K thu t tr ng D a

I. K thu t tr ng: 1. Ma v : ng b ng sng C u Long (BSCL) nn tr ng vo thng 6-7 dng l ch ( vo ma ma) gi m chi ph t i trong giai o n cy con. Tuy nhin, n u ch ng c ngu n n c t i th c th tr ng vo b t k th i gian no trong nm. 2. o mng ln li p: BSCL ngoi t gi ng ct, th t t c cc lo i t t t ph sa ven sng hay t phn u ph i ln li p khi tr ng cy lu nm nh cy d a. Tuy nhin, ki u ln li p ty thu c vo t ng lo i t v m hnh canh tc. i v i vng t ph sa khng phn c th ln li p theo ki u cu n chi u, t c l l p t m t b a xu ng d i v t ng t d i su c a ln m t, d n d n li p c hnh thnh. i v i vng t c phn, ty thu c vo su xu t hi n t ng phn m xc nh su c a mng, trnh a t ng t phn ti m tng ln t ng m t, t oxid ha sinh ra phn ho t ng s lm ch t cy d a. Ngoi ra, nn p d ng bi n php k li p khng lm o l n t ng t, khng a t phn ln t ng m t. 3. Kch th c li p: Ty thu c vo lo i t v m hnh canh tc m li p c ln theo ki u li p n v i chi u r ng m t t 4-6 m hay li p i v i chi u r ng m t t 6-8 m, th m ch t 10-12 m. i v i vng t ph sa, khng phn, c th ln li p i ti n vi c tr ng xen hoa mu trong giai an ki n thi t c b n, ng th i cng d p d ng cc m hnh a canh khi cy tr ng thnh. i v i vng t c phn, m n nn ln li p n li p mau r a phn v th ng p d ng m hnh c canh hay xen canh v i m t s cy c kh nng ch u phn nh chu i, khm. - t ct pha a hnh b ng ph ng, d thot n c: Khng c n ln li p. D n s ch t, cy ti x p. nh h ng tr ng, ng c c nh v h tr ng. - t th t kh thot n c: Ph i o mng ln li p. Kch th c v ki u li p thay i ty theo i u ki n th c t , nhng i u ki n quan tr ng l ph i c t ng t m t dy 1m b o m cho b r d a pht tri n. C 2 lo i li p: li p n v li p i. - Li p i: (Hnh 23-24): B r ng li p i th ng l 10 m. Tr ng hai hng d a 2 bn, cch b mng 1-1,5 m.

Hnh 23

Hnh 24 - Li p n: (hnh 25): B r ng m t li p kho ng 5 m. Tr ng m t hng d a

gi a li p.

Hnh 25 i v i t c t ng canh tc dy > 50 cm c th ln li p hon ch nh ngay t u. i v i t c t ng canh tc < 50 cm c th ti n hnh ln v i cc b c sau: - Nm u tin: p d ng hnh nn c t chi u cao 1m, b m t trn c c nh r ng 2,5m, c nh y r ng 3,5m. - Nm th 2: m r ng thm 1m m i c nh. - Nm th 3: n i cc l i v i nhau hnh thnh li p hon ch nh. N u tr ng trn , kch th c khng nn qu nh , cy s b h c n c vo ma kh, t nh t c nh y ph i c 3,5m, c nh m t 2,5m. 4. Kho ng cch tr ng: Kho ng cch tr ng ty theo gi ng, mu m c a t, i u ki n kh h u v m hnh c tr ng xen hay khng. Gi ng d a cao do c l di 5-6m nn th ng tr ng tha hn gi ng d a ln v i l di 3-4m. Vng t mu m , ma nhi u, khng c cc y u t b t l i c a mi tr ng cy d a s pht tri n m nh nn tr ng tha hn so v i vng t ai khng mu m v kh h u kh h n, l ng ma th p. Ngoi ra, m hnh c tr ng xen nn tr ng tha nh m b o m nhu c u nh sng cho cy tr ng xen. Tr ng qu tha s l ng ph t canh tc nhng n u tr ng qu d y cy c nh tranh nh sng, vn cao, lng di cho nng su t th p. Tr ng theo ki u hnh tam gic c m t cao hn 15% so v i tr ng theo ki u hnh vung. Tuy nhin, tr ng theo ki u hnh vung hay hnh ch nh t thch h p cho m hnh tr ng xen hn tr ng theo ki u tam gic (B ng 1). - Gi ng d a cao: kho ng cch 9m x 9m hnh tam gic u, m t 143 cy/ha. - Gi ng d a lai: kho ng cch 8.5m x 8,5m hnh tam gic u, m t 160 cy/ha. - Gi ng d a ln: kho ng cch 8m x 8m hnh tam gic u, m t 180 cy/ha. B ng 1. S cy d a/ha tng ng theo m t tr ng v phng php tr ng Kho ng cch Phng php Phng php tr ng (m) Hnh vung Tam gic u 7x7 7,5 x 7,5 204 178 236 205 2

8x8 8,5 x 8,5 9x9

156 138 123

180 160 143

- N u c tr ng xen, kho ng cch tr ng c th tha hn (t 9 10m) ty theo i t ng cy tr ng xen. Ty theo lo i t: t x u tr ng d y, t t t tr ng tha. M t trung bnh nn t 160-180 cy/ha. B ng 2. Kho ng cch v m t tr ng c a d a cao v d a ln trn t ph sa v t phn (Nguy n B o V v csv., 2004) M t (cy/ha) Kho ng cch TT Gi ng tr ng (m x m) Hnh vung Hnh tam gic 1 D a cao - t ph sa 8,0 x 8,0 156 180 - t phn 7,5 x 7,5 178 205 2 D a ln - t ph sa 7,0 x 7,0 204 236 - t phn 6,5 x 6,5 237 273 5. p m ho c chu n b h tr ng: vng t th p nn tr ng cy trn m trnh b ng n c cho cy. M hnh chp, c kch th c t 6080cm, cao t 30-40cm. Dng t ph sa hay t m t tr n v i 5-10kg phn h u c, 0,5kg phn ln p m 1-2 tu n tr c khi tr ng. Vng t cao nn tr ng trong h c kch th c 60x60x60 cm. Tr n u t m t v i phn h u c hoai m c, phn ln cho v h nh p m. (hnh 25a)

Hnh 25a 6. Chu n b cy con: i v i cy con c m tr c ti p trn t nn dng len xn t r xung quanh r i nh c cy ln kh i li p m. Khng nn dng tay n m l ko t r d a s lm gy g c thn. C t ng n r cn t 3-5cm, nhng cy con v dung d ch thu c tr n m trnh cho r khng b nhi m b nh v mau ph c h i. Nn tr ng cy con cng s m cng t t, t t nh t l ngay trong ngy sau khi c b ng ra kh i v n m. Cy con c m trong ti nh a d o s thu n ti n v n gi n hn khi c chuy n i tr ng. (hnh 26) 3

Hnh 26 7. Cch tr ng cy con: o m t l c kch th c b ng tri d a trn m hay trong h sau t cy d a con v h , l p t kho ng 2/3 tri. Nn p t, nn xung quanh cy con gip cho cy c gi ch t v t. Dng n p tre c t v g c thn cy khng b lung lay v dng l d a che mt cho cy con vo ma kh. - Tr ng h p m d a trn lu ng: Bn lt vo h o tr c y, t cy con xu ng v bn phn v c tr n v i t m t chung quanh g c, cu i cng l p t l i cho ngang m t t, ph g c 3cm, gi m nh xung quanh g c, t i n c (hnh 27).

Hnh 27 - i v i cy con m trong ti nh a d o: Dng dao r ch m t ng cch y ti 1cm, khng r ch su trnh t n thng cho r , nng cy con t nh v h , c n th n khng lm b t l b r ra. Ti p theo r ch m t ng d c, cho t l p b u t t t , sau ko ti PE ra kh i h . C n c n th n trnh lm v b u t khi tr ng 4

khng nh h ng n s sinh tr ng c a cy con (Hnh 28).

