Genel Bilgiler

Bas gitarlarımızın çalım rahatlığı, hem teknik gelişim açısından, hem de kafamızın içindekileri müziğimize
yansıtabilmek adına önemlidir. Çalım rahatlığı kaygısı, çalacağımız bas gitarın seçimi aşamasında başlar.
Gitarın ağırlığı, tuşe yarıçapı gibi faktörler, fiziksel yapımız ve müzik tarzımıza uygun gitarın seçiminde
göz önünde bulundurduğumuz noktalardır.
Basımızı aldıktan sonra çalım rahatlığı, büyük ölçüde, ayarlarının iyi yapılmış olmasına bağlıdır. Bu
ayarlardan en önemlileri ise sap ayarı ve tel yüksekliğidir. Bu yazıda bu iki ayara değinmeye çalışacağım.
Burada okuyacağınız şeyler, hepimizin erişim sahibi olduğu internetteki bilgilerden derlenmiş, benim
tecrübelerimle desteklenmiştir. Netteki bilgiler genellikle İngilizce olduğundan, bunların derli toplu ve
Türkçe bir özet şeklinde burada bulunmasını amaçladım.
Gitar üzerine alt eşik ve akort burgularından bağlı olan teller, akortlandığı zaman sapa bir gerilim
uygularlar. Sap ağacı, bu gerilimin etkisiyle eğilerek içbükey bir şekle gelmeye çalışacaktır. Bu anlamda
sap ağacının gerilime direncinin artırılması ve şeklini muhafaza edebilmesi amacıyla, gitar saplarının
içerisine truss rod (destek çubuğu, sap çeliği) adı verilen, bir ucu vidalı çelik bir çubuk yerleştirilir. Vida
sıkıldığı takdirde sapa tellerinkinin tersi yönde bir gerilim uygulayarak sapı geriye doğru çeker. Böylelikle
denge sağlanmış olur.

Teoride basit bir mantığa dayanan bu ayar, bir takım şeylere dikkat edilmediği takdirde
gitarınıza zarar verebilir. Ağaç şekil değiştirebilen bir malzeme olmasına karşın esnekliği yüksek bir
malzeme değildir! Ayar vidasının tek seferde çok fazla sıkılması, sap ağacında çatlamaya yol açabilir. Yine
aynı nedenle, sap üzerine yapıştırılmış olan tuşe ağacı yerinden atabilir. Truss rod ayar vidasını bir seferde
çeyrek (1/4) turdan fazla sıkmamak gerekir.
Truss rod vidaları, tellerin uyguladığı gergi kuvveti sebebiyle kolay sıkılamayabilir. Bunu kolaylıkla
yapabilmek için oturun ve gitarı önünüze dik bir şekilde alın. Bir ayağınızla alt taraftan destek verip, diğer
taraftaki dizinizle de ortaya destek verdikten sonra elinizle sapı en tepeden dikkatlice çok az çekin. Vidayı
böylece yumuşak bir şekilde sıkabilirsiniz.
Truss Rod Ayarı Nasıl Yapılır?
Tellerin yüksekliğine etki eden iki faktör vardır:
1) Truss rod ayarı
2) Köprüdeki yükseklik ayarı
Eğer teller yüksek ise, bu yukarıdaki faktörlerin herhangi birinden kaynaklanıyor olabilir. Önce truss rod
ayarını kontrol etmek gerekir. Bunun için köprüdeki yükseklik ayarının etkisini bertaraf edip tel
yüksekliğini kontrol etmek lazımdır. Peki bunu nasıl yaparız? Sol elimizle 1. perdeye, sağ elimizle de 17.
perdeye aynı anda basarsak, köprü yükseklik ayarının etkisini engellemiş oluruz. Bu durumda tellerin
yüksekliğine sadece tellerin gergisi ile truss rod’un karşı kuvveti sonucu sapta oluşan kavis etki
etmektedir. İdeal durumda sap çok hafif içbükey şekilde olmalıdır. Bunu 1. ve 17. perdelere bastığımızda,
bu iki perdenin arasında kalan bölgede gözlemleyebiliriz. Sapta oluşan bu çukurun en derin yeri de
dolayısıyla 8 ila 10. perdeler arasında olacaktır.

