T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS CNC TORNADA PROGRAMLAMA

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. CNC TORNADA PROGRAMLAMA................................................................................. 3 1.1. CNC Program Yaps .................................................................................................... 3 1.1.1. Giri Blmnn Aklanmas .............................................................................. 3 1.1.2. Teknolojik Bilgiler ................................................................................................ 3 1.1.3. Geometrik Bilgiler ................................................................................................. 7 1.1.4. Yardmc Kodlar ve Program Sonu Aklamas .................................................. 14 1.2. CNC Tornada Satr Yaps .......................................................................................... 17 1.2.1. Satr Numaras ( N10, N20 vb. ).......................................................................... 17 1.2.2. Adresler (G ve M Kodlar ) ................................................................................. 17 1.2.3. Satr Sonu ( ; )...................................................................................................... 20 1.3. CNC Tornada Koordinat Sistemleri............................................................................ 21 1.3.1. Koordinat Sistemi ............................................................................................ 21 1.3.2. Tezgh Koordinat Sistemi ................................................................................... 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 24 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 26 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 28 2. CNC TORNADA MUTLAK (ABSOLUTE) PROGRAMLAMA YAPMA (G90) .......... 28 2.1. Mutlak Programlama Mant..................................................................................... 28 2.2. Elle Programlama Yapma ........................................................................................... 30 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 34 LME DEERLENDRME........................................................................................... 36 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 37 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 39 3. CNC TORNADA ARTILI (INCREMENTAL) PROGRAMLAMA YAPMA (G91) .... 39 3.1. Artl Programlama Mant ...................................................................................... 39 3.2. Elle Programlama........................................................................................................ 40 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 44 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 46 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 47 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 49 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 52 KAYNAKA ......................................................................................................................... 54

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI121 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malat CNC Tornada Programlama CNC Torna tezghlarn standartlatrlm veya tezghn kendisine zel G ve M kodlaryla para retmek iin programlamay salayan materyaldir. 40/24 Makine imalatlnda gerekli olan i gvenlii, i kazalarna kar gvenlik nlemleri, CNC torna tezghlar ve ayarlamalar ile alan ortak modllerini alm olmak. CNC tornada programlama yapmak. Genel Ama CNC tornada programlama yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar CNC torna tezghlar iin program yapabileceksiniz. CNC torna tezghlar iin mutlak programlama yapabileceksiniz. CNC torna tezghlar iin artl programlama yapabileceksiniz. CNC torna, bilgisayar, eitli torna takmlar, ders kitab. Verilen program doru kodlar kullanarak yapabilme yeterlii Her faaliyet sonunda, faaliyetle ilgili yeterlilikleri lmek iin test uygulamalar.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR

Sevgili renci, Srekli gelien sanayi ortamnda firmalarn rekabet edebilmeleri iin daha ksa srede, kaliteli ve ekonomik mal retmeleri gerekmektedir. rnn kalitesinin iyi olmas byk lde kullanlan makine, tehizat ve takmlara baldr. Makine paralarnn imalatnda CNC tezghlar nemli yer tutmaktadr. CNC tezghlarda retim, klasik tezghlara gre daha hassas, kaliteli, ekonomik ve seri olmaktadr. malat sektrndeki orta ve byk lekli firmalarda artk CNC tezghlar yaygn olarak kullanlmaktadr. CNC tezghlarn kullanabilmek iin; yi bir talal retim bilgisine sahip olmak, Program yazmasn bilmek gerekir. CNC tezghlar G hazrlk ve M yardmc fonksiyonlar kullanlarak programlanr. Yalnz klasik tezghlarda olduu gibi CNC tezghlarda birok deiik firma tarafndan retilmektedir. Bu yzden bir ksm G ve M kodlarnda farkllklar olabilmektedir. Yalnz bilinen G ve M kodlar standartlatrlmtr. CNC tezgh iin yazlan baz programlar baka CNC tezghta almamaktadr. Bunun iin program yazmadan nce CNC tezghn katalouna baknz. Buradaki G ve M kodlarna gre program yaznz. Baz sistemlerde saylarn sonuna nokta konulur, bazlarnda ise nokta konulmaz. Bu modlde CNC torna iin programlama yntemleri balang aamasnda anlatlmaktadr. Program yazabilmek iin, kullanlan G, M, S, T vb. komutlara yer verilmitir. Temel bilgiler basit rneklerle pekitirilmitir. Bu modl sonucunda temel CNC torna programlamay yapabilecek ve sras geldii zaman evrim ieren programlar rahata kavrayabileceksiniz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
CNC torna tezghlar iin program yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Blgenizde bulunan sanayi kurulularnda kullanlan CNC tezghlarn aratrnz. nternet sitelerinden CNC tezgh reten firmalar inceleyiniz.

1. CNC TORNADA PROGRAMLAMA

1.1. CNC Program Yaps
1.1.1. Giri Blmnn Aklanmas CNC tezghlarda program yazm; programn kaydedilebilmesi ve sonra tekrar kullanlabilmesi iin program numaras ile balamaktadr. Bu komut tek satr halinde yazlr, satrda baka bir ifade yer almamaldr. Program numaras bata bir karakter olmak zere 4 haneli bir (19999) rakamdan meydana gelir. Bu karakter deiik standartlara gre farkllk gstermektedir. EIA standardna gre O karakteri ile, SINMERIKE gre % karakteri ile ve ISO ya gre : karakteri ile program ad/numaras balar. rnein: O0120; (EIA) %0120; (SINMERK) :0120; (ISO) 1.1.2. Teknolojik Bilgiler Bu komutlar CNC torna tezghnda girilmesi gereken bilgilerdir. Srasyla aadaki gibi;

F Kodu (Feed- lerleme Hz Oran) Dakikada veya devirde kesicinin almas gereken tala miktardr. Dorusal ve dairesel hareket (interpolasyon) komutlarndan (G01, G02 ve G03) sonra ilerleme komutu mutlaka belirtilmelidir. (G00) Hzl ilerleme komutunda F ilerleme deeri verilmez. lerleme hznn birimi aadaki gibidir: A) (G94) mm/dak: Dakikada ald milimetre cinsinden ilerleme deeridir. B) (G95) mm/dv : Bir devirde ald milimetre cinsinden ilerleme deeridir. rnein: G94 F100 (dakikada 100 mm ilerler) G95 F0.3 (bir devirde 0.3 mm ilerler) S Kodu (Speed- Mili Devri) Tezghn i milinin dakikada devir olarak dnme says veya sabit kesme hz miktardr. Bu miktar komut satrnn bandaki G koduna baldr. A) (G96) Sabit kesme hz m/dak (metre/dakika): Tezghn bilgisayar nitesi bu kesme hzna bal olarak i parasnn ap deitike tezghn i mili devir saysn deitirir. B) (G97) Sabit devir says dev/dak (devir/dakika) rnein: G96 S100 (Sabit kesme hz 100 m/dak) G97 S1500 (Sabit devir says 1500 dev/dak) T Kodu (Tools-Takm Numarasn ve Takm Geometri (Ofset) Numarasn Seme) Kesici takm seimini ve takm mrn kontrol eder. T kodu drt haneli bir saysal deerle ifade edilir. Program ierisinde G00 T0202; satr okunduu zaman tezghn tareti (kesici takmlarn bulunduu aparat) T kodunu takip eden ilk iki karakterli istasyona en ksa yoldan gidecektir. T harfinden sonraki ilk iki rakam, kesicinin bulunduu istasyonu (kesicilerin takld yer), son iki rakam ise kesici ile ilgili geometri (ofset) bilgisinin geometri ktphanesinden bellee yklenmesini salar. Tezghn bilgisayar nitesi bu bilgileri kullanarak gerekli hesaplamalar ve kaydrmalar yapar.