Hnh 28 II. Chm sc v n d a: 1. Tr ng d m: Tr ng d m ngay khi cy ch t ho c ma ma ti p theo cc cy d a trong v n cho tri ng u. Thng th ng d tr thay cy ch t kho ng 5%. 2. Che mt v y g c: Nh m h n ch s b c thot n c, gip cy ph c h i nhanh sau khi tr ng c n che mt cho n khi cy bn r , pht tri n t t. Ngoi ra, gi m b t l ng n c b c hi trong ma kh, c n y g c cho cy con b ng cch dng v d a, b i x d a hay l c bnh ph quanh g c d a. 3. Lm c : D n s ch c d i xung quanh m hay h khng c d i c nh tranh dinh d ng, n c v nh sng v i cy d a s lm cho cy d a ch m l n. Trong giai an cy d a cha mang tri nn tr ng xen canh cc lo i cy ng n ngy hay c lm th c n cho gia sc, cy h u che ph t, h n ch s r a tri ch t dinh d ng b m t, ng th i tng thm ch t h u c b i d ng cho t, gi m chi ph chm sc v tng thu nh p cho nh v n. 4. Bn phn: Qua k t qu phn tch s huy ng cc ch t dinh d ng c a cy d a (B ng 3) cho th y ba ch t dinh d ng quan tr ng nh t i v i cy d a c x p theo th t l Kali (K), Clorua (Cl) v m (N). Ti p theo l Canxi (Ca), Natri (Na), ln (P), Ma-nh (Mg) v cu i cng l lu hunh (S). B ng 3: S huy ng m t s ch t dinh d ng (kg/ha) c a cy d a Nng su t N P2O 5 K2O Mg Ca S Na Cl 100 tri/cy (Ouvier v Ochs, 1978) 49 16 115 8 5 4 11 64 6,7 t n copra/ha (Ouvier v Ochs, 1978) - Tri 108 39 232 15 9 9 20 125 - C cy 174 40 299 39 75 30 54 240 1 t n copra (Ashgar, 1988) 16,2 5 33 2 1,4 1,3 2,5 19,7 - Kali c n thi t cho s t o thnh cm d a v d u d a. Bn kali s m giai an v m m cy con s m c m nh, ra tri s m, sai tri, lm tng nng su t t 15-20%. Thi u kali giai an u s nh h ng su xa n nng su t d a v sau m c d th i gian sau c bn kali y . Kali c nh h ng n vi c tng s bu ng, s hoa ci, t l u tri, tr ng l ng tri, gip cy ch ng b nh m l. Do , cy d a thi u kali th ng cho t tri, tri nh v nng su t th p. Tri u ch ng thi u kali trn cy d a cng i n hnh nh cc cy tr ng khc l l b vng v nu chp l v ba l, c hnh ch V, sau lan d n v c l b kh n u tnh tr ng thi u kali ko di. Tri u ch ng bi u hi n trn tu l cng nh trn t ng l cht. Tri u ch ng thi u kali d nh n bi t trn cy d a l l bn d i tn ch t s m, kh nhng khng r ng nn th ng c 5-6 tu l d a kh cn dnh trn cy. - m, ngoi vai tr gip cho s tng tr ng c a cy, cn gip cho cy d a pht tri n m nh v ra hoa s m, m 5

cn c vai tr quan tr ng l gip cho cy d a s n xu t nhi u hoa ci. Nhi u nghin c u n cho bi t khi s hoa ci/pht hoa t hn 20 hoa th nn ngh ngay n vi c b sung m. m cn c tc d ng h tng v i kali. m gip cho cy d a s d ng kali h u hi u hn. Cy d a thi u m th ng tng tr ng ch m, c tu l b vng. L non v n c mu xanh nh t nhng khng lng nh cy y m. Tri u ch ng th ng bi u hi n r l gi do m l m t ch t di ng trong cy. Tuy nhin, n u cy d a thi u kali m bn nhi u phn m th l v n vng v nng su t v n th p. - Clorua c xem nh m t ch t a l ng i v i cy d a hn l m t ch t vi l ng so v i cc lo i cy tr ng khc. Trn cy con, clorua c nh h ng n s gia tng chu vi g c thn v gip cho cy ch ng l i b nh m l do n m Pestalotiopsis sp. gy ra. Clorua gip gia tng s h p th cc ch t kali, ln, canxi v ma-nh nn gip cho cy ra tri s m. i v i nng su t, clorua c vai tr quan tr ng trong vi c thnh l p cm d a. Khi thi u clorua d a cho tri nh nhng s tri/bu ng khng gi m. Tri u ch ng thi u chlor th ng d nh m l n v i tri u ch ng thi u kali. C n ch l gi a chlor v lu hunh c s i khng r r t. Chlor lm tng chu vi g c thn trong khi lu hunh lm tng chi u cao cy. Bn nhi u lu hynh s lm gi m hm l ng chlor trong l r r t. Ch phn bn ty thu c vo tu i cy v lo i t. Cng th c bn phn cho d a m i tr ng nhi u lo i t khc nhau c trnh by trong B ng 4. L ng phn bn cho d a cc tu i khc nhau vng t ph sa v t st c khuy n co trong B ng 4 v 5 B ng 4: L ng phn (g/cy/nm) bn cho cy d a giai an ki n thi t c b n v tr ng thnh v t ph sa Tu i cy Lo i phn (Nm) Ur Super phosphate KCl 1 150 400 300 2 200 400 3 300 800 500 4 400 600 5 500 1.000 800 >5 800-1.000 800-1.000 B ng 5: L ng phn (g/cy/nm) bn cho cy d a giai an ki n thi t c b n v tr ng thnh Tu i cy Lo i phn (Nm) Ur Super phosphate KCl 1 150 2000 200 2 200 400 3 400 2000 500 4 600 500 5 800 2000 600 >5 1000-12000 800-1000 vng t st

vng t phn

Ngoi phn ha h c, vi c bn phn h u c cho d a cng c n c quan tm nh m cung c p thm phn vi l ng, c i t o t, gip cho cy sinh tr ng t t, tng s c khng v t nng su t cao. T nm th hai tr i nn bn 20kg phn h u c/cy, sau tng d n m i nm 5kg/cy v t nm th b y tr i bn 50kg phn h u c/cy/nm. Phn h u c c th l cc lo i phn chu ng hoai m c, xc b th c v t, rm r , c m c. Ph sa sng hay bn ao cng l ngu n cung c p ch t h u c v gp ph n cung c p ch t dinh d ng cho v n d a BSCL. C th b i bn m i nm hay 2 nm m t l n. Nn b i vo ma n ng, khi b i ch nn tr i m t l p bn d y kho ng 3-5cm. B i qu d y c th a phn ln m t li p, c th nh h ng n s sinh tr ng c a cy. III. Tr ng xen trong v n d a: V r d a n c n v tn l tha nn c n tr ng xen trong v n d a nh m s d ng hi u qu ti nguyn t v nh sng d i tn d a v tng thu nh p cho nh v n. Yacoob (1995) cho bi t r d a t p trung su 1m v n 6

r ng 2m (Hnh 29), do ngoi ph m vi n y c th tr ng xen t n d ng t, tng thu nh p. Ngoi ra, nhi u nghin c u cho th y tr ng d a v i kho ng cch 8 x 8 m th d i tn d a cn l i t 70-75% nh sng.

Hnh 29 M t trong nh ng nguyn t c c b n c a cc m hnh tr ng xen trong v n d a l s c nh tranh v nh sng, dinh d ng v nhu c u n c gi a cy d a v cy tr ng xen khng d n n s gi m nng su t v hi u qu kinh t c a c cy d a v cy tr ng xen. trnh s c nh tranh v dinh d ng v nhu c u n c gi a cy d a v cy tr ng xen nn tr ng cch g c d a t i thi u 2m v cy tr ng xen ph i l nh ng cy a bng rm hay c th ch u ng i u ki n c bng rm. i u c n ch cc m hnh tr ng xen l cy d a v cy tr ng xen c cng k ch gy h i nh n m Phytopthora sp. gy b nh th i t trn cy d a nhng ng th i cng gy b nh th i tri, kh cnh trn cy ca cao hay r ng lng trn cy tiu. Do c n c bi n php phng tr thch h p nh m trnh thi t h i cho c cy d a v cy tr ng xen. D a vo lo i cy tr ng xen hay lo i hnh xen canh m ta c cc ki u xen canh trong v n d a l tr ng xen, a canh v a t ng canh tc (Nguy n B o V v csv., 2004). 1. Xen canh: Xen canh l hnh th c tr ng xen cc lo i hoa mu, rau hay cy ng n ngy trong v n d a. Trong giai an ki n thi t c b n c th tr ng xen la r y, rau, u. Xen canh l phng chm l y ng n nui di khi thnh l p cc v n cy lu nm. Vi c xen canh trong cc v n m i tr ng cn gi m chi ph t i n c v lm c cho cy d a. Khi cy tr ng thnh nn tr ng cc lo i cy c c nh khoai lang, khoai m , g ng. (Hnh 31 v 32)

Hnh 31

Hnh 32 2. a canh: a canh l hnh th c tr ng xen cy di ngy trong v n d a. Cc m hnh a canh trong v n d a bao g m cc lo i cy n tri nh u , chu i, cy c mi, mng c t, bn bon, du hay cc lo i cy cng nghi p nh ca cao, tiu. M hnh a canh n u tr ng khng ng nh m t d a qu cao, cy tr ng xen khng ch u c bng rm s d n n s c nh tranh dinh d ng, n c v nh sng lm cho c nng su t d a v cy tr ng xen trong m hnh u gi m, tr thnh m t ki u v n t p khng c hi u qu kinh t . Sau y l m t s m hnh tr ng xen thch h p v c hi u qu trong v n d a: - M hnh d a-cy c mi (chanh, cam, qut, b i): Do cy c mi khng thch nh sng tr c x nn r t thch h p trong m hnh a canh v i d a. M hnh th ng p d ng cho cc vng t ph sa, t th t pha ct, ni chung l t c t ng canh tc d y, hm l ng dinh d ng trong t t trung bnh n cao, ch ng c ngu n n c. (Hnh 33)

