TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK VE ZLENMES LE NLENMESNE YNELK POLTKALAR

Do. Dr. Fato GKEN Yrd. Do. Dr. Zeynep CEMALCILAR Dr. Can Fuat GRLESEL

Kadnlar Glendirmek: levsel ve Siyasal Okuryazarlk, Ebeveyn Eitimi, Ortaklaa Eylem ve Savunu Yoluyla Eitimde Toplumsal Cinsiyet Eitsizliinin Azaltlmas Projesi Avrupa Birlii tarafndan finanse edilen Kalknma birliklerine Toplumsal Cinsiyet Konusunun Entegre Edilmesi Hibe Program kapsamnda desteklenmektedir. Bu yaynn ierii Avrupa Birliinin grlerini yanstmaz. Aratrmann bir ksm Hollanda Konsolosluu MATRA-KAP Fonu tarafndan desteklenmitir.

NSZ
Herkesin kaliteli bir ilkretimi tamamlamas Trkiyenin nde gelen hedefleri arasndadr. Kamunun srekli gayreti ve sivil toplum kurulularnn gerekletirdikleri eitli kampanyalarla okullulamada nemli kazanmlar elde edilmitir. Ancak okullulama bu hedefin tek boyutu deildir. Bunun kadar nemli bir baka boyut, ocuklarn ilkretimi tamamlamasnn salanmasdr. Dier bir ifadeyle, kz ve erkek ocuklarn ilkretim dzeyinde okulu terk etmelerinin nne geilmesidir. AEV, ERG ve KA.DER tarafndan yrtlen Eitimde ve Toplumsal Katlmda Cinsiyet Eitliinin Salanmas projesi, kz ocuklarnn kaliteli bir ilkretime eriimleri nndeki engelleri tm boyutlaryla ele almaya ve ortadan kaldrmaya ynelik olarak alan bir projedir. Trkiyede lkretim Okullarnda Okulu Terk ve zlenmesi ile nlenmesine Ynelik Politikalar adn tayan aratrma da bu proje kapsamnda gerekletirilmi ve sorunun okulu terk boyutunu ele almtr. Trkiyede ilkretim mevzuat okulu terki konu almamakta, sadece okula devamszl dzenlemektedir. Mevzuatmza gre okula devamszlk, sreklilik halini alsa bile bir iliik kesme nedeni deildir. Dolaysyla fiilen okulu terk etmi olan ocuklar, a yan bitirmedikleri srece, okula kaytl olarak grlmektedirler. Bu durum, Trkiyede ilkretimde okulu terkin ne boyutlarda olduunun tam olarak saptanmasn olanaksz klmakta, zme ynelik almalar yaplmasn da zorlatrmaktadr. Do. Dr. Fato Gken, Yrd. Do. Dr. Zeynep Cemalclar ve Dr. Can Fuat Grlesel tarafndan gerekletirilen Trkiyede lkretim Okullarnda Okulu Terk ve zlenmesi ile nlenmesine Ynelik Politikalar aratrmas, nitel ve nicel bulgular ile sorunun arkasnda yatan nedenleri irdelemekte ve sonu blmnde yer alan politika nerileri ile sorunun zmne katk yapmay amalamaktadr. Aratrma ayrca, okulu terk konusunun nemine iaret etmekte ve konunun paydalar arasnda iletiim ve ibirlii oluumuna katk salamaktadr. llerdeki almalarmz srasnda bize destek olan yerel sivil izleme gruplarna, l Milli Eitim Mdrlklerine, bizimle grmeyi kabul eden tm okul yneticileri, retmenler, anne, baba ve ocuklara teekkrlerimizi sunarz.

NDEKLER
SUNU ....................... .............................................................................................................................................. 5 YNETC ZET .................................................................................................................................................... 7 I. BLM LKRETM OKULLARINDA OKULU TERKN TANIMI ........................................................................ 11 GR ....................................................................................................................................................................................................... 11 I.1. ULUSLARARASI ALANDA OKULU TERK TANIMI VE YAKLAIMLAR ........................................................................ 11 I.2 TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK TANIMI ............................................................................ 12 II. BLM TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK LE LGL MEVCUT DURUMUN TESPT VE DEERLENDRLMES ...................................................................................... 13 GR ....................................................................................................................................................................................................... 13 II.1. LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK LE LGL MEVCUT HUKUK VE KURUMSAL EREVE ............ 14 II.1.1 Okulu Terk le lgili Mevcut Hukuki ereve .................................................................................................... 14 II.1.2 Okulu Terk le lgili Mevcut Kurumsal ereve ............................................................................................... 15 II.1.3 Okula Devamszlk Ve Okulu Terk le lgili Bilgi ve statistik Altyaps ................................................... 15 II.1.4. Mevcut Hukuki Ve Kurumsal ereve in Deerlendirme ........................................................................ 16 II.1.5 Okulu Terk Konusunda Okullarn Mevcut Konumu le lgili Deerlendirme ........................................ 18 II.2. LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK SAYILARI ............................................................................................... 19 II.3. MEVCUT DURUMA LKN TEMEL SAPTAMALAR ..................................................................................................... 24 III. BLM TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERKN NEDENLER VE SONULARINA LKN SAHA ARATIRMA ALIMASI VE TEMEL BULGULARI .................................................. 27 GR ....................................................................................................................................................................................................... 27 III.1 METODOLOJ ........................................................................................................................................................................ 28 III.1.1. Nitel Yntem ........................................................................................................................................................... 28 III.1.2. Nitel Yntem Bulgular ........................................................................................................................................ 28 III.1.3. Nicel Yntem ........................................................................................................................................................... 33 III.1.4. Nicel Yntem Bulgular ........................................................................................................................................ 35 III.2 RSK GRUPLARINI BELRLEME ........................................................................................................................................ 54 IV. BLM OKULU TERKN NLENMESNE YNELK ZLEME SSTEM GELTRLMES VE POLTKA NERLER ....................................................................................................................................... 57 GR ....................................................................................................................................................................................................... 57 IV.1 ZLEME SSTEM VE POLTKA NERLERNE TEMEL OLUTURAN ANA BULGULAR ...................................... 57 IV.2 POLTKA NERLER ......................................................................................................................................................... 58 IV.3 ZLEME SSTEM VE POLTKALARIN UYGULAMA EVRESNE LKN NERLER ......................................... 65 IV.3.1 Hukuki ereve ....................................................................................................................................................... 65 IV.3.2 Okulu Terk le lgili letiim Stratejisi Gelitirilmesi Ve Uygulanmas .................................................. 66 IV.3.3 Kurumsal Yapya likin neriler ....................................................................................................................... 66 IV.3.4 Haydi Kzlar Okula Kampanyasnn Kurumsal Bilgilerinden Yararlanlmas ................................... 67 SONU .................................................................................................................................................................................................... 68 KAYNAKA ............................................................................................................................................................ 69 EKLER ................................................................................................................................................................................... 70

EK.1 SAHA ALIMASI : LLERE GRE TABLOLAR ............................................................................................ 70

SUNU
Trkiyede lkretim Okullarnda Okulu Terk ve zlenmesi ile nlenmesine Ynelik Politikalar balkl bu almann temel konusu Trkiyede eitim sisteminin nemli konularndan biri olan okulu terktir ve sekiz yllk zorunlu ilkretim uygulamasna geildikten sonra, ilkretim okullarnda meydana gelen okulu terk durumlar ile snrldr. 18 Austos 1997 tarih ve 23084 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4306 sayl yasa ile sekiz yllk kesintisiz zorunlu ilkretim uygulamasna geilmitir. 1997-1998 eitim renim dneminde balatlan sekiz yllk ilkretim 6-14 ya grubundaki ocuklar kapsamakta olup, kz ve erkek btn yurttalar iin zorunlu ve devlet okullarnda paraszdr. Sekiz yllk zorunlu ilkretime geilmesinin ardndan ncelik verilen temel hedef okullulama oranlarnn btn a nfusu, ama zellikle kz ocuklar iin ykseltilmesi olmutur. Okullulama oranlarnda nemli iyilemeler salanm, bu amala yrtlen kapsaml kampanyalar baarl olmutur. 2003 ylnda okullulama oranlar toplamda yzde 88,2, erkeklerde yzde 90,9 ve kzlarda yzde 85,2 olarak gereklemitir. Bu gelime nemlidir, ancak yeterli deildir. Yaplan almalar, rencilerin okula kayt olmalar ve sisteme katlmalar saland halde, belli bir orannn sekiz yllk eitimi eitli nedenlerle tamamlayamadn ve zorunlu eitimini yarda brakarak okulu terk ettiini gstermektedir. Bu alma, bu konunun Trkiyede nemli bir sorun olduunu nicel ve nitel bulgular ile ortaya koymaktadr. almann ncelikli amac Trkiyede ilkretim okullarnda okulu terk sorununun boyutunu tespit etmektir. Dier amalar ise, okulu terke yol aan nedenlerin belirlenmesi, ilkretimde okulu terk davrannn yol at sonu ve sorunlarn saptanmas, okulu terke ilikin hukuki ve kurumsal erevenin incelenmesi ve yaklamlarn belirlenmesidir. Bunlara bal olarak, ilkretimde okulu terk ile ilgili etkin bir izleme sistemi nerisi ve okulu terki nceden nlemeye ynelik politika nerileri gelitirmek, risk gruplarn saptamak ve kamuoyunda farkndalk yaratmak hedeflenmektedir. almada birbiri ile ilikili olan kt ve bulgular birbirlerini besleyen drt ayr yntem kullanlarak elde edilmi ve zmlenmitir. ncelikle uluslararas alandaki almalar ile zellikle okulu terk tanm ve sorunun tanmlanmasndaki yaklamlar karlatrmal olarak incelenmitir. Mevcut hukuki ve kurumsal ereve incelenerek Trkiyede okulu terk konusunun ele aln ve kamu otoritesinin yaklam deerlendirilmitir. Kapsaml bir nitel alma yrtlm, ok sayda ilgili taraf ile derinlemesine grmeler yaplarak nitel bulgularn kiisel kanaatlerin tesinde bulgular haline dnmesi salanmtr. Drdnc yntem olarak da nicel bulgulara saha aratrmas ile ulalmtr. Nitel bulgular saha aratrmasnn hazrlnda da kullanlrken nitel ve nicel bulgularn birbirini nemli lde destekledii grlmtr. almann nitel ve nicel saha aratrmalar 6 ili kapsamaktadr: stanbul, Diyarbakr, Mardin, anlurfa, Erzurum ve Konya. Bu illerin seilmesinin temel nedenleri unlardr: Yukarda da belirtildii gibi, hazrlanan almann ana ats Eitimde ve Toplumsal Katlmda Cinsiyet Eitliinin Salanmas projesidir. Aratrmann

yapld illerden drd (stanbul, Diyarbakr, Mardin ve anlurfa) ad geen projenin yrtld illerdir. Gneydou ve Dou Anadolu blgeleri ile bu blgeler iinde zellikle Diyarbakr, anlurfa ve Mardin illerinde eitim alannda cinsiyet eitsizlii greceli olarak yksektir. Sosyo-ekonomik gelimilik asndan alt sralarda yer alan bu illerde saysal ve oransal olarak ilkretimde okulu terkin yksek olduu grlmektedir. Bu 3 il ayn zamanda Milli Eitim Bakanl ve UNICEF tarafndan balatlan Haydi Kzlar Okula kampanyasnn ilk aamasnda yer alan ncelikli 10 il arasndadr. Bu nedenlerle ncelikle bu 3 il alma iin seilmitir. stanbul ise, sosyoekonomik adan ok farkl gelimilik seviyelerine sahip ve youn g ak ile farkl kltrlerde alt gruplar barndran bir metropol olarak almaya dahil edilmitir. stanbul bir bakma kendi iinde Trkiyenin genelini yanstan bir resim vermektedir. Erzurum ve Konya illeri de Dou Anadolu ve Orta Anadoludaki dier illere kyasla okulu terk rakamlar daha yksek olduu iin seilmitir. alma hazrlanrken azami lde katlmclk salanmas da hedeflenmitir. Bu amala hazrlk srecinin eitli aamalarnda ara bulgular ve politika nerileri proje yrtclerinin oluturduu akademik kurul ve ilgili dier nc kiiler ile paylalm ve katklar alnmtr. almann ana bulgular ve politika nerileri Milli Eitim Bakanlnn ilgili birimleri ile de paylalm ve onlarn gr ve nerileri de alnarak deerlendirilmitir.

almann hazrlanmas ve politika nerilerinin gelitirilmesi aamalarnda baz yaklamlar ne karlmtr. ncelikle ilkretimde okulu terk sorununa Trkiyenin bir sosyal sermaye sorunu olarak yaklalmtr. Okulu terk, nedenleri ve sonular itibariyle sosyoekonomik boyutlara sahiptir. Bu nedenle zm nerilerinde de ekonomik ve zellikle sosyal yn ne karlmtr. Eitim sistemi iinde gelitirilen politika nerilerinde okula ynelik olarak farkl bir yaklam benimsenmi ve okullarn birer toplum merkezi olarak gelitirilmesi, kurumsal ve ilevsel kapasitesinin iyiletirilmesi ne karlmtr. Son olarak da almann nemli bir ilevinin kamuoyunda ve kamu otoritesinde farkndalk yaratmak olduu srekli gznnde bulundurulmutur. Tm bunlara bal olarak almamz drt ana blmden olumaktadr: lk blmde okulu terk tanm; ikinci blmde Trkiyedeki hukuki ve kurumsal durum; nc blmde nitel ve nicel saha aratrmas ve temel bulgular ile drdnc ve son blmde okulu terkin nlenmesine ynelik izleme sistemi ve politika nerileri yer almaktadr. almamzn ilgili taraflara faydal olmasn dileriz. Sayglarmzla, stanbul, Kasm 2006 Fato Gken Zeynep Cemalclar Can Fuat Grlesel

YNETC ZET
I) TANIM
Uluslararas alanda okulu terk ile ilgili net, kapsaml ve karlatrlabilir tanmlar olmad grlmektedir. Tanm farkllklar genellikle rencinin sistemden ne kadar sreyle ayr kald, hangi nedenle ayr kald, hangi yalar ve snf dzeyinde ayr kald zerinde younlamaktadr. Bununla birlikte uluslararas alanda okulu terk en genel olarak, eitimin onayl, resmi bir diploma alnmadan sonlandrlmas olarak tanmlanmaktadr. Trkiyede ise mevcut hukuki erevede ilkretim okullarnda okulu terk bal altnda bir tanm bulunmamaktadr. Bunun nedeni Trkiyede ilkretimin zorunlu olmasdr. Okulu terk yasal bir zorunluluun yerine getirilmemesi anlamna gelmekte ve bu nedenle mevzuat iinde yer almamakta, bunun yerine okula devamszlk tanmlanmaktadr. Ancak devamszlk da okulla iliiin kesilmesi iin yasal bir neden olarak tanmlanmadndan, srekli devamsz olan renciler bile okulu terk etmi olarak deerlendi rilmemektedir. Mevcut hukuki ereve iinde rencilerin hangi hallerde ilkretim okullar ile ilikisinin kesilecei de ayrca belirtilmitir. Buna gre yasal olarak ilkretim okullar ile iliik kesme nedenleri; lm, salk nedeni ile okula devam edemez raporu alma ve zorunlu eitim a yann dnda kalmadr. Saha aratrma almasnda 232 retmen ve okul mdrnn okulu terkin tanm ile ilgili soruya verdikleri 21 ayr kategorideki cevap da Trkiyede okulu terke ilikin ortak ve standart bir tanm olmadnn nemli bir gstergesidir.

II) MEVCUT DURUM

Hukuki ereveyi oluturan ve dorudan dzenleyici olan iki temel kanun ile iki ynetmelik vardr. Bunlar 1739 sayl Milli Eitim Kanunu, 222 sayl lkretim ve Eitim Kanunu, 2552 sayl Milli Eitim Bakanl lkretim Kurumlar Ynetmelii ile 2424 sayl Milli Eitim Bakanl Milli Eitim Mdrlkleri Ynetmeliidir. Bu kanun ve ynetmelikler kayt ve kabul, yeni kayt, nakil, okul deitirme, okula devam, okula devamszlk, derse devamszlk, devamn izlenmesi, zrl devamszlk, izin verme, iliik kesme ile devamszlk halinde izlenecek yntem ve yaptrmlar belirlemektedir. Buna gre mevcut hukuki yap iinde okula st ste gelmeyen ve mazereti aile, veli ya da vasisi tarafndan 3 gn iinde okula bildirilmeyen, bu nedenle okul ynetimi tarafndan bilgilendirilen muhtarlk ve mlki amirliin gnderdii tebligat almasna ramen 3 gn iinde okula dnmemi olan renciler okula devamsz saylmakta ve aile, veli ya da vasisi iin para cezas uygulanmaktadr. Hukuki erevenin belirledii kurumsal ereve iinde devamszlk ile ilgili eitli aamalarda yer alan taraflar; rencinin velisi, vasisi veya aile bakan, mlki amirler, ilkretim mfettileri ve zabta tekilat, okul ynetimi ve muhtarlardr. Mevcut sistem iinde okula devamszlk ve okulu terk ile ilgili bilgi ve istatistik yaps iin ana bilgi kayna ilkretim okullardr. lkretim okullar, renci saylarn, yeni kayt olan, nakil ile ayrlan, kayt yaptrmas gerekli olmasna ramen kayt yenilemeyen ve yeni kayt yaptrmayan renci saylarn ve devamsz, okulu terk etmi ve okul ile iliii kesilen renci saylarn ieren bilgileri derlemekle ykmldr. Okul ynetimlerince oluturulan bu bilgiler iki kanaldan Milli Eitim Bakanlna akmaktadr. Okullar her yeni retim dnemi banda ve retim dnemi iinde her ay sonunda, bal olduklar ile ve il milli eitim mdrlklerine bu bilgileri gndermektedirler. Ayrca, ilkretim okullarnda LSS projesi ile oluturulan bilgi ilem altyaps ile bu bilgiler sisteme kaydedilmektedir. Ancak ne yazk ki, hem hukuki tanmlama hem de istatistik altyapnn yetersizlikleri nedeniyle ilkretimde okulu terk eden renci saylarna ilikin salkl verilere ulamak mmkn deildir. Bununla

birlikte yllar itibariyle ilkretim okullarnda okuyan renci saylarndaki deimeler okulu terk ile ilgili nemli bilgiler iermektedir. Bir st snflara geiteki azalmalar, okulu terk eden renci saylar iin nemli bir gstergedir. Sekiz yllk zorunlu eitimin balad 1997-1998 ile ilk mezunlarn verdii 2004-2005 retim yllar renci saylar dikkate alndnda ortaya kan tablo udur: 1997-1998 retim ylnda birinci snfta okuyan toplam renci says 1.360.720 iken bu rencilerin mezun olduklar 2004-2005 ylnda sekizinci snf toplam renci says 1.159.509dur. renci saysndaki azalma toplamda yzde 14,78, erkek rencilerde yzde 12,77, kz rencilerde ise yzde 17,12dir. Milli Eitim Bakanl verilerine gre (MEB, Strateji Gelitirme Bakanl, 2006) salk ya da lm nedeniyle renim d kalm rencilerin says bu yzdenin kk bir ksmn oluturmaktadr. Zorunlu eitim yann dnda kaldklar iin okulla iliii kesilen renci says ise nemli bir byklktedir. rnein, 2001-2002 retim ylnda toplam 123.306 rencinin iliii kesilmitir. Bunlarn sadece 7.759u salk ve lm nedenleriyle renim dnda kalmken 115.547si ya snrn atklar iin ilkretimlerini tamamlayamam durumdadrlar. Yllar itibariyle bakldnda, okullar ile iliii kesilen rencilerin ortalama % 90nn a yan atklar gerekesiyle ilkretim sreci dnda kaldklar grlecektir. Elimizde okulu terk etmi rencileri saptayacak bir yasal ereve ve buna bal veri taban olmad iin ya snrn ama nedeniyle renim dnda kalm olan rencileri okulu terk etmi olarak deerlendirmek yanl olmayacaktr. Bu noktadan hareketle ve kaba bir hesaplamayla, yukarda ifade edilen renci kayb saylarnn ortalama yzde bir eksii ile okulu terk oranlarn gsterdii ifade edilebilir. Buna gre ifade edilen yllar arasnda ya nedeniyle iliik kesme sonucunda meydana gelen renci kayb % 13,50dir. zerinde durulmas gereken baka bir nemli nokta, kz rencilerde bu orann daha yksek olduudur. Yllar itibariyle, kzlarn erkeklere gre % 5-10 arasnda daha yksek bir oran okulu terk etmektedir. Snflar itibariyle bakldnda

okulu terk durumunun 5. ve 6. snflarda younlat grlmektedir. Kz rencilerde bu younlama erkeklere oranla daha fazladr. Bu saylara iller baznda bakldnda belli paralellikler yannda baz farkllklar da ortaya kmaktadr. Aratrmann kapsad illerde, yllar itibariyle renci saysnda ok daha yksek oranl azalmalar szkonusudur. Yine bu illerde kz rencilerin okulu terk oranlar ve 5. ve 6. snftaki younlama Trkiye ortalamasnn stndedir. zetle, okulu terk ile ilgili kapsaml bir hukuki ve kurumsal ereve olmamasna ramen ilkretim okullarmzda okulu terk yaanmakta, srmekte ve nemli bir sorun oluturmaktadr: 1999 - 2005 yllar arasnda toplam 436.614 ocuk ilkretim diplomasna sahip olmadan hayata atlm durumdadr. Bu erevede mevcut hukuki ve kurumsal yapyla ilgili olarak u deerlendirmeler yaplabilir: Okulu terke ilikin standart tanm eksikleri bulunmaktadr. 222 sayl yasann hkmleri yeterince uygulanmamaktadr. Hem okul kayt sistemleri hem de Trkiye genelinde nfus saym, kayd ve gncellenmesi salkl deildir. Kaytl adres ve ikametgah adreslerinde skntlar yaanmaktadr; g ve tersine g ile yer deitiren ailelerin okluu bunun en temel nedenlerindendir. Kaytlardaki bu sorunlar, okullarda salkl bilgi ve istatistik altyaps kurulmasn zorlatrmakta, okullarda etkin bilgi ilem altyaps ve uygulamalar grlememektedir. Okul ynetimi ve mdrlerinin okulu terk ile ilgili yetkileri snrldr. Oysa sorunla mcadelede okul ynetiminin tutumlar belirleyici olmaktadr. Okulu terkin nlenmesine ynelik olarak okullarn kurumsal ve ilevsel kapasitesi snrldr. Okulu terk izleme sistemi ve buna bal olarak risk gruplar belirlemesi yoktur.

III) SAHA ARATIRMASI VE TEMEL BULGULARI

Bu almada sekiz yllk zorunlu eitimi tamamlamadan lm ya da salk sorunu dnda bir nedenle okuldan ayrlm ve baka bir eitim kurumuna devam etmeyen ocuklar okulu terk etmi olarak tanmlanm, saha aratrmas stanbul, Diyarbakr, anlurfa, Mardin, Erzurum ve Konya illerinde yaplm ve iki farkl aamada nitel ve nicel yntemler kullanlmtr. Okulu terk etmi ocuklar, ocuklar okulu terk etmi anne-babalar ve ilkretim okullarnda grev yapan retmen ve yneticiler ile birebir grmeler yaplm; bu grmeler ve altaylar ile 200 kiiden nitel veri toplanmtr. Nicel almada ise 6 ilde toplam 2356 kiiden veri toplanmtr (705 okulu terk etmi ocuk ve annesi, 352 okula devam eden ocuk ve annesi, 241 retmen). Her iki yntemin verileri birbirinden bamsz olarak zmlenmi ve deerlendirilmitir. Nitel yntemler ile znel dnce, yorum ve neriler, nicel yntem ile nesnel veriler elde edilmi olmakla birlikte nitel ve nicel verilerin byk lde birbirini destekledii grlmektedir. Bu sonular ise yle zetlenebilir: Okulu terke yol aan nedenler, eitim sistemi ve okul koullarnn yan sra sosyo-kltrel ve ekonomik koullardan da kaynaklanmakta, ncelikleri ve arlklar blgeler itibariyle farkllklar gstermektedir. Ayrca kz ve erkek rencilerin okulu terk nedenleri arasnda da farkllklar olduu gzlenmitir. Okulu terk durumu 5. ve 6. snflarda younlamaktadr. Bu durum dier faktrler yannda sekiz yllk zorunlu eitimin henz tam olarak yerlemediinin de bir gstergesidir. Aratrmaya katlan ocuklar iin okulun terk edildii snf 4,43; terk ya ise 11,61dir. Kz ocuklar iin bu saylar 4,32 ve 11,47ye dmektedir. retmenlerin gzlemleri de bu bulguyu desteklemektedir. retmenlerin % 24,9u ocuklarn okulu en fazla 5. snfta, % 34,9u ise 6. snfta terk ettiklerini ifade etmilerdir. Ayrca retmenler kz ocuklarnn okulu terk asndan daha yksek bir risk grubu olduunu belirtmektedirler. Ksaca kz ocuklar daha erken yata ve daha erken bir snfta okulu terk etmekte ve bu karar daha ok aile basks ile alnmaktadr. Kz ocuklarnn % 49u, erkek ocuklarn % 73 okulu terk kararn kendisi aldn belirtmi; annelerin yantlar da bu saptamay desteklemitir. Ancak, ocuklarn okulu neden braktklar sorusuna verdikleri yant, karar kimin verdii konusunda phe uyandrmaktadr. ocuklarn % 30u almak zorunda olduu iin, % 23 de ailesi istemedii iin okulu braktn ifade etmitir. Buna bir de ocuklarn % 43,7sinin ailesine okula gitmek istediini ve % 36,2sinin okuldan ayrld iin aladn syledii eklendiinde okulu terk kararnn salt ocuklarn karar olmad ortaya kmaktadr. retmenler de byk bir oranla (% 71,5) okulu brakma kararnn babalar tarafndan verildiini ifade etmilerdir. Okulu terkin sosyal, kltrel ve ailevi koullardan kaynaklanan nedenleri incelendiinde en nemli etkenlerden birinin annenin okuryazarlk durumu olduu grlmektedir. Okulu terk eden ocuklarn % 83,5inin annesi eitimsizdir. Devam edenlerin ise % 62,2si okuryazardr. Bu durum kz ocuklar iin daha da belirleyici olmaktadr. Anne okuryazar ise kz ocuklar % 60 orannda okula devam etmekte, eitimsiz ise % 85 orannda okulu terk etmektedirler. Babann eitim durumu ocuklarn eitim durumu zerinde belirleyici bir etken olmamaktadr. Ancak genel olarak ailenin eitim dzeyi, ocuklarnn eitiminden doan beklentiyi etkilemektedir. Buna paralel olarak ailenin ocuun okul durumuyla ilgilendii koullarda da okula devam oran ykselmektedir. Sosyal, kltrel ve ailevi koullardan kaynaklanan ikinci nemli etken de evde konuulan dilin Trke olup olmaddr. Dil sorunu zellikle ocuun okul baarsn etkileyen faktrlerin banda geldii iin nem tamaktadr. Doal olarak bu durum iller baznda byk farkllklar gstermektedir. rnein Diyarbakrda okulu terk etmi olan ocuklarn % 15inin evinde Trke konuulurken, Erzurumda bu oran % 82,7ye kmaktadr. Aratrma kapsamndaki illerin genelinde ise, okulu terk eden ocuklarn % 48,1inin evinde Trke konuulduu saptanmtr. Ekonomik koullardan kaynaklanan nedenler iki temel balk altnda toplanabilmektedir: Ekonomik yetersizlikler nedeniyle ocuklarn ite veya evde altrlmas ve/veya eitim harcamalarnn

karlanamamas. zellikle ocuun okul dnda bir ite almas, ailenin sigorta kapsamnda olmamas ve aile iinde kii bana den aylk harcamann dk olmas ocuun okulu terk ihtimalini ykseltmektedir. Ev dnda alma zorunluluu erkek ocuklarn okulu terk durumunu etkileyen en nemli deikendir. Okulu terk etmi erkek ocuklarn % 51,8i para getirecek bir ite almaktadr. Kz ocuklarda bu oran %17dir. Ekonomik zorluklar nedeniyle eitim harcamalarnn karlanamayacak olmas ise kz ocuklarn daha ok etkilemektedir. Eitim sistemi ve okul koullarndan kaynaklanan nedenler ok kapsamldr. ocuklarn okula aidiyetlerinin ykseldii lde okula devamn artt grlmtr. Okula aidiyeti etkileyen en nemli deikenler, ocuklarn retmenleri ile kurduklar ilikiler ve okuldaki ders d faaliyetlerin ekiciliidir. Bu deikenlerin kz ve erkek renciler iin byk farklar tamad gzlenmitir. Okulun fiziksel koullar ve okuldaki

gvenlik ortam ise kz ocuklarnn okula devamnda daha belirleyici olmaktadr. retmenlerle yaplan almadan elde edilen en etkileyici sonu, % 60nn ocuklarn okula devamlarn salamada retmen kalitesinin ok nemli olduunu vurgulamasdr. retmenlerin maddi ve manevi doyum boyutu, eitime kaynak ayrlamamas, rencinin okulda baarsz olmas gibi etkenler de okulu terkin nedenleri olarak st sralarda yer almtr. retmenler asndan eitim sistemi ile ilgili aksaklklar okulu terkin temel nedenlerini oluturmaktadr.

Bununla birlikte retmenler, okulu terk sorununun nne gemek iin yaplmas gerekenler arasnda ailelerin bilin dzeylerinin ykseltilmesini ilk sraya koymulardr. retmenlerin abalarnn desteklenmesi bunu izlemektedir. retmenlerin n plana kardklar bir baka zm ise, toplumsal olarak eitimden beklentinin artmas ve ailelerin eitim dzeyinin ykseltilmesi iin medyann desteinin salanmas olmutur.

