ivi organizam nalazi se u ustaljenom stanju (steady-state) daleko od toke ravnotee

Temeljne postavke metabolizma i prijenosa signala

Za ivot je potrebna energija

mehaniki rad aktivni transport sinteza makromolekula

Kemotropni organizmi energiju dobivaju oksidacijom hrane

energiju koja se osloba a oksidacijom hrane (egzergone reakcije) nije mogue izravno prenijeti reakcijama koje ju troe (endergone reakcije) energija se pohranjuje u specijaliziranim molekulama (ATP, GTP, NADH, FADH2) znaajan dio energije pohranjene u hrani osloba a se u obliku topline (i preko 50%) male molekule koje nastaju razgradnjom sloenih molekula iz hrane koriste se za izgradnju potrebnih makromolekula

Metabolizam moemo podijeliti u dva dijela: katabolizam i anabolizam Metaboliki putevi koji omoguuju ivot izuzetno su sloeni i me usobno isprepleteni
Katabolizam
skup metabolikih putova koji sloene makromolekule razgra uju na manje molekule osloba a se energija uglavnom oksidacijski procesi

Anabolizam
biosinteza sloenih makromolekula iz manjih molekula pretea (prekursora) troi energiju pohranjenu u visoko-energetskim molekulama kao to je ATP uglavnom se radi o reakcijama redukcije

Svi metaboliki putevi moraju udovoljiti dvama uvijetima

1. individualne reakcije moraju biti specifine
mora dati eljene produkte

Ukupna promjena slobodne energije spregnutih reakcija jednaka je zbroju promjene slobodne energije pojedinih koraka
G0 = + 21 kJ mol-1 G0 = - 34 kJ mol-1 G0 = - 13 kJ mol-1

2. skup reakcija koje ine metaboliki put mora biti termodinamiki povoljan
negativna promjena slobodne energije

A B A

B + C D C + D

G = G o' + RT ln

[C][D] [A][B]

Sprega energijski nepovoljne reakcije s energijski povoljnom reakcijom moe tu reakciju uiniti spontanom.

Reakcije mogu biti povezane zajednikim reaktantima (B) ili djelovanjem specifinog enzima koji povezuje inae nepovezane reakcije.

G je odre en prirodom reaktanata i njihovim koncentracijama.

Adenozin-trifosfat (ATP) univerzalna je valuta slobodne energije u biolokim sustavima

Go=30,5 kJ Go=14 kJ

Kompeticija rezonancije i odbijanje naboja ini P-P vezu energijski nepovoljnom

Visokoenergijski fosfatni spojevi imaju visok potencijal prijenosa fosfatne skupine

ATP nije molekula koja slui kao spremite energije

ak i miine stanice koje troe najvie energije imaju svega oko 5 mol ATP po gramu tkiva odrasli ovjek dnevno hidrolizira 40 kg (80 mol) ATP potronja ATP moe narasti i do 0.5 kg/min ADP nastao hidrolizom ATP odmah se ponovo fosforilira u ATP
dio ATP nastaje na raun hidrolize ADP (adenilatkinaza)
nastali AMP vana je signalna molekula u stanici

Priuve visokoenergijskih fosfatnih skupina dostatne su za manje od 1 min miine aktivnosti

visokoenergijski kreatin-fosfat vani je priuvni oblik energije u mozgu i miiima (kreatin-kinaza fosforilira ADP)

ATP se stalno troi i ponovo sintetizira fosforilacijom ADP

Reducirani atomi ugljika imaju visok potencijal prijenosa elektrona (oksidacije)

Masti su bolji izvor energije od eera jer je ugljik u mastima reduciraniji od ugljika u eerima

Postupna oksidacija koja se odvija u stanici omoguava visoko iskoritenje energije pohranjene u hrani

Shematski prikaz katabolizma Metabolizam je vrlo sloen, no svi se putovi temelje na nekim zajednikim principima

Sloeni metaboliti kao to su ugljikohidrati, masti i proteini razgra uju se prvo na monomerne jedinice (veinom glukozu, aminokiseline, masne kiseline i glicerol), a zatim do acetil-CoA koji ulazi u ciklus limunske kiseline.

