan. Wwin Dda Reqi iman-is azal n tsaet. Nwi$-as ad yafeg rruiw uqbel ad d-u$alen. - Qqimet di lehna, i sen-yenna s tmara kan. Deg uxxam, yettel yiles-is, erqent-as. Aeddad n wawal am netta ur yeri amek ara yebdu awal-is ? D lewhayem ! Iserre imir, ameslay yessawal i gma-s armi i yekfa. Imi ihedder, menna$ alukan tceqqeq lqaa ad iyi-tesseble, alukan ur ssine$ ara Tafat, wamma umne$ ad tbeddel fell-i yiwen wass! Imawlan n Tafat ran d anwa-yi, ur zmiren ara ad ttfken i yiwen ur nessin la baba-s la yemma-s, i yiwen i d-ikkren gar yiberdan d yixxamen n ttrebga. Tafat ur tuklal ara mmi-s n leram ! Tesam akk leqq ala nekk ! Acimi i d-lule$ ? Imi teram amek tga tmurt-a, acimi ur yi-ten$im ara d llufan ? Acimi i tes$ezfem lemer-iw ? Aas i iebba wul, yeur, ula i t-id-iaen : la tazmert, la axxam, la imeddukal, la tayri D acu i d-yeqqimen ? Tewwev tfidi s i$es. Kra rennu$ akk d a$ilif, d au$er, rou meqqar ad ooe$ lise i wiyav, tudert n win teb$a. Akken qqaren yim$aren n taddartnne$ : Ma teyiv af-tt ! Cudd tamrart ad tertiev !?

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 79 -

Xalti tabuclamit
Meziane BOULARIAH

med Wali d agujil ! La baba-s la yemma-s. Ur yesi lemum wala lexwal. Asmi mei mavi d loiran i s-igan ccan ! Di lweqt-nni Leqbayel ttemawanen akk, mai am tura ! Di teswit-nni, xas ur isi ara yiwen, ur yezmir ara ad yeo wayev. Ipawi-ten akk nnif. Ma mai d nnif d tasa. Tura kan i ibeddel zzman, ipnuzu wemdan. S usurdi lebd ad yezzenz ula d yemma-s Ihi, asmi d-immed ci weqcic, ssendahen-t akk, wa icegge-it wa yeksayas. Asmi meqqer ci da$en ixeddem d amestajer. Letab-is weroin illa win i t-yean. Imaren, pemyerfaden akk medden ! D lib $ur-sen ad ye$li yiwen deg-sen. Ass-a kan i tu$al i wemdan d tirrugza mi ara iwali yiwen yewwev $er tmurt. Ula ma ibedd ad t-sse$lin. Tu$al d lemanda $ur l$aci anwa ara i$evlen gma-s ! Tuqqda n wul n bnadem, mi ara yexnunes win- is ! Ma ur izmir ara ad s-d-is$im ! Yak ula di lemtel yella : Tixsi d idammen-is i p-in$an ! Asmi yewwev d ilemi, ib$a ad isbedd axxam am nepa am at taddart akk. Inuda armi d-yufa lemtel-is. D tagujilt am nepa. Ur tesi edd : la baba-s la yemma-s, la gma-s la weltma-s. Lexwal ne$ lemum akken nniven. Amzun kan seg yigenni i dte$li ne$ si tmurt iseg d-teffe$ ! Wi ran ? Myezwaoen. acen di taddart, ur rezzfen $ur edd ur d irezzef edd $ursen. Bexlaf loiran d at taddart ukud pemyekcamen. Ru ru, iedda useggas ne$ sin, yu$al thedder-as-d $ef xalti-s ized$en di taddart agemmav. Acu ur tepruu ara $ur-s imi nepat weroin d-tru testeqsa-d fell-as mi meiyet.
- 80 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Xas akken asmi myezwaoen tenna-yas ur tesi edd d lwali, ur iban d tatut i yepu ne$ ur d-iwwi ara kan s lexbar, armi ssya $er da ad s-d-temmeslay fell-as, yiwen wass yenna-yas : - Ay$er ur tepruuv ara ad trezfev $ur xalti-m yiwen wass ? Tenna yas : - Ur pruu$ ara nekk $ur-s ! Yenna yas : - Amek ur tepruuv ara $ur-s kemm ? Ne$ tenwiv-am d nekk ara yekkren ad s-bedde$ $ef tewwurt, ur p-ssine$ ur iyi-tessin ! Tenna yas : - Ur ak-nni$ ara d ke ara iruen $ur s ! D nepat i ilaq ad dtas d tamezwarut. D imawlan i yepbeddan $ef twelliyin ! U yernu, d nepat i imeqqren tezmer ad telu wed-s, mai d nekk ara iruen ad bedde$ $ef taddart n medden ! Yenna yas : - I ma meqqret di lemer ur tezmir ara ad telu aas ! Tenna yas : - Xas kkes ugur i wul-ik ! Teohed am tileft ! Yiwen wass, mi d-yekcem si berra, yufa-d tameut taberranit deg uxxam. Mazal-it $ef umnar n tewwurt mi tekker tmeut-is seg wagens temmuger-it s wecmume. Tenna yas : - Apan ihi xalti-nni i$ef k-d-pmeslaye$ dayem ! Yu$al ihda-pid Rebbi tusa-d ! Ur iban ansi i s-d-yareq ubrid ! Yenna-yas urgaz-is : Atan ihwa-yam kan tepu$uv ayagi ieddan ! Tenwiv tepu-kem ! Apan ihi tusa-d ! Argaz yua ad isellem fell-as. Issuden-ip-id seg wenyir. Mi yettanez akken $ef uqerru-s, vehren-as ccla$em yepwaselen. Acu ur icukk acemma ! Inwa kan d tameut ipseilen am wakken xeddmen kra. Mi d-yewwev yiv, ider-d lawan ideg ara en, teneq tmeut $er urgaz-is tenna yas : - Ma ulac u$ilif ay argaz, ad e$ akk d xalti iv-agi ! A nemfaras cwi imi acal ayagi ur nemmer ! Abada imi azekka ad tru ! Sal melmi da$en ara d-tu$al ! Argaz iqbel. Ur iwala ara lexara deg waya. Nepa ies wed-s deg wagens n tzeqqa, nepat d xalti-s ent di tarict.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 81 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Iv kamel mai qqnent wallen-nsent ! Melmi d-yendekwal med Wali si tnafa ad tent-id-yaf pmeslayent. Acu, s pawil kan akken ur ifehhem ara. Azekka-nni be mi tekker tnebgiwt ad tru, teneq tmeut $ur urgaz-is tenna yas : - Xalti tepagad aman ! Ma yella ur tadizev ara ay argaz, ru ad tedduv yid-s alamma d asif akken ad p-tezzegrev agemmav! Yenna-yas urgaz-is : - Ula lemmer d aya edze$ mai d ara p-ooe$ ad tru ne$ ad tezger asif wed-s bla ma wanse$-p ! Abada d$a imi tepaggad aman ! Nitni refden iman-nsen di sin ruen, tameut teqqim deg uxxam tqeddec. Tepraou melmi ara d-yu$al urgaz is. Mi wwven sin-nni $er wasif, med Wali iqqummec akken ad ibib tameut $ef urur-is ad p-yezzger. Lan armi nefen asif, winna imverkal $ef uru, tin tru ad d-te$li seg weruris. Akken ivegger med ifassen-is $er deffir ad p-id-ierr si teqsebyav-is i wakken ur t$elli ara, imlal-d d iwetmen-is ! Ibrayas di tlemmast n wasif yu$al-d d tazzla s axxam ! Mi d-yewwev, yerra qbala $er tesga iqqim. Anyir-is ikres. Aqerru-s gar yifassen-is. Iqqim tepayzag kan deg-s tyita. Awal mai yenna-t-id. Tameut yu$ lal tferru timin $ef umnar n tewwurt. Mi twala argaz-is di liala-nni, tefhem ansi i s-d-tekka tyita. Teecmumu kan wed-s wed-s. Ci akka tewwev-d tyazivt tneqqeb di nnama-nni tferru. Mi p-tea ad d-tu$al, mi ptea ad d-tu$al, akken acal d abrid. Tikkelt-nni tvegger-as tidikelt tenna yas : - E gerfayen ! Ul n urgaz-nne$ iur d le$bayen, ef xalti tabucla$mit, ff$en-as-d yeglalen, Ne$ mi tezger i waman ad as-kksen ! med Wali iger-d nnehta. Am wakken tu$al-it-id terwit. Takurt-nni iberrnen deg yidmaren-is tubb. Ineq $er tmeut-is yenna-yas : - Ad am-ikkes Rebbi ugur akka i yi-t-tekksev ! Wellah ar segmi d-bdi$ abrid ar ccek mai yettaxxer-iyi ula d ddqiqa !

- 82 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tameut tesmareq terra iman-is am tin yepuregmen. Tennayas : - Anna$ ay argaz, dir-it waya ! D lib fell-ak ! Xalti ur tea ara ! Seg wasmi meiyet i p-wwten iruaniyen ! Ihi mi tezger i waman tikkelt ad s-d-ff$en yeglalen ! Alamma tezger da$en abrid wis sin d wamek ara s kksen ! Yenna-yas : - Ihi a tameut semme-iyi ! Ur ri$ belli xalti-m tu$-itent di eat-is ! Tameut tessamen argaz-is. Tabucla$mit tepu$al-d melmi pid-terel teggan d tmeut. U yal tikkelt ideg ara d-tas, mi ara d-yeder ad tu$al azekka-nni, d med ara yeddun yid-s ad p-izzger i wasif. Yal tikkelt ideg ara p-ibibb ad dissemilleq i yiwetmen-is u nepa mai yewwi-d s lexbar belli Tabucla$mit d argaz !

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 83 -

Mi ara yemmet wul


Lydia GUERCHOUH

an yiwen maca yal wa amek i as-iulfa, yal wa amek i as-d-yesseggra ussan. Mi ara $-d-tevru twa$it, neqqar-as tenger, tekreh-a$ ddunit, iqera$ Rebbi, zi$ win umi tekiv ad ak-d-yeku kter. Ula d win yefen imi-s, yeqqar-as kan tgerrez su-k ar daxel yexnez, yiwen wass ad d-yeerveq s yimei. Anwa deg-ne$ ur njerreb ara teqse n waan n tayri ? Anwa ilemi ne$ tilemit iemmlen ur as-ffi$ent ara tirga mxalfa ? Drus mavi. Taqsivt n Damya tecba yakk tiqsivin n tayri maca akken ib$u mcubant, akken ib$u nefhem-itt, ay iulfan ala win yettewten, wannag win yewwten $as ma ijerreb ur yezmir ad iuss i tyita. Asmi tella Damya d tanubit, ur tecbi ara timeddukal-is, temgarad $ef tezzya-s. as temmel tavsa d uqeer maca teur d nniya, ahat aas n wid i tt-yettkellixen ! Telha-d kan d leqraya-s, tufrar-d $ef tezzya-s mai s kra. Ahat d aya i ttyeooan tezgel tayri ne$ ahat d tayri i tt-izeglen segmi tea belli baba-s yewer mai d kra, yezmer ad tt-yezlu lemmer ad ttyaf thedder d uqcic ulamma deg u$erbaz. Acal d abrid i tettergigi mi ara tekcem s axxam, teqqar-as : cukke$ iwala-yi-d mi heddre$ d flan ne$ ahat yella win i s-yennan. Laun ula mi ara teddu yid-s tettaggad ad tt-yezlu deg ubrid yiwen ur ierr. Yu$al-as baba-s d lwec ! Asmi tekcem tasnawit, tebda tettfiqi, tettwali tizzya-s akk sant imeddukal maca ur tei ara d acu-ten wafrayen n tayri d

- 84 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

lenana i yettilin gar urgaz d tmeut. Mi ara s-d-teku toaretis tettwehhim kan d acu-t waya, maca tea d ayen yelhan i dirennun afud. Teber almi d aseggas wis sin, tu$al tekcem-itt tekti s alla$, teb$a ad tjerreb, ad temmel, ad telu am nettat am tiyav. Na$ ula d nettat d taqcict ! Maca aya d amaynut fell-as, ur teri ara amek i tezmer ad d-tejbed aqcic i s-ieoben $ur-s, yerna tetseti aas, weroin i d-tenni ala ula deg wayen ara tt-ivurren. Tu$al tettezzi-as i yiwen weqcic ioeb-as aas. Tettqeir yid-s maca deg wakken ur tessin ara d acu i d tayri, yu$al ireggel fell-as, yettnadi tin ara s-yearen ul-is, ara yessemun tafekka-s. Damya ur tezin ur terfi, amzun ur d-yevri wara. Teqqar i yiman-is : $as yeooa-yi xersum lemde$-d kra seg udrar-agi umi qqaren tayri, tikkelt nniven ad lemde$ ugar, akka asmi ara yim$ure$ ad imile$ s tidet yerna ad a$e$ win i b$i$. Deg uqerru-s frant akk, teddez tebrez, mazal kan ad tim$ur, tea akk abrid ara ta$, tera amek ara tfak teqsivt-is n tayri. Asmi d-tewwi lbak, tekcem tasdawit, tebda tettfiqi ugar, tu$al tela d mer i tt-iemmlen aas, yessarem-itt i zzwao. Maca nettat mazal ur s-tuki ara i tayri wannag tizzya-s ttwaxevbent yakan, qrib ad gent ixxamen. Nettat $ef 20 iseggasen i tettidir tudert i ilaq ad tt-tidir $ef 14. as ma tura twala, tjerreb s timmad-is maca iru am wakken ur s-yeoib wara di tayri-agi i$ef yezga wawal ne$ ahat ifat-itt lal. Tu$al tesserked iman-is, teooa timsal ad ddunt akken i tent-irad win i tent-id-ixelqen. Yiwen wass, mi d-tu$al seg tesdawit te$li di tedrujin n wexxam terre deg ufus azelmav. Mi eddan 20 wussan, tu$al tettruu $er yiwen n umejjay (Nasim) yesselab afus-is akken ad yu$al am zik imi aas i yeqqim ur ierrek ara. Tu$al Damya tettiri melmi ara t-ter imi yettqeir yid-s, yettekkes-as $ef wul-is, ula d nettat tettekkes-as lxiq. Tekku-as akk i$eblan-is, ulac d acu i tetteffer fell-as. Netta da$en yeka-yas-d akk tudert-is, yettaf iman-is yid-s. eddan wussan, Damya tfaq d yiman-is tetthuzzu-tt tayri-nni i weroin tefhim, tea d wagi i tettraju acal-aya, maca ur teri ara ansi ara s-tekk, ur teri ara ma iulfa ula d netta s ujaji yecban win yekkren deg wul-is nettat. Rnan kra n wussan
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 85 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yu$al Nasim yessawal-as yal ass, tettedday $ur-s, ttidiren kra n lewqat deg yirebbi n tayri d lamu-s. Damya tefre aas mi ttessen, ar $ur-s iemmel-itt ula d netta tili ur telli tmara i tyerran ad yili yid-s, maca ulac leber ur nesi lmujat. Yiwen wass, teffe$-d Damya zik seg tesdawit, tetteddu ad ter Nasim akken ad teqqim ugar n wakud yid-s. Deg wayen akk ieddan d netta i as-d-yessawalen melmi i yestufa, tikkelt-a ur as-tessawel nettat ur as-teggen, teb$a ad t-tessefre, ad terzu $ur-s melba ma yebna fell-as, ahat ad tt-iemmel ugar. Tetteddu ur teri amek iedda ubrid ur tei anwa abrid iseg tekka. Tettwali kan udem n Nasim amek ara yu$al mi ara tt-idiwali ur yebni fell-as. Tettwali amek ara yazzel $ur-s ad ttiennec $er yedmaren-is. Mi tewwev ar wanda ixeddem, tekcem $ur-s tufa yiwet n tmeut d ta$ezfant, tbedd aas $er yiman-is maca tban-as-d tea, ur tt-yu$ wara, $ef wacu ihi i d-tusa s amejjay ? Damya tebda kement-tt tesmin, ur tuksan ara. Ur tei ara anta-tt ne$ d acu i tt-id-yewwin $er Nasim maca terra-d avar $er deffir, tesmenyaf ad ten-teoo ad kfun ameslay. Mi la t-tettraju tkuffer, ireq-as wayen i teb$a ad t-texdem, di dqiqa-nni tettu belli tusa-d akken ad t-tessefre. Aas n tektiwin i d-yerzan s aqerru-s, ttna$ent deg walla$-is anta i iean, anta ara textir Damya Cwi akka teffe$-d tmeutnni, tsellem $ef Nasim, tekka abrid n tewwurt tettecmumu. Twehha-yas i Damya ad tekcem terna teda-yas s tujjya. Damya yuli-tt lamu s aqerru maca tecmume-as ula d nettat, tesnemmer-itt s tmara. S lem$awla tekcem $er Nasim s zzaf. Uqbel ad t-id-yali wawal, tserre-as-d i snesla n tuttriwin, tin $ef tin, ur t-teooi ara ad as-d-yerr : anta-tt tinna ? D acu i txeddem dagi ? D acu-yak-tt imi tsellmev fell-as ? Nasim ur t-yeffi$ ara leqel, yerked aas ula di temsal i izemren ad huddent amdan, yera d acu i ixeddem, ur yettu$al ara $er deffir, ur inekker ara ayen yexdem ufus-is, ahat d aya i yeooan Damya temmel-it ugar. Nasim yea ad d-yas wass-a, d ulaqrar yiwen wass ad teu s tidet. Yekker-d, iqubel-itt udem s udem, yerfed-d afus-is azelmav, yesken-as-d taxatemt $ef uvav-is, yenna-yas : mazal ur zwioe$ ara maca xevbe$-tt-id aggur-agi. Damya tessusem, teqber, awal ur tt-id-yuli. Tewhem
- 86 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

imi deg wayen ieddan weroin teri taxatemt-nni. Tcukk deg yiman-is, ur tei ara ma itekk-itt ne$ d nettat i yedre$len s lemala, erqent-as akk. Yerev ad as-yessefhem tamsalt maca t$a, tru deg-sent. Ayen akk i tesedda yid-s iedda-d gar wallen-is, ur tesli i wawal seg wayen i d-yerna. Yu$al yenna-yas : emmle$ aas Liza, d nettat i d tayri n tudert-iw, d awez$i ad tt-ooe$ ne$ ad tt-beddle$ s tayev, d nettat i yellan $er tama-w ama di lfer ama di lqer, maca ur s-qqar ara dir-iyi, ur iyi-tezzem ara, fhem-iyi-d akken i kem-fehme$ deg wayen yezrin. Mi d-yekfa imeslayen-is, Damya urent-d wallen-is d imei, tuss i wul-is ye$li-d, tafekka-s tecrew. S tmara, amzun yella win i tt-ixenqen tenna-yas : ifut-iyi lal tura, emmle$-k. Tusa-d akken ad t-tessefre, ad tefre mi ara t-twali yefre, taggara tu$al s wul-is yettquddur. Ur yezmir edd ad ier d acu i t-yettrajun $er zdat, ayen akk umi nessesab d ilem. Teffe$-d Damya, teef iman-is, terra imeawen $er daxel. Mi tewwev s axxam, tezel iman-is di texxamt, tebda tessalay lesabat i teqsivt-is. Yemlal lkerh d lemala deg wul-is. Ur tumin ara kullec yekfa gar-as d Nasim, tevra-yas am lmut i$ef ur tebni. Ayen akk yekka yiv nettat d imei, cuffent wallen-is. Azekka-nni ur teri amek i d-tesedda ass di tesdawit. Zik, tettraju kan tameddit akken ad teddi ad ter Nasim, tura xerben-as lec$al, tettawi tettarra. Tameddit mi d-tetteddu s axxam, terev akk ad teef iman-is maca ur tebir ara. Tedda ad ter Nasim. Mi tewwev $ur-s, iban-as-d am wakken d ayen yettu kra i d-yevran, amzun ur tesiv i d-yellan. Terev Damya ad as-tessefhem liala ideg tella d waan i s-dyesseggra, tettellil-it ur tfaq d yiman-is amzun teb$a ad tili yid-s ulamma yezweo. Xerbent-as akk. Xelvent-as akk, tu$al thedder kan, tettserri-d kan Ma d netta yewhem amek i tezmer ad teqqim yid-s netta iemmel tayev. Yessen-itt d taqcict yetturebban. as ma yea yakan uqbel Liza d acu i d azal n tayri d waan i as-d-tesseggra tayri-s tamezwarut maca d awez$i ad iuss i wayen umi tuss Damya ass-nni. S taeyt d teqse, yessayes-itt, yu$al am wakken yeya deg-s, iwehha-yas ar tewwurt, yenna-yas : nekk
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 87 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

