Dersin Ad dev Konusu Numara Ad Soyad Tarih

Trkiye Cumhuriyeti D Politika Tarihi Trkiye-srail likileri (1923-1980) E116039528 smail CRTL 11.04.2012

Trkiye-srail likileri (1923-1980)

Trkiyede Yahudiliin olduka uzun ve kkl bir gemii olduu bilinmektedir. Trkler Byk Seluklu mparatorluu dneminde zellikle Malazgirt Meydan Muhaberesinden sonra Anadoluyu dousundan itibaren Trkletirmeye baladlar. Keif glerle Anadoluya akan Trkler Anadoluda etnik unsur olarak Rumlar, Ermeniler, Yahudiler ve Grcleri bulmulardr. Bu unsurlar burada kurulan Trk devletlerinin bnyesinde hogr iinde kendi kltrlerini muhafaza ederek yaama imknna kavutular. Nihayet 1299da bir beylik olarak kurulan Osmanl Devleti 1453te stanbulun fethini mteakiben cihan devleti haline gelince imparatorluk iinde Gayrimslimtebaay belli hukuki kurallar erevesinde idare etmeye balad. Millet sistemi ad verilen bu stat Tanzimat Ferman (1839)a kadar byk apta deimeden devam etmitir. Osmanl Devletinde balangta bir dine bal topluluklar ifade eden millet kavram, zamanla milliyetilik akmlarnn etkisiyle etnik bir anlam kazanm ve imparatorluk iindeki cemaatler milli birer topluluk haline gelmilerdir.1 Trkler ile Yahudiler arasnda beraber yaadklar srece nemli bir olay cereyan etmemitir. Onlar da dier aznlklar gibi din ve dillerinde tamamen serbest braklmlardr. spanyadan srlen Yahudilerin 1492de II.Bayezidin ferman ile Selanik ve zmire yerlemelerine izin verildii gibi, uluslararas alanda da daima korunmulardr. rnein; talyada ticaretle uraan baz Yahudi tccarlarnn mallarnn zorla alnmas ve hapsedilmesi karsnda Kanuni Sultan Sleyman, Papaya bir mektup gndererek bunlarn serbest braklmasn ve mallarnn geri verilmesini istemi ve bu istei derhal yerine getirilmitir. Bundan baka Avusturya mparatoriesi Marie Theresein Yahudileri
Ali Gler, Son Osmanl Hahambas Hayim Nahum Efendi ile lgili Baz Ariv Belgeleri Inda Trk-Yahudi likileri, Trk-srail Mterek Askeri Tarih Konferans I_9-12 Nisan 2000, stanbul, Genelkurmay Basmevi, 2000, Ankara, S. 29-30.
1

kovma hazrlklar da Osmanl mparatorunun itiraz ile nlenmitir.2 Trkiye, Osmanldan Cumhuriyete dn srecinde, Osmanl Devletinden artakalan aznlklara ilikin yeni bir siyasal iliki dzenine gemitir. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlamas, Trkiyede pek ok kesimde olduu gibi Trkiye Yahudiliini de aznlk statsnde ele almtr. Zaman zaman, Trkiyenin siyasal yaamnda grlen Trkleme akmlarnda Yahudilik olgusu ve kavram sorgulanm olmakla birlikte, genel olarak Trk toplumu ile Yahudi toplumu arasnda, derin dmanlklar yaratan nemli bir sorun kendini gstermedi. Kurtulu Sava yllarnda bile Ermeniler ve Ortodoks Rumlar ile olan farkl dnce ve durular, Yahudi cemaati ile yaanmad; hatta Haym Nahum Efendi ve cemaati, aka Mustafa Kemal Atatrkn yeni bir ulus oluturma, emperyalizme kar silahl vuruma abalarna dorudan destek vermitir.3 Dnya tarihinin dnm noktalarndan biri olan Birinci Dnya Savanda ngilizler Filistini ele geirdiklerinde burada Yahudiler iin ulusal bir yurt oluturulmasn salamak amacyla Filistine Yahudi gn dzenleyen bir program ortaya koymutur. Bu arada Hitlerin Yahudi Katliam Filistine olan g hzlandrm ve Siyon Muhipleri Cemiyetinin Finanse etmek iin kurduklar Yahudi Koleni Bankasnn yardmyla Yahudiler Filistinde toprak satn almak sratiyle topraklarn %80ine sahip olmulardr. Araplarn 1920 ve 1936 yllarnda Yahudi gn durdurmak ve toprak satn durdurma abalar da sonu vermemi, ngilterenin 1947de Filistindeki manda ynetiminin sona ermesini mteakip Birlemi Milletler Genel Kurulu Filistinin Araplar ve Yahudiler tarafndan kurulacak iki devlet arasnda bltrlmesini ve Kuds ve evresini uluslararas bir stat verilmesini n gren plan kabul etmitir. Ancak Araplar bu durumu Uluslararas Adalet Divanna gtrmlerse de bavurular reddedilince srail Cumhuriyeti 14 Mays 1948de kurulmutur.4 Ksaca, ngiltere dnyann zengin petrol kaynaklarna ulamak amacyla Birinci Dnya Savanda Osmanlya kar Irak, ran ve Filistinharektnda Araplar yannda siyaset yapm, Filistin ele getikten sonra Yahudilerin yurt edinmelerini salayacak bir siyaset izlemi ve iki toplumu (Araplar ve Yahudiler) siyaseten ynlendirerek kar karya getirmitir. Trkiye srail ile olan ilikisini Cumhuriyetin kurulumundan 1980lere kadar blgede izledii denge politikas ve Orta Dou ile olan dk profilli ilikisiyle, srail ile inili kl ibirliine yaamtr. Bu ilikiler iki tarafl olmamakla birlikte, ekillenmesinde batl devletler ile ABDnin emperyalist siyaseti ive Ortadou lkelerinin deiken siyaseti nemli rol oynamtr. Erken Cumhuriyet dneminde Trkiyenin Arap dnyas ve srail ile ilikileri, temel dinamiklerin yan sra, evk ile derin bir gvensizlik arasnda keskin ve kimi zaman duygusal gidi gelilere maruz kalmtr. Trkiyenin srail ile inili kl siyasetinin 1956 Kasmnda temsil dzeyinin drlmesi ile 1980 Aralknda ikinci ktiplie indirilmesi ilikinin asimetrik zelliini vurgulamaktadr.5 Avrupada savan bitiiyle balayan ve srail devletini tanmasna kadar uzanan srete Trkiyenin Filistin politikas Ankarann dneme zg ncelik ve endielerini yanstmaktadr. Trkiye sava izleyen dnemin zgl koullarnn bir sonucu olarak Sovyetler Birliinden gelen

