You are on page 1of 133

&cdik o

f w
k

About Type Setting

Daw Khin Si

Proofer

Sara Htun

Book Layout

U Khin Moung

Cover Design

Myint Zaw

( all photos and references are copyrighted by


their respective owners.)

First Edition - March, 2002


&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

&ckdifokw
&ckdif,Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

jzefUcsda&;
&ckdifom;BuD;pmay
c^55 ? uRef;a&T0gvrf;?
bk&ifUaemifyGJkHwef;? &efukef/
zkef;-680672? 681826
&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

yk H E S d y f r S w f w rf ;
pmrlcGihfjyKcsuftrSwf
rsufESmzkH;cGifhjyKcsuftrSwf
tBudrf

tkyfa&
wefzkd;
ykHESdyfol

xkwfa0ol

284^2001 (4)
896^2001 (10)
yxrtBudrf
rwfv? 2002-ck/
1000
500-usyf
a':cifa<u
&wemrOLykHESdyfwkduf
207? a0Z,Emvrf;?
16^2-&yfuGuf? ouFef;uRef;/
OD;xGef;vIdif
cspfp&m pmay
75? a0ykv 2-vrf;?
C-&yfuGuf? ajrmufOuvm/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

rmwdum
1/ a&S;a[mif;orkdif;0if jynfoHywfBuD;bk&m;
e0if;aMuqkawmif;jynhf apwDESihf odrfawmforkdif;
2/ a0omvDacwfou&mZfNzdKykH tpDt&if
3/ &udKif&moDtvkduf euwfwm&m &moDkyf
yGJawmfyef;ESihf tcsdefem&Drsm;
4/ &ckdif"avhESihf y*a&
5/ a&S;acwf&ckdiftu&mESihf ta&;tom;
6/ ajrmufOD;NrdKU a&TMumodrfrS a&S;a[mif;pOfhzkdrsm;
7/ a0omvDNrdKUa[mif; wl;azmfawGU&Sdcsufrsm;
8/ NrdKU&SifysH\a&S;a[mi;ftarGrsm;
9/ &ckdifrS oD&dvuFmokdY aemufqkH;omoemjyKc&D;
10/ &ckdifoHpOfESihf toHul;ajymif;ykH
11/ &ckdifkd;&mewfyef;usm;? yef;usm;csif;rsm;ESihf
ewfomcsif;rsm;
12/ usdefpm
13/ &ckdifrif;vufxuf taemufbk&ifrsm;
14/ bmvefavmif;
15/ &ckdifa&S;a[mif;>yDig;rsKd;
16/ bapmjzL rif;orD;awmfat;jcif; okdYr[kwf
a&S;tusqkH;{jcif; wpfapmif
17/ r[mxD;u rdausmif;BuD;
18/ omoemawmf ou&mZfESihfywfouf okawoDwkdY\
t,ltqrsm;
19/ &ckdiftaemufykdif;a'o
20/ ajrmufOD;acwf av;cif;obif
21/ arCajrrS cspfp&m"avhrSefrsm;
22/ b*Fvm;a'h&SfrS &ckdifom;rsm;
23/ &ckdifjynfe,frS 0okEa&
24/ b*Fvm;ESihf &ckdifppfyGJrsm;
25/ Asmv
26/ uefokH;qifhykH&dyfrsm;

&cdik o
f m;BuD;pmay

OD;OD;omxGef;
t&Sifaumov
armifxGef;wif(ajrmufOD;)
&rm0wD ynmpm&
OD;atmifomOD;
apmrif;EG,f(ajrmufOD;)
okawoD armif[ef
atmifvSodef;
q&mcspf
oQiftkef;
"nOD;(ajrmufOD;)
wufxGef;eD(ajrmufOD;)
toQifBuD;
rif;oQifatmif
taemufom;(ppfawG)
jroEmElk(ppfawG)
okeEm
OD;atmifomOD;
toQifBuD;
apmxGD;oQif(ajrmufOD;)
nDvwfaxG;(rmefatmif)
taemufom;(ppfawG)
OD;pHomatmif
*DwaqG
a&Tckdifausmf (ajrmufOD;)
armifodef;ckdif(ppfawG)

&cdik o
f w
k

twGif;em
]],m...vSjrifh jyefa&mufeDAsm,fvm}}
]][kwfyga& q&m? a'edefYrkd;x 9-em&D av,mOfysHeefY vkdufvmpGmjzpfvkdY 10-em&DavmufrSm &efukefukd
a&mufpGmyg}}
]]igavh vSjrifhukd apmifheDpGma'}}
]][kwfygvm? &ckdifokwpmtkyf pmyDpDppfa&;u cGifhjyKcsufuseDAsm,f? Zmykdif qufvkyfuwfzkdYvJ}}
]]igawmh a'pmtkyfu aqmif;yg;wdukd oabmusa&axm}}
]]q&m oabmusygzkdYeefY&m a'pmtkyfukd &ckdifr*Zif;aumfrwDu &ckdifr*Zif;trSwf(1)ueD(23) xd
ykHESdyfazmfjyzl;ca& aqmif;yg;wdxJu &GD;cs,fyD;xm;pGmjzpfaw}}
]][kwfvm;? ,if;ykdifqkdau aemufxyf &ckdifokwtrSwf (2) (3) (4) qkdAsm,fpmtkyfwd xGufEkdifodrfha&
rem;a,}}
]][kwfyga&? xGufaumif;xGufvmEkdifyga&}}
]]eufjzefcg a'pmtkyfukd ykHESdyfzkdY tyfvkdufzkdYAsm,fa,}}
]]aumif;yga& q&m? trSm;t,Gif; tenf;qkH;jzpfatmifawmh twwfEkdifqkH; BudK;pm;yD;yg}}
]]pdwfcsvD? taumif;qkH;jzpfatmif BudK;pm;yD;r,f? vm;cDpGm tvkyf0g tqifajy,ihfvm;}}
]]toifhwifh tqifajyzkdYvkdY xifyga&}}
]]uRefawmfkdY &ckdifjynf ausmufawmf oMum;pufeefY &Srf;jynfoMum;pufa& twlwlyg? &Srf;jynfe,f
wpfckvkH;rSm BuHpkduf{ursm;auavh a'oMum;pufwpfckwnf;&m [dpGmyg}}
]]atmf}}
]],auavh a'eSpf rkd;rsm;vkdY BuHtxGufenf;a&? BuHwd twGif;emuspGm rsm;uwfyga&vwf q&m}}
]]twGif;em [kwfvm;}}
]][kwfyga& twGif;emygvwf? atykdifyg &Srf;jynfe,f? a' a&TanmiftrSwf (15)oMum;pufem;rSm BuH
pkduf{u wpfodef;eD;yg[dyga&? BuHwpf{urSm tenf;qkH;wef(20)xGufawqkdau BuHwefcsdefaygif; odef;(20)
xGufygzkdY/ ,if;txJu a' a&TanmifoMum;puftwGuf vkdtyfaw BuHwefcsdefu okH;aomif;0ef;usif&m vkdyga&?
,auavh ,if;vkdtyfaw BuHukd 0,fvkdYr&Ekdifyg}}
]][kwfvm;? ZmjzpfvkdY}}
]]BuHukdpkdufawcg BuHcif;taeeefY cif;opf? vrkdif;? vrufvkdYac:a& BuHcif; (3)rsKd; (3)pm;[dyga&? at
ESpfpkdufawcif;opf? ,if;tcif;a& vmzkdYESpfrSm vrkdif;? aemufwpfESpfrSm vrufvkdYac:yga&vwf/ qkdvkdpGmu
wpfESpfpkdufau okH;av;ESpfpkdufp&mrvkdbJ NrDukdjyKjyifyD;vkdufkHeefY vkyfukdifpm;aomufvkdY&a&vkdY qkdvkdpGmyg/
cif;opfrSm wef(20)xGufau ,if;tcif;a&vrkdif;? vrufrSm ykdxGufawvwf q&m}}
]]aumif;aumif; xGufEIef;aumif;pGm&m rem;a,? BuHukdZmEIef;a&mif;uwf&avcsifh}}

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

]]wkwf? zDvpfykdif? xkdif;EkdifiHkdYrSm BuHyifa& 10-ayueD 12- ayxd &SnfNyD;au wpf{u tenf;qkH; 40u
eD 50-txd xGufyga&vwf? atESpf BuHpsD;aumif;yga&? BuHwpfwefukd (6000)u (7000)usyftxd yD;&a&twGuf
pD;yGm;a&;t&qkad u BupH u
dk af wvxd aumif;aumif;wGuNf cu
D u
dk af uavh? uReaf wmfYdk oMum;puftwGuu
f Bu0H ,f
vkdYr& jzpfeDyga&}}
]]ZmjzpfvkdYvJcsifh}}
]]BuHawmifolwda& BuHwdukd ol&Gmem;rSm[da& BuHoumvkyfawvl? yGwf&nfvkyfawvlwdukd BuHcif;pvkdY
pkdufcguyif BudKwifa&mif;NyD;om; jzpfeDuwfvkdYyg}}
]]yGwf&nfqkdpGm ZmvJ? Zmukd ac:pGmvJ}}
]]yGwf&nfqkdpGm BuHukdpufeefYBudwf? &vma& BuH&nfukd rD;eefYBudK rykyfrokd;atmifxd yspfatmifvkyfxm;a&
t&nfuydk w
G &f nfvaYdk c:yga&/ yk*v
u
d oMum;pufaoQwd ,if;yGw&f nfueDoMum;csuu
f wfpmG r[kwyf gvm;a,/
wpfcsKdUuavh ,if;yGwf&nfukd BuHoumvkyfysm,f a&mif;uwfyga&}}
]]atmf...aumif;aumif; tvkyfjzpfuwfzkdYpGm&mrem;}}
]]&Srf;jynfu BuHpkdufaw BuHawmifolwd csrf;omBuD;yGm;eDuwfyga&}}
]]jrefrmjynfrSm oMum;pufaygif; b,favmuf[dvJ}}
]]oMum;pufaygif; 19- pufavmuf [dygzkdY? a'trSwf(15)a&Tanmif oMum;pufeefY ausmufawmfoMum;
pufa& wpf&ufukd BuHwef(300)us oMum;pufaoQwdyg/ usefoMum;pufwda& atxufruBuD;yga&/ Oyrm
wpf&ufukd wef(1000)xufru Budwf0g;Ekdifyga&/ ausmufawmfoMum;pufeefY a&TanmifoMum;pufa& a[mf
vefEkdifiHvkyf oMum;pufjzpfNyD;au? armf'efavhwl? 'DZkdif;avhwl tm;vkH;twlwlygAsm,f}}
]],ifhavmufavmuf ti,faoQ oMum;pufawmif BuH0,fr&qkdau pkdif;pm;p&m Asm,feef;}}
]]wjcm;oMum;pufwu
d jyemr[duwfyg/ uReaf wmfYdk a&TanmifoMum;puf ywf0ef;usirf mS Buw
H t
d wGi;f
emusuwfvkdYygq&m}}
]]igawmh rif;ajymeDa& twGif;emukd pdwf0ifpm;eDAsm,faxm}}
&Srf;vlrsKd;wdu ,if;BuHa&m*gukd twGif;emvkdYajymyga&/ jrefrmykdif ukd,fwGif;em(BuHtleDa&m*g) vkdY ac:uwf
yga&/ q&mBuHpm;zl;a& r[kwfygvm? wpfcg wpfcg BuHtwGif;om;rSm eDkda&mifysifyem ykyfeDpGmukd rwGdygvm?
,if;ykdifjzpfeDpGma& ukd,fwGif;emuseDpGm ygvwf/ q&mvufxJu pm&Gufwd Zmwdavhcsif}}
]]at; ...[kwfawum? wHGaw;NrdKUu &D;a&pmav? igawmh atpmukdzwfyem aumif;aumif;pdwfysufvm;c
Asm,f vSjrihf}}
]],if; toQifbk&m;avh trsm;BuD; epfemvm;cvkdY [dygzkdYeefY&mq&m}}
]]Zmuvm? pmtkyfESpftkyfpD eSpfcgavmuf&m ykdYjzpfodrfha&/ NyD;au ighoabmeefYykdYpGmavh r[kwf? ajrmufOD;
NrdKUu toQifbk&m; Z,EaAm"dykdYckdif;vkdY ykdYpGm&m.....}}
]]Zmyifjzpfjzpf tjypfwifvmau uRefawmfkdY cHuwf&zkdYAsm,fum q&m? pdwfukdavQmhvkdufygzd? uRefawmf
ajyma&ykdif ,if;toQifESpfyg;yg;ukd pm&D;vkdY taMumif;jyefvkdufygAsm,fvm}}
]]at;...igavh rif;tBuHyD;a&twkdif; BudK;pm;vkdY pmjyefxm;,ihf? ,m...rif;zwfMunhfzkdY&atmif rdwL
ul;vkdY ,lxm;vkduf,ifh}}
]]uRefawmf em;em;eDeD zwfyg&pD? xm;cyg}}

okYd
&ckdifom;BuD;pmay
c^55-uRef;a&T0gvrf;
bk&ifhaemifyGJkHwef;? &efukef/
pma&;taMumif;Mum; odaptyfygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

OD;Zif;wkdYonf &ckdifom;BuD;pmay\ pmzwfol toif;0ifrsm;jzpfonfhtavsmuf tcgtm;avsmfpGm &ckdifom;


BuD;pmayu ykdYvkdufonfh pmtkyfpmwrf;wkdYukd vufcH&&Sdygonf/
pmtkyfxkwfa0olwpfOD;\ tcuftcJrsm;ukd tcsKdUpmtkyfxkwfa0olrsm; trSmpmrsm;t& zwfrSwfodem;vnf
cGifh&ygonf/ xkwfa0olu pmzwfolawGukd odapcsufvkdY qkdurSm;tHhrxifyg/
tjcm;wpfzufwGifvnf; pmzwfolwkdYu xkwfa0oltay: odapcsifwmawG &Sdaeygonf/ &SdaecJhygonf/
tJ'DtwGuf 'Dpmukda&;vkduf&jcif;ygyJ/
pmzwfolwpfOD;onf (okdYr[kwf) pmtkyf0,folwpfOD;onf ]]a&G;cs,fcGifh}}&Sdygonf/ pmukdjrnf;prf;Munhfrnf?
oabmusu aiGaMu;wwfEkdifvQif0,frnf/ rwwfEkdifu eSarsmpGm jyefxm;cJhrnf/ tJ...rBudKuf&ifawmh tJ'D
pmtkyfukd0,frnffr[kwfyg/ 'gonfyif pmzwfolwpfOD;&JU vGwfvyfcGifhayyJjzpfonf/
OD;Zif; pmayAdrmeftoif;0ifwpfOD;jzpfcJhygonf/ 0ifaMu;wpfESpfpm ay;oGif;NyD;u wpfvwpftkyfEIef;jzihf
pmwkdufrS ykdYay;ygonf/ okdYaomf aemufykdif;wGif a&G;cs,fcGifh(okdY) pmzufol\vGwfvyfcGifhr&Sd[k ,lqaomaMumihf
toif;0ifjcif;rvkyfawmhyg/
&ckdifom;BuD;pmayu ]]&ckdif,Ofaus;rI 6 pmtkyfykdYzl;ygonf/ trsKd;tpm;wpfckwnf;ukd 2 tkyfykdYonhftwGuf
tHhMocJhygonf/
tck OD;atmifcspf(q&mcspf)\ ]]&ckdifaq;o'gusrf;pmtkyfukd 2 tkyfykdYvkdufjyefygNyD/
tqkdygpmtkyf 2 tkyf 2 rsKd;vkH;twGuf aiGaMu;,lxm;onfukd awGU&ygonf/ kd;om;pGm0efcH&vQif pmzwf
olwpfOD;onf pmwpftkyfukd (wpfrsKd;twGuf) eSpftkyf0,f,lvdrfhrnfr[kwfyg/ 0,fvnf;r0,fvkdyg/
tqkdygudptwGuf &ckdifom;BuD;pmayukd tjypfwifaejcif;r[kwfyg/ pmzwfol\ pdwfBudKufa&G;cs,fcGifh
(ac:) pmzwfol vGwfvyfcGifhr&Sdjcif;ukdom ajymvkdygonf/
pmzwfolwpfOD;taejzihf pmtkyfqkdifwpfcktwGif;0ifNyD; a&G;cs,f? 0,f,lcGihf&rnfqkdygu 'DvkdtawG;rsKd;
ay:vmvdrfhrnfrxifyg/ tckawmh 'DvkdtcGihfta&;rsKd;r&SdonhftwGuf ajymae&jcif;jzpfygonf/
ykdYvkdufonfh pmtkyfawGxJ BudKufwmawGygu aiGaMu;ay;&wm rESajrmaomfvnf; ukd,fpdwf0ifpm;onfh
taMumif;t&mvnf;r[kw?f zwfNy;D wmESifh tDvnfvnfBu;D cHpm;&aom pmtkyrf sm;ukd zwf&aomtcg aiGuek &f usK;d
reyfvkdYom pdwful;ay:vmygonf/
'DtcsuftwGufvnf; pmzwfolvGwfvyfcGifh? a&G;cs,fcGihfr&SdvkdY jzpf&wmyJvkdYom ,lqrdygonf/
OD;Zif;jzpfcsifonfhqEukd ajymygawmhrnf/ &ckdifom;BuD;pmay\ vIyf&Sm; aqmif&GufrIukd BudKufygonf/
okdYaomf xkwforQpmtkyfwkdif;ukdawmh rBudKufyg/ (cGifhvTwfyg) rBudKufaomfvnf; pmzwfoltoif;0ifxm;aom
aMumihf ykdYorQawGukd vufcHcJhygonf/ aemufykdif;wpfrsKd;wnf;ukd 2 tkyf? 2 tkyfykdYonfhftcg 0efaqmifcay;&rI
'Pfukd rcHEkdifjzpf&ygonf/ aemufwpfaMumif;uvnf; a&G;cs,fcGifhr&SdyJ aiGukefaMu;uscH&onhftwGuf pdwf0if
pm;rIenf;yg;vmygonf/
'DtaMumif;awGaMumihf OD;Zif;onf &ckid o
f m;Bu;D pmay pmzwftoif;0iftjzpfrS Ekwx
f u
G yf gaMumif; today;
taMumif;Mum;ygonf/
a&G;cs,fcGifh(0g)vGwfvyfcGihf&Sdrnfh &ckdifom;BuD;pmayxkwfpmtkyfa&mif;Xmersm;ukdum; tcGifhBuHKovkd oGm;
a&muftm;ay;0,f,lOD;rSm jzpfygaMumif; tm;ay;pum;qkdtyfygonf/
&Tifvef;csrf;ajrhMuygap
rS
t&SifOuHoaAm"d
r[maAm"dausmif;
bk&m;odrf? a&TqHawmf&yfuGuf
wGHaw;NrdKU? &efukefwkdif;/
pm<uif;/
/pmtkyftrsKd;tpm;wpfckwnf;ukd pmzwfoltvkd&SdrSef;^ rvkdr&SdrSef; rqifjcifbJ 2 tkyfpDykdYay;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

jcif;onf apwemrjzpfbJ a0'emjzpfaeygonf/ enf;jzifh ta&mif;jrihfwifrItpDtpOf ratmifjrifEkdifaMumif;


owdjyKoifhygonf/ pmzwfolu 2 tkyfykdYyg [k w&m;0ifrSmMum;xm;vQifawmh wpfrsKd;aygh/ xkdokdYrrSmygu tqkd
yg tjyKtrlrsKd;onf wpfcgqufqH q,fcgvef}}oabmrsKd; jzpfoGm;ekdifygonf/
okYd
t&SifOuHoaAm"d
r[maAm"dausmif;
bk&m;vrf;? a&TqHawmf&yfuGuf
wGHaw;NrdKU/
aeYpGJ 1-5-2001
t&Sifbk&m;/ kdaopGm &Sdckd;avQmufxm; taMumif;Mum;tyfygonf/ t&Sifbk&m;xHrS ay;ykdYaompmukd
aumif;pGmvufcH&&Sdygonf/ ,if;pmt& wynhfawmfwkdY tvGwfw&m pdwfraumif;jzpfMu&ygonf/ pmtkyf2tkyf
pD ykdYay;&jcif;rSm q&mawmf Z,EaAm"d(armifyef;atmif)u ]]wGHaw;bufrSm &ckdifawGtrsm;BuD;&Sdw,f? &ckdifqkdif
&mpmtkypf mwrf;awG vk;H 0r&Sb
d ;l / wpfqifjh zefaY 0Ekid af tmif wpfrsK;d pDrES pS t
f yk f ok;H tkyaf vmufyo
Ydk ihw
f ,f}}/ vkt
Yd BuH
ay;cJhygw,f/ q&mawmf Z,EaAm"duvnf; t&Sifbk&m;eJY&if;ESD;w,fvkdY qkdygw,f/ 'gaMumifh ESpftkyfpDykdYrdwm
ygbk&m;/
usdef;&dyfajr(3)eJY aygufawma&Tajr r*Zif;pmtkyftrSwf(2)pmtkyfxd wpfrsKd;rS ESpftkyfpDykdYay;xm;rdNyD;jzpf
aeygw,f/ t&Sifbk&m;xHrS ra&G;,lbJ jyefykdYvkdufyg/ ,cifa&G;xm;&aom pmtkyfrsm;rSvnf; t&Sifbk&m;rvkdtyf
aompmtkyaf wGudk pmwku
d rf S jyefyaYdk y;vku
d yf g/ pmykcYd tjyif pmtkycf aiGawGtm;vk;H ukd jyefyaYdk y;yghr,f/ wynfah wmf
wkdYta&mif;jrihfwifjcif;r[kwfygf/ &ckdifqkdif&m pmtkyfpmwrf;rsm; jyefYyGm;apcsifaom qEaMumihfvkyfaqmifrdjcif;
omjzpfygw,f/ t&Sifbk&m;tm; pdwftaESmifht,Sufay;rdonfukd txl;yifawmif;yeftyfygonf/ tjcm;rnfolY
xHokdYrSvnf; trSmr&SdbJ rykdYzl;ygbk&m;/
&Sdckd;avQmufxm;awmif;yefvsuf
&ckdifom;BuD;pmay
(toQifZ,EaAm"dxHay;ykdYonfh pmukd yl;wGJay;ykdYygonf)
okYd
t&Sifbk&m; Z,EaAm"d
txufavSif;awmifausmif;
ajrmufOD;NrdKUe,f/
aeYpGJ 1.5.2001/
kdaopGm avQmufxm;taMumif;Mum;tyfyga&/ yl;wGJygpmt& wynhfawmfkdY vGefpGmpdwfraumif;jzpf&yga&/
t&SifOuHoaAm"dAm;ukd pmtkyfESpftkyfpDykdYrdjcif;u tjcm;r[kwfyg? OD;vSjrifhtdrf qGrf;auR;yGJrSm toQifbk&m;rdefY
rSm Al;ca&pum;t&]] wGHaw;bufrSm &ckdifwdtrsm;BuD;[da&? &ckdifqkdif&mpmtkyfpmwrf;wd vkH;0&Smr&? q&mawmf
OuHoaAm"deJY toQifbk&m;eJYvnf; &if;ESD;rI[da&? wqifhpDjzefY0DvkdY&atmif wrsKd;u okH;av;tkyfpDykdYMunhfAvifh}}
vkdY toQifbk&m; rdefYMum;ca&twkdif; wynhfawmfkdY ykdYMunhfrdpGmyg&m}}/
pmtkyfESpftkyfpDykdYrda&twGuf? q&mawmft&Sif OuHoaAm"da& aumif;aumif;pdwfqkd;vm;ca&[dygzkdY pmukd
&m wcsufzwfMunfhyg/ aemufupm<uif;qkdNyD;auawmif xyfjznfhxm;ygoda&/
,if;pmukdvnf; taMumif;jyefMum;vkdufNyD;ygAsmvf? rvkdtyfw,fpmtkyfwdukd jyefykdYyD;yg/ pmtkyfctjyif
pmykdYcyg jyefykdYyD;ygr,fvkdY pm&D;taMumif;Mum;xm;yga&/
toQifbk&m; usrma&;aumif;,ihfr[kwfygvm; toQifbk&m;Am;u pmukdrzwf&pGm MumygAsm,f? Aa'g

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

10

oHb0ufaqmif;yg;ukd kyf&Sifaw;uAsmrSm ykdYxm;yga&? taMumif;pkHrod&odyg/


kdaoav;pm;pGmjzihf
&ckdifom;BuD;pmay
(t&SifOuHoaAm"dxHrS ay;pm? t&SifOuHoaAm"dxHokdY ay;pm-rsm;ukdyg yl;wGJykdYyD;vkdufyga&)
BuHtaMumif;ukd jynhfjynhfpkHpkH twkdcsKH;ajym&zkdYqkdau? BuHqkdpGm jruftrsKd;tEG,f? pyg;eefYavhrsKd;&if;wla&?
BuHa& wpfESpfywfvkH;pkdufysKd;&a& oD;eSHjzpfvkdY (12)vwkdifwkdifMumrS tusKd;jzpfxGef;a& oD;eSHjzpfaw/ BuHtjrpfa&
NrDBuD;xJukd (9)aytxd 0ifa&mufxkd;azmufEkdifa& pGrf;tif&SdvkdY awmfkHwefkHeefYrod/ rkd;ukefvkdY ajrtpkd"mwf[d
odrfha&tcsdefrSm cxif;opfwdukd pkdufysKd;uwf&a&? vrkdif;? vrufqkda& cif;a[mif;fwdukdawmh BuHcGwfNyD;vkdY aqmif;
&moDrSm BuHyifMum;wdu NrDukdx,feefYxkd;? vkdau &DaoQ,ufaoQyD;? aygif;aoQ,ufaoQ&Sif;? NrDzGxm;yemvkdau
&DyD;? ,if;avmufqkdu cif;a[mif;wdtwGuf vkHavmufAsm,f? cif;opfpkdufuwfzkdYAsm,ffqkdau NrDukdnufatmuf
xGefzkdYvkda&? a,rS&m tyifaygufzkdYcg yifaygufaoQwdtwGuf vD0ifvDxGufaumif;atmifvkdY tyifaygufEIef;ykd
aumif;a&? BuHqkdpGmrsKd;u NrDcsOfiHudef;( PH) (7.5)u eD (6.5)Mum;rSm[dau ykdBudKufau? tylcsdef(24)'D*&DpifwD
*&dwfeefY (32)'D*&DMum;rSm [dau taumif;qkH;/ tpkd"mwfteDeefY (50)&mckdifEIef;ueD(70)&mckdifEIef;avmuf[dzkdY
vkad &? Buu
H pdk u
dk zf pYdk adk u tzsm;ykid ;f wdudk pku
d af u tyifayguftm;ykad umif;yga&/ Nrw
D {urSm tyifaygif; (10000)
ueD (13000)avmufxd pkdufEkdifatmif *kjyKuwf&zkdY/ ,if;ykdifpepfwuspkdufEkdifau wpf{urSm BuHyifaygif;
(30000)ueD(50000)txd aygrsm;&SifoefEkdifa&/ EkH;NrD? oJNrD? NrDpD;NrDqkda& NrDwdukdawmh BudKufaw? tBudKufqkH;u
awmh NrDpD;NrD/
pD;yGm;tjzpf pdkufuwfzkdYAsm,fqkdau wpfyifeefYwpfyif (4)ayavmuf tenf;qkH;uGm&zkdY? eDa&mifjcnfukd
wpf&ufrSm (7)em&Duyif (9)em&Dtxd &Ekdifau ykdaumif;a&? NrDjyefYa'oeefY ttD;ykdif;a'okdYrSm BuHykdvkdY jzpfxGef;
atmifjrifEkdifa&/
jrefrmEkdifiHrSm BuHukd at'D (8)&mpkavmufuyif pkdufuwfawvkdYqkd,ihf? a,auavh (1925)ckESpfavmufrSm
BuHtrsKd;tpm; (16)rsKd;ukd okawoevkyfysm,f ppkdufjzpfuwfaw/ a&m*g&eDAsm,fqkdau ,if;BuHyiffteD;ywf0ef;
usif wpf{uavhr[kwf? ESpf{uavhr[kwf qufpyfeDa& BuHcif;wdtm;vkH; a&m*gul;pufusa&mufEkdifa&/ a'ykdif
twGif;ema&m*grsKd;aMumihf (1978)ckeSpfu rEav;wkdif;rSm {u(11719){u? (1971-78)ckESpfu yJcl;wkdif;rSm
(23687){u ysufpD;qkH;IH;zl;cvDa&/ t&nftcsif;jynhf0a& BuHwefwpf&mukd Budwfau oMum;(10.28)wefxd
xGufaw/ twGif;emuseDa& BuHwef(100)ukd Budwfau(0.64)wef&mxGufaw/ ,if;aMumihfavh urmht&yf&yfrSm
[da& BuHvkyfief;&Sifwda& a'twGif;ema&m*gukd aumif;aumif;aMumufuwfaw/
trSwfqkd a'twGif;ema&m*ga& ADZrsKd;kd;aMumihf jzpfawa&m*gr[kwf/ ywf0ef;usifaMumifh jzpfawa&m*g
&m/ BuHukdpkdufaw ywf0ef;usifrSm tykyftqGD;wd? &Dqkd;&Dnpfwd? NrDykyfNrDqGD;wd[dau NrDxJurIdwpfrsKd;aMumihf a'
a&m*g&vma&BuyH ifu aemufaemifrsK;d qufrmS avh twGi;f ema&m*gygvm;a&vkq
Yd u
dk m/ ,if;aMumifah vh twGi;f em
usa& BuHyifwdtm;vkH;ukd cGwf? rD;wkduf/ twGif;emusa& BuHcif;pkdufca& NrDukdnufnufxGef/ twGif;ema&m*g
ykd;oDatmif qD;wdeefYjzef;/ twGif;emusa& BuHrsKd;wdtm;vkH;ukdavh rsKd;jyKef;atmifvkyf/ a,rSBuHpkdufawmifolkdY
aemifESpfcgBuHpkdufvkdY atmifjrifjzpfxGef;Asm,f pD;yGm;jzpfuwfygzkdYvwf/
&ckdifpmyDwkd;wufxGef;um;EkdifygpD
&ckdifvSjrifh
(4-2-2002)

&cdik o
f m;BuD;pmay

11

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

a&S;a[mif;orkdif;0if jynfoHywfBuD;bk&m;
e0if;aMu qkawmif;jynhfapwDESihf odrfawmforkdif;
&ckdifjynfe,f? ajrmufOD;NrdKUe,f? ukwdk;aus;&Gm bkef;awmfBuD;ausmif;wkduf0if;\ taemufbuf ay(100)cefY
tuGmwGif jynfoHywfbk&m;BuD; apwDwpfqlwnf&Sdonf/ bkef;awmfBuD;ausmif;\ ajrmufbufay(100)cefYtuGm
wGifvnf; apwDwpfqlESihf odrfawmfwpfql wnf&Sdavonf/ if;wkdYrSm a&S;orkdif;0ifapwDeSihf odrfawmfwkdYjzpfMu
avonf/ apwDawmfEiS fh odraf wmf\ rlvukov
dk &f iS rf mS ajrmufO;D acwf ukw;dk olBu;D &mxl;jzihf trIawmfxrf;&Gucf hJ
aom ukwkd;olBuD;trwfESihf tEG,fawmfwkdYjzpfMuavonf/ apwDawmfeSihf odrfawmforkdif;tusOf;csKyfukd &ckdif
r[m&mZ0ifawmfBuD;eSihfwuG tapmifapmifaom &mZ0ifwkdYESihftaxGaxGaom pmaywkdY yk&ykdufwkdYrS xkwfEIwfa&;
om;azmfjyaytHh/
xD;jzLueu'Pf? a&mifvQHnD;nD;? bkef;rD;aev? uRef;ywftoGif? jrifjriforQ? wkyfuGykqpf? bkef;wefckd;awmf
jyif;xefawmfrlaom ajrmufOD;a&TNrdKUawmf\ocif rif;&mZmBuD;onf ou&mZf 955 ckwGif a&TxD;a&Teef; a&TMuiSef;
ukd odrf;jref;pkd;pHawmfrlcJhonf/ b0&Sifrif;&mZmBuD;onf vufkH;&nf? ESvkH;&nfESihf jynhfpkHawmfrlaom rif;wpfyg;
jzpfavonf/ xkdrif;vufxuf trwfBuD;&mZoBuFefrSm bk&if\csD;ajrmufpm;jcif;cH&aom ol&Jaumif;trwfwpf
OD; jzpfayonf/ trwfBuD;\ZmwdrSm aus;yifv,f&Gmjzpfavonf/ rdrsKd;brsKd; tEG,fawmfwkdYrSm ajrmufOD;acwff
rif;tqufqufwkdY\ csD;jrihfajrmufpm;jcif;cH&olwkdY\ tEG,fawmfrS qif;oufvmolrsm; jzpfavonf/
aus;yifv,fNrdKUukd av;NrdKUacwf yk&defbk&if '&mZmrif;BuD;(at'D 1123-1139)vufxufrSp wnf
axmifcJhaom NrdKUBuD;wpfNrdKUjzpf&m ajrmufOD;acwf rif;&mZmBuD;vufxuf at'D 1593-1612 wkdifatmif
tvGefpnfum;cJhaom NrdKUwpfNrdKUjzpfavonf/ ajrmufOD;NrdKUawmf pnfum;pOfu abmif;'GwfNrdKUi,fESifh wpyfwnf;
&Scd ahJ vonf/ r[mxD;? abmif;'Gw?f uk,
d &f jH yif? armif;qG?J wkwaf orm;? ZD;Zm paom &GmolBu;D rsm;eSifh zGpYJ nf;xm;aom
aus;yifv,fNrdKUonf tvGefpnfum;cJhayonf/ ,ckwkdif aus;yifv,f&Gm bk&m;apwD? odrf tNydKtysuf t<uif;
tusefrsm;pGmeSihf r[maAm"dyifrsm; &Sdaedao;onf/ vlaepnfum;cJhjcif;\ taxmuftxm;rsm;yif jzpfavonf/
trwfBuD;&mZoBuFefonf aus;yifv,fNrdKU&Sd rdbaetdrfrS ajrmuft&yfacsmif;wzufurf;wGif BuD;pGmaom
tdrfBuD;aqmufvsufaeawmfrlavonf/ rdrdESihf ajymif;vmoltzGJYtm;vnf; rdrdtdrftem;wGif 0kdif;&Hvsuf aetdrf
aqmufvyk af exkid af pcJo
h nf/ ,if;&yfuu
G u
f dk ukw;dk &yfuu
G [
f
l vnf; wGiaf vonf/ ajrmufO;D NrKd UawmfBu;D ysupf ;D
NyD;aemuf aus;&GmtjzpfokdY ajymif;vJNyD;vQif ukwkd;&Gm[k ac:wGifapcJhonf/
,if;trwfBuD;onf ukwkd;&Gm aexkdifpOfwGifvnf; trwfBuD;&mZoBuFeftjzpf qufvuftrIawmfxrf;cJh
avonf/ xkdpOfawmifilbk&if eEausmfxifonf yJcl;? [Hom0wDukd wkdufckduf&ef rif;&mZmBuD;xH ppfulawmif;
avonf/ rif;ygBuD;\tEG,fawmfjzpfaom rif;&mZmBuD;vnf; vufkH;&nf? ESvkH;&nfESihf jynhfpkHNyD; tiftm;awmifh
wif;aMumif; odawmfrlojzihf tultnDawmif;cHcJhjcif;jzpf\/ ,if;tcsdefwGif [Hom0wDukd ,kd;',m;wkdYu tcsKdU

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

12

wpf0ufusL;ausmfodrf;ykdufcJhav\/ [Hom0wDrif;ESihf awmifilrif;wkdY tcsif;csif;roifhrwihfjzpfavonf/ ,if;


taMumif;ukd odawmfrlaom rif;&mZmBuD;onf om;awmf rif;carmif;tm; wm0efvTJtyf\/ rif;carmif;
tvGefpGrf;&nfowdESihfjynfhfpkHaom vloefol&Jaumif;rsm; &SdcJhonf/ vloefol&Jaumif;rsm;onf bkd;awmfrif;
vufxufrSp xGef;um;cJhaom ol&Jaumif;rsm;eSihf if;wkdY\om;awmfrsm;jzpfMu\/
rif;carmif;tm; i,f&G,fpifuyif tppt&m&m xdef;odrf;apmihfa&Smuf ynmoifMum;ykdYcsay;cJhonfh
olum; uAsm0d'?l uAsmyg&*l ememqE*E&ponfyh nm&yfwjYdk zihf jynhpf aHk om pmqkad wmftrwfBu;D OumysjH zpfonf/
,if;pmqkdOumysHwGif vufkH;&nf? eSvkH;&nfwkdYESihf jynfhpkHawmfrlaom ]]ijyL;? il;? i&J}} [laom ol&Jaumif;BuD;
okH;a,muf&Sd\/ ,if; ijyL;? il;? i&JwkdY\ trnfukd armfuGef;ausmufpmwGif ijyL;us,f? i&Jtm? i&J[ka&;xkd;
xm;onf/ olwkdYtoufBuD; tkdrif;aomtcg ppfrwkduf&bJ a&S;awmfcH&mxl;jzihf cpm;&onf/ rif;carmif;\
crnf;awmf rkif;&mZmBuD;vnf; vloefawmfol&J wpfusdyf&SdcJhonf/
,if;wusdyfwGif wpfOD;wpfOD;pDaom ol&Jaumif;wkdYonf wpfaomif;wpfaxmifpDaom ol&JtrwfwkdYukd
apmihx
f ed ;f Muonf/ aoe*FAsL[musr;f ? umrEusr;f ? jAL[wfppfcsu
D sr;f paomusr;f wkYd vm&So
d nft
h wkid ;f ppfxu
G f
ppfqif? ppfcsD? ppf&yf? ppfqkwf? ppfwuf ponfwkdYukd txl;vdrmuRrf;usifaom olrsm;yifjzpfonf/ xkdol&Jaumif;
rsm;rSm
1/
trwfBuD; &mZoBuFef
2/
OumysH
3/
rif;aemifBuD; ijyL;
4/
e&ywd
5/
iy,fvuf
6/
BudKif;e,fi^ pm;MuL;
7/
yGm;pGJil;
8/
iwefol&Jaumif;
9/
oQifoefBuD;
10/ usD;oQifwkdif wkdYjzpfonf/
ynm&SdokH;yg;rSm 1/
opfwyf[&D
2/
'kuHacsmif;rif;a'0
3/
odef;ckda&mufatmifvS wkdYjzpfonf/
ynm&SdokH;yg;eSihfwkdifyif ol&Jaumif;(10)OD;ukd OD;aqmifum ou&mZf(959)wGif [Hom0wDokdY csDwufcJh
onf/ a&muf&mt&yf apwD? bk&m;rsm;wnfaqmuf\/ okdYjyK&aom aumif;rIaMumihf ]]vlrao? "m;rusKd;?
qifjrif; taotaysmufr&SdbJ w&m;aomenf;jzihf atmifjrifygap}} [k qkawmif;cJh\/ oHwGJta&mufwGif
qHawmf? tHawmf? eHawmfbk&m;okH;ql a&Tcsqkawmif;\/ oHwGJq&mawmfBuD;xH uefawmh&m q&mawmfu bk&if
rif;jrwfcsw
D ufaom ppfyaJG tmifjrifp&m&So
d nf[k rdeMYf um;cJ\
h / atmifjrifvQif a&Tausmif;aqmufvyk
f vSL'gef;rnf
[k avQmufwifcJh\/ ppfyGJEkdifaomtcg a&Tausmif;aqmufvkyfvSL'gef;cJhavonf/ oHwGJNrdKUwGif a&Tausmif;jyif&Gm
[k ,ckwkdif wGifao;\/
xkdrSwzef qufvufcsDwuf&m om;awmfrif;carmif;onf a&wyfrawmfjzihf oefvsifokdY csDwufonf/
,k;d ',m;rSvma&mufusL;ausmaf om wyfwu
Ydk dk atmifEidk cf \
hJ / [Hom0wDwpfjynfv;Hk eSiw
fh uG eEb&k if\orD;awmf
&SifraESmif;wkdYukd &&SdcJh\/ xkdYaemuf rif;&mZmBuD;xHqufoav\/ &SifraESmif;\armifawmf armifapmyefESihf
armifapm[efwkdYukdvnf; ta>ct&Hig;&mpDESihf ay;vkduf\/ ppfulac:vmaom eEausmfxifaemf&xmonf odrf;
qnf;&&SdorQaom ypnf;Opm&wemwkdYukd ESpf0ufESpfzkdYjyKjyifMuNyD; cGJa0Mu\/
1/
,kd;',m;bk&if jAorkdif;"d&mZmkyf

&cdik o
f m;BuD;pmay

13

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

2/
[mekrmefarsmufkyf
3/
tvrm,fa>rorm;kyf
4/
{&m0PfqifkyfeSihfwuG bDvl; ewfkyfponfh aMu;kyfBuD;okH;q,fwkdYukd ,laqmifcJh\/ ajrmufOD;NrdKUokdY
a&mufaomtcg &SifraeSmif;ukd rdzk&m;ajrmufNyD; armifawmfarmifapmyefESihf armifapm[efwkdYtm; ppfwaumif;
NrdKUukd tykdifpm; csD;jrihfcJhavonf/

jynfoHywfBuD; bGJY&mxl;ESihf ukwkd;olBuD; bGJYay;awmfrljcif;


[Hom0wDwu
dk yf w
JG pfcv
k ;Hk ukd atmifEidk cf ahJ om om;awmfrif;carmif;ukd Oy&mZfajrm uf cs;D ajrm ufawmfral v
onf/ ol&Jaumif;rsm;ukdvnf; toD;oD; NrdKUpm;&Gmpm;rsm;ay; csD;ajrmufawmfrlcJhavonf/ ol&Jaumif;(10)OD;t
euf trwfBu;D &mZoBueF u
f dk jynfoyH wfBu;D &mxl;ESiw
fh uG oabFmtpif;ig;&mwku
Yd dk pm;aus;ay;awmfral vonf/
xko
d abFmrsm;teuf trwfBu;D \ uk,
d yf idk o
f abFm(10)pif;tm; trwfBu;D twGuf oGm;vmEkid af p&ef ay;oem;awmf
rlavonf/ usefoabFm (490)wkdYukd ppfwaumif;? 'gumrSarmifwifukdywf [Hom0wDwkdifatmif jrpfpOfw
avQmufoGm;vm&efESihf ukefypnf;rsm;ukd a&mif;0,fazmufum;&ef ul;wkdYoabFmtjzpfjzihf xm;&Sdawmfrlavonf/
,if;oabFmrsm;rS &&Sdaom tcaMu;aiGwkdYukdvnf; bk&ifrif;xHokdY okH;zkdYeSpfzkdYay;&onf/ wpfzkdYukdum; trwfBuD;
pm;&onf/ xkt
d csed rf pS trwfBu;D &mZoBueF t
f m; jynfoyH wftrwfBu;D [l vnf;aumif;? ukw;dk olBu;D [lvnf;
aumif; bGt
YJ rnfo;Hk ck&&Syd idk q
f idk af pcJo
h nf/ ukw;dk olBu;D rSm ajrmufO;D acwf ul;oef;a&mif;0,fa&;wGif ta&;ygaom
&mxl;wpfckjzpfonf/
vloefawmfwpfusdyfESihf trwfynm&Sd okcrdefokH;OD;wkdYrSmvnf; rdrdtm; olaumif;jyKxm;jcif;cH&onfESihftrQ
rdrw
d t
Ydk xku
d t
f avsmuf wwfEidk o
f rQ apwD? bk&m;? ykx;dk ? bk&m;ausmif;uefrsm;wnfaqmufvLS 'gef;awmfral vonf/
jynfoyH wfBuD;bk&m; wnfawmfrjl cif;
ou&mZf (968)? (at'D-1606)wefaqmifrkef;vjynhfaeYwGif trwfBuD; &mZoBuFefonf rdrdtm; olaumif;
jyKcH&onhftwGuf tjcm;ol&Jaumif;rsm;enf;wl apwD? bk&m;? ausmif;uefwkdYukd wnfaqmuf vSL'gef;awmfrlav
onf/ ,if;okdYwnfaqmufvSL'gef;awmfrl&m armif;qGJ"mwfawmftm; yxrOD;pGm jyKjyifNyD; a&TouFef;uyfvSLawmf
rlcJhonf/ armif;qGJt&yf? ukwkd;t&yfESihf aus;yifv,ft&yfwkdYwGif uefBuD;ig;uefpD pkpkaygif; uefBuD; (15)uefwkdY
ukd wl;azmfvLS 'gef;awmfral vonf/ ,if;okv
Yd LS 'gef;awmfral om uefrsm;wGif &[ef;&Siv
f rl sm; aomufo;Hk &ef a&uef
ESpfckyg0ifavonf/ xkdaemuf rdrdukd,fwkdifvSL'gef;vkdaom pdwfapwemtwkdif; ausmufqif;wkawmfBuD;wpfqlESihf
ausmufwHwkdif;&Htyfaom odrfwkdYukd armif;qGJt&yfwGif wnfxm;onf/ tkwfapwDwpfqlESifh *loGif;bk&m;ukd
ukwkd;t&yf rdrdvSL'gef;aom a&uefig;uefteD;wGif wnfxm;awmfrlcJhavonf/
,if;apwDEiS b
hf &k m;rsm;ukd jynfoyH wfBu;D bk&m;[l trnfwiG af vonf/ ukw;dk olBu;D trwfBu;D &mZoBueF f
uG,fvGefNyD;aemuf aemifom;pOfajr;quf jyKjyifvSL'gef;cJhMuonf/
e0if;aMu qkawmif;jynfhapwDawmfESifU odrfawmfukd wnfawmfrljcif;
ukwkd;olBuD;trwfuG,fvGefNyD;aemuf zciftkduft&mukd if;\om;awmf jrausmfatmiftm; ou&mZf
(984)(at'D 1612)wGif rif;&mZmBuD;\om;awmf rif;carmif;vufxufqufvufcsD;jrihfcJh\/ ukwkd;olBuD; trwf
awmftjzpf csD;jrihf pm;aMu;ay;cJh\/ jrausmfatmifonf zcif\tkduft&mjzpfaom ukwkd;olBuD;&mxl;ukd
&&SdNyD;aemuf rdrd\crnf;awmfESifh r,fawmfwkdY\ rdbaus;Zl;ukd qyfvkdonfhqE&Sd rdrdaexkdif&m ukwkd;&Gmbkef;
awmfBuD;ausmif;\ ajrmufbufwGif uyfvsuf tkwfapwDawmfwpfqlESihf odrfawmfwpfckukd (986)ck? wefaqmif
rkef;vjynhfaeYwGif wnfaqmufvSL'gef;cJhavonf/
rdbykdif a&T? aiGqif;wkawmfwkdYukd Xmyemxnfhawmfrl\/ apwDawmfukd tkwfrsm;jzihf r[m&HwHwkdif;um&HNyD;
rkcf0 jcaoFheSpfaumif xkdifvsufvSL'gef;awmfrlavonf/ apwDrSm OmPfawmf(7)awmiftjrifh&Sdavonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

14

apwDawmf\ ta&SUbufwGif uyfvsuf;odrfawmfwpfqlukdvnf; if;apwDESihf wpfaeYwnf; wpfcsdefwnf;


wGif orkwfawmfrlcJhavonf/ apwDawmfwGif OmPfawmf wpfawmifwpfxGm&Sd *loGif;bk&m;wpfql vSL'gef;awmf
rlavonf/ yvifawmfwGifvnf; (986)[l urnf;a&;xkd;cJhonf/ apwDawmf? odrf? ausmif;? a&uefwkdYukd
ukwkd;olBuD;\tEG,fawmf tqufqufrGrf;rHjyKjyif'gejyKcJhavonf/
ou&mZf (1146)ck? r[morwrif;vufxuf &ckdifjynfBuD; ysufpD;NyD;aemuf jrefrmNrdKU0ef eEyuseftp
armifpHaysmftqkH;xd jrefrmNrdKU0efukd;quf tkyfcsKyfcJhavonf/
ou&mZf (1186)ckESpfwGif ta&SUtdEd,ukrPDukd tkyfpkd;aom pwkwajrmuf 0DvsHirf;\trdefYawmfjzihf
AkdvfrSL;BuD; &myodefowf(a&mbwfqif)onf &ckdifwpfjynfvkH;ukd odrf;ykduftkyfpkd;cJhonf/ ppfawGNrdKUukd A[kdjyKum
(5)ESpfwkdifwkdif ppftmPmjzihf tkyfcsKyfNyD; olykefwkdYukd ESdrfeif;cJhonf/ xkdpOf tESpf(40)wkdifwkdif xGufajy;wdrf;a&Smif
aeMu&aom wkid ;f &if;om;jynfol &[ef;&Siv
f t
l aygif;wko
Yd nf ta&SUjynf? taemufjynfwrYdk S &ckid jf ynfoYdk jyefa&muf
vmMu\/ rdrdwkdYaexkdifcJhMuaom &Gma[mif;wkdYwGif 0ifa&mufaexkdif vkyfukdifpm;aomufcJhMuonf/
ukwkd;&Gm jyefvnfwnfaxmifjcif;
t*Fvyd t
f pk;d &vufxufwiG f &Gmopf jynfopf wpfzefjyefvnfwnfaqmuf&mwGif ukw;dk olBu;D tEG,af wmfrsm;
jzpfMuaom vuf,mjreftrwfBuD;\ ajr;awmf OD;xGef;OD;ausmfonf vuf,mjrefuRef;olBuD; OD;pHabmfOD;xHwGif
wkdufolBuD;&mxl;jzihf trIxrf;&av\/ ,if;okdYtrIawmfxrf;pOfwGif wkdufolBuD; OD;xGef;OD;ausmfonf rdrdwkdY\
rsKd;kd;pOfqufwnfaxmif aexkdifcJhMuaom ukwkd;&Gma[mif;ae&mwGif csKHEG,fydwfaygif;rsm;ukd &Sif;vif;okwfoif
tdrfajc (50)ESifhwnf aexkdifvmcJhMuavonf/ ou&mZf(1199)ckESpfwGif rdrdwkdY\ab;bkd;rsm; wnfxm;
ukd;uG,fcJhaom jynfoHywfBuD;apwDawmfukd xyfrHjyKjyifavonf/ txufXmyemNydKus&mrS xGufay:vmaom
aiGqif;wkawmf okH;q,fhig;qlESihf "mwfawmfrsm; awGU&SdcJhonf/ aiGqif;wkawmfrsm;ukd bkef;awmfBuD;ausmif;wGif
xm;&SdNyD; "mwfawmfrsm;ukd jyefvnffXmyemjyKcJhonf/ xkdYjyifausmif;0if;twGif;&Sd e0if;aMuqkawmif;jynfhapwD
awmfESihfodrfawmfwkdYukdvnf; jyefvnfrGrf;rHcJhonf/
xkaYd emuf ukw;dk aus;&GmrS a':rvSjzLrdom;pkwu
Ydk vnf; wzefNyKd ysuaf eaom bke;f awmfBu;D ausmif;? odraf wmf
ESihf apwDawmfukd rGrf;rHjyKjyifchJavonf/ if;orD; a':0gyGifhuvnf; odrfawmfESihf apwDawmfwpffqlukd rGrf;rH
jyKjyifcJhonf/
OD;OD;omxGef;
(&ckdif? jrefrmy@dwf)

(e0if;aMu qkawmif;jynhfapwDawmftm; rormolwkdYu okdufwl; NzdKzsufvkdufNyDjzpfaMumif; od&onf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

15

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

a0omvDacwf ou&mZfNzdKykH tpDt&if


*pye'Djrpf\ vuf0Jbufurf;ajcwGif a'GpjErif;BuD;onf NrdKUkd;wHwkdif; usKH;ponfwkdYjzihf rGrf;rHqif,ifvsuf
NrdKUwpfNrdKUwnf\/ NrdKUawmfrSm ewfjynfuJhokdY wifhw,fcefYnm; xnf0gvSaMumif;ukd tmeEpjEausmufpmt&
od&Sd&onf/ if;NrdKUawmfrSm &ckdifa0omvDNrdKUawmfyifjzpfayonf/
a0omvDNrdKUawmfonf "n0wDNrdKUawmfa[mif;rS awmifbuf(7)rkdiftuGm ajrmufOD;NrdKU\ ajrmufbufig;rkdif
cefYtuGmwGif wnf&Sdonf/ NrdKUawmf\taemufbufwGif &ef;acsmif;&Sd ta&SUbufwGif oif;uspfawmfawmif
apwD&Sd\/
"mwfykHrsm;eSihf rsufjrifawGU&Sdcsuft& NrdKUkd;wHwkdif;ukd aumif;pGm awGUjrifEkdifonhftjyif NrdKUkd;wHwkdif;rSm
tvsm;ay (10000)? teHay(6500)cefY&Sd puf0kdif;ysufawmifESihf ajrmufokdY &Snfarsmarsmjzpf\/
ta&SUbufawmifajc&Sd NrdKUkd;wHwkdif;rSm ajzmifhwef;NyD; ,aeYwkdifav;ayrS q,faytxd jrihfao;onf/
if;wHwkdif;ESihf awmifwef;tMum;wGif ayESpf&mcefYus,f0ef;aom a&usKH;rSm ,ckwkdifaumjcif; r&Sdao;ay/
tmeEpjEausmufpmt& a0omvDNrdKUawmfukd a'GpjErif;tEG,fawmf (13)quf ESpfaygif;(230)? r[m0D&
rif;ESihf tEG,fawmfukd;quf ESpfaygif;(129)ESpfpkd;pHcJhaMumif; awGU&onf/ r[m0d&\ tEG,fawmfjzpfaom oD&d
0DZ,(oD&dpjEm;)rif;vufxufwGif aumZmou&mZf(556)ckESpfrSp oD[kdVfrSoHCmawmfwpfaxmifESihf &ckdifrS
oHCm awmfwpfaxmifwkdYonf a0omvDNrdKUawmf&Sd o&ufcsKdawmif (,cktac: o*Fg,emwifukef;)wGif
okH;ESpfMumrQ yd#uwfokH;ykHukd o*Fg,emwifawmfrlcJhMuonf/
o*Fg,emwiftNyD; oD[kdVfrSoHCmawmft&SifjrwfwkdYtm; jyefvnfykdYaqmifawmfrlNyD;aemuf Owrudef;t&
ou&mZf(560)ukd NzdKavonf/

ou&mZfNzdK&m pD&ifykH
oD&dpjErif;BuD;onf jA[Pod'dyka&m[dwfykPm;awmfBuD;tm; wm0efay;tyf\/ ynm&SdykPm;awmfBuD;
onf ou&mZfNzdK&eftwGuf a&S;OD;pGm ajrae&mukda&G;cs,f\/ xkdYaemuf t|rkcfjymom'faqmifwpfaqmif aqmuf
vkyfavonf/
if;jymom'faqmiftwGif; t&yf&SpfrsufESmwGif N*dK[fykvif&SpfckESihf jymom'faqmiftv,fwnfhwnfhwGif
A[kdN*dK[fyvifwpfck pkpkaygif; N*dK[fyvifukd;ck jyKvkyf\/
xkdt|rkcfjyom'faqmifrS a&Teef;awmfxda&mufatmif &mZrwfum oJjzLrsm;cif; iSufaysmyifrsm;pkdufxm;
&onf/ t|rkcf&SpfrsufESmwGif zsifjzLzsifeDrsm;rkd;um xm;avonf/ jyom'faqmifESihf a&Teef;awmfxdatmif
&mZrwfum oJjzLcif;xm;aom vrf;wavQmufwGif trsKd;av;yg;wkdY toD;oD;ae&m,lMu&\/
a0omvDNrKd Uawmfol trsK;d orD;rsm;rSm a&T&nf? aiG&nf? ausmufoyH wjrm;&nfwu
Ydk dk a&tk;d wGix
f nf
h atmifo
ajyyef;rsm; pkdufxlvsuf OD;acgif;wGif&Gufum wef;pDaeMu&onf/ a0omvDNrdKUawmfom; trsKd;om;rsm;rSm apmif;
Sif;wl&d,meSihf pnfawmfukdukdifaqmifxm;Muonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

16

eef;awmfoleef;awmfom;rsm;rSm qefyef;aygufaygufESihf yef;yGifhtrsKd;rsKd;wkdYukd a&Tzvm;? aiGzvm;? jrzvm;


wkdYwGif xnfhukdifaqmifxm;Mu&onf/
uacsonftzGJYrsm;rSm yavG(a>y)? ESJ? AkHaxmif? ywvm;? rdausmif;apmif; ponhfwl&d,mrsm; ukdifaqmif&
\/ wyfrawmfom;rsm;rSmrl vufeufukd,fpDpGJukdifvsuf NcH&HaeMu&onf/
ykPm;awmf(108)a,mufwkdYrSm ckoif;rsm;ukd ukdifaqmifvsuf &mZrwftem;wGif wef;pD ae&m,lMu&
avonf/

N*dK[fpmauR; ou&mZfNzdK
t|rkcfjyom'faqmiftwGif;0,f yxrtpkjzpfonfh &Spfa,mufaomykPm;awmfwkdYtm; ckoif;&Spfckukd
ay;tyf\/ 'kwd,tpkjzpfaom &Spfa,mufaom ykPm;wkdYukd ou&mZfNzdK&m trSm;trSefpdppf&ef wm0efay;tyf
\/
wwd,tpkjzpfonfh &Spfa,mufaomykPm;awmfwkdYukd N*dK[fpmauR;&ef a&TcGuf&Spfcktm; ay;tyf\/ okH;
a,mufaom ykPm;awmfwkdYtm; tcsdef? em&D? ygwf? ADZemponfwkdYukd pdppf&efwm0efay;onf/ tv,fA[kd&Sd
ou&mZfNzdKrnfh yvifukdrl jA[Pod'dykPm;awmfBuD; ukd,fwkdif wm0ef,lavonf/
xkdaemufwGif we*FaEGaxmifh&Sd yvifN*dK[fckHwGif we*FaEGaeYom; ykPm;awmfajcmufa,muf? wevFmN*dK[f
yvifwGif (15)a,muf? t*FgN*dK[fyvifwGif (8)a,muf? Ak'[l;N*dK[fyvifwGif (17)a,muf? Mumoyaw;N*dK[f
yvifwGif (19)a,muf? aomMumN*dK[fyvifwGif (21)a,muf? paeN*dK[fyvifwGif (10)a,muf? &m[kN*dK[fyvif
wGif (12)a,muf ykPm;awmfrsm; aeYom;tvkduf toD;oD;ae&m,laponf/
N*dK[fpmauR;&ef tcsdefem&Dusa&mufaMumif; tcsufjyaom &Spfa,mufwkdYrS ckoif;xyf rIwfjyefonf/
okH;a,mufaom ykPm;wkdYrSm tcsdef? em&D? ygwf? ADZem ponfwkdYukd a&wGufav\/
xkaYd emufwiG f jA[Pod'yd ak &m[dwf ykPm ;awmfBu;D rSm (108)vk;H aom N*Kd [rf sm;ukd wkid w
f nfNy;D vQif ou&mZf
(560)ukd ypfy,f ]oknwpfvkH;}ukd tv,fA[kd N*dK[fyvif wifvkdufavawmhonf/

a&Teef;awmfqDokdh
(108)vkH;aom N*dK[frsm;ukd t|rkcf&Sd yvif0,fqDrD;(108)cGuf xGef;SdylaZmfwkdifwnfonf/ if;wkdif
wnfaomtcg ygVdbmom(rm*"bmom)jzifh wkdifwnf\/ wkdifwnftNyD;wGif t|rkcfN*dK[f&SpfckwGif&Sdaom
ykPm;awmf&Spfa,mufrS ckoif;ukd oHNydKifrIwfjyefonf/
xkdYaemufwGif t&yf&SpfrsufESm &SdMuukefaom (108)a,mufaom ykPm;rsm;rS oHNydKifckoif;rsm;ukd rIwf
Muavonf/ qefyef;? aygufaygufESifh yef;rsKd;pkHukd BuJjzefYMu\/ wl&d,mrsm;ukdvnf; wD;rIwfMuav\/ wpfem&D
cefYMumatmif wD;rIwfuckefMuavonf/
wD;rIwfuckefMuNyD;aemuf jA[Pod'd yka&m[dwfykPm;awmfBuD;onf qef;opfpou&mZfa&;xkd;xm;aom
a&Taypmukd e0&wfukd;oG,f pDjc,fxm;onfh uvyf(vifyef;i,f)ay:wGifwifvsuf t|rkcfjymom'faqmifrS]a&T
eef;awmf}qDo<Ydk uav\/ ykPm ;awmfBu;D \ aemufawmfyg; (108)a,mufaom ykPm ;awmfrsm;Nc&H
H vku
d yf gvmMu
avonf/
e0&wfukd;oG,fpDjc,fxm;aom uvyfay:wGifwifvsuf ,laqmifvmonhf qef;opfpou&mZfukd olaX;
ol<u,fwkdYrS a&Taygufayguf? aiGaygufaygufBuJ BudKqkdMuonf/ awmifolv,form;rsm;rS qefpyg;rsm;BuJjzefY
BudKqkdMujyef\/ jynfoljynfom;rsm;rS apmif;Sif;wl&d,mrsm; wD;rIwfuckef BudKqkdMujyef\/
a&Teef;awmft0ifokdYa&mufaomtcg wpfaxmifaomrSL;rwfrsm;u vuftkyfcsDvsuf qkawmif;ywemjyKMu
ukef\/ xkdrSwpfzef rif;nDrif;om;rsm;? rif;orD;rsm;? rdzk&m;rsm;? armif;rrdH tysKdawmfrsm;rS BudKqkdMuum
oDd&dpjEm;rif;BuD;\ txHawmfokdY qef;opfpou&mZftm; o,faqmifoGm;Muavonf/
oD&dpjEm;rif;BuD;onf oD[moeyvifawmfxufwGif ueu'PfxD;awmf (xD;jzLawmf)ukd aqmif;awmfrl

&cdik o
f m;BuD;pmay

17

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

vsuf pHy,faeav\/ jA[Pod'dykPm;awmfBuD;onf OD;xdyf&Gufvmaom qef;opfpou&mZfukd &wemuvyf


ay:wGif wifvsufrS &Sifbk&m;BuD;\ vufawmfokdY tyfawmfrl\/
xkdYaemuf rif;BuD;ESihfyka&m[dwfykPm;awmfBuD;wkdYrSm pmayusrf;*ef vrf;Tefpum;rsm; ajymMum;Mu\/
xko
d aYdk jymMum;Ny;D aemuf rif;Bu;D onf yka&m[dwEf iS fh rif;nDrif;om;rSL;rwfy&dwo
f wftm;vk;H wkt
Yd m; oefvsuaf wmf
ukd ukdifaqmifvsuf ajymMum;onfrSm],cka&mufvmaom qef;opfpou&mZf tcsed t
f cg ig\aejynfawmftwGi;f vnf;aumif;? ou&mZf
ukd okH;pGJaomae&mwkdif;vnf;aumif;? at;csrf;om,m qefa&pyg;aygrsm;<u,f0vsuf um,okc? pdwokc
eSpfXmewkdYESihf jynhfpkHEkdifonfjzpfapownf;}[k rdefYMum;avonf/
xko
d rYdk ed MYf um;Ny;D aemuf&ckid rf if;wkt
Yd qufqufo;Hk pGaJ wmfrcl ahJ omatmifvaH wmfBu;D ukv
d iT x
fh v
l u
dk af vawmhonf/

okawoejyKcsufrsm;
ou&mZfNzdK&jcif;orkdif;aMumif;ESihf ou&mZfNzdKykHrsm;ukd usrf;wpfapmifrQyif a&;om;rSwfwrf;wifEkdifavmuf
ygonf/ aqmif;yg; tenf;tusOf;rQavmufom azmfjy&ygonf/
(1994)ckESpf? {NyDvwGif pma&;olukd,fwkdif a0omvDeef;&mukef;ausmif; (vufcwfawmifukef;ausmif;)wGif
wnf;ckd a0omvDavhvmcJhygonf/ a0omvD&GmwGif OD;pHausmfatmif\ aetdrfteD; &Gmvrf;ab;wGif a&uef
i,fwpfck&Sd\/
xkda&uef\EIwfcrf;aygifwGif a&wkdufpm;rIaMumifhvnf;aumif;? vltrsm;oGm;vmrIaMumihfvnf;aumif;?
ay:xGufaeonfh ausmufwkH;wpfwkH;tm; awGU&Sd&onf/ xkdausmufwkH;wGif xGif;xm;aom ckoif;trSwfwHqdyfyg
&Sd\/
ausmufw;Hk rSm tvsm; (19)vufr? teH (10)vufr? 'k(14)vufr &So
d nf/ OD;pHausmaf tmifEiS fh armifpaH tmif?
armifpHodef;wkdY\ tultnDjzihf vufcwfukef;ausmif;&Sd ewfkyfrsm;xm;&m taqmufttkHokdY ykdYaqmifxm;cJhyg
onf/
orkdif;&mZ0ifrsm;ESihf avhvmrSwfom;rIt& ]ckoif;}trSwftom;rSm r[musdefac: eef;wufkyfyGm;awmf
oGef;awmfrl&mvnf;aumif;? &Sifbk&ifrsm; bdodyfoGef;avmif;&mvnf;aumif;? rif;crf;rif;em;ESihf r*FvmtrsKd;
rsKd; qif,ifusif;y&mvnf;aumif;? ou&mZfNzdKaomtcgvnf;aumif;? a&pufcstrQay;a0&mwGif a&pufcGuf
tjzpfvnf;aumif;? tokH;jyKavh&SdaMumif; avhvmawGU&Sd rSwfom;&ygonf/
okjYd zpf ckoif;trSwt
f om;onf jA[Pmt,l0g'wpfco
k mr[kwb
f J txufwiG f azmfjycJah om ae&mXme
wkdY tokH;jyKonfh ,Ofaus;rIrSwfwrf;0if ypnf;wpfcktjzpf rSwf,l&efvnf; vkdtyfvSygaMumif; a&;om;wifjy
vkduf&ygownf;/
t&Sifaumov(*a0oD)

&nfTef;
1/ t0eEpjEm;ausmufpm
2/ &ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;
3/ &Spfaomif;bk&m;ykxkd;awmforkdif;
4/ OD;ausmfZH(okawoD)rSwfwrf;
5/ ukd,fwkdifokawoejyKavhvmrI

(OD;pHomatmif)
(xGef;a&Tckdif)
(xGef;a&Tckdif? OD;ausmfausmfvS)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

18

&udKif&moDvkduf
euwfwm&m &moDkyfyGJawmfyef;ESihf tcsdefem&Drsm;
twdwu
f mv &uKd iahf jray:wGif txl;xl;tqef;qef;aom ,Ofaus;rItjrKaw yef;uav;rsm; zl;yGiafh 0qmcJh
Muonf/ acwf\O,smOfrSL;wkdYuvnf; acwftqufquf tkd;cHADZ yifr,Ofaus;rIrsm;tay:wGif rlwnfNyD;
topftopfaom ,Ofaus;rI&wemyef;yifuav;rsm;ukd wDxiG Bf uq
H um w,kw,pku
d yf sK;d cJMh uayonf/ O,smOfrLS ;
wk\
Yd t&nftaoG;aumif;Muoavmuf &uKd i,
hf Ofaus;rIrmS vnf; vSywifw
h ,fpmG yGiv
hf ef;vmcJMh uonfomwnf;/
,if;wkdYrSm tem*wf&udKifrsm;tzkdY wefzkd;rjzwfEkdif? rkd;Ekdifaom &wemtjrKaw tarGtESpfrsm;tjzpf ,aeYwkdif
txift&Sm; zdwfzdwfvufpGm awmufyqJ&Sdaeayao;onf/ ,if;okdYacwftqufqufwGif xGef;ajymifopfvGifcJh
aom &uKdiftjrKaw&wemrsm;xJrS ajrmufOD;acwf&udKifh&moDvkduf euwf? wm&m? &moDkyf? yGJawmfyef;ESihf
tcsdefem&DwkdYukd wifjyvkdygonf/
tcsufrsm;ukd ajrmufOD;acwfwGif tvGefxif&Sm;ausmfaZmcJhaom &udKifhpmqkdynm&Sd okcrdefr[mynm
ausmf\ (12)v&moDzGJY {uykd'f&wkayrlwGif awGU&ayonf/ r[mynmausmfonf &udKifjynfe,f &moDvkdufxGef;
yMuaom euwf? wm&m? usif;ycJhMuaomyGJawmf? zl;yGihfMuaomyef;? aeYESihfn tcsdefem&D? rGef;wnfhz0g;? &moDkyf
ponfwkdYukd {uykd'f&wkwpfckwnf;jzifh tuGufaphatmif uspfvpfodyfonf;pGm wifjyxm;ayonf/
&wk\tpykdif;wGif ]]Gefvrf;r*Fvm? armfcrf;jzmAdefY? r[muay? rD;a&avaMumihf? zsufacswnfxGef;?
av;uRef;jrif;rkd&f? ,k*EdK"kd&fESifh? a&kdoDwm? wm&meuwf? vewfol&def? tcsdefraESmif;}}
[la&;pyfoDukH;xm;onfukd awGU&ygonf/
okdYa&;pyfxm;jcif;rSm pmqkdonf rdrdqkdvkdaom tcsuftvufrsm;ukd rwifjyrD usufoa&r*Fvmtaygif;
eSifh jynhpf aHk om r[muyfurmBu;D onf rD;? a&? av? ajr ponf"h mwfBu;D av;yg;aMumihf jzpfysuw
f nfxeG ;f aeyku
H ?dk
jrif;rkd&fawmifBuD;ukd uRef;BuD;av;uRef;ESihf ork'&ma&kdoDwmwkdYu 0ef;&Hxm;MuykH? euwm&mESihf aerif; vrif;
wkdYrSmvnf; jrif;rkd&fawmifBuD;ukd A[kdjyKNyD; vnfywfoGm;vmaeykHukd txif;om;ay:vGifatmif ed'gef;ysKd;xm;onf
rSm tvGefyifobm0usvSayonf/
pmqkdtaejzihf txuf0VmwGif ae? v? euwfwm&mwkdY\ vSnhfywfoGm;vmrIaMumifh urmay: Owk?
&moD? &moDESihfv? &uf? tcsdefem&DponfwkdY w0Jvnfvnf ajymif;vJjzpfysufaeMuonf/ Moumoavmu a&ajr
awmawmif opfyifyef;refwrYdk mS vnf; ol&Y moD? oleY uw?f olt
Y csed t
f vku
d o
f m zl;yGiMhf uonf/ yef;onf&moDtvku
d f
zl;yGihfNyD; &moDonf yef;tvkduf ajymif;vJaeonf[l qkdvkd[efwlayonf/
,if;okpYd Mum0Vmwpfcv
k ;Hk vSnyfh wfomG ;vmaeyku
H dk kyv
f ;Hk azmfNy;D aemuf olwifjyvkad om tcsut
f vufrsm;
ukd olYv? olY&moDtvkduf wifjyxm;onfukd awGU&ayonf/
]]wefcl;rmodef? zefcsdefNcdrf;p? Mu,fzkoQwd? rd&moD? ESpf,HcsDaomf? oifhnDpdwfMw? qdwfjrL;uvsuf? wm&qH
usif? obifa&oGef;? uHhaumfyef;ESihf? xl;qef;&ifcwf? ol&defewfvnf;? rdef;rwf&dyfoGm;? okH;z0g;[k? ykdif;jcm;vSnhfu?