zewoe$, ewwes $ef tezzya-m, ur am-b$i$ ara lexara, amkanim yella deg wul-iw ma teb$iv ad neqqim d imeddukal n lebda. Lemmer teldi lqaa tili tt-tesseble. Ur tumin ara yezmer ad as-d-yini awalen am wigi. Asmi llan akken yella nin aas $ur-s, ur as-teqqarev ara akk d win. Teef-d ul-is, terra-d s axxam. Tikkelt-a tuyes, tea yekfa yakk wayen i tessaram d Nasim. Temvel-it deg wul-is akken ad yeqqim lebda. Iedda waggur, sin, aseggas, Damya mazal ur tesskew ara imeawen-is. Nasim yezweo, nettat yedda-d wul-is, tenzef, teggumma ad t-tettu. Terev ad timil wayev, ulac. Tettedday seg uqcic $er wayev akken kan ad tettu Nasim imi tera ur tezmir ara ad temmel wayev am netta. S kra n win i ttyeb$an, $as ur t-ixu wara, ad teseddi yid-s aggur ne$ sin ad t-tbeddel s wayev. Tu$al tewwi abrid n lexara. Iedda useggas d wezgen $ef teqsivt-is d Nasim maca ur t-tettu ara, ur ten$is ara tayri-s $ur-s, ur ierrek ara wul-is $er widnni i tt-yeb$an. Mi ara temlil yid-s, $as tt$imin am yimeddukal, mazal tekku-yas i$eblan-is lad$a wid n twacult-is maca ul-is $er daxel yereq. Mi ara teel ur t-twala ara, tettergigi mi ara t-tqabel, tteraqen-as lehdur, amer tufi ad tt-yeef gar yifassen-is Aas n wid d tid i s-yeqqaren tzemrev ad tettuv tayri tamezwarut ma yella telliv d wayev umi ara teldiv ul-ik maca cukke$ d awez$i ad tettu Damya Nasim akken ib$u yili win ara yefen amkan-is. Ahat ad tt-yesserked maca ur t-tettu ara. Zrin sin yiseggasen $ef Nasim, Damya tessen Rayan, d ilemi yecbe aas. Iemmel-itt seg wass amezwaru mi tt-iwala. Ula d netta tedda fell-as. Yella iemmel yiwet teqcict n taddart-is, yela yid-s 4 iseggasen, yevme ad tecrek yid-s tudert-is maca textar ad tidir d umigri ara s-yefken ugar n ttawilat $as ma ad txa di tayri. Rayan yeqqim d awid azal n 4 iseggasen nniven almi d asmi i iwala Damya deg yiwet rreba n yisaragen. Ur yei amek i tekcem s ul-is, ur ifaq ansi i tedda. Ad as-tiniv d Rebbi i ten-yessemlalen. Laun iceq-itt seg wul, yessarem ad tt-yexveb akken ur as-tverru ara am tmezwarut. Damya teqbel ad tili yid-s. Tikkelt-a d tikkelt taneggarut i terev ad tettu Nasim yerna tessarem seg wul ad taf iman-is
- 88 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yid-s $as ma tera ur t-tettimil ara am wakken temmel Nasim. Mbed sin wagguren ideg ttemlilin yiwet ar snat n tikkal i yimalas, Damya tuss i yiman-is texneq, tegguma ad tettu Nasim, ahat tettimil-it ugar, yerna terr-it aas n tikkal. Ur tettaf ara iman-is mi ara tili d wergaz. Ur ten-tekrih ara maca tea ur tezmir ara ad timil wayev. as ma twala tiyav awdent assa$ d yergazen nniven, emmlent-ten maca yal wa amek iga, nettat almi d tura i tfaq yemmut wul-is. Terev ad as-tessefhem i Rayan maca ifut-it lal ula d netta, iemmel-itt seg wul, ur iebber ara fell-as aken ur tebir ara $ef Nasim. Ifhem-itt akken ur tt-ifehhem yiwen maca tejre-it akken i tettwajre nettat. Wissen kan anta ara ijre netta imi ddunit-agi d snesla, win yewwten ad yettwet, win yettewten ad yewwet. Teqqim-d Damya i yiman-is, tefka lweqt i loer-is amer ahat ad d-yawev wass ad yelu ne$ xerum ad yeqqar. Teb$a ad tekreh Nasim akken ad d-tiwed talalit, ad d-yilqiq wul-is $er Rayan maca ur tuksan ara, temmel-it nnig leb$i-s yerna ur tesiv i syexdem n ccer, yezga $er tama-s ama uqbel ne$ mbed mi tea $ef Liza. Iseb-itt am weltma-s maca ulac i yesseqraen am win iemmlen ur yettwamel ne$ yettwamel akken nniven.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 89 -

Tayri tamezwarut
Said CHEMAKH
Tullist-agi tamezwarut ad tt-hdu i Saida Matoub, seg wul.

yes. Akka i d isem n tayri-w tamezwarut. Ahat di$en d tayri-w taneggarut acku yezmer lal ur ttawade$ ara ad emmle$ yiwen nniven akken emmle$ Lyes. Yal tikkelt ma nnu$ni$, $er-s kan i ttxemmime$. Qqare$-as deg wul-iw : limer yella Lyes atih ad iyi-d-yessenser seg unu$ni, ad iyi-yeddem yid-s s ill n lfer. Yerna yessen amek ara yi-yeddem ! Anef-iyi ad zedre$ di ccfayat-iw, ad idire$ target-nni anda mazal-iyi lli$ nekk d Lyes. Rzi$-d si Lpari ad seddi$ ussan n ustefu di taddart ideg lule$. D taddart emmle$ : tqubel Oeroer, tekka-d nnig wasif n umam acku din i sedda$ iseggasen zizen fell-i : wid n temi. Ssikide$ d acu i ibeddlen, tizenqatin anda tturare$ yella wazal n 15 iseggasen aya. Yettili-d cwi n lfer ack-it ma tezziv $er imukan teooiv $as akken tiswiin-nni n zzhu jbant, yezzu$er-itent zzman di tikli-s. Tiqernit inna n webrid, axxam n baba-ameqqran, likul n taddart Yalci yezga-d gar walleniw akken ad iyi-d-yesmekti ayen yezrin, akken da$en ad iyimekken ad idire$. Ad idire$, ad qazme$ tiza. Deg wexxam n yiwet tnannatin-iw i d-mlale$ Lyes. Seg wasmi i nemyussan, nu$al ur nettemfaraq ara : kra yellan nebva-t garane$. Ufi$-d ssebba d akken b$i$ ad seddi$ kra n wussan $ur Nanna di Bgayet. Tifawt, ddi$ $er temdint-a s wul yettfeggiven d lfer imi i yi-yettunefk ad idire$ kra n wussan d win zizen fell-i.
- 90 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Lyes, skedd acu n temsal ur yesi ara, ur iban lad$a ansi i drzan $er-s. Maca, ula akken, yettruu aqerruy-is akken ad yefru timsal n wiyav, ne$ akken ad asen-yekkes i$eblan. ef annect-a i yebda la yi-ikeem s ul. Yessen ad isel i wayen ara s-yini walbav, ifehhem lec$al amek llan. Yessen ad iwei akken yessen ad yesslef i teksumt-iw armi ulfa$ d akken ala gar ifassen-is i ttafe$ laman. Mi ara yi-d-yessru yir asmekti ne$ yir awal, $ef tayet n Lyes i yettazzal imei-w, gar i$allen-is i teffre$, d asuden-is iteqqden i d-yeslalayen si tfekka-w iziren imenza n tayri i yi-yettheddinen. Kra n tmeddit akken, nuli s ufella n wexxam ad neqqim ci i uberi acku kra yekka wass d az$al. Alma, taddart-nne$, teqqel amzun d u$ud. Aberi i d-yekkan seg yill Agrakal yejba-d isaffen d t$altin armi d lesmav n Oeroer, yessawev-d $er-ne$. Tameddit-nni, ur llin ara wayetma deg wexxam. D$a, neqqim nettqeir akken i $-yehwa. Ur ri$ ara acu i yi-yewwin sserse$ aqerruy-iw $ef tayet n Lyes ne$ i yi-d-yennev ifassen-is. Bri$ i yiman-iw imiren. Amek zemre$ ad ebre$. Akken lli$ d tameyant, ulfa$ i kra i yi-yettmekkin $er-s. ulfa$ i tcenfirin-is mi d-nnulen tid-iw. ulfa$-asent mi yi-ervent $er beu n tayri. Nekk yellan ffude$ tayri, ddi$. Di sin i nezder deg yill n zzhu. Wa yessluf i wa, tifekkiwin nevent. Neooa tameddurt nekcem tayev. Nettu iman-nne$ akken nettu yezmer win ara $-d-yafen. A tawa$it, limer ad ier gma ameqqran. Awi-d kan imi ur tufiv i d-yellan. Nkemmel deg wemsudennne$. D tagi i tayri, ne$ d tazwara-s. Di Bgayet, nufa iman-nne$ : ur ri$ ara amek fukent livakansnni. Tayri d-ilulen gar-i d Lyes tewwi-yi, tegla yis-i. Ussan nesedda di ttemri di temdint, tama n lmersa, rrif n leber d wid ur zmire$ ad ttu$. Amek ara ttu$ aftis n Ticci ! Acal d abrid i nemyemal deg yijdi-s yer$an, ddaw igenni azegzaw, tama n lemwaji i $-d-yettwalin. Ass aneggaru, d awez$i ad t-ttu$. Yeef-iyi Lyes gar yifassen-is, yebda la yi-d-icennu ta$ect-nni n Jeane Manson, Faisons lamour :

Faisons lamour, une dernire fois avant de nous dire adieu, puisque cest fini entre nous deux...
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 91 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Acu$er d ta$ect yessezanen am ta i yi-d-yettawi ? Ahat i$il ad t-ttu$ mi ara u$ale$ $er Lpari ? Nemeggam ad nemyaru, nemyura tibratin. Yal wa yesmar-d ayen i wumi iulfa di lka$ev. Nedder di lfer imi $as kkan garane$ acal d kilumitr maca amzun nemqarab. Qqime$ azal n sin wagguren ur d-ife$ ara tabrat s$ur Lyes. Ulac tiririt i tebratin-iw. Steqsa$ yambaba, tenna-yi : Dayen Lyes ur yettawad ad am-d-yaru etce$-tt akken ad re$ acu$er. Ma iemmel taqcict nniven ? Steqsa$-tt amek i tera d akken ur yettawad ara ad iyi-d-yaru. Tenna : Lyes yemmut Yen$a iman-is s lkaci. Amzun trab ddunit. B$i$ ad rnu$ ula d nekk, ad mmte$ Azal n sin iseggasen aya mi yi-tevra akka. Ur si$ ara zzher. Mi ssawve$ tmanya iseggasen, temmut yemma. Tura, terna tayriw tamezwarut.

- 92 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

D aseklu i d-yennan
Ramdane ABDENBI

as d tameddit, iij yeli deffir yixxamen, as tesself tili i kra n tamiwin n temdint, maca d aal. Aberi yeman yesskar tikwal aebbar i d-yettrusun ef wudem n U Mezyan yeccercuren s tidi. S tgiart gar yifassen, isenned ef yiwen li n lqahwa, i tili, yettrau Muend U Yidir ad d-yawe seg uxeddim-is. Yella yettawi-d kra icewwiqen mi d-ial umeddakel-is deffir uxxam-nni i t-idiqublen : - Azul a Uyidir ! - Azul a Umiz ! Acuer i teqqime akka di berra i uamac-agi? - Amzun ur tessine ara lqahwa-agi, qerreb terre-iyi-d axbir ! - D tidet, tzad rria n tesmem n widen la yegganen deg-s aal am wa Uyidir d Umiz, akka i ttemsawalen gar-asen, nnumen yal tameddit, lawan-nni ideg ikeffu ixeddim, ddukulen er yiwen umkan ef icua n temdint ideg yella yiwen useklu annect-ilat, ahat d leqrun i yebded akkenni. Yedduri tawrirt, ur t-yettaz ara yiij n tmeddit d ayen ief yebbura lal seddaw-as. D amkan zeddigen imi ilemiyen n temdint ssenyafen tiimit n leqhawi akked yisura ttwalin di tiliri wala amerre deg ugama yellan berra n temdint. Aal am wa, ala win yewwin dawessu ara yelun deg yiberdan, akka i dqqaren widen yettarran aar ef waye di leqhawi n temdint...

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 93 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Leun di sin, yal yiwen d acu i s-yellan di lbal armi wwen s aseklu, qqimen. Amecwar, simi stefan, mmesmuqalen, Uyidir yenna : - Tiimit-nni berra n lqahwa akked uberi-nni yeman ni ssefsin alla-ik ! - Ur yelli d aberi ur yelli... - Ihi d acu-t ? Segmi d-nebda tikli, awal ur k-id-yuli. D nekk i yennumen qqare-ak susem seg wakken tettkeire awal, assa atan - Ssawlen-iyi-d ad rue er lesker Ters-d tsusmi i tikkelt tis snat. ubben iqerra-nsen di sin, ttxemmimen. ran belli taswit ur twulem ara i rrwa er lkazirna. Ugaden di sin maca yiwen deg-sen ur yebi ad yezziken i waye belli yemek wul-is zdaxel. Uyidir ikukra rrwa n umeddakel-is akken ikukra Umiz ula d netta rrwaagi-ines er lkazirna. Yeef aqerru-s gar yifassen-is, am win yeban ad iru, yual yenna i Umiz : - I yi-iaen d iman-iw ad true ad iyi-tee wed-i... - Aha kan, ula d nekk akkenni ! Teri ala ke i d ameddakel n tidet, ttafe iman-iw yid-k ulamma tikwal tesserfaye-iyi maca - Mai d lawan n lehdur-agi... - Uma ke tesi Zelgum... d taqcict taxlaft... llan daen imeddukal-ik deg yixeddim, widen n luma... ma d nekk yessefk ad d-afe imeddukal ijdiden, ur ssine ara... akka di lesker... sin iseggasen ur teri anda ne akked wumi... aha kan, ad k-d-aru tibratin ! - D tidet, tayri n Zelgum... wed-s ! Tikwal tettu-k ula d ke, suref-iy maca an di sin. as d taa n nnig wul maca an. Liala-nni n tugdi, atqelleq d ukukru i d-yersen fell-asen tekkes ef wudmawen, maca Uyidir er daxel mazal yeqber imi yera belli yiwen umeddakel-is n tidet i yellan, atan ad iru er lesker wamma widen yessen, lada deg yixeddim-is, d imcumen, zgan ttnaqamen-t, ttlaqaben-t imi wezzil cwi di lqedd. Yerra-d nnehta yenna i umeddakel-is : - Awi-ya-d a Umiz kra n lmusiqa ara yesnefsusin fell-a...
- 94 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Mazal i d-yekfi Uyidir awal-is, Umiz yebda ccna, yewwi-d Amari, tizlit-nni n Ferat, maca ibeddel-as cwi. - A widak i -iekkmen