Hnh 33 8

- M hnh D a-khm (thm): th ng p d ng cho vng t nhi m phn. Tr ng v i m t kho ng 4.000 cy khm/ha. Trong i u ki n c n c t i tri khm c th t tr ng l ng 1,5 kg. - D a-la: p d ng cho v n d a tr ng theo ki u ln m, ln (Hnh 34)

Hnh 34 - D a-ca cao: y l m hnh tng i l t ng v em l i hi u qu kinh t cao hi n nay. D a v ca cao c tc d ng h tng r t t t. D a che n ng v ch n gi cho ca cao trong khi l ca cao c tc d ng gi m v cung c p ch t h u c cho d a. Do , m hnh xen canh d a-ca cao c hi u qu kinh t cao hn so v i m hnh c canh. V i kho ng cch 2,5-3m, c th tr ng xen t 400-600 cy ca cao/ha, nng su t 50-60 tri/cy/nm (Hnh 35)

Hnh 35 - D a-chu i: Cy chu i r t thch h p trong m hnh a canh. Cc gi ng chu i gi ln, gi Hng u thch h p d i bng rm cy d a. C th tr ng chu i v i m t 1.000 cy/ha cng v i 125 cy d a (Hnh 36).

Hnh 36 3. a t ng canh tc: a t ng canh tc l m hnh t n d ng ngu n nng l ng m t tr i v ngu n dinh d ng trong t. y l m t m hnh a canh v i cc cy tr ng c chi u cao khc nhau cng nh b r n su c n khc nhau. Nh m hnh a t ng canh tc v i d a, tiu, ca cao, khm hay rau lang dng lm th c n cho gia sc. Trong m hnh n y d a l cy cao nh t ng th i cng l cy n c cho cy tiu v che mt cho cy ca cao bn d i. Rau lang hay khm t ng cu i cng. S phn b theo chi u cao cng tng t nh b r trong t, trong r d a n su nh t v c n nh t l rau lang. Do s phn b n y nn s c nh tranh gi a cc cy tr ng trong m hnh r t t so v i v i s h tr l n nhau t c hi u qu kinh t cao. 4. Canh tc h n h p trong v n d a: Canh tc h n h p trong v n d a bao g m cc lo i cy tr ng trong v n d a k t h p v i chn nui hay th y s n. M t s m hnh canh tc h n h p trong v n d a c hi u qu BSCL c khuy n co nh: D a-Tm, c; D a- G/ v t; D a- c - d/ b - Biogas; D a - ca cao- tm, c- ong m t (Hnh 37)

Hnh 37 Th.S. Nguy n Th L Th y 10

Tr ng d a xim-m hnh l t ng cho nng dn

Tr c kia d a xim c xem l cy tr ng ph , ch tr ng xen trong nh ng v n d a ta ho c cy n tri lm n c gi i kht. Tuy nhin, ngy nay d a xim l i tr thnh cy c gi tr kinh t cao m l i t v n u t, mau cho tri v c bi t l t t n cng chm sc, bn phn, phun thu c nh nh ng lo i cy n tri khc. Ngoi ra, nhu c u tiu th d a xim ngy cng cao, v n c d a l lo i n c gi i kht thin nhin v a ngon, b m l i r t tinh khi t c bi t l chng r t thch h p v i vng t B n Tre. M c d, l lo i cy d tr ng, song t nng su t cao v n nh i h i ng i tr ng quan tm chm sc ng k thu t v mi tr ng s ng v k thu t canh tc, tc ng m nh n s sinh tr ng v pht tri n c a cy d a xim. Tr ng d a xim, hi n nay c xem l m hnh l t ng nh t. Mu n pht tri n v n d a xim c n lu m t s i u sau y: - Tuy n ch n gi ng: ch n nh ng tri trong v n tr ng thu n d a xim (khng tr ng xen v i cc lo i gi ng khc) v d a xim d b lai t p. Nn u tin ch n cc tri gi a bu ng r i n tri cu i bu ng, b nh ng tri u bu ng v v sau s cho bu ng c c bng di, d b gy c .

- Trong v n m, ch n cy con c nhi u l, cu ng l ng n, r ng v phi n l r ng th ng l nh ng cy cho s n l ng cao. R th ng pht tri n ph m vi bn knh 2m, do khi tr ng xen cc cy khc nn cch g c d a t nh t 2m. - B l l m t gi b o v bu ng tri, v th khng nn v c n t a cc tu l non s lm gi m s c tng tr ng c a cy. i v i nh ng cy d a ang cho tri, n u tu l b m t i tr c khi hoa t n s lm cho hoa nch l b h ho c n u bu ng tri pht tri n sau ny d b gy c . - R chnh c th s ng c lu nhng r ph c i s ng ng n, d b ch t khi g p kh h n hay b ng p ng. V th , nn ch t i n c y trong giai o n cy con v mng v n c n c h th ng thot n c t t. Trong ma n ng, m c th y c p th p, n u c cung c p n c y cy s r t sai tri. - Th ng xuyn x i xo v n d a vo u ma ma, c t b ph n r ch t, t o s thong kh cho t r m i

11

m c ra l m t vi c lm c n thi t trong qu trnh chm sc d a. - Lm s ch c tranh v thn ng m c a n khi g p i u ki n m s ti sinh tr ng v c th m th ng qua cc r d a. Cc ch t c do c ti t ra c th lm ch t r d a. - Hng nm nn vt mng b i bn v a cung c p thm t cho b r v a cung c p thm d ng ch t cho cy, ng th i t o i u ki n cho v n d a thot n c d dng, trnh ng p ng. Tuy nhin, khng nn b i bn qu dy v c th lm ng p v nng r cy gy hi n t ng r ng tri non. Cng khng nn ch b i ph chung quanh g c d a v r non s khng ht c ch t dinh d ng m cn lm b r c khuynh h ng n tr i ln trn (mau tr i g c). - M i nm cy d a s n xu t ra m t kh i l ng v t ch t th c v t r t l n (r , thn, l, hoa, tri) v th nhu c u dinh d ng i v i cy d a l r t l n v r t c n thi t. Vi c bn phn cn i v h p l l m t bi n php k thu t tch c c v quan tr ng trong thm canh v n d a cao s n. i u c n lu l n u cy d a thi u h t dinh d ng trong m t th i gian di r i m i b p th kh c th ph c h i c nng su t. - Trn d a xim ch hai i t ng quan tr ng (nh t l giai o n d a t) l su ung v b cnh c ng h i d a. + ung d a: ung l lo i cn trng gy h i nguy hi m nh t, v r t kh pht hi n khi n b t u t n cng, n khi pht hi n th nh sinh tr ng b ph h y. Su non th ng t n cng gy h i n ng i v i nh ng cy d a t, cy l n s gy h i khng cn quan tr ng n a. ung tr ng thnh tr ng trn thn d a b thng tch v trn nh ng v t n t c a thn. Ph h i ch y u giai o n su non. u trng khot nh ng l nh trn thn ho c trn ng n cy, chng t n cng vo v n t d a lm nh ng l non b ho v ng xu ng, bo hi u cy d a s p ch t. Phng ng a s ph h i c a Ki n vng cng l bi n php ng a su ung, v su ung l cn trng xm nh p th c p, tr ng trn cc v t c c a Ki n vng. Th ng xuyn ki m tra v chm sc v n d a k p th i pht hi n su ung, dng bng gn t m cc lo i thu c ha h c nh Basudin 50ND, Pyrinex 20EC, Actara 25 WG,.. nht vo l xm nh p c a su ung sau dng t st trm bt l l i. Tuy nhin, bi n php ny ch nh m c u vn nh ng cy m i b su ung ph h i. + B cnh c ng h i d a: ph h i c giai o n su non v thnh trng. B t n cng b m t c a l non cha m . Chng n l p bi u b lm l b ho kh, m t kh nng quang h p. Hi n nay, vi c th ong k sinh di t b cnh c ng h i d a l bi n php sinh h c c ng d ng ph bi n, t hi u qu cao, t t n km v khng gy nhi m mi tr ng. N u c u t v chm sc ng m c, d a xim c xem l m t trong nh ng lo i cy tr ng t hi u qu kinh t cao nh t.