Kesici hazrlk ve ayar bilgileri Taret konumu 1 2 4 6 Geometri (ofset) no 1 2 4 6 leme ekli Kaba tala Vida ama Kanal ama Delme Kesici tipi P20 P10 P10 Yaklam kodu 3 6 6 5 Uzunluk deerleri X 0 20 -5 Z 0 12 6

Tablo 1.1: Kesici hazrlk ve ayar bilgileri

rnein: G00 T0202 (stasyonda ikinci yerde ve geometri (ofset) bilgisi ikinci srada) G04 Kodu (Bekleme ve Hz Kontrol) G04 kodu kesici takmn istenen bir noktada istenilen bir sre kadar beklemesini salar. Bu komut satrnda P veya X kodu kullanlr. X ondalk say olarak girilir. P kodu ondalk say olarak girilmez. Kesicinin bekleme sresi saniye cinsindendir. Bu komut uygulandnda i mili, soutma svs ve yardmc fonksiyonlar hari btn eksen hareketleri duracaktr. Bu komut genellikle matkap ile delme ileminde delik sonunun dzgn kmas iin kullanlr. Ayrca otomatik hzlanma veya yavalama neticesinde i parasnn keleri istenen ekilde elde edilemez. zellikle kelerde gei problem oluturabilir. Bunu engellemek iin kullanlr. Bu komut sayfa 14deki rnek-6da kullanlmtr.

ekil 1.1: G04 komutu ile eksendeki hareketler

rnein: N10 G04 X2.5; N10 G04 P2500; (2.5x1000)

G20 Kodu (Inch-n) G20 kodu, programda girilen deerleri in (Inch) l sistemine gre deerlendirir. (25.4 mm = 1 in olarak evrim salanr.) rnein: N10 G20; G21 Kodu (Metrik) G21 kodu programda girilen deerleri metrik l sistemine gre deerlendirir. Tezgh altrldnda geerli olan komuttur. Bu komut sayfa 13deki rnek-5de kullanlmtr. rnein: N10 G21; G20 ve G21 komutlar aadaki deerleri deitirir; F koduyla kontrol edilen ilerleme miktarn, Pozisyon (X, Z) komutlarn, Kaydrma (ofset) deerlerini, Adm ilerlemede hareket miktarn, Elle kontroll pulse jeneratr iin lek birimini, Dier parametreler. Bu deerler in ise G21 komutu girildii zaman metrik olarak deerlendirilir. G28 Kodu (Tezgh Referans Noktasna Gnderme) G28 komutu kesici takm hzl hareketle tezgh referans noktasna gnderir. Kesici takm nce belirtilen X ve Z koordinatlarna buradan da referans noktasna gidecektir. G29 komutu kullanlrsa kesici takm ayn yolu izleyerek bir nceki konuma geri dner. Kesici takmn bindirme olaslna kar X ve Z kodlarna 0 deeri verilmez. Normal bir deer girilerek bindirme nlenebilir. rnein; N_ G28 X_ Z_; G50 Kodu ( Mili Devrini Snrlama) G50 komutu i mili devir saysn snrlamamz salar. Bu komuttaki S deeri iin girilen deer, i mili devrinin maksimum kabilecei devirdir. Bu komut tezghn, aynann durumu veya i parasnn skma ekli gibi durumlarda kullanlr. rnein; N10 G50 S2000; ( mili devri maksimum 2000 dev/dak olabilir.)

1.1.3. Geometrik Bilgiler G00 Kodu (Hzl lerleme) Komut satr: N_ G00 X_ Z_ ; G00 komutu kesici takmn kesme ilemi yapmadan bir noktadan dier bir noktaya dorusal olarak hzl hareketini salar. G00 komutu genellikle G01, G02 ve G03 komutlarndan nce veya sonra kesici takmn konumlanmas iin kullanlr. G00 komutu esnasndaki kesici takmn hz retici firma tarafndan belirlenmitir. Aadaki ekillerdeki gibi kesici takm i paras zerinden her iki eksende 45 al olarak ve bir eksende dz hareketle ilem tamamlanacaktr.

ekil 1.2: G00 komutunun eksendeki hareketleri

RNEK1:

O0001; (Program numaras) N10 G50 S2000; ( Snrl devir says) N20 G00 T0101; (1 nolu kesici takm ve 1 nolu geometri (ofset) deeri) N30 G00 Z30. X7.; (Kesici hzl ilerlemede Z ekseninde 30 mm X ekseninde 7 mm yol alr.)

G01 Kodu (Tala Alarak lerleme) Komut satr: N_ G01 X_ Z_ F_ ; G01 komutu F ile belirtilen ilerleme deeri ile kesici takmn dz bir hat zerinde tala alarak hareketini salar. Bu komut silindirik, aln ve konik tornalamada kullanlr. Tornalama simetrik bir ilem olduundan izimlerde hep eksenden st taraf kullanlmaktadr. Genellikle rnekler byle verilmitir.

ekil 1.3: G01 Komutunun uygulanmas

Birbirine dik iki kenara pah krmak veya keyi yuvarlatmak bu komutla mmkndr. rnein:

Yukardaki ekilde 5x45 (Her iki kenar 5 mm olan) pah G01 komutu ile aadaki komut satrnda ifade ettik. Eer pah kenarlar eit olmaz ise yine ayn yntem uygulanr. G01 Z-5. X5. F0.5; ( F ilerleme hz 0.5 mm dir)

RNEK2

ekilde lleri verilen i parasn CNCde ilemek iin programn yaznz? (Sadece yzeyden temizleme tala alnacaktr. Program mutlak olarak yazlacaktr.) O0002; N10 G50 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 G95; G00 G00 G97 G00 G01 G01 G01 G01 G01 G01 G01 G01 G00 M02; T0101; X30. S2000 X0. X0. X32. X40. Z-22. X48. X112. X120. X120. X150. Z30; M03; Z1.; Z0. Z0. Z-4. F0.5; Z-30. Z-30. Z-34. Z-46. Z76.; S2000; Program numaras Maksimum devir says 2000 dev/dak Bir devirde mm cinsinden yol alr. (mm/dev) 1 nolu kesici ve 1 nolu geometri (ofset) bilgisi Kesicinin ilk konumu Tezgh altrlr. mili devri dev/dak Kesicinin aln noktasna getirilmesi Aln noktasna temas etme 1 nolu paha kadar aln tornalama 1 nolu pahn ilenmesi 2 nolu paha kadar silindirik tornalama 2 nolu pahn ilenmesi 3 nolu paha kadar aln tornalama 3 nolu pahn ilenmesi Tornalanacak son yzey ilenir. Kesicinin ilk konumuna gnderilmesi Tezgah durdurulur.