a wen-in-cnu tizlit wis ma s-teslem ahat ma testufam mulac dayen fe-d lekwae-nni Ad i-yawin d asekriw Ad mmte ef tmurt-iw Rran-a-d lgirra-nni
- Tgezre-tt akk a winnat, awi-d ayen nnien aggad Rebbi... amdan yewwe er lqa ke la t-teddehhime ad yeble... ad yekcem seddaw tmurt... Awi-d ef tayri... ef teqcicin... ef wayen nemmel... ne teri... efk-a cwi n tsusmi... ad nsel i ugama Uyidir yu-iten. Iulfa i rrwa n umeddakel er lesker amzun d tarewla i yerwel fell-as. Yers-d fell-as lxiq akked zzaf. Yeel, yeqqen allen-is. Amecwar yual yesfezwi yekker yenna i Umiz : - Kker ad nru... atan yeef-iyi facal... mai bxir i lli ! - Sin iseggasen ad eddin am sin wagguren !... Yya ad teqqime... tizlit i k-yehwan ad k-tt-id-awi... ma yehwa-yak ad tt-necnu di sin. - Semme wul, yesbek walla, yenne yiles... Ccna ad snbeddel taswit ma yehwa-yak. Yekker Umiz yerra tagiart ef tayet-is yezwar, yefer-it umeddakel-is, fen-d abrid di sin er temdint. Leun ddac ddac ttxemmimen ef wayen i ten-iceben... yiwen ur yettmeslay i waye. Aqerru n Uyidir yettawel ; ayen yezrin d wayen i d-iteddun la ttemerkalen, la ttmidhamen, la ttmiwwaten deg walla-is. D tiddukla n Umiz akked tayri n Zelgum iss yedder gar lewuc n tegi i s-d-yezzin. Gar Umiz d Zelgum i tezzint tektiwin-is ; yiwen d abib n temi, n lebda, di sin i ssnen tiidanin d tqeranin, dduklen di lfer akken dduklen di lqer, taye d asirem, yis-s i yettwali immal-ines d tudert-ines.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 95 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Am win yettargun deg uzal, netta ileu... armi d-tujjaq tkerrust i d-yendekwi, yees yuki-d, yufa-d iman-is di tlemmas n ubrid. Yezzi-d er-s Umiz yenna-yas : - ni tebi ad temmte ?! Ur tt-twala ara zdat-k ?! Tedda tkerrust, ters-d tsusmi. Uyidir yu er rrif n ubrid ur dyenni awal, isuma-d Umiz, ileu-d tama-s armi d-kecmen tamdint. Dinna mfaraqen, yal yiwen iru s axxam-is. Seg wassen da ur mlalen imi Umiz iqelle er lkazirna. Ur mrafaqen ara ula er lkar taebit-nni ideg iru Umiz. Segmi i iru Umiz er lkazirna, Uyidir yezga di tudertnni n yal ass ; seg uxeddim s axxam seg uxxam s ixeddim. Tikwal yettemlil Zelgum, yelli-s n bu tanut n luma, tin yessarem d zzwa-is maca baba-s d ugur : yeba i yelli-s win yifen ilemiyen merra, win yesan cci, amarkanti... Tikwal yettruu wed-s s aseklu, yettebbir, yettxemmim amek ara yejme adrim i wakken ad d-yawi Zelgum s axxam-is. Tikwal itezzi-d i leqhawi yellan war ma yeswa laa. Tikwal ur diteffe ara seg uxxam... Tikwal... erqent-as ur tent-yufi. Akka i tedda tudert n Uyidir armi d yiwen wass mi iteddu s aseklu, yufa-n deg ubrid tlata yilemiyen ttemerkalen, ttmidhamen ur s-d-iban ara d acu i la xeddmen. Iqerreb er-sen yenna : - Yaw ! D acu akka i ken-yuen ? Zzin-d er-s, walan-t, da sin deg-sen serren i wis tlata er lqaa, an-t ruen. Uyidir iqerreb er-s akken ad t-iiwen ad d-yekker, winna yugi, yezef-d fell-as. Uyidir iwexxer er deffir, yea-t, ikemmel abrid-is s aseklu. Azekka-nni mi dyual Uyidir s aseklu, yufa-n ilemi n yielli-nni yettrau-t seddaw useklu yenna-yas : - D acu i la txeddme dagi ? - Nekk isem-iw Uend, suref-iyi ef yielli ur lli ara di liala igerrzen, ke tebi ad iyi-tawne, nekk rri-ak-d akkenni, suref-iyi di lenaya-k ! - Ur yelli uilif, imi labas i telli... - Aseklu-agi d ayen ur ssine, d amkan izaden mai, aberi, tili lemmer llin waman... - Ke d widen i k-yecban ala leqhawi i tessnem...
- 96 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Uyidir yufa ameddakel ajdid ! Tlul-d tdukli gar-asen, mai am tin yellan gar-as d Umiz maca d tadukli, yella wayen i tenyeccerken, ddwa n yiwen yella ur waye... Ualen ttemlilin, ttqeiren seddaw useklu, tikwal ttawin ula d awin mi ara ewwlen ad elen dinna akken ad kksen ef lxaer-nsen... Yiwen wass, mi d-yual seg uxeddim, yeqqim la ites lqahwa mi s-tenna yemma-s belli Zelgum ruen-d ur-s inexaben d imarkantiyen be-nni, ssutren-tt i bu tanut, yeqbel nnesba... slalwent tulawin... myefken ttiad taggara n waggur ad s-d-awin taxatemt... Uyidir tecreq-as lqahwa qrib yemmut. Simi d-yerra nnefs, yual-it-id rru, serrent turin-is, yekker yeffe yea yemma-s la tettru. Sani ara iru... ? D acu ara yexdem... ? Amek ara t-yexdem... ? Geddac d asteqsi ur nesi tiririt deg walla n Uyidir. Xerbentas tirga, iru-as usirem, imenna-d lmut... inuda-tt... wissen ma ad tt-yaf... Yera belli ur yesi ara amkan-is zdat n mmi-s n umarkanti. Ur yezmir ara ad yefk i Zelgum ayen ara s-yefk mmi-s n umarkanti. Tayri-s tru yewwi-tt win yesan adrim. Tekfa fell-as ddunit ; yekreh tudert-is, yekreh ixeddim, yekreh tamdint-nni... yekreh iman-is, yekreh igellilen... Yuzzel Uyidir s aseklu. Ur yeri ara amek i yewwe er din di tuqqna n ti. Ul-is iebbek yeba ad d-ineggez seg yidmarenis... tidiwin ccercurent... iceien-is bezgen... la ilehhet... ttergigin ifassen-is... yeli am uqejmur seddaw useklu... Mi yeel Uyidir seddaw useklu, yettargu, Uend yella yettnadi fell-as. Imi ur t-yufi ara di temdint yera anida yettili. Yeef abrid n useklu. Mi yewwe yufa-t-in yeel, icukk belli d taguni, iru s leder isuma-t-id, yeel d tama-s ula d netta. Amecwar, Uyidir yebda yeshetrif, yesxertim, yeqqar-d kra n yimeslayen ur ttwafhamen ara. Yecmume Uend imi iil d alejlej i yettlejlij. Iqerreb s ameu-is yenna-yas s tin uqesser : - Ur fhime ara ayen i d-tenni, iwed-iyi-d ! Uyidir yerra-yas-d s usxertem : - Iru-d ad tt-yawi ! Iru-d ! Yewhem Uend si tririt n Uyidir amzun akken yesla, yefhem asteqsi, yerra-d fell-as netta di tnafa. Am win yeban ad yurar, iawed yenna-yas :
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 97 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Tebra yemma-k ! - Aha kan ad d-tual... - Yemma-k attan la tcee deg ubrid ameqqran ! - Ru wwet-as afus, d tamera... as ma yella tiririt ur tettwafham ara akken iwata lal, maca d tiririt ef yesteqsiyen, mai d targit mai d alejlej. Uend imeyyez, yefhem ayen i t-yuen, yual ihucc-it akken ad t-idyessaki. Mi d-yuki Uyidir, allen-is zennqent, yesludduy, tafekka-s d tasellawt. Isenned ef Uend ulin-d di sin s abrid da, ad s-tini yella win t-inebcen, yedduqqes-d Uyidir, yufa-d ameddakel-is zdat-s yenna-yas : - Tual-d yemma si cce ne mazal ? Uend yewhem deg wayen yesla. Ur iudd ara ad yecfu Uyidir ef wayen i s-yenna. Yessusem. Mi la d-leun s axxam, Uend yettu ameddakel-is yettu liala-s, yettwehhim deg wayen umi yesla. Teceb-it ccfaya n Uyidir. Ileu yettxemmim amek akka ur t-id-yeqil ur d-yeqil ut-is, yecfa ef wayen i s-yenna maca ur yeri ara belli d netta i t-idyennan. Yessawe-it Uend s axxam yufan yemma-s tetqelleq. Uyidir yerra srid s usu, yemma-s tenced-d Uend s imensi maca yugi ad yeqqim. Yeffe-d. Uyidir tual-as d tannumi. Mi yewwe s aseklu, ad yeel seddaw-as, ad yeqqen allen-is, amecwar ad yebdu lehdur. La d-yeqqar ayen iceben ul-is, ayen akken ur yezmir ad t-yini i medden, ula d ameddakel-is ur yeri ara ayen yeffer zdaxel-is. Yiwen wass, taggara n ddurt, yeffe be seg uxxam, yewwi cwi n uwin iru s aseklu ad yeseddi ass dinna alamma yeli yiij. Akken yennum, mi yewwe, inuda amkan n tili yeel, akken kan medlent wallen-is, yebda imiren aqeer akked yiman-is. Amecwar yesla i ut yeqqar : - Zelgum tenna-d IH i umcum mmi-s n umcum-nni bu yedrimen !... Teqbel ad teddu d tislit er raya m tebirin d yicecuen n waman !... Tafekka n Uyidir tettru seg yidis er waye, ifassen ayit, allen medlent. ut mazal-it. - Ass-a ad ren lfattia n Zelgum... azekka ad s-tt-awin i win ara d-yelhun yid-s...
- 98 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ul n Uyidir iebbek am win i d-yulin asawen s tazzla. Iceiden yelsa bezgen si tidi. Teef-it tirgigit, yeqnajjer, mi ibeddel idis iuza aru s uqerru-s yual yuki-d. Allen ldint d azgen, udemis yesxenfer, yeef aqerru-s, iqed iman-is maca yeggumma ad yebded, am akken ibubb aqenar. Yemaed yuli-d s abrid da yufa-n Uend yebded yettrau-t. Leqel itezzi, tafekka ayet, Uyidir isenned ef umeddakel-is yenna : - Tea-yi Zelgum, teqbel amcum. Ma ran lfattia dayen... Mrafaqen di sin, Uend yessawe ameddakel-is s axxam di yir liala-nni ideg yella. Mi t-twala yemma-s qrib texcawet ula d nettat. Tuzzel teddem-d aman isemmaen trucc-it, tesself i wudem-is s ubenuq ibezgen. - D acu i t-yuen ? D acu yuen mmi ? - Ahat yea kra ixeren, amu-agi ulac - Ulac amu ! mmi yezmer-as ! ala, ala mmi yella wayen tyuen ! Uend yessawe Uyidir s usu, iawen-it yeel, yessers-as tasummta, yezzi-d er yemma-s yenna-yas : - Ma tebi ad t-awi ur bib ? Uyidir irfed-d aqerru-s yenna : - Ulayer D cwi n uqra n uqerru, d ayagi Cwi n latizan ad i-yekkes. Ru ad true a Uend, azekka ad nemlil. Azekka-nni mi d-yekker, temla-yas yemma-s lexbar : - Ielli cwi mbed mi teffe i d-ussan ran lfattia n Zelgum. as akken d yir tanekra si yir tanafa, maca yemmekta-d ayen umi yesla seddaw useklu. Ur yefhim ara d acu i s-yeran, yenna : - Aha kan ri. - Anwa i k-yennan ? Ahat d aya ief tuale akka d acei ! - Yezmer lal ! Ahat ! Wissen... Mi d-iban wayen umi yesla d tidet, iewwel ad yual akken ad d-yawi lexbarat nnien imi icukk belli la teffren fellas tidet. Am tikkelt-nni ieddan, taggara n ddurt taebit yeef abrid n useklu. Yeba ad ier tikkelt-a ma yella Zelgum temmel amarkanti ne d adrim kan i tt-iceben ne ahat d ayen iceben baba-s. Akken kan yebda yessufu-d ayen yeuren ul-is, atan ut-nni yeneq-d :
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 99 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Ay irgazen a tifewa, ad ak-awin tameut ke ggan i tili ddaw useklu n temi. Irgazen n tidet ad seddin uan lali akked tmecuqin-nsen ma d igerdan ad ttaafen tiemmar... Lemmer d argaz i telli da d tidet, ad trued ad tarbe ef nnif-ik ; ad d-terre ttar-ik si mmi-s n ccmata yerna yessufe awal belli d netta i d argaz i temmel... maca nettat ur t-tebi ara, d aettem i ettmen fell-as zzwa... d ke i temmel... Lehdur yesla qerriit. Am win umi yers usafu ef uglim, ldintd wallen-is, berrant d tizeggain, tidi tetcercur, yeskerker-d iman-is s abrid da yufa-d ameddakel-is Uend yettrau-t. - Zi d nekk i temmel... zi d nekk i temmel... Zelgum inu... si ttbut... medden akk ad ren belli d nekk i temmel... Am tikkelt-nni ieddan, Uend yessawe-d Uyidir s axxam, maca yea-t ef umnar n tewwurt iru ur iban sani D tarewla i yerwel! yewwe s ayen yeba! iuba-d adaw i umellem-is aqdim ad d-yerr ttar-is seg win i t-yean gar yiberdan. Mi yekcem Uyidir s axxam tenna-yas yemma-s belli tamera ur ad tekfi. Yesxatel-itt mi s-d-tezzi s uzagur-is, yemme ef ujenwi yeffe. Yuzzel inuda ef yisli mi t-yemlal yewwet-it s aebbu yena-t. Nnejmaen-d laci cekklen Uyidir, kksen-as ajenwi seg ufus-is, fkan-as kra n terit qbel ad d-awen yiadarmiyen. Mi tnudan ufan leyub-is uren d tieqqacin mkul nnber d kra n igerra n lkif. Mi t-steqsan acuer yena argaz di lbael yenna-yasen : - D asklu i d-yennan !...

- 100 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Yekfa laman
Nacera KEDDACHE

nif zik d azamul n tudert zeddigen $er umdan aqbayli, win i s-yefkan azal ur iteccev ara, yezga yerfed aqerru-s gar yirgazen, ne$ di taddart wamma win i t-iveggren ad yevu mequr gar wiyav, ur neqen ara $ur-s, ad yidir i lebda i yiman-is. Ass-a taswit tbeddel, yu$al yettnuzu s udrim, azal n udrim ye$leb win n nnif, amdan yesan adrim ur yettwali ara iulfan n wiyav. Yenna-yas unaur Lwenna Metub :

Nnif i$ef nessebibir Yebberttax $er daxel n lbir Yemmut ne$ yedder wissen
Ihi, tadyant-agi d tadyant n yiwet n tlemit tekker-d deg yiwet n taddart tebed $ef tudrin nniven, mbaaden yixxamen amek bnan, yal yiwen wed-s, taqcict ur tetteffe$ ara, u te$ri ara acku a$erbaz yebed $ef tmezdu$t-ines, tadukli ukud ara teddu ulac. Tim$ur wed-s, ur teri ddunit anda tetteddu, ula d tiliri ad twali amek ttidiren di tmura nniven tezga-yas-d yemma-s mgal acku tekreh tiliri, terrem-as-tt ula i yelli-s, ma tufa-tt-id $ur-s ad ta$ tavrit. Ihi akka, teddun yiseggasen, taswit tennerna, nnulfand aas n wallalen imaynuten, ama d wid n usiwev ama d wid n usiwel, tennulfa-d di$en leqraya i wid ur ne$ri ara $as ddan di lemer (maw l umiyya).

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 101 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Masiba tesla s leqraya-agi, tenna-yas i yemma-s i waken ad tru $er u$erbaz maca tugi. Masiba tar amek ara tqenne yemma-s, tenna-yas : Meqqar ad issine$ ad d-sneqe$ awal n Rebbi, ad am-eggme$ ur teff$e$ ara i ubrid. Yemma-s tu$al teqbel, d nettat i s-yettakken adrim acku baba-s yemmut asmi teleq 15 n yiseggasen di tudert-is. Masiba ur tennum ara tetteffe$, ussan imenza iteddu yid-s gma-s ameyan. Mi tessen abrid $er u$erbaz-nni, tessen da$en ansi i d-rekkben akken ad d-tu$al s axxam, tu$al tettruu wed-s. Mi tebda tetteffe$ wed-s tettaaf-itt tugdi, ula d tikli s leya lad$a mi ara d-teddi anda llan yirgazen, tleu tettkukru, icebba-yas-d Rebbi medden akk $ur-s i ttmuqulen. Tebda ta$uri deg u$erbaz ul-is yefre, tu$-d aqqrab d t$awsiwin i$ef ara taru, ma d adlis mudden-as seg u$erbaz. Masiba tebda tettissin ddunit tamaynut, tebda tettemyussan d teqcicin ukud te$$ar. Farida d taqcict tamezwarut ukud temmeslay deg u$erbaz-nni, d tin ukud tett$imi deg tne$rit, mseqrabent amek zed$ent, yessemlal-itent umkan ansi i rekkbent. Masiba d nniyya, win i s-d-yefkan iles ad as-tmudd ul-is, tenwa medden akk am nettat. Yekfa useggas, Masiba d Farida eddant $er uswir wis sin. Kfant lfer bdant la ttissinent amek ara arunt, amek ara sneqent awalen seg udlis. D lawan ad ff$ent imuras n usgunfu n unebdu, uqbel ad ff$ent msefhament ass ideg ara d-u$alent ad d-asent zik i wakken ad qerent acku acal d ass ur ttemyerant ara. Kfan wussan n ustefu ileq-d lawan n tu$alin $er u$erbaz. Masiba tumer, rnu txaq acal aya ur teffi$ seg uxxam, tcedha tameddakelt-is. D taebit n wass n arim tru $er lbilao. Akken ters seg ufurgu terra abrid gar wallen, ha-t-a yiwen s tkerrust la tt-id-yeafar, ihder-as-d, maca nettat ur terfid ara allen-is, yu$al yebes takerrust-is yers-d nettat tleu netta yettmeslay-as, yeqqar-as : Azul, ma ulac u$ilif ad dmmeslaye$ yid-m ? Teobev-iyi. Masiba tugad ur tennum ara tettmeslay d yirgazen teqqar-as kan : Acu teb$iv $ur-i ? Ru beed-iyi.

- 102 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yerra-yas : Amek ? Acal aya la ttnadi$ $ef zzin yecban wagi inem, $ef lqedd ibedd am usalas icuban wagi inem ! Amek teb$iv ad am-anfe$ kan akka ? Masiba t$eeb tikli almi teleq $er u$erbaz-nni din tufa Farida tettraou-tt. Ilemi-nni mi tt-iwala d tmeddakelt-is yenna-yas : Xdem di lesab-im mazal ad iyi-twaliv tikkelt nniven. Acu n wuzyin inna i la m-d-iheddren ? I s-tenna Farida. Susem kan. Ur ri$ ara ansi i d-ye$li, segmi i d-rse$ seg ufurgu netta d avfar deg-i, rnu yekker ad iru yenna-yi-d mazal ad d-u$ale$. I s-terra Masiba. Tenna-yas Farida : Ma yelha d mmi-s n tfamilt ay$er ur ttettissinev ara balak d lmektub-im. Terra-yas Masiba : Amek ? Ad t-issine$ ? Ur tettu ara uhde$ yemma asmi bdi$ leqraya d akken ur teff$e$ ara i ubrid. Tenna-yas Farida : Ma yella d lelal i yeb$a, ar melmi ur tettissinev ara, zzwao yeroa-kem yeroa-kem meqqar issin-it. Terra-yas Masiba : Aha tura ttu. Yezmer lal ur ttawade$ ara ad t-id-mlile$, ales-iyi-d tura amek teseddav ussan imuras deg uxxam. Cedha$-kem, cedha$ ad d-qqime$ deg us$im n tgida ad ttwali$ $er tfelwit, $er tselmadt-nni mi d-txeddem timsirin. I s-terra Farida. Mi d-kfant akk tiqdimin tenna-yas Masiba : Lu tura ad newwes cwiyya ad d-ne pizza, cedha$-tt ula d nettat. Teriv segmi ara nekcem $ef lweda ur d-netteffe$ ara alamma d lxemsa n tmeddit. Ussan n Masiba teddun akken teb$a, ma d ilemi-nni yal arim d amhad cc$el-is d lari-nni anda i d-tettrusu Masiba. Yal mi ara d-iru ad as-immeslay, nettat ur as-d-tettarra ara, t$eeb di tikli, yiwen wass am yal ass ters-d seg ufurgu nettat tleu netta yeqqar-as : ri$ tessetav ad d-terrev awal, tettbiniv d yelli-s n tfamilt maca ess-iyi-d d nekk ara m-nihedren. Nekk isem-iw Qeddur, ssawalen-iyi ezrayen acku were$, ur tsemmie$ ara i win ara yi-ixedmen ayen n dir, si$ 33 n yiseggasen di tudert-iw, $ri$ kan 6 iseggasen deg u$erbaz amezwaru d$a ebse$ bdi$ xeddme$ lkumirs d baba, d nekk i d amau deg uxxam, atmaten-iw akk zewoen. Ttidire$ ala nekk d yemma d baba, maca si$ axxam i yiman-iw, mazal kan

