Trk Edebiyat Dizisi

26

26

R
O
Vl
!

F.,

ts

E
No. 12366 \)

TOPTAN SATI istanbul Devlet Kitaplar Mdrl Ankara, izmir,Adana, Samsun, Erzuium, Trabzon ve Van Blge eflikleri

ve Bakanlk Yaynlar Sailcrsr kitaplar

VO

PERAKENDE SATI Milli Eitim Yaynevleri

E
tr
F\

KDY DAHIL FiYATI

( 1.388.889 +

1.5OO.OOO.

I 11.1 11

Lira

LiRA

MUl EGiTiM BAKANuGI YAYINIARI : 758 BiLM ve KIJLTR ESERLER DiZSi : :g

Trk

Trk Edebiyat Dizisi

:1O4

TARH FIKRALARI
Yayn Kodu Baslo yl

Kitabn adl

TARH FIKRALARI
Necati KOTAN

ISBN 975.11.0719.9
2001 Baskr adedi
5.000

01.06.Y.oo02.249

ABC MATBAASI

Dizgi, bask, cilt

Yaymla Dairesi Bakanl, nrn 06.10.2000 taih ve 7088 sayl yazrlarr ile drdnc defa 5.000 adet baslmtu.

IINDEKLER
Yunan Terihinden Seeler/Il Hun Tarihinden Semeler/l8 Roma Tarihinden Segieler/I7 Katgca Tarihinlen Semeler/2d Makedonya Tarihinden Semeler/27 Ma ve in Tarihinden Seeler/99 a Taihinden Semeler/85
Aeur

Nszz n itoo ranfun Sqmehrl9

Emevi Tarihinden Seemsler/47 Abbasi Taihinden Segeler/62 Biuans - Peenek - Rus ve Miol Tarihinden Seoeler/70 ILasz ve lwe Tarihinden Semeler/7d Seltlu Tarihinden Semeler/79 osmanl Tarihinden Semeler/&l

IIz' Manmed Hayatndn Semelor/99 HulAfi Raid'in Tarinden Scmeler/4ll

ONSOZ

gretmenlik mesleind bir hayli yol oldk. unn kanont getirdim ki okumnk, renmek ue bunlar nkletrnek gerekten gzel ey. Ancak insanolu hpr zoman ci,d'dt konularln uraamnz. Bazan bir hikdye, bir fikra ue bir anektod inson lnfuasndn nun yIlar yer eder. HeIe bunu Tarih drslerind'e uygulayan bir retmen, emin olun baorI olacaktr. Tarih retmeni oldu' umdnn ber snflarda "Tariht Fkralat'' anlatmny adet edinniimdir. Bunun faydnsn dn grmmi dilindir. Nilnyet yayn lnyatmn onuu ylnda pek ok "Tariht Fkralar'' dzrleyip toporlayabildim. Neticede grdnz bu kinpk meydnna geldi. Hemen unu ildve edlin ki, bu konuda ilk r o4an ben dcilimdir. Tarih Fkralar a'd,n tayan bu kinpma, piyasa' do mcucut bulunanlardan farkldr' Tarihe merakl her entellekt' el kiinin kitabmzdan zeuk oloc gibi, billnssa orta d'ereceli okullardn Tarih dersi okutan retnenlere, bir h,aynak kinp olok niteliktedir. Fkmlarnz sa,dce Trkiye Tarihine mnlasr dildir. Gerul olarak tarihin l.er blrnnden az da olsa, bir eyler aktarabildik. Bunu yoporken hm ifad'eye ue l'n de kronolojik sraya. dn aaami d,ikkat ettik. Hi1 bir ilnt iddif,dn bulunmu daiiz. Hata ve nksanlarmala birlikte baarl olabilirsek, he.'d'imizi bahtiyar sayarz.

Necati KOTAN

AsUR vE BRAN r,nixonx sEMELER

Agarhaddon Asur kra Assarhaddon (681'669), T}rros kral Beal'i ma_ lup ettikten 8ora zaferini, aadaki kitabe ile yle izah etti:

ban elimle kestim,.

(emsein
'

Tarihi,,e, 188)

Gialby,

Sure -

Fstn

Sen de Ter Ha.eketler Yapma Hz. Seyman (955 _ 935) bir gn banda tac ile altn tahtnda otunrken, rzgar ters ynden esmeye bala gibi, bandaki tac da eril. Ewel rzgfua seslenen IIz. Sleyman: sy ragr, dedi, neden ters esiyorsun?"' Riizgfida yle
cevap verdi:

"sen de -bandaki ters hareketler taca: man

yapryosun". Bu sefer Hz' Sley'

Sen neden eritdin? diye sonnca, tac da yle cevap

"Sen de ilerinde eilmektesin". (Ati Ertn, Dini Hikdyelr, s,

verdi:

77)

Sizi Akreple Cezalandracam

Sleyman'n geti. Nablus Roboam vergilerin a$rl$ndan

llz.

cam".

"Babam ykiiz artrmrt. Ben, daha da artrracasm. B1ba1' sizi krbaa dvyordu, beise Jzle i akreple."rr."ar""_
(emsettin Giattay,

lann kaldnlmasn veya hafifletilmesini istediler. Reboam bu isteklere kar yle cevap verdi:

YIJNAN TARHNDEN SEMELER

Tenopilai Sava
ran hkmdar Serhas, btn Yunanistan, istilya balamrt. Ancak isparta'l Leonidas 300 adam ile Termapilai geidini kapamtr. Sarhas sparta'l Leonidas,a bir eli gndererek geidi amasln, bunu yapt taktirde kendisini Yunanistan,_ n valisi yapacarn bildirdi. Leonidas gelen bu eliye u cevapla geri evirdi: - "\y'atanmzn istikl0li ve namusu urunda canmr feda etmeyi tercih ederim." Ancak Persler bir gibi Termopilai,a ylnca Leonidas'n askerleri: _ "Dman yakl'at" dediklerinde Leonidas: diye cevap verdi. - "Dman yaklamad, biz yaklatk" bir bulut meydana Savarn kzgn anrnda atlan oklardan havada gelince Leonidas askerlerine: - "Bakrn ne gtizel glgede savaacaz" dedi. Leonidas artk leceini biliyordu. Yannda kalan son iki kiiye de bir mektup Yr|P, bunu Isparta'ya gtiirlmesini isteyince askerler yle cevap verdiler:

nq Tarihi, s,198)

ocugn kendi ocuklariolduunu iddia ediyorlard. IIz. Sleyman halkn ve devlet adamlarni nnde bu meseliyi $iyle halletti.. Hz. Suleyman kadnlara: _ "Bir olur, ama - - bu iiocugn annesi bir tanededikten sizler iki kiisiniz. kardee halledelim" sonra' yan barnda 'ftJin bulunan cellfida yle dedi: _ "u ocuu al, tepesinden t6 hayalarna kadar.kesip ikiye ayrr, bir para bu kadma, teki parasn da teki kadni ver." . .. CellAd, ocuuald klc ile ikiye blecei srada kadnlar_ dan biri ac bir lk atarak haykid:

Gerek Ana Hangiei - - Hz' Sleyman'n -karsna getirilen iki kadn, ortalarnda bulunan

. _ ''Frek olmayandr,

tets gayet c] sakindi. Hz. Suleyman aIamayan kadna dnp: "Sen verdiim hkme ta]^ msrn?" dedinde kadnda "tazlym" diye cevap verdi. Bu sefer Hz' Sleyian:
ana, alayan ve ocuun ldrlmesine razr ocus anagna veriniz. Dieride zindana atlsn,
(Rogp euki Yeim, Allahn PeygamberIeri, C. B, s, 126)

_ _

TIeden vurmasn?,, dedi. Kadn alyordu.

"Allah ad iin vurma". Hz. Sleyman:

_"Biz

Gel, Al

buraya savamaya geldik, postaclk yapmaya del" (M. Murad,, Tarih-i Ununt, C. I, s, 272'dn aklen, S. Tansel, Yiiz Tarihi, Yiiz Fkras, s.3)

Pers kral Kayara (485 -.464) Termopilai geidine dayannca, kan dklmemesi iin, spaal'lara bir eli gondlrerek

sil&hlarnn teslimini istedi. sparta generali t eonidas u kelime ile Kayara'ya cevap verdi:

"Gel, al"

(emsettin Gnaltay, n"g Tarihi, s, 257)

11

Vur, Fakat Dinle . 48o ylnda iran ve Yunan donanmalar Selamib

HLJN TARIHINDEN SEMELER

Atn ve Karasn Veren Topra$n da Verir

sava yapazlard. Ancak Temistokles bu fkrini bara bara syleyince, Ba Amiral oribad buna kz ve bastonunu kald_ rp Temistokles'in iizerine yrtiut. Temistokles ban emi ve yle demiti: -'Vur, fakat dinle" (emseain G.nltay, n"g Torihi, s, 271)

Kyafetsizlimizin Cezagn ekiyorum

Mao-tun (Mete Han), tahtna oturduu zaman memleketin durumu iyi deildi. Aynca Tung_hular da sava iin devaml bahaneler aryorlard. Nitkim Metc'nin saltanahnn ilk yllarnda Tung-hu'lar, bir elitik heyeti gndererek, Mete'den gnde bin Li koan atn istediler. Mete Han, devletin dumunu iyi grmedii iin, istenilen at verdi. Bylece kanlmaz bir savarn nne gemi oldu. Ancak T\ng-hi'lar, bu sefer ikinci bir elilik heyeti gnderip fiik hakannn hatnlarndan birini istediler. Sava istemeyen Mete Ha, hatunlanndan birini de gndermek zorunda kald. T\ng-hulara gre Mete Han, kendilerinden korku_ eden Tung-hular, bu sefer arazi talebinde bulundular. grilirken, bir ye yle
dedi:

meye balad. Evin erkei gelince gzlerine inanamayrp: _ "Ne yapyorsun general" dediinde Flopinin tyle cevap verdi: "Kyafetsizliimizin cezasn ekiyorum"

'

Strabon

(Ahmcd Refik, Tarih-i (Jmumt, C.2, s, 277'dn akln, (S. Tansel, oyn eser, s,5).

_."Sayn hakanmz, atnz ve karnrz verdiniz, zannedersek aaziyi de vermekte tereddt etmezsiniz". Mete Han bu szler zerine ayaa kalkp, yle dedi: _ "At ve'kadn benim ahst malmd, verdim. Ancak, arazi benim a}s malm deildir. o, milletimin maldr. Bu yiizdendir ki, yann Tung-hu'larla savaa gireceim, (Haeyin Nomk orhun, Trh Torihi, s, 24) t ldin Bat Hun devleti hiikiimdar Balembar zamannda Hunlar, Panno ve Trakya'y istilA ederek, Bizans ile Avnpa'y dehet iinde braktlar.(3?5) Hun generali Uldin, Bizans ordularin malup ettikten sonra, Bizans generaline yle diyordu:
13

r. Dara,I. Kambiz ve II. Kura arasndaki fark Alim Strabon yle izah ediyor: _ "r. Dara bezirgandr. nk o ilk defa halktan vergi almtrr. Kambiz Aadr. nkr o kibirli ve sert bir adamdr. Kura ise babadr. nk o halkn ok sever ve aJmr zamanda merhametlidirr. (Stbon, s, 8)

12

-'t", kuwetimizin derecesini sem, gne rnlarrnn ulat

Tannnrn Klc

gryorsunuz? Eer iste_ her yeri istilA ederim".

(Mustafa Bciyda'r, Atla, s, 5)

oynanan bu oyuna kzm ve aadaki mektubu Bizans impara_ toruna gndererek fkesini belirtmiti:

Aksi halde ben kendim almaya

Marcianus

"Sana gnderdiim elilerle Krizafios'un barn gnder.

geleceim"
.(Geza Gordoyi,

Attild, s,

190)

- "Syle bakalrm, yarnki savan galibi veya malubu kimdir?" dedi. aman uzun mddet atete yanan kemie bgft ve yle cevap verdi: _ Tu es Flagellum Dei" Yani ,,Sen Tanrnrn
Klcsn,,
(Necati Koton, Attild, s, 4I)

iet

Attila, Katalanum savandan ewel. Bizans'a bir elilik heyeti gndererek yIlk vergisini istedi. Imparator Marcianus Attila'ya u cevb gnderdi: - "f}g1, altrn dostlarrma veririm, bakalarna vereceim sadece demirdir". Buna krzan Attila bir yandan sava hazrla yapyor ve bir yandan da Marcianus'a yle cevap veriyordu: -"Biz de demire elikle cevap veririz". (Szos BeIa, Affiln, s, 212)
Sent Efraim Hunlar, 363't Anadolu'ya frrtna gibi girip Urfa'yr zaptetmilerdi. Hunlarr Urfa'da gren Sryan Kilise papazlarrndan Sent Efraim yle diyor: peygamberin ortaya kacarn - "Acaba bu millet Zekeriya haber verdii "Yce-Mecc" kavmi olmasrnlar. Arslanlarn kkremesi ile Urfa'ya giren Hunlarrn mrzraklarrndan ate ve yldrrm frkrryordu. Bir Hunlu iki at birden siirebiliyordu" (Naci Tarse, Atti6, s, 143)

ile beraber 40.000 Hun askerinin ve Hunlarn hakknda en gvenis, bu sava ile ilgili unlarr syler: _ "Ilek, yle kahramanca .avap ld ki, babas Attil hayatta olsaydr byle bir lm kendisinde kabul ederdi,,. (Hiiseyin Nank orkun, Trkiye Tarihi, s, 69)

Krizafios'u Ban Gnder

Attilya bir mamt. unkt
i ile

Attila,

kahpece

nce Prenses Honoria'nn kendisine gnderdii nian ytaiin bahane edip, aardaki mektubu Roma Imaratoruna yazd:
15

Ilu Miras Roma mparatorluunun Yarsdr AttiH esasen Roma zerine yrmek istiyordu. Zita Mezya Ilunlara dar gelmeye balamt. Ancak Attile, bundan 15 yl

L4

"Kayser Valentinianus'a selm" Nianlm ve kardein Honoria'y hapsetmi oldunu haber aldm ve buna canm skld. Yoksa, onun bana 15 yl nce nian ytiul gnderdiini unuttun mu? Nianlm hapisten kar ve onu bana gnder. Bu arada babasndan kalan mirasnda unutul_ mamasn isterim. Bu miras, Roma mparatorlunun yarsrdr,'. (Geza Goyd'onyi, AtiI, 188; Peyomi Sefa, Atti6, ' 180)

RoMA TARiHNDEN SEMELER

Geldim, Grdm, Yendim
M.. 49'da Sezar, Pompe'i takip ile Anadolu'ya geldi. Buradan Mrsr'a geen Sezar, Kleopatra ile tantktan sonra tekrar Anadolu'ya dnp, Partlar'Ia mthi bir savaa tututu. Uzun yllar Dou'da kalan Sezar, Roma'dan dastlarrndan ald bir mektupta, kendisinin bu kadar zamandrr neler yapt soruluyordu. Sezar, bu dastuna lakonik bir cevap verdi: "Veni, Vidi, Vici" Yani (Geldim, Grdm, Yendim)

(emsettin Gnaltay, noa Torihi,

s, 247)

Sende mi Brts Sezar'a M.. 44'te Senato iinde bir suikast hazrrlanp, 23 yerinden hanerlenerek, feci bir ekilde ldrld. Bu srralar 57 yarnda bulanan Sezar ilk haner darbesinden sonra arkasrna baktnda, evlAtl Brts'n de hanerini kaldrnp saldrmakta olduunu grd. Sezar bunu beklemediinden kendini tutamayp:

- "Sende teslim etti.

mi olum Brts?" diyerek, kendini hanerlere

(emsettin Gnaltay, in"g Tarihi,
s, 276)

Kaligula Kaligula Q7 '4D balangta iyi bir imparatordu' Daha sonralarr geirdii bir bulac hastalk Kaligula'y kt huylu yapm ve bu yiizden de ok kan dkmtr. Bir gn Kaligula
etrafndakilere yle. diyordu:
16

L7

- "Ah, ne iyi olurdu, btttn Roma halknn bir ba olsayd da bir kl darbesi ile koparabilseydim".
s, 383)
(ensettin Gnaltay, nog Tarihi,

Dentatus Roma Krallk dewinde (537 - 5l0) Samnitlerin hcumuna marTuz kalmt. itrya da vahdetini kurmak istiyan Roma, uzun yllar bu kavim ile mcadele etmek zorunda kald. Roma_Samnit savalarnda baarr gsteren generallerden biri de Dentatus idi.

Roma generali bu uurda can vermiti. Neticede Spartaks'n isyann konsl Krasus kanl bir ekilde bastrrmt. Hatta yle ki, kan deryasna bulanan sava alannda Spartaks'n cesedini bile bulmak mmkn olamamt. Bu savala ilgili olarak Pltark adl Alim yle diyor: gl, kuwetli, zeki, ar bal ve stn - "Spartaks idi. Barbar olmaktan ok, Helen olmaya lAyk kabiliyetli bir kii bir insand". Bunun yanrnda baz Romal tarihiler ise yle diyordu:

tehlikeli, barbar bir ihtilicyd. Kle yrnlar - "Spartaks ile az daha Roma'y mahvedecekti". dt'ar ue Darbeler Tarihi, C. 2, s,27)

"Ben altn sahibi olmaktansa, altnlara sahip olan insan_ lara-sahip olmay tercih ederim".
(Ahmed Refik, Tarih-i (Jmuni, C, 3, s, 122'dn naklen, S. Tansel, Yiie Tarih, Yik
14)

Sezar M.. 50 ylnda Roma tlzerine yryordu. Senatoda bir korku ve heyecan vardrr. Senatr iero yapt bir konumada:

imdi Ayan Yere Vu

Bari Su sinler

Fkra, s,

/ /

Romalrlar savaa giderken kafes iin kutsal saydklar pilileri de beraberinde gtrrlerdi. ayet pilileri kafes iindeki yemleri yememi iseler, bu hayra Alamet saylmazd. Klodius zamannda Drepene savarna giden Romallar, pililerin yemlerini yemediklerini imparatora bildirince, Kodius: . _ "Mademki yem yemiyorlar, bari su isinler" diyerek, hayvanlar denize attr.
(,A'hmed
150'd.en raklen,

yaklamaktadrr. onu durduracak askerimiz var - "Sezar mdrr?" diye^sorduunda Pompe oturduu yerden bir gurur ve hametle: _ "Endie etmeyiniz, italya'nn neresinde olursam olaym, ayam yere vurduum zaman oradan ordular fkrtrm" dedi. Ancak ne vard Sezar'n ilerlemesine kimse mani olamryordu. Frsat karmayan iero, Konsl Pompe'ye yaklap yle dedi: "Haydi bakalm, imdi ayaanr yere vur".

Refik, Torih-i (Jnum| C. 3, s, S' Tansel, ayn eser, s, 75)

rtn",

310'dan aklen, S.Tonsel,ayn eser, s,20,

ue

(Ahmed Refik, Tarih-i Unumi, C. 3, s,

Darbelcr Tarihi, C.2, s,45)

Spartaks
Roma'da Cumhuriyet dewinde Spartaks adnda bir kle isyan etmiti. (M.. 71) Pltark adl lime gre Spartaks'n isyan uzun yllar siirm ve bu isyan bastrmak iin, pek ok
18

ylesine Vur Ki tmu Hissetsin Kaligula bir sinir hastas idi. Bazen denizin ortasnda bir yar pisti yaptrrken, bazan da bir da yontar ova haline getirirdi. Bir gn sulunun birini ikence ettiriyordu. Sulu konumamakta israr edince Kaligula:
19

a
"Celld, ylesine vur ki lmn hissetsin" dedi. Bir gn biri ile seviirken aniden glmeye balam ve yle demiti: _ "Bu gtze|, harikuldde ba, benim bir emrimle bu zarif boynundan kopup eteime decek? Gerekten Kaligula bir mddet sonra m'etresini dedii gibi
de metreslerinden

Bu Parada Fena Koku Var m

Roma imparatoru Vespasiyanus (68 - 79), Roma'y byk binalarla sslemek iin halktan ok vergi almaya balamt. Hatta bir aralk imparator hellardan bile vergi almaya balaylnca' olu Tits buna iialmt. olunun tizldiin gren Vespasiyanus, helAlardan elde ettii paralar Tits'ii niie
koyarak:

ldrtmt'

dmnr
_mparator

ue

Darbehr Tarihi,C.2, s,56)

_ sak

Bunu AI, Bu Daha Gze Bilenmitir

Tiberius zamanrnda (14-37), Ren ordusu isyan etmiti. Isyanc askerler komutanlar Germanikus,u imparator yapmak istiyorlard. Germanikus imparator olmay istemedii gibi, eline de klcn alp yle baryordu: _ "mparator olmay kabul etmektense lmeyi tercih ederim''. Bu szlerden sonra komutann yannda bulunan bir asker, krlrcn Germanikus'a vermi ve: _ "sq111 al, bu daha giizel bilenmitir,, dedi. (Ahmed Refik, Tarih-i (Jnumi, C. 3, s. 3261'dcn a,klen, S. Tansel, ayn eser, s.l 221 Bu Ne Cfeb Yanmza Nasl Gelrler Pontus kral Mitrat'n babas Dikran, Roma,ya kar isyan etmiti. (M.. 98) Gururlu ve kibirli bir kimse olanDikran, Roma ordularn daima kk griird. Nitekim Roma ordular ile savaa tutuaca$ srada, yanrnda bulunan generallarine: _ Bunlar bir elilik heyetinden ibaretse ok, eer sava edecek askerlerse pek azla' diyordu. Roma askerleri nehri gemi ve Dikran'n ordusuna saldrmrt. Durumun hlA ciddiyetini anlamayan Dikran yle diyordu: "Bu herifler yanmua gelmeye nasl cesaret ediyorlar"

bakalm bu paralarda fena koku var m?" demiti. (Ah'ed Refik, Tarih-i Unumi, C, 3, 8,
388'dnrakhn, S.Tansel, ayn
eser, ,24)

i.ta Yapacak Lideri Tanyorum

. 64 ylnda Katilina bir hkmet darbesi hazrlamakta idi. Senato toplant halinde iken bu hkmet darbesinden sz edilmi ve herkes birbirine bakarak liderin kim olabileceini sormutu. o anda iero ayaa kalkarak: ihtilAl liderinin "Tel6 etmenize -biliyorum" dedi. lzum yok,bir gtirlt ve kim olduunu homurdanma ben Salonda balamt.. Nihayet salondakiler: - "Mademki kim olduunu biliyorsun, ismini akla" dediklerinde iero yle konutu: _ "Ey Katilina, sabrrmrz daha ne kadar istismar edeceksin. Btn senato hazrladn ihtilli biliyor. Gizli plnlarn ortaya rktr, ne susuyorsun konusana?" Bu ithamlara Katilina 8e8 rkarmam ve sululuunu kabul etmiti. dntincr ue Darbehr Tarihi, C. I, s,29)

Ey Klodyue Sen u Anda Dulsun

(Ahmet Refik, Torih-i (Jmuni, C' 3, s, 281'den wkkn, S, Tansel. ayn eser s,27)

imparator Klodyus ayya ve sefih bir kimse idi. Kars Mesilina ise bir fahie idi. Bu kadn geceleri klk deitirip, bir genelevde dahi almaktan ekinmemitir. stelik Roma'nrn en yakkl erkeklerinden biri olan Siryus ile de metres hayat yayordu. Mesilina, kocasrnn baka bir vilyete gitmesinden

20

2l

istifade edip, Siryus ile gerdee girmekten bile ekinmedi. Dgn merasimine senatrler, generalter ve yksek rtbeli devlet

ite Benim Mcevherlerim

Kartaca fatihi Scipion'un kz Kornelya'nn Tibers Grakhus ve Gayus Grakhus adnda iki olu vard. Kornelyus ssten, gsteriten ve ziynetten uzak sade bir hayat srerdi. Bir gn Roma kadnlarnn en gzel mcevherlerinin takp geldii bir toplantrya Kornelya sade bir elbise ile gelmiti. Etrafindaki kadnlar neden mcevherlerinin takmadrn sorduklarrnda, Kornelya yannda bulunan iki olunu gsterip:

ekilde ldrmt.

Eer acele etmezsen, Roma'ya dnnde iktidar koltuunda Siryus'u greceksin". Klodyus hmla Roma'ya dnm kars ile An feci bir
(Ihtildller ue Darbeler Tarihi, C. I, s, 6J)

- "Ey Klodyus, u anda bir dul olduunu biliyor musun? Senato, ordu Siryus ile karn Mesilina'nn dnnde bulundu.

"ite benim mcevherlerim" dedi.

324'den naklen, S. Tansel, ayn eser, s,78)

(Ahmet Refik, Tarih-i Umumi, C. 3, s,

Hepinizi Boazlatabilirim
Acmasz, zalim ve lgn bir kimse olan Kaligula, bir gn iki ierken aniden glmeye balad. Yannda bulunan senatrler neden gldn sorduklarnda yle cevap verdi:

Pompe Pompe M.. 80 ylnda Sulla'nrn yerine konsl seildii zamar. 26 yanda idi. Sulla'nrn damadr olan Pompe marur ve gururlu idi. Kendini Sulla ile bir grr ve yle derdi: "Sulla mazidir, ben Pompe istikbalim"

(emettin Gnattay, n"g Tarihi, s,

lM)

- "Bir szmle'burada bulunan hepinizi boazlatmak elim_ de olduu iin, ona glyorum''
Vay Maluplann Haline

Trajan

(Ahmed Refik, Tarih-i IJmumi, C. B, s, 368'dn noklen, S. Tansel, ayn eser, s,23)

ekti. Altnlar tartlrken Goluva komutan klcn da teraziye koyarak, klcnn arl kadar fazladan, altn itemiti. Roma bu hareketin anlama artlanna uymadn syleyince, Goluva komutan yle cevap verdi: _ "Vie Victis' (Vay Maluplarrn haline)
(Necati Koton, Anibal, s, 15) 22

mu

IUP

I,T:T"LTl1

Roma imparatoru Trajan (98 - 117) ar bal, ciddi bir kii EvvelA pretr ve sonra da konsl seilmiti. Trajan imparaidi. torlua seildii zamar, Roma dnda bulunuyordu. Haberi alrr a|maiRoma'ya geldi ise de, ehre tpk Hz. mer gibi yaya girdi. Zira mer de Kuds'e yaya girmiti. Iskenkender'i taklit ile Hindistan'a gitmeye alan Trajan ne yazk ki, yolda lmtr. lumt Roma'da byk bir znt yarattrndan genel bir matem ilAn edildi. Halk bundan sonra Roma tahtna oturacaklara u temennide bulunmutu: bahtiyar, Tranjan'dan iyi ol'' - "ogst'ten (emettin Gnaltay, itka Tarihi, s, 385)

23

Anne Kurtar Beni tdtryorlar

Roma imparatoru Caracalla (2|3 - 2L7) tahta geer gemez' karde Geta'y ldrmeyi dtundt. Bu fkrini annes're at zaman kadn yle cevap verdi:

KARTACA TARiHNop. SEMELER

- "Ben ikinizin de annesiyim. Belki imparatorluu ikiye ayrabilirsiniz, fakat beni ikiye bldnezsiniz,'. Ancak Caracllia kimse idi. Bir mevzuyu grmek rtt. Geta odaya girdiinde, nbetgeince, Geta hem kayor ve hem

_ |'Anne, kurtar beni tldtrtyorlar" diyordu. Geta annesinin kucana atlmasna ramen, askerlerin ldrc kllarndan kurtulamad. (okny Akit, Romn inparatorluk Tarihi, s,54)

Anlbal Anibal, M.. 218'de 60.000 kiilik bir Kartaca ordusu ile Alpleri a Italya'ya girdi. Ancak Alplerin arlmas ok gt olmu ve hattA Anibal, bu. uurda souklardan bir gzn dahi kaybetmiti. Anibal Italya'da tam 17 yl kalm ve Roma ordularn Trebia, Tiinus ve Cannae savalarnda malp ve vatan Kartaca'dan yardm almas artt. Anibal, Roma'nn kendisini sktrd: gnlerde kardei Hasdrubal'dan yardm

perian etmiti. Ancak bu baarnn devaml olabilmesi iin, ana

beklerken, Roma bu yardma mani olmu ve Hasdrubal'i yakalayarak ban kesip Anibal'in ordughna atmrtr' Anibal kardeinin kesik barna uzun mddet baktktan sonra: _ "B kafada Kartaca'nn akibetini gryorum" demiti.
(Necoti Rotan, Anibal, s, 43)

Ey inaalann En Ala'
kii ile i kaleye ckilip savamaya devam etmekteydi. Ancak durum Azdrubal iin de mitsizdi. Neticede kendisini de telime raz oldu. Ancak kans bu teslime kar idi. Bu y.iiadendir ki, yanna iki ocuunu alp kale burlanna karak tiyle bard: - "Kendini vatanrna, mabutlarna, oluk ocuuna ihanet edei kocam Azdrubal'in cezalandnlmasn Roma'nn adalet severliinden mit ederim".
Kadn daha sonra kocasna dnp: _ "Ey insanlann en ala. Dmann zafer alayn sslemek iin git teslim ol. Git, Roma hamiyetsizliinin mkfatn
24 25

Roma III. Pn savalannda Kartaca'y bir hayli sktrmt. Kartaca halknn ou Roma'ya teslim olmusa da, Azdrubal bin

al". dediktn sonra, iki ocuu ile birlikte kendini burlardan aa brakt.
(M. Mumd, Tarih-i (fmumi, s, I|g,dan aklen, 8. Tansel, s, 16)

MAKEDoNYA rniHiNDEN SEMELER

Poros Byk iskender M.. 325'te Hindistan'r igal etmiti. Ancak bu igal srrasnda kendisini en ok usatrran Hint Racasr Poros -ioros yaral bir ekilde ele geirilip iskender'in huzuruna idi. getirilmiti. skender huzurunda bulunan Poros'a hitaben: "|fg trl muamele grmek istersin?" dediinde Poros da
yle cevap verdi:. bir muamele". Bu cevap Iskender'in - "Krallara mahsus dnp: houna gitmiti. Poros'a _ "yle ise krallnr sana brakyorum" dedi. (Ahmed R efik Altray, T arih'i U muni, C. 2, s, 240'dan roklen, S. Tansel, s, 10)

M.. 202 ylnda ana vatan Kartaca,da Roma ordularna "Zama Meydan Sava'nda, malp oldu. Roma sulh art kounca, Anibal te, Suriye'de gezdikten s_nd. Ancak Roma yoktu. Bu yiiadendir ki Anibal ,"n,"

f,,g1aallgl. Korkulanndan Kurtanyorum

Anibal,

"Romallan korkularndan kurtanyorum, dedi. dt$nde 60 yanda olan Anibal,in mezan Gebze,dedir.
(Necati Kotan, Anibal,

u,**i}

r,l's"Hde

s,

60)

En Lyk Olana
Byk skender M.. 323'te Babil'de ld. lm deinde iken, etrafnda bulunan generaller "Devletin idaresini kime brakacan" sorduklarnda, Iskender yle dedi: -'En lAyk olana" (M. Murod, Tarih'i Umumi, C. I, s,

347'dn ghlen S. Tonsel, ayn eser, s, 72)

olunuz Sevgilinizi stiyor

Byk iskender'in generallerinden Selevcus, Suriye'de byk bir devlet kurmutu. Ancak Selevcus'un olu Antiochus'un bilinmeyen bir derdi var. Ihtiyar hkmdar, Erasistrates adndaki Alimi ararak olunun derdine are bulmasn istemiti. Bilgin ocukla ksa bir konuma yaptktan sonra' derdini anlatmakta glk ekmedi. ocuk, babasnrn sevgilisine kt. Bilgin, Sevelcus'un huzuruna girdiinde:
27

- "olunuzun hastal mitsiz bir aktr" dedi. Hkmdar: _ "oluma verilmeyecek kadn kimdir acaba?'' _ "Benim karm,, _ "Bir htktmdar ocuunun hayat bir kadn feda etmemek hamiyetsizliktir,, - "Benim yerimde siz olsaydnz bu fedAkarlr yapabilir miydiniz?" yapabilirdim"
"En btyuk mabutlar tizerine yemin ederim
"oyle ise olunuzun hastal, son olarak aldnz karrnz Stratenice'ye kar duyduu ak ve sevgidii',. Bilginin bu szlerinden sonra hkmdar derin bir dnceye dald ve olunun hayat iin, sevgilisini oluna brakmaya karar verdi.
349'dan daklen, S. Tansel, ayn eser, 73)

Senin Devrinde Doduuna Seviniyorum

M.. 356 yrlnda Byk iskender doduu zamar.' babas II' t'ilip Aristo'ya yazdr bir mektupta yle diyordu: domu olduuna deil, senin devrinde domu -'(Q1gn olduuna seviniyorum. Senin verecein eitim ve bilgilerle o, bize iAyk olacak ve gnn birinde kendisine miras kalacak devi baarabilecek duruma girmi olacaktr''. (Necati Kotan, Bytik skender, s, 16)

Bir Masadan btr Masaya Gemekten Acizdir Byk iskender'in babas II. Filip,in kars olimpias'n

stne general Attaos'un yeeni Kleopatra ile evlenmek istiyordu. Bu evlenmeye skender mani olmak istemise de, baarama-

mtr. Dtitn gn Attalos elindeki iki kadehini kaldrarak

yle dedi:

(M. Murad, Tarihi (Jmumi, C.

I,

s,

- "Ey den memleketimize

II. Filip

-"En yksek hret nasl kazanrlr?" diye sorduunda, Hermokrates'te yle cevap verdi: - - Tn yksek ii yapan ldrmekle. Gerekte bu iki ahs M.. 336'da II. Filip,i Agai,a ehrinde krznn diinnde ldrdler.
(Droysen, Byh skender,

Makedonyallar, Tanrrlardan dileyin ki bu evlenmegerek bir kral halefi barlasn". Bu szlere krzan.skender elindeki iki bardanr Attalos'a firlatp: kfrc, sence ben bir pi miyim? szn geri - "GnahkAr krzan II. Filip yerinden kalkt, klcnr ekip al'' dedi' Bu szlere oluna vurmak istedi ise de, ikinin verdii sersemlikle yere yuvarland. Dostlar skender'i alp dar karrlarken, istikbalin Makedonya kral geriye dontp yle dedi: grn, babam ta Avnpa'dan Asya'ya gitmek - "Dostlarrm masadan br masaya gemekten acizdilf . istiyor. Fakat bir (Arios, Aobasis, s, 18)

Adam Anyorum

152)

Sinopeli lim Diogenes, bir gn gpe gndtiz elinde fenerle Korint "hrrrd" gezmektedir. Korintiler bu gne nda fener_ le ne arad:n sorduklannda, lim yle cevap vermiti: _ "Adam aryonm' adam". (Necoti Kotan, Biyh ieh'dr, s, 20)
29

Glge Etme Baka hsan stemem

- "ok hareketlisiniz, atrp tutuyorsunuz hueusunda batl kalyorsunuz?" dediinde Fernabaus

vordi:

ama i yapma
yle cevap

fakat hareketlerime hAkim - "Szlerime hAkim olan benim, tlan kraldrr".

(Diadore, s, 29)

adrna yemin ederim ki, eer skender olmasaydrm, Diogenes olurdum,'.

(Necati Koton, Byk skender, s, 21)

_"Zeus

Ya Galip Gelmesini ya da lmesini Bitmgli

olmesnl"

_.. - ?armanio ldrd m.ki imdi benden kl olduu halde ya gaip ;lmesini Pind9

yardm istiyor? bilmeli, ya da

(Droysen, Bytik Iskendcr, C. 2,

s,

231)

Fenabazus

_IL Artakhartra _zamanrnda (s87 _ 358) blvtk bir isyana hazrlanmakta idi. Bunu nden Fernabazus, Suriye,nin Akka limanAncak ne var ki Pers kral
durum ise generaller arasda

Solon, Solon, Solon Byk hukuku Atinal Solon, Lidya'nn hametli yllarnda kral Krezus'n davetlisi olarak Sard ehrine gelmiti. Lidya kral Krezs zengindi. Sard ehri zamantn en mamur ve zengin ehri ldi. Krezs, Alim, Solon'a btn hazinelerini, ihtiamnr gsterdikten sonra: "Syle bakalm stad, bu dnyada benden daha bahtiyar -var?" dedi. Bu szlere Solon yle cevap verdi: kim bir insanrn saadeti hakknda hkm verilemez. - "Yaryan Tanrr, bize bir saadet imeyi ihsan eder, fakat nk ok defa ardrndan bizi felAkete srkler" Solon Sard ehrinden ayrldktan sonra Krezs, yapt bir av esnasnda oulunu kayb etti. Bunun ardndan kans ld ve neticede Pers Kralr Kura ile "Pterium" savaanr yapp malup ve esir dt. Kura esir ettii Krezs' bir ate yrnnda yakarken, Krezs defa Solon, Solon, Solon diye bard. Kura meseleyi anlamak iin, Krezs' ateten indirtti. Meseleyi anladktan sonra kendisini affetti.
(emsettin Gnaltay, ran Tarihi, s, 180)

Kan,nlara itaat n Can Verdik

Persler, btn Yunanistan' istilA etmilerdi. Ancak, "Scak sular kaprs" anlamna gelen Termopilai geidine gelince, Persler durduruldu|ar. Zita Ispartal general Leonidas, 300 askeri ile Termopilai geidi tutmutu. Persler bu geidi byk kayplar
31

Ifikrates, bir gn Fernabazus,a:

30

9,iliyorlard.PersordusundacretliT#.T-l#:;"TT,,,

arslandan bir ant dikilmi ve air Simonides tararnaan rna, yazlmt:

vererek, ancak igal edebildiler. Leonidas ve 300 askeri bu geitte kahramanca can vermilerdi. Sonralan bu geitte eondaJaana

MISIR

vE N reniHNDEN SEMELER

rna itaat ederek oan verdik".

"Yolcu' Git, isparta'ya syle ki, biz burada onun kanunla(emsettin Galtay,

iran Tarihi, s,

197)

frlatt. Kadrn ikence ile ldrldtktersonra, url.a birinin rorgr.rr. geildi. Adam bir ka isim saynca Hippias yle dedi: _ uKardeimin katilleri baka kimler olabilir?'' Adam gayet sakin bir ekilde:
dedi.

d-u'

sorguya ekiliyordu. bilerek hi bir soruya cevap vermiyor_ Ayrca Lena, dii {ad1n ile dilini koparrj, Hippas'n ytatne

Senden Baka Kimse Kalmad Atinal Pisistratos (590 - 527) ldkten sonra ofullarndan Hipplas ile Hipparch ard ardrna tiran oldular. Ancak-Yunanlrlar tiranlk idaresinden bktklar iin, Hipp as, kardeinin katillerini bulmak iin, pL ldrtt. Gene bir gn Lena aanaa bir <

kurmutu. Bu dinin Peygamberi de kendisi idi. Amenofis daima yle derdi

Amenofs ve Kans Mrsrr Fravunu Amenofis tek Tanrya inanan yeni bir din

Bu tarihlerde Mrsr da kardeler arasnda evlenmeler olduu gibi, ana ile oul da evlenebilirdi. Amenofs'in lmnden sonra karsr dul' kalmt. Derhal aadaki mektubu Hitit hakan Subbiluliuma'ya yazatak, ondan evlenmek iin oullarndan birini istedi, Hakan derhal Panku'u toplayp karar ald ve olunu Msr kraliesine gnderdi. Mektup yle idi: - "l(gga11 ld ve evlenmek iin de olum yoktur. Bana evlenmek iin oullarrndan birini gnder. ayet olum olsayd sizden oul istemez ve memleketimin slrrlnl da size aklamaz_ dm''
ce, Subbiluliuma aadaki mektubu

-'Ey

biricik Allah senden bakas yoktur".

saydrm, ancak sizden baka kimse kalmad,

Gen Hitit prensi ne yazrk ki yolda feci bir ekilde ldrln-

360'd'an naklen, S' Tansel, ayn eser, s, I)

(M. Murad,, Tarih-i (Jmumi, C. I,

onu tehdit etti:

s,

Msr kraliesine yazarak,

- "olumu ldrdnz. Yldrm Tanrrs Teup ve Gne Tanrs Arinna zerine yemin ederim ki, intikammr alacasm,,.
(Semsettin Gnaltay, ilkag Tarihi,

s,

180)

Konfiiys M.o. 551 ylnda doan Konfys, in'in byk Alimlerin_ den biridir Kurduu felsefi sistem bu gn hAlA canlln muhafaza etmektedir. Konfys bir ok meslee girip kmsa da, en ok <retmenlik mesleinde baarl olmutur. Bir gn

rencileri ile ormanda gezmektedir. Bir kadn l ii koar ve bakar. Bir kadn paralanm ceset ortasnda otu: alamaktadr. Konfys kadna sorar: _ "Niin alyorsun, ne oldu, bu cesetler kimindir?" sorduunda kadn yle cevap verdi: - "Kocamrn babasrnr urackta kaplanlar paralad. Bire sonra ayn akibete kocam ve olum da uad. onun ici aliyorum" Konfys rencilerine dndkten sonra' kadna: - "Peki hAl bu korkun yerde neden duruyorsun, kasana dediinde kadn: - "Kaamam, nk burada zalim bir hkmdar yok" cevap verdi:. Konfys ban sallad ve encilerine: _ "ite gryorsunuz octklar, dedi, zalim bir hkmdar bi kaplandan daha yrrtrcdrr''. Konfys'e encileri soruyorlar:

IRAN TARIHINDEN SEMELER

Efendim Atinallan Hatrlaynz
Atinallardan intikam alacana dair yemin etmiti. Rivayete gre nedimlerinden biri her sofraya oturuunda Dara'ya yle
derdi:

Pers hkmdar I. Dara (521 - 485), Sard ehrini yakmr olan

lk:

"Efendimiz, Atinallar hatrlaynz''. Dara ise buna kar-

"Aklrmdadr, hi unuturmuyum" diye cevap verirdi. (emsettin Gnaltay, in"g Tarihi, s, 267)

"Neden st imiyor sunuz?,, - "Buzanrn anasndan ayrrlmasnr istemem,, _ "Balk avlamyorsunuz, ancak uan kua ok atrp vurmak istiyor sunuz?"