&cdik o
f m;BuD;pmay

19

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

aehnem&D? okH;q,ffpDwnf;}}
wef;cl;vonf rd&moDjzpfonf/ &moDyk rf mS qdwf yk jf zpfonf/ zkoQeuw?f pdwe uwEf iS fh qHusiw
f m&mwkYd
xGef;yMuonf/ a&oGef;obif(oBuFef;yGJ) usif;yMuonf/ uHhaumfyef;? &ifcwfyef;wkdYzl;yGifhMuonf/ aeYESihfn
em&D (30)pD&Sdonf/ rGef;wnfhz0g;rSm okH;z0g;&Sdonf/
]]&moDNyd? uqkefv0,f? rmCaeNidrf? aysmf&SdefoJhoJh? anmifa&yGJ[k? yGifhNrJpHum;? ESpfz0g;wd? EGm;vm;Oob?
wHiSwm&m? oef;acgifrSmwGif? 0domcgnD? nOfhem&Dwd? xm0domzG,f? okH;q,fESpfauRU? em&Daphu}}
uqkefvonf NyD&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm EGm;vm;Oobkyfjzpfonf/ rmCeuwf? 0domcgeuwfESifh
wHiSwm&mwkdYxGef;yMuonf/ anmifa&oGef;yGJusif;yonf/ pHum;yef;yGifhonf/ aeYem&D(32)ESihf nem&D(28)&Sdonf/
rGef;wnfhz0g;ESpfz0g;&Sdonf/
]]jrLaiGUrIefrIef? ve,kef0,f? arxkef&moD? udE&Dzkdr? aZ|oHBudef? ol&defpp? Ow&zv*keD? nOfhem&Dwd? q0D
owd? aZmBwdae;? yef;jrwfav;ESihf? aiGaoG;pHy,f? Mu,fazGpHay;? au;0wfwm&m? {umz0g; wpfjyefxm;&Sihf}}
e,kefvonf arxkef&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm udE&Dzkdrkyfjzpfonf/ aZ|euwf? Ow&zveDeuwfeSihf
au;0wfwm&mwkdY xGef;yMuonf/ udE&DzkdryGJ usif;yonf/ pHy,fyef;? jrwfav;yef;wkdY zl;yGifhMuonf/ rGef;wnfh
z0g;wpfz0g;&Sdonf/ aeem&D (34)eSihf nem&D (26)&Sdonf/
]]0gqku
d &u#f? aejcnfjywfu? pdwMf wESi?fh a'0ewfpuf? yke;f nufyiG Nfh r?J yOi;f yGv
J Qi?f oJoo
J rd ahf tmif? oef;acgif
csed rf eS ?f jyKyg oHEiS ?fh q'ew
f m&m? ky0f gxl;cRe?f v,fypk eG [
f ?k &dyrf eG zf 0g;? oknxGuBf uKH ? em&Dqek &f iS ?f aeYo;Hk q,fah jcmuf?
na&mufaZmyD? &ifhusL;csD\/
0gqkdvonf u&u#f&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm v,fykpGefkyfjzpfonf/ pdMweuwf? jyKygoHeuwfeSihf q'ef
wm&mwkdY xGef;yMuonf/ yOif;cHyGJusif;yonf/ ykef;nufyef;yGifhonf/ aeYem&D (36)ESifh nem&D (24)&Sdonf/
rGef;wnfhz0g;rSm oknz0g;&Sdonf/ onfukd axmufNyD; &udKifwkdYwGif ]]0gqkdNcDatmuf? t&dyfaysmuf}} qkdaom
pum;wpf&yfay:xGufvm[ef wlygonf/
]]&moDxdefaqmif? 0gacgif0,f? zefa&mifNidrf;vm? 0domcgESihf? cwmyef;vIdif? oef;acgifwkdifu? jrif;wm&m
ESihf? xGef;yo&*0Pf? kyfrGefjcaoFh? pma&;wHyGJ? ESpfq,fhajcmufn? Z&Bwd? aeYudef;em&D? ukHnDz0g;? wpfjyefxm;&Sihf}}
0gacgifvonf ode&f moDjzpfonf/ &moDyk rf mS jcaoFh yk jf zpfonf/ 0domcgeuw?f o&0Pfeuwef iS hf jrif;wm
&mwkdY xGef;yMuonf/ pma&;wHyGJ usif;yonf/ cwmyef;yGifhonf/ aeYem&D(34)em&D? nem&D (26)em&D&Sdonf/
]]rSwfom; NrJoGif;? awmfovif;0,f? aerif;0ifu? rlveuwf? kH;rSwfa'0? ewfrdrwd? arT;ys&rm? oef;acgifcg
ukd? jyKAbj'ykd'f? a&obif? avSyGJqif? rGefzsifNidrfvpf? okH;q,fhESpfwd? aeYjzpfem&D? nOfhxm0Dwd? &moDuefrS?
wm&OD;ysKdif;? &dyfwkdif;z0g;? a'G;[kxm;&Sifh}}
awmfovif;vonf uef&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm ewfrdef;rkyfjzpfonf/ jyKAbj'ykd'feuwfESihf OAsKdif;wm
&m wkdYxGef;yMuonf/ avSyGJobif(&TDvTDawmfqif;? &Dcif;obif) usif;yonf/ ,if;rmyef;yGifh&Sdonf/ aeYem&D
(12)? nem&D (28)&Sdonf/ rGef;wnfhz0g;ESpfz0g;&Sdonf/
]]pnf;vQm;rcRw?f v0guRwrf ?l wl&moDv? aeYEiS n
fh uk?d wGuq
f em&D? ok;H q,fpw
D ?d ok&H 0Da*g,m? vSnu
fh muG,f
vGef? o&0Pf[k? rkd;pGefajymifvsuf? nOfheSpfcsufukd? &SnfvsufxGef;y? usDwuESihf? t0eD? w&Dz0g;? ig;yg;Mum
yef;? xl;qef;csdefcGif? ewfvQifukdif[ef? o@mefkyfausmh? uefawmhyGJBuD;? qDrD;jrif;rkd&fa&mif? wkdif;vkH;ajymifrQ}}
0guRwv
f onf wl&moDjzpfonf/ &moDyk rf mS csed cf iG u
f dk ewfom;ukid [
f efjzpfonf/ o&0Pfeuw?f t0PD
euwfESihf umu(usD;) wm&mwkdY xGef;yMuonf/ uefawmhyGJqDrD;jrif;rkd&fyGJwkdY usif;yMuonf/ MumrsKd;ig;yg; zl;yGihf
onf/ aeYem&DeSihf nem&D(30)pD&SdMuonf/ rGef;wnfhz0g;rSm (3)z0g;&Sdonf/
]]wefaqmifrkef;csD? &moDNAdpm? Z&z0g;? aysmfyg;jrL;uGef? uif;ykpGef[k? yGJrGefuxdef? rm&Zdefukd? aumif;Nidrf
vSL'gef;? c0Jyef;[k? nOfhoef;,HrSm? MuwdumESihf? wm&muuw? Nidrf;paejcnf? wnfonfeuwf? owADoQ?
csrf;jrnOfh&D? ygwDwD? xm0DrSefaomf? aeYudef;ac:\}}
wefaqmifrkef;vonf NAdpm&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm uif;ykpGefkyfjzpfonf/ owADoQeuwf? Muwdum

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

20

euwf eSihf uuwwm&mwkdY xGef;yMuonf/ uxdefyGJusif;yMuonf/ c0Jyef;yGifhonf aeYem&D(28) nem&D(32)


&Sdonf/ rGef;wnfh (4)z0g;&Sdonf/
]]ewfawmfrSefvS? [if;owm&m? r[mydef;eJ? qGJ&xm;0if? *rkef;tifESifh? oZifysHUoif;? rEmefrif;wkdif? aysmf
cif;Xme? ewfEIef;vS\/ yOig;ck? z0g;pk? "Ek&moD? oef;acgif&Du? rd*oDrnf? a&mifjcnf&0def? zef&SdefuG,fu?
Ow&bj'ykd'f? rGef;qkdufwnfhwkef;? q,fhokH;ESpfvD? aeYem&Dukd? nNyDwGufa&;? oHk;q,fhav;wd}}
ewfawmfvonf "ek&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm rEmefrif;kyfjzpfonf/ Ow&bj'ykd'feuwf? rd*oDeuwfESihf
[oFmwm&mwkdY xGef;yMuonf/ r[mydEJewf&xm;qGJyGJ usif;yonf/ *rkef;yef;? tifyef;? oZifyef;wkdY zl;yGifhMu
onf/ aeYem&D(26) nem&D(34)&Sdonf/ rGef;wnfhz0g;rSm(5)z0g;&Sdonf/
]]pOfa&S;ajymqkd? vjymokd0,f? cGmkdEG,fyef;? ruef;kyfvS? rum&wd? zkoQoef;acgif? aea&mifaysmufNyD?
b&PD[k? em&DwGufzGJY? okH;q,fhajcmufn? ZeaEG;aeY? z0g;aeYaysmufjyef? ykpGefwm&? a&mifjrvQHvif;? aevQHuif;u?
jrif;cif;obif pD&ifcefYNrJ/
jymokdvonf rum&&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm ruef;kyfjzpfonf/ zkoQeuwf? b&PDESihf ykpGefwm&mwkdY
xGef;yMuonf/ jrufcif;obifusif;yonf/ cGmkdyef;eSihf EG,fyef;rsKd;pkHzl;yGihfMuonf/ aeYem&D(24)em&D? nem&D
(36)em&D&Sdonf/ rGef;wnfhz0g;(6)z0g;&Sdonf/
]]wykdYwGJ0,f? aygufav;? ql;yef;? nOfhoef;csdefus? Mu,frmCESifh? wm&csdefpif;? aerif;0if&D? a&m[PDwd?
em&Dwd0? qaEG;csrS? Z&Bwdef;? aeYudef;em&D? ukH&moD[k? vSLaumif;rIjzihf? &mukrD;zkef;? wkdif;vkH;vQHNzdK;? MumoGwftkd;
eSihf? MumrsKd;pkdufxl? yOz0g;}}
wykdYwGJvonf ukH&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm Mumyifpkduf[efjzpfonf/ a&m[PDeuwf? rmCeuwfESihf
csdefpif;wm&mwkdY xGef;yMuonf/ (wm&mtaejzihf ]]csdefpif;}}[lawGU&ygonf/ ]]csdefcGif}} wm&mavhm[k ,lqrdyg
onf)/ ,m*ky?JG rD;ykMH umoGwt
f ;dk yGw
J Ydk usi;f yMuonf/ aygufav;yef;? ql;yef;trsK;d rsK;d wkYd zl;yGiMfh uonf/ aeYem&D(26)?
nem&D(34)&Sdonf/ rGef;wnfhz0g; (5)z0g;&Sdonf/
]],loGm;aqmifa,mif;? vwaygif;0,f? csdefarmif;kdufcsD;? ESpf,HwD;u? csdefwlvESihf? Ow&zv*keD? nem&D[k?
em&DwGufppf? eSpfq,fh&Spfukd? aeYjzpfrSefvS? a'G;wdnwd? Z&mb0g;? kyfxm;rvGwf? ig;jcif;yGwf[k? yGifh0wfo&zD?
tnDtif;Muif;? aevQHuif;u? ['wd? rsm;vStnD? oJapwDukd? ajrmufcsD&Tifys? vSL'gef;Mu&Sifh}}
waygif;vonf rdef&moDjzpfonf/ &moDkyfrSm ig;Muif;kyfjzpfonf/ Ow&zveuwf? [m'euwfESihf
wlvmac: csdefcGifwm&mwkdY xGef;yMuonf/ oHapwDyGJusif;yonf/ o&zDyef;? tif;Muif;yef;wkdY zl;yGifhMuonf/
aeYem&D(28)? nem&D(32)&Sdonf/ rGef;wnfhz0g;rSm (4)z0g;&Sdonf/
{uykd'f&wkukd qef;ppfMunhfygu ajrmufOD;acwf\ aA'ifynm? euwfynm? uAsmhpGrf;&nfESihfkd;&m"avh
xkH;wrf;pOfvmrsm;ukd uGufuGufuGif;uGif;jrifawGU&ayrnf/ aA'ifynmt& aeYntcsdefem&DESihf rGef;wnhfz0g;wkdY
ukd twdtus azmfTef;xm;onfukd awGU&ygonf/ euwfynmt& vpOfeuwfwm&mwkdY\ vSnhfywfoGm;vmae
MuykH? olY&moDtvkduf xGef;yMuaom euwfwm&mrsm;ukdyg xnhfoGif;oDukH;xm;ygonf/
&moDtvkduf okyfazmfxm;aom &moDkyfjyo@mefrsm;rSmvnf; wpfrlxl;jcm;aeayonf/ {uykd'f&wkxJ
wGif yg0ifaom &moDkyfrsm;rSm wjcm;vlrsKd;rsm;eSihfwlnDaom kyfo@mefrsm;yg&Sdovkd rwlnDaom kyfo@mefrsm;
ukdvnf; awGU&onf/ okdYaomf ajrmufOD;acwfwGif a&;om;jyKpkaom &udKifwkdY\ ]jAL[wfusrf;}}vm &moDkyfrsm;ESihf
rl wpfoa0rwdrf; wlnDaeonfukd awGU&ygonf/ a0omvDNrdKUa[mif;wpfae&mrS ay:xGufvmonhf(12)v&moD
puf ausmufjym;i,fwGif yg&Sdaom &moDkyfrsm;ESihfrl tenf;i,fvGJacsmfaeonfrsm;ukd awGU&jyefygao;onf/
okdYaom rwlnDaom &moDkyfrms;ukdrl aqmif;yg; &SnfoGm;rnfpkd; rwifjyEkdifawmhyg/ tcgtcGifhBuHKygu
oD;jcm;wifjyrnf[k qEjyKxm;ygonf/
pmqkdonf &moDvkdufusif;yavh&Sdaom yGJawmfrsm;ukd azmfjy&m tcsKdUaom yGJvrf;obifrsm;ukd &Sif;vif;&ef
vkdtyfrnfxifygonf/ ,if;wkdYrSm wefcl;vwGif usif;yaom avSNydKifyGJ? uqkefv usifyGJ? wefaqmifrkef;v oif
ykwfqGrf;wifyGJESihf wykdYwGJv &xm;yGJwkdY jzpfMuonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

21

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

yGJvrf;obifrsm;teuf tcsKdUaom yGJvrf;obifrsm;ukd &Sif;vif;&ef vkdtyfrnfxifygonf/ ,if;wkdYrSm


wefcl;vwGif usif;yaom avSNydKifyGJESihf &wk awmfovif;vwGif azmfjyxm;aom ]]a&EIdufobif avSyGJqif}}
[laom avSyGJ? wykdYwGJvwGif usif;yaom &xm;yGJESihf &wk ewfawmfvwGif azmfjyxm;aom ]]r[mydEJ? qGJ&
xm;iif}} qkdaom &xm;yGJwkdYjzpfayonf/ yGJawmfrsm;rSm wloa,mifa,mifESihf usif;yMuaom v&moDrsm; vGJ
rSm;aeMuoa,mifa,mif oHo,jzpfEkdifp&m taMumif;&Sdaejcif;wkdYaMumifh jzpfayonf/
wefcl;vwGif usif;yavh&Sdaom avSNydKifyGJESihfywfouf &udKifpmqkd OumysH\ oQKd;vkduf&wkykd'fwGif....
]]rsm;pGm&TDvSDavmif;? odCFe'D? eef;awmqD0,f? &TdvSDrif;qdyfacsmif;? waomif;aomif; aysmfcsdefwGif? wlpkHI
Munfhcsifonf? oBuFeftcgjrwfwnfhav}}
[lawGU&ygonf/
tcsufukdaxmufygu &udKifa'orsm; wefcl;vwGif avSNydKifyGJrsm; usif;ycJhonfrSm xif&Sm;aeayonf/
okdYaomf avSNydKifyGJrSm awmfovif;vwGif usif;yaom avSNydKifyGJESihf wlnDrIr&Sday/ tb,faMumihfqkdaomf
wefcl;vwGif usif;yaom avSNydKifyGJonf jynfolvlxkwpf&yfvkH;u &yfuGufvkdufyg0ifNyD; ,SOfNydKif&aom avSyGJ
obifom jzpfayonf/ awmfovif;vwGif usif;yaom avSNydKifyGJrSmrl rif;nDrif;om; eef;wGif;ol eef;wGif;om;
rsm;om yg0if,SOfNydKifaysmfyg;cGifh&Muaom avSNydKifyGJ]]&TDvSDawmfqif;? &Dcif;obif}} omjzpfaomaMumihfwnf;/
wykdYwGJvwGif usif;yavh&Sdaom &xm;yGJukd pmqkdOumysH\ oQKd;vkduf&wkwpfykd'fwGif.....
]]ukH&moDvGJ? wykdUwGJonf vGrf;zG,fyif? aysmf&TifvlY&yfajr? &xm;obif? ESpfpOfiifonf? aomif;cGif vlYjynf
xuf}}
[lvnf;aumif;? ajrmufOD;acwf omjcif;wpfyk'fwGif....
]]jymokdvJyGJ? wykdYwGJrSm? rD;yGJra,obif? &xm;iifau? aysmf&Tifaomif;oJ}}
[lvnf;aumif; a&;pyfoDukH;xm;Muonfrsm;ukd awGU&ayonf/
tcsufukdaxmufygu wykdYwGJvwGif &xm;yGJqifETJonfrSm oHo,jzpfp&mtaMumif;r&Sday/ okdYaomf
&xm;yGJonf &wkwGif ewfawmfv azmfjyxm;aom &xm;yGJESihf vkH;0wlnDrIr&Sdacs/ tb,fhaMumihfqkdaomf
wykdYwGJvwGif usif;yaom &xm;yGJESihfwpfzufESifhwpffzuf olEkdifigEkdif tNydKifqGJyGJ(0g) &xm;iifyGJjzpfonf/ ewfawmf
vwGif usif;yaom yGJrSmrl r[mydEJewfkyfBuD;ukd &xm;wifNyD; NrdKUukdvSnhfywf ]]r[mydEJ qGJ&xm;iif}} [l
awGYcJhMu&ayvdrfhrnf/
&udKifa'orsm; &moDtvkduf usif;yaom yGJvrf;obifrsm;rSm taysmfoufouf usif;yjcif;rsKd;r[kwfbJ?
bmoma&;? EkdifiHa&;? vlrIa&;? ppfa&;? usef;rma&;ponfhtcsuftvufrsm;ay:wGif rsm;pGmtajcwnfaMumif;ukd
vnf; od&Sd&ygonf/
(12)&moDzGJY {uykd'f&wkonf okawoDrsm;tzkdYvnf;aumif; taxmuftuljzpfvdrfhrnf[k arQmfvifhrdyg
onf/ tem*wf&udKifajr uJhokdYaom ,Ofaus;rI&wemtjrKaw yef;uav;rsm; zdwfzdwfvufawmufyaeMu
OD;rnf/ topftopfyef;uav;rsm; zl;yGihfvmMuOD;rnf/ &moDyGJawmfrsm;jzihf NcdrfhNcdrfhoJrQ pnfum;vmOD;rnfqkdyg
u 0rf;omtm;& yDwdaomrejzpf&rnfomwnf;/
armifxGef;wif(ajrmufOD;)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

22

&ckdif"avhESifU y*a&
]y*a&}[lonf ydwkef;ESihfqifqifwlaom ysHoef;ykd;aumifwpfrsKd;jzpfonf/ ,if;ykd;aumifonf &THUaysmhnHh
nHhrsm;ukd o,f,lNyD; OtwGuf om;twGuf tdrfvkyfpDrHavh&Sdonf/ ,if;y*a& trjyKvkyfaomtdrfukdyif&ckdif
awmifolv,form;rsm;u ]y*a&tkH}[k ac:Muonf/ ykd;ukd jrefrmwkdYu ]eykef;Munf}[k ac:Muonf/
y&a&ukd yaj*? y'aj*r ponfjzihf &ckdifawmifolv,form;wkdY EIwfzsm;0,f pGJNrJpGm&Sdonf/ y*a&onf
tdrfwGifuyfa&mufaom y*a&? opfyifawmawmifwGif uyfa&mufaom y*a&[l&Sdonf/ opfyifawmawmif
rsm;wGif uyfa&mufaom y*a&rsm;teuf pyg;yifwGif uyfa&mufaom y*a&rsm;ukd awmifolv,form;rsm;u
]y*a&ewfronf} [k t,l&SdMuonf/
y*a&\tdrfzGJYjcif;? rsKd;qufopfukd arG;zGm;apjcif; ponhfedrdwfwkdYukd axmufI y*a&onf awmifolv,f
orm;rsm;ukd tusKd;jyKonfh ykd;aumiftjzpf todtrSwfjyKum y*a& ewforD;[kyif ac:Muonf/ ,if;y*a&
onf pyg;&dwfodrf;,l y*a&&onf[k 0rf;ajrmuf0rf;om jzpfMu&onf/ v,fykdif&SifrSmvnf; y*a&ewfukd
yovQif pyg;wef;rsm;pGm wkd;xGufonf[k t,l&SdMuonf/ pifppfrSm y*a&onf awmifolv,form;wkdY\ pyg;
txl;txGufwkd;a&;twGuf ,kHMunfMuaom y*a&ewforD;onfyif txl;txGufwkd; ewforD;jzpfawmhonf/
xkdy*a&tkHukd pyg;yif awGUvQif tkef;oD;? &ckdifiSufaysmoD;? awmif&TdtGefYrsm;ESihf yGJwifNyD; y*a&ewforD;
ukd 0rf;ajrmuf0rf;om arwmykdYoMuonf/ v,f&Siftm; apmifr&ef <uvmapaMumif;ukd zdwfac:&onf/ apmifr,
yg[kvnf;awmif;qkd&onf/ yGJrsm;onf &ckdifawmifolv,form; "avhxkH;pH ,aeYxd raysmufrysuf&Sdonfukd
awGU&ao;onf/
y*a&ewforD;ukd a&S;tcgu ylaZmfyo&m rnfokdYrnfykH&Gwfqkdqkawmif;&aMumif;ukd a&S;a[mif;aypmwpf
ck 0rf;ajrmufzG,f&m awGUcJh&ygonf/ qkawmif;zGJYqkdykHukd aA'ifusrf;wpfusrf;\ tqkH; awGU&Sd&jcif;jzpfonf/
usrf;ukd &rf;jynfhNrdKUe,fav;awmif uif;qdyfjyif&Gm bkef;awmfBuD;ausmif;wGif tjcm;aomaypm (68)apmifeSihf
twl pma&;olzwfIcGifh &cJhygonf/ y*a&zGJYrSm (9)aMumif;a&;ayrljzpfNyD; atmufygtwkdif; &Gwfqkd&ygonf/
]atmifaZ,EK? atmifaZ,EK? taMumif;jyK? ,ckaeYuyifp pyg;a&m'ef? 7-wefcsJ? aw0NrJ? tNrJa[m
yg? atmifcsmuyif? aexusifonf? aygrtarS? y*a&rif;orD;? 0D,kdifpD;? rPdarcvm? vlMoZmukd? rarvmau?
rMumvsifaqm r,apaom?]a&muf\bkd;awmfrSef b[dum;} awmifbufrSmvnf; bk&m;pG,fawmf? tmEkabmfu?
"mwfawmfusKd;jrwf? yduwfav;q,f? pawGoHawG;? wef;&GJrmefatmif? av;awmif ausmufacsmif;? [kef;waMumif;
uyif? aevusifonf? rkd;rtarS? wa&rif;orD;? psmef,mOfpD;? rPdarcvm? vlMoZmukd rarvSmau? rMumvsif
aqm? a&muf\avhm/]a&muf\bkd;awmfrSefb'um;} taemufrSmvnf;? plVwef;wif? a&vQifwpfaMumif;? pdwf
waumif;yif0g? armufolZmu? Zmumt0wf rif;ae&yfuyif? ykd;rtarS? y*a&rif;orDk;? psmef,mOfpD;? rPdar
cvm? vlYMoZmukd? rarvSmau? rMumvsifaqm? a&muf\avm/ ]a&muf\bkd;awmf rSefb'dum;} ajrmufbufrSm
vnf;? uif;bd&vm? bl;rSmausmufaqm? usacgjynfu0if? aexusio
f nf? yk;d rtarS? y*a& rif;orD;? psmef,mOfp;D

&cdik o
f m;BuD;pmay

23

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

? rPdarcvm/ vlYMoZmukd rarvmau? rMumvsifaqm? a&muf\avm/ a&muf\]bkd;awmf rSefb'gu} ta&SU


rSmvnf;? kd;BuD;jkd;i,f? kd;okH;q,fu? kd;i,ft0wf? csif;e,f&yfuyif? ykd;rtarS? y*a&rif;orD;? psmef,mOfpD;?
rPdarcvm? vlYMoZm rarvSmau? rMumvsifaqm? a&muf\avm/ ]a&muf\bkd;awmfrSefb'dum;} tajccGif;cGif;?
ueef;rif;vnf; ygvsufavmh/ tacgif;ujzL? iawmifolvnf; ygvsufavmh/ tacgifuxGwf iawmufwufvnf;
ygvsuaf vmh? bufoa&muke;f ajr? xGm;xGm;Bu;D rQ? uykid u
f aH xmuf? azmufazmufusK;d rQ? ,if;ur<uif;? Muufrwif;
vnf;? c&if;rusef jynhfapaom0f/}
txufyg tzGJYEGJYt&qkdvQif y*a&ukd ylaZmfjcif;onf wpfe,fwpf&yfwnf;twGuf qkawmif;&jcif;r[kwf
aMumif; xif&Sm;onf/ ppfwaumif;? yef;0gutp ,kd;',m;(xkdif;) tqkH;e,fwpfcGifvkH;&Sd pyg;qefa& wkd;wuf
ygapaMumif; qkawmif;qEjyKjcif;yifjzpfonf/ ta&;tom;ukd axmuf ajrmufOD;acwfv,fwGif &GwfqkdcJh
onfh qkawmif;pmwpfck[k qkd&tHhonf/
y*a&ESihf qufpyfaom qGrf;auR;ykH"avh? tac:ta0:? t,ltqpaom tavhtxrsm;vnf; usef&Sdao;
&m 0kdif;0ef; avhvmazmfxkwf&OD;rnfjzpfygonf/
&rm0wDynmpm&(&ckdifjynfe,f)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

24

a&S;acwf &ckdiftu&mESifU ta&;tom;rsm;


&udKifa&S;OD;vlwkdYonf tdEd,ta&SUajrmufykdif; **Fgjrpf0Srf;a'o? rm*"wkdif;jynfrS 0ifa&mufvmcJholrsm;
jzpfMu\/ olwo
Ydk nf tm&D,v
H rl sK;d okrYd [kwf tjcm;aom vlrsK;d tkypf Ek iS afh oG;aeSmaom tm&D,v
H rl sK;d [l vlo
Y rkid ;f
okawoDwkdYonf twdtuswifrjyEkdifMuacs/ okdYaomf &udKif&mZ0ifukd ckESpfou&mZfeSihf rSwfwrf;wifvmcJhaom
a&S;acwfuyif tm&D,H,Ofaus;rIukd &udKif awGUvm&ayonf/
&udKif&mZ0if pEol&d,rif;onf c&pfESpf bDpD (580)/ (tdEd,) tOerif;\ NzdK<uif;ou&mZf/ (&uyl&)
&mvrm,krif;\ NzdK<uif;ou&mZf (97)wGif wwd,"n0wDNrdKUawmfukd wnfaxmifaMumif;awGU&\/ wpfzef
(wkdOfpjE)a'GifpjErif;onf c&pfESpf at'D(327)/ (tdEd,)ourif; NzdK<uif;ou&mZf(&uyl&) ol&d,pdMwrif;
NzKd <uif;ou&mZf (249)wGif a0omvDausmufavSum;NrKd Uukd wnfaxmifaMumif; awGU&jyef\/ pEo&l ,
d tEG,af wmf
rsm;ukd ]]ol&d,0Ho}} ol&d,rsKd;kd; a'GifpjEtEG,fawmfrsm;ukd ]]pjE0Ho}} pjErsKd;kd;[l awGU&onf/ 1
**Fgjrpf0rS ;f a'o ay:aygufvmcJah om tu&mukd tu&morkid ;f okawoDwu
Ydk jAm[(D Brahmi) tu&m[l
ac:qkdMuNyD;vQif ay:aygufcJhaom acwfumvukd c&pfray:rD (8)&mpkESihf (6)&mpktwGif;[l cefYrSef;Muygonf/
2/ OD;omjrwfuvnf; ]]tdEd,EkdifiHta&;tom;? tu&mrsm;ay:xGef;vmykHESihf tdEd,EkdifiHrSm jrefrmEkdifiHokdY
rnfuJhokdY tu&mrsm;a&mufvmykHrSwfwrf;}} a'gufwm'D&if;*smukd ukd;um; ,if;twkdif;yif cefYrSef;xm;ygonf/
EKjrpf0Srf;\taemufbufa'ojzpfaom bufwD,m(Bactria) e,fajr a&S;OD;pGm ay:aygufvmchJaom
tu&mukd tu&morkdif; okawoDwkdYu ]]ca&moq|d}} (Kharoshthi) [lac:qkdMu\/ ,if;tu&monf c&pf
ray:rD (4)&mpkEiS fh (3)&mpktwGi;f ay:aygufco
hJ nf/3 okaYd omf tu&monf **Fgjrpf0rS ;f a'otu&mrsm;eSiv
fh ;Hk 0
qufoG,frI r&SdcJhacs/
jA[Dtu&monf wpfpwpfpMoZmvTrf;rkd;vsuf us,fus,fjyefYjyefYtokH;rsm;aom tu&mjzpfvm\/ "rm
aomurif;BuD;vufxuf (bDpD 272 rS bDpD 232) tdEd,wpfjynfvkH;ESifESif MoZmysHUESHYcJhjcif;aMumihf jAm[Dtu&m
jzihf a&;xk;d xm;aom ta&;tom;rsm;u tdE,
d awmifyidk ;f eSifh oD[Vdk u
f Re;f rsm;yif awGUMu&ayonf/ 0d&yko
k Q'u
awGU&aom em*g*sLeDwGif'g ausmufpm (Nagajunikonda Inseription of Vtrapurshadatta) ukd jymu&dw(f Prakrit)bm
ompum;/ (c&pfESpf at'D 3 &mpk? 'kwd,xuf0ufykdif;)jAm[Dtu&mjzihf a&;xkd;xm;aMumif; a'gufwmqmum&f\
wifjycsufukd awGU&ygonf/4

1/
2/
3/
4/

Havell, E.B. The hist ory of Aryan Rule In India. p, 42.


Sircar. D.C. Select Iascriptions bearing on Indian History and Civilization, Vol. I. p. 102.
Dringer. David The Alphadet.
Sircar. D.C. Select Iascriptions bearing on Indian History and Civilization, Vol. I. p. 219.

&cdik o
f m;BuD;pmay

25

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

,if;awmifyidk ;f jAm[t
D u&m(Southern Brahmi Script) rS wpfpwpfpESifh u'r? yv0? pmvkus (Chalukya)om
vuFm,e tu&mrsm;onf at'D (5)&mpkESihf (6)&mpkcefYwGif tdEd,awmifykdif; jzpfay:vmonf[k OD;omjrwf\
tqkdukdawGU&ygonf/ wpfzef ]]rGeftu&monf yv0tu&mta&;tom;ESihf qufoG,f ysLtu&monf
o'rtu&mESihfqufoG,fonf[k ,lqzG,f&mtaMumif;wpf&yf jzpfaumif;jzpfEkdifrnf}}[l qkdxm;ygao;onf/
awmifykdif;jAm[Dtu&monf rGefESifhysLwkdY\ a'orsm;okdYom a&mufvmonfr[kwf? ta&SUawmiftm&SwkdufokdYyif
ysHYESYHoGm;onf[k tu&morkdif;okawoDwkdYu vufcHxm;Muygonf/ xkdYaMumihf jAm[dtu&monf tdEd,jynf?
oD[kdVfuRef;rsm;omr[kwf/ jrefrmjynftygt0if ta&SUawmiftm&Swkduf ,ckwkdifacwftqufquf ykHo@mef
ajymif;vJvsuf tokH;jyKaeMuaom tu&mrsm;\rdcifjzpfayonf/
OD;omjrwf\ ]]tdEd,EkdifiHta&;tom;tu&mrsm; ay:xGef;vmykHESihf tdEd,EkdifiHrS jrefrmEkdifiHokdY rnfuJhokdY
tu&mrsm; a&mufvmykHrSwfwrf;}}5 atmufygtwkdif;awGU&ygonf/
c&pfEpS (f 4)&mpkwiG f [efvif;NrKd U awGU&aom ocsKi ;f ysLpmonf tdE,
d ajrmufyidk ;f rS &[efw\
l / oa&acw&m
NrdKUa[mif;(,ck arSmfZm) u'HAac: a&S;a[mif; awvk*l? uae!dtu&m(0g)ysLtu&mrsm;ukd ygVdbmompum;eSihf
a&;xkd;xm;onfha&Taycsyf (2)csyfukd awGU&\/ ]]a,"rm}}tpcsDaom "ruxmcsyfygaom a&Taycswyf(2)csyfukd
armifuHukef;wGif awGU&ojzihf armifuHa&Taycsyf 2 csyf[k ac:wGif\/ armifuHa&Taycsyf (2)csyfukd c&pfESpf
(1897)ckESpfwGif wl;azmf&&Sd\/ c&pfESpf (6)&mpk ESifh(7)&mpkMum;wGif a&;xkd;xm;onf[krSef; q&aom
a&Taycsyf(20)ukd oa&acw&mNrdKUa[mif;(arSmfZm)teD;&Sd cifA(cifb)ukef;wGif c&pfESpf(1926)ckESpfwGif
wl;azmf&&Sd\/ ,if;a&Taycsyf(20)wGif a&;xkd;xm;aomtu&mrsm;onf u'HA ac: a&S;a[mif;awvk*l uae!d
tu&m(0g)ysLtu&mrsm;jzpf bmompum;rSm ]]t0dZmyp,mocFg&m}} tpcsDygVdAk'bmmusrf;pmrsm;jzpfonf/
,if;aycsyfrsm;ukd cifAukef;rS wlazmf&&Sdojzifh cifAa&Taycsyf[k ac:wGif\/
[efvif;NrdKUtaMumif;ESihfywfouf orkdif;okawoD OD;b&Sifu ]]Adedk;NrdKUa[mif;eSihf orkdif;tjrif}}pmwrf;
]]a&S;a[mif;okawoeaumufEkwfcsuft& oa&acw&mu vmwkduf (tcsufonf &mZ0iforkdif;wGif
vm&SdonfESifhvnf; ukdufnDonf/) (at'D 500)avmufwGif Adedk;ysuf&onf[k qkdaomtcsufESihf txufwGif
,lqxm;onfh AdEk;d ysuNf y;D aemuf [efvif;okYd a&TUajymif;aexkid cf MhJ u[ef&o
dS nf[al omtcsuw
f o
Ydk nf qufpyf
6
&Ekdifaomtcsufjzpfonf/
txufygaumufEIwfcsufrsm;t&.....
(1) [efvif;NrdKUawGU&aom ocsKif;ysLpmonf tdEd,ajrmufykdif;rS &[efwlaMumif;/
(2) oa&acw&m(arSmfZm)armifuHa&Taycsyf(2)csyfESifh cifAa&Taycsyf(20)wkdY a&;xkd;xm;aom tu&mrsm;
onf tdEd,awmifykdif; u'HAtu&mjzpfaMumif; odMu&\/ okdYaomf [efvif;NrdKUokdY AdEkd;tysuf
(at'D500) aemufrS ysLwkdYoGm;a&mufMuonf[k qkdojzihf [efvif;awGU&aom ocsKif;ysLpmonf
(at'D 500)okdYr[kwf ,if;aemufykdif;wGif a&;xkd;cJhaompm jzpfEkdifzG,f&Sdygonf/
jrapwDysLausmufpmonf tvGefta&;yg t&ma&mufaomausmufpmjzpf\/ jrapwDysLausmufpmukd
rGef? jrefrm? ygVdeSihfwGJzuf av;bmom&Sdonfhteuf wpfbmomtjzpf xnhfoGif;xm;onfukdpOf;pm;qifjcif
ygvQif c&pfESpf (1112-ck)(jrefrmaumZmESpf 474 ckESpf)txd aejynfawmfwGif toddtrSwfjyKaom bmom
pum;jzpfonfukd rjiif;Ekdifacs/ wpfzef jrapwDysLausmufpmwGif c&pfESpf(12)&mpktxd tokH;jyKaomtdEd,
awmifykdif;tu&mrsm; rygonfrSm xif&Sm;yg\/7
xkdYaMumihf [efvif;NrdKU ysLtu&m(c&pfat'D 4 &mpk? okdYr[kwf 5 &mpk) ESifh yk*HNrdKU? jrapwDausmufpm
5/ 22-9-62 aeYpGJyg orkdif;okawoD OD;omjrwf\ vufa&;pmrl/
6/ wuokdvfynmya'ompmapmiftwGJ1? tykdif;3? 1966 ck? pufwifbmv? pm 194/
7/ OD;omjrwf? jrapwDysLausmufpm? pmrsufESm 4? 8? rwfv 1958 ck/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

26

tu&m(c&pf at'D 12 &mpk)wkdYonf tdEd,ajrmufykdif;rS qif;oufvmaom tu&mrsm;omjzpfMu awmifykdif;


u'HArS qif;oufvmaom tu&mrswm;r[kwfaMumif; od&ygonf/
okdYjzpfvQif tdEd,jynfajrmufykdif;rS rnfonfhvrf;jzihf 0ifa&mufvmonfukd avhvmzkdY vkdtyfygonf/
0ifa&mufvmEkdifaom vrf;rsm;rSm xkdtcsdeftcgu uryl&(tmoef)jynfukdjzwfausmf wpfvrf;? &uyl&
(&udKifjynf)ukdjzwfausmfwpfvrf;om a&S;acwf&mZ0ifrsm;wGif 'kwd,"n0wDNrdKUawmfukd wnfaxmiftkyfpkd;cJh
aom ur&mZm(uH&mZmBuD;)taMumif; ]]uH&mZmBuD;um; rdrdtvkH;t&if;ukd,l {&m0wDjrpfukdpkefcJhNyD;vQif
ovm0wD(csif;wGif;)jrpfudk qefcJh uav;awmifkdukd &mZN*dK[forkwf ajrmufvAkdvf0ifcHawmfrlonf/ xkdtcg
okemy&ef? ysL? urf;,H? oufwkdYu rif;vsmawmif;aomaMumihf om;awmfrk'kwduukd ysLwkdYt&yfrSm rif;jyKapNyD;
vQif uH&mZmBuD;onf *pye'Djrpfta&SUbuf? ausmufyef;awmif;NrdKUukd wnfaxmifpHaeawmfrlonf/ xkdurS
"n0wDNrdKUa[mif;ukd odrf;,l xD;eef;NrdKUjywyfjyKwnfaxmifpHaeawmfrlonf/8
a0omvDNrdKUawmf? 'kwd,rif;quf(c&pfESpf at'D 8 &mpk)jzpfaom oD&d"rm0dZ,(Sri Dharmmavijaya)rif;
onf cwd,rif;rsKd;rS qif;oufvmoljzpf\/ xkdrif;\ajr;awmf oD&d"rpjE(Sri Dhammacandra)onf oa&acw
&m ysLrif;\orD;awmfwpfyg;ukd rdzk&m;ajrmufcJh\9 [l ygarmua[mvfu qkdxm;onfukd awGU&ayonf/
a0omvDNrdKUawmfaemufqkH;rif;jzpfaom plvr[m&mZm (plvpjErif;)onf &GufoabFmrsm;jzihf "raZ,st
rwfBu;D tm; a&SUaqmifapvsuf b*Fvm;yifv,fatmfujdk zwf {&m0wDjrpfaMumif;okYd qufwufum oa&acw&m?
yJcl;paomrif;rsm;\tylaZmfukdcHvsuf waumif;(oif;wGJ)jynfokdYwkdifatmif wkdif;cef;vSnhfawmfrlcJhonf/10
av;NrdKUacwfokdYa&mufaomtcgvnf; rif;xD;onf c&pfESpfat'D (1333)ckwGif ta&SUbufo&ufNrdKUxd
pkd;ykdifchJaMumif; ompGavvuFm ]]a&SUabmifjrefrm? pkd;onfrSmvnf;? rdpm*D&d? o&ufxdvQif? csrf;ajrhr@dKif?
&udKifomaomifhompGav? &udKifom;av ompGav}}[k awGU&ygonf/
onfwkdYukd axmufqjcif;tm;jzihf &udKifjynfonf ta&SUbuf &SdaeMuaom ysLvlrsKd;? oufvlrsKd;wkdYtm;
tkypf ;dk cJah Mumif; odomygonf/ ,if;aMumihv
f nf; &uKd i,
f Ofaus;rIonf if;wkt
Yd ay: MoZmvTr;f rk;d cJzh ,
G f taMumif;
&Syd gonf/ xkaYd Mumifh tdE,
d ajrmufyidk ;f tu&mta&;tom;onf ysLwkx
Yd o
H Ydk &uKd ijf ynfrw
S pfqifh 0ifa&mufco
hJ nf
[k ,lqEkdifygonf/

"n0wDacwf &udKifausmufpmESihf ta&;tom;rsm;


**Fgjrpf0Srf;a'o ay:aygufcJhaom ajrmufykdif;jA[Dtu&monf tdEd,jynfESifh e,fedrdwfcsif;qufpyfae
aom &udKifjynfokdY c&pfESpf(bDpD 6-&mpk) 'kwd,xuf0ufykdif; a&mufvmaMumif; awGU&ygonf/
xkdjA[Dtu&mESifha&;xkd;xm;aom ausmufpmukd "n0wDNrdKUawmfa[mif;ae&mopfwpfykH? tkwfykHawmif?
awmifaygufBuD;rS wlazmfawGY&Sd&jcif;aMumifh ]]awmifaygufBuD;ausmufpm}}[lac:\/ ausmufpmrSm pmaMumif;
a& (5)aMumif;&Sd ajrmufykdif;jA[Dtu&mjzifh a&;xkd;xm;aom ygVdbmomausmufpmjzpfonf/ ,if;ausmufpm
ukd ,ckacwfokH; tu&mjzihf jyefa&;vQif atmufygtwkdif; awGU&ygonf/
1/ earm w b*0awm t&[awm ormorK'/
2/ txacg b*0gbkuLoHCH ygom'H tmkaywGm yOygom 'o/
3/ wy&d0kawm "n0wD&|H tmumo ra*epm&duH p&rmaem "n0wD/
8/ OD;boef;? jrefrm&mZ0if? &efukefNrdKU/
xGef;xGef;ukrPD? trSwf 172? 32 vrf;? 1953? pmrsufESm 19/
9/ Hall, D. G. E Burma. Hutchinson's University, Library, London Second Edition 1956.
10/ OD;pErmvmvuFm&? awmifausmif;q&mawmf? ]&ckdif&mZ0ifopf} pwkwwGJ?
rEav;[Hom0wDyd#uwfpmykHESdyfwkduf? 1263-ck? wykdYwGJv? pmrsufESm 298/

&cdik o
f m;BuD;pmay

27

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;
4/
5/

r[me*& ypdr'dombma* *pmye'dom yk&wdrwda&ao/


vm*d&dyAw Ak'rSdMoa&m[dwGm ywd|mwd/
oabmt"dym,frSm- a*gwrjrwfpGmbk&m;onf jyom'fig;&mjzihf wynhfom;oHCmawmfig;&m NcH&Hvsuf
aumif;uifc&D;jzifh <uawmfrlvwf "n0wDNrdKUawmf\ taemufbuf &Sdaom *pye'Djrpf\ ta&SUbufurf;
\ aovm*D&dawmifxdyfokdYa&mufaomtcg oufqif;&yfwefYawmfrl\[l qkdvkdygonf/
ausmufpmukd okawoD OD;pHa&Tyo
k nf c&pfEpS f (1932)ckwiG f wl;azmf&&Scd o
hJ nf[k od&ygonf/ ausmuf
pmukd bDpD(6)&mpku a&;xkd;cJhonf[k cefYrSef;&\/ ,if;okdYjrwfpGmbk&m;<ua&mufawmfrl r[mjrwfrked kyfyGm;
awmfukd pEol&d,rif;vufxuf oGef;vkyfcJhaMumif; &mZ0ifvuFmusrf;ESihf &ckdif&mZ0ifrsm;wGif awGU&ao;ygonf/
&udKifjynfokdY bk&m;<ua&mufawmfrlaMumif; a&;xkd;xm;aomausmufpmonf ajrmufykdif;jA[Dtu&m? ygVd
bmomjzihfa&;xkd;xm;aom ausmufpmjzpfonf/ ,if;ausmufpmukd bDpD (6 &mpk)wGifa&;xkd;cJhonf[k cefYrSef;&
&udKifjynf a&S;tusqkH;aomausmufpmjzpf\/
a0omvDNrdKUawmfa[mif;ae&m\ ta&SUbuf? ajrmufOD;NrdKU\ taemufbuf yef;okH;acsmif; acsmif;zsm;&Sd
awmifukef; NydKysufaeaom apwDwpfqlrS &&Sdaom bk&m;kyfyGm;awmfwpfql (ausmufqif;wk)ukdawGU&onf/
,if;bk&m;kyfyGm;awmf\ wHupatmufajcvnf; ajrmufykdif;jA[Dtu&mjzihfyif ]]opuy&dZmu0d,}} [l
ygVdbmomjzihf a&;xkd;xm;onfukd awGU&\/ t"dym,frSm ]]opuy&AkdZfuJhokdY}} [ljzpfygonf/ jrwfpGmbk&m;onf
0rf;Akdufylaom opuy&dAkdZftm; cRwfawmfrlaMumif; &nf&G,f xkdy&dAkdZfuJhokdYyif 0rf;Akdufylaeaom ykHo@mef
jzihf xkvkyfxm;jcif;aMumihf ,if;kyfyGm;awmfukd ]]bk&m;0rf;yl}} [l ac:prSwfjyKMuygonf/
,cktcg "n0wDacwfausmufpmESihf ta&;tom;ukd rQomawGU&ygao;onf/

a0omvDausmufavSum;acwf &udKifausmufpmESihf ta&;tom;rsm;


]]NrdKUkd;? wHwkdif;? usKH;rsm;eSihf jynfhpkHaom wifhwifvSaom NrdKUawmfukdwnfaqmufav\}}[k tmeEpjE
ausmufpm? *gxmtykd'f(20) a&;xkd;xm;onfhtwkdif; a'GifpjE(wkdOfpjE)rif;onf c&pfESpf at'D(327)wGif
a0omvDausmufavSum;NrdKUukd wnfaqmufawmfrlcJh\/ xkdrif;onf "n0wDpEol&d,tEG,fawmf (25)quf
ajrmufjzpfaom ol&d,auwkrif;\om;awmfjzpf\/ ,if;okdYNrdKUwnfNyD;aemuf ,cktcg NrdKUv,f[kcefYrSef;&aom
ukef;ajrjrifhwpfckay: {&mrausmufqif;wk Ak'kyfyGm;awmf\ Mumy'krmausmufyvifawmfrSm tcsif;(15)awmif
cefY&Sdygonf/ kyfyGm;awmf\a&SU (,cktcg NrdKUa[mif;jywkdufi,f) &Sdaomajrmufykdif;jA[Dtu&mrS toGifajymif;
vmaom tu&mygVdbmomjzihf a&;xk;d xm;aom ausmufpmukd atmufygtwkid ;f awGU&ygonf/(,ckacwftu&m
jzihf tpm;xkd; azmfjyxm;ygonf/)

a0omvDbk&m;BuD;ausmufpm
1/
2/
3/
4/

a,"rm a[wkybm0g
a[wkH awoHwxm*awmtm[
awoO a,meda&m"
{0H0g'dr[morP
oabmt"dym,frSm jrwfpGmbk&m;onf jyKtyfaom taMumif;w&m;? (ork',opm)aMumihfjzpfay:aom
tusK;d w&m;('kuo
pm)ukd a[mawmfr\
l / xkt
d aMumif; tusK;d w&m;wk\
Yd csKyNf ird ;f &mw&m;(eda&m"opm)? csKyNf ird ;f
aMumif;w&m;(r*opm)ukv
d nf; a[mawmfr\
l / xkw
d &m;onfyifvQif r[morPjzpfawmfral om jrwfpmG bk&m;\
0g\aywnf;[ljzpfygonf/
(ausmufpmonf? a0omvDacwfwGif ,ckawGU&Sd&orQteuf a&S;tusqkH;jzpfaom at'd (4)&mpk yxr
ykdif;ausmufpmjzpf\/)
tmeEpjEausmufpm? *gxmtykd'f(28)a&;xkd;xm;aom (a'GifpjErif;rS 9-qufajrmuf)eDwdpjErif;(at'D

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

28

477-532)vufxuf a&;xkd;cJhaom ausmufpmwpfcsyfukd a0omvDNrdKUawmfteD; OPSduawmifrS wl;azmf&&Sd


,cktcg NrdKUa[mif;NrdKUjywkdufi,f awGUjrif&\/ ,if;ausmufpmukd ajrmufykdif;jA[Dtu&mrS toGifajymif;
vmaom tu&m? ouw(Sankit)bmomjzihf a&;xkd;xm;\/ (,ckacwftu&mjzihf tpm;xkd;um atmufazmfjy
xm;ygonf/)

a0omvD eDwdpjEausmufpm
1/
2/
3/
4/
5/

a,"rma[wkjyb0ga[wkHaw*gwHxm *awm
tm[aw*gp a,meda&ma"m {0d0g'Dr[mj*rP
oD&deDwdpjEoQ0wMoDemoQa'0dom0Dwm
pjEoD&d,memrya&armygoduvQ
a',s"arm,arm oAowGmeH rEkuwr
oabmt"dym,frSm jrwfpGmbk&m;onf jyKtyfaom taMumif;w&m;(ork',opm)aMumifh jzpfay:aomt
usKd;w&m;('kuopm)ukd a[mawmfrl\/ xkdtaMumif; tusKd;w&m;wkdY\ csKyfNidrf;&mw&m;(eda&m"opm) csKyfNidrf;
aMumif;w&m;(r*opm)ukdvnf; a[mawmfrl\/ xkdw&m;onfyifvQif r[morPjzpfawmfrlaom jrwfpGmbk&m;
\0g'aywnf;/ / apwDawmfonf usufoa&r*Fvmtaygif;ESihfjynhfpkHaom eDwdpjErif;\ om0dwmpjEBwd,m
rnfaom rdz&k m;Bu;D \tvSLawmfjzpf\/ xkrd zd &k m;Bu;D onf jrwfpmG bk&m; o'gMunfo
dk nfjzpf owGm\tjrwf
qkH;jzpfaom w&m;ukd &pdrfhaomiSm 'geukd jyKawmfrlownf;[l jzpfygonf/
eDwdpjErif;\rdzk&m; om0dwmpjEa'0Donf eDwdpjErif;eef;wuf wpfESpftMum at'D(478)wGif apwD
ukw
d nfvsuf ausmufpma&;xk;d cJo
h nfjzpf&m? ausmufpmonf at'D(5)&mpk 'kw,
d xuf0ufyidk ;f ausmufpmjzpf\/
tmeEpjEausmufpm? *gxmtykd'f (29) a&;xkd;xm;aom (eDwdpjErif;ukd qufcHaom) 0D&pjErif;(at'D
532-535)vufxuf a&;xkd;cJhaom ausmufpmwpfcsyfukd a0omvDNrdKUawmf teD;&Sd oif;usyf"mwfawmfawmif
ay:rS wl;azmf&&Sd ,cktcg NrdKUa[mif;NrdKUjywkdufi,f awGUjrif&\/ ausmufpmonfvnf; eDwdpjEausmufpm
uJhokdYyif jAm[DrStoGifajymif;vmaom tu&m? ouw(Sanskrit) bmomjzihf a&;xkd;xm;aom ausmufpmjzpf\/
(,ckacwfokH;tu&mjzihf jyefa&;vQif atmufygtwkdif;awGU&ygonf/)

a0omvD 0d&pjEausmufpm
1/
2/
3/
4/

ous"rm tmEk&ma*edwHoGm awPwlwkZm


y&mxCwaemoQm&orsE[dwapwdom
N*d0D&pjEa'a0e r[dr@vr@eH
"rm"d*w&maZeAk'wLywwHapwD
oabmt"dym,frSm w&m;ojzihf xD;eef;ukdqufqHpkd;pHaom olwpfyg;tusKd;ukd o,fykd;&Gufaqmif&ef
&nfoefvsuf&Sdaom oD&d0D&pjErif;onf rdrdykdif OpmaMu;aiGrsm;jzihf opmw&m;ukd ,kHMunfjrwfekd;jcif;aMumifh
urm\tqifwefqmjzpfaomapwDawmf tqlaygif;wpf&mukd wnfaqmufawmfrlownf; [ljzpfygonf/
0D&pjErif;onf eef;wufaom at'D(532)ckrSmyif? apwDawmfaygif; tqlwpf&mukd oif;uspf"mwfawmf
awmif wnfxm;aMumif; a&;xkd;cJhaom ausmufpmjzpf at'D (6)&mpkyxrykdif;ausmufpm[k ac:qkd&ygonf/

a0omvDaMu;acgif;avmif; urnf;pm

11

acgif;avmif;ukd ]]a0omvDaMu;acgifavmif;}} [k ac:&jcif;rSm ausmufpmESihf &mZ0ifokawod OD;pHa&Tyk


12/

Johnston, E.H.-Some Sanskrit Inscriptions Of Arakan.

&cdik o
f m;BuD;pmay

29

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

onf a0omvDNrKd Uawmfa[mif; wpfae&mrS wl;azmfawGU&Sjd cif;aMumifh jzpfygonf/ ,if;acgif;avmif;pm pmaMumif;


(2)aMumif;jzihf a&;xk;d xm;aom urn;f pmyg&So
d nfjzpf&m ygarmu *Repf wef(Prof.Johnston)ESifh a'gufwm qmum&f
(Dr. Sircar)wkdYu xkdacwftdEd,ta&SUajrmufykdif; ausmufpmrsm;ESihf EIdif;,SOf acgif;avmif;\oufwrf;ukd cefYrSef;
Muygonf/
*Repf wefu]]atpD(7)&mpk yxrxuf0ufyidk ;f a&;xk;d cJo
h nf[q
k v
dk Qif uGmjcm;rIenf;vdrrhf nf}}[kq
dk a'guf
wmqmum&furl]]at'D (6)&mpk yxrxuf0ufykdif;jzpf&rnf}} [kqkdxm;ygonf/ ,if;tqkdESpf&yfteuf a'gufwm
qmum&f\tqkdu eDwdpjErif;vufxuf(at'D 477-532)u a&;xkd;cJhayvdrfhrnf [laom,kHMunfcsufESihf cefYrSef;
xm;aomtqkdjzpfygonf/ ygarmu*Refpwef\tqkdurl oD&d"r0dZ,(oD&dpjErif;) (at'D-622-658)vufxuf
eSihfom wkdufqkdifaeaomfvnf; rnfonfhtqkdurSefonf? okdYr[kwf ykdeD;pyfonf[l ajym&efrvG,fyg/
acgif;avmif;\t&G,ftpm;rSm? atmufykdif;tus,fqkH;tem;ywfvnf (18)vufr? tjrifh(9)vufr&Sd?
]]a,"rm}} tpcsDaompmaMumif; (2)aMumif;ukd awGU&\/ a0omvDNrdKUawmfwGif rnfonfhbk&m;? apwD? ykxkd;
rnfonfhtvSL&Sifu vSLcJhaMumif;rod&aomfvnf; urnf;pm tvSL&Sifonf]]opmw&m;ukdodjrifpdrfhaomiSm
rdbESpfyg;ukd &nfpl; vSL'gef;cJhaMumif;}}ukdum; od&ygonf/

a0omvDaMu;eDyk&ykduf trdefUjyefwrf;pm
aMu;eDyk&ykdufukd c&pfESpf (1935)cku ysufpD;,kd,Gif;aeaom a0omvDNrdKUkd;wHwkdif; twGif;buf&Sd
ovm0wD&mG i,f\taemufawmifbufoYdk (2)zmvkcH efaY 0;uGmaom uke;f jrihw
f pfcak y:rS wl;azmfawGU&Scd ahJ Mumif;od&
ygonf/ aMu;eDyk&ykduf\&ifbwf pmom;t&SnfrSm (12)vufrcefY&Sd ausmbuf pmom;t&SnfrSmvnf;
,if;avmufyif&Sdygonf/ pmaMumif;a&rSm &ifbwf(12)aMumif;? ausmbuf(6)aMumif;cGJESifh rif;rdefYjyefwrf;ukd
wm0efcH xkwfjyefol\trnfyg pmwef;wpfaMumif;ukd awGU&ygonf/
trdefYjyefwrf;\oabmrSm bk&ifrif;jrwfonf t&d,moHCmawmf t&Sifjrwfrsm;tm; ausmif;aqmuf
vSL'gef;NyD;vQif ausmif;twGuf tpOfojzihf jyKjyifxdef;odrf;apmihfa&Smufa&;ESihf ywfouf vkdtyforQaom
aMu;aiG? qefpyg; ponfrsm;ukd &&Sad tmifv,f,majrrsm;ukd (aus;uRe?f uR?J EGm;rsm;ESiw
fh uG) e,ferd w
d o
f wfrw
S
f
vSL'gef;xm;aMumif;? aemifvmrif;rsm;onfvnf; trdefYjyefwrf;ukd tav;tjrwfxm;um tvSL'geukd
qufvufjyKvkyfapvkdaMumif; rSmMum;jcif;yifjzpfygonf/
,if;yk&ykdufpmrSm tvGefvSyaooyf a&;xkd;cJhaomacwfukd at'D(6)&mpk[k cefYrSef;&ygonf/ ,if;yk&ykduf
jyefwrf;oabmrsKd;twkdif;yif (tmeEpjEausmufpm? *gxmtykd'f (46)vnf;) tmeEpjErif;onf tmeaEm
',trnf&Sdaom ausmufpmrsm;pGmukd wnfaqmufvSL'gef;cJhaMumif; awGU&ygonf/

oHwGJckdif ivkH;armfausmufpm12
a0omvDNrKd Uawmfa[mif;ae&mESifh ,if;teD;wpf0u
dk w
f iG f awGU&aomausmufpmrsm;tjyif oHwcJG kid f ivk;H armf
&Gm teD;&Sd awmifukef;*li,fwpfckrS za&,m( G.E. Fryer) onfc&pfESpf(1872)ck awGU&SdcJhaom ausmufpmwpfcsyf
vnf; &SdwkHao;\/ ausmufpmonf ,cktcg t*Fvefjynf atmufpzkdYjywkduf (The Royal Asiatic Society At The
Museum Of The Indian Institute, Oxford) &Sdae\/
ausmufpmonfvnf; ]]a,"rm}} tpcsaD om ausmufpmjzpfNy;D vQif tvSL&SiOf youmrsm; jzpfMuukeaf om
rd*gESihf omaumrJwkdYu rdbESpfyg;ukd &nfpl;ukokdvfjyKcJhaMumif; a&;xkd;xm;\/ a&;xkd;xm;aomtu&mrSm
a'0em*&Djzpf bmompum;rSm ouw(Sanskrit) bmompum;yifjzpfonf/ ta&;tom;ukd Munfhjcif;tm;jzihf
a0omvDacwf? c&pfESpf(8)&mpktwGif; jzpfNcdrfhrnf[k ygarmu*Refpwefu cefYrSef;xm;ygonf/
12/

Johnston, E.H.-Some Sanskrit Inscriptions Of Arakan.

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

30

a0omvDwpfacwfvkH;wGif tvGefxif&Sm;aom tmeEausmufpmukd tmeEpjErif;eef;pH (9)ESpfajrmufaom


tcg a&;xkd;cJhaMumif;/ ,if;ausmufpm *gxmtykd'f (45)atmufykdif;pum;ajypmaMumif; awGU&onfjzpf&m?
,if;ausmufpmukd ygaru*Repf wefu at'D(709)/ a'gufwm qmum&fu at'D(729)[k cefrY eS ;f xm;Muaomfvnf;
ou&mZfukd taotcsm wGufppfaomtcg at'D(686)jzpfaMumif;ukdom awGU&ojzihf ivkH;armfausmufpmukd
tmeEpjEeef;pH ou&mZfESihf csdefukdufMunhfvQif c&pfESpf(7)&mpk 'kwd,xuf0ufykdif;omjzpfEkdifzG,ftaMumif;&Sd
ygonf/
jyqkdtyfNyD;aom ausmufpm? urnf;pm? yk&ykdufrsm;tjyif wpfpwpfpESihf wl;azmfawGU&Sd&aom a0omvD
acwfta&;tom;rsm;vnf; &SdMuwkHao;\/ awGU&Sd&orQESihf &udKiftu&m? pmayorkdif;ukd pOf;pm;&rnfqkdvQif
1/ "n0wDacwf? bDpD(6)&mpk 'kwd,xuf0ufykdif; awGU&aom jAm[Dtu&m? ygVdbmomjzihfa&;xkd;xm;
aomausmufpm/
2/ a0omvDacwf? at'D(4)&mpk yxrxuf0ufykdif; awGU&aom jAm[Dtu&mrS toGifajymif;vmaom
tu&m? ygVdbmomjzihfa&;xkd;xm;aomausmufpm/
3/ a0omvDacwf? at'D(7)&mpkrS a'0em*&Dtu&m/
ouw(Sanskrit) bmomjzihf a&;xkd;xm;aom ausmufpmurnf;pm? yk&ykdufrsm;ukd awGU&onfjzpf&m?
,if;acwf,if;tcg ,if;ou&mZf&mpkrsm;wGif &udKifjynfokH;tu&mESihf ta&;tom;rSm &udKiftu&monf
jAm[t
D u&mrS olaY cwfEiS o
fh l wpfqifw
h pfqifyh o
Hk @mefajymif;vJvmcJyh gonf/ ,if;okaYd jymif;a&TUvmyku
H dk Z,m;wGif
azmfjyxm;NyD;jzpfygonf/
xkdausmufpm? urnf;pm? pmay? y&ykdufpmrsm;wGif ygVdbmom? ouwbmomrsm;jzifh a&;om;onfukd
awGU&aomfvnf; wkid ;f jynfo;Hk bmompum;rSm &uKd ib
f mompum;omjzpf ,if;pum;ukd a0omvDacwfuyifo;Hk
pGJajymqkdonf[k ,lqEkdifygonf/ taMumif;ESihfywfouf awGUvmMu&ygonf/ taxmuftxm;tenf;i,f
wifjy&rnfqkdvQif...
1/ a0omvD aMu;eDqDrD;cGuf13/ aMu;eDqDrD;cGuf a0omvDNrdKUawmfa[mif; wpfae&mrS okawoD OD;pHa&Tyk
awGU&Scd &hJ onfjzpf&m ,if;qDr;D cGuaf tmufajc ]]t,memaumif;rIawmf}} [l &uKd it
f u&m? &uKd ib
f mom
pum; jzihf a&;xkd;xm;onfukd awGU&ygonf/ qDrD;cGufvuf&mukd at'd(6)&mpk okdYr[kwf (7)&mpk[kcefYrSef;
&ygonf/
2/ ar"ynmarmfuGef;14/ armfuGef;onf a0omvDoD&d"r0dZ,(oD&dpjErif;)\ ynm&Sdtrwf ar"ynma&;
cJhonfjzpf&m? ,if;armfuGef;\ tqkH;owfukd okdYawGU&ygonf/
]](at'D 622-658)}}
]]...xku
d p&G,?f omoemh0efxrf;? &[ef;oHCm? pOfvmyGm;x? oD[Ve,f? 0g'wlb?d *kPo
f *d F rD mS ? ywmyOr?d
BuD;eDcsyfjym;? ig;axmiftm;jzihf? &GD;xm;aocsm? okH;ESpfMumvQif? atmifjrifNyD;pD;? oD&dpjEm;? kdYrif;zsm;um;?
kyfyGm;ykxkd;? apwDrsKd;eJY? aemufwkd; uefwl;? aumif;rIjzmjzm jynf&GmcGefbPf? ,ljyefwpf0uf? &efrsufuif;Nidrf;?
r,drf;r,kwf? BudK;ukwf'ge? oDvwpfjzm? bm0emwpf&yf? 0dyem? rsm;pGmtm;xkwf? avmukwf obif?
r*fyGJ,ifonf/ / zkdvf0ifedAmefa&mufaMumif;wnf;/}}

13/

U San Shwe Bu-Brass Figure LamP, Found At Vesali, Arakan. Burma Research Journal,
Vol. X, part II.

14/

a0omvD&mZ0ifayrlrS aumufEkwfcsuf/ NrdKUa[mif;NrdKUa&TMumodrfausmif;wkdufq&mawmf "rmp&d,


OD;0drv t&Sifjrwfu aus;Zl;jyKygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

31

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

ok0Pa'0D\ oQef;vkduf&wk15/ &wkukd tdrfa&SUpHodCHpjErif;\ arsmufom;awmf ok0Pa'0Da&;pyfcJh


ygonf/ ]]odefuefrdefwGif}} tpcsDaom &wk(3)ykd'fjzpfonf/
4/ ok0Pa'0D\ u0d*Eusrf;?16/ usrf;rSm ouwbmomjzihf a&;xm;aom rm*"wkdif;jynf umvD'go
ynm&Sd\ oQ&aAm'qef;usrf;ukd &udKifbmomjzihf jyefqkdxm;aomusrf;jzpfygonf/
5/ a0omvDacwfrSmyif ygVdbmom? ouwbmomwkdYrS &udKifbmomokdYjyefqkdxm;aom usrf;aygif;rsmpGm
&SdcJh&m ,if;teuf pmeustrwfBuD;\ pmeuseDwdusrf;? Murm'kdufrif;BuD;0wK? rEk"rowfusrf;wkdYrSmvl
odrsm;aomusrf;rsm;jzpfMu\/ a*gwryl&mPfusrf;onf euwfaA'ifusrf;jzpf ,if;euwfaA'ifESihf ywf
oufaom usrf;rsm;? aq;usrf;? ocsFmusrf;rsm;onfvnf; &SdMuukefao;\/ wdrfjrKyfaeaom? wdrfjrKyfqJjzpf
aom a&S;ynm&Sd wkdY\ pmayusrf;*efrsm;ukd &SmazGavhvmazmfxkwf okawoejyKvkyfzkdY vkdtyfygonf/
6/ a0omvDacwf aemufqkH;jzpfaom plVpjE(0g)plVr[m&mZmvufxuf cwfESdyftokH;jyKcJhaom aiG'*Fg;rsm;
cwfESdyfxm;aom ]]plVr[m&mZm}} qkdaom pmwrf;rSm 0kdif;pufaom &u0Ptu&myifjzpfaMumif; awGU&
ygonf/
txufazmfjyyg tcsuftvufrsm;ukdaxmufqjcif;tm;jzihf ausmufpm? urnf;pm? yk&ykdufrsm; ygVdbm
om? ouwbmompum;jzihf awGU&aomfvnf; jynfokH;pum;jzpfaom &udKifpum;? &udKifpmayrsm;rSm a0omvD
acwfuyif &SdaeNyDjzpfaMumif; xif&Sm;ygonf/
3/

av;NrdKYacwf &udKiftu&mESifh ta&;tom;rsm;


a0omvDausmufavSum;acwf\ oufwrf;onf at'D(327)rS (818)xd (491)ESpfjzpf av;NrdKUacwf\
oufwrf;onf at'D(818)rS (1430)xd (612)ESpfjzpf\/ a0omvDNrdKUawmfysufpD;csdefrSwpfyg; a0omvDwpfacwf
vkH;onf wkdif;jynfNidrf;csrf;om,mvsuf&Sdaejcif;aMumihfvnf;aumif;? avmuD-avmukw&m ouwpmaywkd;wuf
xGef;um;aom rm*"wkdif;jynf(*kywmacwf) eSihf tqufrjywf ul;vl;qufqHrI&Sdaejcif;aMumihfvnf;aumif;
[dem,me(ax&0g') Ak'bmomxGef;um;aom oD[kdVfuRef;eSihf r[mrdwfjzpfvsuf17? at'D (7)&mpkyxrxuf0uf
ykdif;wGif a0omvDNrdKUawmf yd#uwfokH;ykHESihf t|uxmusrf;rsm;ukd ygVdbmomjzihf o*Fg,emwifcJhjcif;18?
aMumifv
h nf;aumif; &uKd ijf ynfe,fonf ygVd? ouw bmomjyefrsm;tjyif ajrmufyidk ;f jAm[t
D u&mrS toGiaf jymif;
vmaom &u0Ptu&m? &udKifbmompum;jzihfa&;om;jyKpkpD&ifcJhMuaom avmuD-avmukw&musrf;*efpmay
tajrmuftjrm;ay:xGufcJhygonf/
a0omvDNrdKUawmfonf at'D(818)ckwGif wpfae&mrS wpfae&mokdY vSnhfywfum wkdufckdufvk,ufoGm;vm
aewwfMuaom jyify&eforl sm; kww
f &uf0ifa&mufzsuq
f ;D jcif;aMumifh ysupf ;D cJ&h ayonf/ okaYd omfvnf; &uKd ijf ynf
e,f\EkdifiHa&;? pD;yGm;a&;ESihf bmom,Ofaus;rIukdum; ajymyavmufatmif xdckdufrIr&SdcJhyg/ at'D(818)ckrSmyif
a0omvDaemufqkH;rif; plVr[m&mZm tEG,fawmfrsm;onf pr0ufESihf yOmNrdKUawmfrsm;ukd tOee'D(av;NrdKUjrpf
0Srf;) wnfaxmifum wkdif;jynfukd xdef;odrf;EkdifcJhMuygonf/
,if;okw
Yd nfaxmifcMhJ uaom yOmNrKd Uawmf wwd,ajrmuf rif;&ifjzLvufxuf(at'D 487)wGif (800)aom
15/

16/
17/
18/

(u)OD;pErmvmvuFm&? awmifausmif;q&mawmf? ]]&ckdif&mZ0ifopfusrf;}} pwkwwGJ?


pmrsufESm(291-92-93)/
(c)OD;ausmf'Gef; ]]jrefrmpmGefYaygif;usrf;}} yxrwGJ jrefrmEkdifiHtpkd;&ykHESdyfwkduf? pm-11/
ok0Pa'0D u0d*Eusrf;? &udKifa&S;ayrl/
tmeEpjEausmufpm? a0omvD ausmufpmwkdif\ taemufrsufESm/
*gxmtykd'f-1? 62? 63? 64 eSihf 65/
arcynmarmfuGef;? a0omvD &mZ0ifayrlrS aumufEkwfcsuf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

32

&[Emt&SifjrwfwkdYonf tnDtGwfpnf;a0;um yd#uwfokH;ykHusrf;tpkHukd o*Fg,emwifawmfrlcJhMuygonf/


xkdo*Fg,emwif usrf;rsm;ukd ywm;cwfxm;aom a&Tjym;ay: a&;xkd;cJh\/19 [k &udKif&mZ0ifusrf;rsm;u qkd
xm;Muygonf/ o*Fg,emwiftNyD;rSm rif;&ifjzLonf ESpfusdyf&Spfqlaom Ak'kyfyGm;awmfrsm;ukd oGef;vkyfawmfrl
cJh&m xkdkyfyGm;awmfrsm;\ "rcPf
]]ou&mZf(209)ck? uqkvqef;(6)&uf? wevFm(aeY) (5)em&Dausmf(tcsdef)a&muf(aomtcg) (Ak'kyfyGm;
awmf)BuD;oGef;tJtnf/ arm&fjzLaumif;(rI)bk&m;ukd yOavmf[m(jzihf) NyD;jynfhpkHtnf/ bk&m;jyKawm tusdyf(jzihf)
bk&m;rcRwfjzpfap]]aom}}[l a&;xkd;xm;onfukd awGU&ygonf/ o*Fg,emwif yd#uwfokH;ykHusrf;tpkH(a&Tywm;
rl)ukdum; ,cktcg rawGU&awmhyg/
'kwd,yk&defNrdKUwnf-eef;wnf'o&mZm20? (at'd 1123-1139)\ r[mbdaou r*Fvmonf tvGefBuD;
us,fcefYnm; tjynfjynfrS vufatmufcHrif;rsm; vma&mufMuaMumif; &udKif&mZ0ifusrf;tapmifapmif
awGU&\/ rif;vufxuf tOee'D(av;NrdKUjrpf) vuf0Jurf;ajc&Sd awmifukef;xdyf ausmufaqmifay:wGif
a&;xk;d cJah om ausmufpmukd (,cktcg wpfyidk ;f wpfp ysupf ;D aeNy;D jzpfaomfvnf;) awGU&wkaH o;\/ ausmufpm\
ta&;tom;rSm ]]&&pfj- }}ukd tokH;jyK ]]aom}}rSm ]][}}ukd jzKwfxm;aMumif; awGU&ygonf/
avmif;MuufNrdKUwnf-eef;wnftavmrmjzL(at'D 1250-1256)rif;onf a&S;a0omvD(ausmufavSum;)
acwfuyif tqufrjywf ]]&uyl&-oD[V}}r[mrdwfjzpfvmcJhjcif;aMumihf &GufoabFmBuD;rsm;jzihf oD[kdVfuRef;okdY
<ua&mufawmfrcl \
hJ / ,if;ok<Yd ua&mufawmfrcl ahJ Mumif; txdr;f trSwjf zpfprd ahf omiSm a&;xk;d cJah om ausmufpmwpf
csyu
f dk awGU&ygonf/ xkad usmufpmwGif tavmrmjzLrif;ukd ]]oDoaYdk &mufrif;}}[l a&;xk;d xm;ygonf/ ausmufpm
\ ta&;tom;rSm ajrmufOD;acwfta&;tom;rsKd;ESihf xl;jcm;jcif;r&Sdoavmufyifjzpf\/
tavmrmjzLrif;rS (6)qufajrmufeef;usm;BuD;rif;(at'D 1273-1277)\ausmufkyfukd awGU&onfjzpf&m
kyx
f \
k atmufccH Hk ]]eef;usm;Bu;D rif;}}[l a&;xk;d xm;aom tu&monf ajrmufO;D acwftu&mrsK;d yifjzpfygonf/
tavmrmjzLrif;rS (9)qufajrmufrif;xD;(at'D 1283-1389)vufxuf rif;xD;\ rif;q&momoemykdif
q&mawmf t&Sifjrwf oD&d"r&mZm*kk ukd,fawmfwkdif Muyfrwfvsuf ysufpD;,kd,Gif;aeaom Ak'*g,m r[maAm"d
apwDawmfukd aumZmou&mZf (657)ck? jymokdvqef; (10)&uf? aomMumaeYrStpjyK (660)jynfh? wefaqmif
rkef;vqef;(8)&uf? we*FaEGaeYokdYwkdifatmif(3)ESpfcefY a&S;rlrysuf rGrf;rHjyKjyifawmfrlcJh\/21 apwDawmfukd rGrf;rH
jyKjyifaom ou&mZfonf rif;xD;eef;wuf (12)ESpfajrmufaom ESpfyifwnf;/
ausmufpm\ykHo@mefrSm av;axmifhykH o@mefjzpf tu&mykHo@mefrSm a0omvDacwfokH;tu&mykH
o@mefraS jymif;a&TUvmaMumif; xif&mS ;pGm awGUjrif&\/ ]]vGeaf vNy;D aomtcg}} uk]d ]vGev
f ,
d Nf y;D aomtcgEIu
d }f }[l
vnf;aumif;? ]]oD&d"rmaomu}}ukd ]]od&d"rTmaomu}}[lvnf;aumif;? ]]bk&m;ocif}}ukd ]]yk&Sm;odif}}[lvnf;
aumif;? ]]ysufcJh&um;}} ukd ]]ysufc,fh&um;}}[lvnf;aumif;? ]]apawmfrl}}ukd ]]pd,fawmfrl}}[lvnf;aumif;
]]a&Tyef;cuf aiGyef;cuf}}ukd ]]&S,fyefcuf ik,fyefcuf}}[lvnf;aumif;? ]]vkdownf;}}ukd ]]vkdoaw}} [lvnf;
19/ &udKif&mZykHusrf;-rif;bmBuD;\ om;awmf? rif;zavmif;vufxufa&;om;chJaom &mZ0ifusrf;jzpf\/
rSwfcsuf/ /( )uGif;i,ftwGif;&Sd pmrsm;rSm ysufjy,faeojzihf qDavsmfatmifjznhfpGufxm;aompm
rsm;jzpfygonf/
20/ (u)'o&mZ[kwGifjcif;rSm a0omvDNrdKUawmf pkd;pHcJhMuaom pjEtEG,f0ifrsm;teufrif;(9)qufonf
bkef;wefckd;tvGefBuD;rm;cJhMuouJhokdY rif;onfvnf; bkef;wefckd;BuD;rm;&m (10)a,muf ('or)ajrmuf
rif;tjzpfojzihf 'o&mZm[kwGif\/
(c)yk&ykduf? &ckdif&mZ0if 'o&mZmrif;BuD; bdodufcHpmwrf;vTmjcif; 17 csyf? tql0uf 120/ 'o&mZm
bdodufcHpmwrf;? trsKd;om;pmMunfhwkduf? aypm? trSwfpOfwGif Munhfyg/
21/ Ak'*g,m? r[maAm"dausmufpm(aMumif;a& 11 eSifh12)/

&cdik o
f m;BuD;pmay

33

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

aumif; a&;xkd;xm;onfjzpf&m pdwf0ifpm;zG,faumif;vSygonf/


rif;xD;vufxuf t*om& t&Sifoljrwfonf avmuDavmukw&m usrf;*efpmayrsm;ESihf qef;? tvuFm?
uAsmt&m xl;cRefaom q&mawmfwpfyg;jzpf\/ avmuom&ysKdUonf q&mawmfoDukH;a&;om;aom ysKdUjzpf
,ckacwfokdYwkdifatif xif&Sm;aomysKdUjzpf\/ ,if;taMumif;ESihfywfouf rif;ok0Pfonf OD;ukvm;&mZ0if?
"n0wDta&;awmfykH? omoemvuFm&pmwrf;wkdYukd tukd;tum;jyK avmuom&ysKdUtajztbd"mef22? okdY
a&;xm;ygonf/
]]ou&mZf (688)ckESpfwGif rif;vsifapmonf o&ufNrdKUukd wnfaeonf/ oufvlrsKd;rsm;ukd tkyfpkd;aom
aMumihf oufrif;[kausmfapmonf/ oufrif;vsifapmwGif apmpkH? apmjzL? apmwl[k om;awmfokH;yg;&Sdonf/ouf
wkdYonf &ckdifkd;r awmifpOfawmifwef;&Sd aus;&Gmrsm;okdY oGm;a&mufwkdufckdufzsufqD;Muonf/ xkdtcg &ckdifbk&if
rif;xD;onf trwfBuD; &mZpnfoloBuF Hukd apvTwf o&ufukd twkdufckdif;onf/ ou&mZf (695)ckwGiftrwf
BuD;onf ppfonfAkdvfygtrsm;ESihf kd;rawmifukd jzwfausmfcsDwufum oufrif;vsifapmtm; om;awmf? orD;awmf?
rdzk&m;armif;rwkdYeSihftwl y&d,m,fjzihf tvG,fwul &ckdifokdY,laqmifavonf/ rif;vsifapmvnf; &ckdifokdYa&muf
vQif om;awmfokH;yg;wkdYukd yd#uwf? aA'ifwwfaomoljrwf0,f tyfav\/}}
okdYt*om&t&Sifoljrwfonf rif;vsifapm\om;awmfwkdYukd avmuD? avmukw&mynmoifay;&m
avmuom&ysKdUukdvnf; oifay;cJhygonf/ aumZm (705)(at'D 1343)wGif nDaemif(3)yg;ta&SUjynfukd jyefcGifh
&ojzihf jyefMu&m apmpkHonf jrif;pkdif;NrdKU? apmjzLonf jynfNrdKU? apmwlonf tjrihfNrdKUukd w&zsm;apmuJtrnfESihf
toD;oD;pm;Mu&onf/ w&zsm;apmuJonf aemifaomtcg t0NrKd UwGif rif;Bu;D pGmapmfut
J rnfEiS fh rif;jzpfvmonf
[k awGU&ygonf/
avmuom&ysKdUonf (1)ta[mif;qkH;ysKdUjzpfonf/ (2)vlodtrsm;qkH;ysKdUjzpfonf/ (3)um&efowfykHrSefuef
aomysKdUjzpfonf/23
ajrmufOD;acwfavmuD? avmukw&musrf;*efpmayrsm;rSm vlodrsm;\/ a0omvDacwfESihf av;NrdKUacwf
ygVdbmomjyef? ouwbmomjyefusrf;rsm;? &udKif&[ef;ynm&Sd? vlynm&Sdrsm;a&;cJhaom usrf;*efpmayrsm;rSm
wjznf;jznf;aysmufuG,fNyD; aysmufuG,fqJjzpfojzihf ,if;wkdYukd &SmazGpkaqmif;avhvmvsuf okawoejyKvkyfzkdY
vkdtyfygonf/
OD;atmifomOD;

22/ rif;ok0Pfonf avmuom&ysKdU tajztbd"mef(avmuom&ysKdU okH;apmifwGJ)1317-ck? ukov0wD


ykHESdyfwkduf? 60 a&ausmfvrf;? &efukef/
23/ avmuom&ysKdU tajztbd"mef? pmrsufESm(10)/ c&pfESpf (1973)ck? Ekd0ifbmv(25)&uf?
jrefrmou&mZf 1335ck? ewfawmfvqef; 1 &uf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

34

ajrmufOD;NrdKY? a&TMumodrfrS a&S;a[mif; pOfhzkdrsm;


&ckdiforkdif; "n0wD? a0omvD? av;NrdKU? ajrmufOD;paom acwfBuD;(4)acwfteuf ajrmufOD;acwfonf
pmay,Ofaus;rItxGe;f um;qk;H umvjzpfonf/ &ckid w
f \
Ydk ]]ESv;Hk onf;yGw}f } [lyif okawoDrsm;u wifpm;ok;H EIe;f
Muonf/ wpfenf;tm;jzihf ]]&wema&Tajr}} [k wifpm;Tef;qkdEkdifygonf/
,Ofaus;rItEkynmqkdonfrSm tajccHpD;yGm;a&; taqmufttkHESihf]]ukdif;uRef;rDS uRef;ukdif;rSD}} qkdovkd tjyef
tvSefqufpyfaygif;ul;ae\/ pD;yGm;a&;zGHUNzdK;wkd;wufjcif;rSmvnf; EkdifiHukdtkyfcsKyfonfh bk&ifrsm;\tajrmftjrif
BuD;rm;rItay:rlwnfygonf/ ]]Munf;a&oGm;vmonfh ukefonfwkdYukd rnfonfhqdyfurf;rqkd a&mif;0,fazmuf
um;ap? taumuftpm; tac:tar;r&SdapESihf}} qkdaom rif;&mZmBuD; trddefYjyefwrf;wpf&yfum; &ckdifbk&ifrsm;
\ pD;yGm;a&; tajrmftjrifBuD;rm;rI? acwfrDtawG;tac:&SdrI\om"u jy,k*fyifjzpfacsonf/
okdYpD;yGm;a&;zGHUNzdK;wkd;wufaumif;rGefonfqkd&m &ckdifjynfrSxGufaom qefpyg;? qif? uRef;opf? ysOf;?
ysOf;uwkd;? csdyf? za,mif;? rJe,f? 0g*Grf;ponfwkdYtjyif vufrIxGufukefrsm;jzpfMuaom a&Txnf? aiGxnf? aMu;
xnf? oHxnf? ,Gef;xnf? csnfxnf? &ckdifxD;? pOfhxnfvkyfief;rsm;vnf; yg0ifaeayonf/ ,if;vufrIvkyfief;rsm;
teuf ajrmufOD;acwf pOfhxnfvkyfief;taMumif;ukd okawoejyK wifjyvkduf&ygonf/

pOfUxnftp rnfolu
pOfh&nf(a<u&nf)onf t"dutm;jzihf zJvpyg;(pOfhausmufwpfrsKd;) ? ausmufovif;? qDvDum? vuf csm;?
tvlreD m? r*eaD tmufq'dk ?f Aae'D,rf;atmufq'dk ?f aMu;eD? oHjzL? oH? ykw
d ufp,
D rf? qk'd ,
D rfatmufq'dk ?f cJyyk pf aom
wGif;xGufypnf;rsm;yg0ifonfh azsmf&nfwpfrsKd;yifjzpfonf/
aMu;eDukd ta&miftpdrf;eSihf tjymtwGufvnf;aumif;? oHjzLukd tjzLa&miftwGufvnf;aumif;? oHukdt0g
a&mif? tkda&mif? teDa&miftwGufvnf;aumif;? r*eDatmufqkd'fukd c&rf;a&miftwGufvnf;aumif;? Aae'D,rf
atmufqkd'fukd t0ga&miftwGufvnf;aumif; xnfhokH;aMumif; od&onf/
ykdwufqD,rf;? qkd'D,rfESihf cJatmufqkd'frsm;ukd ta&mifwifowKrsm;twGuf tvG,fwul aysmfapzkdY tul
ypnf;rsm;tjzpf tokH;jyKonf/ cJukd atmufcHypnf;rsm;tay:wGif tajccHpOfh&nfrsm;tjzpf okwfay;jcif;jzihf
ta&mifrsm; eSpfaygif;rsm;pGm pGJusefaeap&efESifh pOfh&nftm;vkH;wGif cJukdxnfhokH;jcif;jzpfonf/
xkdpOfh&nfokwfrnfh 0wKypnf;rsm;tm; pOfh&nfvdrf;jcif;(okdYr[kwf)xkdt&nfwGif;okdY ESpfNyD;aemuf rD;jzihf
(950 rS 1050)'D*&DpifwD*&dwf(tyl&Sdefrjyif;aom tyl"mwfESifhzkwfonhf pOfhzkdrsm; zm&if[kduf (200)'D*&DrS
(300)'D*&DtMum;)wGif xyfrHtylay;&onf[k qkdonf/ xkdtcg a<uaq;onf t&nfaysmf a<u&nfokwfvkd
onfh ypnf;rsufESmjyifay: wnDwnmysHUESHUNyD; pGJuyfoGm;onf/ a<u&nfxlxlokwfvkdonfhtcg enf;twkdif;
okH;av;BudrfrQ wpfxyfNyD;wpfxyfokwfvdrf;NyD; tylay;&jyefonf/
a<u&nfokwftwwf ay:aygufvmykHESihfywfouf urmhorkdif;u okdYqkdxm;onf/ urmOD;u vlwkdYonf