K thu t tr ng d a xim xanh

I- K thu t ch n gi ng: D a xim xanh l lo i d a dng u ng n c, n l cy c s n c a x d a B n Tre; th i gian t khi tr ng n khi cy cho tri chi n t 2,5 n 3 nm (ty vo i u ki n chm sc), thu nh p bnh qun cho 01 ha d a khi cy cho tri n nh (06 nm tu i tr ln) kho ng 130 tri u ng/ha (gi bn 2.500/tri). Tuy nhin, c c v n d a xim t yu c u v ch t l ng, p ng c cho th tr ng hi n nay, khi quy t nh tr ng d a ng i nng dn c n ph i ch n gi ng th t chnh xc (ng gi ng, cy c gen di truy n t t, khng su b nh nguy hi m, khng c ma treo ko di, kch c tri ph i p ng c nhu c u th tr ng). 12

* Ch n cy m : - Cy ph i c tr ng trong qu n th d a xim xanh, khng tr ng chung v i cc gi ng d a khc, nh v y s b o m c ch t l ng c a tri i sau. - Cy m c th ng, s o l dy, g c khng phnh to, khng c o n khuy t ho c v t tch su h i trn thn. - S tri trn quy t 10 tri tr ln, khng c tri i c, t tri nh n ho c b u ty gi ng (nh n c nm nng dn g i l d a xim nm, b u g i l d a xim b u), y l hai gi ng d a c th tr ng ch p nh n cao nh t hi n nay. * Ch n tri: - Tri c thu ho ch lm gi ng t nh t ph i c 11 thng tu i tr ln, khi thu ho ch khng tri r t tr c ti p xu ng t v d lm nh h ng n t l n y m m. - Ch n cc tri n ng (khi b xu ng n c n i ln 1/3 tri l c), lo i b nh ng tri nh , tri n i 2/3, tri c s o su, chu t, b t xt - Sau khi m, ch n nh ng tri n y m m s m, khng cong queo, khi tch l c hnh d ng gi ng nh ui c, mu xanh m, khng su b nh nh t l b nh do n m (th i t); lo i b nh ng cy l c mu l khng ng gi ng ( , vng), khi tch l c d ng th ng ng, m m m c cong queo, c hi n t ng su b nh, nh t l b nh do n m v tri n y m m qu mu n (03 thng tr ln). Khi cy cao kho ng t 0,4 n 0,6 d mt th xu t v n. II- K thu t tr ng v chm sc: A- K thu t tr ng: 1- Ch n t: D a l cy r t d tr ng, khng kn t, cy c th s ng v cho nng su t t t trn t c cao cch m t bi n d i 600 mt; nhng thch h p nh t l trn t ph sa, t ct pha, t c hi u h u c v c bi t t c hm l ng kali d i do, t ng canh tc dy t nh t l 0,5 mt. 2- Chu n b t tr ng: * i v i t ru ng: Tr c khi ln li p tr ng d a, nn gom l p t m t ru ng dng p m tr ng v i kch th c m: chi u r ng c ng knh nh nh t 1 mt, chi u cao ty vo a hnh c a nh tri u c ng hng nm nhng sao cho nh m cch nh tri u c ng t nh t 0,5 mt. Sau ti n hnh ln li p ho c tr ng d a xen la kho ng 2 nm sau ln li p cng t t, m c ch l l y ng n nui di. * i v i t v n c: Tr c khi tr ng nn gom l p t m t vun m n u t th p th ta vun cao nh t ru ng, n u li p cao th khng c n vun cao m lm sao cho khng b ng trong ma ma l t, ring kch c m nn gi ng nh t ru ng. * i v i t mi n ng Nam b : 13

Tr c khi tr ng c n ph i o h v i kch th c 0,6 m x 0,6 m x 0,4 m m c ch l ti t ki m n c cho cy h p thu. 3- Kho ng cch tr ng: Theo kinh nghi m th c t c a nng dn tr ng d a B n Tre, i v i d a xim tr ng 5m x 5m v tr ng theo ki u nanh s u ho c hnh vung. Nhng theo cc nh chuyn mn, tr ng d a xim cho nng su t cao nn tr ng v i kho ng cch 5m x 6m v tr ng theo ki u hnh nanh s u, tr ng theo ki u ny th t o i u ki n t t cho cy h p thu y nh sng m t tr i quang h p t o ra hm l ng ch t h u c. 4- Bn lt: Sau khi chu n b m v h tr ng xong, tr c khi xu ng gi ng kho ng 15-20 ngy ti n hnh bn lt m i m: phn h u c kho ng 20-30 kg+100g super ln+200gram kali, tr n u v l p kn l i b ng m t m. 5- t cy con: Sau khi chu n b xong cy gi ng v t tr ng, ti n hnh t cy con, trn m ho c h tr ng; u tin o m t h tng ng v i kch c c a tri d a gi ng; cy gi ng n u m trong b u nylon th dng dao bn c t y b u, sau t b u vo h o, ko ti b u ln kh i thn cy, cu i cng l p t l i cho bt tri l t, n u cy gi ng cao qu 0.8 mt th ta nn c m cy c t gi ch t trnh gi lm lung lay g c nh h ng n qu trnh sinh tr ng pht tri n c a cy. Ch khng nn t tri qu su v nh th cy s ch m pht tri n, cng khng nn t tri qu c n, t c l l p t khng bt tri th sau ny g c cy s phnh to. i v i gi ng m ngoi t, khi b ng cy ln nn x l tri tr c khi tr ng b ng cch l c t t t c r cho st tri, m c ch l kch thch cho cy pht tri n b r m i nhanh hn, n u nguyn khng c t r th ph i ch th i gian cho b r c th i i, cy m i pht tri n b r m i; th i gian ny ko di t nh t 20-30 ngy v nguy hi m hn n a y l mi tr ng thu n l i cho cc lo i n m b nh t n cng r non v a pht tri n. Cc ph n cn l i th thao tc gi ng nh d a m trong b u. B- K thu t chm sc: 1- Th i k ki n thi t c b n: (cy t 1-3 nm tu i). Cy con sau khi tr ng r t c n n c, n u giai o n ny thi u n c cy s ch t. V v y, gi m cho cy ta nn dng rm, r , c kh t g c cy trong ma n ng; kho ng 2-3 ngy t i cy 1 l n ty vo m g c. Nm u tin nn bn cho cy m i g c 0.5kg phn NPK: 15-15-15 v chia lm 02 l n bn vo u v cu i ma ma. Cch bn l x i nh quanh g c v bn r i u sau co t l p phn l i v t i n c cho tan phn cy d h p thu. Giai o n ny c n quan tm n b cnh c ng (b d a) t n cng t non lm cy ch m pht tri n, n u n ng c th ch t cy. B t u t nm th 2, h ng nm nn p thm t thm vo m t o i u ki n cho r pht tri n (trn t ru ng), ho c b i bn m i nm 1 l n vo u ma n ng ( t li p v n c). Phn bn cng c th s d ng NPK: 15-15-15 nhng li u l ng m i g c 0,75kg v chia lm 2 l n bn vo u v cu i ma ma. Nm th ba cng chm sc nh nm th hai nhng l ng phn bn tng ln 1kg/g c. Giai o n ny n u cy d a c chm sc t t, ng quy trnh k thu t th sau 26-28 thng cy s cho hoa u tin. Ch : giai o n ny c n lu ki n vng th ng hay t n cng cy lm cho t non b cong queo, n u chng t n cng trng nh sinh tr ng th cy s ch t, nh ng v t c c a ki n vng l ni t t nh t ung d a t n 14

cng. V v y, giai o n ny nn ch n nh ng cy ng n ngy nh da leo, c chua, u bng, so a tr ng xen vo v n d a l y ng n nui di v c bi t cc cy tr ng xen ny s l mi tr ng ngn ch n s t n cng c a ki n vng v ung d a. 2- Th i k kinh doanh: Giai o n ny cy cho tri n nh v b t u i vo th i k kinh doanh v th qu trnh chm sc cy c n ph i tun th ng quy trnh h ng d n cy cho nng su t cao v n nh. * Chm sc: hng nm nn b i bn cho cy 1 l n vo u ma n ng, ho c n u c i u ki n nn bn cho cy t 30-50 kg phn h u c hoai m c/g c, t a d n cy tr ng xen v gi c d i h p l sao cho cy c y nh sng quang h p, trnh vi c c d i c nh tranh dinh d ng v i d a hay dy leo ch ng ch t trn cy lm cy gi m quang h p. * Bn phn: theo cc ti li u nghin c u c a Vi n d u Th c v t Vi t Nam v Tung tm Khuy n nng-Khuy n ng t nh B n Tre th i v i cy d a vo th i k kinh doanh c n bn phn v i cng th c theo t l ur-Super ln-Cloruakali: 0,8kg-1.5kg-1,5kg/cy/nm v c chia lm 2 l n bn trong nm, u v cu i ma ma. Cch bn: m i l n bn o r nh 1/2 vng trn g c v cch g c 1,5-2 mt, su 0,15-0,2, r ng 0,2 mt sau bn phn vo r nh o r i l p t l i, cu i cng t i n c cho phn tan. Theo kinh nghi m c a ti th i v i cy d a cng s d ng cng th c phn trn bn cho, nhng s l n bn khc hn phng php trn l khng ph i chia ra 2 l n bn trong nm m nn chia ra lm 6 l n bn trong nm v bn r i u xung quanh g c, nhng tr c khi bn nn dng co s t x i nh quanh g c, cch g c kho ng 1,52 mt, sau bn phn ln v t i n c. N u lm c nh th th vi c tng cng lao ng trn m t n v di n tch l i u t t nhin, nhng ta c th ti t ki m c phn bn b m t i do tr c di, b c hi, r a tri trong th i gian phn ph i n m ch r h p thu; c bi t hn n a, vi c chia lm nhi u l n bn nh trn s lm cho cy khng b thi u h t dinh d ng, nh v y cy s sinh tr ng, pht tri n v c kh nng cho nng su t quanh nm, c th h n ch ph n no d a treo do thi u dinh d ng. (ch trong ma n ng nn t i n c y cho cy, kho ng 2-3 ngy t i m t l n l t t nh t v li u l ng phn bn c th tng, gi m ty theo nng su t c a cy hng nm). Trong giai o n cy d a kho ng 4-6 tu i, hng nm nn t ng v sinh cy t 1-2 l n nh: d n d p t t c cc nhen, bng mo kh, tu d a kh dnh l x trn cy, r c cc nhen cn dnh qu ch t trn t gip l bung nhanh, cy pht tri n t t hn; ngoi ra, d n d p s ch nhen, bng mo, tu d a kh cng l m t phng php phng ng a ki n vng t n cng d a r t hi u qu , song song ng a lun c ung d a. III- Phng tr su b nh: 1- B d a: * Gy h i: - Thnh trng v u trng u gy h i trn l d a non cha bung ra b ng cch c p bi u b trn m t l theo t ng hng song song v i gn chnh, nh ng v t c n ph th ng h p c mu nu, sau kh, ho, cong queo, gi m kh nng quang h p. N u trn cy c t 8 l tr ln b h i th s lm gi m nng 15