_ _

neden ipekli kumalar giymiyor sunuz?" "ipek b<cekierinin ldrlmesini istemem,,:

('IIgg211,

Megabizos Pers hkmdar I. Dara, generallerinden Megabizos'u ok severdi. Bir gn Dara nar yerken kardei yanna gelip: - "sq nar taneleri sayrsnca bir mre malik olmak ister misin?'' dediinde Dara yle cevap vermiti: - "sg kadar Megabizos'a malik olmay tercih ederim''. (Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C. I, s,
389'don naklen, S. Tansel, ayn eser, s,6)

lidir".

"nsanlar avlyacaklar hayvanlara kama imkn verme(omer Raa Dor, Dinler Tarihi, s, 160)

Kayara
Maraton malbiyetini hazmedemeyen Pers kral Kayara byk bir ordu ile Anadolu'ya girip Boazlara dayanmt. Ancak Yunanistan'a geebilmesi iin, Boazlar amas artt. Pers kral gemilerini yan yana dizip, askerlerini karya geirtti. Yunan kaynaklarna gre ilk kpr firtnadan harap olmutu. Buna k_rzan Kayara denizi kamlatm iine kzgn demir atmak suretiyle dalam ve ayrrca kpry
(485 - 464), 35

yapanlar da ldrtmt. Herodotos'a gre denizi kamlayanlar yle diyordu: - "Ey tuzlu ac su, hkmdar,mlz kendisine itaat etmediiniz iin seni cezalandryor. Razr olsan da olmasan da hkmdarmz Kayara tizerinden geecektir,,.
(emsettin Galtay, ran Tarihi,

- "Persler havada uan ku, topraa s$nan kurbaa olmadka, bu oklarmrzdan

gmlen fare, bataklkurtulamazlar".

(Herodotos Tarihi, C, I, s, 362)

s,

199)

tulumu iine atan Tomri yle diyordu: _ "g1 yayorum ve muzafferim. Sen, olumu hile ile elimden karttn. Bende seni kan ile doyurac.".
(emettin Gnaltay,

Kralie Tomris olunun lmne dayanamayp, kuwetlerini toparlayp son bir hcuma daha gemiti. Bu ht.r- o kadar iddetli idi ki, Persler dalp kamamaya baladklar gibi, Kura'da sava alannda lmt. Kura'n cesedini bir kan

taraftanda lenler oktu. Tomris'in oluda lenler arasnda idi.

Tomris u.. sae Lidya y igal eden Pers kral II. Kura, ayn yl Maverannehir mntkasna girip Masagetler kralies iomris ile mthi bir savaa tututu Herodotos'a gre Eskia tarihinin en kanl savalar Perslerle Tomris arasnda olmutu. Her iki

Suriye'deki Agbatan mevkiine gelince, atndan dt ve belindeki bak brne batarak ld. II. Kampiz lecei srada bulunduu yerin nerisi olduunu sordu. Etrafndakilerde Suriye'deki Agbatan mevkii olduunu sylediler. Bunun zerine II. Kambiz derin bir ah ekip yle dedi: ki Kura'rn olu Kambiz'in lecei yer, Suriye'de- "Demek ki Agbata ehri imi". (Herodotos Tarihi, C. I, s, 358)

leceim ehir Demek ki Suriye'deki Agbatan ehri imi Herodotos'a gre Pers hkmdarlarnrn iinde en zalimi II. Kambiz idi. M.. 525'de Msr'r igal eden II. Kambiz, Apis kzn baklayp ldrdi gibi, pek ok kiinin lmne sebep olmutu. Khinler vaktiyle kendisine Agbatan ehrinde leceini bildirmilerdi. Bu yzdendir ki II. Kambiz, btn hazinesini bu ehre saklamt. Ancak Msrr seferi dnnde

iran Tarihi, s,

147)

Bu oklanmzdan Kurtulamazalnl'z
I. Dara skitleri takip ile Balkanlara geti. Ancak Iskitler, Dara'nn milyonluk ordusu karsnda tutunamayp, devaml geri ekilmilerdi. Rusya bozkrlarna kadar skitleri takip eden Dara, hem neticeye ulamam ve hem de byk

. _ |"r" kral

Sevdiinizi ispat Zaman Geldi Pers hkmdarr Serhas, Yunanistan ile yapt savata malup ve perian olmutu. Kyda yanmam olan gemilerden birine binip Akdeniz'e arld. Ancak yolda frrtna balaynca

36

Iskitler bir elilik heyeti gnderdiler. Bu elilik heyeti Pers kralna bir yandan bar getiriyor ve te yandan da verdigi hediyelerle, savaa deva edeceklerini gstermi oluyorlard. Iskitler Dara'ya bir ku, bir fare, ur ural ve'be ok gndermilerdi. Bu hediyelerin ne man ifade ettiini khiilere soran Dara, u cevab aldr:

91vat vermiti. Daha yorgun ve argln Rusya bozkrlarnda iken

Serhas gemi kaptanna: yapacasz" dedi. Gemi kaptanda: - "imdi nasl yk ar hafifletmek gerek" diye cevap verdi - "Geminin Pers hkmdar gemide bulunan askerlerine: "te artk htktmdarrnrz sevdiinizi ispat edecek zaman - Hayatrm sizin elinizde" dedi. Bu szler irzerine Iran geldi. askerleri kendilerini teker eker Akdeniz'in mavi sularna braktlar. Geminin ykn haffletmi ve Serhas'n da hayat kurtul_
37

mutu' Kyya kan Serhas kaptana teekkr ettikten sonra ona vltq hediye etti. Fakat Lir mddet sonra yzlerce r::rj 1't1n !1eaasebepian ranl'nrn, lmne nmedi.

k.'";;;;ffi;:il"#;;

Hz. MUHAMMED',N HAyATINDAN sEMELER

lltn Gene Iyilik Ederim Bir gn Hz. Muhammed'e surmular: '.\6 Peygamber, Hz. Ali'yi ok seversin bunun sebebi
tdir?''

(Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C. 2, s,95'den naklen, s. Tansel, oyrr rrrr, ,,,

7)

- grenmek ,man sylerim,, Hz. Ali

ed yanrndakilere: "Siz birisine
.yuparsrnrz?

istiyorsanz. }Jz.

huzuruna varrncaya kadar Hz. Muhamne

Ali'yi arrnda gelsin,

iyilik etseniz, o da tutsa ktlk etse

ederiz"

Ali girdi. Hz. Muhammed etrafindakilere sorduu soruyu bu sefer Hz.-Ai'ye sordu ve tam yedi defaEz. AIi her defasrnda da iyilik edeceini tekrarlad. o zaman odada bulunanlar: _ "Ey peygamberimiz, dedilet, Hz. Ali'yi sevmekte haklymrsnz"

- "Yine o yine fenalk ederse'' -'(!2 iyilik YaPmaYa bakanz" - "Yine yine o fenalk yapmaya devam ederse"' odada bulu_ - "!a nanlar balarn yere eip bir ey sylemediler. o anda ieri Hz.

iyilik

(Ali Erten, Dinit HikdYeler C' 2, s, 27)

Hz. Ali Bir gn Hz. Muhammed dostlarna evinde bir ziyafet vermiti. Ziyafetin en neeli bir annda Hz. Muhammed: _ "Sizi dnya ve ahirette mucibi felah bir dine davet
ediyorum. iinizde hhnginiz kardeim, vasim ve halifem olnak
3E 39

ister?" dedi. Bu srralar gen bir ocuk olan Hz. kalkarak yle dedi:
"Senin zahirin ben olacam, rln krracak, gzlerini nim"

Ali

ayaa

- "Peki Hz. Muhammed -

karacak, karrnlarn yaracak olan be(Ahmd Refih, Tarih-i [Jmumi, C. 30'dan aklen, S. 'L'ansel, s, 25)
5,

sana kar duranlarn dile-

"Benim faydal grdm ey, senin mslman olmandrr"' (A, Kthtn-I Ahbar, C. 3, s, 732'dn a,kln, S. Tansel, ayn eser, s, 28)

senin faydal grdtin ey nedir?" diye sorduunda, yle cevap verdi:

Muhammed:

Hz. Ebubekir'in Duas Hz. Muhammed bir gn BilAli Habe,yi gnderip, Hz. Ebubekir'i evine arrttr, Hz. Ebubekir huzura girdiinde Hz.

Museylime Buhari, Vakidi ve ibni Abbas gibi tarihilere gre yalancr peygamber.Museylime,birheyetleHz.Muhamed-iziyareteder.. ivIuseylime ho beten sonra Hz' Muhammed'e:

-uYaMuhammed,kendindensonrabenihaleftayinedersen,sanatabiolurum"dediinde,Allahnpeygamberindeyle
cevap verdi:

gelmeden ewel ne i yapyordun?,, dediinde, Hz. Ebubekir yle cevap verdi:

"f4 Ebubekir, yanma

(AIi Erten, Din Hikdyeler, C' 4, s,

bulunan u dal parasrnr bile istesen' gene de Sen Allahn hakkndaki nfuz ve hkmne tecavz edemezsin. Eer sen bana ve Hakka muhalefet edersen' Allah seni muhakkak helak eder"' (Bahriye ok, Yalnn Peygamberler' s, 84)

- "Elimde sana vermem.

19)

Faydal Grdm ey Senin Mslman olmandr

Ya eytan Sen Neleri Sevmezsin

Hz. Muhammed bir gn otururken kapr alndm' Yannda_ kiler hayretle birbirlerine bakarken Hz' Muhammed sordu:

-(.$ggelenkimdir,biliyormusunuz?',dedi.Yanndakilerde bilmediklerini syley7tn ce, lfrz. Muhammed: _ "t}q gelen eytandrr, arn kapyr" dedi" Kap aldr ve (gn1n
Hz' d"., .orru insanlar kandrramadndan ikAyet ediyordu. Muhammedeytan,a:..Syleeytan,Hz.Ebubekir,ikandrabilir
misin? dnyaya gelmesineytan er-grdi.. eytan, Hz. Muhammed'in

belirtti.

ne faydas var?'' diyerek, bsbtn zldn Hamza arrmt. Yavaa Hz. Muhammed,e *i'r'

o gnler, ben onu mslman - "Nerde kandramyordum, imdi nasl kandrayrm?''

olmadan nce

40

- "!3

mer'i?"

"ondan korkarm, onun ZlfikAr var', Bundan sonra IIz. Muhammed sorar: ya - "Peki eytan sen neleri sevmezsin?', dediinde eytan yle cevap verdi: camide namaz klanr, malnrn zek6tn vereni, -'(f}gn, islAmi hkmlere bal olan sevmem. Hele bir evde Kur,an okundu mu, ona kzarm, oradan kaarm." (Ali Erten, Dint Hikdyeler, s, 57)

- "onun heybetinden korkarm" "Ya - (o, Osman'r?" Kuranr Kerim'i ezbere bilir, -'(f6 h {n ne dersin?" _

r,Ari n.nN TARHNDEN sEMELER

ondan utanrrm"

Hz. Ebubekir

ilk

Hz. Ebubekir (632 _ 634) haffe seildii zamal|,halka verdii vazda yle diyordu:

(Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C' 5, s, 48'dan aklen, S. Tansul, ayn eser, s,29)

Burada Namaz Klnmaz Hz. mer bir gn Kuds'te gezerken, yanrnda bulunan Patrik eliyle Senkostantin kilisesini gstererek:

-..Buradabirnamazklmakistemezmisiniz?',dediinde Hz. mer yle cevap verdi: klmm, eer ben bu kilisede ramaz klacak - "Hayrr olursam, islAmlar furay zapteder ve cami yaparlar3' (Ahmed Refik, Tarih-i Unumi, C' 5, s, 66'dnn naklen S. Tansel, s, 30)
Hakem olay

Siffrn savandan sonra Hz. Ali, mslman kan dklmesin diye Muaviye ile Hakemler vatasryla anlamaya karar verdi. Aii,nin hakemi Basra kads Ebu Musa El E'ari, Muaviye'nin
43

42

hakemi ise kurnazl ile mehur olan Amr bnt Asd. Gerek Musa ve gerekse Amr ibnl As hem Ali,yi ve hem de Muaviye'yi halifelikten azleceklerine dair anlamlara. < nce kiirsye Ebu Musa el E'ari rktr ve halka yle dedi: - "ite, bu yz parmamdan nasrl rkaryorsam, hakemi bulunduum Ali'yi de halifelikten yle kanyorum,, Bunun ardrndan Amr ibntl As krsye gelip: - "Ebu Musa'nrn szlerini iittiniz, dedi. Ali'yi halifelikten indirdi. Ben de hakemi bulunduum Muaviye yi halifelikte brakyorum. u yz parmama nasl geiriyorsam, halifeli_ ide ylece Muaviye'ye veriyorum'' (Bahriye Uoh, Emcuiler, Abbosiler, s, 175)

Valilie Devam Et, Senden Memnunm Hz. mer, Umeyre bir Saad' Humus'a vali tayin etmiti' Aradan bir yl getikten sonra vali Hz. mer'i grmeye geldi' Elinde bir sopa, yaln ayak ve belinde bir daarck ile Hz'

mer'in huzuruna girdi. mer kendisine: "Ey Umayr, dedi, bu ne kryafet, bizi aldatmak m istiyor- Yoksa bulunduun memleket ok mu fakirdi?" sun? "Valilikte neye malik isem onu getirdim"

tmt Unutma Hz. omer adaletli, hayrsever ve dinder bir kii idi. Bu yzdendir ki kimsenin hakkn yememeye alr ve daima br dnyay dnrd. Hz. mer yantna bir adam tutmu ve bu adam her gn karsna geip: - "!4 mer, teki dnyanrn varlrfrn, lm unutma, diyordu. Bir gn adamr karrsana alan Hz. mer, yle dedi: - "B3}, ite sakalma aklardt. Artk lm onlar hatr_ latyorlar bana. Unutmuyorum lm".
(Ali Erten, Dini Hikd.yekr, s,
SS)

-"Zekdt1 alarak fakirlere dattm. onlardan

getirdiin nedir?" - "Peki denek ile bir de daarck" - "Bir halde valiliin esnasrnda ne yaptrn?" - "o Cizye'yi gayrimslimlerden
zekAt verenlerden,
elmde

onu size getirirdim" halde gene valiliine devam et, senden memnunum' - "o (iuni Esir, Yakubi'den naklen, Corci Zeyd.an, islilm Medeniyeti Tarihi, C.2, s, 21)

bir eyler kalsayd,

Akit

Seni Uyank Biliyorduk Bir gn kadrnn biri Hz' mer'in huzuruna girerek: "Ah halifem, dedi, dn akam evime hrsrz girmi ve neyim varsa alrp gtrm". Hz. mer krzarak: - "sq ne aykusu kadn, evini batan aa soyup gidiyorlar sen uyanmryorsun?'' dediinde kadn yle cevap verdi. "Sizi uyank biliyordum halifem".

Akil'i bir meseleden dolay Muaviye'yanrna grdermiti. Ho beten sonra Muaviye Akil'e: nin _ "Yanndan ayrldnda Ali nasrld, ne halde braktn?" dedi. Bunun zerine Aki}re yle cevap verdi: "Allahr ve Peygamber'i honut eder bir halde biraktm' - gryorum ki sen, her ikisini de rahatsz eder haldesin"' Fakat (Corci Zeydan, Islon Medeniyetleri Tari' hi, C. 4, s, 129)
Hz. Ali, bir gn kardei

(Ali Erten, Dint Hikdyeler, s,

Bg)

44

45

imdiki Yanan Mum Benimdir Bir gece Hz. m-er mektup yazyordu. Hz. osman geldi, selAm verip oturdu. mer, selAm almad. Az sonra ontndeki mumu sndrd, baka bir mum yakrp:

EMEVi tanrrNDEN SEMELER

Bu yle Bir Adamdrr ki
Muaviye (661- 680) korktuu ve nfuz sahibi kiilere pek ltfkAr dawanrrd. Srffin savanda kendisine karr vuruan Ahnef, bir gn ziyaretine gelmiti. Muaviye sz Siffin savarna

kendi mumumdur yanan"

- "AleykmselAm, dedi. Daha sonra osman,a; kusura bak_ ma. Demin devletin ilerine ait bir mektup yazryordum. Mumda devletin mal idi. Hususi ilerimi o mumda yapamazdm. imdi
(Ali Erten, Dint Hiklyehr, C. 4, s,
51)

intikal

edince:

Ahnef, bu Siffn vak'asrnr hatrladka kalbimde - "Vallahi dinmeyen bir teessr duyuyorum" deince, Ahnef hi ekinmeden pervasrzca yle cevap verdi: "Bygt, senden tiksinen yreklerimiz halA gsmzde,

sana karr arpran krlrlarrmrzn da hal krnlarrndandrr". odada bulunan Muaviye'nin kz kardeide konumaya ahit olmu ve arrmt. Ahnef gittikten sonra kadrn kardeine bu kstahn kim olduunu Sorunca, Muaviye yle cevap verdi: "Kardeim, bu yle bir adamdrr ki bir kere kzp harekete - mi, Temin kabilesinden 100.000 kii, meseleyi anlamadan geti arkasndan gelir etraf yakp yrkan kana boyayrp gider". (Ahmed Refik, Tarih-i Umuni, C. 5, s,
101'den naklen, S. Tansel, ayni eser, s, 34)

Dii Deve e Erkek Devenin Fark

Muaviye zamanrndqam'da bir Kufe'li ile am'lr mnakaa ediyorlardr. am'l bindii devenin dii olduunu iddia ederken, Kfe'li de erkek olduunu savunuyordu. Ayrrca am'l Kfe'linin bindii erkek devenin kendine ait olduunu da sylyordu. Neticede Muaviye'nin huzuruna girildi. Muaviye deveyi tetkik etti ve dii olduuna hkm verdikten sonra, deveyide amlr'ya verip, huzurundan rkartmtr. Ancak, Kfe'liyi de bir tarafa ekip devenin iki kat parasrnr demi veHz. Ali'ye yle bir haber gtrmesini rica etmiti:
47

fi

- "Dii deve ile erkek deveyi fark edemeyen 100.000 kii ile zerine geleceim". (M. Murad, Tarih-i Unumi, C. 3, s,
150'den raklen, S. Tansel, ayn eser, s, 36)

"Baanlarlml - iyi, dili ile ynetilir". daha

tatl di]ime borIyum. Zira dunya, kltan

(Bahiye Uok, Eneuilcr, Abbasl.er, s, 33)

Ukbe Bin Naf

Emevilerden halife Yezid zamanrnda (680 - G8B) islAm ordular btn Afrika ktasrn fethederek, Atlas okyanusuna dayanmrt. Ukbe bin Nafi atrnr dezine srerek yle dedi:

- "Ya Rabbi. Bu derya ilerleme engel olmasaydr, senin ulu adn yaymak ve dmanlarrn kahretmek iin daha uzaklara
giderdim". (Enin oktay, ortoog Tarihi, s, 75)

Abdullah ib'ri ztbey"

Abdullah Ibni Zbeyr ok hasis bir adamd. Bir gn birine 1000 dirhem gm hediye eder. Abdullah Ibni Zbeyr, para verdii adamdan ok fazla teekkr ve iltifat grnce krzd ve: yeter, - "Neden bu kadar teekkr ediyorsun,verdi: ben fazla bir yapmadrm" deince adam yle cevap ey - "Evet ben, Muaviye'den 100.000 dirhem gm hediye aldmda bu kadar teekkr etmemitim. Belki 100.000 dirhem Muaviye'nin yannda hitir ama, senin 1000 dirhem gmn fevkalAde bir eydir".
119'dan naklen, S. Tansel, ayn eser, s,37)

(Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C. S, s,

Dnya Dil ile Daha iyi Ynetilir Emevi halifesi Muaviye islAm'n ilerici hkmdarlarrndan biridir. Kamuoyunu kk grmez, onlarrn daima sevgisini kazanmaya alrlard. Bir gn yanrnda bulunan mavirleri, baarlarrnr neye borlu olduunu sorduunda, yle cevap
vermiti:
48

Keseceim ki Eme halifesi Abdlmelik zamanrnda (685 - 705) Dou illeri genel valisi o]an Zalim Haccac'rn Trklere yapmadrr ktlk kalmamt. Haccac sadece Trklerde deil Msliimanlara kar da zalim ve acmaslzd. AMlrnelilr]in emri ile Kfe valiliine atanan Yusuf bin Haccac, yanrna birka cesur adamrnr alrp deve srcleri kyafetine girip, Kfe'ye geldi. Hatk byk camide toplanm vaiz dinliyordu. Derhal camiye giren Haccac ceraatin arasna girip beklemeye bpladr. Vaazrn en hareketli bir zamanrnda aniden nibere k+ Haccac yIe dedi: kim oldumu biliyor musunuz? "By Kfe -yeni valiniz halk, benim Zalim Haccacrn. Ben, aynr zamanda sama Ben eylere pek az tahamml olan bir kiiyim. Inanyorum ki, sizden ufak bir kan almak gerekecektir. o kadar k grtlak keseceim ki, btn susuzluunuz snecektir- Beni dinleyin ve itaat edin".
(S'FI. Mahmud, Isl&n Tarihi, s, 49) 49

ktk bir kafile ile yola kmt. Ancak Yezid'in emri ile general tner, "Kerbe}" deniler yerde Hz. Irseyin nn kesip: ('sg1 bir askerim, ancak zldnim halde sizi teslim - mecburum" dedi. Hz. Iseyi ise yle cevap verdi: olmaya _'f}q, benirle Yezid arasrnda olan ahsi bir meseledir. Msaade et, Yezid'e gideyim, meseleyi onunla greyim. Eer aldnz emirde Yezidiin yanrna gitmem istenmiyorsa, brrakrnrz Medine'ye gideyim. Eer st makamlar bundan da holanmazlar sa, baka bir Mslman lkesine, hattA Horasan'a gideyim, bana dokunmayrn" (5.F. Mahmud, Isldm Tarihi, s,41)'

Fakat Sizi Teslim Almaya Mecbutum Hz.Iltiseyin, Kfffe halknrn da1veti tzerine yannda bulunan

o Kadar ok Grtlak

Ty Kur'an, sen maffur ve asi olan beni tehdit ediyorsun. Rabbin sana seni bu hale kim soktu diye sorarsa, deki, beni byle paralayan Valid idi''. (Bahriye ok, Emcuiler ue Abbasiler, s, 70)
Muaviye'nin Nasihatlan

okunurken, buna kzm ve Kur'anr karsna hedef olarak alp, okla delik deik etmiti. Bunu gren mabeyinci halifeye: yaptnz islAmiyete uymaz, gnaha girdiniz" dein- "!q yerinden kalkm ve mabeyincinin azrna boru ile iki ce, halife dkerek, feci bir ekilde ldrtmt. Bundan sonra II. Velid, delik deik etti Kur'anr karrsna alp, yle demiti:

Seni Byle Paralayan Benim Emevi halifesi II. Velid o43- 744) dini hissi zayf bir insandr. Buna karlk kadnlarla elenmeyi, iki imeyi ok severdi. Bir gn karrsrnda Kur'ann 14. surenin 15. ayeti

Beni Halifeliktcn Mazur Grtm

Yezid'in lmnden sonra yerine II. Muaviye halife olmutu (683 - 684) II. Muaviye halim selim bir kimse idi. Bilhassa Peygamber ailesine kar Emevilerin tuttuu siyaseti beenmiyordu. Kendisi geceden ok korkard ve bu yzdendir ki kendisine "Ebu LeylA" denirdi. Bir gn halk huzuruna asran II. Muaviye onlara yle syledi: Nas, Ben sizin ilerinizin ykn tayacak kudrette biri -"fiy, Sizin iin, Hz. mer gibi bi adam aradrm, fakat deilim. bulamadm. Danrmak iin Ehli ura gibi alt kii aradrm, fakat onu da bulamadm. Siz halifelie beyendiiniz birini seiniz, beni bu grevden mazur grnz" (Ebul Fere'ten naklen, Bahriye Uok,
ayn' eser. s, 40)

Muaviye 680 ylnda am'da Id. Ancak lmnden birka gn nce olu Yezid'i huzuruna arp, ona u nasihatlarda bulundu. bilesin ki, imparatorluu sana salamak iin ne -'olum gerektiyse yaptrm. Herkes seni benim veliahtm olarak tand. Ancak sana 4 kii biat eimeyi red etti. te bunlara karr nasl haraket edeceini sana sylyorum: Ebubekir'in olu Abdurrahman zevk dkndr. ona bu yolda gerekeni ylesine ver ki, elencenin drnda baka bir ey dnmesin. mer'in olu Abdullah kendini dine vermitir, iktidar peinde komayacaktr. Zbeyr olu Abdullah en tehlikelisidir. onu biata zorlayacak btn areleri arayacaksrn. Ali'nin olu Hseyin'e gelince, onu da biata a&r, eer red ederse dikkatli ol. ayet kabul ederse onunla anla ve iyi muame|e et,, zita bizler onun ve ailesinin btn haklarrnr elinden zorla aldrk". (Bahriye ok, Toberi Torihindn naklen, ayn eser, s 35)
50

yarrsrnr askerlerinde gizli olarak saklayan Tarrk, dier yarrsrnr da yakt. Alevler gklere kmaya balaynca askerler koarak

bemilerimizi Yaktn, Nasl Geri Dne cez Emeviler zamannda Tark bin Ziyad, kendi ad ile anrlan Cebel-i Tarrk boazndan geip, Ispanya'ya kt. Gemilerin
geldiler
ve:

yaktnrz, malup olursak nasrl geri dneriz" - "Gemilerimizi dediklerinde Tarrk yle cevap verdi: lAyk deildir. Bir lke Allaha aittir. - "Malubiyet bizlere Yryntz ve onu alrnrz. Allaha ve klrcnrza gveniniz". Kadis savanrn \ krrgm zamanrnda ise Mslmanlar kamaya balayrnca, Tark atrna atlayp kaanlarrn nne geip yle bir nutuk att: gazilet, ey Mslman' kahramanlar nereye - "f,y Magip'li kamak istiyorsunuz? Dnnz ki, nnz derya arkanrz dmandrr. Sizin iin en rkar yol sonuna kadar sava alanrnda kalmak ve savamaktr. Ey svariler, bana bakn ve benim gibi yapn".
51

Bu szlerden sonra Tarrk, atnl drt nala srp Got o'dusunun ortasrna kadar gel'di. Burada savar idare etmekte olan kral Rodrik'in gsne rnzrarnr saplayrp, onu Idrd.
lBahriye ok, Emeuila:r ue Abbailer, s, 55)

- "Senden bunu bekledim Fatirne. o halde btnaltrnlarrn, mcevherlerini bana getirde onlarr fakirlere,dartalrm,'. (Ebul Fere(ten naklen, Bahriye ok,
aynL eser, s, 192)

Brakrnz ilerlesinler
Emevilerin Pirene dalarna ap Galya'ya girrreleri karr_ snda arl Martel yle diyordu: - "Braknz ilerlesinler... indi cretlerinin en son noktasnda bulunuyorlar. imdi onlar her yeri yakp ykan bir selden farkszdlrlar. onlar iin evk ve gayret zrrh, cesaret ise metin bir kaledir. Hele bir ganimetlere sahip olsunlar, kalplerini ihtiras ve fikri anlamazlk kaplasrn, ben o zaman karlarna kabilirim". (Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C. 5, s, 139'dan naklen, S. Tansel, s, 45)

Mi'abn Kz
Abdullah ibni Zbeyr'in olu Mis,ab, IIz. Hseyin,in krz sakine ile evli idi. ok gzel bir kadn olan Sakine'nin kendisi gi,bi gzel bir ku vardr. Bir gn Mis'ab, gururlu ve ok gzel kzrnn zerine inci]er serpmeye balaynca, etrafindakiler bu_ nun neden yaptn ordular. Mis'ab buna yle cevap verdi: _ ((1211n1n gzeuii yannda incilerin parlarnan,gstermek iin serpiyorum''.
(Ahmed Refik, Tarih-i (Jnumi, C. 5, s, 115'dpn naklen, S. Tansel, ayn eser, s,38)

mer Bin Abdlaziz'in Merhameti Emevi halifesi omer bir Abdlaziz (7I7 - 72 merhametli derin adalet fikrine sahip, ok sade bir hayat yayan kii idi. Karlsr Fatime bir gn kocasrnr ok dunceli olduunu grnce, yanlna yaklap:

- "Efendimiz, dedi, neden bu kadar dncelisin?''. Halife baanl kaldrp karrsrna baktktan sonra yle dedi: - "Ey hanmrm, mslmanlarla gayri mslimlerin yneti_ minin banda bulunduum iin alktan len fakirleri, umutsuzluk inide lrplnan hastalarr, felAketin penesinde inliyen plak ocuklar, zulm grenleri, hapse girenleri, saygya l6ylk ihtiyar_ lar, ok ocuklu esirleri dnyorum da, korkuyorum. Korkuyorum nk kyamet gnnde Allah'n benden hesap sorInaslnl gz'mn nne getiriyorum da her gece alryorum. Sen bana bu hususta yardrmcr olur musun?". Fatime kocasr ile beraber alamaya balam ve ona yardrmcr olacana dair sz vermiti. Halife gzlerindeki ya sildikten sonra' karrsna yle dedi:
52

bu kkte grdm'' Abdtilmelik yerinden korku ile kalkt ve bu uursuz kkn derhal yklmasn emretti. (AIi' Khn-I Ahbar, C. 7, s. |t|,dcn akkn, S. Tansel, ayn eser, s, 39)
53

kesik ba da izin nnzde duruyor. Btn bu kesik balar ben

Emevi halifesi Abdtlmelik zamanrnda Mis'abn isyanr kanla bastrrlm ve kendisi yakalanarak ba kesilmiti. Mis'abn kesik ba Abdlrnelik',in nne konduunda, huzurunda bulu_ nan Kad'nrn rengi sarardr. Abdlmelik, Kad'ya neden bu kadar korkup sarardn sorunca, Kad yle cevap verdi: - "Efendim ok tuhaftlr ama, gene byle bir toplantda bulunurken, Ali olu Hseyin'in kesik ban komutan Ubeydullah'n pne koydular. ok gemeden Ubeydullah,n ba bu ktlkte Muhtar adl komutann niiae getirildi. Bir mddet sonra Muhtar'n kesik ba Mis'abrn nne koydular. u anda Mislabrn

Ben Bu Kkte ok Kesik Ba Grdtim

Bu Kesik Ba Tandnz m
Emevi halifesi Sleyman, isparrya fatihi Musa bin Nusayr'n elinden btn malnr mlkn alm ve onu dilenecek duruma getirmiti. Ayrca halife bunu yapmakla kalmam, Musa,nrn vali olan olunun ba kestirip nne koydurmutu. Halife kesik ba Musa'ya gsterek: - "Syle bakalm, dedi, bu kesik bei tanrdnrz mr?,, Musa bin Nusayr, olunun kanl ve kesik bana uzun mddet bakm ve yle demiti: "Evet tandm, kendisinin ldrlmesini emreden kimse_ nin simasna bin kere tercih edilecek olan mert ve fedkAr bir insann simas''.
134'den naklen S' Tansel, ayn eser, s,42)

Darda kendisini karlayan dostlar Halifenin kendisini nasrl karrladrrn, neler verdiini sorunca, Cerir yle dedi: ('Bg1 memnun oldum. Zira halife uara - deil, kendisinden ok dostu fukara dostudur''. (Ahned Refik, Tarih-i Umumi, C. 5, s,
136'dan naklen, S. Tansel, ayn eser, s,43)

(Ahmed Refik, Tarih-i Unumi, C. 5, s,

lara:

mer'den Bakasr se Kabul Etmem Hz. Ebubekir lmek zere idi. Yanrnda bulunan Mslmanhalife - "Size bir atlp: Ali hemen
sectim, bilin bakalm kimdir?,, dediinde

yin: -

Cehenneme Gidecek Deilim Emevi halifesi Mutedit'in vezirlerinden Ebulhseyin, kendini hicveden air bnirrumi'yi evine artarak, hizmetilerine zehirletmiti. air zehirlendiini anladnda kalkp evine gitmek istedi. Eblhseyin kendisine: gidiyorsun?" dedi. air'de: - "{6 stad nereye "Gndermek istediin yere'' diye cevap verince Eblhseise syle" dedi. Bunun zerine air - "yle babama selm yle cevap verdi: "Cehenneme gidecek deilim".

Hz.

- "mer'den glmseyerek: -

bakas ise kabul etmem" dedi. Hz. Ebubekir

358'den aklen, S. Tansel, ayn eser, s,57)

(Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C. 5, s,

"Odur" dedi.
(Emin oktay, ortaa Tarihi, s, 65)

O Koca Tarlay Nasrl Kaldracaksn

Endls Emevi halifelerinden II. Hakem (961 - 976) adalet kaidelerine ok deer veren, halkn refah iin son derece alan bir kii idi. Halife bahesine bir kk yapthak istiyordu. Ancak, tarlasrna bitiik mal sahibi malrnr satmak istemiyordu. Devlet memurlarr halifeden gizli olarak mal sahibi kadnrn elinden malrn zorla a|p, kk oraya kondurdular. Kadnda doruca Kurtuba kads Beir'e giderek halifeyi ikAyet etti. il. Hakem, bir gn kknde otururken Kad Beir eei ile kageldi. Kad eeinden inip bo olan torbasn toprakla doldurmaya balad. Torba dolunca halifeye hitaben:
55

Halife Fukara Dostudur

Emevi halifesi mer bin Abdlaziz halife seildii zamar., kendisini pek ok air ziyarete gelmiti. Uzun bir bekleyiten sonra airlerden Cerir'de huzura alnd. Cerir, en gzel gazellerinden birini halifeye okuyarak, onu memnun etmiti. Cerir huzurundan karken halife kendisine 40 dinar ile bir takrm da elbise hediye etti.
54

elinden zorla aldrn tarlann ancak bir parasdr. Sen bugn bu kadarck topra kaldramazsan, yarln ahirette o koca tarlay nasl kaldracaksn'' dedi.

inip Kadya yardm etti. Ancak halife, torbay bir trl eee ykliyemedi. Bunun tizerine Kad Beir II. Hakem'e: - "f3 halifem, bak bu torbadaki toprak, halkndan birinin

yardm et de, u torbay eee ykliyelim" - "Bana biraz dedi. lIalife bunun sonucunda bir ey olacan bildii iin, aa

dedi, o sana beddua ediyor ve sende hayrl - "Nasl oluyor, karlk veriyorsun?" Bgnun zerine Arap yle dedi: _ "Evet, onlara hayr dualarnda bulunuyorum. nk onlar yollartmlzl tamir ederler, ayakkablarrmz dikerler ve

elbise dokurlar. onlar yok olursa biz Araplarn hali na$l olur?" (Corci Zeydan, sld,m Med.eniyctleri Tarihi, C. 4, s, 1tr4)

Halife meseleyi anladnda ok zld ve derhal kkle bebarer tarlay kadna.verdi.

228'den naklen, S. Tansel, ayn eser, s,55)

im

(Ahmed Refik, Tarih-i Umumi, C. 5, s,

davet etmeyi bir prensip haline getirmilerdi. islAma davet edilen adam kabul etmezse israr etmez}erdi. Ancak ert cevap'v,er'irsen o

Emevi halifeleri itimad ettikleri kimseleri slAm dinine

ba kopmaz'' dedi. Bunun zerine Amr bntil As'da: "!4 Emirlmminin, bu sznle neyi kast ediyorsun?,, diye-sorduunda, Muaviye'de yle cevap verdi: - "Halk ile aramdaki kl halk ekerse ben gevetirim, onlar gevettike de ben ekerim''.
hi, C. 4, s, 100)

km, Kl Kadar ince Bile olsa Bir gn Muaviye, Msr fatihi Amr bn As'a: - "Halk ile aramdaki iliki bir kl kadar ince bile olsa,

zaman ok sert muamele grirlerdi. Erneyi halifesi II. Velid, Hristiyanlardan im'liyi Isln <linine davet etti. im'Ii bu
davete:

bu

bu suretle asla mtisliman glrnam' Ancak, istediim cevap verdi.'Bu cevaba krzan halife im'linin baldrrrndan bir para et kestirip atete krzarttktan sonra, zorla yedirtti. (Corci Zeydan, g.yn eser' s, 203)

- "Ben zamanolurum'',diye

kiy Ne Yapacaksn

(Corci Zeydan, isldm Med,eniyetleri Tari-

Emevilerin Irak valisi Abdullah bin Amir, bir Arap ile bir Mevalinin davasna bakyordu. i.side birbirinden ikAyeti idiler. ik srz Mevali'ye verilince: "Allah senin gibileri iimizde oaltmasn'' diyerek, Araptan ikAyete balad. Arap ise sze:

Allah Senin Gibileri imizde oaltsn

Emevi halifesi Abdlmelik, islAmiyeti kabul etmeyen Ahtal adnda birine: "Neden istAmiyeti kabul etmiyorsun, sana ganimetlerden -ayda da onbin dirhem aylk veririm" dedi. Bunun zerine pay, Ahtal: _ "arap imeme izin verilecek mi?" diye sorduunda, halife: ne yapacaksn Ahtal, ac bir ey imekle balryor, -'tkiyibitiyor, vaz ge" dedi. Ahtal ise buna yle cevap sarholukla
verdi:

- "Allah senin gibileri iimizde oaltsrn'' diyerek seviniyordu. Vali Arap'a dnerek:
56

balang 'ile sonu bir zaman var ki, onn yanrnda sizin koca saltanatnrz bir hi kalrr'' (Corci Zeyda,n' 'a'/n eser, s, 203)

- "Efendim arasrnda yle keyifli

yle zannetmeyiniz.