&cdik o
f m;BuD;pmay

35

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

a&ukd yifv,fckcGHrsm;? bl;awmif;rsm;? om;a&rsm;? vufckyfrsm;jzihf o,f,lcJhMuonf/ &THUajc&mrsm;wGif a&wif


aeonfukd twk,l jcif;awmif;rsm;ukd &THGUvdrf;usHum a&ukd o,f,lMujyefonf/ &THUjcif;awmif;rsm;ukd rD;zkdem;
wGif xm;rdpOf jcif;awmif;ukd rD;avmifoGm; ykdckdifrmvmonfukd awGU&Sd&mrS tkd;vkyfief;ukd vkyfukdifvmwwfMu
onf[kqdkonf/ ,if;rSwpfqifhwuf a<u&nfokwftwwfukd &&SdvmcJhMuonf od&onf/
tqkdyga<u&nfokwftwwfonf taemufwkdif;rsm;wGif tvGefa&S;usaom acwfuyif pwifay:aygufcJh
(4)&mpkokdYa&mufrS ta&SUkwdkif;rsm;okdY a&mufvmaMumif; od&onf/ tD*spf? qD;&D;,m;? AufbDvkH;EkdifiHrsm;wGif
a&S;acwfeef;awmfeH&Hrsm; a<u&nfokwftkwfcsyfrsm; tokH;jyKcJhaMumif; awGU&onf/ *&dvlrsKd;wkdYonf vuf0wf
wefqmrsm;eSihf tkd;cGufrsm;ukdomru kyfvkH;rsm;ukdyif a<u&nfokwf jyKvkyfcJhMuonf[kqkd\/
(9)&mpkavmufwiG f Akid Zf if;wkid ;f vlrsK;d wko
Yd nf a<u&nfow
k t
f wwf xdyw
f ef;okaYd &mufcNhJ y;D (15)&mpkavmuf
wGif tDwvDEkdifiH twGif;cHowKrsufESmjyif 2 ckpvkH;ukd a<u&nfokwfum aygif;wkdufNyD;aemuf wGif;xGufa<u
aq;a&mifpkHwkdYjzihf tvkd&Sd&m yef;yk? kyfykHrsm;ukd a&;jc,f 'kwd,tBudrf aygif;wkdufjcif;enf;wpfckay:aygufcJh
onf/ ,if;rSwpfqifh Oa&mhywkdufajrmufykdif;ESihf tjcm;a'orsm;okdYysHUESHYcJhonf[k od&onf/
(18)&mpkwGif t*FvefEkdifiHom; ]]*sDqD,m0uf('f)0k}}onf urmwpf0Sef;vkH;wGif tausmfMum;qkH;? aps;tayg
qkH;? tvSyqkH;jzpfaom a<utkd;? a<ucGufpaom a<uxnfrsm;ukd wDxGifEkdifcJhavonf/ olrarG;zGm;rDtcsdefu
a<u&nfokwfvkyfief;ukd qm;jzihfvnf;aumif;? tkd;ukdjzLvmatmif rD;jcpfausmuftrIefYukda&m tokH;jhyKjcif;jzihf
vnf;aumif; jyKvkyfcJhMuonf/ okdYaomf ol\wDxGifprf;oyfrIrsm;aMumihf aemufqkH;wGif a<u&nfokwfenf; ynm
&yfukd &&SdcJhavonf/ olum; urmay:wGif yxrqkH;aom a<uxnfvkyfief;ukd wDxGifEkdifcJhol? atmifjrifrIo&zl
aqmif;cJhol? a<uxnfvkyfief;wDxGifoltjzpf rSwfwrf;wifcHcJh&avonf/ ,ckvuf&Sd tokH;jyKaeMuaom
yef;uefcGufa,mufrsm;rSm *Dqm,m0uf('f)0k\ wDxGifrIrS qif;oufaygufzGm;vmcJhjcif;jzpfavonf/

ysm;ESifUvdyfjymuJhyrmokdY
ajrmufOD; NrdKUawmfa[mif;tm; pmayynm&Sifrsm;u ]],Ofaus;rI yef;O,smOfeef;}} [lyif wifpm;ac:
a0:Muonf/ yef;O,smOfeef;rS arT;ysHUoif;BudKifaom yef;&eHYrsm;aMumifh ysm;ydwkef;? vdyfjymtaygif;wkdY 0wf&nfpkyf
okH;&ef vmMubdouJhodkY &ckdifwkdY\ ,Ofaus;rIAdrmefBuD;[k ac:qkdavmufaom ajrmufOD;yef;O,smOfeef;okdY ,if;\
arT;ysHUaom ,Ofaus;rI*kPfowif;aMumifh &yfa0&yfeD;rS okawoDtaygfif;wkdY tvmrpJ woJoJ&SdMuacs\/ twdwf
umvrSp ,aeYwkdifatmifyifjzpfacs\/ xkdtxJwGif a&S;a[mif;pOfYorkdif;ynm&Sif a'gufwm 'Gef[def;vnf;
wpfOD;tygt0ifjzpfonf/ a'gufwm'Gef[defum; MopaMw;vsEkdifiHom;jzpfNyD; armewfwuokdvfrS ygarmuwpfOD;
jzpf\/ olonf xkdifEkdifiH a&S;a[mif;pOfhzkdrsm;ukd q,fESpfq,frkd;wl;azmfavhvmcJhonf/ jrefrmEkdifiHokdYvnf;
vma&mufum yk*H? v*Gef;? Asnf;? ajrmif;jr&Sd pOfhzkdrsm;ukdvnf; wl;azmfavhvmcJholjzpfonf/

'Gef[def;avhvm ajrmufOD;rSm
]]yef;owif; avnif;aqmif? vlowif; vlcsif;aqmif}} qkdaompum;t& ajrmufOD;\ausmfMum;aom
*kPfj'yfaMumihf a'gufwm'Gef[def;um; (1995)ckESpf? azazmf0g&Dv aemufqkH;ywftwGif;u ajrmufOD;okdYa&muf
&Scd o
hJ nf/ olonfajrmufO;D jywku
d f a<u&nfow
k x
f m;aom av;NrKd UacwfrS vlt
Y ok;H taqmifypn;f wcsKUd ukd avhvm
\/ yk&defaus;&Gmrs &&Sdaom ausmufvifyef;(ausmufyef;uefjym;)? qiftkd;BuD;aus;&GmrS ausmufvifyef;ESifh
avSif;awmifaus;&GmrS jrLwmtkd;wkdYukd txl;pdwf0ifpm;\/
ajrmufOD;acwfrS a<u&nfokwfypnf;rsm;ukdvnf; avhvmjyef\/ ,if;a<u&nfokwfypnf;rsm;tjyif a<u
xnfypn;f rsm;jzpfMuaom o&uftyk af us;&GmteD; vrf;vky&f mrS &&Sad om a<uyef;uefv;Hk (6)vk;H ESifh a<uZGe;f aumuf
i,fwpfvkH;ukd jrifawGU&onf/ yDyifukef;aus;&GmteD; zDvmawmifapwDrS &&Sdaoma<u"mwfawmftkd;i,fwpfckESihf
rif;w&m;jyifaus;&GmteD; nDrawmfapwDrS &&Sad om a&Tzko
H ;D o@mef a<u"mwfawmft;dk i,fwu
Ydk m; olt
Y m;tem;rS
wpfz0g;rQ rcGmEkdifatmifxd qGJaqmifrI&Sdacsonf/ ,if;vlYtokH;taqmifypnf;wkdYrSm rsm;aomtm;jzihf tjzLazsmh

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

36

a&mif? yef;cuf yef;EG,frsm;rSmvnf; tjymeufESihfwcsKdUu tjymazsmha&mif &SdMuonf/ yef;'DZkdif;frsm;rSmvnf;


&ckdifhenf; &ckdifh[efjzihf ykHazmfxm;onfrSm olYtwGuf txl;tqef;jzpfae\/
rQeSihfrNyD;? ajrmufOD;eef;&ifjyif? wyifwkdifeef;&ifjyif? ukd;aomif;bk&m;&ifjyif? &wemykHapwDawmf&ifjyif?
oQpfaomif;? avmurm&fatmif? bk&m;ukd;ql? jynfpkd;BuD;bk&m;? oufawmfbk&m; ponfh&ifjyifrsm;vnf; a<u&nf
okwfausmufjym;rsm;? tkwfjym;rsm;? cif;cJhaMumif; a'gufwm'Gef[def;avhvmMunhfIcGifh &cJhjyefonf/
oQpaf omif;ykx;dk awmfBu;D Murf;cif;rsm;wGio
f mru wd,vkP
d *f t
l wGi;f &Sd kyv
f ;Hk ky<f ursm;wGiv
f nf; ta&mif
pkH taoG;pkHa<u&nfokwfcJhaMumif;ukd ol rsuf0g;xifxifawGUchJ&onf/ txl;ojzihf we*FaEGaxmifh(ta&SUajrmuf
axmifh)&Sd {&m0Pfqif\ ausmay:cif;xm;aom urvmwGif a<u&nfokwfxm;onfukd jrif&aomtcg &ifoyf
Iarmjzpf&jyef\/
oQpfaomif;ykxkd;awmfBuD;um; BuD;rm;&Snfvsm;aom ausmufwkH;ausmufcsyfrsm;jzihf wnfxm;\/ ,if;ykxkd;
awmfBuD;ukd wnfaqmufNyD;pD;rS tqkdygausmufwkH;ausmufcsyfBuD;rsm; vkdtyfovkd olYae&mESihfol tpDtpOfwus
kyfvkH;kyf<uaygif;(1000)ausmfukd tEkynmvuf&majrmufpGm xkqpfxm;cJh\/ NyD;rS ,if;ausmufqpfkyfrsm;ukd
pOfY&nfokwfcJhaMumif; od&onf/ rNyD;pD;rD (okdYr[kwf) rwnfaqmufrDumvuyif tqkdygausmufqpfkyfrsm;ukd
yk*H&Sd ykxkd;awmfrsm;uJhokdY eH&Hrsm; pOfhtkwf? pOfhuGif;? pOfhkyfcsyfrsm;uyf rGrf;rHwnfaqmufcJhjcif;rsKd;um; r[kwf
acs/ taotcsmavhvmMunhyf gu odEidk yf gonf/ a<u&nfow
k jf cif; a<u&nfow
k Nf y;D rS zkw
d iG x
f nf
h tyl&edS af y;Ny;D
ta&mifwnf&onf[kqkd\/ xkdtqkdt& ykxkd;awmfBuD;wpfckvkH;ukd NcHKikH tvGefBuD;rm;aom pOfhzkdBuD;wpfckwnf
aqmufNyD; tyl&Sdefay;cJhrnfavm? ,if;um; vkH;0jzpfEkdifacsr&Sdyg/ okdYr[kwf rnfonfhenf;ynm&yfrsm;jzihf a<u&nf
okwfcJhoenf;/ xkdjyem&yfwkdYukdum; pOfhokawoD a'gufwm 'Gef[def;vnf; rajzEkdifcJhyg/ a&S;acwf &ckdifBuD;wkdY
\ vQKdU0SufeufeJaom pOfh&nfokwf enf;AsL[m&yfukd okawoejyK&ef vkdtyfygao;onf/
,if;rSwpfzef pvwmapmrGef(at'D 1515 ck)vufxuf rif;AmBuD;avmif;vsm zapmoD&d tdrfa&SUpHb0u
wnfcahJ om avmif;yGe;f ajymufapwDoYdk a&mufcjhJ yefonf/ ,if;apwDrmS ]]c&rf;oD;vufaumuf ajymifajymifawmuf?
ZD;rSm0,favmifyGef;ajymuf}}qkdaom twdwfwabmift&]]zapmoD&donf rMumrD rif;jzpfrnfhtwdwfedrdwfjzpf
aMumif;? bke;f wefc;dk tmedoif tvGeBf u;D rm;rnfjzpfaMumif;}} ynm&Sw
d Ydk ta[mxGu&f m atmiftwdwaf tmiferd w
d f
ukdaqmif avmifyGef;ajymufapwDukd wnfxm;cJhavonf/
tqkyd gapwDawmfBu;D \ twGi;f wHwidk ;f av;rsuEf mS wkw
Yd iG v
f nf; avmifyeG ;f (yef;uefjym;) o@mef yef;yGiBfh u;D
kaygif; (464)yGihf? yef;yGifhi,faygif;(560)wkdYukd a<u&nfokwftkda&mif? teDa&mif? tjyma&mif? t0ga&mif?
tjzLa&mifpaom yGifhzwfrsm;jzihf wefqmqifcJhonf/ yef;yGifhBuD;wpfyGihfwGif yGifhzwf(5)ckESihf yef;yGihfi,fwpfckwGif
yGifhzwf(4)ckpD yg&Sdonf/
avmif;yGef;ajymuf wHwkdif;rS a&mifpkHyef;yGifhrsm;ukd a'gufwm'Gef[def;uGif;qif;avhvm jrifawGU&aomt
cg olYOD;aESmufxJokdY tmkHopfwpfck0ifa&mufvm\/ rQtqihftwef;jrihfrm;NyD; rsm;jym;vSaom ta&miftaoG;
pkHonfh pOfhcsyfrsm;? pOfhcGufrsm;ukd wkdif;wpfyg;rS o,f,lcJh&efrSmvnf; jzpfEkdifzG,fr&Sd? ajrmufOD;0ef;usifwGifyif
ajrmufOD;acwfu pOfhvkyfief;tBuDf;tus,f jzpfxGef;cJh&rnf[k ,lqvmonf/ okdYwNyD;um; pOfhzkdBuD;rsm;onf
ajrmufO;D y&0kPw
f pf0u
dk w
f iG f rvGrJ aoG &Scd &hJ rnf[k olaumufcsucf svmonf/ bk&m;wHwidk ;f &Sd avmif;yGe;f ajymuf
a&mifpkHyef;yGifhBuD;rsm;u olYtm;uGif;qif; okawoejyK&ef wGef;ykdYvkdufavNyD/

&ckdifh*kPf&Sdef a&TMumodrf
a&TMumodrfqkdonfrSm eef;awmfukef;\ taemufbufrkdif0ufcefYtuGm &aohawmifNrdKUkd;&Sd armufawmf
wHcg;teD;wGif wnf&Sdygonf/ bapmjzLrif;(at'D 1459-1482)\ orD;awmf pma&TMum\ykcufwifr*FvmjyK
vkyfaeYyifvQif r*Fvmtxdrf;trSwftjzpf wnfcJhaom bk&m;jzpf ]]apma&TMumodrf}}[k ac:&mrS aemifaomf
]]a&TMumodrf}}[l ajymif;vJac:vmaom bk&m;odrfjzpfonf/ xkdbk&m;\ajrmufbuf ukduf(100)cefYtuGm
a&TMumodrfausmif;wkduf&Sdonf/ ,if;a&TMumodrfausmif;wkdufrS ajrmufbufokdY avmurmefatmifausmif;wkduf

&cdik o
f m;BuD;pmay

37

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

wpfavQmufxd awmifajconfum; a&S;acwf&ckdifBuD;wkdY pOfhzkdBuD;rsm;jyKvkyfcJh&m Xmeae&myifjzpfayownf;/


(28.2.95)aeY(t*FgaeY)eHeuf(8)em&DwGif vufaxmufokawoeTefMum;a&;rSL; OD;ausmfxGef;atmif
OD;aqmif ol\vufaxmuf a':cifoef;? a'gufwm'Gef;[def;ESihf ol\{nfhvrf;Tef(wkd;&pf)wpfOD;wkdY a&TMumodrf
ausmif;wkduf&Sd pOfhzkdrsm;ukd avhvm&ef vmMu\/ vrf;wGifBuHK tuRefeSifhOD;pHausmfOD;(rSL^tkyf? a0omvD tru)
wkdYukdyg ac:ojzifh vkdufygoGm;Muonf/ a&TMumodrfausmif;wkdufokdY oGm;&mvrf;wpfavQmufacsmf&nfcJrsm;?
a&mifpaHk <u&nfow
k t
f w
k u
f t
JG w
k pf rk sm;? yef;uefcu
G af ,muf tzJt
Y prsm;u yef;cif;vrf;yrm 0okeaf jrvTm0yfqif;
BudKqkdaeMuoa,mifyif/ [kdwpfponfwpfp jyefYBuJvsuf&SdMu\/
,if;ausmif;wku
d o
f aYdk &mufaomtcg ajray:wGif ay:aeaom zkad cgifr;dk wpfc\
k xdy0f rSpwl;Mu\/ wl;(4)
ayausmfcefYteufokdYa&mufaomtcg rD;aoG;tcJtprsm;? vkyfief;okH;]]a'guf}}(pOfhckwkH;)rsm;? acsmf&nfcJrsm;eSihf
pOf&h nfow
k af &mifpyHk ef;uefv;Hk ? yef;uefjym;rsm;ukd txyfvu
dk t
f ykv
H u
dk f zk\
d Murf;jyif awGU&SMd uavonf/ rD;zkwpf Of
yef;uefjym;rsm;ESihf tjcm;vlYtokH;taqmifypnf;rsm; wpfckESihfwpfckryl;uyfap&ef tcktcHtjzpfokH;aom
a'guf(pOfhckwkH;) rsm;ukd tokH;jyKjcif;jzpfygonf/ tqkdyg a'gufrsm;rSm t&G,ftpm;trsKd;rsKd;&SdMuNyD; ausmufjzihf
jyKvkyfxm;onf/ ykHo@mefrSm okH;yGifhqkdif]cGifcavmuf} ykHjyKvkyfxm;onf/ yef;uefvkH;? yef;uefjym; tuGJrsm;rSm
vnf; ta&mif;taoG; 'DZkdif;pkHtrsKd;rsKd;eSihf awGU&Sd&onf/
xkdYjyif aMu;<uyfESihf oH<uyftptetcsKdUukdvnf; trSwfrxif awGU&Sd&jyefonf/ rnfaom orkdif;kyf<uif;
rsm;ukd a&S;&ckdifwkdY\ pOfvkyfief;orkdif; wpfpGef;wpfpukd a'gufwm'Gef[def;tm; jyefvnfazmufonfcsvkdufavNyD/
tqkdygorkdif;kyf<uif;rsm;um; a'gufwm'Gef[def;&SmazGavhvmaeaom pOfhvkyfief;\ oufaocHtaxmuftxm;
rsm;yif r[kwfygavm/
,if;rSwl;azmf&&Sdaom a&mifpkHyef;uefvkH;? yef;uefjym;tptersm;rSmvnf; avmifyGef;ajymufapwDrS pOfhcsyf
rsm;eSihfeef;&mukef;rS a<u&nfokwftcif;ausmufjym;rsm;ESihf wpfykHpHwnf; wlnDaeaMumif; olavhvmawGU&Sd&aom
tcg rcsD;usL;bJ raeEkdifyg/
]]uJ...'Dae&m[m tvGefpdwf0ifpm;p&maumif;NyD; tHhMozkdYvJ aumif;ygw,f/ (13-14)&mpkavmufuvkdY
rSef;&wJh yk*HeJYqifwlwJh pOfhcsyfawG awGU&Sd&ygw,f/ tkd;awG? tdrfokH;pOfhawGvJ awGU&ygw,f/ tjzLay:rSm tjym?
tjymay:rSmtjzL? tjzLay:rSm tpdrf;? tpdrf;ay:rSm tjzL? tkd? teD? t0g? a&mifpkHygyJ/ tvGefukd pdwfvIyf&Sm;
zG,&f maumif;wJh ae&mygyJ/ jywku
d rf mS awGU&wJph Ofx
Y uf wcsKUd qk&d if tvGev
f w
S t
hJ ;dk ? t&nftaoG;tifrwefaumif;
wmrkdY 'D[mukd EkdifiHawmf&JU &wemwpfcktaeeJYawmif owfrSwfxm;oihfygw,f/ b,fvkdenf;eJYyJjzpfjzpf umuG,f
xdef;odrf;xm;oifhygw,f/ 'Dvkdypnf;rsKd;awG odyf&SdawmhrSmr[kwfvkdYyg/ 'Dypnf;awG[m tqihfjrihfenf;ynmeJY
tEkynmvuf&majrmuf ypnf;awGvJjzpfygw,f}}[l (17.11.95)aeY cwd,*sme,f kH;cef;r EIwfrSzGihf[
csD;usL;cJhonfxd jzpfavonf/
onfyifvQif a&S;uajrmufOD;om;wkdY\ um,? OmPpGrf;yum;aMumihf ay:xGufvmaom *kPf&Sdefukd
a&TMumodrfpOfhzkdrsm;u jrifhwifay;vkdufjcif;rnf\/

pOfUzkdtaMumif; wapUwapmif;
a&TMumodrfrS pOfhvkyfief;ESihfywfouf ]]oufBuD;pum;oufi,fMum;}} qkdovkd tuRefavhvmMum;zl;o
rQ wifjyygrnf/ yxrajrBuD;rSwl;xm;aom &THUESpfa&jzihf oratmife,f&onf/ xkde,fxm;aom &THUukda&jzihfor
atmife,f&onf/ xkde,fxm;aom &THU&nfonf &THUESpftjzpfxGufvmaomtcg ausmufp&pfcJuav;rsm;tm;
qefcgjzihfppf z,f&Sm;ypf&jyefonf/ xkd&THUESpf&nfonf t&nfppfoGm;aomtcg &THUcJrsm;ukd tkd;xdef;pufay:wif
vkd&mykHrsm;(yef;uefvkH;)yef;uefjym;ponfjzihf azmf&onf/ xkdokdYykHrsm;azmfNyD;aemuf tkd;xdef;pufay:rScs 'DZkdif;ykH
rsm;a&;qGJjc,fo aeylvSef;&jyefonf/ xkdYaemufpOfhzkdxJokdYxnfh rD;zkwf&onf/ pOfhzkdukd (3)&ufcefY rD;xkd;ay;&
NyD; (3)&ufcefY tat;cHxm;&jyefonf/ NyD;rSzkdrSxkwf pOfh&nfokwfjcif;? vkdtyfu 'DZkdif;ykHrsm; aq;xyfrHjc,fjcif;
ponfwkdYukd jyKvkyfonf[kqkd\/ (pOfhzkdrsm; pOfha&miftwGuf ta&mifay;owKrsm;jzpfMuaom aMu;? oH?

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

38

oHjzL? cJ ponfwkdYukd tokH;jyKcJhaMumif; od&onf/) &ckdifwkdYonf owKrsm;ukd "n0wDacwfuyif uRrf;usifpGm


tokH;jyKwwfaeMuNyDjzpf\/ wwd,"n0wDNrdKUwnf pEol&d,rif;vufxuf bDpD-554 ckESpfu OmPfawmf(12
ay 7 vufr)&Sd r[mrke(d rEav;)bk&m;? oQiaf usmb
f &k m;? a&Tbo
Hk m(jynfwpfzufurf;)bk&m;? rmefatmifjrif(ZvGe)f
bk&m;wkdYukd oGefvkyfcJhjcif;u om"ujy,k*f jzpfacsonf/ xkd"n0wDacwfrSp a0omvD? av;NrdKU? ajrmufOD;acwf
wkdYokdY xkdynm&yfrsm;ukd vufqifhurf;o,f,lcJhMu\/ ajrmufOD;acwfwGifum; oH&nfusKdzkdrsm; (0ef;wD;awmifajr
rS bk&m;tkyfawmifajcwpfavQmufxd) jyKvkyf vkyfief;rsm;zGifhvSpfEkdifcJhonftxd wkd;wufcJhonf/ ajrmufOD;jy
wkduf&Sd oHbk&m;rsm;ESifh oHtajrmufrsm;? oHxnfypnf;rsm;u om"ujzpfonf/ ]]oHaowpfjynf0}}qkdovkd oHukd
aoonftxd jyKvkyfEkdifcJhNyD[k od&onf/
tqkdygypnf;rsm;ukd pOfh&nfokwfNyD;aemuf tajcmufcHxm;NyD;rS pOfhzkdwGifxnfh tylay;&jyefonf/ pOfh&nf
rsm;onf rD;avmifoGm;rS tyl"mwfwkd;vmonfESihf t&nfaysmfNyD; pOfh&nfokwfvkdonfh ypnf;rsufESmjyifay:
wnDwnmysUH ESpYH rd 0hf ifomG ;Ny;D ta&mifvnf; awmufyvmonf/ pOf&h nfxx
l o
l w
k v
f o
dk nht
f cgxyf okwNf y;D xyf
tylay;&jyefonf/ pOfhzkdrsm;onf tyl&Sdefrjyif;aom tyl"mwf(zm&if[kduf 200 'D*&D 300 'D*&DtwGif;)ukd
tok;H jyKaom pOfzh rdk sm;jzpfvrd rhf nf[k cefrY eS ;f ygonf/ tyl&edS af y;&m tyl&edS u
f dk uRr;f usiyf idk Ef idk pf mG tok;H cswwf&ef
tvGefta&;BuD;onf/ okdYrSvnf; tysuftpD;tavtvGifhenf;rnfjzpf\/ ,cifu a&TMumodrf wpfavQmuf
pOfhzkdaygif; (40)rS (50)twGif;&SdcJhrnf[k cefYrSef;rdonf/ okdYaomf ,cktcg orkdif;wefzkd;em;rvnfolwkdYajrukd
wl;NzdK o,f,lrIaMumifh zkdaygif;rsm;pGm qkH;IH;ysufpD;oGm&onfrSm ESajrmp&myif/ tqkdygzkdrsm;onf wcsKdUzkdwkdY
zsuaf epOf wcsKUd zkrd sm; pDae\/ wcsKUd zkrd sm;u xkw,
f al eMuonf[k od&onf/ onfrmS pD;yGm;jzpf xkwv
f yk jf cif;\
oabmvuPmyifjzpf\/
wl;azmfpOfawGU&Sdcsuft& a&TMumodrfrS pOfhzkdrSm ajrBuD;rSmwl;NyD;jyKvkyfxm;aom ajratmufzkdjzpfonf/
zkdrSm vuf&Sdtwkdif;twmt& twGif;bufrSm tcsif; (9)aycefY&SdNyD; tjyifbuftcsif;rSm (11)aycefY&Sdonf/zkd
\eH&Hukd tkwfjzihf wnfaqmufxm;NyD; tkwfeH&H\txlrSm (1)aycefY&Sdonf/ zkdacgifrkd;xdyfwGif rD;ckd;xGufayguf(rD;
acgif;wkdif)&SdcJhrnf[k ,lqonf/ ab;wkdufrD;xkd;pOfhzkdjzpfNyD; xif;rD;ESihfzkwfcJhaMumif; zkdMurf;jyifrS&&Sdaom rD;aoG;cJ
i,frsm;u oufaocHaeonf/ uJo
h Ydk ab;wku
d af jratmufzrdk sm;ukd tok;H jyKjcif;jzihv
f nf; tyl&edS u
f dk aumif;rGepf mG
xdef;odrf;Ekdifjcif;? p&dwftukeftusoufomjcif;? tcsdefukefvlyef;rIvnf; oufomjcif;? av0ifavxGufaumif;
rGefjcif; paomtusKd;aus;Zl;wkdYukd &&Sdaponf/ zkdeH&H&Sdtxl(2)vufrcefY&Sdaom tusKd;aus;Zl;wkdYukd &&Sdaponf/
zkdeH&H&Sd txl(2)vufrcefY&Sdaom pOfh&nfrsm;uvnf; zkd\oufwrf;umvukd &nfTef;azmfjyaeayonf/ okdYaomf
,cktcg zkdrSm yDyDjyifjyifr&SdawmhbJ av;ykHwpfykHcefYom usef&Sdawmhojzihf orkdif;twGuf wefzdk;rjzwfEkdifonfh
qkH;IH;epfemrIjzpfacs\/ a'gufwm'Gef[def;u ,if;tcsdefu &ckdifpOfhynm&SifwkdYonf cJESihfoHjzLa&mpOfhrsm;ukd
tokH;jyKcJhonf[k qkdonf/ okdYaomf zkd\Murf;jyifrS&&SdcJhaom aMu;<uyfESihfoH<uyftzJhtprsm;u pOfha&mifwif&ef
twGuf aMu;ESihfoHukdyg tokH;jyKcJhaMumif;? ajrBuD;rSrkom;rqkd 0efcHxm;avNyD/ zkd\teD;ywf0ef;usifrS &&Sdaom
cJa&mifpOfcJ(acsmf&nfcJ)rsm;u pOfha&miftm;vkH;wGif cJukdxnfh okH;aMumif;ESihf cJpOfh&nfrsm;ukd atmufcHypnf;
rsm;ay:wGif tajccHpOfh&nftjzpfokH;jcif;jzihf ta&mifrsm; ESpfaygif;rsm;pGm cHonfqkdaomtodukd a&S;&ckdifBuD;wkdY
&&SdtokH;jyKwwfavNyD qkdonfhjy,k*fyifjzpfacsonf/
zk\
d ajratmufMurf;jyif yef;uefv;Hk ? yef;uefjym;tuGt
J jywfrsm;ukd txyfvu
dk f tykv
H u
dk f a'guf(pOfch w
k ;Hk )rsm;
ESihftwlawGU&Sdjcif;uyifvQif zkdwpfckwnf; wpfcsdefwnf;wpfNydKifwnf;wGif ESpfae&mokH;ae&mcefY zkwfcJhrnfrSm
xif&mS ;aeonf/ tvm;wlpOfzh rdk sm;ukv
d nf; ajrmufO;D NrKd U\awmifbuf ESprf idk cf eft
Y uGm abmif;'Gwaf us;&Gm]]rmvdef
aps;}}\awmifbuf]]rmvdefawmifajc}}ywfywfvnf wpfavQmuf awGU&Sdxm;onf[k od&ygonf/ ,if;awmifajc
\ teD;0ef;usifrS pOfhcJwkH;rsm;ukd awGU&Sdjcif;uyifvQif pOfhzkdjzpfaMumif; azmfTef;oufaoxlaeayonf/ uJhokdY
aom pOfhzkdrsm;onfvnf; ajrmufOD;y&d0kPfwpfavQmuf ikyfvQKd;ykef;vQKd;terw*&SdayavOD;rnf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

39

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;
psD;rSm0,f avmifyGef;ajymuf

ajrmufO;D acwfp;D yGm;a&;onf ]]ajrmufO;D a&Tacwf}}[k qk&d avmufatmifyif vQr;f vQr;f awmuf xGe;f um;cJah 0
qmcJh\/ ]]a&ESifha&TMumuJhyrmokdY}} xkdpD;yGm;a&; a&vsOfwGif &ckdifwkdY\ pOfhvkyfief;onfvnf; wkd;wufaumif;rGefcJh
rnfum; ajrBu;D vufcwfrvGyJ g/ at'D(1515)ck? pvwmapmrGev
f ufxuf ay:aygufcahJ om ]]c&rf;oD;vufaumuf
ajymifajymifawmuf psD;rSm0,favmifyGef;ajymuf}} qkdonfhqkdkd;pum; ]]psD;rSm0,f avmifyGef;ajymuf}} qkdaom
pum;ukd qef;ppfMunhfygu]]yef;ajymuf? yef;EG,f? yef;cufponfwkdYjzihf rGrf;rHjc,foxm;aom a&mifpkHyef;uefcGuf
a,muf ponfwkdYukd aps;rSmtvG,fwul 0,f,l&&SdEkdifonf/ aps;rSmwnfcif; pD;yGm;jzpfa&mif;cscJhonf}} [k
t"dym,faqmifaMumif; awGU&ygonf/ onfukdaxmufIvnf; pOfYvkyfief;onf a&mif;0,fazmufum;pD;yGm;
jzpftqihfxd wkd;wufxkwfvkyfEkdifcJhxkyfvkyfEkdifcJhNyDqkdonfrSm xif&Sm;ygonf/ ajrmufOD;NrdKUay: ,ckxufwkdifyif
]]aps;}}trnfygaom &yfuu
G (f 7)ck&\
dS / ,if;&yfuu
G w
f rYdk mS a'oukt
d pGjJ yK ac:a0:owfrw
S o
f nfrsm; &SNd y;D ouJo
h Ydk
taMumif;t&mukd trSo
D [JjyK pGNJ raJ c:qko
d nfrsm;vnf; &Syd gonf/ 0gaps;&yfuu
G o
f nf 0g*Gr;f rsm;ukd a&mif;cJah om
aps;jzpf 0gaps;[kac:qkdNyD; vufaumufvufpGyftp&Sdaom a&Txnf? aiGxnf? ,Gef;xnfwkdYukd jyKvkyfa&mif;cscJh
aom aps;jzpfojzihf vufaumufaps;[k ac:qkdonf/ ig;yd? ig;ajcmufponfwkdYukd a&mif;cschJojzihf ig;ajcmufaps;
[kac:NyD; anmifyifBuD;wpfyifukd trSDo[JjyK a&mif;cscJhaom aps;ukd anmifyifaps;[kac:onf/ NrdKUv,faumif
jzpfaom eef;awmf\ta&SUbufwiG f &Sad omaps;ukv
d nf; tv,faps;[kac:jyefonf/ NrKd Uawmfww
H idk ;f \tjyifbuf
&Sdaom aps;ukdvnf; jyifaps;[lac:qkdonf/ ,if;aps;rSm a&TMumodrf bk&m;teD;wGif&Sdojzihf ]]a&TMumodrfaps;}}
[lvnf; ac:aMumif;od&onf/ ]]psD;rSm0,favmifyGef;ajymuf}} qkdpum;t& a&TMumodrfpOfhzkdrSxGufaom
pOfx
h nfrsm;ukd jyifaps; ac: a&TMumodraf ps; oD;oefw
Y nfcif; a&mif;csavovm;[k awG;awm,lqrdygonf/
&ckdiforkdif;tqkdt& pvwmapmrGefrSm (6)vom eef;pHcJh&onfqkdojzihf zapmoD&donf twdwfwabmif
t& olrif;jzpf&ef(6)vtwGif;]]avmifyGef;ajymufapwD}}ukd tNyD;wnfaqmufcJh&rnfrSm aocsmygonf/ tu,f
,if;rwkid rf u
D mvu pOf&h nfow
k yf nmr&Scd v
Jh Qif rQwadk wmif;aom umvtwGi;f a&mifppHk Ofch syw
f u
Ydk dk &&SEd idk &f efrmS
rvG,fulvSyg/ okdYjzpf ,if;rif;rwkdifrDumvuyif pOfh&nfokwfynmrSm &SdESihfaeNyDjzpf&ayrnf/ ,if;ukdjyefvnf
ajc&maumufMunfhvkdufygu av;NrdKUacwf(9 &mpkrS 15 &mpkxd) tokH;jyKcJhMuaom pOfh&nfokwfausmufvifyef;
(ausmufyef;uefjym;)rsm;ukd txift&Sm;awGU&S&d ygonf/ a'gufwm'Ge[
f ed ;f uvnf; &ckid w
f iG f (13-14)&mpkavmuf
uvkdY cefYrSef;&onfh pOfhxnfrsm;ukd awGU&aMumif; qkdxm;jyef&m av;NrdKUacwfumvuyif pOfh&nfokwftwwf
ynmukd &ckid o
f m;wkw
Yd wfuRr;f aeNyq
D o
dk nfrmS xif&mS ;aeygonf/ tuReu
f ,
dk w
f idk v
f nf; ajrmufO;D NrKd U0g;aps;&yfuu
G f
&Sd vlyk*dKvfwpfOD;xHwGif om;pOfajr;quf tjrwfwEkd;xdef;odrf;vmcJhaom a<uyef;uefvkH;(tjzLazsmha&mifyef;'DZkdif; ykHryg)wpfvkH;ukd awGUzl;ygonf/ ,if;yef;uefvkH;rSm av;NrdKUurf;avmif;Muuf awmifarmfaus;&GmrS
&&SdcJhjcif;jzpfonf [kqkdygonf/ ,if;yef;uefvkH;rSm t0ef; 15.5vufr? tcsif; 4.7 vufr? aZmuf 4 vufrESifh
txl 1 pifwDrDwm cefY&Sdonf/ yef;uefvkH;uyif av;NrdKUacwfu &ckdifwkdYonf a<u&nfokwfynmomru
a<uxnfrsm;ukdyif wpfqifhwuf uRrf;usifpGm vkyfukdifwwfaeNyDqkdonfukd rD;armif;xkd;jyvkdufjcif;jzpf\/
tcsKyt
f m;jzihq
f &dk aomf ajrmufO;D acwf\pD;yGm;a&;onf tvQyH ,fw;dk wufxeG ;f um;cJ\
h / xkpd ;D yGm;a&;e,fy,f
wGif pOfhvkyfief;onfvnf; ]]a&jrihf Mumwifh}} cJh&jyefonf/ ,if;ukdajray:ajratmuf&Sd pOfhorkdif;kyf<uif;rsm;u
&ckdifwkdYonf tqihfjrihfenf;ynmykdif;ESihf xkwfvkyfcJhaMumif; tEkynmvuf&majrmufNyD; t&nftaoG;aumif;rGef
aMumif;ukdvnf; ,if;ypnf;rsm;u waphwapmif; jyefajymif;ajymjyaeavNyD/ a&S;&ckdifBuD;rsm;\ vkyftm;?
pnf;urf;? vkv
YH ? 0D&,
d ? tm;rmef? rsK;d csppf w
d "f mwf? OmPfynm Bu;D rm;rIwo
Ydk nfum; av;pm;pHwifxu
dk af ypGwum;/
apmrif;EG,f(ajrmufOD;)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

40

usrf;ukd;pm&if;
1/ rif;&mZmBuD;\trdefYjyefwrf;(ayrl
2/ OD;omxGef;atmif a&; - &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD;(1288-ck)
3/ pG,fpkHusrf;twGJ(1)
4/ ajrmufOD;vrf;Tef
5/ OD;OD;omxGef; a&;- t'lrif;kdavm? b'lrif;kdavm(&ckdifo[m,aiG&wkr*Zif;)
6/ wufxGef;eD(ajrmufOD;)a&;-&ckdifa<u&nfokwfynm(1983-84xkwfppfawGaumvdyfr*Zif;)
7/ ausmfpdef(a&;) rm&fatmifjrifjynfawmfjyefbk&m;bufpkHrGrf;rHa&; (25-12-91)aeYxkwf vkyfom;jynfolYaeYpOf
owif;pm)
8/ a'gufwmrsKd;oefYwif(a&;) yk*HpOfhzkdrsm; (1988 ck? arvxkwfodyHr*Zif;)
9/ ol&aZmf(a&;) a&S;a[mif;pOfhynm&Sif a'gufwm'Gef[def;(1966 ckESpf? Zefe0g&Dvxkwf cwd,*sme,f)

&cdik o
f m;BuD;pmay

41

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

a0omvDNrdKYa[mif; wl;azmfawGY &Sdcsufrsm;


&ckdifjynfe,f? ajrmufOD;NrdKUe,f\ ajrmufbuf (6)rkdifcefYtuGm (ta&SUavmif*sDus? 93 'D*&D 9 ay?ajrmuf
vwDusL 20 'D*&D 40 ay 85 vufr)wGif NrdKUkd;ukef;wef;rsm;ESihf ,cktcg aumaeNyDjzpfaom usKH;a[mif;wkdYywf
vnfum&Hxm;aom NrKd Ua[mif;Bu;D wpfNrKd U&Syd gonf/ xkNd rKd Ua[mif;rSm &ckid o
f rkid ;f wGif tvGex
f if&mS ;cJah om a0omvD
NrKd Ua[mif;yifjzpfonf/ a0omvDNrKd Ua[mif;onf vGecf ahJ omESpaf ygif; wpfaxmifausmcf efu
Y ysuo
f Ok ;f cJNh y;D aemufNrKd U
awmfaumif;pm;pOfu wnf&cdS ahJ om NrKd Uk;d ? NrKd UwmESit
hf ;dk tdr?f wku
d w
f m taqmufttkrH sm;rSm NyKd us ysupf ;D umwpfp
wpfp ajrBuD;zkH;tkyfvsuf awmifukef;rsm;toGifokdY ajymif;vJwnf&SdukefMuygonf/ okdYa0omvD NrdKUa[mif;&SdAdok
umtaqmufttkrH sm;ESifh ,Ofaus;rIypn;f rsm;rSm ajrBu;D \ok0d u
S x
f m;rIaMumihf a0omvDNrKd Ua[mif;wGif xGe;f um;
cJhaom,Ofaus;rIukd jynhfpkHpGm rod&SdcJh&acs/
a0omvDNrdKUa[mif;rS ajrBuD;zkH;tkyfaeaom AdokumtaqmufttkHrsm;eSifh,Ofaus;rIypnf;rsm;ukd azmfxkwf
avhvmEkid rf nfeh nf;rSm a&S;a[mif;okawoe wl;azmfenf;jzihf wlazmfavhvmjcif;yifjzpfonf/ a&S;a[mif;okawo
e wlazmfavhvmenf;qko
d nfrmS wl;azmfrnfu
h ek ;f wGif av;axmifu
h si;f uGi;f rsm; csumajrvTmukd rSww
f rf;wifavhvm
rSwfom; wl;azmfaomenf;yifjzpfonf/ ajrvTmukd avhvm wl;azmfjcif;jzihf wl;azmf&mrS ay:xGufawGU&Sd&aom
taqmufttkHESifh a&S;a[mif;ypnf;wkdYukd acwfykdif;jcm;&mwGif vGefpGmtaxmuftuljzpfayonf/
a&S;a[mif;okawoeOD;pD;Xmeonf orkdif;0ifa&S;a[mif;a'orsm;wGif xGef;um;cJhaom a&S;a[mif;,Ofaus;
rIrsm;ukd azmfxkwfavhvma&; pDrHudef;t& &ckdiforkdif; xif&Sm;vSaom a0omvDNrdKUa[mif;wGif xGef;um;cJhonfh
,Ofaus;rI? tEkynm? Adokum? bmom? pmaypaom orkdif;tcsuftvufwkdYukd azmfxkwfEkdiforQ azmfxkwfavh
vm&ef a0omvDNrdKUa[mif;ukd wl;azmfcJhjcif;jzpfonf/ a&S;a[mif;okawoeOD;pD;Xme? wl;azmfrIXmecGJu a0omvD
NrdKUa[mif;okdY (1979)ckESpfwGif pwifuGif;qif;avhvmcJhNyD; (1980)jynfheSpfwGif yxrtBudrf wl;azmfrIvkyfief;ukd
pwifaqmif&GufcJhonf/ ESpfpOf Zefe0g&DvrS rwfvtxd wl;azmfokawoejyKcJhMuonf/ (1984)ckESpfwGif yOr
tBudrfwl;azmfcJhNyD;jzpfonf/
uGif;qif;avhvmcsuft& a0omvDNrdKUa[mif;onf awmifajrmuftvsm; (1)rkdif(2)zmvkHESifh NrdKUuGuf{&d,m
rSm pwk&ef;rkdif (2)'or(7)rkdifcefY us,f0ef;onf/ a0omvDNrdKUa[mif;\ NrdKUkd;ykHo@mefonf av;axmifhqefaom
r0kdif;w0kdif; ykHo@mefjzpfonf/ NrdKUkd;ykHo@mefrSm oa&acw&mNrdKUa[mif;NrdKUkd;ESifh cyfqifqifwlonf/ ysLNrdKU
a[mif;okH;NrdKU\ tus,ft0ef;? t&G,ftpm;eSifhEIdif;,SOfvQif a0omvDNrdKUa[mif;wkdYxufi,fNyD; [efvif;BuD;NrdKU
a[mif;xuf tenf;i,fBuD;onf/
a0omvDNrKd Ua[mif;\ yx0Dtaetxm;ESihf wnfae&mukad vhvmMunhv
f Qif a0omvDNrKd Ua[mif;;onf ukvm;
wefjrpfEiS fh av;NrKd Ujrpfwt
Ydk Mum;&Sd nDnmjyefjY yL;aom ajrjyefv
Y iG jf yifa'owGif wnf&o
dS nfudk awGU&onf/ a0omvD
NrdKUa[mif;twGif;okdY ukvm;wefjrpf\ acsmif;fvufxufwpfckjzpfaom &Ee'Dac: &ef;acsmif;ESihfqufaeonfh
a0omvDacsmif;u pD;qif;onf/ usKH;twGif;okdY a0omvDacsmif;rSyif a&oGif;ykH&onf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

42

a0omvDNrdKUa[mif;\ ta&SUbufwGif &SifBuD;awmif? bkd;awmif? oif;uspfawmifpaom awmifwef;i,frsm;


um&Hvsuf&Sdojzihf a0omvDNrdKUa[mif;okdY &efolrsm;tvG,fwul r0ifa&mufEkdifap&ef umuG,fwm;qD;ay;xm;
onfh obm0tumt&HteD;wGif a&G;cs,fum NrdKUuGufwnfxm;jcif;jzpfonfukd awGUEkdifayonf/ a0omvDNrdKU
a[mif;ukd ywfywfvnfrS tkwfNrdKUkd;um&Hxm;NyD; NrdKUkd;tjyifbufwGif usKH;ywfvnfwlazmfum&Hxm;onf/
NrKd Uk;d twGi;f eef;awmfEiS v
hf t
l aqmufttkrH sm;? bmoma&;taqmufttkrH sm; wnf&MdS uonf/ NrKd Uk;d twGi;f &Sd
eef;awmfuw
dk pfzef usK;H ywfvnfw;l azmfum&Hxm;onf/ NrKd Uk;d twGi;f &Sd ajrMoZmaumif;rGeu
f s,jf yefaY om v,fuu
G f
rsm;wGif qefpyg;pkdufysKd;cJhMuonf/ a0omvDNrdKUa[mif;\ NrdKUuGuftaetxm;ukd MunfhvQif NrdKU\ta&SUbufjcrf;
rSm ukef;jrihfykdif;jzpf vlaetkd;tdrftaqmufttkHrsm;? bmoma&;taqmufttkHrsm; aqmufvkyfcJhMuaMumif;
awGU&onf/
taMumif;rl ta&SUbufjcrf;wGif taqmufttkHysuf ukef;a[mif;rsm;pGm wnf&Sdonfukd awGU&onf/ NrdKU\
taemufbufjcrf;rSm ajredryhf idk ;f jzpfNy;D xkt
d ykid ;f wGif pku
d yf sK;d vkyu
f idk rf t
I wGuf yk
d tok;H cscv
hJ rd rhf nf[ck efrY eS ;f &onf/
a0omvDNrdKUa[mif;wGif a&S;a[mif;okawoeOD;pD;Xmeu (1980)ckESpfrS (1984)ckESpftxd wl;azmfavhvmcJh
&mwGif a0omvDNrdKUa[mif;wGif aqmufvkyfcJhaom taqmufttkHrsm;ESifh AdokumaqmufvkyfrIenf;pepf? bmom
a&;qkdif&m? ,Ofaus;rIqkdif&meSihf pmayta&;tom;qkdif&m a&S;a[mif;ypnf;rsm;ukd azmfxkwfavhvmEkdifcJhonf/
OD;pGmwl;azmf ay:xGufawGU&Sd&aom taqmufttkHrsm;taMumif;ukd wifjyygrnf/
trSwf(1)ukef;[k owfrSwfwl;azmfaomukef;rSm a0omvDNrdKUa[mif;twGif;&Sd aygufawmjyifac: ovm0wD
aus;&GmtwGi;f &Gmv,f wnf&o
dS nf/ xku
d ek ;f ukd wl;azmf&mwGif bmoma&;kqidk &f m taqmufttkw
H pfc\
k taemuf
bufjcrf;wpf0ufcefaY y:xGuv
f monf/ xkt
d aqmufttkrH mS tvsm; (64)ay (6)vufr? teH(48)ay&SNd y;D twGi;f
tcef;tuefrY sm; yg&So
d nf/ xkt
d aqmufttku
H dk aqmufvyk &f mwGif axmihcf sKyaf usmufw;Hk ? ausmufa&xkwaf jrmif;
wkdYukd tokH;jyKaMumif;awGU&onf/ xkdtaqmufttkHtwGif; ausmufqif;wk\"rcHausmufckHrsKd;ukd &&Sdojzihf
wpfaMumif;? tcef;zGJYpnf;ykHukd avhvmwpfaMumif; taqmufttkHukd bmoma&;taqmufttkH[k ,lq&
jcif;jzpfygonf/
trSwf(2)ukef;rSm a0omvDNrdKUa[mif;twGif;&Sd a0omvD&Gm(eef;awmfae&m)rS awmifbuf ukduf(150)cefY
tuGm wnf&Sdonf/ xkdukef;rSm rwl;azmfrDu tvsm;(ta&SUtaemuf) (165)ay teH(awmifajrmuf)150 ay?
tjrihf (18)aycefY&Sd tvGefBuD;rm;aom ukef;BuD;wpfukef;jzpfonf/ ukef;rSmBuD;rm;vSonfhtavsmuf wl;azmf
ay:xGuv
f maom taqmufttkrH mS vnf; Bu;D rm;aom bmoma&;taqmufttkBH u;D jzpfonf/xkt
d aqmufttkH
rSm tvsm;(85)ay? teH(61)ay&Sdonf/ tkwfeH&HrSm ESpfqifhaqmufvkyfxm;NyD; atmufqifhtkwfeH&HrSm (10)aycefY
jrifhonf/ xkxnfBuD;rm;onf/ atmufajcjAuf (7)ay (9)vufr? txufykdif;jAuf(5)ay (9)vufr&Sdonf/
xkdtxufwGif aqmufvkyfxm;aom tay:qifhtkwfeH&HrSm (4)aycefY&Sd xkxnfrSm (1)ay(8)vufrcefY&Sdonf/
xkdbmoma&;taqmufttkH\ (70x50)aycefYus,f0ef;aom cef;rBuD;xJwGif tqifhokH;qifhyg&Sdaom
tkwfckHwpfckwnf&Sdonf/ atmufokH;qifhtkwfckHrSm tvsm;(14)ayywfvnfcefY? 'kwd,tqifhtkwfckHrSm tvsm;
(13)ayywfvnfcefYESihf tay:qkH;qifhtkwfckHtvsm;rSm (10)ayywfvnfcefY&Sdonf/ tkwfckHokH;qifhrSm (9)ay
(6)vufrjriho
f nf/ tkwcf aHk y:wGif ausmufA'k q
if;wk okrYd [kwf ausmufapwDi,f pku
d x
f x
l m;&S&d ef jyKvyk x
f m;aom
(2)ayywfvnf? xk(6)vufr&Sdaom atmufcHausmufckHwpfckukd awGU&onf/
bmoma&;taqmufttkH\ ta&SUajrmufaxmifh&Sd ysufaeaomtkwfeH&Hae&mrSm 0ifaygufae&mjzpfrnf[k
,lq&onf/ xkdbmoma&;taqmufttkHukd wpfzufvQif tvsm;(164)aycefY &Snfvsm;aom tkwfwHwkdif;
av;bufav;wefrS um&Hxm;onf/ ajrmufbufwGif tkwfwHwkdif;ESifhqufvsuf tkwfwHwkdif;twGif;okdY0if&ef
tkwaf vSum; vrf;ESpo
f ,
G af qmufvyk x
f m;&So
d nf/ xkt
d w
k af vSum;vrf;rSm usK;H pyftxd a&mufonf/ taqmuf
ttkHukd bmoma&;taqmufttkH[k qkdjcif;rSm taqmufttkH\tokH;jyKEkdifykH aqmufvkyfxm;ykHukd avhvm
csut
f &vnf;aumif;? taqmufttkt
H wGi;f rS Ak'q
if;wkyaHk wmfyg&Sad om tkwcf u
G q
f if;wki,fwpfcu
k dk wl;azmf
&&Sdvnf;aumif;jzpfygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

43

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

trSwf(3)ukef;rSm a0omvD&Gm\ awmifbufukduf(50)cefYtuGm wnf&Sdaom ukef;jzpfNyD; trSwf(2)ukef;\


ajrmufbufukduf(100)cefYtuGm wnf&Sdonf/ trSwf(3)ukef;ukdwl;azmf&mwGif rnfonfhfa&S;a[mif;taqmuf
ttkHrQay:xGufawGU&Sd&jcif;r&SdfbJ 0yfaeaom ausmufEGm;kyfwpfck\ aemufykdif;wpfjcrf;ukdom wl;azmf&&SdcJhonf/
EGm;kyfrSm tvsm;(30)vufr? teHY(26)vufr? tjrifh(16)vufr&Sdonf/ ausmufEGm;kyfrSm pjE'*Fg;rsm;ay:wGif
awGU&avh&Sdaom EGm;kyfykHESihfwlaMumif;awGU&ygonf/
trSw(f 4)uke;f rSm aygufawmjyifac: ovm0wDaus;&Gm\ ta&SUawmifbuf uku
d (f 50)ceft
Y uGm a0omvDNrKd U
a[mif;\ta&SUbuf NrdKUkd;wpfae&mjzpfygonf/ xkdukef;ukdwl;azmfonfh &nf&G,fcsufrSm a0omvDNrdKUa[mif;\
NrdKUkd; jAuftus,fESihf vuf&Sdusef&SdaomtjrihfwkdYukd avhvmod&Sd&efESihf rNydKrDu NrdKUkd;tjrihfwkdYukd cefYrSef;Ekdif&efjzpf
ygonf/ wl;azmfawGU&Sd&aom NrdKUkd;rSm jAuftus,f(14)ayESihftjrifh(8)aycefY usef&Sdonfukd awGU&onf/
NrdKUkd;tjrihfrSm rlvu(15)aycefYjrifhrnf[k ajraomifwGif awGU&aomNydKusxm;aom cJusKd;rsm;ukd axmufxm;
cefYrSef;&onf/
trSwf(5)ukef;rSm aygufaxmjyifac: ovm0wDaus;&Gm\ajrmufbuf &GmtpGef&Sd bkef;BuD;ausmif;\ta&SU
bufukduf(50)cefYtuGm wnf&Sdonf/ xkdukef;ukd wl;azmf&mwGif av;axmifhpwk*HykHo@mef&Sd bmoma&;t
aqmufttkHrSm (awmif-ajrmuf)tvsm;(74)ay? (ta&SU-taemuf) teH(50)ay&Sdonf/ taqmufttkHtwGif;
taemufbufjcrf; tcef;&Snfwpfcef;ESihf taqmufttkH\tv,fwGif av;axmifhtcef;i,f wpfcef;yg&Sdonf/
taqmufttk\
H av;bufav;axmihw
f w
Ydk iG f ausmufcsyaf usmufwidk (f 13)ckudk tuGmta0;nDpmG xm; pku
d x
f m;
onfukdawGU&onf/ xkdausmufwkdifwkdYrSm odrfwkdifrsm;jzpfrnf[k ,lq&NyD; xkdtaqmufttkHrSmvnf; tokH;jyK&ef
tcef;zGJYpnf;xm;ykHt&vnf;aumif;? ausmufqif;wktpdwftykdif; tusKd;[k,lq&aom ausmufwkH;usKd;tcsKdUukd
awGU&ojzifv
h nf;aumif;? odrw
f idk [
f ,
k q
l &aom ausmufwidk rf sm;ukd awGU&ojzihv
f nf;aumif; taqmufttku
H dk
odrfawmfwpfck[k cefYrSef;&onf/
qufvuf a0omvDNrdKUa[mif; wl;azmfavhvmjcif;jzihf &&SdaomtusKd;w&m;rsm;ukd wifjyoGm;ygrnf/
a0omvDNrdKUa[mif;ukd wl;azmfavhvmjcif;aMumihf ESpfaygif;rsm;pGm ajrBuD;zkH;tkyfwnf&Sdaeaom a0omvDacwf
taqmufttkHrsm; ay:xGufvmNyD; a0omvDacwf Adokumvuf&mukd avhvmod&SdEkdifcJhonf/
a0omvDacwfu taqmufttkHaqmufvkyf&m aqmufvkyfrnhfae&mwGif OD;pGmajrtrmcH&atmif cJusKd;
rsm;? ajrBuD;rsm;zkdYodyfcif;MuaMumif; awGU&onf/ xkdokdYcif;NyD;rS tkwfeH&Hukdwnfaqmufxm;aMumif; awGU&onf/
tkwef &H u
H dk jrifrh m;atmif aqmufvyk rf nfqv
dk Qif atmufajcum;Ny;D txufyidk ;f I;aom tkwef &H rH sK;d ukd aqmufvyk f
onf/ tkwfeH&HESpfqihf aqmufvkyfonfukdvnf; awGU&onf/ tkwfeH&HrsKd;ukd trSwf(2)ukef;taqmufttkHwGif
awGUjrifEkdifonf/ tcsKdUtkwfeH&HwkdYukd vSyap&ef azmif;&pfozG,f tqifhokH;qifhjzihf aqmufvkyfcJhonfukdvnf;
trSwf(5)ukef;odrftaqmufttkH awGUjrifEkdifonf/ tkwfESihfausmufa&m tokH;jyKaqmufvkyfrIukd trSwf(1)
ukef; awGUjrifEkdifonf/
NrKd Uk;d ukad qmufvyk &f mwGif atmufajcykid ;f wGif tvsm;(15)vufr teH(8)vufr xk(3)vufrcGJ t&G,t
f pm;
&Sd tkwcf syBf u;D rsm;ukd tok;H rsm;Ny;D NrKd Uk;d tay:ykid ;f wGif tvsm;(13)vufr? teH(7)vufr? xk(2)vufrt&G,t
f pm;
&Sd tkwfcsyfi,frsm;ukd tokH;rsm;onf/ NrdKUkd;tkwfwHwkdif;ukd &efolrsm; tvG,fwulzsufqD;0ifa&mufjcif;rjyKEkdif
&ef xkxnfBuD;rm;ckdifcHhpGm aqmufvkyfcJhMuonf/
wl;azmf&mrS ay:aygufawGU&S&d aom ajrxnft;dk cGurf sm;ukd avhvm a0omvDacwfu ajrxnft;dk cGujf yKvyk f
rItwwfynmtqifhtwef;rSm wkd;wufaeNyDjzpfaMumif; awGU&onf/ tokH;jyK&efvkdtyfcsufrsm;ukdvkduf tkd;cGuf
txltyg;? ykHo@mefeSihft&G,ftpm;trsKd;rsKd; jyKvkyfcJhMuonf/ tkd;cGufrsm;rSm rsm;aomtm;jzihf teDa&mifajymif
acsmtkd;rsm;jzpfonf/
trSwf(2)ukef;rS ajreDa&mifajymiftkd;rsm; &&SdNyD;trSwf(5)ukef;rS av;axmifhuGufazmfxm;aom tkd;uGJrsm;?
tpif;tjcpfyyHk g&Sad om tk;d uGrJ sm;&&Scd ahJ vonf/ ajrqDr;D cGuf trsm;tjym;&&SNd y;D xkq
d rD ;D cGuu
f av;rsm;rSm eSpo
f uf
p&maumif;aom qDrD;cGufuav;rsm;jzpfMuonf/ a&waumif;? a&u&m;ponfwkdYvnf; &&Sdonf/ a&u&m;tkd;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

44

tzk;H rsm;rSm yko


H @mefeiS jfh yKvyk x
f m;ykx
H ;l jcm;aeonf/ tzk;H rSmck;H aeaom tzk;H r[kwb
f J atmufbufoYdk cGuaf eaom
tzkH;jzpfonf/ tzkH;tv,fwGif vufukdifbkwpfckyg&Sdonf/ tzkH;rsKd;ukd a0omvDNrdKUa[mif;wGifom awGU&Sd&
ojzihf a0omvDacwf,Ofaus;rI\ oD;jcm;vuPmwpf&yftjzpf owfrSwfEkdifonf/
wl;azmfokawoejyK&mrS &&Sdaom ,Ofaus;rIypnf;rsm;teuf orkdif;okawoejyK&mwGif tokH;0ifrnfh
tzk;d weftaxmuftxm;ypn;f ESpcf rk mS trSw(f 2)uke;f rS wl;azmf&&Sad om tkwcf u
G f qif;wki,fEiS fh trSw(f 4)uke;f rS
wl;azmf&&Sad om ouwpmrsm;yg&So
d nfh av;axmifah usmufw;Hk i,frsm;wkjYd zpfonf/ trSw(f 2)uke;f rSw;l azmf&&Sad om
tkwfcGufqif;wki,frSm tjrihf(2)'or(6)? jAuf(1)'or(7)vufr? xk(0)'or(5)vufr&SdNyD; oa&acw&mNrdKU
a[mif;wGif awGU&Sd&aom tkwfcGufqif;wk? xkdif;EkdifiHwGif awGU&Sd&aom tkwfcGufqif;wkwkdYESihf t&G,ftpm;ESifh
kyfykHrsm;yg qifwlaeMuojzihf pdwf0ifpm;zG,f&mjzpfonf/ a0omvDtkwfcGuf qif;wki,fwGif tv,f ajcwGJvJ
cs xkdifawmfrlaeaom Ak'kyfyGm;ykHawmfESifh eHab;0J,mwGif Bwdb*FokH;qpfcsKd;ykH[efjzihf&yfaeaom bk&m;avmif;
aAm"dow[k ,lq&aom kyfykHESpfykHyg&Sdonf/
Ak'kyfyGm;awmftxufwGif ao;i,faom yvifacGAk'kyfyGm;okH;qlykHyg&Sdonf/ xkdtkwfcGufi,fukd at'D(7)
&mpku vuf&mjzpfrnf[kcefYrSef;&onf/
trSwf(4)ukef;NrdKUkd;rS wl;azmfawGU&Sd&aom ouwausmufpmyg ausmufwkH;rSmtvsm;(10)vufr? teH(4)
vufr? xk(7)vufr&Sdonf/ ausmufwkH;wGif a,"ra[wkjyb0gtp&Sdaom pmaMumif;av;aMumif;yg&Sdonf/
ausmufpmukd ouwbmomjzihaf &;xk;d xm;Ny;D ausmufpmwGif tok;H jyKxm;aom tu&myko
H @mefavhvmcsut
f &
xkdturSm at'D(6)&mpkcefYu *kywtu&mESihfqifwlaomtu&mjzpfaMumif; awGU&onf/
ed*kH;csKyfwifjy&vQif a0omvDNrdKUa[mfi; wpfcGifwpfjyifrS ppfBudKacwfumvuyif trsm;tjym; pkaqmif;&
&SdcJhonfh a&S;a[mif;vuf&mrsm; avhvmcsuft&vnf;aumif;? wl;azmf&&Sdxm;aom a&S;a[mif;ypnf;csif;
taqmufttkcH si;f EIid ;f ,SOaf vhvmcsut
f &vnf;aumif; a0omvDNrKd Ua[mif;onf at'D(4)&mpkrS (9)&mpkceft
Y xd
ay:xGe;f cJNh y;D oa&acw&mNrKd Ua[mif;ESifh acwfNyKd iaf y:xGe;f cJo
h nfh NrKd Ua[mif;jzpfaMumif; cefrY eS ;f edik o
f nf/ a0omvD
acwf\ ykdrkdwdusaom acwftykdif;tjcm;ukd od&SdEkdif&ef a0omvDNrdKUa[mif; wl;azmfrIrS &&Sdxm;aom rD;aoG;cJ
rsm;ukd a&'D,u
dk mAGeaf cwf ykid ;f jcm;enf;jzihf acwfyidk ;f jcm;rIjyK&ef pDpOfaqmif&u
G x
f m;ygonf/ okjYd zpf aemifrMumrD
umvtwGif; a0omvDacwf\ wdusaomacwftykdif;tjcm;ukd odyHenf;ynm\ tultnDjzihf azmfxkwfod&Sd&
awmhrnfjzpfygonf/
okawoD armif[ef

(&ckdifjynfe,f 10-eSpfajrmuf r*Zif;rS okawoDarmif[ef\aqmif;yg;ukd jyefvnfqef;opfxm;ygonf/)

&cdik o
f m;BuD;pmay

45

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

NrdKY &SifysH\ a&S;a[mif;tarGrsm;


urmay:wGif ,aeYxufwidk f raoao;aom NrKd Ursm;onf&MdS u\/ xkNd rKd Ursm;teuf a&S;a[mif;tus qk;H NrKd UrSm
ta&SUtv,fyidk ;f a'o&Sd qkid ;f &D;,mEkid if rH mS 'rmpumhpNf rKd Uyif jzpfonf[k qkMd uonf/ Ak'& iS af wmfyiG &hf m tdE,
d Ekid if H
wGifrl touft&SnfqkH;NrdKUrSm bme&mh(pf)(bm&mPoD)ac: umoDNrdKUyifjzpfonfqkd\/
Ak'ukd,fpm; r[mrked&Sifawmf udef;0yf&m uRefkyfwkdY&ckdifjynfe,fwGifrl touft&SnfqkH;NrdKUrSm oHwGJNrdKUyifjzpf
awmhonf/
oHwNJG rKd UrSm &ckid &f mZ0ifwiG f 'Gg&m0wD[
l vnf;aumif;? tmumys0H NJ rKd UoHw[
JG
l wpfrsK;d ? od*F aD &mifvQNH rKd U&Siyf sH
[lwpfzkH? urf;,HoHwGJrkd;ysH0J [lwpfenf;jzihf xif&Sm;\/ oHwGJNrdKUtrnfay:aygufvmykHrSm rsm;pGmpdwf0ifpm;
zG,faumif;vSovkd oHwGJorkdif;rSmvnf; rsm;pGm&Snfvsm;vS\/

pmawGY 'Gg&m0wD
'Gg&m0wDNrdKUukd pwifwnfaxmifolrSm &mZ0iftaumufayrlt&qkdvQif rZsdrwkdif;ygwvdyk'f(,ckygwem)
jynh&f iS rf [mom*&(0goka'0nDaemifwpfusyd \
f ab;awmf)\nD]]Ovmu}}jzpfonfq\
dk / Ovmu\ig;qufajrmuf
0wkHrif;ukd 0goka'0nDaemifwpfusdyfwkdYu atmifEkdifonfqkd\/
wjcm;&mZ0ifwpfapmift&rl ok&Yd jdS yef\/ NrKd UrSm uybk&m;&Sif vufxufawmftcguyif &Scd o
hJ nfqdk
\/ if;bk&m;&Siv
f ufxuf aum&ywidk ;f jynf &Sirf if;apmukd e*g;nDaemifu vma&mufwu
dk cf u
dk af omtcg rif;apm
u rekdifxGufajy;&av\/ if;onf 'Gg&m0wDNrdKUawmfa[mif;ukdawGU&SdNyD; wkdif;jynfxlaxmifum; rif;apmbGJYukd
cH,lav\/ (8)qufajrmufrif;apm\ rdzk&m;rSm bDvl;rjzpf\/ om;ESpfa,muf? orD;wpfa,mufxGef;um;&m
om;BuD;rSjm vlpifppfjzpfbd\/ usefom;wpfa,mufESihf orD;rSmrl bDvl;rsm;jzpfMuukef\/ if;wkdYonf tpfukdBuD;
bk&ifjzpfvmaomtcg NrdKUukdrkd;ysH0Jap &efolraESmufh,Suf&avatmif apmihfa&SmufMuonf[l\/ okdYaomf 0gok
a'0nDaemifwpfusdyfwkdYu NrdKUrysHEkdifatmif oHESihfwGJcsnfonfhenf;jzihf atmifEkdifcJhMuonf/ nDaemifwusdyfwkdY
onf tpfrBuD; tOea'0Dukd 'Gg&m0wDoHwGJNrdKUtm; tykdifpm;ay;Muav\/ rMumrDnDaemifwpfusdyfwkdYvnf;
olawmfpif&[ef;wpfyg;ukd jypfrSm;rdMuojzihf ysufpD;jcif;okdY a&mufMuav&m 'Gg&m0wDrSmvnf; qdwfokOf;oGm;cJh
avawmhonf/
xkdaemuf bDpD(6)&mpkwGif a*gwr&Sifawmfonf 'Gg&m0wDokdY <uawmfrlcJhNyD; tHawmf? eHawmf? qHawmf
apwD"mwfwkdYukd Asm'dwfay;awmfrlcJhonf/ rZsdrwkdif; taomurif;(bDpD 273-232)vufxufwGif if;apwDawmf
wkdYukd OmPfawmf uRJwarmhtjzpf wnfcJh\/ &ckdifbk&if ol&d,rku(bDpD 126-96)vufxufwGif oHwGJpm;trwf
"rol&uvnf; if;apwDawmfwkdYukd NcHKikH rGrf;rHwnfcJh\/ ol&d,pdMwrif;vufxuf at'D(94)ckwGif oD&dacw&m
jynf&iS f okynme*&qDEu
vma&mufwu
dk cf u
dk Nf y;D OmPfawmf(88)awmifjrifah om t&darw,sa&Tqif;wkawmfBu;D
ukd rD;wkdufzsufqD;,loGm;zl;onf[k tqkd&Sdao;onf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

46

xkdaemuf 'Gg&m0wDonf &ckdiforkdif;wGif ta&;BuD;aom e,fwpfckjzpfcJhjyefonf/ okdYESihf oHwGJpm;tjzpf


rif;aqGrif;rsKd; okdYr[kwf pdwfcs,kHMunf&aom trwfrsm;ukdom cefYtyfcJhMuonf/ ajrmufOD;acwf(at'D 14311784)&ckdif {u&mZfEkdifiHwGif oHwGJonf ta&SUbk&ifcH\ xD;eef;pkduf&mNrdKUjzpfcJhonf/ xkdYjyifoHwGJa&wyftiftm;
rSm &ckdifjynfwGif 'kwd,taumif;qkH;jzpfcJhonf/ 1666 ckwGif &ckdifjynftaemufbk&ifcH xD;eef;pkdufaom ppfw
aumif;NrdKUuscJhNyD;rS oHwGJonf a&S;a[mif;orkdif;&SdcJhaMumif; a&S;a[mif;tarGrsm;vnf; uHkvkHcJhaMumif; pmawGUod&Sd
cJh&onf/

ukd,fawGY 'Gg&m0wD
pmayjzihf oduRr;f zl;aom 'Gg&m0wDudk uk,
d af wGUoduRr;f vko
d jzihf (1980)jynfEh pS rf wfvwGif oHwo
JG Ydk a&mufjzpf
atmifomG ;cJyh gonf/ ,aeYow
H NJG rKd UrSm awmifraS jrmufoYdk pD;qif;aom oHwaJG csmif;\dtaemufbufurf;wGi&f o
dS nf/
taemufbufwGif 'kd;awmif? ajrmufbufwGif eHawmfawmif? awmifbufwGif qHawmfawmifwkdYu NrdKUukd
0ef;&Humxm;onf/

Akv
d u
f ek ;f
NrdKUxJwGif tjrifhqkH;t&yfrSm Akdvfukef;jzpf\/ t*FvdyfacwfwGif t*Fvdyfukd]Akdvf} [kvnf; ac:Mu&m
if;wkdYaecJhjcif;aMumihf trnfwGifjcif;jzpf&m\/ ukef;rSm (25)aycefYjrifhNyD; awmifESihf ajrmuf(2)zmvkH? ta&SUt
aemuf wpfzmvkHrQus,f\/ ukef;ay:wGif aomifausmufrsm;ukd ajrrsm;eSihf a&maESmawGU&ojzifh zkdYukef;[k,lq&
\/ ukef;ay:wGif rif;pkd;&mZmtdrfBuD;rsm;om &SdMuonf/ ukef;\ajrmufbufukef;pyfwpfae&mwGif {&mrcsKdifh0Srf;
MuD;wpfck&Sdonf/ if;\ajrmufbuft0rSm ajcvSrf;(70)rQus,fygonf/ csKdifh0Srf;tv,fwGif a&uefysufwpfck&Sd
\/ csKdifh0Srf;BuD;rSm qnfysuf[k ,lq&onf/
Akdvfukef;\ajrmufbufem;wGif uyfvsuf usKH;wGif;&yf[k &Sdojzihf ukef;rSm 'Gg&m0wDacwfu eef;awmfukef;
[k ,lq&onf/ wcsKdUurl Akdvfukef;rSm eef;awmfukef;r[kwf/ eef;awmfukef;rSm oHwGJrS (2)rkdif (2)zmvkHuGma0;aom
eef;acsmif;&Gm\awmifbufae&mwGif &Sdonf[kqkdMuonf/ okdYaomf 'Gg&m0wDNrdKUonf awmifokH;awmif(tHawmf?
eHawmf? qHawmf)ywf&Humxm;onf[k oHwGJrdzk&m; apm,Ofrd\ arwmuAsmu twdtvif;qkdxm;NyD;jzpfygonf/
eef;acsmif;&Gmem;wGifrl if;awmifrsm; r&Sdyg/
ukef;teD;wGif 'Gg&m0wDxuf a&S;usaom tOL&NrdKUawmfa[mif;&SdcJhonf[k rSwfwrf;pkHuqkdygonf/ if;
onfrnfonfht&yfusonfukdrl rod&yg/ eef;acsmif;&Gmem;&Sd eef;awmfukef;yifjzpfoavm[k awG;awm&&Sdygonf/
oHwGJonf a&S;uyif wnf&Sdaom NrdKUwpfckjzpfaomfvnf; if;t&yfwGif NrdKUkd;ysufrsm; &Sdonfukdrl rMum;rd
rawGUrdcJhyg/ opfwyfumNrdKUjzpfcJhonf[kom xifygonf/ opfwyfumNrdKU[k qkdaomfvnf; tvGefckdifcHhayvdrfhrnf/
tb,faMumihfqkdaomf rGef&mZ"d&mZf(c&pfat'D 1384-1424)\ jAwfZwyfonf oHwGJukd 0ef;&HcJhaomfvnf;
ratmifjrifcJhzl;yg/

av;rsufESmukef;
Akdvfukef;\ajrmufbufem;wGif uyfvsuf]av;rsufESmukef;}[k&Sdygonf/ ukef;wGif av;rsufESmbk&m;[l
&Sd\/ ukvm;ausmif;cH*lav;0&Sd tkwfapwDwpfqljzpf\/ at'D (1407)cefY wGif &ckdiftdrfa&SUrif; e&ekESihf
rG e f & mZm"d & mZf w nf x m;cJ h a om bk & m;jzpf o nf [ k q k d \ / *l a usmif ; av;ausmif ; wG i f pH a eawmf r l a om
kyw
f ak wmfrsm;rSm av;NrKd Uacwfvuf&m[eftwkid ;f jzpf\/ rsuEf mS awmfo,
G o
f ,
G ?f EIwcf rf;awmf pkp?k ESmawmfpif;pif;?
ukd,fawmfrwfrwfykHrsm;jzpfMuonf/
av;rsufESmukef;awmf&Sd nDaemifkyfwkESpfqlrSm at'D 783 ckwGif oHwGJpm; rif;Oumu aumif;rIjyKcJhonf[k
qk\
d /

&cdik o
f m;BuD;pmay

47

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;
odru
f ek ;f

Akdvfukef;\awmifbufwGif uyf ]odrfukef;}&Sdonf/ xkdukef;onf NrdKUOaumif[l\/ ,cktcg bkef;awmf


BuD;ausmif;wpfausmif;u xnfxnf0g0g&Sdaeonf/ odrf;ukef[k ac:&jcif;rSm at'D(1787)wGif jrefrmbk&ifu
cefYtyfaom omoemjyK'Gg&m0wDq&mawmf\ jrefrmodrfawmf&SdcJhjcif;aMumihf jzpfonf/ jrefrmodrfawmf&SdcJhjcif;
aMumifh jzpfonf/ rlvodrfrSm t&mrQomusefawmh\/ odrfawmf&m ta&SUbuf &SdtkwfapwDESpfql&Sd *lrsm;xJwGifrl
av;NrKd Uacwf vuf&m[ef ausmufqif;wk(3)qludk zl;awGU&ygonf/ apwDrsm;rSm rl aemufyidk ;f acwfvuf&mrsm;om
jzpfMu\/ odrfawmf&m&Sd yvifckHay:wGifvnf; &ckdifajrmufOD;acwfvuf&m[ef ausmufqif;wk(2)qludef;0yfawmf
rlygao;onf/ odrfukef;ausmif;wkdufay:wGif ajrmufOD;acwf ukd;e0if;ausmuf tif;qHwpfcsyfukd awGU&Sd&ygonf/
if;ukdvGefcJhaom (5)eSpfcefYu odrfukef;wpfae&mukd ajrwl;&mrS &&SdcJhonf[k od&\/

eHawmf
oHwGJNrdKU\taemufajrmufbuf NrdKUtp&Sdawmifay:wGif eHawmfapwDawmfjrwfudef;0yfawmfrl\/ eHawmf
awmifrSm oHwGJNrdKUwGif tjrifhqkH;awmifjzpf\/ eHawmfapwDrSm vkH;ydwfapwDjzpfNyD; bk&m;okdYvrf;ESpfoG,fjzihf
wufEkdif\/ NrdKUwGif;bufvrf;rSm ausmufcif;avSum;jzpf\/ NrdKUjyifbufvrf;rSm awmifvrf;jzpfNyD; uyfvsuf&Sd
aom a&Tausmif;jyif&GmbufrS wuf&\/

a&Tausmif;jyif
a&Tausmif;jyif&GmrSm bk&ifvSLcJhaom a&Tausmif;&SdcJh&mt&yf [lownf;/ tvSL&SifrSm rif;&mZmBuD;[l\/
[Hom0wDjynfokdY (1593)ckwGif csDwufpOfu oHwGJtHawmfapwDwGif qkawmif;cJh&m tvkdjynfhzl;ojzihf a&Tausmif;
aqmufvkyfvSLcJhjcif;jzpf\/ a&Tausmif;wnf&mt&yfukd ,ckukvm;ocsKif;ukef;[k wcsKdUu,lq\/ wcsKdUurl
&GmxJ&dS usKad uawmif[q
k Mdk u\/ ok&Yd mwGif if;ae&mwkrYd mS a&Tausmif;Bu;D twGuf tus,t
f 0ef;tm;jzihf rsm;pGmi,f
vS\/ eHawmfawmif ajrmufbufwufvrf;\ ajc&if;wpfae&mwGif uyfvsuf&SdcJhwef&m\/ okdYaomf tHawmfapwD
wGif qkawmif;jynhfcJhaom tvSL&Sifu ol\aumif;rIawmfa&Tausmif;ukd eHawmfawmifrsm;wGif wnfaqmufcJhonf
rSm oHo,jzpfzG,fyif/ xkdYaMumihf qkawmif;jynfh&m tHawmfteD;wGifom vSLwef;&m\/ rlva&Tausmif;jyif
&Gmom;rsm;rSm ,cifeHawmfteD; a&Tausmif;jyift&yfrS ajymif;a&TUvmojzihf &Gmtrnfukdyg ajymif;a&TUrSnfhac:jcif;
vnf; jzpfwef&m\/

qHawmf
qHawmfapwDrSm eHawmfapwDrS awmif,Gef;,Gef; wpfrkdifcGJcefYtuGm NrdKU\awmifbufwGif&Sdonf/ ay(200)rQ
&Sdaom awmifxdyfwGif udef;0yfawmfrl\/ apwDawmfokdY awmifvrf;? tkwfavSum;vrf;ESihf awmvrf;rsm;jzifh
wufa&mufEidk \
f / awmifay:rS Munhv
f Qif oHwEJG iS yfh wf0ef;usirf mS wpfrsK;d vSy\/ ta&SUajrmuf,eG ;f ,Ge;f t&yfwiG f
tHawmfapwD? ,if;\awmifbufusaom t&yf&SduGif;jyifBuD;wGif wefYawmfrlukef;wkdYukd jrif&\/ wefYawmfrl&Sd
xef;yifrsm;rSm 0ifh0ifh<um;<um; &SdvS\/ oHwGJ&SdapwDokH;qlukd Ak'&Sifawmfonf awmifukefxufrS wefYawmfrl
Asm'dwfay;cJhawmfrlonfqkd\/
qHawmfapwD\ awmifajc&if;wufvrf;wGif bk&m;usKd;bk&m;yJh vuf&m(3)cku jrifraumif; Iraumif;
vJavsmif;aeMu&ygonf/ vuf&mrsm;rSm ajrmufO;D acwfudk azmfeT ;f aeygonf/ qHawmfapwDawmfudk rif;zavmif;
(at'D 1571-93)ujyKjyifcJhzl;&m if;vuf&mrsm;rSm rif;zavmif;\aumif;rI[k ,lq&ygonf/ awmifajcwpfae
&m&Sd tkw*f il ,fxw
J iG f ajc&mawmfausmufvuf&mwpfck ude;f 0yfygao;onf/ awmifajcum;vrf; ta&SUbuftpyf
wGif tkwaf &uefi,fwpfc&k adS o;\/ rsuEf mS opfawmfuef[\
l / a&uefrmS pwk*yH jHk zpf\/ wpfqifah vQmpD tkwaf vS
um;xpfrsm;jzihf azmfxm;ygonf/ atmufq;Hk tqifw
h iG f awmifEiS afh jrmuf (15)ay? ta&SUtaemuf(12)aytus,f
&Sd\/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