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 103 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ad d-afe$ yelli-s n lelal ideg ara kemmle$ tudert-iw. Waqila ufi$-tt-id ha-tt-a zdat n wallen-iw. Nettat tleu netta ihedder armi teleq $er u$erbaz anda ara d-temlal Farida. Din netta ad yu$al nettat ad as-tales ayen i s-dyenna. Tkemmel akken yal arim, yal amhad ad tt-yerou xas wamma yewer akken ad tt-id-ieneq, maca yexdem asirem deg walla$-is ad d-yas wass ad iyi-tennam ad tu$al d nettat ara iheddren nekk ad ssusme$. D ayen yebna deg uqerru-s ara ivrun, Masiba tu$al, tennum Qeddur tettenaq $ur-s, tettavsa-yas, tebda merra merra itteddi-d gar wallen-is mi ara teqqim deg uxxam, tufad iman-is tettiri melmi ara d-yeleq wass ideg ara tru $er lbilao akken ad t-twali. Masiba ur tegzi ara acu ara ivrun yid-s, ayen akken tettulfu d amaynut, testeqsay kan acu$er akka i tid-tettmektay. Masiba tebda tettarra lwelha-ines $er yiman-is ama deg yiselsa ama deg ucebbub-is. Ass amezwaru mi tru $er teffaft texdem-d la coupe mi tekcem $er uxxam twala-tt-id yemma-s tewhem, tewwet deg udem-is, tenna-yas : A lwexda iaren, acu txedmev akka deg yiman-im ? Seg melmi akka i tessnev abrid $er teffaft ? Terra-yas-d : S ttawil-im, ur kem-iteffe$ ara leqel, semme-iyi imi ur kem-id-cawre$ ara, rnu di lweqt-agi ideg nella d lib tilemit ad tebru i yiman-is, ttwalin-tt medden s yir tamu$li ne$ ttcabin-tt $er tem$arin-nni n zik, nekkini a yemma adrim yella yeooa-ya$-d baba ad t-irem Rebbi, ayen iss ara nidir akken yelha ad nels ad ne i wacu ara nesfillet i wayen n dir ? Armi aql-a$ di lqern wis 21. - Ur d-ttalse$ ara i wawal, aql-ikem tura 25 iseggasen ad d-ini$ meqqrev tessnev ayen yelhan d wayen n dir, lad$a nnif-im, irgazen yeffe$-iten leqel, ttnadin kan anta ara kellxen. I stenna yemma-s. Terra-yas Masiba : Aha tura a yemma mai mi yi-twalav akka ad ttcebbie$ ciu d$a tenwiv-as d ayen kecme$ di leram, d yir iberdan. Teriv acu trebbav fiel tugdi. Rnu tessnev-iyi xvi$ i yir abrid, ttalla$ xvi$ i wayen yettagi Rebbi, xas es thenni. Mi d-ileq arim tekker tanezzayt tcebbe, tera ad taf Qeddur ad tt-yettraou di lari. Mi teleq $ur-s tefka-yas afus-is
- 104 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

akken nnumen xeddmen deg wussan-nni ineggura, yejbed-itt $ur-s isellem fell-as. Masiba tu$al d tazegga$t, tenna-yas : Acu$er txedmev akka ? Yerra-yas : Seg wass n amhad $er wass-a ur iyi-tejjimev ara ? Nekk wellah ar kem-jjme$, rnu la ttwali$ yella wacu i ibeddlen deg-m. Ass-a terniv di zzin. Masiba teggugem kan segmi i disellem fell-as, leun s kra yekka ubrid nettat tessusem alarmi i s-yenna : Ur ri$ ara ad kem-i$av lal akk annect-a tili ur dtsellime$ ara fell-am, d ayen suref-iyi ur as-ttalse$ ara. Almi i d-yekfa awal-is, tmuqel-it tenna-yas : Imi teriv iman-ik yelha ! Yerra-yas : Imi i d-tneqev ihi yekkes-am reffu, lun ihi ad amxelle$ kra ad t-teev. Tenna-yas : Ala, tanemmirt-ik, fiel. Yerra-yas : Wellah ad am-xelle$, idrimen llan, rnu ggulle$-d wellah, dagi kan tella yiwet n pizzeria txeddem pizza telha nnume$ deg-s i tette$. Yya kan ri$ ula d kemm ad am-teoeb. Masiba tesnezgem cwiya tu$al tedda. Ussan tteddin Masiba d Qeddur ttemlilin yal arim, yal amhad, msa$en tannumi. Masiba tekkes-as leya, tekkes-as tugdi tu$al ula d nettat tettiri melmi ara d-yawev wass ideg ara t-temlil acku imeslayen i s-d-yeqqar di lemer i sen-tesla, rennun-as deg wazal, tettulfu s lfer n ddunit akk tiwev-it, ur as-yettaooa : A tuzyint, a lemer, d kemm i d ddunit-iw, d kemm i d tafat s wayes ttwali$, mebla kemm ula umi ddunit Ar taggara n wawalen iceben yeuren d lenana, wamma ayen nniven ur tt-isxu di walu, adrim yal mi ara mlilen ad asimudd, yeqqar-as : A$-d ayen twalav ioeb-am ama d iselsa, ama d tagella, nettat tettagi ad ten-teef. Yeggar-as-ten deg uqrab-is yeqqar-as ma ur errfe$ ara fell-am $ef umi ara errfe$ ? D tanzayt n wass n arim Masiba tekker, yemma-s tewhem aniwer i tbekker akka. Mi tekker ad teffe$, tenna-yas: Acu-t akka wass-agi mi ara teff$ev akka zik ? Yak tennumev tettruuv $ef 10 ne$ 11 n be ? Tezzi-d $er deffir akken ad as-d-terr awal, twala-tt yemma-s $er wudem tsu$, tenna-yas : A nnger-im ! Acu txedmev akka deg wudem-im ? A-d kan $ur-i. Acu-t uberkan-agi yellan deg
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 105 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wallen-im ? Acu-t uzegga$-agi n yicenfiren-im d lenak-im ? A tawa$it-im ! Rnu tekksev ula d timmiwin-im ? Aaaaala!!! Xai ! Annect-a d awez$i ad t-qeble$. Tgezmev acekku-im, ni$ ulac deg-s. Zi$ seg ucrured $er tikli ad tarwev leoeb ay akli. Ru kan tura tameddit ad am-d-rre$ s lexbar, ma ulac baba-m ad kem-ikem lli$ nekkini, ru kan. Masiba tebra kan i wallen-is, mi tfukk yemma-s ameslay teffe$d. Mi d-teleq $ur Qeddur tufa-t-id la tt-yettraou, yenna-yas : Acu n zzin-agi n wass-a ? Akka i kem-b$i$ ad tiliv d tidet tcebev kan akka maca ass-a tzadev, waqil teb$iv ad iyitessuf$ev si leqel-iw. Ass-a ad as-newwet yiwet n ttewisa s tkerrust ad kem-yeoeb lal. Terra-yas : Amek ? Di tkerrust ala ! Ad neqqim kan dagi. Yenna-yas : Aha tura ad teff$ev cwiya, nekk yi$ deg umkanagi, rnu b$i$ ad tissinev ci tamurt-im, yak tenniv di lemer teffi$ev ? Ne$ ur iyi-tuminev ara? - Xai umne$-k lukan ur k-umine$ ara ur ttmeslaye$ ara yid-k maca teriv $ef lweda ad $re$. I as-terra. Yenna-yas : Yya-n tura annect-a mai d a$bel, ssne$ taselmadt-nni, tameddit ad mmeslaye$ yid-s, lu tura ur sruu ara akud. Masiba mi tuli $er tkerrust thedder d yiman-is : Aya d$a ayen akka xeddme$ ma yelha ne$ ala. Lukan ad yexdem laksida deg ubrid amek ara qable$ yemma ma ddre$ ? Ne$ Rebbi ma mmute$ ? Maca iemmel-iyi ! ri$ ad yili d argaz-iw uzekka. Argaz am wagi ala tin umi telha twenza ara d-ia. Qeddur yessers afus-is $ef tayet-is yenna-yas : Ur ttaggad ara ad neseddi ass yelhan fiel ma tugadev ad t$ilev yelem s wacu tettxemmim. Ruen, vsan, zhan, mi d lawan ideg ilaq ad d-teffe$ seg u$erbaz, u$alen-d. Yenna-yas : Ha-t-in tura nu$al-d. yella wacu yevran ? La kem-ttwali$ tumrev. Seg wass mi i kemssne$ ur wala$ udem-im am wass-a ? laun ula d nekk umre$, ssarame$ ad kemmlen wussan-nne$ akka. Ru tura $er uxxam, kkes axemmem $ef tselmadt-im, ader iman-im, emmle$kem. Ussan-agi ur nettemer ara si$ cc$el akka 20 wussan, ad nemer, tanemmirt-im mi teddiv yid-i.

- 106 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Mi d-tu$al $er wexxam tufa-d yemma-s la tt-tettraou tessers-as ayen i$ef ara tezen, tessegra-yas-d imeslayen-agi : Tikli-agi i d-tewwiv ur tessefra ara, ddwa-inem ad d-tebsev seg leqraya-agi. Deg wawal-agi, teneq $ur-s tenna-yas : Amek akka ad iyitebsev si leqraya, tullas akk ad qqarent nekk ad qqime$ deg uxxam ? Aas i qqime$, ur ooi$ ievwa ur ooi$ aneqqel n waman, ur ooi$ lexla, ama d alqav uzemmur ama d lecic n uhicur, im$ure$ meb$ir lawan si letab d unezgum. Ass-a mi $-d-temmekta ddewla teb$a ad a$-d-tessufe$ seg lam, ad dtezgev deg ubrid-iw. Ala a yemma, abrid i bdi$ ad as-kemmle$ mai $ef ci-agi n ucebbe ad iyi-d-tebsev. Ma $ef waya yeshel, ad t-ebse$, eoo-iyi kan ad kemmle$. S tidet, teooa-tt tkemmel maca tebda tessexdam lekdeb; seg uxxam ad teffe$ mebla acebbe, mi teleq $er lbilao ad tru $er teffaft ad temcev, ad tcebbe ssyin ad tru $er u$erbaz. Mi d lawan ad d-tezzi s axxam ad teef acebbub-is ad tekkes ayen tga deg udem-is. Masiba txaq acal-aya ur teri Qeddur, tcedha-t acku tennum-it, tufa ala temeddakelt-is tessufu$-as-d i tt-yeran, tessen$as-as-d $ef wul-is. Ha-t-a ileq-d yiv n acer azekka-nni d arim, tettxemmim acu ara tels. Amek ara temcev $er teffaft i wakken ad as-teoeb kter i Qeddur. Ma d netta si tama-s yeqqar-as : Acal-aya ur iyi-teri ara ahat tcedha-yi, d ayen temmel-iyi seg wul. Wissen amek ara tevru azekka. Ilaq ad fare$ tagnit. Azekka-nni teleq-d zik akken tennum tettawev deg wussan ideg t-tettemlili, mi d-iqerreb $ur-s mbaddalen azul, yenna-yas : Lu ass-agi hegga$-am-d yiwet n takunt, ad kem-awi$ $er yiwen wadeg yif winna n tikkelt-nni yezrin. Yak ass-nni ioebam amek i t-nesedda. Terra-yas : Ioeb-iyi aas ur cukke$ ara yella kter n wayen. Yenna-yas : Lu kan ulac d acu teddrev, rnu ala win i kemiemmlen ara m-ixedmen akka, yak tcedhav-iyi ? Terra-yas : Nezzeh. Yenna-yas : Ass-a waed-nne$, ulac acu ara nagad, ula d nekk cedha$-kem. Masiba tedda melba ma testeqsa aniwer, tedda di$en di leb$i i wul-is d yiulfan-is melba akukru, tayri tesder$el allen-is, ma d
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 107 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

leqel-is terra-t deg ucekkar tvegger-it $er wasif. Mi leqen, ubben si tkerrust, yenna-yas : Zwir tura kemm, ulamek ara neddukkel acku nemyussan akk gar-ane$. Ali tirekkabin mi tleqev $er liaj wis tlata, rou-yi din. Masiba tettali tirekkabin, tettwali akin d wakka ul-is yekkat yeb$a ad d-yeffe$, maca tefka laman deg Qeddur, ma yennayas ddu yid-i $er lqa n yillel ad teddu melba ma txemmem $er taggara. Mi kecmen tufa ihegga tagella, ihegga lgazuz d lgau, qeren, an, swan, mi kfan, yerra-yas-d yiwen usaru deg ubidyu uqbel ad yecel yenna-yas : Tura ad twaliv amek ara nidir asmi ara nezweo. Asaru-agi yemmal-d amek yettidir wergaz d tmeut-is, acu xeddmen deg uzal, acu xeddmen deg yiv. Masiba i tikkelt tamezwarut ara twali ayen akken tettwali, tegzem awal, uddint wallen-is, acu tettwali akka teqqim akken, mi s-ifaq ukin-d yiulfan-is, yewwi-tt srid $er wussu yexdem ayen yexdem, ur tfaq amek. Almi i d-tufa ayen akken terez i yiman-is acal d aseggas iru, mi d-tfaq deg yiman-is tebda imei d usu$u, teqqar-as : Txedev-iyi ! I tura amek ara kemmle$ tudert-iw ? Anda ara gre$ iman-iw ? Yu $ur-s Qeddur yenna-yas : Ur ttiif ara anwa i d-isellen, ur ttagad ara ur kem-ttaooa$ ara. Yenna i yiman-is : Akka melmi i kem-waoe$ ad d-truev, ur tezmirev ara ad d-tekuv. Ikemmel deg wayen i as-yeqqar : Teriv emmle$-kem, limer mai d tayri ur m-xeddme$ ara akka. Iri-s yenoer tiregwa, teqqar-as : Beed fell-i, xvu-yi, kerhe$k, mai d lemala i yi-temmlev. Txedmev-iyi ayen ara iyiiettben di tudert-iw i d-yeqqimen, ay$er ? Anda $ele$ yid-k? Ini-yi-d ay axedda, tewwtev-iyi s laman, tufiv-iyi d nniyya, umne$-k... Igzem-as awal, yenna-yas : Berka tura imei, ayen iruen iru, lu d lawan ad d-ff$ent tedayin-nni. Yewwi-tt-id ifadden kkawen, temmut tevsa n wudem-is i lebda. Mi teleq $er uxxam twala-tt-id yemma-yas, tenna-yas: Acu$er akka udem-im d awra$ ? Ur teiv ara imekli ? Ne$ acu i kemiqeren ? Terra-yas-d : Helke$ cwiyya, ad rue$ ad se$, ur iyi-d-ssakay ara.

- 108 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Seg wass-nni yeddukel yiv d wass fell-as, tekfa tevsa, yekfa ucebbe, yekfa usirem, tezga d imei am yiv am wass, tagella ulac, tettet ayen kan ara yefen rru. Tarwit tebda tettdubu, tebes-d leqraya, ti$imit ass wed-s, tu$al ur tneeq ara ala di llzem. Yemma-s terra-yas tamawt tenwa d aan i tuven, yal ass teqqar-as : A yelli adubu-agi i la tettdubuv acu yellan, ru ad twaliv amejjay, balak acu n waan, kemm ur s-tfaqev ara, ru ma d adrim ur ttxemmim ara, tezwar tezmert-im. Masiba segmi tettwali akken yemma-s, tettezzem deg yiman-is, tettru teqqar : A yemma zizen, xede$-kem, xede$ iman-iw, a yemma stahelle$ ajenwi mai d amejjay. Mi twala yemma-s akken tugad ad tesseres fell-as rrwa $er umejjay, tenna-yas : Ass n arim ad rue$ $er u$erbaz ad kemmle$ ad d-eddi$ kkes a$bel. Mi d-yeleq wass-nni teffe$-d seg uxxam akken i tetteffe$ ass amezwaru, d tafellat kan, amgarad yellan ass amezwaru yefre wul-is, tella s nnif-is tleu s isurrifen, allenis di lqaa. mi teleq, twala-tt-id Farida, tuzzel-d $ur-s, tennayas : emdullah mi d-tbanev. Acu i kem-yu$en akka ad t$ilev tenger fell-am ddunit ! ef lesab n lal-agi ! Wissen ma ad am-d-kemmle$ lhemm nniven. Terra-yas Masiba : Ini-d kan lhemm ideg lli$ ye$leb akk lehmum n ddunit, rnu ur yesi ara tifrat. Ini-d kan ddunit-iw tru, thudd $ef lsas, ur d-yeggri usirem, ne$ ayen ara iawden lebni. Tenna-yas : D lxir kan ! Yella wacu yevran deg uxxam-nwen? Ne$ anwa i yemmuten ? Iban ayen i kem-yu$en d ayen qerrien mli. Terra-yas : aha tura ini-d d acu yellan mbad ad am-d-ku$ aha mmeslay. Tenna-yas : Ivelli tu$-iyi dagi, amexluq-nni i temmlev akken waqil yezweo. Wala$-t ivelli iedda s tkerrust-nni tedda-d tmeut-is yid-s $er zdat d sin igerdan $er deffir nekk cukke$ d aymi i m-d-nni$. Masiba urent-d wallen-is d imeawen tenna-yas : Temmlev-iyi ne$ ala ? Terra-yas Farida : d ayen ibanen, emmle$-kem, qrib amayen tura mi neddukul akken, ad iyi-d-testeqsayev ?
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 109 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tenna-yas Masiba : Lu ihi ad tedduv yid-i ad nru ad steqsi$ ma d tidet yezweo. Terra-yas : Zwir leqel ! Acu tessnev kemmini ad truev ad testeqsiv ne$ anwa ? Ne$ anda ? Tenna-yas : Lu kan isselmed-iyi timevqatin. Lu tura ma ad dtedduv ne$ ad rue$ wed-i. Masiba tleu Farida tedda yid-s, tru $er uxxam-nni anda i dteooa nnif-is, mi leqent teneq Masiba $er uxeddam-nni yella $ef tewwurt n lbaima testeqsa-t $ef Qeddur, yenna-yas: Amek a yessi ? Qeddur yezweo acal-aya, la yettrebbi sin warrac d teqcict yesan sin wagguren, imi baba-s yesa adrim yezweo-as zik, rnu ad kent-wei$ adremt iman-nkent seg-s, amdan-nni yeev s udrim, $as akken s dderya yettawi-d tidayin $er uxxam-agi ttnusunt $ur-s, yettak-asent adrim, tfehmemt ? Yekfa laman, adremt. Masiba tewwet deg uqerru-s te$li deg yimei, Farida s kra yekka ubrid teqqar-as ini-yi-d acu yellan ahat yella wayen ideg ara kem-awne$. Masiba tettru kan teqqar : Anda ara kem-rre$ a tarwit ! Acu n dewessu i xedme$ mi d-mlale$ mmi-s n leram icuban wagi ? Yak seg wasmi d-kkre$ d lif, nwi$ d tidet ff$e$ $er tafat. Ha-t-in tura wergaz i yumne$ ! Ha-t-in wergaz i emmle$ ! Tenna-yi yemma abrid-agi ur yelhi ara ! Ad ttkellixe$ $ef yiman-iw nwi$ d ayen yelhan ! Masiba d ayen tebes lmakla, terra-tt ala i uxemmem, mi dyewwev amhad tru am lewayed-is $er u$erbaz maca tikkelta abrid-is srid $er uxxam n Qeddur. Teqqim $ef tewwurt, teddem-d taqeret-nni n ddwa, tewwi-tt-id yid-s teswa-tt $ef tikkelt, ur teel ara tessufe$ rru acku lisuma-ines d tilemt. Yuli-d loar n Qeddur, yufa-tt-id, yu$al iru $ur-s maca yera anda yettili. Mi d-yeleq irfed-itt, yeqqar-as: Ulac akk anda ara ten$ev iman-im almi i d-tusiv $er tewwurt-iw, yak ur d-ife$ ara aekkaz $ur-m.teddiv-d s leb$i-m. yelli-s n tfamilt ur tettak ara laman deg urgaz alamma tedda-d d tislit $ur-s, nekk ggulle$ ayen texdem deg-i tmezwarut i yi-ixeden s laman anda i d-ufi$ tin isehlen i ukellex ad as-kellxe$ akken i ttwakellxe$, aql-a$ deg zzman ur d-yeqqim wara tayri ye$li wazal-is. Tameut-iw d baba i yi-tt-id-yewwin ma ulac ur iyi-

- 110 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yettak ara ddubiz d tkerrust wamma ur zewwoe$ ara. Ihi win iqeddren tasea ad tt-yezzu$er. Yewwi-tt $er sbiar akken ad cien $er yimawlan-is, mi yewwev, iru $er unemhal n sbiar yenna-yas : Wwi$-d yiwet teqcict tu$-itt tetteffe$ d umddakel-iw ikellex-itt, ten$a iman-is, tura b$i$ ad tefrem $ef yimawlan-is tamsalt-agi, ad asen-tiniv belli yewwev-d lajel-is yebes wul-is. Nettat tura temmut, fiel ma ran d timen$iwt i ten$a iman-is ma ulac ad cukken yella wayen i texdem. Di tazwara yugi unemhal-nni, mi s-yenna Qeddur, muqel, acal teb$iv akken ad txedmev ayen i k-d-nni$ ? Yelha i yimawlan-is, yelha i ke, yu$al yeqbel, yenna-yas : Tesiv leqq nettat tru fiel ma uvnen yimawlan-is. Yeooa-tt-in di sbiar, iru-d.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 111 -

TAMACAHUT

Lxir uxellaq
Saadia BOUNADI

if d ieblan lin-d ef twacult n ifaks. Maca yella gar imenza igelliden di taddart. Ssebba n leflas-is, d gma-s Mayas i yettasmen fell-as. Yettawi-yas-d laba d imenyulen. Seg wakken ifaks d unin, ur yezmir ara ad iwali, gma-s yesa abel, netta ad yettwali. Tedda akka temsalt uxelles n wedrim n mmi-s n baba-s d yemma-s, almi ualen leyub n ifaks tteffiren. Mayas, yezga d aqemmer. Tameut-is, Tira, am netta. D acu terec, tetteffer adrim i ccedda. Ma d ifaks meskin, yual yesnuzu lxera di leswaq. Tameut-is Tamaza, as akka tettidir di lehlak, mena tettak afus n lemawna i wergaz-is di lecal n tfellat. Ad texdem di lexla ad ternu axxam. Yiwen wass, yekcem-d ifaks, eggu yettban-d ef wudem-is. Temmuger-it Tmaza : - Leslama a ifaks. - Yesselmek, yesselmek. (netta yeya) - Amek tesedda ass-ik ? - Am wussan-nnien kan. - ixer, ncallah, ussan i d-iteddun ad ilin xir n wid iuen. - Ncallah. - Yya-d tura ad tee imensi. - Ad rue ad alle qbel. Kemm ru siwel i warrac. - Yerbe. Teqqim twacult, la tetten akk imensi. Teneq yelli-s n ifaks, Tiziri :