6i

.ilftaviye'nin Sevinci ' Hz. Ali'nin gvendii iki kii vard. Bunlardan biri Siffn

bu esirler senin misafirin saylrlar, misafirleri - "imdi katletmek caiz midir?" Bu szlere hak veren Maan, hepsini serbest brakr.
(C. Zeydan, ayn eser' s, 172)

Siz Halife 0lmaa Lyk Delsiniz

(Corci Zeydan' ayn eser,

s,

132)

Konutun, Seni Affettim Siffin savanda bir Irak'l esir alrnarak, Muaviye,nin huzupa Betiti|ir. Muaviye esire:

hofl,

ok rkdalarmr ldren bu esiri elime drdtin sana hamdolsun ya Rabbi" dedikten sonra, yan banda ;4in '[ran

_'?ek

Byk airlerden u'be bin Gariz, Emevi halifesi Muaviye'_ nin huzuruna girdiinde halife kedisine: "Taymana'daki atazin ne haldedir?" dedi ve aralannda - bir konuma geti. yle geliri ile plaklar giydiriliyor, fakirler doyuru- "Arazinin luyor" "Qnq satar mrsrnrz?"

gen

"rgav ver'' dedi.

ite gr, Mua - "Allahm deilsin. Beni katlime raz

_'Derhal ban

cell6da:

('$ygf,"

kes" dedi. Esir Btn gc ile yalvararak:

dedi'

Bunun tzer "Pek ackl konutun, duanda iyi yaptn,seni affettim,,

(Corci Zeydan' ayn eser,

ldryor. k oldugu

siz ekinmeden idi, ancalt' Muaviye daha fazla mat olmamak'iin, konuyu '/ deitirip:

- "Kaa dinara" - "60.000 istiyorsun?" - "Fakat okgeliyor. yer dostlarnzdan birinin olsaydr, Bu -'Size yle600.000 dinar verirdiniz''. air szlerinde hakl
satarsrn?"

s,

772)

- "Pederiniz musunuz?'' aire mersiyeyi

aire:

kendi nefsi hakknda yazdr mersiyeyi okurokur ve Muaviye ok beyenir. Ancak

Emevi generallerinden Maan tn eynani kendine esir pek ok kiinin idamn emreder. Ancak idamdan nce en den
gen9

{@an

esirlerden birine: - "Esirleri susuz katletmek caiz midir?" dediinde esirde: _"Caiz deildir" diye cevap verdi. Maan. ibni eybani gsir|ere su verilesini emreder. Esirler suyu iince gen esir ve yle der: banrr

hem yalan - "f|2y11 sunuz" - "Belki neden?"

"f}g mersiyeye pederinizden ok ben lAyrktrm'' sylyorsunuz, hem de alaklk ediyor_

yalan sylyorum, fakat alaklk etmiyorum, bu

verdi: 59

Bu soruya air yle cevap

58

-'Biz

cahiliyeti devrinde

de

hak dnan idiliz,,indi de. ile kar ka.'ya

de de

Kendin Bir Eek ilren

ne:

Eeg*

Ne Yapacalsn
-

olrnaya ne hakknz

Feygamber rnahrum ettiniz.

y'ar',.

Maviye ol Yezid'i oll severdi. Kar'larndar biri kendis

(Corci Zeydnn' ,qynL eser, ' !.N)

Yezid Bin Sehere

Muavi'ye devrin Al,irrlerinden yord. Am halifeyi o kadar car k arpan bir 1a parasndan haheri alrrrta}.a :bal.aynca halife dayanama.m ye: {'Ya -A'lim stam, dedi, yztin gan a] kan iinde ha,berin yok mu? Yezid bin,Sehere ."-tvlu ."r.p verdi: - "Hametl halifern, sizi dinlerken, kendimden o ,kadar geiyorum ki, deil barmn ,krrIrnasr, ,u anda,lende hEberim
(Corei
f,,ayda7p,

otrmayacak"

ay'w,e,er,

'

266)

Fahri, adl ee,iue gre, Emeyi halifelerinden Mervan'a,,,savalardaki abr.ra"n dJlay' lB"'. Mervan" derlerdi. Mervar ,Hz_ A,nin olu Abdullah,a ,Be:ir,, savanda nalup ,o]n.utu. $av;ar ,kzgn annda JVIervan]1n '9n szasr tutup attan dt. Eldan istifade eden bir Kufe,li yetiip, ban kesti. Mervan'rn kpik ban gren dorhal etu"ui halifesi:

Eek Mervan iun Taktalca,ryn

qKi,tab-,l

Yezid ile kadrnn o}u Abdullah'r htzuruna ard. Muaviye ce Abdul}a}'a: ne istersen iste, yerine getirilecektir?" dedi. -'Beden AMullah'da: l.emn'un olutm" diye kpek "B4n4 bir eek - verdi" Muaviyeille bir soru}rualrganYezid'e sormadan nce ayur oIu ce/ap glm ve yle derniti: ne yapacaksr". Abdullah'rn - "Kendin bir eek iken ei annesi utancndan ne yapacarn bilernedi. Muaviye olu Yezid'e ayn soruyt sotrunea' Yezid ytre konutu: Hacca - "Beni cehennernden kurtarrualrsrn, bei bu sene maagrevlilerin gidenlerin banda gndernelisin, beniirn iir ne-zam 5rapmalsn, benim iin fakir ve yoksullar doyurrnalsln''. (Ali, Rktin-l Ahbar, C. {, ', 22'den nakem, s. Tansel, aynt eser,'s, 33)

benim - "$gn, dedi, Yezid'i ke'tdisiniolurndan olr' seviyorsrn" gii}n ve hakl karrnak iin, olu M,uaviye bua

_'Mervan, ok iikr

'ila.nr.14a, lboni ,ana ,stn kldr,,

(Tarih Dnyas, Say, I, s, 266)

60

61

ABBAS TARHiNDEN SEMELER

Harun-El Reid'in Mektubu
Bizans imparatoru Nikefor Fokas, yllk vergisini demedii gibi, imparatorie Iren zamannda dedikleri vergileride geri istiyorlard. Buna kzan Abbasi hkmdarr Harun-el Reid Q87 - 809), aadaki mektubu Bizans imparatoruna yazatak haddini bildirdi: "Bismillahirrahmanirrahim,,. Mminlerin kumandan Harun Reid'den bir Roma iti olan Nikefor'a: Ey bir imansrz ananln dl, mektubun malmum oldu. Sen benim cevabm duymayacaksn, onu greceksin,,.

gelen kii ile Kur'ann mahluk olup olmadnn mnakaasrnr yapard. Bir gn Mtezileye dman olan Nasrr bin Malik ile mnakaaya balam ve neticede ihtiyar ilim adamn elile ldrmt. Vask, huzuruna giren Nasr bin Malik'e: (l(g1'41hakknda ne dnrsn?'' dedi ve konuma yle - etti. cereyan nedir? Muhammed ayr nasrl grrseniz, kyamettede Rabbi-3'||7. greceksiniz buyurmutur. Biz buna inanrrrz". nizi ylece

-"a' KelAmullahtr" hakknda dncen - "Rabbin

Vask'a gre Nasr bin Malik, Allah' cisimlere benzetmitir. (Ceudet Paa Tarihi, C. 8, s' 424)

(S-F. Mahmud, sldm Tarihi,

s,

89)

Abbasi halifesi Mansur (754 - 775), ispanya'da Hiam,rn torunu Abdurrahman'rn kurduu "Endls Emevi Devletini,, yok etmek iin, elinden gelen btn gyareti sarfetti. ispanya'ya kan Abbasi ordular Abdurrahman'n karsnda malup ve p"iir, olduu gibi, birok Abbasi generalide Abdurrahman'a esir d_ mt. Abdurrahman, esir den Abbasi generallerinin balarn kesip, Mansur'a gnderdi. Mansur, kanl kesik kafalar karsnda grnce yle dedi: - "Allahlma krederim ki, byle bir dmanmla aramda denizler varm'' (S.. Mahnud', sldn Tarihi, s, 65)

ok kr onunla Aramrzda Denizler Varm

Dilersen Sen onun Etini Ye, Fakat Bu tlere Yedirme Abbasi halifelerinden Mtevekkil (847 - 861) Kur'anr mahluk sayanlara iyi muamele ederken, Peygamber soyundan gelengene bir hokkabaz, Hz. Ali'nin taklidini yapm ve huzurda bulunanlar glmekten krrp geirtmiti. Bu manzarayr gren Mtevekkil'in olu Muntanzr, ayaa kalkp babasna yle demiti: bu itin taklidini yapt ve bukadar halkn - "!3 halifem,amcAzadendir. Ayrca Peygamber soyunun en gld kii senin sayg deer olandr. Sen onunla vnmelisin. Dilersen sen onun gtini ye, fakat bu itlere yedirtme"
(Bahriye Uoh, Erneuiler ue Abbasiler, s. 104) lere de en ar hareketleri yapar ve yaptrrrrd. Bir gn huzurunda

Vask
Abbasi halifesi Vask (842 - 847), Peygamberler soyundan gelenlere derin bir hrmet beslemekle beraber, kendisi koyu bir Mtezile idi. ona gre Kur'an mahluktu. Bu yiiaden Vask onune
62

gelen Abbasiler, nedense bu adamdan zamanla holanmadlar. Bir gn

Galiba Sen Cafer'i Tanrmryorsun Eba Mslim Horasani'nin gayretleri ile i bana

Eba Mslim ile Ubul Abbas Seffah konuurlarken ieriye Ebu

63

Cafer Mans'ur gird,i. Ebu Ms}irn istifini bozmadan konurnasna devam ederken, halife:

ne demek olduunu Mehdi bedeviye sorunca, bedeviden yle cevap aldr:

bir

- "Galibe sen, dedi, oIurn Ebu Cafer'i tanmryorsun?,'Eba Mslim ise yle cevap verdi: e biliyorurn. Fakat rnslrnanlarln en bylarna sayg gstermeyi, terbiyeme yakrtsiz bulunduka baka kimseyi tanrr'nak
Sana Daha iki

Verm

rAi, xanlln-l Ahbar, C. 4, s, 166'dan naklen' S' Tansel ayn eser' s' 47)

"Korkumdan artk sana arap vermiyeceim. nk sen itike ii aztyorsun. Birinci kadehte halifenin en yakrn adamlanndan biri oldun, ikincisinde halifenin yakrn komutanlanndan oldun, nc kadehte halife oldun, ayet sana bir kadeh daha verecek olursam, bu sefer Peygamber olacaksrn". Ai, Ktihan-l Ahbar, C.4 s, 187Den naklen S. Tansel, ayn eser' s, 49) Ismarladrn <tzt Getirdim Son Abbasi halifesi Mutasrm Billah (y42'1258) zamannda Tus'lu Nasir adnda bir bilgin, birkitafyazatakhalifeye takdim etti. Halife nehir kenarrnda oturuyordu. Kitab aldr, iinden bir yaprak koparp attr. Sonra da Nasir'e: "Bu sayfa kirlenmi yrkanmasr lzm. Sonra sen bunu bana getireceine Tus'dan bir kz getirseydin" daha iyi ederdin" dedi. Bu szlerden sonra halife kitabn tmn suya attr. Nasir, yllarca emek verip yazd kitabnn bir nada yok olmasrna zld ise de, korkusundan bir ey syliyemedi. Boynunu bkp huzurdan aynlrrken halife kendisine: "Molla, nereye gidiyorsun?" diye sordu. Tus'lu Nasir de yle
cevap verdi:

anladndan:

"Ahbab, dedi, ok acrkt, ban: yiyecek bir eyler verebilir misin? Bedevi halifeyi szd, onun basit bir kii olmadn

Abbasi halifelerinden Mehdi 73 - 786) bir gn avlanrken yolda arkada}arrdan ayrIrnrtl. lde bir bedeviye rast gelip:

"Size verilecek yerim'' deyi getirip verd balad. Bu

bir eym yok" dedi. Halifede

,,ne olursa ekmek ile bir destide arap rab da iince, keyiflenmeye

finin olduunu syledi. Bedevi iltifatta kusur etmiyordu. Ancak iki_ nin verdii tesir ile halife brr sefer:

,Bu d

biliy

bedevi geldi ve arap destisini halifenin nnden kaldrd. Bunun

64

gerk bir halife olduunu syliyerek gld. Bu sz zerine

"istediin kz getirmeye" Tus'lu Nasir, Badat'tan ayrlrp Hlag Han'n yanma gitti. Hlag: bu deerli bilgine byk bir iltifat gsterdi. Nitekim 1258 de HIag Han, Badat' alnca, Abbasi halifeside yakalanp HlAg'nun huzuruna getirilmiti. HlAg ve Tus'lu Nasir yanyana altrn ve gm tahtlar zerinde oturuyorlardr. Tus'lu Nasir halifeyi grr grmez, yle dedikz getirdim, nasrl. beyendin mi?" - "Ismar]adn (Ai, Krihtn-a l,nuor, C' 4, s, 213'd.en naklen, S. Tansel, ayn eser. s, 53)
65

Abaa Han ihan hkmdar Abaa Han

ile Anadolu'ya girip etraf yakp yrkarak, Bayburt'a geldi. Abaa Han Bayburt'ta iken bir ihtiyar huzuruna ahnmasrnr istedi. Nihayet uzun bir uramadan sonra huzura zorla alrnan ihtiyara hkmdar: "Derdin nedir, ne istersin?" dediinde, ihtiyar yle konutu:

(1265 - t277) btytk bir ordu

ey yapniad gibi, yannda bulunan yzbinlerce esiride serbest brakt. letleri, s. 43)

ne girdii halde, sizlere bir ey yapmad. Sense Anadolu'ya girdin, etraf yakp yktn, binlerce kii ldrp esir ettin. Acaba senin bu yaptklarnr senden ewel hangi hkmdar yapmtr?'' Abaa Han bu szlere kzm olmakla beraber ihtivara bir
(osnanTuran, Dou Anadolu Trk Deu-

"Ey yer yznn hkmdar. Dmanlarn senin memleketi-

Abbasiler zamannda en byk Alimlerden biri Cahiz'dir Bir ok ilmi kitap yazan Cahiz, ok irkindi ve bu yzdendir ki kadnlarla pek ilgisi yoktu. Ancak nasrl olmusa bir gn kadnn biri dkkAnna gelmi ve kendisi ile uzun mddet konumutu. Ayni kadn birka defa daha dkkna gelince, Cahiz dayanamaz ve: "Bana gnl m verdin sultanm? Nedir bu ziyaretler, bu uzun bakrlar?" diye sorunca kadn yle cevap verir: "Kuruntuya kaplma ihtiyar. Hepgn buraya geliimin ve sana uzun uzun bakmrn sebebi bakadr. u ak tuttuum gzm yok mu, ite bu gzle ben bir gn bir erkek gzeline baktrm, eime ihanet ettim. imdi sana ve senin gibi irkin birine bakmakla gzm cezalandrryorum''
(778 - 868)

Bana Gnl m Verdin Sultanm

Bunlar Alemin Fazlalardrr ilhanl hkmdar Hilagu Han

Suyu Dken Benim

(M. Turhan Tan, Trkler Iin Sylenen Byk Szler, s, 13)

giderken, yolda bir sr sar sakal birbirine karrmr, st ba perian kalender klkl kiiler grd. Yanrnda bulunan Alim Nasirddin Tusi'ye:

(1217 - 1265) Suriye seferine

"Bu acaib klkl kiiler kimlerdir?" diye sorduunda, Nasrrddin Tusi'de yle cevap verdi: "Dnyada drt snf halk vardr. Bunlar tacirler, sanatkArlar, iftiler ve bevlerdir. Bu acaip klkl kiilerde bu dtrt srnrfin dnda kalanlardr. Anlyacarnrz bunlar Alemin fazlalrklarrdrr''. bnul Futavi'ye gre HlAg Han, bu szlerden sonra bu acaip klkl kiilerin hepsini ldrtmtr.
(osman Turan, Dou Anadolu Trk Deuletleri, s, 43) 66

sonra' stad ellerini ykamak ister. Halife eline su dker ve Alimde bylece ellerini ykam olur. Ancak kr olan dlim, suyun kim dktn kendisine Sorunca, halifede yle cevap verir: "Ellerinize suyu dken bendim, hi olmazsa iliminizin kadrini bylece ykselttim. Elimizden bakaca ey gelmiyor.'' (C. Zeydan aynl ese, s,272)

Bir gn Alimlerden Ebu Muaviye Eddarir ile yemek yedikten

Abbasi halifesi Harun el Reid, Alimlere byk deer verirdi.

huzuruna giren Mslim Ukayli'ye:

Mslim Ukayli'nin HikAyesi Abbasi halifesi Ebu Cafer Mansur (754-775) esasen hi sevmedigi Ebu Mslim Horasani'nin gittike artan nfuz ve kudretinden korkuyordu. Bu korkunun bir nedenide, Mslim Ukayli'nin anlattbir hikye idi. Ebu Cafer Mansur bir gn
67

"Bana Horasan'daki padiahn hikAyesini bir daha anlatsana'' dediinde Ukayli hikAyeyi anlatmaya balad: "iran hkmdarlarndan apur Horasan halknn isyann bastrmak iin, vezirini oraya gnderir. Vezir ksa bir zarnanda isyan bastrmsa da, kendine de Horasan'da iyi bir zemin hazrlamt. yle ki Horasan halk zamarla apur'u tanmaz olmut:. apur, Horosan'daki nfuzunu bekrar kurabilmek iin, veziri ile savamak zorunda kald. Neticede vezit.yakalanp halkn gz nnde asldktan sonra apur tekrar Iran'n tek

Affedersen Emsalsiz olrsun

hakimi olmutu".

Abbasi halifesi Memun, amcasr brahim bin Mehdi'yi ldrtmek istiyordu. Bunu Sadrazam Ahmed bin Halit e aarak, onun fkrini almak istedi. 'Sadrazam yle cevap verdi: "Amcaz katlederseniz emsaliniz vardrr, yani sizin gibi bunu yapan ok olmutur. Ancak amcanzl affederseniz, sizin gibi asla bulunmaz ve emsalsiz olursunuz"' Bu cevab rnakul gren Memun, amcasrnl oldtrtmekterL vaz

Bu konumalarla Mslim Ukay'li Eba Mtslim'in ldrlme_ sini iaret etmi oluyordu. Gerekten Eba Mslim ksa bir mddet sonra' Ebu Cafer tarafindan feci bir ekilde ldrlecektir.
3, s, 184)
(Corci Zeydan, istdm Med.eniyet Tarihi, C.

geti.

(C. Zeydan, ayn eser. s. 356)

'/

Size Kar olmak stemem

idi.AncakMutasmdaavgan,riyibilirdi.Mutasrmbirgn

Abbasi halifelerinden en iyi avgan oynuyan Harun Reid

Ya ac Yaparsn Ya da lrsn
Abbasi halifesi Memnun (813 _ 833) bir gn zel doktoru Huneyn'i ararak: "Bir dmanm gizlice ldrmek isterim, bana tesirli bir zehir yapabilir misin.'' dedi. Doktor ise buna yle cevap verdi: "Ben insanlara iyi gelen ilIar yapmasrn rendim, ayet izin verirseniz kt gelen ilAlar da yapmasn ffeneyim" Buna kzan Memun doktoru hapse atar ve aradan bir yl getikten sonra tekrar huzuruna aarp: "stemi olduum ilAlar yapacak msln' yoksa lmm tercih edersin?'' dediinde, doktor da yle cevap vermiti: "Ben lmden korkmam, benim Allahm var, ben de ona snrm''. Memun gld ve doktoru tebrik etti. Kendisini srnamrtr.
(Ibnl EsiJden naklen, C. Zeydon, C, 3. s, 3 -5) 68

generallerinden Afin ile avgan oynamak istedi' Ancak Afin Jyo"-uy, kabul etmeyince, Mutasrm sebebini sormutu, Afin yle konutu: ..Gerek ciddiyet ve gerekse oyun mevkiilerinde olsun, efendimizi karmza rakip olarak almak istemem'' (Corci Zeydan' ayn eser, s,374)

69

gzA,Ns - P.EENEK

_ RUs vn oor, ranHNDEN srcn]rcn

Svendal

Istanbul,a dnyordu. Ancak Mslman Araplarla yapt savata, fena]alde malup olup sava alanrndan kamt. Herakliyus hem kayor ve hem de bir yandan: "Elveda Suriye, elveda,, diyordu.
' mevkiinde

(610 - 642) Sasanilerle yapt

(Charles Dhiel, Bizans Tarihi,

s,

51)

Ey Siileyman Seni de Getim

- Bizans imparatoru Jstinyen (527 - 565) devrin mimarlarrndan Antimius ile izodor'a Ayasofya Kilisesini yaptrmt. Ayasofya kilisesi (532 - 537) yllar arasrnda tam 5 ylda tamamlanmt. Kilise bittikten sonra Jstinyan karsnda geip, Hz. -" Sleyman'n yaptrd ,,Mescid-i Aksa,,y kr.t "d"r"f, "Ey Sleyman senide getim'' dedi. (Emin oktay, ortoqolar Tarihi, s, 31)
"Ikona Meselesi" vard. kona, Hz. isa ve annesi Meyrem,in bazr

onlar "Sen kendi adamlarrndan birini se, bende seeyim' senin adamn galip gelirse' huzurumuzda vurusunlar. Eer ,"r" ,.u"-yacaz. Eer benim adamrm gelip gelirse' sene savaacarz" Rus knezi teklif kabul etti. Tarihi kaynaklara gre Rus pehlivan, Peenek pehlivannrn peneleri arasrnda can vermiti'
(Akd.es Nimct

Kura[ Peenek Tarihi, s,

98)

Kegen

kona Meselesi savriya SlAleri z'amanndan (7L7-867) stanbul,da bir '-:-

aziz ve azizeletin resim ve heykellerine verilen isimdir' Hristiyanlar bu resim ve heykelreri kiliserere asarlar, onrara sevgi ve sayg gsterirlerdi. Ancak zama,, zama.- bu resimler" i"r, memlekette bir hontsuzluk ba gsterdi. Bu yzdendir ki Istanbul'da kanl olaylarrn ard kesilmedii gibi, u""r"" . a" feci bir ekilde katledildi. ikona meselesi ile ilgili bir muasr tarihi yle diyor.

n sylyerek, kendini hakl gstermeye alrtr: "Ylan, gnete srndrr zamanda deil, soukta kuyruunu krprrdatamad bir srrada Idrmek lAzrmdr'''
(A.N. Kurat, Peenek Tarihi, s, 134)

Kaarken Daha iyi Greceksiniz

-'kona meselesi ytiande Bizans'ta o kadar ok din adam ldrld ki, sanki Bizans'ta rahipler srnrf kalmamt,,. (Clarles Dhiel, Bizans Tiarihi, s, 71)
70

yle dedi:

7t

etmem. Zira bunu yaparsanrz, atlarrn arasnda en abuk kaanrn kim olduunu greceksiniz" mparator bu szlerden bir ey anlamadrn syleyince general:

"Sayrn imparatorum, Peenekler iizerine gitmenizi tavsiye

"Buras hikmdarnz Sultan Mehmed'in evi mi?'' dedi. Hoca

ise:

"Bata siz olmak iizere btn Bizans ordusu Peenekler karsnda kaarken daha iyi greceksiniz,,
(Akdcs Ninet

Kura[ Peenk Tarihi, s.

172)

Cuci
Cengiz Han'n en btytk olu Cuci Han, babasrndan altr ay ewel Volga kylarnda lmt. Bir gn Cuci Han olu Batu Han'a:

"Syle bakalm Batu Han, babam Cenz Han dnyann yarrsr igal etti. Dier yarsrda Makedonyal Byk skender'in elindedir. Sen nereleri alacaksn,, dediinde, Batu Han yle cevap verdi:

Allah'n evi camidir" diye cevap verince - "Hayrr oras Cengiz Han yle dedi: insanrn y7eidir. Siz, yreinizi btn - "Tanrrnrn evi ktlk dolduruyorsunuz, sonr6 da Tanrrya koca koca evler yapyorsunuz. Eer Tanrr sizi sevseydi, ilar gnnzde yardrmrnza gelirdi". Bundan sonra Cengiz Han, hocann bandaki sarrrn ne olduunu sorunca, hoca da Hacca gittiini ve onun iin bu sar sardrnr syledi. Cengiz Han buna da kzm ve yle demiti: dua etmek iin Mekke'ye gitmeye lzum yoktur. - "Allaha da dua edebilirsiniz.Zira Allah her tarafta vardr" Allaha burada (Yasili Yan, Cengiz Han, 146)
Benim de Allah'm Var
Irarzemah Muhammed Cengiz Han'a ait byk bir kervana el koyduu gibi, 450 kiiyi de feci bir ekilde katlettirmiti. Bu olayr renmek isteyen Mool hakanr, Ibni Kefre adrnda bir eli gnderdi ise de, buda ayn akbete manu kald. Buna krzan Cengiz Han, bir tepeye rkp gn dua etti ve ondan sonra ellerini havaya kaldrrrp: "Ey Harzemah Muhammed, sen benim kervanrm soy-elilerimi ldrdn. Sen askerlerine gveniyorsan, ben de dun, Allah'a gveniyorum, savat sen istedin ve istediin olacak.
(BartIwld Spuler, iran MooIIar, s, 169)

"Byk iskender'in elindekileri,,

(Necati Kotnn, Cengiz Han, s, 74g)

yardan at ile beraber kendini Sind nehrine att. Ytizerek karya geen CelAlettine hayran olan Cengiz Han, yle dedi: "te. Cengiz Han'rn da byle bir olu olmalrydr,,
(Necati Kotan. Cengiz Han, s, ZJ)

Benim de te Byle Bir olum Olmalyd Cengiz Han ile Cellettin Harzemah, I21lg ylnda Sind kylarnda mthi bir savaa tutumuard. CelAlettin Harzemah'nne gelen Moollar kltan geirip, yz metrelik bir

Allah Her Tarafta Vardr Cengiz Han 1219 yrhnda Bahara,ya girdi. Halk btiytik camiin yanrnda toplanmrtr. Cengiz lran, 5annda bulunan
hocaya dontp camiyi gstererek:
72

Olmaz yle ey o Mooldur ibnl Esir ile bntl Ferec'e gre Mool korkusu deil Asya'y btn dnyay kaplamt. Bu limlere gre bir Mool askeri, ktlAhn yizlerce Harzemli ortasrna atsa, hepsi il yavrusu gibi dalrd. Bir gn bir MooI 17 Harzemli ile karlar. Mool hepsini balarken, ilerinden biri "o, bir ii biz 1l kiiyiz.
73

Uzerine atlrp onu ldrelim, veya saa sola kaarak hayatrmz kurtaralm" dediinde, hepsi birden: - "olmaz yle ey, o Mooldur" diye cevap verdiler. (Necati Kotan, Cergiz Han, s, 759)
Ceng1z Han'rn Son Szleri Reiddin'e gre Cengiz Han, L227 yI;nn Austos aynda gzlerini dnyaya yummutur. Son szleri u oldu:

FRANSIZ vE isvp ranirriNDEN SEMELER

Yalan

Sylyor

,/

yol - "Eh, artk byk rya bitti ve bana da grnd. Her gnn gecesi vardr ve bir rk snecektir. Taht izerinde oturanlarda, kuru tahtaya yaslananlarda gnn birinde kun bir kalba dnecektir. Ne mutlu o insanlara ki, kapanan gnden k alrrlar ve gecelerini.aydnlatrlar. Siz o mutlu kiilerden olup, benim lmmden bir eyler ffenin. Aranrzda post kavgas olmasrn, beni doduum Burhan Haldun dalarna gmn"
(Necati Kotan, Cegia Han, s, 89)

dedi:

ran Katolik Ferdinand yalanc, hileyi seven, sznde durmamay bir meziyet kabul eden kii idi. Katolik Ferdinand bir meseleden dolay Fransa kral 12. Lui'yi bir ittifaka davet etmiti. Lui, bu adamn karakterini bildii iin, istedii ittifaka girmedi. Zira bundan ewel de Ferdiriand, kendisini birka defa aldatmt. Durumu, Ferdinand'a Lui'nin elisi bildirince, Ferdinand yle

1492 ylnda ispanya'daki Grnata devletini ortadan kald-

deil, tam oniki defa aldattm".

-"Sarho'hkmdarn

yalan byyor, ben onu

iki
6,

defa

s. 706'dan naklin S. Tansel, ayn e*er' s'

56)

(M. Murad., Tarih-i Unumi, C.

Budala Herif Ne Korkuyorsun

Kalmar birliinden ayrlmak iin Danimarka'ya kar ba kaldrmt. Danimarka kral Kristiyan, 95 Isve asilinin idam yaparak, "Istokholm Kan Hamam" ad verilen bir vak'ann kahramanr olmutu. Bu katliamdan kurtu_ lanlardan biri de isve aslzAdelerinden Gstav idi. Gstav, bir renber klrna girip Nilson adl bir iftinin evine sakland. Ancak bir gn Danimarka askeri kendisini Nilson'un evinde yakaladlar. Nilson'un karrs durumu iyi grmediinden, aniden ieri girip, Gstav'rn ensesine bir tokat vurarak yle dedi: - "Budala herif ne korkuyorsun? Sen hi asker grmedin mi? abuk iini bitirde gel kocama yemek gtreceksin". Danimarkalr askerler Gstav'r bir hizmeti zannedip, oradan uzakla1397 ylnda, isve,

hlar'
74

(S. Tansel, ayn eser,

s,

67)

75

Sizinle Boy olebilirin I. Hallar, Bizans imparatoru Aleksi Kommene sadakat yemini yaparak, igal edecekleri btn arazileri kendisine brakacaklard. imparatorun nnde Hal valyeleri sadakat yemini ederken, krzgn ve cesur bir vayle aniden srayp

bu gne kadar devlet ilerini Kardinal MazaFakat bundan byle devleti ben, sadece ben idare edeceim. tnk, devlet demek ben demektir". dntiaier ue Darbeler Torihi, s, 176)

- "Efendiler, ren'e brrakmtm.

imparatorun yanlna oturmutu. Huzurda bulunanlar kendisini oradan indirirken, kzgn valye yle diyordu: anlamyorm, bir sr namuslu valye ayakta - "3n1rn karlk bu miskin marur bir eda ile tahtnda duruyor, buna oturuyor". Aleksi Komrnenos bu konumaya ok zld iin, valye kim olduunu sordu. valye ise yle cevap verdi: "valyeyim. Vatanmda yol aznda bir kilise vardrr. - ve secaatrna gvenen valye, bu kilisede dua eder ve Kuvvet kendine meydan okuyacak bir hasm bekler. Ben bu yol azndaki kilisede tam yl bekledim, hi kimse gelipte kuvvetini bana karl denemedi. ayet siz kendinize gveniyorsanz, sizinle boy lebilirim". (M. Murad, Tarih'i Ummi, C. 4, s, 12'den naklen, S. Tansel, ayn eser, s,59)

Napolyon Bonapart

Napolyon Bonapat 1798'de Msr'a bir kartma yaparak, "Piramitler savarnda" Msrr ordusunu yenip, Kahire'ye girmiti. Tarihi kaynaklara gre Napolyon, Piramitler savana balamadan ewel askerlerine yle demiti: _ "Asker, u ehramlarn tepesindeki krk asrr sizi seyrediyor". (Smith Pitt, Byk Siyasiler, s,

22)

'

" Napolyon Bunu Benden Daha yi Becerir Direktuvar hkmeti zamanrnda (|792 - 1795) general Mo_ reau ordu komutanryd. ona bir gn yaknlar bir hkmet darbesi yapmasl teklif ettiklerinde, yle demiti: "Darbe iin aranlan adam bence Napolyon Bonaparttr.

imparator Ne Yapsn
Alman mparatoru IIL Konrad, kendine isyan eden Weinsberg kasabasnr cezalandryordu. Kasaba tahrip edilecek ve btn erkeklerde ldrlecekti. Ancak imparator kadnlarn en deerli eyalarnr alp gidebileceini bildirince, btn kadnlar kocalarrnn elinden tutup ehri terk etmeye baladlar. Bu drum karrsnda imparator emri geri ald ve.kasabay affetti.

hkmet darbesini o benden daha iyi Bir -

becerir".

dntiaer ue Darbeler Tarihi, s, 306)

Para Her eydir

Gne Kral Kardinal Mazaren'in lmnden sonra 14. Lui (Gne Kral _ Sarkl Fransz) idareyi resmen ele aldktan gonra, yapt bakanlar kurulu toplantsnda yle diyordu:
76

(M. Murad, Torih-i Unurni, C. s,313'dn naklen, S. Tansel, ayn eser, s, 60)

Direktvar hkmeti zamanrnda nihayet Fransa'da ihtihl olmu e Konsllk idaresi kurulmutu. IhtiHli general Barras ile Napolyon hazrlamt. Nitekim uzar gren Sieyes adndaki siyaseti: bir kl gerekli idi, bu klta Napolyon'dur" -'(fr1a14'ya Barras ile Napolyon'a sormular: diyordu. Bir gn

_ "p412 nedir, neler yapar?" aadaki cevab vermilerdi:

Bu suale her iki ihtillci

ve

- "pg1g, harp meydanlarnn yumruudur"

kan, ihtilAllerin beyni, kalbi

ue

SELUKLU TARIHINDEN SEMELER

Naeddin Keykubat'n Rtyas/
huzuruna

dhtaer

Dorbeler Tarihi, s, 320)

yeni bir akm belirmiti. Bu dini akma gre Fransa ve spanya'daki btn protestanlar diri diri yaklyordu. Tarihi kaynaklara .gre Fransa kral memleketine 9000 protestanr feci bir ekilde katletmiti. Kral verdii emirde yle diyordu:

Hepsini dtrtn ki Bunu Yzme Vuracak Kimse Kalmasrn Fransa kral 9. Charles zamannda "Contre Reforme, adnda

Alaeddin Keykubat Q22o - 1237) bir gn lim Efeki'yi

gece ryamda bam altrn, sinemi - "f{9gg6, der, dn gm ve belden aasn da bakr olarak grdm. Acaba bu neye dellettir?'' EflAki biraz dndktn senro yle cevap verir:

asnr

ve:

- "Hepsini ldrn, ama hepsini yok edin ki, bunu yzme vuracak bir tek protestan kalmasn." (Ylmaz oztuna. Trkiye Tarihi, C. 7, s, 178)

idaresi gm derecesine decektir. Hele devletin, saltanatnn nc batrda ise, halk bir birine decek, vefa ve evkat kalmayacaktr. Drdnc batrnda daha bozulacak ve beinci batnda ise seluklu hanedanr harap olacak, kk adamlar byk mevkilere ykselecektir".
Trkiye, s,401)

altn gibi bir devir yayacaktr. Senden sonra memleketin

"Sizi1saltanatnz srrasnda memleket huzurlu olacak ve

(osman Turon, Sel4uklulnr zomannd'a

etraf kana boyamt. Bu arada Badat halifeside ldrlmt. Bu haber Konya'da duyulduu zaman. Hristiyan daylardan Kir Haye ile Kir Kedid derhal Bediddin'e giderek:

Sizin Tannnz Asfuar, Bizim Halifeyi ldtrmtler ok mu lhanl hkmdar Hlag Han, 1258 de Badat'a girerek

- "Kadr efendi, dediler, iittin mi, halifenizi ldrmler? Kad biraz dndkten sonra, yle cevap verdi:
"Hrristiyan inancrna gre sizin Tanrnz olan isa'y astlar, bizim halifeyi ldrmler ok mudur?" (osman Turan, Sel4uklular Zamnnnda Trkiye, s,488)
78

79

TuruI Bey'in Son Szleri Seluklu Sultan Turul Bey, 1063'de 70 yanda Rey hrinde ld. lmnden bir mddet ewel syledii aadaki
szler,

iin ayaklar baland zaman boynunun kesileceini zanneder ve rzdrrap eker. Serbest braklnca da sevinir. Sonra kesilmek iin balanrr, fakat o yn krplmak iin balandrrnr zanneder ve suknet bulur. Ancak bir mddet sonra boynu kesilir. ite benim yakalandam bu hastalk, boynu kesilmek tizere baIanan koyunun durumuna benzemektedir. (Mehrned Altay Kiymen, Turul Bq ue
Zaman, s, 140)

ilgi ekicidir: senim durumum bir koyuna benziyor. Ynn krpmak

Atlanmzn Diz Kapaklarna Kadar Mslilman Kan iinde Ytiryoruz

Hallar Kuds'e girerek,40.000 Mslman' kItan geirdiler. Giidofroi d Buyyon Papa tr. Urban'a yazd bir mektupta yle diyordu: bulunan btn Msliinanlarn katlettik. Mal- "Kuds'te munuz olsun ki, Sleyman mabedinde atlarmzn diz kapaklarna kadar Msliirnan kanrna batmr olarak yryoruz". Rene G. Rousset adndaki tarihi yukardaki fkri doruladktan baka, unlan da ilve ediyor: _ "Halrlar Kuds'te o kadar ok Msliinan kestiler ki, atlann ayaklarr kan deryasna battka insan etleri duvarlara
1096 ylnda I.

srnyordu".