48
tHawmf

oHwGJ wm0wd Homvrf;rS ta&SUbufokdY oHwGJacsmif;ukd ul;NyD; tHawmf&Gmukd jzwfoGm;vQif &Gmta&SU


awmifxGwfwpfckwGif tHawmfapwDudef;0yfawmfrl\/ apwDawmfrSm qHawmfeHawmfwkdYxuf xkxnfBuD;rm;vS\/
apwDqGrf;wifckH\ ta&SUaxmifhaxmifhwGif ausmufqpfvuf&mwpfck&Sd\/ tjrihfrSm (40)vufrS&Sdonf? tay:
okaYd uG;axmifxm;aom vuf,mbufvufwiG f "m;aumufwpfacsmif;ukd ukid x
f m;Ny;D "m;ukd yck;H ay:wGif wifxm;\/
b,fbufvufwGif 'kdif;um0kdif;wpfckukd wifxm;NyD; &ifwGiftyfxm;\/ aygif;wefqmwGif pmawmifhrsm;yg
&Sd\/ em;awmif;rSm t0kdif;BuD;BuD;yifjzpf\/ t&yftarmif;rSm yktkdifhtkdifhjzpfonf/ ygv(tapmihf)ykH[k ,lq&onf/
tHawmfapwDukd rif;AmBuD;(at'D 1531-1553)u jyKjyifcJhao;&m ikf;acwfvuf&mavm[k awG;awm&&Sdygonf/
apwDawmifbuf&dS odrx
f w
J iG f OmPfawmfepS af wmifwpfrw
k cf ef&Y dS ausmufqif;wkEpS q
f rl mS ajrmufO;D acwf[ef
rsm;jzpfygonf/ okaYd omf acwftvSL&Sirf sm;aMumihf oym,fp&maumif;vSaom vuf&mrsm;rSm vk;H 0aysmufu,
G v
f v
k k
jzpfaeygonf/
bk&m;awmifajcwGif qkawmif;jynhb
f &k m;[l ausmufqif;wkwpfyg;ude;f 0yfygonf/ OmPfawmfcek pfawmif
wpfrkwfcefY&Sd\/ rlvbGJYrSm bk&m;vSjzpf\/ rif;AmBuD;eef;r&cif oHwGJpm;b0 bk&m;wGif qkawmif;cJh&m
tvkdawmfjynhfcJhojzihf qkawmif;jynhf[k wGifonfrnf\/ bk&m;\rlvvuf&mrSm ajrmufOD;acwfjzpfaomfvnf;
acwftvSL&Sifrsm;u apwemvGefuJMuojzihf vuf&moefYoefYukd rzl;awGU&awmhyg/

*lBuD;*li,f
oHwGJacsmif;\ wpfckaomauGUonf tHawmfawmifawmifbufrSae OD;ckdufaeygonf/ oHwGJacsmif;wGif
aomifausmufrsm;aygvS\/ vkad e&mrsK;d rSm ausmufacwfopfvuf&mrsm;ukd &&Szd ;l onf[k rSww
f rf;&Szd ;l ygonf/
acsmif;taemufbufurf;wpfae&mwGif *lBuD;bk&m;[l&Sd\/ vuf&mrsm;rSmrl aemufykdif;usvGef;onf/ *lxJ&Sd
qif;wkawmf\ rlvvuf&mrSmvnf; ykHpHray:awmhacs/ *lBuD;uJhokdY *li,fykxkd;[l &SdNyD; wefYawmfrlukef;teD;wGif
udef;0yfonf[k od&\/ *lBuD;*li,fwkdYukd at'D(783)wGif oHwGJpm; rif;Oumu aumif;rIjyKcJhonfqkd\/

ywf0ef;usifa'o
'Gg&m0wD\ a&S;a[mif;tarGrsm;rSm oHwGJteD;tem;wGifvnf; &Sdao;onf/
oHwNJG rKd Uajrmufbuf(5)rkid cf w
JG iG &f adS om uif;armf&mG ukd wnfaxmiforl sm;rSm &rf;NAt
J ;dk pk&yfom;rsm;jzpfonf[k
od&\/ rSwfwrf;rsm;t& oHwGJwGif uif;armf c&rf;armfESihf omZifarmf(,ck omZDarmf[kwGif\)[l&Sd&m if;&GmwkdY
ukd ,aeYwkdifawGUEkdifonf/ rSwfwrf;0ifqdyfokH;qdyfwGif wvif;qdyf(tHawmfteD;)eSihf ausmufqdyf(uif;armfteD;)
wkdYukd ,ck&Gmtjzpf awGUedifaomffvnf; ]]aysmqdyf}} rSmrl vlrodawmhay/ aysmqdyfonf uif;armfacsmif;t0&Sd
]]ysKd;awmif}}t&yf[k,lq&\/ ]ysKd;}ESihf ]aysm}rSm &ckdifwGif toHul;ajymif;Ekdifonf jzpfaomaMumihfwnf;/
uif;armfwpfzufurf;wGif 0efwD;awmif[l&Sd&m [dELewfukd;uG,frI&SdcJhwef&m\/ ajrmufOD;NrdKUwGif 0efwD;
awmif? 0efwD;ewfrSm a0omvDacwf (at'D327-818)vuf&mjzpf\/ okdYqkdvQif uif;armf0efwD;awmift&yfonf
vnf; a0omvDacwfESihfoufqkdifEkdifonf/ oufqkdifp&mvnf; taMumif;&Sdygonf/ uif;armf0efwD;awmifESihf
(3)rkdifavmuftuGm oHwGJacsmif;wuf wpfck&Sdjynhf0&GmteD;wGif (1881 )ckESpfu ausmufpmwpfcsyf &&Sdzl;\/
a,"rm*gxmyg ouwausmufpmyifwnf;/ at'D (8)&mpk(a0omvDacwf)vuf&m[k rSwfwrf;wGifawGU&\/
orkdif;ukdavhvmvQif r>cif;rcsef xm;oihfaom a&S;a[mif;tarGwpfckrSm &yf&Gmrsm;\ trnfyifjzpfonf/
oHwGJe,fwGif ]jyif}ygaom&Gmrsm;aygvS\/ t"dutm;jzihf ZmwDjyif? NcHjyifeSihfa&Tausmif;jyif[l&Sd\/ EGm;pmjyif?
O,smOfjyif? NcHjyif? ewfjyif? ausmufBuD;jyif? jrjyif? NrHKjyif[lvnf;&Sdao;\/ ]jyif}rSm ]uGif;}[k t"dym,f&NyD;
acwfwpfacwfysufNyD;aomtcg usef&Sdaom xif&Sm;rIukd tajccH aemufwpfacwfu &yf&Gmwnfaxmif&mwGif
emrnfrSnfhac:jcif;jzpf\/ xkdYaMumihf if;]jyif}rsm;ukd avhvmygu a&S;acwftajctaewaphwapmif;ukd odEkdifrnf
jzpfygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

49

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

xkdYjyif uif;armf0ef;usif rif;ykef;awmif? xD;kd;acsmif; NrdKUawmif ponfjzihf orkdif;ESihfqkdifaom a0g[m&yg


onfh t&yftrnfrsm;&Sdao;onf/ if;wkdY\twdwforkdif;qufEG,frIukd xkwfazmfvkdufvQif oHwGJorkdif;onf ykd
jynhfpkHvmrnfjzpfygonf/
NrdKU&SifysHwGif trSefyif a&S;a[mif;tarGayg<u,fygayonfwum;/ /
atmifvSodef;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

50

&ckdifrSoD&dvuFmokdY aemufqkH;omoemjyKc&D;
vuFm'Dy rSDouav- OyorEbduKeH
toEwmtrapyd- a'o&u*Fo0S,H
ayaowGmeefraEwGm- eEDpum'd bdua0g
0omaywGm eaom&mZm-tm'a&e OyXd,
r[m0gVK u*Fg,- wdawu@remrau/
oD[kdVf r[m0H0
95-10-11
oD&dvuFmEkdifiHac: vuFm'DyoD[kdVfuRef;vkH;wGif &[ef;cHOyor'uHaqmif&ef &[ef;wkdYr&Sdjcif;aMumihf
oD[kd oD[kdVftrwfwkdYukdvnf; &u*Fac: &ckdifa'ookdY (&ckdifjynfajrmufOD;NrdKUawmfokdY) apvTwfawmfrl t&SifeEd
purax&f tp&Sdukefawmfrlaom (eEdpuax&fOD;aqmifaom) omoemjyK &ckdif&[ef;awmfwkdYukd oD[kdVfwGif
omoemjyK&eftwGuf kad opGmavQmufxm;awmif;yefyifzh w
d af wmfrNl y;D oD[Vdk u
f Re;f okYd aumif;rGepf mG avSoabFmwkYd
jzihf yifhzdwfawmfrlvsuf jrwfaom oD&d0keNrdKUawmf aumif;rGefpGm oDwif;okH;apawmfrlNyD; oD[kdVfbk&if
0drv"rol&d,rif;u kdaoav;jrwfpGm qnf;uyforI vkyfauR;jyKpkNyd; r[m0gujzpfu@r trnf&Sdaomqdyf
ESvkH;arGUavsmfaysmfzG,f&m&Sdaom O'ukauy(a&odrf)ukdjyK &[ef;wkdYukd xkdt&yfokdY yifhaqmifvsuf oD[kdVftrsKd;
aumif;om;wku
Yd dk &Sijf yK&[ef;cHap &ckid jf ynfrS &[ef;awmfrsm; ax&0g'omoemjyKvyk if ef;Bu;D ukd aqmif&u
G af wmf
rl\/
,ckacwftac: trnftm;jzihf oD&v
d uFmEkid if H a&S;,cif oD[V'Dy-oD[Vdk u
f Re;f oDVmarC-'Dy0if r[m0if
om&wo*Fvmpaomusr;f rsm;t& oD&v
d uFmEkid if u
H Re;f onf uukoefb&k m;vjux
f uf MoZm'Dy? aumPm*kb
H &k m;
vufxuf 0&'Dy? uybk&m;vufxuf r@'Dy? a*gwrbk&m;vufxuf oD[V'Dy-oDvmarC-wr'Dy
trnftoD;oD; ac:wGifcJhaMumif; tus,fzGifh jyqkdxm;avonf/
tma&ADbmomtm;jzihf qDvef[lvnf;aumif;? t*Fvdyfbmomtm;jzihf (CEYLE) pDvkH[lvnf;aumif;
ac:qkdMuNyD; Ak'bmom0ifrsm;tzkdY oD&dvuFmac: oD[kdVfuRef;onf bmoma&;ykdif;taejzihf ta&;ygvSaom
EkdifiHa'ouRef;wpfckjzpf\/ oD&dvuFmonf ax&0g'Ak'bmomukd pwifjzefYcsd&m A[kdXmewpfckjzpf\/ Ak'onf
okHBudrfwkdifatmif vuFm'DyowkdY <uawmfrlcJhaMumif; azmfjyxm;avonf/
Ak'y&dedAmefpH0ifNyD; omoem(235)oD[kdVf a'0geHyd,wdrif;(258-230 bDpD)vufxuf Ed,yg#vd
ykwfaejynfawmfrS taomu (274-232 bDpD) rif;BuD;om;awmf r[dE&[EmwkdY omoemjyKcJh&mrStp ax&0g'
yifrAk'omoemawmfonf pwkwo*Fg,em(omoe 450? bDpD-94)vGefonfhwkdifatmif aea&mifva&mifuJhokdY
xGef;awmufycJhavonf/ omoemawmfou&mZf (930)r[memrrif;vufxuf oD[kdVfuRef;okdY a&muf&SdNyD;

&cdik o
f m;BuD;pmay

51

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

yd#uwfawmfrsm;ukd oD[kdVfbmomrS r*"bmomokdY jyefqkdcGihf&&SdcJh t|uxmopfusrf;aygif;rsm;pGmukd pD&ifa&;


om;cJhaom Ak'aCmot&Sifrax&fjrwfu {u0g&HykxkZebduKemrewd-tcgwpfyg;um; oD[kdVfuRef;
ykxZk Of&[ef;[lr&Sad Mumif; t&d,m&[Emyk*Kd vrf sm; tvGex
f eG ;f um;cJzh ;l aMumif;ukd 0dbif;t|uxmwGif a&;om;
xm;&Sdavonf/ rQxd Ak'omoempnfum;cJhaom oD&dvuFmac: oD[kdVfEkdifiHonf 0#*grPdrif;vufxuf
pwkwt
Burd f ayxuftu&m yd#uwfawmfrsm;ukd wifNy;D ESpaf ygif;ajcmuf&mrwkid rf D t"r0g'D*P
dk ;f uGrJ sm;aMumihf
&[ef;cH&ef *kdPf;jynhfkHrQ oHCmrsm;ukd r&SdbJ NydKuGJysufpD;cJh&avonf/
ta&;tcif;rsm; 0g'NydKifyGJrsm; BuD;us,fpGmjzpfjcif;aMumihf omoemjyK&[Emt&Sifr[dEwkdY\ tquftEG,f
oHCmawmfrsm;jywfawmufc&hJ Ny;D r[m0d[m&0goD*P
dk ;f ausmif;wku
d af ygif; ok;H &majcmufq,fah v;ausmif;wkrYd mS zsuf
qD;cH&vsuf EG,jf rufopfyifrsm; zk;H tkyNf y;D awmtoGif a&muf&cdS MhJ u&avonf/ t"r0g'D*P
dk ;f om;wkYd tqufrjywf
ay:aygufjcif;aMumihf omoemjyKo[
D Vdk rf if;wko
Yd nf rdrEd idk if EH iS fh tquftoG,&f NdS yD ax&0g'Ak'o
moemwlnaD om
EkdifiHwkdYrS &[ef;awmfrsm;ukd yifhzdwf oD&dvuFmEkdifiHomoemawmfukd tqufrjywf jyKpkysKd;axmifMu&avonf/

&ckdifESifh oD&dvuFmEkdifiH(oD[kdVf) qufoG,fa&;


a&S;ya'o&mZfacwf &ckdifjynfESihf oD&dvuFmEkdifiHwkdYqufoG,fa&;onf at'D(2)&mpkuyif qufoG,frI&SdcJh
aMumif; &mZ0iforkdif;t& taxmuftxm;rsm; awGU&Sd&avonf/ pEol&d,rif;\wwd, "n0wDacwf(bDpD
596 rS at'D 327)ukefqkH; a0omvDacwf (at'D 327-328)a&mufaomtcsdeftcgwGifum; oD&dvuFmESihfykdrkd
tquftoG,frsm;&SdcJhaMumif; awGU&Sd&ayonf/
oD&dpjEm;rif;\ pwkwo*Fg,emwifyGJwGif oD&dvuFmrS &[ef;awmfaygif;wpfaxmifyg0ifcJhaMumif; ynmar
"m armfuGef;pmwGif qkdxm;ygonf/ &Spf&mpk a0omvacwfwGif a&;xkd;cJhaom tmeEpjEausmufpm *gxmeHygwf
(61)t& oDvmarC(oD[kdVf-oD&dvuFm)rif;xHokdY tmeEpjErif;u qifwpfpD;ESihf t0wfouFef;csKdUwJhacgif;yg;
EGrf;&daom &[ef;oHCmawmfrsm;tm; vSL'gef;&ef awmufyaom ta&miftqif;&Sdaom ykd;ouFef;rsm;eSihf w&m;
a[myvif("ro0e)vSL'gef;aMumif; a&;xkd;xm;ygonf/ if;ausmufpm *gxmeHygwf(63-64-65)wkdYt& wmjr
ywrS raem"d&rif;onf &ckdifa0omvDjynf&Sif tmeEpjErif;tm; orD;awmfa"Emukd qufoaMumif; yg0ifav
onf/ wmjrywemNrdKUonf wr&ywe(wmrvdw oabFmqdyfNrdKU)(ouw[dEDbmom wmjrvdyd)wrfvkwfNrdKU?
,ck wmrvkwt
f aejzihf xif&mS ;&S
d ar"eDp&D ifpk wnf&\
dS / taomubk&if\ orD;awmf oCFrw
d a x&D&[EmwkYd
oD&dvuFmoD[kdVfokdY omoemjyKoGm;Mu&mwGif r[maAm"dyifrS 'udPomcg vuf,mawmifukdif;ukd,laqmifoGm;
Mu&m pcef;cs&yfem;cJhMuaom wmrvdwdoabFmqdyfurf;NrdKUwpfNrdKUjzpf\/ c&pf(319-414)twGif; wkwfbk&m;
zl; &[ef;awmf zm[D,efvnf; xkdNrdKUwGif (2)ESpfcefYaexkdifNyD; bmoma&;vkyfief;ukdvkyfaqmifNyD;rS oD&dvuFm
oD[Vdk u
f Re;f okYd <uoGm;cJah Mumif; Ak'b
mombke;f awmfBu;D ausmif;rsm;jzihf tvGepf nfum;cJah Mumif; rSww
f rf;wifxm;
cJhavonf/ ,ckyifv,frS ukef;wGif;okdY obm0tajctaet& rkdif(30)cefYa&muf&SdaeNyDjzpf\/
(16)&mpktv,fyidk ;f wGif [l*vDNrKd U xGe;f um;vmNy;D rS xkNd rKd UrSm wdraf umoGm;avonf/ (Ncw
d af wmifq&mawmf
OD;udwrd a&;om;aom E,
d aMu;rku
H sr;f Bu;D eSifh zm[D,efc&D;pOfudk )I a&SU&ckid jf ynf\e,ferd w
d rf mS taemufurk v
D m
NrKd U? taemufawmifbm*D&e'D a&k;d wjcm;? armufoZl mNrKd U umvuwm;oabFmqdyf taemufa&mifjzLjrpf taemuf
buf bDvufNrKd UxdjzpfaMumif; &ckid w
f aYdk &aMumif;c&D; uRr;f usio
f nft
h avsmuf wmrvdwo
abFmqdyrf w
S pfqih&f ckid f
ESio
fh &D v
d uFmESpEf idk if w
H Ydk qufo,
G af &;vG,u
f rl u
I dk oHo,&Sad ep&mrvkad wmhay/ &ckid w
f \
Ydk av;NrKd Uacwf (at'D818
rS 1430)ESpfajrmufOD;acwf(at'D 1430-1784)wkdYwGifrS ykdrkd oD&dvuFmESihftquftoG,frsm;&SdcJhaMumif;
orkdif;&mZ0if &rf;NAJawmifausmif;q&mawmf(a&;)&ckdif&mZ0ifopfusrf;wGifvnf;aumif;? 0g;ausmif; OD;y@dq&m
xGufa&; OawevuFmed*kH;wGifvnf;aumif; taotcsma&;om;xm;&Sdonfukd awGU&Sd&ayonf/
(1) "n0wDacwf-ol&d,oD&drif;vufxuf Zdermefatmifq&mawmf OmPoD&d"dywdt&SifESihf aygif;azmfoHCm
q,fhESpfyg;/ at'D 201-221/
(2) av;NrdKUacwf-'&mZmrif;vufxuf-twkv0dZ,*Pygarmuq&mawmfESihf tazmfoHCm 26 yg;/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

52

at'D (1123-1139)/
(3) ae&mO&m awmifilav;NrdKUacwf i&refrif;vufxuf Ow&"roHCm"dywd q&mawmfESihf tazmf&[ef;
(36)yg;/ at'd (1166-1168)/
(4) ajrmufOD;acwf bapmjzLrif;vufxuf -od'wax&fausmfq&mawmfESifhtazmfoHCm (50)yg;/
at'D(1458-1481)/
(5) ajrmufOD;acwf rif;acgif&mZmrif;vufxuf oHwGJrSawaZmom&q&mawmfESihf ajrmufOD;NrdKUrS wefaqmif
q&mawmf "r0dvmot&SifESpfyg;/ at'D(1471-1531)/
(6) rif;&mZmvufxuf ajrmufOD;acwf ajrmufwefaqmif q&mawmf pE0dvmoESihf t&HoHCm(20)yg;/
at'D(1593-1612)/
(7) ajrmufOD;acwf rmkyd,(*ljzL)vufxuf owXmeq&mawmf ErOLESihfeEdpuavmif;Muufq&mawmf
OD;aqmif (33)yg;/ at'D(1596-1697)/
"n0wDacwfwpfBudrf? av;NrdKUacwfeSpfBudrf? ajrmufOD;acwfav;Budrf? pkpkaygif; ckESpfBudrf? oD&dvuFmomo
emjyK a&SU&ckdifjynfrS<ua&muf &ckdifyifrrlv ax&0g'omoemawmfudk jzefYcsdcJhaMumif; rSwfwrf;taxmuf
txm;rsm;awGU&Sd&\/ &ckdifESihfoD&dvuFmwkdY omoema&;qkdif&mtaejzihf rSwfwrf;&mZ0iftaxmuftxm;rsm;
&ckdifbufrS tjynfhtpkH&Sdaomfvnf; oD&dvuFmtaejzihf &ckdifrS omoema&;qkdif&m aqmif&GufcsufrSwfwrf;
orkdif;&mZ0if taxmuftxm;rsm;rSm tm;enf;csuf&Sdaeao;aMumif; awGU&Sd&ayonf/ jrefrmhqkd&S,fvpfvrf;pOf
ygwDacwfu oD&dvuFmoD[kdVfrif;BuD;onf "n0wD&ckdifjynfrS omoemjyK&[ef;awmfrsm; oD[kdVfwGif omoem
jyKcJhMu&mwGif orkwfcJhMuaom r[modrftrsKd;tpm;ukd rSwfwrf;rSwf&m aMu;yk&ykdufjzihf ajrmufOD;NrdKUokdYa&mufNyD;
okawoejyKcahJ vonf/ ajrmufO;D rS y@dwq
f &mBu;D OD;OD;omxGe;f ESiafh wGU&SNd y;D ajrmufO;D &Srd [modro
f usrmefatmif
apwDeSifh odrfawmif&Sd r[modrfwkdYukd vkduf jyocJh&m oD[kdVfrif;BuD;onf 0rf;ajrmufpGm r[modrfawmf&mrsm;ukd
kdaopGm &Sdckd;uefawmhNyD; rSwfwrf;wif"mwfykHrsm; kduf,loGm;cJhavonf/ q&mBuD; OD;OD;omxGef;tm; oD[kdVfwGif
"n0wD&ckdifrS&[ef;awmfrsm; orkwfcJhaom ,ckawGU&Sdaom r[modrfrsKd;ESpfck &Sdygonf/
,ckysupf ;D ,k,
d iG ;f vsu&f adS eNyjD zpfaMumif; &ckid rf o
S [
D Vdk o
f Ydk omoemjyKb,fEpS Bf urd f &Scd yhJ govJ[k q&mBu;D tm;
ar;av&m q&mBuD;OD;OD;omxGef;u (7)Budrf&SdcJhaomfvnf; rykdrvkdtaetm;jzihf ig;Budrf&SdcJhaMumif;ukd ajymchJ\/
oD[kdVfrif;BuD;u ESpfBudrfawGU&SdaMumif;ajymNyD; q&mBuD;ajymovkd ig;BudrfjzpfEkdifygonf/
oD[kdVfwGif &[ef;uGJrsm;aMumihf orkdif;rSwfwrf;rSwf&mrsm; aysmufqkH;epfem&NyD; ukdvkdeDb0ESpfaygif;okH;&m
ausmfxyfrHaecJh&ojzifh omoema&; vlrIa&; orkdif;&mZ0iftaxmuftxm;rsm;pGm qkH;IH;epfemcJh&aMumif;jzifh
ajymqkdoGm;cJhaMumif; q&mBuD;OD;OD;omxGef;u uRefawmftm; (1978)ckESpfu ajymMum;cJhzl;onf/ oD&dvuFm
oD[Vdk w
f iG f a0g[m&duwdrif;(omoem 732-744)aumXmb,rif;(omoem 772-793)at'D (2)&mpktMum;
tkyfcsKyfaomrif;rsm;vufxuf *kdPf;uGJrsm; y#dyuaMumihf omoemawmfoefY&Sif;a&;ukd aqmif&Guf omoem
jyKMu&avonf/ xkt
d csed f &ckid "f n0wDacwf Zdermefatmifq&mawmfOmPoD&"d yd wt&SiEf iS t
fh azmfoC
H m(12)yg;
ukd omoemjyK&mwGif oD[kdVf yg0ifEkdifaMumif; &ckdifomoem0ifrSwfwrf;t& ,lqEkdifygonf/ omoemvuFm&
usr;f t& xkad 0g[m&duwdrif;wkYd omoemjyKNy;D aemufxyf*P
dk ;f uGrJ sm;wkaYd Mumihf omoemtE&m,frsm; jzpfay:
vmcJ&h m aemufxyfwpfzef y&urAm[kpaom Am[krif;av;qufwYdk omoemxyfrjH yK&aMumif; azmfjyxm;ygonf/
at'D(11)&mpk(12)&mpktwGif; Am[krif;wkdYonf tpGrf;ukefomoemawmf oefY&Sif;wnfwHha&;ukd oD[kdVfuRef;wGif
aqmif&GufawmfrlMuonf/ ,if;okdYaqmif&GufrIaMumihf tESpfwpfaxmifeD;yg;rQ rNyD;jywfao;aom aZw0ge0goD
*kdPf;ESifh aygif;pnf;wlnDavMuaMumif; r[m0Housrf;jyKq&m r[memrax&fonf *gxmaygif;(2915)*gxmjzihf
'k|*grPdrif;ukd csD;rGrf;cef;zGihfjyouJhokdY (12)&mpkacwf plV0Housrf;jyKq&monfvnf; yxry&urAm[krif;
omoemjyKykHukd *gxmaygif;(1700)ausmfwkdYjzihf csD;usL;zGihfjyxm;onf/
tbd"mey'dydumusrf;jyK t&Sifarm*vmefonfvnf; usrf;\ed*kH;wGif if;rif;\ wefckd;*kPftqif; &JpGrf;
owdponfwkdYukd y&warmblaZmemr blygavm*kPfbloa,mvuFm,rmodawZD Z,Dauo&D0duarm[k

&cdik o
f m;BuD;pmay

53

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

csD;usL;a&;om;xm;onfukd awGU&\/
&ckdifwkdY\ omoemjyK&[ef;awmfrsm; <uoGm;cJhMu&m oD[kdVfAm[krif;wkdYvufxufwGif jzpfEkdifzG,f&SdaMumif;
cefYrSef;Ekdifygonf/ omoemvuFm&pmwrf;wGif oD&docFaA"dy&urAm[k 0dZ,Am[kpaom Am[krif;av;quf
omoemjyKNyD;aemuf umv&Snfvsm;aomf b&if*sDtm&rPDyoD t*Fvdyfrdpm'd|dvlrsKd;wkdY ab;jzihf omoemawmf
ysufpD; *kdPf;jynhfkHrQ &[ef;oHCmr&SdavaomaMumihf yxr0dZ,Am[krif;vufxuf &mrnwkdif;oHCmukd
yifhaqmif&onf/ if;aemuf 0drvr[m&mZm vufxufvnf; &ckdifjynfoHCmukd yifhaqmif&onf[l azmfjy
xm;avonf/
ajrmufO;D rS od'w
a x&fausmf q&mawmfomoejyKtzGrYJ sm;? oHwrJG S t&Siaf waZmom& q&mawmfwYdk omoem
jyKyk*Kvfrsm; oD[kdVf q|r bka0eurif;eSifh owr bka0eurif;(at'D 1472-1547-1551)wkdY oD[kdVfomoem
oefY&Sif;a&;jyKvkyfaqmif&GufaecsdefjzpfNyD; rif;&mZmvufxuf ajrmufOD;rS pE0dvmot&SifOD;aqmif t&HoHCm
(20)oD[kdVfomoemjyK<ucsdefwGif yxr0drv "rol&d,rif;(at'D 1592-1604)tkyfcsKyfaecsdefjzpf\/ xkdrif;\
oHtzG0YJ iftrwfrsm; avQmufxm;awmif;yefcsut
f & <ua&mufvmaom &ckid o
f moemjyKtzGu
YJ dk bk&ifrif;uk,
d w
f idk f
BuKd q
dk oD&0d keNrKd U oDwif;ok;H aexkid af pvsuf omoemawmf (2140) jynfEh pS w
f iG f uk#rqyd f O'ukauya&odrf
ukdjyK oD[kdVfom;wkdYukd &[ef;cH ax&0g'omoemukd jyKpkapmihfa&Smufavonf/
ajrmufO;D NrKd UawmfrS owXmeq&mawmfEiS fh avmif;Muufq&mawmf OD;aqmifaom ok;H usyd o
f ;Hk yg;aom omo
emjyKtzGJYukdrl r[m0Housrf;wGif OD;pm;ay;a&;xm;onfukd awGU&\/ oD[kdVf'kwd,0drv"rol&d,rif;(at'D
1697-1707) onf &ckdifomoemjyKq&mawmfrsm;ukd BudKqkdNyD; a&S;enf;wl oD&d0keNrdKU oDwif;okH;aeapawmf
rlvsuf aumif;rGefpGmvkyfauR;axmufyHhawmfrl r[m0gVKujrpf u#rrnfaom qdyf ESvkH;arGUavsmfaysmfzG,f&m
&Sad om O'ukauyodru
f dk jyvky
f oD[Vdk t
f rsK;d aumif;om;wku
Yd dk &[ef;cHawmfrv
l suf omoemjyKawmfrMl uavonf/
owXmeq&mawmft&Sif ErOLukd OD;pm;ay; azmfjyjcif;ukd rawGU&ay? omoe0Ho'DyeDwGifum;&u0do,H"dyH-ayaowGm opda0wawm
eEdpu'd,wa,m-tm[kaewGm eokayoav
[kazmfjyxm;&m q&mawmf eEdpueSihfq&mawmfErOLq&mawmfoHCmokH;yg;ukd okH;usdyfokH;yg;omoemjyK
&[ef;awmfwkdY\ OD;pD;y"metaejzihf azmfjyxm;onfukd awGU&Sd&\/ &ckdifomoemorkdif;wGif ajrmufOD;NrdKU rif;ae
jynfawmfrS owXmeq&mawmf ErOLt&Siu
f m; oD&v
d uFmomoemjyK&mwGif OD;pD;tjzpf yg0ifaom yk*Kd vw
f pfO;D
jzpf\/
&ckdifomoem0ifrSwfwrf;t& oD&dvuFmwGif omoemjyKvkyfief;NyD;pD; tEk&m"(uED)NrdKU&Sd Ak'\vuf0J
pG,fawmfwkdufukd zl;ajrmfoGm;Mu&mwGif tapmihfrsm;u pG,fawmfukd zGihfray;vkdaomaMumihf &wew,tmumoH
euw& y&dudwHtp&Sdaom (14)*gxmwkdYjzihf Ak'gEkwd*kPfukd atmufarh &Gwfqkd"d|mefcJhojzihf pG,fawmfwkduf
cvkwfrsm; tHhMozG,fyGifhoGm;cJhaMumif;? if;*gxmukd pG,fawmfcvkwfzGihf*gxm[k ac:Mu\/ xkd(14)*gxmrSm
aysmufu,
G af eavNy/D q&mawmfum; bmoE& pmayrsm;eSifh uAsmvuFmwkw
Yd iG v
f nf; tausmt
f armf yk*Kd vw
f pfql
jzpfayonf/ q&mawmfbk&m;BuD;\tzGJYonf apwDyg' awmifxdyf&Sd vuf0Jbk&m;ajcawmf&mukd zl;ajrmfpOf pDukH;cJh
aom vuFmESpfyk'fonfum; ,aeYwkdifatmif &ckdif&mZ0ifrsm;wGif txift&Sm; &Sdygao;onf/
r[m0HowGif &ckdifjynfrS oD&dvuFmokdY aemufqkH;tBudrf omomemjyK<uoGm;Muaom okH;usdyfokH;yg;aom
&[ef;awmfrsm;teuf oEerax&fukdvnf; y"meacgif;aqmiftjzpf azmfjyxm;onfukd&u*FoHayaowGme-trapyd 0dpuaP
bduKoHCHedraEwGm-oEmeax&rm'duH
awwdoHbduKHtmaewGm-oD&d0keyla&okaw
0omaywGmeoupH-ypa,[dpwl[dp.../
oD[kdVfr[m0Ho 95-10-11
oD&dvuFmEkdifiH(oD[kdVf)'kwd,0drv"rol&d,rif; omoemh (2229-2248)wGif &[ef;oHCmrsm; r&Sdjcif;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

54

aMumihf tajrmftjrif todtvdrm&Sdukefaom oD[kdVftrwfwkdYukdvnf; &ckdifa'oajrmufOD; rif;aejynfawmfokdY


apvTwaf wmfr
l oEmerax&ftp&Su
d ek af om ok;H usyd o
f ;Hk yg;ukeaf om &ckid &f [ef;awmf t&Sijf rwfwu
Ydk dk oD&v
d uFm
oD[kdVfokdY omoemjyKMu&ef avSoabFmjzihf yifhaqmifvsuf wifhw,fvSy usufoa&r*Fvm&Sdaom oD&d0keNrdKU
awmf oDwif;ok;H aexkid af pawmfr
l oD&v
d uFmoD[Vdk jf ynf&iS f 'kw,
d 0drv"ro&l ,
d rif;Bu;D onf kad oav;jrwfpmG
ypnf;av;yg;wkdYjzihf axmufyHhvSL'gef;vsuf eSvkH;arGUavsmfaysmfzG,f&Sdaom r[m0gVKu jrpfu#rqdyf a&odrfukdjyK
vkyNf y;D oD&v
d uFmEkid if t
H rsK;d aumif;om;wku
Yd dk &[ef;cHap ax&0g'omoemjyKvyk if ef;Bu;D ukd aqmif&u
G af wmfr\
l /
oD[kdVfokdY &ckdifomoemjyKvkyfief;eSihfywfouf (1977)&ckdifr*Zif;? twGJ(4)? pmrsufESm (127)rS
(133)aqmif;yg;wGif Munhfyg/ if;aqmif;yg;pmrsufESm (129) tmeEpjEausmufpmukd ukd;um;jy&mwGif
uRefawmfa&;cJhpOfu (8)&mpka&;cJhaomfvnf; ykHESdyfwkdufrS (18)&mpk[k rSm;ygvmojzihf (18)&mpktpm; (8)&mpk[k
,lqMuyg&ef tqifoif a&;om;vkduf&ygonf/
q&mcspf(ppfawG)

&cdik o
f m;BuD;pmay

55

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

&ckdifoHpOfESihf toHul;ajymif;ykH
&ckid f ;dk rtaemufbufurf;ajconf yifv,fvidI ;f oH? awmawmif;dk rS yJw
h ifu
dk cf wfo?H rk;d a&csed v
f ufrESp&f m
&GmoGef;aom &moDOwk? ESpfpOfrkd;&moDESihf rkd;aESmif;&moDwkdYwGif tedrfhqkH;avwkdufEIef; rkdifajcmufq,f paom
yx0Ddtaetxm; &moDOwkrsm;wnf[dyga&/
a'owGif eDxkdifMuaom vlrsKd;, bmompum;wnfrSD&m rlvtoHonfvnf; ,if;vlrsKd;kdY eDxkdif&m &D?
NrD? awm? awmif? ywf0ef;usifkdYuyif axmufulvdrfhrnf[k ,laomf &aumif;yg,ifh/
&ckdifvlrsKd;rsm; pum;ajymqkd&m rsm;aomtm;jzihf wkd;wkd;xufus,fus,fajymqkd&wwfonfukd wGd&yga&/
oku
Yd s,u
f s,af jymwwfaom tavhtvmonf yx0DteDtxm;ESi&hf moDOwkaMumihf jzpfay:vmEkid yf ga&/ rk;d Bu;D
xefjyif;pGm &GmcseaD om tcsed ?f qifacgif;vDjyif;jyif; wku
d cf u
dk ef aD omtcsed ?f rkwo
f v
kH idI ;f Bu;D tm;tifjzihf aqmifw
h uf
eDaomtcsdefkdYwGif wpfOD;eSifhwpfOD; pum;ajymqkdMu&m pum;vkH;rsm; jywfom;MunfvifpGm Mum;&atmifatmf[pf
ajymqkdMu&yga&/ eD&mrSm >cif;csufwpfckajymqkd&vQif yifv,furf;kd;wef; eDxkdifolrsm;eSifh yifv,furf;NcDrS
tvSrf;uGmaom ukef;jyifNrDjyefYawmifNcDawmpyf eD;olrsm;um; toHtwkd;tus,ftavhtvmwlnDrnfrxifyg/
obm0ukd pepfwus okawoevkyf rwifjyEkdifonfhtcsdefrSm tckdiftrmqkd&efum cufygoDa&/
okdYaomfvnf; &ckdifvlrsKd;kdY ajymqkdpum;ukd avhvmMunhfvQif av;q,fhESpfrsKd;aom oHpOfum&efukd wGd&yga&/
,if;rSm t?
tk?
atmh?
tk?Yd
tkdifh?
tkefY?
tuf?

tm?
tm;?
td?
tD?
tD;
tl?
tl;?
ath?
at?
at;
atmf?
atm?
tefY?
tef?
tef;
tk?d
tkd;?
tifh?
tif?
tif;
tkdif?
tkdif;?
tdrfh?
tdrf?
tdrf;
tkef?
tkef;?
atmifh?
atmif?
atmif;
tkduf(pf)
atmuf?
tdw?f
twf?
tkwf
(42)rsKd;oHpOfwGJrSm [xkd;? 0qGJ? ,yifh? &&pfkdYonf wlnDaom um&efpJZOf,lxm;onfukd wGd&yga&/
Oyrm uGwf? 0wf? uRwf? pyf? awmif;rSmtuGwf vlt0wfESihf wifhtyfkyftqif;/
0'if;Muuf0wf? OuuRwf
rsKd;Zmwf ryDjyif/
twif;yD;pyf?
pdwfr0yfau?
aemufpyfom;rcif/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

56

uGwq
f adk omtoHxu
G rf mS ]]u}}tu&mxJrS ]]t}}o&cGi;f ]]0}}ukd toHjynh,
f Nl y;D w, 0rf;ylxx
J rJ S ]]t}}o&
ukd owfxm;aom toHjzpfyga&/
jy,k*f
uf-0-wf=uGwf jzpfyga&? wjcm; xkd;? qGJ? yifh? &pf toHwkdYonfvnf; oHpOf(42)rsKd;xJwGif yg0ifeD razmf
vkdufygAsmvf/
oHpOf(42)rsKd;xJwGif oufatmihfo&(0g) oH&yfou(Glottral Stop) [kqkdaom ajcmufvkH;aom pum;oHukdwGd
&ygoD,ifh/
,if;rSm
twf? tkduf(pf)? atmuf? tdwf? tyf? tkwf/ o&rsm;jzifh qkdxm;aomrmofemrfyk'fpum;vkH;rsm;wGif
aemufpyfpum;vkH;rsm;ukd xdckdufjcif;r[ddbJ Munfvifjywfom;pGm toHxGufuyfyga&/ Oyrm o&uf\tyif
qkad om emrfy'k pf um;vk;H (2)vk;H ukd ]]\}}0dbwfjzKwNf y;D ormovkyu
f m emrfwpfcw
k nf;tjzpfqx
dk m;aom o&ufyif
ESifhtjcm;oH&yf o&jzihfqkdxm;aom tyifrsm;ukd azmfjyvkdufyga&/ opfyifrsm;ukd EIwfjzihf&Gwfqkdonfhtcg
toHtm;xkwfjcif;rjyK&bJ ]]yif}}onf ]]yif}}twkdif;xGufvmaom pum;vkH;ukd Munhfjcif;tm;jzihf odomEkdifyga&/
oH&yfo&jzihf qkdxm;aom ormofemrfyk'frsm;
o&uf-tyif=o&ufyif
0&pfyif
uopfyif
aus;uwkwfyif
u'ufyif
ydawmufyif
&Sufyif
owGwfyif
ykHe&dyfyif
Muufwufyif
ykyfyif
ca'gufyif
oeyfyif
pvyfyif
vufxkyfyif
a&Smufyif
{u&mZfyif
azmfjyaom opfyifrsm;onf a&SUuoH&yfo&ESihf taygif;cH& toHul;qufjcif;rcH&bJ toHyuwdt
wkid ;f wnf[ed jD cif;ukd wG&d yga&/ oH&yfo&rSv
JG oHajy;? oHjyif;? oHayghpaom toHjYdk zihf aygif;pyfxm;aompum;
vkH;rsm;rSmum; aemufem;u aygif;xm;aom pum;vkH;okdY toHul;qufum rlvtoHysufvmonfukd wGd&yga&/
toHu;l qufoaH jymif;pum;vk;H rsm;
rSifusKd;Aif
ukudKAif

&cdik o
f m;BuD;pmay

57

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

anmifAif
o0ifAif
Aef;zGdYAif
e&GJ;Aif
ponfkdYjzpf\/ rSif;usKd;yifukd ]]Aif}}[ltoHajymif;jcif;rSm a&SUucHeDaompum;vkH;rsm; oH&yfo&r[kwf
aomaMumifhjzpfyga&/ opfyifemrfyk'frsm;omr[kwf? wjcm;ormodemrfyk'frsm;ukdvnf; twkdif; wGd&ygvdrfhrnf/
vufuiG ;f ? pufuiG ;f ? csuu
f iG ;f ? rsuu
f iG ;f qkad om oH&yfo&jzpf uGi;f ? wGi;f pum;vk;H rsm;ukd yDyo
D o toHxu
G v
f myg
a&/ aemuf- o&D*Gif;? Budrf*Gif;? pum;vkH;rsm;rSm a&SUcHpum;vkH; oH&yfo&r[kwfaomaMumifh uGif;onf *Gif;tjzpf
toHajymif;vmwwfonfukd wGd&yga&/
oku
Yd ;l ajymif;wwfaom oabmukd qufavhvmaomtcg pum;vk;H rdom;pk (Word of Family) (0g) tkypf w
k l
tcsif;csif;om ul;ajymif;wwfonfukd wGd&yga&/ ,if;rSm u rS * okdY uGif; rS 'Gif; okdY? xif; rS 'if; okdY (Owif;0
'if;) ponfwkdYjzpfyga&/ oH&yfpum;vkH; toHul;ajymif;pum;vkH;kdYonf vlrsKd;wpfrsKd;\ bmompum; wnfrDS&m
rlvtoH oabm&mjzpfyga&/ toHu;l quf o&yGm;ESifh Asnnf;yGm;tu&mrsm;taMumif;ukd ygPDe\
D ou#o'g
enf;rS avhvm&oavmufwpdacs wifjyvkdyga&/
ou#bmom\ 0Prmvm ig;q,fEh pS v
f ;Hk aom tu&m[dyga&/ ,if;(52)vk;H aom tu&mxJrmS o&0P
u(16)vkH;? Asnf;0Pu(36)vkH;[dyga&/ o&0P(16)vkH;onf rlvuyif (16)vkH;jzihf wnf[deDonfr[kwf/
vkdtyfaom o&rsm;ukd ok'o&(5)vkH;jzpfaom (t?? OK? &D? vd)kdYrS toHul;quf o&yGm;tjzpf ,lxm;onf
ukd wGd&ygonf/ (t-t-aygif;tm? --aygif; tD/ OK-OK-aygif;OL/ &D-&D-aygif; &D/ t--tD-aygif;at/ tmOK-OL-aygif;tkd;/ tm-at-at-aygif; atJ;/ tm-tkd-tkd-aygif;tkd;0f/ [aom to&0Prsm;jzpfyga&/ Asnf;0P
xJwGifvnf; o&csif;aygif;pyf Asnf;yGm;tu&mrsm;ukdvnf; wGd&ygoda&/ ,if;rSm -tD-t-aygif;]],}}tjzpf
vnf;aumif;? &d-&D-t-aygif;]]&}}tjzpfvnf;aumif;? OK-OL-t-aygif;]]0}}tjzpfvnf;aumif;? vd-vD-vDt-aygif;
]]v}}tjzpfvnf;aumif; ponfkdYjzpfyga&/
oH,kwtu&mrsm;pGm [dygod,ihf? aqmif;yg;&Sm&SnfvGef;rnf pdwfxifvkdY razmfjyygAsmvf/ ou#toH
rsm;ukd &ckdifa0g[m&jzifhf azmfjy&onfrSm rlvtoHxGufukd rrSD b0ifroefYjzpf&yga&/ oabmenf;vrf;avmuf
ukdavhvmEkdif&ef wifjyvkdufyg,ifh/
oQiftkef;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

58

&ckdifkd;&mewfyef;usm;? yef;usm;csif;rsm;ESifU ewfomcsif;rsm;


-

uRef;jrwfaur[m ZrLcsm &uyl&


jynf"nav;..../
"n0wD armfuGef;csD
XmeDSdEIdif; igkdYwkdif;
rapmifhrdpm? zkwfNydwm
0D;pGmy,fcGif;? oQifewfrif;av; ...
ygyvlrsKd; pufa&mifId;atmif
wefckd;vTwfyg ewf&mZmav; .../

&ckdifwGif aysmufuG,fvkeD;jzpfaeaom ,Ofaus;rIrsm;teuf ewfyef;usm;wD;uGuf? wD;[ef u[efESihf


yef;usm;csif;rsm;wkdYonfvnf; ,ckaysmufuG,fvkeD;jzpfaeygNyD/ &ckdifwGif pnfrsKd;(25)yg;&Sd&mwGif yef;usm;? &ckdifoH
jzifh yef;usif;[kac:aom pnfrsKd;vnf; wpfrsKd;yg0ifygonf/
ewfu;dk uG,jf cik ;f ukd tajccH&mrS jzpfay:vmaom ewfyef;usm;\ wD;[ef? u[ef? wD;uGuEf iS fh yef;usm;csi;f
paom tekynm&yfrsm;onfvnf; pdwf0ifpm;p&maumif;ygonf/ yef;usm;oHonf jrL;<u vlrsm;\pdwfukdqGJ
aqmifEkdifaom tEkynmwpf&yfjzpfygonf/ ewfyef;usm; wD;[ef? wD;uGuf? u[ef? qkd[efrsm;ukd jrif&olwkdif;
jrL;<uNy;D pdw0f ifpm;Muonf/ jrif&olwidk ;f tvkv
d dk jrL;<uvmMuonf/ okjYd zpfvmonfrmS ewfu,
dk MHk unfr[kwf
ay/ twD;? tqkd? tu wkdY\ qGJaqmifrIaMumifhyifjzpfygonf/ twD;rsm;onf wu,fvkdtyf? usvkdtyfojzihf
qGJaqmifrIpGrf;tm;&Sdayonf/ ewfyef;usm; wD;[ef? wD;uGufrsm;ESihf qkd[efrsm;ukd xdef;odrf; acwftvkduf
qef;opfwDxGifMuvQif &ckdif*Dwe,fwGif *DwwpfrsKd; wkd;vmayrnf/ ,ckqkdfvQif ewfusm;csif;? wD;uGuf?
wD;[efrsm;wGif wjcm;,Ofaus;rIrsm; zkH;vTrf;pjyKaeayNyD/ txl;&ifav;p&m aumif;ygonf/ ewfrsm;aomfrS
e,fcsJUYrIzkH;vTrf;rI cHae&ygonf/
yef;usm;pnf\ twkdif;twmrsm;rSm ]]tvsm; (2)awmif? xdyf0awmifqkyfcefYjzpfonf/}} pnf\vkH;ywfnDrQ
onf? qdwfom;a&ukd usuf&onf/ yef;usm;\tqifrSm t0wfjzLwGif teD;piftem;owf&ygonf/ vGefBudK;ceJU
&Sdaom BudK;vkH;i,f(3)vkH;rS (7)vkH;wkdYjzihf tzsm;wGif bl;yGifhi,frsm;azmf jyKvkyf&onf/ ywfpmwifjcif;rSmvnf;
aumufSif;? ajreDrIef? oZifO? iSufaysmoD;wkdYukd a&mBudwf rsufESmjyif tem;(2)vufrcefYcsefNyD; wpfjyifvkH;
tjynhfwif&onf/
a'0wmAvd ylaZmfaomtcgvnf;aumif;? ewfuem;yGJqifaomtcgvnf;aumif; wD;&onf/ ewfwkdY\t
aMumif;ukd vkt
d yf a&S;ynm&Sipf mqkrd sm;u a&;pyfaom ewfocH sy?f yef;usm;csi;f rsm;ESiq
fh aD vsmaf tmifw;D &onf/
a&S;acwfrif;rsm;vufxufwGif ewfylaZmfyGJrsm; usif;ycJhMuonf[k od&onf/ (okdYaomf ,ckacwfxkdokdY ylaZmfyGJ
rsm; usif;y&rnf[lk rajymvkday) ewfyef;usm;? wD;vuf? wD;[ef? qkd[efwkdYukd taotcsmavhvm

&cdik o
f m;BuD;pmay

59

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

xde;f odr;f xm;oihMf uonf/ xko


d x
Ydk m;&SNd y;D vQif ta[mif;ukpd w
H if? topfxiG q
f o
dk uJo
h Ykd qef;opfwx
D iG Nf y;D ,Ofaus;rI
wpf&yftaejzihf ae&mtvkduf tokH;csvQif &ckdifvlYtzGJYtpnf;twGuf tzkd;wefaom wpfrlxl;onfh tEkynm
wpf&yfjzpfvmrnfrSm aocsmvSayonf/
,cktcsdefwGif *DwukdjrwfEkd;aom &ckdiftEkynm&Sifrsm;onf yef;usm;csif;? wD;uGuf? wD;[ef? qkd[efwkdYukd
taotcsmavhvm okawoe jyKMuvQif tawmfjynhfpkHpGm &Ekdifao;onf[k jrifrdygonf/vkH;0raysmufysuf
ao;yg/ tcsKdUwD;wwfaom yef;usm; q&mrsm;vnf; &Sdygao;onf/ eD;pyf&mvufvSrf;rD&m pkaqmif;xm;oifh
Muonf[k ,lqrdygonf/
yef;usm;csif;rsm;ukd pDukH;cJhaom pmqkdrsm;onfvnf; t&nftcsif;nHholrsm; r[kwfMuyg/ if;wkdYpDukH;xm;cJh
aom yef;usm;csif;ESihf ewfoHcsyfwkdYukd avhvmvQifvnf; odEkdifygonf/ uRefawmfpkaqmif;xm;csufrsm;rSmvnf;
rajymyavmufkHomjzpfayonf/ if;pkaqmif;csufrsm;rS avhvmEkdif&ef tcsKdUukdwifjyvkdufygonf/ uRefawmf\
wifjycsufrsm;rSm wpfykdif;wpfpom jzpfygonf/ ,cifwifjycsufrsm;xuf &oajrmuf? *kPfajrmufaom yef;usm;
csif;? ewfcsif;rsm;vnf; &Sdayrnf/ tcsKdUaom pmayynm&Sifrsm;vufwGif pkHpkHvifvif&Sdaumif;&Sdayrnf/
yef;usm;wD;&mwGif wD;uGuftcsKdUrSm ]]vufaygufwD;? acguf,mvkdifjyefwD;}} [l wD;uGuftrsKd;rsKd; &SdMuonf
[k Mum;zl;ygonf/ wjcm;wD;uGufrsm;vnf; &Sdonf[k od&ygonf/ okdYaomf uRefawmfeSpfrsKd;om od&Sdygonf/
acgfuf,mvkdifjyefwD;uGufrSm ]]xdefav? [defav? [defav? ,mav'kdif;? [mav...[mav}}[ljzpfygonf/
if;ukdrqkH;qkH;atmif wD;&onf/ twD;rsKd;ukd av;uRef;jrif;rkd&fewfyGJusif;y&mwGif wD;&onf[k od&ygonf/
ajrmufO;D ewfyef;Mum;(0g) yef;usm;csif;tcsKdEY iS hf ewfcsif;rsm;

(1)
1/
2/
3/

b'uyfurm ay:xGef;vSm? ig;Mumzl;ikH? vlYbkHqefpkefwufvSpf? Zmwdckduf? pifppfwnfa&Smif;wkdufwpf


aomif;av;/
vif;aMumif;xGe;f oQ?H OmPfawmfoef? q&modawmfajcmufa&mifausmf &Siaf wmfvaYl qG? orKa'? rsK;d a0 yefqif?
OD;xufwifav;/
OD;wifNyD;cg? xufewf&Gmukd ? pkd;umykdifjcif;? odMum;rif;av;/

ewf,Ofo(H oHusL;)
(odMum;rif;au? ewfrif;&mZm? 0wd Homav? ajcmuf&GmxufrSm ? pHpm;umav)

(2)
yef;usm;wD;oH
1/ txufodMum;? atmufe*g;? bk&m;jrwfpGm? pdaE,sm? xdyfrSmwifrkd;? &SdvQifckd;? kdusKd;0Eem? uefawmhygav;/
2/ ZrL'Dyg uRef;jrwfpm? apmihfum&Hywf? uRef;apmihfewf? rjywfpkd;cg? igkdY&Gmukd? <uygpDjcif;? atmifNrDeif;av;/
3/ qkESif;NyD;cg? atmifaA,sm? r*Fvmbdoduf? atmifedrdwf? wHqdyfawmfcH? atmifqkyefav;/
4/ tuRefqkawmif;? uRefqkawmif;av;? uRef;jrwfau r[m? ZrLcsm? &uyl&? jynf"nav;/
"n0wD? armfuGef;csD? XmeDkdYEIdif;? igkdYwkdif;/
ewf,OfoH
(ikdYwkdif;au? orkdif;zGJYcsD? NcDr[Dav? ylcDe*&? aomif;'DygrSm? Asm'dwf&av;)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

60
(3)

yef;usm;wD;oH(qkawmif;cef;) (ajrmufO;D ewfz)YJG


1/ &Spf&yfewfwGif? ajrmufOD;oQif? wkdif;cGifvSnhfywf? <uygvwfav;/
2/ <uvwfNyD;cg? NrdKU"nm? apmihfygwkHvwf? NrdKUapmifhewfav;/
3/ rapmifhrdpm? zkwfNydwm? 0D;pGmy,fcGif;? oQifewfrif;av;/
4/ ygyvlrsKd;? pufa&mifId;atmif? wefckd;vTwfyg? ewf&mZmav;/
5/ rawmfrw&m;? vltrsm;ukd y,f&Sm;okwfoif? ewftoQifav;/
6/ atmifaZ,swk? aiGck? atmifqkyD;yg ewf&mZmav;/
7/ pD;yGm;Opm&wem? rsm;pGm;yD;yg ewf&mZmav;/
[l ykHpHtrsKd;rsKd;&Sdonf/ yef;usm;wD;oHrsm;ukd avhvmMunhfjcif;jzihf vlrsKd;jcm;vufatmufusa&mufae
aMumif;ukd azmfjyaeygonf/ e,fcsJUvlrsKd;jcm;wkdYukd emMunf;NyD; if;wkdYysufpD;apcsif wkdif;jynfrSarmif;xkwfvkd
pdwrf sm;ukd azmfjyxm;onf/ vlrpGr;f ewfr oabmrsK;d jzihf rdrw
d rYdk pGr;f aqmifEidk o
f nfudk ewfwefc;dk jzihf ysupf ;D atmif
tvkyfckdifjcif;okyfukd pma&;q&mu azmfjyxm;ayonf/
(t*FvdyftkyfcsKyfa&;tpykdif;[k cefYrSef;rdygonf/)

(4)
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/

rvdumwefqm? wifNyD;cg? 'Gg'&m cg;BudK;? a*:rkwfBudK;av;/


cg;BudK;'Gg'&m? rsufig;jzm? pkHpGmvnf;aygif;? jrem;awmif;av;/
rukd#fo&zl? aqmif;awmfrl? a&Twlyef;cuf? OD;aoQmifxufav;/
qHjrauauom okH;awmifxGm? aemufjymjzefYMuif;? oufaonif;av;/
rkwfykwD;'gvD? ausmufrsKd;pD? 'gvDykvJ? vkdifwGifqGJav;/
ywjrm;vufaumuf? Nzdef;Nzdef;awmuf? vufaumufwpf&ef? wpfjynfwefav;/
e0&wfrsuf&H? odef;aomif;wef? vuf[efza,mif;? a&Tvufacsmif;av;/
vufacsmif;&SpfoG,f? tjynfh<u,f? ewfr,fvSjcif;? a&Tvrif;av;/
ykd;jrwfuwDyg? nHhvSpGm? om,mbdjcif;? ewfNcDeif;av;?
ykd;xyfyg;vTm? EkvSpGm? ukd,frSmvTrf;Muuf? MumBuHzufav;/
0wfpm;qif,if? ajrmufOD;oQif? cspfcifukd,fusKd;? vufpkHrkd;av;/
eef;ratmifcsm? a&T*lom? rsm;pGmpdwfausmuf? xdefxdefawmufav;/
pdefausmufpdefwGif;? a&T*lwGif;? ewfrif;aysmf&m? pHaysmf&mav;/
odef;aomif;zkd;wef? ausmufrsKd;&H? ewfrSefpH&m? ovGefomav;/
okH;xyfurvm? cif;NyD;cg? rGd&manmifapmif;? ewfanmifapmif;av;/
anmifapmif;ay:wuf? AdwkefMuuf? &TDjrwfr[m? ausmufpdvufav;/
qDrD;ta&mif? nD;nD;ajymif? qDa&mifpufpuf? yD;a&mifvufav;/
raemavmifyGef;? &TDa&mifvTrf;? zkH;vTrf;MoZm? ewfok'gav;/
tqif;ig;jzm? jynfhpkHpGm? a'0grdewf? oQifrdewfav;/
r,fawmfocif? ajrmufOD;oQif? <ucsifpDvwf? <uygvwfav;/
<uvwfNyD;cg? NrdKUjynf&Gmukd? csrf;omyD;uwf? NrdKUapmihfewfav;/

ewf,OfoH
(ewf&Spf&yfau? ig;&mbk&m;? tif;um;ukd;oG,f? NrdKUBuD;wnfau? taeaumif;pGm NrdKU"nmav;/)
ewf[lonf ouf&Sdxif&Sm;onfum;r[kwfay/ vlwkdY\ ,kHMunfpGJvrf;rIjzihf zefwD;xm;jcif;jzpfygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

61

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

okdYjzpf yef;usm;jcif; azmfjyxm;aom t0wftpm; taqmifta,mifwkdYrSmvnf; xkdacwfxkdtcsdef txuf


wef;vTm? wpfenf;tm;jzihf rif;rdzk&m;wkdY\ 0wfpm;qif,ifrIrsKd;ukd azmfjyxm;jcif;jzpfayonf/ vlYywf0ef;usifrS
a&mifjyefonf ewfukdoGm;[yfrnfjzpfayrnf/ okdYjzpf xkdacwf&ckdifvlrsKd; txufwef;vTm rdef;rrsm;\ 0wfpm;
qif,ifyu
Hk v
dk nf;aumif;? taqmifta,mifrsm;ukv
d nf;aumif;? &ckid af &S;a[mif;a0g[m& tok;H tEIe;f rsmukv
d nf;
aumif; avhvmEkdifMuygonf/ uAsmykHo@mefvnf; wpfrsKd;qef;aeygonf/

(5)
bk&m;usawmifrGef? ukd;vkH;&Hau? awmifrGefpdef;apmif;? aumif;earmif;au? Oa'gif;BudK;Mum? omvdum?
wrmazmifum;? usD;ukvm;eefY? o&ufyifpOf? uHhaumfyifjrihf? BuD;qif;awmif? &marmifrrSm? cufcsif;,Sufaw?
vleefYraysmf? BuD;qif;awmif? &marmif;rSm? iSufeefYaysmfa&? vloHrMum; iSufoHMum;a&? om;ukdrMuif? vifukdrcspf?
BuD;qif;awmif? &marmifrrSm? pGefYvkdYypfvkdYaw? &Spf&meefY&Spfq,f? ewfouf&Snf? rsufarSmifawmf? odrfawmf"mwf
rSm? oDvwnfa&? axmifrGD;ukdukdif? aMumif;Zif;cg? 'g&mvrf;ukd? rvm;Ekdif? oDvwpfvkH;? rsufarSmifawmf? odrfawmf
xJrSm? oDwif;okH;a&? Ak'gEkwd? "rmEkwd? oCFmEkwd? ekwdq,fyg;? &mrarmifrSm/ tNrJxm;a&?
usm;ukdrxD? qifukdrpD;? vdyfjyifomausmay:pD;au? tD;vkdYNzHKUoGif? rsufarSmifawmf odrfawmf"mwfukd? edwkdif;0ifa&?
reufuqGrf;? nukdyef;? &Spfyg;oDv? rsufarSmifawmf odrfawmfxJrSm rysuf&av;/

(6)
&armif yef;usm;csif;
1/ wpf&m&SpfvkH;? Ak'gvkH;? wpf&mh&SpfvkH;? "rmvkH;? wpf&mh&SpfvkH;? oHCmvkH;av;/
2/ r,l&armif? uRef;vkH;ajymif? wefaqmif;&armif? uRef;vkH;ajymif/
3/ r,l&armif ajymifauajymif0if;? wefaqmif;&armif ajymifauajymif0if;/
4/ r,l&armif ajymifau ajymif0if;/
5/ usdef;&armif? Muyfpifawmif? awmifu &rf;NAJ? waygif;wnf;av;/
&armifewfcsi;f rSm ewfaumif;r(ewf0ifonf)rsm; oDq&dk ef pyfxm;jcif;jzpfygonf/ k;d k;d &Si;f &Si;f ESifh uGi;f uGi;f
uGufuGufay:vGifaom omcsif;uAsmaumif;wpfyk'fyifjzpfygonf/
yef;usm;csif;rSm wD;&eftwGuf pyfxm;jcif;jzpfonf/ jrL<uaom wD;uGufrsKd;jzpfvmayrnf/ qkdwwf wD;wwf
vQif tvGefjrL;<urnfh yef;usm;csif;wpfyk'fjzpfygonf/
(1973)ckESpfcefYu wpfckaom oBuFefwGif; vli,ftcsKdU uRefawmfhxHvmNyD; oHcsyfawmif;Mu&m uRefawmf
vnf; ewfoHcsyf(0g) yef;usm;csif;tcsKdUukd pyfay;vkdufygonf/ if;wkdYteuf rSwfrdoavmuf wifjyvkdufygonf/
kd;kd;oHcsyfqkdvQif tqkdoufoufjzpfonf/ turygacs/ okdYjzpf tqkdtu twD;pkHatmif uRefawmfvnf;
&,fp&moabm pDay;vkdufzl;ygonf/ (yl;wGJazmfjyxm;ygonf/)
(yef;usm;wD;uGufwGif rnfokdYyifqkdapumrl pnf;0g;vGwfonf[l r&Sd/ okdYESihfwpfrlxl;jcm;aom aw;*Dw
wpfrsKd;jzpfygonf/)
ajrmufO;D oBuFef ewfyef;usm;csif;
ajrmufOD;wGifvwf orkdif;rSwf?*kPfaygif;cGwf? bkrd&yf ajrmufOD;wGifvwfbkrd&yf?
vufaygufwD;uGuf (okH;BudrfwD;&onf)
oBuFefwGif;rSm? qif;vkdYom? r[mtxGwf ajrmufOD;ewfav;/
NcDusifvSrf;um? <uvkdYvm? rl;um,pfum <uvkdYvmav;/
vlYpdwfukdazsmuf? ewfpdwfa&muf? awmifajrmuf0J,m MunhfvwfAsmav;/
Munhfvkdufwkdif;vQif? ewfBuD;jrif? a'r@yfwGif ewfBuD;jrifav;/
a' r@yfol? ESrjzL? wpfrlxl;jcm;? 0wftpm;av;/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

62
-

(kd;&mrqif? tqef;xGif? rtyfr&m? &Sufp&mav;)2


igewfBuD;rSm? pdwfysufvm? &Dravmif;&mjyefzkdYAsmav;/

(ewf,Ofo)H
tkd...(oQifkdY)3
(jyefzkdYAsmau? r[mewfrGef? onf;cHpdwfxm;? em;rnfau? vli,fkdYukd cGifhvTwfcav;)
aysmfaryg;ar? armifvma&? ykd;aryef;ar? armifvma&av;/
ewfBuD;r[m? &Davmif;vm? rl;um,pfum &Davmif;vmar;/
r@yfwGif;rSm? vSunm? lyTef;jr? Munhfr0av;/
Munfhvkdufwkdif;vQif? xyfMunhfcsif? pdwfrSm xifrSm;ewfr,fvm;av;/
ewfr,feefYyif? armifaysmf&Tif? r@yfxJukd 0ifvma&av;/
zvm;ukdaumuf? vufukdajrmuf? &Dpifwpfaygufavmif;yoifha0/
(zvm;ukdukdif? tNyHK;NydKif olEkdifigEkdif tNyHK;NydKifav)2
tNyHK;NydKifum? &Davmif;&m? ESrvnf;aysmf? armifvnf;aysmfav;/
(ESpfa,mufwlNydKif? ranmif;Ekdif? olEkdifigEkdif ranmif;Ekdifav;)3
ESravmif;pm? &DpifrSm? armifhrSmtonf; uRwfvm;,mav;/
(tonf;uRwfvQif? arwm0if? ESrvnf;jiif? armifvnf;Muifav;)2
ewf,OfoH
[ma[...(wlaysmfaysmfau? Muifa&ESr? armihfcEm0,f? &DpiftD;ukd? avmif;yD;cav;)
[ljzpfygonf/
okyfazmfuuGuf oabmvnf;jzpfygonf/
yef;usm;csif;rsm;ukd [mooabmomvQif r[kwf? rdrdwkdYvkdaom t"dym,f&atmif OmPfrDoavmuf
pDvQif&Ekdifygonf/
tEkynmjzpfaom pmay? *Dwrsm;onf rnfonfhacwfuyif jzpfap rdrdwkdYvkdaom taMumif;t&mukd
vlrsm;pdwf0ifpm;vmatmif? cHpm;Ekdifatmif zGJYEGJYwifjyEkdif? wD;jyEkdif? okyfazmfjyEkdifvQif tEkynmajrmufonf[k
,lqrdygonf/ if;tEkynmonf wefzkd;&Sd xdef;odrf;oifhonf[k ,lqrdygonf/
okdYjzpf tcsKdUaom rEl;reyfolrsm;url yef;usm;csif;ESihf wD;uGufwkdYonf acwfaemufjyefqGJonf/ acwfESihf
rqDavsmfponfjzihf a0zefMuonfukd Mum;&ayonf/
a&S;acwfuAsmwGif av;vkH;pyfukd okH;cJhonf/ av;vkH;pyfjzihf ya'o&mZfrsm;\bkef;awmfukd zGJYcJhonf/
,aeYvnf; if;av;vkH;pyfuAsmjzihfyifvQif acwfuAsmrsm;ukd a&;aeMuonf/ tvkyform;wkdY\b0ukd zGJUqkdaeMu
onf/ tvkyform;wkdY\b0ukd zGJYqkdaeMuonf/ *Dwvnf; xkdYtwlyifjzpfonf/
ewfyef;usm;csif;rsm;onf ewfukd zGJYqkd&mwGif tokH;jyKcJhMuonfrSefaomfvnf; ,ckacwfwGif acwft
avsmuf tajctaet& vkd&mwGif tokH;cs&aom *DwtEkynmrsKd;jzpfojzihf xdef;odrf;xm;oihfonf[k xifrdyg
onf/ a&S;a[mif;tEkynmypnf;rsm;ESihf pmayrsm;ukd pkaqmif;aeolrsm;ukd tcsKdUu acwfaemufjyefqGJonf/
ya'o&mZfrif;bmBuD;ukd wrf;waeonf ponfjzihf rqDrqkdif a0zefMuolrsm;vnf; &Sdayonf/ olwkdYtm; vkH;
0ta&;pkdufaep&mvnf; vkdrnfrxifyg/
tbufbufrS rvpf[if;&atmif BudK;pm;MurSomvQif uRefawmfwkdY\ wdrfjrKyfaysmufuG,faeaom pmay?
tEkynmESihf twwfynm? todynmtarGtESpfrsm; jyefvnfxGef;um;qef;opfvmEkdifayrnf/ okdYrSvnf; wpfrl
xl;jcm;aom &ckdif,Ofaus;rIonf jynfaxmifpk wkdif;&if;om;rsKd;pkH\ ,Ofaus;rItv,fwGif wifhw,fvmEkdifzG,f
&Sdonf[k xifjrifwifjyvkduf&ygonf/
"nOD;(ajrmufOD;)

&cdik o
f m;BuD;pmay

63

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

usdefpm
a&S;acwf&ckid w
f Ydk at'D(6)&mpkrwkid rf u
D tajcjyKNy;D &ckid jf ynfe,ftESt
YH jym; urn;f ausmufpm? armfueG ;f pm?
yk&ykdufpm? acgfif;avmif;pm? tkwfcGufpm? '*Fg;pm ponfrsm;ukd a&;xkd;cJhMuavonf/ &ckdiforkdkif;\tapmykdif;um
v ("n0wDacwf? a0omvDacwf)wkdYwGf ouwESihf ygVdbmomjzihf ta&;rsm;Muonf/ tu&m0Prsm;rSmvnf;
jA[Dtu&m0Prsmukdom tokH;rsm;aMumif; awGU&onf/ av;NrdKUacwfaemufykdif;ESifh ajrmufOD;acwfwacwfvkH;
wGifom &u0Ptu&mrsm;ukdom tokH;rsm;vmMuonfukd awGU&onf/ a&;xkd;Muaom taMumif;t&mrsm;rSm
rsm;aomtm;jzifh xD;wnfeef;wnfarmfuGef;rsm;? bmoma&;qkdif&m pmayusrf;*efrsm;? orkdif;? &mZ0ifqkdif&mrSwf
wrf;rsm;? trddefYjyefwrf;rsm;? tvSLrSwfwrf; ponfjzihf trsKd;rsKd;awGU&avonf/ tvSLrSwfwrf;rsm;ukd a&;xkd;aom
ausmufpmtrsm;tjym; usdefpmrsm;ukd awGU&onf/ wcsKdUwGifvnf; usdefpmvkH;0r&Sdonfukd awGU&ayonf/
aqmif;yg 'kwd,ajrmufOD;acwf(at'D 1531-1638)aumZm(893-1001)aemufqkH;ykdif;umvESihf wwd,
ajrmufOD;acwf(at'D(1638-1784)(aumZm 1001-1146) tapmykdif;umvrS tvSLrSwfwrf;rsm; ausmufpm(2)
csyf\aMumufrufzG,faumif;aom usdefpmrsm;ukd wifjyvkdygonf/
,if;wkdYrSm ou&mZf (984)ckESpfwGif a&;xkd;cJhaom Zkef'wfvusfmysHcsD ausmufpmESihf ou&mZf (1002)ckESpf
wGif a&;xkd;cJhaom ajrmufOD;rdzk&m;BuD; &SifaxG;\ ausmufpmyg usdefpmrsm;yif jzpfavonf/ ausmufpm(2)csyf
vkH;rSm &u0Ptu&mjzihf a&;xkd;xm;ygonf/ ausmufpmrsm;ukd ajrmufOD;NrdKUa&S;a[mif;okawoejywkduf
odrf;qnf;xm;ygonf/
Zkef'wfvusfmysHcsDrSm rif;carmif;(0&"rm&mZm)(974-984)ESifh oD&dok"rm&mZm(rif;[&D)(984-1000)
wkdYxH trIawmfxrf;&GufcJhaom &ckdifa&wyfrawmfrS AkdvfcsKyfBuD;wpfOD;jzpfonf/ if;onf ou&mZf(984)ckESpf
wGif ajrmufOD;NrdKU&wemhAdrmefatmif apwDawmfBuD;\ paeaxmifht&yf&Sd jrihfrm;aom awmifxdyf apwD?
bk&m;? ausmif;? wHwkdif;BuD;eSihf rD;wm;wkdYukd vSL'gef;cJhavonf/ ,if;taqmuftOD;BuD;rsm; t&Snfojzihf wnfwHh
ckdifNrJap&eftwGuf 0wKypnf;rsm;tjzpf O,smOfv,fajrrsm;ESihftwl xkdO,smOfv,fajrrsm;ukd vkyfukdifaom
tdrfaxmifpkrsm;ukdyg vSL'gef;cJhavonf/ okdY vSL'gef;cJhaMumif;ukd urnf;ausmufpma&;xkd;xm;chJayonf/
tvSL&Sifpm&if;ukd a&;xkd;azmfjyNyD;aemuf rdrd\tvSLypnf;rsm;ukd rzsufqD;0Hhatmif aMumufrufzG,faumif;aom
usdefpmrsm;ukd a&;xkd;xm;cJhonfukd awGU&ayonf/ ausmufpmausmbufwGif (if;\om;ajr;jrpfwkdYu qufvuf
tvSLay;cJhaMumif;)2 (ou&mZf 987ckESpfwGifwpfBudrf? ou&mZf 1003 ckESpfwGif wpfBudrf)3 ausmufpmqifhxkd;
xm;onfukd awGU&ayonf/
ajrmufOD;rdzk&m; &SifaxG;rSm rif;carmif;\rdzk&m;jzpfonf/ ausmufpmwGifvnf; ]]qifjzLocif? qifeDocif
0&"r&mZm\arsmufom;awmfjzpfxaom qifjzLocif? qifeDocif r[moD&dok"rm&mZmrif;\r,fawmfjzpfx
aom qifjzLocif? qifeDocif rif;BuD;pGm\ r,fawmfjzpfxaom ajrmufOD;rdzk&m; &SifaxG;}}[lawGU&ayonf/
rdzk&m;BuD;&SifaxG;onf ou&mZf (1002)ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKU xlygkHausmif;BuD;\ ta&SUbufbk&m;\awmif

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

64

bufwGif tv,fapwDBuD;ukd wnfxm;cJhavonf/ urnf;pmwGif v,fajr? bk&m;? ausmif;? apwD? vlwkdYukd


vSL'gef;aMumif; a&;xkd;xm;onf/ tvSLpm&if;ESifh ukefusaiGwkdYukdvnf; azmfjyxm;onf/ xkdtvSLypnf;rsm;ukd
omoemig;axmifywfv;Hk wnfaptHah omiSm zsuq
f ;D jcif;rjyKvyk 0f ahH tmif jyif;xefaom used pf mrsm;ukd a&;xk;d xm;
cJhonfukd awGU&ayonf/

(u) Zkef'wfvusfmysHcsDausmufpmrS usdefpm


]]igocsukdzsuaomolonf jzpfzefwefrsm; BuD;vSpGmaom ukd;q,fhajcmufyg;aom tem? wpfq,fh&Spf
yg;? ...'gPf(10)yg;wkdYonf udk,fup om;ajr;jrpf wD<uwfwkdifatmif zufcGufvufpGJ ysufpD;jyKef;wD;
a<urSonf jzpfownf;/ oifo&mvnf; odef;pkd;umvokwfa&mk0? r[ma&mk0? ocFw? r[mocFw?
r[mwmyEt0Dpdwnf;[laom i&JBuD;&Spfxyf? i&Jwpf&mhajcmufxyfwkdY us i&JrD;vQH ajymifajymifavmifvsuf
ra&rwGufEkdifaom urmwkdY bk&m;jzpf xkdokdYjzpfaom &SifcspfwkdYukd zl;&rnfxm;? bk&m;jzpf a[maompum;
wkdYukd rMum;&onfjzpfapownf;/ i&JrSvGwfvQifvnf; vlawmfr0if yef;Ekyef;r tp&Sdaom Ekjcif;? l;jcif;?
usD;jcif;? qGHYjcif;? uef;jcif;? em;yif;jcif;temrsKd;wkdYonf usa&mufapownf;/ a&;cJhorQwkdYonf urmrsm;vSpGm
aom ra&rwGuEf idk af tmif cH&onfjzpfapownf;/ rif;eefo\
l used pf mwGiyf gorQtwkid ;f vJa&mufavapownf;/