F0.5; F0.5; F0.5; F0.5, F0.5; F0.5; F0.5;

G02 Kodu-CW (Dairesel Hareket-Saat bresi Yn) Komut satr: N_ G02 X_ Z_ R_ F_ ; N_ G02 X_ Z_ I_ K_ F_ ; G02 komutu saat ibresi ynnde (CW - Clock Wise) hareket ile dairesel tala alma ilemi yapar. Dairesel hareketin yaplabilmesi iin gereken dier deikenler unlardr. Deikenler X ve Z: R I K F Yayn biti noktasnn koordinatlar Yayn yarap deeri Yay balang noktasnn yay merkezine X ekseninde artl olan uzakl Yay balang noktasnn yay merkezine Z ekseninde artl olan uzakl lerleme hz
Tablo 1.2: G02 ve G03 kodu deikenleri

I ve K deerlerinin pozitif veya negatif olmas, yay balang noktasna gre tespit edilir. I ve K yerine R yarap deeri girilebilir.

ekil 1.4: G02 Dairesel hareket yn ve I, K deerleri

RNEK3

N10 G02 X10. Z0 R5. F0.5; (Yayn biti noktalar ve yayn yarap verilmitir.) ya da N10 G02 X10. Z0 I-5. K0 F0.5;

10

G03 Kodu-CCW (Dairesel Hareket-Saat bresi Tersi Yn) Komut satr: N_ G03 X_ Z_ R_ F_ ; N_ G03 X_ Z_ I_ K_ F_ ; G03 komutu saat ibresi tersi ynnde (CCW - Counter Clock Wise) hareket ile dairesel tala alma ilemi yapar. Bu komuttaki ilemler G02 komutu ile ayn zelliktedir. Dairesel hareketin yaplabilmesi iin gereken dier deikenler G02 komutu ile ayndr.

ekil 1.5: G03 Dairesel hareket yn ve I, K deerleri

RNEK4

N10 G03 X20. Z-5. R5. F0.5;(Yayn biti noktalar ve yayn yarap verilmitir.)ya da N10 G03 X20. Z-5. I0 K-5. F0.5;

11

RNEK5

Tornalanacak son yzeyin son noktas

ekilde lleri verilen i parasn CNCde ilemek iin programn yaznz? (Sadece yzeyden temizleme tala alnacaktr. Program mutlak olarak yazlacaktr.) O0003; N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 G21; G00 G00 G00 G01 G01 G01 G01 T0101; X30. X0. X0. X32. X40. Z-16. X60. X100. X120. X120. X130. Z30; Z1.; Z0. Z0. Z-4. F0.3; Z-30. Z-30. Z-40. Z-50. Z100. F0.3; F0.3; F0.3; F0.3; F0.3; Program numaras ller metrik olacak. 1 nolu kesici ve 1 nolu geometri (ofset) bilgisi Kesicinin ilk konumu 1000 dev/dak fener mili altrlr. Kesicinin aln noktasna getirilmesi Aln noktasna temas etme Paha kadar aln tornalama Pahn ilenmesi lk radyse kadar silindirik tornalama R10. F0.3; lk radys (yay) ilenir. kinci radyse kadar aln tornalama Son yzeyin ilenmesi Kesicinin para zerinden uzaklatrlmas R10. F0.3; kinci radysn ilenmesi

S1000 M03;

N100 G02 N110 G01 N120 G03 N130 G01 N140 G00 N150 M05;

12

RNEK6

Yukardaki ekildeki parann CNC programn yaznz? (Mutlak ve sadece yzey temizlenecektir.) O0004; N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N70 N80 N90 N90 N90 N100 N110 N120 N130 G90; G00 G54; G00 S3000 G00 G01 G01 G01 G03 G03 G04 G01 G01 G00 M30; X30. M03; X0. X0. X18. X40. X60. X60. P2500; X100. X100. X110. Z-80. Z-90. Z100.; F0.5; F0.5; Kesicinin i zerinden ayrlmas Z2. Z0. Z0. Z-50. Z-80. Z-80. F0.5; F0.5; F0.5; R66. I55. Z10.; T0101; koordinat sistemi (Aln merkez noktas olarak seildi.) Kesicinin konumu milini saat ibresi ynnde altrr 3000 dev/dak olarak. Kesicinin aln noktasna getirilmesi Aln noktasna temas etme (1) Aln tornalama (1-2 aras) Konik tornalama F0.5; K-35. Yayn ilenmesi F0.5; Mutlak programlama

4. nokta keskin ke Aln tornalama (4-5 aras)

Programn sonu kursr (cursor) programn bana geri dner.

Not: Normalde ls 0 sfr olan deerler programda yazlmazlar.

13

ekil 1.6: nceki problemdeki I ve K deerleri

1.1.4. Yardmc Kodlar ve Program Sonu Aklamas M00 Kodu (Program Geici Durdurma) Komut satr: N_ M00; M00 komutu, almakta olan program geici olarak durdurur. Bu komut, program ierisinde takm ya da i parasn deitirme, i parasnn lsn kontrol etme, kesici takm ucunu kontrol etme veya i parasna ve kesici takma svanm talalar uzaklatrmak iin kullanlr. Tezgh tekrar altrmak iin tezgh kontrol nitesindeki balama dmesine basmak gerekir. M01 Kodu (Program stee Bal Durdurma) Komut satr: N_ M01; M01 komutu, almakta olan program istee bal olarak durdurur. M00 komutundan farkl olarak seenekler sunar. M01 komutunu programda kullanmak istediiniz zaman, kontrol paneli zerindeki istee bal dmesi basl olmaldr. Aksi halde komut almaz. Tezgh tekrar altrmak iin tezgh kontrol nitesindeki balama dmesine basmak gerekir.

14

M02 Kodu (Program Sonu) Komut satr: N_ M02; M02 komutu program sonunu belirler. Her ana programn (alt program hari) tek satr (blok) halinde yazlr. Tezghn kontrol nitesi M02 komut satrn okuduktan sonra btn fonksiyonlarn durdurur. Kontrol nitesi G20/G21, M kodu, S kodu, ve F kodu bilgilerini hafzasnda tutar. G kodlar tezgh ilk atnz andaki ayarlarna geri dner. Bu komut rnek2de kullanlmtr. M03 kodu (Fener Milini Saat bresi Ynnde Dndrme) Komut satr: N_ S_ M03; M03 komutu i milini saat ibresi ynnde dndrr. Saat ibresi yn tezgh aynasna kardan baklarak belirlenir. Komutla beraber devir says da tanmlanmaldr. mili ynn deitirmek iin, mutlaka i milini durdurmalsnz. milini durdurmak iin, M00, M01, M02, M05 veya M30 komutlarndan birini kullanabilirsiniz. Komut rnek6da kullanlmtr. M04 Kodu (Fener Milini Saat bresine Ters Ynde Dndrme) Komut satr: N_ S_ M04; M04 komutu i milini saat ibresine ters ynde dndrr. Dier zelliklerde M03 komutuna benzer. M05 Kodu ( Milini Durdurma) Komut satr: N_ M05; M05 komutu i milinin dnn durdurur. M05 komutu i milini geici olarak deil, dorudan kapatr. Bu komut rnek-5de kullanlmtr. M06 kodu (Kesici Takm Deitirme) Komut satr: N_ M06 T_; M06 komutu kesici takmn deitirilmesini salar. T kodundan sonra kesicinin bulunduu istasyon numaras ve geometri (ofset) bilgisi numaras yazlmaldr.

15

M08 Ve M09 Kodu (Soutma Svsn Ama ve Kapatma) Komut satr: N_ M08; N_ M09; M08 komutu soutma svsnn aktlmasn salar. M09 komutu ise soutma svsnn kapatlmasn salar. Soutma svs i mili dnerken almaldr. Bunun sebebi soutma svs i mili yataklarna girebilir, oksitlenmeye ve ya filminin bozulmasna neden olabilir. Soutma svsnn kontrol kontrol panelinden de yaplabilir. M10 ve M11 Kodu (Ayna Ayaklarn Skma ve Ama) Komut satr: N_ M10; N_ M11; M10 komutu ayna ayaklarn skar. M11 komutu ise ayna ayaklarn aar. Yani i parasn balar ve sker. Bu komut tek satrda yer alr ve ayna ayaklarnn otomatik olarak kumanda edildii zaman kullanlr. Ayna ayaklar tezgh pedal ile de altrlabilir. M17 ve M18 Kodu (Taret ndekslemesi) Komut satr: N_ G00 T_ M17; N_ G00 T_ M18; M18 komutu taretin saat ibresi ynnde dnmesini, M17 komutu ise taretin saat ibresi tersi ynnde dnmesini salar. Dnme yn taretin arkasndan baklarak belirlenir. Baz durumlarda taretin belirtilen ynden dnmesi istenebilir. Bu durumda M17 ve M18 komutlar kullanlr. M25 ve M26 Kodu (Punta Mili Dar ve eri) Komut satr: N_ M25; N_ M26; M25 komutu punta milinin dar (ileri ) hareketini salar. M26 komutu ise punta milinin ieri (geri) hareketini salar. Ayrca bu komut kontrol panelinden de kontrol edilebilir. Bu komutlar G04 bekleme komutu ile beraber kullanlmaldr. Punta milinin hareketi iin tezgh milinin belirli bir sre beklemesi gerekir.