(Rait Erer, HoqI Serlari, s, 48)

Hz. Mevlna ve emi Tebrizi Anadolu Seluklu Sultanl dewinde Konya'da byk bir ilim olan IIz. Mevldna yaryordu. MevlA'nn sevdii kiilerin
banda kendisi gibi byk bir lim olan emsi Tebrizi geliyordu.
80

Ancak iki ilimin birbirlerine olan ball dedikodulara sebebiyet verdiinde, emsi aniden bir gn ortadan kaybolur. Rivayete gre emsi bir gii Hz. MevlAna'ya: Mevlna, eer ni bir gn kaybedersen Tebrize gel, - "Ya seni yalancrlar kahvesinde bekliyorum" demiti. MevlAna Tebrize gelir. Yabanclar kahvesinin nerede olduunu kime sormusa, hepsi glm ve kendisi ilo alay etmilerdir. Zira Tebriz'de yle bir kahve yoktur. Mevlna mteessirdir, ehri terk etmek izeredir. Ancak ehri terk etmeden nce, bir de u ehrin kabristanrna uruyayrm der. Bir de ne grsn, emi Tebrizi mezarlar arasrnda oturmu kendisini bekler. Iki ak birbirlerine sarrlrrken, emsi Mevldna'ya: sen nasrl oldu da akrl edemedin? ite buras -"\IaMevlna, yalanclar kahvesi. Bak, bu ahrn mezardrr, salnda dnyaya smazdr. Her yer, her ey benimdir derdi. Bak, imdi bir avu toprak... u mezar bir zengin mezardr. o da malyla mlkyle vnrd, bak imdi bir avu toprak... u... u... ite buras yalancrlar kahvesi". emsi Tebrizi'nin kaybolduu gnlerde biri, Hz. MevlAna'ya: MevlAna ben emsi Tebrizi'yi grdm" der. MevlAna - "Ya hemen iizerinde ne varsa karrr on adama verir. Sonra derler ki: yalan syledi, yle bir ey ortada". Mevlna - "Efendim o gler ve etrafndakilere yle der: yalanna verdim, doru sylerse canrm verir- "Ben onun dim emsin ayrlna yanlp tutuan Hz. MevlAna'ya mridlerinden biri: ne olurdu ben de emsi Tebrizi'yi grsey- "Ya Mevlna, dim" dediinde MevlAna yle cevap verir: oul, u salarrmn her telinden imdi binlerce em - fiey anladn mr?" sallanrakta (osman Yksel, Meulfra ue Akif, , 9)

osMANLI TARHNorcN sEMELER

I. Osman
(1300 - til?A)

Osman Sana Padinhlk Mjdelendi

vermekten ekinmemitir. osman ryasnda eyh Edebali,nin gsnden kan bir n kendi gsne girdiini, ondan sonra bu kla beraber bir mee fdanrnr dal budak salp, btn dnyayr kapladn grmtr. Sabahleyin ryayr eyh,e anlattnda eyh ona unlarr syler: - "olum osman... Sen bir hkmdar olacaksrn, padiahlk sana ve senin nesline mbarek olsun, benim krzm da senin helahndrr". Edebali'nin mridlerinden Kumral Dede, osman,n yanrna yaklap:

kz Malhatun ile evlenmitir. G"r Kay aireti reisi bir gece eyh Edebali'nin evinde misafir olur. Ancak grd bir rya eyh'in dikkatini ekmi ve bundan sonra kzn osman,a

Akpaa'ya gre osman Gazi, I27 8 yrlrnda eyh Edebali,nin

sana itaat edenleri ho tut. Cihad tek etme, zalim olma ve dlemi adaletinle enlendir. Askerine ve malina gurur gsteripte eriat elinden uzaklama. Bizim yolumuz Allah yoludur ve islAm dinini yaymaktr". (Mufassal osmnnl Tarihi, C. I, s, 62)

Osman'n oluna Vasiyeti osman Gazi |324 yl9da Bursa, muhasarasr srasnda ld. lmeden ewel osman azi, etraflndakilere Bursa'daki gim gibi parlayan manastr iaret edip: gml kubbenin altna koyarsrnrz" dedikten - "Ben ol sonra, olu orhan'r yanna arp, u vasiyette bulundu: buynundan gayri i grmiyesin. Bilmediin -'oTanrl eyleri ulemadan renesin. Askerlerin ihsanrn eksik etme ve

Orhan Gazi
Q324 - 1362)

Tek Gz Sana Yeter

orhan Gaziizmit'in fethine giderken, silAh arkada Gazi Ali Bey'i de Hereke'nin fethine memur etmiti. Ali Bey,-Hereke kalesi yakrnlarrna gelince kuwetine bakmadan derhal hcuma

-'Ey osmAn, sana padiahlk mjdelendiine gre bana ne vereceksin?" dediinde osman'da: - "Padiah olayrm, sana bir ky vereyim" dedi. Bunun aerine Kumral'da: "o halde bu vaadini bir kAda yaz da bana ver" deyince, -

Osman:

- "f}g1 yazr bilmem. Ama atamdan kalan bir klcrm var, onu vereyim. Bu kl sende nian olarak dursun, benim neslim o klcr grr ve ky senden a|maz',
Tarihi kaynaklara gre osmanl tahtna oturan her padiah bu krlrc grmtr.
(Reat Ekren Kou, osmanl Pa.d,iahlar,

geti. Hereke tam igal edilecei srada kaleden atrlan bir ok Ali Bey'in gzne sapland. Ali Bey elile oku gznden karrrken, yannda bulunan arkadalar ok telAlandlar. Bunu gren Ali Bey yle dedi: - Br9 yiit arkadalarrm ne telA edersiniz. Bir bata bir gz yetet.Iki gz arkada brakmaktansa, tek gzl olup ileriye bakmak iyidir". (Tahsin UnaI, osnanllardn Fozilet Mcadelesi, s, 21)

s,

72)

82

83

I. Murad

(1362 - 389)

Gryorsun ya Hepsinde Glen

Paa olduu halde, sava alann geziyordu. Hal ordusundan lenlerin hepside genti. Sultan yerde yatanlar gstererek: gen" deince Ali Paa'da - "Gryorsunuz vezirim, hepsi de u cevab verdi: - "Bunlarn iinde akll bir ihtiyar bulunsayd, hi sizinle savamaya cesaret edebilirler miydi? Sultan Murad biraz ilerlediinde Milo Kabilovi adnda bir Srpl, yerinden kalkp yanlarna gelmeye alt. Yenieriler kendisine mani olunca da: "Gidin... Ben el pmeye geldim... Kral Lazar' tuttular, ite getirirler" deince, yenieriler de gemesine izin verdiler. AkpaazAde'ye gre Milo Kabilovi, Sultan Murad'a yaklat ve aniden mrzrarnr saplad. (Ahmed Refik, Tarih-i Ununi C. 6, s, 360'da'n, aklen, S. Tansel, ayn e*er' s'
I. Kosova savandan sonra Sultan Murad yannda vezir

Ali

Bu sze kzan Yldrrm, Karamanolu'nun derhal ban vurdurdu. (YImaz oztua, Trkiye Tarihi, C. 3, s, 79) Bre Doan Nicesin
Hallar byk ku'rvetlerle Nibolu kalesine saldrmlard. Kale kumandan Yldrrrm'rn ok sevdii Doan Bey idi. Kahramanca bir mdafaa yapan Doan Bey, yardm gelmedii taktirde, kaleyi mecburen teslim edecekti. Bir gece kale burlarrndan aaya bakarken, uzaktan bir ses iitti: Doan... Doan..." Evet bu ses Yldnm'n sesi idi ve - "Bre bu sesi tanmrt. Derhal cevap verdi: Doan Bey Padiahm" -'Emret _ "Bre Doan nicesin? _ srzakm var, askerim az..' gn dayan geliyorum.." Doan Bey kulak verdi, - "Lr uzaklaan bir atn nal seslerini iitti. Demek ki Padiah dman ordugAhnrn arasnda gemi. Nibolu kalesine kadar gelmiti. (Reat Ekren Kqu, Trk Zaferleri, s,20) Bu Silhlarla Zaptnttim Macar kral Sigusmund fiirk hakanrna bir eli gndererek, Bulgaristan'n Ttrkler tarafrndan igalini protesto ediyordu' Eli fiik Hakanrnn huzuruna girip yle dert yand: _ "Hametli kralrmz Sigusmund, Bulgaristan'n ne hakla igal edildiini soruyor" Yrldrrm ise yle cevap verdi: hkmdanna syle, Balkan devletlerini ite bu - "Git silhlarla igal ettim" (Ah^.d Refik, Tarih-i (Jmuni' C. 6, a,
367dn ahlnn, S. Tonsel ayn eser s,66)
85

etmezsin, bo yere kan dkulmesine sebeb olursun?" diye sorduunda, AlAeddin Bey hi ekinmeden yle / cevap verdi: "Niin itaat edeyim, ben de senin gibi bir hkmdarm".

_ "Niin itaat

a)

Yrldrnm Beyazrt
(1389 - 1402)

Niin taat Edeyim

Yldrm Beyazt'a kar isyan etmiti. Yldnm byk bir ordu ile Konya'ya gelmi ve Alaeddinin ordularn perian ettii gibi, kendisini de esir etmiti. Trk hakanr huzuruna alnan Karama1397 ylnda Karamolu AlAeddin Bey, kaynbabasr

nolu'na:

84

kadnrn ldtirlmesi memlekette lti< br uut y.r.t Nihayet Sadrazam, Yrldrmn maskarasn bulup onu araya ""ktr. koydu. Maskara Yrldrm,n huzuruna girip: ?adiahm, dedi, sizden bir dileim var"

Beni istanbu,a Eli Gnder Yldrm Beyazit bir rvet meselesinden dolay 40 kadnn idamnr emretmiti. Sadrazam Ali Paa ok tagm&.Zitaba 40

Korkusuz Jan'a Naihat Halr ordular Nibolu'da byk bir hezimete uramt.

_'mparatordan 40 tane Papas isteyeceim, - ?apaslar ne yapacaksq?" _ "Nasrl olsa 40 kady idam ettireceksiniz, hi olmazsa onlarn yerine koyaz". Padiah meseleyi anlamt ve kadlan afetti.
(Hanmer Tarihi, Abd.lhad'ir Karalan Tercmsi s,277)

stanbul,a eli gnder" "orada ne i greceksin?"

seni

"I{e istersin?"

Esirler arasndi Avnpa'nrn Asil ailelerinden genler olduu gibi, Fransrzlardan Kont de NevfKorkusuz Jan) da bulunuyordu. Yrldrrm Beyazrt, Korkusuz Jan'r serbest brrakmadan nce huzuruna alrp unlar sylemiti: memleketinizde byk bir bey olduunuzu biliyo-rJaa, gensin, istikbalde valyelikte hasl olan bu lekeyi rum. Hentiz silmek iin benimle savamaya gelirsiniz. Bundan korkum olsaydr sizi yemin ettirirdim. Ne zaman gelirseniz beni ve askerimi karnzda bulacaksnz. nk ben, bu maksat iin ve benden nde bulunanlarr yenmek iin domuumdur"
dsmail Hakk (Jzunarl, osmanl Torihi, C, I, s, 134)

Tarih Mektuplar
28. Temmuz 1402 ylnda vuku bulan "Ankara Sava" nrn sebebleri eitli olmakla beraber, Yrldrrrm ile Timur arasnda teati edilen mektuplarrnda bu savaa sebep olduu sylenmektedir. Cengiz Han'n mirascsr olan Timur (Timurleng), Yrldrm'a aadaki mektubu yazmt: Yusufla Sultan Ahmed CelAyir krlcmzrn satve- "Kara tinden ve askerimizin heybetinden korkup size katlar. Eer kendi perianlrrn istemezsen onla kabul etme ve bana gnder. Sakn emirlerimize karr gelmeyesin. Ka gelirsen kahrmrz

Gzel Ama Bir Kuun Var . Yldrrrm Beyazit'in iki imesi dewin Alimleri arasnda ho karrlanmyordu. Bursa'da Yeil Camii yaptran Yldnm, yanna gelen Emir Sultan,a: _ "Camiyi nasl buldunuz, hocam?" dedi. Frsat karrmak istemeyen devrin Alimi: - "Gtizel ama, dedi, bir kusuru var" .. _ -anedir o kusuru?" "Bu camiin drt tarafna drt meyhane ister". Padiah )' ban yere edi ve hi birey sylemedi. i
(Harnm'er Tarihi, Abdlhndir Karolan Tercmcsi, s, 279)

iizerine olacaktr'. Yldnm Beyazt ise bu mektuba yle cevap veriyordu: Timur denen kudurmu kpek. Ey tekfurdan ekber - "Ey olan Timur. Mektubunu okudum bilesin. Beni korkutaca$nr mr sanryorsun? Senin iin gcn hesapsrz kan dkmek, bizim ki ise nizam- lemi kurmak. SelAm mslimin iizerine, Allahn lnetide senin' ve askerinin izerine olsun''.
(Reat Ekren Kou. osmnnl Pad'ahlan,

86

s, 44) 87

Yaklaan Tehlike ve Ac Son

Tarihi kaynaklara gre Timur, Yldrm ile savamak istemiyordu. Nitekim, Yrldrrm'dan gelen bir eliye Timur yle
diyordu:

etmeye alan Ali Paa'ya: - "erefimiz ve kar koyacak kuwetimiz vardr, tabi olup istiklAlsiz yayamayz" diyordu.

Karabada geirecez. ilkbaharda ordumuzla osmanl slnlrtna ge|ecez. Hkmdarrnz istklerimizi kabul ederse, mesele halolunur. Aksi halde sava alannda buluacaz. Ta da olsa karrmrzda mum olacaktr" Ali Paa ise Yldrm'r bu savatan vaz geirmek iin uramsa da, baaramamtrr, Hatta Yldrm kendini ikna

_"Biz k

olduu gibi bu seferde maskaray araya koyup, biarelerin hayatn kurtarmak iste-di, Maskara sultanrn huzuruna girip: _'Padiahm, dedi, idamn emrettiin kiileri derhal ldiirtmelisiniz" Paihahta: - "Neden byle sylersin, bir derdin mi var? dediinde ,,. maskara yle cevap verdi: l - "Hayrr bir derdim yok, nasrl olsa bize adam l6zm deil, 7/ vars ]snler. Bak Timur askerleri ile stmiize geliyor. Sen \ sanca alrrsn, ben de davulu kucaklarm, Timurlenk ile sava-

rz".

fkrini anladrndan hepsini affetti.

Padiah bu szlere biraz gld ise de, maskarann gerek

C. I, s. 136)

Bi&indii gibi Yldrrm Ankara savarnda malup ve esir olmutu. st ba perian bir kilde Timur,un hrro*r, getirildi. Trk-Mool hakan kendini tutamayp glnce Yldrm yle dedi: - "Allahn bu dnyada bedbaht ettii kimseye glmek ayptr". Bu sze karlk Timur'da: - "Allahn bu dnyay benim gibi bir topal ile senin gibi bir kre braktna glyorum" diye cevap verdi. Sekiz ay Timur'un yanrnda esir kalan Yldrm Akehir de vefat edince, Timur buna ok zlm ve yle demiti: cihan bir kahraman kaybetti''. -"fga1fu, (M.wassal O.:y"h Tarih, C. I, s, I8g)

-T"r!Wp

aklen,

H.

Beni de Yapt1m Katliam le Anacaklar Timur, Anadolu'yu yakp yktktan sonra Karaba'a geri dnd. in seferine kmadan ewel bir gn yaknlarndan biri
kendisine:

hanm, dedi. Yer yznde sizinle boy - "Benim devletli lecek kimse kalmad. Her diyarn hkmdar sana itaat dip, boyun edi. Byle olduu halde niin her gittiin yeri harap edip, ismini lekeliyorsun?". Timur bu szlere yle cevap verdi:

''

Sen Sansa& At Ben de Davulu Yldrm Beyazt ok fkeli bir padiaht. Kzd zamar. yzlerce kii ldrtmekten ekinmezdi. Byle bir durumda
vezirleri ve limleri dahi kendisini teskin etmezdi. Ankara sava arifesinde gene Padiah bir meseleden dolay yzlerce kiinin idamn emretmiti. Sadrazam Ali Paa, kadlar meselesinde
88

' unutmasnlar. Ben, Seluklu Sultan.Alaeddin gibi bir Padiah olu deilim. Benim babam kuyumcudur. Babamdan miras kalmad ki han hamam yaptraym da unutulmyaym. Bu ytizdendir ki bende kendimi ebediletirmek iin tahrip ediyor ve ldryorum. Nerede bir harabe grlrse bu Timur'un eeeridiyecekler ve bini unutmayacaklar". (Solakzild Tarihindcn aklen, i. H. UzuarI, C. I, s, 140)
89

insanlar vardr ki kendileriyle birlikte namlarrda -"Na71 byle olmaktan lr. Bende ekiniyorum. Yani namm dnya durduka yaatmak istiyorum. yle eyler yapmalym ki beni

Sizin ahitniz Kabul olunmaz

Bursa yerlilerinden biri birini mahkemeye vermiti. Hadiseyede ahit olan sadece Yldrm Bdyazt idi. Mahkeme gn Bursa Kads davacya: - "Hadiseyi dediiniz gibi olduunu gren ahidiniz var m?" dedi. Davac da var olduunu syleyince, kadda: _ "Gelsin grelim" dedi. eri gire. Yldrm Beyazt idi. Kad Emir Buhari Padiah tanmt. Iyi szdkten sonra: "ki kimsenin muhakeme- uuru imeyi itiyat haline getiren birda kendiliinden sona si ve normal olmadndan dava ermi oldu"Nibolu kahraman ba nnde mahkemeden kp gitti.
(Tahsil nnl, osmanllara Fazilet Mucadelesi, s, 32)

Mridlerden Torlak Kemal ile Brklce Mustafa da, eyhin emri ile ayr ayr yerlerde isyan bayrarn amlardr. Her isyancda yakalanmrtr. Bedrettin byk bir lim olduu iin emen idam edilmedi ve Mevlna Haydar bakanlndaki bir ilmi heyette muhakeme edildikten sonra, Serez arsnda bir demirci dkknnn nnde asld. Idamdan ewel elebi Mehmed eyh Bedrettin'i huzura alp: _ "Neden benzin sarard" diye sorduunda eyh yle cevap vermiti.

Gne Bataca$ Zaman Saranr elebi Mehmed dewinde eyh Bedrettin isyan etmiti.

_ "Gg" ba!1$

7al_nan .911arr"

s, 97)

(Bezni Nusret Kaygusz eyh Bedrettin,

elebi Mehmed Q4t3 - t42t)

Haman Danas
Karamanolu Il.Mehmed, 1413 ylnda Bursa'ya saldrp etrafi kana boyamt. Ancak ehri alamayan Karamanolu fkesine kaplp Yldrm Beyazt'rn mezarn ap hakaret etti. Bu srralar Musa elebi'nin cenazesini Bursa'ya getirmekte olan ktr bir osmanl ordusu yaklamakta idi. Bundan korkan Karamanolu derhal Bursa muhagarrsrn kaldrp, kamaya balad. Bunu gren ve tarihe "Harman Danas'' diye geen bir

Karamanolu Seni Neyliyeyim elebi Mehmed'in ilk yllarnda Karamanolu II. Mehmed gene isyan etmiti. Yaplan mcadele sonucunda Karamanoullar ordusu datlm ve kendiside esir edilip, elebi Mehmed'in huzuruna getirilmiti. Nezaket kaidelerinden ayrlmayan Trk hakan Karamanolu'na: neyliyeyim?''. Buna - "Ey karamanolu, dedi, seni ben karlk Karamanolu ise: "Ferman Sultanmzndr" diye cevap f,erince, elebi
gel yemin eyle, bir daha Mslmanlara -'Karamanolu, Karamanolu yemin etti. Ancak Trk verneyeceksin" zarar
ordusu daha Konya'dan birka kilometre ayrlmadan Karamanolu yannda bulunanlara yle demiti: _ "Benim osmanoullar ile savam' kyamete kadardr"
(Neri, s, 157)

Mehmed yle dedi:

subay, Karamanolu'na:

) Id id

anolu'nun lsnden byle kaarsrn' ya e olurdu?" dedi. Buna kzan karamanolu, nn ban vurdurdu. (Ylmaz ztua, Trk$n Tarihi. S. 3, s, 122)

90

Padiah pek skntl geen elebi Mehmed, sekiz yllk bir saltanattan sonra gen yanda ld. Fetret devrindeki olaylar Padiahn shhatini bozmutu. Nitekim bir gn etrafndakilere yle diyordu: yatm iinde bunca belAlar kim ben ektim, - "ocuk kimseler ekmemitir'' lmnden bir mdde ewel gene hasta_ lanmlt. Devlet byklerine seslenip: - "!i7, dedi, olum Murad'r Murad'r arn gelsin. Ben bu dekten kurtulamazm. olum gelmeden nce ben lrm, memleket birbirine karr. Tedarik edin, benim vefatm duyul_
maslnt'.

Tiz olum Murad' arn

dan gelmeye alacam" dedikten sonra' aadaki iir okuyarak, Padiaha olan sevgisini gstermeye alt: cantm, - "Fede olsun sana yolunda kanm" Doktlse ok mu (Reat Ekren Kou, osmanl Padohlar, s, 67 )

Karamanolu'nrn Mektubu 1444 ylnda imzalanan Zegedin andlamasrndan sonra II' Murad, devlet byklerine yle dedi: "olumu hali hayatmda tahta geireyim, ta ki gzm

(Neri, s, 156)

II. Murad fl421- t45t)

divanda ehzAde Mustafa meselesi grlrken, vezirlerden

bazlar:

Lalam Bu ii Ancak Sen Halledersin Sultan II. Murad tahta oturur oturmaz Bizans, Limni'de bulunan ehzAde Mustafa'y serbest brakmt. Yaplan bir

- "Lalam, dedi, bu ii ancak sen halledersin, bakas yapamaz". Beyazt Paa bu szlerden memnun olmu ve: - "Emriniz bam stnde Padiahm. Gideceim, fakat olur ki, yanmda bulunan askerlerim ehzAdenin yanna geer' o zaman ben de onlarla beraber Mustafa'ya iltihak ederim. Sakn
92

"Sadrazam Beyazt Paa yllarca Rumeli Beylerbeylii yapt- ve oranln baln yedi. imdi ise Rumelide bulunan ehzAde Mustafa'y da tenkil etmek ona der" dediler. Ancak Timuroul_ larndan (Jmur, oru ve Ali Bey'ler bu fikirde deillerdi. onlara gre btn Rumeli'yi eline geirmi olan ehzAde Mustafa'nn stne, esaslr bir hazrlk yapmadan gidilmesi tehlikeli idi. Sultan Murad, yannda.bulunan Beyazt Paaya:

bakarken grem, ne vehile padiahlk eder". Gerekten Sultan Murad olu Mehmed'i tahta geirip, kendisi Bursa'ya gitmiti' olay iiten Karamanolu Mehmet, hem Papa'ya ve hem de Macar kral Ladislas'a yazd bir mektupta yle diyordu: _ "Trk'e bundan iyi frsat m bulunsun ki, osmanolu deli olup, olunu tahta geirdi. Siz oradan, biz buradan yryelim' Rumeli sizin, Anadolu bizim olsun, osmanoullarn ortadan kaldrrahm". (Ylmoz ztua, Trkiye Tarihi, C.3, s' 168: Neri Tarihi, s, 187)
Tarihi Mektup
Hal ordularlnn Balkanlarda ilerlemesi karsrnda II. Mehmed, devlet erkAnrnrn tazyik ve istei zerine babasn tahta davet etti. Ancak II. Murad, olunun prestiji krlmasn diye ilk teklif kabul etmedi. Fakat Candarl Halil Paa'nrn gen padiah srkrtrrmasr karrsnda, istikbalin Istanbul fatihi babasna aa' daki tarihi mektubu yazarak onu ikinci defa tahta davet etti: padiahtiz-isek size emrediyoruz, gelip ordunuzun - "Eer Yok padiah siz iseniz, gelip devletinizi mdafaa barna gein.
edin!"
Ien, YImaz oztuna, Trkiye Tarihi, C.

(Dursun Bey, Torih-i Eblfeth'den nk3, s. 174)

93

II. Murad,n Vasiyeti

II. Murad oliim deinde iken aadaki vasiyeti yapmt: _ "dm zaman beni B

II. Mehmed (45 _ r48)

yap ki, yamur' stme yasn. Mezarmrn etrafnr drt duvaryaprnrz ve hafzlarrn oturmalar iinde kenarna kanepeler k;;#. Etrafima evlAd ve akrabamdan kimseyi gmmeyini z. Eer Bursa'da lmezsem, namr oraya neklediniz. Bu nakil bir perembe gn olsun ki, defn, cuma gtn cereyan edebilsin,. d. H. r]zuarl, osmnnl Tarihi, C. I,

Arzumuz mparatordan Msaade Almaktr Fatih Sultan Mehmed'-Han, Rumeli hisarrn yaptrrken

s,

151)

Meri nehri i2erinde<i Krii ']\{urad, adasndan gezmeden dntyordu. Yainda sr"r"" p.r_i" i.r.. Paa vard. Sultan_Murad Meri geerken, bir dervie rastlad. Dervi Sultan tanmi ""i.i" ve yle demiti: "Hey Padiah, lT" yaklat, tvbe et!,. Dervi yoluna devan edip giderken, Padiah y"rrrrr-d" bulunanlara: _ "Bu dervi kimdir, bilirmisiniz?" diyesorduunda, yanndakilerde yle cevap verdiler: _ "Bu dervi, Bursa'da Hak rahmetine . miiridlerindendir',. kavuan Emir Sultan'n
Padiah bu cevaba ok hiianlendi.

Bu Dervi Kimdir 1451 ylnda II.

usulden de olsa Bizans imparatorundan izin ald. Ancak imparator izin versede Vennese de hisar yapacakt. Hisarrn yaprlmasr hususunda imparator Fatih'e yle bir haber gnderdi: yaprlacar yer Galata'ya aittir. Galata ise bizim - "Kalenin deil, Frenklerin idaresi altrndadr. Biz izin versekte Frenkler izin vermezler. Sizde bunu yapmaya kalkarsamz, Frenklerle atan:z alacaktrr". Fatih buna sevinmi ve imparatora yle bir cevap uurmutu: maksadmz imparatorun hatrrrna sayg gster- "Bizim bu yer imparatorun idaresi altnda deil, o mekti. Mademki zaman mesele kalmaz. nk, Frenklerin hatrlarrna saygr gstermek bizim iin o kadar mhim deildir. icab ederse onlara cevab b\z veririz". (Solakz,ad Torihinden aklen, S. Tansel, aynl eser, s, 192)

tTj:*]:*,,:".lli.,I".u:*1E-""tu;;,;;';,"*,-;""fi; fakat bana mthi bir ar

s,
73)

Yllar nce

gi"di;;;;;ffi;"#,alffi;l

kendine

(Reat Ekrem Kou, osmanl Pad.iahlar,

Akemsettin idi. Bu zat, Fatih'e stanbul'u 29 Mayr'ta alacan mjdelemiti. Bir gn Fatih yanrnda oturan Akemsettin'e: ('}|9946, dedi, beni devrilie alrr mrsrn?'' Akemsettin'de "alamam" deince, Fatih buna krzmr ve yle demiti: "ok acaib ey, ne olduu ve istidatlar belli olmayan bir - adamlarr dervilie alyorsunuz da, beni kabul etmiyorsutakrm n!z?''. Akemsettin hafife glmsedi ve yle cevap verdi: vardr. ondan tad alnd taktirde - "Dervilikte bir hal dnya ilerinden ve saltanattan el ekmek lAzrm gelir. Halbuki

Beni Dervilie Alrrmsn Fatih Sultan Mehmed devrinde en byk Alimlerden biri

94

sizin byle bir hal yapmanrz memleketin zararrna olur. o zaman siz de ve ben de gnaha girmi oluruz. Padiahlara ldzm olan ey iyi huyluluk ve adalat sever olmaktrr". ayn eser' s. 200)
(Solakzdd,e Tarihind.en naklen, S. Tansel,

Zehirli arap
Uzun Hasan ldkten sonra yerine olu Yakup hkmdar olmutu. Ancak Yakup'un annesi Begm Hatun, dier olu Yusufu hkmdar yapmak isteinden, Yakup'u zehirlemeye karar verdi. Hazrlad zehirli arap iesini, Yakup'un grebilec_e.Pir yere koydu. Yakup ile Yusuf beraberce avdan d<n_ orlard. Ikiside susuz ve yorgundu. Buzlu arap bardarn j,rtr." ewelA Yakup iti, daha sonrada Yusuf imeye balad. iam bu srrada ieri giren Begm Hatun, manzarayr grnce deli gibi olunun zerine atrlrp, geri kalann da kedisi ierek hayaina son verdii gibi, iki olununda lmne sebep oldu. S. Tansel, Yz Tarih, Yik Fkra, s,
(Solakzdde Tarihind.en, s, g2'den naklen,
95)

Trk Sarrna Razyz

Istanbul muhasarasr srrasrnda Katolik ve ortodoks kiliserinin birletirilmesi dahi dnlmt. Ancak, ortadoks kilise_ si liderlerinden Gennadias ile Bavekil Notares, bu birlemeye kar idiler. Hatta her iki lider yle diyorlard: _ "istanbul'un iinde Trk sarr grmek, LAtin serpuu (Ylmaz oztuna, Trkiye
194)

dmt. Uzun Hasan bu zaferi mteakiben bir ziyafet vermi ve bu ziyafeltn yannda oturan omer Bey'e: _ "Hey mer Bey, demiti, osmanolunun kolunu kanadn krdm. unkt onun en seme askerleri Rumeli askeridir". mer Bey'de hi ekinmeden: _ "Denizden }tr damla su almakla dalgalarn okunlu giderilmi olmaz. Padiahmn benim gibi yzbinlerce adam var" dediinde, Uzun Hasan krzm ve yle demiti: gelen herifn szlerine". Duru' - "Bak u ldrlmesi lAzrm mun kt olduuna gre mer Bey: _ "Devlet hanrm, dedi, benim kstahca szlerimi mazur grn. osmanolunun bende emii oktur. onun iin kendilerini mettettim. Yoksa dorusu sizin dediiniz gibidir. Yani onlar en seme askerlerini kayb etmilerdir. Artk sizinle arprmaya takadlan yoktur" deyince, Uzun Hasan yle dedi: gsterdii sadakat - "mer Bey doru sylyor. Padiahna yerindedir. Byle olmasda icab eder. Insann ekmeini yedii kapya sadakat gstermesi en iyi harekettir". (Solakzild Tarihinen aklen. S. Tansel, oJn eser, , 90)

grmekten evlAdrr".

Ite imdi Haram Yediniz Fatih Sultan Mehmed, hocas Grani ile beraber yemek yiyecek kadar senli benli idi. Bir gn gene beraberce yemek yiyiyorlard. Molla Grani Istanbul fatih ne: "$11 ve bundan ewelki btttn yedikleriniz haramdr"
dediinde, Fatih'te:

de Uzun Hasan galip gelmiti. Trk nc kuvvetleri byk zaiyat verdii gibi, meh',r akrncrlardan TurahanzAde mer Bey'de esir

osmanolunun Kolunu Kanadnr Krrdrm 8 Austos l473'de yaplan otlukbeli savarnn ilk blmn-

- "te imdi haram zerine Molla Grani'de: '- "Benim nme helh dmtr"

yediniz" diye cevap verdi. Bunun

dedi. Bir mddet sonra Fatih, hocasrnrn dalgn olduu bir zamanda taba evirdi. Fakat Molla Grani bunu fark etmise de, belli etmemiti. Fatih frsat karmayp:
97

96

"Artk bu sefer haram yediinize phem kalmad" deyin_ ce, Molla Grani de yiyle cevap verdi: "Sizin nniizde haram, benim nmde hell kalmad iin taba evirdiniz". (Hanmer Tarihi Tercmesi, Abdthndir Karahan, s. 815)

Sakaln Dahi Bilseydi

seferi hmayuna bile karken nereye lemezdi. Trk hakan gene bir seferi

dnya iizerinden ebediyan kalksn". Ancak otlukbeli sava alannda fiirk ordusunun ihtiamrn, zenginliini, nizam ve intizamn gren 2n Hasan, kendini tutamayp yle demiti: ne derya dm." - "Vay kahpe osmanolu, otlukbeli savanda malup Bilindigi gbi ,Uzun Hasan kamtr. Tarihi kaynaklara gre Uzun olmu lr" "Jr"_uiu(rd^n kaarken yle diyordu: Hasan sava alanndan

sebep oldun. Benim osmanolu

"Behey Karamanoglu, hanedann harap olsun. FelAketime

ile ne iim vard?"

Hira, Uzun Hasan

- "evketl Sultanm, dedi, acaba seferi hmaJrununz hangi tarafadr". Fatih kzm ve kadya oyle demiii: "Hoca efendi, sakalmn tellerinden biri yapmak istediimi bilmi olsayd, onu hemen koparr yakardm;.
(Hammer Tarihi, ayn eser,

Bir giin kadlardan biri kendisine:

(Waltcr

rc3d, s, 12; YImaz

hi, C, 3, s, 56)

ue eyh Coztua, Trkiye Tari-

s,

58)

Bag|il Kesecek Kimse yok mu

Trabzon Rum mparatoru David Kommen, akrabasr Uzun Hasan'a gvenerek Trklere verdii vergiyi kestii gibi, daha ewelce verdiklerini de geri istemeye balad. Fatih, Davit'in elilerine yle dedi: _ "Haydi siz imdi gidiniz, ben kendim gelir borcumu derim" (ismail Hokk (Jzunarl, C. 2, s, 52)

Haydi Siz Gidiniz Bz Geliriz

"iinizde benim bam kesecek bir Hristiyan yok mu?, (Moltke, Trk Mektuplar, s, 146)

Behey KaramanoIu

Fatih Sultan Mehmed'i uzun yllar uratran ve 1468'de de ldii zaman memleketini Venediklilere vasiyet eden Iskender Bey, Fatih aleyhinde Trabzon ve Grcstan ile anlamaktan ekinmemiti. skender'in lm ile Fatih yle demiti: _ "Hristiyanlarn vay haline, krl ve kalkanlarn kaybettiler".
(Tarihi-i Eblfetih'd.en noklen. I JI . Uzunarl, oyn, s,55)

Hristiyanlp Vay Haline

her taraftan ve ayn zamanda hcum edelim. yle ki, bir daha kendine gelemesin ve ad mmknse
98

('Qgpg11oluna

99

Ben Hisan Ne deyim

Fatih, Uzun Hasan zerine yryordu. ibinkarahisar kalesine gelinince, Sadrazam Fatih,e: - "Devletl Sultanm, hele bu ibinkarahisar alalm, mittir ki dman stmze gelir, onunla da hesaplarz,,dediinde Fatih yle cevap verdi: - "Hey Mahmud, ben hisar ne ideyim, ben dmana geldim dman bulun''
(Walter Hine, ayn eser,

kerimenin tamamn okuyarak yle dedi: "\/g yekullkAfri, yaleyteni knt traba"

lerin ahirette grecekleri azap ve cefalar hatrlatan ayeti /

(Reat Ekren Kou, osmonl Podiahlor,
87)

"Ahmed Paa ne dedi" diye sordu. Uveys Aa'da, mnkir-

s,

s,

57)

Biri Ejder Bir Ylandr

da bulunan Cenevizliler, devaml huzursuzluk karyorlard. Devlet adamlar Cenevizlilere neler yaplmasn kendisine sor_
Fatih sultan Mehmed istanbul'u muhasara ederken, Galata,-

duklarnda, II. Mehmed yle cevap vermiti: - "Bizans bizim iin bir ejderdi, fakat Ceneviz ise bir ylandr. imdi biz, ejderi ezmek iin, ylan uykuda tutmalyu. Ejder yok edildikten sora, yrlann bana vurulacak haff bir darbe ile onu yok etmek mmkndr,'.:333
(Mirmirolu, Fatih Deuri, s, 123)

kesip harap ettii iin, bir Rum mimarnn ellerini kestirmiti. Mimar, kad Hzr Bey elebi'ye mracaat edip, Fatih'ten ikAyeti oldu. Kad Hzr Bey, hem davacy ve hem de daval olan Padiah huzuruna ard. Fatih, mahkeme salonuna girince doffuca ba keye girip oturmak istedi. Ancak Kad gk gibi grleyerek:

Padiahn Elleri Kesilecek Fatih Sultan Mehmed, iki mermer stunu er arn fazla

- "Yaleyteni knt traba.', Yani manas,,Ben keki toprak olsaydrm'' demekti. Padiah bu sz iitti ise de tam anlamadign_ dan, yanr banda bulunan veys,e:
100

Ben, Keki Toprak olsaydm Fatih Sultan Mehmed kr g-ezilerini severdi. Gene bir gn yannda ok sevdii Hasodal veys Aa ile bir kz gezintisi yapyordu. Yanlarnda Ahmed Paa'da vard. Bir ara Fatih,in atnn ayandan srrayan bir amur paras' veys Aga,nn yanana yapt. Ahmed Paa, Kur'ann Nebe suresinin son ayetinin bir cmlesini gayet hafif bir sesle yle okudu:

- "oturma beyim, dedi, sende davacr ile beraber karmda ayakta kalacaksn." Neticede Kad Hzr elebi, kanunsuz ve haksz yere el kesen Fatih'i sulu bulmu ve onunda elinin kesilmesine karar vermiti Trk hakan karar gayet sakin karlamt. Ancak Rum mimar kadya yalvard, hakkndan vaz getiini bildirince, kad karar iptal etti. (Ali Erten, Dint Hikdyel.er, C. 4, s, 7)
Allahn Gazabna Uffasnlar
Fatih stanbul'u igal ettikten sonra ehri geziyordu. Ancak bir yan sokaktan bir inleme iitti. Derhal yanndakilere: - "q inleyen adamr bulup getirin" dedi. Biraz sonra st ba perian, sa sakal birbirine karm bir ihtiyar padiahn huzuruna getirildi. Padiah bu zavallya: - "sg ne haldir, sizi neden hapsettiler?" diye sorduunda, ihtiyar yle cevap verdi: 10

balaynca imparator beni ard ve Trkler alacak m diye sordu. Ben de "alacakla"r', diye styleynce, beni bu hale soktular." Padiah ihtiyara: "Peki syle . m? Ihtiyar bakalm, dedi. stanbul bizim elimizden kacak biraz dndkten sonra yle cevap ,""di, "Bu gzel ehrin dman oktur. Ancak sizin aranzda fesat artar, ahsi menfaat rn plAnda dnlmey" brr.rrr, elindeki emvali yabanclara satanlar oalr ," y.b".r"rrd., medet umanlar artar, ite o zaman istaniul sizin elinizden kar,,.

] _ "Muhasara Istanbul'u

II. Beyazt (148r - r52)

Sen Eski eyleri Hatrlyorsun Trk ordusu otlukbelinde sava nizamr almtr' Fatih, yanrnda duran Gedik Ahmet Paa'ya: Bu
ordu birliklerini gezdi. Anak ehzde Beyazrt'n idaresi altnda bulunan birliklerin inliz/msz olduunu grnce, kendisini ikaz

- "p43, emir zerine

orduyu tefti et, biraz sonra sava balyacak" dedi'

Gedik Ahmed Paa, sava nizamr alm olan

Fatih ellerini yukar kaldrp yle dedi: _ "Dilerim Allahtan ki, bunlar yapanlar Allahn kahr gazabna
uffasnlar,'.
cad,elesi, s, SS)

etti. ehzAde bu ikaza can sklm olacak ki, Gedik Ahmed

Paa'ya:

(Tahsin UnaI, osmanllarda Faeilet M-

getiririm"

Aman Molla Ne Yapyorsun

"Ne yapyorsun Molla, kaldr u tozlu rty tizerimden, deince Molla Ltf,de yle cevap verdi: -'Aman hnkArm, rtye hakaret buyurmaynz' nk bu rt, Hz. isa'nrn beiinin rtsdr". (Tarih Hozisi Mecmuas, s. 126)
LOz

($gn gnn birinde padiah olursam, bunlarr burnundan deyince, Gedik Ahmed Paa'da yle cevap verdi: sende padiah olursan bende bu klc hizmetinizde - "Eer kuanmam''. Aradan yllar gemi ve Fatih lncede II. Beyat padiah olmutu. otranto'dan dnen Gedik Ahmet Paa, II' Beyazrt'rn huzuruna girerken krlcrn beline deil, atnn eerine asrp ieri girdi. olay hatrlayan II. Beyazt: "p46, dedi, sen pek eski eyleri hatrlarsn' Genliimin, hatalarn unut ve klcn tak, bunu benim dmanlarma karr kullan". Ancak tarihe Sofu veya Veli unvan ile geen II' Beyazt, ilerde Gedik Ahmed Paa'yr ldrmekten ekinmeyecektir' (Hammer Tarihi Tercmpsi, C.4' s.7'd.en nakle, S. Tansel, ayn eser, s,97)

Cem Sultan'n Sonu

teslim etmilerdi. Cem burada 1495 ylna kadar esir kalmltr. Bir gn Papa ile konumasnda:

1489 ylnda Rodos valyeleri Cem Sultan'r Papa 8' inosan'a

103

- "Beni, osmanl devletine kar Hristiyanlarn bir alei olarak kullanamazsrn. Bana osmanl taht deil, cihan saltanat verilse milletime ve dinime asla ihanet edemem". olmeden ewel Cem'in son szleri ise u olmutu: yaparsanz yapnrz, lm haberimi istanbul'a iletini_ -'(|r[g zi. olmaya ki kAfr adm kullanarak slAm tizerine huru ede. Kardeime syleyin nalm ktffar elinde brakmasrn. Bilindii gibi Cem'in cenazesi lmnden tam 4 yrl sonra ancak Trkiye'ye teslim edilmiti. Bir ara Beyazt - "Kardeimin nanr veriniz, aksi halde donanmay gnderiyorum'' diye tehdit etmitir.
s, 99)
(Reat Ekren Konu, osmanl Pad.iahlor

- "Gldm, nk yor, fakat ayarnrn altnda

cevap verdi.

bu ad

altn bulundu.

Kzn gsterdii
(Reat Ekrem Kou, osmanl Padiahlar'

s'

708)

Yavuz. Sultan Selim (512 - 1520)

Beni Bir Gn Ewe lamt

Yavuz Sultan Selim edfd bir padiaht' Bu yzdendir ki' ,,Dilerim Allahtan Yavz'avezir olasrn" sz bu asrda bir beddua

da:

Define Ayann Altnda II. Beyazt bir gn saltanat kay ile Boaz'da geziyordu. Bal1klarn balk avlamak iin attklar a$ grnce: - "Balrk ok kar mr?" diye sorduunda, balklarda: - "Baht iidir padiahm" dediler. Bunun tizerine padiah
tn bakalm" dedi. Balk_ inci a atarlar gene bo... nizKz" kar. Buna gren

karak:

padiah:

da:

- "Bahtrm olan bu kz istanbul'da gezdirin, nerede ne sylerse gelin bana haber verin" dedi. Balklar Deniz kzn Istanbul'da gezdirdiler. Bir meyhanenin nne geldiklerinde bir adamrn "ben define bulucusuyum" dediini grdler. Kz bu adamrn haline glnce, balklar neden gldn sordular. Kz

birinde "Padiahm, dedi, bu a bende ldrteceinizi biliyorum. Bu lm ve kurtulaym, sizde kurtulun". yle demiti: "Doru sylersin, seni ldrtmek isterim' Ancak, senin -becerikli birini yerine bulmak ok zordur' Yoksa seni gibi muradrna eritirmek ok kolaydr"' 6olokz6d Tarihi s,58 ue Hammer Tor'

Tansel, ayn eserler)

hi, s,97'den aklen, R. Ekrem Kou ue S'

Bre Derbeder Ak Hi ahlar Mat Edilir mi

Akpa9zAde'ye gre Yavuz daha gn aniden iran'a gider. Kendisi bir d duu handa santra oyunu ile ksa bir

I04

105

dedi.