su t, n ng hn c th lm cy ch t. - Phng tr : + C t v t b cc t non b h i n ng trnh ly lan cy khc. + S d ng ong k sinh Tetretichus Brontispae, n m k sinh Metrhizium anisopliae. + S d ng thu c ha h c nh: Fastac, Sumicidine, Actara, li u l ng theo h ng d n trn bao b, phun u ln b t non c a cy. Tuy nhin, hi n nay B n Tre s d ng phng php sinh h c l hi u qu v kinh t nh t (th ong k sinh). Ong m t ang tr ng trn u trng b cnh c ng. 2- Ki n vng: + Gy h i: Ch c thnh trng ph h i d a, chng c ph ph n m m m cu i b l, c n ph t non, hoa d a lc cha tr lm cho l b rch, hoa b h, nh sinh tr ng pht tri n cong queo, n u chng n h t nh sinh tr ng cy s ch t. Cc v t c c a ki n vng l c a ng cho cc lo i su b nh khc t n cng nh b nh th i t d a hay ung d a trng gy h i. Theo k t qu nghin c u c a Trung tm Th c nghi m d a ng G, trong thng th i i m gy h i n ng nh t c a ki n vng l vo nh ng m trng sng v trn nh ng v n d a khng c tr ng xen. + Phng tr : - Khi cy d a kho ng 2 nm tu i tr ln l th i i m thch h p nh t cho ki n vng t n cng. Nh v y, vo giai o n ny c n ph i thm v n th ng xuyn pht hi n v t c c a ki n vng, sau dng mc s t b t, cu i cng dng t st trm bt l c phng ng a cc lo i khc nh n m b nh hay ung xm nh p.

Thnh trng v u trng c a ki n vng. - Khng rm, r m c xung quanh v n v y l mi tr ng t t ki n vng tr ng v pht tri n. - Theo khuy n co c a cc nh khoa h c, h n ch vi c gy h i c a ki n vng cc v n d a tr nn tr ng xen cc cy ng n ngy, cy h u, cy ca cao, nh m h n ch t m bay c a ki ng vng, gi m kh nng gy h i c a chng r t l n. 16

- S d ng phng php ha h c phng tr ki n vng t ra hi u qu khng cao v y l loi cn trng c th di chuy n r t xa nn r i thu c khng hi u qu ; v v y nn p d ng k thu t canh tc l hi u qu nh t. 3- ung d a: + Gy h i: Ng c v i ki n vng, ung d a ch gy h i giai o n u trng. Thnh trng tr ng vo cc l c c a ki n vng, cc v t thng trn cy v c bi t hi n nay chng cn tr ng d i g c d a t n cng ph n g c. Qu trnh gy h i c a ung d a r t nguy hi m v r t kh pht hi n, khi pht hi n c th kh c kh nng c u cy kh i kh i ch t.

Thnh trng v u trng c a ung d a. + Phng tr : i v i ung, phng tr cng nh ki n vng l ph i thm v n th ng xuyn pht hi n s m khi u trung cn tu i 1, tu i 2 dng dao ho c c s t khot l c b t u trng, sau dng thu c h t nh Basudin 3G + n c vi ti ln l khot nh m phng ng a cc lo i n m b nh, cn trng khc t n cng. S d ng bi n php ha h c hi u qu khng cao, ch nn p d ng k thu t canh tc phng l hi u qu nh t nh: h n ch t i a vi c gy v t thng trn thn d a ho c s gy h i c a ki n vng, tng c ng xen canh h p l cng l i u ki n t t lm gi m kh nng gy h i c a ung. 4- B xt tri Amblypelta sp: + Gy h i: y l i gy ra hi n tng r ng tri non v d a m , c thnh trng v u trung u chch ht n hoa, tri non v ti t ra c t vo v t chch, n u chch vo giai o n tri v a th ph n (cn nh ) s lm cho tri non r ng i, n u chch vo giai o n tri l n hn (kho ng 1 thng tu i tr ln) th tri c kh nng khng r ng m vng m xung quanh v t chch s b ho i th sau ny thnh tri d a b s o nhn nheo hay ch y m ra ngoi m nng dn g i l d a m .

17

D a m do b xt gy h i. + Phng tr : v sinh v n cho thng thong, tr ng ng kho ng cch, khng tr ng qu dy hi u qu cao nh t l nn nui ki n vng trong v n d a v y l thin ch c th t n cng b xt. 5- Chu t d a: + Gy h i: chu t l loi g m nh m c c tnh r t c bi t hn cc loi ng v t khc, rng c a c a chng c pht tri n di mi mi m khng bao gi dng l i, v th chng c n ph d a nh m m c ch rng mn khng m c ra di c, th hai l n cm d a v u ng n c. Tri d a b chu t khot s r ng i khi b chng c n th ng go, ng b ng sng C u long, vo th i i m tri u c ng ngoi ng n c ng p su, chu t b t u vo cc v n d a c n ph lm thi t h i n nng su t kh l n.

+ Phng tr : thng th ng B n tre ng i dn tr ng d a vo ma n c l l d n v sinh v n v cy d a, thm v n th ng xuyn khi pht hi n trn cy c chu t ti n hnh sn b t hay lm b y di t chu t nhng c n ph i thay i m i thng xuyn m i c hi u qu . C m t phng php r t c nhng l i r t hi u qu i v i cc v n d a tr ng ng kho ng cch, b o m cy khng giao tn nhau b ng cch l b c thi c quanh thn cy lm cho chu t khng leo ln cy c v ni b c thi t qu trn, chu t khng th bm c leo ln. Nh v y s b o v c cc tri d a trn cy.

18

6- B nh m l: + Tri u ch ng: trn l m m b nh xu t hi n t chp l tr vo, u tin l nh ng m nh mu nu vng hnh b u d c, sau m b nh l n d n c mu nu, tm v t b nh mu xm tro, nhi u v t lin k t l i lm cho l b chy. B nh th ng xu t hi n nhi u giai o n v n m v nh ng v n tr ng dy.

Tri u ch ng b nh m l d a. + Tc nhn: do n m Pestalozziap palmarum gy ra. + Phng tr : - B tr kho ng cch tr ng h p l. - Bn phn y v cn i nh t l kali. - N u b nh n ng nn phun thu c ha h c nh: Ridomyl, Novral,..li u l ng theo khuy n co trn bao b. 7- B nh th i t: + Tri u ch ng: u tin cc l non trn t c d u hi u m t mu xanh bnh th ng, sau vng, cu i cng kh v trn t ta nghe c mi hi, th i; cc l gi pha d i cng d n d n vng, kh v r ng i; cy ch t. + Tc nhn: do n m Phytopthora Palmivora Bult gy ra + Phng tr : thm v n th ng xuyn s m pht hi n cy b nhi m b nh, v t khi n m xm nh p vo t cy n lc ch t t th i gian t 3-5 thng. nh v y khi pht hi n cy b nhi m b nh nh , ti n hnh phun ngay ln t b ng thu c Ridomyl li u l ng kho ng 30g/bnh 8 lt v phun lin t c 3 l n, m i l n cch nhau 3 ngy. N u trong v n c cy b b nh ch t ta nn gom t t c cc ph n b nh em t s ch trnh n m b nh ly qua cc cy d a 19