IV) ZLEME SSTEM VE POLTKA NERLER

Politika nerileri drt ana hedefin gerekletirilmesine yneliktir: 1. Okulu terk konusunda standartlarn oluturulmas ve istatistik altyaps ile izleme sisteminin kurulmas. 2. Risk gruplarnn belirlenmesi ve izlenmesi. 3. Okullarn kurumsal ve ilevsel kapasitesinin arttrlmas. Okulu terkin nlenmesine ynelik politika nerilerinin temelinde ve merkezinde okul bulunmaktadr. Kurumsal kapasitenin arttrlmasna ynelik politika nerileri, fiziksel kapasitenin iyiletirilmesini, okullarn ekonomik gcnn arttrlmasn, okul ynetim sisteminin yenilenmesini, retmenlerin kapasiteleri ile retmenlere salanan olanaklarn geniletilmesini, rehberlik sisteminin etkinletirilmesini, etkin bir burs sistemi kurulmasn ve mevcut hukuki dzenlemelerin uygulanmasnn salanmasn iermektedir. levsel kapasitenin arttrlmasna ynelik politika nerileri ise, rencilerin okula aidiyetinin arttrlmasn, okul ile ailelerin yaknlamasnn salanmasn, annelerin eitim ve bilin dzeyinin ykseltilmesini, rencilerin gl ve zayf yanlarnn saptanmas ve desteklenmesini, Trke bilmeyen ve Trkesi zayf olan rencilere Trke retilmesini ve aile, veli, vasilerin mevcut hukuki srece ilikin bilgilendirilmesini iermektedir. 4. Ekonomik ve sosyal olanaklarn ve desteklerin geniletilmesi. Ekonomik zorluklar nedeniyle eitim dnda kalan ya da bu riski tayan ocuklarn ve ailelerinin eitli fonlar ve burslarla desteklenmesini, anne - ocuk eitim programlarnn geniletilmesini ve g ile gelen ailelerin desteklenmesini kapsamaktadr. te yandan izleme sistemi ve politikalarn uygulama erevesine ilikin nerilerde kamu hizmetlerinin alm ile ailelerin ocuklarn okutmalarnn ilikilendirilmesini, ilkretim diplomas zorunluluunun geniletilmesini, ocuklarn altrlmasnn engellenmesini, ilkretim anda olan sokak ocuklar ve sulu ocuklarn eitimi ile ilgili yasal erevenin netletirilmesini, ilkretime alternatif yasad kurslarn kapatlmasn, okulu terk ile ilgili iletiim stratejisi gelitirilmesi ve uygulanmasn, MEB iindeki kurumsal yapda i blmn ve Haydi Kzlar Okula kampanyasnn kurumsal bilgilerinden yararlanlmasn kapsamaktadr.

10

I. BLM LKRETM OKULLARINDA OKULU TERKN TANIMI

GR
Trkiyede ve dier lkelerde yaplan okulu terk aratrmalarnn en nemli sorunlarndan biri kapsaml ve karlatrlabilir bir okulu terk tanmnn gelitirilememi olmasdr. Birok farkl aratrma okulu terk kavramn tanmlamaya ve terk oranlarn hesaplayabilecek bir yntem gelitirmeye almaktadr. Okulu terk tanm ve lme yntemlerinin tutarl olmamas karlatrmal aratrmalar yapmay zorlatrmakta ve yorum farkllklarna yol amaktadr. Tanmlardaki farkllklar rencinin sistemden ne kadar sreyle ayr kald, hangi nedenle ayr kald, hangi yalar ve snf dzeyinde ayr kald gibi unsurlara dayanmaktadr. Bu durum farkl almalarn karlatrlmasn gletirmesinin yan sra tutarl izleme politikalar gelitirmeyi de snrlamaktadr.

I.1. ULUSLARARASI ALANDA OKULU TERK TANIMI VE YAKLAIMLAR

Okulu terk en genel olarak eitimin onayl, resmi bir diploma alnmadan sonlandrlmas olarak tanmlanmtr. Bu tanm kavram operasyonel olarak kullanl klmakla birlikte, eylemin davransal karmakln yanstmamaktadr. rnein Morrow (1999) eitim sisteminden ayrlmas okul tarafndan istenilen rencilerle, eitimini tamamlayabilme becerisine sahip olup ancak brakmay kendi tercih eden rencilerin farkl tablolar izdiini ve okulu terk tanm erevesinde ayrtrlmalar gerektiini vurgulamaktadr. Baz almalar ve eitim sistemleri, renci ancak yasada belirtilmi bir yaa geldiinde ve hala eitim sistemi iinde deilse okulu terkten bahsetmektedirler. Baka aratrmaclar ise okulu terk iin rencinin arka arkaya iki hafta izinsiz okuldan uzak kalmasn kstas olarak almlardr. Ancak bu tanm rencinin daha sonraki zamanlarda okula geri dnp diploma almas durumunda ortaya istatistiksel sorunlar karmaktadr. Uzun sreli devamszlklar, kayt olmama veya hatta durumlarda baka okullara nakil, okulu terk olarak saylabilmektedir. Dier bir tartma eitim sistemi dnda olmakla birlikte yetikin eitimi kurslarna giden rencilerin okulu terk etmi saylp saylmayaca zerine yaplmaktadr. Tanm aamasnda karmza aadaki sorular kmaktadr. 1. rencinin okulu terk etmi saylmas iin ne kadar sreyle devamszlk yapm olmas gerekir? ki hafta m, bir ay m? Ya da yalnzca snavlara girmek iin okula gelmek devam etme nedeni saylacak mdr? 2. Bilisel kapasite yetersizlii nedeniyle eitime devam edemeyenler okulu terk etmi saylmal mdr? 3. rgn eitim sistemi dnda (sekiz yllk ilkretimi tamamlamadan) yetikin eitimi kurslarna devam edenler okulu terk etmi saylmal mdr? 4. Baka bir lkede eitimine devam eden renciler okulu terk etmi saylacak mdr? Bu gibi sorular, hem ierik hem de saysal anlamda tutarl bir tanm gelitirebilmeyi gletiren durumlar ifade etmektedir. Okulu terk Cullen tarafndan (2000) yasal okuldan ayrlma yandan nce ve/veya snrl ve gerekli formal nitelikleri edinmeden okuldan ayrlma olarak tanmlanmaktadr. Bu tanm niteliklerin yetersizliinden kaynaklanan olumsuz sosyoekonomik sonular erevesinde daha geni bir dzlemde ele almak gerekir. Okulu erken terk eden ocuklar bireysel ve sosyal geliim anlamnda ve igc piyasasnda daha fazla yoksulluk ve toplumsal dlanma riski tamaktadrlar. Dier bir tanm okulu terki, eitim ve renime devam edebilme ve

11

igc piyasasna girebilme gerekliliklerini yerine getirememe olarak sunmaktadr (Kaufman, Alt, and Chapman, 2004). Bu tanmlara bakldnda okulu terkin hem bireyin hem de lkenin sosyal yaamna olumsuz etkisi tartlmaz. Okulu terk eden bireyler ayn yata olan ve eitimine devam etmi bireylere gre ok daha fazla sosyal risk altndadrlar (Eckstein and Wolpin, 1999; Finn 1989). Okulu terki azaltacak ve okullulama dzeyini arttracak etkin politikalarn gelitirilmesi ancak okulu terke yol aan faktrlerin belirlenmesi ile mmkn olur. renciler ok farkl neden ve ekillerde eitim sisteminin dnda kalmaktadr. Okulu terki tanmlarken, ncelikle okul seviyesinin (zorunlu, temel eitim, ilkretim birinci veya ikinci seviyesi, ortaretim, yksek retim) ve okulu terkin eidinin (okula hi balamama, kstl bir sre iin okula devam etmememe, mezun olmadan eitim sisteminin dna kma) akca belirlenmesi gerekir (Jonasson and Blndel, 2005). Bu anlamda, okulu terk kavramn karlatrmal almalar asndan gletirenin, aada saylan bir

ok kstasn farkl ekillerde bir araya gelmesi olduu sylenebilir: Zorunlu ilkretim aamasnn tamamlanmamas ve ileri eitime devam edilememesi; Gerekli niteliklerin olumamas veya diploma alnamamas; Ya snrna ulamadan eitim sisteminin dna klmas; leri eitime devam edilebilmesi iin gereken niteliklerin ve/veya belgelerin alnmamas; gcne katlm iin gereken nitelikleri elde etmeden sistemin dna klmas.

Bu kriterler okulu terk tanm iin kullanl bir balang noktas salamakla birlikte toplumun ekonomik, kltrel ve sosyal konumuyla rten daha duyarl lmler iin yetersiz kalabilmektedir. Her ne kadar evrensel bir tanm, karlatrmal almalar iin bir zorunluluk ise de lkelerin kendilerine zg gereksinimleri, kltrel yaplar, tarihleri ya da eitim sistemleri farkl tanmlar ve lmleri gerekli klmaktadr.

I.2 TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK TANIMI

Trkiyedeki mevcut hukuki erevede ilkretim okullarnda okulu terk bal altnda bir tanm bulunmamaktadr. Bunun doal nedeni de Trkiyede ilkretimin zorunlu olmasdr. Okulu terk bu erevede yasal bir zorunluluun yerine getirilmemesi anlamna gelmektedir. Bu nedenle okulu terk hukuki mevzuat iinde tanmlanamamaktadr. Bununla birlikte hukuki mevzuat iinde okulu terk yerine okula devamszlk tanmlanmaktadr. lgili hukuki dzenlemelerde, sre belirtilmeksizin st ste okula gelmeyen ve gelmeme mazereti aile-veli ya da vasisi tarafndan gn iinde okula bildirilmeyen; bu nedenle mlki amirlerin tebligatna urayan, buna ramen okula gnderilmeyen renciler srekli devamsz saylmaktadr. Mevcut hukuki ereve iinde devamszlk haline ramen kaytl rencinin ilkretim okullundaki kayd ilkretim a olan 14 ya bitene kadar korunmakta ve ancak bu yan dolmas halinde ilkretim okul kayd silinerek rencinin ilikisi kesilmektedir. Mevcut hukuki ereve iinde rencilerin hangi hallerde ilkretim okullar ile ilikisinin kesilecei ayrca belirtilmitir. rencilerin okul ile ilikisi sadece bu yasal dayanaklara bal olarak kesilmekte ve MEB de sadece bu rencilerin istatistiklerini tutmaktadr. Buna gre yasal olarak ilkretim okullar ile iliii kesilen renciler; lm, salk nedeni ile zorunlu eitim a sresince okula devam edemez raporu alanlar, zorunlu eitim an bitirenler ve dierleridir. Hukuki mevzuat ve uygulamalar erevesinde Trkiyede ilkretim okullarnda okulu terk etmi bir renciyi tanmlayan unsurlar aadadr: 1. Sekiz yllk bir ilkretim okuluna kayt yaptrm olmas; 2. 14 yan altnda olmas; 3. zinsiz ve mazeretsiz srekli devamsz olmas; 4. Bu sre iinde bir baka okula kayt ve devam ediyor olmamas; 5. Bir sonraki dnem tekrar kayt olmamas; 6. Okuldan raporlu veya izinli olmamas; 7. lke dna kmam olmas. lkretim okullarnda okulu terk konusu ncelikle yasal ve ortak bir tanm olmamas nedeniyle daha da nem tamaktadr. Okulu terk tanmnn olmamas, bu konunun izlenmesini, boyutunun belirlenmesini ve sorunun zm iin neriler gelitirilmesini snrlandrmakta ve engellemektedir.

12

II.BLM TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK LE LGL MEVCUT DURUMUN TESPT VE DEERLENDRLMES
GR
lkretim okullarnda okulu terkin izlenmesi ve nlenmesine ynelik politikalar gelitirilmesi ve bu amala bir saha aratrma almas yaplmas ncesinde Trkiyede ilkretim okullarnda okulu terk ile ilgili mevcut duruma ilikin tespit ve deerlendirmeler yaplmtr. almaya konu olan ilkretim okullarnda okulu terk, Trkiyedeki mevcut hukuki ve kurumsal ereve iinde okula devamszlk olarak tanmlanmakta olup, almann bundan sonraki blmlerinde iki terim de ayn anlam ifade edecek ekilde kullanlmaktadr. lkretim okullarnda okulu terk konusu Trkiyenin genel eitim stratejileri ve politikalar iinde nemli bir konu olarak yeni yer almaya balamtr. Nitekim bu konu Trkiyenin orta-uzun vadeli strateji belgelerinde ve AB yllk Trkiye ilerleme raporlarnda yerini bulmaktadr: Devlet Planlama Tekilat tarafndan hazrlanan ve resmi gazetede yaynlanarak yrrle giren 9.Be Yllk Kalknma Plan ana belgesinde Eitim Stratejileri ve Hedefleri Bal altnda 2007-2013 dnemi iinde ilkretim okullarnda okulu terk oranlarnn azaltlmas hedefi konulmutur. Avrupa Birliinin hazrlad ve Trkiyenin ykmllkleri ile uygulamalarnn deerlendirildii 2004 ve 2005 yl ilerleme raporlarnda eitim bal altnda ilkretim kurumlarnda okulu terkin yksek olduu vurgulanmakta ve azaltlmas ile AB oranlarna yaknlatrlmas talebi yer almaktadr (DPT, 2005; 2006). Bu almada, eitim stratejileri ve politikalar iinde yer almaya balayan ilkretim okullarnda okulu terk konusu ile ilgili mevcut durum tespiti ve deerlendirilmesi iki ana balk altnda yaplmtr. ncelikle Trkiyede mevcut durumun tespiti iin gncel hukuki ve kurumsal ereve incelenmitir. Ardndan, okulu terkin kurumsal erevesi ile bilgi ve istatistik altyaps deerlendirilmi ve mevcut sorun ve kstlar tespit edilmitir. lkretim okullarnda okulu terk ile ilgili saysal veriler zorunlu ilkretimin 8 yla karld 1997-1998 eitim dneminden itibaren incelenmitir. Ancak bu konuda nemli kstlar olduu ileride daha ayrntl olarak paylalacaktr.

13

II.1. LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK LE LGL MEVCUT HUKUK VE KURUMSAL EREVE
Okulu terk ile ilgili mevcut hukuki erevenin, ilgili yasalarn, yaynlanm olan Bakanlk genelgelerinin incelenmesi ve hukuki ereve ile oluturulan mevcut kurumsal yapnn deerlendirilmesi dnda; Milli Eitim Bakanl yetkilileri, okul ynetimleri ve retmenler ile grmeler yaplarak; ayrca Eitimde ve Toplumsal Katlmda Cinsiyet Eitliinin Salanmas Projesi kapsamnda almann yapld illerde kurulmu olan sivil izleme gruplarnn deerlendirmeleri de gznnde bulundurularak aadaki tespitlere ulalmtr. Konuyla ilgili deerlendirmeler srasnda, okulu terk ile ilikili dier konulardaki belge, aratrma ve almalardan ve Milli Eitimi Bakanl ile ilgili dier kurumlarn okulu terke ilikin saysal verilerinden de yararlanlmtr.

II.1.1 Okulu Terk le lgili Mevcut Hukuki ereve

lkretim okullarnda okulu terk konusu ile ilgili hukuki ereveyi oluturan ve dorudan dzenleyici olan iki temel yasa ile iki ynetmelik bulunmaktadr. Bunlar; 1- 1739 sayl Milli Eitim Yasas 2- 222 sayl lkretim ve Eitim Yasas 3- 2552 sayl Milli Eitim Bakanl lkretim Kurumlar Ynetmelii 4- 2424 sayl Milli Eitim Bakanl Milli Eitim Mdrlkleri Ynetmeliidir. Bu yasa ve ynetmeliklerin okulu terk ile ilgili temel dzenlemeleri aada sunulmaktadr. 1- Milli Eitim Temel Yasas Milli Eitim Temel Yasas, Trk milli eitim sisteminin yapsna ilikin genel hkmleri dzenlenmektedir. Buna gre Trk milli eitim sistemi rgn eitim ve yaygn eitim olmak zere iki ana blmden olumaktadr. rgn eitim iinde yer alan ilkretim 6-14 yalarndaki ocuklarn eitim ve renimini kapsamaktadr. lkretim kz ve erkek btn vatandalar iin zorunludur. 2- lkretim ve Eitim Yasas lkretim ve Eitim Yasas okulu terk ile ilgili olarak, ilkretim okullarnda kayt ve kabul, okula devam, okula devamszlk ile devamszlk halinde izlenecek yntem ve yaptrmlar belirlemektedir. 3- Milli Eitim Bakanl lkretim Kurumlar Ynetmelii lkretim Kurumlar Ynetmelii okulu terk ile ilgili olarak ilkretim okullarnda kayt, kabul ve devam, okul tespitinin planlanmas, yeni kayt, okul deitirme, nakil, yatl ilkretim blge okulu ile pansiyonlu ilkretim okuluna renci kayd, renci dosyas, veli zorunluluu, devam zorunluluu, derse devamszlk, devamn izlenmesi, zrl devamszlk, izin verme, okula ge gelme, iliik kesme, renim belgesi, nakil belgesi, renci belgesi ve diplomalarn hazrlanmas konularn dzenlemektedir. 4- Milli Eitim Bakanl Milli Eitim Mdrlkleri Ynetmelii Milli Eitim Mdrlkleri Ynetmelii okulu terk ile ilgili olarak il ve ile milli eitim mdrlklerinin grev, yetki ve sorumluluklarn dzenlemektedir. Ynetmelikle rencilerin okullara dalmn salamak, istatistiksel verileri toplamak, rencileri izlemek ve deerlendirmek, mecburi renim andaki ocuklarn okula devamlarn salamak ve takip etmek konular dzenlenmektedir.

14

II.1.2 Okulu Terk le lgili Mevcut Kurumsal ereve

Okula devamszlk ve okulu terk ile ilgili kurumsal yapy, aamalarn ve taraflarn yukarda sunulan hukuki ereve belirlemektedir. Buna gre okula devamszlk ve okulu terk ile ilgili kurumsal taraflar aada sunulmaktadr. Kurumsal taraflarn eitli aamalarda eitli grev ve sorumluluklar ortaya kmaktadr. Aada bu aamalara bal kalnarak kurumsal taraflar ve her aamadaki grev ve sorumluluklar sunulmaktadr. 1- renci Velisi veya Vasisi veya Aile Bakan ocuun mecburi ilkretim kurumlarna dzenli devamn salamakla ve zr yznden okula gidemeyen ocuun devamnn en ge gn iinde okul idaresine bildirmekle ykmldr. 2- Mlki Amirler, lkretim Mfettileri ve Zabta Tekilat lkrenim andaki ocuklarn mecburi ilkretim kurumlarna devamlarn salamakla, veli veya vasi veya aile bakanlarna ve okul idarelerine yardmla ve her trl tedbiri almakla grevlidir. 3- Okul Ynetimi ve lkretim Mfettileri Okula devam etmeyen rencilerin devamszlk sebeplerini aratrmakla ve devama engel olan maddi ve manevi sebeplerin giderilmesine almakla ykmldrler. Bu sebeplerin giderilmesi mmkn olmad takdirde okul ynetimi ve ilkretim mfettileri durumu kylerde muhtara, dier yerlerde mlki amirlere bildirmekle ykmldrler. Bu makamlarda gerekli tedbirleri almakla ykmldr. Okul idaresinin bu grevleri devamsz renciler hakkndaki kovuturmann her safhasnda devam etmektedir. 4- Muhtarlar Her retim dnemi ncesinde okul a iinde bulunan ocuklarn bir listesini en ge retim dneminin balamas okul ynetiminin yukardaki gibi bir durumu bildirmesi ardndan en ge gn iinde durumun veli veya vasi veya aile bakanlarna tebliini salarlar. Yaplan teblide okulca kabul edilecek geerli sebepler dnda ocuun okula gnderilmemesi halinde idari para cezas ile cezalandrlaca bildirilir. 5- Okul Ynetimi Muhtarlka ve mlki amirce yaplan teblie ramen, ocuunu okula gndermeyen veli veya vasi veya aile bakanlarna okul ynetimince tespit edilen ocuun okula devam etmedii her gn iin 10 YTL idari para cezas verilmektedir. Bu para cezasna ramen ocuunu okula gndermeyen veya gndermeme sebeplerini okul ynetimine bildirmeyen veli veya vasi veya aile bakanna 300 YTL idari para cezas kesilmektedir. 6- Mlki Amir Mlki amirlik para cezasna ilikin kararn gn iinde ilgililere tebli edilmesini salar. Kararn bir rnei rencinin veli veya vasi veya aile bakanna, bir rnei ilgili eitim mdrlne, bir rnei de gerei yaplmak zere mahalli zel idareye gnderilmektedir.

II.1.3 Okula Devamszlk Ve Okulu Terk le lgili Bilgi Ve statistik Altyaps

Okula devamszlk ve okulu terk ile ilgili ana bilgi kayna ilkretim okullardr. lkretim okullarnda okul ynetimleri okullarna ilikin istatistiksel bilgileri srekli ve dzenli olarak oluturmakla ykmldr. Okullarda renim gren renci saylar, devamsz renci saylar ve okulu terk etmi olan renci saylarnn istatistiksel bilgiler iinde tutulmas zorunludur. lkretim okullarnda okul ynetimlerince oluturulan bilgiler iki kanaldan Milli Eitim Bakanl tekilat ve rgtlerine akmakta ve bu konudaki nihai bilgiler Milli Eitim Bakanl Strateji Gelitirme

15

Bakanl statistik Dairesinde toplanmakta, dzenlenmekte ve kamu karar alclarnn kullanmna ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadr. 1- l ve le Milli Eitim Mdrlklerine Gnderilen Bilgi ve statistikler lkretim okullarnda okul ynetimleri her yl yeni retim dnemi banda eyll aynda ve retim dnemi iinde her ay sonunda bal olduklar ile milli eitim mdrlklerine okullarna ilikin dzenli bilgi ve istatistik hazrlamak ve gndermek ile ykmldr. Gnderilen bilgi ve istatistikler iinde yeni retim dnemi banda Eyll ay itibari ile renci saylar, yeni kayt olanlar, nakil ile ayrlanlar ve kayt yaptrmas gerekli olmasna ramen kayt yenilemeyen ve yeni kayt yaptrmayan renci saylarnn bilgileri ile milli eitim mdrlklerine iletilmektedir. retim dnemi iinde yine her ay sonu itibari ile bilgi ve istatistikler iinde renci saylar, nakil ile yeni gelen renci says, nakil ile ayrlan renci saylar ile devamsz olan ve okulu terk eden renci saylar bildirilmektedir. Ayn dnemde okula devamsz olan veya hi kayt yaptrmam olanlardan kayt yenileyenler ile okula geri dnerek yeni kayt yaptranlarn bilgi ve istatistikleri de sunulmaktadr. Bu bilgiler her ay iin aylk gelimeler ve ay sonu itibari ile stok bilgiler olarak dzenlenmektedir. le milli eitim mdrlkleri kendilerine bal ilkretim okullarndan dzenli olarak gelen bu bilgileri yeniden dzenleyerek ve toplulatrarak il milli eitim mdrlklerine gndermektedir. l milli eitim mdrlkleri de farkl ile milli eitim mdrlklerinden gelen bilgileri birletirerek Milli Eitim Bakanl Strateji Gelitirme Bakanlna iletmektedir.

Strateji Gelitirme Bakanl statistik Dairesi dzenli olarak gelen bu bilgileri toplamakta ve Trkiye geneli iin bilgi ve istatistikler oluturmaktadr. 2- Bilgi lem Altyaps (LSS) le Gnderilen Bilgi ve statistikler lkretim okullarnn oluturduklar bilgi ve istatistikleri gnderdikleri ikinci kanal ilkretim okullarnda LSS projesi ile oluturulan bilgi ilem altyapsdr. LSS projesi Milli Eitim Bakanlna bal tm okullarn, ile ve il milli eitim mdrlkleri ile Bakanln merkez tekilat arasnda bilgisayar ve internet intranet temelli iletiimin salanmas ve tm ilerin bilgi teknolojileri aracl ile yrtlmesini hedefleyen bir ynetim bilgi sistemi kurulmas projesidir. 1987 ylnda balayan proje nemli lde tamamlanm ve uygulamaya geilmitir. Bu bilgi ynetim sistemi iinde ilkretim okullar personel (zlk, atama, inceleme, soruturma, tefti), kurumlar (zel kurumlar, devlet kurumalar), ariv evrak, istatistik, norm ilemleri, renci devam devamszlk, kitap seimi ve ynetim ana modlleri ile ilemlerini bilgisayar ortamnda ger ekletirebilmektedir. Bunlara ilikin tm bilgi, veri ve istatistikler ile ve il milli eitim mdrlkleri ile merkez tekilatna annda (online) ulatrlmakta ve paylalmaktadr. Merkez ve tara tekilat ilkretim kurumlarnn oluturduu bilgi ve istatistikleri kullanarak gelen ve giden evrak takibini, kurum bilgileri takibini, kurumla ilgili istatistikleri, kurumda alan personel ile ilgili bilgileri, kuruma ait norm bilgileri ve kurumlarda okutulan kitaplar takip edebilmektedir. Bu ynetim bilgi sistemi ile ilkretim kurumlar renci bilgilerini, okula devam, devamszlk bilgilerini ve okulu terk bilgilerini sisteme dzenli olarak girmekte, bilgi ve istatistik altyaps oluturulmaktadr.

II.1.4. Mevcut Hukuki Ve Kurumsal ereve in Deerlendirme

Kapsaml bir hukuki ve kurumsal ereve mevcut olmasna ramen ilkretim okullarnda okulu terk srmekte ve nemli bir sorun oluturmaktadr. Aada mevcut hukuki ve kurumsal yapnn sorunlar ve kstlar ile ilgili deerlendirmeler sunulmaktadr. 222 Sayl Yasa Uygulan(a)mamaktadr 222 sayl Yasada okula devamszlk gsteren ocuun veli, vasi veya aile bakan ile ilgili ngrlen idari cezalar uygulan(a)mamaktadr. Sre genellikle, okul ynetimi, ile ve il eitim mdrlkleri, muhtar veya mlki amirliklerden herhangi birinde kesilmekte ve 222 sayl yasada belirtilen ve cezai meyyide gerektiren sular cezasz kalabilmektedir. Cezalar verilse bile uygulamas geciktirilmekte veya askya alnabilmektedir. Veli, vasi veya aile bakan sfatn tayan kiiler de cezai meyyidelerin uygulanmasndaki aksaklklar bildii iin 222 sayl Yasann yaptrm gc zayflamakta ve hatta ortadan kalkmaktadr.

16

222 sayl Yasa uygulamasnda nemli bir sorun da siyasi tercihler ve kararlardr. Okula devamszlk ile ilgili olarak 222 sayl Yasada ngrlen ilemlerin ve yaptrmlarn uygulamasnn her aamasnda siyasi tercihler nedeni ile basklar, telkinler ve ertelemeler yaanabilmektedir. Okul Ynetimi ve Okul Mdrnn Snrl Yetkileri Okul ynetimi ve okul mdrnn devamsz renciler ve veli, vasi veya aile bakanlar ile ilgili dorudan bir yaptrm yetkileri bulunmamaktadr. Bu nedenle ocuu okulda tutma konusunda etkili olamamaktadrlar. Okul ynetimi ve okul mdr 222 sayl Yasada sadece rencinin velisi, vasisi veya aile bakan ile ilgili yaptrmlarn uygulanmas iin gerekli mercilere bavurmakla sorumludurlar ve tm yaptrmlar okul ynetimi ve okul mdr dndaki kurumlarn yetkisinde bulunmaktadr. Okul ynetimi ve okul mdrleri ocuu okula kendi yetkileri ile getiremedii gibi 222 sayl Yasa gerei balatt ilemler nedeni ile ailenin, ocuu altran iverenin veya ilgili nc kiilerin ou zaman siyasi arlk tayan basklar ile de karlaabilmektedirler. Okul Kayt Sisteminin Esneklii Okula kayt yaptran bir renci srekli devamszlk yapmasna ramen 14 yan bitirene kadar sistem iinde kaytl tutulmaktadr. Okula kayt yaptrmas ardndan renci, rapor hakk dahil yasal tm haklarn kullanarak okula gelmeyebilmekte, okul ynetiminin esnek olmas ile yasal sresini doldursa bile okula gelmemeyi srdrebilmektedir. Byle bir renci kayt yaptrm olduu iin sistemin iinde yer almakta, ancak okulla ve eitimle ilgisi bulunmamaktadr. ocuklar okulda tutmay ve eitimlerini tamamlamalarn salamak amacyla koyulan kaydn a ya sona erinceye kadar silinmemesi kural, baz durumlarda ocuklar ve ailelerini aksi ynde tevik edebilmektedir. Yine 222 sayl Yasa gerei, renci st ste mazeretsiz gelmedii takdirde -ki burada gn saysnn belirtilmemi olmas ayr bir sorun yaratmaktadr- okul ynetimi devamszlk ilemine balamakta, ancak renci izleyen gnlerde okula 1 gn bile gelse ilemler durmakta, ceza ortadan kalkmaktadr. Bu sreten ounlukla aile de bilgi sahibi olmaktadr. Nfus Saym, Kayd ve Gncellemesinin Salkl Olmamas Okulun eitim haritas iinde yer alan ve ilkretim anda olan ocuklar ve bunlarn ailelerine ilikin

nfus kaytlar ve gncellemesi salkl deildir. Nfus saym dnemlerinde ikamet edilen yerlerden genellikle krsal alana, kylere gidilmesi ve orada saylarak kayt olunmas nfus bilgilerini salksz klmaktadr. Okul a nfus, okullulama, okula kayt ve devam istatistikleri tutarl olmamaktadr. Nfusa kayt olmayanlar ya da nfusa kaytl olup ikametgah kayd karlmam olanlar bulunmaktadr. T.C. kimlii olmayan ve okul ana gelen ocuklar nfus bilgilerinde ve istatistiklerinde grlmemektedir. Kaytl Adres ve kametgah Adreslerinde Yaanan Skntlar rencinin okul ynetiminde grlen kaytl adresi (ikametgah adresi) ile ilgili sorunlar yaanmaktadr. Aileler eitli nedenlerle hareketlidir ve tanarak adres deiiklikleri olmaktadr. Yeni adresler bildirilmedii ve yeni ikametgahlar alnmad iin okuldan ayrlan / terk eden rencinin takibi yaplamamakta, bu rencinin izi kaybolmaktadr. Beyana bal olarak ailenin verdii ikametgah adresleri doru kmayabilmektedir. G ya da tanma dolaysyla, rencinin okuldan ve muhtarlktan nakili alnmyor ve yeni gidilen yerde okula kayd ve muhtarla ikametgah kayd yaptrlmyor ise, rencinin izi kaybolmakta, aile ve ocuk bulunamamaktadr. Yeni okul eski okuldan nakil istemeden yeni kayt yaptryor ise bu kez ocuk sistem iinde kalmakta ancak ayrlan okulda ocuk srekli devamsz olarak gzkmektedir. T.C. Nfus Kad Olmakszn Kayt Yaplmas renciler sadece ikametgah adreslerinin bildirilmesi ve nfus katlarnn olmamasna ramen ilkretim kurumlarna kayt olabilmektedir. Nfus kayd olmakszn kayt yaptran rencinin devamszl ve adresinde bulunmamas halinde nfus ve kimlik bilgilerine dayal olarak rencinin izlenmesi olanaksz hale gelmektedir. Okullarda Salkl Bilgi ve statistik Altyaps Olmamas lkretim kurumlarnda okul ynetimleri okula ilikin istatistik bilgileri her yl eyll aynda ve eitim dneminde her ay sonunda ile milli eitim mdrlklerine gndermekle ykmldr. Bu amala LSS projesi ile oluturulan bilgi ilem altyapsna ramen, bilgi ve istatistiklerin hazrlanmas ve paylalmas konusunda okullardaki yetersizlikler nedeni ile skntlar yaanmakta,

17

bilgiler dzenli ve tam olarak ile milli eitim mdrlklerine gnderilmemektedir. Bilgi ilem altyapsn kullanacak ve gncelleyecek retmen ve teknik elemanlarn olmamas, teknik arzlarn yaanmas ve giderilmesinin zaman almas, bilgisayar

kullanma alkanlnn olmamas, yeterli zaman ayrlmamas gibi sorunlar nedeni ile LSS projesinde potansiyel etkinlie ulalamamaktadr. Bu nedenle okula devamszlk ve okulu terkler ile ilgili salkl bilgi retimi ve bilgi ak olmamaktadr.