Ismail'de gzel satran bilmektedir. Yavuz'un iyi satran bildii ah'n kulana gidince, huzura getirilerek bir oyunda ah,la oynanmasr istenir. Yavuz, ilk el ah'a hrmetten malp olur. Bundan sonra ah'a hi el vermeden oyunu bitirir. Bu m"ag.iubiyete dayanamayan ah smail, elinin tersi ile Yavuz'un kll gsne bir darbe indirip: - "1g derbeder ak. Hi ah'lar mat edilir mi? Edebin yok imi?'' der ve Yavuz'a bir kese iinde bin altn verir. Yavuz, ah, selAmlayp dar kar. Saray havlusuna gelince kimseye g"t".meden bin altn binek tann altna koyar. Aradan yriuJg""r, aldran'da galip gelen Yavuz, byk bir merasimle Tjriz,e gelince, yannda bulunan Balyemez osman Aga,ya: "Qpan Aa. u ah\n bindii binek tann altnda bin _ altn- durur. onu elimle koymuumdur, al senin olsun helAldr,, lar, s, 97)
(Reat Ekrem Kou, Tarihte Garip Vak'a-

Yavuz, bundan sonra ah'a mektupla beraber bir kadn donu ile bir araf gnderdi. (Hammer Tarihi Tercmesi, C' 4, s, 131'den naklen, S. Tansel, s, 100)

Cafer elebi'nin d"m.

Yavuz iran,a giderken Eletkirt'te askeri bir isyan olmutu.

ise, hemen tldtrtmedi. Kendisini huzuruna arrp: "Askeri itaatsizlie ve isyana tevik eden bir adamrn' - ne olmaldr?'' diye sorunca, Cafer elebi de yle cevap cezasl
verdi:

Yavuz Sultan Selim,in Mektubu

Trk ordusu Yavuz Selim'in bakanlnda ran srnrlarrn geince, ufak aptada olsa atmalar bamt. Ancak ah\n kendisi henz ortada yoktu. Yavuz, savaj alanna "i-u. ah' iin, aadaki mektubu kendisine gnderdi: - "smail Bahadr. Sen benim slnlrm ve yurdum zerinde grnmekle bana meydan okudun. ite ben gedm ve haftalarca yrmekte olduum halde, ne senden ve ne de askerlerinden bir eseryok. olmsn yoksa samsn bilemem. Sen hiyleden baka bir ey bilmez misin? Eer korkuyorsan bir dokjor bul, seni tedavi etsin. Fakat seni korkutmamak iin, en iyi askerimden krk binini Kayseri civarnda braktm. Zannederim ki' dtman hakknda bundan daha iyi ltufkArlk gsterilemez. LAkin, kendini gizlemekte devam edecek olursan erkek saylmazsn. Nasihatimi dinle, mifer yerine kadn rts kullan ve hkum srmek isteinden de vaz ge,,.
106

- "ayet kalkt ve grledi: - "Kendi bulunuyorsun''

ettirdi.

suu sabit ise, idamr gerekir" Yavuz yerinden

hakknda lAzm gelen hkm kendin vermi dedikten sonra, Cafer elebi'yi derhal idam
(Hammer Tarihi Termesi, c' 4' s' 132'den naklen, S. Tansel, ayn eser, s'
103)

Al u Dilim Karpuzu

ekildekaarakTebrizehrinegeldi.Tebrizhalkkendi.sini Ust

yaral bir aldran'da Yavuz'a malp olan ah ismail,

sevmedigi halde, genede uzak mesafelerden karlamt' bir ba toz lop"ak inde olan ah'n yanrna gelen bir karpuzcu, para karpuz uzatarak:
107

_ "ah'm, dedi, al u dilim karpuzu da hararetini gider. Daima hayrl eyler dn, adaletten ayrlma ki, Allah'da her zaman sana yardmc o|sun''.
Cesur ve Kstah xo-rt'li" Msr'n _ cesur igalinden sonra Yavuz,Hayt Bay'n ricasr zerine bir Msrl komutan ldrtmeyip affetmiti. Ancak affetmeden nce bu komutan- huzuruna ,ip ir,an ve anlay
(Solahzdde Tarihinden nahlen, S. Tansel, eser s' 109)

Doruluk Yavuz Sultan Selim Mrsr seferine giderken, bir tccardan bor para almt. Sefer dnnde tccar ne yazk ki lm bulunuyordu. Zamann Maliye Bakan Yavuz'a gelip:

- "Mademki ye irad kaydedilsin''

- "oyle ise senin merte nerede kald?'' Bu szlerden

CA:

olup olmadn renmek istedi. Yavuz, cesur ""rrn komutana: - "O cesur komutan sen misin?,, "EVet benim padiahm''
hidcletlenen cesur komutan kstah-

alacakl lmtr, bu bor alrnan para hazine_ dedi. Ayrca Maliye Bakan, len kimsenin devlet tarafndan ele alnp satrlmasrnr arzu etmekmallarrnnda teydi. Yavuz, Maliye Bakannrn bu isteini kabul etmedii gibi, yazd takririn altna da el yazs ile unlar ilAve etti:
rahmet - "olye Malna bereket ocuklarna afiyet Bu takriri yazana da lnet''.
s, 127)
(Ltfi Paa Tarihinden naklen, S. Tansel,

hareketleri ve kahramanln

Bu devran size de kalmaz,,. Bu cevaba kzan Hayr Bay

"Bizi malp eden sizin Devletimizin mr bu kadarm

edin. Yoksa kl ile erlik davas sizin iiniz deil.,, "Mademki siz erdiniz, neden malup oldunuz?,,
ve

anda kahramanlm devam ediyor. Hatta grdnzden de fazla kahramanm. Ben ve benim durumumda olanlar sana Ve askerlerine neler yapmadlar. Siz top ve tfeinize dua

"u

Sen Bir Zarnan Gneisin

kuvvet ve kudretiniz deildir. Allahn iradesi de byle imi.

"Padiahm, dedi, bu adam iyilik bilme z, faz|a syletmeyin".- Padiah yanbanda duran Hary Bay'a dnp: - "Dediklerin dorudur. Fakat benim maksadrm kendisini syletmek ve sonunda da mkdfatlandrmakt. oysaki bu adam bunlar anlyacak kabiliyette deil,,. deince, cesur komutan buna bsbtn kzp yle dedi: - "$gn yanndakileri mkAfatlandr. Allah gstermesin ben senin mkAfatnn ytik altnda kalamam,,.
108 (Solakzdde Tarihinden naklen, S. Tansel, ayn eser' s' 107)

Yavuz Mrsr seferinden dnyordu. Bir ara yanrnda at sren devrin Alimi Kazasker Ibni Kemal'in atrnrn ayarnrn altndan srayan amurlar, Yavuz'un stn barnr perian etmiti. Ibni Kemal utancndan ne diyeceini bilemiyordu. Durumun kt olduunu gren Padiah: "}|926, dedi, zlmeyiniz. Bir Alimin atnrn ayandan slrayan amurlar dahi bize eref verir. atgtm zaman bu amurlu kaftan sandukamrn zerine koysunlar" Gerekten Yavuz ldg zaman vasiyeti yerine getirilmi ve o amurlu. kaftan sandukasrnn zerine konmutu. Yavuz'un lm ile Ibni Kemal yazd bir iirde yle diyordu: idi asrda emsin - "emsi asr Zllu memdud olur zamani kasir" (Y. oztuno, Trkiye C. 5, s, 60)

zerine yryordu. Elekir'in Sakall mevkiine.gelince asker ii casuslarnrn tahriklerine kanp ba kaldrd. Isyanclar byk bir grlt kararak: - "Dman meydanda yok, bu harap yerlerde ilerlemek askeri bo yere telef etmek demektir, geri dnelim', diyorlardr. Padiah byle grltlere pabu brakacak cinsten biri deildi. Hatta askerin geri dnmek istediini kendine aktaran ok sevdii Hemdem Paa'y bile, acmadan ldtrtmt. Grltlerin arttn gren Yavuz, adrndan kp atna bindi ve askerin arasrna girip yle konutu: - "Biz henz arzu ettiimiz yere varamadk. Dmanla karlamadmlz iin geri de dnemeyiz' Hatta geri dnmeyi dnmek bile aylptr. ah'n askerleri ne acdr ki, ahlar iin canlarn feda ederlerken sizde geriye dnmek istiyorsunuz.Ben, yolumdan dnmem ve bana inananlarla yoluma devam edeceim. Kalpleri zaylf olanlar, avratlarn dnenler, yol zahmetini bahane edenler geri dnebilirler. icab eerse, ben tek bama gidebilirim".
(

Yavuz'un Nutku Trk ordusu

i...,

dikkatimize yrek iidir ve vardrr. Sava bir asla da yorgunlukla alAkas yoktur. Bana kalrsa afakla beraber savaa girmeliyiz'' Yavuz bu szlerden ok hoIanm ve yle demiti: _ "ite yegne rey sahibi bir adam, ne yazrk ki vezir olamamr. Bana byle bir Defterdar deil, byle bir vezir lzrm".

yle

"Sizin fkriniz - cevap verdi:

nedir?" diye sorunca,

Piri Mehmed

Paa

- "Aknclarlmlz rarnen ordu iinde ii casuslar

bir ksm alevidir. Btn

(Hammer Tarihinden naklen, R.D. Kou, ft;k Zaferleri, s,62,I' UzunarI, C.2,
s, 255)

Eliye Zeval Yok Yavuz Sultan Selim Mrsr zerine yryordu. Memluk

I.H' Uzunarl, C. 2, s.

Haydar elebi Ruznmesind,en naklen.

253)

YegAne Rey Sahibi Sensin, Ne Yazik ki Vezir olamamsrn Trk ordusu drt aylk bir yryten sonra nihayet aldran ovaslna gelmiti. ah Ismail bir ka gnden beri aldran'a gelmi Ve sava nizam almt. aldran,a gelen Trk ordusu o gece Yavuz'un bakanlnda bir divan yapt. Divanda bir tek fikir grlecekti. Bu fikirde yarn afakla savaa girilsin mi, yoksa bir ka gn istirahat edildikten sonra mr savaa girilsin. Divanda bulunanlarn ou bir ka gn istirahattan sonra savaa girilmesini tavsiye ettiler. Padiah, bir kede oturmu ve hi bir fikir beyan etmeyen Defterdar Piri Mehmed elebi,ye hitaben:

Sultan Kansu Gavri, savaa mani olmak iin Mool Bay adnda bir eli gndermiti. Msr elisi Yavuz'un huzuruna silAhl girdiinde ve konuma adabn da bilmediinde, sar sakal kesilip bir ryuz eee de bindirilip, ordugAhta gezdirilmiti. Yavuz, Mool Bay' tekrar huzuruna alp yle dedi: eliye zeval olmaz. Ancak git - "Seni ldrmyorum, nk efendine syle, kendini "Mercidabk"ta bekliyorum. (I.H. Uzunarl' osmanl Tarihi, C. 2, s, 272)

ah ismail'in Yalvarr Yavuz Sultan Selim Msrr seferinden Sonra' tekrar Iran zerine yrmeyi dnyordu. Durumu sezen ah Ismail, aadaki mektubu Yavuz'a gndererek adeta yalvarmt: "$gn bir ok belde aldn ve tebaya sahip oldun. Bilhassa

Msrr'a hakim olmakla "Hadim-i Harameyn-i erifeyn'' unvanna sahip oldun. imdi siz arzn Iskenderisiniz. Aramrzda geen

Itt

gemitir, bir daha da gemez. Sen memleketine git, ben de memleketime gideyim. Aramzda mslmanlarn kar dklme_ sin, arzun ve maksadn ne ise ben yerine getireyim''.
(I.H. UzunorI osnanl Tarhi, C. 2, s, 392)

Cellad Yavuz Ridaniye savan yapmak zere Msrr,a ilerliyordu. Ancak l ve susuzluk byk glkler douruyordr. brdu. Deyrbelah mevkiine gelince, l nasl g""."k"rini dnme_ ye baladlar. Bir ara Hasan Paa bo bri,rrrrp,

olmadm, yle bir adam vezir yardtmcsl yapayrm" dedi. Aradan iki ay geince Piri Paa tekrar eski isteinde israr edince padiah: "Mademki o - Gnn birinde kadar ok istiyorsun, senin vezirin olsun'' dedi. oban Mustafa padiahn ho grrlnden istifade edip, Piri Paa hakknda konuunca, padiah kzm ve yle demiti: ('B1g mel'un, beri hizmetimi gren bir - doru veyabunca zamandan miyim? Kalk, sen benim yalann bilmez Trk'n vezirim deilsin, onun vezirisin. Sen bu rtbeye onun yardrmryla
geldin". C. 2. s, 305)

_ "Ben deli

-'?adiahrm, dedi, geri dnelim bu l geilmez, hepimiz susuzluktan mahvoluruz,,.

Yavuz bu sze krzmr ve: - "CellAd!." diye barmt. Hasan Paa'nn derhal ba vuruldu. Msr seferi dnnde de padiah yannda bulunanlara: - "te Msrr'r arkada brraktrk" dediinde, bunu frsat bilen Yunus Paa'da yle dedi: "Evet padiahm, Mrsr'r arkada braktk dorudur. LAkin, bunca zahmet ektikten sonra Mrsr' gene bir 1rkeze teslim

6li T}ihindcn

naklen,

JI' Uzunarl,

Eliye Lzum Yok Ben Geliyorum

Yavuz Sultan Selim 1515 ylnda Dulkadirolu AlAeddindevTurnada savanda malp ederek, bu lkeyide srnrrlarr iine katmt. Ancak Msr Sultanr Gansu Gavri bir eli gndererek, yaprlan igali protesto ediyordu. Eli Trk hakanrna:
le'5ri

ettik".

"CellAd! Tiz ban vurun!". dedi. Yunu Paa derhal oracrkta idam edildi.
(Feridun Bey Mnaatndan naklen, 'H.

Bu

sze kzan Yavuz:

Uzunarl, C. 2. s, 280)

O Kadar ok sfiyorsan Senin Vezirin olsun Piri Paa bir gn Yavuz,un huzuruna girip, ilerinin oklunndan dolay kendisine bir yardmcr verilmesini rica Yavuz kimi mnasib grrsn dediinde, Piri Paa,da"t-ti. oban Mustafa'nn ismini verir. Yavuz kaiarn atrp:
I12

_ "Sultannza syleyin, hutbe ve sikkede adrnrn muhafazasr bizim memleketimiz olan Anadolu'da deil, Msr'da dnsn''. Eli ban yere eip: gnde- "!9n bunlar Sultanma nasl sylerim, siz bir eli rin de o sylesin" deyince Yavuz da: "Eliye lzum yok, Msrr'a ben geliyorum" dedi. s, 117)
(Reot Ekrem Kou, osmanl Padiahlar,

- "Hutbelerde Sultanmlzln adr okunan memleketleri iade ediniz!'' dediinde Yavuz'da yle cevap verdi:

I
Msr'rn Fethi Size Mjdelendi
Mehur "Tc-t Tevarih'' adl eserin metlifi Hoca Saadettin efendinin babas Hasan Can, bir gn Yavuz'un huzuruna girdiinde padiah kedisine:

aksi-olursa devletin ve milletin zatarll:'a olur. Benim isteim

"Padiahlarn ilerinde serbest kalmalar lAzmdrr. Bunun

- "Syle bakallm Hasan Can, dedi, bu uzun geceler ryasz gemez, ne rya grdn''? Hasan Can da:
"Sultanrm ben rya grmedim, ancak biraz evvel yanlngeldiim Kap aas bir rya grm, ben onu dinledim', dan dediinde Yavuz'da anlatmasrnr rica eder.

devlet idare etmenize karr deildir. Ben ahiretinize de yardrm ediyorum ve bu benim vazifemdir. Bu biarelerin kanndallvaz geerseniz ne alA, gemezseniz Allah indinde nesul olursunuz''.

Padiah biraz dndkten sonra: hocam, dedi, hepsini affettim" - "Peki (I.H. Uzunarl, osmanl Tarihi, C. 2, s,

662)

- "Efendim nurani klkl bir ka kii Kap aasrnln evine gelir. Bunlar Hasan aa'ya (Ben Ali bin Muttalibim. Bunlarda Peygamberlerimizin yaknlar Ebubekir, -er, osman'drr. Var git Selim Han'a haber ver, Haremyn hizmeti ona sipari oldu) Yavuz hafife glmsedikten sonra Hasan Can'a: " - cevapryay nasl tabir edersin?,' dediinde Hasan Can,da verdi: yle "Tabire lzum yok Sultanm, rya ortadadr, sizin Msr,a gitmeniz art oldu". (Reat Ehrem Kou, osmanl Pad,iahlar, s, 121)
Zembilli Ali Cemal Efendi Byk bir Alim olan Zembilli Ali Cemali Efendi,yi Yavuz

Geri Mrsrr'r Aldk

devlet

Ridaniye savanda ehit den Sinan Paa'yr Yavuz ok severdi. onun iin alamt bile. Yal gzlerle yanrnda bulunan

byklerine: \'

"Geri Msr' aldk, dedi, ama Sinan'r kayb ettik".

(Reat Ekrem Kau, Trk Zaferleri, s,71)

Padiahlrnr inkAr Ederim Gerek Zambilli Ali Cemali Efendi ve gerekse Yavuz birbirlerini ok seer ve sayarlardr. Mft ieri girdiinde Yavuz ayaa kalkacak kadar ona sevgi gsterirdi. Bir gn Ali Cemali efendi, Yavuz'un atrnrn dizginlerine yapp yle demiti:
ayrrlrr, kendi barna emir verir, bende eyhlislAm olarak senin padiahn inkAr eder ve btn dnyaya yayarm''. (Ali Erten, Dint Hikd,yeler, s, 61) "Sultanrm, eer adeletten - bunu keyfince cezalandrrrrsan, unu

Sultan Selim ok severdi. Bir gn Yavuz, bir rvet meselesinden dolay 150 kiinin idamrnr emretmiti. Devlet adamlarr bunun bir felAket olacarnr dnerek, padiah fikrinden caydrmak iin, Zembilli Ali Cemali Efendi'yi araya koydular. Zembilli Ali Cemali Efendi doru padiaha giderek, bu biarelerin affinr istedi. Padiah kalarn atp: - "Sizin bu isteiniz, benim devlet iime ve politikama karl olmanz demektir. Bu mesele iin bana gelmeniz bile edebe ve terbiyeye aykrrr bir harekettir''. dediinde Ali Cemali efendi yle cevap verdi:
114

Yavuz'un tmt Bir gn Yavuz ok sevdig'i Hasan Can'a: Hasan, dedi, arkamda bir diken var, batar canlml

-'(S1s actr'' Hasan Can, padiahrn srtnr atlnda henz krzarmamr sert bir ban grd. Durumu padiAha anlattnda padiah skmasnr emretti. Bunun zerine-Hasan Can:
115

- "Skmayalm padiahm, biraz melhem srelim yumuasn" dediginde Padiahta yle cevap verdi:
ra Bundan sonra Hasan Can'a sktrr. Bu bana halk arasrnda "Yankara" veya "ir-i Pene'' deniliyordu. ban ksa bir zamanda byd ve padiaha gittike slzr verlneye balad. Doktorlarda bir trl are bulamyorlardr. Padiah bu aclar iinde kvranrken Hasan Can'a: - "ffxsan Can, dedi, seni dinlemedik. Fakat kendimizi de harap ettik". lecegi gn idi. Vcudu ateler iinde yanyordu. Baucunda oturup Kur'an okuyan Hasan Can'a bakp yle dedi: "}f35a1 Can, ne haldeyim, naslm?" Hasan Can yal
zamanrdrr. ona tevec-

KANUNi SULTAI{ SLEYMAI\

(r520-1566)

-"flia gidelim''

senin gibi elebi deiliz, bir kk ban iin doktorla-

gzerle:

Seni Uyank Biliyorduk Bir gn kadnrn biri Kanuni'ye mracaat ederek evinin soyulduunu ve hrrsrzn yakalanmasrn istedi. Padiah kadrn iyice inceledikten sonra: kadrn, dedi, bu nasl uyku ki, evin soyuluyorda -"Bre haberin olmuyor?" kadn gayet sakin vre rahat bir ekilde yle / cevap verdi: _"Biz sizi uyank biliyorduk, onun iin bu kadar derin
uyuduk" (Hanmcr Tarihi Tercmesi, C. 5. s, 277'den aklen, S. Tansel, ayn eser' s'
112)

- "Devletlim, dedi. Allah'a kavumak ch ediniz". Padiah glmsedi ve:

-"\g, bunca zamandrr sen beni kiminle sanyordun? Allaha tevecchmzde bir kusur mu grdn?" dediinde Hasan Can yle cevap verdi: - "Hayr padiahm, sizin hakknzda hi bir zaman byle bir ey dnmedim. Fakat imdi iinde bulunduunlJz zaman baka zamanlarla kyaslanamaz. onun iinde btyle konutum',.:
ayn, eser'
(Solahzdde Tarihinden naklen, S. Tansel

s'

110)

iiri Peneler Elinde Gidesin:

kolundan tutup zorla tahttan indirip yerine oturunca II. Beyazt yle demiti:

taht zorla almt. Tarihi kaynaklara gre Yavuz babasnn

Yavuz Sultan Selim 1512 de askeri bir darbe ile babasndan

Domuzun Yatanda ocuu Olmasn Kanuni Moha savarna balamadan ewel bir divan yapt. Bir divana hudut beyleride davet edilmiti. Damat Ibrahim Paa, hudut beylerinden Hsrev Bey'e: _"Siz serhat beyisiniz. ite Moha ovagl' lkin dman ortada yok. Ne yapmak l6zrmdr" dediinde, Hsrev Bey'de: "Efendim, biz herhangi bir savaa karar vermeden ewel, Eerhatn gn grm ihtiyarlar ile grrtiz. Kendi kendimize i yapmayz. Ferman olunursa onlarla greyim" dediinde
Kanuni:

gidesin"

- "lahi oul!'' Beni berbat edip tahtmdan ettin. Dilerim Allahtan sen de gen yanda berbat olup. ir-i peneler elinde 6
(Tahsin UnaI, osmanllarda Fazilet Mcadelesi, s, 61)

-_"onlar kimse buraya gelsinler" dedi. Bunun iizerine Hs' rev Bey arkasrna dnp: _ ''Iez varn, koca Bey'i, Adil Kocay arrn" dedi. Biraz sonra Adil Koca divann huzurunda idi. Kendisine de ayn soru sorulduunda yle cevap verdi:

grnmtiir. Beni Alay Bey,i gnderdi. dnz diyor". Sava kat'i bir Trk zaferi ile sona ermiti. Kanuni yannda Alay Bey'i Koca Adil olduu halde, sava alanrnr geziyordu. Bir dman beyinin adrrrnrn nnden geerken Kanuni: "Mert asker, imdi -yle cevap verdi: ne yapmak lfr.rm gelir" dediinde Adil Bey olmasrn"

- "Dman alaylarr Geliniz sancarnz altrnda

gitmiti. Rtem Paa, bir kolayn bulup airi ldrtmek istiyorsa da bir trl baaramryordu. HattA air Yahya'nrn ldrtlmesini padiaha amsa da, padiah bunu kabul etmemiti.

"Padiahm dikkat ediniz, domuzun yatanda ocuu

(Hanmer Tarihi Tercnesi, C.5, .61'den naklen, S. Tensel, ayn eser, s.755

Buna ramen Rstem Paa, air Yahya'y huzuruna artmakta geri kalmadr. Gayesi aire hakaret etmek ve onun padiah aleyhinde konuturmakt. air Yahya huzuruna gelince, Rstem Paa kendisine hitaben: padiahrmrn yapt ileri beyenmiyor kim - Sen oradaoluyorsun,ahaliye ilAn ediyorsun. Vezirleri ktleburada ve bunlarr meye hakkln var m? dedi. air Yatrya biraz dndkten sonra / yle cevap verdi:

Kanuni'nin Nezaketi
Kanuni, Sleymani'ye Camiinin temelini atarken yanrnda bulunan eyhlislm Ebusuud Efendiye: - "stadrm, dedi, bu ie benden daha lAyksrnrz, yaplacak caminin temel tarn siz koyunuz'' Bir ahaser olan Stileymaniye camii bittikten sonra' Mimar Sinan'a yle dedi: - "flp camii erife sen yaptn. Kaplarn ibadete amak senin hakkndr"
(Reat Ekrem Ko1u, Tarihfu Garip Vak'alar, s, 102)

-'(Biz, alyanlarla

ehzdeyi ldrenlerle beraber ldrdk. Fakat beraber alryoruz".

(Hamm.er
41'd,en aklen. S. Tansel, ayn eser. s.77)

Tarihi Tercmesi, C. 6,

S,

Benim Dnmde Zamann Sleyman Var 1524 ylnda Kanuni brahim Paa'ya krz kardeini vererek ahane bir dn yaptrrmrt. Aradan alt yl getikten sonra Istanbul'da padiahn oullarnrn snnet dn de ayn ihtiamla yapld. Padiah snnet diinnde bizzat bulunmu ve
oturan damad Ibrahim Paa'ya: lalam, dedi, krz kardeime yaptn dn - "Syle bakalm ile bu dn arasrnda bir fark gryor musun? Sizce hangisi gzel ve ihtiaml idi?" Padiaha gre Ibrahim Paa bu dn beyenecek ve ona gre methiyetler yapacakt. Fakat, Ibrahim Paa hite dnd'ii gibi cevap vermemiti. Ibrahim Paa aya kalkp sayg ile eildikten sonra: dtinm gibi bir dn asla yaplmamtrr ve bir -da"Benim yaprlmyacaktrr'' dedi. Kanuni bunun sebebini sorduundaha da Ibrahim Paa yle cevap verdi:
119 ok elenmiti. D-inn en hararetli bir annda padiah yanrnda

Rtcm Paa ve air Yahya Kanuni Sultan Sleyman, karrs Hrem Sultan ile vezir Rstem Paa'nrn entrikalarna kurban gidip, olu ehzAde Mustafa'y ldrtmt. Bu hadise gerek orduda ve gerekse halk arasnda uzun mddet honutsuzlua sebeb oldu. airler ve limler bu mevzuda Kanuni'yi hicvettikleri gibi, aleyhinde yazlarda yazdrlar. Bilhassa air Yahya, bu olayda ok ileri
118

yok. -'Bu benim dnm zamanln Sleymani ile ereflenmioysaki ti'' Padiah bu szden memnun olmu ve yle demiti:

dtgtnde benim diinmdeki gibi btytk bir davetli

"Aferin Ibrahim, beni ilzam ettin" (Hammer Tarihi Tercmesi,

130'dan naklen S. Tansel ayn eser, s,777

C' 5.

s,

Git Barmdan Zava|l ocuk

Mukaddes Roma Germen imparatoru arlken, Preveze savann intikamnr almak iin, 1541ylnda bizzatkendisi Cezayir'e saldrd. Ancak ne Var ki alken, burada da ac bir malubiyete usad gibi, geri dnerken de mthi bir firtnaya tutulup, pek ok gemisi batt. arlken bu malubiyetlere dayanamayrp, bandaki imparatorluk tacn Akdeniz'in mavi sularna firlatrken, yle diyordu:

ak -bir hkmdar bulur da barna koyar!''

s,428)

"Git bamdan zava||ocuk, belki seni, benden daha baht

(Jak Pirenne, Bytih Dnya Tarihi, C. 2,

aa mcadeleye baIadl. Neticede Kanuni'nin dier olu Selim'e yardrm etmesi neticesinde, ahzAde Bayazt yenilerek Iran'a snd. Ancak Iran snrrrna geldiinde yaptklarrna piman olup, babasrndan zr diledi. Aadaki "ahi" mahlasr ile babaslna yazd mektup' gayet ilgintir: Sersaser leme sul,an Sleyman'n baba - "Ey canrm canlmln iinda canam baba Tende Beyazid'i ne kyar mrsln benim canm baba Bi gnahm Hak bilir deyletl sultanm baba''. Bu mektuba ise Kanuni'4Vluhibbi'' mahlasr ile yle cevap veriyordu: mazharr tuyan isyanm olu - "Ey demAdem Takmyam boynuna herg\z takv fermanm oul Ben kryar mydm sana ey Beyazd Han'rm oul Bi gnahm deme bari tvbe kl Canrm ou''. (erafettin Turan, ehzdde Beyazt, s' 200)

ehzAde Bayaztbu mektuptan sonra' babasrna kar arktan

ehzAde Beyazit taht mcadelesine balamt. ehzAde Beyazt,a gre babas kardei Selim'i tutuyordu. Aadaki mektup, ehzA-

ehzAde Beyazt'rn Kanuni'ye Hakareti Kanuni daha hayatta iken oullarndan ehzAde Selim ile

Kahraman Bir Trk Dman Kanuni, Zigetvar kalesini muhasara ettii halde bir trl

diyordu:

de Beyazt'n cretini gstermesi bakrmrndan ilgintir. ehzade Beyazt, babas Kanuni'ye yazd mektupta yle
gataz.|z var diyorum. Merd olan yalan sylemez. Eer istedikle_

"s212 kar bir gatazlrllz yok diyorsunuz, bense bana bir

rimden eksik verirseniz, vallah billah rizamzyoktur. Siz her eyi bilmemezlikten gelirsiniz. Siz padiahsnz, siz byle yalan syleyince, biz imdiden sonra hangi sznze inanalrm. Bana Karaman'nl ver, Selim'e de Amasya'yt ver".

alamamt. Kendisi hasta idi. lmeden evvel kalenin dmesini istiyordu. Bu maksatladr ki, Sokullu Mehmed Paa'yr huzuruna arp: halA yanmakta devam edecek mi? Muzafferiyet - "$ ocak iittirmiyecek mi?" dedi. Kanuni iki gn sonra halA sesini davulu lm ve kalede ancak o zaman igal edilebilmitir. Kalenin kumandanr ok cesur bir kii idi. Trklere karr lmeyi bir eref kabul ediyordu. Bu yzden ipekli elbiselerini giydi boynuna altn bir zincir taktr, cebine de yz macar altn koyduktan sonra' yanndakilere yle dedi: kol hareket ettii mddete ne anahtarlar, ne altnla- "$galamazlar. Ben ldkten sonra kim alrrsa alsn. LAkin r benden

t20

tz].

huzuruna da gene bununla racarm" Kale burlarrnd'an kendini aal atar cesur komutan, yzlerce kuruna hedef olup, feci bir ekilde ld. (Hammer Tarihi tercmesi, C. 6, s. 417'den naklen, S. Tansel, ayn eser, s'
121)

yecektir" Bu konumadan sonra bundan nceki savalarda kazand 4 kltan altrn olanrnr eline aldr ve: "ite, dedi, ilk eref ve anl bu klla kazandrm. Allahn

yemin ettim, Trk ordugAhnda kimse beni parmakla gstereme-

kayla boulmaktadr. iskenden elebi kay Kanuni'nin boazrna sanp: "$1g zalim! Benim gibi gnahsrz bir kimseyi, Ibrahim - gibi bir mflisin szne uyup nasrl astrrdrn?'' diyordu' Paa Padiah kan ter iinde yataktan frlamr yle demiti:

varmadan

ibrahim Paa'nn dam,

Kanuni Sultan Sleyman'n veziri ibrahim Paa,ya tarihte ..P.r_.d ibrahim", ve bu damadllnda itibar g.jg ir, "Makbul Ibrahim", ldrldkten sonra da, "Maktul ibrahim',

katle maruz kalrsrn''. Gerekten ibrahim Paa, bir yl sonra Kanuni'nin emri ile idam edilmitir. (Ali Tarih, s,38'den naklen, I. H. uzun-

"iah ibrahim! Allahtan dilerim ki, sen de bir yla

Baruttan Baka Bir ey Urytmuyorlar

1543 ylnda Barbaros Hayreddin Paa,

arI. C. 2, s, 342 Zaferleri, s, 112)

ue

R. Ekrem Kou Tiirh

derler. Damad Ibrahim Paa, zamanla izmeyi atndan gzden dmtr. Nitekim aadaki konumasr izmeyi atna bir iarettir. Damad ibrahim 1529 ylndaFerdinand'n elisine tyle diyordu:

Memuriyetleri ben veririm, eyaletleri ben tevzi ederim. Verdiim verilmi ve reddettiim reddedilmitir. Bu padiah bir ey ihsan etmek istedii Zaman bile, eer ben onun kararnr tasdik etmeyecek olursam, bu i olmaz. nk her ey, harp, sulh, servet ve kuwet benim elimdedir,,. .Kanuni, ibrahim Paa'nn bir ok samalklarrna sabretti ise de, Iskender elebi'nin ldrtlmesine asla tahamml edemedi. Iskender elebi, Kanuni'nin ok sevip sayd bir kii idi. Ibrahim Paa yle oyunlar oynad ki Kanuni iskender elebi,nin idamrna evet demek zorunda kald. Iskender elebi Badat'ta idam edilmiti. o gece Kanuni bir rya grd. Bu ryada Kanuni iskender elebi tarafindan bir

"Bu byk devleti idare eden benim. Her ne yaparsam yaplm olarak kalr. Zira btn kudret benim elimdedir.

Fransularla beraber Nis'e saldrmrt. Nis muhasaraslnrn en hararetli bir anrnda Fransrzlar Barboras'a mracaat edip, barutlannrn bittiklerini bildirirler. Barbaros buna kzm ve yanrnda bulunan Dk Dankiyen'e yle demiti:

- "istanbul'da dn sylemitiniz.

iken devletiniz byk lde Savaa hazrrlan_ Yoksa benimle eleniyor muydunuz? Ne gzel muhariplersiniz. Gemilerinizi arap firlarr ile doldurup, baruttan baka bir ey unutmuyorsunuz'' (Tuhfet-el Kibar'dan naklen, I.H. Uzun' arl, C. 2, s. 370)

Trk Avusturyallara esir dmlerdi. Viyana kalesi kumandanr Trk esirlerine: "Siz, hangi paanrn askerlerisiniz? Trk ordusunun mev_ - ne kadardrr? Ne kadar topunuz var?" cudu
I. Viyana muhasarasr srrasrnda 5

"Hey!" Gafrller

Esirler bu sorulara cevap vermeyince, hepside dayanrlmaz ikencelere maruz brakldlar. Kumandan, genede Trk esirle_
t23

t22

_ "Durn' beni atmayn hepsini syleyeceim,, deyince, kendisini uvaldan kardlar. uvaldan kanTtrk bir kahkaha atarak:
"Hey gafller, biz lmden korkan bir milletin ocuklar olsa-idik, Viyana nlerine kadar gelebilirmi idik?" dedikten sonra, kendini kayalardan aa brakt.
cadelesi, s. 84)

rinden bir cevap alamayrnca hepsini birer uvala koyup, kayalardan aa attrrdl. Son Ttrk esiride kayadan u"ci atiacag srada:

- "Hey elinden rkan i kt itir. Hz.

(Tahsin Unal, osnanllarda Fazilet M-

iyiliin kaynar adalettir Bali Bey! Adil olmayann Muhammed, bir gnn adaleti altmr yrrk ib"d"tten stndr demitir. yle insanlar vardr ki ellerinde frsat yok iken salih, abid ve zahid grnrler. Ellerine de frsat geince nemrud kesilirler. Hizmetlerinde kullandn adamlarrn d grnlerine aldanma, mala muhabbet edeni devlet hizmetinde kullanma. Zira onlardrr ki, Allahn bana emanet ettii halkr ezerler. Ey Gazi Bali Bey, mansrbrmrn gelirini masrafima yetmez diye gam ekme, ne dilein varsa benden iste. Sana emanet ettiim askerlerimin ve tebaamrn genlerini evlt, ihtiyarlarn baba, yartlarrnr da karde bil''
s,
(Reat Ekrem Kou, osmanl Padiahlar,
128).

yrd. Aylarca Almanyada gezdiihalde, ne ferdinand ve ne de kardei arlken, Kanuni ile savamaya cesaret edemediler. Bunun tizerine Kanuni arlken'i sava alanrna ekebilmek iin, aadaki mektubu yazd: - ",g kadar zamandrr erlik davas yapp durursun. Ne senden ne kardeinden nam ve nian yok. Siziere saltanat ve erlik davasr haramdrr. Belki karndan dahi utanmazsn. Belki kadnda gayret var sizde yok. Er isen meydana gelesin, takdir ne ise yerine gele. Gel seninle saltanat Be (Viyana)sahrasnda paylaalm. Bu kere dahi meydana rkmazsan awatlar gibi krk alp padiahlk tacn takmryasrn',

Kanuni'nin Mektubu 1532 ylnda Kanuni byk bir ordu ile Almanya zerine

En Mnasib Mevkii Benim Mevkimdir 1523 Rodos seferinden dnen Kanuni Sultan Sleyman,

H. Uzunarl, C. 2, s,

(Peeeui Tarihi, C. I, s, 170'dcn naklen, .