khc. 8- B nh n t r ng tri non: + Nguyn nhn: - t b nhi m phn, m n lm h b r c a cy nh h ng n qu trnh nui tri, nh v y tri s r ng trong su t ma kh hay sau nh ng cn ma u ma. - Tri r ng trong ma ma d m v thng b n t tri c th l do c tnh di truy n c a cy. Thng th ng y l nh ng cy c tri to, v m ng, bn qu th a m, thi u kali, r pht tri n m nh nn cy ht nhi u n c, t d lm cho tri b n t v r ng, c th r ng c quy hay ch r ng 2/3 quy cn l i 1/3 quy dnh trn cy cho n thu ho ch. - R ng tri do n m: khi tri r ng ta th y l i v ni ti p gip gi a cu ng tri v i l i (m u d a) c mu nu en, th i m m. - R ng do vi khu n: khi tri r ng quan st th y trn m u tri d a c m v c m t s l i v n cn xanh. - R ng do di truy n: do ch n gi ng trn cy d a c b nh n t r ng tri non tr ng. + Phng tr : d a b n t r ng tri non do r t nhi u nguyn nhn nn phng php phng tr ta c n p d ng bi n php bao dy b ng cch l nh ng vng t phn m n hng nm ta nn bn cho m i g c t 3-5kg vi b t; song song , nh ng vng t thng th ng khc, n u cy b n t r ng tri non ta nn p d ng bi n php phng tr sau: i u ch nh l i cng th c phn bn t c l gi m ur, tng kali; vo ma n c l hay ma d m dng leng c t b t r cy gi m kh nng ht n c c a r ; trn thn c m t l c hnh tam gic u, c nh kho ng 10 cm, nh quay ng c xu ng g c, su kho ng 15 cm, sau dng mu i n (NaCl) trt ln v t c nh m gi m l ng n c a ln cy v cung c p m t ph n clo cho cy. N u pht hi n tri r ng c nh ng v t do vi khu n hay n m b nh t n cng th khi cy n hoa ti n hnh phun cc lo i thu c tr n m tr c ti p ln bu ng hoa lc hoa cha n nh: Mancozeb, Ridomyl li u l ng theo h ng d n trn bao b; ho c cc lo i thu c tr vi khu n nh: ng hay Starner li u l ng theo h ng d n trn bao b. III- Thu ho ch: i v i d a xim xanh dng u ng n c thng th ng nh v n thu ho ch tri quy th 6 (cha c 6 thng tu i); tuy nhin, xc nh c quy d a 6 thng tu i ta c th tun th theo nguyn t c nh sau: khi quan st cc s o l d a ta th y chng pht tri n theo hnh xo n, c cy xo n theo vng ph i c cy theo vng tri v m t vng xo n nh th c 5 x o l ta g i cy d a c di p t 2/5. Nh v y khi quan st cc quy d a cn trn ng n ta c th quy nh quy m i n l quy s 0, n m pha d i quy s 0 l quy s 5, d i quy s 5 l quy s 10; n u l d a ta, d a du l thng tu i c a tri v hai gi ng d a ny m i thng tr m t quy, nhng i v i d a xim th khc v nhm d a ny hai thng tr c 3 quy nn quy s 5 ch c 4 thng tu i m thi, v v y thu ho ch d a xim n o t tiu chu n, c ph m ch t ngon ta nn thu ho ch quy s 8 trn cy d a l tri c ch t l ng ngon nh t. Trong th c t hi n nay, nh v n th ng thu ho ch d a xim xanh cha tu i (t c l cn non n o) nn khi tiu th ph i v n chuy n xa ho c g t v chuy n b ng xe l nh th ng b n tri do thay i nhi t trong i u ki n tri cn qu non, go cha c c ng, do v y s lm nh h ng c l hng khng bn c, c bi t hn n a l s lm m t i thng hi u d a xim xanh B n Tre ni ring v d a xim xanh Vi t Nam ni chung. Nh v y, chng ti ngh nh v n c n nn tun th ng quy trnh thu ho ch gi uy tnh trn th tr ng v t o 20

i u ki n cho ng i tiu dng kh p th gi i th ng th c c hng v c a qu d a xim xanh Vi t Nam tuy t v i nh th no. K s Nguy n Vn Dng Chi c c Qu n l Ch t l ng Nng lm s n v Th y s n B n Tre

Lm tng t l u tri c a d a sp
Cch th ph n cho d a sp c Trung tm d a ng G (Vi n nghin c u d u v cy c d u) ph i h p S khoa h c & cng ngh t nh Tr Vinh nghin c u v ang tri n khai th nghi m kh thnh cng t i C u K (Tr Vinh). D thao tc c hi r m r nhng y l cch tr l c kh thnh cng tng t l d a sp. D a sp (d a c ru t) Tr Vinh tr thnh c s n n i ti ng, gi bn t 100.000-150.000 ng tri. Tuy nhin, ng i tr ng d a sp bn khon v c qu t tri d a sp trn quy (bu ng) d a. Thng th ng t l d a c sp ch kho ng 20 - 30%, c khi 90% s tri trong quy l d a th ng. Hi n nay, gi ng d a sp c nhn tr ng kh p ni, trong lc ch k t qu nghin c u m i th cch th ph n nhn t o ang c p d ng. KS. Ng Thanh Trung, ng i tham gia th c hi n vi c th ph n nhn t o cho d a sp cho bi t, th ph n h tr cho d a sp kh kh khn do cy cao, kh quan st, ph i th c hi n thao tc thng qua cy so t d i g c... M i ng i m t ngy c th th c hi n kho ng 20 cy, kh nh t l khu a ph n c ng vo v tr bng ci ang n . Cng vi c ny cn ph thu c nhi u vo th i ti t, nh t l ma, gi m nh. Phun xong g p tr i ma th b t bu c ph i phun l i. Cng vi c c ti n hnh t sng n tra, qua bu i chi u t l thnh cng khng cao. Quan tr ng ph i ch n th i i m ti n hnh, c n th n l y ph n hoa c vo lc mo d a bung n (g i l bung mo) sau ti n hnh x l v b t u cc cng o n th ph n. Thi t b ch y u t ch , lm sao phun c ph n hoa c (tr n v i m t dung d ch) bm dnh ln hoa ci. Theo h ng d n c a anh Trung, tr c khi ti n hnh th ph n ph i th c hi n xong vi c l y ph n c trn cy d a sp v a bung mo 2-3 ngy. Th i i m ny c xem l lc ph n hoa c n lc m nh, gip bng ci th ph n m nh hn. Khi l y ph n c (mu tr ng nh t) c n ch , khng l y nh m ph n cy d a bnh th ng. Sau khi l y em xu ng ch cho nt (nghi n v ra), cho vo thng kn, em thng ra t ni bng rm, nn t nhi t k m b o nhi t quanh thng 37-40 C. Sau kho ng 2 ngy, ph n kh chuy n sang mu nu, nghi n ti p n khi ph n hoa c mu vng h t g th dng ry, sng l y ph n b t nhuy n. N u ph n t t th em ha v i dung d ch (do Trung tm ng G cung c p theo t l h ng d n) r i cho vo bnh phun c n i v i cy so di. D ng c phun t ch g m ng nh a trong b ng v i chi u di cy so, ng cao su d ng tri b u, m t b ph n ch a ph n c. ng cao su g n bn d i n i ng nh a v i b ph n ng ph n c. Qu trnh v n hnh ph i kho lo sao cho khi bp m nh ng cao su hnh qu b u bn d i th t o hi th i b t ph n c bay ra bm quanh bng ci m i n l c. Theo KS. Trung, nn phun nh v y lin t c t 6-8 ngy, sau quan st cu ng bng ci, n u ph n t chuy n t mu vng nh t sang mu nu th th ph n xong. Do cy d a th ph n cho nn tr ng d a sp khng nn tr ng tha, v khng nn xen l n v i gi ng d a th ng tng t l u tri sp. y l cch tr l c kh thnh cng d thao tc c hi r m r. Nhi u v n d a trong H p tc x d a sp Ha Tn th nghi m t k t qu t t, t l d a sp 40-45%. c bi t, hi n Vi n nghin c u d u v cy c d u ang trong giai o n th nghi m vi c nui c y m c l y t m ng non (m ng u tri) c a tri d a sp, tuy nhin gi thnh cy gi ng s cao hn so v i cy gi ng m ln t tri kh. Theo www.khoahocphothong.com.vn 21

D a xim l c-gi ng d a u ng n c tri n v ng

D a xim l c l cch g i hi n nay c a nhi u ng i tr ng trong v ngoi t nh B n Tre. C ni g i l d a xim chu (v ph n d i tri hi nh ln), c ni g i l d a xim ln. y l gi ng d a c t lu nhng ch m i c tn g i g n y phn bi t v i d a xim xanh, xim d a.