2 3

Ferhat BADOAN, Aznlklar,Gncel Konular,Gnkur.Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar,1983 S.145) Kemal ARI, srailin Kuruluu Sonrasnda Trkiyeden sraile Musevi G, XVIII. Yzyldan Gnmze Ortadoudaki Gelimelerin Trkiyenin Gvenliine Etkileri 04-05 Nisan 2007, stanbul (Onbirinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I), Genelkurmay ATESE Bakanl Yaynlar, 2007 Ankara, S.267-292.) 4 (Orhan ZTRK, Tarihte Arap-srail Savalar ve Alnan Dersler, Genelkurmay ATESE Bakanl Yaynlar Stratejik Ettler Blteni, Say: 94, Yl:34, Eyll 2000, Ankara, S. 131-148) 5 Gamze HELVACIKYL, Trk-srail likileri,79-96, 11.04.20112 tarihinde http://hlo.bahcesehir.edu.tr/UserFiles/File/yenibakisacilariveperspektifler.pdf#page=79) adresinden alnmtr.

bask politikasn karlayabilmek iin baka mttefiklerin desteini aramaktadr. Arad destei bulamayan Trkiye zamanla d politikasn deitirmek zorunda kalmtr.6 kinci Dnya Sava sonras dnemde Sovyetler Birliinin Trkiyenin kuzey batsyla, kuzey dousunun denetimini ele geirme tehdidi, Trkiyeyi ABDyle yakn bir ittifaka girmeye ve Kuzey Atlantik Antlamas rgtne (NATO) ye olmaya zorlamtr.7 Osmanl Devletinin son dneminden ikinci Dnya Savana kadar srdren ve bu savata yaanan Yahudi Soykrm sonras kurulan srail, kuruluundan bugne dein kendisini gvende hissetmemi, etrafnda bulunan Arap devletlerinden dolay d evre politikasn gderek, Arap olmayan devlet ve unsurlar ile yakn ilikiler kurmutur. Bu dorultuda srail; Trkiye, ran, Etiyopya gibi devletlerle ilikilerini scak tutmay amalamtr. srailin; ran ah Rza Pehlevi dneminde Iraka kar; srail-ran birliini kurmas d evre stratejisinin ilk rneklerinden saylabilir. Hatta bu ibirliinin srailin uzun yllar uygulayaca stratejisinin diplomatik ve entelektel srecini balatt sylenebilir.8
kinci Dnya Sava Srecinde Orta Douya Yahudi G, Gmen Yahudilere Trkiyenin Yardm Faaliyetleri