474)

Kanuni'nin Gazi Bali Bey'e Yazd Mektup Moha savarnrn kazanlmasnda Gazi Bali Bey'in byk faydas olmutu. Aadaki mektup Kanuni'nin Gazi Bali Bey,e
nasihatlarn ifade etmektedir:
L24

yapmak istiyorehzAdelik arkada Pargali ibrahim'i sadrAzam du. Bu maksatladr ki, sadrazam Piri Mehmed Paa'y huzuruna arrp: dedi, pek sevdiim bir kuluma devlet hizmetinde -"|g|a, bir mevki vermek isterim. Sence hangi mevkii gayet mhim lAyk grrsn?'' Piri Mehmed Paa ksa bir dnmeden Sonra' padiahn kendi mevkiinde gz olduunu anlamrt. Hi tereddt etmeden yle cevap verdi: "Byle bir kulunuza en mnasib mevkii, benim mevkim- Padiah gerekten krsa bir mddet sonra Piri Mehmed dir''. Paa'yr emekliye sevk etmi ve yerine Pargal ibrahim'i sadrazam yapmrtr. (Reat Ekrem Kau, ayn eser, s, 128)

r
Temizlik Hastas

- "Halk Soruya yle karlk

yanar ve evinin her yan gnde dokuz defa ykanr, temizlenirdi. Ebusaid efendinin bu durumunu sadrazam Semiz Ali Paa, Kanuni'ye aktardnda padiah: - "unu arnda bir greyim,'dedi. Ancak Semiz Ali Paa hafiften glmsedi ve:

benim iin ne dnyor?" dedi' CelAl Bey'de bu

verdi:

terifat kaldrd. Neticede eyh ebusait efendi padiahn huzuruna ahnrnca, Kanuni kendisine:

verdi. Padiah, eyh Ebusaid efendiyi grmek iin, btn

- "o gelmez padiahm. Saraya gelince terifat icab koltuklanacak, huzurunda saak pecek, o bunlar yapamaz,, diye cevap

babanzn yerine kardeiniz Mustafa'nrn gemesikardeiniz Beyazt1 da annesi ile babas sevmektedir. Kimse sizden bahsetmiyor. nk, sende bir hner grmyor''. kadehini azna Bu konumaya Canr srklan Sar Selim boaltrken yle dedi: Mustafa'nrn padiahln istesin, babam ve anam - "2\g|g1, sevsinler. Benim de Ulu Allahm var''' Beyazt' ok

- "[5|g1, ni istiyor. teki

(Hammer Tarihi Tercmesi, c. Sx-7aen naklen, S. Tansel, ayn

122)

s,
s,

devam etti:

genleri ilminizin feyzi ile sonra, Semiz Ali Paa,ya i..rup, "eyh efendinin yevmiyesi ka akedir?,, diye sordu. Vezirde "Yz Ake'' diye cevap verince, padiah s<zlerine <iyle

- "Allah sizden raz olsun, nurlandrryorsunuz'' dedikten

emsi Paa'nrn Hazr Cevab

- "}ii2 ake yetmez. Yz akede benden sabun paras ilAve ediniz, biraz yreindeki vehim ve vesvese irkefini iemizlesin,,. Bu ahane hareketten sonra Ebusaid efendi padiahn aya_ nda kapnp af diledi. o gnden sonra da temizlik mevzuundaki hassasiyetini terk etti.
(Reat Ekrem Kau, ayn eser'

nin ihtiamrn ekememi ve emsi Paa'ya: askerinizi gelin alayrna benzettim"

s'

148)

-"IJzaktan emsi Paa'da: haklsnz. aldran'da da gelin almaya gelen bu - "Byg|, cevap vermiti. askerdi'' diye (Ylmaz dztuna, Trkiye Tarihi, C. 7, s,
122)

Sar Selim

Q556 - 1574)

Benim De Ulu Allahm Var osmanl tarihinde ayya padiahlardan biri de Sar Selim idi. ehzAdeliinde devaml ierdi. Bir gn gene ierken yanlna gelen yaknlarrndan CelAl Bey,e:
L26

Kl Ati Paa ve Sokullu Mehmed Paa

d liler

ava plAnrna uyulmar donanmas Venedik-

bu Yenilginin acrsrnr r27

karmak iin devaml Sokullu'yu donanma yaplmas hususunda sktryordu. Sokullu Mehmed Paa, Kl Ali,ye merak etmemesini ve en krsa zamanda donanmay ikmal edecini bildirmesi zerine, Kl Ali: - "Gemi teknesi yapmak belki mmkndr, fakat bu kadar gemiye demir, palamir, ip ve yelken bulmak mmkn deildir'' deyince, Sokullu krzmr ve yle demiti: - "Paa hazretleri, sen henz bu devleti bilmemisin. Bu devlet yle bir devlettir ki, arzu ederse gemilerinin lengerlerini gmten, iplerini ibriimden, yelkenlerini atlastan yapar,' Inebaht felAketinin Trkiye zerindeki tesirini renmek isteyen Venedik elisi Barbaro, Sokullu Mehmed Paa'y ziyarete gelir. Sokullu, gelenin ne maksatla geldiini bildii iin, daha kendisini konuturmadan eliye yle demiti: - "ite gryorsunuz. inebahtr savarndan sonra cesaretimiz yerindedir. Ancak sizin zayiatnz ile bizimki arasnda bir fark vardr. Biz, sizden Kbrrs' almakla kolunuzu kestik siz ise donanmamzr yakmakla sakalm tra etmi oldunuz. Kesilen kol yerine gelmez, tra edilen sakal daha gr kar,' (Peeui ue Kdtip elebi'den naklen, . H. Uzunarl, C. 3, s, 22)

nlarn devletinin ykrlmasrnr saladrm". Bu szlerden bir ey unlamayan kethda, bu ii nasl yaptlnl sorunca, emsi Paa

zlerine yle devam etti: memuriyetleri sattrdm ve bundan da rvet - "Padiaha 10.000 altn saladm. Artk bundan byle olarak kendisine btn osmanl padiahlar bu rvetten kurtulamazlar. Bu byle olunca, bu devlet fazla yaamaz ve yrkrlrr"' Huzurda bulunan tarihi Ali haffe glmsedikten sonra

emsi Paa'ya yle dedi:

-..Kanaatrmcamslmanlararasrndailkrvetiiceddiniz Halid bin Velid' tarafndan tahakkuk ettirilmitir. tinkt Halid, Hz. osman'n huzuruna hasmrndan nce kabilmek iin, kaprcrsrna iki altn vermiti. Sayn paam gryorum ki, u haiinize siz erefli dediniz Halid bin Velid'e tam lAyk bir
torunsunuz".

sylemedi. Ancak fkesini u krsa cmle ile dile getirdi:

Ali'ye bir ey emsi Paa bu szlere kzmakla beraber tarihi

"ok eyler bilirsi Ali"

(Hinmer Tarihi Tercmesinden, C. 7, s, 9'dan naklen, S. Tansel, ayn eser' s, 125)

III. Murad

(574 - 1595)

Osman'n Afyon Mbtels olmana inandm

ok eyler Bilirsin Ali

III. Murad'n vezirlerinden emsi Paa kendi soyunu Krzrl

gsteren zdemirolu osma Paa, padiahrn huzuruna girdiin_ byk iltifatlara mezhar oldu. Padiah osman Paa'ya: ie

III. Murad devrinde iran ile yaplan savalarda byk baar

ox

- "Ho padiahneteinipt.Padiahtdefaoturdediktensonra

geldin osman otur, dedi. Ancak osman oturmad ve

gn Kzlahmetlilerin intikamn osmanoullarndan - "!g aldm. onlar bizim ocarmz sndrmlerdi. Ama benden
128

ot..r^, zdemiroglu osman Paa, yapt Iran savalarrnrn bir zetini padiaha nakletti. osman Paa savalarrnr anlatrken, padiah ikide bir szn kesip:
greceksin. iki cihanda yzn ak olsun. Allah senden raz tn -..Gzelhareketetmisinosman,btnbunlarrnmkAfaL29

olsun. Cennette arkadan Halife osman ile birlikte bir sofrada

Bugn Altn stemem, Yz Denek Vurun

"Artk osman'n afyon mbtelAs olmadna inandrm. yle- bir ey olsayd, benimle 4 saat beraber konuamazdr,,
(Hammer Tarihi Tercmesi, C. 7, s,99'dan naklen, S. Tansel, aynl eser. s, 12g)

Vay KAfir!.
Sinan Paa, Avusturya,nrn vergilerini ge gndermesine kzd iin, eliyi artp: - "Verginizi demede niin bu kadar ge kalyorsunuz?',
('!qnsn

dediinde elide:

elendirmesini pek severdi. Bir gn gene maskaranrn biri kendisini gldrmekten krrp geirmiti. Tam ihsann verecei srada maskara: hnkArm, dedi, bu gn altn istemiyorum' Bana yz - "Yok denek vurunuz" Padiah sebebini sorduunda maskara: "Hele elli denei vurun da sonra anlatrrm" deince maskaraya elli denek vuruldu. Maskara yerinden kalkt ve: ' "Padiahm bir ortam var. Geri kalan elli deneide ona vuracaksrnz" deyince, padiah bunun kim olduunu sorar maskara yle anlatr: iin davete gelen bir bostancl "Beni huzurunuza -Sizin ihsannrzr alp karmak dar karken, beni yakalar ve yarrs var. benden alr. Bu yzden yediim denein yarrsl onundur''' Padiah glmekten baylr ve maskaraya yioz altn verdigi gibi, bostancyr da falakaya yatrrr.
(Reat Ekrem Kocu, Tarihte Garip Vak'alar, s, 5)

III. Murad, maskaralarrn karsrnda oynamasnl ve kendini

sebebini bilmiyorum, ancak Viyana,ya sormakta var'' dedi. Bunun zerine Sinan Paa: - "Sizin gibi adi bir yazcy eli yapmak iktidarn Viyana kralna kim vermitir? deyince, eli her eyi gcze alp ryle konuti:

fayda

Bu Kke Son Geliimizdir

- "Padiah hazretleri sizin gibi domuzu vezir yaptrna gre, benim de imparatorum bir yazrcly,niin eli yup-..r.r?" Si.ran Paa bu szlere kzaca yerde, hafife gtlmsemi ve yle demiti:
dedin"

- "[2y

kAfir! Benim verdigim parayl o cinsten ake ile

(Hammr
131
)

176'dan naklen,

Tarihi

S. Tansel, ayn

Tercmesi,

C. 7,

s,

eser' s,

Sultan III. Murad btn elencelerini incili Kkte yapard. Gene bir gn Incili Kkte elenirken, iskenderiye'den gelen iki kadrga kk se]6mlamak iin, bir iki el kuru srkr ate eder. Bu toplarn tesiri ile incili Kkn btn camlar krlm ve Srvalarr dklp, etraf toz duman iinde kalmt. Sultan Murad bundan ok korkmu Ve yle demiti: kAfir bina yklr mr yoksa?" Uzun mddet konumadr - "Bgda leceini ima ederek yle dedi: ve sonra bir iarettir. Benim bu kke son geliimdir!''

-'Bu

Gerekten Sultan Murad bir ka gn sonra lmt' (Reat Ekren Kocu, Tarihte Garip Vaka'' lar, s, 110)
131

130

defteri verip: - "olum, bunlar al hocan Azmi efendiye gtr, ihtiyalar_ nr karrlasrn" dedi. ehzAde Mehmed hara defterlerini hocasna gtrdtinde Azmi efendi:

Senin Hocan Almazsa Benim Hocgm Alr. Sultan Murad bir gn olu III. Mehmed'e iki para hara

y d

uz. Yapacanrz ey, yerinizde sabit tutmaktrr"' (iH- tJzungarl, osman Tarihi C. 3, s, E0)

hali budur. Bana imdiden geri

ne

yle demiti: "Senin Hocan almazsa, benim hocam altr,,, Bu srizle Hoca Saadettin efendi kast edilmitir. 'rsraniu tarihinden nahlen, . H. Urun'' aynl eser' s. 128) arl,

- "Elhamdulillah ne halimiz varsa vardr, Allah devlete zeval vermesin, baka bir eye ihtiyacrn yoktur,, demi ve defterleri almamrtrr. Durumu babasna anlatrnca' III. Murat

Diimyada Sz Doru Hak Tarur Bir Adam Bulamadm Sultan III. Mehmed bir gn yanrnda bulunan devlet ykleri_
ne

-.Budnyadaszdogruhaktanrbiradambulamadlm,' III. deince, etrafndakilerde sebebini sordular. Bunun zerine Mehmed yle dedi:
cahi rica

III. Mehmed
(1595 - 1603)

iltifat ettim, doru ve hakbilir dedim, o daolunuAnadolukazaskerliinevebirdierolunudaEdirne kadJna tayin ettirdi. ite gryorsunuz, ben artk kime
hocasr Saadettin efendiye

Bu Bir Padiah iidir

snl isti yor
Haova savar arifesinde yenieriler padiahn sefere kma_
ve:

gveneyim?"

d. H. UzunarI, o'jm eser, s'

728)

- "Padiahmz gentir, bizimle niin sefere kmaz? Sultan Sleyman pirdi, hem de nikris hastalnda mzdaripti, yle olduu halde araba ile sefere rkt,' diyorlardr. Ayn durum yaplan bir divanda grlmeye balannca, eyhlislAm Hoca Saadettin Efendi' yle dedi: - "sq byk bir itir. Hasan Paa, brahim Paa'nn ii deildir. Bizzat padiahn bu sefere kmas icab eder''. Gerekten padiah sefere km ve Haova'da Hoca Saadettin efendinin gayretleri ile byk bir zafer kazanrlmtr. Savan en kzgn annda III. Mehmed' orduyu sadrazama brakp stanbul'a dn_ meyi istemise de, Hoca Saadettin efendi buna mani olmu ve yle demiti!.
732

I. Ahmed

(1603 - 1617)

Yarabbi Bu Ahmed Kulunu Kuyucunun Elinden Kurtar ira, .a.ralarrnda byk baar salyan Kuyucu Murad Paa, aynr baary Celililer zerinde de kazanmrt' Ancak ok
insafsrzdr. Defterdar EkmekizAde Ahmed Paa, Kuyucu,nun gnn birinde kendisini ldrteceini bildii iin, doruca I. Ahmed'e gidiP:

.r"li ,"

- "imdat cu,nun elinden

padiahm, dedi, Ahmed kulunu bu ihtiyar Kuyu_ kurtar''. Padiahta kendisine yardm edeceine dair sz verdi. Bu maksatladr ki, Kuyucu huzuruna arldn_ da kendisine:
133

baba lalam, sen otur" dedi. Bundan sonra padiah:

('ff6 geldin

ihtiyarsrn ayakta durma,

Vaz

- "Bastne'' dakiler, .r"d"r, Nr.rt,

yle cevap verdi:

diyerek huzurdan ayrld' Kuyucunun yanrn_ Paa'yr Idrtmediini sorduklarrnda'

bir gn kzlar

olan Ekmekizdde'yi ldrtmekten Vaz geti. Ancak I. Ahmed'de Kuyucu,yu sever ve onun bunun sz ile hakknda karar vermezdi. Nitekim
aasr:

- "|a|ap, ekmekizAde'yi bana bala, ldrtmekten ge" dedi. Kuyucu padiahn hatrrr iin, dmanr

_,,Nasuh Paa silAh kullanmakta mahir bir kiidir, ayn ldrbmekle zamanda devlet ilerinden de iyi anlar' Kendisini olmaya tAyk bir kiiyi devlete iyi i yapmr olmam' Sadrazam
ldrtmek bana yakmaz"
(Hanm,er

yle demiti: "$p5 alak, Murad Paa iin sz sylemek senin haddine mi? - ok iyi bir m slmandrr. ihtiyardr ama ileriyi grr bir o, vezirdir. Anadolu'yu bana canla bala alarak kazandrd. Bir daha onun hakknda sz syleme" (Hammar Tarihi Tercmesi, C. 8, s, 120'den naklen, S. Tansel, ayn eser' s,
133)

- "Efendim, lalanrz padiah krzmr ve

ihtiyarlad artk ie yatamaz,'deyince,

132'den
135)

Tarihi Tercmesi, C' 8' s' naklen S' Tansel, ayn eger' 8'

Senin Hakkrndan' Gelmek Kolaydr I. Ahmed devrinin e Paa idi. Bu adam hi ekinmezdi. Daha sadraz
snda yle demiti:

da:

istemiti. Ayrrca ordunun yiyicek ihtiyacn hazrrlryacan bildiriyordu. Padiah, Kuyucuyu ok sevdiinden mektubu kendisine gnderdi. Mektup eline getii zaman, kendisi Diyarbakr'a varmr bulunuyordu. Kyucu Murad Paa, Nasuh Paa,nrn padiaha yazd mektubu kendisine gstererek: "Bu mektup senin midir? diye sorduunda, Nasuh Paa,-

Sadrazam Olmaya Layk Bir Kiiyi dtrtmem Kuyucu Murad Paa, gene padiahn emri ile Iran tizerine yryordu. Ancak, Diyarbakr valisi Nasuh Paa padiaha 40.000 altn gndee ek, iran serdarln kendisine verilmesini

- "Evet benimdir'' diye cevap verdi. Bunun zerine Kuyucu: - "oyle ise vaadettiiniz 40.000 altn getirin ve ordunun da yiyecek ihtiyacn karrlayrn'' dedi. Nasuh Paa gayet
ekilde:

karsnda ihtiyar grnce: olundan ikAyetler var, ne dersin?" deyince -"Senin ihtiyar da: "Haklrsnrz sultanrm, ancak onun hakkrndan gelmek - elimde deil" diye cevap verdi' Bu cevaba krzan Dervi benim Paa ise: hakkrn"Qngn hakkrndan gelmek kolay deil ama' senin dan gelmek imdilik ok kolaydrr'' demi ve hemen ihtiyar oracaktr ldrtmt. (Hanmer Tariht Tercmpsi' C' 8' s'

sakin bir

77'd'en naklen, S. Tansel, ayn eser' s, 137)

134

135

Bana El Kaldrrr
yata padiah olduu iin, devaml olarak etkisi altnda kalrd. -N.i- o"r"i- r, hakknda da ikAyetler vaki olunca huzuruna arrmr ve: "Reaya kullarm sizden ikAyetiler. Neden onlarr incitir. -sin?" dediinde Dervi Paa'da tyle cevap verdi: "gn hkmd etmek zordur. Benim makamrmrn d kulak asarsa_ nz, ben i gremem,,. derhal Dervi Paa y oracrkta bodurttu. Sad bir titreme ile sars}d. Canr rkmrtr ama eli halA havada idi. Buna .ir..

4\-"d kJ< etrafindakilerin

I.

I. Mustafa

(1617 - 1618)

Trkiye tarihinin yegAne deli padia}u I. Mustafa'dr. Baklar sabit ve donuktu. ok az konuurdu. ancak ok nadir olarak gel, git, al' ver, su, ekmek derdi. Gen osman vak'asrnda asiler kendisi padiah yapmak iin odasna girdiler. Yerinden kalkt ve
homurdanmaya balayrnca asiler:

Ahmed:

padiahlnz grmek - "Padiahm, dediler, asker sizin ister''. "DeIi Mustafa sylenenleri anlamad bile. Sadece: "Su!" dedi.

"Bak, bana halA el kaldrma cretini gsteriyor,, dedi ve ban l sadrazamn boazna saplad.
cadelesi,

s, 190)

(Reat Ekrem Kou, asmanl Padiahlar,

(Tahsin Unal, osmanllarda Fazilet M-

s,

Gen osman
(1618 - 1622)

118)

Burun Kasrn
ah Abbas'n Trk srnrrlarrna hcumu zerine Trk - iran ilikileri gene gerginlemiti. Trk ordusu iran'a yrd srrada ah abbas, "burnunun uzunluu ile n yaprn olan,, Burun Kasm, isminde birini eli gtndermiti. ir"r, Kasrm Trk ordugAhna gelince mthi bir rzgAr balam ard'ndan da yamur btittin hz ile ortal amur deryasna j<ndtrmttt. YapIan bir Divan'da Burun Kasm, ah1n kazand zaferleri anlata anlata bitirmediinde, herkes sklmaya balait. Nit ryet Dilaver Paa, havay biraz deitirmek iin yannd, b.rr.r..,
vezire:

Osman Allahtan Dilerim Gen osman tahta geer gemez, kardei ehzAde Mehmed'i katlettirdi. CellAdlar ehzAde Mehmed'in zerine atrlrnca, yle
barmt:

mrnden byle mahrum olasn".

olasrn.

"Qgman, allahtan dilerim ki padiahln berbat olup, ian Sen nasl beni mrmden mahrum eylemisen, sen de

bir

mddet sonra Gen osman da Yedikule zindanda feci bir ekilde

Gerekten beddua yerine bulmu ye Hotin seferinden bir

bodurulmutu.

-'{g taraflarda rizg'r hep byle iddetli mi eser?,, diye sorunca' nktedan bir kii olan Baki Paa da yle cevap verdi: "Yok sultanrm, buralarda flizglt her zaman byle esmez. imdi grdnz bu rzgAr, Kasrm Bey,in burnurun yelidir,, (5. Tansel, ayni eser, s, 140)
136

s,

(L H. L|zunarI, osmanl Tarihi, C. 3,

135)

a
IV. Murad
(1623 - 1640)

Hepsini Ye De Grelim Sultan IV. Murad ikiyi ve afyonu yasak etmiti. Bir gn padiah Hekimba Emir elebi'nin durumdan phelenmi ve

kendisini artp: "Efendi, sen afyon yer misin? diye sorduunda, Emir - de kellesinden korktuu iin, "layrr sultanrm ben afyon elebi yemem" demiti. Emir elebi'nin dmanlarndan Mustafa Paa, padiah ile Emir elebi santra oynarlarken yanlarrna gelmi ve oyunu seyre balamrt. Emir elebi bir ara abdest tazelemek iin dar knca, Mustafa Paa padiaha: "Efendim gryorsun'z, gone abdest tazelemek bahane- afyon yemeye gitti'' deince, padiah da: siyle ben ona sorduumda afyon yemediini - "inanmam, dedi, Mustafa Paa: syledi''. Bunun zerine "Ben size onun bir gn afyon yediini ispat ederim'' - yanndan ayrld. Mustafa Paa, Emir elebi'nin hizmetdiyerek, kArn elde ederek, afyon'u nereye sakladn rendi. Gene bir gn padiah ile Emir elebi beraber santra oynarlarken hekimba abdest tazelemek iin drarr kt. Frsatr kalrmayan Mustafa Paa: "Efendim gene gitti afyon yemee, deyince padiah:

santra oynad. Ancak Emir elebi aniden canslz yere yrlnca, santra oyunu da yarda kalm oldu. (Naima Tarihinden naklen, Reat Ekrem Kau, Tarihte Garip Vak'alar, s, 39)

hokkann ye" - "Hepsini elebi hepsini yedi Ve ardndan da bir tbbi - "Emirmeydan Vermeyen padiah' kendisi ile bir ka saat mdahaleye

((Bu

panzehir bile olsa

ldrr''

Kendisi de ara sra tebdili kyafet edip bu durumu kontrol ederdi. Gene bir gece byle bir kontrole ktnda, bir taze yiite rast geldi. Padiah yannda bulunan celAdlarla nn kesip: yasam iitmedin mi?'' diye sorunca' gen te "$gn - cevap benim verdi: yle ben imamn oluyum. Camide idim, biraz ge - "Padiahm, u kenin banda. Hemen gidiyorum.'' kaldm. Evimizde Ancak bu mazeret padiaha makul gelmediginden, yanrnda bulunan cellAdlara: Genci hemen oracakta ip atp boun''
bodular.

Sen Benim Yasam iitmedin mi Sultan Murad gece-fenersiz sokaa ka yasa koymutu.

-"Tiz

Mustafa - "1g daha ileri gidip: 138

ne istersin bu biareden'' dedi. Mustafa Paa

(Naima Tarihinden naklen, Reat Ekrem Kou, Tarihte Garip Vak'alar, s, 68)

Ah Tayyar
Sultan Murad Badat muhasarrsrnda stn baarr gsterip ehit den Tayyar Paa'y ok severdi. onun lmne ok zlm ve yle demiti: gibi yz Allah - "Ah Tayyar, Badat kalesi geyk kale ederdin. eyliye" taksiratnr af, cennette ruhunu nura (Naina Tarihi, C. 3. s, 350'den naklen, I. H. Uzunarl, C. 3, s, 386)
139

- "Entarisinin yalanc olayrm'' dedi. Emir

de:

cebini yoklayn eer afyon kmazsa, ben elebi ieri gelince padiah: "Entarinin cebinde ne var?'' diye sorduunda Emir elebi'olmayan afyon var'' "o halde hepsini ye de grelim''

-"Zarar

makamrndan azletmiti. Hsrev Paa askeri el altndan kkrtp isyan ettirdii gibi, dier yandan yerine geen Hafiz Paa'yr da feci bir ekilde ldrtmt. Asiler padiah ayak divanna ardklarrnda, asilerle birlik olan topal Recep Paa padiaha:

Beri Gel Topal Zorba Ba Sultan Murad Badat seferi dnnde Hsrev Paa'y

Buras Paah Kalesidir

Sultan Murad cesur kiileri severdi. Ayrrca merte sylenmi szlerden de holanrdr. Iran seferine giderken padiah Konya'ya uramrt. Bir gn at ile kaleye girerken, kale muhafiz kendini tanrmamr ve yle demiti: "s1g aa! Attan in, yaya yr. Bu bir padiah kalesidir, at ile girilmez". Padiah bu szlerden holanm ve kale muhafizrnr mkAfatlandrrmrtr.
(1.

- "Padiahrm, abdest aln ayak divanrna yle kn" dedi. Bu sz ile padiahn ldrlebileceini ima etmi oluyordu. Naima tarihine gte Hafz Ahmed Paa, Padiahn gz nnde feci bir ekilde ldrlmt. Padiah kendini tutamayrp:
-"S19 padiaha itaat
olay
etmezler. Ben size gsteririm'' dedi ve iri girdi. tahkik eden Sultan Murad, isyanda Topal Recep Paa'nrn

H,

C. 3, s, 201)

Allahtan korkmazlar, peygamberden utanmazlar,

parma olduunu anlad. Derhal kendisini huzura arp: gel topal zorba ba, tiz abdest al'' dedi. Recep - "'g1| Paa'nrn kesik ba bir saat sonra asilerin nnde idi. (Isnail Hakh Uzanarl. C. 3, s, 189)

Var imdi Git KAfir

Gen osman'n kanrna dava eden Abaza Mehmet Paa ok zeki, yakkl ve gzel konuan biri idi. Isyan uzun mddet srm ve neticede Hsrev Paa kendisini kandrarak istanbul'a getirmiti. Sultan Murad'rn huzuruna giren abaza Mehmed Paa eilip selAmladktan sonra, padiah kendisine:

- "!2r dedi.
140

senin isyanrna sebeb ne idi?" Abaza yle cevap verdi: padiahm, kardeiniz osman' yenieriler na- "Devletl hak yere ldrdler. Bende bu yzden isyan ettim, davamdan vaz gemedim. imdi ise elinizdeyim, ne yaparsanrz yapn''. Bu konumadan holanan Sultan Murad:

- "KAfir, dedi, bu Mehmed Paa ise

"Sakarya eyhi A1med" adnda birinden ikAyet etmiti. Konya halkn uzun zamandan beri tedirgin eden ve mehdilik iddiasnda bulunan Sakarya eyhi yakalanrp, cellAd Kara Ali'ye teslim edildi. Evliya elebi'nin "Yznde bir para nur yoktu'' dedii cellAd Kara Ali' Sakarya eyhi'nin elini, ayarnr burnunu ve kulan teker teker kesti. Ancak eyh, hi bir ac duymad gibi, cellAd Kara Ali'ye alayl bir ekilde: CellAd Aa, neden acele edersin, iini ar yap ve zevk al" deince, buna krzan, Sultan Murad aniden kkredi: - "\g durursun Ali, kes u kAfirin barnr" der demez, Kara Ali'nin kanl satr eyhin boynunu bir anda kopard. (Veciht ue Naima Tarihlerinden naklen, . H. ,"unorl, C. 3, s, 206)

Tiz Bu kAfirin Barn Kes Sultan Murad iran seferi iin Konya'ya uradnda halk

ster Af Edersiniz ister ldtrrsn

Badat muhasaras btn iddetiyle devam ediyordu. Kale komutan Bekta Han ah'tan gerekli yardmr alamad iin, Badat' neticede Sultan Murad'a teslim etti. Kalenin anahtarlarn Sultan Murad'a teslim eden Bekta Han'a padiah: "$gn kimsin, dedi, adn nedir, neye geldin?"

imdi git kAfr, haddini bilir

(Y

affettim"

lmaz ztuna, Trhiye

s,14)

I4l

kalesi komutanl kulunuz Bekta Han'm. Kaleyi - "Badat size taslime geldim. Ite anahtarlar'' niye teslim etmedin, neden kar koydun? - "Daha ewelce "Velinimetin ah iin savatrm, sizin kullarruzda sizin -savamyorlarmr? Huzurunuza geldim, canlm ve kanm iin elinizde, ister af edersiniz, isterse ldrrsn'' Bu szler Sultan Murad'rn houna gittii iin, Bekta Han' hefetti ve hem de hizmetine ald. (Peeui tarihinden naklen' Ylmaz oztuna, C. 9. s, 63)

Ite Ben Byle

Bir HizmetkAr isterim

Lehistan, 1534 ylnda bir savar nlemek maksadyla istanbul'a eli gndermiti. Huzuruna giren Leh elisine Sultan Murad:

- "Barrtan ve ittifaktan deil, harpten ve seferden bahsetmelisiniz. Lehistan kral vergisini muntazam versin. Dinyester kylarndaki istihkAmlar tahrip etsin ve ayrrca kendisine srnan kazaklar da ldrtmedike, aramzd,a bir dostluk olmaz'' dediinde eli gayet souk kanl bir ekilde yle cevap verdi:
Padiah bu cevaba krzmr ve elini krlcrna atarak: padiah olduumu - "Krhcrmrn nnde milletler titrer bir bilmiyor musun ? Dediinde eli de: "Sizin byk bir hkmdar olduunuzu - hkmdarm da byk bir hkmdardr'' biliyorum, Fakat benim dedi. Padiah bu szlere bsbtn kzp: "O halde sayrsrz askerlerim Lehistan istilA edecek, etrafi kan -ve ate iindc brakacaktr'' dediinde elide yle cevap
verdi:

- "g artlar

ok ar, bunlar kralmz kabul

etmez"

Sultan Murad'rn Taltifleri Trk ordusu Revan kalesine saldrmt. Byk saldrtan bir gece ewel Sultan Murad, bir divan yapm ve ordu generallerine isimleri ile hitap ederek, unlar sylemiti: kk Ahmed ilyas' tutmam ve talarl delerek - "B,3}, kardn bir ey deildir. Erlik zamanr bu gndr, Muinolunu
greyim seni. Dine hizmet etmek nasl olurmu gster'' dedikten sonra' CanbulatzAdeye dnerek:

vakti - "Baka Krdistan BeyzAdesi! Canbulatoulluunun Cann pulat gibi olmalrdrr'' dedi. Daha sonra Murtaza imdidir. Paa'ya dnp: "Murtaza|. Zahire ve yulaf iin gelen genlerin burunlarr-bile kanamamasna iyi dikkat et, greyim seni hizmet nn vaktidir" dedikten sonra' kede oturan yenieri aasna gzlerini dikip yle konutu: gezip ehirde' sarho dvmek "Baka - deildir.Aa! Istanbul'da kololur. Btn yenieri kullarmhner Erlik burada belli la, metriste nasrl cenk edeceksin, Revan'r almamda ne kadar hizmet edeceksin, greyim seni''.
s,
142
(Seldhattin Tansel, Yz Tarih, Yz fkra,
148)

hakimi Allahtlr. Hotin'de kendini brakm ta]ihine gveni vardr" Eli dar rktrktan sonra Sultan Murad yanrnda bulunanlara yle dedi: bir hizmetkAr isterim, korkmadan - "Ite ben de byle konutu, houma gitti". (Hammer Tarihi Tercmesi, C. 9, s, 813'den naklen, S. Tansel, aynl eser,
s. 152)

"ordularn -Viladislas da hakimi sensin, lkin zaferin Kral mzaffer kllcn ekecektir.

Buyurun Cenaze Namazna

Sultan Murad bir gn iki yasana uyulup uyulmadnn kontrolne rkmt. Uzaktan kahveye benzer bir ilkkAndan k szdn grd. Yaklap pencere deliinden baktnda, hem sigara iiliyor ve hem de hafften demlenen de vard. Yavaa iei girdi ve masantn birinde otrdu. Kahveci geleninde ttn ve iki tiryakisi olduunu zannedip yanma yaklat. Padiah kahveciye:

grecek?n

- "Tahamml edemezsin evlAt, sonra hem sen yanarsn hem de ben" Bir hayli yol alnmtr. Bir ara padiah: padiah yasandan korkmaz msn?'' - "!3}4, dedi, sen "Korkmasna korkarm ama padiah beni burada nasrl -

- "Ttn imenin de kahveci:

yasak olcluunu bilmiyor musun? dediin-

etme, haydi ek'' dedi Padiah biraz daha - "Erenler' uzun sesini ykseltip: "Padiahrn emirlerine kar gelmenin ne demek olduunu - musun? diye tekrar sorunca, kahveci dayanamayp: bilmiyor balar msn" dedi. Padiah ta: - "Beyzadem, adnz "}!lg12' diye cevap verince kahveci: var m? diye sordu. Padiah da "Evet" - "Sultanl da deyince kahveci yandaki masaya yatp bard: namazna" - "yle ise buyurun cenaze (Seldhattin Tansel, ayn eger' s, 154)

-'(!4 ben iki itiini haber verirsem" - "[g1'g116zsin, nk sen de benimle beraber itin" padiah ve bu da vezirim ise" Bu sz zerine ikici - "!4 ben Mustafa kurekleri brakt ve glmeye balad.
sn? unun urasrnda iki yudum iki itiniz, biriniz oldu padiah dieriniz oldu sadrazAm"

"Hay kftehor. Ben sana demedim mi ikiye dayananaz-

Padiah kendiside-iki itii iin, ikici Mustafa'yr affetti.

lar, s, 52).
(Reat Ekrem Kou, Tarihte Garip Vak'a-

Vay Kftehor Ben Demedim mi Sen Dayanamazsrn

adamrn kayna binerek, skdar'a doru yol almaya baladlar. Ikici Mustafa biraz yol aldktan sonra, rty kaldrd. Rak destisini karrp bana dikti. Padiah derhal kokusundan anlad iin: dedi destiyi uzat da biraz biz ielim"
gene tebdili kyafetle gezmekte idiler. Ikici Mustafa adndaki

Sultan Murad yannda sadrazam Bayram Paa olduu halde,

bir

geiyordu. osman Dede padiah tanm ve yle demiti: - "Murad!.. Murad!.. Dul anan bana nikAhla verir misin?'' diyerek, padiahtan annesi Ksem Sultan istemiti. Sultan Murad hrmla geri dnm, fakat osman Dede'ye bir ey yapmamt. Padiah saraya dnm ve bir mddet sonra sinoz krizi ile hayata gtialerini kapamt. lar, s,97)
(Reot Ekrem Kogu,

Murad Dul Anan Bana Verir Misin Sultan Murad devrinde osman Dede adnda bir meczup vardr. Bu adam tam elli yI^ yaz k demeden Aksaray'daki Yenieri kulluunun nnde rl plak oturmutu. Bir gn Sultan Murad gene tedbil gezetken osman Dede'nin nnden

-.!2[3, evlat, bu rakrdrr" - "$q deildir - "olsun baba, biz de imesini biliriz''

Tariht Garip Vak'a-

L44

45

Ko Hemen Ban Kes

SultanMuradtebdilgezerkenkyndenehregelenbirgen, arabasr ile yolunu kapamt. Padiah buna sinirlendi ve yaylna bir ok yerletirip, kylye firlattr, kyl arabasrndan aa dne, Sultan Murad yanrndaki cellAda: hemen banr kes" diye emretti' CellAd sadece yolu -'(t(9, baka bir suu olmayan kylnn ldrlmesine kapamaktan raz olmad ve: "Padiahma uzun mrler! Terbiyesizin canl daha ok - r.-u, bedeninden ayrrlmrtrr'' diyerek padiah oyalad. dedii Pad(ah da devam edip gitti. oysa ki kyl lmemi sadece
yaralanmrtr:
(Hammr Tarihi Tercmesinden, C. 9' s, 198'd,en nklen, S. Tansel, ayn eser' s, 115)

el,deki beylerbeylerini al, git Girit'i igal et" -..f|g1ngn dedi. Buna karrlk Yusuf Paa ise: dedi, imdi zaman deildir' K mevsimidir' - "Padiahrm, gemiler yaplsn da gideyim" keresteler kesiliyor, "$gn kendini bir i mi yaptrn zannediyorsun? Bu kadar - saf ettin, stelik dman esirlerini de serbest brraktrn'' hazinemi

-..Gerihazinesarfedildi,ancakHanyagibibirkaledeelde edildi. KAfirleri katletmek i deildir, ben elimden geldii kadar alrtrm" Bu cevaba krzan Deli Ibrahim: terbiyesiz konuur, dedi, sana var git dedim, yoksa -'T.[e seni katlederim" Bu sze kar Yusuf Paa da: "imdi sefer zaman deildir'' deyince padiah:

Haydi rk oradan

Yusuf -

Sultan Murad devrinde ayya Bekri Mustafa, meyhaneden zilzurna sarho kmt. Devriyeler peine taklp kendisini kovalamaya baladIar. Kurtulamryacarnr anlayan ayya Bekri Mustafa, kendini kaldrrp havuza attr. Devriyeler havuzun kenarna gelip: oradan" dediklerinde Bekri Mustafa: - "Haydi k _ "Ben karada deil, deryadayrm. Bana Kaptanpaa karrrr" diye cevap verdi. (Taih Hazi.esi Mecmuos, s, 118)

"ldrn unu'' dedi. Yusuf paa kendini kayb edip: "Ne durursun, hemen ldrt" diye cevap verdi. Bostanclar Paa,yr alrp gtrdler. Salih Paa atayagirdiyse deidama mani olamad. Eoulan Yusuf Paa'nrn cesedi Deli Ibrahim'in nne gelince, yle demiti: "Ne gzel krmzr elma gibi yanaklarl varn, yazk oldu,
krydrm".
(Veciht Tarihinden naklen, IJI. Uzunqarl C. 3, s, 232)

Deli ibrnhin
(640 - 1648)

"t{g Gzel Krrmz EIna Gibi Yanaklan Varm Girit savalarnda pek baan gsteremeyen Yusuf Paa'nn dmanlarr, padiah devamlr tahrik ediyorlardr. Bu tahriklere kanan Deli Ibrahim, Yusuf Paa'y aartp:

haydudun gtrldtn grd. Sularrnrn ne olduunu sorduunda hrsrzlrk, rrza geme' yol kesme olduunu rendi. Haydutlar kendilerine yardrm etmeyen padiaha yanlarrndan geerken: yenieriyiz, bizi byle ldremezler'' deyince padiah- "Biz ta "Siz yenieri iseniz, ben de padiahrm" diye cevap verdi.)

Ben De Padiahm Deli ibrahim bir gn atla gezerken, yol kesen bir ka

(Ylmaz oztua, Trkiye Tarihi, C. 9, s, 108) r47

146

Siz Allahn Yer Yiiziimde Gtiueisiniz

Deli brahim'in arrr hareketlere girmesinde en byk rol akrabas olan Semin Mehmed Paa oynamtr. Bir gn padiah kendisini huzuruna arp: - "Eski lalam Kara Mustafa Paa, her ne desem bu i olmaz derdi. Ancak ne var ki sen imdiye kadar hi bir emrine itiraz etmedin. Bunun sebebi ne ola?" dediinde, Semin Mehmed Paa yle cevap verdi: ($i2, Allahn yer ytiandeki gnei ve halifesisiniz. Hatn_ -gelen her nza ey Allah ilhamdr. Sizden yanl sadr olmaz''
(Kdtip elebi' nin Fezlekesin'den nklen,

Ylnaz oztua, ayn eser. s, 109)

Eeini Balanamadan nce Geliyorum

Kird Abdullah adnda bir ekiya, Ankara Kadrs Kederolu'nu ldrmt.Ipir Paa, Abdullah' yakalatp huzura getiti. Krt Abdullah leceini bildii pir Paaya: vur - "Hey Paa, bir nce boynunu dersin vururlar. Amma ben eeimi balamazdan sen gelirsin" ipir Paa'da yle cevap verdi:
sun'.

"K6hya kadn iin emrettiim odunlar bu vakte kadar niin verilmedi?" diye sorduunda, Kara Mustafa Paa: ben sizin vezirinizim. Byle kttk eyler iin - "Padiahm divan bozdurup beni artyorsunrlz. Khya kadna vereceiniz 500 eki odun 150 ake eder. Benden halkrn durumundan, hazinenin durumundan ve snrrda neler olup bittiinden sual etmKara Mustafa Paa: ben sizin vezirinizim. Byle kk eyler iin - "Padiahrm divan bozdurup beni arbyorsunuz. KAhya kadna vereceiniz 500 eki odun 150 ake eder. Benden halkn durumundan, hazinenin duru3esir olarak yaamaktansa hr olarak lmek daha hayrrhdrr" (Hamm.er Tarihi erciimsi, c. 70, s,
29'dan nakln, S. Tansel, oyn eser' s, 162)

Bre Kahpe oullar Bu Bizim Kasun'n Badr Grc Nebi isyai iddetle bym ve hattA bu saki stanbul iizerine yryecek kadar kendine kuwet ve cesaret

"Kederolu eeini balamazdan nce ite sen varyor-

s,

(Seld'hauin Tansel, YiLz Tarih' Yiz Fkra,

158)

Hayrldr

Esir olarak Yaamaktarsa Hir olarak olmek Daha

Kara Mustafa Paa i bilir ve doruya doru, eriye eri diyen bir sadrazamd. Bir gn kethda kadn kendisinden 500 eki odun istemiti. Ancak devlet ilerinin okluu yiznden, bu odunlar vaktinde verilmeyince, kethda kadn doruca Deli brahim'e gidip ikAyet etti. Sadrazam tam ikindi divann yaparken padiah kendisini artp:
48

bulmutu. Sadrazam orduyu alp Grc Nebi'ye kmadan nce, ldrecek her ekiya iin bir altn verileceini ilAn etti. Ancak yaplan savata hkmet kuwetleri btiytk zaiyat vermiti. Buna ramen yenieriler len arkadalarrnn barn kesip, sadrazamrn nne koyarak altnlar almaya baladlar. Bir ara sadrazam kendi arkada Kasm'n barnr nne yuvarlandrnr grnce, durumu anlam ve yle haykrmt: "1g kahpe oullar, bu bizim Kasm'n baldr'' (Hammer Torihi Tercnesi, C. 10, s, 154'dn naklen, S. Tansel, ayn eser' s'
161)

a
Bre Zalimler Beni Ne Hkm e airtursnii"z
Deli brahim'in ldrlmesinde birinci rol annesi Ksem Sultan oynamrtrr. Dnyada hi bir anne olunu seve seve bu ekilde lme gndermemitir. elld Kara Ali, ibrahim'in odasrna girince padiahn akn baklarla: gz gre gre ldryorlar, benim iyiliimi gren_ - "Beni lerden bana acryannz yok mu? dedi. nsafsz Kara Ali bile bu
stma, ocuumun yakasnr brrakp gitmez isen, Anadolu Kazas_ keri imamzdenin btn gnahlar senin boynuna olsun) dedim. Byle der demez ocuum hemen iyi oldu Bu szler tzerine Sadrazam, Kara abdullah Aa'ya: gnahlarrna havale - "Peki, lanna havale ettin? etmedin de, yle cevap verdi: diye sorunca

yalvarma karsnda insafa gelmi ve oradan kamtr. Sadra_ zam Sofu Mehmet Paa, Kara Ali'yi sakland yerden bulup karm vedve dve Sultan Ibrahim'i bodurtmaya gtrmtr. Bu arada eyhlislm Abdurrahim efendi de, Sultan ibrahi_ m'in ldrlmesini istiyenler arasnda idi. Padiah eyhlislAma ac acr bakp: - "Bak brahim dedi, Yusuf Paa bana senin iin fettan ve dinsizdir derdide inanmazdm. Seni ldrmemi ka defa istedi ise de ben ldrmedim. Meer sen beni ldrtecekmiin. ite Kitabullah, beni ne hkm ile ldrtrsniiz zalimler" dedi. Ancak bu konumalar bir fayda vermedi, zira CelAd Kara Ali'nin yal kemendi padiahn boynuna gemiti.