16

M30 Kodu (Program Sonu) Komut satr: N_ M30; M30 komutu program sonlandrr. M02 komutunda olduu gibi tek satr (blok) halinde yazlr. M30 komutunda kursr (cursor) programn bana geri dner. Baka para ilemeye imkn salar. Birden fazla para iin idealdir. M02 komutunda ise kursr programn bana sizin gtrmeniz gerekir. Komut rnek6da kullanlmtr.

1.2. CNC Tornada Satr Yaps

1.2.1. Satr Numaras ( N10, N20 vb. ) Herhangi bir kesici takma ait operasyonlar ayrt etmek iin kullanlr. Para ileme srasn etkilemez. Satr numaras bir sra dzeninde veya karmak olabilir. Satr numaras N ile balayp takip eden saysal deerlerden oluur. Satr numaras kullanmak mecburi deildir. Ancak alt programlamada, programda istenilen bir satra atlanmas durumunda veya programda herhangi satrn aranmas durumunda numara gereklidir. 1.2.2. Adresler (G ve M Kodlar ) Takmn hareketlerini salayan harflerdir. CNC program yazlmnda tm komutlar, bir harf ve bu harfi takip eden saysal deerlerden oluur. Bu harfe adres yanndaki saysal deere veri (bilgi) ikisinin beraber haline szck ad verilir. Yan yana bir veya birden fazla szck bir satr (blou) oluturur. Her blok ; komutu ile bitirilir. Komut satr: N_ G_ X_ Y_ Z_ M_ S_ T_ F_ ;

rnein: G00 X150. Z100.; Satr (Blok) yazm

17

N G X, Y, Z M S T F ;

Blok (satr) numaras Hazrlk fonksiyonlar Pozisyon adresleri Yardmc fonksiyonlar Devir/kesme hz fonksiyonu Kesici takm tanmlamas lerleme fonksiyonu Satr (blok) sonu iareti
Tablo 1.3: Adres Bilgileri

Fonksiyon Program numaras Sra numaras Hazrlk fonksiyonu O N G

Adres

Aklama Program numaras Sra numaras Hareket tipini belirler Ana eksen hareketi Yardmc eksen hareketi Dner eksen hareketi Yay merkezi koordinatlar Yay yarap Dakikadaki ilerleme Devir bana ilerleme mili devri Sabit kesme hz Takm numaras Yardmc fonksiyonlar Tabla indeksleme Telafi numaras Bekleme zaman Alt program numaras Alt program tekrar says evrim parametreleri

X, Y, Z U, V, W Boyut deeri A, B, C I, J, K R lerleme fonksiyonu mili devir fonksiyonu Kesme hz fonksiyonu Takm fonksiyonu Ek fonksiyon Telafi numaras Bekleme Program numaras belirtme Tekrar says Program parametreleri F S S T M B D, H P, X P P P, Q

Tablo 1.4: Fonksiyon aklamalar

18

G Kodlar G kodlar hazrlk fonksiyonlardr. Bu kodlar kesici takmn dorusal ve dairesel hareketini, alma dzlemi seimini, l birimi seimini, tornalama evrimlerini, bekleme sresini, i mili devrini snrlama zelliklerini vb. zellikleri ierir. Ayn satrda (blokta) birden fazla G kodu olabilir. Fakat ayn gruba ait olan kodlar bir satrda beraber kullanlamaz. rnein G00, G01, G02 ve G03 kodlar kesici takmn hareket kodlardr. Ayn grup komutlardr. Bir satrda bu komutlardan ikisi beraber kullanlamaz. G kodlar zellik itibariyle ikiye ayrlrlar. Modal G Kodlar

Baka bir G kodu kullanlncaya kadar aktif kalrlar. Yalnz bulunduu satr (blok) iin deil dier satrlarda da aktiftirler. ptali iin ise baka bir G kodu kullanlnca veya iptal ilevine sahip bir kodu varsa o kod tarafndan iptal edilirler. Modal Olmayan G Kodlar

Sadece bulunduklar satrda alrlar. Bulunduklar satrdan sonra iptal olurlar. rnein: N 10 G04; Tornalama G Kodlar Kod Aklamas Hzl ilerleme/konumlama (Kesme yapmadan) G00 G01 Dorusal hareket/interpolasyon (Tala kaldrarak) G02 Saat ibresi ynnde dairesel hareket/interpolasyon (Tala kaldrarak) G03 Saat ibresine ters ynde dairesel hareket/interpolasyon (Tala kaldrarak) G04 Bekleme G20 n (Inch) l birimi G21 Metrik l birimi G28 Tezgh referans noktasna gnderme G40 Kesici Takm Telafisi ptali G41 Kesici Takm Telafisi Yrngenin Solunda G42 Kesici Takm Telafisi Yrngenin Sanda G50 mili devrini snrlama G90 Mutlak llendirme G91 Artl llendirme G94 lerleme hz oran (dakikada mm cinsinden ilerleme-mm/dak.) G95 lerleme hz oran (devirde mm cinsinden ilerleme-mm/dev.) G96 Sabit kesme hz G97 Sabit devir says evrim ile ilgili G kodlarna CNC tornalama evrimleri modlnde deinilecektir.
Tablo 1.5:Sk kullanlan G kodlar

19

M kodlar M kodlar kesici takmn hareketleri ile ilgili deildir. milinin dnmesi - durmas, soutma svsnn alp - kapanmas, program balatma - durdurma ve kesici takm deitirme gibi ileme iin gerekli olan yardmc fonksiyonlar kapsar. G kodlar gibi temel CNC kodlarndandr. Tornalama M kodlar Aklamas Program geici durdurma stee bal olarak program durdurma Program sonu milini saat ibresi ynnde dndrme milini saat ibresi tersi ynnde dndrme milini durdurma Soutma svsn aktma Soutma svsn durdurma parasn skma parasn skme Taret diskinin saat ibresi ynnde dndrlmesi Taret diskinin saat ibresi tersi ynnde dndrlmesi Punta pinl (mili) dar Punta pinl (mili) ieri Program sonu ve tekrar baa alma
Tablo 1.6: Sk kullanlan M kodlar

Kod M00 M01 M02 M03 M04 M05 M08 M09 M10 M11 M17 M18 M25 M26 M30 1.2.3. Satr Sonu ( ; )

CNC (Computer Numerical Kontrol Bilgisayar destekli kontrol) tezghlarda program yazmnda; adres yanndaki saysal deere veri, ikisinin beraber haline szck ad verilir. Yan yana bir veya birden fazla szck bir satr (blou) oluturur. Her blok iareti ; komutu ile bitirilir. Bu iaretle satr bitirilmez ise komut satr ilem grmez. rnein: N01 G01 X100. Z90. F120; Bu komut satrnda; G01 gibi harfle rakam yan yana ise szck, 100 gibi rakamsal ifadeler ise veri (bilgi), F gibi harfler ise adresi ifade eder. ; karakteri ise satr sonunu ifade eder. Hepsi yan yana yazld zaman satr (blok) ortaya km olur.