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 115 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- A baba ! - Anam a yelli. - Inem-ak lxir. Bi a k-d-fke asteqsi, umana, ugade a dtzefe fell-i. - D lmual ad zefe fell-am a tazizt. - Ussan-agi, ttwali emmi Mayas, yettreqqi axxam-is. Yerna sli ad yelli taanut di tlemmast n taddart, akken a s-d-tawi rrbe. - D acu i tebi a d-tini si lhedra-yagi ? - Bi ak-d-ini : ansi i d-yiwi emmi idrimen-agi merra, yak d ke i s-yettxellien laba-s. Yerna-d deg wawal-is Zulasen : - I balak yeskiddib. laba, ur teliq ara imelyan i d-yealab ur-k a baba. ifaks, yerra-yas i Zulasen. - D lib fell-ak, ad theddre ef emmi-k akka. Dayen tualem a yi-tettasabem. Ayen ? Mai akka i tellam. D idrimen i yettbeddilen amdan, ma zaden fell-as, ad yessali aqamum-is, kra kan ah. Ma ixu, tabe ad yettasab wiya deg waylaynsen. Tiziri : Ih a baba, suref-a. Tamaza : Dayen ay argaz, et amic-nni, yual semme. ifaks : Mazal awal-nnien : ur a tarwa belli aurdi wed-s ur yesserway ara amdan, yella daen lxuluq-ines, lenana n twacult. emmi-twen-agi a s-issuref ebbi, mi yerwa ad yemmekti akk tigi. Maca, ur tent-yettaf ara deg wexxam-is. et tura. Tamaza : Tura semme wemic, ilaq a t-id-ssemu. ifaks : Yyah ! lina yera, tura yema. Nezmer a t-ne. et ! Tiziri : D e a baba. (an merra) Tamaza : Stezmert-nwen. Di lawan-a, Mayas yeqqim netta d tmeut-is d yelli-s la tetten imensi. Da yeneq, yenna : - Azekka ad lli taanut-iw di tlemmast n taddart. Teneq yelli-s Tilelli : - Yyah ! Ur ri ara n wacu-tt tanut-agi ? - N lkettan tebi, lerir, cawlala teddu : lfuat, tiqendyar n leqbbayel, tisfifin.
- 116 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Ansi i d-tiwi merra aurdi-yagi a baba ? - Aywah ! Tagi d tamaynut ! Kemm tessne ad tee, txie imi-m. (yerfa) - Twala ttrabga-m sani tessawa, tual tlemit tettasab baba-s. telha tagi ! (i s-yenna i tmeut-is) - aca a baba. Bi kan - Susem. Tira : - S leqel-ik a Mayas. Tekker Tlelli, tru tettru di texxamt-is. Tira : - I tini-as, d idrimen n emmi-s i tessexdame. - Teddrewce ? Ad tru a s-tini. - Mbed a d-iban lar-ik. Uyerna at taddart merra, ad wehmen ansi i d-tiwi idrimen n tanut, ke tezgi d aqemmar. - ni tura tneddme ! Atan waqila yukli-d wul-im. - Ah ! Berka-k asmesxer. - Ih. Yak zik, teqqare : ay amar, a luka ad twali taqendurt telsa Tmaza, d acu teqqen d ddheb, lfea, as mai daya. Tura waqila tbeddle ay-im. - Ur beddle ara. Akken lli i lli. Wehme kan, d acu ara skidbe i wat taddart. - Tettu nesa yiwen mmi-tne, a t-an di lerba. A sen-nini, d netta i -d-icegen idrimen, lada netta, asteqsi ur d-yesteqsay ara ma nemmut ne nedder.wellah ma yectael deg yiwen. Mena, ni ad ixalef mejjir aar, akken i qqaren at zik, yecba er emmi-s. rnu ur-s, weltma-s. - Anef-as. A wi-d kan ad yili, a t-wali d argaz. (tettru) - Susem kan, true er yelli-m yettrun di texxamt. Sehlen imeaen ur-kent. Azekka-nni be, yekker Mayas, da yesla i tewwurt. Yuzzel, iwala d Tilelli i yeffen, yessawel-as : - Tilelli ! Tebes, tenna : - Anam, be lxir a baba. - be lxir a yelli. Tura, fihel ma sfehme-am. Win i m-dyennan ef yedrimen n tanut, ini-as d gma-m i dyettceggien idrimen.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 117 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Yerbe. - Akken ! Ax tura erf-agi. - Fiel. - ef. - ait. - rec yelli. Deg uerbaz, Tileli nettat d Tziri, qqiment akken. Tenna Tziri : - A tilelli, sli baba-m ad yelli taanut di tlemmast n taddart. - D e, ass-a ncallah. - Yelha ! Akka wala ad tualem d igelliden n taddart. - Ur ctale ara neck. Iswi-w d leqraya-w, d aya. - Bi a kemm-steqsi, mena balak ad tzefe. - Ur ttzeife ara ef weltma tazizt. - Ula d kemm zize fell-i a Tilelli. - Muqel ! Ansi i d-yiwi baba-m idrimen-agi, merra ? - Ur ttkemmil ara i umeslay. Idrimen n gma Imur yellan di lerba. - Teri ttu akk si mmi-s n emmi di lerba, suref-iyi a weltma. - Ulac deg-s. Mi akken heddrent, yekcem-d uselmad-nsen. Teneq Tlelli : - Aselmad-agi d amaynut. - Mender ma yessen ad yeser, ne am win ieddan. (ant) Yenna uselmad : - Azul fell-awen. Rran-as warrac : Azul. Aselmad : - Wi ara -d-yinin azemz n wass-a ? ifaks, yu-it lal iteddu deg webrid, yemlal tamattart teddem mmi-s amecu. iwala-tt, ta-it, yeba a s-iseddeq mena ur yesi ara adrim. Yenna-yas : - Suref-iyi, lxera-w, teqqim akken. Ur tenzi ara. - u, a k-d-yefk ebbi. - Amain. Yekker, yerza ifaks er texxamt n lexzin, iwala lxera-yis akk, teffen-d deg-s iwekkiwen, yeqqim ar lqaa, yerke, yenna : - A ebbi, d acu i xedme d ssiyya ? Tamaza, tejba-d daen twala kra din yerka, tenna-yas :
- 118 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- A ifaks, akka ebbi yettjerrib amdan di leman, ma neef deg-s ne a nekfer. Wagi d cci n ebbi, a t-nqabel akken i dyusa. - Subanu ! Ihi aql-i ffe ar tebirt,ma yella d acu ara dkkse. Yiwe ifaks er tebirt-is, iwala temer d lxera d lfakiyya, yemmekta-d amek i tt-yea ielli-nni : lxera, kra kan i yellan, ma d jur n lfakiyya, qqurent. Da yemmeslay iman-is : - Amek akka ielli, i drus i yellan n lella, ass-a temer. Awwah ! Tagi ala amar azemni ara tt-id-yesfehmen. Iru ur-s, mi yiwe, yenna-yas-d : - Leslama a mmis n lxir. Ke d argaz d wawal. - Azul a baba amar. - Azul a mmi. er wacu i er i d-tqesde amar-agi amekfuf ? - Ala a baba amar. Amekfuf deg wallen kan, wama ayennnien d cci n Rebbi. (Amar-agi d aderal) - Subanu ! A mmi d tidet i d-tenni. i tura mmeslay-iyi-d ef wacu i k-id-yecqan akka. - Aql-i tewwet-iyi lwehma a baba amar. Ayla-w ielli i-t lxera d timexa kan. Wama lfakiyya, qqurent tjur-is. Asmi rzi ass-a fell-as, ufi tibirt-iw tual d lennet. D acu ara dtini ? - Tesli mi k-d-nni di tazwara, ke d argaz lali. Taddart akk tera ssebba n leflas-ik, d gma-k bu laba, yerna tiila sufella. Nni-ak a mmi, Rebbi yettjerrib amdan-is, ma yezmer ad yeef deg-s ne ad yekfer. Ke acal ieblan i ieddan fell-ak, mena tefe di ebbi. Lella-yagi a mmi, inek. d ebbi i yeban ad yual lxir s ayla-k. E deg-s, tessenze. Lamena mi d-yual rrbe s axxam-ik kullec ad iru. Akka myal ass, irezzu ifaks d Tmaza tekksen-d lella. D lewhayem : amiq i deg ara d-kksen lella, azekka-nni a tt-inafen tual-d akken tella. Kemmlen wussan, mazal argaz lali ixeddem akken i s-d-yenna wemar azemni. eddan lewam, ifaks, yual mai kan er wamek yella zik. D netta i d agellid ameqqran n taddart. Tebes lella di tebirt-is, yual yexdem-itt s ufus-is, s lemawna n wid yessexdam yid-s. Ma d Mayas, taanut-is, simmal tettual er deffir.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 119 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yiwen wass, iru Mayas er ifaks, yufa-t-in yettmeslay i ixeddamen-is ef lecal n tfellat. winna, akken i yua gma-s, yettemsesay : D acu i d-yiwin Mayas er dagi ?, yual yenna-yas : - Kul wa ad yenu ccel-is. Iedda er Mayas, yenna-yas : - Azul ! D lxir ncallah. - Usi-d ad ssutre ur-k lefu. Ru, ri d ayen meqqren i kd-ssutre, mena nedme ef wayen xedme deg-k. ccian iurr-iyi a gma zizen. Anda rre udem-iw si leya. ifaks, ia-it gma-s, yewhem d acu ara s-yini. Yerra-yas : - Ur zmire ara ad wali gma yettru, mena ad tegre di lesab-ik, neck ur effu ara yal tikelt ma tuale er lewayed-ik. Ttu tesi gma-k, isem-is ifaks. - Tesi leqq ad tcukke deg-i a ifaks. Aas i gezre deg-k, mena daen aas i d-lemde seg wayen sedda d wayen wala seg-k. timital-ik, qlilit lweqt-agi. Yekna Mayas ad yessuden afus n ifaks, d acu yugi-yas : - Ala a gma. Idrimen akken i d-ttasen i ttruun. Adrim ma yella iru, a d-yual; mena tagmat, ma yella wi yejme degne ebbi, ur d-yettual ara, ihi i yelhan d lefu. - Lehdur-ik, ur ten-regguara. Tanmirt-ik a ifaks. S waya, ters-d talwit gar twaculin, tual-d tegmat n zik-nni. Mayas d tmeut-is, xedmen tamurt-nsen. U yerna mmi-tsen yunagen, yual-d er tmurt. S wakka temlal tasa d way turew. Ualent snat twaculin d yiwet twacult. Taddart merra tettmeslay fell-asen. Yezzi-d useggas, sin watmaten xedmen zzerda, slant yes-s akk tuddar i d-yezzin i taddart-nsen.

- 120 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

TAMEDYAZT

Aerbaz n tayri
Nizar QEBBANI
Madraset al-ubb
Tasuqelt : Nora MAHI

eslemd-i, teslemd-i, teslemd-i Teslemd-i tayri-m lezen D nekk, acal aya waoe$ I tmeut ad iyi-rren ezne$ Tameut, ad ru$ gar yi$allen-is, am ufrux Tameut, ad iyi-jemen am iceqqfan n tbaqit. Teslemd-i tayri-m yir amsayen Teslemd-i tissit n lqahwa di ttnafa n wuvan Ad erve$ tieqqacin n yimejjayen Ne$ ad bedde$ $ef umnar n yiderwicen Selmed-i tuff$a seg uxxam, ad ggare$ azea deg yiberdan Ad slufe$ deg wallen-im, i wacal n yitran A tin icebblen tudert, ay agejdur, ay agejdur d uqri Tessekcem-i tayri-m timura n lezen Nekk uqbel-im, ur ssine$ timura n lezen D awez$i ri$, imei d amdan D amdan mebla lezen, d asmekti n umdan. Teslemd-i tayri-m, lexdayem n yigerdan Ad resme$ udem-im s tbuxim A tin iserqen amezruy-im

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 123 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aql-i mmezle$ seg-m deg uar ar uar Teslemd-i, mi ara emmle$ tebbes tmurt $ef tuzzya Teslemd-i ti$awsiwin ur llint ara deg walla$. Rri$ timucuha n yigerdan, kecme$ ti$erma n yigelliden Urga$ ad a$e$ yelli-s n ugellid Allen-nni zeddigen ugar adfel n udrar Ticenfirin-nni iden ugar ajeooig n rremman Urga$ megre$-tt-id am yimnayen Urga$ qqne$-as izurar n ssxab d umeroan Teslemd-i tayri-m d acu i d ashetref Teslemd-i amek i ttazzalen wussan Ur d-ttas yelli-s n ugellid.

- 124 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Amezruy
Mohamed MEDJDOUB

nwa i a$-yedan Akken ur nettili D widak i as-yennan Timmuz$a te$li Amezruy ad yeched, ad yer ivelli Ad twalim tidet n wegdud-agi Ass-nni mi ara d-nezzi I tebnam ye$li Ass-nni ad nwali D acu i d tilelli Ayen yedduklen, ur tbeum ara Loehd i nesa, ur as-tezmirem ara erk d Rruman Ne$ Abieni I tekka Ufiniqi can-t akk afi Ad nidir yiwen n wass s timmad-nne$ Wala yal ass d ddel ar $er-ne$.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 125 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

lam Awal yewzen Imi izemmem Tebreq tered lin-d yimeawen Yewwet-d wedfel Qebren wulawen Ikemmel-as wavu Yeskaw ifadden D iij i iffren Ddre$lent wallen Asigna i iubben D tisiswa i ijeren D nnda i d-yewten Iuran qquren Wali-t a medden I yexdem yendem

Lbael Ay$er a ddunit, mazal meiyit Ay$er a ddunit i a$-tgiv akka Akken i a$-d-ooan akk yimezwura Akka i a$-d-ufan widak n wass-a Acal i ieddan d leqrun aya I tmazi$t-nni ar melmi tura Tekmev fell-a$ Tugiv ad d-neffe$ Ass-a ad nehder Ma ulac a$-terrev Tserev-asen Nekni nefrev-iten Ineggura-ya Yerna teooiv-ten
- 126 -

bezzaf i neber ansi akken i d-nekka $ur-nne$ ad d-kecmen yiwen deffir wa bezzaf i telev b$an a$-en
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Lemmer ttafen Iban ttasmen Ma d nekni Ivelli Ass-a Ne$

ur nettili ara s yisem n tmaz$a nedder d wass-a ne$ azekka ass-nniven

Targit n yiminig Urga$ am wakken d e Urga$ alarmi d be Bedde$ $ef yiwet terut Lewhi n Oeroer i zzi$ Ul-iw immekta-d tamurt D wakal ideg lule$ Ar tama-w zzin-d irkelli Imdanen widen ctaqe$ i$ di targit i lli$ Targit-nni ssarame$ D igider s ufella n terut ri$ fell-as ara mmte$ D tirect i d-ooan lejdud D abernus ad t-sburre$ Deg walla$ tenoer taddart-iw D izenqan ideg urare$ Mmekta$-d imawlan-iw D yimeddukal i emmle$ Mmekta$-d lexlawi S yifrax-is d yi$ersiwen Lewaner ttregrugen Aman di lecic ruen Wala$ akk ifellaen Deg wennar sserwaten Ass-agi merent wallen Rri$-d kra n yimdanen Mmugre$-d ula d tulawin
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 127 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

S tzedmin n yis$aren Azemmur deg yixxamen Idda-d akk deg yiqecwalen D tagi d targit n wulawen D tudert n yiqbayliyen as ur b$i$ i$erbiyen Mi i d-uki$ cudden ivarren

- 128 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Innan
Abdelhafid CHENANE

Win umi yelha yiles-is Yezga yeserbil awal-is Yella wawal d ajeig Rran-t ur zeddig Ma yella wamek i wawal yelha wawal Ma yeqe wamek i wawal dir-it wawal Win ixeddmen lemtul Alla-is yecba llakul Mi yi nekk ad se Di target ttkemmile Anda akken ilaq ad niwel Ur qqaret tazzla fiel Awal n bab n wawal Amek ara s-tefke awal I win ur nessin awal Yusa-d wass ideg qee layas Lehlak yellan ufi-as-d ddwa-s

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 129 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Anda akken ielli i nella Ass-agi dinna i d-neggra Ttwali ur ddrele Mi tufeg ur s-faqe Ddrele nekk udde ttwali Ayen menna ur t-wwie Amdan i tetbe tatut D amebus deffir tewwurt Win yettaafen lmizan s ti Yezga iru-as cwi Ayen iman ikeccem-it rru Ayen semmen kulci deg-s iru Afennan an yisefra Am win yesen di tesga Nnan-d akk tcudd er-sen Tiersi anda nnien S kra n win yetcawaren uccanen Ad yefreq d watmaten Yir tawenza Teaz tiezza Ma yeqqim d awal Ma iru d ajelal Tidet tferru-tent Ma d lekdeb ixenneq-itent Ma tsemmem imi elen Azekka ad d-ualen
- 130 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Wid yettarun Zgan ttrun Telha tawsa, yelha umgud Lemmer ur neffud Ulac win ara t-id-ibedren Yelha lxux, yelha rremman Xas akken iedda lawan Armi nera yelha I d-nedda ssya Wid akken yukin d e laqen Ma d widak yesen Wellah ur xuen Xas akken lib-iw yeqqur Ma d alla-iw yeur Ma nenna-d awal cfut Ma ulac ad -texde lmut

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 131 -

I tura
Youcef MERAHI
Tasuqelt : Mohand OUANECHE

I Lys ABOULAICHE ula d nekk ur d-clige$ ma yella wavu yezze$ze$ ma yella useklu yekna si teqrit n wussan ula d nekk ur d-clige$ ma yella tafat teooa amviq i tebrek ma yella tafukt tensa tagnawt tcerreg ne$ itran lsan lezen ula d nekk ur d-clige$ ma yella rrud yebva ul-iw ma yella rru-iw yu$al d tarfa i taslubi ur d-clige$ seg wacemma a k-n-hevre$ sell-iyi-d ayen i s-yehwan ad yevru ayen i s-yehwan ad yejbu tura

- 132 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

IVRISEN

Taweuft d werei
Djaffar MESSAOUDI

macahu, ef tweuft d werei. Kra yekka unebdu bu uchayli, taweuft la tetteddu la tettnadi, la treffed la tettebbi, la tgerrew la tettawi ayen ara theggi i wussan n urgigi. Ma d werei azehwani, kra yekka wass la yekkat agumbri, la icee la yettenni iman-is ddaw tili. Tikwal ma sdat-s ad dteddi turict n tweuft-nni, aeqqa n yirden deg yimi, netta ad yestemel ur tt-yeri, ur yessusum ad tt-ilai, ur ttyettawan deg uubbu wala asali. Asmi ay d-tewwe ccetwa, s usemmi yesserkaben tawla, d wau yetthubbun si yal tama, d udfel iregglen tiwwura, taweuft-nni da tekna, er uxemmuj-is ay teur d-tamea. Nettat tual testufa; ala i yies ay tt-tettarra, yerna deg wusu tezga tema. Ma d werei-nni amedazu, yejjawnen deg unebdu zzhu, ur yufi s wayes ara yessedhu, takerciwt-is yecban amnitru, yerna asemmi la deg-s yettazu. Mi yebda la la t-yetturru, yemmekta-d taxeddamt-nni n unebdu. Da yenna deg yiman-is s usirem ezzifen am ujgu : eqqa tella tmexluqt-nni igan s yirden atemmu. Sakin yessuel er tinna ideg yeme eggu. Mi yewwe lewhi lmereb, ef tewwurt n lalla yesseqqreb. Taweuft mi d-teldi tawwurt tetteeb. Acu akka ni ay kid-isrezfen ur-i ay-imjeddeb ?! ile werin lli deg walla-ik imelleb ! Ay das-tenna mi er-s tqerreb, ammar er ugensu ad d-ielleb.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 135 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Da yeneq werei umi ddunit texreb, yenna i tweuft s wawal icebbe s lekteb : Ah a nna tanemart, teswi ddheb ! Aniwa werin yurga ad kem-yekseb ? Tedda tweuft er wawal n tidet tezreb : Ah, tuale ass-a d imqezzeb ! Amer twenne ielli aseseb, tali ass-a afus-ik si yal lxir ad d-yenqeb. Win deg ual yecna u ddaw tili yejeb, dulaqrar ad yece di ccetwa u deg usemmi ad yeteb. Tual tweuft er way temlek, lafe seg wau ad tehlek. Mi yesla werei i tewwurt teerbek, tberreq tkerciwt-is zun s ujenwi teftek. Yera ur yettaf yiwen ad t-isellek.