"Yok sultanrm onu byle kk ylere sarfetmem, onu ocuumun tununa saklarrm" (Hammer Tarihi Tercmesi, c. 10, s,237'dn noklen, S. Tonsel, ayn eser, s, 165)

Biz Kiminle Savaacarz

IV. Mehmed
(648 - 1687)

(Naima Tarihi, Cb 4, s,333'den naklen, I. H. Uzunarl, C. 3, s, 244)

yl sizinle - "Krk kiminle savaacarz?

bar halinde bulunursak, sonra biz

(Euliyo elebi Seyahotnamsi, C. 7'
135)
s,

onu ocuumun Taununa Saklarm

IV. Mehmed zamanrnda Anadolu ve Rumeli Kazaskerlerinin hazr bulunduu bir divanda,mevkufat Kara Abdullah Aa, devlet ilerini divana arzeyledikten sonra, ellerini havaya kaldrp sadrazama dua ettii gibi, KAzaskerleri de metheyledi. oysa ki bu duaya hi te lzum yoktu. SadrAzam neden bu duaya lzum grdn sorunca' Kara Abdullah Aa yle dedi: - "Sultanm! ocuklarrndan birisi bir hastala tutuldu. Binbir eit ilA yaptm fayda vermedi. En sonunda hatala (Ey
150

Bre Ahmak Para Ancak Byle ibr in Toplanrr

Fazl Ahmed Paa Uyvar savarnda dman kellesi getirene altn vereceini vaad etmiti. Bir gnde nne 4500 dman kellesi konulunca, sadrazam kethdas bu kadar altn datlmasna dayanamamr ve

"Efendim, demiti, bu kadar bol bahie sel gibi ake gelse glm de dayanm az. Bitaz tutumlu olun" Sadrazam bu szlere ve yle demiti:
151

- "Bre ahmak, para ancak byle iler iin toplanr. Paranrz tkenirse, bor alrr, gene bol bol datrz"
(Sil,d'htar Tarihi, C. I' s, 263'den nklen S' Tansel, ayn eser. s, 168)

dedi:

Sylemez Fazl Ahmed Paa 1672 ylnda Avusturya seferine kmrt. Ancak dman memleketinde uzun zaman gezdii halde, savamadan geri dnmt. Derhal Avusturya elisini arp yle

fiirkler Bo Laf

- "Seni burada alkoyduk, biz de memleketinizde biraz dolatk. Neler yaptmz elbette iitmisinizdir. imdi tekrar eski klklarllza gidiyoruz. Al u mektubu hkmdarrna gtr. Ancak anlyamadrm bir ey var. Ahmak siz misiniz, yoksa bavekiliniz mi? Memleketinizde hi Trk'n kuwet ve kudretini anlayan yal kimseler yok mu?'' Bu szlere eli yle cevap verdi: - "Memleketimizde ihtiyar oktur, ancak olmasrna oldu bir kere. Madem ki gitmeme izin verdiniz, cesarma ne syliyeceim. Msbet bir durum var m?" Bu szlere krzan Fazl ahmed ise yle
dedi:

araya giren devlet adamlar eyhlislamn idamn durdurdu iseler de, ipir Paa'nn idamrna mani olamadlar. eyhlislm Ipir Paa'nrn yanrndan karlp, evine gnderildi. Bu arada Mahdut efendi adnda bir din adamr da, Ipir Paa'ya dini telkin yapmak iin yanna gitti. Ancak CellAdlara eyhlislmn affedildii bildirilmedii iin, onlarda. odaya girdiklerinde karlarnda bulunan iki kiiden birinin Ipir Paa, dierlerinin de eyhlislAm olduunu zannedip, zerlerine atrldlar. Ipir Paa derhal bouldu ise de, Mahmud efendi kendini bir trl cellAdlara teslim etmiyor ve avazr kt kadar barp arryordu. Nihayet seslere koan nbetiler duruma muttali olup, Mahmud efendiyi muhakkak bir lmden kurtarmrlard. Mahmud efendi kan ter iinde lmn eiinden kurtulur kurtulmaz pir Paa iin: lsnde byle adamlarn - "Subhanallah, dirisinde ve yanrna yaklamak muzrr imi" diyerek, ekip gitti.
hi, C. 3, s, 292)
d smail Hakk, (J zunorl, o smanl

Tari-

ahmak! iki senedir neticeli bir i - "!1g meclislerde sylenilen szleri ne almadn m? Her size Faman abuk unuttunuz? Trkler bo laf etmezler.ve hele benim rtbemde olan adamlarda sz tektir. Tekrar ediyorum, yaptnz her kaleyi yrkacaksnz. Erdel'den Neme askerini ekeceksiniz. Size bunlar dost olduum iin teklif ediyorum. Yoksa Trkler iin bunlar yapmak ok kolaydr"

S. Tonsel, ayn eser' s,

(Sililhtar Tarihi. C. I, s, 303'dcn aklen,

167)

ipir Paa'nn Katli

_ederek,

1655 ylnda Kara Murad Paa askeri el altnda tahrik ipir Paa ile eyhlislAmn idamn hazrlamt. Ancak

Domuz Eti olsun ite olsun Evliya elebi, Raab suyu bozgununda Fazl Ahmed Paa ile bizzat bulunmutu. Ancak bu bozgundan fiirk ordusu ok alk ekmiti. Evliya elebi, sk bir orlnann iine atn srp yiyecek aramakta iken, uzaktan bir atein yanmakta olduunu grd. Derhal yaklat ve grd manzara gerekten itah ac idi. Bir kuzu ie geirilmi atein stnde duruyordu. Her halde kaan dman askerleri brakm olacaklard. Evliya elebi derhal adamlarnr arp: Allah bize bu da banda pimi koyun - "fl1g olancklar. nce can sonra cihan. Gelin u kebab kebablar ihsan eyledi. yiyelim ve sonra da Allaha kredelim" dedi! Ancak askerler daha sofraya oturmadan ilerinden birisi:
153

r52

korkarrm bu kebablar domuz etidir" deyince Evliya elebi yle cevap verdi: hnzr domuz eti - "f|t1211oluiin sylenmitir'' olsun da ite olsun dedikleri ite bu kebablar

-"Aa,

Cesaretin Bylesi De Olur Mu

(Euliya elebi Seyahatnamcsi, s, 113)

Ancak Kervan lemez Bu Dalara

Sultan IV. Mehmed devrinde namlr ekiyalarndan katrcolu Mehmed, zamanla affa mahzar olmu ve devlete de byk hizmetler yapmt. Abaza Hasan Paann isyanrnr bastran Katrcolu, Fazl Ahmet Paa ile de Girit savalarnda bulunmutu. Bir gn Girit'te Fazl Ahmed Paa ile beraber geziyorlard. Fazl Ahmed Paa Girit dalarn gstererek: - "Bak, Katrcolu, ne gzel ekiyalk yaplacak dalar'' diyerek, ona eski ekiyalk gnlerini hatrlatt. Katrcolu ise sadrazama yle cevap verdi: - "Haklrsn sadrazamm, iyi ama ancak bu dalarda kervan ilemez ki ekiyalk yapalm"
(Ismoil Hakk Uzunar, C. 3. s, 321)

secdeye patlaya Ahmet

lamt' Ancak o anda vermemiti' olay Fazl

du'
acaba secde,de biraz faz|a kalmam neticesinde

-..Efendim, namazrm bozuldu mu?'' Sadra zam da "Hayr namazln bozulmad" diye cevap verince, Zeyne| yle dedi: "Senin yoluna barm, Allah yoluna da canrm feda olsun' -mal neyleyim'' Ben

(Sildhtar Tarihi, C' I, s, 428'den naklen' S. Tansel, aYnL eser' s, 174)

Eeklmii Yardm Girit'te bulunan Trk kuvvetlerinin lzumlu eyalarrnr

anlama yapmlarsa da, Merzifonlu'nun bundan haberi olmutu. Derhal hem Rusya'ya ve hem de Lehistan'a aadaki mektubu yazrp, kendilerini tehdit etti:

Merzifonlu Kara Mustafa Paa'nn Tehdidi 1677 ylnda Trkiye aleyhine Rusya ile Lehistan gizli bir

Allaha hamdolsun ki, osmanl devletinin kuweti o kadar oktur ki, deil Rusya ve Lehistan'n birlemesi 7 ve 9 kral birletikleri halde, sakalmzdan bir tek kl dahi koparamamlardr"
(Ylrnaz oztua, Trkiye Tarihi, C, 9, s.233)

- "Lehistan ile Rusya devletlerinin aleyhimizde birlemekte olduunu biliyoruz. Ancak bu birleme bizi rktmemitir.

yle dedi: "ok yazk, eer eeklerin Trklere byle yardm edecek_ - nceden bilseydim, Trk'ler Girit'e gelmeden nce hepsini lerine ldrtrdm''
(Eutiya elebi Seyahatnamsi, s, 400)

Fazrl Ahmed Paa'nn Ni Komutanna Gnderdii Mektup

t54

-..SizkiNikasabasndabarrnmakmaksadylakararveren kale komutan Ferani ile Neme ve Macar askerlerisiniz. Bildirilir ki halen islam askeri gelmi ve etrafnz kuatmtr. Allaha dayanacak haliniz olmadr ok kr, evketli islm gazilerine
155

aikArdr. imdi canlnzl kurtarmak ve kasabay teslim edip gitmek istiyorsanrz size, aman verilip gvendiiniz yete kadar gtrlrsnz. ayet savaa teebbs ederseniz ve iki gnden sonra takatrnrz kalmayp aman talep ederseniz, vebali boynunu_ za. ozaman istediiniz kabul edilmeyecek, hepiniz ldrleceksiiz" Macarlar ise bu mektuba u ksa cevabr verdiler: yazat yoktur. onun. iin mektuba cevap - "Iimizde okur veremiyoruz. Fakat bizim misafirimizsiniz. Ister eniz imdi gelin ve ziyafetimize buyurun" (Sililhtar Tarihi, C.2, s,514'den naklen, S. Tansel, ayn eser' s, 179)

Bu cevaba kzan Sultan Mehmed:

kAfiri" diye barnca, Bostancba kendisini - "Kaldrrrn u yakalaylp ite kaka drarr karp srklemeye balad. oysaki bir vezire bu yaplmazd. eytan Ibrahim sert bir hareketle Bostancrya:

- "Bre dediinde, Bostancr

Aa! Elinde ldrlmemiz iin bir ferman var mr?

da:

Kaldrn u KAfiri
Cehrin kalesi muhasarasrnda baarrsrz olan eytan ibrahim Paa, IV. Mehmed'in huzuruna girdiinde padiah; kzgn bir ekilde kendisine: "1g koca kpek! Cehrin kalesi gibi kk bir kaleyi almaya muvaffak olmadn gibi, asl(erimi ve hazinemi ddTarap ettin. Askerin mi azdr, topun ve tfein mi yoktu? Bu hususta kendini nasrl mazur gstereceksin. Bundan baka bu yetmiyormu gibi, savatan dnerken de benden halkrndan zorla 30.000 kuru almsn. Senin zlmnden, fakirlerin feryadndan Divanr Hmayun doldu? diye barnca, eytan Ibrahi de yle cevap
verdi:

"f|4y1r, yoktur" diye cevap verdi. Bunun zerine eytan Ibrahim: ise bizi niye srkleyip gtryorsun' bu eziyet - "yle Bostancrnrn aklr bana gelip, veziri Kaymakam deyince neden?" Paa'ya gtrd. eytan Ibrahim, grdti muameleyi Kaymakam'a ikAyet edince, kaymakarn Bostancya krzmr ve: mel'un eek! Senin ne haddinedir padiahrn vezirine -'Bre etmek. Vezirlerin ldrlmesi emredilse bile, kl byle eziyet altrna gidinceye kadar ona sayg gsterilmesi icab eder" dedikten sonra-. Ibrahim Paa'ya dnp yle dedi: fena bir ey gelmesin. Padiahmz sadece - "Hatrrna hapsiniz iin ferman buyurmutur'' (Silnhnr Tarihi, C. I, s, 668'den naklen, S. Tansel, dyn eser' s' 177)

Merzifonlu Kara Mustafa Paa ve ikinci Viyana Muhasarasr 1683 Viyana seferi arifesinde yenieriler:
bizi niye besler, oturmaktan kttrm olduk. elbiselerimizi varp dmandan alalrm" diyorlard. Ancak Avusturya imparatoru bir savaln nne gemek iin, Kapparo adrnda bir eliyi Istanbul'a gndermiti. Merzifonlu gelen eliye: "Padiahrmz Sen-Gotar'da kalan

kalesi kk bir kaledir, ancak sarp kayalar -"Cehrin zerine oturtulmu ve metin bir kale olup, etrafi Tasma suyu ile evrilmitir. Kaleyi tam 23 gn kuattm, tam alnacak halde iken 100.000 Rus askeri yardma geldi. Krm Hanrnr Ruslara kar gnderdimse de, onlarr durdurmay muvaffak olmad. Bunun zerine komutanlarla grp, muhasarayr kaldrp geri ekildim. Bende, halkndan aldm para ile de yeniden asker yazdrrdrm, emir gene de padiahmndr''.
56

yaplan

masraflarnda tarafinrzdan denirse, savatan vaz geeriz'' deyince, eli yle dedi:
r57

"Yanrk kalesinin verilmesini isteriz, ayrca sefer iin

Trk ordusu Avustutya'ya hareket etti. Divan'da alrnan karara gre sadece Yank kalesi ile Komoron kaleleri alnacaktr. Ancak Merzifonlu yolda fikrini deitirmi ve dorudan doruya Viyana'ya yrmeye karar vermiti. Bu fkrini Belgradda ordu yetkililerine atnda kimse korkusundan ses rkarmamtr. Ancak Hseyin Paa:
demiti:

Siz ise Bo kan dkmek Allaha reva mrdr? Merzifonlu bu szlere kar sadece, - "Yank kalesini verseniz, ancak sulht yenileriz" deyince Kapparo yle dedi: "Kale sz ile deil klla alni, gidiniz alrn|z,'

"Beni imparatorum sulhu - ap stmze geliyorsunuz.yenilemek iin gnderdi. sefer yere

almak zordur"

Serdar fke ile zerine yrm ve:

yl Yank kalesi - "f|g1gg buzaman Merzifonluile Komoron olurdu" dedii

kalesi alnsa iyi kendisine krzmr vc yle

-..$1gdinsizkocamel,un,senipadiahngayretlivezirleri ncs gibi kam buraya gelip

ve yle diyordu:

- "g1 bunamsrn. Bir adamn yar sekseni anca idrakini kayb edecei doru imi. Sen var git, Komoron kalesinde otur, keyfne bak. Biz Be (Viyana) i almasnr biliriz,' Viyana muhasaras baladl zaman Erdel Bey,i Apaf Mihal'de yardrma gelmiti Merzifonlu kendisine: - "Elhamdlillah ite gelip Viyana,yr muhasara edip dvyoruz. nallah bir ka gn tadar a|rz, ne dersiniz? aedgnae Erdel kral da:
"Pek gzel olmu, Allah kolay getire, isabet buyurmusunuz''- gibi beylik laflar edince, Merzifonlu krzmr ve; - "Yok, izin sana. Korkmadan gerek fkrini syle', deyince, Apaf Mihal yle dedi: - "Sofraya bir tabak pilav konsa ewelA ortasrndan mr yemee balarsrn, yoksa kenarrndan m? Bu soruya sadrazam da "Tabii ki kenarndan" diye cevap verdi. Bunun zerine Apaf Mihal szlerine yle devam etti.

teslim etti. Uzun Ibrahim Paa nlu'nun kymetini takdir ediyor

sakrn onu ldrtmesin''.

Ien, .

mz intikamrnr

*$q adam beni haksz yere ldryor' Viyana'daki zayiatalacak yegAne kii odur' Padiahmza syleyin'
(Rait Tarihi

H'

ue SilEhtar Tarihinden nnk(Jzunarl, C- 3, s, 469)

Merzifonlu Kara Mustafa Paa'n'n dam'

krldrracak imam efendiYe: Biraz "imam efendi namazl boz, ilerin rengi deiti'' dedi'

58

sonraAhmedAahuzurdaidi.Merzifonlukendisine:

159

eyleri getirip verdikten sonra Ahmed Aa'ya: -"Bize lm var m kethda aa, dedi. Ahmed Aa'da: gerek sultanrm. Allah imandan ayrrmasrn" diye - "Olmak cevap verdi. Merzifonlu bundan sonra iki rekat namaz kldr, odada bulunanlarr drar kardktan sonra ilmii eliyle boynuna geirdi. Altndaki hallar da kaldrdktan sonra Ahmed Aa'ya: bizi dualarrndan eksik etme, iini "Haydi Ahmed - dedi. CellAdlar Aa, yandan bitir'' iki ektiler ve Merzifonlu'yu bodular. Kesilen ba bir torbaya konup Edirne'ye doru yola kt. Tarihi kaynaklara gre Merzifonlunun kesik ba Edirne saraylnn nne konduu zaman' bir yldrm isabet edip kafay yakmtr.
(Ceuat stn,Viyana Sferi, Tahsin nal, Ikinci Viyana Muhasaras, s, 105 - 167)

- "}r[g haber kethda Aa?" deyince Ahmed Aa'da: "Hnkrrmz sizden emanet olan mhr hmayunu, sanca-erifi ve mftah kAbeyi ister'' dedi. Merzifonlu istenilen

ite aalarda buradadrrlar. onlar kaleyi verirlerse, kendileri bilirler". Bunun zerine aa|ar yle cevap verdiler: - "Padiahmz bizi bu kaleye tayin ettii zamal;, kullarm Allaha emanet olsun, kalemi gzelce mdafaa etsinler demiti. Yoksa dmana versinler demedi. Zevk ile sava ederiz,yiyeceimiz boldur, bizler sa olduka kaleyi teslim etmeyiz. Gidiniz kralrnrza byle syleyiniz'' olay iten Sultan Mehmed Budin'in anlr mdafaasndan
memnun olmu ve eytan ibrahim'e melek brahim adrnr vermi-

ti'

d. Hahn (Jzunarl, . 3, s, a75)

Allahtan Korkmaz tntn Ardrndan Byle Konuulur Mu

Kprl Mehmed Paa hasta idi. IV. Mehmed yanna gelip hatrn sorduktan onra; yerine kimi sadrazam yapa- "Lalam, dedi, senden sonra ym?" Bu szlere hasta Krl ise yle cevap vermiti: etmek isterseniz, olum Halep valisi Fazl Ahmed

kalesine saldrmlard. Almanlar bo yere kan dklmesin diye Budin'e bir eli gndererek, kalenin teslimini istediler. Budin kalesi komutan eytan ibrahim eliye gzel bir ziyafet ekince eli hayretle: dedi, sizi zahiresiz sanryorduk" eytan ibrahim ise: -"fli7, - "Allaha kr, be sene idare edecek kadar zahiremiz vardr. Siz onu brrakrn da syleyin bakalm' neden geldiniz?" deyince. eli koynundan hkmdarn mektubunu karp verdi.

eytan ibrahim Melek brahim oldu FelAket senelerinde Almanlar byk kuvvetlerle Budin

-"Rah6t Paa'yr sadrazam yapz" Gerekten Kprl Mehmed Paa'nn lm zerine olu Fazl Ahmed Paa sadrazam olmutu. Bir gn yeni sadrazam Fazl Ahmed Paa ile eyhlislm Mehmed efendi, paanrn hzurunda bulunuyorlard. Mevzu Kprl Mehmed Paa'ya intikal edince, Mehmed efendi: yere ok kan dkmt" deyince, - "d iyi oldu, haksz Fazl Ahmed Paa dayanamayp:

yksek sesle okudu. ondan sonra eliye dnp yle dedi: - "$11 kaleyi Sultan Sleyman fethedince bunun emanetini valilere vermemitir. Iindeki halk bu kalenin gerek efendisidir.
160

eytan Ibrahim btn generalleri toplayp gelen mektubu ak ve

- "f}1g, efendi, babam kimi ldrtt ise sizin fetvanzla ldrtt" dedi. Mehmed efendi ise: - "Babann errinden korkardm, onun iin fetva verdim" deyince Fazl Ahmed Paa yle cevap verdi: - "!a Allahtan korkmayan ve Peygamberden utanmayan efendi, lnn ardndan byle konuulur mu?'' (Sildhtar Tarihi C. I. s, 160 ue Naima Torihi, C. 6. s, 389'dan naklen, L H.
Uzunarl, aynL eser' s, 477.)
161

a
Tahta Davet Edilen ve Tahttan indirilen II. Sleyman tam 40 yldr veliaht olarak kafes hayat yayordu. Her zaman da ldrlme korkusu iinde idi. Avc Mehmed'in askeri bir isyan ili tahttan indirlmesi zerine kzlar
aasr, II. Sleyman'rn bulunduu oday girip:

"Efendim buyurun" dediginde II. Sleyman: "ayet ldrlmemiz emredildi ise izin verin iki rekat klaym. Tam 40 yldr hapis ekerim. Her gn lmektense bir gn nce lmek daha iyidir. Nedir bir can iin ektiimiz bu korku'' diye cevap verdi. Kz|ar aas yerlere kapanp af diledikten sonra: padiahm, korkmayn vallah ve - "Benim evketl gelmedim. dedi, vezirler, ulema ve Btn billah zarar mak3adrna asker yldlar, sizi tahta bekler'' II. Sleyman bunlara gene inanmamtr, ancak yannda bulunan kardei II. Ahmed: ('f|gyu1gn kardeim, korkmayrn, aa yalan sylemez'' - II. Sleyman ister istemez drarr kt. Gerekten tahtn deyince hazrlandn grnce, biraz ferahlad. Ayn kzlar aasr bu sefer Sultan IV. Mehmed'e gidip:

namaz

prensi Frederik'in itei kale - "t(g1n3ndanrnz Saksonya benim deildir. Erzakrmz azdr ve yediimiz ekmekte u grdn amur gibi ekmektir. EvlAdma brrakacam miras u getirdiin mektuptur. Kumandanrnrza selAm syleyin. Ben ancak kaleyi bir artla teslim ederim..Gryorsunuz ben yalym ve bir ayam sakattr. Sizin kumandanrnrz ise gentir. Birer kl alalm kale nnde dello edelim. Kumandannrz beni haklarsa, askerlerim kaleyi size teslim edecekler. Eer ben kumandannz harlarsam, ekilip gidecek misiniz? Saksonya prensi byle bir lnla girmediinden ekilip gittiler.

l, C. 3, s,

(Nusretnameden naklen, I. H. Uzunar584)

imirlie" lm var m? diye sordu. Kzlar aas da: -"Bize yok, ancak hapsolunmanrz emredildi" - "i2g lm cevap verdi.

"lqyqpn

deyince padiah:

karlat. Savatan evvel Trk hakan Saba makamnda mehter takmnr aldrmaya balamt. Btn Lugo ovas mehter nameleri ile-inliyordu. Alman komutan Vetarini mehter namelerinden dehete dyor ve etrafindakilere yle diyordu: girdim, byle yl - "Duyuyor musunuz? Bu kadar savaa insana dehet veren bir name duymadrm"
s.153)
(Nusretnameden naklen, ztuna,

Mehterin Deheti 1695 ylnda II. Mustafa Alman ordular ile Lugo ovasnda

c.

10,

diye

(Sildhar Tarihi, C, I, s. 161 ue Naimo Tarihi, C. 6, s, 390 dan aklen, I. H. UzanarI ayn eser' s,211)

Cesur Koca Cafer Paa'n'n Teklifr II. Mustafa zamanrndan Temava kalesi muhafizr Koca
du:

Cafer Paa idi. Devlet hizmetinde Ean sakalrn aartm olan Cafer Paa, Kalenin teslimini istemeye gelen eliye yle diyor162

LAle Devridir. Padiah ile damad Nevehirli Ibrahim Paa gene bir gece eleniyorlard. Kimlikleri belli olmayan bir ka kii, gece karanlndan istifade edip padiahn evini taladlar. Sultan Ahmed buna ok zlm ve sularrn yakalanmasn emretmiti. Ancak btn aramalara ramen sulular bulunamamt. Padi_ ahn ve damadnln ok zldn gren devrin airi Ahmed Nedim, aadaki drtl okuyarak ikisini de memnun etti:
163

Elbette Tar Meyveli Aaca Atarlar III. Ahmed devri Trkiye'nin en renkli yllarndan biri olan

"$213y1 ehriyari

bir acep ba meserrettir Kurulmutur esasr izza can iftihar zre o ban her dirahti miyvadar izz devlettir Atarlar ta elbette dirahti miyvedar zre',

iirin manasl u idi: Padiahn bahesi ululuk zerine kurulmutur, bir sevin bahesidir. o bahenin her aacrnda ycelik ve devlet meyvesi vardr. Elbette ki ta meyveli aaca atarlar. Meerse Biz Kendimiz Gelecekmiiz Poltova savandan evvel isve kral 12. arl (Demirba arl - Nalkran arl), Trkiye'ye eli gndererek, gittike artan Rus nfuzuna kar birlemeyi teklif etmiti. Ancak 12. arl, Poltova savanda Rus ar Deli Petro'ya malup olmu ve yaralr bir ekilde Trk snrlarndan ieri girmiti. Babada'da Yusuf Paa tarafndan karlanan 12. arl, Yusuf Paa'ya: Trkiye'ye eli gnderecektik. Meer kendimiz eli -('fli7, olarak gelecek miiz''
(Comte

III. Ahmed'in Nasihat Patrona Halil isyanr sonunda III. Aahmed tahtndan indirilmi ve damad Nevehir brahim Paa da feci bir ekilde drtlmt. III. Ahmed damadrnr bodurup asilere teslim
etmesine ramen, isyan gene de son bulmamtr. Devlet adamlarrna isyann neden hala snmediini soran III. Ahmed'e vezirler yle dediler: "Efendimiz siz saltanattan ekilmedike bu fitne bitmez'''

(Ahmed Refik, Ldle Deuri,

s,

126)

Bu szlerden sonra Sultan Ahmed, ehzade Mahmud'u dairesinden eliyle kard ve tahta oturttuktan sonra' yle dedi: teslim olma, her ii kendin yapmaya al' - "Vezirineuzun mddet aynr mevkide tutma. Merhamet de Vezirlerini sahibi ol, tarihimizden ibret . al. Senin baban devlet ilerini Feyzullan efendiye, ben de, Ibrahim Paa'ya braktm iin barmrza bunlar geldi. Sen bizzat idareyi ele al''
(Tarihi
o

Horn, Mektuplar, s, 27)

naklen, .

smani E rcmeni Mecmuasndan H. t]runarl, C. 4, s, 211)

Deli Petro'nun Puruttan Gnderdii Mektup

1711 ylnda Purut nehri kylarndaki Falc kynde Trkler tarafindan kuatlan Rus ar Deli Petro, midini her eyden kesmiti. Altnlarn topraa gmen Deli Petro, Moskova,ya yazd bir mektupta yle diyordu: - "Aldrm uydurma haberlerden dolay Rus ordusunun bir ka misli fazla bir Trk ordusu tarafindan sarlm bulunuyorum. Yiyecek yollarrmrz Trklerin elindedir. ayet Allahn yardrmr olmazsa malup ve esir deceime phe etmiyorum. ayet esir dersem beni kendinize ar tanmayrnrz ve bir ey emredersem asla yapmaynrz. Eer buradan kurtulabilirsem beni tekrar ar tanynrz. trsem veya ldiirlrsem mnasib birini ar yapIlz" (Akdes Nimet Kurat, Rusya Torihind.en naklen, I. H. Uzunarl, C. 4, s, 82)

I. Mahmut (uso - 1754) Bre Ne Yabane Syler

Mahmud bo durmayt sevmez ve kuyumculuk yapard' Gene bir gn byle alrken yanrna gelen veziri:

I.MahmuddevriTrkiye'ninhuzurvesaadetdevridir.

-..evketlm,milletinhazinesisizinhazinenizdir.Niin byle urap kendinize zahmed edersiniz?" diye sorunca padiah yle cevap verdi:
_,,81s ne yabane iindir. insan her c kazanlan para daha bereketi olur.

milletin ihtiyateri dklerek r' Tadr' beti ve

(Tahsin nal, osmanllarda Fazilet M'

cadelesi,

s,

153)

164

165

Dnyada <i eyden KAm Alamadm

Sultan Mahmud'un sevdii eylerden biri de boazda mehtapta kaykla gezmekti. Ancak evlAd olmayan padiahn airlik yan da kuvvetli idi. Sultan Mahmud bir gn hem evlAd sevgisini ve hem de mehtapta boazda gezme tutkusunu <yle dle getirmiti:

- "flg dnyada iki eyden kAm alamadm. Biri evlAd ve biri de mehtap"
(Subhi ue lzz0 tarihinden naklen, . H. Uzqnarl, C. 4, s, 335)

Ierin tesiri ile devaml fkir deitiriyordu. Gene bir gn Hekimolu Ali Paa, padiahn isteini yerine getiremiti. Buna kzan III. osman, Hekimolu huzuruna girince hiddelle: -'l!gn seni imdi azleder, hamallar kAhyas Ali Aa,y vezir yaparm'' dediinden Hekimolu Ali Paa da yle cevap verdi: "Evet yaparsnu padiahm, lAkin o Hammal Ali Paa olur, Hekimolu Ali Paa olamaz''
ue I.

ne var ki padiahla hi geinemezdi. ZiraI|I. osman etrafndaki-

Hekimolu AIi Paa e . osman,n Miiakaas Hekimolu Ali Paa i bilir, dou ve cesur bir vezirdi. Ancak

(R.E. Kocu, osmanl Padiahlar. s, 313

H. UzunarI, C. 4, s.

338)

(r757 - L774t

III. Mustafa

Rus Dman III. Mustafa,nn znts Trkiye tarihinde "Rus dmanr'' diye anlan III. Mustafa sadrazam Koca Ragp Paa ile devaml mnakaa ederdi. Bu mnakaaya sebeb padiahn Ruslarla sava istemesi, Koca Ragp Paa'nrn ise buna mani olmasyd. Bir gn gene huzuruna Koca Ragp Paa'y aran Sultan Mustafa kendisine: 66

vezirim, daima savatan kaarsn' ayet_ }astn Ruscuk'a kadar iki keeli ake yapt: Jiru.i-'' dediginde, i(oca Ragrp Paa u tarihi konumayr m' Bildiiniz gibi "Padiahlm be benzemektedir' Bu Osmanh devieti uzakt aktadr' Brakalm ieybeti ile bir ok Av olursak'.dmanlarrbu korku devam etsin. ayet Savaa girecek karr karya gelecektir' Ite o zaman mz bu kkremi aslanla trrnaklarnrn kkremi aslanndan aznda dii, penelerinde de olmayan bir aslanrn o]-rargrru greceklerdir. Dii ve trna paralama gc var mdr?'' Bilhassa Sultan Mustafa bu szlere hak vermemi deildi' bulamamrKoca Rap Paa'nn lmnden sonra' devlet adamr padiahtr' nn ,rarn, iindedlr. Esasen kendisi air ruhlu bir dile getirir' Bir gt" ..craaki u dortltkte hissiyatn bu cihan sanma ki bizde dzele - "Yklptr Devleil arh deni verdi kamu mbtezele imdi ebvab sadetle gezen hep hezele - iimiz kald hemen merhameti lem yeze|e yl'-:l.^: Arkadam Dr. Tahsin nal Bey'in kayn pederinin Mustafa'nn yukardaki rr arasrnda bulunan u drtlk ise, III' iirine bir naziredir: olmad kmn bu cihanda teze|e - "Niceler devri mutabk yine bezm-i ezele Felein Sanma ki ey dil, cihan harabat dzele Verdi Hallak cihan mbtezeli mbtezele'' (Ytmnz ztuna, Trkiye Tarihi' C' 2' s' 6z; . H. (Jzunarl, C' 4, s' 341; R'
"Neden - ise, Edirnekapr,d," ake

Ekrem Kou, osmanlPodiahlor' s' 315)

Bunlar Yapmanzdan Bilirim

gn yksekten III. Mustafa',nn hocas Feyzullah efendi bir atrp tutarken, tarili Naima dayanamaz:
167

r
de dnyann en aptallar sanrsnz' bu ne gaflettir,,
"Behey hoca efendi, kendinizi dnyann en akrlls, bizleri
dedi.

oru Borcun Var m

tamazan sohbeti yaplyordu. Rasp Paa karsnda oturan air Hamet'e: verdi:

bilmezsiniz?"

Feyzullah efendi buna kzmr ve: - "Bg ne kstahlk, edepsizliktir? Alimlere kar byle mi konuulur? Sultan IV. Murad eyhlislAm Yahya efendinin elini pmemi midir?'' deyince, Naima gene dayanamaz: ('f{gap, bunlar malum eyler. Ama dnya malna fazla gz diken, servet hrs ile hret bulan Alimin ilmi de faidesizdir. Ezelden beri btn kavgalarn sebebi devlet, servet, mevki ve mal yznden deil midir? Siz Alimsiniz ama, bunlar da siz

III. Mustafa'nn veziri Koca Rap Paa'nn konanda bir

"Senin de borcun var mr?" dedi. Hamet hemen cevap

-"Yar efendim!" - "\9 kadar?" - "Mahalle bakkalna bin derken Ragp Paa glm ve:
-'(Bgn soruyorum"
dur"

kuru, kasaba beyz kuru...

-"Bilmediimi nereden bilirsiniz? _"Yukarda saydklarm yapmanzdan bilirim''.

Elbette Bir Bildii Var
cadelesi,

adam onu sormuyorum. oru borcun var m' onu deyince Hamet yle cevap verdi:

(Tahsin Unal, osmanllarda Fazilet M-

s,

"Q1g borcumu

Allah sorar, sizin soracanz kul

602)

borcu_
s,

155)

(Tarih HazinesiMecmuas' Say 12,

Halimi efendi ile konuurken: - "Asakiri Cedide tanzim olunmadka Avrupa devletleri ile hele Moskof ile ba etmemiz mmkn deildir" dediinde, Halimi efendi de:

III. Mustafa, bir gn Defterdar

(177+.1787t

I. Abdlhamit

- "Sultanm, dedi, bu mmkndr ancak yenierinin dzene konulmasr gerekir"

mi?

-'(sg

nasl mmkn olur? Yenieriler islAhat kabul ederler

"Elbette ederler. Neden etmesinler? "Bq hususta senet verir misin?,, "Elbette veririm hnkrm"

yor:

I. Abdlhamid'in Sevgilisi Ruhan'a Yalvarrr I. Abdlhamit'in pek ok kars olmakla beraber, ilerinde byk bir akla baland Ruhan adnda biri idi. Ruhan'n padiah pek ok zd-ti aadaki mektuptan anlalmaktadr. Bu gn Topkap Saray Mzesinde bulunan mektup yle bal-

- "Kuca canlm' efendim yoluna kurban olsun. Hak tealAnn birliinin hakk iin, kademin trabrna yz sreyim. Hamid sana kurban olsun. Bu gece terifin ile kulunuzu ihya eyle. Billahi sabra tahammlm kalmad. Bu gece kendimi g zaptettim. Ayann altna yzm gzm srerek yalvaryorum, gel artrk".
(Reat

68

codclesi,

s,

155)

s, 322)

E krem Kocu, o smanl P adiahlar ,

169

Selim'in odasna gidip: - "Ey ahi Alibaht!.. Cenab Hak ecdadrnlzln mirasr olan taht hmayunu sana ihsan kld. Buyurun nce amcrnrzn narnr ziyaret edin, sonra da Hrkai erif odaspa buyurup, tahta oturun" dedi. III. Selim amcasrnln zerindeki rty kaldrnca korku ile geri ekildi. hatta odadan kp gitmek istedi. dri. Aga mani olmu ve yle demiti: - "Padiahm, bu l amcnrz Abdlhamit'e aittir. o da sizden nce padiaht. te Akbetini gryorsunuz. Kimseye dnya baki deildir. Baki olan sadece Allahtr. Gece gndz al ve adil ol, Allahtan da korkmay unutma"
s, 326)
(Reat Ekrem Kou. osmanl Padiahlar,

Bu lt Amcanz Sultan Abdlhamit'tir Sultan I. Abdlhamit ldi. zarrall dris Lg.

ehzAde

padiah vurmak istemiti. Padiah, yenierinin krlcn ekmesine firsat vermeden, bir kl tarbesi ile vcudunu ikiye ayrrdr.
(Reat Ekrem Kou, ayn eser, s,354)

- "Kalyoncu kardeim, ben bu rz dmannrn elinden kurtar'' dedi. Zorba yenieri buna krzm ve klcrna sarlrp

bana ilime" diyorsa da, zorba yenieri buna aldr etmiyordu. Kadn padiahn yanlarrna yaklatn grnce ona:

ocuum hasta eczaneden geliyorum. Gel mahalleme sor, ne olur

"Kardeim, ben

rz ehliyim. Evim

Kkayasofya'da.

III. Selim Bakrnz, osmanlrlar emeyi Unutmular

donanmayr Karadenize kard. Donanma zi suyu mansabna gelip demir att. Katerina'ya bu durum iletildiinde glm ve yle demiti:

ru II. Josef bir araya gelip, Trkiye aleyhinde yeni plAnlar hazrlyorlardr. osmanl devleti bir tedbir olarak, kk bir

Kerson'da Rus eriesi II. Katerina ile Avusturya imparato-

-'"Trkler mua benziyorlar''

gene tedbirsiz hareket ediyorlar. eme'yi unut-

(i.