20

1.3. CNC Tornada Koordinat Sistemleri

CNC torna tezghlarnda yaygn olarak kullanlan iki koordinat sistemi vardr. 1.3.1. Koordinat Sistemi Tezgh koordinat sistemi ierisinde, programc tarafndan herhangi bir yerde tanmlanr. Genellikle i paras aln merkez noktasnda veya ayna merkezinde tanmlanr. Torna tezghlarnda G54 ile G59 aras 6 adet i koordinat sistemi tanmlanabilir. koordinat sistemini, i parasnn alnna tamak iin kesici takm parann evresine ve alnna dedirilir. Daha salkl sonu vermesi iin, kesici yerine dokunmaya duyarl sensr (prob) kullanlabilir. O andaki X ve Z koordinatlar kaydedilir. Bu X ve Z deerleri tezgh bilgisayarna girilir. koordinat sistemi parann aln merkezine tanm olur. Bu deerler, G54 ile G59 kodlarndan birine atanabilir. O kod yazlnca bu deerler tanmlanm olur. Btn kesici takmlar iin ayr ayr i koordinat sistemi belirlemek gerekmez. Tezgh bilgisayarnda takm ayarlar yapldnda, kesici boyutlar ve i koordinat sistemi girilir. Dier takmlar iinde i koordinat sistemi hesaplanr. Sayfa 14 rnek-6da G54 kodu kullanld.

ekil 1.7: Xi ve Zi: Koordinat Sistemi, Xt ve Zt: Tezgah Koordinat Sistemi

1.3.2. Tezgh Koordinat Sistemi Tezgh koordinat sistemi, tezgh ilk aldnda sistemin kulland ana koordinat sistemidir. retici firma tarafndan belirlenmitir. Yeri programc tarafndan deitirilemez.

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
CNC tezghlarda kullanlan CNC kodlarn kullannz. CNC tornada programlama yapnz.

NERLER

Koordinat dzlemi

G ve M kodlarn ezberlemek gereksizdir. Doru kodu doru yerde kullanmalsnz. Matematik ve geometri bilginizi kontrol ediniz Yazdnz CNC para programn tezgh kontrol nitesindeki tular yardmyla tezgha aktarnz. ekildeki parann CNC torna programn basit yaznz. Koordinat dzlemine dikkat ediniz Programn ismini belirtiniz. O1000; G90 artl programlama kodunu kullannz. (Tezgh aldnda aktif olan G90 kodudur.) N10 G90; F ilerleme hz G95 mm/dev seiniz. N20 G95; Kesici takm seiniz. N30 G00 T0101; Balang noktas olarak aln merkez noktasn seiniz. G54 koduna aln merkez koordinatlar atanmtr. N40 G54; G00 hzl ilerleme komutunu kullanarak kesiciyi konumuna getiriniz. N50 G00 X40. Z10.; Devir saysn belirterek tezgh saat ibresi ynnde altrnz. mili devrini hesaplayarak

22

dev/dak olarak ayarlaynz. N60 G97 S1500 M03; G00 hzl ilerleme komutunu kullanarak kesiciyi i parasnn alnn tornalamak iin konumlaynz. N70 G00 X145. Z0.; G01 tala alarak ilerleme komutunu kullanarak aln tornalaynz. N80 G01 X0. Z0. F0.05; ster alndan uzaklaarak, N85 G00 X60. Z5.; N90 G01 Z0. F0.05; ya da alndan uzaklamadan G01 ile 5x45lik pahn balangcna geliniz. N90 G01 X60. Z0. F0.05; G90 ile programlamada deeri deimeyen koordinatlar yazlmayabilir. G01 tala alarak ilerleme komutunu kullanarak 5x45lik pah ileyiniz. N100 G01 X70. Z-5. F0.05; G01 tala alarak ilerleme komutunu kullanarak birinci radyse kadar olan silindirik ksm tornalaynz. N110 Z-40. F0.05; G03 (Saat ibresi tersi yn) dairesel hareket komutunu kullanarak ilk radys ileyiniz. N120 G03 X90. Z-50. R10. F0.05; (X, Z) radysn biti noktas deerleridir. X deerine radysn ap lsn giriniz. G01 tala alarak ilerleme komutunu kullanarak birinci radysten ikinci radyse kadar olan ksm ileyiniz. N130 Z-75. F0.05; G02 (Saat ibresi yn) ikinci radys ileyiniz. N140 G02 X110. Z-85. R10 F0.05; kinci radysten sonraki aln ksmn ileyiniz. N150 G01 X140. Z-85. F0.05; Kenin keskin ke olmas iin 5 saniye bekletiniz. N160 G04 P5000; 140 mm lik silindirik yzey ileyiniz. N170 G01 Z-115. F0.05; Kesici takm i paras zerinden uzaklatrnz. N180 G00 X150. Z125; Tezgh durdurunuz. N190 M30;

23

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Aadakilerden hangisi blok numaras harfidir? A) G B) M C) F D) N

2. M yardmc komutlarndan hangisi program durdurduktan sonra tekrar programn bana dnen komuttur? A) M00 B) M01 C) M02 D) M30 3. Aadaki M komutlarndan hangisi tezgh i milini saat ibresi ynnde altrr? A) M03 B) M04 C) M05 D) M06 N10 G01 X80. Z45. F120; program satrndaki alt izili ifadeler neyi ifade eder? A) Kelime B) Veri C) Adres D) Sra no Aadaki M komutlarndan hangisi program satrna yazld zaman, program i milini tamamen durdurur? A) M00 B) M01 C) M02 D) M05 Kesicinin kesme ilemi yapmadan dorusal ilerleme hareketini salayan G komutu aadakilerden hangisidir? A) G00 B) G01 C) G02 D) G03 Aln ve konik tornalamada kullanlan G kodu aadakilerden hangisidir? A) G00 B) G01 C) G02 D) G03

4.

5.

6.

7.

24

8.

Saat ibresi tersi ynnde dairesel hareket salayan G kodu aadakilerden hangisidir? A) G00 B) G01 C) G02 D) G03 Aadaki M komutlarndan hangisi soutma svsn aar? A) M01 B) M02 C) M08 D) M09 Aadakilerden hangisi program istee bal durduran M komutudur? A) M00 B) M01 C) M02 D) M05 1) G00 2) G01 3) G02 4) G03 5) G04 6) G21 Yukarda verilen G kodlarndan hangileri ayn grupta yer alabilir? A) 1, 2, 3, 4 B) 2, 4, 5, 6 C) 2, 4, 5, 6 D) 3, 4, 5, 6 G04 bekleme komutunda kesici saniye cinsinden bekler. A) Doru B) Yanl

9.

10.

11.

12.

13.

G20 metrik, G21 in l sistemini belirtir. A) Doru B) Yanl

14.

T0101 komutundaki ilk iki rakam takmn istasyondaki yeridir. A) Doru B) Yanl

15.

G02 ve G03 dairesel harekette kullanlan X ve Z deerleri yayn balang noktasn gsterir. A) Doru B) Yanl

25

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Yukarda lleri verilen parann basit olarak CNC programn yaznz? Yukardaki parann CNC program yazlmtr.
O0005; N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 G21; G90; G00 G00 S2000 G00 G01 G01 G01 G01 G02 G01 G03 G01 G00 M30;

T0202; X80. M03; X0. X0. X32. X40. Z-40. X60. X100. X120. Z-80. X130.