Rebbi ur ittettu Qqaren at zik, llan tikkelt sin watmaten ; yiwen isem-is Wannekan, waye isem-is Wanawidkan. Wannekan d nneyya, ixeddem ef twacult merra. Ma d Wanawidkan d bu tila, ittxemmim kan i uzekka. Asmi yemmut baba-tsen, yea-d si yal lxir atmunen. Wannekan ur-s tikti, yenna i gma-s ahwawi : ad yerem Rebbi baba-tne lali, i -d-yean akk ayagi. Deg-ne tajmilt yuksan-itt, ad astt-nerr ma tadrimt-is nessefti-tt. Ineggez Wanawidkan s wurrif, jmaliman afus-ik ur ten-yerif. Wa d baba-inu, ayla-s inu, ke ur telli d gma-inu. Wannekan ibat seg wayen la isell, yugad idim ad yazzel, yeef abrid-is iawel, er at Rebbi issuel, ad as-d-ciren ef win s-isswen abel. Deg ubrid-is yemlal-d win er-s Rebbi yuzen-d. Iseqsa-t d yimei itturug-d : a ke umi zeddig wudem am lmelk, talwit melmi ara yi-dtettunefk ? Ma mazal gma ad idder, tualin ur tt-id-bedder. Ineq umexluq yini-as, tlatin iseggasen i s-d-mazal. Ta-it twacult-is n-yea i udeli. Immuqel Wannekan er igenni, yini wekkle-ak a gma Rebbi. Sakin er uxxam yebda-d tikli. er tewwurt temmuger-it-id tmeut-is, seg yimei yejre yiri-s, melmi ara ifak Rebbi si ur ? ber kan d aya i -diaen d amur, tlatin iseggasen werad bdin, s igenni terfed tmeut iri-s ineggin, wekkle-ak Rebbi a win yean gma-s d amuddir, nekni neshel-ak Rebbi d uwir. Sakin er terert
- 136 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

temmuger-it-id yelli-s, tettel tyersi di tgerjumt-is, a baba melmi ara d-fell-a teflali? ber kan a tazizt-iw a yell-i, akka tlatin iseggasen ur d-icerreq ur tt-nettwali. er igenni terfed teqcict iri-s ismeqqin, wekkle-ak Rebbi a emmi wer yellin d anin. Azekka-nni kan isselqef Wanawidkan, tbat twacult n Wannekan. ni skiddiben at Rebbi ? Ief abrid ur-sen ad ten-isseqsi. Di ttnafa n webrid immuger-it-id lmelk-nni. A mazal-ik themmle ula d ass-a, yax kfan fell-ak ieblan tura ! Usi-d ad iyi-d-tessefru adrug-ik. Yax tenni tlatin iseggasen i d-yeggran, akken ad faken fell-i ineman. Smuzget ihi mli akken ad tfehme : aql-aken di twacult-ik di tlata, yal ma yiwen deg-wen iwekkel Rebbi i winna, neken-d ecra iseggasen dinna. Rebbi ur ittettu ara, win deg-s issutren kra.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 137 -

Tamekrust
Hacne HALOUANE

eba iseggasen-aya ur sen-uri$ ur steqsa$ fellasen. Win yekkren $er wayev yinas Ad k-yeg Rebbi am twaff$a uberriq seg uriq. Neqqar-it d awal, nekk ass-agi ri$ d acu-t. Nadin tesa inebgawen. Tesnejma-d imeddukal-is : wid n zik, wid n temi, wid n tirga, d wid n wass-a. Mi d-kecme$ s axxam, s axxam-iw, ufi$-t-id yamer. an, swan, wa icee, wa ittava kan wed-s ur yei $ef wacu. Uma eggne$-as. Nukni mai akka i nga. Mi ara d-nawi inebgi s lerma-s : ad ye, ad isew, ad ikker ad fell-as isahel Rebbi. Yal yiwen ad t-ihenni Rebbi deg uxxam-is. Uma nni$-as : nekni $ur-ne$ d irgazen i yesnubguten irgazen. Si zik akka. Uma nni$-as ur qebble$ ara akken nniven. Tevayi-d, teva fell-i, tenna-yi-d : Lemmer i teb$iv akka talla akka ad n-teqqimev deg yifri-k, deg udaynin-ik ula i k-id-yewwin $er Lpari. Annect-a yakk ikfel-iyi-d am tidi, pmuqule$ deg yinebgawen-is deg wagu n wabbu n dduxan. Bbi$ iman-iw ad re$ ma mai d targit. Twala-yi-d Nadin, tga-d i yiman-is abrid gar imeddukal-is amzun di tegi ; $as akken ula d nettat teswa mazal-itt tqeeb. - Ani$ tettuv, mon petit Akli, ass-a d amulli-w ? - Ih ttu$, teriv tezde$ deg-i tatut : ttu$ baba d wayen reoome$, ttu$ yemma, ttu$ taddart, ttu$ tamurt tikwal qqare$-as wis

- 138 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ma s tidet nekk d Akli, Akli n Yidir d Tsadit ne$ m$i$-d kan akka wed-i gar iberdan, ur ri$ d acu i yi-d-yewwin ur ri$ d acu ttnadi$. - Sew, sew ad k-ikkes eggu. Swi$. Yiwen lkas, sin lkisan, tlata yereq-iyi lesab. ulfa$ i yidmaren-iw b$an ad revqen, ttaqqfe$. Muqle$ akka, yiwen ur d-ilhi yid-i, yiwen ur iyi-d-iwala ceen, tessen. Ff$e$. Rue$ ad nadi$ cwi uberi i turin-iw, ufi$-n acelyav. Din din ikkes-iyi udubbez-nni lli$ ddubbze$. Tafat n yiv werra$et, avu yetsuvu, aqjun yesseglaf muqle$ akin, anga tenneqva tmu$li wala$ yemma, d lexyal kan, maca d yemma tessawal-d s lqedd ugerjum-is imi ti$ri-s ittawi-tt wavu, sli$-as teqqar : Ay Akli a mmi !!! urek tamekrust ad ak-tefsi ! ri$ yemma di tmurt, acu ara tt-id-yawin ? Ur tesi s wacu, ur tessin abrid, u lemmer tesa, lemmer tessin ur as-ttemmiden. Nettat am tyazivt m rrebg : seg uxxam, $er tala, $er lexla. Qqaren tbeddel teswit, $ef yemma, d ivelli i d ass-a. Tera u ran akk medden. Qqime$ $ef utrottoir, rri$-d ayen swi$ d wayen i$, $li$ am uzeqqur. Kemce$ iman-iw am llufan, $umme$ aqerru-w s lkol ubalto, rue$... D asemmiv, yewwet udfel $ef udrar, widen la ileqqven azemmur, zik i ubben $er lexla. S kra n win izemren ad yexdem yedda, neqqim-d deg uxxam nekk d yemma : nettat ad theggi imekli, nekk ad t-awi$. as akken d asemmiv, taddart temer. Wa yewwi-d is$aren, wayev yettheggi asa$ur, ta tugem-d, ta tezdem-d Mi qrib d lawan imekli, teddem-d yemma tabernust-iw, d tamecut am nekkini. Teef-iyi icuvav-is deffir temgervt-iw, tcudd-iten d tamekrust. Tenna-yi : ader ad k-fsin icuvav n tbernust-ik, ma ulac ad k-yeddem wavu. Tiyerrist tekres, tcudd-iyi imekli di tyemmust, teef-iyi-d si tuyat tennak : Ru a mmi, $iwel, win ixeddmen yettla. emmle$ aubbu si taddart, emmle$ akessar. Di tmurt-nne$ ulac luva : d akessar ne$ d asawen : asawen d takumt $as ma d annan, yeqqim-d ukessar emmlent-t tqejjarin tileqqaqin. Ula d nekk akken. Asawen, mi tegrev avar ad tu$alev d timendeffirt, abrid yettnejbad ur ikeffu. Ma d akessar ijebbed :
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 139 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

$as tbubbev rfed kan avar-ik ad k-issum. Muqel kan anga ara tedduv imi akken teshel tikli i yewer una$luy. emmle$ akessar imi la teddu$ cennu$. Hemmle$ ad ulfu$ i uberi deg yimeu$en-iw $as akken i$umm uqerru-w. Akken ara yi-dwalin at uxxam-nne$, win yellan $ef tzemmurt ad d-yers, win yefen aeqqa ad t-issers. Ad iyi-d-zzin, ad iyi-kksen tayemmust, ad iyi-fsin tamekrust, ad ulfu$ i ucelyav asemmav yeskawayen tidi n tazzla. Asemmiv ikcem-iyi i$es, nuda$ icuvav n tbernust-iw ad $umme$ yis-sen, nuda$, nuda$... ldi$ allen-iw, ufi$-d iman-iw $ef utrottoir i se$, zdat uxxam-iw. U$ale$ $er deffir. D amulli n Nadin. Axxam yeur d inebgawen-is, nekk swi$. arve$ ad sefve$ udemi-w, ula s wacu : ivuvan-iw dduzen. Kkre$, ddi$ armi d axxam, sebbe$ sebbe$ ulac. Qqime$ $ef tewwurt n uxxam-iw Dinna i yi-d-ufan mi d-kkren be inebgawen n Nadin. Sli$ mi s-nnan muqel wid ur nessin ad swen !. Nitni ruen, nekk kecme$ afe$-n Nadin tnax. Ddme$-d tabalizt n wasmi d-usi$. Bella$ tawwurt n texxamt-iw s tsarut. Ddme$d abernus-iw, ala winna i yi-d-tettem yemma, tennak : Timura n medden warent ! Ddme$-t-id, zwi$-t yettra d lkafur i s-d-terra yemma mulac tune. Lsi$-t. Sbedde$ lqedd-iw. Muqle$ iman-iw di lemri, tekfel-iyi-d yiwet tefyirt ne$ra-tt asmi nella d arrac imeca : Akli est un petit kabyle. ulfa$ zzin-iyi-d warrac n taddart deg ueccad n wafir, kkaten-iyi afus, cennun-iyi, ttavan fell-i amzun ye$li-yi wagus. emve$ icuvav n ubernus-iw $ef tuyatiw, qqime$ $ef umere, ttru$. Refde$, serse$ : Nadin, yemma, l$erba, tamurt, tadrimt, a$rum yak ttmeran deg walla$-iw am warrac deg wennar. Dayen : tru ufi$-tt ! Mai da u$ale$ s axxam mebla takarrust, mebla lEuro ! Mai da qqime$ dagi. Dayen ayen i$er d-nettazzal wala$-t. wi$ barka-yi ! Azekka zik ad kkre$, ad ddme$ idrimen si texrivt n Nadin, ad qesde$ ORLY, dinna ad asen-ini$ d yemma i yemmuten ad iyizzewren. Ad awve$ $er tmurt : si Lezzayer $er Tizi, si Tizi $er Tizi. Iwsawen, Tizi uqellal, anga i mlalen idurar, dinna i tella tewwurt b avu. Ansi d-illul cwi uzemerir ad t-iccuf, ad t-yerr d tabucivant. Alil a win ara d-yaf dinna ccetwa. Ad keble$
- 140 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

iman-iw di tbernust-iw, ad cudde$ icuvav-is zdat-i ssyin akin d tawazya kan ara tezzi$. Ad qqime$ dinna. Di ccetwa abrid-nni yezga yergel seg udfel, ttkukrun medden ad kken ssyinna. Dinna ara qqime$ : ur tette$, ur tesse$ ad teddi fell-i ccetwa, adfel ad yefsi, imsebriden ad u$alen ad afen agecmuc-iw yettel deg ubernus. Yiwen ur ier ansi d-kki$, yiwen ur ier wi yi-ilan. Yemma ad terou ad tru ad iyi-tayes. Nadin ddurt ne$ snat ad iyi-tettu. Nekkini : akka i ttverru d win ittaooan tamekrust ad as-tefsi.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 141 -

Tiimit akked Djamel Benaouf


Kaci SADI

uran : D anwa i d amal Benuf ? (Melmi/Anda tlule, temi-inek)

amal Benuf : as ulamma yal amdan s wazal-is, maca yettimur ugar wazal-ines s wayen d-yea d wayen iga. Isem n twacult : Benuf. Azarisem-inu : amal. Lule ass n sa (7) mayyu 1960 deg Iil-Ali, ai n At ebbas (Bgayet). Lule di tefsut ief nni deg yiwen usefru : Nekkni d tarwa n tafukt Tilelli nteg-as azal Nekkni d tarwa n tefsut G irebbi ugama i d-nettlal Nekkni argaz tameut Tayri seg wul nemyemal Nekkni d tarwa n tmurt Nettak asfel ef wakal Nekkni tegguni tatut Mi nettemyefk afus tikkwal Ahat irad-iyi ad d-lale di taddart n yemyura yecban : Lmuhub d awes emruc d Malek Wari Wamag nekk n yiwet taddart i wumi qqaren Tiniri (isem-agi yeba a d-yini : era s tmazit, ahat imi d-tezga ef werar, yernu d tigellilt nezzeh, maca, di rreq kan, wamag d tamerkantit si tama n yidles d lewayed, a d-fke sin imedyaten kan : Qqaren-d Tiniri-yagi d teryel i tt-iaken (yebnan). Tadyant-nnien daen, d tin n

- 142 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yizem : Qqaren-d izem aneggaru di tmurt n leqbayel yena-t yiwen umezda n taddart-agi, isem-is med U Muna Werad mmide sis (6) iseggasen ufi-d iman-iw deg Wehran, acku lli ttidire di taddart er jeddi akk d jida, ssyen efre-d tawacult-inu i yellan yakan di temdint-agi (Wehran). Nekk i d-yeldin allen-iw deg irebbi n tmucuha d lewayed n teqbaylit, din din kan ufi-d iman-iw di tmettit-nnien, tameslayt-nnien, leqliya-nnien Tera-yi am weslem-nni i yuen tannumi d tudert n waman, ur yutam meskin alammi d-yufa iman-is yetteqlili di tkajut (tasenduqt)!... as llan kra n leqbayel di luma ideg nezde, maca, di berra ttmeslayen akk tarabt, ula d Imerrukiyen (lada Iceliyen) akken daen, d acu kan, tulawin-nsen (ticeliyin) ur ttagadent ara, sant tissas ur ttsetint s tmeslayt-nsent, ttmeslayent-tt inani si aq er waye, s isuen mai seddaw tinzert kan ! Ahat d ayagi merra i yeqqimen yecre deg walla-iw. Iuran : Amek almi i tkecme s amaal/annar n tira ? amal Benuf : Lemmer mai d tafrit ne d asefri (prise de conscience)-nni yili d acu ara yi-yawin s amaal-agi ? Imi ur d-ufi ara kra n temyart ne n lada n tira, la di twacult-inu ne deg wayen i yi-d-yezzin s umata. Iuran : Mmeslay-a-d cwi ef yal aric/tault di ddunit-ik n tsekla, amedyaz, amyaru, argaz umezgun (agzul n wayen txedme di yal tault) amal Benuf : Di tmedyezt, ssaerge-d yakan ur terigin Harmattant, yiwen wammud isefra s yezwel: Tujjma tuzzma. Deg-s 30 isefra, ma d ayen yerzan asentel-ines nezmer a t-nebu ef sin : yiwen weric yewwi-d ef usuter izerfan-nne akk d tyita s leqse di lbael i d-yelin fell-a, aric wis sin, yerza tayri d iulfan. S umata tella tujjma, tella tuzzma. Tujjma n wayen nemmel d tuzzma deg wayen nugi. Di tsekla, ssaerge-d er terigin i d-yettwabedren yakan, yiwen wungal s yezwel Timlilit n termiwin, ma d asentelines s tewzel kan d wa : Yewwi-d ef yal idis n tudert i ttidiren
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 143 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

kra imezda n yiwen uaram (tamdint) ief yerfed azwel wungal-a. Uri daen kra n tullisin, yiwet seg-sent Taklit n tayri tzemrem a tt-tafem deg wesmel imyura.net, tiya mazal deg-sent areqqe. Deg umezgun, ar tura uri ku (4) tmezgunin, kra (3) turar-itent-id terbat Tigawt d wawal n tiddukla Numidya. Isental-nsent : walit iselat (les prospectus) i d-yeddan d weris-agi, ma d taneggarut Ccix lkanun, tagi werad tt-id-nurar, tettawi-d ef kra n yemdanen i d-irewlen si temnain-nsen, taggara a d-mlilen deg yiwen wexxam yellan di tmurt n Leqbayel, ssyen a sen-d-yeffe Ccix lkanun Iuran : Yadra true si tmedyazt er wungal mbed s amezgun, ne tezgi tettruu tetticewwle gar-asen ? amal Benuf : Tesmakta-iyi-d s tedyant-nni seg usennan er tmellalt. Yella wayen yugaren aya, sslemde tamazit ugar n mraw (10) iseggasen deg tiddukla Numidya, lli d lmendad i waas n yelmeyen akken ad arun tamazit, ddeqs n yedlisen i sseta... Bdi-tt s tmedyazt, ssyen er wayen-nnien. Yal tafsut s tefsut-is akka i qqaren. Iuran : Ayagi akk ahat tkesbe-t/ iru-d netta war lebi-k. I umennu ef tmazit amek ?. (Mmeslay-a-d cwi ef tsawnin i k-id-yemmugren, d wamek i tedda deg-sent ?) amal Benuf : as u ayagi : Nekk, tera-yi am tedyant-nni Amejjay war lebi n Mulyar. Kra yellan gi-t s war lebi, ne gi-t s tin n lwaeb kan. Lemmer ur lli ara d amenas, yili ur ttili ara d ayen-nnien Maca, mai lmena-s daen usi-d akken ad ssrewte deg wennar ur ssine ! Acku alammi i zemre a d-glu s kra, d wamek begse. Tegra-d di tagi umennu ef tmazit : Zemre a d-ini anagar aya i gi s lebi, imi d nettat i yi-yezzuren er wayen-nnien (tira d tigawinnnien). Alil ef win yesan tafrit (conscience) yeddren ad yerwu lif, ad ieddi di ti n tsegnit.