Adolf Hitlerin 20 Ocak 1933te iktidara gelmesiyle dnyada veTrkiyede yeni bir dnem balad. Hitlerin Alman Yahudilerine karuygulad boykot yznden, Almanyada yaamalar imknszlaanYahudiler baka lkelere g etmeye baladlar. Trkiye de bu gtenetkilenen lkeydi. Almanya ve Alman igali altndaki blgelerden srlenFilistine gitmek iin Trkiyeden transit gei yapan Yahudi mltecilerle dolugemilerin Trk denizlerine gelilerine sk rastland.zellikle Hitlerin Almanyada iktidara geldii Ocak 1933ten itibarenTrkiye kaplarn Yahudi mltecilere amt. Ancak sava dnemindeYahudi mlteciler Trkiyeye seilerek kabul edilmilerdi. Avrupadan kaanYahudi mltecilerin Trkiyeden transit geerek Filistine gitmelerine geiizni verilse de yabanc uyruklu Yahudilerin Trkiyeye girileri ve Trkiyedeikamet etmeleri yasakland. kinci Dnya Sava, 1 Eyll 1939da Almanyann Polonyaya saldrmasyla balar. Savan balamasnn ardndan tarafsz kalmay esas alan Trkiye savaa katlmas veya taraf lkelerin lehine tarafszlk politikas izlemesi ynnde basklarla karlar.Trkiyenin sz konusu sava dnemindeki konumu stratejik mevkinin nemi dolaysyla gerek mttefiklerin, gerek mihverin Trkiyeyi kendi yanlarnda savaa sokmak iin harcadklar abalarn ve Trkiye zerinde yaptklar basklarn hikyesinden baka bir ey deildir. Savaan taraflarn bu faaliyetleri karsnda Trkiyenin politikas ise savan dnda kalmak ve memleketi savan ykntlarndan korumak olmutur.Savan iddetlenmesiyle bu dnemde btn Avrupada yaklak 5.100.000Yahudi hayatn kaybeder. Trkiyenin gmen Yahudilere yardm faaliyetleringilterenin kanun d bir hareket olarak nitelendirdii YahudilerinFilistine gitme dncesini engelleme konusunda son derece kararl birtutum sergilemesi Yahudilere baka seenek brakmaz. Genel olarakTrkiyenin politikas ise transit olarak Trkiyeden gemek isteyenleri hibirproblem yaratmamak ve destek olmak eklindedir. Bunu yapabilmekamacyla Yahudilerin Filistine nakledilmeleri srecinde sorumlu kuruluolarak ortaya kan Hayim Barlas mdrlndeki Yahudi Ajansnn PeraPalastan yrtt btn giriimlere destek verilir. Bu dnemde stanbuldaad ne kanlar ise stanbullubir manifatura tccar olan SimonBrod ile zmir doumlu Menae Hana ve LeonJabesisimli yahudilerdir.ngiltere ise mltecilerin kendilerini Filistinegtrecek gemiler bulmasn engellemekten bu gemileri zellikle Akdenizdeengellemeye kadar pek ok tedbirler alr. ngiltere tarafndan masayayatrlan tedbirler
6

Gamze HELVACIKYL, Trk-srail likileri,79-96, 11.04.2012 tarihinde http://hlo.bahcesehir.edu.tr/UserFiles/File/yenibakisacilariveperspektifler.pdf#page=79 adresinden alnmtr. 7 International Trkiye ve Ortadou: Yksek Hedefler ve Kstlayc Unsurlar, , Uluslararas Kriz grubu Avrupa Raporu No: 203, 7 Nisan 2010. 8 Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://politikadergisi.com/okur-makale/bir-analiz-turkiyeisrail-iliskileri adresinden alnmtr.

arasnda mlteci gemilerinin batrlmas ve bu gemilerinNazi ajanlar tarafndan batrldklar ynnde propaganda yaplarakhakllklarnn savunulmas gibi fikirler de sz konusudur. Btn bugiriimlerin yannda ngiltere her zaman yrtmekte olduu ince, sinsi vegelecee ynelik planlamalar da hayata geirir. Araplarla Yahudilerarasnda ortaya kacak bir srtmede taraf olmak istemeyen ve zelliklezengin petrol rezervlerinin zerinde oturan Arap lkelerini gcendirmektensrarla kanan ngiltere bylece btn asker kaynaklarn bu konuda harcamak niyetinde de deildir.9 Trkiye, 1949da srail Devletini tanyan ilk lkelerden biri oldu ve iki lke 1952de karlkl diplomatlar grevlendirdiler. Bunlarn nedeni, Trkiyenin Bat ittifak iindeki konumunu pekitirme istei, Orta Doudaki Yahudi topluluklarla tarih boyunca iyi ilikiler yrtm olmas (1492de spanyadan kovulan Yahudilerin Osmanl Devletine kabul edilmesi gibi) ve yeni Arap ulus devletleriyle kt ilikilere (1923te Irakla Musul sorunu, 1939da Sriye ile Hatay sorun ve Arap devletlerinin antidemokratik, despot ve totaliter yapda olmalar) sahip olmasyd.10 srailin kuruluundan sonra Ankarann politikas aamal olarak deimitir. srailin kurulmasndan sonra balayan savan ilk aamasnda muhtemelen Araplarn kazanaca ngrsyle, sraili tanmaktan kanan Ankara, Aralk 1948de atmalarn yatmasndan sonra tutumunu deitirmeye balamtr. Trkiye sraili 28 Mart 1949da tanm, iki lke arasndaki diplomatik ilikiler, karlkl olarak elilerin atanmasyla 1950 ylnda balamtr.11 Trkiye srail ilikileri esas olarak 1946-64 yllar arasndaki gvenlik kayglar, 1964den sonraki Kbrs sorunu ve 1977-1983 arasnda yaanan petrol krizi gibi d faktrlerle ekillenmitir.12 srail, kuruluundan bu yana kendi kuatlmlndan syrlmak amacyla blgede nem verdii lke olan Trkiye ile olan ilikilerini nemsemitir. Ancak srailin Fransa ve ngiltere ile birlikte Msra saldrd Svey Krizinde (1956), Trkiye tepkisini Tel-Avivdeki eliliini maslahatgzarlk seviyesine indirerek vermitir. Kendi bykelisini geri eken Ankara, srailden de bykelisini geri armasn istemitir. Bu gelimeler yaanrken, srail kurulduu yldan itibaren d evre stratejisiyle Arap olmayan devlet ve unsurlarla ilikilerini gelitirme odakl politikalara ynelmitir. Bu amala; Trkiye, ran ve Hristiyan nfusu yksek olan Etiyopya ile ilikilerini gelitirmek istemi, Lbnanda yaayan Maruniler, Irakta yaayan Krtler ve Sryaniler ile olan temasn da glendirmitir. Bu gelimeye ramen, 29 Austos 1958de Babakan David Ben-Gurion ve Dileri Bakan Golda Meirin teebbs ile srail, Trkiye ve ran arasnda istihbarat paylamn salayacak evresel Pakt kurulmutur. 13 Sekiz yl sren evresel Pakt Anlamas boyunca Trkiye srailden tarmsal alanda destek alm; srail ise Trkiyenin hava sahasn kullanarak eitim uular gerekletirmi ve her iki lke de muhtelif zamanlarda birbirlerine ziyarette bulunmutur. Bu anlamay, 1966 ylnda Trk tarafnn elzem bir sorun haline gelen Kbrs konusunda Araplarn desteini almak iin sona erdirdii
9