Tel yüksekliği kişisel tercihe bağlı bir durumdur. Benim kendi çalımım için rahat olarak
nitelendirebileceğim yükseklik ayarında 1. ve 17. perdelere basılı iken sapın en derin noktasında telin
perdeden uzaklığı 0.2mm (2 veya 3 tane A4 kağıt kalınlığı) kadardır. Eğer tel yüksekliği bundan fazla ise,
sap gereğinden fazla içbükey demektir. Truss rod’u sıkmak suretiyle sapı düzleştirmek gerekir. Yükseklik
daha az ise, bunun tersi olarak truss rod’u gevşeterek sapı bir miktar serbest bırakmak, yeterli içbükeyliği
kazanmasını sağlamak gerekir. Bunu yaparken Genel Bilgiler bölümündeki uyarılara dikkat
edilmesi çok önemlidir.

Alternatif Yol 1:
Eğer yüksekliği ölçmek için cetvelle veya A4 kağıdıyla uğraşamam diyorsanız daha pratik, fakat alışkanlık
gerektiren bir yolu daha var. 1. perdeye sol el 1. parmakla, 17. perdeye de sağ el 3. parmakla basın.
Perdelere basılı tutarken sol elin serçe parmağı ile 3. perdenin hemen üzerinden tele dokunun. Telin
perdeye çarpması için çok hafif bir dokunma yeterli oluyorsa ayar iyidir. Telin perdeye çarpması için
parmakla az da olsa kuvvet uygulamak gerekiyorsa teller yüksektir, truss rod’u sıkmalıyız. Tel zaten
perdeye yapışık ise truss rod çok sıkıdır, biraz gevşetmek lazım. Aynı kontrolü sağ el 1. parmakla 12.
perde üzerinde de yapın.

Alternatif Yol 2:
Garry Willis'in web sitesinde önerdiği bir başka pratik yol ise telleri köprüden alçaltıp cızlama durumunu
kontrol etmek. Eğer telleri alçalttığınızda sadece 12. perdeden yukarısı cızlıyor ise truss rod’u sıkmak
lazım. 1 ila 5. perdeler arasında cızlama varsa truss rod’u gevşetmek lazım. Eğer tüm perdelerde cızlama
var ise ayar güzel.

Truss Rod’u Ayarladıktan Sonra?

Truss rod ayarını tamamladıktan sonra, köprüdeki yükseklik ayarını kullanarak telleri rahat çalacağımız
yüksekliğe getirmemiz gerekir. Burada dikkat etmemiz gereken nokta, tellerin tuşenin yarıçapını takip
etmesi gerekliliğidir. Bunun için örneğin 12. perdeyi baz alabilirsiniz. Her tel 12. perdeye eşit bir
yükseklikte ayarlanırsa teller tuşe yarıçapını takip ediyor demektir.

Tarif edilen ayarları aynen yaptım, ama yine de teller çok alçalınca cızlama yapıyor. Neden?
Gitarda gerçekten düşük tuşe elde edebilmek için tuşe ağacının çok düzgün tesviye edilmiş olması ve
perdelerin seviyelerinin çok hassas ayarlanmış olması gerekmektedir. Fabrikasyon gitarlar piyasaya
sürülmeden önce çok detaylı bir sap ve perde ayarı işçiliğinden geçmeyebilirler. Örneğin perdelerden 1-2
tanesi bile diğerlerine göre daha alçak veya yüksek duruyor ise, bu durum telleri çok alçak ayarlamamızı
engeller. Bu durumda yapılabilecek 2 şey var:
1) Ayarlayabildiğimiz en düşük yükseklikle idare etmek
2) İlle de daha alçak istiyor isek, basımızı alarak bir lutiyenin yolunu tutmak. Güzel bir perde seviye
ayarından sonra gitarımız pek güzel olacaktır.

Son Uyarı:
Truss rod ayarı hassas bir konudur. Çok sıklıkla kurcalanması sakıncalı olan bir yerdir. Benim
tavsiyem, bu yazıyı iyice okuduktan sonra basınızı ayar için lutiyeye götürmeniz ve ondan rica
edip ayar yaparken izlemeniz. Bu yazıdan aldığınız bilgi ile izlediğinizde burada anlatılanlar
kafanıza daha iyi yerleşecek.

“Dediklerini aynen yaptım, gitarımın sapı çatladı!” gibi menfi olaylarda sorumluluk kabul
etmeyeceğimi belirtmek isterim.

İlker Göçmen
İstanbul, 2007

Basgitarist.com Alıntıdır

WwW.MuzikProgramlari.CoM