(c) &SifaxG;ausmufpmrS usdefpm


]]0wKwkdYukd tMuifrw&m;aom rif;tdrfa&SU? trwf? ppfolBuD;? ppfonfppfwyf ppfcsDpaomolwkdYonf
zsufqD;onf&Sdaom odOd&f;umvokwfocFw plVa&mk0? r[ma&mk0? wmyE? r[mwmyE? t0Dpdwnf;[laom
i&JBuD;ESifhi&Ji,fum; bifAkwfi&J? jymyli&J? acG;ESihfNyD;aomi&J? vufyHyifawmi&J? om;zsif;i&J? i&Jopfikwf?
toGm;wumi&J? oHacsmif;twdjynhfaomi&J? awmifjzihfBudwfaomi&J? pk'&ufi&J? e&odui&J? ,ravmxdu
i&J paom i&JokH;&mESpfq,faom i&JwkdYESihf avmuukrDi&JwkdYEIdufvnf; aoapaomf0f? EIwfpnf;jywfaom Nydwm?
bifbw
k rf pifupdk m;aom Nyw
d m ? vlaumifqifaumiftnpftaMu;wku
Yd dk pm;aom Nyw
d m ? tyfezm;okYd cHwiG ;f &Sad om
Nydwm? a&okdYwqdwfzdwfaom Nydwm? awmifavmufukd,f&Sdfvsuf ukd,fwuf av;aomNydwm? tvGefqif;&Jvsuf
csrf;omuif;aomNydwm? oQOfhNydwmwkdYukd tpkd;&vsuf aumif;aomt&yfwkdYjzihfaevsuf pufqkyfzG,ftwdjzpf
olaumif;pm;&aomNydwm? rsufpdrsm;aomNydwm? cHwGif;rS rD;SL;xGufaom Nydwm? tqltkd;p&nf;&SdaomNydwm?
NydwmtjzpfrSvGwfvQifvnf; ukd;q,fhajcmufyg;aom temomowdb,m...(25)yg;aom ab;'Pftaygif;ESihf
Oy'a0g (10)ckyg'f taygif; 'Gwd Houru&vm okH;q,fhESpfyg;aom uHMurmtaygfif;ESihfwuG ysufpD;&aom
okdufpmtaygif;wkdYonfvnf; a&mufvG,fapaomf0f? uRef;BuD;av;uRef;? uRef;i,fESpfaxmif apmihfaom bDvl;?
jrpfBu;D ig;pif;? jrpfi,fig;&mapmifah om ewfe*g;? a[r0Em jrif;rk&d o
f w&bwf? awmifpOfcek pfxyfwYdk apmihaf om
ewfbDvl;? ewfjynfajcmufxyf? jA[mbkHwpfq,fhajcmufbkH aeaom ewfjA[mwkdYonf ysufvG,fapaomf0f?
onftjzpfwu
Ydk v
dk nf; usvw
G af paomf0?f oJEiS t
hf rQvmvwHah om bk&m;jrwfwYdk cRwaf omfvnf; ruRwaf pownf;}}
ausmufpm(2)csyfvkH;wGif tvSLypnf;rsmukd zsufqD;rnfholwkdYtm; i&JBuD;? i&Ji,f? Nydwm? tol&um,f?
wd&pmefwkdY usifvnfygapownf;/ ,if;rSvGwfvQifvnf; trsKd;rsKd;aom ab;b,m? a&m*ga0'emtaygif;wkdY
a&mufapownf;/ ra&rwGufEkdifaom urmrsm;pGm jzpfzefwvJvJ cH&apownf;/ oJESihftrQ yGihfvmrnfh
bk&m;&Siw
f t
Ydk m; zl;awGU&rnfxm;? bk&m;a[mw&m;awmfrsmukyd if rMum;&ygapownf;[laom used pf mqkx
d m;csuf
rsm;rSm oabmtm;jzihf wlnDaeayonf/
okdYaomf rwlnDaom tcsufrsm;ukdvnf; awGU&ayao;onf/ &SifaxG;usdefpmwGif uRef;BuD;uRef;i,f? jrpfBuD;
jrpfi,f? jrifhrkd&fow&bef awmifpOfckepfwef a[r0EmewfbkH? jA[mbkH aeaom ewfe*g;? ewfjA[mwkdYukd
wkid w
f nfused q
f x
dk m;onf/ Zke'f wfused pf mwGif tvSLypn;f ukd zsuq
f ;D aomol\ om;?ajr;? jrpf? wD? <uwf? wkid af tmif
usdefpmcwfxm;onf/ ]]rif;eefol\ usdefpmwGif ygorQtwkdif;vJ a&mufapownf;}}[l usdefpmxm;ao;onf/
tcsufrSm Zkef'wfusdefpm\ xl;jcm;aom tcsufyifjzpfonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

65

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

rif;eefolrSm yk*HacwfrS rif;wpfyg;jzpfonf/ ol\usdefpmukd,cif w&m;kH;rsm;wGif usrf;usdefpmtjzpf


tokH;jyKcJhaMumif; od&onf/ Zkef'wfBuD;onf rdrd\tvSLypnf;rsm;ukd zsufqD;rnfholwkdYtm; tvGefrkef;wD;&GH&SmNyD;
usdefqkdr0ifEkdif? rausEkdifojzihf yk*Hbk&ifrif;eefol\ usdefpmrsmukdyg azmfTef;usdefqkdxm;onf/ carmif;wuf
uawmo
f rd b
f &k m;ausmufpmwGiv
f nf; rif;eefo\
l used pf mwpfyidk ;f wpfpukd awGU&onf/ tcsuu
f dk axmufygu
&ckdifESihfArmwkdYonf pmayt& qufEG,frI&SdaMumif; xif&Sm;vSonf/
usdefpmrsm;ukd qef;ppfMunhfygu bmomw&m;\t&dyfta,mif? tqkdtrddefYvTrf;NcHK,Sufoef;aeonfukd
awGU&onf/ tvSL&SifESpfOD;pvkH;rSm rdrdwkdY\ tvSLypnf;rsmukd omoemigf;axmifywfvkH; wnfwHhckdifNrJapaom
qE&SdMuonf/ zsufqD;rnfholwkdYtm; tvGefrkef;wD;&GH&SmaMumif;xif&Sm;onf/ okdYESihfbmomw&m;ukd o'g&G&G
ouf0if,kHMunfonfrSm ay:vGifvSonf/ rQaMumufcref;vdvd usdefqkdxm;jcif;rSmvnf; tvSLypnf;ukd zsufqD;
rnfholwkdYtm; rzsufqD;0Hhatmif Ncdrf;ajcmufxm;jcif;omjzpfrnf[k,lqEkdifayonf/ tvSL&SifwkdYum usdefpmMurf;
oavmuf pdwfkdif;Murnfr[kwfay/ ,if;tcsufukd &SifaxG;\ ]]wnfawmfjyKonfwkdYukd0? rzsufolav b0BuD;
i,fwkdY vlrif;csrf;om ewfrif;csrf;om cH&apavomf0f? olaX;taygif;wkdY\ qkawmif;vnf;jynfhapownf;}}
[laomtcgtcsufu tvSL&Sif\ pdwfADZaumif;rGefykH? apwemt&if;cH&SdykHwkdYukd tuJcwfEkdifayonf/
vlrsKd;wkdif; vlrsKd;wkdif; ukd,fykdifkd;&m "avhxkH;wrf;pOfvmrsm; &SdMuayonf/ "avhxkH;wrf;pOfvm yg0ifae
aom usdefqkdjcif;? usdefpmwkdufjcif;rsm;rSmvnf; wpfausmif;wpf*gxm? wpf&Gmwpfyk'fqef;Murnfom/ &ckdifvlrsKd;
wkdY\ usdefqkdfykH? usdefqkdenf;rsm;ukdvnf; ausmufpm(2)csyfrS avhvmqef;ppfcGif &Ekdifayonf/ okdYESfihf usdefpm
(2)ykd'fonf ajrmufOD;acwf &ckdifkd;&m"avhxkH;wrf;pOfvmrsm;taMumif; tkwfwpfcsyf oJwpfyGifhrQ vSpf[zGifhjy
Ekdifvdrfhrnf[k arQmfvihfrdygaMumif;/
wufxGef;eD(ajrmufOD;)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

66

usdefpm
a&S;acwf&ckid w
f Ydk at'D(6)&mpkrwkid rf u
D tajcjyKNy;D &ckid jf ynfe,ftESt
YH jym; urn;f ausmufpm? armfueG ;f pm?
yk&ykdufpm? acgfif;avmif;pm? tkwfcGufpm? '*Fg;pm ponfrsm;ukd a&;xkd;cJhMuavonf/ &ckdiforkdkif;\tapmykdif;um
v ("n0wDacwf? a0omvDacwf)wkdYwGf ouwESihf ygVdbmomjzihf ta&;rsm;Muonf/ tu&m0Prsm;rSmvnf;
jA[Dtu&m0Prsmukdom tokH;rsm;aMumif; awGU&onf/ av;NrdKUacwfaemufykdif;ESifh ajrmufOD;acwfwacwfvkH;
wGifom &u0Ptu&mrsm;ukdom tokH;rsm;vmMuonfukd awGU&onf/ a&;xkd;Muaom taMumif;t&mrsm;rSm
rsm;aomtm;jzifh xD;wnfeef;wnfarmfuGef;rsm;? bmoma&;qkdif&m pmayusrf;*efrsm;? orkdif;? &mZ0ifqkdif&mrSwf
wrf;rsm;? trddefYjyefwrf;rsm;? tvSLrSwfwrf; ponfjzihf trsKd;rsKd;awGU&avonf/ tvSLrSwfwrf;rsm;ukd a&;xkd;aom
ausmufpmtrsm;tjym; usdefpmrsm;ukd awGU&onf/ wcsKdUwGifvnf; usdefpmvkH;0r&Sdonfukd awGU&ayonf/
aqmif;yg 'kwd,ajrmufOD;acwf(at'D 1531-1638)aumZm(893-1001)aemufqkH;ykdif;umvESihf wwd,
ajrmufOD;acwf(at'D(1638-1784)(aumZm 1001-1146) tapmykdif;umvrS tvSLrSwfwrf;rsm; ausmufpm(2)
csyf\aMumufrufzG,faumif;aom usdefpmrsm;ukd wifjyvkdygonf/
,if;wkdYrSm ou&mZf (984)ckESpfwGif a&;xkd;cJhaom Zkef'wfvusfmysHcsD ausmufpmESihf ou&mZf (1002)ckESpf
wGif a&;xkd;cJhaom ajrmufOD;rdzk&m;BuD; &SifaxG;\ ausmufpmyg usdefpmrsm;yif jzpfavonf/ ausmufpm(2)csyf
vkH;rSm &u0Ptu&mjzihf a&;xkd;xm;ygonf/ ausmufpmrsm;ukd ajrmufOD;NrdKUa&S;a[mif;okawoejywkduf
odrf;qnf;xm;ygonf/
Zkef'wfvusfmysHcsDrSm rif;carmif;(0&"rm&mZm)(974-984)ESifh oD&dok"rm&mZm(rif;[&D)(984-1000)
wkdYxH trIawmfxrf;&GufcJhaom &ckdifa&wyfrawmfrS AkdvfcsKyfBuD;wpfOD;jzpfonf/ if;onf ou&mZf(984)ckESpf
wGif ajrmufOD;NrdKU&wemhAdrmefatmif apwDawmfBuD;\ paeaxmifht&yf&Sd jrihfrm;aom awmifxdyf apwD?
bk&m;? ausmif;? wHwkdif;BuD;eSihf rD;wm;wkdYukd vSL'gef;cJhavonf/ ,if;taqmuftOD;BuD;rsm; t&Snfojzihf wnfwHh
ckdifNrJap&eftwGuf 0wKypnf;rsm;tjzpf O,smOfv,fajrrsm;ESihftwl xkdO,smOfv,fajrrsm;ukd vkyfukdifaom
tdrfaxmifpkrsm;ukdyg vSL'gef;cJhavonf/ okdY vSL'gef;cJhaMumif;ukd urnf;ausmufpma&;xkd;xm;chJayonf/
tvSL&Sifpm&if;ukd a&;xkd;azmfjyNyD;aemuf rdrd\tvSLypnf;rsm;ukd rzsufqD;0Hhatmif aMumufrufzG,faumif;aom
usdefpmrsm;ukd a&;xkd;xm;cJhonfukd awGU&ayonf/ ausmufpmausmbufwGif (if;\om;ajr;jrpfwkdYu qufvuf
tvSLay;cJhaMumif;)2 (ou&mZf 987ckESpfwGifwpfBudrf? ou&mZf 1003 ckESpfwGif wpfBudrf)3 ausmufpmqifhxkd;
xm;onfukd awGU&ayonf/
ajrmufOD;rdzk&m; &SifaxG;rSm rif;carmif;\rdzk&m;jzpfonf/ ausmufpmwGifvnf; ]]qifjzLocif? qifeDocif
0&"r&mZm\arsmufom;awmfjzpfxaom qifjzLocif? qifeDocif r[moD&dok"rm&mZmrif;\r,fawmfjzpfx
aom qifjzLocif? qifeDocif rif;BuD;pGm\ r,fawmfjzpfxaom ajrmufOD;rdzk&m; &SifaxG;}}[lawGU&ayonf/
rdzk&m;BuD;&SifaxG;onf ou&mZf (1002)ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKU xlygkHausmif;BuD;\ ta&SUbufbk&m;\awmif

&cdik o
f m;BuD;pmay

67

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

bufwGif tv,fapwDBuD;ukd wnfxm;cJhavonf/ urnf;pmwGif v,fajr? bk&m;? ausmif;? apwD? vlwkdYukd


vSL'gef;aMumif; a&;xkd;xm;onf/ tvSLpm&if;ESifh ukefusaiGwkdYukdvnf; azmfjyxm;onf/ xkdtvSLypnf;rsm;ukd
omoemig;axmifywfv;Hk wnfaptHah omiSm zsuq
f ;D jcif;rjyKvyk 0f ahH tmif jyif;xefaom used pf mrsm;ukd a&;xk;d xm;
cJhonfukd awGU&ayonf/
(u) Zkef'wfvusfmysHcsDausmufpmrS usdefpm
]]igocsukdzsuaomolonf jzpfzefwefrsm; BuD;vSpGmaom ukd;q,fhajcmufyg;aom tem? wpfq,fh&Spf
yg;? ...'gPf(10)yg;wkdYonf udk,fup om;ajr;jrpf wD<uwfwkdifatmif zufcGufvufpGJ ysufpD;jyKef;wD;
a<urSonf jzpfownf;/ oifo&mvnf; odef;pkd;umvokwfa&mk0? r[ma&mk0? ocFw? r[mocFw?
r[mwmyEt0Dpdwnf;[laom i&JBuD;&Spfxyf? i&Jwpf&mhajcmufxyfwkdY us i&JrD;vQH ajymifajymifavmifvsuf
ra&rwGufEkdifaom urmwkdY bk&m;jzpf xkdokdYjzpfaom &SifcspfwkdYukd zl;&rnfxm;? bk&m;jzpf a[maompum;
wkdYukd rMum;&onfjzpfapownf;/ i&JrSvGwfvQifvnf; vlawmfr0if yef;Ekyef;r tp&Sdaom Ekjcif;? l;jcif;?
usD;jcif;? qGHYjcif;? uef;jcif;? em;yif;jcif;temrsKd;wkdYonf usa&mufapownf;/ a&;cJhorQwkdYonf urmrsm;vSpGm
aom ra&rwGuEf idk af tmif cH&onfjzpfapownf;/ rif;eefo\
l used pf mwGiyf gorQtwkid ;f vJa&mufavapownf;/
(c) &SifaxG;ausmufpmrS usdefpm
]]0wKwkdYukd tMuifrw&m;aom rif;tdrfa&SU? trwf? ppfolBuD;? ppfonfppfwyf ppfcsDpaomolwkdYonf
zsufqD;onf&Sdaom odOd&f;umvokwfocFw plVa&mk0? r[ma&mk0? wmyE? r[mwmyE? t0Dpdwnf;[laom
i&JBuD;ESifhi&Ji,fum; bifAkwfi&J? jymyli&J? acG;ESihfNyD;aomi&J? vufyHyifawmi&J? om;zsif;i&J? i&Jopfikwf?
toGm;wumi&J? oHacsmif;twdjynhfaomi&J? awmifjzihfBudwfaomi&J? pk'&ufi&J? e&odui&J? ,ravmxdu
i&J paom i&JokH;&mESpfq,faom i&JwkdYESihf avmuukrDi&JwkdYEIdufvnf; aoapaomf0f? EIwfpnf;jywfaom Nydwm?
bifbw
k rf pifupdk m;aom Nyw
d m ? vlaumifqifaumiftnpftaMu;wku
Yd dk pm;aom Nyw
d m ? tyfezm;okYd cHwiG ;f &Sad om
Nydwm? a&okdYwqdwfzdwfaom Nydwm? awmifavmufukd,f&Sdfvsuf ukd,fwuf av;aomNydwm? tvGefqif;&Jvsuf
csrf;omuif;aomNydwm? oQOfhNydwmwkdYukd tpkd;&vsuf aumif;aomt&yfwkdYjzihfaevsuf pufqkyfzG,ftwdjzpf
olaumif;pm;&aomNydwm? rsufpdrsm;aomNydwm? cHwGif;rS rD;SL;xGufaom Nydwm? tqltkd;p&nf;&SdaomNydwm?
NydwmtjzpfrSvGwfvQifvnf; ukd;q,fhajcmufyg;aom temomowdb,m...(25)yg;aom ab;'Pftaygif;ESihf
Oy'a0g (10)ckyg'f taygif; 'Gwd Houru&vm okH;q,fhESpfyg;aom uHMurmtaygfif;ESihfwuG ysufpD;&aom
okdufpmtaygif;wkdYonfvnf; a&mufvG,fapaomf0f? uRef;BuD;av;uRef;? uRef;i,fESpfaxmif apmihfaom bDvl;?
jrpfBu;D ig;pif;? jrpfi,fig;&mapmifah om ewfe*g;? a[r0Em jrif;rk&d o
f w&bwf? awmifpOfcek pfxyfwYdk apmihaf om
ewfbDvl;? ewfjynfajcmufxyf? jA[mbkHwpfq,fhajcmufbkH aeaom ewfjA[mwkdYonf ysufvG,fapaomf0f?
onftjzpfwu
Ydk v
dk nf; usvw
G af paomf0?f oJEiS t
hf rQvmvwHah om bk&m;jrwfwYdk cRwaf omfvnf; ruRwaf pownf;}}
ausmufpm(2)csyfvkH;wGif tvSLypnf;rsmukd zsufqD;rnfholwkdYtm; i&JBuD;? i&Ji,f? Nydwm? tol&um,f?
wd&pmefwkdY usifvnfygapownf;/ ,if;rSvGwfvQifvnf; trsKd;rsKd;aom ab;b,m? a&m*ga0'emtaygif;wkdY
a&mufapownf;/ ra&rwGufEkdifaom urmrsm;pGm jzpfzefwvJvJ cH&apownf;/ oJESihftrQ yGihfvmrnfh
bk&m;&Siw
f t
Ydk m; zl;awGU&rnfxm;? bk&m;a[mw&m;awmfrsmukyd if rMum;&ygapownf;[laom used pf mqkx
d m;csuf
rsm;rSm oabmtm;jzihf wlnDaeayonf/
okdYaomf rwlnDaom tcsufrsm;ukdvnf; awGU&ayao;onf/ &SifaxG;usdefpmwGif uRef;BuD;uRef;i,f? jrpfBuD;
jrpfi,f? jrifhrkd&fow&bef awmifpOfckepfwef a[r0EmewfbkH? jA[mbkH aeaom ewfe*g;? ewfjA[mwkdYukd
wkid w
f nfused q
f x
dk m;onf/ Zke'f wfused pf mwGif tvSLypn;f ukd zsuq
f ;D aomol\ om;?ajr;? jrpf? wD? <uwf? wkid af tmif
usdefpmcwfxm;onf/ ]]rif;eefol\ usdefpmwGif ygorQtwkdif;vJ a&mufapownf;}}[l usdefpmxm;ao;onf/
tcsufrSm Zkef'wfusdefpm\ xl;jcm;aom tcsufyifjzpfonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

68

rif;eefolrSm yk*HacwfrS rif;wpfyg;jzpfonf/ ol\usdefpmukd,cif w&m;kH;rsm;wGif usrf;usdefpmtjzpf


tokH;jyKcJhaMumif; od&onf/ Zkef'wfBuD;onf rdrd\tvSLypnf;rsm;ukd zsufqD;rnfholwkdYtm; tvGefrkef;wD;&GH&SmNyD;
usdefqkdr0ifEkdif? rausEkdifojzihf yk*Hbk&ifrif;eefol\ usdefpmrsmukdyg azmfTef;usdefqkdxm;onf/ carmif;wuf
uawmo
f rd b
f &k m;ausmufpmwGiv
f nf; rif;eefo\
l used pf mwpfyidk ;f wpfpukd awGU&onf/ tcsuu
f dk axmufygu
&ckdifESihfArmwkdYonf pmayt& qufEG,frI&SdaMumif; xif&Sm;vSonf/
usdefpmrsm;ukd qef;ppfMunhfygu bmomw&m;\t&dyfta,mif? tqkdtrddefYvTrf;NcHK,Sufoef;aeonfukd
awGU&onf/ tvSL&SifESpfOD;pvkH;rSm rdrdwkdY\ tvSLypnf;rsmukd omoemigf;axmifywfvkH; wnfwHhckdifNrJapaom
qE&SdMuonf/ zsufqD;rnfholwkdYtm; tvGefrkef;wD;&GH&SmaMumif;xif&Sm;onf/ okdYESihfbmomw&m;ukd o'g&G&G
ouf0if,kHMunfonfrSm ay:vGifvSonf/ rQaMumufcref;vdvd usdefqkdxm;jcif;rSmvnf; tvSLypnf;ukd zsufqD;
rnfholwkdYtm; rzsufqD;0Hhatmif Ncdrf;ajcmufxm;jcif;omjzpfrnf[k,lqEkdifayonf/ tvSL&SifwkdYum usdefpmMurf;
oavmuf pdwfkdif;Murnfr[kwfay/ ,if;tcsufukd &SifaxG;\ ]]wnfawmfjyKonfwkdYukd0? rzsufolav b0BuD;
i,fwkdY vlrif;csrf;om ewfrif;csrf;om cH&apavomf0f? olaX;taygif;wkdY\ qkawmif;vnf;jynfhapownf;}}
[laomtcgtcsufu tvSL&Sif\ pdwfADZaumif;rGefykH? apwemt&if;cH&SdykHwkdYukd tuJcwfEkdifayonf/
vlrsKd;wkdif; vlrsKd;wkdif; ukd,fykdifkd;&m "avhxkH;wrf;pOfvmrsm; &SdMuayonf/ "avhxkH;wrf;pOfvm yg0ifae
aom usdefqkdjcif;? usdefpmwkdufjcif;rsm;rSmvnf; wpfausmif;wpf*gxm? wpf&Gmwpfyk'fqef;Murnfom/ &ckdifvlrsKd;
wkdY\ usdefqkdfykH? usdefqkdenf;rsm;ukdvnf; ausmufpm(2)csyfrS avhvmqef;ppfcGif &Ekdifayonf/ okdYESfihf usdefpm
(2)ykd'fonf ajrmufOD;acwf &ckdifkd;&m"avhxkH;wrf;pOfvmrsm;taMumif; tkwfwpfcsyf oJwpfyGifhrQ vSpf[zGifhjy
Ekdifvdrfhrnf[k arQmfvihfrdygaMumif;/
wufxGef;eD(ajrmufOD;)

&cdik o
f m;BuD;pmay

69

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

&ckdifrif;vufxuf taemufbk&ifrsm;
a&S;acwf&ckdife,fonf **Fgjrpfta&SUbufxd yx0De,fajrus,f0ef;csJUcJhavonf/ ta&SUtaemuf **Fg
a'oudk e,fy,f(12)&yfowfrSwf tkyfcsKyfrIjyKcJhMuavonf/ wkdif;(12)wkdif;wGif em*oQEwkdif;? umrlywkdif;?
r[d Houwkdif;? yknm;BuD;wkdif;wkdYonf taemufykdif;e,fajra'orsm;yifjzpfMuav\/
&ckdifrif;bmBuD;&mZoHwGif ]]Ed,wkdif;? r,kZwkdif;? &umyl&wkdif;wkdYukd tpkd;&awmfrlaom t&Sif&mZm"d
&mZmtrdefYawmf&Sdonf}}[lvnf;aumif;? &ckdifoD&dok"r&mZmrif;\ &mZoHwGif ]]ypdra'otaemufwpfkd;
jynfBuD;rsmukd tpkd;&aom ypt,kZyl&wnf;[laom &ckdifa&Teef;ocif}} [lvnf;aumif;azmfjyxm;avonf/
xkdYaMumihf tdEd,jynfBuD;\ ta&SUbufem;wpfckdwkdifatmif &ckdifjynf\ yx0De,fajr us,fjyefYcJhayonf/
pE0dZ,&mZm\ ppfatmif{csif; ]]tdEd,? a'owkdif;? ,SOfEIdif;wpfp? t,kZESihf? &ur@dKif? pkd;ykdifMuiSef;}}
[l pyfqkdxm;avonf/ aeSmif;acwf &ckdifpmqkdawmf 0g;ausmif;q&my@dwfuvnf;]]&Snfjrihfrlv? yxru?
&|orkdif;? onfwkdif;um;? us,f0ef;e,fquf? taemufbufrSm? rZdrmESihf ? 'g*gjrpfavQmuf? ajrmufukdawmif
kd? ukef;ukdxdcH}}[l OwEvuFmed*kH;wGif pyfqkdxm;cJhayonf/
xk d Y a Mumih f &ck d i f j ynf \ taemuf y k d i f ; a'oe,f a jronf taemuf j ynf t jzpf owf r S w f c H c h J & av\/
&ckdifrif;ykdifpkd;cJh&m taemufjynfa'otykdif;tjcm;e,fajrjzpf taemufrpda'o[lvnf;aumif;? taemuf
b*Fvm;jynf[lvnf;aumif;? ypmrif;e,fajr[lvnf;aumif;? &ckdif&mZ0if tokH;jyKcJhavonf/ rsKd;jcm;'DvD
yqmukvm;y|mef;rif;qufrsm;wkdYESifh ? oQLvwefbGJYcHukvm;rif;rsm; 0ifa&muftkyfcsKyfonfhtcgwGif taemufuk
vm;aejynfawmf[lvnf;aumif;? taemufyqmjynf[lvnf;aumif; ac:qkdtokH;jyKcJhMuavonf/
taemufjynfac: taemufbufykdif; &ckdifrif;ykdifpkd;cJh&m e,fajronf &ckdif&mZ0ifwGif tvGefta&;ygaom
a'ojzpfcJhavonf/ &ckdifjynfESihf yx0Dcsif;vnf; qufpyfaeojzihf tvSrf;a0;aomfvnf; tkyfcsKyfrIjyK&efukdum;
csrSwfcJhMuonfom jzpfavonf/
&ckdifrif;wkdYonf taemufjynfukd e,fy,f(12)e,f? ykn(12)&yf owfrSwfxm;cJh&m armufolZme,fajr
onftaemufjynf\ taemufykdif;e,fajrtqkH; **Fgjrpfa&kd;jcm;wGif &Sdav\/ [rif;&mZmBuD;pmwrf;rS (trsKd;om;
pmMunhfwkduf? &efukef? ayrltrSwf 1632)] xkdarmufolZm\ taemufbk&if? aemufykdifocifukd xm;&Sdav\/
'um*efbDvm(ukrDvm)? oDvuf? yXdu&m;? **Fgom&? wdvuFm? bm&Dqmvf? a&mifyl&f? ppfwaumif;uHom?
a*:awmfyvif e,fy,fwkdYum; NrdKUpm;rsm;ukd xm;&SdcJhMuav\/ NrdKUpm;(12)a,mufwkdYwGif wpfa,mufa,muf
onf bk&ifcHtjzpf aqmif&Guf&jcif;jzpfavonf/
r*kdrif;? plvwefrif;wkdYuvnf; b*Fvm;bk&if\ykdifeuftjzpf owfrSwfvkdvm; b*Fvm;(12)e,f[k cGJjcm;
xm;cJhavonf/ b*Fvm;? Mo&doQ? rd'edrfyl&fpaom taemufykdif;a'orsm;omru bmuvm 'umpaom ta&SU
ykdif;a'owkdYukdyg e,fvkusL;ausmfvsuf owfrSwfykdif;jcm;xm;cJhMuao;\/
&ckdifrif;tqufqufwkdYonf taemufjynfukd tkyfcsKyfcJh&m rif;aejynfawmf omZXmeDrS wpfqifhxm;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

70

pDrHtkyfcsKyfMujcif;jzpfayonf/ tkyfcsKyf&ef om;awmfrsm;ukd taemufbk&ifcefY vnf;aumif;? rSL;BuD;rwfBuD;rsm;


ukd NrdKUpm;e,fpm;aus;pm;cefYvnf;aumif; vTJtyfxm;jcif;omjzpf\/ taemufjynfukd tkyfcsKyfcJhMu&olrsm;onf
bk&if\opmawmfcHpdwfcs,kHMunfMu&olrsm;jzpfayonf/ ]]pkHaphajrmufjrm;? rSL;rwftm;vnf;? &nfoGm;odatmif
jyKNyD;rS}} qkdonfh &mZ0HowDusifhxkH;ESihftnD trwf&Spfwefjynfholrsm;om jzpfMuacs\/
taemufjynfukd tkyfcsKyfcJhMuaom NrdKUpm;(12)a,mufwkdYwGif armufolZmNrdKUpm;onf bk&ifcHjzpfcJhonhf
tavsmuf ta&;BuD;qkH;yk*dKvfvnf;jzpfacsonf/ &ckdifrif;\tmPmvTJtyfxm;jcif;cHMu&aom taemufbk&if
tygt0if taemufjynfNrdKUpm;wkdYonf oufOD;qHykdifpekpf pD&ifykdifcGifhum; r&Sdacs/ jynfwGif;qlylaomif;usef;rIwkdYukd
Nidrf0yfydjym;a&;ESihf wkdif;jcm;rS0ifa&mufusL;ausmfvmrnfh ab;tE&m,fwkdYtwGuf ckcHwGef;vSef&efyifjzpf\/
ao;i,faom trItcif;tkyfcsKyfa&;rSwpfyg; BuD;av;aom jyemrsmukdum; &ckdifrif;\trdefYt&omvQif
pD&ifaqmif&GufcJhMu&onf/ bk&ifrif;ukd,fwkdiftcgtm;avsmfpGm wkdif;cef;vSnhfvnf oGm;a&mufavh&Sdonf/
taemufjynfudk vufeufEidk if jH yKvsuf tkycf sKyv
f monfum; ESpo
f ufrenf;cJah y/ &Snv
f sm;umv Mumanmif;
cJhayNyD/ &ckdif&mZ0ifukd jyefMunhfrnfqkdu c&pf(4)&mpk tpykdif;avmufuyif ol&d,rif;quftqkH; ol&d,auwk
rif;(c&pf 300-354)vufxufuyif awGUMu&rnfjzpf\/ xkdrif;vufxufwGif OwroD&dausmf trwfrsm;
aomif;wD;uRef;pm;tjzpf cefYtyfcJhay\/
xkdYaMumihf taemufjynf &ckdifrif;rsm;tkyfcsKyfa&;MumjrifhcJhaMumif;ukd armufolZmNrdKU&Sdaom armifawmf
od*kFpE&m;tdrfa&SUrif;om;xHay;qufaom arsmufom;awmfrif;orD; ok0Pa'0D(apmjynfhkd)\ &wkwGifvnf;
aumif;? pE0dZ,rif;\ppfatmif {csif;wGifvnf;aumif; awGUEkdifay\/
apmjynfhkd&wkwGif
]]awmifuRe;f kad umv"mwf? wkid ;f rZrd m? ,if;ujzmonf? &mZmrsK;d k;d jrwf\? qufrjywford ;f ,lp?H bDuquf
EG,frysufonf? ueufjzefYumpH\? &Spfwefyvifkd;? bkd;uqufcH? beef;pHonf? eef;&HwkdYtrsKd;wnf;}} [l bD?ab;?
bkd; tqufrjywf odrf;jref;pkd;pHcJh&m e,fajrtjzpf azmfjycsufjyKcJhay\/
taemufbk&iftjzpf oD&dpE&m;rif;\om;awmf od*kFpE&m;onfvnf;aumif;? rif;zavmif;\om;awmf
tvwf owk;d rif;apmonfvnf;aumif;? rif;&mZmBu;D \nDawmf&if; owk;d rif;apmonfvnf;aumif;? rif;&mZmBu;D
\nDawmfrif;'DCm(rif;wdcg)rif;kdonfvnf;aumif; cefYtyfjcif;cHcJh&\/ trwfBuD;xHrSvnf; Owrausmfacgif
aZmfwolY? u0dausmfwkdYonf armufolZmNrdKUpm;rsm;jzpfcJhMuav\/ trwfBuD;wkdYtm; ,if;okdYapvTwfxm;cJhjcif;rSm
]]c&kdif? wkdif;? wyg;? pum;EIwfqufarwmysufatmif? trsufrvGef? xkH;enf;Tefvsuf? rwfrGefapvTwfxm;&Sifh}}
[lonfh usifhxkH;enf;ESihftnD jzpfMu&ay\/
xkdNrdKUpm;? aus;pm;rsm;onf bk&ifrif;ukd tcGefb@mrsm;aumufcHay;qufcJhMu&avonf/ wkdif;jynfwGif;
ppfa&;ppf&mta&;uddpBuHKvmvQifvnf; rdrd\wyfom;wkdYESifhvma&muftultnDay;cJhMu&onf/ NrdKUpm;BuD;rsm;
omru taemufbk&ifjzpfolvnf; ta&;udprBuD;vQif trwfBuD;ppfolBuD;rsm;ukd vTJtyfxm;cJhNyD; EkdifiHawmfokdY
jyefvmEkdifonf/ EkdifiHawmfta&;tcif;wGif yg0ifxrf;&GufEkdifavonf/
oD&dpE&m;rif;vufxuf taemufjynfa'ota&;BuD;jzpfcJhojzihf om;awmftdrfa&SUrif; od*FkpE&m;rif;om;
onf armufolZmokdY apvTwfjcif;cHcJh&avonf/ bk&ifrif;trdefYt& om;awmfonf armufolZmrSaevsuf
taemufciG w
f pfvmT ;ukd tykid pf m;jyKum ok;H ESpaf jrmufcefY uk,
d w
f idk t
f yk x
f ed ;f aecJah vonf/ xkaYd Mumihyf if ]aemufciG f
armufolZm? ckdifwvTm;? tykdifpm;onf pum;okH;BudrfMumcJh}} [k arsmufom;awmfu &wkpmacGwGif zGJYqkdcJhonf/
okH;ESpfcefYajrmufNyD; a'otajctaerSm NidrfoufoGm;cJhvQifyif trwfBuD;? ppfolBuD;wkdYtm; vTJtyfxm;cJh
vsuf aejynfawmfoYdk jyefvmavonf/ armifawmfrif;om; jyefvm&eftaMumif;eSifh &wkpmacG okt
Yd xift&Sm;
qkdxm;csuf&Sdavonf/
]]avQmufwifcgyef;? &moDqef;vQif? eef;jrihfatmifajr? qJhESpfaxG&pfoef;jrL;? armufolZmonf 'g*g;urf;OD;
rS? aus;Zl;*kPf&Spfwef? trwfvdrm? xkdNrdKU&GmwGif? tmPmokH;cgjyefrS? ajymifq'efrmwifkd;? xGifvsifrjyef? rvSefwkdY
rif;rsKd;wnf;? qkd;aumif;ESpfyg;wGif? &dyfjcnftjyif ocifod&if;yif[k? ynm&Sifxdef;tkyfrS? NrdKUjyaus;&Gm? om,mpnf

&cdik o
f m;BuD;pmay

71

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

um;vS\? rif;a,mufsm;"rwm? ynmrJheuf? OmPfupaomf? jynfxufrxm;&mwnf;? a&S;usrf;vmxkH;pma[mif;?


usKd;aMumif;odjyefrS? bGJUrSeftrwfaumif;ukd? aemufwpfaMumif; ukvm;&Gm? tykdiftyfNyD;? ppfolBuD;[k? apmxD;xm;
cJhrSm\/}}
rif;bBuD;om;awmfrsm;jzpfMuaom tdrfa&SUrif;wdumESihfoHwGJpm; Oya&mZmwkdYonf b*Fg(12)NrdKUukd b&mZm
rif;bmBuD;ESihftwl wyfpD;jyK vkdufygvmcJhavonf/
rif;bmBu;D vufxuf awmifirl if;w&m;a&Tx;D onf &ckid jf ynfocYdk sw
D ufpOf om;awmf rif;zavmif;? om;awmf
tdrfa&SUrif;wdumwkdYonf taemufjynfrS &Jrufwyfom;wkdYESihfvma&mufaphpyfay;cJhavonf/ ,if;okdYrdrdEkdifiHe,f
y,frsm;wGif ta&;BuD;onfvnf; ppfa&;ppf&mtm;jzihfyifvQif a&SUwef;u xrf;&GufaqmifykdYay;cJhMuavonf/
xkjYd yifceft
Y yfcsut
f &vnf; b&mZmrdeaYf wmfwifO;D xdyyf ef&u
G q
f if ta&;t&m usa&mufonfwYdk ud,
k w
f idk f
pDrHcJh&onfrsm;vnf; &Sdavonf/ rif;zavmif; om;awmftBuD; tdrfa&SUrif;om;onf b&mZmcefYtyfonfhtwkdif;
taemufjynfa'owkdY &GmBuD;&Gmi,fwkdYukd rNydKuGJapbJ &Gmpm;csxm;awmfrlavonf/ omoemawmfukdvnf;
xGef;vif;atmif jyKpkay;cJh&aMumif;awGUEkdifonf/
rif;nDrif;om;jzpfonf[lvnf; jynfoltm;owfjzwfjcif; MoZmtmPmtvGJokH;pm;jyKvsuf roifhaom
tjypfay;jcif; trIwkdYukd rjyKvkyfEkdifay/ ,if;okdYowfjzwfcJhjcif;aMumihfvnf; om;awmftvwf oHaxmifpm;ipkH
ukd crnf;awmfrif;zavmif;onf pm;aus;? Opm? aus;uRefwkdYukd odrf;ykdufavvsuf 0rf;0kHESihfNrdKUwkdYae&m r&dwf
acsmif;nm? a0vmawmifokdY ykdYxm;jcif;cH&onf/
rif;bmBuD;\om; oHwGJpm; Oy&mZmvnf; ppfwaumif; aecJh&pOf oufrif;ukd trsufawmf0if ouf
trwfav;a,mufwkdYukd tjypfay;cJhavojzihf b&mZmrif;u tjyKtrlrSm vlrkdufwkdY tavhtxomjzpfonf/
r,Ofaus;aomtrIom jzpfonf[k qkdum vTwfay;cJh&avonf/ om;awmfukdvnf; ynm&SdwkdYxkH;enf;cHav[k
trdefYay; trwfBuD;wkdYxHtyfvkdufavonf/
,if;okt
Yd vGo
J ;Hk pm;jyKrjl cif;onf crnf;awmftmPmukd NyKd iv
f suf tmPmykid t
f pk;d &jyKonf/ rSL;rwfjf ynfow
l u
Ydk dk
rcefYrav;qkd;oGrf;onf[k r[mynmausmf avQmufxkH;jyKcJhonf/ jynfolwkdY ZDwdajEukdum; jynhf&Sifrif;rSwpfyg;
rnforl S rykid af cs[v
k nf;qko
d nf/ a&S;xk;H &Sv
d surf wnfbJ a&S;xk;H rsm;ukd zsu
f usiu
hf okt
Yd jypfx
k u
kd cf cH &hJ ayonf/

jcm;em;ykefuef awmfvSefrIrsm;
taemufbk&ifrsm;onf rif;\trdefYukd yefqif taemufjynft&yf&yfwGif aumifpGm wm0efxrf;aqmif
ay;cJhonfrsm; &SdcJhonfum; rSef\/ ,if;okdYtm;xm;&mjzpfcJhonfhtwl rif;tm;qefYusif&ef BuHpnfjyKcJhonfrsm;
vnf; &Sdavonf/ if;rSm e,fcsJUvkdMu Oa&mypaom taemufekdifiHrsm;rS 0ifa&mufvmolrsm;\ ya,m*vnf;
ygoifo
h avmufygavonf/ okaYd omf tiftm;Bu;D aom rif;rsm;vufxufwiG u
f m; atmifjrifEidk zf &Ydk m vGepf mG cJ,Of;
cJhavonf/
atmifjrifaomtcsuv
f nf; &So
d avmuf&cdS o
hJ nfudk awGU&onf/ okaYd tmifjrifcsurf mS if;wk\
Yd b0 &yfwnf
csuftwGuf kef;uefjcif;rsm;vnf; jzpfcJh&onf/ xkdYjyif bk&ifrif;aejynfawmfwGif AavmifqefcJhojzihf xkdrS
tvkH;t&if;ESifh taemufjynfokdY ckdkukd;0ifa&mufvmMuolrsm;? tiftm;pkrsm;ukd vufukdif&&SdaomaMumihfvnf;
jzpfayonf/ okdYBuHpnfcsuft&yf&yfjzpfay:vmrI j'yfwkdYukd odoifhvSayonf/
rif;&mZmBuD;onf nDawmf&if; owkd;rif;apmvSonf taemufbk&iftjzpf cefYtyfxm;jcif;cH&NyD; ppfw
aumif;pm;jyKaepOf ESpEf pS cf efo
Y m wkid af o;onf b*Fgukvm;? oufrif;? NrKH ? vifuw
J EYdk iS yhf ;l aygif; aomif;use;f av
ojzihf rif;ukd,fwkdifcsDwufwkdufckdufcJh&avonf/ okdYaomf nDawmfonf ppfrNydKif0HhbJ usKd;EGHpGm rif;xH0ifa&mufvm
avonf/ xkdokdYykefuefjcif;aMumifh nDawmftm; pm;auR;ESihf tkyfcsKyfa&;yg Ekwfodrf;vkdufavonf/ if;\pm;auR;
ae&mwGif trwfBuD; r[mynmausmftm;vnf;aumif;? tkyfcsKyfa&;ukdrl om;awmf 'DCm(wdum)ukdvnf;aumif;
vTJtyfESif;avonf/
rif;&mZm\om;awmf taemufbk&if rif;kdonfvnf; aomif;wD;uRef;ukd pm;auR;&aeaom b&if*sDwkdYESihf

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

72

nDnm aomif;usef;avonf/ okdYaomf rif;kdonf trmeuf temayguf vGefeSifhcJhavNyD/ rif;kdrdzk&m;


taemufrdzk&m;um; OD;&D;awmf ppfwaumif;pm; rmefBuD;rkd;aygufxH0if cHESihfavonf/ Oy&mZmcsDoGm;pOfu
ppfwaumif;pm;vnf; tvkdvkdyif cEmajymif;oGm;avonf/ xkdYaMumihf ppfwaumif;NrdKUukdvnf; rif;&mZm\
om;awmftvwf pMu0aw;ukd pm;auR;vTJtyfvkduf&awmhonf/
e&ywdrif;vufxuf rif;om;? rif;ajr;? rif;aqG? rif;rsKd;? rSL;rwf? ynm&SdwkdYukd Sif;qJowfjzwfavojzihf
omuD0ifrif;qufrjywfap&efqkd &ckdifrif;aejynfawmfrS trsm;tjym;yif taemufjyif uHom&DMunfNrdKUokdY
xGufajy;cJhMuavonf/ xkdwGif oD&dok"r&mZm(rif;[&D)\om;awmf uHomNrdKUpm; iwkH;cifxH ckd0ifMuNyD;vQif
e&ywdrif;ESihfjcm;em; aecJhMuavonf/
if;uHomrif;qufonf oD&dok"r&mZm\ajr;vSatmifxdvnf;aumif;? pEokre&mZmrif;vufxufvnf;
rSL;rwfwkdY uHomNrdKUokdY oGm;a&mufckdvIHcJhMuonfukdvnf; "n0wD&mZ0ifopf awGU&Sd&ayNyD/ xkdYaMumihf rif;[&D
(at'D 1622-1638)rS pEokre&mZm (at'D 1773-1777)vufxufxdvnf;aumif; &ckdiforwrif;qufjyKwf
onfhwkdifatmif (at'd 1784)xdqkdvQif ESpfaygif;(140)ausmf uHomNrdKUwGif &ckdifvlrsKd;rsm;? &ckdifrif;qufrsm;
pkkH;&SdaecJhMuonf[k od&\/
,ckxdqkdvQif ESpfaygif; (350)ausmfajrmufavNyDjzpf\/ aumZm(1073)ckESpfwGif pE0dZ,rif;;onf yif;0g
(&mrl)NrdKUrS ppfwyfcs uHomNrdKU&Sd a&S;rif;aqGrif;rsKd; trwfBuD;okdY om;ajr;wkdYtm; ac:apcJhao;onf/oD&dok"r
&mZmajr; uHomNrdKUpm;vSatmifrSm &ckdifokdYa&mufcJhNyD;aemuf uHomokdYjyefoGm;cJhav\/
e&ywdrif;\om; owkd;"r&mZmrif;vGefNyD;aemuf if;rif;\om;awmf pEok"r&mZmvufxufwGif ppf
waumif;pm; ay;xm;aom nDawmfonf aumZm (1032)ckESpfwGif rif;tm;ykefuefvmojzihf 0if;awmfxJuae
ppfcHawmfrl&m vufeufxdrSef nDawmfppfwaumif;pm; aoqkH;cJh&avonf/
aumZm (1115)ckESpfwGif pE0dZ,&mZmrif;om;\ om;awmfomruonf taemufjynf ukvm;rif;xH
ppfyef e&tb,&mZmrif;ukdwkduf&ef ol&Jrsm;ESihf csDvmcJhonf/ okdYaomf 'g*gNrdKUokdYta&mufwGif rif;om;om
aoqkH;avojzihf ukvm;ppfonfwkdYonfvnf; jyefoGm;cJhMu&avonf/
jzpf&yfwkdYwGif uHomNrdKUjcm;em;cJhMu&jcif;rSm rvTJra&SmifombJ wdrf;a&Smifckd0ifaecJhMu&jcif; oabmom
jzpfonf/ aumZmou&mZfaxmifausmfNyD; aemufykdif;wkdifum; Murmqkd;aom &ckdifjynfrif;acwfokdY a&S;Iaeacs
NyDjzpf\/
xkdYaMumihf taemufjynfvkHNcHKa&;um; rawG;0Hhp&mom&SdcJhavonf/ ukvm;rsm;vnf; taemufjynfrSae
&ckid jf ynftxd aESmuf,u
S v
f monf/ aejynfawmf ck0d ifaeaom oQmoQLZmukvm;rif;om;wku
Yd yif ykeu
f efaomif;
usef;jyefao;onf/ tmPmvkvkdMuaom rif;aqGrif;rsKd; rSL;rwfukd,f&HawmfwkdYuvnf; ukvm;ukd yl;aygif;jcif;wkdY
ukd jyKcJhojzihf ykdIyfaxG;zG,f&mjzpfcJh&onf/
&ckdiftkyfcsKyfrIonf (17)&mpkcefYuyif b*Fvm;e,f tm;enf;cJhNyD;&mum; rlqvifrsm; tiftm;BuD;xGm;
vmcJh&onf/ (13)&mpk qef;p b*Fvm;okdY rlqvifrsm; ppfa&;usL;ausmfrIukd pwifcJhMu\/ okdYaomf c&pf(1430)
ckESpfxd &ckdifjynfukd plvwefrif;rsm; trSLrxrf;EkdifMuao;yg/ c&pf(1459)rS (1666)xd rif;c&D? bapmjzL
paomajrmufOD;rif;rsm; ESpfaygif;wpf&mausmf pkd;rkd;EkdifcJhao;\/ c&pf(1576)ck aemufykdif;avmufta&mufwGifrS
r*kdtifyg,me,fokdY a&mufvmcJhav\/ xkdYaMumihf ppfwaumif;ukd c&pf(1666)ckESpfwGif b*Fvm;bk&ifcHodrf;ykduf
av taemufjynfukd &ckdifrif;tkyfcsKyfa&;rS wpfppvufvGwfkyfodrf;oGm;cJh&avownf;/
toQifBuD;

&cdik o
f m;BuD;pmay

73

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;
usrf;ukd;rsm;
"n0wDta&;awmfykHusrf; (oHwGJ u0dom& q&mawmf)
&ckdif"n0wD&mZ0ifopf (yJcl; rif;ausmif;q&mawmf)
rif;&mZmBuD;pmwrf;
(trsKd;om;pmMunfhwkduf)
&ckdif&mZ0ifopfusrf;
(&rf;jynfhawmifq&mawmf)
&ckdif'*Fg;rsm;(OD;pHomatmif)
A history of Chittagong, Vol 1 (Dr. Qanugo M.A Ph D, 1988)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

74

bmvefavmif;
bmvefavmif;rSm BudrfjzihfjyKvkyfaom
avmif;avSwpfrsKd;jzpfonf/
&ckdifa'oonf acsmif;ajrmif;? jrpfacsmif; xlxyfaoma'ojzpfojzihf oGm;vm&m avmif;avSwkdYukd tokH;jyK
avonf/ &ckdifa'owpfckvkH; ,cifu qufoG,foGm;vmrIwGif avmif;avSonf r&Sdrjzpfaom ,mOfwpfckjzpfo
jzihf &yfwkdif;&Gmwkdif;wGif avmif;avSrsm;ukd awGUjrifEkdifonf/
avmif;avSi,frsm;ukd acsmif;wGi;f jrpfwiG ;f wGif tok;H jyKMuNy;D yifv,furf;k;d wef;wpfavQmuf oGm;vmaomt
cgwGifum; avmif;avSBuD;rsm;? *Ggblrsm;? ormefBuD;rsm;? bkwfBuD;rsm;ESifh&GufoabFmrsm;ukdyg vkyfukdif oGm;vm
jcikf;ukd jyKcJhMu&\/ xkdokdYoGm;vmjcif;onf &ckdifa'oomr[kwf? jrefrmEkdifiHt&yf&yfa'orsm;eSihf urmt&yf&yf
&Sd wkdif;jynfwkdif;yif oGm;vmcJhMuayonf/
avmif;avSrsm;ukd opfom;jzihf jyKvkyfavh&SdMu\/ avmif;avSrsm;ukd trnftrsKd;rsKd;wyf ,ciftcgu
ac:a0:cJhMuaomfvnf; rlvt&if;tjrpfrSm opfwkH;ukdxGif; vkyfaomavmif;avSESihfopfyifukd ysOfjym;tjzpf
jyKvkyfNyD;rS ysOfcsyfrsm;ukd pyfvkyfaom avS[lESpfrsKd;ESpfpm;omvQif awGU&Sd&ayrnf/ avSESpfrsKd;vkH;ukd urmt
&yf&yfwGif ,aeYwkdifawGUjrif&rnfjzpfayonf/
,if;ukdMunhfIvQif avmif;avS[lonf opfom;jzihf jyKvkyfxm;aom a&ay:oGm;,mOfwpfrsKd;jzpfonf[k
trsm;od&SdMujcif;jzpfayonf/ okdY&mwGif rMumao;rDumvtwGif;u ygaruBuD;eSpfOD;onf tar&duwkdufokdY
tmz&durSvlrsm; ork'&mukdjzwf ul;oGm;aom tjcif;t&mukd qef;ppfMu&m xkdtmz&duvlwkdYonf opfyifukd
xGi;f aom avmif;avSr[kwb
f J usLyifuv
dk yk af om avmif;avSjzihf oGm;Mu&rnf[k olw\
Ydk ,lqcsuu
f dk ckid rf map&ef
usLyifukdvkyfaomavSukd olwkdYukd,fwkdifpD;um tmz&duwpfae&mrS twvEdwfork'&mukdjzwf &GufvTihfcJhMu
&m tar&duwpfae&mokdY atmifjrifpGm a&muf&SdMuojzihf yxrrlv tmz&duvlrsKd;wkdYonf twvEdwfork'
&mukdjzwf&ef usLyifukdavmif;avSvkyf jzwfoGm;Muonf[l urmokdYwifjycJhMuavonf/
,if;aMumifhavmif;avSonf opfom;ukdxGif; vkyfukdifjcif;onf cufcJjcif;? av;vHjcif;ukd tpm;xkd;&ef
usLyifuav;rsm;ukd pyfvkyfuvnf; jzpfEkdifojzihf tmz&dua&S;vlwkdYonf opfom;xGif;avSrokH;bJ usLyifpyf
avSukd tokH;jyKcJhMuaMumif; xif&Sm;aponf/

bmvefavmif;
&ckdifa'owGif aexkdifMuaom a&S;&ckdifwkdYonf ayghyg;jcif;jzpfap&ef bmvefavmif;ac: avSwpfrsKd;ukdvkyf
ukdif yifv,fjyifukd jzwfoef;oGm;vmrIjyKcJhMu\/
bmvefavmif;onf opfom;xGif;? ysOfpyf paomavSrsKd;r[kwfbJ Budrfyifrsm;ukdvkyfaom avmif;avSjzpf
onf/ a&S;tcgu &ckdifa'o &Snfvsm;aom Budrf(5)rsKd;&Sdfonf/ ,if;Budrfrsm;rSm (1)zkd;acgifBudrf? (2)c,ifBudrf?

&cdik o
f m;BuD;pmay

75

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

(3)okdif;Budrf? (4)ebufBudrf? (5)BuwfBudrfwkdYjzpfMuonf/ Budrf(5)rsKd;pvkH;onf wpfyifwpfyifvQif ,cifu


ay (150)txuf&Snfvsm;aom Budrfyifrsm;ukd awmawmifBuD;rsm;ESihf kd;rwpfavQmufwGif &SmazG&&SdMuonf/
tcsKUd Burd yf ifrsm;rSm awmifi,fEpS af wmifo;Hk awmifxufyif ausmjf zwf &Sad eMuayonf[
f k a&S;vlBu;D rsm; ajymMum;
cJhMuayonf/
ppfBudKacwfu ppfawGNrdKUa&TapwDq&mawmfBuD;(q&mawmf OD;Owr\q&m) onf Budrfyif&SmoGm;aom
crGD;\Budrfyift&if;ae&mukd wpfaxmifausmf wpfawmifqif;Budrfyifukd avQmuf&SmazG&m okH;awmifausmfrS
Budrfyift&if;ukd rawGUbJ tifwkdif;ukdjzwfaeaom Budrfyiftwkdiftwkdif;vkdufygvm&m ,if;tifwkdif;xJwGif
tvGefoym,faom Ak'qif;wkoGef;pufawmfwpfyg;ukd awGUcJhaMumif; vma&mufavQmufxm;csufjzihf xkdcrGD;awGUcJh
aom rD;acsmif;wpfae&mokdY bk&m;t&SmxGufzl;aMumif;? xkdcrGD;onf okH;axmifausmfrS Budrfyift&if;ukd rawGU
ao;aMumif;wkdYrSm Budrfyif rnfrQ&Snfvsm;aMumif; a&S;vlBuD;rsm; ajympum;t& odcJh&ygonf/
xko
d Ydk &Snv
f sm;aom Burd yf if? ebufyif? okid ;f yif? Muwfyifpaom Burd rf sK;d rsm;ukd avmif;avSozG,f tyifvu
dk f
Burd pf w
d rf sm;jzihf oD wul;vufqufrsm;wyfum ,if;wul;vufqufrsm;jzihf qkiYd ,fuav;rsm;ku
d
f jyKvyk x
f m;
aomavmif;ukd bmvefavmif;[lac:Muonf/

*gbm
,if;bmvefavmif;wGif Budrfyifrsm;tMum; o&Gwfvkdufonfukd *gbmqkdYonf[k ac:onf/ *gbmqkdY&eft
wGuf *gbmjyKvyk &f mwGi(f 1)oufeufo;D ?(2)EGm;acs;ajcmuf? (3)qefreI u
Yf adk &maxmifNy;D jyKvyk o
f nf/ ,if;*gbmjzihf
avS0rf;wGif;ausmbufwkdYukd xD;qkdYxm;onf/ ,if;okdY xD;qkdYjcif;jzihf avS0rf;okdY a&r0ifEkdifay/

avS&Guf
bmvefavmif;BuD;ukd wufjzifhavSmfcwfjcif;jyKMuonf/ avoifh&mwGif &GufvTihfMuonf/ avS&Gufukdvnf;
Burd u
f Edk ;DS vky
f &ufvyk u
f m &Guw
f u
dk af vh&MdS uonf/ avmif;rsK;d onf tvGeaf yghyg; vsijf refonf/ avmif;i,f
rsm;jyKvkyfMuouJhokdY yifv,foGm;Ekdifaom avmif;MuD;rsm;vnf; jyKvkyf yifv,fjyifukd &GufvTifhum uloef;oGm;
vmjcif;jyKMuavonf/

bmvefavmif;BuD;jzihf
bmvefavmif;BuD;jzihf &ckdifa'o? awmifukwfNrdKUe,f? trf;NrdKUe,f? yifv,furf;em;ykdif;a'orS vlwkdYonf
b*Fvm;t0uRef;a'orsm;okdY oGm;vmul;oef;jcif;rsm; jyKvkyfcJhMuaMumif; a&S;vlBuD;rsm; ajymjycsuft& od&Sd&
ayonf/
&ckdifwkdY\ bmvefavmif;taMumif; ajymjyolrSm q&mawmf OD;p&e? odrfawmif&Gm? t0uRef;rSjzpfonf/
q&mawmf OD;p&eonf ,cktcg oufawmf (67)? 0gawmf(47)0g&SdNyD;jzpfonf/ q&mawmfu bmvefavmif;
taMumif;ukd q&mawmf\tbkd;ESihf tabmifr(tbGm;)wkdYu ajymjycJhonf/ q&mawmftbkd; vlysKdayguf(14)ESpf
t&G,f? q&mawmftabmifr(tbGm;)(12)ESpft&G,f(cg;xbDt&G,f[k qkdonf)/
t&G,fwGif q&mawmf\ aqGrsKd;q,ftdrfaxmifonf bmvefavmif;BuD;jzihf &ckdifjynfe,f awmifpOf
urf;rS avmifw&pfaygufjzihf y,fv,fox
Ydk u
G
f t0uRe;f okYd OD;wnf&u
G v
f iT u
hf m tdraf xmifajymif; &ifumbmvd
uRe;f wGif tajccsaexkid cf MhJ uaMumif;? xkq
d ,ftrd af xmifonf qk?H usnaf yGUrsm;yg bmvefavmif;Bu;D wpfpif;wnf;
jzihf wif,lvmMuaMumif; ajymjyonfukdaxmuf bmvefavmif;onf rnfonhft&G,ftpm;txd avmif;BuD;
jzpfonfukd odomEkdifayonf/ q&mawmftbkd;tabmifwkdYu bmvefavmif;onf (9)vH? (10)vHavmif;BuD;[l
ajymjycJhaMumif; wpfqifhwifjytyfygownf;/
rif;oQifatmiff

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

76

rSwfcsuf/ /
bmvefavmif;ukd BudrfjzihfjyKvkyfaMumif; okawoDrif;oQifatmifu azmfjyxm;ygonf/
BudrfjzihfjyKvkyfaom avmif;(vSD)taMumif;ESihfpyfvsOf; okawoDtoQifpudE\ &ckdifobm0aw;uAsmrsm;
(1961 ck? ykHESdyf)pmrsufESm(54)wGif okdYazmfjyxm;ygonf/
]]avmif;rSmikwfwkwf? &DeHokwf
Budrfa*gifvSDrSm? vkdufuwfar
taemufzavmif;? yif;0gacsmif;? &Daumif;pD}}
csrf;omNrdKUuAsm rS
okawodtoQipf uEd E iS fh &ckid rf *Zif;awGUqkaH qG;aEG;&mwGif Burd af *gif;vSrD mS Burd t
f aumif;qk;H jzihf jyKvyk zf ,
G f
&SdaMumif;ESihf oHr,feESihfcsKyfvkyfjcif;r&SdbJ BudrfjzihfcsKyfvkyfaomavmif;ukd &ckdifu ]]BudrfjcKyfavmif;}} [lac:
aMumif; qkdygonf/ xkdYjyif wajzmifhwnf;r[kwfbJ zkxpfyg rnDrnmrajzmifhjzL;aomavSrsKd;ukd ]]BuHqpfavmif;}}
[l tac:&SdaMumif; ajymygonf/
uG,fvGefol okawoD OD;pHa&Tbk\tdrfwGif; pmMunfhwkduf&Sd (Radhakumud Mookerji (MA) a&;(A History of
Indian Shipping 1912-ckxkwf)pmrsufESm (231)wGif &ckdifykdifppfwaumif;NrdKUukd rGef*kdbk&ifppfwyfrsm;u wkdufckdufcJh
&m &ckid af &wyfrawmfrS wku
d af &,mOf(135)pif;zrf;qD;&rdcahJ Mumif;? if;wkt
Yd euf bmvef(Balam)a&,mOf(22)(ESpf
q,fhESpf)pif;yg0ifaMumif;ukd azmffjyxm;ygonf/ xkdYjyif ppfwaumif;ukdrwkdufrD(4)ESpf? (1662-ck)u r*kdwyfutm
oH ukdwkdufckduf&mwGif bmvef(Balam) a&,mOf(2)(ESpfpif;)yg0ifcJhaMumif; pmrsufESm(228)wGif azmfjyxm;ygonf/
onfwkdYukdaxmufI bmvefavmif;avSonf ppfokH;a&,mOfjzpfwef&monf/
(&ckdifr*Zif;pmwnf;tzGJU)

rSDNidrf;ukd;um;pm&if;
1/ toQifpudE\ &ckdifobm0 aw;uAsmrsm;/
2/ Mookerji \ A History of Indian Shipping

&cdik o
f m;BuD;pmay

77

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

&ckdifa&S;a[mif; jyGDig;rsKd;
&ckid t
f rsK;d om;rsm;wGif uk,
d yf idk w
f &l ,
d mypn;f rsm; a&S;rqGuyif&cdS o
hJ nf/ ]]aMu;? BuKd ;? om;a&? av? vufcyk }f }
[l wl&d,mypnf;trsKd;tpm;rsm;ukd pmvkH;twkdaumufjzihf rSwfwrf;wifxm;cJhMuonf/
]aMu;}rSm aMu;jzihfjyKvkyf&aom wl&d,mypnf;rsKd;? ]BudK;}rSm BudK;ukdtokH;jyK jyKvkyf&aom wl&d,mypnf;rsKd;?
]om;a&}rSm om;a&ukd tokH;csjyKvkyf&aom wl&d,mypnf;rsKd;? ]av}rSm avukd tokH;cs&aom wl&d,mypnf;rsKd;
jzpfNyD; ]vufckyf}rSm vufckyf? 0g;vufckyf? opfvufckyf ponfwkdYjzpfygonf/
avukt
d ok;H cs jyKvyk &f aom wl&,
d mypn;f rsK;d wGif yavG(ac:) >yw
D pfrsK;d vnf; yg0ifonf/ >yo
D nf &ckid jf ynf
e,f tjcm;wl&d,mypnf;rsm; xGef;um;cJhaomtcsdefrSp xGef;um;acwfpm;cJhonf/ >yDESihfywfouf a&S;a[mif;
aya[mif;rsm;wGiv
f nf; taxmuftxm;awGU&S&d onf/ ajrmufO;D NrKd U&Sd a&S;kyw
f rk sm;wGif >yrD w
I [
f efrsmukd ,aeYwidk f
awGUEkdifygao;onf/
a&S;ya'o&mZf rif;rsm;acwfu >yo
D nf eef;wGi;f xJoaYdk ygufa&mufco
hJ nf/ &ckid b
f &k if oD&o
d "k rrif;vufxuf
OD;&mZfawmifNrdKU0ef bdodufcHr*Fvm {nfhcHajzazsmf&mwGif tjcm;tjcm;aom wl&d,mrsm;ESihftwl >yDvnf;yg0ifcJh
aMumif; awGU&Sd&ayonf/
pmqkdOumysH\ q,fhESpf&moDbGJYrS ]]ydef;aygif;c&m? pnfh'kygonf? ywfomNrdKUvkH;csKH;rQ? uNcDrIywvm;? apmif;
Sif;>yDom;wl&d,mvnf;? vlY&Gmobifrsm;eSihf}}[laom pmykd'fukdaxmufvQif &ckdifwl&d,mrsm;xJwGif >yDvnf;yg0ifcJh
aMumif; awGU&Sd&rnfjzpfygonf/
&ckdif>yDoHonf eef;awmfwpf0kdufom ysHUESHYcJhonfr[kwf? v,form; EGm;ausmif;om;rsm;\ vkyfief;cGif?
wJukyfrsm; ywf0ef;usifwGifvnf; ysHUESHUcJhonfomwnf;/ umvom; vlysKdwkdYcspfaw;oD&mwGif rygrNyD;aom
vufpGJawmftjzpfvnf; xm0pOftrIxrf;cJhonf/ omawmifhom,mESihf wausmfausmfvGifaeaom &ckdif>yDoHukd
aus;vufawm&Gmrsm;wGif ,aeYwkdifMum;Ekdifygao;onf/ a&S;a[mif;&ckdifomcsif;wpfyk'fwGif....
]]tolrIwfaw vifvkyfauykvGD
ikdYarmifarmif vwfrIwfaw/
vifvkyfauykvGD/
0g;ykvGDusmusm rIwfawausmif;a'gufu}}
[l ykv(DG >y)D rIwjf cif;taMumif;ESiyfh wfouf zGq
YJ cdk MhJ uaMumif; awGU&S&d ayonf/ ,if;aMumif>h yo
D nf a&S;a&S;
tcgu yif &ckdifjynfolwkdY\ vufpGJawmf wl&d,mypnf;wpfckjzpfcJhaMumif; tuJcwfEkdifayonf/
&ckdif>yDrsKd;rsm;rSm 1/ awmif>yD? 2/ >yDacgif;(ac:)ajAmihfawmif? 3/ >yDjym;? 4/ pHnif;>yD(ac:)oHSif;>yD(ac:)
toD;>yDESihf? 5/ wGm>yD[l ig;rsKd;ig;pm;&Sdygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

78
awmif>yD

tvsm;wpfawmif&Sdonf/ av[m;ukd za,mif;tqkdYjzihf jyKvkyf&onf/ tkd;pnf0kdif;ESihf tjcm;wD;0kdif;rsm;wGif


wGo
J ;Hk avh&o
dS nf/ >yaD v;vk;H ? ig;vk;H ? ckepfv;Hk pDwo
JG ;Hk avh&o
dS nf/ apmif;Si;f ywfom wl&,
d mpkEH iS fh wGrJ w
I af vh&o
dS nf/
omcsif;qkd&mwGif tokH;rsm;onf/ awmif>yDjyKvkyfykHjyKvkyfenf;rSmvnf; twkdif;txGm tcsKd;tpm;pepfwus&Sd&
onf/ awmif>yDjyKvkyf&mwGif 0g;a&S(ac:)0g;EG,ftrsKd;tpm; 0g;wpfrsKd;rsKd;ukd tokH;jyK&onf/ ,if;0g;rsKd;rSm tvGef
&Sm;Ny;D e*kt
d a&mifrmS opfa&mifow
k x
f m;ouJo
h Ydk &So
d nf/ awmif>yrD mS t&Snt
f m;jzihf wpfawmif&o
dS nf/ vk;H ywfrmS
ig;rl;vk;H cef&Y o
dS nf/ 0g;\tv,fA[krd S 0g;wpfywftuGmta0;wGif yxrtaygufupdk azmuf&onf/ >yw
D pfayguf
ESihfwpfayguftuGmta0;rSm 0g;vkH;wpfywf\ ESpfcsKd;wpfcsKd;&Sd&onf/ taygufajcmufaygufwef; azmuf&onf/
aemufqkH;taygufESihf >yDtzsm;pGef;tuGmta0;onf 0g;vkH;wpfywf okdYr[kwfvufav;vkH;cefY&Sd&onf/ yxrqkH;
>yDaygufrSm 0g;wpfywf\ ESpfqtuGmwGif tcsif;\ ESpfykdif;wpfykdif;&Sd za,mif;ayguf(avwm;tayguf)ukdazmuf&
onf/ >yD\t&if;pGef;onf za,mif;aygufrS 0g;vkH;wpfywf\ ESpfqtuGmta0;&Sd&onf/ awmif>yDrsKd;ukd
,cktcg ajrmufOD;NrdKUESihf &ckdifjynftESHUrIwfavhrIwfx&Sdao;aMumif; awGU&Sd&ygonf/

>yDacgif; (ac:) ajAmifawmif


za,mif;tqkdYrygbJ EIwfcrf;jzihf avukdcsdefrIwf&aom >yDrsKd;jzpfonf/ bGJY? &wk? &uefoDqkd&m okH;onf/
taygufajcmufaygufygonf/ wpfcgwpfcg awmif>yDESihfvnf; wGJokH;onf/

>yDjym;
opfom;tqkEYd iS fh ukvm;>yu
D o
hJ Ydk t&if;rSjym;aeaom >yrD sK;d jzpfonf/ awmif>y?D >yaD cgif;rsm;ESiv
fh nf; wGo
J ;Hk onf/
ajcmufayguf&Sdonf/ {csif;qkd&mwGif okH;avhokH;x&Sdonf/ a&S;,cif rif;rsm;vufxufuqkdvQif bdodufr*FvmyGJ
*kPfjyKyGJrsm;wGifvnf; okH;avh&SdcJhMuonf/

pHnif;>yD(ac:) oHSif;NyD(ac:) toD;>yD


>yrD sK;d ukd trnftm;jzihf ok;H rsK;d ok;H pm; ac:a0:Muonf/a'otvku
d f uGjJ ym;jcif;jzpfonf/ Si;f bl;awmif;uJh
okYd odr;f vQmukd wyfqifrIw&f aom >yrD sK;d rsm;jzpf if;ukd pHiS ;f >y[
D
l ac:wGiyf gonf/ oHiS ;f >yD ac:wGijf cif;rSm
wcsKdUa'o oHajcacgif;uJhodkY odrf;vQmukdwyfqif rIwfaomaMumihf jzpfonf/ toD;>yD[k ac:&jcif;rSmvnf;
txufazmfjycJhaom Sif;bl;awmif;0? oHajcacgif;uJhokdY wcsKdUa'owGif odrf;vQmkd toD;>yDykHwyfqif rIwfaom
aMumihfjzpfonf/ >yDrsKd;wGif aiGjym;jzihf jyKvkyfaom vQmrsKd;ukd tokH;jyKonf/ rIwfonfhtayguft&if;bufrS
ydwfxm; ab;taygufrSrIwf&onf/ wcsKdUrSm taygufckepfaygufazmufonf/ rsm;aomtm;jzihf ajcmufayguf
azmufonf/
{? tkdif? omcsif;oDqkd&mwGif tokH;jyKonf/ odrf;wGif ckH;cGH ckcGHrsm;ukdaoG; yGwfay;&onf/ avvkHatmif
ysm;&nfESihf xkH;ukda&m ydwf&onf/ tjcm;trsKd;tpm; >yDrsKd;rsm;eSihfvnf; wGJokH;Ekdifonf/ >yDrsKd;ukd wpfrwfvkH;
cef&Y dS 0g;rsm;ESiv
fh yk af vhvyk x
f &So
d nf/ b*Fvm;t0uRe;f wGirf l ,aeYxd >yrD sK;d ukd tok;H jyKaeao;aMumif; awGU&S&d yg
onf/ >yDxJwGif tEl;nHhqkH;>yDwpffrsKd;jzpfonf/

wGm>yD
t&SnfqkH;wpfxGmom&Sdaom wGm>yDrsKd;jzpfonf/ taygufokH;ayguf&Sdonf/ ckepfayguf&Sdonfh jrefrm>yD trsKd;
tpm;eSihf tqifwlonf/ tjcm;>yDrsm;ESifUvnf; wGJrIwfElkdifonf/
>yw
D pfv;Hk jyKvyk Nf y;D aomtcg >y
D o
dS nf/ >ypD rfonf[
l &So
d nf/ >y
D &dS mwGif tlo
H jdS cif;? usLoHjzih
f jdS cif;[l
&Sdonf/ >yDSdprf;&mwGif atmufygomcsif;rsKd;wkdYjzihf Sdprf;avh&Sdygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

79

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

]]acsmif;wpfzufu eDolqG&Sd jzLqG&SdjzL/


atmufukd&mqif; wkHZmvkyfwkH ZmvkyfwkH/
MuufavSmifwkH MuufavSmifwkH
atmufukd&mqif; wkHMuufavSmifwkH}}
1961 ckESpfu uRJausmif;om; omcsif;ukd a&'D,kdrStoHvTihf&mwGif ppfawGNrdKU &ckdifkd;&m pmyDtek
ynmjrihfwifa&;tzGJYrS ukd&JvSatmifu awmif>yDjzifh rIwfcJhygonf/ ukd&JvSatmifrS >yDig;rsKd;pvkH;ukd uRrf;usifEkdif
eif;pGm rIww
f wfaom ppfawGNrKd UrS >yq
D &mwpfa,mufjzpfygonf/ if;rSm ,aeYxufxd >yrD sm;ukd uk,
d w
f idk u
f ,
dk Mf uyf
jyKvkyf &ckdif>yDrsm; raysmufysuf&atmif xdef;odrf;vsuf&SdaMumif; awGU&Sd&ygonf/
,if;>yDrsm;ukd tajccHum ppfawGNrdKU oufBuD;ylZmjzpfajrmufa&;aumfrwDrS (1968)ckESpfwGif >yDtuwpfrsKd;
ukd wDxGif oufBuD;ylaZmfyGJ ujycJhygonf/ ,if;>yDtuwGif awmif>yDukdtokH;jyKcJhonf/
wpfcsdefu &ckdifjynfe,ftESHY wausmfausmfvGifhcJhaom >yDoHrsm;onf raysmufpaumif;jzpf azmfxkwfxdef;
odr;f xm;&ef vkt
d yfygonf/ &ckid >f yo
D o
H nf nifomwdwq
f w
d &f mrS wpfcgjyefvnf nHvmEkid af &;rSm &ckid t
f rsK;d om;
wpf&yfvkH;\wm0efom jzpfaMumif; a&;om;wifjytyfygownf;/
taemufom;(ppfawG)

(1983 ckESpfu uG,fvGefoGm;aom ukd&JvSatmiftm; aqmif;yg;jzihf *kPfjyKrSwfwrf;wifygonf/)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

80

bapmjzL rif;orD;awmf {jcif;


(ok d U r[k w f )

a&S;tusqkH; {jcif;wpfapmif
z'lrif;kad &;om;aom bapmjzLrif;orD;awmf{jcif;eSifh ywfouf avhvmp&mig;csu&f o
dS nfudk awGU&onf/
if;wkdYrSm a&S;tusqkH; {jcif;wpfapmif [kwf r[kwf[laomtcsufwpfcsuf? bapmjzLrif;orD;twGuf zGJYqkdaom
{jcif;rSefrrSef[laom tcsufwpfcsuf? z'lrif;kdavm? t'lrif;kdavm qef;ppfNyD; pmqkdtwKywdukd avhvmp&m
tcsuw
f pfcsu?f {jcif;bGcYJ rH if;orD;trnf? rif;orD; twKywu
d dk azmfxw
k &f rnft
h csuw
f pfcsut
f jyif {jcif;[laom
a0g[m&t"dym,fESifh &ckdif{jcif;orkdif;jyKpk&rnfh tcsufwpfcsuf aygif;(5)csufjzpfonf/
pma&;olwkdY0dZmpwkwESpfwkef;u &ckdifrif;orD;{jcif;tjzpf {jcif;ukd oifMum;cJh&ygonf/ ,ckwkdifatmif
vnf; wuokdvf oifMum;aewkef;jzpfonf/ ,ckrnfokdYrnfykH jznfhpGufjyifqifoifMum;onf rod/ ,cifuawmh
a&S;usaom{csi;f tjzpf vufco
H ifMum;cJo
h nf/ bapmjzLrif;orD;awmfudk zGq
YJ o
dk nf{h jcif;[laom tqku
d dk twnfjyK
cJhonf/ okdYaomf pmqkdukdum; t'lrif;kdtjzpfom oifcJh&\/ t'lrif;kdukd tr'lrif;kdbGJYrS qif;oufvmonfh
ynm&SdtrwfBuD;tjzpf todtrSwfjyKcJhonf/ {jcif;bGJYcHrif;orD;ukdvnf; bapmjzLrif;\ orD;awmf[lonfrS
vGJ bmrSrodcJh&ay/
trSefpifppf rQtqihftxd od&SdcJhonfyif wuokdvfjrefrmpmXmeukd aus;Zl;wif&ayrnf/ okdYr[kwfvQif
azmfjyyg tcsufig;csufukd avhvm&rnfhwm0efrSm &ckdifwkdif;&if;om;wkdY\ wm0efygvm;[laom todudef;0yfap
rnfr[kwf/ ,if;okdYrpkdYrykdY odcJh&ojzihfom &ckdifom;yDyD &ckdifpmayESihf ywfoufvmvQif wm0efrJhraetyf[k
odjrifvm&jcif;jzpfygonf/ if;jyif &ckdifjynfzGm; &ckdifpmaywpf&yfukd &ckdiftod? &ckdiftawG;? &ckdiftjrif?
&ckdkifhem;? &ckdifhrsufpd? &ckdifhESvkH;om;jzihf a0zefavhvmjcif;u ykd ,xmblwusvdrfhrnfxifygonf/
aqmif;yg;usOf;uav;wGif pma&;olonf azmfjyygtcsufig;csufpvkH;ukd tm;vkH;ukefatmif ra&;Ekdifao;
yg/ z'lrif;kdavm? t'lrif;kdavm qef;ppfNyD; pmqkdtwKywdavhvmp&m tcsufESihfywfouf okawoDq&m
BuD; OD;atmifomOD; a&; bapmjzLrif;orD; {jcif;a&TapwDrlukdyg z'lrif;kd[laom trnfukd &ckdiftodjzihf
vufcHolrsm; rsm;rnfxifygonf/ pmqkdtwKywdeSihfywfouf z'lrif;kduJhokdYyif rsm;pGmaom &ckdifpmqkdwkdY\
twKywdrsm;onf tvGefyif csKdUwJhvSonfukd awGU&ygonf/ okdYaomf z'lrif;kd ukd,fwkdifa&;om;cJhaom twK
ywd pmykd'ftcsKdUrSm vlrod olrod tajctaerSm &Sdaeojzihf if;tcsufrSm azmfxkwf&rnfh tcsufwpfckjzpfaMumif;
wifjyvkdygonf/ rif;orD;bGJY trnf? rif;orD;twKywdESihf ywfouf &ckdif&mZ0iftqkdt& bapmjzLrif;
orD;awmfrSm (10)ESpf t&G,fuyif uG,fvGefoGm;onf[k xif&aomfvnf; if;rSm tjcm;orD;awmfomjzpf
bapmjzLrif;\ {jcif;bGJYcHorD;awmf apma&TMumjzpfaMumif;? aemiftoufBuD;rS uG,fvGefaMumif; ponfjzihf

&cdik o
f m;BuD;pmay

81

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

od&Sdojzihf qufvufokawoejyKvkyf&rnfh tcsufwpfcsuftjzpf xm;cJhvkdygonf/ {jcif;[laom a0g[m&wGif