Primjena aktiviranih prijenosnika jedan je od temeljnih biokemijskih principa

NADH i FADH2 su aktivirani prijenosnici elektrona u procesu oksidacije hrane NADPH je aktivirani prijenosnik elektrona u procesima biosinteze Koenzim A je aktivirani prijenosnik acetilne skupine

Struktura i reakcija reakcije NAD+ i NADP+

Reakcije flavin-adenin dinukleotida (FAD)

ATP i NADPH su izvori slobodne energije za reakcije biosinteze

Omjer koncentracija oksidiranih i reduciranih koenzima odre uje smjer oksidoredukcijskih reakcija
suma koncentracija NAD+ i NADH je oko 10M omjer koncentracija NAD+ : NADH je oko 500 : 1
potie redukciju (primanje elektrona) NAD+ NAD+ je idealni koenzim za reakcije oksidacije

suma koncentracija NADP+ i NADPH je oko 1 M dominantan je reducirani oblik

potie oksidaciju (otputanje elektrona) NADPH NADPH je idealni koenzim za reakcije redukcije

1. Oksidoredukcijske reakcije

itav metabolizam sainjen je od svega nekoliko tipova kemijskih reakcija

2. Reakcije ligacije

3. Reakcije izomerizacije

4. Reakcije prijenosa skupine

5. Reakcije hidrolize

6. Reakcije adicije na dvostruku vezu ili uklanjanja skupine uz stvaranje dvostruke veze

Razliiti metaboliki putovi esto koriste iste sljedove reakcija (metabolike motive)

Metaboliki putovi regulirani su na tri temeljna naina:

1. Koliinom raspoloivog enzima
Regulacija genske ekspresije regulacija inhibicijom povratnom spregom regulacija reverzibilnom kovalentnom modifikacijom kompartmentalizacija

Kljuna uloga adeninskih dinukleotida u aktiviranim prijenosnicima podrava teoriju RNA kao evolutivne pretee i DNA i proteina

2. Katalitikom aktivnou enzima

3. Dostupnou supstrata

Mnoge reakcije regulirane su i energijskim stanjem (nabojem) stanice

[ATP ] + 1 [ADP] 2 [ATP ] + [ADP] + [AMP]

Metaboliki putovi koji prenose signale temelj su informacijskog metabolizma

Signalne molekule reguliraju brojne funkcije

1. Odravanje homeostaze
probavu i raspodjelu hrane
inzulin i glukagon odravaju razinu glukoze

odravanje homeostaze vode i elektrolita

2. Odgovor na podraaje izvana

zacjeljivanje rana odgovor na infekciju virusima i bakterijama odgovor na stres
katekolamini, kortikosteroidi

3. Uspostavljanje ciklikih i razvojnih procesa

spolni hormoni reguliraju spolnu diferencijaciju, sazrijevanje, menstrualni ciklus i trudnou cirkadieni ciklusi

Jedan od osnovnih naina prijenosa signala unutar stanice je fosforilacija

Samo mali broj signalnih molekula moe proi kroz staninu membranu
CH 2OH C O OH

HO H3C

H3C

HO H3C F

H3C

CH 2OH C O OH CH 3

kortizol

deksametazon

Protein-fosfataze uklanjaju fosfatne skupine i tako prekidaju signalni proces.

Membranski receptori prenose informaciju sa stanine povrine u unutranjost stanice.

Drugi glasnici su unutarstanine molekule ija se koncentracija mijenja kao odgovor na signale iz okoline

Razmjerno malen broj drugih glasnika prenosi velik broj razliitih informacija
tri komponente doprinose tonoj interpretaciji signala
svaka stanica ima receptore samo za odre en broj hormona vezanje hormona uzrokuje specifine promjene unutarstanini enzimi specifino reagiraju na druge glasnike

interpretacija signala koji stie na membranu je svojstvo stanice i razliite stanice mogu potpuno drugaije tumaiti isti signal

Receptori sainjeni od sedam transmembranskih uzvojnica (7TM) nakon vezanja liganda mijenjaju konformaciju i aktiviraju G-proteine

Porodica 7TM receptora ima vie tisua lanova koji prenose razliite signale

Struktura rodopsina

G-(GTP)-proteini
svi G-proteini sastoje se od , , i podjedinica nakon vezanja hormona na vanjskoj strani membrane dolazi do promjene konformacije -podjedinice na unutarnjoj strani membrane dolazi do otputanja vezanog GDP i vezanja GTP
promjena konformacije uzrokuje disocijaciju podjedinica s G kompleksa i ona difundira po unutranjoj strani membrane