Ulvi Keser, kinci Dnya Sava Srecinde Orta Douya Yahudi G, Gmen Yahudilere Trkiyenin Yardm Faaliyetleri ve ngilterenin Kbrsta At Mlteci Kamplar, On Birinci Asker Tarih Sempozyumu Bildirileri II_(Sunulmayan Bildiriler_04-05 Nisan 2007 - stanbul), XVIII. Yzyldan Gnmze Orta Doudaki Gelimelerin Trkiyenin Gvenliine Etkileri, Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, 2008 Ankara, S.191-230. 10 International Trkiye ve Ortadou: Yksek Hedefler ve Kstlayc Unsurlar, , Uluslararas Kriz grubu Avrupa Raporu No: 203, 7 Nisan 2010, 1950 Sonras Trk-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://uiportal.net/1950-sonrasi-turk-israil-iliskilerini-etki-tepki-baglamindaincelemek.html adresinden alnmtr. 11 Gamze HELVACIKYL, Trk-srail likileri,79-96, 11.04.2012 tarihinde http://hlo.bahcesehir.edu.tr/UserFiles/File/yenibakisacilariveperspektifler.pdf#page=79, adresinden alnmtr. Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://politikadergisi.com/okur-makale/bir-analiz-turkiye-israil-iliskileri adresinden alnmtr. 12 11.04.2012 tarihinde http://uiportal.net/1950-sonrasi-turk-israil-iliskilerini-etki-tepki-baglaminda-incelemek.html adresinden alnmtr. 13 Erdem KAYA, Trkiye-srail likilerinde Yeni Bir Dnem, Bilge Strateji, Cilt 1, Say 2, Bahar 2010, Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://politikadergisi.com/okur-makale/bir-analiz-turkiye-israil-iliskileri adresinden alnmtr.

zikredilmektedir. Zira 1960l yllarda Trkiye Kbrs konusunda hem Arap devletlerin hem de Mslman devletlerin desteini almak iin Filistin meselesinde hem blgesel anlamda hem de uluslararas arenada Araplara olan sempatisini belirgin ekilde gstermi; srail ile olan ilikilerini de bu dengede kesintisiz bir seviyede srdrmtr.14