&ckdifwkdY\ bmompum;t& jcif;ukd&&pfjckif;ESihf aygif;rSrSefuefrnfjzpfonf/ {jcif;\t"dym,ftus,fukdvnf;
q&mBuD; OD;atmifomOD; wnf;jzwfaom pmtkyfygynm&SdwkdY qkH;jzwfcsufrS od&SdEkdifygonf/ &ckdif{jcif;orkdif;wpf
apmifjyKpk&efrSmvnf; ,ckaomf tvGefyifvkdtyfaeNyD jzpfaMumif;ukd tqkdjyKcsifygonf/
a&S;tusqkH; {jcif;wpfapmif [kwfr[kwf [laomtcsufESihf &ckdifbk&if bapmjzLrif;vufxuf if;rif;orD;
\orD;awmf jrykcufwif r*Fvmtcrf;tem;twGuf {,OfusL;&ef zGJYqkdaom{jcif; rSefrrSef[laom jyemESpf&yf
ukd aqmifyg;wGif avhvmwifjycsifygonf/
yd#uwforkdif;pmwrf;wGif rkdif;ukdifNrdKUpm;rif;BuD; r[moD&daZ,solu ou&mZf(838)ckwGif pwifay:ayguf
cJah om ocifaxG; {jcif;rSp ou&mZf(1018)ckwiG f a&;om;cJah om rif;&Jocd o
F {l jcif;txd {jcif;aygif;(12)apmif
ukd {jcif;a[mif;pm&if;jycJo
h nf/ okaYd omf pG,pf aHk usmx
f if\ tar;ykpm (1103)ckwiG f 'Gg'otjzpf {jcif;ppfq,fEh pS f
okdufpm tb,fenf;[laom tar;ukd usD;oJq&mawmfu ou&mZf(820)wGif ay:aygufcJhaom &ckdifrif;orD;
{jcif;ac: bapmjzLrif;orD;{jcif; tygt0if {jcif;rsm;ukd tajzay;cJhavonf/ trSefpifppf OD;qkH;ay:vmaom
{jcif;a[mif;ESihf aemufay:{jcif;wkdYrSm tcsdefumvtm;jzihf rwlnDouJhodkY taMumif;t&m oabmobm0uGJvGJ
ygonf/ a&S;usaom {jcif;rsm;onf vGefavNyD;aom a&S;rif;qufrsm;eSihf if;wkdY\ bkef;awmfbGJYrsm;jzihfom
NyD;MuNyD; aemufay:{jcif;rsm;rSm rif;tpOftquf wkdufyGJtoD;oD; atmifjrifrIukd t&trda&;om;EkdifcJhonf/
tcsdefumvtm;jzihfvnf; ou&mZf(700)rS (1000)txd ESpftykdif;tjcm;wGif ay:aygufcJhaom {jcif;rsm;ukd
om {jcif;a[mif;pm&if;oGif;oihfonf[k ,lqonfukd rnfolrQapm'uwuf&ef roihfxifygonf/
rnfokdYyifjzpfap ocifaxG;{jcif;ukd ou&mZf(838)ckwGif a&;om;onf/ bapmjzLrif;orD;awmf{jcif;ukd
ou&mZf(820)wGif a&;om;onf[lonfh tqkdukd vufcHygrl bapmjzL rif;orD;awmf{jcif;ukd a&S;usaom
{jcif;wpfapmiftjzpf vufcH&ayrnf/
onfrSmvnf; if;{jcif;onf bapmjzLrif;vufxuf if;rif;\orD;awmfukd zGJYqkdaom {jcif;rSefrSjzpfay
rnf/ okdYjzpf bapmjzLrif;fvufxuf ay:aygufcJhaMumif; taxmuftxm; rSefuefygu if;{jcif;ukd avmavm
q,f a&S;usaom {jcif;wpfapmiftjzpf vufcHxm;&ayrnf/ tb,faMumihfqkdaomf &ckdif{jcif;rsm;xJwGif &SmazG
awGU&Sdoa&GU if;rSm a&S;tusqkH;jzpfaeNyD; ocifaxG; {jcif;onfvnf; apmaeao;aomaMumihf aywnf;/
ae&mrSp bapmjzLrif;orD;awmf {jcif;rSm bapmjzLrif;vufxufzGJYqkdaom {jcif;[kwfr[kwf qef;ppf
avhvmMunhfMuygpkdY/
tcsKUd u {jcif;ukd bapmjzLrif;vufxufqadk om {jcif;r[kw[
f k owif;pmxJwiG f a&;om;azmfjyxm;onf/
taMumif;jycsuf yxrtcsurf mS if;{jcif;onf ed*;Hk csKyo
f aH ygufrygaomaMumifh rjynfph ?Hk yk'd af &(33)yg]]&Sib
hf aysmf
yg;}}pum;ukdaxmuf bapmjzLrif;vufxuf[k ,lqMuonf/ tu,fom if;rSmykd'fa&(28)txd awGUNyD;
userf rl sm; aysmufaeygu if;pmyk'd yf g]]ajrm w
f w
Hk &if;}} [laom pum;ukad xmuf rif;apmrGev
f ufxuf zGq
YJ o
dk nf[k
,lq&awmhrnf/
odjYk zpf bapmjzLrif;onf {jcif;rif;orD;\crnf;awmfjzpfaMumif; ,lqcsurf mS rckid v
f [
Hk k taMumif;jyonf/
{jcif;wkdif;wGif oHaygufygonfrSm rqef;? &ckdif{jcif;usrS rygonfu qef;onf[k qkdcsifqkd Ekdfifygonf/ okdYaomf
a&S;usaom pmrlwpfckjzpf oHaygufxnfhra&;jcif;vnf; jzpfEkdifygonf/ if;jyiftjcm;ayrlrsm;wGif ed*kH;pmykd'f
rygaomfvnf; a&TapwDq&mawmf ul;,lxm;aom ayrl ed*kH;csKyfpmykd'f ygygonf/ wrifed*kH;pmykd'frSef;odatmif
{jcif;uGif;qufjzpfaom {wkdif{cHrygbJ a&;om;onfukd awGU&ygvdrfhrnf/ ykd'fa&(28)yg ajrmfwkHw&if;[lonfrSm
pmrlrSm;jzpf trSefrSm ]]ajrmfwkHw&if;}} (Mwif;)omvQifjzpfygonf/
rif;apmrGefonf ajrmufOD;NrdKUukd rwnfrD NrdKUae&ma&G;aomtcg blrdeufoefatmifajrrSefaom ajrmufOD;
ajrrS w&if;edrdwfrsm;ukd jrifonfhftwGuf if;ae&m ajrmufOD;NrdKUukd wnf&ef a&G;cs,fonfhtaMumif; zGJYqkdaom
pmykd'fjzpf ajrmfwkHw&if;[k trSefokdYjyifqifzwfIoihfygonf/ ykd'fa&(3)yg &Sifhbaysmfyg;[lonfrSm bapmjzLrif;
ukd &nfTef;zGJYqkdxm;jcif;yif jzpfygonf/ aemufwGif if;pmom;tus,fukd &Sif;vif;xm;ygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

82

aemufwpfcsufrSm ykd'fa&(24)yg eef;usBuD;bk&if\ opmt"d|mefjyKcsufESihf ywfouf ]],if;cgvGefav?


ajrmufOD;ajrwGif? ESpfq,fESihfa'G;? eef;xufa0;rS? &Sifhajrawmfrif;? &Sif&if;xGifom? aoG;vuf&mrl? aMu;tHh[lonf?
ewfvltHhrD;? rl;wnfhav? rl;wnfharSmufawmf? [kwfwnfhaMomf? a&aomfESpfusdyf? jzL&dyfazG;azG;? ESpfa,mufa0;0,f?
&Siahf jr;awmfcsp?f rif;acgifjzpfr?S aMuvku
d w
f nfeh ;D axG? vuf&maoG;{vJ,if,ih{f }} [lonfEiS yfh wfouf eef;usBu;D
rif;vGefNyD;aemuf ajrmufOD; tkyfcsKyfcJhaom rif;quf(22)quf&SdNyD; if;(22)qufajrmufrSm rif;orD;\ ab;awmf
omjzpfaMumif; tqkdjyKxm;onf/ xkdYaMumihf bapmjzLrif;\ orD;awmfrjzpfEkdif[k qkdjyefonf/
pifppf &ckdifjynfwGif avmuDynm&yfrsm;jzpfaom euwf? aA'if? okduforkdif;usrf;rsm; trsm;tjym;&SdfNyD;
usrf;wwfynm&Sdrsm;u aemifvmrnfh tem*wfukd BudKwifa[mudef;xkwfavh&Sdygonf/ &ckdif{jcif;pmqkd z'lrif;kd
onf ,if;okduforkdif;usrf;rS tqkdukd xnfhoGif;a&;cJhjcif;jzpfonf/ ykd'fa&(15)yg (ysufayudef;cef;? okdufed'gef;
avQmuf? &Srf;yef;zsufp? xkdcP0,f)[laom ta&;tom;rsKd;um; tcsufukd oufaocHaeygonf/ eef;usBuD;
aemuf(22)qufajrmuf e&ywdBuD;vufxufwGif eef;usBuD;b0u t"d|mefjyKonhftwkdif; &efolukdvufpm;acs
NyD;rS aoG;vuf&maysmufoGm;onfrSm &ckdiforkdif;wGif xif&Sm;&Sdygonf/ {jcif;pmqkdum; orkdif;okdufpm rSefrrSef
ajymekdifrnfenf;/ okdYjzpf {jcif;wGif ]]&Sifhajr;awmfrif;? &Sif&ifwGifom? aoG;vuf&mrl? aMutHh[lonf? ewfvltHhrD;?
rl;wnfhav;}}[k zGJYqkdxm;jcif;jzpfonf/ ajrmufOD;NrdKU\(22)qufajrmufrif;ukd pmqkdu rif;orD;av;\ ab;awmf
ozG,f &Siahf jr;awmfrif;[k tok;H qef;uavmho;Hk EIe;f xm;jcif;jzpfonf/ a&S;usaomrif;ukd ab;awmf[k ok;H EIe;f xm;o
uJhokdY aemufjzpfvmrnfhrif;ukdvnf; ab;awmf[k ac:a0:vkdufjcif;jzpfonf/ ab;awmfpifppfukd qkdvkd[efr&Sdacs/
rQavmufqkdvQifyif bapmjzLrif; orD;awmfukd zGJYqkdaom {jcif;r[kwf[laom jyemaysmufavmufyg
NyD/ wpfzefbapmjzLrif;vufxuf if;\orD;wmfukd zGJYqkdaom {jcif;jzpfaMumif; ckdifrmaom oufaojyp&mvnf;
vkdao;onf/ {jcif;wGif tokH;xl;aom ab;awmfpm&if;Iyfudk t&ifwifvkdygonf/ if;rSm
ab;apmous? tZKeonf(ykd'fa&-6)
ab;rGefNyD;pGm? uH&mZmvQif(ykd'fa&-7)
ab;awmfrif;zsm;? rdz&k m;ukd ? vm;rnfch sed cf g? a&mif0gvIyv
f m;? ywjrm;jcnf? onfvufpyG ?f ok;d cwfjynfEidI ;f ?
wkdif;wefol? rif;ajcmufrl[k? [lcJESpfaxmif;? Muifranmif;wnfh/(tykd'f-13)
oufxm;vkvif? om;armif&iS w
f nf?h Bu;D tifBupH nf? xD;eef;wnf? trnf"r0uf? rif;k;d qufonf? wkid ;f xuf
wnfhausmfao; bkd;&Sifab;/(15)
trnfaumvd,? rif;rsm;wHcGef?
ab;apmrGefu (10)
'&mZm? ab;BuD;pGmum;(20)
&Sifhab;ausmfpGm? '&mvQif(21)
ab;pGm? tavmrSmvQif(23)
rif;ac:? ab;avmif;awmfukd(25)
xkdonfrif;xD;? ab;cifBuD;(26)
&Sifhab;bkd;um;? eef;kd;iifiif? omuD0if[k? EG,fvQifrysuf? NrdKUomquf\? avmif;MuufwGifrl? &dyfjzLazG;azG;?
wpfq,fhav;0,f? cifhab;qkH;pGef? rif;apmrGefvQif/(27)
ab;BuD;ab;cif? zsifrQ0J;vIdif? tqkdifqkdifwnfh/ (29)
ab;vwfab;BuD;? zsifnD;vGefav? taxGaxGwnfh/(30)
ajrmufOD;xGef;y? eef;od*Fukd ? wnfpxkd&Gm? ab;olawmfESihf? wabmfaESmifarG;? ab;nDaxG;wkdY(32)
txufyg ab;awmfpm&if;Iyfukd aphaphpjyfpyfavhvmMunhfaomtcg ]&ckdiftp rm&,ku}[laom pum;t
wkdif; rm&,krif;om;\ crnf;awmf tZKPrif;rSm &ckdifol &ckdifom;wkdY\ a&S;tuswumh a&S;tusqkH; tapmw
umh tapmqkH;aom ab;awmfBuD;jzpfaeonfrSm jiif;p&mr&Sday/ if;ukd ab;apmous tZKe[ktrnfemrzGJYxm;
ykHrSm t"dym,fav;eufwdusvSonf/ tykd'f(13)yg &Sifhab;rif;rsm;rSm pmoGm;pmvmukd Munhf plVpE&m;rif;ukd

&cdik o
f m;BuD;pmay

83

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

zGJYqkdaMumif; odomavmufyg\/ tykd'f(15)yg bkd;&Sifab;um; bkd;awmf&if; ab;awmf&if; r[kwfbJ a&SUrif;rsm;ukd


&nfTef;aMumif; od&ygonf/ tykd'f(27)yg &Sifhab;bkd;um; NrdKUomquf\[laom pum;uvnf; a&S;ab;awmf
bkd;awmfomuD0ifrsm;ukd qkdvkdygonf/ if;tykd'fwGif &Sifhab;qkH;pGef rif;apmrGefqkdonfrSm rif;orD;\ ab;awmfh
wumh ab;awmfwkdY\ tqkH;pGefaom rif;um; bkd;awmfrif;apmrGefygwnf;[k qkdvkdygonf/
ykd'fa&(7)(8)(10)(18)(20)(21)(23)(25)(26)yg ab;awmf tokH;tEIef;rSm rif;bGJYtrnfrsm;ESihfwGJvsufyg
&Sif;avmufygayonf/ ykd'fa&(29)(30)yg ab;BuD;ab;cif? zsifrQ0JvIdif? tqkdifqkdifwnfh? ab;vwfab;BuD;? zsif
nD;vGefav? taxGaxGwnfhrSm ab;BuD;ab;cif ab;vwfab;i,f taxGaxGwkdYtaMumif;udk omrefoabmjzihf
a&;zGJYxm;jcif;jzpfygonf/
ykd'fa&(32)yg ajrmufOD;NrdKUwnf rif;apmrGefbk&ifrSm tvDcif\aemifawmfjzpfygonf/ bapmjzLrif;um;
tvDcif\ om;awmfjzpf bapmjzLrif;\orD;awmfrSm tvDcifESihfrif;apmrGefnDaemifESpfyg;ukd bkd;awmfom
awmfpyfygonf/ wGif rif;apmrGeu
f dk pmqku
d ab;awmf[t
k b,fah Mumifh ok;H EIe;f xm;oenf;[k apm'uwufEidk f
ygonf/ pmqkdonf rif;apmrGefukd ab;awmf[k owfrSwfxm;jcif;rSm taMumif;rJh r[kwfwef&m/
{jcif;rSm omrn{jcif;r[kwf? yGJ0if{,ifusL; {jcif;jzpfNyD; bapmjzLrif; oufawmfxif&Sm;&SdpOf tcgwkef;
uyif orD;awmf\ jrykcufwif r*Fvmtcrf;tem;wGif oDqkdazsmfajzcJhNyD; jzpfygonf/
pmqkdonf {jcif;pyfqkd&mwGif rif;apmrGef ajrmufOD;wnfonfhtaMumif;ukd a&;pyf&if;ESihfab;awmf[k
okH;EIef;vkdufjcif;jzpfygonf/ taMumif;rSm rif;apmrGefonf ajrmufOD;NrdKUukdwnfNyD; (2)ESpfMum ewf&GmrpHrD &ifaoG;
i,feSpfyg;ukd eef;rtyfcJhay/ cspfcifvSpGmaom nDawmfukd eef;vTJtyfcJhygonf/ rif;apmrGefonf nDawmftvDcif
ukd tvGefcspfjrwfEkd;[ef ajrmufOD;NrdKUouf&Snfonfukd vkdvm;[ef&SdcJhygonf/ nDawmftvDcifuvnf; rif;apmrGef
avmif;MuufwGif eef;pHaeckduf rSL;rwfrsm;u avmif;Muufukdodrf;&ef wkdufwGef;&m igwkdYtEG,fawmf omuD0if
rif;quf trsKd;azmuf vk,ufwkdufzsuf xD;eef;wufkd;xkH;pHr&Sd? tpfukdBuD;rSm tbt&mjzpfonf/ rdpmrkdufrSm
rBuH&m[k rdefYawmfrlcJhonf/ tvDcifrif;um; aemifawmfrif;apmrGefukd okdYtpfukdBuD;t&mxm;NyD; cspfjrwfEkd;ol
jzpfonf/ onfukd aemiftqufquf ajymprSwfwGifavmufatmif rif;apmrGefukd ajrmufOD;xGef;y eef;od*F
ukd wnfpxkad &mf ab;olawmf[v
k nf;aumif;? tvDcifu
h v
dk nf; ab;awmf\nDaxG;tjzpf wazmfaESmif;arG; ab;nD
axG;[k owfowfrSwfrSwf a&;pyfxm;jcif;jzpfygonf/
wGif ab;apmous tZKeESifh &Sifhab;qkH;pGef rif;apmrGef[laom tokH;tEIef;rSm ab;awmfpm&if; tzGihf
tydwfyDjyifvGef;NyD; tH0ifcGifus&Sdaeovkd ab;olawmfESihfwazmfaESmif;arG; ab;nDaxG;rSmvnf; orkdif;aMumif;
aemausonfukd oufaocHaeygonf/ z'lrif;kdum; {jcif;pmqkd yDjyifvSavpG\
ab;awmfpm&if;yg ab;awmftokH;tEIef; &Sif;avmufNyDqkdvQif ]]bkd;awmf}}tokH;tEIef;ukd qufvufavhvm
MuygpkdY/
"rppftrwf ukd,fvGwfa&SmifcGm vmvwf&mwGif rmefygrsufyGm; rdzk&m;aMumihf ajy;jim;cJhwkH NrHK[JkHjynf
wnfavwck rif;kd;jyK &Sif;[krusKd; uRefpOfkd;ukd &Sifhbkd;awmfrif; arG&Sif&if;vQif vufiif;cP rMum&wnfh
om;wESpfyg; cEm&Sm;rS xGm;xGm;wzef ysufcJhjyefonf rmefawmfrSdef;okdY plwnfhav...NrJ[JkHukd qefwkHwpfcsuf
&Sifhbkd;zsufonf[k ykd'fa&(12)yg &Sifhbkd;awmfrif;eSihf &Sifhbkd;awmfzsuf[laom pum;tokH;tEIef;rSm rif;orD;\bkd;
awmf&if; tvDcifrif;ukd qkdvkdygonf/ ykd'fa& ( 15)ygtrnf 'rG0wfrif;kd;qufonf wkdif;wufwnfhausmfao;
bkd;&Sifab;-yg bkd;awmf&if;ukd qkdvkdjcif;r[kwfbJ a&S;bkd;awmf ab;awmfrif;rsm;[k omrefpyfqkdxm;jcif; jzpfyg
onf/ (bkd;&Sifab;&Sifhab;bkd;) [laom pum;&yfESihf (&Sifhbkd;awmfrif; arG;&Sif&if; &Sifhbkd;zsuf)[laom pum;toGm;
tvm av,lavodrf;rSm uGm[rI&Sdaeygonf/ bkd;&Sifab;onf rwdusraocsm ra&&mvSay/ &Sifhbkd;awmfrif;
&Sifhbkd;[laompum;rSm bkd;awmftvDcifrif;ESihf tvDcifrif;\ om;awmfjzpfNyD; rif;orD;\ arG;&Sif&if;crnf;awmf
jzpfaom bapmjzLrif;wkYd om;tzESpOf ;D ukd &nfeT ;f xm;onfudk axmuf
I pmqk\
d pmoGm;pmvmukd wdusreS u
f ef
rIukd owdjyKEkdifygonf/
ab;awmf bkd;awmfokH;EIef;NyD;vQif wzef]b}[lonfhpum;vkH;ygaom pm&if;ukd Munhfygu--

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

84

a&ewf&ifaoG; aeSmif;r,faxG;vQif a&S;ckepfjzpf tcspf0goem qkHayvSm yefxGmeSpfaxmif;]b}ukdawmif;


aomf...a&ewf&ifaoG; axG;a&mif;aumif;]b}ukdawmif;onf ...
(tykd'f 11)
&Sif[krusKd; uRefkd;ukd &Sifhbkd;awmfrif; arG;&Sif&if;vQif vufiif;cP rMum&wnfh om;]b}ESpfyg; cEm&Sm;rS
xGm;xGm;wzef ysufcJhjyefonf/ rmefawmfrSdef;okdY pl;wnfhav; ...
(tykd'f 12)
acsmarmqif;a&mif nDaemifom;]b}okH;a,muf&vsuf ...
(tykd'f 14)
rwfBu;D acgifzsm;]b}ESpyf g;ukd NiKd ;xm;Ny;D cg zsuq
f ;D ygonf rwfBu;D ESpq
f l ]b}ukrd v
l nf; tyltqm zsuq
f ;D vm
onf ...
(tykd'f 23)
bk&m;xD;ukd xGef;nDr,fawmf zGm;vwfaomfvQif EkabmfawZ]b}\vufeuf oefvsufawmufa&mif eef;vkH;
ajymifaomf... ylyef0rf;yg;rdzk&m;ESihf rSL;rsm;rwfAkdvf jynfvkH;[kdvsuf ]b}ukdy,fvpfckepfESpfu kdcspfMunfvif
xD;eef;wifonf...]b}ukd y,fvpfckepfoufeD; ysKd;rBuD;u rif;xD;rnfac: ab;avmif;awmfwkdY...
(tykd'f 25)
e&GJe*lb,frloenf; rdcifonfaMumihf ]b}vnf; &nfwl okdYvQifrlonf onf;tlrd0rf;El;wnfhav...
(tykd'f 29)
xkdb0&Sif rif;vDcif\&ifcGifykdufaeSm bapmjzLom;onf; tlvnf; olawmfZmwd wkr&Sdatmif qifajymifwpf
EIef;wufbkef;tm;tef pGrf;oef&Jruf armif;vufBuHhaxmf BuD;jrifharmfvsuf ausmfav;uref? usifvnf[efvnf;
ypfreI af v&m txGmoHxEk pS pf zk 0Ydk uf 0ifxu
G o
f rQ cefw
Y idk ;f us\/ &Sib
hf aJ ysmyf g; upm;cvkd csppf w
d w
f jYdk zihf rif;uk,
d v
f yk f
zsm; em;wGif;Mum;0,f jrm;om;qHyif rxdap&uf rxGufapbJ wGJvGJem;0,f? 0ufaomES,fokdY ypf&G,fpvsuf
aeYwkdif;quf o&ufcsKdaMumif; wpfaomif;ravmuf cGeftm;ajrmufonf &GHUaMumif;jynhfaqmif rl;wnfhav...
(tykd'f 33)
txufygpmyk'd rf sm;wGiyf gaom ]b}tok;H EIe;f ukad vhvmMunhaf omf yk'd af & (11)yg ]b}ukd awmif;aom[laom
pum;tTef;rSm plVpE&m;rif;ukd cspfdcifESpfoufaeaom e*g;rif;\orD;axG;u if;\zcifxHrS plVpE&m;rif;ukd
awmif;onfukd qkdvkdygonf/ tykd'f (14)yg nDaemifom;b[lonfrSm NrdKvlrsKd;tjrwl? tjrul nDaemifESpfa,muf
ESihf jrul\om;rJjzLwkdYokH;a,mufukd qkdvkdygonf/ tykd'f(23)yg rdbESpfyg;ukd ESihf bukdrlvnf; [lonfrSm yef;eDvm
\zcif pnfobiftrwfBuD;ESifh vusfmeEoltrwfBuD;ESpfyg;ukd qkdvkdjcif;jzpfygonf/ pmykd'f(25)yg b\vufeuf
rSm rif;bDvl;\om;awmf rif;xD;ukd zGm;jrifvmaomtcg rif;om;\bkef;uHaMumihf rif;bDvl;ukdifaqmifaom
vufeufwt
Ydk a&mifawmufonft
h aMumif;jzpfygonf/ ]b}ukyd ,fvpf qko
d nfrmS zcrnf;awmf rif;bDv;l ukd y,f
ckepfEpS o
f m;t&G,f rif;xD;eef;wufonfudk qkv
d ydk gonf/ ]b}pm&if;ygusef ]b}rsm;jzpfaom yk'd af &(12)rS om;bESpf
yg;rSm rif;orD;av;\crnf;awmf bapmjzLrif;ESihf bkd;awmftvDdcifwkdY om;zESpfyg;ukd qkdvkdygonf/ &mZ0ifwGif
tykd'fa& (12)yg tcsuftvufrsm;onf ray:vGifoavmufyg/ {jcif;pmqkdurl if;\rsufarSmufacwf
tawGUtBuHKrsm;jzpf {jcif;bGJYcHrif;orD;\bkd;awmftvDcifESifh crnf;awmf&if;(arG;&Sif&if;[kwduspGm okH;xm;ykH
ukd owdjyKMuygav) bapmjzLrif;wkdYonf NrKH[JkHjynfokdY oGm;a&mufESdrfeif;cJhykHukd "raZ,strwf [JkHjynfwnf
axmifonhftaMumif;eSifh tvsOf;oihfpGm qufpyfa&;xm;jcif;jzpfonf/ twdwfESihf ypKyefukd qufpyfjyaom
pmqkdtawG;tac:ukd aphpyfpGm owdjyKrS odjrifEkdifygvdrfhrnf/
ykd'fa& (29)yg pmom;rsm;onf jrefrm{jcif;wGifrygaom ykcufpum;yifjzpfygonf/ {jcif;pmqkdonf
{jcif;ukd rif;orD;\ r,fawmfukd,fwkdif azsmfajzacsmhodyf&ef a&;pyfxm;ovm;yif xif&atmif tcsKdUykd'fa&rsm;
wGif r,fawmfajympum;rsm;jzihf a&;pyfxm;onfukd tawmfrsm;rsm; awGU&yg\/ pmykd'fwGifvnf; ab;BuD;?
ab;cif? zsirf Q0v
J idI ?f tqkid q
f idk w
f nf?h &ckid rf nfom r[morw? omuD,\? cufrwoG,?f tEG,x
f rdk ?S aevxkcd if;?

&cdik o
f m;BuD;pmay

85

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

xGe;f yvsi;f ok?Yd cspjf cif;pum;? eHUomysm;ESi?hf xHyg;uaomf? &Siu


hf adk rQm
f ? r,fawmf&iS rf ? usL;yguvQi?f em;0qdrq
hf rd ?hf
em;ESpfodrfhvsuf? NidrfhNidrfhpufawmf? ac:ygwkHrHh? pdwfysHUvIdufvSJ? e&GJe*l? b,frloenf;? rdcifonf;aMumihf[l
orD;awmfukd azsmfajzacsmhodyf&mrS crnf;awmf bapmjzLrif;taMumif; qufpyf,loGm;ykHrSm ...bvnf;&nfwl?
okv
Yd Qirf o
l nf? onf;tlr0d rf; El;onfwnfah v-(wGif b [lonfrmS crnf;awmf bapmjzLrif;yifjzpf emrnfxw
k f
azmfp&m rvkdawmhyg) El;wnfharSmufawmf? ukwfwnfhaMomf? a&TavSmfrIefjzpf? xHawmfppf0,f? cspfonhf0ef;csKyf?
udk,fvkyfawmfaygif;? jrem;awmif;ukd? wifhaMumif;yefonf? tcGefwnfhNidrfhav;? aysmfyg;a&...{vJ,if{[l
bapmjzLrif; av;jrm;twwf uRrf;usifykHrSm udk,fvkyfawmfarmif;rwkdY\ em;aygufwnfhwnfhusatmif av;jrm;
wkdYjzihf ypf em;awmif;ozG,f yefapaMumif; a&;om;xm;onf/
ykd'fa&(33)yg xkdb0&Sif &Sifhbaysmfyg; qkdonfrSm bapmjzLrif;\ ausmfav; urefusifvnf[efukd zGJYqkdxm;
jcif;yifjzpf &Sihf]b}\ &nfTef;csufrSm bapmjzLrif;uvGJ tjcm;rif;rjzpfEkdifawmhacs/
bapmjzLrif;\ av;usifvnfykHrSm wpfxGmcefY&Sdaom oHxnfukdyif ESpf0uf 0ufEkdifonf/ udk,fvkyfawmf
armif;rrsm;\ em;ayguf0wGif em;\tom;ukd qHcsnfrQifrQ jrm;rxdap&bJ wGJvGJ0wfonfhfeS,f jrm;rSefatmif
ypfEkdifonf/ ponfjzihf zGJYqkdxm;ygonf/ &mZ0ifwGif bapmjzLrif;\ av;jrm;uRrf;usifykHukd rQtao;pdwfa&;zGJY
rxm;yg/
{jcif;onf acwf\aMu;rkHjzpfonfESihftnD rsufarSmufacwf pmqkdudk,fawGUukd azmufonfcsonfhtaejzihf
ykd'fa&(34)wGif bapmjzLrif; &ckdifrif;qufykdifqkdifaom ppfwaumif;ukd csDwuf ukvm;jynf? NrKHjynf? oufjynf
paom jynfokH;jynfukd jrm;pGrf;jywkdufckdufykHukd a&;zGJYxm;onfrSm {..{rd&ifh*l? bapmjzL\? vGefrlawZ? bkef;ykn
uk?d xifjywk&H ?H ewfwBYdk u
H ? Ekid if rH if;aygif;? ppfwaumif;ajr? wkid af vaomcg? wku
d yg;om;? oefrm&Jruf? qif;ouf
[l;[l;? jrpfacsmif;ul;NyD;? OmPfl;rdpm? b*Fgukvm;? NrHKoufom;wkdY? okH;yg;okH;jynf? cHvifhonfukd? wef&SnfwzsL;?
qifawmfOD;rSm? ujrL;yZKef? cGif;ckH[ef&dyf? 0ef;usifodyfvsuf? ESpfusdyf&Spfa,muf? bkHajcmufolkyf? ukd,fvkyf>yrf;>yrf;?
vS,fumurf;? vSrf;um,lvpf? ypfvwfwkHjim;? jrm;cRefig;awmif? ukefvQifatmifwnfh? vlaumifwpfaomif;?
qifaygif;ajcmufq,f? tpG,fNyD;pif;? jrif;um;ajcmuf&m? v[mjyif0Sef;? olaumif;rGef;rQ? &JpGrf;vGefvS? uRef;'Dy
0,f? r&ESpfql? bapmjzLonf? vGefrlowif; xl;wnfhav/ xl;wnfharSmufawmf? [kwfwnfhaMomf? xkda&mfcgrl?
bapmjzLuk?d ZrLywfu;Hk ? rif;tm;vk;H wk?Yd vuf;Hk vke;f a&mif? axmifrnfxm;bd? Mum;uaMumuf&UGH ? Muufo;D 0Seo
f nf?
EIdif;&efwnfhNydKifa0;? aMumufvefYao;? {vJ,if,ihf{ [l awGU&ygao;onf/
xkdpOftcgu bapmjzLrif;ukd rif;tm;vkH;ykefuef0Hhrnfxm; Mum;kHESifhyif aMumufvefY&onf[k qkdxm;onf
ukd axmuf {jcif;onf bapmjzLrif; ppfwaumif;wGif NrHK? ouf? ukvm;vlrsKd;wkdYukd wkdufckdufNyD;rS a&;zGJYxm;
onf[k qkdEkdifygonf/
{jcif;\ xl;jcm;csuw
f pfcrk mS yk'd af & (1)wGiaf jrmufO;D a&Teef;taMumif; ed'gef;ysK;d Ny;D yk'd af &(2)wGif rif;orD;
\ crnf;awmfr,fawmftaMumif;ukd zGJYqkdxm;jcif;jzpfygonf/ if;rSm {-{ydrfh a&&Gwf/ e0&wfwd? pD;cufukd;>rm?
0if;0if;0gom;? &wema&mif? ajymifonf SL;SL;? ajrmufOD;v,fcsuf? a&Teef;xuf0,f? bkef;qufpOfjzpf {u&mZf
wum? rif;r[mwnfh? r[morwf? EG,frjywfvQif? txG#fxdyfrkd;? NzdKifNzdKifpkd;onf? rsKd;vnf;vGefjrwf xl;wnfhav/
xl;onfah rSmufawmf? [kww
f nfah Momf? ay:om;urm? r[morwf? rif;rsm;ewf\/ rjywfwnfph Ofa&S;? om;om;ajr;?
{,ifv{J ,if,ih{f ...jzpf&m crnf;awmf r,fawmfw\
Ydk trnfudk azmfjyxm;jcif;r&So
d nfrmS aeSmif;vlrsm;twGuf
pOf;pm;p&mjzpfaeaomfvnf; xkdajrmufOD;acwf tcsdefurl &Sifhcrnf;rif;\ &Sihfrd&if;wkdYtwGuf jyemray:cJhay/
pmqkd\{jcif;vuf&m pmykd'fa&(35)ykd'fvkH;ukd NcHKMunfhygu ykd'fa&(1)rSm ed'gef;ysKd;aom pmykd'fjzpfNyD; ykd'fa&
(25)rSm ed*kH;csKyfjzpfonf/ ykd'fa&(2)rSm arSmufawmfrif;orD;av;\ crnf;awmf? r,fawmftaMumif; yrmPazmfjy
csufjzpfNyD; ykd'fa&(33)rS (34)rSm crnf;awmf bapmjzLrif;taMumif;ESihf tqkH;owfxm;jcif;jzpfonf/
usefykd'fa&wGif ykd'fa&(3)rS(5)xd {,ifusL;ykHukd zGJYEGJYNyD;ykd'fa&(6)rS (32)xd a&S;&ckdifrif;quftaMumif;ukd
tusOf;csKyfa&;zGJYxm;onfukd awGU&ygonf/ ykdtao;pdwfavhvmMunhfaomf ykd'fa&(6)rS (26)xd "n0wD?
a0omvD? avmif;Muuf? av;NrdKUpaom acwftqufqufa&;pyfxm;NyD; ykd'fa&(27)rS(32)xd ajcmufykd'fwkdifwkdif

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

86

rif;apmrGefESihftvDciftaMumif; ajrmufOD;acwftpykdif;ukd tao;pdwfa&;zGJYxm;ygonf/ ykd'fa&(33-34)wGif


arSmufawmfrif;orD;\ crnf;awmftaMumif;tao;pdwfwifjyxm;onf/
onfukdaxmufI pmqkdonf {jcif;bGJYcH rif;orD;eSihfwkdufkdufywfoufaom crnf;awmf? bkd;awmfwkdY
taMumif;ukd tjcm;a&S;rif;qufrsm;xufykd a&;zGJYEkdifonfrSm jiif;p&mr&Sdawmhyg/ tcsufonf {jcif;pmqkd
z'lrif;kdonf ajrmufOD;acwftapmykdif;avmufu bapmjzLrif;\orD;awmf{jcif;ukd a&;pyfcJhonfukd oufaocH
aeygonf/
xyftusO;f k;H jyefvnfazmfjy&ygvQif pmqk\
d ab;awmf? bk;d awmf? crnf;awmf tok;H tEIe;f rsm;t& ab;apm
ous? tZKeonfvnf;aumif;? cifah b;qk;H pGe?f rif;apmrGeo
f nfvnf;aumif;? ajrmufO;D xGe;f y eef;od*u
F ?dk wnfpxkd
a&mf? ab;olawmfEiS ?hf wpfazmfaESmif;arG;? ab;nDaxG;onfvnf;aumif;? &Si[
f rk usK;d ? uRepf Of;dk uk?d &Sib
hf ;kd awmfrif;?
arG;&Si&f if;vQi?f vufiif;cP? rMum&wnf?h om;bESpyf g;? cEm&Sm;rS? xGm;xgm;wpfzef? ysucf jhJ yefonfvnf;aumif;/
bvuf&nfw?l okv
Yd Qirf o
l nf? onf;tlr0d rf; El;wnfah vonfvnf;aumif;/ &Sib
hf aysmyf g;? upm;cvk?d csppf w
d w
f jdk zih?f
rif;ukd,fvIyfrsm;? em;wGif;Mum;0,f? jrom;qH[d? rxdap&uf? rxGufapbJ? wGJvTJem;0,f? 0wfaomES,fokdY? ypf&G,f
pvsufonfvnf;aumif;/ bapmjzLrif;ukd crnf;awmfae&m tvDcifESihfrif;apmrGefukd bkd;awmfae&m? rif;apmrGef
ukd oD;oD;jcm;jcm; ab;awmfae&mwGif t"dym,f&Sd&Sda&;zGJYxm;onfukdaxmuf {jcif;onf bapmjzLrif;
vufxuf if;rif;\orD;awmf jrykcufwifr*Fvmtcrf;tem;wGif oDqkdaom {jcif;jzpfonf[k taxmuftxm;
ckdifvkHpGm wifjyvkduf&ygonf/
bapmjzLrif;onf ou&mZfudkvnf; (820)[k trsm;u,lqMuonf/ &mZ0ifwGif ray:vGifbJ {jcif;wGif
odomxif&Sm;pGm a&;zGJYxm;aom bapmjzLESihftvDcifwkdY NrKH[JkHjynf csDwufwkdufckdufonfh if;ou&mZfESihf
ra&S;raeSmif;rSm {jcif;ukd a&;pyfcJhonf[k qkd&ayrnf/
,ckaomfum; trsm;,lqonhftwkdif; ou&mZf(820)wGif bapmjzLrif;eef;wufNyD; orD;awmfukd {jcif;ESihf
acsmhodyfapcJhojzihf {jcif;onf bapmjzLrif;vufxufwGif ay:aygufcJh&ygonf/ &ckdif{jcif;orkdif;ESihf jrefrm
pm{jcif;orkdif;wGif ,aeYxd &SmazGawGU&SdorQ {jcif;rsm;teuf bapmjzLrif;\orD;awmf{jcif;rSm a&S;tusqkH;
{jcif;wpfapmifjzpfaMumif; okdYES,favhvmqef;ppfazmfxkwf xifjyvkduf&ygownf;/
jroEmEk(ppfawG)

&cdik o
f m;BuD;pmay

87

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

r[mxD;u rdausmif;BuD;
&ckdifwpfrif;ukd igvTwf\?
&ckdifwpfEkdifiHukd igvTwf\?
&cdkifwpfrif;ukd igrqkd?
rdausmif;wko
Yd nf a&pyfurf;pyf jrpfacsmif;rsm;rSmom aeavh&MdS uayonf/ okaYd omf rdausmif;um; qef;\/
xl;\/ awmifay:wGifom 0yfpif;vsufaeonf/ rdausmif;\ Xmaea'oum; tOee'Dav;NrdKUjrpf\ vuf,m
urf;wpfae&mjzpf\/ rif;jym;ajrmufOD; um;vrf;\taemufbuf cyfvSrf;vSrf;wGifjzpfonf/ bk&ifaumvd,\
aumif;rIawmf r[mxD;bk&m; psmef0ifpm;&m awmifwef;yifjzpf\/ ,if;awmifwef;um; awmifESihfajrmufwef;
aeonf/ r[mxD;bk&m;\awmifbufokdY awmifkd;twkdif; avQmufvSrf;vmcJhvQif awmifwef;qkH;cgeD; taemuf
bufawmifapmif;tedrfhykdif;wGif rdausmif;BuD;ukd 0yfpif;vsufawGUEkdifayonf/ (27)ay&Snf(6)ayjrihfaom
rdausmif;BuD;um; wefckd;awmf&Sif r[mxD;bk&m;ukd 0yfpif;OD;ckdufaeonfrSm ESpfaygif;ajcmuf&mausmfcJhavNyD/
xkdrdausmif;BuD;rSm a&S;acwfukdvnf; awGUvkduf\/ aemufacwfukdvnf; rDao;onf/ av;NrdKUacwfukdvnf;
awGUvku
d \
f / ajrmufO;D acwfuv
dk nf; jrifvu
dk o
f nf/ bk&ifx;D \w&m;apmihjf cik ;f *kPo
f wif;ukv
d nf; Mum;cJah yrnf/
trSefw&m;twGuf ukd,fusKd;rzuf ukd,fhvufId;ukd ukd,fwkdifjzwfjcif;twGuf aumif;csD;Mobmay;cJhayrnf/
w&m;apmifhaom rif;aumif;rif;jrwfwkdY r[mxD;&ifjyifwGif a>c&Hoif;yif;ESihfukokdvfaumif;rIjyKMuaomtcg
rdausmif;BuD;rSm 0rf;ajrmuf0rf;om om"kac:cJhayrnf/ rif;apmrGef uHqkd;rkd;arSmifus av;NrdKUurf;ajcukd N*dK[farG
aomtcg rdausmif;BuD;rSm rcHcsdrcHom a0'emjyif;jya'grD;xcJhayonf/ ajrmufOD;acwf ay:xGef;vmaomtcg
rdausmif;BuD;rSm rsufpdukd zGihf? em;ukdpGifh aecJhayrnf/ oQpfaomif;wnf 'g,umbk&ifrif;Am r[mxD;bk&m;
aumif;rIjyKaomtcg rdausmif;BuD;rSm 0rf;ajrmuf0rf;om om"ktEkarm'em ac:cJhayrnf/
acwfa[mif; acwfaeSmif;vufu;l ajymif; e,fcsUJ t*Fvyd Ef iS jfh refrmwkYd ajrmufO;D ukv
d Mk uaomtcg rdausmif;
BuD;rSm &ifxkremjzpfcJhayrnf/ a&aMumif;rS0ifvmaom t*Fvdyfwyfukd ckcH&efr[mxD;bk&m;um; cHwyfjzpfcJh
avNyD/ bk&m;&ifjyifrSm AkH;ckdusif;rsm;jynfhaeavNyD/ bk&m;wHwkdif;um; cHwyfpnf;kd;jzpfavNyD/ Ak'ykxkd;awmfESifh
odrfausmif;Z&yfrsm;wGif pl;wyfum&Hywfvsuf &SdavNyD/ r[mxD;cHwyfukd tm;jznfhxm;onf/ t*Fvdyfu r[mxD;
awmifwef;ajrmufbufrS ajrmufOD;okdYcsD&ef BudK;pm;onf/ t*FvdyfwkdYonf armif;qGJbufrS csDvmcJhonf/ jrefrmppf
onftiftm; av;axmifwkdYu tajrmufrsm;eSihfckcHMuonf/ eSpfOD;ESpfzuftjyeftvSefypfcwfMu\/ tajrmufao
ewfusnfqefrsm;aMumihf r[mxD;teD;rSm ,rf;rD;awmufavmifavNyD/ okdYaomf rdausmif;BuDrSm rwkefrvIyf
yuwdtwkdif;&Sdaeayonf/
okdY b0c&D;vrf; trsKd;rsKd;tzkHzkH tawGUtBuHKpkHcJhaom rdausmif;BuD;um; opmrysuf ,aeYxd wm0efxrf;
&Guaf eayonf/ b0&Sif aumvdwq&muk,
d pf m; jynfoo
l Ydk jyefMum;aeayonf/ trk;d Avm? tumewd [if;vif;jyif
awmifapmif;wGif ae? av? rkd;ESihf avmu"Hukd BuHhBuHhcHaeayonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

88

,if;okdYb0tzkHzkHrsm;ukd jzwfoef;vm&aom rdausmif;BuD;um; wjcm;r[kwf/ r[mxD;bk&m;\awmifbuf


uke;f wef;uav;&Sd ausmufaqmifay:wGif a&;xk;d xm;aom ausmufpmaywnf;/ ausmufaqmifonf rdausmif;
o@mef&Sdaeojzihf rdausmif;ausmufkyfpm[l ,ckumvtrsm;vlwkdY ac:wGifaeMuygonf/
rdausmif;BuD;uajymjyaom pum;(0g) rdausmif;kyfausmufpmyg taMumif;t&mrsm;ukd okdYavhvmawGU&Sd
Ekdifygonf/
rdausmif;kyfausmufpmwGif ou&mZf(718)ck wykdYwGJvqkwf wpf&uf? paeaeY aumvdwq&m\ tvSL
aumif;rIrSwfwrf;jzpfaMumif;azmfjyyg&Sd\/ okdYaomf aumvdwq&mrSm rnfuJhokdYaom yk*dKvfjzpfaMumif; orkdif;rSwf
wrf;rsm; rawGU&Sd&ao;ay/ if;aumvdq&monf ppft*Fgav;yg; wpfckr<uif;? qifrsm;wpfckr<uif;? jrif;rsm;
wpfckr<uif;? a&Toefvsufrsm; wpfckr<uif;? ueu'Pfygwpfckr<uif;? a&TvifAef;rsm; wpfckr<uif;? ykqkd;BuD;
(apmif)rsm; wpfckr<uif; vSL'gef;NyD; rdrdukd,fukdyg a*gwrbk&m;\ uRefjyKaMumif; azmfjyxm;ygonf/
ausmufpmyg taMumif;t&mrsm;ukd axmufIjcif;tm;jzihf aumvdwq&mrSm omrefyk*dKvfwpfOD; jzpfrnf
r[kwfaMumif;eSihf a*gwrbk&m;&Sif\omoemawmf rnfrQouf0if,kHMunfaMumif; cefYrSef;od&SdEkdifygonf/ ygVd
tbd"mefEiS fh ouwt
bd"mefww
Ydk iG f aumvdw[laom trnfonf t&Siaf rm*vefrax&f\trnfwpfcjk zpfonf
[k qkdonf/ trnfrsKd;ukd av;NrdKUacwfwGif yk*dKvf\ trnftjzpf okH;oavm? *kPfxl;bGJYxl;trnftjzpfokH;o
avmukdrl qufvufokawoejyKoifhonf[k xifygonf/
ausmufpmwGif &ckid b
f momjzihf a&;xk;d xm;Ny;D &ckid af 0g[m&ESifh ayg&mPpum;vk;H rsm;ukd awGU&SEd idk yf gonf/
pmaMumif;a&av; ]]igaumvdwq&m ed&rGefvSL\}}[k yg&Sd\/ tvSLaumif;rIjyKjcif;ukd ed&rGef vSL\[k
a&;xkd;xm;\/ ed&rGefrSm ouwbmompum;jzpf wnfaqmufjcif;[k t"dym,f&Sdonf/ ed&ref rS ed&rGef[k
&ckdifrIjyKxm;aMumif; awGU&Sd&\/ ukokdvfaumif;rI aqmufwnfvSL'gef;jcif;yif jzpfonf/ pmaMumif;a&ig;wGif
]]bdvkoHbufqdwfqd,frifpm}} [k yg&Sd\/
qdwfqd,frSmwapjzpf ,ckwkdif &ckdifa'owpfcsKdU NrdKU&Gmrsm; ajymqkkdokH;pGJaeMuonf/ pmaMumif;a&
wpfq,fwGif a&Tvifyef;[k yg&Sd\/ xrif;pm;yef;uefukd &ckdifbmomwGif ]]axmifAGef}}[kyif ac:a0:Muonf/
ajrmufOD;acwfwGifvnf; ]avmifAGef;}[kyif ac:aMumif; avmif;AGef;ajymufbk&m; wif&Sm;&Sd\/ av;NrdKUacwfwGif
vnf; ]vifyef} [kac:aMumif; awGU&Sd&ygonf/
ausmufpmwGif ajray:0kdif; pmaMumif;a& wpfq,fhokH;aMumif;ukd zwfIEkdifygonf/ wcsKdUpmaMumif;a&
wpfq,fo
h ;Hk aMumif;ukd zwfEI idk yf gonf/ wcsKUd pmaMumif;rsm;rSm ajratmufyidk ;f wGif epfjrKyv
f suf &Sad eayao;onf/
ausmufpmta&;tom; xl;jcm;csufrSm tav;teuf qkdvkdonfh pum;vkH;ukd xyfqifha&;xkd;jcif;yif
jzpfonf/ tvSL&Sifaumvdwq&monf rdrdykdif ypnf;rsm;tm;vkH;ESihf rdrdukd,fukdvSL'gef;aomfvnf; &ckdifEkdifiHESihf
&ckdifrif;ukd csefvSyfxm;cJhaMumif; ]]&ckdifwpfrif;ukd igvTwf\/ &ckdifwpfEkdifiHukd igvTwf\/ &ckdifwpfrif;ukd ig
rqkd}} [k 0gusxyfrsm; yg&Sdayonf/
ausmufpmonf pmayavhvmolrsm;twGuf wefzkd;&SdouJhokdY orkdif;avhvmolrsm;twGufvnf; tzkd;wef
&wemjzpfonf/ av;NrdKUacwf\ EkdifiHa&;? pD;yGm;a&;? vlrIa&;wkdYukd wpfpGef;wpfp zGifh[ajymvsuf &Sdayonf/
rdausmif;BuD; touf&Snfygap/
okeEm

&cdik o
f m;BuD;pmay

89

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

omoemawmfou&mZfESifh ywfouf okawoDwkdY\ t,ltqrsm;


omoemawmfou&mZfonf tdEd,jynf **Fgjrpf0Srf;a'o a*gwrjrwfpGmbk&m;yGifhawmfrl (45)ESpf
aom umvywfvkH; ow0ga0ae,swkdYtm; w&m;a[mMum;qkH;rawmfrlNyD;aemuf y&dedAmefpHvGefaomESpfrS tpjyK
um a&wGufvmcJhaom ou&mZfjzpf\/ ,if;okdYa&wGufvmcJhMu&m wpfwkdif;jynfESihfwpfwkdif;jynf wpfvlrsKd;ESifh
wpfvrl sK;d okawoDwpfO;D ESiw
fh pfO;D wlMuonfvnf;&S
d uGv
J MJG uonfvnf; &Sad yonf/ rnfonfw
h idk ;f jynf rnfonfh
vlrsKd;rnfonfh okawoD\wifjyaom omoemawmf ou&mZfom [kwfonfrSefonf wdusonf[k wifjyaom
t,ltqrsm;rSm pdwf0ifpm;zkdYaumif;ygonf/ avhvmrSwfom; A[kokwyGm;zkdY aumif;ygonf/
vlwkdYonf wkdif;jynfNrdKUjy xlaxmifvmcJhMuaom acwfrSp udk,fh"avhukd,fhxkH;pH ukd,fht,ltqESihfukd,fpD
ESpf-v-&uf [l owfrSwfum ta&;twGufjyKvmMu\/ okdYaomf ,if;ta&twGuf jyKvmaomacwfonf
wpfwkdif;jynfESihf wpfwkdif;jynf wlMurnfr[kwfacs/ ,Ofaus;rIukdvkduf a&S;a&S;aeSmif;aESmif; &SdMuayrnf/
tEd,tjynfhtzkdY ajym&vQif a*gwrjrwfpGmbk&m;\ bkd;awmftOerif;onf twdwfou&mZf (8645)ESpfukd
]yO-pwk-q-yoQL;udef;t& NzdKawmfrlcJhaMumif; awGU&\/ tOerif;\ a&SUtzkdYpkd;pHcJhaom rif;wkdYonf eSpfaygif;
xkdrQukd ta&twGuf jyKvmcJhMuayNyD/

"n0wDacwf
&ckdifjynf 'kwd, "n0wDacwf ur&mZmZf tEG,fawmf(24)qufajrmufjzpfaom &mvrm,krif;onf
tdEd,jynf a*gwrjrwfpGmbk&m;\ bkd;awmf tOerif;ESihf rif;NydKifjzpf\/ &ckdifjynfvnf; xkdrQaom ou&mZf
uk d ta&twG u f j yKvmcJ h N yD j zpf j cif ; aMumif h tO e rif ; twd w f o u & mZf ( 8645)uk d N zd K aom ES p f r S m yif
&mvrm,krif;onf ]rd-b-pH-Zd}udef;jzihf xkdtwdwfou&mZfukd NzdKcJhavonf/ ]yO-pwk-q-yoQL;} ESihf ]rd-bpH-Zd} udef;wkdYonf twlwljzpfMu\/ xkdNzdK<uif;ou&mZf (68)okdY a&mufaomtcg a*gwrjrwfpGmbk&m;tavmif;
awmf od'wrif;om;zGm;jrif ou&mZf(103)wGif bk&m;tjzpfukd &awmrl\/ ,if;rS (45)eSpfwkdifwkdif ow0g
a0ea,swkdYtm; w&m;a[mMum; qkH;rawmfrlNyD;aemuf ou&mZf (148)wGif y&dedfAmefpHvGefawmfrlav\/
a*gwrbk&m; y&dedAmefpHvGefawmfrlaomESpfrSmyif tdEd,jynf Adrdom&rif;\om;awmf tZmwowf
rif;onf tOeou&mZf (148)ukdNzdK Ak'omoemawmfESpfESihf xyfwljyKcJh\/ t"drmof usrf;t&aomf xkdESpfrSm
&ckdifjynf tOeou&mZfeSihf xyfwljzpfaom &mvrm,k ou&mZf(148)ukd tZmwowfrif;ESifh rif;NydKifjzpfaom
pEol&d,rif;NzdKonf[k rjybJ xkdusrf;ayrl (8)csyfwGif
pEol&d,rif;\tEG,fawmf(21)qufwGif ol&d,a&Ekrif;jzpf\/ omoemESpf(1184)ck? ou&mZf(1332)
ckjynhfa&mufaomtcg t"drmofBuHK\/ xkdokdYBuHKjcif;aMumihf ol&d,Ekrif;onf &[ef;? ykPm;? [dEKwfaA'ifwwf
ynm[drsm;eSihfpnf;a0;wkdifyif ou&mZf(1332)ukd (2)ckEkwf twkdjyKwnfxm;\/ Ekwf<uif;ukd tmvu[k
xm;ownf;/ tmvrduudef;[k rSwfom;ukef\/ omoemum; (1182)ckjzpf\}}[l jyxm;ayonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

90

]tmvd r d u }ud e f ; uk d *Pef ; csvQif (1330)[k \ / ou & mZf (1332)ck j ynf h a &muf a omtcg
omoemESpf(1332-148)=1184 jzpf\/ (2)ckt<uif;xm; ou&mZf (1330)ukdNzdKaomtcg omoemESpf(118)
ESpfvnf; yg0ifcJh\/ xkdYaMumihf ,cka&muf&SdaomaumZm
1332
ol&d,a&Ekrif;NzdK
+1330
ESpf&yfaygif; 2662
bk&m;y&dedAmefjyK ou&mZf
-148
,cka&muf&Sdaom omoemESpf
2514
wenf;tm;jzihf
,cka&muf&SdaomaumZm
1332
NzdK&mygcJhaom omoemESpf
+1182
,cka&muf&Sdaom omoemESpf
2514
,cka&muf&Sdaom omoemou&mZfukd (2514)[k tajzxGufygonf/ ,if;okdYxGuf&jcif;rSm ol&d,a&Ek
rif;NzdKcJhaom ou&mZf(1330) bk&m;y&dedAmefjyKaom ou&mZf(148)ukd EkwfvQif (1182)& ,if;ukd ,ck
a&muf&SdaomaumZmou&mZfESihf aygif;jcif;aMumifh jzpfayonf/
]tmvrdu}udef;ESihfywfoufaomtqkdukd &ckdif&mZ0ifESifhSdEIdif; avhvmzkdY vkdtyfygonf/ &rf;NAJNrdKU?
awmifausmifq&mawmf OD;pErmvmvuFm& pD&ifaom &ckdif&mZ0ifusrf;? &aohawmifNrdKU txufausmif;awmif
q&mawmfOD;OmPpD&ifaom "n0wd&mZ0ifopfESihf a&S;&ckdif&mZ0if ayrlrsm; pEol&d,rif;rS ol&d,a&Ekrif;
ESihf rif;qufaygif;(19)qufomawGU& t"drmofusrf; ayrlt& (21)qufrawGU&ay/
wpfzefpEol&d,rif;rStpjyK ol&d,a&Ekrif;wkdifatmif eef;pHESpfrsm;ukd aygif;vkdufvQif (757)eSpfrQom
jzpfaMumif; awGU&jyefygonf/ tdEd,jynf tOerif;onf twdwfou&mZf (8645)ukd NzdKaomtcg &ckdifjynf
vnf; ,if;ou&mZfukd NzdKvdkufNyD; t<uif;(2)ckxm;cJh\/ tdEd,twkdif;yif/ ,if;rS pEol&d,crnf;awmf oD&d&mZ
ewf&Gmvm;aomESpfxdqkdvQif NzdK<uif;ou&mZf(97)okdYa&mufvwfayNyD/ ,if;ou&mZfeSihf pEol&d,rS ol&d,a&Ek
xd eef;pHESpf (757)ukd aygif;vQif (854)ESpfom &Sdao;aMumif;awGU& ol&d,a&Ekrif;onf rnfonhfenf;ESifhrQ
(1330)ukd rNzdKEkdifaMumif; awGU&ygonf/
tu,f(21)qufxd ,ljyefvQifvnf; ol&d,uHorif;eef;pH(16)ESpf? ol&d,ousrif;eef;pH(8)ESpf? aygif;
(24)ESpfrQom&Sdojzihf (1330)jynfh&ef ESpfaygif;(452)ESpfvkdayOD;rnf/ xkdhaMumihfol&d,a&Ekrif;NzdKcJhaom ]tmvrd
u}udef;ukd vufcH&ef taMumif;rjrifyg/ okawoDwkdY qifjciftyfygonf/
tOerif;\ ]yO-pwk-q-yoQL;}udef;? &mvrm,krif;\ ]rd-q-pH-Zd}udef;t& twdwfou&mZf (8645)ukd
NzdKNyD;aemuf ,if;rSxufyGm;vmaom ou&mZf(148)okdYa&mufaomtcg tdEd,jynf tZmwowfrif;onf
aumZmeSihf omoemeSpfukd xyfwljyKvkdaomaMumihf ]yoQL;-pwk-ly}udef;t& ,if;(148)ukd NzdKvkduf\/ a*gwr
bk&m; y&dedAmef pHvGefaomESpfaywnf;/
,if;ESpfonf &ckdifjynf wwd,"n0wD pEol&d,rif;eef;pH(51)ESpf? oufawmf(76)ESpfokdYa&mufaomESpf
aywnf; / pEol &d ,rif ;onf xk d ou &mZf( 148)ukd ]ZD- 0-u}ude f; t&NzdK aemufw pfE Sp fM umaomtcg
eef;pH(52)eSpf? oufawmf(77)wGif ewf&Gmvm;\/ ou&mZf(1)rSm ewf&GmpHygonf/ omoemawmfvnf; wpfESpf
&SdvwfNyD;wnf;/ t"drmofusrf;ayrl pEol&d,rif;ou&mZfNzdKaMumif; rawGU&aomfvnf; a&SUjyqkdvwHUaom
]ynmar"marmfuGef;} aumufEkwfcsufum; awGUMu&ygonf/
pEol&d,rif;rS ol&d,auwkrif;xd ]ol&d,0Ho}tEG,fawmf(25)qufonf wwd,"n0wD pkd;pHcJhMu&m
pEol&d,rif;ESihf tEG,fawmf(16)qufajrmufjzpfaom ol&d,pdMwrif;vufxufokdY a&mufaomtcg ]"-e-O}
ude;f t& ou&mZf(609)ukd NzKd cyhJ gonf/ ,if;okNYd zKd vu
dk jf cif;aMumihf aumZmou&mZfonf omoemawmf ou&mZf
xuf (609)ESpf,kwfavsmhvmygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

91

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

pEo&l ,
d rif; ewf&mG vm;aomESpo
f nf xkrd if;NzKd <uif;ou&mZf(1)ckjzpf\/ xkrd if;\om;awmf ol&,
d "dywdrmS
(15)qufajrmufjzpfaom ol&d,ywmrif;xd eef;pHESpfaygif;(607)jzpf NzdK<uif;ou&mZf(1)ESpfaygif;aomf ol&d
,ybmrif; ewf&GmpHaomESpfonf aumZm (608)jzpfayonf/ ol&d,ybmrif;\ om;awmfpEmol&d,rS (16)
qufajrmufaom ol&d,pdMwrif;onf ]"-e-O}udef;ukdNzdKNyD;aemuf xkdrif;NzdK<uif;ou&mZf (37)wGif ewf&Gm
vm;ygonf/
ol&d,pdMwrif; ewf&Gmvm;aom aumZmou&mZf(37)rSmyif om;awmf ol&d,aZ|rif;qufcH ,if;rS
wwd,"n0wDacwf\aemufqkH;rif;jzpfaom ol&d,auwkrif;xd rif;(9)qufeef;pHESpfaygif;rSm (211)ESpfjzpf
ol&d,aZ| eef;wufou&mZf(37)ESihfaygif;aomf (248)jzpf\/ xkdYaMumihf wwd,"n0wDacwfukefqkH;aom
aumZmou&mZfonf (248)jzpfaMumif; awGU&ygonf/ omoemawmf ou&mZftm;jzihq
f v
dk Qif (248+609)=857
jzpfygonf/

a0omvD ausmufavSum;acwf
ol&d,auwkrif;\om;awmf r[mwkdif;pjEm;(a'GifpjEm;)rif;onf aumZmou&mZf(248)wGif crnf;awmf
\ tkduft&mukd qufcHaomfvnf; "n0wDNrdKUawmf qufvufeef;rpHbJ ]rif;rwf&Hzsm;? pjEm;vQif? cGmjim;a&Smif
vGihf? uHokH;qifh0,f? xD;zGifhwpfESpf? pHrjzpfu? wvSpfpGefYum? NrdKUeef;&Smonf} [laom ]ompGavvuFm}eSifhtnD
uHokH;qifhNrdKUrSm wpfESpfMum aumZmou&mZf(249)okdYa&mufaomtcgrS a0omvD(ausmufavSum;)NrdKUukd
wnfaxmifcJhygonf/
&ckdifjynf ol&d,pdMwrif;onf ]"-e-O-udef;}t& ou&mZf(609)ukd NzdKaom tcsdefonf tdEd,jynf
ourif;vufxuf ]e-0-c-q}udef;t& ou&mZf (609)okdYa&mufaomtcsdefaywnf;/ xkdYaMumihf ourif;onf
jrwfpGmbk&m; y&dedAmefpHvGefawmfrlaom uvd,k*fuyfqef; ESpfaygif;(2570+689=3179)]e0-ow-{u-Bwd}
(3179)ESpfjzpfonf/ xkduvd,k*fuyfqef;ESpfaygif;(3179)ESpf ou&mZfukdvnf; ourif;NzdK uvd,k*fuyfqef;
ESpfaygif;[kyifqkdtyf\/ xkduvd,k*fuyfqef; eSpfaygif;tusOf;rSm jrwfpGmbk&m; y&dedAmefpH,lawmfrlaomESpfonf
uvd,k*fuyfqef;ESpfaygif;(2570)&SdavNyD[l a*gwryk&mPfusrf; qkdavonf/
],ckqef;vsuf&Sdaom uvd,k*ftp rif;rlaom "r&mZm rif;ou&mZf(1812)? eErif;ou&mZf(500)?
a*gwrif;ou&mZf(400)? r,l&rif; ou&mZf(360)? a,rygvrif; ou&mZf(107)? if;rif;ig;yg; ou&mZf
(3179)ESpfjzpf\/ if;ou&mZfonf ourif;NzdKaom ou&mZfjzpf\[l ol&d,od'Eusrf; qkdavonf/
[k &ckid &f mZ0opfusr;f pmrsuEf mS (275)eSifh (277) &rf;NANJ rKd U? awmifausmif;q&mawmfu wifjyxm;ygonf/
ol&d,pdMwrif; ]"-e-O}udef;}(609)? okdYr[kwf ourif;]e0-c-quddef;}(a*gwr y&dedAmefpHvGefawmfrlaom
uvd,k*fESpfqef; ESpfaygif;(2570) rS wufyGm;vmaom)(609)ukd toD;oD;NzdKNydKaemuf ou&mZfaumZm wufyGm;
vmMu&m a0omvD(ausmufavSum;) NrdKU r[mwkdOf;pjEm; (a'GifpjEm;)rif;rS oD&dpjEm;rif;xd eef;pHESpfaygif;ukd
(340)jzpfonf[k awmifausmif;q&mawmf &ckdif&mZ0ifopfusrf; jyqkdxm;\/ xkdYaMumihfr[mwkdOf;pjEm;rif;
a0omvDNrdKUawmfukd wnfaxmifaom ou&mZf (249+340=589)onf oD&dpjEm;rif; ewf&Gmvm;aom aumZm
ou&mZfyifwnf;/ xkdrif;onf ]O-w-rudef;}t& ou&mZf(560)ukd NzdKcJhNyD;vQif (29)ESpfqufvufeef;pHao;onf
[k awmifausmif; q&mawmfuyif qkdxm;jyefojzihf oD&dpjEm;rif; ewf&GmpHaomeSpfxnf aumZmou&mZf
(29)ESpfyifjzpfygonf/
a*gwrjrwfpGmbk&m; y&dedAmefpHvGefonfrSp aumZmESihf omoemou&mZf xyfwlwufyGm;vmcJh&m
&ckdifjynf ]"-e-Oudef;} (609) ESihf ]O-w-rudef;} (560)ukd NzdKvkdufojzihf aumZmonf omoemou&mZfxuf
(609+560)=1169 eSpf,kwfavsmhvmygonf/
okt
Yd m;jzifh 'kw,
d "n0wDacwf? wwd, "n0wDacwfEiS fh a0omvDausmufavSum;acwfwYdk ou&mZf
NzdKvmcJhykHeSihf oD&dpjEm;rif;vufxuf q|ro*Fg,emwifvmcJhykHrsm;ukd tvGefa&S;usaom ]ynmar"marmfuGef;}
wGif atmufygaumufEkwfcsuftwkdif; awGU&\/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

92
ynmar"marmfuGef; aumufEIwfcsuf

]]&mvrm,k? rif;[korkduf? bdodufBudKufpm? aumZmbdE? om"uusrf;? udef;cef;t&? rd-b-pH-Zd? NzdKvd<uif;


vpf? ou&mZfr[m? wpf&mokH;ck? yGihfrIwGdBuHK? uqkefykP? a*gwr[k? Ak'wHxGm? jzpfyGihfvSm? a'0grEk? uRwfrI
a[mMum;? av;q,fih g;0g? a&mufonfcgum;? &mav;q,f&h pS ?f jynfch u
dk u
f qke?f edBuKH t*Fg? edAL wmok?Yd rSepf mG a&muf
[k? cwdig;quf? rysufpOfvm? pEmol&d,? Zd-0-uudef;? NzdKodrf;NyD;rS? wpfu-p-vpf? ou&mZf&m? omoemESpf?
pOfvkdufrysuf? q,fhajcmufqufcg? ol&d,mpdMw? "-e-Oudef;? r,drf;NzdKay? okH;q,fhESpfquf? rysufa&mufbd?
oD&dpjEm? O-w-rudef; NzdKodrf;aygif;pkH? "m-wk-#D-um? aumZm*aP? a&mufayrSefpGm? omoemeSpf? twdwfjzpfcg?
xkdESpfrSmyif? pdMwmykPrD? yg#dy'? qkwfpwpf&uf? ,if;edxufwGif? jroGifrIdif;td? wefckd;[donf? bkrd&TDawmif?
AGDxdyfacgifukd? nDatmifjyKcg? 0d[mwpfrsuf? av;buftnD? ig;aqmifpDjzpf? wpfausmif;0,f? ig;q,fhoHCm?
wpfrsufESmrSm? eSpf&mhig;q,f? av;oG,f&[ef;? oD[kdVfuRef;u? "l&ESpfjzm? ig;&mpDrQ? kdjynfrrS? "l&wpfaxmif?
yifhaqmifauR;arG;? vSLay;usif;y? v,fuxl;qef;? ewf;eef;wrQ? wlpG&TDausmif;? taygif;rsm;pGm? oHCmESpfaxmif?
yihfaqmifNyD;rS? plVa&0? em,uum;? "robif? o*Fg,em? wif&mtp? yO0de,m? eSpf&mig;q,f? okwefus,f
bd? em0d{aum? ukd;&mq,fwd? tbd"rm? usrf;vmow? &Spf&mhav;q,f? Aka'a[m[d? ygVded,? wravm[m?
BuD;0gcsyfjym;? ESpfaxmiftm;jzihf? &TD;xm;aocsm? wpfESpfMum\/}}
]]wpfjzmzGijfh y? t|uxm? 0de,mrSm? ckepf&mig;q,f? okw0f ,ftvm? axmifih g;&mwnf?h tbd"rm? ajcmuf&m
ukd;q,f? "dym,faygif;pkH? tukefazmf[? 0dok'dr*f? oQifysufr&m? vZdrSm? csyfjzpfav;q,f? 'Ga,edp,? ucFg0dw
&Pd? csyf&TDeSpfq,f? edum,fig;0? t|uxm? ESpfESpfMumjyK? y-'k-w-rnf? pwkwdus? r[d Ho[k? rnf&orkdif;?
&udKifwkdif;okdY? pd,fckdif;vDbd? arm*vdykw? wdax&f&Sif? ocifa&0? ax&ig;jzm? &[EmkdY? <uvmxkdcg?
ol&d,mpum? kdY&mZmtm;? a[mMum;a'oem? a'0g'lwH? okwHUtqkH;? av;aomif;vkH;rSm? "rmpuK? &rI[daMumif;?
av;aomif;&[ef;? uRwfwrf;0ifMu? xkdup? omoemh0efxrf;? &[ef;oHCm? pOfvmyGm;x? oD[VESifh? 0g'wlbd?
*kPfod*F DrSm? avm[myOrd? BuD;eDcsyfjym;? ig;axmiftm;jzihf? &GD;xm;aocsm? okH;ESpfMum\/
txufyg yanmar"marmfuGef;\ oabmt"dym,f/ /('kwd,"n0wDacwf) &mvrm,krif;onf ]]rdb-pH-Zd}}udef;t& twdwfou&mZf (8645)ukd NzdKcJh\/ (tdEd,jynf? tOerif;NzdKaom ]]yO-pwk-q-yoQL;}}udef;
eSiw
fh \
l /) xkNd zKd <uif;ou&mZf(103)okaYd &mufaomtcg a*gwrbk&m; yGiahf wmfr\
l / (45)ESpw
f idk w
f idk f ewfvw
l t
Ydk m;
tuRwfw&m; a[mMum;awmfrl ou&mZf(148)ck? uqkefvjynfh t*FgaeYwGif y&dedAmefysHvGefawmfrlygonf/
&mvrm,krif;rS ig;qufajrmufjzpfaom (wwd,"n0wD? NrdKUeef;wnf) pEol&d,rif;onf (ewf&GmrpHrD
wpfeSpfu) ou&mZf(148)ukd ]Zd-0-u udef;}t& NzdKvsuf xkdrif;ewf&GmpHaomESpfrSm aumZmou&mZfudk 1 u
tpjyKcJh\/
pEol&drif;tEG,fawmf(16)qufajrmuf ol&d,pdMwrif; vufxufokdYa&mufaomtcg ]]"-e-O udef;}}t&
ou&mZf(609)ckukd NzdKvkdufjyef\/ (omoemou&mZfxuf aumZmou&mZfonf (609)ESpf ,kwfavsmhvm\)
pEo&l ,
d rif;\tEG,af wmf (32)qufajrmufjzpfaom (a0omvDausmufavSum;NrKd U) oD&pD jEm ;rif;vufxuf
]]O-w-rudef;}}t& ou&mZf(560)ukd NzdKjyefygonf/ (xkdYaMumihf aumZmonf omoemou&mZfxuf(609+
560)=1169 ESpf,kwfavsmhcJhayonf/) ]]"-e-O udef;}} (609/ ]]O-wdrudef;}} (560)? ,if;ESpf&yfaygif;ukd ]]"mwk-#D-um udef;}} [k wGif\/ udef;onf ESpfta&twGuftm;jzihf (1169)aywnf;/
]]"m-wk-#D-um udef;}}ESihfywfouf ynmar"m armfuGef;yif...
]]wpfrsK;d uvd? tod{u? vk;H 0cRw,
f iG ;f ? w&m;uif;\? ,i;fuvdouf? xkEd pS x
f ufrmS ? odum odu? *Pef;csum?
&moufumv? [m,erS?D omuDous? a*gwr[k? avmuvl&Y mG ? jzpfyiG v
fh mS ? a'0grEk? uRwrf aI [mMum;? av;q,fh
ig;0g? a&mufonfcgum;? Moqm*g&? omcykPrD? Nidrf;vDdedAmef? xm;jyefomoem? aumZmNzdKI? "mwk#Dum?
a&mufcgaygif;Mu? e0Bwd? o-w-*d[k...}}
[lawGU&\/ ,if;udef;rsm;t& *Pef;csvQif
bk&m;yGifhawmfrlaomodumodu uvd,k*fESpf
2525

&cdik o
f m;BuD;pmay

93

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

bk&m;w&m;a[mawmfrlaomESpf
45
bk&m;y&dedAmefpHvGefaomESpf
2570
"mwk#Dumudef;
1169
ESpf&yfaygif;onhf ]e0-Bwd-ow-*d
3739
wwdwfuvd,k*fjzpf\/
,if; ,cka&muf&Sdaom aumZmou&mZfukdaygif; 1332
,ck uvd,k*fjzpf\/
5071
,if; bk&m;y&dedAmefjyKaom uvd,k*fukdEIwf
2570
,cka&mufaeaom omoemESpf
2501
wpfenf;tm;jzihf tdEd,jynf tZmwowfrif; NzdK<uif;ou&mZf(609)]e0-c-qudef;}okdYa&mufaomtcg ourif;onf
twduvd,k*fESpf (3179)ukd ]e0-o-w-{u-Bwdudef;}t& NzdKcJhonfjzpf&m ,if; ]e0-o-w-{u-Bwdudef;}t&
NzdKcJhonfjzpf&m ,if; ]e0-c-qudef;}edAmefpHawmfrlaom uvd,k*fESpfaywnf;[k tajz&ygonf/
rSwfcsuf/ / ynmar"m armfuGef; a*gwrbk&m; yGifhawmfrlaom uvd,k*fESpfukd ]odumodu} 2525 [k
jyqkdxm;NyD;vQif (45)ESpfaom umvywfvkH; ewfvlwkdYtm; tuRwfw&m;a[mMum;vsuf y&dedAmefjyKawmfrlaom
ESpfukd (2525+ 45)=2570 [k qkdygonf/ jrefrmtvkdtm;jzihf bk&m;zGm;awmfrlaom ESpfukd (2477+80)=2557
[k qkdxm;ygonf/ xkdYaMumihf bk&m;y&dedAmefjyKaomESpf tqkdESpf&yfrSm wpf&yfESihfwpf&yf (13)ESpfuGmjcm;aeonf
ukd awGU&ygonf/

oD&dpjEm;rif;vufxuf q|ro*Fg,emwifjcif;
td E d , jynf rZ s d r a'o (1)tZmwowf r if ; vuf x uf w pf B ud r f ? (2)umvaomurif ; vuf x uf
wpfBudrf?(3)tmaomurif;vufxuf wpfBudrf? (4)a&S;acwf wrm&myged[kwGifaom oD[kdVfuRef; 0#*grPdrif;
vufxufwpfBurd f pkpak ygif;(4)Burd w
f ifcMhJ uayonf/ pwkwt
Burd o
f aYdk &mufNy;D rS yd#uwfo;Hk yku
H sr;f tpku
H dk tu&m
wifcJhaMumif; awGU&ygonf/ &ckdifjynfonf c&pfESpfat'D 'kwd,&mpkwGif oD[kdVfuRef;ESihftquftoG,fjyKvmcJh
aMumif; emyg*sLeDuGef'gausmufpmukd taxmuftxm;jyK od&\/
wwd,"n0wDacwfvGefajrmuf a0omvD(ausmufavSum;)acwfokdYa&mufaomtcg tmeEpjErif;vuf
xufwGif oD[kdVfoHCmawmfrsm;? &ckdifoHCmawmfrsm; a0omvDNrdKUawmf tnDtnGwfpnf;a0;MuNyD;vQif oD[kdVf
yd#uwfo;Hk yk(H pwkwo
*Fg,emrl)twkid ;f o*Fg,emwifawmfrcl MhJ u\/ ,if;okw
Yd ifjcif;ukd oD[Vdk rf q
S uf yOro*Fg
,em[lyif qkd&ayrnf/ tmeEpjEausmufpm...
bk&m;a[m yd#uwfokH;ykH usrf;tpkHukdvnf; bk&ifrif;jrwf\ trdefYjzihf tpkHpkHa&;ul;tyfNyD/ a&T? aiGjzihf
jyKvkyf &wemausmufrsufjzihf pDjc,ftyfaom Mumyef;rsm;jzihfvnf; ylaZmftyfNyD/ t&yfav;rsufESmrS <ua&muf
vmaom &[ef;awmfrsm;tm; aMu;oydwfESifh ykd;ouFef;tpkHpkHukdvnf; ay;vSLawmfrl\ oDvarCjynf
(oD[kdVf)uRef; usif;yaom oHCmtpnf;ta0;okdY w&m;yvifqifr,OfomeSihf awmufyaom ykd;ouFef;rsm;ukd
ay;ykdYvSL'gef;awmfrl\}[l awGU&\/
tmeEpjEm;rif;vGef a0omvDNrdKUawmfyif oD&dpjEm;rif;vufxufokdYa&mufaomtcg xkdrif;onf ]Ow-rudef;}jzifh ou&mZf (560)ukdNzdKvkduf\/ ,if;ESpfuyiftpjyK rnfokdY o*Fg,emwifawmfrlcJhaMumif;?
ynmar"m armfuGef; azmfjyxm;onfjzpf&m xkdo*Fg,emwifjcif;onf q|ro*Fg,emwifjcif;yifjzpfayonf/
q|ro*F g ,emwif j cif ; taMumif ; eS i h f y wf o uf ynmar"marmf u G e f ; \ oabmt"d y m ,f r S m
o*Fg,emwiftahH om ajrrsuEf mS wpfzuf ausmif;ig;apmifpD aqmufvyk &f m av;rsuEf mS ausmif;aqmifaygif;
(20)jzpf\/ ,if; "l&ESpfjzmwGif vdrmawmfrlMuaom oD[kdVfoHCmawmfwpfaxmif? &ckdifjynfrrS oHCmawmf
wpfaxmif? aygif;eSpfaxmifaom oHCmawmfwkdYukd pl|a&0wtrnf&Sdaom em,ut&Sifoljrwfu OD;pD;vsuf