Vezanje GTP uzrokuje konformacijsku promjenu G podjedinice

-podjedinica vee se na enzim (primjerice adenilatciklazu) i mijenja njegovu aktivnost

signal je kratkoivui jer -podjedinica ima GTPaznu aktivnost i vrlo brzo hidrolizira GTP u GDP te ponovo ulazi u G kompleks

Aktivirani membranski receptori kataliziraju izlazak GDP i ulazak GTP u G-protein

Aktivirani G-proteini prenose signal veui se na druge proteine

G-proteini se spontano deaktiviraju hidrolizirajui GTP u GDP

Osim nedostatka signala, 7TM receptore mogu inaktivirati i specifini regulatorni proteini

Gs proteini aktiviraju adenilat-ciklazu

Kinaza -adrenergikih receptora fosforilacijom inaktivira kompleks hormonreceptor Adaptacija receptora omoguava da oni reagiraju na promjenu razine signala, a ne na apsolutnu razinu signala u okolini.

Adenilat-ciklaza katalizira stvaranje ciklikog AMP

NH2 N O-

Kolera toksin trajno aktivira GS protein i tako stimulira adenilat-ciklazu

Kolera toksin je pentamer s 4 B podjedinice i jednom A podjedinicom (AB4). B podjedinice specifino prepoznaju gangliozid GM1 i tako se privruju na stanicu. A podjedinica ulazi u stanicu i modificira Gs protein tako da on gubi sposobnost hidrolize GTP i postaje trajno aktivan. Pertusis toksin vrlo je slian (tako er AB4). ali modificira Gi protein i onemoguava mu da inhibira adenilat-ciklazu. Velik broj bakterija ima toksine AB tipa koji slino djeluju.

NH 2 N N N N N O +
-

O-

O-

O P O P O P OCH2 O O O O H H H H OH OH

adenilat ciklaza

O CH2 O H H H H O P O OH O

O O

O P O P OO

ATP

cAMP

PPi

Signal koji odailje cAMP prekida cAMP-fosfodiesteraza koja hidrolizira cikliku fosfatnu vezu uz osloba anje 5-AMP.

Hidrolizom fosfatidilinozitol-4,5-bisfosfata (PIP2) fosfolipazom-C nastaju dvije razliite glasnike molekule (IP3 i DAG)

inozitol-1,4,5-trisfosfat (IP3)

diacilglicerol (DAG)

Inozitol-1,4,5-trisfosfat otvara kanale i otputa kalcij iz unutarstaninih spremita

Diacilglicerol aktivira protein-kinazu C (PKC) koja fosforilira brojne ciljne proteine

Ioni kalcija su univerzalni glasnici u citoplazmi

Koncentracija Ca2+ u citoplazmi (100 nM) je nekoliko redova veliine nia no u krvi (5 mM). Takav gradijent kroz membranu omoguava nagle promjene unutarstanine koncentracije otvaranjem membranskih kanala.

Ioni Ca2+ mogu koordinirati 6-8 atoma kisika to znaajno utjee na konformaciju proteina na koji se veu.

Vezanje Ca2+ aktivira kalmodulin koji modificira aktivnost brojni proteina

Aktivacija nekih hormona ukljuuje dimerizaciju receptora

Nakon dimerizacije dolazi do autofosforilacije koja aktivira receptor

Za prijenos signala hormona rasta kroz membranu nuna je dimerizacija receptora

Nedovoljna koliina hormona rasta uzrokuje patuljasti rast. Poviena razina hormona rasta uzrokuje gigantizam Ukoliko do povienja razine hormona rasta do e kada je kostur ve formiran, rast e samo meka tkiva to nazivamo akromegalijom

10

Neki receptori u citoplazmatskoj domeni imaju aktivnost tirozin-kinaze - obitelj receptora tirozin-kinaze (RTK)

Ras-superporodica malih G-proteina kljuna je u regulaciji brojnih staninih funkcija

Specifini inhibitori protein-kinaza mogu biti uinkoviti protutumorski lijekovi

O
Gleevec

90% sluajeva kronine mijelogene leukemije (CML) povezano je sa specifinom translokacijom koja stvara Bcr-Abl proteinkinazu ija je regulacija poremeena. Gleevec je specifini inhibitor Bcr-Abl koji uinkovito lijei taj tip leukemije.

11