Z20.; Z1. Z0. F0.5; Z-4. F0.5; Z-50. F0.5; Z-60. F0.5; Z100.;

F0.5; F0.5; R10. R10. F0.5; F0.5;

26

40

Kontrol Listesi DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 Teknolojik kurallar uygulayabildiniz mi? Geometri kurallarn kullanabildiniz mi? Matematik bilgisi G kodlarn kullanabildiniz mi? M kodlarn kullanabildiniz mi? Satr (blok) oluturabildiniz mi? Toplam erikteki ama, lleri verilen paralarn basit olarak CNC programn karmaktr. G ve M kodlarn kullanarak programlama yapabileceksiniz. Program yazmada sorunlarnz varsa ilgili konuya giderek tekrar okuyunuz. rneklere baknz. retmeninizden bilgi alnz.

Evet

Hayr

27

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET2

CNC torna tezghlar iin mutlak programlama yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Blgenizde bulunan sanayi kurulularnda kullanlan CNC tezghlarn aratrnz. nternet sitelerinden CNC tezgh reten firmalar inceleyiniz.

2. CNC TORNADA MUTLAK (ABSOLUTE) PROGRAMLAMA YAPMA (G90)

2.1. Mutlak Programlama Mant
Komut Satr: N_ G90; G90 komutu, kesicinin gidecei tm hareketleri bir referans noktasna gre hesaplar. CNC torna tezghnda iki eksen vardr. Birinci eksen fener mili (i mili) ekseni olan Z eksenidir. kinci eksen ise buna dik olan X eksenidir. Bu iki eksenin kesitii nokta ise orijin noktasdr. Referans olarak bu nokta kullanlr.

ekil 2.1: Tornada koordinat eksenleri

28

Bu nokta, genellikle i paras sfr noktas veya tespit edilen herhangi bir noktadr. Mutlak lmde btn noktalar, koordinat sisteminde belirlenmi olan sfr (zero) noktasna gre alnr. Kesicinin X ekseninde yapaca hareket ap mesafesidir. Bu nedenle X ekseninde noktalarn deerleri daima pozitiftir. Z deeri ise koordinat eksenine gre pozitif (+) veya negatif (-) olabilir. X ekseninde deerlere mutlaka ap girilmelidir. rnein; X ekseninde 20 mm deeri girilirse, kesici orijinden (merkezden) 10 mm uzakla gidecek yani mesafenin yars kadar gidecektir. 20 mmlik aln tornalamas yapmak iin kesicinin X ekseninde 10 mm gitmesi gerekir. ekil 2.2de gsterildii gibi.

ekil 2.2: Mutlak programlama1

Mutlak programlamada ller bir referans noktasna gre verilir. ekil 2.2de grld gibi llendirme aln merkez noktasna gre yaplmtr. 20 mm, 40 mm ve 60 mm lleri aln merkez noktasna gre hesaplanmtr.

29

ekil 2.3: Mutlak programlama2

ekil 2.3de mutlak llendirme: 1 numaral yerin koordinat (X, Z) : (10, 10) 2 numaral yerin koordinat (X, Z) : (20, 20) 3 numaral yerin koordinat (X, Z) : (30, 30) grld gibi ller O noktasna gre verilmitir. Not: Mutlak llendirme, tezgh aldnda geerli olan komuttur.

2.2. Elle Programlama Yapma

Programc teknik resmi ve teknolojik bilgileri deerlendirerek i parasnn ilenebilmesi iin kesicinin yapmas gereken hareketleri hesaplar. Gerekli olan G ve M kodlar yardmyla i parasnn programn yazar. Hazrlanan bu program el ile tezgh kontrol nitesine girilir. Bir dier metot ise sorucevap metodudur. Bu metotta istenen operasyon tipi seilir. Seilen operasyona bal olarak kullancya ilerleme, devir says, tala derinlii ve tala boyu gibi sorular sorulur. Kullanc bu sorulara uygun cevaplar vererek program tamamlar.

30

ekil 2.4: Mutlak hareketler

Torna iin Mutlak Programlama 1 nolu hareket G00 X40 Z40 2 nolu hareket G00 X40 Z70 3 nolu hareket G00 X80 Z70 4 nolu hareket G00 X100 Z100 5 nolu hareket G00 X120 Z100 6 nolu hareket G00 X100 Z-110 7 nolu hareket G00 X-50 Z-30

31

RNEK7

Yukardaki parann mutlak olarak CNC programn yaznz? O0006; N10 G00 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 G54; S3000 G00 G01 G01 G01 G01 G01 G01 G01 G00 M09; M30; M03; X 0. X0. X20. X20. X40. X40. X80. X80. X100. Z1. Z0. Z0. Z-20 Z-20. Z-40. Z-40 Z-60 Z70. ; M08; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5;

T0101; koordinat sistemi (Aln merkez noktas olarak seildi.) milini saat ibresi ynnde altrr (3000 dev/dak olarak). Soutma svs alr. Kesicinin aln noktasna getirilmesi. Aln noktasna temas etme . 1. Aln tornalama. 1. Silindirik tornalama. 2. Aln tornalama. 2. Silindirik tornalama. 3. Aln tornalama. 3. Silindirik tornalama Kesici uzaklatrlr. Soutma svs kapatlr. Program sonlandrlr.

32

RNEK8

Yukardaki parann mutlak olarak CNC programn yaznz? O0007; N10 G00 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 N150 N160 G54; S3000 G00 G01 G01 G01 G02 G01 G02 G01 G03 G01 G00 M09; M30; M03; X0. X0. X20. X20. X40. X40. X60. X76. X80. X80. X100. Z2. Z0. Z0. Z-10 Z-20. Z-30. Z-40. Z-40. Z-42. Z-60. Z70.; M08; F0.5; F0.5; F0.5; R10. F0.5; R10. F0.5; R2. F0.5;

T0101; koordinat sistemi (Aln merkez noktas olarak seildi.) milini saat ibresi ynnde altrr (3000 dev/dak olarak). Soutma svs alr. Kesicinin aln noktasna getirilmesi. Aln noktasna temas etme. Aln tornalama. Silindirik tornalama. F0.5; 1. yay F0.5; F0.5; 2. yay 3. yay

Kesici uzaklatrlr. Soutma svs kapatlr. Program sonlandrlr.

33

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI

60

NERLER

Matematik ve geometri bilginizi kontrol ediniz Bir referans noktasna gre program yazacanz unutmaynz. CNC tornada mutlak programlama Kodlamalar sk sk kontrol ediniz. temellerini reniniz. Satr (blok) olutururken komutlar yerli yerince kullannz. Yazdnz program tezgh kontrol nitesine giriniz. ekildeki parann CNC torna programn yaznz. CNC tornada mutlak programlama Koordinat dzlemine dikkat ediniz. uygulamalar yapnz. Programn ismini belirtiniz. O1001; F ilerleme hz G95 mm/dev seiniz. N10 G95; Kesici takm seiniz. N20 G00 T0101; Balang noktas olarak aln merkez noktasn seiniz. G54 koduna aln merkez koordinatlar atanmtr. Koordinat dzlemi N30 G54;

34

G00 hzl ilerleme komutunu kullanarak kesiciyi konumuna getiriniz. N40 G00 X0. Z7.; milini saat ibresi ynnde altrnz. Devir saysn 2000 dev/dak. olarak belirtiniz. N50 S2000 M03; Kesiciyi aln noktasna getiriniz. Soutma svsn anz. N60 G00 X0. Z7. M08; G01 tala alma komutu ile kesici takm alna temas ettiriniz. N70 G01 X0. Z0. F0.01; Aln ksm tornalaynz. N80 G01 X32. Z0. F0.01; Pah (4x45) ksmn tornalaynz. N90 G01 X40. Z-4 F0.01; Silindirik (50 mmlik ksm) tornalaynz. N100 G01 X40. Z-50. F0.01; R10 luk yay parasn tornalaynz. Saat ibresinin tersi ynne olduunu unutmaynz. N110 G03 X60. Z-60 R10 F0.01; Son yzeyi tornalaynz. N120 G01 X60. Z-80. F0.01; Yzeyden kesiciyi uzaklatrnz. N130 G00 X70. Z90.; parasna bindirme olmamas iin deerleri lsnden fazla giriniz. Tezgh durdurunuz. N140 M30;

35

LME DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. CNC torna tezghnda 2 temel eksen vardr. A) Doru 2. B) Yanl

X harfi ile ifade edilen boyuna tornalamadr. A) Doru B) Yanl

3.