II.1.5 Okulu Terk Konusunda Okullarn Mevcut Konumu le lgili Deerlendirme

lkretim okullarnda okulu terk konusunda en nemli kurumsal yap okullardr. Bu aamada okulu terk konusunda ilkretim okullarnn mevcut konumu ile ilgili deerlendirmede bulunmak nem tamaktadr. Okulu Terke likin Standart Tanm Eksiklikleri Bulunmaktadr Okullar iinde okulu terk ile ilgili en ncelikli ve nemli konu okulu terk ile ilgili olarak tanm ve standartlarn olmamasdr. Kurumsal olarak okullar ve okul ynetimleri okulu terki farkl ekillerde alglamakta ve yorumlamaktadr. Bu nedenle Trkiye genelinde okulu terk ile ilgili okullarda farkl yaklam ve uygulamalar ile karlalmaktadr. Okulu Terk in Oluturulmu Risk Gruplar ve zleme Sistemleri Bulunmamaktadr Mevcut hukuki ve kurumsal ereve okullara, rencinin devamszl halinde etkin grev ve sorumluluk yklememektedir. Bu yzden okullar da, bu konuya ynelik zel almalar yapmamakta, rnein okulu terk potansiyeli olan ocuklar hedef alan risk gruplar oluturmamaktadrlar. Okullarda farkl risk gruplarna ynelik almalar yapld halde, okulu terk konusu zelinde belirlenmi risk gruplar bulunmamaktadr. Okulu terk etme riski tayan rencilerin belirlenmemi olduu iin, bu rencilerin okulu terklerini nlemek amac ile okulu terk izleme sistemleri de kurulmamaktadr. Okullar, okulu terk ile ilgili olarak rencinin srekli devamszl sonrasnda mevcut hukuki erevenin dzenledii grevleri yerine getirmekte, hibir ekilde nleyici tedbirler almamaktadrlar. Okulu Terkin nlenmesine Ynelik Okul ve Okul Ynetimleri in Yeterli Grev, Yetki ve Sorumluluk Bulunmamaktadr Okulu terkin nlenmesi konusunda mevcut hukuki ve kurumsal ereve iinde okullara verilen grev, yetki ve sorumluluklar snrldr. Sadece hukuki ve idari alanda srekli devamszlk fiilinin olumas ardndan okullarn grev ve sorumluluklar balamaktadr. rencilerin okulu terkinin nceden nlenmesine ynelik olarak okullara verilmi olan grev, yetki ve sorumluluklar bulunmamaktadr. Okulu Terkin nlenmesine Ynelik Okullarn Kurumsal Kapasitesi Snrldr Okullarn rencilerin okulu terkinin nceden nlenmesine ynelik kurumsal kapasiteleri snrldr. Bunun temel nedeni okullara mevcut hukuki yap iinde bu konuda bir grevlendirme verilmemi olmasdr. Rehberlik merkezleri ve rehberlik retmenleri dnda okullar iinde okulu terk ile dorudan veya dolayl ilikili olan kurumsal birimler de bulunmamaktadr. Okul le evresinin Okulu Terk Konusunda letiimi ve likileri Snrldr Okullarn, eitim haritalar iinde yer alan evresi ile okulu terk konusundaki iletiimi ve ilikileri snrldr. Bu snrllk, karlkl olarak iki taraftan da kaynaklanmaktadr. Okullar iin, mevcut yap iinde, okulu terk henz snrl ncelie/neme sahip bir konudur; okul evresinin de okulu terkin nemi/boyutu ile ilgili farkndal henz yetersizdir.

18

II.2. LKRETM OKULLARINDA OKULU TERK SAYILARI

Trkiyede ilkretim okullarnda okulu terk saylarna ilikin salkl veriler bulunmamaktadr. Bunun eitli ve nemli nedenleri bulunmaktadr. ncelikle mevcut hukuki ereve iinde ilkretimde sekiz yllk eitim zorunludur ve okulu terk yasal olarak bir su oluturmaktadr. Bu nedenle okulu terk bal altnda veri ve istatistik oluturulmas hukuki erevenin doasna aykrdr. Ancak buna ramen okulu terkler fiilen olumaktadr. Mevcut hukuki ereve iinde bu fiiller srekli devamsz olarak takip edilmektedir. Ancak bu konuda ortak bir tanm olmamas nedeniyle salkl bir bilgi oluturulamamaktadr. Daha nceki blmlerde belirtildii gibi istatistik altyaplarnn henz tam ve etkin ekilde kullanlamamas da okulu terk konusunda salkl bilgilerin olumasn engellemektedir. Milli Eitim Bakanl okulu terk ile ilgili saysal bilgileri ilkretim okullarnda yllara gre iliii kesilen renci saylar eklinde tutmaktadr. Bu bilgiler yasada gsterilen nedenlerle iliii kesilen renci saylarnn iermektedir. Bunlar zorunlu renim a sresince okula devam edemez raporu alanlar, zorunlu renim an bitirenler, lmler ve dier nedenlerle iliii kesilenleri kapsamaktadr. Milli Eitim Bakanlnn bu kapsamdaki verileri Tablo 1de sunulmaktadr. Yllar itibari ile ilkretim okullarnda okuyan renci saylarndaki gelimeler okulu terk ile ilgili olarak nemli bilgiler sunmakta, bir st snflara geiteki deiim ve zellikle azalmalar okulu terk eden renci saylar iin nemli bir gsterge olmaktadr. Bu erevede ekil 1-6da, Trkiye geneli ve aratrmaya konu olan illerdeki renci saylar sekiz yllk zorunlu eitiminin balad 1997-1998 ylndan itibaren her yl ve her snf iin kz-erkek ayrm ile sunulmaktadr. 1997-1998 ylnda birinci snfta okuyan toplam renci says 1.360.720 iken bu rencilerin mezun olduklar 2004-2005 ylnda sekizinci snf toplam renci says 1.159.509dur. renci kayb toplamda yzde 14.78, erkek rencilerde yzde 12.77, kz rencilerde ise yzde 17.12dir. 1998-1999 ylnda birinci snftaki toplam renci says ise 1.351.332dir. Bunlarn 721.447si erkek, 635.185i kz rencidir. 2005-2006 ylnda sekizinci snfta okuyan renci says ise 1.144.005dir. Bunlarn 619.004 erkek, 524.941i kz rencidir. Buna gre renci kayb toplamda yzde 18.1, erkek rencilerde yzde 16.54, kz rencilerde ise yzde 21dir. Yllar itibari ile st snflara geiteki azalmann ve renci kaybnn tamamn okulu terk ile aklamak doru deildir. Hukuki gerekeler bata olmak zere eitli nedenlerle zorunlu sekiz yllk ilkretimde ortalama yzde 15 orannda renci kayb yaanmakta ve bu oranlarda renci ilkrenimini tamamlayamamaktadr. ller baznda bakldnda ise bu oranlarn farkllklar gsterdii grlmektedir. llerde yllar itibari ile Diyarbakr ve anlurfa rneklerinde olduu gibi renci saysnda ok daha yksek oranl azalmalar (okulu terk) meydana gelmektedir. Hem Trkiye genelinde hem de illerde kz rencilerdeki kayplar erkek rencilere gre daha yksektir. Yine illerde ve Trkiye genelinde renci saysndaki azalmann (okulu terkin) 4. snfta balad ve zellikle 5. ve 6. snflarda hzland grlmektedir.

19

20
OKULLA L KESLEN RENC SAYISI TOPLAM Ynetmeliin 31/a maddesi gerei(Zorunlu renim a sresince okula devam edemez raporu alanlar) Ynetmeliin 31/b maddesi gerei (Zorunlu renim an bitirenler) lm nedeni ile* Kz 26.409 41.932 69.721 47.364 40.917 28.900 46 1.190 1.734 2.409 3.408 4.750 8.419 3.844 3.100 350 280 412 266 172 150 166 195 329 437 253 302 154 146 89 81 26 7 1.899 1.916 20.591 63 946 1.311 1.474 1.967 2.663 5.269 3.826 3.072 2.006 2.254 27.915 2.578 2.912 32.409 43.903 38.111 26.510 38 1.068 1.530 2.179 3.156 4.365 7.907 3.546 2.721 2.811 3.064 49.506 66.041 715 792 36.751 40.601 1.018 1.268 1.074 941 814 3 63 106 102 107 111 120 95 107 725 690 29.352 24.924 1.389 Erkek Kz Erkek Kz Erkek Kz 795 539 616 529 534 462 1 41 58 64 57 56 75 45 65 54 22 18 0 0 0 0 0 0 0 0 18 Dier Erkek 31.466 38.484 53.585 36.115 30.884 23.322 92 1.098 1.571 1.726 2.246 3.040 5.739 4.201 3.609 Erkek Kz 20 18 12 0 0 0 0 0 0 0 0 12

TABLO.1 LKRETMDE YILLARA GRE L KESLEN RENC SAYISI

LLER

TOPLAM

1999-2000

57.875

2000-2001

80.416

2001-2002

123.306

2002-2003

83.479

2003-2004

71.801

2004-2005 Toplam

52.222

zel Eitim Snf

138

1.snf

2.288

2.snf

3.305

3.snf

4.135

4.snf

5.654

5.snf

7.790

6.snf

14.158

7.snf

8.045

8.snf

6.709

Kaynak: MEB Strateji Gelitirme Bakanl,2006

* Erkek rencilerde kz rencilere gre lm nedeni ile ilkretimle iliii kesilmede grlen dikkat ekici farkn ayrntl incelenmesi gerekmektedir.

EKL. 1 TRKYE GENEL-LKRETME DEVAM EDEN RENCLER

Kaynak: MEB Strateji Gelitirme Bakanl,2006

EKL. 2 STANBUL-LKRETME DEVAM EDEN RENCLER

21

EKL. 3 ERZURUM-LKRETME DEVAM EDEN RENCLER

EKL. 4 KONYA-LKRETME DEVAM EDEN RENCLER

22

EKL. 5 MARDN-LKRETME DEVAM EDEN RENCLER

Kaynak: MEB Strateji Gelitirme Bakanl,2006

EKL. 6 ANLIURFA-LKRETME DEVAM EDEN RENCLER

Kaynak: MEB Strateji Gelitirme Bakanl,2006

23

II.3 MEVCUT DURUMA LKN TEMEL SAPTAMALAR

Sekiz yllk zorunlu ilkretimde yaanan okulu terk ile ilgili yaplan tespit ve deerlendirmeler sonucunda oluturlan temel saptamalar aada sunulmaktadr. 1- Trkiyede sekiz yllk ilkretimde okulu terk nemli bir sorundur. 2- Kamu otoritesinin de gndemindedir ve kamu kesiminde farkndalk artmaktadr. Uzun vadeli strateji belgelerinde ilk kez okulu terkin azaltlmas yer almaya balamtr. Konu, 9. Be Yllk Kalknma Plan ve AB Trkiye ilerleme raporlarnda yer almaktadr. 3- Milli Eitim Bakanl ncelikli olarak ilkretimde okullulama, zellikle kz rencilerin kayt ve okullulamas konusuna arlk vermekte, uygulama ve politikalarn bu aamada belirtilen alanlara younlatrmaktadr. 4- Milli Eitim Bakanl bnyesinde almann yapld dnemde ilkretim kurumlarnda okulu terke ynelik zellikli ve ayrcalkl bir alma bulunmad grlmtr. Ancak okullulamann artmas amacyla yaplan Haydi Kzlar Okula Kampanyas erevesinde okulu terk etmi rencilerin geri kazandrlmas da nemli bir hedef haline gelmi ve bu konuda da nemli ilerlemeler salanmtr. 5- lkretim sekiz yllk ve zorunlu olmasna ve bunu dzenleyen kapsaml bir hukuki ve kurumsal ereve bulunmasna ramen okulu terk olmaktadr. Bunun ana nedeni bata 222 sayl lkretim ve Eitim Yasas olmak zere hukuki erevenin etkin biimde uygulan(a)mamasdr. Okulu terkin kurumsal taraflar eitli aamalarda mevcut hukuki ykmllkleri uygulamamaktadr. Burada siyasi kayglar bata olmak zere eitli nedenler bulunmaktadr. 6- lkretimde okulu terk ile ilgili ortak ve standart bir tanmn bulunmamas nemli bir eksikliktir. Okulu terk sorununun tartlmas aamasndan itibaren soruna zm retilmesine kadar her aamada bu eksiklik nemli bir sorun yaratmaktadr. 7- Devamszlk ve okulu terke ilikin salkl ve dzenli bilgi ve istatistik oluturulmas konusunda da skntlar ve eksiklikler yaanmaktadr. Milli Eitim Bakanl bnyesinde toplanan devamszlk ve okulu terk istatistikleri Bakanln eitim istatistikleri yllklarnda ve internet sitesinde yaynlanmamaktadr. 8- lkretimde okulu terkin azaltlmas ve nlenmesine ilikin genel hedefler olmasna karn buna ynelik olarak kamuoyu ile paylalm strateji ve politikalar bulunmamaktadr. 9- lkretimde etkin bir okulu terk izleme sistemi bulunmamaktadr. Okullarn dzenli olarak tutmakla ykml olduu istatistik bilgiler iinde devamszlk ve okulu terk verileri de yer almaktadr. Ancak bu bilgiler sadece istatistik olarak dzenlenmekte ve bunun dnda bir okul performans lt, yaptrm arac, politika gelitirme girdisi vb. gibi amalar iin kullanlmamaktadr. 10- Okullara, okulu terkin izlenmesi ve nlenmesine ynelik somut hedefleri verilmemitir; okullarn bu konuda grevlendirme, performans lm ve deerlendirme ihtiyalar bulunmaktadr. 11- lkretimde okulu terki azaltma ve nlemeye ynelik olarak risk gruplarnn oluturulmas, izlenmesi ve terkin nceden engellenmesi gibi unsurlar ieren izleme deerlendirme sistemi bulunmamaktadr. 12- Bununla birlikte artl nakit transferi gibi okullulamay ve rencileri okulda tutmay hedefleyen nemli uygulamalar bulunmaktadr. Bu dzenleme, okullulama konusunda nemli katklar salamakla birlikte, zellikle ailelerin ilave gelir iin ocuklarnn eitimini pazarlk arac haline dntrmesi gibi nemli riskler de tamaktadr. 13- lkretim okullarnda yer alan rehber retmenler ve Rehberlik Aratrma Merkezlerinin okulu terk konusunda ilevinin ve katksnn da henz istenilen yapda ve seviyede olmad grlmektedir. 14- lkretim okullarnda zorunlu olmasna ramen ocuklarn okula gndermeyen veli, vasi veya aile bakan iin cezai meyyideler bulunmakta ancak bunlar uygulanamamakta; bu esnek tutum ailelerin keyfi biimde hareket etmelerine neden olmaktadr. 15- lkretim kurumlarnda okulu terkin azaltlmas ve nlenmesine ilikin olarak Milli Eitim Bakanl ile dier kamu kurum ve kurulular arasnda daha

24

yakn ibirliine ihtiya duyulmaktadr. rnein okulu terk eden ve alan (altrlan) ocuklar ile ilgili olarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile yakn iliki ve ibirlii kurulmasna ihtiya vardr. 16- lkrenimde okulu terk ile ilgili olarak okul ynetimleri ve okul mdrlerinin yetkilerinin ok

snrl olmas ve yaptrm glerinin olmamas nedeni ile okulu terkin nceden nlenmesi mmkn olmamakta, brokratik ve cezai bir srece girilmekte bu da sreci daha ok uzatmaktadr. 17- Kamuoyu ve halkn okulu terk konusundaki bilin ve bilgi seviyesinin de olduka dk olduu grlmektedir.

25

26

III. BLM TRKYEDE LKRETM OKULLARINDA OKULU TERKN NEDENLER VE SONULARINA LKN SAHA ARATIRMA ALIMASI VE TEMEL BULGULARI
GR
Okulu terk kavramn literatrde incelediimizde tanm zerinde kesin bir anlamaya varlm olmad gzlenmektedir (Crowder and South, 2003; Entwistle, et al, 2005; Christenson and Thurlow, 2004). Saha almasnda benimsenen okulu terk kavram ok daha genel bir ereveyi kapsamaktadr; sekiz yllk zorunlu eitimi tamamlamadan, lm dnda baka nedenlerle okuldan ayrlm ve baka bir eitim kurumuna devam etmeyen ocuklar okulu terk etmi olarak tanmlanmlardr. Eitimde ve Toplumsal Katlmda Cinsiyet Eitliinin Salanmas Projesi kapsamnda yrtlen bu alma ana projenin alma illeri olan stanbul, Diyarbakr, anlurfa ve Mardinin yan sra okulu terkin arlkl olarak grld Konya ve Erzurumda uygulanmtr. Okulu terk davrannn nedenlerini ve sonularn incelemek amacyla yaplan saha aratrmasnda iki farkl aamada nitel ve nicel yntemler uygulanmtr. Nitel yntemde okulu terk etmi ocuklar, ocuklar okulu terk etmi anne -babalar ve ilkretim okullarnda grev yapan retmenler ve okul idarecileri ile birebir grmeler yaplmtr. Yaklak 6 aylk bu srete, aileler evlerinde ziyaret edilmi ve okullara gidilmitir. Bu yntem okulu terk sorununa birinci elden bir bak as kazanlmasn salam, kiilerin deneyimlerini kendi ifadeleri ile duymamzn yan sra yaam artlarn anlamamza yardmc olmutur. Nitel yntemin sonular okulu terk sorunu hakknda kapsaml ve detayl bilgi sunmakta ancak tek bana yeterli olmamaktadr. Bu yntemle grlen kiilerden alnan bilgilerin genelletirilmesi iin daha byk sayda bir gruptan bilgi almak ve bu verileri istatistiklerle desteklemek gerekmektedir. Bu amala, saha almasnn ikinci aamasnda nitel veriler nda hazrlanm olan anketlerle toplam 2356 kiinin katld kapsaml bir nicel alma yaplmtr. Her iki almann verileri birbirinden bamsz olarak analiz edilmi ve raporlanmtr. Nitel yntem bize okulu terk sorunun aktrlerinin znel dnceleri, yorumlar ve nerileri hakknda bilgi verirken, nicel yntem nesnel veriler elde etmemizi salamtr. Bulgular karlatrldnda, nitel ve nicel verilerin byk lde birbirini destekledii grlmektedir. Aadaki blmlerde almann metodolojisi, ardndan da bulgular anlatlmaktadr.

27

III.1 METODOLOJ III.1.1 Nitel Yntem

Aratrma alanlar olarak belirlen 6 ilde (stanbul, Konya, Erzurum, Diyarbakr, Mardin, anlurfa) Erzurum dnda okulu terk etmi ocuklar, anne/ babalar, okula devam etmekte olan ocuklar, anne/ babalar, ilkretim retmenleri ve okul yneticileri ile kapsaml derinlemesine grmeler yaplmtr. Grme yaplacak kiileri belirleyebilmek iin bu illerde yer alan AEV ofislerindeki anne ve ocuk kaytlar kullanlmtr. Tablo. 2de derinlemesine grmelerin dalm grlmektedir. Ayrca AEV ve Eitim Reformu Giriimi tarafndan 4 ilde (stanbul, Diyarbakr, Mardin ve anlurfada) ilk ve orta retim mdr ve retmenleri ile baz yerel yneticiler ve ile milli eitim mdrlerinin katlmyla okulu terk sorununun yerel dzeyde tespiti ve bunlara ynelik yerel zm nerilerinin tartld altaylar dzenlenmitir. Bu altaylarda yaklak 150 yetkili kii ile grlmtr. Birebir grmeler ve altaylar ile toplam 200 kiiden nitel veri toplanmtr. Bu veriler birletirilerek analiz edilmitir. Ayrca bu grmelerin, nicel almann rnekleminin ve ynteminin belirlenmesinde de katks olmutur. Nitel almann sonularna gre okulu terkin nedenleri aratrma raporunun III.1.2. numaral Bulgular blmnde zetlenmektedir.

TABLO. 2 DERNLEMESNE GRMELER

ller Diyarbakr stanbul Konya Mardin anlurfa Toplam 11 14 5 11 9 50

III.1.2. Nitel Yntem Bulgular

Bu blmde nitel almann sonularna gre okulu terk nedenlerine yer verilmektedir. Deiik illerde grlm olan ocuk, anne, baba, retmen ve idarecilerden alnan bilgiler birletirilmi ve raporlanmtr. Okulu terk nedenleri u balklar altnda incelenecektir: Ekonomik Koullardan Kaynaklanan Nedenler Eitim Sistemi ve Okul Koullarndan Kaynaklanan Nedenler Sosyal, Kltrel ve Ailevi Koullardan Kaynaklanan Nedenler Brokratik ve Siyasal Nedenler 1. Ekonomik Koullardan Kaynaklanan Nedenler ocuklarn okulu brakmas ile ilgili olarak btn illerde katlmclarn en ok zerinde durduklar neden ailelerin ekonomik durumu, ocuklarn okul dnda veya mevsimlik ii olarak altrlmas ve okulun, zaten geinme zorluu eken bu ailelere getirdii maddi ykler olmutur. Bu balkta deinilen konular aada zetlenmektedir: Ekonomik Yetersizlikler Nedeniyle ocuklarn te veya Evde altrlmas Ailelerin ekonomik durumlarndaki yetersizlik nedeniyle ocuklar eitim sisteminin dnda kalmaktadr. Bu durum iki ekilde olmaktadr; ya okul masraflarnn okluu nedeniyle ocuk okula gnderilmemekte, ya da eve ek gelir getirmesi iin

28

ocuk darda altrlmakta, aileleri iin bir gelir kayna olarak grlmektedir. Geleneksel yapnn bir uzants olarak kz ocuklar daha ok evde, anneye yardmc olacak biimde, ev ilerinde veya karde bakmnda almaktadr. Erkek ocuklar ise ev dnda almaktadrlar. Ancak stanbulda bu ayrm azalmakta, kz ocuklar da erkek ocuklar kadar ev dnda altrlmaktadrlar. stanbulda sosyal basknn nispeten daha az olduu blgelerde, g ile gneydou illerinden gelmi aileler de kzlarn altrmakta, hatta baz aileler iin bu imkn g sebebi bile olmaktadr. Katlmclarn bir ksm, eitim iin yardm ya da burs alsa bile ailelerin ocuklarn sokakta altrmaya devam ettiklerini belirtmilerdir. Bu anlamda sokakta alma baz aileler iin kltrel olarak olumlanan bir faaliyettir. Ancak sokakta alma ocuklarn okuldan zihinsel olarak uzaklamalarn da beraberinde getirmektedir. Gneydou illerinde ocuklarn mevsimlik ii olarak almalar da okulu terke neden olan byk bir sorundur. Bu sorun zellikle Mardin ve Diyarbakrda konu edilmitir. Kendileri de mevsimlik ii olarak alan ailelerinin ocuklar uzun sre okuldan uzak kalmaktadrlar. Byk ksm okula ancak kasm ay sonuna doru gelebilmekte, ocak ayndaki bir aylk tatilden sonra nisan ay iinde tekrar tarlaya dnmektedirler. Bu ocuklarn bir sene iinde okulda olarak eitim grdkleri sre 3,5 4 aydr. renciler okula ge baladklar iin uyum sorunu ekmekte ve derslerinde baarsz olmaktadrlar. Bu ocuklar ou zaman okula devam etmedikleri gnler iin izinli sayldklarndan snf atlayabilmektedirler. Bu durum ocuklarn okulla ve eitimle olan balarn daha da zayflatmaktadr. zellikle dk sosyo-ekonomik dzeylerde eitime gelitirici bir faaliyet olarak deil i kaps olarak baklmaktadr. Katlmclarn bir ksm ocuklarn altrlabilecei alternatif i kaps olmayan blgelerde (mesela Diyarbakr ili iin Ergani, Kulp ileleri) okula gitme orannn normal dzeyde olduunu belirtmektedirler. Uzun vadede istihdam en temel sorunlardan biridir. Eitimin istihdamn zm olarak grlmesine ramen niversite mezunlarnn bile isiz kalmas eitimin gereksiz olduuna dair bir yargya neden olmaktadr. Ailelerin eitim sistemine inanszl ve eitimden beklentilerinin dk olmas bu sorunu pekitirmektedir.

Ekonomik Yetersizlikler Nedeniyle Eitim Harcamalarnn Karlanamamas ocuklarn eve para getirmek iin almasnn yansra, okulun aileye getirdii mali yk boyutu vardr. Okullardaki denek yetersizlii nedeniyle birok okulda ihtiyalar karlanamamakta, yk ailelerin ve gnlllerin srtna binmektedir. Ekonomik zorluu olan ailelere yardm amacyla Milli Eitim Bakanl tarafndan ilkretim birinci kademede okul kitaplar bedelsiz olarak rencilere datlmakta, ayrca Dnya Bankasnn da katklar ile Sosyal Riski Azaltma Projesi kapsamnda uygulanan artl Nakit Transferi Program dahilinde, ocuu okula giden yoksul ailelere, ocuklarnn renimine kesintisiz devam etmesi artyla, aylk nakit yardm yaplmaktadr. Ancak bu yardmlarn uygulamalarnda bir takm sorunlar ile karlalmaktadr.

artl Nakit Transferinin Olumsuz Kullanm retmenlerin ve okul idarecilerinin byk ounluu artl Nakit Yardm ile hem kz hem erkek ocuklarn okullulama orannn artmasna ramen uygulamann belli sorunlar da dourmu olduunu belirtmekte, barndrd olumsuzluklar nedeniyle bu uygulamay baarl grmemektedirler. Bu olumsuzluklar ana balkta toplanmaktadr; ilk olarak ne srlen sorun, bu yardmn aileleri dilencilie altrmas ve yardm alma kaygsnn ailelerin birbirleriyle ve okul idareleriyle ilikilerini bozma durumuna getirmesidir. kinci olarak, aileler okulu bir yardm merkezi olarak grmekte, okula da sadece bu nedenle gelmektedirler. Durumu daha iyi olan aileler bile yardmdan yararlanabilmek iin aba harcamakta, yardm alanlar ise yardmn kesilmemesi iin ocuklarnn okula devamn bir tehdit olarak kullanabilmektedirler. Bu uygulama ile ilgili dikkat eken bir baka sorun da kaytlarn yanll ve yetersizlii nedeniyle yardmlarn her zaman gerek ihtiya sahiplerine ulamamasdr. Katlmclar artl Nakit Transferinin varolan koullara ve yerel farkllklara gre yeniden biimlendirilmesi gerekliliinde hemfikirdirler. Ailelere verilen yardm paralaryla, dzenli gelir elde etmelerini salayacak i olanaklarnn yaratlmas; bylece yardm ve okula gitme arasndaki ilikinin kesilmesi ve bunun yerine zellikle kz ocuklarn okullulama ve okula devam oranlarnn artmas iin hem devlet hem STKlar tarafndan burs ve dl sisteminin yaygnlatrlmas nerilmektedir.