D a 10 nm tu i ch cao kho ng 2m. V hnh dng bn ngoi th d a xim l c c mu xanh nhng hi nh t hn xim xanh v mu xanh hi gi ng nh mu xanh l c. M t i m d nh n ra c a gi ng d a ny l c 2 mo nang. Gi ng d a ny tri nhi u hn d a xim xanh, trung bnh m i bu ng c hn m t ch c d a (m i ch c l 12 tri).Trong v n d a xim l c bu ng c t 20 tri n 30 tri r t ph bi n, trong khi gi ng d a xim xanh bu ng trn 20 tri th ng khng c nhi u. Tr ng l ng v ng knh tri nh hn tri d a xim xanh. N u bu ng t tri t 10 n 16 tri th tri c th to hn v tr ng l ng tri tng ng d a xim xanh, ngha l t 1,4-1,7 kg. N u bu ng sai tri (trn 30 tri/bu ng) th tr ng l ng tri ch t 1,1kg n 1,3kg. V tri r t m ng, ch m ng nh t ph n gi a tri ch t 1,2 cm n 1,4 cm. Do v m ng nn l ng n c bn trong tri tng ng v i d a xim xanh, ngha l kho ng 220-280ml. V i l ng n c ch ng ny cng v a cho m t ng i bnh th ng u ng. i m c bi t c a gi ng d a xim l c l n c r t ng t. N u v n d a c bn phn y th khi thu ho ch s m hn 5-7 ngy th n c v n ng t v khng cn v chua nh d a xim xanh. Th i i m ny th cm d a bn trong ch v a vng cho, brix o lc ny t 6% tr ln. N c d a n u o brix t 6% l c m nh n l ng t thanh, n u t n 8% l n c d a r t ng t. V th tr ng tiu th , ty thu c vo thng li t i t ng a phng m gi c chnh l ch khc nhau ng k . C ni thng li ra quy cch l d a u ng n c c tr ng l ng t 1,3kg n 1,7kg/tri l ng chu n th cao gi nh t, ng c l i n u nh hn ho c l n hn m c trn th s m t gi. N u quy nh nh th th nh v n s m t 50% thu nh p v gi d a nh nh d a xim l c ch b ng n a gi d a t chu n. Li u nh v n c ch p nh n gi v s n sng tr ng gi ng d a ny khng? n tham quan h anh L Nguy n H ng n p 5, x Tn Th ch tr ng 75 cy d a xim l c trong di n tch 2.500m2, anh cho bi t t m t cy d a kho ng 35 nm tu i, gia nh nhn gi ng tr ng c v n d a hi n nay. Ty ma thu n hay ngh ch m thu ho ch t 6 trm n 9 trm d a/l a. L a d a m gia nh anh n v a thu ho ch xong c 1.130 tri. Phn bn cho t ng di n tch nu trn kho ng 2 tri u ng/nm. Phn bn l ba 22

lo i phn n g m ure, kali , ln super c chia lm 4 l n bn/nm. V gi bn th nm r i th p nh t m i ch c l 30.000 ng cn cao nh t ch 37.000 ng. T u nm n nay gi bn kh hn, th p nh t cng 40.000 ng, cao nh t c 50.000 ng m t ch c. H ch Tr n Th Lan p Ha Long, x Giao Ha tr ng 3,5 cng d a xim l c, trong c hn 1/3 di n tch d a cha cho tri. Ch Lan cho bi t m i l a thu c t 5 trm d a n 9 trm d a ty v ngh ch, thu n. Tuy nhin gi bn ni y l i h p d n hn, t u nm n thng 7 nm 2010, m i ch c d a bn th p nh t l 40.000 ng v cao nh t l 58.000 ng. M t h dn tr ng d a xim l c x Q i Sn, huy n Chu Thnh B n Tre bn gi l 5.000 ng/tri (tng ng 60.000 /ch c) vo cu i thng 4 dng l ch. (Th i i m ny d a xim xanh gi t 62.000-65.000 /ch c). Gi bn d a xim l c d c nh v n ch p nh n do l i th cy cho nhi u tri v ng i tiu dng b t u bi t n ch t l ng c a gi ng d a ny. Vi c pht tri n gi ng d a xim l c c m t s h dn bi t v tm gi ng v tr ng. Tuy nhin cng cn r t nhi u h dn mu n tr ng d a u ng n c ang bn khon nhng cha bi t nn ch n gi ng d a no. Nhn chung, d a xim l c thu c nhm d a ln cho tri s m, nng su t kh cao v ch t l ng n c ng t h p v i kh u v ng i tiu dng. Nh n nh v vi c pht tri n gi ng d a ny th c Nguy n Th Th y-Gim c Trung tm Nghin c u D a ng G-cho bi t: y l gi ng d a u ng n c c nhi u c i m t t nh cho tri s m, sai, ch t l ng n c ngon ng t nn c n ph bi n cho nhi u ng i tr ng. Tuy nhin do v tri m ng nn th i gian thu ho ch c n h p l tri khng b n t, b trong qu trnh v n chuy n. D a xim l c khi v n chuy n xa ho c xu t kh u th khng c n g t v do tri nh nn c th chuyn ch c nhi u tri hn, ng i tiu dng khi mua tri cn nguyn v cng an tm hn d a g t v khng s nh h ng c a ch t t y tr ng, ch t b o qu n khng an ton m trn th tr ng c nhi u ng i ang s d ng. Trinh Li t (TTKN-KN B n Tre)

I. Phn bi t gi ng D a: Nhn chung, D a c th c phn thnh 2 nhm gi ng chnh: gi ng D a cao v gi ng D a ln v i cc c i m ch y u nh sau: Gi ng D a cao Gi ng D a ln - Th ph n cho - T th ph n - Cho tri mu n (5-7 nm) - Cho tri s m (3-4 nm) - Tri l n, s tri/ quy t - Tri nh , s tri/ quy nhi u - Tng tr ng nhanh, cy - Tng tr ng ch m, cy cao 18-20m th p 10-12m - G c phnh to - G c nh , th ng - Cm D a d y (1,2-1,3 - Cm D a m ng (0,7-1 cm) cm) - Hm l ng d u cao (65- Hm l ng d u th p 67%) (<63%) - Chu k khai thc 50-60 - Chu k khai thc 30-40 nm nm - Kh nng thch nghi t t - Kh nng thch nghi km v i cc i u ki n b t thu n v i cc i u ki n b t thu n c a mi tr ng c a mi tr ng 23

Ngoi ra, g n y cc nh khoa h c ngh thm gi ng D a lai. D a lai l k t qu lai t o gi a 2 gi ng D a cao v D a ln nn mang c tnh trung gian c a 2 nhm gi ng ni trn. u i m n i b t c a gi ng D a lai l ra hoa s m, nng su t cao, hm l ng d u cao v c kh nng thch nghi v i m t s i u ki n b t thu n c a mi tr ng. II. c tnh m t s gi ng D a c tri n v ng: 1. D a cao ( thu tri kh ch bi n) a. D a Ta: L gi ng D a c tr ng ph bi n ng b ng sng C u Long (BSCL) g m 2 d ng: Ta xanh (Hnh 1) v Ta vng (Hnh 2). y l gi ng D a r t thch h p cho cc ngnh cng nghi p p d u v ch bi n tri D a v c hm l ng d u cao (65-67%), d y cm (1,2cm), c ti m nng nng su t cao (70-80 tri/cy/nm), tri c kch th c t trung bnh n to, go d y (3-4 mm) v x kh d y. Tr ng l ng tri t 1,62,0 kg/tri kh.

Hnh 1

Hnh 2

b. D a Du: c i m n i b t c a gi ng D a Du l sai tri (80-100 tri/cy/nm), s tri/bu ng nhi u (10-15 tri/bu ng), hm l ng d u cao (63-65%) nhng tri c tr ng l ng trung bnh (1,6-1,8 kg/tri kh), v m ng, cm trung bnh n d y (11-12 mm), go m ng. D a Du c 2 d ng: Du xanh (Hnh 3) v Du vng (Hnh 4). y l gi ng D a thch h p cho cng nghi p p d u v ch bi n tri D a.

Hnh 3

Hnh 4 24

2. D a ln ( thu tri ti u ng n c) a. D a Xim Xanh: y l gi ng D a r t c a chu ng dng u ng n c do c v ng t thanh. Tri nh , tr ng l ng t 1,2-1,5 kg, th tch n c t 250-300 ml/tri, nng su t cao (120-150 tri/cy/nm). (Hnh 5-6)

Hnh 5: D a Xim xanh tr ng thnh

Hnh 6: D a Xim xanh 3 nm tu i

b. D a Xim l c: D a xim L c (Hnh 7-8) c tr ng v i di n tch nh , cha ph bi n. Nhng k t nm 2005 n c Th c s Nguy n Th L Th y pht hi n, m t , t tn v xy d ng l l ch gi ng, c i thi n gi ng thng qua k thu t ch n gi ng, k thu t v n m nn D a Xim L c c ph bi n v c nng dn r t a chu ng v kh nng ra tri c c s m, n c ng t. D a Xim L c c mu s c v kch th c tri tng t nh D a Xim xanh nhng tri c d ng hnh qu l, d i y tri c qu ng xanh m v m i quy c 2 mo nang, m t mo nang to bn ngoi n m ch ng kht ln mo nang nh bn trong. Tr ng l ng tri t 1,2-1,5 kg, th tch n c t 250-300 ml/tri, nng su t cao (120-150 tri/cy/nm). N c D a Xim L c r t ng t, ng cao, go d y nn r t thch h p cho vi c u ng n c v xu t kh u v c kh nng b o qu n c lu v v tri th p khi s ch v v n chuy n i xa. c bi t y l gi ng D a cho tri s m nh t trong t t c cc gi ng D a hi n c Vi t Nam v trn th gi i tnh n th i i m hi n nay, th i gian ra hoa l n u ch sau 18-20 thng sau khi tr ng.