- 144 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Iuran : A d-nual s amezgun. Mmeslay-a-d cwi ef terbatnwen ? Amek almi i s-tsemmam Tigawt d wawal ? amal Benuf : Amezgun ur-s azal meqqren di tmetti yeddren s yedles imawi, daen di kra n tmetti yettidiren deg wuguren n yal tawsit, lada timetti yecban tagi-nne. Amezgun d yiwen wallal ne ttawil s wayes nezmer ad nesker tagrawla tadelsant, qesde a d-ini nezmer yes-s ad nbeddel yir tikta, ad neu yes-s tikta talsanin, tid n tlelli, tugdut, izerfan n wemdan, leqder d talwit gar yemdanen Akken i yella deg yiwet tmenna yettwassnen : Efk-iyi-d amezgun, a k-n-fke agdud imegzi ne ufhim. Takti-yagi umezgun s tmazit d taqdimt er ur-ne, di 1985, asmi nella di terbat Imnayen n Numidya i d-nerra lwelha-nne s annect-a, maca, uqqten wuguren, ulac anda ara neg allusen-nne, ulac anda ara nurar... Amzun akken amezgun s tmazit yella megdul, ne d leram ! Imiren da i d-ncawer yiwen weqcic isem-is Lmulud Ciban, yella d amarir, yettwassen nezzeh s leqdic-ines di terbat n tesnawit emmu Butlilis, yu lal ssulin yiwet tmezgunt isem-is Lerbi ebdelmalek. At terbat-agi llan tgen allusen-nsen deg wexxam n yelmeyen di Mirucu, anda i tteg allusen-ines terbat-nne n ccna Tilelli; yenna-ya-d Ma tebam amezgun s tmazit, as kkret ur-s, ur ttraut tullin sur-i ne sur waye. Nenna-yas : Tault-agi umezgun tewa tamusni, tewa daen tirmit, nekkni ur nesi annecta. Yenna-ya-d : Amezgun yettwalmad deg wennar, mai deg yedlisen d wayen-nnien Da, nemserwi d unemhal n wexxam n yelmeyen-nni, yessuseq-d ula d tarbat-nni-nne n ccna. Asmi d-nesnulfa tiddukla Numidya, deg useggas n 1990, nsedda-d amezgun deg yeswiyen-ines. Da, d gma-tne Mebruk At ami (i wumi ssawae azul ass-a) i yebdan leqdic-agi umezgun deg wennar, almi i d-yewwe gma-tne Kamal Wai (i wumi ssarame ellu, yu-itent di tezmert-ines meskin) d wamek i nebda leqdic umezgun n tidet, imi netta ur-s tamusni, ur-s daen tirmet meqqren di tault-agi umezgun, yera amezgun ur ayem La, ddeqs n tmezgunin i yurar s tarabt, yurar ula di kra n isura yettwagen di tilivizyun n Wehran. Ssyen da i d-tlul terbat-nne
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 145 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tamezwarut Tafrara, tessuli snat tmezgunin, tewwi-d daen kra n warrazen Imaririn n terbat-agi tigti-nsen llan qqaren tamazit di Numidya, as ur sin ara tirmit deg umezgun, maca, ufan-d gma-tne-agi (Kamal Wai) er tama-nsen. Almi d aseggas 2002 i tebes terbat-agi. Imi kra seg ieggalen-ines unagen er berra, wiya ur stufan ara, wa yebri, waye yewwi-t uberi ! Akken qqaren akken : Wa meur, wa d leeqq-is. Di taggara useggas 2002 nwala yessefk ad niwed a d-nerr amezgun er tiddukla Numidya, acku d ayen yesan azal meqqren di temdint yecban Wehran, maca, bdant tmeckukkal, iqdimen ur zmiren ara, ne ur bin ara ad ttumerrten di leqdic umezgun, acku leqdic umezgun mai d ayen fessusen, maca, suqqten anekcum n lekluf, wa yeqqar Ilaq akka, ma ulac ur ttili ara! Waye yeqqar Ilaq waya d waya, ma ulac ur yettili ara umezgun s timmad-is di Numidya! Laun uqqtent tmenna, newwe-d er tinna akken Ur emmle gma, ur qebble win ara t-yewwten! Da, nesnulfa-d tarbat tamaynut, s yisem amaynut, s imariren imaynuten Isem i s-d-nefren i terbat: Tigawt d wawal, ur d-yusi kan akka ?! Isem-agi Tigawt d wawal, ur-s aas inumak (lmenat) yesan azal, di tault umezgun, ne di tin umennu i yidra n izerfan-nne : - Amezgun, d tauri (lfenn) yebnan ef tigawt akk d wawal. - Amennu-nne daen yewa tigawt, am wakken i yewa daen awal. Ihi deg-s ad neqdec s tigawt, deg-s ad nesselu awal-nne (tameslayt-nne), ef waya i nefren isem-agi, acku iwulem nezzeh i tewsit (enf)-agi umezgun amugez (engag). Asmi i nekker er leqdic-nne deg umezgun, aas i -dyettwalin s yir ti, ne s ti n temeqranit, am wakken walan ur nezmir ara ad neg amezgun; kra deg-sen nnan-d aya : Wagi d ssuq mai d amezgun i la txeddmem!? Ass-a, ahat zemren ad afen lewab di tririt-agi yerzan asteqsi-inek. Iuran : Arrazen i d-tewwim ? amal Benuf : Attan tririt : Ar tura ren-as-d semmus (5) warrazen i terbat-nne Tigawt d wawal:
- 146 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

1- Tamezgunt Tamurt uekki ier-as-d warraz n usensayes amyifi di terigt tis 6 n wussan umezgun amazi, Tizi-Wezzu di 2004. Daen arraz n weris amyifi di terigt tis 10 n tfaska taelnawt Malek Bugermu, deg Yeer Ameqqran-Uzellagen (Bgayet) di 2004. 2- Tamezgunt Aneggaru a d-yerr tawwurt, yeur wesqif n mana ren-as-d kra (3) warrazen : - Arraz n tseqqamut n yenzurfa, di terigt tis 11 n tfaska taelnawt Malek Bugermu, deg Yeer Ameqqran-Uzellagen (Bgayet) di 2005. - Arraz uhanay amyifi di terigt tis 8 n wussan umezgun amazi, Tizi-Wezzu di 2006. - Arraz n tmarirt tamyifit i Kahina Cardwan di terigt tis 8 n wussan umezgun amazi, Tizi-Wezzu di 2006. * Tamawt : Arrazen-agi ssebganen-d azal n leqdic-nne, imi mai kan yiwet tault i rzan. Ugar ef usebes i nettaf ur imusnawen di tault-agi umezgun. Iuran : Ma nger tamawt : Ulac aas/akk tullas yid-wen. Ayer? amal Benuf : as ma tuer kra tririt, imi asteqsi-inek lqay nezzeh. Ahat ula d tiririt-inu ad taz kra n yemdanen, acku tidet tjerre, imi nu tannumi s ufuxxu d uzuxxu ! Tullas ur dttasent ara er leqdic umezgun, imi amezgun deg-s letab. Tullas-nne uent tannumi s ttnefcic ! Ur d-ttmeslaye ara ef tullas i wumi ur ssulfent ara twaculin-nsent akken ad gent amezgun, maca, ttmeslaye ef tid ssne yakan; tigi am wakken xuent kra di tefrit, ne rewlent si lwaeb-nsent. Tullas-nne tura bant ad rent asalu s tmuli kan mai s letab, kra segsent la qqarent : Fiel letab, fiel allusen (rptitions), ar dyawe uhanay (spectacle) a d-nas ad nurar, daya ! Aql-i, rriak-n s wezgen n tririt kan, wamag ur d-yettqam (yettqid) ara wemis-agi i tririt lqayen.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 147 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Iuran : Amek tettwali tmetti n leqbayel amezgun ? Akkennnien, acu n wuguren i tettmagarem ? amal Benuf : Tamettit taqbaylit ur tu ara tannumi s umezgun, imi werad nesi ansayen ne timyarin (lewayed) deg umezgun. Ar tura tigwti n leqbayel ssawalen-as i umezgun rriwayat, acku ilen amezgun d taa kan, d asqecme kann !... Ur rin ara d akken amezgun d yiwen ttawil yesan azal meqqren deg wesnefli n tmetti, ur rin ara daen d akken amezgun yecba lemri, yes-s i tezmer ad twali iman-is yal tametti, ama d ayen yelhan, ne d ayen ur nelhi deg-s. Rnu er wannect-a iwellihen n lekem i yean deg iqerray n yemdanen aya : Amezgun = tibbuhlelt, cce, asfelqe Uguren mai d yiwen a t-id-nebder ?! Iuran : Yedra llan isenfaren (projets) er zdat ? amal Benuf : Isenfaren uqqten, mai d ayen ixuen, awid kan ad nidir, awi-d kan ad tili tezmert d tebest, daen cwi n wallalen. Iuran : Amek yettili umezgun n tmazit ? amal Benuf : I umezgun n terabt amek yettili ?! Asteqsi-agi i wid-nni yeskeriren, i -d-yeqqaren : amezgun amzi ixu, ne ur yelli ara mai ! A sen-d-fke yiwen umedya kann, deg terigt tis sis (6) n wussan umezgun amazi, yeran di TiziWezzu, di 2004, nettekka deg-s nekkni, ier-a-d warraz, am wakken i s-d-ren warrazen i terbat n Lareba n at Iraten. Tarbat-agi tettekka di tfaska taelnawt umezgun i d-ierrun yal aseggas di Mestanem (a d-nesmekti d akken d tafaska-yagi n Mestanem i yesan azal meqqren akk di tmurt-nne, imi d taqdimt nezzeh), da ren-as-d sin ne ma kra (3) warrazen i tmezgunt Takna i d-turar terbat-agi i d-nebder yakan. ad mai d ayen ara d-nesserwes (nqaren) si tama n wallalen akk d ttawilat i yesa umezgun n tarabt er win n tmazit ?! Si tama-nnien, ur d-qqare ara tgerrez lala umezgun amazi, imi ur yezmir ara ad yidir d amxalaf ef wayen-nnien akk,
- 148 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ne ef taulin-nnien yakk n tudert ideg tettidir tmurt-nne. Tegra-d kan deg uennef-agi : Amezgun amazi ur ri ara ma iwulem ne ala ?! Tban-iyi-d ma nsemma-yas Amezgun amazi yessefk ad yili d amazi di kra yellan : Tawsit, asnulfu, tameslayt, isental, tikta, allalen i nesseqdac Maca, ayagi merra ur yelli ara deg-s akken a s-nsemmi Amezgun amazi! Nekk, tban-iyi-d yif ma nsemma-yas Amezgun yessawalen s tmazit, acku akk isental d tlufa ief d-nettawi rzant akk talsa merra, ula d ayen yerzan tamusni d ttawilat i nesseqdac d ayen yellan d imeraden (universelle); ula d tameslayt, tikkwal d tamelalt-nni yeuren d tifawtin i sseqdacen yemdanen : ama suqquten di tefransist ne di tarabt ! Da di temsalt-agi n tmeslayt ur ilaq ara ad nehmel tameslayt-nne, nekk ur mwata ara d wid-nni yeqqaren ulac fell-as, acku ma ulac, ula d isem-agi amezgun yessawalen s tmazit ad nernu a tnekkes, a d-yegri kan yisem amezgun! Iuran : S Anda i d-yewwe ass-a ? Acu uzekka i yesa ? amal Benuf : Tesmekta-iyi-d s wawal-nni umedyaz Benmuemmed (netta yenna-t ef wawal, nekk a t-ini ef umezgun) : Ur yuli, ur yudir iban. Ur d ak-qqare ara yewwe sanda ara nawe ! Maca, yewwe sanda newwe nekkni. Atan yettmurud, yettrau deg-ne a s-nefk afud akken ad yekker ad yeddu ef iarren-is. Yegra-d deg ifassen-nne nekkni, wissen ma a s-ngerrez azekka-s, ne a s-nez aekka-s Iuran : Amek tettili tmazit di Wehran ? amal Benuf : Am wakken tella kan anda-nnien. Yella wanda tua er zdat, yella wanda tuker cwi taqejjirt, tual s kra isurifen er deffir, yella wanda tekref, teqqim kan din Ahat a d-tban temgerrad kra tririt-agi, maca, d tagi kan i d tidet qerrien : Si tama uselmed tual aas er deffir imi ula di snat tesnawiyin-nni (Benbadis d Lufi) anda tella tettwalmad, tura teqqur, ulac-itt mai ! Tegra-d kan di cwi uselmed-nni yellan di tiddukla Numidya, ama deg usideg-ines yellan di tlemmast n temdint n Wehran ne deg usideg i tekra di Lasi.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 149 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ma di tault unadi, di tegnit er taye ttilin inelmaden i ifernen tamazit (ama di tault n tsekla ne tametti) akken ad tili d asenfar swaydeg ara ssezrin ikayaden-nsen n liuns... War ma nebder-d ayen akk i tqeddec tiddukla Numidya, ama d irmad ne d isenfaren... Ma deg wennar usuter d umennu ef izerfan n tmazit, dagi i tuen icc-is ! Ttbanen-d amzun yan yemdanen, amzun akken yefsi-yasen wagus ! Ahat ayagi merra d ayen icudden er liala ideg ttidiren yemdanen akk d ttwekka n beu i ikecmen imenasen n tmazit Ssarame kan ad tbeddel fell-a tallit, wamag ma teqqim akka, as ad nekker ad nezzi tafsut I yenna Lewnis. Iuran : S yiwen/kra n wawalen kan d acu i d Tamazit ? Tauri ? Tamedyazt ? Iuran ? amal Benuf : Tamazit, d tilin-nne, d tudert-nne, ma ulacitt, amek ara nili nekkni i yeqqaren nekkni d imazien?! Akken i t-yenna Lwennas : Ma ulac tamazit, ulac, ulac! Tauri (lfenn), d iman (tarwit) n tlelli. Tamedyazt, d iman iulfan, yes-s i nezmer ad nissin ayen yellan deg wemdan s yimmad-is. Iuran, ma negren nenger yid-sen. Awer d ateru am useklu-nni i wumi qquren iuran ! Yenna ucennay Si Mu : D aar ief ters ttejra Kra tewa seg-s tewwi-t Iuran : ef wacu tebi a d-temmeslaye, nekk ur k-steqsa ara fell-as ? amal Benuf : Skud ur nemmut, kra ur ifut. Mazal tignatinnnien ideg ara d-nini ayen-nnien... Tanemmirt i wemis Iuran i -d-yeldin isebtar-ines akken a d-nini kra seg wayen i -iberken ef wul. Yeggra-yi-d kan ad snemmre nezzeh kra n tin d win i ufi di tegnatin n mek d ler. A s-ini daen i gma-tne Kamal U errad ayen akken akk i uri nekkini, d wayen akk i uran imeddukal-nne yellan dagi deg Wehran, tajmilt a d-tual i ke, imi d ke i d a-yesslemden, d ke i d a-iwellhen. War ma ttu abuddu n tebest i unelmad
- 150 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ebdelwehhab etmani ugezdu n tsekla d turi di tesdawit n Wehran, i ifernen tamezgunt-inu Di tmurt uekki akken ad tili d asenfar swayes ara yessezri akayad n liuns-ines di taggara n waggur n yunyu 2007; ma d asentel-ines ad yili s yezwel-a : Tarmit umezgun amazi di Dzayer.

Massa Raa ellula i yerran tajmilt i Tigawt d wawal ilmend n tejmilt i tga i wergaz-is i yena rrebrab.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 151 -

Tidet
Ramdane ABDENBI
akka, tettak i wawal azal, tettak-as tameddurt tis snat ur nettmettat...
al yiwen akken yedder temi. Yal yiwen akken iwala ayen yedder di teswit ne di taye. Yal yiwen akken iulfa i wayen s-d-yezzin d wayen yettwali. Yal yiwen yettaf deg wannect-a ayen yeba d wayen yugi. Yella win i d-yeqqaren ineruyen yeckenien di tudert, akken yella win i ten-iteffren. Llan widen ifernen ad awin tidet-nsen yid-sen asmi ara ten-tawi tmettant ur nzeggel yiwen. Widen i d-yeqqaren, d nitni i yettarun amezruy imi d imeslayen-nsen akked tirawin-nsen ief tsenniden widen yellan deg unnar n tira n umezruy. as akken s tmuliwinnsen maca ayen yeran ur yezmir yiwen ad t-yeffer ne ad as-ibeddel iswi. Tikwal, ayen yeran merri i tmenna, maca tidet d tidet, yessefk ad tt-id-nini... yessefk ad tt-naru. Akka i ttid-an, akka i tt-id-nufa : Ttif tidet yesseqraen wala lekdeb yessefraen. Ddren ierfan s tidet ban nitni ne s tin i sen-ettmen yimebbren-nsen. as tikwal lekdeb ur yelli maca ula d tidet ur d-tban ara akken iwata lal, ad d-inin : ur neskaddeb ur dnenni tidet merra. Tagi d tidet yeban ef sin yiricen : - Kra iban-d, wagi d ayen nettaf ur widen ur d-neqqar ara tidet merra imi emmden ad ffren tidet-nni i ten-iurren.

- 152 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Kra yeffer, wagi d ayen ur d-qqaren ara widen ur neskiddib ara imi ma nnan-d, yessefk ad skiddben. Tikwal tatut tettban-d i kra am tafat di lam ; akken s-

yehwu yili wudem n tatut, iswi-s d aummu n wayen yeran d wekbal n widen yeran... ufan di tatut allal mgal angar-nsen, mgal tanekra n tidet Gar tidet d taye, ass ideg ara mqabalen
ierfan-agi akked tidet yellan, ad tt-walin zdat-sen mai d tin i ssnen ne d tin i sen-d-nnan... d tidet nnien, d aric nnien s wudem nnien assen, kulci ad irab er llsas10. Timenna n tidet mai ur medden akk i tella. Llan widen yessburren talaba n tugdi seg wakken aas n tebest i ilaqen akken ad d-inin kra n tidet i ban wiya ad tt-en teffer. Llan widen yessburren talaba n tengef -ne ahat ur-sen d tierci- seg wakken tudert ur-sen d aebbu d wayen yeqqnen ur-s. Tidet ddren-tt, ttidiren-tt ur tt-id-qqaren. Tella yid-sen yal ass. Ttwalin-tt, ttulfun-as, maca, di taggara, tettruu tettawi yid-s asirem tettaa-d ilem. D ilem ideg yedder yilemi. D tudert taerfit war immal i tugget n widen tegguni lmut yeffren deffir yal asirem. D tudert s tmagit ixerben i t-yean yettnemar gar uneruf d ugaraw yettnadi aar yellan di tmurt-is... Tudert-is d tayri tawezit, tezga la trewwel fell-as. D ilem ideg yedder urgaz. D tudert n tmeckukal, lexa d mayaf. Ugur n wexxam yettak-it i win n yixeddim, win i siserren ad t-yeef waye, gar-asen yettaf-d iman-is eryan. Tudert-is teba gar umured d ununef. D ilem ideg tedder tmeut. D tudert s tmara seddaw lenaya n widen tt-yettwalin kan d tefekka. Tere fell-as anda akken hrawet ef wiya. Tudert-is i leqdic d tuzzuft. Attan tidet n yimir-a. D tidet taerfit i -d-yesmektayen ayen akken ugint ad walint wallen, ayen ugin ad slen imeuen d wayen yugi ad d-yini yimi. Ugur-agi n tidet iuza-ya ula d nekni s imazien deg wayen ur neddir ara : d ayen yerzan imenza-nne, lejdud-nne d
10 Slimane Azem, A taqbaylit a tigejdit.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 153 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wayen yellan d aqbur. as ma ccerkent-a ddeqs n tawsiwin akked tmura nnien, maca ayen yellan n Csar yessefk ad yual i Csar ayen yellan n umazi yessefk ad yual i umazi. Nekni imira, nebna tamagit-nne ef wayen i -d-yewwen ama ef lkae ama ef uru. Tira n tfina ef uru attan tban, d azamul n tilin n yimazien anda uzzaren merra yira-agi. Ayen yettwarun ef lkae mai s tmazit i -d-yewwe. as ma uran imazien, idlisen-nsen s tlatinit ne s tegrikit i tenuran. Aas n wayen yerzan imazien d terma-nsen atan di tmura n lberrani, ffren-t widen d-ikecmen tafriqt ugafa. Asmi ffen, an tidet-nsen akked tilawt-nsen, ad tent-id-afen widen ara d-yawen, ad kksen kra, ad rnun kra, akken xedmen widen i ten-yezwaren, ad ffen, ad t-id-en i widen ara d-ileqen Ffen ne qqimen, d nitni i uran ayen yellan imira d amezruy n tefriqt ugafa. Uran akken i sen-yehwa ne akken ban ne ahat d ayen yellan akken t-ufan deg yittafttaren iqburen n yal tallit i mazal, ahat, imira urben fell-asen. Amek ara nexdem nekni, imira, gar wannect-agi n talut n umezruy ? Imusnawen-nne zemren ad nadin, ad afen ayen yellan akken yella, akken yera. Ma yella cwi n ccek yessefk ad t-id-inin, ad t-id-arun i medden akken ad t-ren. Ma nenna-d belli ayen uran yimnekcamen ixu imi ur yeib ara wayen d-nnan, yessefk ad d-iban waya u ad mmeslayen fell-as alamma tufrar-d tidet. Ayen ara naru yessefk ad yizdig i wakken ur d-yettbezaq ara fell-a azekka mi ara d-iban belli tira texreb... Di teswiin am tigi i nessaram ad d-nekker si targit, ad d-naki si tnafa i -yewwin s anda akken ur nezmir ad nawe. Nezzuzen iman-nne s lebi-nne armi ncax deg wayen ur nefiz as akka targit tesa amkan-is di tudert-nne. Maca gar targit d tilawt D tidet, tikwal asmekti yuer lada mi ara naf belli ayen akken ief nebna, nessuli lebru, d rrmel ief ur yettaaf ara lsas...