29

2. Eitim Sistemi ve Okul Koullarndan Kaynaklanan Nedenler ocuklarn okulu terk etmelerinde ekonomik sorunlardan sonra konu edilen en nemli neden okullar, retmenler ve genel olarak eitim sistemi ile ilgili konulardr. Bu balk altnda deinilen konular aada sralanmaktadr: Okulun/Snfn Kalabalkl zellikle anlurfa, Diyarbakr ve stanbulda okullarn fiziki yetersizlii ve snf mevcutlarnn kalabalkl eitim ve ynetim srecini zorlatrmaktadr. Snflar say olarak yeterli olmadklar gibi, denek yetersizlikleri nedeniyle okullarn fiziksel koullarnda da yetersizlikler bulunmaktadr. ou okulda snma sorunu yaanmakta, onarm ihtiyalar giderilememektedir. Ky okullarnn byk ounluunda lojman olmamas nedeniyle retmenler ilelerde ikamet etmekte; okuldan, rencilerinden ve ailelerinden uzaklamaktadrlar. Snflarn kalabalk olmas retmenlerin rencilerle gerektii gibi ilgilenememesine neden olmakta, zellikle baarsz ve okulu brakma riski olan rencilerle birebir iliki kurmalarn, onlar takip etmelerini engellemektedir. Okullarn kalabalkl snf veya bran retmenlerinin yannda rehberlik retmenlerinin de renci ile iletiimini ok etkilemektedir. MEB mevzuatna gre 500 renciye bir rehberlik retmeni dmesi gerekirken binlerce rencinin olduu okullarda bir tek rehber retmen grev yapmaktadr. Ayrca idareciler ve rehber retmenler bu saynn ok yetersiz olduunu, salkl bir iletiim iin en fazla 200 renciye bir rehberlik retmeni dmesinin gerektiini dnmektedirler.

hem Gneydou illerinde hem de stanbulda ortaya kmaktadr. Gneydouda zellikle genel gvenlik sorunlar ailelerin ocuklarn evlerinden uzak blgelerde okula gndermelerini engellemektedir. Blgedeki gvensizlik ve iddet ortam zellikle kz ocuklarn okula devamn etkilemektedir. Okuldan ayrlan erkek ocuklarda iddete ynelme ve uucu maddeleri kullanmaya balama oran giderek artmaktadr. Okul eksiklii nedeniyle orta reniminde uygulanan Tamal Eitim Sistemi de bir zm olamamakta; ocuu aileden, aileyi okuldan uzaklatrd iin, zellilikle kz ocuklarn okula devamnda daha byk sorunlar dourmaktadr. Ayrca tm Trkiyede etkisi giderek artan eteleme olaylar okullarn gvensizliini artrmakta, ailelerin ocuklarn okula gndermekten korkmasna sebep olmaktadr. zelikle Diyarbakr ve stanbulda ocuklarn okula gitmek yerine, okul evresindeki etelere katlmalar konu edilmitir.

retmenlerin Yetersizlii ve Eitimin Kalitesizlii retmenler kendilerinin ve zellikle Gneydouda grev yapan meslektalarnn yeterlilii konusunda kayg duymaktadrlar. Aldklar eitimin kendilerini retmenlik mesleine yeterince hazrlamadn ve eitimlerinin zellikle var olan koullara uyum salama, ocuklarla iletiim kurma ve sorun zme becerisine sahip olma asndan yetersiz kaldn ifade etmektedirler. Bu da onlarn sorunlarla baedememesine ve ksa srede yer deitirmelerine sebep olmaktadr. retmenler okullarn, rencilerini benimseyememekte, rapor alarak okula devam etmemektedirler. retmenlerin nitelikleri ile tutum ve davranlar yan sra sreklilii de ilkretim rencileri iin ok nemlidir. zellikle ilk be yl snf retmenlerinin ve sonraki yllardaki bran retmenlerinin srekli deimesi ocuklarn eitim, okul ve derslere kar ilgisini olumsuz etkilemekte ve okulu terkler iin altyap oluturmaktadr.

Mevcut Baar lme ve Snf Geme Sistemi lkretimde uygulanmakta olan mevcut snf geme sistemi, eitimi kolaylatrmakta ve nemsizletirmekte, rencilerin okula olan balln zayflatmaktadr. lkretimde 8 yl boyunca eitim baarsna bal olarak snfta kalma olmamas (devamszlktan kalma hari), okul ynetimi, retmen ve rencileri farkl ynleri ile etkilemektedir.

Okul Mfredatnn Ar ve Ykl Olmas, renci Yeteneklerinin Ortaya kartlamamas Zorunlu ilkretimde 8 yl boyunca renciler iin tek tip mfredat uygulanmakta, rencilerin becerileri, yetenekleri ve ilgi alanlarnn nceden belirlenmesi ve bu alanlarn kefedilmesi ile younlatrlmasna ynelik snrl etkinlik ve aba gsterilmektedir. Becerilerine, yeteneklerine ve

Okul indeki ve Dndaki Gvenlik Sorunlar Okullarn iinde ve dnda yaanan gvenlik sorunu ailelerin ve ocuklarn okuldan uzaklamalarnn nemli bir nedenidir. Bu sorun

30

ilgi alanlarna uyumlu olmayan eitim mfredat nedeni ile rencilerin okula ve derslere ilgisi azalabilmekte, eitim baars dmekte ve zamanla okula devamszlk ve okulu terkler ortaya kmaktadr. Mfredat programlar yeterince cezbedici deildir. Yeni dzenlemeyle bu eksik giderilmeye allmtr. Ancak her okulun sosyo-ekonomik artlar farkl olduu iin uygulama zorluklar tamaktadr. Yeni mfredatn ktphane ya da bilgisayar gibi eitim aralarna dayanyor oluu, bu olanaklardan yoksun olan okullarn mfredat uygulamasn zorlatrmaktadr. Ayrca gen retmenler mfredata daha kolay uyum salarken, eski retmenler iin bu daha zor olmaktadr. lkretim mfredat rencilerin ortalama seviyesi altnda yer alan grup iin ar ve ykl gelmektedir. 4. ve 5. snfa kadar gelebilen renciler zellikle bran derslerine geilmesinden itibaren zayf kalmakta ve mfredat izleyememektedir. Bu rencilerin baars, derslere ve okula ilgisi hzla dmekte, snf ile uyumu azalmakta ve devamszlklar ile sonunda okulu terkler ortaya kmaktadr.

ocuklarn 6. snftan itibaren yatl ilkretim blge okullarna (YBO) ve tamal sistem ile kyn dndaki merkezi okullara gndermek istememektedir. Bu durum zellikle kz ocuklar olan aileler iin bir ekince yaratmaktadr. 3. Sosyal, Kltrel ve Ailevi Koullardan Kaynaklanan Nedenler ocuklarn okulu brakmalar sorunu daha geni bir erevede, sosyal ve kltrel nedenlerle ilgili olarak da deerlendirilmitir. G ve Gn Olumsuz Etkileri Kylerden ilelere ya da baka illere g, okula devam etkileyen nemli bir nedendir. Maddi imknszlklar ya da blgedeki huzursuzluk nedeniyle g eden ailelerin ocuklar yeni yerleim yerinde okula devam etmemektedirler. Nfus, ikamet ve okul kaytlarnn yetersizlii ve ailelerin ilgisizlii okuldan ayrlan ocuklarn takibini imknsz hale getirmektedir. Krsal alandan ehir merkezlerine ve byk ehirlere g edilerek yerleilen yeni yerlerde aile zerinde geleneki ve muhafazakar basklar oluabilmektedir. zellikle ailenin kadn bireyleri ve kz ocuklarna ynelik bu evre basks ile okuldan alnmalar ve ergenlik ana gelen kzlar iin muhafazakar bir hayat tarz tercih edilir hale gelmektedir.

Okulun renci, Veli ve retmen in Cazibe Merkezi Olmamas Okullarn fiziki durumlar ve denek sorunlar, okullar daha cazip klacak, skclktan uzaklatracak sosyal faaliyetlerin yaplamamasnda belirleyici olmaktadr. Zor artlar altnda gerekletirilen sosyal faaliyetlere ailelerin ilgisi ok az olmakta, gnll alan retmenler de zamanla bu abadan vazgeebilmektedirler. Son dnemdeki dzenlemelerle sosyal faaliyetler bir kalem olarak karnelere de eklendii halde, uygulamada bir gelime salanamamtr. Okullar ocuklar iin cazip meknlar olmad iin, ocuklarn okula gitme istei de giderek azalmaktadr. Fiilen okulu terk durumu yaanmasa da zorunlu olduu iin okula gelen ocuklar okuldan kaarak ya da rapor alarak okula devamszlk etmektedirler. Sistem iinde kalyor gzkseler de eitime katlmamaktadrlar.

Aile Yaps, Dalm ve Paralanm Aileler Aile yaps rencilerin okula devam iin nemli belirleyici etkenlerden biridir. Paralanm veya dalm ailelerin ocuklarnn okula devamszlk ve okulu terk olaslklar daha yksek olmaktadr. Anne veya babann hayatta olmamas ya da olmas ancak yerinin bilinmemesi ile oluan evre ve yine dalma, paralanma ve ayrlmann yaratt sosyoekonomik kstlar okula devamszla ve okulu terklere yol amaktadr.

Dil sorunu Aileler ve ocuklar asndan bir dier belirleyici sorun anadilde eitim sorunudur. zellikle ilkretimin ilk yllarnda ocuklar derslerde baarsz klan ve okuldan uzaklatran etkenlerin banda Trkeyi anlamamak ve kullanamamak gelmektedir.

Tamal ve Yatl Sistemin Zorluklar lkretimde uygulanan tamal ve yatl sistem okullulama ve okula devam konusunda ok nemli katklar salamaktadr. Ancak her iki sistemin de aileler asndan tadklar zorluklar bulunmaktadr. Krsal kesimde aileler bu zorluklara bal olarak kynde 5. snfa kadar okuyan

Annenin Eitimi ve Eitim ile lgili Bilin Seviyesi Annelerin eitim durumu bilhassa kz ocuklarn okula devamn etkilemektedir. Grlen annelerden okuma yazma bildiini syleyen veya 1-2 yl da olsa okula gitmi olan anneler,

31

ocuklarnn, ama zellikle de kz ocuklarnn, okumalar iin ellerinden geleni yaptklarn, gerekirse babalar ikna etmek iin uratklarn sylemilerdir. altaylara katlm olan retmenler de annenin eitime baknn ve bilincinin nemi zerinde durmulardr. Onlara gre annelerin bilinci kz ocuklarnn okumasn destekleyecek dzeyde deildir. Ayrca kz ocuklarn kendilerine inanlar da zayftr. Ev dnda almak istediklerinde bile vasfsz olduklar iin kendilerini yetersiz grmektedirler. Annelik bakclk olarak alglanmaktadr. Hanelerdeki nfus younluu ve ocuk saysnn okluu da bu durumu glendirmektedir. Bu nedenle byynce zaten anne olacak olan kz ocuklarn okumas gerekli grlmemektedir.

Geleneksel Yap, Kz ocuklarn Okutulmasna Ynelik nyarglar, nanlar ve Dini Faktrler zellikle kz ocuklarn okula gnderilmemesinin veya bir sre devam ettikten sonra okuldan alnmasn altnda geleneksel aile yaps ve inanlar yer almaktadr. Cinsiyete dayal geleneksel iblm kz ocuklarn eitim sahibi olmalarn gletirmektedir. nan sistemi, kltrel ve kurumsal uzantlar ile geleneksel yap kz ocuklarn okula devamnn salanmas nndeki en nemli engellerden biridir. Bu etkilerin gl olduu yerlerde kz ocuklar erken yalarda okuldan uzaklatrlmaktadrlar. Bu krlma zellikle 6. snfa geite sklkla yaanmaktadr. lkretimin ikinci basamana tamal sistem ile devam edilecei durumlarda okulu terk oran daha da ykselmektedir. Kz ocuklarn kk yata evlendirilmeleri de bu durumun bir uzantsdr. zellikle Konya ilinde hem kz hem erkek renciler iin, anlurfada da daha ok kz rencilerle ilgili olarak ailelerin dini inanlar yznden ocuklarn okula gndermediklerine rastlanmtr. anlurfa ilinde airet yapsnn da etkilerinden bahsedilmitir. Katlmc retmenlerin bir ksm bu blgede feodal yapnn btn toplumsal yaam belirlediini, ou durumda airet reislerinin, kendi iktidarlar altndaki alanlarda okul binas yaplmasn bile engellemekte olduunu sylemilerdir.

Ailenin ve ocuun Eitimden Beklentilerinin Dk Olmas Eitimin kendini gelitirme sreci olarak deil, grece yksek bir gelire sahip olmann arac olarak alglanmas ailelerin kendi ocuklarnn eitimine olumsuz bakmasna neden olmaktadr. Benzer bir anlayla aileler, eitli nedenlerle (maddi yetersizlik, okulun uzakta olmas, erken yata evlilik vb.) liseye devam edemeyecei kesin olan ocuklarnn ilkrenimlerini tamamlamalarn da nemsenmemektedirler. Ben ocuumu neden okula gnderiyorum?, ailelerin yant arad temel sorudur. Bu soruya bir yant bulduklarnda ocuun okula balamas ve devam etmesi mmkn olmaktadr. Ancak eitim ve istihdam arasnda kurulan iliki, okullarn olumsuz ve gvensiz koullar, olumlu rol modellerinin azl geleneksel yaam tarzlaryla birleince aileler zellikle kz ocuklarn okula gndermek iin geerli bir neden bulamamaktadrlar. retmenler zellikle ailelerin eitime bakn deitirmek iin velinin gvenini kazanmann nemli olduunu, onlarn kendileri ile yeterince ilgilenildiini ve deer verildiini dnmelerinin eitime bak alarn deitirdiini ifade etmilerdir. Bu amala babalar iyerlerinde veya anneleri ve ocuklar evlerinde ziyaret edilmesini etkin bir yntem olarak nermilerdir.

yi Rol Modellerinin Eksiklii ve Medyann Etkisi Ailelerin ve ocuklarn eitime bakn biimlendiren bir baka nemli nokta yerel dzeyde olumlu rol modellerinin azldr. Kz ocuklar asndan deerlendirildiinde, en gl rol modeli anneler ve kadn retmenlerdir. Nitekim okula gitmi ya da okuryazarlk eitimi alm annelerin kzlar okula daha yksek oranda devam etmektedirler. Ayn nedenle okullarda kadn retmenlerin varl byk nem tamaktadr. Ancak zellikle blge dndan gelen kadn retmenler kalc olmamakta, tutarl rol modelleri oluturamamaktadrlar. alma atlyeleri katlmclar, yukarda aktarlan btn bu olumsuzluklarn medyada sunulan rneklerle pekitirildiini ifade etmilerdir. zellikle kz ocuklarn eitimi konusunda haberlerde, dizi ya da filmlerde verilen rnekler olumsuz kalp yarglarn olumasna ve yaygnlamasna yol amaktadr. Benzer bir biimde, magazin ya da yarma programlaryla

Be Yllk lkretim Alkanlklarnn Srdrlmesi Zorunlu ilkretimin 8 yla karlm olmasna ramen snrl lde de olsa eski alkanlklara bal olarak 5. snftan sonra okuldan ayrlma grlebilmektedir. Ailelerin byk bir blm beinci snfn sonunda hala diploma alnabildii kansn tamaktadrlar.

32

parann en nemli deer olarak gsterilmesi, dizi ya da filmlerde eteleme ve mafyalamann zendirilmesi, toplumsal kltr biimlendirmekte ve kiilerin eitime bakn da etkilemektedir.

Okula devamszln cezai uygulamalar da yetersiz kalmaktadr. Okul idareleri ceza verse bile uygulanmasn salayamamaktadr. retmenler ve mdrler, mdrler ve il milli eitim mdrleri arasnda var olan hiyerarik ilikiler olumsuz sonular dourmaktadr. retmen ve devlet yneticileri arasndaki, eitim anlay farkllndan kaynaklanan elikiler retmenlerin nlerine engeller koyulmas ile sonulanmaktadr. Nfus ve okul kaytlarnda dzen ve sreklilik salanamamas rencilerin izlenmesini zorlatrmaktadr. zellikle mevsimlik iilik yapan erkek ocuklar ve aileleri sz konusu olduunda bunun nemi artmaktadr.

4. Brokratik ve Siyasal Nedenler Yukarda saylan btn nedenlerin yannda, zellikle okul idarecileri sistemin ileyii ile ilgili bir takm brokratik ve politik sorunlarn da okulu terk sorununda dolayl da olsa bir etkisi olduundan bahsetmilerdir. Okullarn denekleri yetersizdir. Bu durum okul yneticilerini katk paras almaya zorlamakta, dolaysyla eitim masraflarnn aileler iin bir yk olmasna sebep olmaktadr. lkretimde snfta kalma uygulamasnn olmamas okula devam etmeyi gereksiz hale getirmektedir. nk devamszlk snfta kalma nedeni olmamaktadr. Okula devamszlk ve terk durumlarnda ocuklar izlenmemektedirler.

zetle, yaplan birebir grmeler ve altaylardan alnan bilgiler bize genel olarak okulu terk ve devamszlklarnn nedenlerinin ok eitli, ok aktrl, dolaysyla karmak bir sre olduunu gstermektedir. Bu verilerden yola karak hazrlanan anketler ile almann nicel ksm gerekletirilmitir. Ayrca nicel ksmdaki verilerin yorumlanmasnda da bu grmelerden elde edilen bilgilerden faydalanlmtr.

III.1.3 Nicel Yntem

Saha almasnn nicel veri toplama aamasnda nitel almadaki derinlemesine grmeler ve daha nce farkl lkelerde yaplm okulu terk almalar temel alnarak okula devam eden ve okulu terk etmi ocukanne iftleri ve retmenler iin ayr ayr uygulanacak kapsaml anketler hazrlanmtr. Anne-ocuk anketleri demografik sorular, okul baar durumu, terk nedenleri, okulun fiziksel koullar, eitim beklentileri gibi modllerden olumutur. retmen anketleri ise risk grubu alglar, risk grubunu belirleme, eitim sistemi ile ilgili sorunlar gibi alt modllerden olumutur1. Anketler 6 ilde (stanbul, Konya, Erzurum, Diyarbakr, Mardin, anlurfa) alan eitilmi anketrler tarafndan yz yze uygulanmtr2. Anne-ocuk anketleri katlmclarn evinde anne ve ocua ayr ayr verilmi, anne anketi srasnda ocuun ayn mekanda bulunmamas salanmtr. retmen anketleri ise yine ayn anketrler tarafndan retmenlere okullarnda uygulanmtr. Trkiyede okulu terk etmi olan rencilerin isimlerini ve adreslerini ieren bir veri taban olmamas nedeniyle tesadfi bir rneklemin seilebilecei bir evren de yoktur. O yzden seim rastsal bir yntemle deil amal rneklem ve kartopu yntemleri ile belirlenmitir. Okulu terk etmi olan genlere ulamak iin, il merkezlerinde ve evre ilelerinde eitli yntemlerle (okullara giderek ya

1 Saha almasnda kullanlan anket fgoksen@ku.edu.tr adresinden elde edilebilir. 2 Konya ilinde okulu terk etmi renci ve ailelerine ulamada karlalan zorluklar nedeniyle gerekli sayda veri toplanamamtr. Konya il merkezinde ve 90 km evresindeki ilelerde, ile milli eitim mdrleri, muhtarlar ve eitli STKlarn araclyla anket uygulamalar iin giriimler yaplm, ancak sadece 33 okulu terk etmi ocuk anne ikilisinden veri toplanabilmitir. Grme yapmay kabul etmeyenlerin daha ok bu projenin AEV veya niversite ad ile yaplm olmasnn altnda bir art niyet aradklar belirlenmitir. Konyada yaplan derinlemesine grmelerde de vatandalarn devlet kurumlarna gvensizlikleri gze arpmtr. Grme yaplan kii says bu il hakknda genel bir yorum yapmakta yeterli olmad iin Konya il karlatrmalarna dhil edilmemektedir.

33

da AEV toplantlarna giden annelerden alnan bilgiler ile) 1984-1996 yllar arasnda domu olan ve okula gitmeyen renciler bulunmu, kendileri ile grmemize izin verenlerden ayrca kendi durumlarnda olan baka tandklarnn isimlerinin verilmesi istenmitir. Okula halen devam eden renciler de benzeri yntemlerle bulunmutur. Bu veri toplama yntemi, alnan sonularn btn illere veya genel olarak Trkiyeye genelletirilmesine imkan vermemektedir. Ayrca uygulamann kendi kendine bildirim metodu ile yaplmas da baz verilerin yeterince nesnel olmamasn getirebilir. Ancak yine de hem annelerden hem ocuklardan hem de retmenlerden toplanan veriler geerlikleri

karlatrlabilmi, okulu terk etmi gruplarn yannda okula hala devam eden rencilerden veri toplanmas da alnan sonularn genelletirilmesi iin frsat vermitir. rneklem Nicel almann rneklemi okula devam etmekte olan ocuk ve annesi, okulu terk etmi ocuk ve annesi ve ilkretim retmenlerinden olumutur. Diyarbakr, Erzurum, stanbul, Konya, Mardin ve anlurfadan 705 okulu terk etmi ocuk ve bu ocuklarn anneleri, 356 okula devam etmekte olan ocuk ve bu ocuklarn anneleri ve 241 ilkretim retmeni olmak zere 2356 kiiden veri toplanmtr (Tablo3-4).

TABLO.3 LLERE GRE RNEKLEMN DAILIMI

Okulu terk eden ocuk Diyarbakr Erzurum stanbul Konya Mardin anlurfa Toplam 102 129 176 33 167 98 705 Annesi 101 128 175 33 167 98 702 Okula devam eden ocuk 50 51 99 51 51 50 352 Annesi 51 53 100 51 51 50 356 31 37 84 30 31 28 241 335 398 634 198 467 324 2356 retmen Toplam

TABLO. 4 LLERE GRE KIZ VE ERKEK DAILIMI

Okulu Terk Edenler Erkek Diyarbakr Erzurum stanbul Konya Mardin anlurfa Toplam 36 18 83 10 52 25 224 Kz 64 109 86 23 113 72 467 Okula Devam Edenler Erkek 25 23 57 22 17 30 174 Kz 24 29 40 28 34 20 175

34

Okulu terk eden ve okula devam eden ocuklar ve anneleri: Katlmclar 1984 1998 yllar arasnda domu rencilerden seilmitir. Okulu terk edenlerin ya ortalamas 17.2, okula devam edenlerin ise 10.4tr. Annelerin ya ortalamas ocuklar okula devam edenler 34.90, terk edenler ise 42.34tr. Okulu terk verisinin topland genlerin hepsi yaamlarnda bir kere okula kayt olmulardr. Katlmclarn % 98.2si okulu braktklarnda bir devlet okuluna devam ediyor olduklarn belirtmilerdir. Grlen genlerin % 32.4 erkek, % 67.6s kzdr. Ortalama okula balama ya 7.04tr; kzlar ve erkekler arasnda okula balama ya olarak anlaml bir fark yoktur. Katlmclar ortalama olarak 4.61 yl

okula devam ettiklerini belirtmilerdir, ancak snfta kaldklar yl saysn da dikkate alnca, bu grubun ortalama olarak 4.4 nc snfta eitimlerini brakt ortaya kmaktadr. retmenler: Aratrmaya katlan 242 ilkretim retmeninin % 66s erkek, % 34 kadn, ya ortalamalar ise 34.45dir. Katlmclar ortalama olarak 11 yllk retmendir (en az 1 ile en ok 39 yl) ve yarsndan fazlas u anda bulunduklar blgede en az 5 yldr grev yapmaktadr (ortalama 7.9 yl). retmenlerin yarsndan fazlas (%57) snf retmeni, % 10.4 mdr veya mdr yardmcs, geri kalanlar ise bran retmenidir.

III.1.4. Nicel Yntem Bulgular TABLO. 5 CNSYETE VE LLERE GRE TERK EDLEN SINIF VE YA
Kanc Snfta Okulu Terk Etmi Erkek Genel Kz Toplam Diyarbakr Erkek Kz Toplam Erkek Kz Toplam Erkek Kz Toplam Erkek Kz Toplam anlurfa Erkek Kz Toplam 4.62 4.32 4.43 4.74 4.11 4.30 4.58 4.75 4.70 4.58 4.09 4.36 4.69 4.18 4.34 4.79 4.35 4.46 Okulu Terk Etme Ya 11.89 11.47 11.61 11.74 11.23 11.37 11.68 11.86 11.81 12.02 11.55 11.80 11.69 11.16 11.32 12.04 11.37 11.54

Nicel almada 2356 kiiden toplanan veriler cinsiyet fark ve iller temelindeki farkllklar da gzetilerek analiz edilmitir. Aada nce okulu terk etmi ocuk ve annesinden edinilen bilgilere gre bu ocuklarn okulu terk sreleri ve okulu braktktan sonraki durumlar zetlenmekte, sonrasnda ncelikle tm anne ve ocuklardan alnan bilgilere gre okulu terk nedenleri sralamakta ve son olarak ilkretim retmen ve idarecilerin okulu terk ile ilgili alg ve tutumlar zetlenmektedir. 1. ocuklarn Okulu Terk Sreci, Karar Mekanizmalar ve Sonular ocuklarn okulu terk srelerini ve terk sonrasndaki durumlarn daha iyi anlamak amacyla, derinlemesine grmelere ve anket almasna dayanarak ocuklarn okula balama ve brakma ya, okul baarlar/baarszlklar, okulu terk ettikten sonra neler yaptklar, kendilerine gven ve gelecek ile ilgili umutlar sorgulanmtr. Bunun yan sra terk kararn verme mekanizmalar, okulu terk etmenin kimin karar olduu anne ve ocuun bak alarndan ayr ayr incelenmitir. Okulu terk etmi 705 katlmcnn ortalama okula devam sresi 4.61 yldr, ancak snfta kaldklar yl saysn da dikkate alnca, bu grubun ortalama olarak 4.4nc snfta ve 11.61 yanda eitimlerini brakt ortaya kmaktadr. (Tablo. 5) ncelikle okulu terk etme srecinde kz ve erkek ocuklar arasnda fark olup olmad incelenmitir. Tablo.5te grld zere kz ocuklar erkek

Mardin

stanbul

Erzurum

35

ocuklardan daha kk yalarda (erkekler=11.9, kzlar 11.5) ve daha kk snflarda (erkekler=4.62, kzlar 4.32) okulu terk etmilerdir. Ayrca kz ocuklarn beinci snf bitirme oran erkek ocuklardan nemli lde dktr. Daha da nemlisi 5. snf sonras okula devam edebilmi erkeklerin oran % 30.8 iken kzlarn oran % 16dr. Bu fark istatistiksel olarak anlamldr (p<.05). l temelinde karlatrma yapmadan, genel rnekleme bakldnda kz ve erkek ocuklarn terk etme ya, okulu brakt snf, ve beinci snf bitirme oranlar arasnda bulunan farklar istatistiksel olarak anlamldr. Btn bu sonular kz ocuklarn okullulamasnda elde

edilen nemli kazanmlarn, zorunlu 8 yllk eitimin tamamlanmasna ne yazk ki yansmadnn bir gstergesidir. Nitel almada da gzlemlendii gibi, okula balamak kadar okula devam salamak da nemlidir. Bu konuda aile ve kamuoyunun bilgilendirilmesi ve bilinlendirilmesi gerekmektedir. Anne ve ocuklara birbirlerinden bamsz olarak, okulu terk etmenin kimin karar olduu sorulduunda tutarl yantlar alnmtr. Tablo.6da anne ve ocuun terk karar dalm grlmektedir. Tablo.7 ve Tablo.8de bu durum illere ve cinsiyete gre ayrntl ekilde verilmitir. Tablo.8de grld gibi hem anneler, hem de ocuklar tutarl bir ekilde okulu terk kararnn ounlukla ocuk tarafndan verildiini sylemektedir. Bunu % 30a varan bir oranla babann karar izlemektedir. llere gre dalma bakldnda Mardin dndaki illerde benzer bir durum grlmekte. Ancak Mardinde % 54.5 gibi oranla terk kararnn babaya ait olduu izlenmektedir. Mardindeki bu farkll yorumlamada Tablo.8deki kz-erkek farklarna bakmak faydal olacaktr. Okulu terkin babann karar olduunu syleyen erkeklerin oran % 16.7 iken kzlarn oran % 35.4tr. rneklemin iller zerine dalmna baktmzda Mardinde kzlarn oran % 69 kmaktadr. Dier illerde kzerkek oranlar aa-yukar eitken Mardinde bu oran kzlar lehine ykselmektedir. Tablo.7 ve Tablo.8i

TABLO. 6 OKULU TERK KMN KARARI? (%)

Kimin Karar ocuun Babann Annenin retmenin ocuun Yantlar 56.1 28.8 10.0 1.8 Annenin Yantlar 51.5 33.2 11.8 1.5

TABLO. 7 TERK KARARINI KM VERYOR? LLERE GRE DAILIM (%)

ocuun Karar Diyarbakr Erzurum stanbul Mardin anlurfa 67.3 59.4 68.4 30.0 61.2 Babann Karar 23.8 25.8 14.3 54.5 24.5 Annenin Karar 4.0 11.7 9.1 10.8 11.2

TABLO. 8 TERK KARARINI KM VERYOR? KIZ VE ERKEK FARKLARI (%)

ocuun Karar Kzlar Erkekler 49.6 73.0 Babann Karar 35.4 16.7 Annenin Karar 11.8 6.8