1967 Savanda Trkiye tarafszln ilan etse de Arap lkelerinden yana tavr taknmtr. Ankara Trkiyedeki NATO slerinin bu lkelere kar kullanlmasn reddettii gibi, sava esnasnda rdn, Suriye ve Msra yiyecek yardm yapmtr. Savan ardndan BM Genel Kurulundaki toplantlarda Kudsn statsnn korunmas ve srailin igal ettii topraklardan ekilmesi ynndeki kararlar Arap lkeleriyle birlikte desteklemitir. Bu savatan sonraki srail ile Arap lkeleri arasnda devam eden tm atmalarda sraili protesto etmitir. 15 1973 Savanda sraile yardm etmek isteyen Amerikann ncirlik ssn kullanmasn engelleyen Trkiye, Arap lkelerine askeri malzeme tayan Sovyet uaklarna hava sahasn amtr. 1974te Rabattaki Arap Birlii toplantsnda Filistin Kurtulu rgtnn (FK) Filistin halknn meru temsilci olarak ilan edilmesinin ardndan, Ankara srailin terrist kabul ettii FKy 1975 ylnda tanmtr. 1975 ylnda ise Birlemi Milletler Genel Kurulunda Siyonizmi rkln bir tr olarak nitelendiren karara Trkiye de olumlu ynde oy kullanmtr.1979da balayan srail-Msr bar srecinde, Trkiye 1967 Sava ncesindeki snrlar ve Filistin Kurtulu rgtnn de srece dhil edilmesi konularndaki duruunu deitirmemitir.16
Trkiye, ABDnin gittike zora giren Kbrs sorununda kendisine destek vermeyi reddetmesi zerine 1964ten itibaren Arap dnyasna yeniden almaya balad. 1970lerde petrol piyasasnda grlen ilk bykpatlamann ardndan Trkiye, komularnn petrodolaradayanan zenginliini bir frsat olarak grmeye balad.Yeni oluan Arap pazarlar, Trkiyenin, fndk ve kuruincir gibi geleneksel ihra rnlerinin dnda bir dticaret patlamas yapmasna zemin hazrlad. Trkiyedenbirok inaat firmas bu dnemde faaliyete balad vezaman iinde blgesel apta etkin hale geldiler.17 Bununla birlikte, 1965ten sonra baz siyasal ve ekonomik nedenlerden dolay, Trkiyenin sraille olan ilikileri giderek bozulmaya balamtr. Siyasal nedenler arasnda en nemli olan 1963 ve 1964deki Kbrs Krizi esnasnda ve 1974deki Trk Bar Harektn takiben Trkiyenin siyasal yalnzla itilmesiydi. Trkiye, Kbrs sorunu konusunda uluslararas siyasal arenada desteksiz kaldn ve ABD ile ilikilerinin souduunu youn olarak hissetmeye balad dnemde, Araplarn desteine iddetle ihtiya duydu ve Arap devletleriyle ilikilerini gelitirme yollar aramaya balad. 1973 Arap-srail Sava srasnda Ankara, sraile yardm salamak amacyla Trkiyedeki askeri slerin kullandrlmayacan resmi olarak ifade etti. Filistin Kurtulu rgtnn 1979 ylnda diplomatik olarak tannmas, siyasal yalnzlndan kurtulmak amacyla Arap dnyasnn desteini almak iin Trkiyenin att ikinci somut admd. Siyasal nedenlerin yannda, 1979daki petrol krizi ve 1980lerde Trkiyenin karlat ekonomik sorunlar da Trkiyeyi, daha Arap ynelimli, daha az srail taraftar bir d politika izlemeye zorlad. Daha ok bu d nedenler ve ksmen de dnemin koalisyon hkmetindeki dier ortann slami ideolojisine bal olarak Trkiye, srailin Kudsn daimi bakent olduuna ilikin 30 Temmuz 1980de yapt resmi aklamay eletirdi. Bir ay sonra da
14

Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://politikadergisi.com/okur-makale/bir-analiz-turkiyeisrail-iliskileri. adresinden alnmtr. 15 Erdem Kaya, Trkiye-srail likilerinde Yeni Bir Dnem, Bilge Strateji, Cilt 1, Say 2, Bahar 2010 16 Erdem Kaya, Trkiye-srail likilerinde Yeni Bir Dnem, Bilge Strateji, Cilt 1, Say 2, Bahar 2010, Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://politikadergisi.com/okur-makale/bir-analiz-turkiye-israil-iliskileri. adresinden alnmtr. 17 International Trkiye ve Ortadou: Yksek Hedefler ve Kstlayc Unsurlar, , Uluslararas Kriz grubu Avrupa Raporu No: 203, 7 Nisan 2010

Kudsteki Bakonsolosluu kapatt. Eyll 1980deki Askeri Darbenin ardndan yl sren askeri rejim, Trkiyenin bir yanda Kndeki katlm ve sorumluluklarn artrrken dier yanda sraille olan ilikilerini azaltt.18 1947 ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulunun Filistinin Araplar ve Yahudiler tarafndan kurulacak iki devlet arasnda bltrlmesi plan (Resim 1) ile gnmzdeki mevcut durum (Resim 2) dikkate alndnda 1947 ylndaki plann olduka dna kld ve hatta Filistin halknn kendi memleketlerinde aznlk durumuna dtkleri grlebilmektedir.

Resim1 .1947 BM Taksim Planna Gre SnrlarResim2 . Gnmzdeki Snrlar

srailin kuruluundan gnmze kadar Trkiye srail ilikileri kronolojik bir srada verilecek olursa;19 2 Nisan 1947 - ngiltere BMe resmen bavurarak Filistin Meselesinin BMGenel Kurulunun gndemine alnmasn, Genel Kurulun bu konu iin zelbir oturum yapmasn, meseleyi incelemek zere zel bir komite kurmasnve meselenin Genel Kurulun sonbahardaki olaan toplantsnda elealnmasn istedi. 29 Kasm 1947 - ABD ve SSCBnin Filistinin taksimi tezini savunmalarsebebiyle oluturulmu olan Ad hoc komitelerin zerinde alarakrevizyondan geirdii ounluk Plan BM Genel Kurulunun 181(II)A saylkarar olarak 13 redve 10 ekimser oya karlk 33 oyla kabul edildi. PlanBMnin Filistin topraklarn Araplar ve Yahudiler arasnda bltrlmesinekarar vermi oluyordu. Trkiye; Afganistan, Kba, Msr, Yunanistan,Hindistan, ran, Irak, Lbnan, Pakistan, S. Arabistan, Suriye ve
18

Gamze Gngrm Kona, 1950 Sonras Trk-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://uiportal.net/1950-sonrasi-turk-israil-iliskilerinietki-tepki-baglaminda-incelemek.html. Adresinden alnmtr. 19 Stratejik Dnce Enstits Uluslararas likiler Koordinatrl, Trkiye-srail likileri, 11.04.2012 tarihinde http://www.sde.org.tr/userfiles/file/TURKIYE%20ISRAIL%20ILISKILERI.pdf adresinden alnmtr.