Ayen akk la nbennu, neder mi la tetthuddun11.


11 Slimane Azem, Zik ay ul-iw.
- 154 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Ma teri ansi d-tekki


Abdenour HADJ-SAID
Ma teriv ansi d-tekkiv, ad terev anda i tettedduv

mezruy d ayen d-icudden $er iuran d wayen yezrin. I wakken amdan ad ya $er zdat, yessefk fell-as ad imuqel $er deffir. Ad imuqel $er deffir i wacu ? I wakken ad ier d acu i ieddan $ef wid-is : ma d ayen n dir, atan ur i$elli ara deg tesrafin ideg $lin yakan imezwura, ad yerwel i tuccviwin, d wuguren. Ma d ayen yelhan, atan iban, d abrid i yessefk ad t-yevfer. Mai ala ayagi, ilaq di$en amdan ad imuqel $er deffir, $er umezruy. Amezruy n Lezzayer d alqayan. Imazrayen heddren-d $ef imnekcamen d-yusan, maca zgan ttun inaliyen ized$en tamurt-a. Drus mavi n yidlisen i d-yewwin $ef umezruy n Lezzayer. Ass-a azzayri, ilaq ad yissin amezruy-ines, bdu-tt-id seg Ilibiyen, imezda$ imenza n Tefriqt Ugafa, ar Tgelda n Tahert, ar Lezzayer ddaw n lekem aerki, armi d amezruy n umnekcam arumi d tegrawla, nezmer ad nawev s umeslaynne$ alamma d ayen yevran melmi kan, ne$ ayen umi qqaren lhistoire rcente . Maca amezruy n tidet, mai d win n tkerkas. S tmusni n umezruy n tmurt-is i yezmer uzzayri ad yissin d acu-t, ansi d-yekka, u s wakka ad yissin di$en anida iteddu. Amezruy n Lezzayer d a$ezfan, yella wayen yelhan deg-s am wakken yella wayen n dir. Yessefk $ef imazrayen-nne$ ad tenid-inin akken llan, akken vran, ur ssen$asen, ur rennun. Ur

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 155 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tcuffun aqendur, ur sseqcaren mebla lmena. Yal tallit deg umezruy s wazal-is. Yal tallit deg umezruy ad s-fken leqq-is. Ilaq tisuta d-iteddun ad issinent amezruy-nsen akken yella, akken yevra. Annect-a, am akken d-zzware$ deg-s linna, ad ten-iiwen i wakken ad bnun azekka-nsen, i wakken ad walin anda teddun mbed mi ran ansi d-kkan. Ass-agi di tmurt-nne$, ilemiyen-nne$ ffuden amezruy am akken ffuden idles, ffuden amezruy acku ulac amezruy di lakul, ne$ ma yella, d amezruy yettuerrfen, yettucewhen. Di lenaya-nwen, amek anelmad n wass-a, am win n yivelli, yessen erruo d Xeyr Ddin Barbarus i yellan d iberraniyen, mai d izzayriyen, amena ur yessin ara end U Lqavi, Agellid n Kuku i yellan netta d azzayri anali. D ayen yessewhamen u d ayen iss ara yesissef umdan. Annect-a ur ilaq ara ad yili. Wagi d yiwen umedya kan d amecu yerna qqwan am wigi. Ihi, amezruy d netta i d lsas n tudert n yal tamurt. Ma yella umdan ur yessin ara amezruy-ines, atan $as ini-as ulac d acu yessen.

- 156 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

TASUQELT

Taa n Si Sliman12
Alphonse DAUDET
La chvre de M. Seguin
Tasuqelt : Mohand AIT IGHIL

i Sliman, yekseb ta$a, ur yeooi ur s-yexdim d lxir. Maca, gar te$remt i s-d-iga deg udaynin, d tlelli ara d-temlil deg tegi gar wuccanen, textar abrid wis sin. Akka ara teqqimev, a Gaya, weroin ad tbeddlev ! Amek ! Ad rzun $ur-k a wihin n temdint, ad k-d-ssutren $er uxeddim yugar wa txeddmev da, ke, ad tagiv Wali iman-ik, amek telliv. Lqec d aqdim, sebbav qersen, i$essan wudem-ik qrib ad d-neqren taglimt. Qeddem akkin, qbel axeddim-a amaynut, ay uzlig ! Zwi $ef yiri-k izan. Ad tettuv lla, netta ad k-yettu. Tugiv ? Ur tqebblev ? Anda telliv akka i tulfav s tlelli ? Sel ad k-d-mle$ tamacahutt n ta$a n Si Sliman. Weroin yiwen wass, yefre s t$een-is. Tesxev-asent lmut. Ad s$ersent iciddi, ad jbunt $er umada$, din ad atent-id-imager wuccen ad tent-ye. Akka, tal tikkelt, ur tent-yecli kra, la lenna n Si Sliman, la tugdi deg wuccanen, ma nnant-id kan, ad rzunt $er umada$. Si Sliman yenna : Ad twalem d ti$een n lexla, emlent aas tilelli. Maca $as akken uccanen an-as setta n t$een, yugi ad yebru i yi$allen. Yehwa $er ssuq yu$-d tayev; acu kan, tikkelt-a, yextar-d ta$a d tilemit, akken ad ta$ tanumi d wefrag.
12 In : Ayamun cyber-tas$unt n tsekla n Tmazi$t (= ayamun cyber-revue de littrature berbre), N10, Janvier 2002, 55p. Cf. www.ayamun.com.
Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 159 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aah ! A Gaya, ay tecbe ta$a n Si Sliman ! Ay melent, taamart-is, tifenza-ines, acciwen-is ijerven, tamulli n tedduft-is $ef tgerbuzt am ubalun tettiriq ! Tecbe am ta$anni n Gandhi. Deffir wexxam, Si Sliman izerreb-d i yiwen ubeeva, yerra-t d tabirt, iteu deg-s izegza. Din i yeqqen ta$a. Yextar-as amviq anda ur tettxussu deg wayra, ula d amrar isa$zef-it. Tikkwal yesfiqid-as-d. Am ta$a am Si Sliman, feren i sin yidsen. Lemd-ik a Rrebbi, mi ufi$ ta$a yestalan ti$imit $ur-i ! zi$en mai akken i yenwa i tevra. Ula d ta$a-a terfa. Tesakked $er wedrar, tenna : A win yejban $er dihin, ad yawev armi d tama tanoit ! Ad yeddu ad yu$al, ad iniggez $ef wexleno. Ah ! Limer mai d tamaqqant-a, i yi-ixenqen ! Tlaq i we$yul d wezger izemren ad ksen deg yiwen wemviq ! Wama ti$een emlent iger ahrawan. Seg yimar, ta$a n Si Sliman m-tedduft tamellalt, tettwala a$ecic yellan deg teb$eirt sellaw, ur bnin ara. Din din yerkebitt unezgum, tugi ui; anagar i$essan ttbonen-d deg-s, ayefki in$es. Win i tt-yeran, yal ass, tettemetnay d tmaqqant, ad st$iv. Ma d nettat asekkud-is weroin yeqcer-d seg wedrar. Ad tesibbi akken tezen. Si Sliman, yefhem kra kan yu$ ta$a-is, maca a win yeran d acu-t Yiwen wass, $er tafrara, mi yekfa tuga, tebren-d $urs ta$a, ula d nettat tera Si Sliman ur yefhim acu tt-yu$en. Temmeslay-as-d : Sel-iyi-d a Si Sliman, ilaq ad tawiv lexbar, ayen teb$uv txedmev-it-id, amviq-a ur stalaye$ deg-s. nekk, amviq-iw dihin deg wedrar i yella. - Ah, a tawa$it ! Ula d ta terfiv! I isu$ Si Sliman. Ibat, yebra i ufenoal gar yifassen-is, iserre i yiman-is $ef wecic yeqqim zdat ta$a : Amek akka, a Qerquca, teb$iv ad truev ad yi-teooev ? Terra-yas-d awal : - Ih, a Si Sliman. - D acic i kem-ixussen, da ? - Ala, a Si Sliman.
- 160 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Wezzil wemrar, teb$iv ad t-si$ezfe$ acemma ? - Ur ttceqqi iman-is, a Si Sliman. - Ihi, acu ilaqen, acu teb$iv ? B$i$ ad rue$ $er wedrar, a Si Sliman. - A Qerquc, deg wedrar yella wuccen, ma ifaq iman-im i telliv, ad d-ineggez fell-am ad kem-ye ! Acu ara txedmev ma iwala-kem-d ? - Ad t-cekkve$, a Si Sliman. - Ur tt-teserwalev ara s wacciwen-im. Yea-yi ti$een ikesben acciwen ugarent agla-m Merquca, ta$a yellan $ur-i ilindi, tezmer i yiman-is tettawev lmal nniven, tecba auli. Iv yemmed nettat tettna$ d wuccen, armi d tafrara n wass, yeatt. - Merquca tame$bunt ! Ulac fell-as, a Si Sliman, eoo-iyi kan ad rzu$ $er wedrar. - A tawa$it, acu akka i sent-xedme$ n diri i t$een-a ? Tayi da$en ad yi-tt-ye wuccen Ur qebble$ $as kem, tqeblev, nekk ad kem-d-selke$ ! Tura ad kem-nehre$ $er udaynin, ad medle$ fell-am tawwurt. Akken ma tesnebrav-d iman-im seg tmaqqant, ulac anda ara terrev Si Sliman, izu$er ta$a $er udaynin isulles, iger-itt, yeffe$-d, yemdel tawwurt deffir-s. Taswit kan immekta-d yettu aq yeldi. Mi d-yu$al yufa lal ta$a yneggez, terwel Tettavsav a Gaya ? Ayen yevran terniv tufiv abrid ad tevsev ! Ula d ke, teddiv d tama n t$een teooiv Si sliman ? Mi dkemle$ taqsi ad nwala ma ad tafev amek ara tevsev. Mi tel$eq ta$a m-t$edduft tamellalt $er wedrar, temlal d tegi tezha. Tulfa s yiman-is tu$al d tagellidt. Isekla n uqezel knand armi qrib ad nnalen lqaa akken ad sselfen s wafriwennnsen, azezzu i d-iberrun i rria, yeza abrid i d-tu$. Adrar d tirni yesker tame$ra. Ad twalem twalav, a Gaya, amek tefre ta$a m-tedduft tamellalt ! Ulac amrar, ulac iggig Ulac ayen ara tt-idisebsen, ne$ ara s-yagin aneggez, tawaksa melmi i s-yehwa. Da, ay ameddakel, acic yegma armi tt-i$um ! Yerna bnin, aas n ssnufat i yellan Ixulef win n tebirt. Ula d ijeooigen, da, ggten !

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 161 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ta$a m-tedduft tamellalt, temlelli s lfer, tettegliliz $ef wecic, tettegririb $ef yicuqan Taswit kan, tezdi-d lqed-is $ef nnuba, aqerruy yezwar zdaxel umada$, tebda tikli, i ttyewwin i tt-yerran gar yizerdax d tqintucin, tikkwal tettbaddid $ef sin yivarren, attan zelmev attan yeffus Ad tenwuv aas t$een n Si Sliman i yellan da deg wedrar.Ta$a m-tedduft tamellalt n Si Sliman, ur tugad kra. Tettneggiz $ef waman n yi$ezran i tt-isebzagen. Akken tettengay, ad ta $er timri ad tesred fell-as, ad teskiw iman-is $er yiij Yiwen wass, $ef yixef wedrar, ta$a m-tedduft tamellalt twala-d $er tama tamaddayt axxam n Si Sliman. Teva $ef wussan yezrin fell-as din armi s-d-hwan imeawen. Amek i mei wexxam n Si Sliman ! I tenna i yiman-is; amek i sebre$ qqime$ din Ass-a, d tikkelt tamezwarut i tulfa s yiman-is meqqret. Ta$a m-tedduft tamellalt n Si Sliman, tekka ass yemmed nettat tefre. $er tlemmast wass, twala yiwet terkeft yizerzar kessen deg uza$ar. Tehwa $ur-s. Anagar i tt-walan izerzar s tedduft d tamellalt feren yess. Gan-as-d amviq gar-asen, ttmeslayen yid-s d tirni, s wawal id. Akken sli$ -$ur-k ad tttemlev i yiwen a Gaya temel yiwen izerzer. Din din rewlen $er umada$, uraren armi yan, u$alen-d. Taswit kan ihubb-d wavu d asemmav. Adrar ibeddel tirmi, d tameddit Yekfa wass ? I d-tenna ta$a, tbat. Deg yidis amadday, tagut tedla igran. Tabirt n Si Sliman te$ba deg tmulli, ula d axxam-is yettbin-d anagar uqermud s ansa i d-iteffe$ wabbu n tmes yessa$en zdaxel wexxam. $er lembad yettlaaq-itt-id ssut uninay ielqen $er wemgerv n lmal i dinehher umeksa s axxam, din din ires-d fell-as lwec, tezen Tez$eb mi tt-id-innul yiwen yigider s yifer-is Taswit kan tessal i usu$u : Uuuh ! Uuuh ! Din din temmekta-d uccen. Ass yemmed nettat d turart tettu-t armi d tura i d-yekcem $er lbal-is Yettlaaq-d ssut n ujawwaq seg wexxam n Si Sliman, yessawal-as-d wissen ahat ad tt-d-yu$al wul ad tu$al. Huuh ! Huuu !, i d-yettsu$u wuccen
- 162 Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- U$al-d ! U$al-d ! i s-d-icennu ujawwaq. Ta$a m-tedduft tamellalt teb$a ad tu$al; maca mi twala tamaqqant iggig axerciw d usefreg n teb$eirt, ad tendem. Mi tjerreb turart d tlelli yezgan deg wedrar dayen. Si sliman yebes asiwel s ujawwaq, yegzem layas, inejbar s axxam Ta$a m-tedduft tamellalt testewec acemma, tesmesis i wesxerwec wafriwen deffir-s. tebren ad tesikked d acu-t. twala $er yiwen wemviq isules snat wallen ttiriqent-d d snat tmejjatin beddent D uccen. Uccen, annect ugejdur yeqqim $ef yivarren-is ineggura, isikkid deg ta$a-a i s-d-yusan fiel letab, yebda isibnin-itt s wallen. Ur yuyis ara, yera ulac amaddi i ta$a. Ha ! Ha ! Ta$a n Si Sliman m-tedduft tamellalt Ilees tanzarin-is. Ta$a tulfa s wakal irewwel ddaw yivarren-is Temmekta-d tadyant yevran d Merquca, i s-yemla Si Sliman, iv yemmed tekka-t s umennu$, akken azeka-nni ad tettwi. Tenna acu$er ara d-mtteawe$ ma yella taggara d yiwet-is. Maca, d lmut i tt-yettraoun, ulac tarwit iqeblen lmut s talwit. Temended $ef yiman-is, teserxa aqerruy-is akken ad temager uccen s wacciwen Ur tevmi ad tne$ uccen -lad$a weroin kra wass ta$a tne$a uccen maca ilaq ad tami $ef yiman-is. Uccen iqeddem-d $ur-s. A win i k-yekan a Gaya ! Ta$a tame$bunt ! Texdem ayen i wumi ur tezmir ! Acal tikkwal i teserwal uccen. Mi yebes umennu$, ta$a n Si Sliman m-tedduft tamellalt, ad teknu ad tkes Iv yemmed nettat d amtteew Taswit ad terfed aqerruy-is $er yigenni ad tessirem : Awi-d kan ad fe$ alamma d azekka Itran deg yigenni, tt$iben yiwen yiwen. Tarwit d tezmert u$alent-d ta$a n Si Sliman m-tedduft tamellalt, mi tera qrib ad yali wass, nettat tekkat s wacciwen, uccen yettarra-yas-d s wuglan $er lembad yebda yettali-d yiij Yettlaaq-d $er tegi ssut n tuddna uyaziv n Si Sliman. Lemdulleh ! tenna ta$a, tewwev lmer$ub-is, tedder armi dyuli wass, wama tera lmut tettraou-d deg-s.

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- 163 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tellez mi teef armi d azekka-nni, tedder ass d tilellit, texdem ayen i s-yehwan. Tesred $ef wecic, taedduft-nni-ines tamellalt tbeddel tirmi, tu$al d tazegga$t s yidammen. Uccen yemme$ fell-as, ye-itt.

- 164 -

Tamazit tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tirigin n Usqamu Unnig n Timmuza Editions du Haut Commissariat l'Amazighit -o-O-oCollection Idlisen-nne 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID et K. FERHOUH, Lael ittaba lael akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Luna, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecu ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazit tatrart, dition revue et augmente , 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i -d-nnan gar yetran, 2004. 16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prnoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Tezi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric I, 2005. 25- Collectif, Tibirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nnien, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Fama n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, med n ugellid, 2006. 34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecu n ugama, 2006. 37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uekki, 2007. 40- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.

42- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ef rad 54/62, 2007. 44- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45- Said IAMRACHE, Timenna n Said Iemrac, 2007. 46- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50- Naima HADJOU, Amennu n tudert-iw, 2007. 51- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52- Omar KHAYAM, Rubaiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 53- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 54- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 55- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 56- Khaled FERHOUH, ku-ya-d tamacahut, 2007. 57- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 58- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 59- Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007. 60- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muend U Mend, Tafaska n tmedyazt, 2008. 61- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. Actes de colloques 01- Actes des journes d'tude sur La connaissance de l'histoire de l'Algrie, mars 1998. 02- Actes des journes d'tude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998. 03- Actes des journes d'tude sur Tamazight dans le systme de la communication, juin 1998. 04- Actes des journes d'tude sur Approche et tude sur l'amazighit, 2001. 05- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 06- Actes du colloque international sur Tamazight face aux dfis de la modernit, 2002. 07- Actes des sminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 08- Actes des colloques : Identit, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture amazighe et l'volution des cits en Algrie, 2003. 09- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 10- Actes du Colloque : Le passage l'crit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N13) 11- Actes du Colloque : La littrature amazighe : de l'oralit l'crit, 2005 (Voir Timmuzgha N14) 12- Actes du Colloque : Tamazight dans les mdias et l'cole : hypofonctionnalit et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N15) 13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatriel amazigh, 2006. 14- Actes du colloque sur Le libyco-berbre ou le Tifinagh ; de l'authenticit l'usage pratique, 2007.

Revue Timmuzgha Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit : N 01, avril 1999, ----- N 19, aot 2008. - N10, octobre 2004, Spcial Mohya, Entretien. - N12, dcembre 2006, Tajmilt i Si Muend U Mend. - N spcial en Tamazight : . N16, janvier 2008. . N17, avril 2008. . N19, aot 2008. Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperu sur trente trois sicles de l'histoire des imazighnes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algrie libre vivra, 2001. 04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un dbat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et reprsentation phonologique, 2007. 06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyi, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur L'enseignement de la langue amazighe : bilan et perspectives , 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande Kabylie, 2006. 06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbres communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazit, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbre, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timayin n leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression crite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de cration dun Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007. 16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi tenmela tarisant n tmazit : Asnekwu d teslet, 2008. 17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De lavnement linsurrection de 1871, 2008.

Conception et PAO Ramdane Abdenbi Tous droits rservs

Widen yeban ad -d-arun TAMAZIT TURA, Tasunt s Tmazit

adlisamazigh@yahoo.fr tamazight_tura@yahoo.fr

Achev dimprimer sur les presses de

Les Oliviers
Tizi-Ouzou Tel : 026-21-07-19 Fax : 026-21-95-40

You might also like