36

TABLO. 9 OCUKLARA GRE TERK NEDENLER

N almak zorundaym Babam istemedi Dersler zordu Snfta kaldm Tarlada almam gerek Yam byd Salk sorunlar Annem istemedi Okul uzak evrem ktyd retmen istemedi Trke sorunu 5. snf bitirdim Toplam 44 43 35 35 18 13 11 8 4 2 2 2 1 218 % 20.18 19.72 16.06 16.06 8.26 5.96 5.05 3.67 1.83 0.92 0.92 0.92 0.46 100.00

ok geleneksel bir aile yapsnn olduu bu kesimde, ocuun bireysel olarak karar alm olduunu dnmek ok gereki deildir. Bu amala, okulu terk kararnn kendilerinin olduunu syleyen 218 ocua bu karar neden aldklar sorulmutur. Tablo.9da okulu terk eden ocuklarn kendi ifadelerinden oluturulmu terk nedenleri grlmektedir. Tablo. 9da da grld gibi, kendi kararyla okulu braktn syleyen ocuklarn % 30a yakn tarlada veya bir ite almak zorunluluu nedeniyle okulu terketmitir. Bunu aslnda kararn ocuun karar olmadna iaret edebilecek % 19.7 ile babam istemedi yant izlemektedir. Buna gre, okulu brakma kararn kendilerinin aldn syleyen ocuklarn bile bu karar tamamen kendi balarna aldklarn dnmek doru olmayacaktr. ocuun okulu terkinde dier nemli neden ise okul baarszl olarak ortaya kmaktadr. Okula devam eden ve terk etmi ocuklarn okul baarlarn snfta kalma deikenini kullanarak karlatrdmzda okulu terk etmi ocuklarn % 16s, devam eden ocuklarn ise sadece % 5.7si snfta kaldklarn belirtmilerdir. Bu fark istatistiksel olarak anlamldr. Ayrca okuldayken derslerim ktyd diyenler % 13.2 iken, u an okula devam etmekte olan rencilerin sadece % 1.7si derslerinin kt olduunu sylemilerdir. Grld zere, okul baarszl okulu terke sebep olarak ortaya kmaktadr. Baarszln kz ve erkek ocuklar iin etkisinin farkl olup olmadna bakarsak; terk eden erkek ocuklarn % 26s en az bir kere snfta kalmken, terk eden kz ocuklarn sadece % 10.7sinin en az bir kere snfta kald grlmektedir (p< .05). Bu da okul baarszlnn erkek ocuklarn okuldan ayrlmalar iin daha nemli bir neden olarak ortaya ktna iaret etmektedir. Ancak daha ileriki aamalarda okul baarszlnn arkasndaki yapsal deikenlere bakmak okul performansnn okulu terk karar ile ilikisini anlamakta daha aydnlatc olacaktr. ocuklara, okula gitmeyi braktklarnda ne hissettikleri sorulduunda aadaki yantlar alnmtr.

birlikte okuduumuzda tutarl olarak kz ocuklar iin okulu terk kararn daha sklkla babann vermi olduunu gryoruz. Mardinde bu orann dier ilerden yksek olmasn da Mardin rneklemindeki kz saysnn dier illere gre ok daha yksek olmasyla aklayabiliyoruz. Nitel grmelerde ocuklara neden okulu terk ettikleri sorulduunda ilk tepkileri ounlukla bunun kendi kararlar olduunu sylemek olsa da, takip eden konumalarda bu kararn altnda yatan baka nedenler olduu ortaya kmtr. Zaten daha

TABLO. 10 OKULU BIRAKTIINDA NE HSSETN? (%)

Kzlar Sevindim Aladm Anneme babama okula gitmek istediimi syledim 24.2 45.7 50.4 Erkekler 35.1 18.5 32.0 Toplam 27.2 36.2 43.7

37

Tablo.9 ve Tablo.10u temel alarak ocuklarn okulu terk etme kararlarn ounlukla kendilerinin verdii aslnda tartlmas gereken bir sonu olduunu sylemek mmkndr. ocuklar bu karar almaya iten ailelerinin ekonomik zorluklar ve algladklar veya gerek olan babalarnn okula gndermeye ok istekli olmamas olarak yorumlanabilir. Tablo.11deki saylar da bu yorumu destekler niteliktedir. Okulu terk eden ocuklara okula devam emek isteyip istemedikleri ve hangi artlar altnda okula tekrar devam edebilecekleri sorulduunda ocuklarn % 55.6s devam etmek istediklerini sylemilerdir. Kz ve erkek ocuklar arasnda fark grlmemitir. Tablo.11 ocuklarn hangi artlar altnda okula devam edeceklerini gstermektedir. Kzlar iin ailenin onay ne karken erkek ocuklar iin alma zorunluluunun olmamas ve okul baars ne kmaktadr. Bu soruyu izleyen dier bir soru okula tekrar balama talebine anne-babann tepkisinin ne olacadr. Kz ocuklarn yars anne ve/veya babalarnn okula balamasn kabul etmeyeceini sylerken, erkeklerin ounluu bu isteklerinin anne ve babalar tarafndan onaylanabileceini ifade etmitir. Ayn soru annelere sorulduunda % 40.8i izin vereceini, % 34.6s istemeyeceini, % 10u ise babasnn karar vermesi gerektiini belirtmitir. Ancak kzlar ve erkekler iin farklar gzlenmitir. Erkek annelerinin % 66s ocuklar okula gitmek isterlerse buna izin vereceklerini sylerken, kzlar iin bu say sadece % 28.8dir. Okulu terk karar ve devam etme ihtimali karsnda babann kz ve erkek

ocuklar iin tepkisi farkldr. Bu durum yukarda da bahsettiimiz gibi kz ocuklarn okullulamasndaki sorunlarn tam olarak alamam olduunun bir gstergedir. 2. Okulu Terkin Sonular: Terk Eden ocuklar Ne Yapyorlar? Okulu terk sorununa zm yaklamlarnda okulu terk ettikten sonra ocuklarn ne yaptn, hangi tr becerilere sahip olduklarn dndklerini ve buradan nereye gitmek istediklerini bilmek nemli olacaktr. ncelikle okulu terk etmi olan ve devam etmekte olan ocuklarn gelecee dair beklentileri ve kendine gvenleri psikolojik lekler kullanlarak karlatrlmtr3. Tablo.12, bu deikenlerin iki grup iin ortalamalarn gstermektedir. Beklenti deikeni ocuklarn gelecekten beklentilerini bir sorunum olduunda onu zebilmek iin birok yol bulabilirim, bence bugne kadar yaptklarm gelecekte baarl olmam salayacaktr, benim iin nemli eyleri elde edebilmek iin yapabileceim ok ey var gibi ifadelere verdikleri yantlarla oluturulmutur. Tablo.12de grld gibi terk ve devam eden ocuklar arasnda gelecekten beklenti ve kendine gven deikenlerinde anlaml farklar bulunmaktadr, okula devam eden ocuklarn ortalamalar terk etmi olanlardan daha yksektir. Bu lekte kz-erkek fark gzlenmemitir. Verinin kesitsel olmas bu ilikilerin nedensellii zerine yorum yapmamza izin vermemektedir. Terk eden ocuklarn kendine gvenleri dk olduu iin mi terk ettikleri, yoksa terk etme sonunda bu zelliklerinde d olduunu sylemek olas deildir.

TABLO. 11 HANG ARTLAR ALTINDA OKULA DEVAM EDERDN? (%)

Olsayd okula devam etmek isterdim Annem babam izin verseydi almak zorunda olmasam Derslerim iyi olsayd Dersler ok zor olmasayd retmenimi sevseydim Dier arkadalarm da okula gitseydi Kzlar 40.3 13.3 15.7 12.9 9.7 8.8 Erkekler 27.5 32.0 26.1 20.3 18.5 13.1

3 Gelecekten beklenti durumunu lmek iin R. Snydern Umut (Hope) lei (1991), kendine gven durumunu lmek iin ise Rosenbergin Kendine Gven (Self-Esteem) lei (1965) kullanlmtr. leklerin bu rneklem iin gvenirlik katsaylar sras ile .85 ve .73dr.

38

TABLO. 12 TERK VE DEVAM EDENLERN GELECEKTEN BEKLENTLER - KENDLERNE GVEN

Okul durumu Terk Erkek Kz Toplam Devam Erkek Kz Toplam Cinsiyet Beklenti 2.92 2.96 2.95* 3.37 3.37 3.37* Kendine Gven 2,85 2,93 2,90* 3,03 2,99 3,00*

Not: Beklenti ve kendine gven lekleri dalm 1(az) 4 (ok) * p<.01

Tablo.13, terk eden ocuklarn genel okuma yazma dzeyi hakknda bilgi vermektedir. Kz-erkek farkllklarna baktmzda kz ocuklarn okuryazarlk dzeylerinin daha yksek olduu grlmtr. Kzlarn okulu erkeklerden daha nce terk ettikleri gz nne alnrsa, bu ilgin bir sonutur. Okulu terk etmi grupta ilkretim anda olup da (15 yandan kk) eve para getirecek bir ite alanlar kzlarn % 12si, erkeklerin ise % 34.5idir. Erkeklerin kzlara gre daha yksek bir yzdesi almaktadr (p.05). alan oranlarnda illere gre de fark grlmektedir (Baknz Ek.1. Tablo1. ve Tablo.2). alma orannn en yksek olduu il stanbuldur. stanbulu Diyarbakr izlemektedir. llere gre alma oranlarna kz-erkek fark asndan bakacak olursak btn illerde erkekler kzlardan oransal olarak daha fazla almakta, en yksek kz ocuk alma oran ise stanbulda

grlmektedir (Baknz Ek.1 Tablo. 3). anlurfa ve Erzurumda ise kzlar neredeyse hi almamaktadr. Tarm alannda en ok alan ocuun olduu il Mardindir. ocuklarn tarm dnda ne tr ilerde altklar ak ulu olarak sorulduunda ayakkab boyacl, inaat iilii, garsonluk, konfeksiyon iilii, marangozluk, oto tamircilii, temizliki gibi belli kategoriler altnda toplanamayacak dank bir tablo kmtr. Okulu terk etmi ocuklara bundan sonra hayatlarnda ne yapmak istedikleri sorulduunda genellikle byk hayalleri olmad grlmtr. Okumaya devam etmek isteyen sadece 33 kiidir (% 4.7). 47 kii (% 6.7) profesyonel bir i sahibi olmak istemektedirler. Kzlarn hemen hemen hepsi (% 90) evlenmek istediklerini sylemilerdir. ocuklara bundan sonra hayatlarn istedikleri ekilde srdrebilmek iin yeterli eitime sahip olup olmadklar sorulduunda sadece % 25.4 bundan sonra hayatn istedii ekilde srdrmek iin gerekli eitime sahip olduunu sylemektedir. nc blmde, hem okulu terk etmi, hem de okula devam etmekte olan ocuklar ve annelerinden (toplam 1052 ocuk ve 1058 anne) alnan bilgilere gre okulu terk nedenleri incelenmektedir. 3. ocuklar ve Annelere Gre Okulu Terk Nedenleri Okulu terk nedenleri farkl almalarda farkl balklar altnda sralanmtr. Okulu terk davranna psikolojik ve mikro yaklaan almalar okulu terkin kiisel nedenleri zerinde younlarken, sosyolojik ve politika nerileri gelitirmeye ynelik almalar okulu terkin sosyo-ekonomik ve eitim sistemi ile ilgili yapsal nedenlerini vurgulamlardr. Bunun yan

TABLO. 13 TERK EDEN OCUKLARIN OKURYAZARLIK DZEY

% u anda okuma yazma biliyorum Hecelemeden okuyabiliyorum Okuyorum ama yazamyorum Hem okuyabiliyorum hem yazabiliyorum 91.2 81.6 7.4 88.6

39

sra okulu terk davrann aile ve sosyo-kltrel yap deikenleri ile de anlamaya almak bu ok boyutlu soruna daha kapsaml yantlar bulmaya yardmc olacaktr. Bu alma, elde edilen nicel verilere dayanarak okulu terk nedenlerini u balklar altnda inceleyecektir: Sosyal-Kltrel-Ailevi Nedenler Ekonomik Nedenler Eitim Sistemi-Okul-retmen ile Balantl Nedenler

inceleyeceimiz deikenler aile yaps (evde yaayan ocuk says ve kii says), paralanm/ paralanmam aile, anne-babann okuma yazma ve eitim dzeyi, evde konuulan dil, ailenin eitimden beklentisi olarak belirlenmitir. Bu deikenler iin okulu terk eden ve okula devam eden ocuklar aras karlatrmalar Tablo.14te verilmektedir. Tablo.14te anne-babann birlikte olmas dndaki tm deikenlerdeki terk ve devam eden ocuklar arasndaki farklar istatistiksel olarak anlaml bulunmutur. zellikle arpc olan deikenler ocuk says, annenin okuryazar olmas ve evde Trke konuulmasdr. Daha az sayda ocuk, annenin okuryazar olmas ve evde Trke konuulmasnn yan sra ailede eitimden beklentinin yksek olmas okula devam etmek iin daha elverili bir ortam yaratmaktadr.

Sosyo-Kltrel ve Ailevi Nedenler: Sosyo-kltrel ve ailevi nedenler okulu terk konusunda olduka kapsaml bir aklama alan salamaktadr (Rumberger, 1995). Derinlemesine grmeler ve anket sonularna dayanarak bu balk altnda

TABLO. 14 TERK EDEN VE DEVAM EDEN OCUKLAR ARASINDA SOSYO-KLTREL VE ALEV NEDENLER KARILATIRMASI
Terk Evdeki ocuk says * Evde yaayan kii says* Anne-baba beraber ocukla ayn evde yayor Anne okuma yazma biliyor % * Annenin eitim durumu * Eitimsiz lkokul mezunu Ortaokul-lise mezunu niversite mezunu Baba okuma yazma biliyor % * Babann eitim durumu* Eitimsiz lkokul mezunu Ortaokul-lise mezunu niversite mezunu Evde konuulan dil Trke % * Annenin eitimden beklentisi [0-4 arasnda, ortalama]* 37.5 46.7 14.3 1.3 48.1 2.86 16.9 57.3 21.5 4.3 64.5 3.32 83.5 15.3 1.2 .3 78.9 47.0 42.4 8.6 2.0 89.4 5.46 7.25 95.1 27.5 Devam 3.87 5.97 94.6 62.2

* p<.01

40

TABLO. 15 ANNELERN OCUUN OKULUNA VE DERSLERNE GSTERD LG (%)

ocuumun Okul durumunu takip ederdim/ ediyorum Okula gidip gitmediini kontrol ederdim/ediyorum Derslerini yapp yapmadn kontrol ederdim/ediyorum Okuldaki veli toplantlarna katlrdm/katlyorum Terk 70.9 70.6 65.6 74.7 Devam 95.1 96.8 93.6 91.1

Bunun yan sra annelere ve ocuklarna gre ebeveynlerin ocuklarn okul durumlar ile ilgilenme ve eitimlerine katlma ile ilgili sorulara verdikleri yantlar Tablo.15 ve Tablo.16da grlmektedir. Bu sorulara verilen cevaplar karlatrdmzda okula devam eden ocuklarn anne-babalarnn terk eden gruba gre, ocuklarnn okullar ile daha ok ilgilendii izlenmektedir. Okulu terk sebebiyle ilgili sosyo-kltrel ve ailevi nedenlerin kz ve erkek ocuklar iin karlatrlmas Tablo.17de yaplmaktadr. Tablo.17nin de gsterdii gibi, kz ocuklarn okula devam etmesinde annenin okuryazarlnn en nemli faktr olmas hi kukusuz en arpc sonutur. Derinlemesine grmelerde de sklkla gzlendii zere annenin yalnzca okuryazar olmas veya 1-2 yl

TABLO. 16 OCUKLARA GRE ANNE VE BABANIN OCUUN OKULUNA VE DERSLERNE GSTERDKLER LG (%)
Annem- babam Okul durumumu takip ederdi/ediyor Okula gidip gitmediimi kontrol ederdi/ediyor Derslerimi yapp yapmadm kontrol ederdi/ediyor Okuldaki veli toplantlarna katlrd/katlyor retmenimle ders durumum hakknda konuurdu Terk 69.3 71.5 63.7 74.2 65.0 Devam 96.0 94.6 91.4 92.3 90.0

TABLO. 17 TERK EDEN VE DEVAM EDEN OCUKLAR ARASINDA CNSYETE GRE SOSYO- KLTREL VE ALEV NEDENLER KARILATIRMASI
Kzlar Terk Evdeki ocuk says Evde yaayan kii says Anne okuma yazma biliyor % Anne eitimsiz % Baba okuma yazma biliyor % Baba eitimsiz % Evde konuulan dil Trke % 5.62 7.39 25.5 85.0 80.5 36.0 48.5 Devam 4.04 6.16 60.6 49.1 88.0 19.4 62.3 Terk 5.09 6.91 31.7 79.0 75.7 40.6 47.3 Erkekler Devam 3.71 5.89 63.8 44.8 90.8 14.4 66.7

41

EKL. 7 ANNELERN KIZ VE ERKEK OCUKLARI N ETMDEN BEKLENTLER

okula devam etmi olmas kz ocuklarnn okulda kalmas zerinde ok etkili olmaktadr. Tablo. 17de grld gibi bu etki yalnzca kz ocuklar iin deil erkek ocuklar iin de geerlidir. Ayn lde eitimden beklentinin yksek olmas kz ve erkek ocuklarn okulda kalmas iin olumlu bir zemin hazrlamaktadr. ekil.7de de grld gibi annelerin eitimden beklentilerinin, kz veya erkek ocuklarnn okula devam durumuna farkl bir etkisi olmad bulunmutur (p >.05). Okulu terk kararnda sosyo-kltrel ve ailevi nedenler il baznda incelendiinde ne kan sonular; stanbulda terk ve devam eden ocuklarn evlerindeki ocuk saylar, yine stanbulda terk ve devam eden ocuklarn annelerinin okuryazar ve eitimli olma durumlardr (Baknz Ek.1 Tablo.4) . stanbulda okulu terk etmi ocuklarn evdeki ocuk says 4.9 iken okula devam eden ocuklarn evlerindeki ocuk says 2.9dur. Yine stanbulda okulu terk eden ocuklarn annelerinin yalnzca % 39u okuma yazma bilirken, okula devam eden ocuklarn annelerinin % 83 okuma yazma bilmektedir. Bu sonularn yan sra btn illerde her deiken iin terk eden ve devam eden ocuklar arasndaki farklar istatistiksel olarak anlamldr. ekil.8, annelerin ocuklarn okul durumu ile ilgilenmelerini il baznda karlatrmaktadr. Tablo.15

EKL. 8 TERK EDEN VE DEVAM EDEN OCUKLAR ARASINDA LLERE GRE ALENN OKULA VE DERSLERE LG KARILATIRMASI

42

TABLO. 18 OKULA DEVAM ETME OLASILIINI ETKLEYEN SOSYO-KLTREL VE ALEV NEDENLER

Deiken Evde konuulan dil Trke Anne okuryazar Baba okuryazar Paralanm aile Ailenin eitimden beklentisi yksek Ailenin okula ilgisi yksek

B .51 1.18 .18 .16 .22 .48

ExpB .60 3.24 1.20 1.17 1.24 1.62

% Etki %40 %224 %20 %17 %31 %141

P <.00 <.00 .36 .62 <.00 <.00

0 - dk; 4-yksek 0- az; 6-ok

* Lojistik regresyon sonular

ve Tablo.16da tek tek sorular olarak ele alnan annebabann okul ve derslere ilgisi bu ekilde 0-4 aras bir lek olarak kullanlmtr. l baznda yaplan lojistik regresyon analizi her il iin anne-babann okul ve derslere ilgisinin okulu terk etme ve devam zerinde anlaml bir etkisi olduu gstermitir. Diyarbakr, ailenin okulla ilgisinin terk eden ve devam eden ocuk gruplarnda en fazla, stanbul ise en az farkllk gsterdii il olarak ortaya kmaktadr. Bu veriyi deerlendirirken nemli olan ailenin ilgisinin yannda hangi sosyo-kltrel verilerin okula devam veya terk durumunu etkilediidir. Bu analizin sonular Tablo. 18de verilmektedir. Sosyo-kltrel ve ailevi nedenler bal altnda incelediimiz deikenlerin yukardaki tablolarda okulu terk zerinde birbirlerinden bamsz etkilerini grdk. Bu deikenlerin okulu terk veya devam davran zerinde en fazla etkili olanlarn saptayabilmek iin yaplan lojistik regresyon4 sonular Tablo.18de verilmektedir. Lojistik regresyon analizine gre okulu terk / devam kategorik deikeni zerinde en fazla fark yaratan deiken, annenin okuryazar olmas, evde konuulan dil ve anne-babann okul ve derslerle ilgisi olarak grlmektedir. Anneleri okuma-yazma bilenlerin okula devam etme ihtimali anneleri okuma-yazma bilmeyenlere gre 3.2 kattr. Bunun yan sra ailenin eitimden beklentisi de

okula devam davrann en olumlu ynde etkileyen dier bir deikendir. Babann okuryazar olmas ve ailenin yapsnn okulu terk zerinde bir etkisi yoktur. Lojistik regresyon analizi sonucu iller aras bir fark saptanamamtr. Sosyo-kltrel ve ailevi nedenlerin etkilerini zetleyecek olursak; kz ve erkek ocuklar iin annenin okuryazar olmas, evde konuulan dilin Trke olmas, ailenin eitimden beklentilerinin yksek olmas ve ailenin ocuun dersleri ve okuluyla ilgili olmas okula devam zerinde en etkili olan deikenlerdir. Evde konuulan dilin Trke olmas durumunda, Trke olmamasna gre, ocuun okula devam etme olasl % 40 artmaktadr. Daha arpc bir sonua gre, okuma yazma bilen annelerin ocuklar bilmeyenlere gre % 224 olaslkla okula devam etmektedirler. Dier nemli bir sonu, ailenin okulla ilgili olduu ortamlarda ocuun okulda kalma ihtimalinin % 141 arttn gstermektedir. Bununla uyumlu bir sonu da eitimden beklentinin yksek olduu ailelerde, eitimden beklentinin dk olduu ailelere gre ocuklarn okula devam etme ihtimalinin % 31 daha fazla olmasdr. Bu bulgular okulu terk sorunun ele alnabilinecei en nemli dzlemlerden birinin ailenin eitimi olduunu kuvvetle gstermektedir. Okullulama kampanyalarnn yan sra yetikin okuryazarlk

4 Lojistik regresyon analizi: Lojistik regresyon analizi baml (sonu) deikeninin ikili - kategorik olduu durumlarda uygulanan regresyon analizidir. Lojistik modeldeki etkiler odds oran exp(B) istatistiine dayanr Exp(B) katsays bamsz deiken 1 birim arttnda, baml deikenin olma olaslnn (1 - okula devam) olmama olaslna gre (0- okulu terk) ne kadar arttn gstermektedir. Bu deer % deerine evrilerek etki derecesi llebilmekte ve istatistiksel olarak anlaml olan deikenlerin (p <.05) baml deiken zerindeki etkileri karlatrlabilmektedir.

43

kurslarna da arlk verilmesi yetikin okuryazar olmayan oranlarnn drlmesi 8 yllk zorunlu eitim iin de byk nem tamaktadr. Bununla ilikili olarak okul ve derslerle ilgi ve eitimden beklentinin artmas mmkn olacaktr. Yetikin okuma-yazma kurslarnn yan sra anne-babalara baka yollarla ulamak da nemi olmaktadr. Eitimcilerin, retmenlerin ve okul yneticilerinin ya da yerel idarecilerin ocuklarn anne-babalarna ulamalar bu erevede nem kazanmaktadr. Ekonomik Nedenler: Yerel ve uluslararas aratrmalarda en sklkla bahsedilen okulu terk nedeni yoksulluk olarak dikkat ekmektedir. Nitel almada ortaya kan bulgular da bu durumu iaret etmektedir. Ailelerin eitim iin gerekli nakit paray ya da okul gereksinimlerini karlayacaklar kaynaklar olmad durumlarda ocuklar eitim sisteminden kmaktadrlar. Bununla birlikte ailenin genel yoksulluk dzeyi ve temel gereksinimlerini karlama zorunluluu okul andaki ocuklar okul dnda almaya itmektedir. Okul sonras alan ocuklar ounlukla derslerinde baarszlk ya da okula devam edememe nedeniyle okulu brakmakta ya da zaten almaya balar balamaz eitim sisteminden dmektedirler. Dier nemli ekonomik neden, sosyal bir neden olarak da deerlendirilebilecek, g olarak ortaya kmaktadr. zellikle Trkiyede son 15 yl iinde yaanan gneydou illerinden stanbula ve gneydou illeri iinde krsaldan kente gler

demografik yapy ve igc yapsn ok nemli lde etkilemitir. Bu almada da gn, eitli uzantlaryla, okulu terk davrannda nemli bir etken olduu grlmtr. Bu almada okulu terkin ekonomik nedenlerini yanstmas beklenen u deikenler incelenmitir: g, oturulan konutun mlkiyeti (kira/sahip), babann dzenli iinin olup olmamas, ailenin herhangi bir ekilde sosyal (SSK, Ba-Kur) sigorta sisteminin iinde olup olmamas, okul andaki ocuun igcnde olmas, hane halk kii bana den aylk harcama ve oturulan konutun fiziksel durumu. Tablo.19da karlatrlan ekonomik gstergeler arasndaki fark, aylk gelir dnda, istatistiksel olarak anlamldr (p <.01) ve her gstergede okula giden ocuklar daha iyi durumdadr. Oturulan konutun fiziksel durumu (elektrii-suyu olmas, tuvaletin evin iinde olmas, evin snmas ve evdeki nem gibi deikenlerden oluturulmutur) ve ev eyas mlkiyeti (kredi kart, bilgisayar, cep telefonu, bulak makinesi vb. mlkiyetinden oluturulmutur) deikenlerinde okula devam eden ocuklarn ortalamalar okulu terk etmilerden daha yksektir. lkretim anda olan -15 yandan kkocuklarn u anda eve para getiren bir ite alp almadna bakldnda da okulu terk etmi olan grupta bu oran ok daha yksektir. Eve giren aylk kazan karlatrldnda iki grup arasnda anlaml bir fark yoktur. Ancak ev iinde kii bana den aylk harcamaya bakldnda bu miktar ocuklar okulu terk eden ailelerde 78.12YTL iken, devam eden

TABLO. 19 OKULU TERK VE DEVAMDA EKONOMK NEDENLER

Terk % G Ev sahibi (oturulan konutun mlkiyeti) deil Babann dzenli bir ii var Annenin sigortas var Yazn tarlaya almaya gidiyorum Eve para getirecek bir ite alyorum 24.8 57.4 58.7 29.0 21.3 22.3 Terk - ortalama Oturulan konutun fiziksel durumu [0 kt-7 iyi] Bir aylk gelir YTL Hane halk kii ba aylk harcama YTL Ev eyas mlkiyet [0 kt-6 iyi] 3.23 519.48 78.12 1.96 Devam % 20.9 49.6 72.8 41.1 8.3 4.9 Devam - ortalama 3.80 505.37 97.08 2.53

44

EKL. 9 LLERE GRE G ORANLARI

ailelerde 97.08YTLdir, bu da ailenin nfusu ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Daha nce de belirtildii gibi okulu terk eden ocuklarn ailelerindeki ocuk says 5.46 iken okula devam eden ocuklarn evlerindeki ocuk says 3.87dir. ekil.9da grld gibi gn en youn olduu il bu alma rnekleminde stanbuldur. Okulu terkin ekonomik nedenlerini il temelinde incelediimizde dikkate deer sonulardan biri gn yalnzca stanbul ve Mardinde okulu terk davrann etkilemi olmasdr (Baknz Ek.1 Tablo. 5). Ancak Mardinde g eden ocuklarn okula devamlarnn daha yksek olduu saptanmtr. (Mardinde elde edilen bu bulgu anket almasnn younlukla Kzltepe ilesinde yaplmas ve bu ilenin tarihsel ve toplumsal olarak olduka politik ve eitimli olmasyla aklanabilir.) G deikeni byk olaslkla dier deikenlerle de etkileime girip farkl alardan okulu terk davrann etkilemektedir. rnein babann dzenli ii olduu durumlarda ailenin g yaam olup olmamas okulu terk davrann etkilememektedir. Yine ayn ekilde aile herhangi bir ekilde sosyal sigorta sistemi iindeyse gn etkisi grlmemektedir. Dier ilgin bir bulgu evde Trke konuulmuyorsa okulu terk davrannda gn etkisi grlmemektedir. Ailede kii bana den aylk harcama 70 YTLnin altndaysa (medyan) g okulu terk davran zerinde etkili olmaktadr. Ksacas g kendi bana ok etkili olmamakla birlikte yaratt ekonomik ve istihdam sorunlar zerinden okula devam etkilemektedir.

Tekrar il karlatrmalarna dnecek olursak, ocuun eve gelir getirecek bir ite almas, Erzurum dnda dier btn illerde, okulu terk davranyla ilikilidir. Ailelerin ocuklarn okula gndermedeki maddi zorluklar il baznda karlatrlnca, sadece Diyarbakr ve stanbulda ocuu okulu terk etmi ailelerin devam etmekte olanlara gre daha zorlandklar grlmektedir. Ekonomik gstergeler okulu terk eden ve devam eden kz ve erkek ocuklar iin ayr ayr karlatrldnda Tablo 20 ortaya kmtr: Tablo.20deki btn ekonomik gstergelerde kzerkek fark anlaml bulunmutur. Ev sahibi olmama, g etmi olma, babann dzenli ii olmamas kz ocuklarn okula devamn erkek ocuklara gre daha fazla etkilemektedir. Ancak tarlada ya da baka yerde alma anlaml olarak erkek ocuklarda daha yksektir ve alan erkek ocuklarn okula devam oran kzlara gre daha dktr. ekil.10, okulu terk eden ocuklar arasnda illere gre kz ve erkek ocuklarn bir ite alma orann gstermektedir. Kz ocuklarn almas en fazla stanbulda dikkati ekmektedir. Bu bulgu derinlemesine grmeler sonucu elde edilen izlenimlerle rtmektedir. Annebabalar g etmeden nce kendi yaadklar yerlerde kz ocuklarnn almasna kesinlikle izin vermezken stanbula geldikten sonra bu toplumsal baskdan kurtulup arlaan ekonomik artlarn da etkisiyle kz ocuklarnn almasna engel olmamaktadrlar.