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

94

o*Fg,emwifawmfrcl yhJ gonf/ oHCmawmft&Sio


f jl rwfrsm; oDwif;ok;H awmfral om ausmif;aqmif (20)\ tv,f
w&m;obifqif,ifusif;y&m jzpfaom ausmif;BuD;Adrmef&Sd\/ ,if;Adrmef o*Fg,emwifaomtcg(1) 0denf;ig;usrf;ukd aMu;0gcsyfa& 250
(2) okwfokH;usrf;ukd
/
910
(3) tbd"rmckepfusrf;ukd /
840
aygif;
2000 (1)ESpfMum\/
t|uxm (1)
0denf;
aMu;eDcsyfa&
750
(2)
okwf
/
1500
(3)
tbd"rm
/
690
(4)
0dok'd
/
60
aygif;
3000 (2)ESpfMum\/
pkpkaygif; aMu;csyfa& 5000 yd#uwfokH;ykHESifh t|uxmrsm;ukd aemift&SnfwnfxGef;atmif
o*Fg,emwifcJhMu&m okH;ESpfMum\[l jzpfygonf/

a*gwrbk&m; y&dedAmefjyKaomeSpfESihf c&pfESpf


okawoDwkdYonf a*gwrbk&m; y&dedAmefjyKaomESpfukd c&pfESpfESihf wGufppf azmfjyMu&m wpfOD;eSihfwpfOD;
tajzrwlMuyg/ rnfuo
hJ w
Ydk u
G pf pfMuonf[k wGupf pfyHk wGupf pfenf;ukv
d nf; aumif;pGmrod&yg/ od&oavmufrmS
(1) 'kdif0efb[m'ltvf? 'D? qGmrduefEkydav; (Diwan Bahadur L. D. Swani Kannu Pillai)?a*gwrbk&m;vufxuf
ta&;BuD;aom tjzpfawmfrsmukd wifxm;aomrSwfwrf;rS wGufppf bk&m;y&dedAmefjyK aomESpfukd c&pf
ray:rD c&pfESpf bD? pD?(478)? {NyDvqef;(1)&uf? t*FgaeY[k qkdxm;ygonf/ (ESpf? v? &uf? aeY twdtus
wifjyxm;\/ okawoDwkdY pOf;pm;wkdufygonf/)
(2) 0gokbEKtwKywdukd a&;om;aom y&rmx(Paramartha Auther of the life of Vasubandhu)
u a*gwrbk&m; y&dedAmefjyKaomESpfudk c&pfESpf bD? pD (487)[k qkdxm;ygonf/
(3) qm&wdpjEm'ghpf(Sarat Chandra Das) u "rmaomurif;ukd a*gwrbk&m; y&dedAmefjyKNyD;aemuf ESpfaygif;
(250)Mumaomtcg rif;jzpfvmonf[k qkdNyD;vQif wkwfjynfwHwkdif;BuD;ukd wnfaqmufaom &Sd0ef;wd(SheHwang - Ti) ESihfxD;NydKifeef;NydKifjzpfaMumif;? xkdwkwfbk&ifonf bD? pD (246) eef;wuf bD? pD? (221)
bk&ifBuD;jzpf vmNyD;vQif bD?pD(210) ewf&Gmvm;aMumif; a&;xm;ygonf/ wkwfbk&if\eef;wufou&mZf
ukd,l ajym&rnf qkdvQif (246+250)=bD? pD (496)onf bk&m;y&dedAmefjyKaom ou&mZfjzpf&rnf[k
wifjyxm;ygonf/
(4) ygarmu&mref(Professor Rahman)a&;aom tif'kdygupwef &mZ0if(History of Indo Pakistan) a*gwrbk&m;
ukd c&pfESpf bD? pD(566) zGm;jrif bD? pD(486) y&dedAmefjyK\[k qkdxm;ygonf/
(5) wkwfjynfuefwkef(Canton) NrdKU bk&m;y&dedAmefpHvGefaom eSpfrS wpfESpfaphwkdif; tpufi,f wpfpufpD
csrSwfvmcJh&mrS c&pfESpfat? 'D (489)okdYa&mufaomtcg xkdtpufi,ftrSwftom; (The Dotted Record)
onf (975)puf&NdS yq
D \
dk / xkaYd Mumihf (975-489)=486 onf bk&m;y&deAd m efjyKaom bD? pD? c&pfEpS jf zpf&rnf[k
qkdygonf/ (Ta Ka Ku Su, J.R. A.S 1905, P.51)
(6) AGD? at? qrdof( V.A Smith)u Adrdom&rif;ESihf tZmwowfrif;wkdYvufxuf a*gwrbk&m;yGifhawmfrltZm
wowfrif;vufxuf y&deAd m efpv
H eG w
f mfrjl cif;aMumihf Adro
d m&rif; tEG,af wmfrsm;ukd rSww
f rf;wifaomtcg
cg&a0v(Khapavala Inseription) ausmufpmukd taxmutxm;jyKjcif;tm;jzihf a*gwrbk&m; y&dedAmefpHvGef
awmfrlaom ou&mZfukd bD? pD? (543)[k rSwf,loifhaMumif; a&S;acwf tdEd,&mZ0if (The Early History of
India) wifjyxm;\/ ,if;ou&mZfukd oD[kdVfuRef;uvnf; todtrSwfjyK\[k qkdygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

95

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

(7) xkdokawoDrsm;vufvSrf;rD&m tcsuftvufrsm;eSifh SdEIdif;wifjyMuouJhokdY tuRefYtaeESihfvnf; wifjyty


aom tcsufwpf&yf&Sdygfonf/ vufcHoifhonf[k rwkdufwGef;vkdaomfvnf; ,if;tcsufrSm rif;zavmif;onf
eef;pHESpfaygif;(20)okdYa&mufaomtcg aumZmou&mZf (953)? omoemou&mZf (2122)ckESpfwGif OD;&mZf
"mwfawmfapwD XmyemoGi;f yGaJ wmfudk pDrcH if;usi;f onf[k &ckid &f mZ0ifrsm;u azmfjyxm;jcif;yifjzpfygonf/
okdYaumZmou&mZf(953)wGif omoemou&mZf(2122)ESpf&SdNyD[k od&ygonf/ (omoem 2122?
aumZm 953)1169 uGmjcm;ygonf/ ,if;(1169)onf ("eOudef; 609+Owrudef;560)="mwk#Dumudef;
(1169) yifjzpfygonf/ omoemou&mZfxuf aumZmou&mZf xkrd Q,w
k af vsmyh gonf/ c&pfEpS Ef iS yfh g,SOjf y&vQif
aumZmou&mZf
omoemou&mZf
c&pfESpf
rif;zavmif;eef;wuf
933
2102
1571
20
20
20
XmyemoGif;
953
2122
1591
379
379
379
,cka&muf&Sdaom
1332
2501
1970
okdY okdYtm;jzihf okawoDwkdY\ t,ltqrsm;ukd MunhfvkdufvQif a*gwrjrwfpGmbk&m;\ y&dedAmefpHvGef
awmfrlaomc&pfESpfukd bD? pD? 478? 487? 496? 486? 543 [k ig;rsKd;xGufqkdMuonfukd awGU&ygonf/ rnfonhf
c&pfESpfudkom [kwf\ rSef\[l tolqkdEkdifygtHhenf;/ okawoDwpfOD;\ tcsdefMumjrihfpGm avhvmwGufppfNyD;rS
wifjyxm;aom c&pfESpfukd omrmeftm;jzihf ypfy,f&ef rvG,fvSyg/ wifjyxm;aom c&pfESpfrsm; eSpfzuftpGef;\
jcm;em;jcifrSm (65)ESpfrQom uGmjcm;onfukd awGU&ygonf/ ,kwdrJhwifjyMujcif;um; r[kwfyg/ *&dwf&mZ0if?
tdEd,&mZ0if? wkwf&mZ0ifrsm;ESihf eD;&mpyf&m wifjyjcif;yif jzpfayonf/
rSwfcsuf/ rif;zavmif;onf aumZm (933)? omoemawmf (2002)wGif eef;wuf ESpfaygif;(20)Mumaom
tcg OD;&pfawmfapwD XmyemoGif;obifukd pD&ifcif;usif;aMumif;ukd &ckdif&mZ0ifrsm;u qkdxm; jrefrmEkdifiH
ESpfig;q,fajrmuf okawoe*sme,f trSwf(2) c&pfESpf(1571)wGif eef;wufonf[k qkdygonf/ rif;zavmif;
XmyemoGif;aomESpfrS ,ckxd(379)ESpfvGefvwfayNyD/ ,ck(omoem 2501? c&pf1970)=531 onf a*gwrbk&m;
y&dedAmefjyKaom bDpD531 jzpf\[k tajzxGufvmygonf/ okawoDwkdY qifjcifzG,fomjzpf vufcHoifhonf[k
rwkdufwGef;vkdyg? vufvSrf;rD&mESifh wifjyjcif;omjzpfygonf/

&ckdif&mZ0if acwftqufqufESifhywfoufaom ou&mZfrsm;


1/

2/

yxr "n0wDacwf/
rm&,krif;eSifhtEG,fawmf (54)quf?
rsKd;jcm; (3)qufaygif;(57)qufwkdY\
eef;pHESpfaygif;
ur&mZm ausmufyef;awmif;
pkd;pHMum;umv

1818
24
1824

'kwd,"n0wDacwf/
ur&mZmrS &mvrm,krif;eef;pH
(22)ESpfxd tEG,fawmfrif;(24)quf
wkdY\eef;pHESpfaygif;
830
acwfESpfacwf\ eef;oufaygif;
2672
(tdEd,jynf tOerif;\ ]yO-pwk-q-yoQL;}udef;? &ckdifjynf &mvrm,krif;\ ]rd-b-pH-Zd} udef;t&

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

96

NzdKaom ou&mZf 8645 onf wpfcsdefwnf;xyfwlxyfrQjzpfMu\/)


3/ wwd,"n0wDacwf/
&mvrm,krif; NzdKif<uif;ou&mZf 97 wGif
pEol&d,rif;eef;wuf eef;pH51 ESpf? ou&mZf 148 wGif a*gwr
bk&m; y&dedAmefjyK\/
148
rm&,krif; eef;wufonfrSm bk&m;y&dedAmefjyKonfxd ESpf
2820
bk&m;y&dedAmefjyKaomESpfonf c&pfawmf ray:rD bDpD (531) jzpfaomaMumihf rm&,k yxr"n0wDukd
wnfaxmifaom ESpfonf (2820+ 531)=3351 c&pfawmfray:rDjzpfayonf/
a*gwrbk&if y&dedAmefjyKaomESpfwGif tdEd,jynf tZmwowfrif; ]yoQL;-pwk-ly} udef;? &ckdifjynf
pEol&d,rif; ]ZD-0-u}udef;t& (148)ukd wpfcsdefwnf; xyfwlxyfrQ NzdKcJhMu\/
pEol&d,rif;rStEG,fawmf (16)qufajrmufjzpfaom ol&d,pdMwrif;vufxufwGif]"-e-O}udef;t& ou
&mZf(609)ukd NzdKcJh\/ ,if;ESpfonf ourif; tdEd,jynf NzdK&mwGif ygaom ]e-0-c-q} udef;ESifhwpfcsdefwnf;
xyfwlxyfrQaywnf;/
pEol&d,rif;\ tEG,fawmf(25)qufaemufqkH;ol&d,auwkrif; ewf&GmpHaomESpfonf ol&d,pdMwrif;\
]"-e-O}udef;(609)ukd NzdKNyD;aemuf wufyGm;vmaom aumZmou&mZf(548)ckjzpf\/ ,if;ESpfrSm wwd,"n0wD
acwf ukefqkH;ygonf/ aumZm(248)? omoem(248+609=857)/ c&pfat'D (857-531=326)/
4/
a0omvD(ausmufavSum;) acwf/
ol&d,auwk\om;awmf r[mwkdOf;pjEm;(a'GifpjEm;) rif;onf uHokH;qifhNrdKU wpfESpfMumaomaMumihf
a0omvDNrdKUukd aumZm(249)ck? omoem(858)ck? c&pfat'D (327)wGif rGrf;rHwnfaxmifcJhaMumif; awGU&ygonf/
oD&dpjEm;rif;vufxufokdY a&mufaomtcg ]O-w-r}udef;t& ou&mZf (560)ukd NzdKcJhygonf/ ,if;NzdKaomESpf
rSm omoemeSpf(609+560=1169)/ c&pfESpf(1169-531)=at'D (638)&SdcJhayNyD/ oD&dpjEm;rif;onf ou&mZf
NzdK (29)ESpfMumrS ewf&GmpHjcif;aMumihf ,if;ESpfonf aumZm (29)? omoem(1198)? c&pfat'D(667)jzpfonf/
r[mwkdif;pjEm;rif;rS oD&dpjEm;rif; ewf&GmpHonfxd eef;pHESpfaygif;(340)/ ,if;rSo*FpjEm;? plVpjEm;ESihf
rsKd;jcm;rif;wkdY tkyfpkd;aom ESpfaygif;(151)? pkpkaygif;(491)onf a0omvD(ausmufavSum;) acwf\ oufwrf;
jzpfygonf/ acwfukefaomESpfonf aumZm(180)? omoem(1349)? c&pfat'D(818)jzpf\/ (taemufEkdif
iHom; okawoDtcsKdUu a0omvDacwfukd c&pfESpf at'D (957)[k jyqkdMu\/ ,if;jyqkdcsufonf &ckdif&mZ0ifESihf
rnDaMumif; awGU&ygonf/)
5/ tOee'Dav;NrdKUacwf/
(u) pr0uf-yOmNrdKU?
acwoifrif;rS rif;ywdxd (15)quf?
eef;pHESpfaygif;
285
xkdYaMumifh prm0uf yOmNrdKUoufonf
aumZm(180+285)=465 ck?
omoem(1349+285)=1634 ck?
c&pf(818+285)=1103 ck ukefqkH;cJhygonf/
(c)
yOry&defNrdKU/
vusfmrif;eefrS aumvd,xd (6)quf
eef;pHESpfaygif;(eef;oufwkdMu\)/
20
xkdYaMumifh yxryk&defNrdKUoufonf
aumZm (465+20)=485 ck
omoem(1634+20)=1654 ck

&cdik o
f m;BuD;pmay

97

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

c&pf(1103+20)=1123 ck ukefqkH;cJhygonf/
(*)
'kwd,y&defNrdKU?
'o&mZmrS eSvkH;rif;xd (22)quf?
eef;pHESpfaygif;
127
xkdYaMumihf 'kwd,y&defNrdKUoufonf
aumZm(485+127)=612 ck
omoem(1645+127)=1781 ck
c&pf(1123+127)=1250 ck ukefqkH;cJhygonf/
(C) avmif;MuufNrdKU?
tavmrmjzLrif;rS rif;apmrGefxd (18)quf
eef;pHESpfaygif;
180
xkdYaMumihf avmif;MuufNrdKUoufonf
aumZm(612+180)=1961 ck
c&pf(1250+180)= 1430 ck ukefqkH;cJhygonf/
rSwfcsuf/ /av;NrdKUacwfwpfacwfvkH;\ oufwrf;onf (285+20+127+180)=612 ESpfjzpf\/
6/ ajrmufOD;acwf(yxr)
rif;apmrGefeSihftEG,fawmf(12)quf?
rif;acgif&mZmxd eef;pHESpfaygif;
101
xkdYaMumihf rif;acgif&mZm ewf&GmpHaomeSpfonf
aumZm (792+101)=893 ck
omoem(1961+101)2062 ck
c&pf(1430+101)=1531 ckjzpfonf/
ajrmufOD;acwf('kwd,)
rif;ygBuD;eSihftEG,fawmf (9)quf?
rif;paexd? eef;pHESpfaygif;
107
xkdYaMumifrif;pae(oD&dok"r&mZm\
om;awmf) ewf&GmpHaomESpfonf
aumZm(893+107)=1000
omoem(2062 + 107)=2169
c&pf(1531+107)= 1638 jzpfygonf/
ajrmufOD;acwf (wwd,)
e&ywdBuD;(ukov)rS (28)quf
aemufqkH;orw&mZmxd eef;pHESpfaygif;(146)
xkdYaMumifh bkd;awmfbk&m; &ckdifjynfukd
odrf; orw&mZmeef;usaomESpfonf
aumZm(1000+146)=1146
omoem(2169+146)=2315
c&pf(1638+146)=1784 jzpfygonf/
ajrmufOD;acwf wpfacwfvkH;oufwrf;onf
(101+107+146)=354 ESpfjzpf\/ xkdtcsdefrS ,cka&muf&Sdaom ou&mZfxdqkdvQif 186 ESpfMum
vwfayNyD/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

98
aumZm(1146+186)=1970 jzpfaMumif; awGU&ygonf/

ou&mZfNzdKudef;rsm;
1/

]yO-pwk-q-yoQL;udef;} tdEd, tOerif;NzdK/ ]rd-b-pH-Zdudef;}


&ckdif &mvrm,krif;NzdK/
8645
2/ ]yoQL;-pwk-lyudef;} tdEd, tZmwowfrif;NzdK/
]ZD-0-u udef;} &ckdif pEol&d,rif;NzdK/
3/ ]e0-c-qude;f} tdEd, ourif;NzdK&m yg0if/
]"-e-Oudef;} &ckdifol&d,pdMwrif;NzdK/
609
4/ ]O-w-rudef;} a0omvD oD&dpjEm;rif;NzdK/
]c-q-yOmudef;} yk*Hykyg;apm&[ef;rif;NzdK/
560
rSwfcsuf/ /tdEd,ESihf&ckdif (609)ukd NzdKcsdefwGif oD&dacw&mwGif okrkE&Drif;onf ]a'g-a'g&oudef;}
t& (622)ukd NzdKcJhygonf/
omoemawmf ou&mZfESihfywfouf okawoDwkdY\ t,ltqrsm;ukd vkdtyfoavmuf wifjyNyD;
ygNyD/ ,if;t,ltqrsm;ukd jyefvnfokH;oyfMunfhvQif ta&;BuD;aom uGJjym;csufESpf&yfawGU&ygonf/
(1) a*gwrjrwfpGmbk&m; y&dedAmefpHvGefawmfrlaomESpfwGif bkd;awmftOerif;NzdK<uif;ou&mZf (148)ukd
tdEd,jynf tZmwowfrif;NzdKcJh ,if;ESifxyfwljzpfaom &mvrm,krif;NzdK<uif; ou&mZf(148)ukd
pEol&d,rif;onf ZD0uudef;t&NzdKcJhonf/ ,if;rSwufyGm;vmaom ou&mZfukd pEmol&d,tEG,fawmf
(16)qufajrmufjzpfaom ol&d,pdMwrif;onf "eOudef;t& (609)ukdNzdK a0omvDacwfokdYa&mufaom
tcg oD&dpjEm;rif;onf Owrudef;t& (560)ukd NzdKcJhonf[laomtqkdESihfa*gwrjrwfpGmbk&m; y&dedAmefjyKaom ou&mZf(148)ukd tdEd,jynf NzdKcJhaomfvnf; &ckdifjynf
rNzdKbJ pEol&d,tEG,awmf(21)qufajrmufjzpfaom ol&d,ma&Ekrif;vufxuf tmvrdu udef;t&
(1330)ukd wpfBudrfwnf;NzdKcJhonf[laom tqkduGJvGJcsufukd awGU&ygonf/
tuRet
Yf aeESirfh nfonft
h qku
d o
dk m vufco
H ifo
h nf[k tqk;H tjzwf ray;Ekid af omfvnf; ynmar"m armfueG ;f
t& pEol&d,rif;? ol&d,pdMwrif;ESifh oD&dpjEm;rif;wkdY ou&mZfNzdKjcif;ESihfom &ckdif&mZ0if eef;pHou&mZfrsm;ESihf
ukdufnDonfukd awGU&jcif;aMumifh ,if;tqkdukdyif t"duxm; azmfjycJh&ygonf/ jrefrm&mZ0ifESifhrukdufnDaom
tcsufwpf&yfvnf; &Sdygao;onf/ ,if;tcsufrSm oD&dacw&m? okrkE&Drif;NzdKaom a'ga'g&oudef;ESihf ol&d,
pdMwrif;NzdKaom "eOudef;yifjzpfygonf/
(2)

a*gwrjrwfpGmbk&m; y&dedAmefpHvGefawmfrlraom ESpfukd okawoDwkdY c&pfESpfESihfwGufppf jyxm;Mu&m


tenf;qkH; uGJvGJcsuf ig;rsKd;awGU&onf/ ,if;ig;rsKd;pvkH;onf &ckdif&mZ0if aumZm? omoem ou&mZf
rsm;eSihf rukdufnDMuyg/ c&pfESpf bDpD (531)ESxihfom ukdufnDaMumif; awGU&ygonf/

,cktcsdefxd tuRefYtaeESihf &ckdif&mZ0if aumZm-omoemESihfc&pfESpfrsm;wGufppfwifjyxm;onfukd


rawGU&ao;yg/ okdYjzpfyg ,ckacwfrSm jzpfap? aemifwpfacwfrSmjzpfap jyKjyifzkdYvkdtyfu jyKjyifEkdifatmif
xkdc&pfESpf okH;rsKd;pvkH;ukd tajccHtm;jzihf wGufppfwifjy&jcif;jzpfygonf/ okawoDwkdY toifhtwifh ESvkH;
oGif;awmfrlMuygap[k tav;teuf qEjyKtyfygownf;/
OD;atmifomOD;

(pmwrf;ukd q&mBuD;(10)ESpfwkdifwkdif tcsdef,ljyKpkcJh&onf[k od&Sd&ygonf/ pmwrf;ukd q&mBuD;


tvGrf;ajytjzpf azmfjytyfygonf/) t,f'Dwm

&cdik o
f m;BuD;pmay

99

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

&ckdiftaemufykdif; a'o
&Snfjrifhrlv? yxru? &|orkdif;? onfhwkdif;um;? us,f0kdif;e,fquf? taemufbufrSm? rZdrmESifh?'g*g
jrpfavQmuf? ajrmufukdawmifkd? ukef;ukdxdcH? tmoHcsif;wGif;? acsmif;qif;a&xGuf? a&SUbuf'Dom?{&m0wD?jrpf
qD;jcm;uef? i0efxdyfarQmif? a&SUawmift*d? 'udPcGif? armfwifa&vGwf? ork'f0ifav?&ckdife,fvQif?0Srf;us,f
c&D;? jynfBuD;[kausmf? ckwkdifac:\/}}
0g;ausmif;q&mvlxGufy@dwf
(OawevuFmed*kH;rS)
a&S;u&ckdif&mZ0ifwGif taemufjynf[k ac:qkkdcJhaom b*Fvm;a'o (ta&SU? taemuf) e,fy,f&yfonf
&ckid \
f taemufyidk ;f a'o e,fy,fjzpfacsonf/ xked ,fy,fonf tdE,
d bm&wjynfEiS v
fh nf;aumif;? &ckid jf ynfe,f
ESifhvnf;aumif;? yx0Dcsif;qufpyfaeaom a'owpfckyifjzpfonf/ okdYaomffvnf; uRef;urf;awmawmif acsmif;
ajrmif; vQKad jrmifwjYdk zihf twefwefjcm;vsu&f adS eonf/ xkaYd Mumihf tdE,
d jynf&iS f rif;wko
Yd nfvnf;aumif;? &ckid jf ynf
&Sifrif;wkdYonfvnf;aumif;? xkda'oukd tkyfcsKyfEkdif&ef tvSrf;a0;vGef;vS cufcJrI&Sdavonf/
xko
d Ydk c&D;Murf; toGm;tvm cufcaJ om a'ojzpfvnf; xkad 'oonf vGwv
f yfaom a'o(0g)ya'o&mZf
rif;wkdYwkdufkduftkyfcsKyfEkdifcJhaom a'otjzpfom &SnfjrifhcJhavonf/ okdYaomfvnf; ba*Fgawmifykdif; taomu
rwkdifrD bDpD(3)&mpkuyif vnf;aumif;? ba*Fgajrmufykdif; bDpD(2)&mpkuyifvnf;aumif;? EkdifiHa&;? bmoma&;?
vlaerIponf t&yf&yfzUHG NzKd ;wk;d wufaeNyjD zpfonf[k &mZ0ifoak woDrsm;u tqkjd yKMuonf/ xkaYd Mumifh tiftm;Bu;D
aom tdEd,ya'o&mZfrif;rsm; vufxufwGifum; tcgtm;avsmfpGm tifyg,me,fxJokdY yg0ifa&mufcJhrnf[k
vnf; qkdEkdifayonf/
,if;okdYyg0ifcJhaomfvnf;(u) **Fgjrpf\ajrmufykdif;ESihf 0*Fwkdif;t0if [l*vDjrpfurf;a,mif umvuwm;(24)&yf e,fy,f)tqkH;?
armufoZl me,ftqk;H (Murshida bad) ar'edycl kid (f wmr&vdyd ponfa'o)/ aAmf&a':rmef? *k&d ?f rmvf'gckid t
f qk;H /
umrlywkdif;t0if 'dEmpyl&fckdifESifha&mifjzLckdife,fjcm;tqkH; (,cktaemufb*Fge,f)xdonf trsm;tm; jzihf
csJYxGifEkdifcJhavonf/
xif&Sm;aom arm&d,(321-184 bDpD)tifyg,macwf taomuri;f(274-232 bDpD) vufxufrSmyif
azmfjyyg taemufba*Fge,f wmr&vdyd? oQrww? umrly a'oxdom tifyg,mus,f0ef;EkdifcJhavonf/ xkd
aemuf *kw? [m&S? ygv? aoerif;wkv
Yd ufxufum; xkad 'owko
Yd nf tkycf sKyaf &;Xmetcsut
f csmwkjYd zpfvmayonf/
xkdrif;wkdYvufxuf ta&SUba*FgokdYvnf; 0ifqHhEkdifcJhonfvnf; &Sdonf/ xkdUaemuf rlqvifbmom0if yxef
rif;quf? r*kdrif;wufwkdYvufxufwGifum; xkda'oonf ta&SUtaemufrS IyfaxG;a&mpyfzG,f&m jzpfcJhavonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

100
a'ocGJjcm;owfrSwfjcif;

a'oukd NAdwdoQukdvkdeDb0wGif c&pf(1934) ckESpfuyif ta&SUtaemuf ba*Fge,fy,fcGJjcm;rI jyKcJhonf/


xkdtcguyif owfrSwfcJhNyD;aom e,fy,fESpf&yfwGif ta&SUba*Fgudk ygupwefjynftygt0iftjzpfvnf;aumif;?
taemufba*Fgudk tdEd,jynf [dELpweftygt0iftjzpfvnf;aumif; vufcHvmcJhMuayonf/ xkdYaMumihf ,ck
taemufba*Fgonf [dELpwefa'ojzpfaeonf/ ta&SUba*Fgonf ygupwefa'o? ta&SUygupwefe,fy,fjzpf
vmonf/ ,cktcg ta&SUba*FgrSm b*Fvm;a'h&SdjynfjzpfcJh&avonf/
xkdta&SUtaemufe,fy,f ESpf&yfcGJjcm;&mwGif a&S;u ba*Fge,f owfrSwfxm;aom wkdif;? ckdife,fy,fwkdY
onf wpfzufwpfzufokdY vkH;vkH;vsm;vsm; vnf;aumif;? tcsKdUt0ufvnf;aumif; wpfpdwfwpfa'o ponfjzifh
vnf;aumif; yg0ifvmcJh&avonf/ xkdYaMumihf e,fcGJykH wpfzufwpfzuf yg0ifykHwkdYukd azmfjy&rnfjzpfonf/
1/ taemufb*Fvm;ya'oe,frSmajrmufbufwGif 'g*sDvifrS ykdif;jcm;um **FgjrpfrS bm*d&xde'D? xkdu [l*vDjrpfwkdYukd pkefvsuf aZmfvf
ykid u
f ek &f cd kid (f Xmeykid f wpfpw
d w
f pfa'orSwpfyg; uset
f m;vk;H )? 'dEm pyl&cf kid u
f (ok;H zkw
Yd pfz)Ydk ? **Fgjrpfta&SUbufurf;
zmvf'gckdifu(okH;zkdYESpfzkdY)? bm*d&xde'Djrpfnm armufolZmckdif? bm*d&xde'D ta&SUbufurf;? aemfabm'dif
(e'D,m) rSxuf0uf? [l*vdjrpfta&SUbufaZmfoQwfa[m&fu (be*grfESihf*kdifCmwmXme ESpfykdifom)? [l*vDjrpf
ta&SUbufurf; umvuwm; (24)&yf? if;tjyif [l*vDjrpftaemufawmifbuf r'dedyl&fckdif? if;[l*vDjrpfESifh
**Fgjrpftaemufykdif;ukd beful&m? abmf&a'gref bd&fbkefckdifrsm;jzpfMuonf/
(rSwfcsuf)/ /,if;okdYe,fy,fcGJjcm;NyD;vQif tdEd,tpkd;&onf 'dEmyl&fckdifrS&aom okH;0ufwpf0ufe,fy,fukd
rmvf'gckdif (okH;zkdYESpfzkdYwGif aygif;vnf;aumif;? e'D,mrS&aom xuf0ufukd wnfNrJaemfabmf'dyf trnfjzihf
vnf;aumif;? aZmfoQwfa[m&fu&aom XmeykdifESpfckukd umvuwm;(24)&yfwGifvnf;aumif; odrf;oGif;zGJYpnf;
xm;avonf/
xkdYaMumihf ,cktdEd,taemuf b*Fvm;e,f? ba*Fgya'oukd ta&SUwGif ta&SUygupwef(ta&SUY ba*Fge,f)
e,fjzihv
f nf;aumif;? awmifbufwiG f Mo&doQe,f? taemufbufwiG f bD[me,fjzihv
f nf;aumif;? ajrmufbufwiG f
aeaygvfe,fjzihfvnf;aumif; tykdif;tjcm; wnf&Sdonf/
2/

ta&SUba*Fge,f(,cifta&SUygupwef)rSmajrmufbufwGif aZmfvfykdif*kef&DckdifrS (Xmeykdif wpfpdwfwpfa'o e,fy,ftenf;i,fcefYom) e,fjcm;qkH;


a&mifjzL e,fjcm;? 'dEmpyl&fckdifwGif(okH;zkdYESpfzkdY) e,fjcm;? rmvf'grS (okH;zkdYwpfzkdY)e,fjcm; aemfabmf'dyfrS e,fy,f
xuf0uftqk;H aZmfoQwaf [m&fwiG (f Xmeykid Ef pS cf rk w
S pfyg; uset
f m;vk;H ) tqk;H ? clvemckid t
f qk;H okt
Yd ykid ;f tjcm;
rSpjzpfonf/
(rSwcf su)f / /aZmfvyf idk *f ek &f rfD &S aom e,fy,fwpfpw
d w
f pfa'oukd 'dEm yl&cf kid (f ok;H zkEYd pS zf )Ydk vnf;aumif;? rmvf\'g
rS &aom(okH;zkdYwifzkdY)ukd &mZfoQm[dckdifwGifvnf;aumif;? aemabm'dyfckdifrS&aom e,fy,fxuf0ufukd clvfem
wkdif;t0if ukoQwd,mckdiftjzpf oD;jcm;owfrSwfvnf;aumif;? wkdif;av;wkdif; ckdif(17)ck wkd;zGJYpnf;xm;av
onf/ (,ck xkdxufykd rsm;acsNyD)/
xkdYaMumifh ,ck ta&SUygupwefykdif ta&SUba*Fge,fonf ajrmufukd aumufawmifwef;(tdEd, &mZmykdif
e,f)eSihf tmoHta&SUukd tmoHESihf &ckdifjynfe,f? awmifukd b*Fvm;yifv,f? taemufukd azmfjycJhNyD;aom
taemufba*Fg ya'o&mZfe,fwkdYjzihf tykdif;tjcm;jzpfonf/

yqrif; ae? ol&wefjynf


ta&SUtaemuf ba*Fgya'oonf a&S;tcgu &ckdif&mZ0ifwGif tvGefta&;ygaom a'ojzpfcJhonf/
xkdwGif taemufba*Fge,f(armufolZmckdif? umvuwm; b*Fvm;oabFmqdyf eabm'dyfa'orSwpfyg;) onf
&ckdifjynfe,f\ taemufypdra'owGif usa&mufaomaMumihf tdEd,wkdif;&if;om; rif;qufEG,frsm; tkyfcsKyfpOf

&cdik o
f m;BuD;pmay

101

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

taemufypdra'o[lvnf;aumif;? taemufb*Fvm;jynf[lvnf;aumif;? ypmrif;aejynf[lvnf;aumif;?


ac:qkdtokH;jyKavonf/ a'vDNrdKUukd a'vDypmNrdKU[l yqmNrdKUawmftjzpf tokH;jyKcJhavonf/
yqm[laompum;rSm(Auf)= {u&mZfbGJY/ (oQm)=bk&ifbGJY/ ESpfckukdaygif; ac:qkdjcif;qkd\/ ,if;(AufoQm)
qkad ompum;rSm zm&pDbmompum; jzpfavonf/ xku
d dk &ckid o
f jH zihf oHa,mifvu
dk af &;om;ajymqkjd cif;jzifh yqm[l
jzpfcJh&onf/ rif;AmBuD;onf a'vDyqm [lr,Gef r*kdrif;okH;qufajrmuf (Hu Mayun)bk&iftm; wkdufckdufb*Fg
(12)e,fukd a&S;utwkdif; odrf;ykdufykdifpkd;,lEkdifcJhavonf/
rsKd;jcm; 'Dvdyqmukvm;? yxefrif;EG,fqufrsm;ESihf a'o&mZ apmfbGm;? rSL;rwfukvm;(oQvweftrnfbGJYcH)
wk0Yd ifa&muftyk cf sKyo
f nft
h cgwGif taemufb*Fvm;aejynf[
l vnf;aumif;? yxefrif;aejynf[
l vnf;aumif;?
taemufol&wefjynf[lvnf;aumif;?taemufyqmjynf[lvnf;aumif; ac:qkdtokH;jyKavonf/
xkdYaMumihf xkda'o tkyfcsKyfrI tpkd;&olrsm;ukdvnf; taemufukvm;jynfrif;? taemufukvm;yqmrif;?
ukvm;yxefrif;[l toD;oD;tac:ta0:jyKco
hJ nf/ (oQvweftrnfcaH om ukvm;rif;qufudk &ckid u
f ol&wef
[k a&Tajymif;ac:jcif;yifwnf;) rif;pmrGefckdvIHcJhaom a*g&f(*g0g)NrdKU bk&ifrSm c&pf(1532)ckESpfwGif r*kdbk&ifonf
*g0gukd vufatmufct
H jzpf odr;f yku
d x
f m;&Sad vonf/ *g0grSm taemufb*Fvm;e,f armufoZl m\ ajrmufbufa'
o jzpfavonf/
yxefrif;quf taemufykdif;ukd xkda'o (16)&mpkwGif wkwfjynf taemufajrmufykdif;rS 0ifa&mufvm
aom rGe*f (dk wmwm) (Mongol) tEG,?f r*k(d Mogul) rif;rsm; tqufqufuv
dk nf; armif;uGwrf if;[lvnf;aumif;?
armif;uGwfyxefrif;[lvnf;aumif;? taemufukvm;rqmrif;[lvnf;aumif;? taemufol&wefrif;[l
vnf;ac:NrJyifac:vmcJhMujyefonf/
r*kdrif;qufrwkdifrD tdEd,tv,fykdifa'o 'DvdNrdKU (12)&mpkuyif vTrf;rkd;tkyfcsKyfMuaom rif;rsm;ukdum;
'Dvdyqmrif;? xkd'Dvdyqmrif; aejynfukdvnf; 'Dvdyqmjynf[k ac:a0:jyKcJhonf/ taemufb*Fvm;e,fESihf
'DvdNrdKuonf c&D;tvSrf;a0;uGmayao;onf/ tdEd,yx0D0if usrf;t& 'DvdNrdKUonf b*Fvm;(umvuwm;NrdKU)
NrdKUrS taemufajrmufaxmifhusonf/ rkdifaygif; (830)a0;uGmavonf qkd\/ ,ck Zremac: ,rkemjrpf\
taemufbufurf;xdyfwGif yefusyfyde,f ta&SUykdif; wnf&Sdavonf/

&ckdifykdifcJU&m b*Fvm;a'o
(c) &ckdifykdifeuf e,fy,frsm;ukd (rif;xD;vufxuf) &ckdifompGav vuFmjzihf zGJYqkdxm;&Sdavonf/ xif&Sm;
NyD;jzpf azmfjy&ef rvkdawmhacs/ **Fgjrpf\ta&SUbufem;wpfckrS p ,ck ta&SUba*Fge,f wpfavQmufvkH;ukdum;
trsm;tm;jzihf &ckdifrif;wkdYonf (umvuwm;oabFmqdyf? bm*d&xde'D(**Fgjrpf) a&kd;jcm; armufolZmrSyif
a&mifjzLa&k;d xd) tifyg,mcsx
YJ iG Ef idk cf ahJ vonf/ &ckid rf if;rsm; ykid pf ;dk cJ&h m taemufjynftykid ;f tjcm;eSifh b*Fg(12)NrKd U
owfrSwfcJh&mwkdYukdum; ,cktaemufb*Fvm;rl& a&S'Am'f(armufolZmNrdKU)xd od&Sd&avonf/ *g0gMo&dxd
qufpyfcJhavonf/
b*Fg(12)NrdKUwGif armufolZmNrdKUonf taemufbk&ifcHae&mvnf; jzpfonf/ tjcm;NrdKUwkdYrSm NrdKUpm;rsm;xm;
&Sdavonf/ b*Fg(12)NrdKUukd rif;&mZmBuD; pmwrf; jyqkdxm;\/ &ckdifr*Zif;trSwf(14)vnf; wifjyxm;NyD;
jzpf\/ r*kdrif;? plvwefrif;wkdYuvnf; e,fvkusL;vGef buvm(wdvuFm)'umpaom ta&SUb*Fvm;e,fy,fyg
olwkdY ykdifeuftjzpf if;wkdY\ b*Fg(12)NrdKUtrnfwGif xnfhfoGif;xm;ay\/
(c) azmfjyyg a'oukd a&S;usaom &ckdif"n0wDacwf? &ckdifol&d,rif;qufuyif a'orS wkdif;&if;om;
tkyfcsKyfolrsm;xHrS tcGef b@mrsm;ukdvnf;aumif;? vufaqmify@mum&rsm;ukdvnf;aumif; qufcH&&SdaeayNyD
vnf;jzpfonf/
"n0wDacwf ol&d,purif;(bDpD-316-272)onf (u)azmfjyyg taomu(Asoka)rif;ESihf xD;NydKifeef;NydKif
rif;jzpfcJhonf/ xkdol&d,rif;quf (25)quftqkH; ol&d,auwk(at'D 273-327)vufxufwGif taemufjynf
(ta&SUb*Fvm;e,f) &ckdifykdifjzpfaom aomifwD;uRef; (Sandwip) tygt0ifa'owkdY &ckdifrif;\vufatmufcH

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

102

&ckdifNrdKUpm;? e,fpm;? aus;pm;rsm;ay;xm;onfukd awGU&onf/ xkdtcgwGif aomifwD;uRef;rSm trwfBuD; Owr


oD&Dausmf\ pm;aus;ae&myif jzpfavonf/
&ckdifa0omvDacwf pE&m;rif;quf ckepfqufajrmuf oD&dpjErif;(c&pf 595-667)vufxufwGifvnf;
xkdrif;\om;amf od*F DpjErif;rSm aemuf&yfykdifocif(taemufbk&ifcH)tjzpfjzihf armufolZmNrdKU(,cktaemuf
b*Fvm;e,f) okHESpfcefYwkdif tkyfcsKyfaecJh&onf/ aemufqkH;ajrmufOD;acwfxd vufeufEkdifiH &ckdiftifyg,mtjzpf
qufcHvmcJhavonf/
&ckdifykdif b*Fvm;(b*Fg 12 e,f) e,fukdum; taemufjynf[lvnf;aumif;? taemuf &ckdifjynf[l
vnf;aumif;? taemufyprd a'o[lvnf;aumif;? taemufjynfciG ?f taemufwpf;dk [lvnf;aumif;? &ckid b
f *Fg
(12)NrdKU? (12)e,f[lvnf;aumif;? (12)ykn [lvnf;aumif;? ykn(12)e,f[l vnf;aumif;? &ckdif&mZ0ifpm
ay? vuFmwkdY rSwfwrf;wiftokH;tpGJjyKxm;cJhMuavonf/ taemuf&ckdifjynfe,f tykdif;tjcm;ukdum; azmfjycJh
NyD;jzpfonf/

b*Fvm;e,f wkdif;&if;om;rsm;
xkdacwfOD; tm&d,mefrsm; 0ifa&mufvmpOf umvc&pfrwkdifrD ESpfaygif;ESpfaxmif\ rSmbufykdif;vmufrS
p c&pfay:NyD; at'D (7-8)&mpkwdkifatmifxd tykdif;tjcm; ESpfy&dap'umvwGif xkdta&SUtaemuf ba*Fga'o
onf trsm;tm;jzifh wkdif;&if;tdEd,efvlrsKd;EG,fpk ewfukd;uG,fMuaom a'0ylZm[dELbmom0ifrsm;ESihf Ak'bmom
ukd;uG,fMuaom Ak'ylZm [dELpaom Ak'bmom0ifrsm;wkdYom aexkdifjyKrl&Sdoltjzpf trsm;tm;jzihf wnf&SdcJhMuay
rnfomjzpfownf;/
xkdwkdif;&if;om; t&d,efpaom tdEd,rsKd;EG,fpkwkdYonf wkdif;&if;tdEd,ya'o&mZf r[m&mZm? a'oE&
&mZmrsm;\ wku
d f u
dk t
f yk cf sKyjf cif;ukv
d nf;aumif; rcHMu&aomtcg vGwv
f yfaomtcsKyt
f jcmrJt
h jzpf aecJ&h rnf
yifjzpf\/ ,if;okdYaecJh&onhfumvvnf; trsm;tjym; &SdcJhrnfomjzpf\/
if;jyif vlrsK;d tvku
d v
f nf; owAd swpd rG ;f &nf&o
dS l a'oE&&mZmwk\
Yd vufatmufwiG v
f nf;aumif;? v,fyidk f
ajrykdifjyKpkaumif;vufatmufwGifvnf;aumif; tkyfcsKyfa&;vnf; cHcJhMu&onf/ if;ya'o&mZfqufcHvsuf
xkad 'o pm;aus;jyK tkycf sKycf MhJ uayao;onf/ if;wku
Yd dk &ckid &f mZ0ifuvnf;aumif;? &ckid rf if;wku
Yd vnf;aumif;?
jynfaxmifi,fcsif;rif;[l tokH;tEIef;jyKcJhavonf/
ba*Fga'oukd &ckdifrif;ESihf tykdif;tjcm;e,fy,fa'o ruefYowfrowfrSwfpOfurl tkyfcsKyfoltcsif;csif;
e,fy,fcsx
YJ iG f vk,uftykid cf rH ?I usL;ausm0f ifa&mufaqmifEiS ;f rI? wku
d cf u
dk yf ek u
f efrrI sm; &Scd MhJ uayonf/ e,fy,fa'
o ykdif;jcm;owfrSwfNyD;aomtcgwGifum; if;wkdYrSm rw&m;tjyKtrlwkdY oufa&muf rif;wkdY\ usifhkd;xkH;enf;
"rowftwkdif; vkdufemjcif;jzihf a&SmMuOfvmcJh&onf/ okdYaomf tmPmvkrIwkdYaMumifh ckcHwkdufckdufjcif;rsm;jzihf
e,fy,fusL;ausmfaom jzpf&yfwkdYukd a&SmifMuOfEkdif&ef cJ,Of;ayonf/
&ckdifrif;wkdYonf taemuf&ckdife,fy,f\ e,fedrdwftykdif;tjcm;owfrSwfcsufukd rw&m;azmufzsufrIr&SdcJh
oavmuf jzpfavonf/ xkdYaMumihf e,fvGefrw&m;usL;ausmfrIrjyK&ef ynm&SdtrwfBuD;wkdYu xkH;ed*kH;om"u
oufaojy tNrJwrf;apmihfa&Smufxdef;odrf;cJhonfukd awGU&onf/
xkdtaemufb*Fvm;wkdY yxefrif;qufEG,f(plvwefrif;rsm;) r*kdrif;rsm;wkdYESihfvnf; qufoG,fcJhonfrsm;
jyKcJhayonf/ if;wkdYtm; &ckdifrif;onf ajrmufOD;aejynfawmf? aAmif;'GwfoabFmqdyfurf;wpfavQmuf oHkH;rsm;?
ukefwkdufrsm; csxm;apcJhonf/ ,ckxd xkdoHkH;ysufrsm;? oHwef&m(oHw&m) ae&mrsm; txift&Sm; usefaeao;
onf/
&ckdifykdif taemufe,fy,fa'oonf xkdokdY aus;pm;jyK tkyfcsKyfaeMuaom r[m&mZm? ya'o&mZm?
jynfaxmif\rif;rsm;? v,fajr&Sif tBuD;tuJrsm;ukdvnf; vkH;0kyfodrf;jcif;rjyKcJhay/ vufatmufcHjyKvsuf
jynfaxmifi,fcsif; rif;tjzpfom todtrSwfjyKcJh tokH;cscJhavonf/
jynfaxmifi,f\ taemufbufwGif yqmrif;aejynfjzpfaMumif;ukdvnf; ]]jynfaxmifaemufrSm yqm

&cdik o
f m;BuD;pmay

103

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

xkdrif;}}[kqkdcJhonf/
taemufyqmrif; tygt0if jynfaxmifcsif; rif;wkdYxH &ckdife&ywdrif;onf aus;apwrefjzihf okdYa&;ykdYcJh
avonf/
]]'DyuRef;okdY? vkH;ukdpkd;&ef? cGJcsdefwef a0,efocif? olZmvifukd? armif&Sifajymav? rSmvTGwfae\/ aemufqD
yqm? rif;wkdYrSmum;? zl;vmrnfukd? omMunfqkd? armifkdaus;a&T? vsifvwfapwnf;}}
toQifBuD;
ukd;um;csufrsm;
(1) "n0wD ta&;awmfykH
(u0dom&)
(2) rif;&mZmBuD;pmwrf;
(ayrl)
(3) "n0wD&mZm0ifopf
(OD;y@dw)
(4) &ckdif&mZ0ifopf
(OD;pErmvm)
(5) ZrL'DytdEd,e,fykHusrf;
(OD;pErmvm)
(6) tdEd,aMu;rkHusrf;
(OD;udwd)
(7) jynfaxmifpkjrefrmEkdifiHorkdif;
(a'gufwmausmfouf)
(8) wd[moQfy&dp,
(b*Fvm;bmom)
(9) osavcg (b*Fvm;bmom)
(wwd,bm*)
(10) tma':&aoQmf
(b*Fvm;bmom)
(11) Early History of India (V,C Smith).
(12) The Land of Great image (Morie collie).
(13) History of indo-pakistan (prof M Arshad and and prof A. Rahmand)
(14) A History of Chiltagong vol. 1

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

104

ajrmufOD;acwf av;cif;obif
ajrmufOD;acwf &ckdifbk&ifrsm; vufxufu(12)&moD yGJvrf;obifrsm; usif;ycJhMuayonf/ wefcl;vwGif
a&obifyGJ? avSNydKifyGJ(t&yfom;yGJ)? uqkefv anmifa&oGef;yGJ? e,kefv udE&Drkyf uyGJ? 0gqkdv yOif;cHyGJ?
0gacgifv pma&;wHyGJ? awmfovif;v avSNydKifyGJ(rif;yGJ)? 0guRwfv oufBuD;0gBuD;? rdbbkd;bGm;? q&morm;wkdYtm;
uefawmhyGJ? qDrD;jrif;rkd&fyGJ? wefaqmifrkef;v uxdefyGJ? ewfawmfv r[mydEJkyftm;qGJyGJ? jymokdYv jrif;cifobif
yGJ? wykdYwGJv&m*kcsufyGJ? MumoGwftkd;yGJ? &xm;yGJ? waygif;voJapwDyGJawmfrsm;ukd usif;ycJhMu\/ yGJawmfrsm;ukd
taysmo
f ufoufjyKvyk u
f si;f ycJjh cif;r[kwaf y/ bmoma&;? vlraI &;? Ekid if aH &;? tm;upm; ponfrsm;xGe;f um;pnfyif
a&;wkdYtwGuf &ckdifbk&ifrsm;\ BuD;rm;aom &nf&G,fcsufrsm;jzihf usif;ycJhMujcif;jzpf\/ ,if;(12)v&moDyGJawmf
rsm;onf bmoma&;ukd tajccHaom yGJawmfrsm;&SdMuovkd tm;upm;ESihf ZmwdaoG;? Zmwdrmefukd jyocGihf&Muaom
pGrf;&nfowdqkdif&m yGJawmfrsm;vnf; yg0ifMuayonf/
(u) r[mynmausmf ajymcJhaom pGrf;&nfowdqkdif&m yGJawmfeSpfck
]]...rSwfom;NrJoGif;? awmfovif;0,f? aerif;0ifu? rlveuwf? kH;rSwfa'0? ewfrdef;rwkdY? arG;ys&rm?
oef;acgifcgukd? jyKymy&ykduf? a&EIdufobif? avSyGJqif? ...}} [k r[mynmausmf\ (12)&moDyGJ awmfovif;v
wGif &ckdifbk&ifrsm; avSyGJobifukd usif;yNyD; a&wyfrawmf vlpGrf;aumif;ukd a&G;cs,fcsD;ajrmufaMumif; od&onf/
wpfzef jymokdYvzGJYwGif ]]pOfa&S;ajymqkd? vjymokdY0,f? cGmkdEG,fyef;? ruef;kyfvS? rum&wd? zkoQoef;acgif;?
aea&mifaysmufNyD? b&PD[k ? em&DwGufzGJY? okH;q,fhajcmufn? Z&a'G;aeY? b0g;aeaysmufjyef? ykpGefwm&? a&mifjr
vQHvif;? aevQHuif;u? jrif;cif;obif? pD&ifcefYNrJ}} tpcsD jymokdYvwGif a&S;acwfu vlpGrf;aumif;a&G;yGJukd
usif;yaMumif; bk&ifuvn;f ol&Jaumif;wkdY\ tpGrf;tprsm;ukd yGJawmfrS waphwapmif; tuJcwfEkdifaMumif;
od&onf/
okjYd zpf r[mynmausmf trwfBu;D u pGr;f &nfowq
d idk &f m yGaJ wmf(2)&yfjzpfaom avSyo
JG bifEiS hf jrifcif;o
bifwkdY rsKd;cspftmZmenfwdkYrSm pGrf;&nfowdukd jyocGifh&&Sdjcif;? bk&ifu ppfonfawmfwkdY\ ol&owdeSihf pGrf;&nf
wkdYukd ppfaq;Ekdifjcif;? csD;jrifholaumif;jyKxkdufolukd a&G;aumufcsD;ajrmufEkdifjcif; ponfwkdYukd vuFmjzihf ajymjy
rSwfwrf;wifcJhayonf/
(c) av;cif;jyif\ wnfae&mESifUtaetxm;
av;cif;jyifqkdonfrSm ajrmufOD;acwfu qifonfawmf? jrif;onfawmf? av;onfawmf? ajconfawmf?
a&wyfrawmfom;wkdY\ ppfa&;avhusifh&m jyo&muGif;jyif(okdYr[kwf) a&S;acwfu vlpGrf;aumif;a&G;cs,f&m uGif;
jyif? wpfenf;tm;jzihf ol&Jaumif;wkdY\ pGrf;&nfowdqkdif&m yGJawmfBuD; usif;yonfh tm;upm;uGif;BuD;wpfck
jzpfayonf/ yGJawmfukd ESpfpOfjymokdv tcgor, usif;yavh&Sd\/ xkdav;cif;jyifrSm ajrmufOD;NrdKU&wemhrm&f

&cdik o
f m;BuD;pmay

105

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

atmifbk&m;\ ta&SUbuf wnf&Sdonf/ ,if;av;cif;jyif\ ta&SUbufwGif NrdKUawmfwHwkdif;? iref;'kHusLH? uopf


ajrmif;usKH;? awmifbufwGif tkdif0efusKH;? rD;orusKH;? bkef;BuD;'kHusKH;? ajrmufbufwGif tjrihfawmifcHwyf? &JvScHwyf?
&JvSusKH;? rif;orD;usKH;? uRJwif;xdrfusKH;ESihf taemufbufwGif ZkEwfawmifcHwyfwkdYu 0ef&HumqD;vsuf &Sdonf/
awmifbuf&Sd tkdif0ef;usKHaygifukd rif;ae&yftjzpf ausmufrsm;jzihf tqifhqifhyGJMunhfpifrsm; pDrHzefwD;xm;
avonf/ ,if;av;cif;jyif\ta&SUbufwGif ol&Jaumif;rsm; em;aepOf aomufokH;&ef ol&Jaumif;aomufa&
wGif;ukdvnf; ,aeYwkdifawGUjrifEkdifygao;onf/
(8) jymokdv av;cif;jyif0,f
&ckdifbk&ifrsm;onf ]]...Zmenf&JpGrf;? rlawmfxrf;onf? BudK;yrf;tm;xk? ol&Jpkum;? NrJrIaqmufwnf?
jynfah csrnf\}}[laom &ckid &f mZf0ifvuFmukd ESv;Hk rl ppfonfo&l aJ umif;wkrYd mS jynf\ajcESiw
fh o
l jzihf xl;cReo
f u
l dk
xl;cRefoltavsmuf csD;ajrmufrp olaumif;jyKavh &SdcJhonf/ wEAkdvf? &EAkdvf? r[mAkdvf? ZkEwfysHcsD? ppfuJBuD;?
ukd,f&HBuD;? "m;ykdifBuD;? rkZkEm;BuD; ponfwkdYrSm bk&ifukd,fwkdifcsD;jrifhcJhaom bGJYxl;*kPfxl;rsm;yif r[kwfygavm?
uJhokdY xifay:aom vlpGrf;aumif;rsm;ukd bk&ifhorD;awmfrsm; ukd,fwkdif &mxl;tqifhtwef;tvkduf aAmif;awmf
rsm;? pvG,fawmfrsm;? vufaumufrsm;? vufpGyfrsm;? vuf&pfrsm;? eabrsm;? Mu,fyGihf? ukd,fvTm;? &ifpnf;y0g
rsm;ukd xkdufwefovkd ukd,fwkdifcsD;ajrmufqif,ifay;avh&SdcJhonf/
a&S;u av;cif;jyifBuD;\ ae&mtESHU0,f &ckdifatmifvHawmfBuD;rsm;rSm wvGefYvGefYuGefYjrL;vsuf &Sdayvdrfh
rnf/ ppfc&mtrsKd;rsKd;wkdYeSifh atmifpnf? atmifarmif;? wkdufpnf? wkdufarmif;? 'krmpnfBuD; wnHnHjzihf ppfjyifqif
oH &ckdiftrsKd;om; ppfaw;oHwkdYrSm &ckkdiftmZmenf ol&Jaumif;wkdYtm; &Jpdwf&Jrmef? ZmwdaoG;? ZmwdrmefwkdYukd
vIHYaqmfEId;qGay;ayvdrfhrnf/
ppfonfawmf ol&Jaumif; armifr,fwkdYrSmvnf; NydKifyGJr0ifcif rdrdwkdY\ qifawmf? jrif;awmfrsm;ESihfwuG
qkawmfyefb&k m;? Akv
d Nf zKd b&k m;? &efatmifaZ,sb&k m;? &wemhArd mefatmif bk&m;wku
Yd dk wpfywfpD vSnu
fh mvSnu
hf m
okH;vDokH;cg 0wfjyKNyD; OD;csuefawmhjcif;? usrf;opmusdefqkdjcif;rsm; vkyf&ayonf/ xkdenf;wl &ckdifbk&ifukdvnf;
okH;vDokH;cg OD;cs0wfjyKjcif;? usrf;opmusdefqkdjcif;rsm; jyKvkyfMu&onfrSm tpOftvmwpf&yfyif jzpf\/ ,if;NyD;rS
om qifonfawmfvnf; qifonfawmftavsmuf? jrif;onfawmfvnf; jrifonfawmftavsmuf? av;onfawmf
vnf; av;onfawmftavsmuf rdrw
d \
Ydk "m;a&? vSaH &;? qifa&;? jrif;a&;wku
Yd dk toD;oD; xkwaf zmfjyoMu&ayonf/
av;cif;jyifwGif ,if;ppfonf ol&Jrsm;omr[kwf rif;nDrif;om;rsm;vnf; yg0iftpGrf;jyoEkdifygonf/ bapmjzL
(at'D 1459-1482)vufxuf z'lrif;kd\ {jcif;wGif ]]ausmfav;uref? usifvnf[efvnf;? ypfrSefav&m?
wpfxGmoHxk? ESpfpkzkdY0uf? 0ifxGuftrQ? cefYwkdif;us\? &Sifhbaysmfyg;? upm;cvkd? cspfpdwfwkdYjzihf? rif;ukd,fvkyfrsm;?
em;wGi;f Mum;0,f? jrm;om;qH[?d rxdap&uf? rxGuaf pbJ? 0wfaomES,o
f }Ydk }[l a&;zGx
YJ m;onfudk awGU&ayonf/
bapmjzLrif;\ av;jrm;twwf xl;uJuRrf;usifykH? wpfxGmcefY&Sd oHxkukdyif av;jzihfESpfjcrf;cGJEkdifykH? ,if;oHxkukd
taygufazmufxGif;EkdifpGrf;&SdykH? ukd,fvkyfarmif;rwkdY\ em;aygufwGif;okdY tom;ukd qHwpfjcnfrQ rxdap&bJ
em;axmifyef;bdouJo
h Ydk axmuf
I ,if;acwfu rif;nDrif;om;rsm;vnf; yg0gtpGr;f jyEkid af Mumif; od&&dS ayonf/
(C) qifonfawmf? jrif;onfawmfrsm;\tpGrf;
qifcif;obifrS xl;cRefajymifajrmufolrsm;ukd bk&ifu bGJYxl;? *kPfxl;rsm;ay;avh&SdcJhonf/ atmif;r0efBuD;
(qif0efBuD;)? trwfawmf qifuJBuD;? qifxdef;? aygufxdef; ponfwkdYrSm qifESifhywfouf xl;cRefaom yk*dKvfrsm;
yif jzpfMuonf/ ajrmufOD;NrdKUe,f ,aeYwkdif abmif;'Gwfaus;&Gm\ ajrmufbufwGif qif0efawmifESihf av;NrdKU
jrpfurf;wGif qifuJqkdaom aus;&GmwkdYrSm txif&Sm;&Sdaeao;onf/
qifcif;obifokdY r0ifrD qifrsm;tm; avhusifhoifMum;ay;ykHrsm;ESihf ywfouf wifjy&vQif a&S;OD;pGm
zrf;qD;&rdaom qifkdif;rsm;ukd atmifr(qifr,Ofom) rsm;jzihf ,Ofyg;vmatmif oGefoif&onf/ wpfzef
wkdufckdufa&;wkdY toHAvHrsm;ukd raMumufr&GHU&atmif wkdufpnfwkdufarmif? cGufcGif;? ywfom paom wl&d,m

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

106

rsm; wD;cwfay;jcif;? rD;aygufaoewfrsm;? tajrmuf(tqefrygaomtajrmuf)rsm;jzihf ypfazmuf prf;oyfavhusihf


&NyD; aemufwpfqifhwuf qiftcsif;csif; wpfaumifESifhwpfaumifrrSwfrdap&ef [oFmjy'g;rsm; okwfvdrf;
wkdufckdufaponf/ ukd,fcHynm wwfuRrf;ap&ef avhusihfoifMum;&m a&S;OD;pGm opfom;jzihf jyKvkyfxm;aom
"m;? vSHrsm;jzifh ypfaygufprf;oyfMu&onf/ ,if;NyD;rS "m;? vSH tppfrsm;jzihf wpfqifhwuf avhusihfay;ygonf/
okdYoifMum;ay&mXmersm;rSm ajrmufOD;NrdKUe,f qiftkd;acsaus;&Gm taemufbufajrmufOD;NrdKU ta&SUbuf
avomawmifcHwyfrS ajrmufokdY ykPm;ajrmif;xd? awmifbufwGif armif;qGJ"mwfawmfxd awmifMum;csKdifh0Srf;wkdY
wGif qiftkd;i,frsm;jyKvkyf avhusifhoifMum;ay;onf[k od&onf/
&Spfaomif;ykxkd;awmfBuD;\ taemufbuf 'kwd,xyf eH&HwGif qifrsm;ukd ppfxkd;&m tokH;jyK&eftwGuf
avhusifhay;ae[ef/ 'kdif;? vTm;umrsm;ukdifNyD; qifrsm;ESihf wkdufckdufae[efwkdYukd kyf<ursm; xkqpfxm;onfukd
awGU&ayonf/
avmif;Muufacwf bk&ifrif;xD;\pD;awmfqif]i&Jcuf} rSm vSHcsufwpfaxmifykdifonf/ bk&ifrif;AmBuD;\
pD;awmfqif]ZD0pkd;} onf vSHcsuf ig;&mykdifonf[k qkd\/ ,if;qifwkdYonf &efolypfvkdufaom vSHcsuf ig;&mykdif
onf[k qkd\/ ,if;qifwkdYonf &efolypfvkdufaomvSHwkdYukd ya'omyifwGif qGJxm;aom za,mif;wkdifrsm;uJhokdY
wGJ&&GJusapNyD;rS wpfzuf&efolukd ESmarmif;jzihf vSHrsm;ukd jyefvnfypfEkdifpGrf;&Sdonf[k od&ayonf/
okdYjzpf qifrsm;ukd a&S;acwf ppfajrjyifwGif tokH;0ifvSonfh a&S;acwfwifhum;wyf[k qkdEkdifygonf/
qifrsm; ta&;ygykHESifhywfouf rif;&mZm(at'D 1501-1513)vufxuf a&;cJhaom ]umrEuD}}ppfusrf;wGif
ajrtjyifukd wefqmqifonfum; jrif;rkd&fawmifrif;? aumif;uifukd wefqmqifonfum; vrif;? vlwkdYukd
wefqmqifonfum; txw (t|m&o)ynm? ppfukdwefqmqifay;onfum; ppfajrtjyif qifESifhwlaom
]]ppfonf}}vnf;r&Sd&m? qifESifhwlaom cifyGef;vnf; r&Sd&m? qifESifhwlaom &efolvnf;r&Sd&m[l r&Sdrjzpfonfh
ppf\tqifwefqmjzpfonf[k wifpm;xm;ygonf/
jrif;onfawmfrsm;rSmvnf; rdrdwkdYjrif;rsm;ukd 'kef;pkdif;vsuf "m;? vSH? av;jrm;jzihf ypfrSwfypfuGufrsm;ukd
ypfcwf tpGrf;jyMu&onf/ xkdrQru wef;pD pkdufxm;aom iSufaysmyifrsm;ay:wGif a&jznhfxm;aom a&tkd;
i,frsm;ukd wifaqmifxm;NyD; jrif;onfawmfwkdYu jrif;ukd 'kef;pkdif;&if; xkdiSufaysmyifrsm;ukd ckwfjzwfjyoMuonf/
,if;iSufaysmyifrsm;rSm "m;csufaMumihf ESpfykdif;jywfoGm;apumrlvnf; vJusoGm;jcif;r&SdbJ yuwdwnfaeonf/
ajrtkd;i,frsm;rSvn;f a&wpfpufwpfaygufrS zdwfpOfoGm;jcif; r&Sd[k qkdygonf/
okdYaomf iSufaysmyifrsm;ukd vufESifhwkdYxdvkdufkHjzihf vJusoGm;NyD; a&tkd;i,frsm;rSmvnf; uGJysufoGm;aMumif;
od&ayonf/ a&GUrQxd "m;a&;aumif;onf[k qkdonf/
xkdYjyif a&TyGJvmrsm;u ypfay;vkdufaom oHy&moD;? a&SmufcsKdoD;? vdarmfoD;rsm;ukd jrif;pkdif;&if; "m;a&
vSHa&;rsm;ukd jyoMuonf/ vSHorm;uvnf; ,if;toD;rsm;ukd ajrokdYrusapbJ vSHrsm;jzihf zrf;,lxkd;pkdufvnf;
aumif;? "m;orm;uvnf; xufjcrf;tnDtrQjywfatmif ykdif;jzwf pGrf;&nfjyMuonf/ ]xifay:vQif pifawmfu
aumuf} qko
d nhf pum;twkid ;f xifay:oludk bk&ifu aumuf,al jrm ufpm;avh&o
dS nf/ vuf0jJ refou
l dk vuf0jJ ref?
vuf0JysHcsD? vuf,mjrefolukd vuf,mjref? vuf,mysHcsD paom bGJYxl;*kPfxl;rsm; ay;oem;avh &Sdygonf/
jrif;0efqo
dk nfrmS vnf; jrif;ESiyfh wfouf ay;urf;aom bGx
YJ ;l *kPx
f ;l yif r[kwyf gavm/ ,aeYwidk f om"u
jyp&mtjzpf ajrmufOD;NrdKU&Sd armvdyfuef\ awmifbuf bk&m;okH;qlwnf&Sd&m awmifukd ]jrif;0ef}awmif[k ac:ae
ao;onf/ ajrmufOD;NrdKUawmif&yf&yfuGuf&Sd jrif;pkdif;jyif&yfuGufrSm jrif;onfawmfrsm; ]]yGJr0ifrD jyifuusif;y}}
qkdonfhtwkdif; av;cif;obifokdYr0ifrD avhusihfaom jrif;pkdif;Xmeyifjzpfygayonf/
(i) orkdif;wGifonfh ppfonfawmfrsm;
av;cif;jyifBuD;onf ajrmufOD;acwf &ckdiftrsKd;om;wkdY\ qifcif;obif? jrif;cif;obif usif;y&m
&ckdif*kPfaqmif ol&Jaumifrsm;ukd arG;xkwf&m? ajrmufOD;om;wkdY\ pGrf;&nfowdukdjyo&m? rsKd;cspftmZmenf
Zmr&DwkdY\ ZmwdaoG; Zmwdrmefukd azmfusL;&m? &ckdifbk&ifwkdY\ vlpGrf;aumif; a&G;cs,f&m uGif;jyifBuD;wpfckjzpf

&cdik o
f m;BuD;pmay

107

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

ayonf/
wefceG w
f yf? r*Fvm&mrOD;xkyw
f yf? aomif;vk;H &efNzKd wyf? ukvm;twGi;f ppfcsw
D yf? pku
d w
f ef;wifwyf? rkZEk m Bu;D
wyf?ukvm;wefpm;wyf? ausmufawmfpm;wyf? udk,f&Hawmfwyf? tdrfa&SUrD;aygufukdifwyf? ppfuJBuD; vuf0Jjrefwyf?
ppfuJBuD;vuf,mjrefwyf? O&mZfawmifwyf? tZDcHwyf? a&Tpkefwyf? ZkEwfvuf,mysHcsDwyf? ZkEwfvuf0JysHcsDwyf?
aomif;wD;pm;wyf ponfwkdYrSm av;cif;jyifBuD;rS arG;xkwfay;vkdufaom &ckdiftmZmenfwyfrawmfBuD;rsm;yif
r[kwfygavmh/
xkdYjyif &ckdifwyfrawmfwGif ay:wl*D? ,kd;',m; ? *syef? tif;0? [Hom0wD? b*Fvm;ESifh r*kdppfonfrsmukd
vnf; iSm;&rff;tokH;jyKxm;aMumif;? &ckdifbk&ifwGif ajcvsifwyfom; wpfoef;? qifwyftiftm; 1500? pufavS
wpfaomif; ykid q
f idk Nf y;D tajrmuftiftm;rSm ra&wGuEf idk af Mumif;? a&wyfonf yifv,fvidI x
f ufyif rsm;jym;aMumif;
EkdifiHjcm;rSwfwrf;rsm;u qkd\/ av;cif;jyifBuD;rS arG;xkwfoefYpifay;vkdufaom tmZmenfrsm;rSmvnf; a&wGuf
&Ekdifawmhrnfr[kwfacs/ wcsKdUrSm vlyifaoaomfjim;vnf; emrnfraobJ orkdif;wGif&pfvsuf ,aeYwkdif
ajrmufOD;NrdKUawmf\ 0dnmOfwrQyif &Sdaeao;onf/
&ckdifwyfrawmf zGJYpnf;tkyfcsKyfykHukd OD;omxGef;atmifa&; &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD; okdYqkdxm;ygonf/
ppfonfawmfrsm;wkYd wpfusyd af omolonf wpfa,mufaomtBu;D tkycf sKyaf p&monf/ wpfusyd af omtBu;D
wpfa,mufaomwyfrif;ukd tkyfcsKyfap&monf/ wpfusdyfaom wyfrif;onf wpfa,mufaomAkdvfrif; tkyfcsKyfap
&monf/ wpfusdyfaom Akdvfrif;onf wpfa,mufaomrif;\ tpD&ifukdemcH MunhfIapmihfa&Smuf tkyfcsKyfxdef;
odrf;ap&monf/ (wpfa,mufaomrif;qkdonfrSm tdrfa&SUrif; okdYr[kwf vufatmufcH rif;i,fwpfyg;yg;ukd
qkdfvkd[ef&Sdonf/) ppfonfawmfrsm;rSvnf; ajrmufOD;av;cif;jyifBuD;rS arG;zGm;ay;vkdufonf r[kwfygavm/
om"utm;jzihf bk&ifrif;AmBuD;(at'D 1531-1553) vufxuf ay:xGef;cJhaom trwfBuD;qifyJ]]BudKifvSD}}
(BudKif&TD)rSm qifajymifwpfpD; tm;&Sdonfqkdonf/ wpfaeYwGif bk&if\ pD;awmfqifrSm rkef,kdae rnfokdYrQ xdef;
r&awmhojzihf trwfBu;D BuKd i&f u
DT a'goxGuNf y;D tpG,w
f pfacsmif;uku
d idk
f ajzmif;ceJcsK;d vku
d af yonf/ xkq
d ifp,
G f
csKd;vkdufaom t&yfukd ]]qifpG,fusKd;}} [k ,aeYwkdif ac:wGifaeao;onf/ xkda'orSm ajrmufOD;NrdKUe,f? av;NrdKU
jrpfurf;ay:wGif wnf&Sdygonf/
r[morw&mZm(at'D 1782-1785)vufxuf ol&aJ umif;wpfO;D jzpfaom ]]icGuaf yguf}} qkv
d Qif ol\rIwf
ajymif;jzihf tkef;yif? xef;yifrsm;ukd xkwfcsif;ayguf ypfEkdifpGrf;&Sdonf/ ]]icGufayguf}} wGifjcif;rSmvnf; ol\yg;pyf
jzihf avtm;ukdokH;NyD; ajrcGufrsm;ukd azmufEkdifpGrf;&Sd[k qkdonf/ ]]uRJwpfaumifEkdif}} qkdolrSmvnf; ol\twGif;
tm;uko
d ;Hk uRw
J pfaumiftm; vuf0g;jzihf ykwv
f u
dk f jHk zihf xku
d RrJ mS yGcJ si;f Ny;D aoqk;H Ekid o
f nf/ ]]iyk;d vk;H }} qko
d nfrmS
Muaomif;0g;(0g;ykd;0g;)rsm;ukd xrf; ESpf,lZemcefY acgufwkHYacgufjyef ajy;EkdifpGrf;&Sdonf[k qkd\/
uJhokdYaom yk*dKvfrsm;rSm vlyifaoaomfvnf; emrnfraoaom orkdif;wGif&pfonfh tmZmenfrsm;yif
jzpfygayonf/
(p) jynfaxmif&um EG,fanmifMuufyrm
]]...*kPfa&mifawmufajymif? apmbkef;acgif? eDa&mif va&mif? twlaqmif? Zmed&mra&Smif? rdwm aqmif?
&efEkdifatmif? jynfabmif&um? EG,fanmifMuufyrm? wnfaxmifvsufvm? awZmrId;yg? tmZmenfajymifajymif?
owZd u
JG adk qmif? *kP&f nfrI;d ? ZmenfrsK;d abmf? ADZtEG,?f ZmenfrsK;d a[h? nDMuZdav? atmifrnfrvGaJ y? ol&aJ umif;
r,farmif? ukd,fhvufeufudkifaqmif? trsKd;bmom? omoemha&mif? xGef;vif;ajymifatmif? oihfwm0efaqmif}}
qkdaom aoe*FAsL[musrf;vm ppfcsDoHrSm ppfonfawmfrsm;tzkdY MuufoD;arG;nif;xNyD; ZmwdaoG;Zmwdrmef
wuf<uvmrnfrmS ajrBu;D vufcwfrvGyJ g/ jynf&iS rf if;wkrYd mS vnf; ]]a&Tjynfp;dk ? trif;rif;wk?Yd OD;uif;rvGe?f wHceG rf wd?
rsufpdrazmuf? em;azmufry,f? jynfpG,frcGm? rsufESmrvTrf;? jynf0rf;rarG? jynfajcrzsuf? jynfvufrjzwf?
rsufESmrvTrf;? jynf0rf;rarG? jynfajcrzsuf? jynfvufrjzwf? usifhEkdifwwfrS? e0&wfukd;jzm? qif&&monf? wefqm
rif;wkdY? usihfxkH;wnf;}} [k &ckdif&mZ0if? vuFmvmtwkdif; csD;ajrmufolaumif; jyKxkdufolukd csD;ajrmufolaumif;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

108

jyKavh&Sdygonf/
odkYjzpf jynfh&Sifrif;ESihf tmZmenfol&Jaumif; armifr,fwkdYrSm jynfaxmif&umukd EG,fanmifMuufyrm
umuG,fxdef;odrf;cJhMuNyD; trsKd;oDv ESpfXmeukd apmihfa&SmufcJhMuonf/ twdwfu av;cif;jyifBuD;wGif ppfonf
awmf taygif;wkdYrSm a&mifpkHcsyfrdefkdwkdYudk 0wfqifvsuf trsKd;om;oD;csif;rsm;ukd oHNydKifoDqkdcJhMuayvdrfhrnf/
usr;f opm used ;f opmused q
f jdk cif;ukv
d nf; twkid t
f azmufnn
D D [pfa<u;cJah yvdrrhf nf/ ppfc&moH atmifpnfatmif
armif; wkdufpnfwkdufarmif;oHrsm;? qifatmfoH? jrif;[DoHrsm;u kd;rrSmyJhwifxyfcJhayvdrfhrnf/
ppfonfawmfwkdYum; bk&m;? w&m;? oHCm? rdb? q&morm;rsm;ESifh kd;&mewfwkdYtm; tNrJqnf;uyfylaZmf
Mu\/ 0ef;wDewfum; ppfa&;ppf&mESihfqkdifaom kd;&mewfr[kwfavmh? 0efwD;ewfaumifonf av;cif;jyif\
awmifbuf rsufapmif;xkd; &Sd\/ olrygvQif yGJrNyD;acs/ av;cif;jyifrS ppfonfawmf ol&Jtaygif;wkdY bk&m;ukd
0wfjyKO;D cswidk ;f ol om"kac:\/ ppfcsaD w;oHudk olMum;wkid ;f yDwjd zpf\/ atmifpnfatmifarmif;wD;cwfwidk ;f vnf;
ol MuufoD;arG;nif;xrd\/ bk&ihforD;awmfrsm;u atmifyGJ& ppfonfwkdYtm; qkcsD;jrifhwkdif;vnf; &,f&TifNyHK;wkHY?
rNyHK;wkHY? aumif;csD;Mobmay;\/ "m;"m;csif;xdoH? vSHvSHcsif;xdoH Mum;&wkdif;vn;f olYZmwdrmef wuf<uayvdrfh
rnf/
rnfokdYqkdap &ckdifbk&ifrif;jrwfwkdY\ ol&Jaumif;ppfonfawmfwkdY\ pGrf;&nfowdukd ppfaq;aomyGJ? vlpGrf;
aumif;a&G;aom rsKd;cspftmZmenf Zmr&DwkdY\ ZmwdaoG; Zmwdrmef jyoaom? csD;jrihfolaumif;jyKxkdufolukd
a&G;cs,o
f al umif;jyKaom av;cif;obifyaJG wmfBu;D ESppf OfEpS w
f idk ;f MuufysrH us pnfum;cJah yvdrrhf nfudk jrifa,mif
aerdygawmhownf;/
apmxGD;oQif (ajrmufOD;)

(aqmif;yg;jzihf yxrtBudrf jrefrmh jrif;cif;obif yGJawmftm; BudKqkd*kPfjyKvsuf)


usrf;ukd;pm&if;
1/ awZ&mr ausmufpmriful;rl
2/ 0g;ausmif;q&my@dwfa&; &ckdif&mZ0ifvuFm
3/ &ckdiftrsKd;orD; ol&Jaumif;twKywd/
4/ OD;pudEa&;]]qifatmif;rtoif;}} aqmif;yg;? &ckdifhGefYzl; ,Ofaus;rIaqmif;yg;rsm;(1960)
5/ OD;atmifomOD; xkwfa0aom pmqkdawmf z'lrif;kd\ bapmjzLrif;orD;{jcif;(1970 Ekd0ifbmv)
6/ &ckdifjynf jynfolYaumifpDrS xkwfa0aom ajrmufOD;vrf;Tef(1988 ck? azazmf0g&D)
7/ ukdynm(tr&yl&) a&;? ]]umrEudedwd(okdYr[kwf) t0acwfu ppfusrf;wpfapmif}} ppfjyefr*Zif;
(1982 ck? azazmf0g&Dv)
8/ OD;xGef;a&Tckdif(r[m0dZm) xkwfa0aom ]]&ckdifpmqkdawmfrsm;}} (1991 ck)

&cdik o
f m;BuD;pmay

109

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

arCajrrS cspfp&m"avU rGefrsm;


arC0wFD[kac:aom rmefatmifuRef;rSm &ckdifurf;kd;wef;b*Fvm;yifv,fatmf&Sd uRef;qG,fwpfuRef;jzpf
ayonf/ uRef;ay:wGif &Gmaygif;(140)ausmf&Sdonf/ vlOD;a& ig;aomif;ajcmufaxmifausmf&Sdonf/++ pD;yGm;a&;rSm
t"dutm;jzihf qefpyg;pkdufysKd;a&;? aq;vkyfief;? wHigvkyfief;? tkef;oD;uGrf;oD;pkdufysKd;a&;vkyfief;rsm;yifjzpfonf/
pD;yGm;a&;tajctaeaumif;rGefoavmuf tjcm;a'orsm;eSihfqufoG,frIrsm;wGif tm;enf;vsuf&Sdonf/
wpfvvkH;rS (2)ywfrS (3)ywftxdom&Sdaom oabFmwpfpif;ESihf aEG&moDavmufc&D;pOf&Sdaom 'gukd'gav,mOf
c&D;&So
d nf/ woD;wjcm;uRe;f vGwjf zpfaeaomfvnf; rmefatmifuRe;f wGif wpfausmif;wpf*gxm wpf&mG wpfy'k q
f ef;
qkdouJhokdY cspfp&m"avhrGefuav;rsm;um; xGef;um;vsuf&Sdaeayonf/
rmefatmifuRef;wGif xGef;um;vsuf&Sdaom "avhxkH;pHrsm;rSm vlrIa&;? pD;yGm;a&;vkyfief;aqmifwmrsm;rS
ay:aygufvmaom "avhx;Hk pHrsm;jzpfMuonf/ a&S;bk;d pOfabmifqufrS p ay:aygufNy;D jrwfE;dk pGm xde;f odr;f vmMu
ojzihfvnf; ,cktcsdefxd wnfwHhaeqJjzpfonf/