H. Uzunarl C. 4,

s, 470)

evirmi, kadna satarken Sultan Selim yaklat. Kadn devam-

Kardeim Ben Irz Ehliyim Bir gn III. Selim kalyoncu klnda Sokullu camii yolunda ilerliyordu. Bir yenieri zorbasr namuslu bir kadrnn yolunu lr yalvaryor
170
ve:

byk bir dmanlk balamt. Bu dmanl krkleyenlerin banda Kse Musa, eyhlislAm Topal Ataullah efendi ile bunlara alet olan Kabak Mustafa geliyordu. Camilerde din adamlar padiah iin: - "Askere setre pantolon giydiren ve imanrna galel getiren ve 15 ylili ocuksuz bir padiaha bundan b<yle itaat edi]ir mi? Artk imdi ne sipahi kald, ne yenieri. Hepsi ba apkal Frenk oldu" derlerken, yenieriler bazan latife yollu birbirlerine: - "Nizamr Cedit olur musun? diye sorduklarnda: Moskof olurum da Nizam Cerid olmam'' diyecek -'(f|an, kadar klyorlard. Kabak isyan bynce baz devlet adamlarr padiaha; elindeki hkmet kuwetlerini, asilere karr kullanmasn istediklerinde yle demiti: - "Kardei kardee vurduramam. Sonra Ruslar bundan istifade edip, atalca'ya kadar gelir''. (Enuer Ziya Karal. osmanl Tarihi, C. 5, s, 88)

olmaz Sonra Ruslar atalca'ya Gelir Sultan III. Selim'in byk bir emek vererek 15 ylda meydana getirdii Nizam Cedit ordusuna karr memlekette

L7t

Halk Tekerlemelen
Sultan Selim'in tahtan indirilmesinde byk rol oynayan Kse Musa iin halk, baz yaktrmalar yapard. Bazan birbirlerine "Bu Kse Musa nasl bir adamd?" diye sorduklarrnda: "Vallahi nasrl olacak. Boyu krsa, sakal kse, ad Musa"

Molla Uzaklar okuyamazsn

II. Mahmud, devrin Alimlerindenizzet Mol}a'dan ok hola_ nr ve ara srra onunla araba gezintilerine kard. Padiah gene bir gn Balmumcu iftliine giderken yantna Izzet Molla'y da almtr. Yolda sohbet edip giderlerken padiah kendisine camsz ve gzlk hediye etti. Maksad Molla'nn yeni bir nktesi ile birazglmektir' Izzet Molla gzln takar ve Edirnekapsrna doru giderlerken, uzaktaki mezat talarn okumaya balar: halkul Baki" - "Hvel _ "El merhum l mafur" deyip devam ederken padiah

derlerdi.

te yandan Sultan Selim'i tekrar tahta geirmek iin, Rsuktan gelen Alemdar Mustafa Paa iin de halk iyi eyler dnmyorlard. onlara gre yaknda byk olaylar olacakt. Bu olaylar ayn yedisinde, belki onyedisinde, olmazsa yirmiyedisinde, bu cuma, gelecek cuma gn olacak. Halk ehrin duvarlarna Alemdar iin: geldi bir itak, bayram ertesi ya kl oynaya- "Rumeliden cak ya bak
II. Mahmud
(1808 - 8:}9)

dayanamaz ve:

cevap
dum"

verdi:

"Molla, ok uzaklar okuyamazsrn" dediinde Molla yle

"HnkArrm, eer camlar olsayd levhi mahfuzunu okur(Tarih Hazinesi Mecnuas, Say 3, s, 753)

s,381)

(Reat Ekrem Kocu, osmanl Padiahlan,

II. Mahmud'un flesi Msr valisi Kavalal Mehmed Ali Paa'nrn isyanr karrsnda
ne:

Abdlnecit (18:9 - 86r)

II. Mahmud aciz bir duruma dmt. Devlet adamlar kendisi-

- "imdi ve Fransz|at bize yardrm etmediler, ben de - "ngilizler isteyeceim" dedi. Bu szlere devlet adamlarr Ruslardan yardm
arrrnca:

ne yapacaksnz?" dediinde padiah:

Ben Adam ldirtmek istmem Sultan Abdlmecit hiri takvim ile 1255 ylnda tahta
gemiti. Bir air Arap rakamalarnn ekline nisbetle lafzi tarih

- "I.[g nnde kendisini

yapalrm, denize den yrlana sarlrr" diyerek, tarih

yle bir beyitle dile getirdi: iki, ifte delik - "si1, Abdlmecit oldu Melik''

kadar kzmt ki, bir konumasrnda: ve istanbul'un ne nemi var? Mehmed - "imparatorluun Ali'nin batn getirecek olana imparatorluu da istanbul'u da balarm" diyordu. (Enuer Ziyo Karal, ayn eser' s, 143)

kurtarmaya almt. Padiah M. Ali'ye

Kandan nefret ederdi. Saltanat srrasnda hi bir idam hkmne evet dememiti. Tarihte "Kuleli Vak'asr" diye mehur bir olay ile, ahsrna bir suikast tertiplenmiti. Suikastlar yakalanp mahkemece idama mahkm edildikleri halde, idam
cezalarnr mebbet hapse evirmiti. Bunu neden byle yaptnz diyenlere de:

172

173

t-

Deli Gavur Gavur Deli

- "ortada fili katil yok, suikst tasawurda kalm, ben adam ldrtmek istemem,' demiti. Tarihi kaynaklara gre kadnlara dkn idi. Nitekim Cevdet Paa eserinde: - "o da nevi beerden deil mi? Bir r1izgdr anr da arpt. Nisvan ile kesreti musahabetinden na vcudu hmayuniarna gnden gune zaaf geldi" diyor. Nitekim bir gn Abdlmecit, Serdar- Ekrem mer Paa,ya: "Beni karrlarrm ile kzlarm bitirdi" demesi manidardrr. (Enuer Ziya KaraL osrnanl Tarihi, C. s, 100) 6

eyh amil Hakknda IL Mahmud ile Abdtlmecid'in saltanatr srrasnda eyh

'e yle diyordu:

i Grabe, amil'e

4 - 1859). Dargo

Abdlmecitdevrinde rvet btn devlet memurlarr ara'rnda yaylmt. Din adamlarr bunu camilerde varz mevzuu dahi yapmlard. Bir gn Murad efendi adnda bir din adamr camide varz verirken, kendini dinleyen devlet memurlarrna yle dedi:

hazretlerinin btn Kafkasya'yr havaya uuracak olduunu unutmayrnz. Savamanrz bounadrr, teslim olmanrz menfaatrnz icabrdrr''. eyh amil aya kalkt ve eliye yle dedi. Nikola size gkyzndeki ayr tutup yeryzne - "arrnrzinanrnrz. Ancak, Dargo mescidinin minaresindeki indiririm dese aya elimi srerim dese, sakrn ona inanmayz"' (Tark Mmtaz Gktepe, eyh anil' s, 71) eyh amil'in babas ok iki ierdi. Bu durum amil'i ziyaJesiyle zyordu. Gene bir gn babasn ikili gren amil: artk arap imiyeceksin" dediinde babas da: - "$3!a, ne olacak, beni vuracak mrsrn?" dedi' amil - "ersem ve ancak yle cevap verebildi: ban yere edi "Seni deil, kendimi braklarrm".

- "ar kadar barutu

miti.

da camilerin kandillerinin yann parasrndan almay adet edin(Enuer Ziya Karal. osmanl Tarihi, C.

deli ise Evkaf Nazrrrdrr ki, ben onu dzeltemiyorum.

yanda idi. Abdlmecit kendisine mhr hmayunu verdiinde biraz nazlanan Mehmed Emin Paa:

6, s, 277) nallah Bu Hizmette Sakal Aartrrsn 1842 ylnda sadrazamla getirilen Mehmed Emin Paa 38
daha tecrbeli kiilere verseniz olmaz yle cevap verdi:

Zamanzamal7Rusya'da amil'e kar bir sevgi doduu gibi' bazan de alabildiine bir dmanlk balard. Datan eyaleti Kominist Partisi I. Katibi A. Danyalof, Prof' N'A' Smirnof devamlr amil'e hcum etmilerdir. Bu iki ahsa gre eyh amil afkasya'_ Trk - ingiliz dedikleri y Trkiye'ye eidir: iin a

(Samih Nazif Tansu, eyh amil, s, 45)

amil

"!g1henz gencim, m?"- dediinde, padffih

- "Inallah bu hizmette sakal aartr ve devlete hizmet edersiniz" (E. Z. Karal, aynl eser, s, 125)
174
I
L

"igfaerinin yirmibe yrlln ite byle bitirdi Geberdi ve bu yzden bir daha Darstan'a dnmedi een canavarl' Ingu yrlan imamn lei ingilizler tarafindan Kumsal Arap Kurganrna gmld'
62)

(HzaloIu Mustafa Zihni, eyh amil, s,

t75

da eli olarak bulunuyord'a. Zat ahanenin emri iizerine derhal Istanbul'a gelen Reit Paa, ilk nce nezaket icab sadrazam Hsrev Paa'y ziyaret etti. Hsrev Paa kendisini sevmemekle beraber yerinden kalkt ve:

Car.'m Paa olumuz Nerelerdg l(a{rnz Abdulmecit tahta kt srada Mustafa Reit Paa Londra,-

Yanndan ayrrlaca srrada Hsrev Paa kendisine bir zaf verip, bunu biraz sonra ziyaretine gideceini padiaha verrnesini ister. Reit Paa zarf alr ve padiahn huzuruna girer. Padiah kendisini gayet iyi karrlar ve iltilaf eder. Reit Paa Hsrev Paa'nrn verdii zarf padiaha verir ve emirlerini bekler. Padiah mektubu okuduktan sonra, Reit Paa'ya uzatp okumasn emreder. Reit Paa mektubu okuduunda ytrz sapsar kesilir Zira mektupta Hsrev Paa, M. Reit Paa'nrn idamn istemektedir. Ancak padiah byle bir eyin olmayacana sz verdikten sonra' Paa kendine gelebilir.
Tanzimat, s, 161)
(Reot Kayar, Mustnfa Reit Paa
ue

"Canm Paa olumuz, nerelerde kaldrnz. Gtizlerimiz yollarda kald" diyerek Reit Paa'ya bir hayli iltilaf etti,

tutarken, Sultan Abdlmecit'in adeta ban duvarlara vurarak aladn ve Mustafa Reit Paa iin: Resulallah, beni bu adamrn elinden kurtar. ektiklerim -'Ya artk" dediipi grd. olayr senelerce sonra Abdurelversin rahman erefe nakletm/ ve o da tarihine yazmrt.
codclesi,

Ya Resulallah, Beni Bu Adann Elinden Kurtar Serkarin Ali Paa bir gn Hrkai Saadet dairesinde

- "Gle gle kardeim, iyi seyahatler temenni ederim. zelmeyiniz ve unutmaylnlz ki, Girit sizin iin antada keklik demektir". (Enuer Ziya Koral, osmanl Tarihi, C. 7,
Girit Adi bir Sivilcedir
s, 22)

yle diyordu: - "Girit adas sizin iin kaybolmutur. Alt aylk iddetli bir savatan gonra anlamak artk mmkn deildir. Padiahn otoritesi tekrar kurulduu farzedilirse bile, bir sr harabe ve cesedler zerine kurulacaktr. Muhafaza edemiyeceiniz Girit,i Yunanistan'a brraknrz ' Zaben daha nceden de Msr Valisine brakmtnrz" dedi. isy.rrr., devam ettii gnlerde Yunan Kral Napolyon III., ziyarct etmiti. < ttttmdar veda edip ayrlrken, Napolyon Yunan kralna:

Abdlaziz (86r _ 1876) Girit Adas1 izin in Kaybolmutr 1866 da Girit'te byk bir isyan km ve Rusya,da el altndan bu isyanr desteklemiti. Bu isyan kt zaman Yunan kral Yorgi, ar Aleksan yeeni Grande olga ile evlenmek tizere idi.. Sylentilere gre Rusya Girit'i dtin hediyesi olarak Yunanistan'a vermek istemektedir. Nitekim Prens Korakof Girit isyan mnasebetiyle Trk elisi ile yapt bir konuma da

nbet

(Tahsin Unal, osmanllardo Fazilet M-

s,

193)

L76

Girit isyan nedeni ile Fransz elisi Bourree, Fuat Paa ile gryordu. Fransz elisi Fuat Paa,ya: - ?aa hazretleri, pekalA bilirsiniz ki kangren olan bir uzvun kesilmesinden baka are yoktur" dediinde Fuat Paa yle cevap verdi: _ "Hayr Msy Bourree, Girit kangren olmamtr. Bu adi bir sivilcedir. Ayrca bilmelisiniz ki Girit bizim banzdr. Bata hi bir zaman kesilmez. cab ederse ba kurtarmak iin btttn vticudu feda etmek bizim hakkmz ve hem de vazifemizdir,,. (Ali Fuot Trkgeld.iidn nkl,en, E. Z. Koral, ayn eser. s,26) t77

Yapmak ve Satmak Meselesi Fuat Paa'ya sormular:

beylerim, kk hanrmlarrm, gize| muhallebim var,, dedim mi, kapdan pencereden kadn kz koar, tablamda ne varsa alp giderler. Malm ya yapmak baka, satmak bakadr"
cadelesi,

- "stad, demiler, Ali Paa ile aranzda ne fark vardr?" Fuat Paa bu soruya yle cevap vermiti: - "!g1 ve Ali Paa birer muhallebiciye benzeriz. o nefs muhallebi yapar, fakat satmasn bilmez. Bense, yapmasnr bilmem, fakat satmasn bilirim. nk o sokaa kt m bir eda ve korkun bir sesle muhallebi! diye bardr mr, herkes umacr grm gibi kaar. Fakat ben tablay bama koyar, kk

Padiah sadrazam Ali Paa'y da sevmezdi. Ancak ondan ekindii iin, bir ey syliyemiyordu. Nitekim bir gn bir meseleden dolay Ali Paa'ya kzmr ve: - "Allah u adam bamdan kaldrsrn'' dediinde, firsat karrmayan Ali Paa'nn dman Ba Mabeyinci: - "Efendimiz niin zlyorsu nuz, azlederseniz barnrzdan kalkar'' dedi. Abd|aziz b sze krzm ve yle demiti:

- "Defol rk darr, ben onu azletmeyi senin kadar bilmiyor muyum? Avruya'da bu kadar itibar gren bir adm azledip te, yerine kimi getireyim?"
65'den naklen, Karal, ayn eser'

(Mehrned Menduh,

(Tahin nal, osmanltarda Fozilet M-

Mirat nnat, s, s, 123)

sayl

s,

186)

Abdlaziz ve Sadrazamlar Sultan Abdlaziz 15 yllk saltanat srasrnda tam

sadrazam deitirmiti. Mehur Fuat Paa'nrn sadrazamlktan imdirilmesine sebeb, padiahn Msr Hidivi Ismail Paa'nrn krzr ile evlenmek istemesiydi. Fuat Paa bu evlenmeye kar geldiinden makamrndan azledilmiti. Bu mevzu ile ilgili konumada Fuat Paa padiaha:,

16

diplomatlardan biri idi. 1870 ylnda Fransa Almanya'ya malup olmutu. Bismark, Fransa Cumhurreisi Theiers'e anlama artlarrnl sunmu ve bunu Thiers'de kabul etmiti. Ancak biz diplomatlar Cumhurreisine:

Ali Paa'nn da Fikrini Aldn Ali Paa deil Trkiye'de Avrupa'da bile hatr

"Ss1 kulunuzda iki hal vardrr. Bunlardan biri Fuadilik, ise sadrazamlktr. Fuadilik, efendimizin rahatnr ve gnl neyi isterse onu yafmasna yardm etmektir. Sadrazamlk, aresiz baz mtalaa dermeyan etmeye mecbur eder". Fuat Paa'nrn yerine Rt Paa sadrazamla getirildi ise de, Abdlaziz ondan da holanmad. Hatta bir gn: yaryacak "Bu adam her ye itiraz eder - meydana getirmemitir. Benim de devlete bu gibilerinbir i olsun akl ecdadm ile hareket etmi olsayd, Konya ovasrnda koyun srleriyle uamaktan kurtulamazdr".

"!g artlar kabul etmeden ewel, baz diplomatlardan fikir- aldnz m?'' dediklerinde Thiers yle cevap verdi: "Ali Paa'nn fikrini dahi aldm''

da

dieri

(Enuer Ziyei

Kara[ osmanl Tarihi, C. 7, s,

126)

verdi:

Acaba Aranzdaki Fark Nelerdir Bir gn Abdlaziz huzuruna giren Fuat Paa'ya: - "Syle balglm, dedi, Ali Paa ve Mtercim Rt Paa ile aranzda ne gibi fark vard? Bu soruya Fuat Paa yle cevap

- "!g1, Ali Paa ve Mtercim Rt Paa bir rmak kenarrna gelsek karya gemek iin bir kpr kurulduunu
179

178,

grsek, mzn yapaca i udur: Ben hemen kprye saldrrrrm. Ali Paa kprnn salam olup olmad$n tetkike balar ve bir geit arar. Mtercim Rt Paa ise bir alay asker kprden gemedikten sonra kopruye ayak basmaz"
r, s,
(At :!rrahman .eref, Tarih Musalnbe702)

hi bir hastalk yoktur. Ttrkiye ancak bir cilt hastalna yakalanmtr. abuk iyilemesi iin vcuduna srlecek kkrt yok"
C. II, s, 21)
(Mahnud Kemal

lal, Son

Sa.drazanIor,

Fuat Paa'nn IIaz Cevaplan

Fuat Paa bir gn Beyazt camiine namaz klmaya gitmiti. Tam namaza duraca$ srrada arkasrnda bulunan yaverlerine namaz krlmalarrnr emredince, onlar da: klmayz abdesimiz yoktur" diye cevap verdiler. - "Namaz Bunun zerine Fuat Paa'da: abdesti var ki" dedi. - "Kimin Sen Petesburg ehrinde bulunurken ar Niko'la kendisine: Franszca ve Rusca renmekte olduunuzu haber - "imdi sizin iin lzumsuz bir eydir. Siz, kendi lisannz alryorum. Bu reniniz kAfidir" dediinde Fuat Paa yle cevap verdi: dil renmek bizim iin nasl lizumsuz olur - "Yabanc anlryamadm. Bu gn sizinle tercmansz konuabiliyorsam bu yabancr dil sayesindedir" Fuat Paa Avrupa'da bir diplomatlar toplantsnda sulunuyordu. Burada Avrupa'nrn en kuwetli devleti hangisidir diye bir soru ortaya atrlrnca Fuat Paa yle cevap verdi: en kuwetli devleti osmanl devletidir. Zira - "Avrupa'nn siz dardan ykmaya alrryorsunuz, biz de ierden, gene de yrkamryoruz" Rus ar Nikola "osmanlr devleti hasta bir adamdr'' sorusuna Fuat Paa yle cevap vermiti: Trkiye'yi ar hazretlerinden gayel iyi tanrrm. Her - "Ben tarafn vurdum dinledim. Ili dl muayene ettim ve u hakikate vardrm ki' Trkiye'nin bnyesi ok salamdr. Uzuvlarnda da
180

Mhrl Hokkabaz olmaz Abdtilaziz bir gn Ali Paa'nn da bulunduu bir mecliste hokkabaz oynatp glyordu. oyun esnasnda padiah Ali Paa'ya:

dedi, hokkabazn giydii u kavuu acaba siz -"Paa, giyseniz nasl olur?'' Ali Paa buna krzmakla beraber gayet sakin bir ekilde yle cevap verdi: sizin kullarnz olduumuzdan bazan sadrazamda -"Bizler oluruz bazanhokkabazda. Her ikisi de benliimizde bir deiiklik yapma:z. Ancak, devletin mhrn tayan bir kimse hokkabaz kla giyerse, bu padiahlk ve imparato1luk iin gln olur. onun iin bamda hokkabaz kla durduka ben mhrti hmayunu taryamam" Padiah bu szlere glm ve yle demiti:

"Canrm paa sen de hi akaya gelmezsin".

(Tahsin Unal, osmanllorda Fazilet Mca.dclesi,

s,

184)

II. Abdnthamid
(rt87 - 908)

Paa Kendi Kendime Artk Tra olabiliyorum II. Abdlhamit padiahlnn ilk gnlerinde mit verici idi. Nitekim sadrazam Mehmed Rt Paa'ya: _ "$gn sizi kat'iyen brakmyacarm, benim babam ve
milletimin babassnz. Sizin fikrinizi almadka bir ey yapmyaca$m" derkeh, dier yandan Namk Kemal'e yle diyordu:

181

- "Allah iin olsun Kemal Bey, hep birlikte alalm. devleti eski halinden daha kuvvetli hale getirelim"

Bu

- "paa, kendi kendime tra olabiliyorum artk. Camiye gidiyorum, geleyim de grelim''
verdi:

Ancak ne Var ki II. Abdlhamit zamanla tek bana hareket etmeye balamtr. Nitekim serbest hareket etmek istediini Mehmed Rt Paa ile bir konumasrnda yle belli etmiti:

Nikola Plevne nlerine geldikleri halde netice deimemiti. Rus ar, Romanya Prensi I. Karol'a bir mektup yazarak, onu da yardma aryordu. "imdadmza ge||' istediin gibi, istediin yerden' dilediin - Tunayr ge! Acele Plevne'de yardmrmza gel! Trkler artlarla bizi mahvediyorlar! Hiristiyanlrk davasrn kaybetmek zeredir''. (YImaz oztuna, aynl eser' s, 113)

Frrsat karrmayan Mehmed Rt Paa da yle cevap

"Efendimiz kendi iinizi artk kendiniz gryorsunuz" (Enuer Ziya Karal, osmanl Tarihi, C. 8,
s, 4)

Hasta Adamn Ameliyat

tamamen yok edilmek durumu ile kar karya brakld. M. Dr. Blowitz adl Alim, bu mevzu ile ilgili yazd "IJne course a

93 savanda malup olan Trkiye, Berlin kongresinde de

Paa nne heyecanla komu ve: "|r[g - cevapdediler, ne dediler?" rliye sorduunda, Safvet Paa da verdi: yle - "\g diyecekler, ocuk oyuncar dediler " (Ylmaz oztuna, Trkiye Tarihi, c. 12, s, 99)

Ne Diyecekler ocuk oyunca$ Dediler 93 savarna mani olmak iin Avrupa devletleri istanbul,da toplanmlard. Mithat Paa, kendi eseri olan 93 Merutiyetini Istanbul'daki Tersane Konferansrnda Avnpa devletlerine kabul ettirmek istedi. Ancak Avnpa devletleri heniiz kendilerinde bulunmayan demokrasi idaresinin Trkiye'de ilAnn gayet souk karladlar. Bu toplant yaplrken Mithat Paa da, konfe_ ransta 93 merutiyetini ilAn eden Safvet Paa'y, Bab_ Ali,de merakla bekliyordu. Safvet Paa, Bab- Ai'ye gelince Mithat

Constantinople'' adlr eserinde Trkiye'nin Berlin kongresindeki durumunu yle izah ediyor: Avrupa'nrn tanrnmr diplomasi dok- "Berlin Kongresinde torlarndan yirmisi, yeil rtl masanln etraflnda oturmular ve tam otuz gn "Hasta Adam Trkiye'yi" incelemilerdir. Grme_ ler sonucunda yirmi doktor balarnda byk Hippokrat olduu halde, ilkin hastann sa ayarnr, sonra sol ayan ve daha sonra sa ve sol ellerini kesmeye karar verdiler. Bu ilemler baar ile sonulannca hastaya: rahatszlnz gemitir, hele biraz yryn de - "Artrk olak ve ktrm hale getirilen hasta kmldgrelim'' dediler. mamakta srar edince, Aim doktor: halde hastann geri kalan uzuvlarnr Avrupa'nrn - "u Anatomi mzelerine datp fizyolojik denemeler yapmaktan baka are yok'' diye bard. (Enuer Ziya Koral, osmanl Tarihi, C. 8, s, 80)

II. Aleksandr'n Yalvar

Gazi osman Paa Plevne nnde Rus ordularrnr altr aydan beri durdurmutu. Rus ar II. Aleksandr ile kardei Grandk

Hileye Karr Hile ile Kar Koymam Gerekirdi

veriyordu:

II. Abdlhamit hakknda yaplan ikAyetlere yle cevap

183

r82

kaldm,,

Her insan, hayat istikameti ynnden olaylar eitimin etkisi altndadr. Hagi artlar iinie yemi oldugumu"unutuyorlar' Kz ve erkek kardelerim martlmt. B-ana g"lir.", bilmediim sebeblerden dolay l abamdan ekser1ya fena m"uamele gryordum. ocukluumdan beri karakterim vakarhdr. oyun|ar az severim ve insan varlrnr ciddi meseleler zerinde dtitnrdm. Ancak etrafmdakiler beni anlamadklar iin, devaml iime kapandm. Aabeyimden sonra tahta ktmda ek isteyen insanlarla evrilmi hayatm ve tahtlm muhafaza r hile ile kar koymak zorunda

- "Ahmet Vefik Efendi binek ta byklnde bir prlantadr. Ne ziynete yarar ve ne de kaldrrma konur" Paa ok hazr cevapt. Bir gn Paris'te bulunduu srrada III. Napolyon, am olaylannr kastederek: - "Bizim memleketimiz Fransa'ya uzaktlr. Doru bilgi alacanz Sanmlyorum. Bendeniz Paris'te bulunduum iin, Fransa'nn durumuna yaknen vakfim. atrdlyan Trkiye deil, sizin imparatorluunuzdur''
hat, C. 3, s,7l'den naklen, Karal, s,281)

"mparatorluunuz atrdyor" deince, Ahmet Vbfk Paa'da yle cevap verdi:

Ali
Gerek Sadrazam Benim

(Mahmud Celdlettin Paa, Minat Haki-

Vehbi. Abdlhamit,

s,

211)

II' Abdlhamit'in tenkid edilen yanlarndan biri de sk sk sadrazam deitirmesi idi. Tarihi kaynaklara gre paaiai aa yllk saltanat srrasrnda tam 26 sadrazamdeitirmiti. Padiah bu tenkidlere yle cevap veriyordu. - "ffg1 zadrazam deiikliinde ykselen sesler tamamen lzumsuzdur. Sadrazam Said Paa oi-r, KAmil Paa olmu bundan ne kar. Gerek sadrazarn Ylmaz saraynda oturur ki, o da benim"

(Ali Vehbi, ayn

eser,

s,

83)

Ahmet Vefik Paa idi. Molyer'den tercmeler yapan Ahmet Vefik Paa Zeki, ileri grl bir kii olduu gibi, cte yandan Mustafa Reid Paa, Ali Paa ve Fuat Paa,nn da takdirerini kazanmt. adalar onun iin'' ne kims eye benzer Ve ne de kimse kendisine'' derken, Fuat Paa'da kendisi iin:

Ahmet Vefik Paa'nrn ahs ve Hazr Cevaplarr II. Abdlhamit devrinin byk diplomatlarndan

biri

de

lundurmay adet edinmilerdi. Meclis ayanlarndan Zeynelabidin'e biri mracaat etmi ve: "Devletlme dalkavuk IAzm imi, elimden gelirse ve siz de kabu] buyurursanz bu ii ben yapmaya kararlym'' demi ve konuma devam etmi. pek mhimdir. Siz de dalkavukluk artlar- "Dalkavukluk n pek gremiyorum'' "oyle gibi efendim. Pek de dalkavuk]uk yapacaa benzemiyorum". durumunuz, edanrz PekalA dalkavuk olabileceinizi - "dpa gsteriyor'' gibi efendim. Baz tavrlarm ve edalarlm dalkavuk - "oyle olabileceimi gsteriyor sultanrm'' Bundan sonra vezir kendini tutamam ve yle demiti: - "Tayin ettim gitti ulan! Sen tam dalkavuk olacaksn" (Tarih Haziesi Mecmuas, s, 766)

Sen Tam Dalkavuk olacaksn II. Abdlhamit devrinde vezirler yanlarnda dalkavuk

bu-

gece nne gremeyecek kadar sarhotu. Doruca Karacaahmed me-

Orada Yatan Bundan Anlar II. Abdlhamit devrinde Enderun ricalinden Tifli bir

Bu Bir Sanattrr Majeste

zarlna gidip arkadalarndan birinin mezarrnl ziyaret etti. Tifli mezarn bana gelince mthi bir nara atarak glmeye balad. Mlntkann asayii ile sorumlu suba kendini derhal yakalayp karakola gtrd. Komiser Tifli'yi szdkten Sonra: ne yapyordun dediinde Tifli: - "Gecenin bu saatinde orada "(6p1igrim, dedi, aradarma bir fatiha okuyordum'' okumak nasrl olur?" - "IJlan nara atarak Fatiha "Orada yatan ancak ondan anlar komiserim"

lggg,de istanbul'a gelen Alma.ry" i-par"toru II. Wilhelm bir gn Abdlhamit'e: hanlmrnrz var?" diye sorduunda padiah da sekiz - "Ka diye Cevap vermiti' Az bir kar ak kalan hanmm" var imparator haYretle: tanesini idare edemiyoruz, siz nasrl olur da sekiz -"fli7,biredersiniz?'' dediinde padiah yle cevap vermiti tanesini idare bir sanattrr Majeste!" - "Bu (AbdIhamit'in Hatra Defteri, s, 93)

(Tarih Hazinesi Mecmuas ayn say'' s. 570)

Yr Ya Dede
AhmedVefikPaaBursa'davalibulunduusrralardacaddeleri geniletme sevdasna dmt' Ancak bytecei caddenin tamleecei yerde "Yryen Dede" isminde bir zata ait mezar vardi B, b"ru. yklmadka caddenin genileme olana da yoktu. Ahmet Vefik Paa Bursa'nrn erafindan bir ka kii y"rrr" alp mezarrn bana gider' Sonra da yksek sesle: ya Dede'' diye defa bardr' Sonra da yanrnda - "Yr dnp yle dedi: bulunanlara

Resimdekileri Tandn M II. Abdlhamit bir gn Eftal Hastahenesinin Batabibi Ibrahim Paa'y Yldz sarayrna davet etmiti. Sarayn gzel denmi bir odasna girdiklerinde padiah duvarda duran bir
resim topluluunu Ibrahim Paa'ya gstererek: tandnz m? dedi. Resimde Mehmet Paa, - "Resimdekileri Namk Kemal ve Ziya Paa vard. Ibrahim Paa padiahn gazabna uramamak iin, tanmadn syleyince bu sefer
padiah:

"Paa iyi bak, tandklarn lkar" dedi. Bunun zerine Ibrahim Paa: l "Evet bu Namk Kemal, ancak dierlerini tanryamadrm'' deyince II. Abdlhamit yle cevap verdi: - "Mithat Paa ve Namk Kemal hrriyet uruna alanlardand. Ancak Ziya Paa ve etrafindakiler ise menfaatperest adamlardr" (Tarih Hizansi Mecmuas, ayn sayl' s' 529)

-..Dedeelbetteyryecektir,ayaklaraltndakalacakdeil ya" Sonra verdii bir emirle mezarr yktrrrp' yolu geniletmitir' (Tarih Hazinesi Mecmuas, s, 110) Kurumundan Belli II.AbdlhamitdevrindeeyhHseyinFahriefendi,arkadagider' odada bulunanlarrn eyh CelAleddin efendi'nin evine ir";'i hrmet edip ayaa kalktklar halde, ba kede oturan o".k aga., hi istifini bozmad' Bir ara eyh Hseyin efendi
yannda oturan ardaanrna haffe: "!,g zat kimdir?'' diye sorduunda arkadar da:

186

187

- "Efendim o, ocak aasrdrr'' diye cevap verdi. Hseyin efendi hafife glmsedi ve yle dedi: kurumundan belli''
-"oturuundan,
(Tarih Hazinesi Mecmuas, s, 115)

-"Hay.Allah duvardaki Istanbulmu"

Emrediyorum Paam

iyiliini versin, demek ki yanacak olan bizim

(Tarih Hazinesi, aYnL saYL' s, 616)

Namrk Kemal'in Tehisi

Namk Kemal bir gn Sahaflar arsndan geerken, ahbablarndan biri yolunu evirmi ve: - "Namrk Kemal, demi. Sen kitaplarnda, makalelerinde, konumalarnda hep imparatorluk ha batt ha batacak dersin. onun ne batt, ne yklld ve ne de ld var. Yaayp gidiyor ite. Senin bu telAna sebeb ne kuzum?'' deyince, air Namk Kemal yle cevap verir: - "Ah benim dostum demi. Sen bu koca imparatorluunun lmn oduncu Ahmed Aga'nn lmne mi benzetirsin. Bir ka saat iinde lsn, cenaze namazr klnsn ve defnedilsin yle mi? Be yz senelik bir mr olan bu imparatorluun hastal elli, lm elli, cenaze namazlnrn klnmas ise elli yl srer. Sen 150 yl sonra bu imparatorluu ortada bulamazsrn''
cadelesi,

Abdlhamit devrinin orgenerallerinden Hasan Paa ile olu Maraal Deli Fuat Paa, birlikte bir merasime gideceklerdi. Arabann yanna gelen baba oul rtbe icabr Marealin nce arabaya binmesi icap ederken, Deli Fuat Paa babasna: der''. Ancak babas da: - "Buyurun... Maraalsiniz, nce sizin binmeniz gerekir" deyince, -,,Siz Paa da: Deli'Fuat ise paa hazretleri emrediyorum' arabaya bininiz'' - "yle askeri adab, hem de ahlAki adab yerine gelmi olur. der. Boylece
(Tahsin nal, ayn eser, s, 799)

ok Yorulduk Bir Kahve ielim

II.

(Tahsin Unal, osmanllarda Fazilet M-

s.

Abdlhamit devrinde Bab- Ai'de bir toplant yapllyordu. Toplant bir hayli uzun srd iqin Mo]lackzAde Ataullah efendi hafiften bir ekerleme yapmt' Uyand zaman kendini konanda zannedip ellerini rparak:

196)

Yanacak olan Bizim Duvardaki istanbul'mu di bir

II. Abdlhamit devrinin Mneccinbalarndan osman efen_

gece

yldzlara bakm

ve:

demi. Bu szlerd en osman efendi evinin damrna km ve etrafi gzetlemeye balam. Ancak ortalkta yangln belirtisi grmeyin_ ce, aa inmi beklemeye devam etmi. Bir ara darda bir ses duyunca lambayl alm ve pencereden dar bakarken, tl perde

"g gece yangln (.acak ve istanbul tamamen yanacak''

-..abukbanabirkahvegetirin!,'dedi.Toplantdakiler hayretle birbirlerine bakarlarken, Ahmed akir Paa zevahiri kurtarmak iin: yorulduk. Bir kahve iecek kadar mola versek iyi - "ok olacak'' diyerek, Molla'y mahubiyetten kurtarmtr' Tarih Hazinesi Mecmuas, Say 12, s' 588)

Asl Byk Hakim Allahtr

NamkKemal,Abdlhamit'ihaletmeksuuilemahkemeye verilmiti. Mahkeme reisi Abdllatif Suphi Paa, Namrk Kemali SuSuz bulmu ve serbest brakmrtr' Evine geldiinde kz kendini karlayp:
189

aniden tutumu. Bu arada duvarda asl bulunan istanbul manzaraslndan tamamen yanlp kl olmu, osman efendi glm ve yle demi:
188

ken Abdlhamit'ten korkmadn m?" diye sorduunda, paa yle cevap verdi:

"Babacrm, Namlk Kemal hakknda beraat kararr verir-

abdlhamit sylendii kadar kt adam deildir. Hem sonra, bir hakim vardr ki, yarrn o en byk hakim Allahn

('(12111,

o hakimden korkanm".

huzurunda ben de Abdlhamid'de varp hesap vereceiz. Ben asl

(Tahsin Unol ayn eser, s, 200)

eyhlislama Sorun
II. Abdlhamit, 93 savarnrn Kars cephesinde baar gste_ renlere madalyalar takmaya balamt. Bir ara eyhtlislam da bu madalyadan takmaya balayrnca, Fuat Paa gsndeki madalyay derhal kard. Bir gn padiah Fuat Paa'nn gsnde madalyasn gremeyince:

Talat Paa bakanl srasnda Ben ikibin beyz kuru bir nazlr iin - "onbebinhatt bir miktar para oktur. da artrabilirim" demiti. geinir, kurula Ancak ksa bir mddet sonra verilen ayln az olduundan ikAyet edince arkadalar kendisine: "Siz vaktiyle onbebin kuru ok diyordunuz. imdi ise - diyorsunuz. Bunun hangisi doru?" diye sorduklarnda azdr TalAt Paa yle cevap verdi: dorudur azizim. o zaman yanl dnmm. - "imdiki kendine mahsus misaflrleri varm'' Meer bakanln
:

(Tahsin UnaI ayh eser, s, 210)

diye-sorunca Paa

"pgaf, Paa, siz Kars madalyasrn niin takmyorsunuz?''

da:

Vahdettin'in Feryadr Son osmanl padiah olan Vahdettin, bilindii gibi bir ingiliz gemisine binerek istanbul'dan kamt. Sogutte yapra
alan osmanl tarihi, Sen Remoda Vahdettin ile son bulacakt. Ancak Vahdettin, kaarken bile devlete ait bir tek kuruu beraberinde gtrmemitir. Nitekim bir hatrratnda yle diyor: "f!gn, benden evvelki padiahlar gibi ku ty zerinde - olmadm. Ate yn zerinde padiah oldum. Benden padiah daha iyi veliaht bulunsayd, vallah billah tallah ben padiahl kabul etmezdim. Saltanat ile teneir arasndaki mesafeyi bilirim''
(Enuer Ziya Karal, Trkiye Cumhuriyeti

yasnl takayrm'' - "sq nasl olur paam?" - "sana inanmazsanz, eyhlislAma sorunuz. Acaba beni sava alannda grd rn?'' '' (Tahsin nal, ayn eser, s, 20I)
Varsn Cahil olsun ahp rpmadr Ya
TalAt Paa, ittihat ve Terakki cemiyetine mensup bir cahil kiiyi vali tayin etmiti. Ancak, arkadalarr bu adamn cahil
('[a15tn

"Efendim ben Kars savalarna itirak etmedim ki, madal-

Tarihi, s, 178)

verdi:

olduunu, vali tayin edilemiyeceini sylediklerinde yle cevap

cahil olsun. Bu memleket, her gn fikir deitiren mnevverlerden ok ekti. Bu adam ise cahil olmasrna ramen, Suriye'ye arpmaya gitti. Herkes alp rparken o almadr ve namusu ile geri dnd. ona gvenmem de kime bel balarrm''.
190

nsarr.n ocuk olasr Geliyor Son halife Sultan Abdlmecit, mehur Hafiz ihsan Bey'i Hazinei Hassa Mdr tayin etmiti. Bir gn beraberce Dolmabahe saraynr gezerlerken duvarda asl bir resmin nnde durdular. Tabloda bir plak kadn resmi vardr. Kadrnrn plak gs ince ve effaf bir tlle rtlm ve memenin krmz ular insann iini gcklyordu. Abdlmecit' yanrnda bulunan ihsan
Bey'e:
191

Bey

"\fag1t,

Mdr Bey beyendiniz mi?" diye sorduunda Ihsan

olsun efendim, beyendim. Ancak, insann ocuk - "Nasrl olas geliyor"

(Tarih Hazinesi Mecnuos, Say 12, s, 529)

yle dedi:

Bundan Daha Arn Syle Bakalm Henz Cumhuriyet iki yanda iken, Palu'da eyh Sait isyan etmiti. Ancak drt aylk bir isyan neticesinde eyh Sait ve adamlan yakalanp, Diyarbakr'daki orf idare mahkemesine verildiler. eyh Sait idama mahkm edilmiti. idam sehpasna doru giderken mahkeme reisi Ali Saip Bey: "\g yapalm Sait Efendi, seninle Hrnrs'ta kuzu yiyemiyece,z" dedi.

"f!gn doruyu syledim, cezam haffletmeliydiniz" "eyh Efendi, bundan daha hafif ceza olur mu?

"Bundan daha arn syle bakalm Saip Bey".

(Metin Toker, eyh Sait
ue

Isyan, s' 134)

son Ve ldrc darbeyi indirmek iin, byk mikyasta savaa hazrrlanmlard. oysa ki Ankara'da siyasi entrika Meclisi i yapmaz hale getirmiti. Durumun nezaketini gren Mustafa Kemal, Meclis krssne kp yle dedi: daha lm tehlikesi ile kar karyadr. - "Trkiye bir Zaman, harekete geme zamandr. Tartma ve nutuklarla oyalanma zamalu deildir. Arkadalar, Bakomutanlk grevini Meclis yetkileriyle beraber bana verilmesini istiyorum".
(Ihlauer ve Darbeler Tarihi, C. 2' s' 22)

Mustafa KemAl Atattrk 5 Austos. l92|'de Yunanllar Sakarya vadisinde Trklere

r92