45

TABLO.20 OKULA DEVAM EDEN VE TERK EDEN OCUKLAR N EKONOMK GSTERGELER: CNSYETE GRE
Kzlar Terk % G Ev sahibi (oturulan konutun mlkiyeti) deil Babann dzenli bir ii var Annenin sigortas var Yazn tarlaya almaya gidiyorum Eve para getirecek bir ite alyorum 23.2 60.7 59.4 30.0 20.3 16.9 Terk ortalama ocuu okula gndermede maddi zorluk (0 -4) Oturulan konutun fiziksel durumu (0-7) Hane halk kii ba aylk harcama (YTL) Ev eyas mlkiyet (0-6) 3.30 3.31 74.66 2.02 Devam% 17.7 48.0 72.7 39.1 6.3 2.3 Devam ortalama 3.00 3.66 91.20 2.38 Terk% 27.2 50.4 57.3 26.8 23.2 51.8 Terk ortalama 3.42 3.07 85.42 1.85 Erkekler Devam% 22.4 51.1 72.9 43.1 10.3 7.5 Devam ortalama 2.88 3.95 100.03 2.68

EKL. 10 TERK EDEN GRUPTA LLERE GRE KIZ VE ERKEK OCUKLARIN BR TE ALIMA ORANI

46

TABLO. 21 OKULU TERK DAVRANIINDA EKONOMK NEDENLERN ETKLER

Deiken ocuun bir ite almas Ailenin sigorta kapsamnda olmas Babann dzenli iinin olmas Evin kira olmas Ailenin g etmi olmas Kii ba aylk harcamann yksek olmas * Lojistik regresyon sonular B -1.96 .32 -.28 -.80 -.01 .00 ExpB .14 1.38 .75 .45 .99 1.00 % Etki -%86 %38 -%25 -%55 0 0 P .<00 <.02 <.04 <.00 .97 <.00

TABLO. 22 RETMENLERN OKULU TERK TANIMI: KM OKULU BIRAKMI OLARAK KABUL EDYORSUNUZ?
N Hi okula gelmeyen Sk devamszlk yapan Uzun sre /dnem boyunca/ bir sene boyunca [sebepsiz]okula gelmeyen Derslere ilgisiz olan/ okulu ve okumay sevmeyen alan/altrlan ocuklar Baarsz ocuklar Eitim sresini tamamlamadan sistemin dnda kalan Aile sorunlar sebebiyle (boanma/maddi durum) okulu brakan Davran bozukluu/uyum sorunu olan 5 yldan sonra eitimine devam etmeyen Bir sre gelen (kayt yaptran) sonra gelmeyen Evlenen 8. snf bitirmeyen abalara ramen gelmeyen 2 yl okula gelmeyen Belge alm olan Sokak ocuklar Belirli bir yaa gelmi olan 8. snftan sonra eitimine devam etmeyen Cahil insanlar Hi kimse 71 66 14 14 13 12 10 9 5 4 4 4 3 3 2 2 2 2 1 1 1 % 29 27 6 6 5 5 4 4 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 0 0 0

47

Erkek ocuklar iin ise en yksek oran anlurfadan kmtr. Daha ayrntl incelendiinde bu orann younlukla tarmda alan ocuklar olduu grlmektedir. Ekonomik nedenlerin bir btn olarak etkisini grebilmek iin tm ekonomik neden deikenleri e zamanl olarak lojistik regresyon analizine girilmitir. Tablo.21 lojistik regresyon sonularn gstermektedir. Tablo 21de grld gibi okulu terkin en nemli nedenlerinden biri ocuun okul dnda bir ite almasdr. ocuun bir ite alyor olmas okula devam etme ihtimalini % 86 drmektedir. Babann dzenli bir iinin olmamas okula devam ihtimalini % 25 drrken , oturulan evin kira olmas okula devam ihtimalini % 55 azaltmaktadr. Ailenin herhangi bir ekilde sigorta kapsam iinde olmas ise okula devam etme ihtimalini % 38 artrmaktadr. G ve kii ba aylk harcamann ise okulu terk etme ihtimalini arttrc veya azaltc bir etkisi grlmemektedir (exp=1). Eitim Sistemi-Okul-retmen le Balantl Nedenler: Trkiyede okulu terk tanmna ilikin mevcut durumun ortaya konulmas ve deerlendirilmesi asndan nemli bulgulara, ilkretim okullar retmenlerinin saha aratrma almas srasnda okulu terk ile ilgili soruya verdikleri yantlarla ulalmtr. Projenin saha aratrmas kapsamnda alt ilde ilkretim okullarnda grev yapmakta olan

toplam 232 retmen ve mdre, okulu terki nasl tanmladklar sorulmutur. retmenlerin kendi ifadeleri ile yaptklar okulu terk tanmlar Tablo.22de sunulduu gibi toplam 21 kategoride gruplanmtr. Bu sonular Trkiyede ilkretim okullarnda okulu terk ile ilgili ortak bir tanmn olmamas dnda, ortak bir fikir birlii olmadn da gstermektedir. Farkl aratrmalarda, eitim sistemi ve okulla balantl terk nedenleri bal altnda, retmenle iliki ve iletiim, okula aidiyet, snf bykl ve okulun fiziksel olanaklar dikkate alnmtr (Croninger and 2001; Rumberger 1995). Bu almann nitel aratrma ksmnda, anne-ocuk ve retmenlerle yaplan derinlemesine grmeler nda u deikenler ele alnacaktr: Snf mevcudu, retmenle iletiim, okula ballk, ders d faaliyetler, okuldaki gvenlik ortam. ocuk anketlerinden elde edilen verilerle oluturulan bu leklere daha derinlemesine bakmak okul ortam kavramn daha aklayc hale getirecektir. ocuk ve anne anketlerinde sorulan eitim sistemi, okul ve retmen ile balantl nedenlerin, faktr analizleri sonucunda alt alt boyut oluturulmutur. Bu alt boyutlar unlardr: Okula aidiyet, okuldaki ders d faaliyetler, okuldaki gvensizlik ortam, okulu sevme, retmenlere iletiim ve okuldaki olanaklar. Tablo.23te grld gibi okula devam eden ocuklarn gerek retmenle ilikileri gerekse okula aidiyet ortalamalar terk edenlere gre istatistiksel olarak anlaml bir ekilde yksektir (p<.05, ayrca etki byklkleri de orta derecededir). Bunun dnda, spor salonu, laboratuvar, ktphane, bilgisayar laboratuvar gibi okuldaki fiziksel olanaklarn varl ve ders d faaliyetler, devam eden ocuk gurubunda daha yksek bulunmaktadr (p<.05). Bu bulgular retmenlerin kalitesinin ve okulun fiziksel artlarnn rencileri eitim sistemi iinde tutmada ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Her zaman nemli bir sorun olarak dile getirilen snf mevcudu da terk ve devam eden ocuklar arasnda anlaml olarak farkl bulunmutur. ekil.11 illere gre snf mevcut dalmlarn gstermektedir. En kalabalk snflar stanbulda bulunmakla birlikte, devam ve terk arasndaki en belirgin fark Mardinde grlmektedir. Eitim sistemi ve okul ile balantl farkllklar il baznda karlatrldnda, okuldaki fiziksel olanaklarn her ilde okula devam edenler iin terk eden grubundan daha yksek olduunu grmekteyiz (Baknz Ek.1, Tablo. 6). Ayrca retmenlerle iletiim ve okula aidiyet hissetme de genel olarak terk eden gruplar iin daha dktr. Sadece Mardin ilinde okul ile ilgili deikenlerden okuldaki olanaklar dndakilerin herhangi bir etkisi grlmemektedir.

TABLO. 23 OKUL VE RETMENLE LGL OKULU TERK NEDENLER (ORTALAMA)

Terk Okula aidiyet Ders d faaliyetler Okuldaki gvensizlik ortam Okulu sevme retmenle iletiim Okuldaki olanaklar Snf mevcudu 2.62 1.92 2.42 2.32 3.26 2.01 44.46 Devam 2.74 1.96 2.33 2.41 3.88 3.36 41.05

Not: Okula aidiyet, ders d faaliyetler, okuldaki gvensizlik ortam, okulu sevme lei 1 (az) 3 (ok) retmenle iletiim, okuldaki olanaklar 0 (az) 4 (ok)

48

EKL. 11 LLERE GRE SINIF MEVCUDU

EKL. 12 LLERE GRE OKULLARIN FZKSEL OLANAKLARI VE RETMENLE LETM

49

ekil.12de okullarn fiziksel olanaklarnn ve retmenle iletiimin genel olarak iller bazndaki dalm grlmektedir. Bu tabloya gre okul olanaklarnn en fazla olduu il stanbuldur. Mardindeki okullarda ise genel olarak fiziki artlarn yeterli olmad gzlenmektedir. retmen ile iletiim ise genellikle ehirler arasnda farkllk gstermemektedir. Tablo.24te okul ile ilgili balantl deikenlerin kz ve erkek okulu terk eden ve devam etmekte olan renciler iin ortalamalarna baklmaktadr. Genel olarak ders d faaliyetlerin kz veya erkekler zerinde herhangi bir etkisi olmad grlmektedir. Okula aidiyet, okulu sevme, okuldaki olanaklar ve retmenler ile ilikiler hem kzlarda hem de

erkeklerde okula devam etmekte olan grup iin daha yksektir. Okuldaki gvenlik ortam ise sadece kzlarn okula devamnda etkili olmaktadr. Eitimlerini yarda brakm kzlar okurken okulda daha ok iddet ortam olduunu belirtmilerdir. Derinlemesine mlakatlarda da ayn ekilde, okulun gvenlik ortamnn yeterli olmad durumlarda ailelerin zellikle kz ocuklarn okula gndermedikleri ortaya kmtr. Okulu terk ve devam davrannda okul ve retmenle ilgili deikenlerin tmn birden lojistik regresyon analizine koyduumuzda okula devam davrann ncelikle ngren deikenin okula aidiyet olduunu, bunu retmenle iletiim ve okuldaki fiziksel olanaklarn izlediini gryoruz. Okulu terk davrannda etkin okul ve retmenle ilgili nedenler

TABLO. 24 OKUL VE RETMENLE LGL OKULU TERK NEDENLER: CNSYETE GRE

Kzlar Terk Okula aidiyet Ders d faaliyetler Okuldaki gvensizlik ortam Okulu sevme Okuldaki olanaklar retmenle iletiim * p<.05 Not: Okuldaki gvenlik ortam, retmenle iletiim 0 (kt) 5 (iyi) 2.67 1.91 2.47 2.35 1.88 3.32 Devam 2.76* 1.92 2.36* 2.40* 3.21* 3.98* Terk 2.49 1.91 2.31 2.24 2.30 3.12 Erkekler Devam 2.69* 1.93 2.26 2.37* 3.52* 3.79*

TABLO. 25 OKULA DEVAM ETME OLASILIINI ETKLEYEN OKUL VE RETMENLE LGL NEDENLER
Deiken ocuun okula aidiyeti yksek Okulda yeterli ders d faaliyetler var Okulda gvenlik ortam var ocuun retmenlerle iletiimi iyi Okullarn olanaklar iyi * Lojistik regresyon sonular Not: Okula aidiyet 1 (az) 3 (ok) B 1.02 -.60 -.31 .43 .39 ExpB 2.78 .54 .73 1.53 1.47 % Etki %178 -%45 -%27 %54 %48 P <.00 <.00 <.00 <.00 <.00

50

Tablo.25te verilmitir. Okula aidiyet ve retmenle iletiim okulla ilgili nedenlerin en nemlileri olarak ne kmtr. Okula aidiyet leindeki bir birimlik art rencinin okulda kalma ihtimalini 2.8 kat artrmaktadr (% 178). Bunun yan sra retmenle iletiim leindeki bir birimlik art rencinin okula devam etme ihtimalini 1.5 kat artrmaktadr. Okuldaki gvenlik sorunlar ile ilgili bir birimlik art ise rencinin okulu terk etme ihtimalini 0,7 kat artrmaktadr (% 27). Okula aidiyet deikeninin byk lde retmenle ilgili sorulardan oluturulduu gz nne alndnda retmenlerin okulu terk ve nedenleri hakkndaki tutum ve alglarnn nemi yadsnamaz. Bundan sonraki blmde retmen anketlerinden elde edilen okulu terk nedenleri alglar ve retmen tutumlar zerinde durulmaktadr.

% 60 orannda retmen kalitesinden bahsetmi olmalardr. Bu tespit okul ve retmenlerle ilgili okulu terk bulgularmzla rtmektedir. Dier bir ilgin bulgu derinlemesine grmelerde ok sklkla karmza kan ve retmenler tarafndan kesin zm bekleyen sorunlardan biri olan dil sorununun nicel verilere yansmam olmasdr. Dil sorunu % 58 ile en yksek Diyarbakrda izlenirken en dk % 28.6 ile anlurfada izlenmitir. Birinci blmde belirtildii gibi, ocuklar okulu brakma kararnn sorumluluunu genel olarak zerlerine alm, anneler de bunu desteklemilerdi. Ancak karlatrmal analizler, bu durumun grld gibi olmadn, ocuklarn dorudan veya dolayl ailevi etkiler sebebiyle bu karar vermek zorunda kaldn gstermiti. retmenler anne ve ocuklardan farkl olarak okul brakma kararnn en fazla baba tarafndan (% 71) verildiini sylemektedirler. Bunu ocuk (% 24.5) ve anne (% 3.7) izlemektedir. retmenlerin gzlemlerine gre ocuklar okulu en fazla beinci (% 24.9) ve altnc snfta terk etmektedirler (% 34.9). retmenlere gre okulun ortalama olarak terk edildii snf asndan iller arasnda bir fark gzlenmemektedir (Baknz Ek.1, Tablo.7). Beinci snftan altnc snfa gemede okulu terk konusunda ok nemli bir kopma yaanmaktadr. Bu bulgu daha sonra tartlacak olan politika nerileri iin nem tamaktadr. Beinci snftan altya geildii dnemin kz ocuklarn ergenlik dnemine denk gelmesi, 8 yllk zorunlu eitim ncesi 5 yllk eitim alkanlklarndan ve alglarndan kurtulamam olmak ve derinlemesine grmelerde de gzlendii zere ailelerin beinci snf sonunda resmi bir diploma alnaca yanlgs terkin bu snflarda younlamasn aklamaktadr. ller aras karlatrmalarda, retmen gzlemleri kz ocuklarn en fazla Konya ve anlurfada okulu terk ettiini, erkek ocuklar iinse oranlarn en yksek Diyarbakrda olduunu gstermektedir. Bir rnek oluturmas amacyla, retmenlere genel olarak terk sorunu hakkndaki gzlemlerinin yannda kendi snf ve okullarnda yaadklar terk sorunu hakknda da sorular sorulmutur. Katlmclarn % 30u okulu brakma sorunu ile sk karlatn sylemitir. Bu sorun iller baznda farkllk gstermektedir(Baknz Ek.1, Tablo.8). stanbul ve Erzurumdaki retmenler okulu terk sorunu ile ok sk karlamadklarn sylemektedirler. retmenlerin son 3 ylda okulu terk eden rencileri ortalama 5 kiidir. inde bulunulan senede ise ortalama olarak 3 kiinin snf brakt sylenmitir. Buna ramen, bir okulda bir

4. retmenlerin Okulu Terk Sorunu Hakkndaki Alg ve Tutumlar retmenlerden ilkretimin en nemli sorunlar sralamalar istendiinde okulu terk olduka sonlarda yer almaktadr (Tablo 26). En nemli sorun olarak retmenler ailelerin eitimsizlii ve snflarn kalabalkln ifade etmilerdir. Okulu terk sonlarda yer almakla beraber hem nitel hem nicel almann bulgularnda grdmz gibi ailenin eitimsizlii okulu terkin etkin nedenlerinden biri olarak srekli karmza kmaktadr. lgin bir sonu retmenlerin

TABLO. 26 RETMENLERE GRE 8 YILLIK ETMN EN NEML SORUNU

ok nemli (%) Ailelerin eitimsizlii Snflarn kalabalkl Okul a retmen a retmenlerin kalitesi Gvenlik Mfredat Okulu terk Dil sorunu 81 79 68 66 60 59 55 50 40

51

TABLO. 27 RETMENLERE GRE TERK NEDENLER

Nedenler retmenlerin maddi-manevi doyum boyutu Eitime kaynak ayrlmamas Baarszlk nedeniyle okuldan uzaklatrma Erken yata renme sorunlarnn tespit edilmemesi Eitim fakltelerinin kalitesizlii Yetersiz okul ncesi eitim ocuklarn erken evlendirilmesi retmen-renci uyumu Anadilde eitim eksiklii Okullarn fiziki koullarnn yetersizlii Okullarn sosyal koullarnn yetersizlii Eitim dnemlerinin esnek olmamas ok nemli - % 49.4 48.5 42.3 39.4 37.8 33.2 29.5 26.6 23.7 27.8 28.2 20.7

retmenlerden terk nedenlerini kz ve erkek rencilere gre ayr ayr deerlendirmeleri istendiinde ortaya biraz daha farkl bir tablo kmaktadr (Tablo 28). Ailelerin yoksulluu retmenler tarafndan hem kz hem de erkek renciler iin en nemli neden olarak ortaya kmtr. Eitimin gerekliliine inanmamak ve eitimden beklenti daha nceki bulgularmzda da ne kan ve politika nerilerinde zerinde durulmas gereken bir sorun olarak netlemitir. Ailede ok fazla ocuk yoksullukla ilikili bir deiken olarak nc srada yer almaktadr. Kz renciler iin bunu kadnn toplumsal yeri, erkek renciler iin ise aileye yardm zorunluluu izlemektedir. retmenlere terk sorununu engellemek iin yaplmas gerekenler sorulduunda, % 72si ailelere eitimi en nemli zm olarak nermilerdir (Tablo.29). Bu bulgu da daha nce ifade ettiimiz terk nedenleriyle tutarl bir neridir ve kapsaml bir ekilde politika nerileri erevesinde dnlmelidir. Yine dier bulgularla tutarl olarak retmenlerin abalarnn desteklenmesi n plana kmaktadr. ocuklarn okulla ilgili terk nedenlerinden ok sklkla ortaya kan retmenle iletiim bu zm nerisine destek vermektedir. Medya desteinin salanmas, hem ailelere eitim vermede hem de toplumun eitimden beklentilerinin ykseltilmesinde retmenler tarafndan nerilen dier bir zmdr. Medya destei ve retmenlerin kalitesi ve ilgisi iyi rol modelleri yaratmakta etkili olacaktr. retmenlerin % 60 iyi rol modellerinin ok nemli olduunu belirtmitir. Bu bulgu derinlemesine grmeler srasnda sahada aratrmaclarnn da sklkla gzlemledii bir unsurdur. rencilerin okulda kalmas iin retmenlere neler yaptklar sorulduunda (Tablo. 30) % 75i renciyle konutuklarn ifade etmilerdir. Saha almasnda ve nitel analizlerde de ortaya konan, aslnda olduka basit grnen bu yntemin etkili olduu ynndedir. Dier nemli bir yntem anne-baba ile konumaktr. Nitel aratrmada ailelerden alnan bilgilerde, retmenlerin eve gidip ailelerle iliki kurmasnn zellikle ok nemli olduu gzlenmitir. retmenlerin % 77.6s rencilerinin evine herhangi bir nedenle gitmitir. Bunlarn iinden ocuun okulu brakmas ile ilgili bir durum iin gidenlerin says ise 29, yani retmen rnekleminin sadece % 12sidir. retmenlerin % 52si terk riski bulunan renciyi rehber retmene gndermektedir. lkretimdeki rehber retmen a ve rehber retmenlerin grev tanmlarnn belirsiz olmas, sorunu rehber retmene devretmenin aslnda bir zm olamayacana iaret etmektedir.

yl iinde okulu terk eden renci says 30a kadar kabilmektedir. Ancak bu saylar deerlendirirken, blmn banda belirtildii gibi, retmenler arasnda okulu terk tanmnda bir fikir birlii olmad da gz nnde bulundurulmaldr. Baz retmenler iin bir ocuun okulu terk etmesi bir yl boyunca derslere devam etmemesi demek iken, bazlar iin bu bir dnem de olabilmektedir.

retmenlere Gre Terk Nedenleri Nitel almann bulgularnda yer alan retmenlere gre okulu terk sebepleri sralanm ve nicel almaya katlan retmenlerden bu nedenleri ok nemli-nemli-hi nemli deil lei iinde deerlendirmeleri istenmitir. Tablo.27de grld gibi retmenler terk nedenleri iinde retmenler ve eitim sistemi ile ilgili olan etmenleri ncelikle ok nemli bulmulardr. retmenlerin % 50ye varan bir oran retmenlik mesleinin maddimanevi doyum boyutunun eksik ve sorunlu olmasn okulu terkin en nemli nedenlerinden biri olduunu belirtmilerdir.

52

TABLO. 28 RETMENLERE GRE TERK NEDENLER: KIZ VE ERKEK RENCLER N

Nedenler Ailelerin yoksulluu Eitimin gerekliliine inanmamak Ailede ok fazla ocuk Kadnn toplumsal konumu Anneye/aileye yardm Paralanm aile Dini ve geleneksel bask G evre basks Okul masraflar ocuklarn erken evlendirilmesi Dil % ok nemli Kz 55.6 48.1 47.3 47.3 36.9 38.6 33.6 31.5 30 31 29.5 14.5 % ok nemli Erkek 58.9 50.6 50 47.7 38.6 22 35.7 19.5 34 10.8 10.0

TABLO. 29 TERK ENGELLEMEK N NELER YAPILMALI?

OK NEML % Ailelere eitim retmenlerin abalarnn desteklenmesi Medya destei yi rol modelleri Sosyal etkinlikler Meslek liselerinin etkinlemesi ve yaygnlamas Trke destek programlar ocuk iilii ile ilgili mevzuatn uygulanmas Dzenli nfus kaytlar Cezai yaptrmlarn uygulanmas 72 70 61.4 60.6 57.3 55.6 52 51 27.6 24.1

TABLO. 30 TERK NLEMEK N NE YAPIYORSUNUZ?

Her zaman % renci ile konuuyorum yi bir rol model olmaya alyorum Anne-babalarn okula aryorum Rehber retmenine yolluyorum Sosyal aktivitelere katlmalarn salyorum Mdre yolluyorum Eve mektup yolluyorum Daha iyi bir kayt sistemi uyguluyorum Evlerine gidiyorum Okul dnda ek ders yapyorum Maddi destekte bulunuyorum 74.7 66.0 61.0 51.5 35.7 23.7 23.7 20.7 10.4 10.4 7.1

53

III.2. RSK GRUPLARINI BELRLEME

Bu almann amalarndan biri okula devam edememe riski tayan gruplar belirlemektir. Nitel ve nicel almalarda, tm paydalardan alnm bilgilere gre okulu terk etme olasln arttran risk faktrleri belirlenmitir. Bu blmde ncelikle retmenlerin dorudan ifade ettikleri risk gruplar tartlacaktr. Daha sonra terk ve devam eden ocuk-anne ikilileriyle yaplan grmelerden elde edilen bulgulara dayanarak, imdiye kadar yaptmz lojistik regresyon analizlerinde ne kan terk faktrlerine bal bir risk tablosu oluturulacaktr. retmenlere ak ulu olarak sorduumuz ve daha sonra ak ulu yantlar inceleyerek oluturduumuz risk gruplar Tablo.31de verilmektedir. Bu tabloya gre okulu terk etmede en riskli grubu, babas almayan ocuklar oluturmaktadr. retmenlerin % 57si babas almayan ocuklarn (kz veya erkek olmasndan bamsz) okula devam konusunda en anssz grup olduunu belirtmektedir. Bunu paralanm ailelerden gelen ocuklar, eitimsiz ailelerden gelen ocuklar, kalabalk ailelerden gelen ocuklar ve kz ocuklar izlemektedir. evresinde okul brakm arkadalar olan ocuklar da risk grubunda nemli bir yer tutmaktadr. (retmenlerin hangi belirtilere bakarak rencilerin riskte olup olmadn anladklar Ek.1, Tablo.9da verilmitir). Tablo.31deki deikenler nceki blmlerde bireysel, sosyo-kltrel ve ailevi, ekonomik, okul ve retmenlerle ilgili terk nedenleri analizleri sonucu istatistiksel olarak anlaml kan deikenlerdir. Tekrarlayacak olursak; bireysel nedenler altnda cinsiyet, okul baarszl, kendine gven ve gelecekten beklenti deikenleri incelenmitir ve en belirleyici faktr olarak cinsiyet bulunmutur. Sosyo-kltrel ve ailevi nedenler altnda evde konuulan dil, ailenin okula ilgisi, ailenin eitimden beklentisi, paralanm aile, anne-babann okuryazarl incelenmi ve terke en fazla etki eden deikenlerin annenin okuryazar olmamas, ailenin okula ilgisi ve eitimden beklentisi ile dil olduu bulunmutur. Ekonomik nedenler altnda ocuun almak zorunda olmas, g, babann dzenli ii olma durumu, yaanlan konutun durumu, kii ba aylk harcama, eya mlkiyeti, ev mlkiyeti ve ailenin herhangi bir ekilde bir sosyal sigorta a iinde olup olmad incelenmitir. Bunlar iinde en gl etkiyi ocuun almak zorunda olmas, konut mlkiyeti ve kii ba aylk harcama deikenlerinin salad saptanmtr. Son olarak okul ve retmenlerle ilgili terk faktrleri altnda okula aidiyet, ders d faaliyetler, okuldaki gvenlik ortam, retmenle iletiim ve okuldaki fiziksel olanaklar incelenmi, retmenle iletiim, fiziksel olanaklar ve okula aidiyetin deikenlerinin okulu terkte anlaml farklar yaratt saptanmtr. Bu bulgular nda okulu terk davrannda risk grubunu oluturan faktrler yle sralanabilir: Cinsiyet (kz ocuklar) Okuryazar olmayan anneler Okulla ilgisi olmayan aileler Eitimden beklentisi dk olan aileler Evde konuulan dilin Trke olmamas almak zorunda olan ocuklar

TABLO. 31 RETMENLERE GRE EN RSKL GRUPLAR

En Riskli % Babas almayan ocuklar Paralanm aile Eitimsiz aile Kalabalk aile Kzlar evresinde okul brakm arkada olanlar Yoksul ailelerin ocuklar Yalar byk olanlar Okul sonras alan ocuklar Gle gelen gruplar Erkekler Dersleri iyi olmayan ocuklar Tutucu ailelerden gelenler Salk sorunu olanlar Airet balar olanlar Yaz aylarnda tarmda alanlar Trke sorunu olanlar 56.8 51.9 51.5 47.3 46.9 42.7 40.2 39.4 33.6 32.0 31.5 30.7 27.4 23.7 20.3 19.9 19.5

54

TABLO. 32 OKULU TERK RSK GRUBU

Deiken Evde konuulan dil Trke Erkek ocuk Okul baars yksek Anne okuryazar Kii ba aylk harcama yksek ocuk bir ite alyor Ailenin eitimden beklentisi yksek Ailenin okula ilgisi yksek Okullarn olanaklar iyi ocuun okula aidiyeti yksek Okulda yeterli ders d faaliyetler var Okulda gvenlik ortam var ocuun retmenlerle iletiimi iyi * Lojistik regresyon sonular B .76 1.39 1.28 1.29 .00 -2.62 .18 .38 .44 1.41 1.19 -.23 .13 ExpB .47 4.03 3.59 3.64 1 .07 1.20 1.46 1.55 4.11 .30 .80 1.14 % Etki %53 %303 %258 %264 -%93 %26 %100 %105 %58 -%32 -%11 %17 P <.00 <.00 <.00 <.00 .39 <.00 <.01 <.00 <.00 <.00 <.00 .20 .12

Hane iinde kii ba harcamann dk olmas (yoksulluk) Yaanlan konutun sahibi olmama Okula aidiyeti dk olan ocuklar retmenle iletiimin sorunlu olmas Okulun fiziksel olanakszlklar

Saylan risk faktrleri ayn zamanda lojistik regresyon analizine sokularak daha da netlemi bir risk tablosu elde edilmeye allmtr. Tablo.32 en net saylabilecek risk gruplarn gstermektedir. Buna gre srasyla en riskli gruplar annesi eitimsiz ocuklar, kz ocuklar, evde Trke konuulmayan aileler, okullardaki fiziksel olanakszlklar, ilgisiz aileler ve eitimden beklentisi olmayan ailelerdir. Ayn analiz kz ve erkekler ii ayr ayr yaplm ve her iki grup iin ayr risk faktrleri belirlenmitir (Tablo.33 ve Tablo.34). Risk faktrlerini incelediimizde kz rencilerin en nemli risk grubunu oluturduunu grmekteyiz. Bu balamda kz renciler asndan en riskli durumlar saptamak iin Tablo.32deki deikenlerin etkilerini yalnzca kz renciler zerinde aratrdmzda karmza Tablo.33teki sonular kmaktadr.

Annenin okuryazar olmas durumunda kz ocuklarn okulda kalma ihtimalleri % 412 artmaktadr. Annenin okuryazarln okuldaki olanaklar izlemektedir. Okul dnda alan kz ocuklarn eitimlerine devam etme ihtimalleri % 91 orannda dmektedir. Bu etkenleri srasyla ailenin okulla ilgisi, evde konuulan dil ve ders d faaliyetler izlemektedir. Ayn analiz erkek renciler iin uyguladnda ise Tablo.34teki sonular elde edilmitir. Erkek renciler iin en nemli risk faktr okul baarszldr. Baarl renciler baarsz rencilere gre % 440 ihtimalle eitimlerine devam etmektedirler. Okul baarszln okul dnda bir ite almak izlemektedir. Okul dnda almak erkek rencilerin okula devam ihtimalini % 94 orannda drmektedir. Okul deikenleri arasnda erkek rencileri en fazla okuldaki olanakszlklar etkilemektedir. lgin sonulardan biri ise, kz renciler iin kritik bir risk faktr olan evde konuulan dilin Trke olmamasnn, erkek renciler iin geerli olmamasdr. Bir yorum yapmak gerekirse; erkek rencilerin ev dnda daha fazla bulunmalar ve darda almalarnn Trke renmelerine yardmc olmas nedeniyle okulu terk davrannda bir etkisi bulunmamas sylenebilir.