Hnh 7: D a Xim L c 26 thng tu i

Hnh 8: D a Xim L c tr ng thnh

c. D a Xim L a: D a Xim L a (Hnh 9-10) l gi ng D a qu hi m, c nng su t cao, mu cam sng r t p ph h p cho pht tri n du l ch sinh thi. D a Xim L a c tri trn, nh tr ng l ng tri t 1,0-1,2 kg, th tch n c t 280-320 ml, c nng su t cao (80-140 tri/cy/nm), cho tri s m (2,0-2,5 nm sau khi tr ng). c bi t D a Xim L a lu b th i cu ng, r ng cu ng sau khi hi kh i cy nn r t thch h p cho vi c s ch , b o qu n xu t kh u. ng th i theo kinh nghi m dn gian u ng n c n u t v D a phi kh cn c tc d ng tr giun, sn.

25

Hnh 9: D a Xim l a 2,5 tu i

H10: Du khch u ng n c d a t i cy

d. D a Xim xanh ru t h ng: y l gi ng D a tng i c bi t do Th c s Nguy n th L Th y t tn, m t v xy d ng l l ch gi ng. Gi ng D a Xim xanh ru t h ng (Hnh 11-12) c tri b u trn mu xanh nh D a Xim xanh nhng v D a bn trong v m t ph n go D a khi cn non c mu h ng ph n r t p. c bi t hoa D a v tri D a non cng c cu ng mu h ng. Khi n y m m, than m m c mu h ng m, nh t d n khi m m pht tri n to v l n hn. Kch th c tri trung bnh t 1,5-1,8 kg, n c nhi u 300-400 ml, v m ng, go trn. Tri sai, nng su t bnh qun 120-150 tri/cy/nm, m i gi mang nhi u hoa ci. Gi ng D a n y cng cho tri s m t 2-2,5 nm sau khi tr ng.

Hnh 11: Tri D a Xim xanh ru t h ng

Hnh 12: Cy d a 2,5 tu i

e. D a ln vng, ln M Lai: D a Ln vng M Lai (Hnh 13) v D a Ln M Lai (Hnh 14) l hai gi ng nh p n i r t c tri n v ng pht tri n do c nng su t cao (80-140 tri/cy/nm), cho tri s m (2,5-3,0 nm sau khi tr ng). Tri trn, t nh n trung bnh, tr ng l ng tri t 1,2-1,4 kg, th tch n c t 300-350 ml. V tri c mu vng ti hay cam.

26

Hnh 13

Hnh 14

3. D a lai a. JVA 1 (G1): Gi ng D a lai JVA1 (Hnh 15) l gi ng D a lai gi a gi ng m l ln vng M Lai v gi ng cha l D a cao Bago Oshiro c a Philippines. Tri trn c kch th c t trung bnh n l n, d y cm trung bnh (11 mm), hm l ng d u cao (65,5%). Th i gian t khi tr ng n khi b t u cho tri l 36 thng. Nng su t trung bnh t 80-150 tri/ cy/ nm.

Hnh 15

Hnh 16

b. JVA 2 (G2): Gi ng D a lai JVA2 (Hnh 16) l gi ng lai gi a gi ng m l ln M Lai v gi ng cha l D a cao Bago Oshiro c a Philippies. B t u cho tri sau 36 thng tr ng. Nng su t trung bnh t 60-140 tri/cy nm. Tr ng l ng tri l n (2,0-2,2 kg/tri), hm l ng d u cao (65-67%). 4. Gi ng D a c gi tr kinh t cao a. D a D a: c i m n i b t c a gi ng D a D a (Hnh 17-18-19) l khng ch n c D a m cc thnh ph n khc c a cy D a nh l, hoa, ph n, cm v v D a u thm mi l d a r t c a chu ng nhi u ni trn th gi i. Tri c kch th c t nh (tng ng D a Xim) n trung bnh (nh D a Du) v to (nh D a Ta). Nng su t t 80-140 tri/cy/nm, th tch n c t 300-450 ml. D a D a c 3 nhm chnh c phn bi t theo 27

kch th c tri nhm tri nh , tri trung bnh v tri to. Hng thm c a nhm gi ng t l ngh ch v i kch th c c a n, tri thu c nhm tri nh c hng thm nh t, k n l tri trung bnh v to, nhm tri cng to hng thm cng gi m. Ng c l i t l n y m m c a nhm gi ng th t l thu n v i kch th c c a n, c ngha l nhm tri cng to t l n y m m cng cao (80-90%), nhm tri nh c t l n y m m th p nh t (t 10-20%).

Hnh.17: Cy d a D a nhm 1

Hnh.18: Cy d a D a nhm 2

Hnh 19: Cy d a D a nhm 3

b. D a Sp ( c ru t): D a Sp (Hnh 20-21-22) l c s n c a huy n C u K, t nh Tr Vinh. Hi n nay huy n n y c kh ang 800-1.000 cy ang cho tri v ang pht tri n thm g n 50 ha. c i m c a gi ng D a Sp l cm m m, s n s t, d y, c n c r t t ho c khng c. Tri Sp dng n ti, lm kem hay bnh k o v cm D a r t bo, m m nn kh chi t xu t d u. Tr ng l ng tri kh trung bnh t 1,2-1,5 kg. Nng su t t 4080 tri/cy/nm. c i m c a gi ng D a n y l ch c 1-2 tri Sp/bu ng (t l 20-25%). Mu n nhn gi ng cy D a Sp ph i m t tri khng Sp (tri D a Sp khng n y m m) trn cng bu ng. Tuy nhin khng ph i cy no cng mang tri Sp, t l n y ch chi m kh ang 50-75%. V hnh thi khng th phn bi t c cy D a Sp v cy D a th ng, cng nh tri D a Sp v tri D a th ng, cho n hi n nay ng i ta ch phn bi t c tri D a Sp khi tri b t u kh v b ng phng php l c tri.

Hnh 20: Cy d a Sp nhm 2

Hnh 22: Cy d a Sp nhm 3

28

Hnh 21: Ki u c ru t c a tri d a sp III. Ch n gi ng D a: 1. Ch n v n gi ng: V n gi ng l m t yu c u kh quan tr ng trong cng tc ch n gi ng D a v cy D a ch y u l th ph n cho (nhm gi ng D a cao), n u ch ch n cy m t yu c u s khng b o m c c cy con c ch t l ng cao v khng r c ngu n g c h t ph n c a cy cha. V n D a t yu c u ch n gi ng ph i c kho ng 20 cy cng gi ng, pht tri n ng u, cho nng su t cao v s n l ng cao lin t c nhi u nm. V n c tu i t 10-40 nm, khng b su b nh v tr ng trong i u ki n bnh th ng. 2. Ch n cy m : Khi ch n cy m c n quan tm n cc ch tiu lin quan n y u t c u thnh nng su t nh s tri/bu ng, s bu ng/cy/nm, tr ng l ng cm D a kh/tri, hm l ng d u. Ring i v i D a u ng n c c n lu thm ng t c a n c v th tch n c/ tri. Cy m sau khi kh o st c nh d u v theo di sau 3 nm lin ti p ch n nh ng cy c nng su t cao n nh. C th vi c ch n cy m c th d a trn m t s c i m sau: - Tu i cy t 10-40 nm - Tn l phn b u, s o l kht. - Cy m c m nh, thn th ng - Khng ch n nh ng cy tr ng trong i u ki n c bi t: g n chu ng tr i, g n nh v sinh. - C nhi u quy trn tn - S tri trn cy 60 tri ( i v i D a Ta) v 80 tri ( i v i D a Du); 100-120 tri/cy i v i D a u ng n c. - Tr ng l ng cm D a ti/tri: 350-400g ( i v i D a Ta) v 300-400g ( i v i D a Du). 3. Tiu chu n ch n tri gi ng: Vi c tuy n l a tri D a lm gi ng th ng d a vo m t s tiu chu n sau: - Tu i tri: Tri chn, t 11-12 thng tu i, v tri chuy n m t ph n sang mu nu, khi l c nghe rc rch. - Kch th c tri: c trng c a gi ng, ng u theo t ng gi ng, khng qu to hay qu nh - S c kh e tri gi ng: Tri gi ng u n, khng d d ng v su b nh. - Ma thu h ach: nn thu h ach tri gi ng trong ma kh. Ma gi ng thch h p l tr c v sau t t m l ch. 4. Tiu chu n ch n cy con: - Ch n cy con kh e m nh, c c thn to trong v n m. - Cy khng b su b nh. - Nhi u l v tch l cht s m, l s m mu.

29