Yemenlebirlikte plana red oyu kulland. Karar gerei ngiltere Aralk ay itibariyleaskerlerini Filistinden ekmeye balad. 14 Mays 1948 - ngilterenin manda ynetiminin sona ermesine birka saatkala Tel-Avivde toplanan Yahudi Mill Konseyi (VaadLeumi) yaynladbir deklarasyonla Yahudi devletinin kurulduunu ilan etti. Bamszlnilan ile Ben-Gurion bakanlnda 13 kiilik Geici srail Hkmeti kuruldu.ABD Bakan Truman, srail devletinin bamszlnn ilan edilecei dahaevvelden kendisine bildirildii iin basn sekreteri vastasyla bamszlnilanndan 11 dakika sonra srailin ve De Facto hkmetin tanndnaklad. 28 Mart 1949 - Trkiye sraili resmen tand. Trkiye sraili tanyan halkMslman ilk lke oldu. 23 Ocak 1950 - srail Parlamentosu Kudste toplanarak Kuds srailinba ehri ilan etti. 2 - 9 Mart 1950 - Trkiyede ve srailde ilk maslahatgzarlar greve balad. 4 Temmuz 1950 - Trkiye ile srail arasnda Ticaret ve deme Antlamasimzaland. Trkiye ile srail arasnda siyasi ilikilerin ilk somut adm atlmoldu. Bu antlamadan sonra zellikle ticar ilikilerde gelime gzlendi. 5 ubat 1951 - Trkiye ile srail arasnda Hava Ulatrma Anlamasimzaland. Eyll 1952 - Dnya Yahudi Kongresi bakan Dr. Perlzweig Trkiyeyi ziyaretetti. Perlzweig ziyaretinde Dileri Bakan Fuad Kprl ile de grt. Mays 1953 - srailde baz niversitelerde Trklerin stanbulu Fethinin500.Yl balkl konferanslar tertip edildi. Etkinliklerin daha ok kutlamahavasnda gemesi Ankarada memnuniyet yaratt. Mart 1955 24 ubat 1955 ylnda Trkiye ile Irak arasnda Badat Pakt ad verilen bir ittifakantlamas imzaland. Trkiye veIrak Badat Paktna dier Ortadou lkelerinin de katlacan umuyorlardama blgenin siyasi atmosferi buna msait deildi.Badat Paktn yorumlayan Irak Babakan, srailin bupakta hibir zaman ye olamayacan syledi.Daha sonra Mart 1955desrail hkmeti Trkiyeye bir nota verdi. Notada Trkiyeninsraile ynelik gemite yapt olumlu aklamalarn alt izilerek, Trkiyeninpolitikasnda bir deiiklik olup olmadnn akla kavuturulmas istendi.srailin Badat Paktna ynelik eletirel tavr Trk tarafnda rahatszlkyaratt. Trkiye srail Bykelisinin randevu taleplerine karlk vermeyereksrailin Trkiye misyonunu bir gzlem misyonu haline dntrd. 19 Ocak 1956 - Trkiye, srailin Suriye ve Msrllara ynelik iddeteylemlerinin tartld BM Gvenlik konseyi toplantsnda ABD, ngiltere,Fransa, SSCB, Belika ve Yeni Zelanda ile birlikte sraili knad. BM GvenlikKonseyi ayn gn ald kararla srailin Gvenlik Konseyi kararlarnuygulamamasndan tr sraili knad. 29 Ekim 1956 - srail kuvvetleri Msra saldrd. ngiltere ve Fransanntaraflara gnderdii ltimatom srail tarafndan kabul edildi ancak Msrltimatomu reddetti. ngiltere ve Fransa kanal blgesine asker kard. Askerkarma karar uluslararas kamuoyundan byk tepki ald. Fatin Rt Zorluyapt aklamada ngiltere ve Fransann Msra kar silah kullanmasndanznt duyduklarn, nedeni ne olursa olsun bu tr hareketleri uluslararashukukun bir ihlali olarak deerlendirmek gerektiini syledi.