55

TABLO. 33 OKULU TERK RSK GRUBU - KIZLAR N

Deiken Evde konuulan dil Trke Okul baars yksek Anne okuryazar Kii ba aylk harcama yksek ocuk bir ite alyor Ailenin eitimden beklentisi yksek Ailenin okula ilgisi yksek Okullarn olanaklar iyi ocuun okula aidiyeti yksek Okulda yeterli ders d faaliyetler var Okulda gvenlik ortam var ocuun retmenlerle iletiimi iyi * Lojistik regresyon sonular B -1.09 1.01 1.63 .00 -2.41 .21 .40 .48 1.44 -1.50 -.20 .23 ExpB .33 2.75 5.12 1.00 .09 1.23 1.49 1.61 4.21 .22 .82 1.26 % Etki -%67 check %412 %91 %23 %79 %94 %58 %62 -%15 %20 <.00 <.00 <.05 <.00 <.00 <.00 <.00 <.00 P <.00

TABLO. 34 OKULU TERK RSK GRUBU - ERKEKLER N

Deiken Evde konuulan dil Trke Okul baars yksek Anne okuryazar Kii ba aylk harcama yksek ocuk bir ite alyor Ailenin eitimden beklentisi yksek Ailenin okula ilgisi yksek Okullarn olanaklar iyi ocuun okula aidiyeti yksek Okulda yeterli ders d faaliyetler var Okulda gvenlik ortam var ocuun retmenlerle iletiimi iyi * Lojistik regresyon sonular B .07 1.69 .55 .00 -2.85 .03 .34 .37 1.52 -.48 -.27 -.21 Exp 1.07 5.40 1.74 1 .06 1.03 1.40 1.45 4.56 .62 .77 .81 % Etki %7 %440 %74 %94 %3 %63 %68 %63 %27 %19 %15 P .83 <.00 .14 .46 <.00 .84 <.00 <.00 <.00 .50 .50 .15

56

IV. BLM OKULU TERKN NLENMESNE YNELK ZLEME SSTEM GELTRLMES VE POLTKA NERLER
GR
almann bu blmnde ilkretim okullarnda okulu terkin nlenmesine ynelik bir izleme sistemi kurulmas ile politika nerileri yer almaktadr. Bu blm alt balktan olumaktadr. lk olarak mevzuat deerlendirmesi ve saha aratrmasndan karlan ve izleme sistemi ile politika nerilerine dayanak oluturan ncelikli bulgulara yer verilmektedir. Ardndan, bir izleme sistemi nerisi ile okulu terkin azaltlmasna ynelik politika nerileri, bu neriler ile ulalacak hedefleri de ierecek biimde ifade edilmektedir. Son olarak ise izleme sistemi ve politikalarn uygulanma evresine ynelik neriler sunulmaktadr.

IV.1 ZLEME SSTEM VE POLTKA NERLERNE TEMEL OLUTURAN ANA BULGULAR

Okulu terkin nlenmesine ynelik olarak gelitirilen izleme sistemi ve politika nerilerine temel oluturan ana bulgular; okulu terkin mevcut durumuna ilikin tespit ve deerlendirmeler ile alt ilde gerekletirilen saha aratrma almasnn nicel ve nitel sonularna dayanmaktadr. nceki blmlerde detayl olarak ortaya konmu olan ana bulgular iinden, izleme sistemi ile politika nerilerini dorudan etkileme ncelii tayanlar aada sunulmaktadr: 1- Okulu terkin ortak ve standart bir hukuki ve teknik tanm bulunmamaktadr. 2- Mevcut hukuki ve kurumsal ereve iinde okulu terkin izlenmesi ve nlenmesi sistemi ancak rencinin okulu terki ile almaya balamakta ve geri kazanm da byk lde hukuki ve cezai yaptrmlar zerinden ilemektedir. Telafi eitimi balad iin geri kazanm sadece bunlara balamak doru deildir. 3- Okulu terkin rencinin okulu terk etmesi ncesinde nlenmesine ynelik bir izleme ve deerlendirme sistemi yoktur. Dolaysyla nceden nlemeye ynelik politika ve uygulama aralar ok snrl lde kullanlabilmektedir. 4- Okulu terk ile ilgili istatistik altyaps mevcut olmad iin bu konuda salkl bilgilere ulalamamaktadr. Bu eksiklik konunun neminin anlalmasn ve etkin politikalar gelitirilmesini de snrlandrmaktadr. 5- Okulu terkin nlenmesinde en nemli kurum okuldur. Ancak mevcut anlay okula bu konuda yeterli nemi atfetmemektedir. Okul ynetimleri de bu konuda yeterli farkndalk iinde deildir. 6- Zorunlu ilkretimde okulu terke yol aan ok sayda neden bulunmaktadr. Eitim sistemi ve okul koullar, sosyo-kltrel ve ekonomik koullardan kaynaklanan bu nedenlerin ncelikleri ve arlklar hem blgeler hem de cinsiyetler itibariyle farkllklar gstermektedir. 7- Okulu terkler ounlukla 4.snfta balamakta, 5.ve 6. snflarda hzlanmaktadr. Kz ocuklarn okulu terki, erkek ocuklardan oran olarak daha yksektir. 8- Kz ocuklarnn okullulamasnda elde edilen nemli kazanmlar zorunlu 8 yllk eitimin tamamlanmasna henz yansmamtr. Kz ocuklar daha erken yata ve daha erken bir snfta

57

okulu terk etmekte ve bu karar daha ok aile basks ile alnmaktadr. 9- Blgesel olarak farklar gstermekle beraber okulu terk etmi erkek ocuklar eve para getirecek bir ite alrken, kz ocuklar daha ok evde ailelerine ev ii veya karde bakmnda yardm etmektedirler. 10- Okulu terkin sosyo-kltrel ve ailevi koullardan kaynaklanan nedenleri incelendiinde, annenin okuryazar olduu, evde konuulan dilin Trke olduu, ailenin eitimden beklentisinin yksek olduu ve ailenin ocuun okul durumu ile ilgilendii durumlarda okulu terk ihtimalinin azald grlmektedir. Annenin okuryazar olmas zellikle kz ocuklarn okula devamn salamakta etkilidir. 11- Ekonomik koullardan kaynaklanan nedenler iki temel balk altnda toplanabilmektedir: Ekonomik yetersizlikler nedeniyle ocuklarn ite veya evde altrlmas ve eitim harcamalarnn karlanamamas. Saha almasndan elde edilen bulgular, zellikle ailenin sigorta kapsamnda olmad ve aile iinde kii bana den aylk

harcamann dk olduu durumlarda ocuun okul dnda bir ite almas ve okulu terk etme ihtimalinin ykseldiini gstermektedir. 12- Eitim sistemi ve okul koullarndan kaynaklanan nedenler ise ok kapsamldr. ocuklarn kendilerini ne kadar okula ait ve okulda kendilerini ne kadar gvende hissettikleri, okuldaki ders d faaliyetler yani okulun ocuklar iin cazibe merkezi olmas, okulun fiziksel koullar ve ocuklarn retmenleri ile ilikileri okulu terk etme karar zerinde etkili olmaktadr. 13- retmenlerin eitimleri ve eitmenlik tecrbeleri ile beklentilerinin de rencileri okulda tutmakta nemli rol vardr. 14- Okulu terkin nlenmesinde sadece eitim ile ilgili hukuki ve kurumsal politikalar uygulanmas yeterli olmayacaktr. Okulu terk nedenleri bu denli kapsamlyken nlenmesine ynelik politikalarn da btnlkl ve kapsaml olarak ele alnmas gerekir. 15- Okulu terkin nlenmesinde nemli bir taraf olan kamuoyunda, bu konu ile ilgili bilin ve farkndaln yeterli olmad grlmektedir.

IV.2 POLTKA NERLER

Okulu terkin nlenmesine ynelik politika nerileri drt ana hedefin gerekletirilmesi amacyla oluturulmutur. Bu drt ana hedef unlardr: 1- Okulu terk tanmnda standartlarn oluturulmas ve istatistik altyaps ile izleme sisteminin kurulmas; 2- Okulu terk risk gruplarnn belirlenmesi ve izlenmesi; 3- Okullarn kurumsal ve ilevsel kapasitesinin arttrlmas; 4- Ekonomik ve sosyal olanaklarn ve desteklerin geniletilmesi. aada nerilen okulu terk tanmlar gelitirilmeli ve kullanlmaldr. 1- Eitim dneminde 3 okul gn st ste mazeretsiz olarak okula gelmeyen ve bu nedenle aile, veli veya vasisi hakknda tm hukuki yaptrmlar uygulanm olmasna ramen okula dnmeyen renciler ile aile, veli veya vasisi ile kendisine ulalamayan renciler. 2- Eitim dnemi banda okula kaydn yenilemeyen ve eitimini brakan renciler. 3- Eitim dnemi banda veya iinde okuldan nakil belgesini alan, ancak baka bir okula kayt yaptrmayarak eitimini brakan renciler. 1. Okulu Terk Tanmnda Standartlarn Oluturulmas ve statistik Altyaps le zleme Sisteminin Kurulmas 4- Yasalarn aklad salk ve benzeri nedenlerle okulla iliii kesilen ve eitimini zorunlu olarak brakan renciler 5- Okula devamszlk oran srekli olarak yksek olan, yasal okula gelmeme sresini geiren, 1-a Okulu Terk Tanmnda Standart Oluturulmas Okulu terk olarak nitelendirilecek durumlar ve okulu terk istatistiklerine kaydedilecek renciler ile ilgili olarak standart tanmlar oluturulmaldr. Bu amala zaman zaman okuldan kopan, ancak tekrar eitime geri dnen ve bunu sk sk tekrarlayan renciler de gizli terk olarak nitelendirilmeli ve istatistiklerde ayrca tutulmal ve izlenmelidir.

58

1-b statistik Altyapsnn Kurulmas lkretimde kaytl tm rencilerin, T.C kimlik numaras kullanlarak ilgili bilgilerinin bilgi ilem temelli elektronik ortamda tutulmasn ve gncellenmesini ieren bir istatistiksel altyap kurulmaldr. Bu istatistik altyapsnn kurulmasna ilikin aadaki politikalar nerilmektedir. 1- Bilgi lem Temelli statistik Altyap Sistemi Kurulmaldr. a- Merkezi sistem iinde tm ilkretim okullar, kendi okullarna ilikin saysal bilgilerini, oluturulacak standart istatistik formlar ile bilgi ilem temelli olarak elektronik ortamda tutmal ve gncellemelidir. b- Saysal bilgiler okullar tarafndan gnlk/ haftalk/dnemsel/yllk olarak girilmeli, sistem online-real time temelli olarak kurulmal ve altrlmaldr. i. sistem bilgileri merkezden (Milli Eitim Bakanl), il milli eitim mdrlkleri ve ile milli eitim mdrlkleri tarafndan izlenebilmelidir. ii. okullarda ynetim kademeleri sisteme girebilmeli ve izlemelidir. c- Merkezi ve karar alc otoriteler sistemin bilgileri ile, i. politika ve karar alma sreleri iin her trl sorgulamay yapabilmeli, veri, bilgi ve istatistiklerden yararlanmaldr. ii. okullarn ve ynetimlerinin performans lm iin sistemin veri, bilgi ve istatistiklerinden yararlanlmaldr. 2- Bilgi lem Temelli statistiki Altyap Sisteminin altrlmas a- LSS projesi erevesinde, tm ilkretim okullarnda bilgi ilem temelli merkezi bir istatistik altyap sistemi kurulmasna olanak salayacak bilgi ilem kapasitesi ile merkezokullar aras online balant salayacak altyap oluturulmutur. nerilen bilgi ilem temelli istatistik altyap sisteminin online ve zellikle renci hareketleri ve okulu terk odakl altrlmas iin bu konuda ayrca bir yazlm gelitirilmelidir. b- lkretim okullarnda, bir mdr yardmcs bilgi ilem temelli istatistik altyap sisteminin

kurulmas ve almasndan sorumlu olmal ve bu konuda okul mdr tarafndan resmen grevlendirilmelidir. Mdr yardmcs, i. bilgi, veri ve istatistiklerin salkl ve gncel tutulmas ve sisteme girilmesinden, ii. bilgi ilem altyapsnn etkin almasnn gzetilmesinden sorumlu olmaldr. Bu konuda fiilen alanlar mdr yardmcsna kar sorumlu olmaldr. 1-c Bilgi lem Temelli statistik Altyap Sistemi le renci Bilgilerinin ve Durumlarnn zlenmesi Kurulmas nerilen bilgi ilem temelli istatistiksel altyap sisteminde, gncel okul bilgi ve istatistikleri ile renci bilgileri izlenmelidir. Bu amala aadakiler nerilmektedir. 1. renci Bilgileri ve Durumlar Dzenli ve Srekli Olarak zlenmelidir. a. renciler okul kaytlarn TC kimlik numaras ile yaptrmal ve sistemde rencilerin bilgileri ve durumlar TC kimlik numaralar ile izlenmelidir. b. Sisteme renci TC kimlik numaras girilmesi ile birlikte renci ile ilgili olarak online ve gncel ekilde aadaki bilgilere ulalmaldr: i. rencinin kaytl olduu okul ve ikametgah adresi, ii. rencinin okulu terk ile ilgili risk grubu iinde ise risk grubu, iii. rencinin okula devam durumu, iv. rencinin kayt yenileme durumu, v. rencinin nakil ald ise, yeni okula kayt yaptrp yaptrmad, vi. rencinin okulu terk stats; aile/veli/vasi ile ilgili sre ve gelinen aamalar, vii. rencinin baar durumu. c. renci nfus ve ikametgah bilgileri, nfus idaresi ve muhtarlklardaki bilgiler ile bilgi ilem temelli sistemde (nfus idaresi ve muhtarlklar ile ara yz oluturularak) karlatrlmal ve izlenmelidir.5 2. lkretim Okullarnn Okulu Terk le lgili Bilgileri ve statistikleri Dzenli ve Srekli Olarak zlenmelidir. a. lkretim okullar, Tablo 35te gsterilen bilgileri belirtilen dnemler iin bilgi ilem

5 Raporun yazld tarihte Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemine henz geilmemiti.

59

istatistik altyap sistemine girmeli, bu bilgileri srekli gncellemeli ve merkezi olarak bu bilgi ve istatistikler izlenebilmelidir. Merkezden online gnlk, haftalk, aylk, dnemsel ve yllk veriler ile, i. okullarn okulu terk verileri ile ilgili dier veriler izlenmeli; ii. okulu terk eden renciler izlenmeli, sistem iinde rencinin hangi konumda olduu belirlenebilmeli; iii. okulu terk eden rencinin TC kimlik numaras ve aile/veli/vasisinin TC kimlik numaras ile (ikametgah, vergi, sosyal gvenlik ve dier kaytlar ile) yeri tespit edilmeli. iv. yllar itibari ile istatistikler oluturulmal ve karlatrmal olarak incelenmeli. 3. Okullarn Okulu Terk le lgili Performanslar Dzenli ve Srekli Olarak zlenmeli Ve llmelidir. a. Okullarn kayt ve tercih edilme performanslar, b. Okullarn okulu terk performans lm ve karlatrmalar, c. Okul ynetimlerinin performans lm ve deerlendirilmesi, d. Performans yetersiz okullar ile ilgili nlemler alnmas.

iii. risk grubunda yer alan renciler iin nceden alnabilecek nlemlerin belirlenmesi, iv. almalarn dzenli olarak okul ynetimi ve bilgi ilem istatistik birimi ile paylalmasdr. 2- Okulu Terk Risk Gruplar Oluturulmal ve zlenmelidir a. renci izleme ve deerlendirme birimleri, kayt dnemlerinde renciler ve aile/veli/vasileriyle ilgili, okulu terk ile ilikili bilgileri toplamal ve rencinin risk grubu iinde olup olmad ve risk grubu iinde ise hangi gruplarn iinde olduunu belirlemelidir. b. renci izleme ve deerlendirme birimleri, topladklar bilgiler ile, her eitim dnemi banda okulu terk risk raporu hazrlamal ve bunu okul ynetimi ile paylamaldr. Okul ynetimi de bunu ile ve il eitim mdrlklerine gnderilmelidir. Bu raporlar, okuldaki risk gruplarn ve rencilerin dalmn, zel neden ve durumlar ile alnmas gerekli nlemleri iermelidir. c. renci izleme ve deerlendirme birimleri eitim dnemi boyunca risk gruplar iinde yer alan rencileri ve aile/veli/vasilerini izlemelidir. d. renci izleme ve deerlendirme birimleri izleme ve deerlendirmeleri iinde okulu terke yol aacak nedenleri nceden grebilmeli, zm nerileri gelitirerek rencinin okulu terkini nlemeye almaldr. Bu konuda, rehber retmenler nlemlerin gelitirilmesi ve uygulanmasnda aktif rol oynamaldr. e. renci izleme ve deerlendirme birimleri renci eer bir risk grubu iinde ise bunu renciye ve aile/veli/vasisine de nceden bildirmeli ve iyi bir diyalog ve iletiim hatt oluturmaldr. Okulu terkin sonular ve verilebilecek destekler ile ilgili olarak renci ile aile/veli/vasisi nceden bilgilendirilmelidir. f. l ve ile milli eitim mdrlkleri risk grubu rencilerinin youn olduu okul ve blgelere zel nem gstermeli, risk gruplarndaki younlamaya bal olarak nlemler gelitirmelidir. 3. Okullarn Kurumsal ve levsel Kapasitesinin Arttrlmas Okulu terkin nlenmesine ynelik politika nerilerinin temelinde ve merkezinde okul bulunmaktadr. Trkiyede okulu terk ile birlikte

2. Okulu Terk Risk Gruplarnn Belirlenmesi ve zlenmesi Okulu terk risk gruplarnn belirlenmesi ve izlenmesi ile, okulu terkin gereklemeden nce nlenmesi amalanmaktadr. Buna bal olarak hazrlanan ilkretim okullarnda risk gruplarnn belirlenmesi ve izlenmesine ynelik politika nerisi aadaki admlar iermektedir. 1- lkretim Okullarnda renci zleme Ve Deerlendirme Birimi Kurulmaldr a. Bu birimin amac okulu terkin azaltlmas ve nlenmesi temelinde renci ve aile/veli/ vasilerin izlenmesidir. b. Birimin grevleri okulda kaytl olan renciler ile ilgili olarak; i. risk gruplarnn belirlenmesi, rencilerin risk gruplarna yerletirilmesi ve risk gruplarnn gncellenmesi, ii. risk grubu rencilerin aile/veli/vasileriyle iliki kurulmas,

60

TABLO. 35 OKULU TERK LE LGL STANDART RSK GRUPLARI VE RENCLERN RSK GRUPLARI NDEK KONUMU (BR RNEKLEME)
Risk Gruplar Aile / Veli Yeni G Etmi Aileler G Etmi Aileler (1-5 Yl) Anne Ve Ailenin Eitim Seviyesi Ve Bilinci Dk Paralanm/Dalm Aile Yoksul Ve Yoksun Aileler Babas/Annesi siz/almak stemeyen Nfusu Kalabalk/ok ocuklu Aileler renci Okula Aidiyeti Ve lgisi Zayf renciler Uzak Semtlerden Gelen Sosyo-Kltrel Seviyesi Dk renciler Eitim Ve renme Kapasitesi Snrl Ve Zayf renciler Trke Bilmeyen/Trkesi Zayf renciler Okul Sonras alan renciler evresinde Okul Brakm Arkada Olan renciler Okul - Snf 4.5.6.Snflar Kalabalk Snflar Snf retmeni Srekli Deien Okul i iddet Ve evresinde Gvenlik Zayf Ulam Gzergah Ve evresi Uygun Olmayan Okullar rencinin Konumu

dier eitim sorunlarnn zmnde, eitim sisteminin iyiletirilmesinde ve sosyal sermayenin gelitirilmesinde temel kurum okullardr. Bu nedenle Trkiyede ncelikle okullar ile ilgili nemli bir yaklam ve anlay deiikliine ihtiya bulunmaktadr. Bu erevede temel ama okullarn kurumsal ve ilevsel kapasitelerinin arttrlmas olmaldr. Bu politika nerileri ile okul merkezi bir rol stlenmektedir. Aada nerilen politikalarn bazlarnda okul dorudan uygulayc iken bazlarnda ise dzenleyici ve ynlendirici konumundadr. Okulun kapasitesinin arttrlmas ile temel olarak, eitim ilevinin kendisinin glendirilmesi hedeflenmektedir. Bu amala, okulun kurumsal kapasitesi, okulun fiziksel, maddi ve eitimsel koullarnn yan sra, retmenlerin ve genel olarak okul personelinin kapasitelerinin arttlmasn da kapsamaktadr. Okulun ilevsel kapasitesinin geniletilmesi de ilgili kurumlarla diyalog ve iletiiminin arttrlmas gibi daha kapsayc bir hedefi iermektedir. Kurumsal ve ilevsel kapasitenin arttrlmasna ynelik politika nerileri bu iki ana balk altnda sunulmaktadr.

3.1 Kurumsal Kapasitenin Artrlmasna Ynelik Politika nerileri 3.1-a Fiziki Kapasitenin yiletirilmesi ve Yeterli Hale Getirilmesi 1. lkretim okulu ihtiyacnn dzenli olarak karlanmas, 2. lkretim okullarnda derslik saylarnn arttrlmas ve snf bana renci saysnn azaltlmas, 3. lkretim okullarnda ders ii ve d faaliyetler iin yeterli ak ve kapal alanlarn oluturulmas, 4. Ynetici, retmen, rehber retmen, teknik eleman ve alan ann kapatlmas.

3.1-b Okullarn Ekonomik Gcnn Arttrlmas 1. Milli Eitim Bakanl, bte olanaklarnn gelitirilmesi ve ilkretim okullarna ayrlan btenin iyiletirilmesi ile okullarn ekonomik durumlar glendirilmelidir. Okullarn, eitim hizmetlerinin sunulmasnda renci velilerine olan bamll azaltlmal ve zaman iinde ortadan kaldrlmaldr. 2. Okullarn rencilerin aidiyetelerini, ailelerin ve velilerin katlmn arttrmaya ynelik faaliyetler dzenlemesi iin ilave kaynak ihtiyac olacaktr.

61

Bu kaynaklarn da ncelikle merkezi bteden karlanmas salanmaldr. 3. Tamamen ayn yardmlardan oluan okul fonlar kurulmal ve altrlmaldr. Bu fonlar iin zel kii ve kurumlar ile yerel ynetimler ve STKlardan alnacak ayn yardmlar dorudan ve sadece rencilerin kullanmna ynelik olarak beslenme, salk, ara-gere, donanm, kyafet, servis ve benzeri olanaklar iermelidir. 4. Okullarn ekonomik olanaklarna katk salamak zere yerel ynetimlerin kaynaklar da ihtiyari olarak kullanlmaldr. l zel idareleri dnem banda okullarn ekonomik ihtiyalarna gre yerel ynetimlerden ihtiyari olarak kaynak toplamal ve bunlar okullarn btelerine aktarmaldr. 3.1-c retmenlerin Kapasiteleri ile retmenlere Salanan Olanaklarn Geniletilmesi 1. retmenlerin, okulun kurumsal kapasitesinin arttrlmasna katklarn alabilmek iin u tr dzenlemeler yaplmaldr: retmenler; i. dzenli ve programl okul etkinliklerinde grev almaldr. ii. renci kabiliyeti ve kstlarnn belirlenmesinde grev almaldr. iii. snf retmenleri okulu terk zelinde aile ile olan ilikilerde grev almaldr. iv. spor ve kulp etkinliklerinde grev almaldr. v. snf retmenleri rehberlik merkezlerinde alabilmelidir. 2. retmenlerin dersler dndaki okul etkinliklerinde grev almalarn zendirici tedbirler alnmaldr. Buna ynelik olarak retmenlerin eitim fakltelerinde bu tr etkinliklere ilikin formasyon eitimi almalar salanmal ve retmen maalar bu ilave grevlendirmelere gre yeniden dzenlenmelidir. 3. retmenler ile ilgili dllendirme ve tevik programlar oluturulmal, bu programlar nceden ilan edilmeli ve uygulanmaldr. 4. retmenlerin yaam standartlarnn ve kendilerini gelitirme olanaklarnn iyiletirilmesi ayrca ele alnmaldr. 5. retmenlere grev yapacaklar okullarla ve rencilerinin zel koullaryla ilgili bilgilendirici programlar dzenlenmelidir.

3.1-d Rehberlik Sisteminin Geniletilmesi ve Etkinletirilmesi 1. Rehberlik merkezleri ve rehber retmenler rencilerin hayata hazrlanmasnda zel programlar oluturmal ve ders saatleri dnda zorunlu ve semeli rehberlik saatleri ayrlarak rencilerle bu programlar uygulanmaldr. 2. Snf retmenlerine de rehberlik retmeni formasyonu kazandrarak snf retmenlerinin de rehberlik hizmetlerinde bulunmalarna olanak salanmal, bylece bu hizmetler iin karlalan eleman yetersizlii almaldr. 3. Rehber retmenler okulu terkin nlenmesi konusunda etkin rol almaldr. renci izleme ve deerlendirme birimi iinde rehber retmenler renci ve aile/veli/vasilerin izlenmesi ve bu kiilerle iliki kurulmasnda aktif rol almaldr. Bu konuda rehber retmenlerin yetki ve sorumluluklar geniletilmelidir. 3.1-e Mfredatn Esnekletirilmesi ve zel Uygulamalar Yaplmas 1. Mevcut okul mfredatn anlama ve renme kapasitesi yeterli olmayan renciler iin zel uygulamalar yaplmas ile rencinin ilkretim okulunu bitirmesi kolaylatrlmaldr. Bu neri zrl olan ve zel eitim snflarnda zel eitim grmesi gereken rencilerin dnda kalan; rnein Trkeyi yeterli biimde bilememe ve kullanamama nedeniyle mevcut mfredat anlama ve renme kapasitesi ortalamann altnda kalarak bir anlamda okul terke zorlanan rencileri kapsamaktadr. Bu rencilere ynelik zel uygulamalarn temel amac, onlar sekizinci snfn sonuna kadar dier renciler ile ayn anlama ve bilgi seviyesine getirmek olmaldr. 2. Nfusa ge kaydettirilmi olmalar nedeni ile byk ya renciler iin de yeterli say olumas halinde ayr snflar almas bir alternatif olarak dnlmelidir. 3.1-f Esnek Okul Takviminin Gelitirilmesi Mevsimlik tarm iisi olarak alan renciler iin esnek eitim yl uygulamasnn gelitirilmesi dnlmelidir. Bunun yan sra Milli Eitim Bakanlna bal gezici okul uygulamalar da mevsimlik tarm iiliinin youn olduu blgelerde yaygnlatrlmaldr. Bu tr dzenlemeler iin Milli Eitim Bakanl, STKlardan ve blge niversitelerinden destek alabilir.

62

3.1-g Baarlarn dllendirilmesi ve Tevik Edici Bir Burs Sisteminin Kurulmas 1. Derslerinde ve dier zorunlu etkinliklerde baarl olan renciler okul ynetimleri tarafndan dllendirilmelidir. dllendirme MEBin hazrlayaca bir ynetmelik erevesinde olmaldr. 2. Derslerinde ve dier zorunlu etkinliklerde veya spor, mzik gibi beceri/yetenek alanlarnda baarl olan yoksul renciler iin etkin bir burs sistemi gelitirilmelidir. Burs ynetmelii MEB tarafndan hazrlanmaldr.

3.2-c Trke Bilmeyen ve Trkesi Zayf Olan rencilerin Desteklenmesi 1. Okul ncesi eitim yaygnlatrlarak ocuklarn katlmlarnn arttrlmas salanmal ve bu aamada Trkelerinin gelitirilmesi iin zel programlar dzenlenmelidir. Bu amala okullar, muhtarlklar ile ibirlii iinde erken ocukluk eitimi andaki ocuklardan Trke bilmeyenleri veya Trkesi zayf olanlar tespit etmeli ve bu ocuklarn okul ncesi eitime alnmalar iin zel aba harcanmaldr. 2. lkokul ana gelmi olduu halde Trke bilmeyen veya Trkesi zayf olan rencilere ynelik olarak, ders saatlerinin dnda Trke retimi iin snflar/dersler oluturulmal ve ocuklarn bu snflara/derslere devam zendirilmelidir. Okul ncesi eitimi olmayan okullarda, bu snflara/ derslere ilkretim a ncesindeki ocuklar da devam edebilmelidir. 3.2-d Okul ile Ailelerin Yaknlamasnn Salanmas 1. Okullar ile aileler arasnda yaknlamay artrmak iin srekli iletiimi salayacak sosyal faaliyetler dzenlenmeli; okullar rencilerin aile/veli/ vasilerine ak olmaldr. Okullar 12 ay ve haftann her gn bu amala ak tutulmaldr. 2. Ailelere eitim, bilgi, beceri salanmas konusunda zel programlar dzenlenmeli, hafta sonlar ve ders saatleri dnda veya seilmi saatlerde ktphaneden ve dier okul alanlarndan yararlanmalar salanmaldr. 3. G eden /yeni tanan ailelere okul ve evresi ile ilgili bilgiler aktarlmal bu amala muhtarlklar ile ortak programlar hazrlanmaldr. Kaymakamlk ve STKlar ile ibirlikleri yaplmaldr. 4. Okulu terk ile ilgili risk gruplar iinde yer alan aileler iin risklere gre ekillendirilmi ierikte ayr programlar hazrlanmal, bu ailelerle srekli iletiim iinde olunmaldr. 3.2-e Annenin Eitim ve Bilin Seviyesinin Arttrlmas renci annelerinin eitim seviyesi ve eitim ile ilgili bilin seviyesinin arttrlmas iin programl almalar yaplmaldr. Bu amala renci annesinin eitimi ve eitim bilinci ile ilgili durumu tespit edildikten sonra okul ynetimi tarafndan anneler, 1. Halk Eitim Merkezleri ve STKlarla ibirlii iinde okuma yazma kurslarna ynlendirilmelidir.