Torna tezghnda simetrik paralar ilenir. A)Doru B) Yanl

4.

X ekseni daima pozitif deerdedir. A) Doru B) Yanl

5.

X eksenindeki deerler daima AP olarak verilir. A) Doru B) Yanl

6.

Tezgh ilk ald zaman geerli kod artl koddur. A) Doru B) Yanl

7.

Boyuna olan deerler negatif ve pozitif ynde olabilir. A) Doru B) Yanl

8.

X ekseninde 100 mm deeri girilirse kesici 100 mm olarak yol alr. A) Doru B) Yanl

9. 10.

Mutlak olarak G90 kodu kullanlr. A) Doru A) Doru B) Yanl B) Yanl X ve Z torna iin kullanlan iki eksendir.

36

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Yukarda lleri verilen parann basit olarak CNC programn yaznz? Yukardaki parann CNC program yazlmtr.
O0008; N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N140 G21; G90; G00 G00 S2000 G00 G01 G01 G01 G01 G03 G01 G00 M02;

80
T0101; X 0. M03; X 0. X 0. X 32. X 40. Z -50. X80. Z -84. X100.

Z 5.; Z 5. Z 0. F 0.5; Z -4. F 0.5; Z -70. F 0.5; Z 90. ;

F 0.5; F 0.5; R 20. F 0.5;

37

Kontrol Listesi DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 Teknolojik kurallar uygulayabildiniz mi? Geometri kurallarn kullanabildiniz mi? Matematik bilgisi G kodlarn kullanabildiniz mi? M kodlarn kullanabildiniz mi? Satr (blok) oluturabildiniz mi? Toplam erikteki ama, lleri verilen paralarn basit olarak CNC programn karmaktr. G ve M kodlarn kullanarak programlama yapabileceksiniz. Program yazmada sorunlarnz varsa ilgili konuya giderek tekrar okuyunuz. rneklere baknz. retmeninizden bilgi alnz.

Evet

Hayr

38

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET3

AMA
CNC torna tezghlar iin artl programlama yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Blgenizde bulunan sanayi kurulularnda kullanlan CNC tezghlarn aratrnz. nternet sitelerinden CNC tezgh reten firmalar inceleyiniz.

3. CNC TORNADA ARTILI (INCREMENTAL) PROGRAMLAMA YAPMA (G91)

3.1. Artl Programlama Mant
Komut Satr: N_ G91; Mevcut pozisyonu referans kabul ederek bu nokta ile bir sonraki nokta arasndaki uzakl hesaplar. Bu koordinatta X ve Z eksenleri (+) pozitif veya (-) negatif deer alr. Artl llendirmede nokta konumlar orijine (eksenlerin kesitii yer) gre deil bir nceki noktaya gre deerlendirilir.

ekil 3.1: Artl programlama1

39

Artl programlamada ekil 3.1de grld gibi her nokta bir ncekini takip etmitir.

ekil 3.2: Artl programlama2

ekil 3.2de artl llendirme: 1 numaral yerin koordinat (X, Z) : (10, 10) 2 numaral yerin koordinat (X, Z) : (10, 10) 3 numaral yerin koordinat (X, Z) : (10, 10) grld gibi ller O noktasna gre verilmitir.

3.2. Elle Programlama

Programc teknik resmi ve teknolojik bilgileri deerlendirerek i parasnn ilenebilmesi iin kesicinin yapmas gereken hareketleri hesaplar. Gerekli olan G ve M kodlar yardmyla i parasnn programn yazar. Hazrlanan bu program, el ile tezgh kontrol nitesine girilir. Bir dier metot ise, sorucevap metodudur. Bu metotta istenen operasyon tipi seilir. Seilen operasyona bal olarak kullancya ilerleme, devir says, tala derinlii ve tala boyu gibi sorular sorulur. Kullanc bu sorulara uygun cevaplar vererek program tamamlar.

40

ekil 3.3: Artl hareketler

Torna iin Artl Programlama 1 nolu hareket G00 X40. Z40. 2 nolu hareket G00 X0. Z30 3 nolu hareket G00 X40. Z0. 4 nolu hareket G00 X20. Z30. 5 nolu hareket G00 X20. Z0. 6 nolu hareket G00 X-20. Z-210. 7 nolu hareket G00 X-150. Z-80.

41

RNEK9

Yukardaki parann artl olarak CNC programn yaznz?

O0008; N10 G00 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 N135 N140 N150 G54; G00 S3000 G00 G91; G01 G01 G01 G01 G01 G01 M09; G90 G00 M30; X0. M03; X 0. X20. X0. X20. X0. X40. X0. Z0. Z0. Z-20 Z0. Z-20. Z0. Z-20. M08; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5; F0.5; Z1. ; T0101; koordinat sistemi (Aln merkez noktas olarak seildi.) Kesicinin konumu milini saat ibresi ynnde altrr (3000 dev/dak olarak). Soutma svs alr. Kesicinin aln noktasna getirilmesi. Artl llendirme. 1.Aln tornalama. 1.Silindirik tornalama. 2.Aln tornalama. 2.Silindirik tornalama. 3.Aln tornalama. 3.silindirik tornalama. Soutma svs kapatlr. Mutlak llendirme Kesici uzaklatrlr. Tezgh durdurulur.

X100.

Z70.;

42

RNEK10

Yukardaki parann artl olarak CNC programn yaznz? O0009; N10 G00 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N110 N120 N130 N140 N150 N155 N160 N170 N180 G54; G00 S3000 G00 G91; G01 G01 G02 G01 G02 G01 G03 G01 G90 G00 M09; M30; X0. M03; X0. X20. X0. X20. X0. X20. X16. X4. X0. X90. Z0. Z0. Z-10. Z-10. Z-10. Z-10. Z0. Z-2. Z-18. Z70. M08; F0.5; F0.5; R10 F0.5; R10 F0.5; R2. F0.5; Z2.

T0101; koordinat sistemi (Aln merkez noktas olarak seildi.) Kesicinin konumu milini saat ibresi ynnde altrr 3000 dev/dak olarak. Soutma svs alr. Kesicinin aln noktasna getirilmesi Artl llendirme Aln tornalama Silindirik tornalama F0.5; 1. yay F0.5; F0.5; 2. yay 3. yay

Mutlak llendirme Kesici uzaklatrlr. Soutma svs kapatlr. Program sonlandrlr.

43

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI

NERLER
Matematik ve geometri bilginizi kontrol ediniz Her bir noktay hesaplarken bir ncekini hedef alnz. Bir nceki nokta sfr olmaldr. Kodlamalar sk sk kontrol ediniz. Satr (blok) olutururken komutlar yerli yerince kullannz. Yazdnz program tezgh kontrol nitesine giriniz.