Kasm 1956 - Badat Paktnn ngiltere hari drt yesi Tahrandatoplanarak sraili knama karar ald. 26 Kasm 1956 - Trkiye Svey Krizi sebebiyle oluan ulusal ve uluslararashavann etkisiyle srail Bykelisi evkatistinyeliyi merkeze ard. 19 Aralk 1956 - srailin Ankaradaki Bykelisi Tel-Avive geri arld. Nisan 1958 - srail Babakan Ben-Gurion Araplara kar blgenin Arapolmayan unsurlaryla bir evresel Pakt plan zerinde alyordu. Buerevede ran ve Etiyopya ile mzakerelerde bulunmutu. ABD DileriBakan Dulles tarafndan bu plandan haberdar edilen Trkiye ile srailarasnda evresel Pakt iin grmeler balad. Trkiyenin sraille tekrargrmeye balamasnda Suriye ve Msrn birleme karar etkili olmutur. 28 Austos 1958 - srail Babakan Ben-Gurion, Dileri Bakan Golda Meir, Dileri Mstear imon Peres, Genel Kurmay Bakan Zvi Zur Ankarada Babakan Adnan Menderes ile grt. srail heyetini tayanuan Ankaraya ini sebebi uan motorunda meydana gelen ufak aplbir arza sebebiyle zorunlu bir ini olarak duyuruldu. 29 Austos 1958 - Ortadouda radikallie ve Sovyet nfuzuna karTrkiye - srail Gizli birlii Antlamas imzaland. 18 Mart 1960 - Trkiye ile srail arasnda ticaret antlamas imzaland. 6 Haziran 1967 -5 Haziran 1967de srail Msr Havaalanlarn vurdu. Bu olay tarihe Alt GnSavalar diye geen Arap - srail Savan balatt. Savan balamas zerine bir aklama yapan TrkiyeDileri Bakan Zafer Sabri alayangil Trkiyenin topraklarndaki slerinAraplara kar bir oldubittiyle kullanlmasnn sz konusu olamayacansyledi. 22 Eyll 1969 -Mescid-l Aksann yaklmas zerine 25 slam lkesidevlet ve hkmet bakanlar Rabatta toplanarak bir slam Konferansrgt kurulmas almalarn balattlar. Toplantya Trkiye adna DileriBakan hsan Sabri alayangil katld. alayangil sonu bildirisindeTrkiye BM kararlar erevesinde Filistin meselesinin zmnden tarafolduu ve Filistin meselesinin ulusal haklar balamnda deil insan haklarerevesinde ele alnmas gerektii ibaresini ekletmitir. Konferansta Araplkeleri sraili tanm olan Trkiye, ran, Mali, Senegal, Nijer gibi lkelerinsraille diplomatik ilikileri sonlandrmas arsnda bulunmu ancak arsraili tanyan lkeler tarafndan kabul grmemitir. Ocak 1975 - Trkiye FKy ( Filistin Kurtulu rgt) tandn aklad.FK 1974 ylnda Arap Birlii ve slam Konferans rgt tarafndan Filistinhalknn tek meru temsilcisi olarak tannmt. BM Genel Kurulunda 22Kasm 1974 ylnda yaplan oylama ile alnan bir kararla FKnn BMorganlarnn toplantlarna gzlemci olarak katlmas kabul edilmiti. 10 Kasm 1975 - Trkiye, BM Genel Kurulunda grlen Siyonizminbir tr rklk olduu ynndeki karar tasarsna kabul oyu verdi. Bu karar1991 ylna kadar yrrlkte kald. 30 Temmuz 1980 - srail Parlamentosu kabul ettii bir yasayla Kudssrailin daimi bakenti ilan etti. Trkiye yasay knadn aklad. 28 Austos 1980 - Trkiye, kamuoyundan gelen tepkiler sebebiyle KudsKonsolosluunun kapatldn aklad.

12 Eyll 1980 - Trkiyede ordu ynetime el koydu. 26 Kasm 1980 - Trkiye - srail ilikileri, diplomatik ilikilerdeki en alt seviye olan ikinci ktiplik dzeyine indirildi. 2 Aralk 1980 - Blent Ulusu Hkmeti ald bir kararla sraille olan diplomatik ilikileri sekreterlik seviyesine indirdi, srailin de bu karar takip etmesi arsnda bulunuldu.