3.2 levsel Kapasitenin Arttrlmasna Ynelik Politika nerileri 3.2-a rencilerin (ve Ailelerin) Okula Aidiyetinin Arttrlmas 1. rencilerin okullarda geirecei serbest saatler arttrlmaldr. Ders d saatlerde renciyi okulda tutacak ve isteyerek kalmasn salayacak faaliyetler yaratlmaldr. 2. Okullarda renciler iin sosyal olanaklar ve faaliyetler geniletilmelidir. Okullarda renciler iin srekli ve dzenli spor olanaklar ve faaliyetleri ile ilgi alanlarna ve kendilerini gelitirmelerine ynelik kulpler oluturulmaldr. 3. Okulda rencilere eitim/retimde iyi rnekler ve rol modeller sunulmaldr. Bu konuda STKlar ile ibirlii yaplmaldr. 4. evredeki STK faaliyetlerine rencilerin katlm zendirilmeli birlikte faaliyet ve projeler gelitirilmesine olanak yaratlmaldr. 3.2-b rencilerin Yetenekleri ile Kstlarnn Tespiti ve Desteklenmesi 1. Okullarda, rencilerin zel yetenekleri ile renme kapasitelerinin tespitine ynelik snflara gre ayrm, dzenli tekrarlanan almalar yaplmaldr. 2. Bu erevede renciler yetenekli olduklar alanlara (edebiyat, sanat, tiyatro, spor, biliim, matematik vb). ynlendirilmeli, yeteneklerini gelitirmeleri amacyla ders saatleri dnda olanaklar sunulmaldr. 3. renme kapasitesi daha snrl olan ya da zeka kapasitesi yksek olan renciler tespit edilmeli ve bu rencilere zel ilgi gsterilerek rencilerin kazanlmas salanmaldr.

63

2. Halkevleri, toplum merkezleri ve STKlarla ibirlii iinde dzenli program ve kurslar ile eitim konusunda bilinlendirilmelidir. 3. Okullarda dzenlenecek srekli toplantlar ile annelerin eitime olan inanc yksek tutulmaldr. 3.2-f Aile/Veli ve Vasilerin Okulu Terk Konusunda Mevcut Hukuki Srece likin Bilgilendirilmesi ve Bilinlendirilmesi Okul ynetimleri, muhtarlklar ve mlki amirlikler rencilerin aile/veli/vasileri ile dzenli toplantlar yaparak rencilerin okula gnderilmemesi halinde karlalacak cezai hkmler ile ilgili olarak bilgilendirilmeli ve bu konuda bilin seviyeleri arttrlmaldr. Bu konuda zellikle risk grubu aileleri srekli olarak bilgilendirmelidir.

2- ocuk Yoksulluu ve Eitim Yardmlar in Potansiyel ocuklarn Tespit Edilmesi a. Her yl ilkretim anda olan ve yoksulluk snrnda veya altnda bulunan ailelerin harcamalarnn karlanmasna ynelik gerekli bte hesaplanmaldr. Bu hesaplamay MEB okullardan gelecek veriler ile yapmaldr. Hesaplama yaplrken TKin yoksulluk aratrmas veri alnmal ve her yl bu aratrma kapsamnda eitim dnemi banda yoksul ailelerin ilkretim andaki renci says fiilen belirlenmelidir. b. 2005 yl iin Trkiye genelinde 0-15 ya arasndaki ocuk yoksulluu oran % 37dir (UNICEF, 2006). Bu konuda TK de Trkiye genelinde bir Yoksulluk Haritas almas yapmay planlamaktadr. Bu alma iinde ocuk yoksulluu ve ilkretim andaki ocuklarn yoksulluu gibi alt balklarn ayrca hesaplanmas, izlenmesi ve orta vadede kaytl gerek ve gncel verilere ulalmas, ayrca bu verilerin srekli olarak gncellenmesi salanmaldr. 3- Anne ocuk Eitim Programlarnn Geniletilmesi Muhtarlklar, kaytlar ile okul ncesi eitim dnemine gelmi veya ilkokula balamasna bir yl kalm olan aileleri/anneleri okullara bildirmeli, okullar bu bilgiler nda anneleri anne-ocuk eitim programlarna ynlendirmeli veya bu programlarn okullarda yrtlmesini salayarak anneleri ilkretim a ncesinde bilgilendirmeli ve bilinlenmelerine yardmc olmaldr. Anneler, ocuklarn okul ncesi eitime balatmalar iin tevik edilmelidir. Bu konuda okul ve muhtarlklar ile kaymakamlklar arasnda yakn ibirlii salanmaldr. 4- G le Gelen Ailelerin Desteklenmesi Okullar, rencileri iinde yeni g etmi veya tercihen son be seneye kadar g etmi olan aileleri okulu terk risk grubu olarak yakndan izlemeli, bu ailelere rehberlik merkezleri aracl ile eitim konularnda dorudan destek vermeli, ilgili dier konularda da ynlendirme salamaldr. Kent yaam ve kent hizmetleri konusunda bilgiler sunulmal, okullarda zel programlar dzenlenerek bu ailelerin katlmlar eitli biimlerde zendirilmelidir. Okullar bu konuda muhtarlklar, kaymakamlklar ve yerel ynetimler ile yakn ibirlii iinde olmaldr.

4. Ekonomik ve Sosyal Olanaklarn ve Desteklerin Geniletilmesi Ailelerin ekonomik ve sosyal koullarnn yeterli olmamas okulu terkin en nemli nedenleri arasnda yer almaktadr. Bu nedenle okulu terkin azaltlmas amacyla aile ve rencilerin ekonomik ve sosyal olanaklarnn arttrlamas, buna ynelik desteklerin geniletilmesi gerekmektedir. Bununla ilgili olarak aadaki politikalar nerilmektedir. 1- Ekonomik Gerekelerle Okulu Terkin nlenmesi ve l zel daresinde Fon Oluturulmas a. Okullar, eitim dnemi banda ekonomik kriterlere bal olarak okulu terk risk gruplarnda izlemeye alnan renci saylarn ile ve il milli eitim mdrlkleri araclyla l zel daresine bildirmelidir. l zel daresi risk grubunda izlenen renci saysna bal olarak ilkretim kurumlarna ynelik btesi iinde bir acil destek fonu oluturmaldr. Ekonomik nedenlerle okulu terk etme durumunda olan rencilerin eitim masraflar o dnem iin acil destek fonundan karlanmaldr. b. lkretimini srdrrken eitim harcamalarn ve/veya ailesinin ihtiyalarn karlamak/katk salamak iin almak zorunda kalan -onbe yandan kk- renciler de okulu terk riski tayan gruplarn banda gelmektedir. Bu rencilerin almay brakmas ve okulu terk riskinin ortadan kaldrlmas iin yine il zel idaresindeki acil destek fonundan yararlanmalar salanmaldr.

64

IV.3 ZLEME SSTEM VE POLTKALARIN UYGULAMA EREVESNE LKN NERLER

Okulu terkin nlenmesine ynelik olarak gelitirilen ve nerilen izleme sistemi ile politikalarn etkin ekilde uygulanabilmesi ve baar salanmas iin bunlarn uygulama evresine ilikin olarak da neriler sunulmaktadr. zleme sistemi ve politika nerilerinin uygulama evresi bal altnda; Hukuki ereve, Kamu Otoritesinde Kurumsal Yap ve letiim Stratejisine ilikin neriler sunulmaktadr.

IV.3.1 Hukuki ereve

Okulu terk ile ilgili olarak nerilen politikalarn uygulanabilmesi iin ncelikle dzenleyici temel yasalarda okul terkin tanmnn yaplmas ile izlenmesi ve nlenmesinde sorumlu kurum ve kiilerin tanmlanmas gibi hususlarda nemli deiiklikler yaplmas gerekmektedir. Bunun yan sra politikalardan etkin sonular alnabilmesi iin baz ek yasal dzenlemelere de ihtiya duyulmaktadr. Bu ek yasal dzenleme nerileri aada sunulmaktadr. Sosyal Gvenlik Bakanl ile Milli Eitim Bakanl arasnda bir ibirlii protokol yaplmaldr. Bu protokoln temel amac alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca kaak altrlan ocuklarn tespit edilmesi ve bunlarn bilgisinin MEB ve mlki amirliklerce paylalmas, bylece okulu terk etmi olan ocuklara ulalmasdr. Programn ikinci aamas ise bu ocuklarn tekrar okula kazandrlmas ve aile/veli/vasiler hakknda yasal srecin balatlmas olmaldr.

1. lkretim Diplomas Zorunluluunun Geniletilmesi lkretim diplomas olmayanlarn sosyal ve ekonomik yaamnn snrlanmas alternatif bir yaklamdr. Bylece sosyo-ekonomik yaamn asgari ihtiyalarnn karlanmas iin ilkretimi bitirmek bir zorunluluk haline getirilmektedir. Kamu hizmetlerinde almaktan ehliyet alnmasna kadar birok alanda yrtlen ilkretim diplomas zorunluluu uygulamas geniletilmelidir.

3. lkretim anda Olan ve Okulu Terk Etmi Sokak ocuklar ile Sulu ocuklarn Eitimi Konusunda Yasal erevenin Netletirilmesi lkretim anda olmakla birlikte okulu terk etmi olan sokak ocuklar ve sulu ocuklarn eitimi ile ilgili olarak farkl yasalar erevesinde farkl kurumlar sorumlu bulunmaktadr. Ancak bunun yol at yetki ve sorumluluk karmaas iinde bu ocuklarn yeniden okullulamasn salamakta eitli zorluklar yaanmaktadr. Bu ocuklarn eitimi ile ilgili olarak MEB ve ilkokul ynetimlerinin yetkileri ve sorumluluklar daha ak olarak tarif edilmeli, bu yetki ve sorumluluk arttrlarak yeniden dzenlenmelidir.

2. Onbe Yan Doldurmam ocuklarn altrlmasnn Engellenmesi ocuklarn altrlmas dorudan alma ve i yasalar erevesinde yasaklanmtr. Bu yn ile konu alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yetki ve sorumluluk alanna giriyor olmakla birlikte ilkretim anda olan ve almak iin okulu terk eden ocuklar Milli Eitim Bakanlnn ve ilgili yasalarn alanna girmektedir. ocuk altrlmasnn engellenmesi orta vadeli bir program gerektirmektedir ve bu konuda alma ve

4. lkretime Alternatif Yasad Kurslarn Etkin Denetimi ve Kapatlmas Bata kaak kuran kurslar, dini eitim veren kurslar olmak zere ocuklarn okulu terk etmelerine neden olan tm alternatif kurslar ve yatl pansiyonlar gibi uzantlar mlki amirliklerce ve gvenlik glerince etkin ekilde tespit edilmeli ve kapatlmaldr.

65

IV.3.2 Okulu Terk le lgili letiim Stratejisinin Gelitirilmesi Ve Uygulanmas

lkretim okullarnda okulu terkin nlenmesine ynelik olarak politikalarn gelitirilmesi ve uygulanmas iin kamuoyu bilinci ve destei kritik bir neme sahip bulunmaktadr. Kamuoyunun ilkretim okullarnda okulu terk konusu ile ilgili farkndal, bilgisi ve bilin seviyesi dikkate alndnda okulu terk konusunda etkin bir iletiim stratejisine ihtiya duyulduu ortaya kmaktadr. letiim stratejileri ilgili merkezi ve yerel kamu otoritelerinin sorumluluunda olmakla birlikte, ilkretim okullar, niversiteler, sivil toplum kurulular ve zellikle yazl ve grsel medya da bu almalarn taraf ve sahiplenicisi olmaldr. letiim stratejisi iin, teker teker ya da hep birlikte kullanlabilecek, aadaki neriler sunulmaktadr: 1- Trkiye genelinde okulu terk konusunu temel alan geni kapsaml ve sreli bir kampanya balatlmal. 2- Okulu terk oranlarnn ve riskin yksek olduu illerde yerel kampanyalar balatlmal. 3- Politikalarn uygulanmas aamasnda Trkiye genelinde MEB tarafndan nihai hale getirilecek standart bilgilendirme ve bilinlendirme programlar hazrlanmal ve ilk bir yl boyunca ilgili kurumlarda ve ilgili kiilere ynelik olarak uygulanmaldr. 4- Yazl ve grsel basnda yaynlanan gnlk programlar iine (haberler, ak oturumlar, dizi filmler vb) eitimden beklentiyi pekitirecek mesajlar verilmeli; yanltc rnekler ve olumsuz rol modellerinin ne karlmas, denetlenme yetkisine sahip kurumlar tarafndan engellenmelidir.

IV.3.3 Kurumsal Yapya likin neriler

Politikalarn etkin uygulanmas iin ilgili kamu kurumlar asndan aadaki iblm nerilmektedir. 1. Milli Eitim Bakanl inde blm a. Strateji Gelitirme Bakanl; i. okulu terk ile ilgili orta uzun vadeli genel strateji ve politikalarn belirlenmesi, ii. okulu terk ile ilgili istatistik altyap sisteminin kurulmas ve izlenmesi. b. Eitim Aratrma Gelitirme Dairesi; i. okulu terk ile ilgili politikalarn gelitirilmesine katk salanmas, ii. okulu terk ile ilgili verilerin toplanmasna ve deerlendirilmesine katk salanmas. c. lkretim Genel Mdrl; i. okulu terk ile ilgili politikalarn uygulanmas, ii. ilkretim okullarnda okulu terkin izlenmesi ve performans deerlendirme, iii. iletiim stratejisinin ynetilmesi. 2. MEB Kurumsal Yaps inde Politika Uygulama Sreleri a. MEB Merkez; Strateji ve politikalarn gelitirilmesi, politikalarn uygulama sonularnn izlenmesi, okul performanslarnn izlenmesi, politikalarda yenileme ve iyiletirme. b. l ve le Milli Eitim Mdrlkleri; lkretim okullarnda okulu terk potansiyeli ve riskinin belirlenmesi (gelen raporlar ile), okullarda okulu terkin izlenmesi ve okullarn gzetimi, gerekli nlemlerin alnmas ve uygulanmas. c. lkretim Okullar; Politikalarn uygulanmas, istatistiksel bilgi ve verilerin oluturulmas, okulu terk raporlamas, risk gruplarnn oluturulmas ve izlenmesi, rencilerin izlenmesi, okulu terkin izlenmesi ve meyyidelerin uygulanmas.

66

3. lkretim Okullarnda Kurumsal ve levsel Yeni Kapasite lkretim okullar okulu terk ile ilgili politikalarn merkezinde yer almakta ve ana ilevi grmektedir. Okulu terk konusundaki ilevlerine bal olarak okullardaki kurumsal ve ilevsel yapya ilikin olarak yukarda ifade edilmi olan neriler aada topluca sunulmaktadr: a. Bilgi ilem temelli istatistik altyap sisteminin altrlmas; b. rencileri izleme ve deerlendirme birimi kurulmas; c. Okul forumu kurulmas; d. renci yetenekleri ile kstlarnn tespiti ve desteklenmesi; e. Rehberlik sisteminin geniletilmesi ve etkinletirilmesi; f. retmenlerin daha etkin biimde yeni grevler stlenmesi, rehberlik merkezlerinin okulu

terk konusunda etkinletirilmesi, rencilerin yeteneklerinin belirlenmesi ve desteklenmesi iin dzenlemeler yaplmas; g. Aile/veli/vasilere ynelik olarak dzenli ve srekli bilgilendirme -bilinlendirme - eitim programlar oluturulmas, sosyal etkinlikler dzenlenmesi; h. Anne-ocuk eitim programlarnn uygulanmas; i. j. Ek Trke dersleri verilmesi; Okul fonlarnn kurulmas ve altrlmas.

lkretim kurumlarnn bu yeni ilevleri yerine getirebilmesi iin; a. Okul ynetimi ve retmenlerin yetki ve sorumluluklarnn geniletilmesi; b. Hem okullar hem okul personeli iin gerekli ekonomik ve fiziki olanaklarn salanmas gerekmektedir.

IV.3.4 Haydi Kzlar Okula Kampanyasnn Kurumsal Bilgilerinden Yararlanlmas

Haydi Kzlar Okula Kampanyas ile oluturulan il ve ile yrtme kurullarnda, renci ve aileler ile ilgili nemli bir bilgi ve deneyim birikimi salanmtr. Okulu terkin azaltlmas ve nlenmesi amac ile bu kurumsal bilgi birikiminden yararlanlmaldr. Bu amala ya oluturulan yrtme kurullar okulu terkin nlenmesi amacna ynelik olarak yeniden dzenlenerek faaliyetlerini srdrmeli ya da yrtme kurullarnda toplanan bilgiler okulu terki nleme ile ilgilenecek kurumlara aktarlmaldr. Okullara aktarlacak bilgiler zellikle risk gruplarnn belirlenmesi ve izlenmesi aamasnda kullanmaldr.

67

SONU
Bu alma, Trkiyede eitim sisteminin nemli sorunlarndan biri olan okulu terk konusunu irdeleyerek gndeme tamay hedeflemektedir. Bugn Trkiyede ilkretimde okullulama oranlarnda kayda deer artlar izlenmekle birlikte, ilkretim diplomas almadan eitim sisteminden kopmalar da nemli oranlara iaret etmektedir. Aratrmalar, rencilerin okula kayt olmalar ve sisteme katlmalar saland halde, nemli bir orannn sekiz yllk eitimi eitli nedenlerle tamamlayamadn ve zorunlu eitimini yarda brakarak okulu terk ettiini gstermektedir. Nitekim 19992005 yllar arasnda toplam 436.614 ocuk ilkretim diplomasna sahip olmadan hayata atlm durumdadr. Bu alma, bu konunun Trkiyede nemli bir sorun olduunu nicel ve nitel bulgular ile ortaya koymaktadr. Trkiyede mevcut hukuki erevede ilkretim okullarnda okulu terk bal altnda bir tanm bulunmamaktadr. Okulu terk yasal bir zorunluluun yerine getirilmemesi anlamna gelmekte ve bu nedenle mevzuat iinde yer almamakta, bunun yerine okula devamszlk tanmlanmaktadr. Dolaysyla okulu terk ile ilgili salkl verilere ve deerlendirmelere ulamak mmkn olmamaktadr. Okulu terke yol aan nedenler, eitim sistemi ve okul koullarnn yan sra sosyo-kltrel ve ekonomik koullardan da kaynaklanmakta, ncelikleri ve arlklar blgeler itibariyle farkllklar gstermektedir. Ayrca kz ve erkek renciler arasnda okulu terk nedenleri arasnda farkllklar olduu gzlenmitir. Okulu terk zellikle 5. ve 6. snflarda younlamaktadr. Bu durum dier faktrler yannda 8 yllk zorunlu eitimin henz tam olarak yerlemediinin de bir gstergesidir. Okulu terkin toplumsal, kltrel ve ailevi koullardan kaynaklanan nedenleri incelendiinde en nemli etkenlerden birinin annenin okuryazarlk durumu olduu grlmektedir. kinci nemli etken ise evde konuulan dilin Trke olup olmamas olarak gzlenmitir. Ekonomik koullardan kaynaklanan nedenler ise iki temel balk altnda toplanabilmektedir: Ekonomik yetersizlikler nedeniyle ocuklarn ite veya evde altrlmas ve/veya eitim harcamalarnn karlanamamas nedeniyle ocuklarn okula gnderilmemesi. Herkesin kaliteli bir ilkretimi tamamlamas, insan haklar ercevesinde temel haklardan biri olmasnn yannda, Trkiyenin nde gelen kalknma hedeflerinden biridir. Kz ve erkek ocuklarn ilkretim dzeyinde okulu terk etmelerinin nne gemek iin okullarn kurumsal ve ilevsel kapasitelerinin arttrlmasnn yan sra risk gruplarnn belirlenmesi, ekonomik ve sosyal desteklerin geniletilmesi, ocuklarn altrlmasnn engellenmesi ile ilgili yasal dzenlemenin netletirilmesi ve okulu terk ile ilgili iletiim stratejilerinin yerel ve ulusal dzeyde gelitirilerek uygulanmas binyl hedeflerine ulamada Trkiyenin nndeki en nemli sorunlardan biri olan eitim sorununun zlmesi iin gereken politika nerilerinin ncelikli maddeleridir.

68

KAYNAKA
Christenson, S. L. and Thurlow L. M. (2004); School dropouts: Prevention considerations, interventions, and challenges. Current Directions in Psychological Science Vol.13 No 1. Croninger, R. G. and Lee, V. E. (2001); Social capital and dropping out of high school: Benefits to at-risk students of teachers support and guidance. Teachers College Record, 103 (4), 548-581. Crowder, K. and South S. J. (2003); Neighborhood distress and school dropout: the variable significance of community context. Social Science Research, 32, 659698. Cullen, B. (2000); Evaluating Integrated Responses to Educational Disadvantage. Dublin, Combat Poverty Agency. Devlet Planlama Tekilat (2005); dpt.gov.tr/ab/uyelik/ ilerle05.pdf. Devlet Planlama Tekilat (2006); dpt.gov.tr/ab/uyelik/ ilerle06.pdf. Entwisle, R., Alexander, K. and Olson, L. (2005); Urban teenagers work and dropout, Youth and Socety, Vol. 37 No. 1, 3-32 Eckstein, Z. and Wolpin, K. (1999); Why Youths drop out of High School: The Impact of preferences, oppotunities, and abilities. Econometrica, 67 (6):1295-1339. Finn, J.D. (1989); Withdrawing from school. Review of Educational Research, 59(2), 117-142. Jonasson, J.T. and Blndel, K.S. (2005); Early School leavers and the drop out issue in Europe. In M. Johannsdottir [Ed.], Back on Track [pp. 69]. Reykjavik: The Icelandic Leonardo da Vinci National Agency. Kaufman, P., Alt, M.N. and Chapman, C. (2004); Dropout Rates in the United States. US Department of Education, National Center for Education Statistics, Washington, DC. MEB (2006); Strateji Gelitirme Bakanl. Milli Eitim Bakanl Resmi Web Sitesi; www.meb.gov.tr Milli Eitim Bakanl Mevzuat Bankas Morrow, V. (1999); Conceptualizing Social Capital in relation to the well being of children and young people: A Critical Review. Editorial Board of the Sociological Review, pages 744-765. TK (2007); Milli Eitim statistikleri OECD (2007); Reviews of National Policies for Education: BAsic Education in Turkey. Rosenberg, M. (1965); Society and The Adolescent Self-Image. Princeton, N.J.: Princeton University Press. Rumberger, R. W. (1995); Dropping out of middle school: A multilevel analysis of students and schools. American Educational Research Journal,32 (3), 583-625. Snyder, C.R., Harris, C., Anderson, J.R., Holleran, S.A., Irving, L.M., Sigmon, S.T., Yoshinobu, L., Gibb, J., Langelle, C., and Harney, P. (1991); The will and the ways: Development and validation of an individual-differences measure of hope. Journal of Personality and Social Psychology, 60, 570-585. Unicef (2006); Education for all Global Monitoring Report, 2007. New York, US.

69

EKLER
EK.1 SAHA ALIMASI - LLERE GRE TABLOLAR TABLO.1 LLERE GRE OKULU TERK EDEN OCUKLARIN ALIMA ORANLARI
Diyarbakr alanlar almayanlar 28.3 71.7 Erzurum 8.7 91.3 stanbul 41.7 58.3 Mardin 25.5 74.5 anlurfa 22.7 77.3 Toplam 26.4 73.6

TABLO.2 LLERE GRE TARIMDA VE TARIM DIINDA ALIAN OCUKLARIN ORANLARI (%)
Diyarbakr Tarmda alanlar Tarm d alanlar 15 14.2 Erzurum 4 5.7 stanbul 16 35 Mardin 28 21.7 anlurfa 14 11.8 Toplam 17 20.4

TABLO.3 LLERE GRE KIZ VE ERKEK OCUK ALIMA ORANLARI

Kzlar Diyarbakr Erzurum stanbul Mardin anlurfa Toplam 18.8 2.8 31.8 16.8 5.6 17.0 Erkekler 45.7 47.1 51.8 44.2 72 52.3

70

TABLO.4 TERK EDEN (T) VE DEVAM EDEN (D) OCUKLAR ARASI LLERE GRE SOSYO-KLTREL VE ALEV NEDENLER KARILATIRMASI
Diyarbakr T 4.88 6.69 22.0 86.0 80 36.0 15.0 22.4 82.7 86.5 78.1 92.8 3.0 30.6 29.1 7.3 40.8 15.5 43.6 75.5 85 94.4 77.8 96.9 74.5 90.2 13.7 2.0 61.2 76.4 42.3 75.1 27.8 95.2 70.6 79.0 84.5 24.7 53.6 46.9 33.1 65.4 39.1 82.5 11.5 37.3 30.9 6.83 6.63 5.69 6.74 4.99 8.4 8.2 7.43 6.4 46.0 81.4 84 16.0 64.0 4.88 5.25 3.65 4.94 2.86 6.19 5.54 5.98 4.22 D T D T D T D T D T 5.46 7.25 27.5 83.5 78.9 37.5 48.1 Erzurum stanbul Mardin anlurfa Toplam D 3.87 5.97 62.2 47.0 89.4 16.9 64.5

Evdeki ocuk says

Evde yaayan kii says

Anne okuma yazma biliyor %

Anne eitimsiz %

Baba okuma yazma biliyor %

Baba eitimsiz %

Evde konuulan dil Trke %

71

72
Diyarbakr T 23.0 47.0 58.0 28.0 21 28.0 3.1 2.40 100.2 1.73 2.57* 2.65 2.69 2.09 107.6 80.78 91.61 88.1 3.38* 4.5 4.65 3.67 4.13* 126.7* 3.03* 2.2 2.8 2.8 3.5 2.9 4.1 8.7 1.9 41.4 4.1 25.5 3.7 1.60 70.40 1.42 2 4.7 1.9 21.3 5.2 32.7 40.8 47.2 44.2 27.2 52.6 12.7 61.7 78.4 64.7 53.7 86.3 45.4 56.9 13.7 13.7 7.8 3.6 2.23* 72.50 1.92* 46.9 71.7 48.1 33.7 51.5 63.0 41.2 26.5 3.1 7.7 62.7 35.1* 9.7 21.6* 14.4 82.5 66.0 402 14.4 22.7 3.2 4.32 71.26 2.35 D T D T D T D T Erzurum stanbul Mardin anlurfa D 6.0 38.0 71.4 42.9 12.4 6.0 3.3 3.79* 67.11 2.17

TABLO.5 OKULU TERK (T) VE DEVAMDA (D) LLERE GRE EKONOMK NEDENLER

Ev sahibi deil (%)

Babann dzenli ii var (%)

Ailenin sigortas var (%)

Yazn tarlada alyorum (%)

Bir ite alyorum (%)

Okula gndermede maddi zorluk

Oturulan konutun fiziksel durumu

Kii ba aylk harcama(YTL)

Ev eyas mlkiyet

Not: Okulu gndermede maddi zorluk lei 0 (zor deil)- 4(zor) * p< 0.5

TABLO. 6 OKUL VE RETMENLE LGL OKULU TERK NEDENLER: LLERE GRE

Erzurum T 2.62 1.88 2.52 2.30 1.92 3.05 4.06* 3.22 3.89* 3.28 3.33 3.06* 2.76 3.59* 1.21 2.03* 2.45* 2.31 2.37 2.32 2.29 2.39 2.26 3.60 2.40 2.28 2.09* 2.58 2.67 2.58 1.94 1.94 1.93 1.82 1.78 2.12 2.02 2.35* 2.39 3.24* 4.0* 2.82* 2.58 2.69* 2.69 2.67 2.60 2.68 2.62 1.92 2.42 2.32 2.01 3.26 D T D T D T D T stanbul Mardin anlurfa Toplam D 2.74* 1.96* 2.33* 2.41* 3.36* 3.88*

Diyarbakr D 2.79* 1.97* 2.22 2.44* 3.60* 3.90*

Okula aidiyet

2.56

Ders d faaliyetler

1.84

Okuldaki gvensizlik ortam

2.13

Okulu sevme

2.25

Okuldaki olanaklar

1.80

retmenle iletiim

3.05

*p<.05

73

TABLO. 7 RETMENLERE GRE L BAZINDA OKULU NE ZAMAN VE KMLER BIRAKIYOR?

Diyarbakr Daha fazla kanc snfta okulu brakyorlar En fazla kimler brakyor? Kzlar Erkekler Ayn 35.5 22.6 41.9 51.4 18.9 29.7 42.9 21.4 35.7 66.7 16.7 16.7 45.2 54.8 60.7 7.1 32.1 48.5 16.2 35.3 Erzurum stanbul Konya Mardin anlurfa Toplam

5.26

5.94

5.79

5.82

5.28

5.18

5.60

TABLO. 8 RETMENLERE GRE 6 LDE OKULU BIRAKMA DURUMU

Diyarbakr Okulu brakma ile sk karlayorum (%) Son 3 ylda okulu brakan rencim ortalama Bu yl iinde okulu brakan rencilerim ortalama 38.7 Erzurum 5.4 stanbul 6.0 Konya 10.0 Mardin 12.9 anlurfa 17.9 Toplam 30.0

6.68

3.83

1.85

2.05

6.74

4.81

4.42

4.68

2.46

.55

4.77

4.81

2.63

74

TABLO.9 RETMENLER NEYE BAKARAK BR OCUUN OKULU BIRAKMA RSK OLDUUNU DNYOR (N= 176)
N ocuun derslere ilgisi/okula kar tutumu Aile durumu ailenin tutumu / okula yaklam ailenin maddi/ekonomik durumu/yoksulluu ocuun ailesi ile ilikileri ailenin dine yaklam paralanm aile/baba isizse Snf ii uyumu/davran bozukluu Derslerdeki gayreti/baarszl Darda almas evre koullar Kendisiyle konuarak Okul ii (retmen ve arkada) ilikileri Eitime nem vermemesi /gelecek beklentisi Ya Sosyal geliimi lke artlar ocuk kendini nemli hissetmiyorsa 11 25 2 1 1 34 19 6 5 5 4 2 2 2 1 1 5 12 1 1 1 16 9 3 2 2 2 1 1 1 1 1 55 % 26

75

76

yazarlar fato gken, zeynep cemalclar, can f. grlesel, kasm 2006 yayma hazrlayan zeynep kl

yapm myra koordinasyon engin doan, tasarm deniz ard, tasarm danman rauf ksemen, bask ncesi hazrlk harun ylmaz, ekiller samet olak bask ncesi hazrlk koordinasyonu glderen r. erba, nergis korkmaz

istanbul, haziran 2008

www.kizlaricinegitim.net

ERG Tel: +90 (212) 292 50 44 Faks: +90 (212) 292 02 95 www.erg.sabanciuniv.edu