CNC tornada artl programlama temellerini reniniz.

44

60

CNC tornada artl programlama uygulamalar yapnz.

Koordinat dzlemi

ekildeki parann CNC torna programn yaznz. Koordinat dzlemine dikkat ediniz. Programn ismini belirtiniz., O1002; F ilerleme hz G95 mm/dev seiniz. N10 G95; Kesici takm seiniz. N20 G00 T0101; Balang noktas olarak aln merkez noktasn seiniz. G54 koduna aln merkez koordinatlar atanmtr. N30 G54; G00 hzl ilerleme komutunu kullanarak kesiciyi konumuna getiriniz. N40 G00 X0. Z7.; milini saat ibresi ynnde altrnz. Devir saysn 2000 dev/dak olarak belirtiniz. N50 S2000 M03; Kesiciyi aln noktasna getiriniz. Soutma svsn anz. N60 G00 X0. Z0. M08; Artl kodunu giriniz. N70 G91; Aln ksm tornalaynz. N80 G01 X32. Z0. F0.01; Pah (4x45) ksmn tornalaynz. N90 G01 X8. Z-4. F0.01; Silindirik (50 mmlik ksm) tornalaynz. N100 G01 X0. Z-46. F0.01; R10luk yay parasn tornalaynz. Saat ibresinin tersi ynne olduunu unutmaynz. N110 G03 X20. Z-10. R10. F0.01; Son yzeyi tornalaynz. N120 G01 X0. Z-20. F0.01; Yzeyden kesiciyi uzaklatrnz. N130 G90 G00 X90. Z90.; parasna bindirme olmamas iin deerleri lsnden fazla giriniz. Tezgh durdurunuz. N140 M30;

45

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. X harfi ile ifade edilen aln tornalamadr. A) Doru 2. Torna tezghnda simetrik paralar ilenir. A) Doru 3. X ekseni daima pozitif deerdedir. A) Doru 4. B) Yanl B) Yanl B) Yanl

Tezgh ilk ald zaman geerli kod mutlak koddur. A) Doru B) Yanl

5.

Her gidilen nokta bir sonraki noktann balangc olur. A) Doru B) Yanl

6.

Artl olarak G91 kodu kullanlr. A) Doru B) Yanl

7.

X ve Z torna iin kullanlan iki eksendir. A) Doru B) Yanl

8.

Programlar tezgh kontrol nitesinden girilir. A) Doru B) Yanl

46

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Yukarda lleri verilen parann basit olarak CNC programn yaznz? Yukardaki parann CNC program yazlmtr.
O00010; N10 N20 N30 N40 N50 N60 N70 N80 N90 N100 N110 N120 N130 G21; G00 G00 S2000 G91; G00 G01 G01 G01 G03 G01 G90 G00 M02; T0101; X0. M03; X0. X32. X8. X0. X40. X0. X100.

80

Z5.;

Z-5. Z0. Z-4. Z-46. Z-20. Z-14. Z100.;

F 0.5; F 0.5; F 0.5; R 20. F 0.5;

F 0.5;

47

Kontrol Listesi DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 Toplam Teknolojik kurallar uygulayabildiniz mi? Geometri kurallarn kullanabildiniz mi? Matematik bilgisi. G kodlarn kullanabildiniz mi? M kodlarn kullanabildiniz mi? Satr (blok) oluturabildiniz mi?

Evet

Hayr

erikteki ama lleri verilen paralarn basit olarak CNC programn karmaktr. G ve M kodlarn kullanarak programlama yapabileceksiniz. Program yazmada sorunlarnz varsa ilgili konuya giderek tekrar okuyunuz. rneklere baknz. retmeninizden bilgi alnz.

48

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

1. Aadakilerden hangisi ilerleme deerini gsteren harftir? A) G 2. B) M C) F D) N

M yardmc komutlarndan hangisi program durdurduktan sonra tekrar programn bana dnen komuttur? A) M00 B) M01 C) M02 D) M30

3.

Aadaki M komutlarndan hangisi tezgh i milini saat ibresi tersi ynnde altrr? A) M03 B) M04 C) M05 D) M06

4.

N10 G01 X80. Z45. F120.; bu ifadelerin tamam aadakilerin hangisini gsterir? A) Satr (blok) B) Veri C) Adres D) Sra no

5.

Kesicinin kesme ilemi yaparak dorusal ilerleme hareketini salayan komuttur. Aadakilerden hangisi bu tanma uyan G kodudur? A) G00 B) G01 C) G02 D) G03

6.

Saat ibresi ynnde dairesel hareket salayan G kodu aadakilerden hangisidir? A) G00 B) G01 C) G02 D) G03

7.

Aadaki M komutlarndan hangisi soutma svsn kapatr? A) M01 B) M02 C) M08 D) M09

8.

Aadakilerden hangisi program geici durduran M komutudur? A) M00 B) M01 C) M02 D) M05

9.

CNC torna tezghnda 2 temel eksen vardr. A) Doru B) Yanl

10.

Tezgh ilk ald zaman geerli kod artl koddur. A) Doru B) Yanl

49

11.

Mutlak olarak G90 kodu kullanlr. A) Doru B) Yanl

12.

Programlar tezgh kontrol nitesinden girilir. A) Doru B) Yanl

13.

Torna tezghnda dikdrtgen paralar ilenir. A) Doru B) Yanl

14.

X ve Z freze iin kullanlan iki eksendir. A) Doru B) Yanl

15.

X harfi ile ifade edilen aln tornalamadr. A) Doru B) Yanl

50

PERFORMANS DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME

Yukarda lleri verilen parann basit olarak CNC programn yaznz? Anlatlan G, M, mutlak llendirme ve artl llendirme kurallarna gre program yaznz. Uygulayamadnz ksmlar tekrar inceleyiniz. rneklere baknz. DEERLENDRME KRTERLER 1 Program ismini oluturdun mu? 2 Satr (blok) oluturabildin mi? 3 Artl lmlendirmeyi kullanabildin mi? 4 Mutlak lmlendirmeyi kullanabildin mi? 5 G00 kodunu kullanabildin mi? 6 G01 kodunu kullanabildin mi? 7 G03 kodunu kullanabildin mi? 8 M durdurma kodlarn kullanabildin mi? 9 Kesici takm i parasndan uzaklatrdn m? 10 Sre Toplam Deer lei

Evet

Hayr

51

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
OKTAN SEMEL 1 D 2 D 3 A 4 B 5 D 6 A 7 B 8 D 9 C 10 B 11 A DORU-YANLI 12 A 13 B 14 A 15 B

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

DORU-YANLI 1 A 2 B 3 A 4 A 5 A 6 B 7 A 8 B 9 A 10 A

52

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

DORU-YANLI 1 A 2 A 3 B 4 A 5 A 6 A 7 A 8 A

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

OKTAN SEMEL 1 C 2 D 3 B 4 A 5 B 6 C 7 D 8 A DORU-YANLI 9 A 10 B 11 A 12 A 13 B 14 B 15 A

53

KAYNAKA KAYNAKA
GLESN M., GLL A., AVCI ., AKDOAN G., CNC Torna ve Freze Tezgahlarnn Programlanmas, Asil Yayn Datm Ltd. ti., Ankara, 2005. BACI zel, CNC Teknik, Melisa Matbaaclk, stanbul,200 AKBA mit, CNC Fanuc Programlama, GTEF lisans bitirme tezi, Ankara, 1998. ASLAN Hamit, CNC Teknik, Saray Matbaaclk, Ankara, 2003. Sanita A.., Fronteir-L Programlama Kitab, ubat 1995. www.ses3000.com

54