Yorum ve Deerlendirme Trk srail ilikilerini incelediimizde srail Devleti kurulmadan nceleri Yahudilerin Seluklu mparatorluu ve Osmanl mparatorluu ile Trkiye Cumhuriyeti Devleti ierisinde gayet rahat ettikleri, btn haklarnn kanunlarla korunduu, bu nedenle de Yahudilerin lke ierisinde ok rahat hareket etme imkan bulduklar grlmektedir. Hatta Trklerin lke dnda ikamet eden Yahudileri de koruyup kolladklar grlmektedir. Trkiye Cumhuriyetinin Kurulu yllarnda Trkiye aleyhine faaliyette bulunmayan tek millet Yahudiler olduu grlmektedir. 1948 ylnda srail Devleti kurulduktan sonra da iliki kurmak isteyen taraf devaml srail taraf olmutur. Bunun nedeni srailin konumu itibariyle Arap devletlerinin zellikle de Filistinin ortasnda olmasdr. Trkiye sraili 1949 ylnda tanmtr. Zaman zaman srail ile srtmeler olmasna ve ilikilerin ksa sreli olarak kesilmesine ramen Trk srail ilikileri byk ounlukla 2008 ylndaki One Minute ve Mavi Marmara basknna kadar devam etmitir. 1949dan gnmze incelendiinde, Trkiye-srail siyasi ilikilerinin doasna ait baz zellikler n plana kmaktadr. Trkiyenin temkinli tutumuna karlk, ounlukla srail ikili ilikilerin gelitirilmesini isteyen taraf olmutur. Trk tarafnn ayn derecede istekli olduu dnem olarak 1990l yllarn ikinci yars ne kmaktadr. srailin iddeti politik bir ara olarak kullanma siyasetine, Trkiye geleneksel olarak muhalefet etmitir. Bu muhalefetini dorudan sraili knayarak ve uluslararas platformlarda srail aleyhindeki kararlar destekleyerek gstermitir. Hatta Ankara, TelAvivin sertlik yanls d politikas karsnda zaman zaman Arap lkelerinden yana tavr taknmtr. srailin siyasi problemleri iddete bavurarak zme giriimi ve Trkiyenin bu yntemi srekli eletirmesi, bir bakma iki lke ilikilerinin sabit bileenlerini oluturmaktadr. 20 Trkiye, blgesindeki tm aktrlerle dengeli ilikilerinin yaratt olumlu dinamikleri ve ilk AB lkelerinin kulland entegrasyon taktiklerini yaratc ekilde Orta Doudaki komularna uyarlama abalarn srdrmelidir. Ancak bunu yaparken, hem uluslararas dzlemde Orta Dou kamuoylar nezdinde toplad puanlarn geleneksel mttefiklerinin gvenini yitirmesiyle eriyip gitmeyeceinin, hem de i siyasal dzlemde toplumun tm kesimlerinin uzun vadede bu yeni blgesel projelere katlacaklarnn, haberdar olacaklarnn ve arkasnda duracaklarnn mesajn vermeye dikkat etmelidir. Ayrca ncelikle Kbrs ve Ermenistan gibi kendisini ok yakndan ilgilendiren anlamazlklar zebilirse Trkiye, hedeflerinin inandrclk ve devamllk kazanmasn salayabilir ve blgesinde lider devlet olma zelliini kaybetmeden sz sahipliini koruyabilir.

20

Erdem Kaya, Trkiye-srail likilerinde Yeni Bir Dnem, Bilge Strateji, Cilt 1, Say 2, Bahar 2010

KAYNAKA KTAPLAR BADOAN Ferhat, Aznlklar, Gncel Konular, Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar,1983, S.145 DERG ZTRK Orhan, Tarihte Arap-srail Savalar ve Alnan Dersler, Genelkurmay ATESE Bakanl Yaynlar Stratejik Ettler Blteni, Say: 94, Yl:34, Eyll 2000, Ankara, S. 131-148 MAKALELER GLER Ali, Son Osmanl Hahambas Hayim Nahum Efendi ile lgili Baz Ariv Belgeleri Inda Trk-Yahudi likileri, Trk-srail Mterek Askeri Tarih Konferans I_9-12 Nisan 2000, stanbul, Genelkurmay Basmevi, Ankara,2000, S. 29-30 ARI Kemal, srailin Kuruluu Sonrasnda Trkiyeden sraile Musevi G, XVIII. Yzyldan Gnmze Ortadoudaki Gelimelerin Trkiyenin Gvenliine Etkileri 04-05 Nisan 2007, stanbul, On birinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I, Genelkurmay ATESE Bakanl Yaynlar, 2007 Ankara, S.267-292. Ulvi Keser, kinci Dnya Sava Srecinde Orta Douya Yahudi G, Gmen Yahudilere Trkiyenin Yardm Faaliyetleri ve ngilterenin Kbrsta At Mlteci Kamplar, On Birinci Asker Tarih Sempozyumu Bildirileri II_(Sunulmayan Bildiriler_04-05 Nisan 2007 - stanbul), XVIII. Yzyldan Gnmze Orta Doudaki Gelimelerin Trkiyenin Gvenliine Etkileri, Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar, 2008 Ankara, S.191-230. NTERNET Gamze HELVACIKYL, Trk-srail likileri,79-96, http://hlo.bahcesehir.edu.tr/UserFiles/File/yenibakisacilariveperspektifler.pdf#page=79 International Trkiye ve Ortadou: Yksek Hedefler ve Kstlayc Unsurlar, , Uluslararas Kriz grubu Avrupa Raporu No: 203, 7 Nisan 2010, 1950 Sonras Trk-srail likileri_http://uiportal.net/1950sonrasi-turk-israil-iliskilerini-etki-tepki-baglaminda-incelemek.html Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, http://politikadergisi.com/okur-makale/biranaliz-turkiye-israil-iliskileri http://uiportal.net/1950-sonrasi-turk-israil-iliskilerini-etki-tepki-baglaminda-incelemek.html Erdem KAYA, Trkiye-srail likilerinde Yeni Bir Dnem, Bilge Strateji, Cilt 1, Say 2, Bahar 2010, Bekir AYDOAN, Bir Analiz: Trkiye-srail likileri, http://politikadergisi.com/okur-makale/biranaliz-turkiye-israil-iliskileri Gamze Gngrm Kona, 1950 Sonras Trk-srail likileri, http://uiportal.net/1950-sonrasi-turkisrail-iliskilerini-etki-tepki-baglaminda-incelemek.html. Stratejik Dnce Enstits Uluslararas likiler Koordinatrl, Trkiye-srail likileri, http://www.sde.org.tr/userfiles/file/TURKIYE%20ISRAIL%20ILISKILERI.pdf