]vlysKdvSnfUykH"avh}
vlrIqufqHa&;avmurSay:xGufvmaom vlysKdvSnhfykH"avhukd Munhfrnfqkdygu urmay:wGif vlrlqufqH
a&; tyDoqk;H vlom;tqefq;Hk jzpfonfudk awGU&rnf/ rmefatmifuRe;f wGiu
f m; ,Ofaus;aom vli,fbm0qufqH
a&;toGifjzihf "avhxkH;pHtwkdif; usifhokH;aeMuonfrSm rsm;pGmtm;&*kPf,lp&myifjzpf\/ rmefatmifuRef;\
vlysKdvSnhfykH"avhrsm;taMumif;ukd okawoDrsm; tus,fw0ifhazmfjyMuNyD;jzpf tusOf;rQom azmfjyygrnf/
rmefatmifuEf;\a&SUaqmif a&SU&Gufumvom;vli,frsm; Muifzuf&Sm vlysKdvSnhfMuykH"avhrSm ,Ofaus;vS
onf/ wpf&yfESifhwpf&yf? wpf&GmESihfwpf&Gm tjyeftvSefoGm;vm vlysKdvSnhfMukd;&SdMu\/ nOD;ykdif;cyfapmapm
a&mufatmif tazmftaygif;rsm;ESihf rdrdoGm;vkdaom &GmukdoGm;&\/ a&mufvQif&GmcHvlysKdumvom;rsm;xHoGm;
rdrdrnfolYukd awGUqkHvlysKdvSnhfvkdaMumif; tultnDawmif;&\/
xkdtcg &GmcHumvom;vlysKdwkdYonf &nf&G,faom rdef;rysKdtdrfukdoGm; tusKd;taMumif;ajymjyum tysKd
xkwf&onf/ tdrfwGif rdef;rysKd\ taz&Sdaeygu wjcm;wpfae&mokdY a&Smifae&ef BuHzefac:xkwfMu&onf/
&GmcHvlysKdwGif rdef;rysKdtm; tqifoihfjyKvkyf&ef rSmxm;cJh&onf/ rdef;rysKdvnf; tdrfaemufaz;wGif wGJvsufjyKvkyf
xm;aom oD;oefYtcef;wGif zsmcif;? uGrf;aq;? vufzufrsm;wnfcif;um apmihfae&onf/
{nfo
h nfa&mufvmaomtcgwGif rde;f rysKrfd mS {nfonfvyl sKEd iS ahf v;ig;awmifavmufa0;aom ajc&if;ykid ;f wGif
,Ofaus;pGmxkdifvsuf pum;ajymMu&onf/ ,if;wkdYESpfOD;\tv,fwGif rD;cGufwpfvkH;xGef;xm;&onf/ ,if;okdY
++ 1793 ck? oef;acgifpm&if;t& &Gm(140)ESifh vlOD;a& (5676)&Sdonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

110

pum;ajymaeMupOf &GmcHvlysKdwkdYrSm reD;ra0;vrf;ray:rS xkdifapmifhaeMu&onf/ ,if;okdYtapmifhusaeojzihf


,if;wkdYtm; napmihfusonf[l aemufajymifajymqkdavh&SdMuonf/ ,if;okdYvlysKdvSnhf&mwGif pnf;ESihfpepfESifh
xkH;pHtwkdif; usifhokH;Muojzihf rawmfra&mfrIrsm; tusihfysufrIrsm; ay:aygufrIr&SdMuay/

]uif;"avU}
rmefatmifuRef;\pD;yGm;a&;wGif v,f,mpkdufysKd;a&;onf t"dujzpf\/ a&S;txufausmfum&Duyif a&S;
vlBu;D rsm;onf v,f,mvkyif ef;rS ay:xGuv
f maom "avhx;Hk pHrsm;ukd jrwfE;dk pGm xde;f odr;f vmcJMh uonf/ ,if;"avh
xkH;pHrsm;rSm pkdufysKd;a&;vkyfief;twGufa&m? vlrIa&;wkdYwGifyg wpfzufwpfvrf;tusKd;jyKvsuf&Sdonf/ v,f,mvkyf
ief;rS ay:xGuv
f maom uif;"avhrmS pdw0f ifpm;zG,af umif;\/ uif;"avhqo
dk nfrmS aumufpu
dk af epOf v,fuiG ;f
teD;rSjzwfavQmufvmol a,mufsm;rsm;xHwGif aumufpkduforrsm;u apwemtavsmuf aMu;aiG okdYr[kwf
pm;p&m aomufp&mrsm; awmif;cHMujcif;yifjzpf\/ okdYaMumihf aumufpkduf&m v,fuGif;teD;u roGm;avESihf
oGm;vku
d v
f Qif wpfcck ak wmh uRwrf mS aocsmonf/ yku
d q
f aH Mu;aiGryg? pm;p&maomufp&mrygcJv
h Qif aumuf0ifpu
dk f
&awmh\/ ,if;okdYawmif;cH&&Sdaom pm;p&maomufp&mrsm;ukd waysmfwyg;pm;aomuf aumufpkdufMu&m vkyf
ief;cGifaysmf&TifrIukd &&SdEkdifum vkyfief;vnf; wGifus,fEkdifonf/ aMu;aiGrsm;ukd pkaygif; bk&m;ykxkd; *lausmif;rsm;
wGif t vSL'gepkaygif;jyKvkyfMujcif;jzihf tvkyfvkyf&if; ukokdvfyGm;ekdifMuygao;onf/ tcsKdUvli,frsm;rSm tvkyfr
vkyfbJ xD;xrf;vrf;avQmufum aumufpkdufolvkHrysKdrsm;&Sd&m vma&mufykd;yef;avh&SdMuonf/ ,if;okdYtvkyfrvkyf
bJ vkyfaeoltm; vma&mufaESmufh,Suf&ma&mufaeojzihf ,if;vlrsm;tm; ynmay;onfhoabmjzihf aumufpkduf
ckid ;f vku
d Mf uawmh\/ ok'Yd Pfcwfc&H aom yk;d armifarmif vlay:aMumhuav;rsm;tzkYd todw
d &m;&um tvkyv
f yk f
vkdpdwfrsm; ay:vmEkdifayonf/

]vufxkH;"avh}
v,f,mvkyfief;rS ay:xGufvmaom"avhrsm;um; rsm;vSpGm\/ vufxkH;cay;ykH"avhonfvnf; pdwf0if
pm;zG,f"avhwpfckyifjzpfonf/ vufxkH;cqkdonf vufusefc[laom a0g[m&rS a&GUvmonf[k qkdzG,f&m&Sdonf/
v,fuiG ;f wpfcw
k iG f v,f&iS o
f nf aumufpu
dk Ef idk &f efv,fuu
G f trsm;tjym;pku
d af jrjzpfatmif xGe,
f uftacsmukid f
xm;&\/ ,if;&THUjyifv,fuGufrsm;wGif aumufpkduftzGJYwpfzGJU 0ifpkdufMu&m v,fuGufwpfckwGif rNyD;rjywfvufp
rowfbJ wpfjcrf;usefcJhonfqkdygpkdY? ,if;vufusefukd aemufwpfaeY wjcm;wpfzGJYu 0ifa&mufpkdufysKd;rnfqkdvQif
yxrtzGJYonf vufusefukd0ifpkdufaom 'kwd,tzGJYtm; vufusefc(0g) vufxkH;c ay;Mu&avh&Sdygonf/
,if;"avhrSm aumufpkdufolrsm; tNyD;towftqkH;owfrpkdufbJ tacsmifckdrIr&Sd&avatmif wm;qD;xm;
aom"avhaumif;wpfcktjzpf jrif&onf/ vufxkH;ctjzpf wpfzGJYvkH;&Sd aumufpkduforrsm;tm; pm;p&mwpfckck
t0auR;&aom tavh&Sdonf/ ,if;"avh&Sdojzihf aumufpkduforrsm;rSm rdrdvkyfief;ukd tNyD;tjywftqkH;owfEkdif
atmif BudK;pm;vkdaom pdwf"mwfrsm;arG;jrLvmEkdifay&m txl;xdef;odrf;jrwfEkd;tyfaom "avhyifjzpfygonf/

]ukef;ausmfa&ausmf"avh}
"avhrSm vkyfief;ykdif&Sifrsm; tvkyform;rsm;tay: rw&m;tvkyfckdif;rI? acgif;ykHjzwfrIrS umuG,fay;xm;
aom "avhtjzpfjrifEkdifygonf/ tcsKdUv,f&SifwkdYrSm v,fuGif;onfwpfuGif;wnf;r[kwfbJ acsmif;jcm;? awmifjcm;
uGJjym;um tuGufrsm;pGm &SdaewwfMuonf/ aumufpkduforrsm;onf v,fuGufwpfae&mwnf;wGifom rpkduf&
bJ [kda&TUonfajymif;? acsmif;ul;a&ul;? awmifwufawmifausmf ajymif;a&TUpkdufysKd;&rnfqkdygu tvkyfykdrkdyifyef;
um rwGiu
f s,jf zpfMu&onf/ wpfae&mwGif pku
d yf sK;d aeMu&mrS wjcm;acsmif;jcm;onfh aemufwpfae&mokYd tvkycf sed f
aeYtwGoif; ajymif;a&TUpkdufysKd;&rnfqkdygu a&ausmf acsmif;ausmfc[l v,f&SifxHwGif vkyftm;cawmif;cHavh
&SdMuonf/ v,f&SifrSm tvkyform;rsm; pdwfauseyfap&ef rkefYyJoa&pm wpfckckjyKvkyf auR;arG;&avh&Sdonf/
xkt
Yd wl awmifuek ;f rsm;ukad usm
f wjcm;wpfae&mokYd ajymif;a&TUpku
d yf sK;d Mu&rnfqydk gu uke;f ausmcf tjzpf a&ausmf
acsmif;ausmfcuJhokdY v,f&Sifuay;Mu&avh&Sdygonf/ ,if;"avhrsm;&Sdaevnf; v,f&Sifrsm;u tvkyform;rsm;

&cdik o
f m;BuD;pmay

111

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

tay:olwo
Ydk abmus tcrJch idk ;f csio
f vkd rckid af wmhbJ tvkyo
f rm;rsm;tcGit
fh a&;&vmEkid o
f nfjzpf jrwfE;dk xde;f
odrf;oihfaom "avhaumif;wpfckyifjzpfonf/ tvkyf&Siftvkyform; ajz&Sif;ay;aom "avhyifjzpfygonf/

]tm;0ifpm;"avh}
rmefatmifuRef;wGif awm&Gmrsm;rS rddef;rwkdif;vkdvkdyif aumufpkdufavh&SdMu\/ tcpm;tiSm;rvkdufonfhfwkdif
vufpm;vkduf pkdufMu\/ aumufpkduf&mwGif tpktzGJYrsm; zGJUpnf;umpkdufMu\/ wpfpkwpfzGJYvQif tenf;qkH;
vlq,fa,mufrS trsm;qkH;vlaygif; &Spfq,ftxd&SdMuonf/ ,if;okdYpkpnf;xm;aomtzGJYrsm;ukd ]]aumufpkduftm;}}
[l ac:Mu\/ wpfcgrQaumufrpkdufzl;ao;ol vkHrysKduav;rsm;onf aumufpkduftpktzGJYwpfckokdY0ifvkdvQif
,if;yg0ifvkdonfh aumufpkduftpktzGJY&Sd aumufpkduforrsm;tm;vkH;ukd pm;p&mrkefYyJ wpfckckauR;&onf/ ,if;okdY
auR;&jcif;ukd tm;0ifpm;ay;onf[k ac:onf/ aumufpu
dk rf wwfao;ojzihf wwfajrmuforl sm;u aumufpu
dk &f if;
oifjyay;oGm;rnfjzpf&m oifq&mrsm;tm; ylaZmfjcif;oabmyifjzpfonf/
wpf&yfwpf&GmrS avmavmq,fajymif;a&TUvmolrsm;onfvnf; aumufpkdufuRrf;usifwwfajrmufapumrl
tm;0ifpm;(toif;0ifaMu;) ay;Mu&onf/ aumufpkduf&mwGif vufapmufpkdufenf;ESihf vufqkwfpkdufenf;[l
ESprf sK;d &onf/ tcsKUd uvufapmufpu
dk w
f wf tcsKUd rSm vufqw
k pf u
dk w
f wfMu\/ ,if;pku
d ef nf;rsm;rSm a'otvku
d f
trsm;tm;jzihf uGJjym;vsuf&Sd\/ okdYaMumifhpkdufenf;rwlaom tjcm;a'orSajymif;vmaom aumufpkdufortm;
a'ocHwkdYu enf;wlatmifoifjyay;&rnfjzpfonf/ xkdYaMumihfyif vlopftjzpfvnf;aumif;? toifjycHwynfh
wpfa,muftjzpfvnf;aumif; owfrw
S u
f m tm;0ifpm;awmif;cHjcif;jzpfonf/ ,if;wku
Yd adk xmufvQif aumufpu
dk f
tm;wkdYwGif pnf;urf;uvem;jzihf pepfwuszGJYpnf;vkyfukdifMuaMumif; od&SdEkdifonf/

]ya*rzrf;ykH"avh}
pyg;yifrsm;rSnhfajcmufvmaomtcg a,musfm;rsm;vkyfief;0ifMu&jyefonf/ rdef;raumufpkdufolrsm;uJhokdY
tm;zGJY(tpkzGJY) aumuf&dwfodrf;Muonf/ tcsKdUpyg;zGHUoefatmifjrifaom v,f,mrsm;&Sd pyg;yifrsm;wGif ya*r
ac:aom ykd;wkH;vkH;aumifESihfwlaom ykd;aumifwpfrsKd;wG,fuyfaewwfonf/ ,if;ykd;aumifonf oJ &THUajrwkdYjzihf
jcawmifykdYuJhodkY aumufyifay:wGif wG,fuyfum tvkH;i,fjyKvkyfvsuf twGif; ckdatmif;aewwfonf/ ,if;ukd
ya*tkH[kac:onf/ aumuf&dwform;rsm;onf aumuf&dwf&if; ya*tkHawGU&Sdygu ,if;aumufyifpktm; t&if;rS
&dwfjzwfpkpnf;,lvmum tdrf&Siftm;vmjy&onf/ ,if;okdYpyg;yifwGif ya*tkHrsm;zGJY awGU&jcif;onf pyg;txGuf
aumif;onhf v,fajr&Szd UHG oefaom pyg;yifrsm;om wG,u
f yfaeavh&o
dS nf/ v,f&iS o
f nf ,if;okyYd a*tkH awGU&So
d w
l Ydk
tm; ya*tkHwpfcktwGuf "ed&nfwpftkd; 0,fauR;&kd;xkH;pH&Sdonf/ okdYaMumihfyif aumuf&dwform;rsm;wkdYtzkdY
ya*tkHwpfvkH;awGU&SdNyDqkdvQif tvGefaysmfMu ya*tkHwpfvkH; zrf;xm;NyDqkdvQif tdrf&Siftm; tjrefqkH;oGm;a&muf
um v,fajrokx
Yd rf;yif ac:umjyavh&MdS uonf/ ,if;ya*tkt
H m; aumif;pGm ,laqmifum vmbfaumif;onf[k
tdrfwGiftjrwfwEkd;xdef;odrf;Muayonf/

]twma&upm;ykH"avh}
ydawmufxdef0g twmul;onhf vwefcl;? ESpfOD;tp tcgor,0,f twma&yGJawmfobifyGJrsm;ukd
jrefrmjynftESHY qifETJavh&SdMuonf/ jrefrmjynftESHYwGif oBuFefokH;&uftwGif;om twma&yufzsef;upm;avh
&SdMuonf/ rmefatmifuRef;wGifum; ,if;ESihfrwl wpfrlxl;jcm;vSonf/ oBuFef&ufjrwfrsm; ausmfvGefNyD; av;ig;
&ufavmufro
S m twma&upm;avh&MdS uonf/ oBueF &f ufjrwfo;Hk &ufqo
dk nfrmS Ak'b
mom0ifoal wmfpifrsm;tzkYd
aeYxl;aeYjrwfrsm;yifjzpf\/ okdYaMumihfausmif;uefbk&m;rsm;wGif vlBuD;rsm;omru vli,frsm;yif oGm;a&muf
tvSL'geukokdvfjyKvsuf OykofoDvrsm; apmihfxdef;bm0emyGm;Muavh&Sdonf/ rdef;rysKdrsm;rSmvnf; vSLzG,frkefYyJ
rsm;jyKvkyfvnf;aumif;? qGrf;abmZOfrsm;csufjyKwfvnf;aumif; ausmif;uefbk&m;rsm;wGif vSL'gef;vsuf&SdMu
onf/ ,if;aMumihfyif oBuFef&ufrsm;twGif; aysmfyGJ&TifyGJ a&upm;yGJrsm;jzihf raysmfyg;Mujcif;jzpfonf/ oBuFef&uf
jrwfrsm;vGefaomtcgrSom r@yfrsm;aqmuf oMum;&nfrsm;wkdY auR;vSL'gef;um aysmfaysmfyg;yg; a&upm;Mu

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

112

onf/ awm&Gmrsm;rSmrl wpf&mG ESiw


fh pf&mG vSnv
fh nfomG ;vmum a&upm;Muonf/ a&pupm;MuonfrmS &uf(20)
avmufyif na&maeYyg aysmfyg;upm;wwffavh&SdMuonf/ ,if;okdYoBuFef&ufjrwfrsm; ausmfvGefrSom aysmfjrL;Mu
jcif;rSm ukokdvfa&;vnf; rysuf? wpfoD;wjcm;pDaysmfyg;Mu& tusKd;xl;&SdvSayonf/
b*Fvm;yifv,fatmfxJwGif uRef;vGwfwpfckjzpfonfh rmefatmifuRef;wGif wpfausmif;wpf*gxm wpf&Gm
wpfyk'fqef;qkdouJhodkY xGef;um;vsuf&Sdaom jrwfEkd;zG,f"avhxkH;pHaumif;uav;rsm;onf pD;yGm;a&;? vlrIa&;?
,Ofaus;rIa&;&mwkw
Yd iG f rsm;pGmtaxmuftuljyKvsu&f o
dS nf/ vlaY bmiftwGuf tusK;d jyKaom a'oqkid &f m xk;H pH"
avhaumif;uav;rsm;ukd ta&;w,lxed ;f odr;f apmihaf &Smufum acwfEiS t
fh nD wk;d wufvmatmif wnfrh wfay;jcif;?
jzefYjzL;ay;jcif;jzihf us,fjyefYvmapum vlYabmiftwGuf wifqifhNyD;wpfqifh wpfxpfNyD;wpfxpf tokH;csoGm;Ekdif
vdrfhrnf[k arQmfvifhrdygonf/
nDvwfaxG;(rmefatmif)

&cdik o
f m;BuD;pmay

113

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

b*Fvm;a'h&SfrS &ckdifom;rsm;
b*Fvm;a'h&Sf(,cifygupwef)wGif &ckdiftrsKd;om;ajrmufjrm;pGmwkdYonf a&S;eSpfaygif;rsm;pGmrS tpjyK
tajcpkdufaexkdifvmcJhMuygonf/ ,aeYxdvnf; &ckdif(3)odef;ausmfcefY ,if;a'owGif tajcpkdufaexkdifvsuf&Sdae
Muayonf/ ,cifu b*Fvm;a'h&SfwGif &ckdifom;(5)odef;ausmfcefY&SdcJh&m wpfodef;cGJcefYrSm jynfaxmifpkjrefrmEkdifiH
xJokdY ajymif;a&TUckd0ifa&mufvmMucJhNyD;jzpfygonf/
,if;a'ookdY &ckdifwkdYrnfokdYrnfykHa&muf&SdcJhMuoenf;/ rnfokdYtajcpkdufaexkdifcJhMuoenf;/ ,ckwpfzef
tb,faMumifh jynfaxmifpjk refrmEkid if x
H o
J Ydk ajymif;a&TUvmMuoenf;/ b*Fvm;a'h&adS &muf &ckid o
f m;rsm;taMumif;
ukd aqmif;yg;wGif txufyg ar;cGef;okH;ckESihf ywfouf tusOf;csKyfwifjyvkdygonf/
b*Fvm;a'h&SdokdY &ckdifwkdYa&muf&SdoGm;Mujcif;ESihfywfouf taMumif;&if;BuD;(3)ckukd avhvmawGU&Sd&ygonf/
,if;wkdYrSm...(1)&ckdifya'o&mZfrif;rsm; tiftm;awmifhwif;cJhpOfu b*Fvm;a'h&SdEkdifiH(,cifta&SUb*Fvm;e,f)
rS e,fajrwpfpw
d w
f a'oukd &ckid w
f yYdk idk pf ;dk cJzh ;l &m &ckid w
f o
Ydk nf rdrw
d yYdk idk ef ufe,fajr ta&SUb*Fvm;e,foYdk ajymif;a&TU
aexkdifMujcif;? (2)at'D(1784)ckESpfwGif bkd;awmfbk&m;u &ckdifjynfukd wkdufckdufodrf;,l&mwGif &ckdifjynfrS
&ckid t
f rsK;d om;tajrmuftjrm; ta&SUb*Fvm;e,f(b*Fvm;a'h&)fS okYd ajymif;a&TUck0d ifMujcif;? (3)&ckid af cgif;aqmifrsm;
taeeSihf&ckdifjynfukd jyefvnfodrf;ykdufEkdifa&;twGuf wkdufckduf&if; IH;edrfhaomtcg b*Fvm;a'h&Sfe,fbufokdY
aemufvkdufrsm;eSihftwl wdrf;a&SmifoGm;Mujcif; ponhftcsufrsm;ukd awGU&Sd&ygonf/
&ckdifya'o&mZfacwfwGif &ckdifwkdY b*Fvm;a'&SfokdYa&muf&SdoGm;Mujcif;ESihfywfouf atmufygorkdif;t
axmuftxm;rsm;ukd awGU&Sd&ygonf/
(1) at'D(903)ckESpfwGif eef;wufaom oD&pjEm;rif;vufxufwGif ppfa&;t&oGm;a&mufaexkdifcJhMujcif;/
(2) at'D(1153)ckESpfwGif eef;wufaom '&mZmrif;vufxuf tmoHaxmif? zvHaxmif? oufaxmif?
NrHKaxmif? Akdvfrif;axmifwkdYukd xlaxmifNyD; &ckdiftrsKd;om;wkdYtm; ae&mcsxm;ay;cJhjcif;/
(3) '&mZmrif;vufxufwGif &ckdifwkdYykdifpkd;cJhaom ppfwaumif;? 'um;? armufolZm? a&mifjzL? uHom
ponhfNrdKUrsm;wGif &ckdifwkdYonf ppfa&;? EkdifiHa&;? pD;yGm;a&;t& oGm;a&muftajcpkdufaexkdifcJhMujcif;/
(4) at'D(1234)ckESpfwGif eef;wufaom iESvkH;rif;vufxuf ta&SUb*Fvm;e,frS oufESihfukvm;wkdY yl;aygif;
ykefuef&mwGif &ckdifbk&ifu oGm;a&mufESdrfeif;NyD; &ckdifppfwyfrsm;tm; tapmihfcsxm;cJhjcif;/
(5) at'D(1404)ckEpS w
f iG f eef;wufaom rif;apmrGev
f ufxuf jrefrmwkv
Yd ma&mufwu
dk cf u
dk rf aI Mumihf rif;apmrGef
onf aemufvkdufaemufyg trsm;tjym;jzihf b*Fvm;bufokdY wdrf;a&SmifNyD; EkdifiHa&;ckdvIHjcif;/
(6) at'D(1434)ckEpS w
f iG f eef;wufaom tvDcifrif;vufxuf yif;0gNrKd UeSifh tjcm;a'orsm;ukd ukvm;wkv
Yd ufxJ
rS jyefvnfwkdufckdufodrf;,l&mwGif &ckdifwkdYonf ,if;a'orsm; tajcpkdufaexkdifcJhMujcif;/
(7) ajrmufOD;rif;quf(12)qufajrmufjzpfaom rif;ygBuD;rS oD&dok"rm&mZmrif;xd ESpfaygif;(100)ausmftwGif;
&ckdifwkdYonf tvGeftiftm;awmifhwif;cJhNyD; rif;&mZmBuD;vufxufwGif &ckdifjynfe,fe,fedrdwfonf ta&SU

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

114

b*Fvm; e,fbufoYdk awmfawmfrsm;rsm; csUJ xGiEf idk cf &hJ m &ckid w


f o
Ydk nf ,if;a'ookYd ajymif;a&TUtajcpku
d Mf ujcif;/
(8) rif;ygBuD;vufxuf armufolZmNrdKUESihf 'um;NrdKUrsm;wGif &ckdifppfonf (5)aomif;pDtapmihfcsxm;cJhjcif;jzihf
&ckdifwkdYonf ppfa&;t& oGm;a&mufaexkdifMu&jcif;/
(9) rif;&mZmvufxuf at'D(1593)ck? (1612)ckEpS w
f w
Ydk iG f vufatmufcw
H Ydk ykeu
f efwu
dk cf u
dk &f mwGif oGm;a&muf
ESdrfeif;NyD; NrdKUapmihfwyfrsmukd csxm;cJhjcif;/
(10) at'D(1638)ckESpfwGif eef;wufaom e&ywdBuD;rif;vufxuf &ckdifynm&Sdrsm;ukd vkyfBuHowfjzwfojzihf
rif;aqGrif;rsKd;rsm;eSihf &ckdifynm&Sd tajrmuftjrm;ppfwaumif;ESifh uefomNrdKUrsm;okdY xGufajy;wdrf;a&Smif
tajcpkdufMujcif; ponhftcsufrsm;ukd awGU&Sd&ygrnf/
at'D(1782)wGif &ckdifjynf &rf;NAJpm; trwfonf r[morw&mZmbGJUukdcH eef;wufygonf/ ,if;
tcsdefonf &ckdifjynfonf tvGeftiftm;enf;aecsdefjzpfonf/ &ckdifrif; aqGrsKd;rsm;uvnf; &rf;NAJpm;
eef ; wuf o nf uk d r auseyf eef ; wG i f ; a&; rwnf r Nid r f j zpf a ecsd e f ( 1784)ck E S p f w G i f bk d ; awmf b k & m;u
&ckdifjynfukdwkdufckdufodrf;,l cJhygonf/ ,if;tcsdefwGif &ckdifjynfrS &ckdiftajrmuftjrm;onf rdrdwkdYaqGrsKd;om;csif;
&ck d i f r sm;&S d & m ta&S U b*F v m; e,f o k d Y tpk v k d u f t NyH K vk d u f ajymif ; a&T U ck d 0 if c J h M uygonf /
,if;okdYajymif;a&TUckd0ifcJhjcif;ESihfywfouf atmufygorkdif; taxmuftxm;rsm;ukd awGU&Sd&ygonf/
(1) at'D(1784)ck? &ckdif(1164)ckESpf? wefaqmifrkef;vwGif oHwGJe,frS OD;a0acgif;aqmif tdrfaxmifpk(120)?
avSBuD;(50)jzihf t0uRef;okdY wdrf;a&SmifcJhMuonf/
(2) (1758)ck? &ckdif(1147)ckESpfwGif "n0wDrS &ckdif(10000)ausmfonf ta&SUb*Fvm;e,fokdY ckd0ifNyD; [mvm
bif;NrdKUukd wnfaxmif tajcpkdufcJhMuygonf/
(3) (1798)ckESpfwGif &ckdifjynfrS &ckdifom;(50000)cefY ppfwaumif;e,fokdY ckd0ifchJMuonf/
(4) (1799)ck? &ckdif(1161)ck? 0gqkdvwGif &ckdif(10000)ausmfukd ta&SUb*Fvm;e,f wm*kdvDjrpfteD;wGif
uywdefaumufhpfu &Gmwnfaxmifay;cJhonf/ ,cktcg ,if;&Gmukd zavmif;csdwfNrdKU[l ac:wGifonf/
(5) (1811)ckESpf? &ckdif(1173)ck? jymokdvjynhfaeYwGif Akdvfcsif;ysHonf &ckdifjynfrS vlaygif;(90000)ausmfcefYukd
pkkH;ac:aqmifNyD; ppfwaumif;e,fodkY ckd0ifcJhygonf/
&ckid jf ynfudk jrefrmwko
Yd rd ;f yku
d Nf y;D aemuf &ckid af cgif;aqmifwo
Ydk nf &ckid jf ynfudk jyefvnf&&Sad &;twGuf ykeu
f ef
wkdufckdufrIrsm; &SdcJhMuygonf/ Akdvfcsif;ysHonf (1798)ckESpfr aoonfxdatmif ppfwaumif;e,fukd tajccH
ykefuefwkdufckdufcJhygonf/ Akdvfcsif;ysH\awmfvSefykefuefrI ta&;edrfhaomtcg Akdvfcsif;ysHonf aemufvkdufrsm;ESihf
twl ta&SUb*Fvm;e,fokdY ckd0ifcJhMuygonf/
AkdvfvufkH;ay:? AkdvfrSL;rsufawmif&Snf? AkdvfuRJwaumifEkdifwkdYESihf aemufvkdufrsm;onf ta&SUb*Fvm;e,f
r[mpkd;? yif;0g? [mvbif;? &mZmbuft&yfrsm;okdY ckd0ifcJhMuygonf/ &ckdifacgif;aqmif OD;atmifausmfZH? atmif
ausmf&SD ponhfyk*dKvfrsm;onfvnf; aemufvkdufrsm;ESihftwl yif;0gNrdKU ckdvIHcJhMuygonf/
okt
Yd m;jzihf &ckid w
f o
Ydk nf wpfpwpfp b*Fvm;a'h&w
fS iG f a&muf&t
dS ajcpku
d Mf ujcif;jzpfayonf/ b*Fvm;a'h&fS
wGif &ckdifwkdYpkpkpnf;pnf;aexkdifvsuf&Sdaom a'orsm;rSm (1)ppfwaumif;awmifwef;a'ockdif? (2) ppfwaumif;
ckdifESifh(3)abm&dwfowfckdifwkdYjzpfygonf/
b*Fvm;a'h&SfwGif ,aeY&Sdaeao;aom a'otvkduf &ckdif&yf&Gmrsm;pm&if;ukd tdrfajcESihftwl atmufwGif
azmfjytyfygonf/ ,ckwifjyaompm&if;rSm pkaqmif;&&Sdxm;oavmufom jzpfygonf/ pkaqmif;r&&Sdao;aom
&yf&Gmrsm;vnf; usefaeao;aMumif; kd;om;pGm azmfjyvkdygonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

115

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;
ppfwaumif; awmifwef;a'ockdif? a'otvkduf &ckdif&Gmrsm;ESihf tdrfajcrsm;
pOf

a'o^NrdKUe,f

Akdvfrif;axmif

Xmeykdif

1/ewfacsmif;qm&D
2/vm;rm;
3/bef'g&dbef
4/kH;rm;
5/pjEm;kH;em;
oufaxmif
1/&if*grwD
2/bm;cg;
3/pef'g*lem
4/avmif;*'l;
zvHaxmif
1/&if*sm
2/r[mqm;&D
3/'D*Demvm
azeDacsmif;zsm;
.....
aygif;
rSwfcsuf/ / tdrfajcukd razmfjyEkdifao;yg/

ppfwaumif; ckdif
pOf
a'o^NrdKUe,f
1
2
3
4
5
6
7

&yfuGuf
ta&twGuf
6
47
63
46
17
28
36
26
25
31
12
30
100
467

Xmemykdif

zavmif;csdyf
yif;0g
r[mpkd;
pku&m
oufukdifnm
tlcsm
u,kacsmif;
aygif;
rSwfcsuf/ / &ckdif&Gmrsm; NydKoGm;NyDjzpfonf/

Xmemykdif
cJylyg&m
/
/
/
/
bmkdrm
aygif;

tdrfajc

&yfuGuf
tdrfajc
ta&twGuf
29
1090
34
2095
23
1440
24
2496
1
30
1
20
33
3339
145
10510

zavmif;csdwfNrdKUe,f
yif;0gNrdKUe,f
r[mpkd;NrdKUe,f
[mvbif;NrdKUe,f
oufukdifnmNrdKU
tlcsmNrdKU
u,kacsmif;NrdKU

abm&dwo
f wfckid f
pOf
a'o^NrdKUe,f
1
wefqdyfuRef;
2
Akduf,mwkdvDuRef;
3
wD,mcgvDuRef;
4
abmf&Dawmf*DuRef;
5
armf'kwfyDuRef;
6
abmf*smAkduf,mwkdvDuRef;

ta&twGuf

&yfuGuf
44
29
17
54
9
11
164

&cdik o
f m;BuD;pmay

tdrfajc
1380
685
530
1785
1785
420
5190

rSwfcsuf

&cdik o
f w
k

116
b*Fvm;a'h&SfEkdifiHtwGif;&Sd ckdiftvkduf &ckdif&Gmrsm;? vlaetdrfajcrsm; pm&if;
pOf
1
2
3

ckdif
&yfuGuf
tdrfajc
rSwfcsuf
ppfwaumif;awmifwef;
467
20000
rSef;qazmfjyxm;\
ppfwaumif;ckdif
145
10510
abm&dwfowfckdif
164
5190
pkpkaygif;
776
35700
&ckdifwkdYonf b*Fvm;a'h&SfwGif eSpfaygif;rsm;pGm tajcpkdufaexdkifvmcJhMu&mrS ,ckqkdvQif jynfaxmifpk
jrefrmEkdifiHxJokdY wjznf;jznf; ajymif;a&GTU0ifa&mufvmaeMuNyD jzpfygonf/ vmaeqJvnf;jzpfygonf/ rlvu
,if;a'owGif &ckid v
f Ol ;D a&(5)ode;f ausmf &Sad ecJ&h mrS ,aeYxd jrefrmEkid if x
H o
J Ydk wpfoed ;f cGcJ efaY jymif;a&TU 0ifa&mufchJ
MuNyDjzpf usef&ckdifrsm;onfvnf; trdEkdifiHxJokdY ajymif;a&TvmMurnfomjzpfonf/
&ckdifwkdYonf b*Fvma'h&SfrS 'kwd,urmppfNyD;csdefrSp jrefrmEkdifiHxJokdY wpfpwpfp 0ifa&mufcJhMu&m
jynfaxmifpkjrefrmEkdifiHvGwfvyfa&aemufykdif;wGif tpkvkduftNyHKvkdufajymif;a&TU0ifa&mufcJhMuygonf/ ,if;wkdY
aMumifh ajymif;a&TU0ifa&mufvm&jcif;taMumif;&if;rsm;&Sdygonf/
,if;taMumif;&if;rsm;rSm (1)ppfwaumif;ckdif&Sd &ckdifrsm;rSm rsm;aomtm;jzihf ukefonfrsm;? vufrIynm
onfrsm; jzpfMuum t*FvdyfvufxufwGif ygupwef^jrefrmESpfjynhfaxmifokdY wHcg;r&Sd "m;r&Sd 0ifxGufNyD;
ukefpnful;oef;EkdifMu&mrS ygupwef^jrefrmvGwfvyfa&;&vmMuaomtcg ,ciftwkdif; 0ifxGufoGm;vmrI
rvG,fuljcif;/(2) &ckdifukefonfwkdYrSm ygupwefwGif aeMu&aomfvnf; rdrdwkdYpD;yGm;a&;vkyfief;rSm trsm;tm;jzihf
jrefrmjynfESihfqufpyfaejcif;/ (3)(1942)ckESpf &ckdifwkdif;wGif jzpfyGm;cJhonfh ukvm;&ckdif t"dukPf;kdufcwfrI
*,ufqufEG,fvmjcif;/ (4)ygupwefvGwfvyfa&;pwGif vlenf;pkjzpfaom &ckdifrsm;tay: vlrsKd;a&;t& zdESdyf
csKyfcsKyfrIrsm; &Sdvmjcif;/ (5)vli,frsm;\tem*wfta&;ukd pOf;pm;vmMujcif;/ (6)qefaps;EIef;tqrwefBuD;rm;
vmjcif;/(7) &ckdifwkdY\v,f,majrrsm; tjcm;vlrsKd;rsm;u 0,f,ljcif;? iSm;&rf;jcif;? taygifcHjcif;? ay;urf;&,ljcif;/
rjyK&[l t*Fvdyftpkd;&jy|mef;xm;cJhaom Oya'ukd ygupweftpkd;&u y,fzsufvkdufjcif;/(8)NAdwdoQwkdYtkyfcsKyf
cJhpOfu &ckdifawmifwef;a'oukd ukd,fykdiftkyfcsKyfcGifh ay;xm;cJh&mrS ygupweftpkd;&vufxufwGif ,if;tcGifh
ta&;ukd y,fzsufvkdufjcif;onfvnf; taMumif;&if;rsm;jzpfygonf/
,if;tjyif t0uRef;&Sd &ckdife,fajrrsm;rSm wjznf;jznf;ESifhvlrsKd;jcm;rsm;vufwGif usa&mufoGm;jcif;? qef
xufpm;*sKHukd tpm;xkd; rpm;Ekdifjcif;? jrefrmjynfvGwfvyfa&;&NyD;jzpfjcif;? ppfwaumif; awmifwef;a'orS
Akdvfrif;atmifa&TjzLu ,m,mceftpkd;&vufxufwGif 0efBuD;tjzpf vufcHaqmif&GufcJhojzihf b*Fvm;a'h&SfEkdifiH
opfwGif &ckdifwkdY\tajctaerSm wpfrsKd;wpfzkHajymif;vJvmjcif; ponhftaMumif;tcsufrsm;onfvnf; ,if;a'o
rS &ckdiftrsKd;om;rsm;tm; trdEkdifiHokdY ajymif;a&TUap&ef taMumif;cHcJhMuygonf/
trdEidk if aH &muf &ckid rf sm;onf ppfawGNrKd UESit
fh jcm;ppfawGckid t
f wGi;f &Sd NrKd Ue,frsm;wGif tajcpku
d af exkid v
f suf
&Sdaeygonf/ csif;jynfe,f yvuf0awmifwef;a'owGif tajcpkdufolrsm;vnf; &Sdygonf/ tcsKdUrSm ykodrfckdift
wGif;vnf;aumif;? &efukefwkdif;twGif;vnf;aumif; tajcpkdufaexkdifvsuf&SdaeMuygonf/
,if;&ckdiftrsKd;om;wkdYonf jynfaxmifpkjrefrmEkdifiH\ ajymif;vJvmaom a&pD;aMumif;ESihftnD EkdifiHwnf
aqmufa&;? ukex
f w
k v
f yk af &;wkw
Yd iG f wpfwyfwpftm; yg0ifvyk u
f idk v
f su&f adS eMuygonf/ olwo
Ydk nf OD;aqG;qHjrnfh
ajray:wGif tajcpkdufMuayawmhrnf/
xkdYjyifb*Fvm;a'h&SfwGif ,aeYtxd usef&Sdaeao;aom &ckdifom;wkdYonffvnf; wpfaeYaeYwGif trdajrokdY
ajymif;a&TU0ifa&mufvmMurnfomjzpfygonf/ ,if;wkdYtm; trdEkdifiHrSvnf; twwfEkdifqkH;ulnDaz;rrI? vufurf;
BudKqkdrI&Sdrnfqkdygu uRefkyfwkdYtaejzihf twkdif;rod 0rf;omMu&rnfjzpfaMumif; wifjytyfygownf;/
taemufom;(ppfawG)

&cdik o
f m;BuD;pmay

117

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

&ckdifjynfe,frS 0okE"a&
apwDykxkd;ESifh bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;okdY oGm;a&mufMu qif;wkawmfrsm;ukd zl;ajrmfMuaomtcg
bk&m;yvi\
f a&SUbufwiG f uk,
d u
f n
dk mbufoYdk apmif;Ny;D ok;H acgufcsK;d rde;f rxkid x
f idk v
f suf a&pkad eaom qHyifupdk
k
ykc;Hk rSa&SUokcYd sNy;D qHyifraS &Spaf eaom ewforD;kyw
f u
k dk jrifz;l Muayvdrrfh nf/ wpfcgwpf&H apwDjyifbufwiG v
f nf;
tkyfrsKd;ukd awGUEkdifayonf/ ewforD;kyfwkrSm 0okEa&ac: ajrapmihfewforD;kyfyifjzpfavonf/
Ak'0ifeSihfywfouf yef;csD? yef;yk xkwfvkyfol tEkynm&Sifrsm;onf ewfkyfukd rnfonfhacwfuyifp
xkvkyfcJhMuygoenf;/ rnfonfhtwGufaMumihf xkvkyfMuoenf;/ ewfkyfonf rnfonfukdokyfaqmifxm;o
enf;/ ajrBuD;apmihfewforD;om &Sdoavm? ewfom;r&Sdavm ponhfar;cGef;rsm; ay:aygufvmygawmhonf/
0okEa&ajrapmihfewfkyfukd tajrmuftjrm;awGUjhrifEkdifaomae&mrSm &ckdifjynfe,frS ajrmufOD;NrdKUyifjzpf
ygonf/ ajrmufOD;acwfbk&ifrsm; wnfxm;cJhaom apwDykxkd;rsm;&Sd ausmufqif;wkawmfrsm; xkdifawmfrlonfh
yvifrsm;a&SUwGif ewforD;kyfukd rsm;aomtm;jzihf awGU&ygonf/ wGifruao;? bk&ifrif;AmBuD; (15311553)u (534)at'DwGif wnfxm;cJhaom &efatmifaZ,sac: &Spfaomif;bk&m;vkdPf*ltwGif;&Sd kyfwk rsm;
xGif;xkxm;onhfae&m ywfvnfatmufajcwGif 0okEa&ewforD;kyfwkukdvnf;aumif;? ewfom;kyfrsmukdvnf;
aumif; awGU&onf/ ewforD;kyfeSifhewfom;kyfukd 0wfpm;qif,ifrIESihfxkdifykHuGmjcm;jcif;rS cGJjcm;odEkdifygonf/
,if;ykHrsm;u 0okEa&ewfom;&SdaMumif;ukd oufaojyaeayonf/ &Spfaomif;bk&m;rSm (1534)at'Duyif
wnfxm;cJo
h nfjzpf ,if;acwfuyif 0okEa &taMumif; xifxif&mS ;&Sm;&Sad eNyjD zpfonf/ ajrmufO;D NrKd U&Sd a&S;a[mif;
okawoejywkkdufwGif a0omvDacwfu xGif;xkcJhaom 0okEa&ewforD;ausmufkyfwpfkyfukd awGUjrifEkdifonf/
ewforD;\OD;acgif;ykdif;wpfykdif;vnf; &Sdonf/ ajrmufOD;NrdKU bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;wGif a0omvDacwfuoGef;
vkyfcJhaom aMu;qifwktajrmuftjrm;&Sdygonf/ ,if;qif;wkrsm;\ yvifa&SUwGifvnf; 0okEa&ewforD;kyfrsm;
ukdawGUEkdifygonf/ xkdYaMumihf &ckdifwGif 0okEa&ajrapmifhewftaMumif;onf ajrmufOD;acwfrSmomr[kwf/ a&S;OD;
rqG &ckdifa0omvDacwfjzpfaom ou&mZf ig;&mpkavmufuyif xifxif&Sm;&Sm; &SdaeNyDjzpfaMumif;ukd aumufcsuf
csEkdifygonf/
&ckdif&mZ0ifwGif ajrmufOD;rif;quf\ aemufqkH;jzpfaom r[morw&mZm ac: ta*gyknmaZm&mZmonf
c&pfESpfat'D 1782 ckESpfu r[mjrwfrkedbk&m;okdY bk&m;zl;<uum a&S;rfi;tqufqufwkdY aiG'*Fg;ig;q,fwpf&m
wku
Yd dk 0okEa & a&wGi;f xJoYdk csxm;a&pufcsvLS 'gef;cJo
h nf[k azmfjyxm;onf/ 0okEa &ajrapmifeh wfom;[lvnf;
azmfjy&m ajrapmihfewfom;&SdaMumif;vnf; cH,lNyD;jzpfaMumif;? tcsufrsm;ukd axmufI &ckdifom;wkdY twGuf
0okEa&ewfom;? ewforD;wkdYrSm ta&;ygaom tcef;wGif&SdaMumif; odomEkdifygonf/
cspforQukd opmwkdifywfysKd;wGif ]]cspfvkdY&,frukef 0okef ajrodMum;apoufaoTef;}}[l cspfrukefEkdif
aMumif;ukd oufaownf&m 0okE&m ajrBuD;ukdom oufaotjzpf tokH;jyKcJhonf/
Ak'bmomjrefrmvlrsKd;rsm;twGuf tvSLyGJNyD;wkdif; a&pufcsjcif;onfvnf; yx0DajrBuD;ukdom oufao

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

118

wnfjcif;yifjzpfonf/ yx0DajrBuD;ukd rnfonfhtwGufaMumihf oufaownfMuygoenf;/ Ak'jrwfpGmbk&m;\


bk&m;jzpfawmfrlaom tpwGif oAnKwa&TOmPfawmfukd &cgeD; rm&fewfrif;\pdefac:jcif;ukd yx0DajrBuD;tm;
oufaoTe;f wku
d zf sucf o
hJ nfr[kwyf gavm/ xkaYd Mumihf Ak'b
mom0ifrsm;twGuf yx0DajrBu;D ukd oufaownf&
jcif;rSm ckdifNrJaom oufaownfjcif;yifjzpfojzihf ,if;okdYwkdifwnfMujcif; jzpfavonf/
od'wrif;om;onf awmxGufawmfrl Oka0vawm ajcmufESpfwkdifatmif 'ku&p&d,m usifhcJh\/
NidKjiifpGmaom tusifhjzihf bk&m;tjzpfokdY ra&mufEkdifaMumif;ukd odaomtcg tm[m&ukd rQapNyD; w&m;usihf
awmfrlavonf/ wpfaeYaomtcg Oka0vawmteD;ae r[maoernfaom ol<u,f\orD;jzpfol okZmwm\
CemEkdYqGrf;ukd vufcHawmfrlcJh\/ qGrf;bkOf;ray;rD awe&O&mjrpfwGif a&qif;csKd;onf/ a&csKd;NyD;aomtcg
qGr;f bkO;f ay;Ny;D vQif tifMuif;awm owDbm0emukd pD;jzef; ncsr;f aomtcgwGif r[maAm"d0ifqo
D Ydk oGm;cJah v
\/ vrf;wGif aomwd,rnfaom jrufxrf;orm;wpfOD;ESihfawGUonf/ xkdjrufxrf;orm;u vSLvkdufaom jruf&Spf
qkyfukd,l r[maAm"dyifajc&if; cif;aomtcg q,fhav;awmifjyefYus,faom ty&mZdwyvif jzpfvmonf/
bk&m;avmif;onfvnf; xkyd vix
f ufwiG f xuf0,fzaYJG cGxidk af wmfrNl y;D vQif q,fu
h ;dk &ufwidk af tmif w&m;usiahf wmf
rlcJh\/
xkdpOf 0o0wDewfrif;onf od'wrif;om;tm; trsKd;pkHtaeSmifht,Sufay;cJhonf/ bk&m;avmif;ukd r[m
aAm"dyifatmufrS ESifxkwfNyD; ty&mZdwyviftm; vkrnfBuHonf/ rm&fewfrif;onf *d&darcvmac: qifxufpD;
ol\bDvl;obufppfonfawmfrsm;ESihf vufeufrsKd;pkHokH;NyD; bk&m;avmif;tm; wkdufckdufonf/ zrf;[? qGJ[?
owf[
f [l BuKH ;0g;oHrsm;eSit
fh eD;okYd uyfonf/ jyif;xefvaS om avayGrek w
f idk ;f wku
Yd dk wku
d cf wfaponf/ a&vTr;f rk;d
aponf/ivsiBf u;D pGm vIyaf ponf/ ppfonfawmfrsm;uvnf; av;jzihyf pfciG ;f vnf;aumif;? vufeufrsK;d pku
H o
dk ;Hk
vnf;aumif; wkdufckdufMuonf/
rm&fewfrif;onf bk&m;avmif;tm; ty&mZdwyviu
f dk olomykid o
f nfqNdk y;D ol\ppfwyfudk vuf;dI Tev
f suf
olYtwGuf oufaojyonf/ bk&m;avmif;ukd olykdifqkdifaMumif; oufaojyEkdifoavm[k ar;onf/ bk&m;avmif;
wGif aumif;jrwfjcif;? tvSL'geay;vSLjcif;? rGefjrwfjcif;wkdY&Sdoavm? &SdvQif oufaojyavmh[k awmif;qkdonf/
bk&m;avmif;onfvnf; yvif bk&m;tjzpfukd &tHh[kodvsuf rm&fewfrif;wkdufckduforQukd aMumuf&HGU
jcif;uif;rJhpGmcH\/ ouFef;Mum;rS nmvufukdxkwf yx0DajrBuD;ukd vufjzihfxdum? yx0DajrBuD;ukd vufjzihfTef
um ]],cifb0rsm;u igtvSLBuD;ay;pOf wkefvIyfcJhaom ajrBuD;onf ig\oufaojzpfapownf;}} qkdNyD;
oufaojy&ef ac:\/
0okE& majrBu;D \ oufaojyyku
H dk ESprf sK;d avhvmzwf&I onf/ yxrtrsK;d wGif oufaojy&ef ac:aomtcg
urmajrBuD;onf aMumufrufzG,f&mtoHjrnf[nf;vsuf ]]igonfa*gwr\ oufaorSefayonf}} [k atmf[pf
onfqkd\/
rm&fewfrif;\ppfonfrsm;vnf; xkdtoHBuD;aMumihf upOfhuvsm;NydKuGJxGufajy;Muonf[k qkdonf/ ouf
aojyykHukd Ak'tEkynm&Sifrsm;twGuf kyfwkxGif;&efaomfvnf;aumif;? oGef;vkyf&efaomfvnf;aumif; rvG,ful
vSay/
'kwd,trsKd;wGif bk&m;avmif;u 0okefajrBuD;ukd oufaownfaomtcg 0okefajrBuD;ukd ukd,fpm;jyKaom
ajrBuD;apmihfewforD; 0okEa7onf pkd&TJaomqHyifjzihf ajrBuD;xJrSxGufay:vmvsuf oufaocH\/ bk&m;avmif
yg&rDjznhfpOf b0tqufqufu vSL'gef;cJhaom tvSL'gersm;twGuf a&pufcsonfwkdYukd cH&zefrsm;vS ighqHyif
onf a&SpfjyrnfqkdNyD; qHyifukd ykckH;ay:rSokdif;vsuf a&SUbufokdYpk,lNyD;vQif vufESpfbufjzihfSpf&m **FgjrpfrS
a&rsm;pD;qif;bdouJhokdY a&rsm;pD;NyD; a&vTrf;rkd;cJhojzihf rm&fewf\ppfwyfonfvnf; zkdz&JNydKuGJysufpD;vsuf
xGufajy;Mu&onf[kqkdavonf/
tjzpf t ysuf u k d r l yk H a zmf & ef v G , f u l a yonf / ,ck a wG U ae&aom 0ok E a &ewf o rD ; yk H r sm;onf
tjzpftysufukd azmfjyjcif;yifjzpfonf/
Ak'tEkynm&Sifrsm;twGuf Ak'\aemufqkH;b0jzpfpOf ta&;tBuD;qkH;aom tjzpftysufrSm av;ck&Sdonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

119

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

,if;wkdYrSm (1)zGm;awmfrlcef;? (2)oAnKwa&TOmPfawmfukd &awmfrlcef;(3) yO0*Dig;yg;tm; "rpMumw&m;a[m


cef;eSihf(4) y&dedAmefpHawmfrlcef;wkdYjzpfMuonf/
0okefajrBuD;ukdoufaownfjcif;rSm 'kwd,ta&;BuD;qkH;aomtjzpftysufukd azmfjyjcif;yifjzpfonf/
tjzpftysufukd azmfjy&eftwGuf jrwfpGmbk&m;\qif;wkawmfukd blrdzj'mjzihf ykHazmfMu\/ blrdzrkj'mrSm
bk & m;\vuf , mvuf o nf vuf , m'l ; rS a tmuf o k d Y wG J v G J c sxm;NyD ; vuf 0 g;uk d twG i f ; buf o k d Y v S n h f
vufacsmif;rsm; tm;vkH;ukd jzefYNyD;vQif yvifukdjzpfap? ajrBuD;ukdjzpfap xdxm;aom[efjzpfonf/
vuf0Jvufukd aygifcGifay: vufz0g;vSef wifxm;avh&Sdonf/ jrefrmEkdifiHwpf0Sef;vkH; kyfyGm;qif;wk
awmfrsm;ukd blrdzrkj'mjzihfom xGif;xkoGef;vkyfjcif;rsm;ayonf/ blrdzrkj'm\t"dym,faqmifjcif;ukd
ykd av;eufpGm ay:vmap&eftwGuf yvifa&SUwGif 0okEa&ewforD; qHyifa&SpfaeonfhykHukd xGif;xkoGef;vkyf
jcif;yifjzpfavonf/
OD;pHomatmiff

(9.2.81 xkwf vkyfom;jynfolYaeYpOf owif;pm q&mBuD;a&;om;cJhaom aemufqkH;vuf&m aqmifyg;ukd


tvGrf;ajy jyefvnfqef;opf azmfjytyfygonf/)

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

120

b*Fvm;ESihf &ckdifppfyGJrsm;
]]&Snfjrihfrlv? yxru? &|orkdif;? onfwkdif;um;? us,f0kdif;e,fquf? taemufbufrS? ypdrmESihf? 'gypf
jrpfavsmuf? ajrmufukdawmifkd? udef;ukdxdcH? tmoHcsif;wGif;? acsmif;qif;a&xGuf? a&SUbuf'dom? {&m0wD?
jrpfqD jcm;uef? i0efxdarQmif? a&SUawmift*d? 'udPmcGif? armfwifa&vIyf? ork'f0ifav? &ckdife,fvQif? 0Srf;us,f
c&D;? jynfBuD;[kausmf? ckwkdifac:\}}/
(0g;ausmif;q&m\ OwEvuFmrS)
]]opfyifreS u
f tjrpfEiS rfh uif;? wkid ;fjynfreS u
f ppfEiS rhf uif;}} [l a&SUola[mif;wkYd qkx
d ;Hk &Scd o
hJ nf/ ppf[o
l nf
rSm EkdifiHa&;\tjrihfqkH;aom ajz&Sif;csufwpfckyifjzpf\/ txl;tm;jzihf vlwef;pm; vuPmESpfck\ tiftm;NydKif
qkdifrIwGif tEkdiftIH;ukd ajz&Sif;ay;aomt&mrSm ]ppf}yifjzpf\/ ppfonf wkdufppf? cHppf? usL;ausmfppf? ckcHppf?
jynfwGif;ppf? e,fcsJUppf[l trsKd;trnftm;jzihf uGJjym;aomfvnf; if;\vuPmcsufrSm vlwef;pm;ESpf&yf\
tm;NydKifqkdifrIwGif tEkdiftIH;ukd tqkH;tjzwfay;aom tjrihfqkH;EkdifiHa&; ajz&Sif;csufyifjzpf\/
vlYorkdif;\jzpfpOfwkd;wufrI twkdif;twmt& orkdif;OD;bkHajracwfrS uRefykdif&SifacwfokdY wufvSrf;csdefrS
p vlwpfpkESihfvlwpfpkwkdYonf ppfwkdufcJhMu\/ EkdifaomtkyfpkrSm t&Sifocifrsm;jzpfvmMuNyD; IH;edrfhaomtkyfpk
rSm aus;uRefrsm;jzpfvmMu\/ okdYjzihf ]]ppf}}onf vlwef;pm;vuPmESpf&yfcGJxkwfcJhayonf/ xkdrSajr&Sifya'
o&mZfacwfwGif ajr&Sifya'o&mZftcsif;csif;cif;usif;aom ppfyGJrsm;ukd qifETJcJhavonf/ t&if;&Sife,fcsJUacwf
wGif t&if;&Sife,fcsJUtcsif;csif; pm;uGufvkaom ppfyGJrsm;ukd qifETJcJhMu\/ qifETJqJ? qifETJvsufyif&SdMu\/
&ckdif &mZ0ifq&mrsm;ESihf b*FvD&mZ0ifq&mwkdY\ qkdrdefYaom &ckdifajr&Sif {u&mZfESihf b*Fvm;ajr&Sif
ya'o&mZfwkdY cif;usif;cJhaom ppfyGJrsm;ESihf ay:wl*De,fcsJUrsm;ESifh &ckdiftifyg,me,fcsJUwkdY\ b*Fvm;a'owGif
qifEGTJcJhaom ppfyGJrsm;ukd tenf;i,faumufEkwfwifjy&efom jzpfayonf/

a0omvDacwf b*Fvm;ESifh &ckdifppfyGJ


&ckdif&mZ0ifq&mrsm;\ qkdrdefYcsuft& &ckdifajr&Sif{u&mZfrsm;onf ta&SUYb*Fvm;e,fajrukd ,ck( Bengala
Desh) &mpkaygif;rsm;pGm wkdufckdufodrf;,lum &ckdiftifyg,mEkdifiHBuD;ukd xlaxmifcJhMuavonf/ &ckdif{u&mZfESihf
b*Fvm;ajr&Sifya'o&mZfwkdY\ yGJOD;xGufppfyGJukd a0omvDacwfwGif qifETJcJhMuavonf/
&ckdifbk&if ol&d,pdMw("eO-udef;=609) NzdK<uif;ou&mZf(517)ESpfwGif &ckdifa0omvDxD;eef;ukd oD&dpjEm;
rif;u qufcHavonf/ if;\ eef;ouf(43)ESpfwGif if;ou&mZfukd (Owrudef;=560/ AD 619)trnfjzihf
NzdKavonf/ ,ckou&mZfonf (Owrudef;)NzdKNyD;rS a&wGufvmaom ou&mZfjzpf\/
oD&dpE&m;rif;(Owr-udef;)NzdKNyD;aemuf ESpfaygif;(10)cefYavmufwGif ta&SUb*Fvm;e,f ol&wefbk&ifu
cgwkdif;uJhodkY tcGefb@mqufocGifhrjyKbJ tiftm;wkNydKifvmojzihf oD&dpE&m;rif;onf om;awmftdrfa&SUrif;om;

&cdik o
f m;BuD;pmay

121

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

od*FpE&m;tm; ppfonfAkdvfyg ajrmufjrm;pGmESihf ol&wefrif;ukd wkdufckdufapcJhavonf/ xkdYaMumihfyif tdrfa&SUrdzk


&m; apmjynhfkd rif;orD;u ]]ukvm;eDjyef? ol&wefu? tm;tifjywkHvSm&,f? cGefb@mqufroGif;? Oy&mZfoQif?
r,fxdyfwifukd? tvsifcsDapvsif;[k? aomif;wGif ZrLykdif? tmPmrdefYjrwf? bcifewfu? trwfwaxmif? rsm;ajrmif
vufeufukdife,f? awmifr@dKif NydKrcef;? qifjrif;ppfcsD? yJhwif0Dau? {,fNyDodrfhodrfhusef;rQ}} [l vGrf;&wkkjzihf
azmfjycJh\/
ppfyGJwGif ol&wefrif; ta&;edrfh ol\orD;awmfESpfyg;('ef&rmZvDeSihf 'l&bD)wkdYukd &ckdiftdrfa&SUYrif;om;
ESiv
fh ufqufum a&Tvrf;aiGvrf;azmufMuavonf/ onfvQif a0omvDacwf &ckid {f u&mZfEiS fh b*Fvm;ajr&Sif
ya'o&mZfwkdY\ yGJOD;xGufppfyGJyifjzpf\/

av;NrdKYacwf b*Fvm;ESifh &ckdifppfyGJrsm;


a0omvDacwfaemufykdif;wGif &ckdif{u&mZfESifhb*Fvm;ajr&Sifya'o&mZfwkdY\ yGJOD;xGufppfyGJukd awGUcJh&NyD;
aemuf yOmy&de-f Ncw
d -f avmif;Muuf[q
k t
dk yfaom av;NrKd UacwfwiG f &ckid {f u&mZfrsm;eSifh b*Fvm;ajr&Siyf a'o&mZf
wkdYwkdufckdufcJhaom ppfyGJrsmukd awGUvm&jyefonf/ okdYaomf yOmwpfacwfvkH;ESifh y&defyxrwpfacwfvkH;wGif
&ckdif{u&mZfeSihf b*Fvm;ajr&Sifya'o&mZfwkdY\ ppfyGJukd vkH;0rawGU&Sd&ay/ okdYjzpfjcif;rSm &ckdifjynfwGif;
EkdifiHa&;rwnfNidrfrIESifh &ckdif{u&mZfwkdY tiftm;qkwf,kwfaeaomaMumihfyif jzpfavonf/
yxrppfyJG
'kwd,yk&defNrdKUwnf 'o&mZmrif;\tEG,fawmf(21)qufajrmuf iESvkH;rif;onf oD&dpEm;rif; NzdK<uif;ou
&mZf(608=1246-at'D)ckESpfwGif y&defxD;eef;ukd qufcHavonf/ 'o&mZmrif;rS iESvkH;rif;wkdifatmif &ckdif
{u&mZfwkdY\tiftm;rSm wjznf;jznf; wkd;wufvmcJhavonf/ iff;rif;vufxuf ta&SUb*Fvm;e,f&Sd
ajr&Sifya'o&mZf ukvm;vlrsKd;rsm;ESihf oufvlrsKd;wkdYyl;aygif;um &ckdif{u&mZfukd tiftm;jyvmjyefonf/
&ckdif{u&mZf iESvkH;rif;onf trwfqifuJBuD;ESihf jynfpkd;BuD; "raZ,sukd AkdvfcsKyfcefY ppfonfol&J
ig;aomif;ay;um b*Fvm;okYd csw
D ufwu
dk cf u
dk af pavonf/ trwfppfoBl u;D wkv
Yd nf; r&yfrem; csw
D ufwu
dk cf u
dk af v
aomf (5)&ufESihf ppfwaumif;NrdKUusavonf/ ukvm;wkdYonf 'um;NrdKUxd qkwfcGmum 'um;NrdKU tckdiftvkHaeMu
avonf/ ppfolBuD; "raZ,svnf; avmufacsm;yl&NrdKUwkdifatmif csDwuf wyfpGJxm;avonf/ ppfyGJ
ukvm;rif;om;u Av0g[laom qifukdpD; pD;csif;wkdufMu&m "raZ,s\ vSHcsufrdaomaMumihf ukvm;rif;om
qifxufrSus zrf;rdav\/ ukvm;ppfonfrsm;vnf; xGufajy;Muavonf/ ppfolBuD;wkdYonfvnf; armufolZm
(Murshidabad) NrdKUxd tvG,fwul csDwufodrf;,lMuavonf/
trwfppfolBuD;wkdYvnf; b*Fgwpfq,hfESpfNrdKUwkdYwGif tkyfcsKyfa&;wkdYukd pepfwus pDpOfNyD;vQif aejynfawmfukd
jyefvmaomtcg iESvkH;rif;u ppfyGJatmifjrifvmaom ppfolBuD;"raZ,stm; ]]r[ma00P}}[laom bGJYukd
ay;um csD;usL;*kPfjyKcJhavonf/
'kw,
d ppfyJG
&ckid o
f u&mZf(645)ck? c&pf at-'D (1283)ckEpS w
f iG f avmif;MuufNrKd Uwnf tavmrmjzL\tEG,af wmfrif;xD;
onf avmif;Muufx;D eef;ukd qufcaH vonf/ avmif;Muufx;D eef;ukd rif;xD;rqufcrH D &ckid jf ynfwiG ;f a&;rsm;aMumihf
&ckdif{u&mZfwkdY\ tiftm;rSm qkwf,kwfcJh\/ xkdtcGifhta&;ukd,lum ta&SUb*Fvm;wpfq,fhESpfNrdKU&Sd ukvm;ESihf
oufajr&Sifya'o&mZfwkdYonf 'Dvifrif;\tultnDjzihf &ckdif{u&mZfwkdY\ MoZmukd remcHbJaeMuavonf/
rif;xD;eef;wufvmaomtcgvnf; ukvm;ESifhoufwkdYrSm a&SUuuJhokdY &ckdif{u&mZftm; tiftm;jyvmjyef
onf/ xkdYaMumihf rif;xD;bk&ifonf ppfolBuD; "raZ,sESihf ukd,f&HBuD;jyoxwkdYukd ppfonftaygif; wpfodef;ig;
aomif; ay;um b*Fgwpfq,fhESpfNrdKUukd csDwufwkdufckdufapcJhavonf/
ppfyw
JG iG f &ckid w
f u
Ydk Munf;wyf? a&wyftm;jzihf wku
d cf u
dk af vonf/ &ckid w
f o
Ydk nf r[mpk;d uRe;f okYd a&mufav

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

122

&m oufwkdYonf Budrfwef;awmifu tckdiftcHhcHaeMuavonf/ ukvm;rsm;vnf; ppfwaumif;t0if [if;&m0u


oabFm(100)vufeuftpkHESihf a&aMumif;ukd qD;qkdYaeMuavonf/ ppfolBuD;"raZ,svnf; wyfrSL;pdefwifpm;ESihf
wyfrSL;NrdKUacsmif;pm;wyfESpfwyfukd ppfom;ESpfaomif;jzihf oufrsm;ukvm;wyfokdY ppfulvmvQif qD;BudKwkdufckduf
&def y&def0wGif tckdiftcHh xm;avonf/
if;aemuf pyfwyfavS(500)ukd ausmufwkH;rsm;wifapNyD; jrpf0rSm jrKyfxm;vkdufavonf/ xkdodkYjyKvkyfNyD;rS
0g;azmifwpfaxmifay:rSm trIdufokdufrsm;ukdxnfhNyD; aumufkd;rsmukd vufeufpGJukdifvsuf vlkyfo@mefjyKvkyf
Ny;D ,rf;tk;d rsm;ukd jrK yef u
HS m jzm;a&Bu;D aom ntcsed f jrpfnmu xk0d g;azmifrsm;ukd jzm;a&ESiafh rQmcsvu
dk af vonf/
ukvm;a&wyfvnf; &ckid af &wyfcsv
D monftxifEiS fh aoewftajrmufrsm;ESiv
hf rS ;f ypf&m 0g;azmif ,rf;tk;d rsm;okYd
rD;us pGJavmifum 'Da&t[kefjzihf ukvm;oabFmrsm;okdY arsmvmavonf/ ukvm;oabFmrsm;vnf; jrpf0wGif
jrKyfESHxm;aom avSaygif;(500)aMumihf a&aMumif;ydwfqkdYum yifv,fokdY rxGufEkdifbJ rD;rsm;pGJavmifum ysufpD;
qkH;IH;avonf/ ukvm;a&wyfysufvQif ukvm;Munf;wyfvnf; ppfwaumif;NrdKUrS qkwfcGmxGufajy;Muavonf/
if;taMumif;ukd oufrif;odavvQif tvGefaMumufvS vufaqmifrsm;jzihf tnHhcHavonf/ &ckdifwkdYvnf;
ppfwaumif;NrdKUukdtvG,fwulESifh odrf;,lavonf/
xkdokdYodrf;,lNyD;aemuf b*Fgwpfq,fhESpfNrdKUwkdYukd pepfwustkyfcsKyfuGyfuJ&ef armufolZmNrdKUwGif wyfrSL;
pdefwifpm;ukd if;\wyfeSihfvnf;aumif;? 'um;NrdKUwGif NrdKUacsmif;pm;ukd if;\wyfESihfvnf;aumif; tckdiftcHh
toD;oD;tapmifhta&SmuftkyfcsKyfuGyfuJaponf/ xkduJhokdYjyKvkyfNyD;rS ppfolBuD;"raZ,seSihf ukd,f&HBuD;jyoxwkdY
onf aejynfawmfokdY jyefvmcJhavonf/ ppfyGJ &ckdifwkdY\ yxrqkH;a&aMumif;wkdufyGJukd awGU&ayonf/
ppfyGJrS p &ckdifwkdYonf b*Fvm;okdY Munf;? a& ppfESpfaMumif;pDjzihf csDwufwkdufckdufMuavonf/

ajrmufOD;acwf b*Fvm;ESifh &ckdifppfyGJ


avmif;Muufacwf aemufqkH;rif; e&rdwfvS(rif;apmrGef) \ trSm;awmfykHaMumifh jrefrmESihf rGef{u&mZfwkdY
onf (22)ESpfvkH;vkH;avmif;MuufwGif tiftm;csif;NydKif tEkdifvkcJhMuavonf/ rif;apmrGefrSm taemufb*Fvm;
okdYoGm;a&mufNyD; b*Fvm;r[m&mZm eZmO'if&Sm;xHwGif (22)ESpfwkdifatmifckdvIHcJh&avonf/ rif;apmonf
&ckdifou&mZf(792)ck? c&pf at-'D (1430)ckESpfwGif ajrmufOD;NrdKU(NrdKUa[mif;)ukd wnfaxmifavonf/
yxrppfyJG
e&rdwfvS(rif;apmrGef)onf b*Fvm; r[m&mZm eZmO'if&Sm;xHrSm (22)ESpfMumatmif ckdvIHcJh&ojzihfvnf;
aumif;? jrefrmESihfrGefwkdYvma&mufwkdufckdufcJhjcif;aMumifhvnf;aumif; wkdif;jynfrNidrfrouf jzpfcJh&avonf/
b*Fg(12)NrdKUukdvnf; vifvGwfcJh&avonf/ rif;apmrGef\tkduft&mukd qufcHaom if;\nD e&ek(rif;c&D)vuf
xufwGif &ckdifwkdY\tiftm;rSm rSefrSefESihf jznf;jznf;wkd;wufvmavonf/ if;\om;awmf bapmjzL(14851481? at? 'D)vufxufwGif &ckdifwkdYonf ppfwaumif;ukd jyefwkdufodrf;,lcJhavonf/ ppfwaumif;NrdKUrSmvnf;
c&pfESpf(1458)ck? bapmjzLvufxufrS c&pfESpf(1666)ck? pEok"rrif; vufxufwkdifatmif &ckdif{u&mZfwkdY\
vufatmufodkY usa&mufcJhavonf/
'kw,
d ppfyJG
&ckdifou&mZf(893)ck? c&pfESpf(1531)ckESpfwGif oHwGJNrdKUpm; rif;bmBuD;onf ajrmufOD;xD;eef;ukd qufcH
avonf/ if;\vufxufrSm &ckdifwkdY\ ppftiftm;rSm txGwftxdyfokdY a&mufaeayonf/ if;eef;wuf
(3)ESpftMumwGif b*Fvm;okdY tBuD;tus,f ppfcsDcJhavonf/ ppfyGJwGif &ckdifwkdYppfcsDykHrSm ...
r,ljrpfnm yJvGef;acsmif;a*:awmfyvif vrf;rScsDaom vrf;wGif vSHukdif"m;qGJ ol&Jwpfaomif;ukd kd;pm;cspf
ol wpfAkdvf? 'kdif;ukdifumpGJ ol&Jwpfaomif; r,lpm;&efatmifaZ,swpfAkdvf? urHav;ukdif ol&Jwpfaomif;ukd
'g;vufpm;cifdk wpfAv
dk ?f toD;oD;wyfrLS ;rsm;cef
Y trwfBu;D qifuBJ u;D ukd wyfrLS ;csKycf efNY y;D vQif tm;vk;H ol&aJ ygif;

&cdik o
f m;BuD;pmay

123

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

ig;aomif;jzihf csDwufaponf/
r,ljrpf0rSxGuf yifv,faMumif;csDaom a&wyfwGif vSHukdif"m;qGJ ol&Jwpfaomif;ukd trf;pm;cspfolwpf
Akdvf? urHav;ukdifumpGJ ol&Jwpfaomif;ukd refatmifpm; owkd;rif;jzL wpfAkdvf? okdif;wyfol&Jwpfaomif;ukd
ppfawGpm;wpfAv
dk ?f vSu
H idk "f m;pGJ urHav;ukid ?f okid ;f wyfumpGJ tm;vk;H pkpak ygif; ol&w
J pfaomif;rSm om;awmftrd af &SU
rif;om;\ukd,f&Hawmfjzpfonf/ tm;vkH;aygif; ol&Jav;aomif;ukd om;awmftdrfa&SUrif;om;tm; tcsKyfcefY
wkdufoabFmrsm;pGmjzihf csDwufaponf/
upye'Djrpfnm yJacsmif;zsm;? ausmufrom? ausmufzsmxuf? qdwfacG;arG;awmifvrf;rS csDaomwyfwGif
"m;ukdifvSHpGJ ol&Jwpfaomif;ukd yef;awmfpm; &efrsKd;atmifwpfAkdvf? urHav;ukd ol&Jwpfaomif;ukd NrdKUopfpm;
ausmpf w
H pfAv
dk ?f 'kid ;f pGu
J mpGJ ol&w
J pfaomif;ukd awmifuw
k pf m;-&mZolwpfAv
dk ?f okid ;f wyfo&l w
J pfaomif;ukd vrl;pm;
xGef;atmifwpfAkdvf? toD;oD;wyfrSL;rsm;cefY ukd,f&Hawmf ol&Jwpfaomif;ESihfom;awmfoHwGJpm; Oy&mZmukd
tcsKyfcefY ol&Jaygif;ig;aomif;jzifh csDwufaponf/
Mo&rvrf;rS csDaomqifwyfBuD;wGif pD;awmfqif ZD0pkd;ukdwkdufqifaygif;(700)jzihf "m;ukdifumpGJ okdif;wyf
urHav;ukdif ol&Jaygif;ESpfaomif; ukd,fawmf&Hol&Jwpfaomif; tm;vkH;ol&Jaygif; okH;aomif;ESihf qifwyfBuD;ukd
ukvm;wefpm; tcsKyfcefY pdefwifacsmif;zsm; Mo&rvrf;rS csDwufaponf/
ta&SUawmifpOfaus;&Gm vrf;aygufrsm;wGiv
f nf; &JrufEpS af omif;ESifh trwf&mZmBu;D ukd tcsKycf ef
Y toD;oD
wyfjzef
Y awmifpOfacsmif;aphxm;avonf/ aejynfawmfajrmufO;D NrKd UwGiv
f nf; ajr;awmfpMum0aw;ESifh jynfp;dk Bu;D
trwfwkdYukd vSH-"m;urH-okdif;wyf-'kdif;umpGJ ol&JESpfaomif;? ukd,f&Hawmfol&Jwpfaomif; tm;vkH;ol&JokH;aomif;jzihf
NrdKUapmihfxm;avonf/
xkdaemuf ppfvrf;aMumif;rsm;vnf;aumif;? NrdKUwGif;vnf;aumif; ta&;tcif;rsm; ay:aygufaomf
vsifjrefpGm qufoG,fEkdif&eftwGuf ydEJacsmif;pm; aZ,sAkdvftm; ajcjrefrsm;tm;tyf qufoG,fa&;wm0efukd
xrf;&Gufaponf/
okdYtpDtpOfrsm;jyKvkyfNyD;vQif jynfh&Sifrif;BuD;ukd,fawmfwkdifcsDaom wyfwGif ol&Jaumif;av;aomif;ESihf
0ifawmfav;rsuEf mS rS 0ifom;ol&aJ umif;ESpaf omif; tm;vk;H ol&aJ umif; ajcmufaomif;tm; 0ifrLS ;Bu;D av;a,muf
ukd wpfAkdvfuspD wyfrSL;rsm;cefYNyD;vQjif vuf0JppfuJBuD; O&mZfawmifNrdKUpm; ]]r[mrif;vSwif}} ukd tcsKyfcefY
a&SUrScsDaponf/
vSHukdif"m;pGJ ol&Jwpfaomif;ukd uif;pm;owkdk;ausmf wpfAkdvf? urav;ukdif ol&Jwpfaomif;ukd 0if;pm;pae
wpf A k d v f ? 'k d i f ; uk d i f u mpG J ol & J w pf a omif ; uk d rD ; pm;vuf , mausmf wpf A k d v f ? ok d i f ; wyf o l & J w pf a omif ; uk d
rtD;pm;bdvwpfAkdvf? ukd,fawmf&Hol&Jwpfaomif;ukd yef;wifpm; owkdif;atmifwpfAkdvf? toD;oD;wyfrSL;rsm;cefY
"m;ykdifBuD;ukd wyfrSL;csKyfcefYNyD;vQif vuf,mppfuJBuD;r,lpm; ]]r[m"Ekwm}}ukd wyfraemufu tcsKyfcefY
tm;vkH;a&SUwyf? aemufwyfppfonfwpfodef;wpfaomif;jzihf jynfh&Sifrif;BuD;onf ou&mZf 894 ck? wefaqmifrkef;
vqef; (9)&ufaeYwGif b*Fgwpfq,fhESpfNrdKUokdY csDwufawmfrlavonf/
rif;AmBuD;onf b*Fgwpfq,fhESpfNrdKUukd odrf;,lNyD;aemuf tdEd,EkdifiH(Behar) e,fxd0ifa&mufum r[maAm"d
oufawmfaph bk&m;rsmukd wnfxm;cJah vonf/ rif;AmBu;D b*Fgwpfq,fEh pS Nf rKd Uuko
d rd ;f ,laom c&pfEpS (f 1532)ESpf
rSm r*kdEkdifiHukd a&S;OD;pGm wnfaxmifaom r*kd{u&mZf (Barbur) \ om;awmftBuD; (Humayun) onfcrnf;
awmf\tkduft&mukd (1530-1556)xd qufcHavonf/ if;onf armufolZmNrdKU (Murshidabad)\ ajrmufbuf
rkdif(80)cefYuGma0;aom *g0g(Gaur) jynfi,fukd odrf;ykdufNyD; a'vDeef;wGif;a&; IyfaxG;aejcif;aMumihf a'vDokdY
csufcsif;rjyefbJ ,if;rSmyif&Sdaeayonf/
xkdYaMumihf &ckdif{u&mZfESihf r*kd{u&mZfwkdYonf r[mrdwfzGJYum wkdif;jynfe,ferdwftykdif;tjcm;ukd owfrSwf
Muonf/ if;aemuf r*kd{u&mZfu ol\orD;awmfyefpD (Pensi) yefpdwmvf(Pensital) [lvnf; ac:\) ESihf
&ckdifbk&ifrif;AmBuD;ukd vufqufum rif;AmBuD;tm;vnf; (Zabauk Shah)[laom bGJYjzihf r*kdESihf &ckdifa&Tvrf;
aiGvrf;azmufMuavonf/ ppfyGJ &ckdifwkdY\ppftiftm;rSm ppfom;(3)odef;ausmfyg0ifavonf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

124

wwd,ppfyJG
ppfyGJrsm;um; r*kd{u&mZfESifh ay:wl*De,fcsJUwkdYonf &ckdif{u&mZfwkdYxHrS b*Fvm;a'oukd usL;ausmf
vk,laomaMumihf jzpfvmaom ppfyGJrsm;jzpfMu\/ tb,faMumihfqkdaomf ay:wl*DwkdYonf c&pfESpf (15001625)ckESpftwGif; ESpfaygif;wpf&mausmf tm&SwpfcGifwGif pkd;rkd;jc,fvS,fwefckd;BuD;cJhMuavonf/ c&pfESpf(1500
rSp ay:wl*w
D o
Ydk nf tdE,
d Ekid if &H dS (Goa) *kt
d mNrKd Uukd odr;f ,lum tm&Stifyg,m NrKd Uawmftjzpftok;H jyKMuavonf/
c&pfESpf (1494)ckESpfrSp r*kdbk&if(Bar bur)onf r*kdEkdifiHukd yxrqkH;wnfaxmifaom wjznf;jznf;
r[mr*kdtifyg,mBuD;ukd csJUxGifvmavonf/ r*kd{u&mZfwkdYvnf; wjznf;jznf;tiftm;aumif;vmum c&pfESpf
(1576)ckESpfwGif a*gvfNrdKU&Sd rlqvifeef;qufukd jzKwfcsum b*Fvm;e,ftaemufESihf ta&SUukd odrf;ykdufvmMu
avonf/
c&pfESpf(1517)ckESpfrSp &ckdifajray:okdY ay:wl*Drsm; ajccsvmcJhMuavonf/ if;wkdYrSm a&aMumif; uRrf;
usifolrsm;jzpfjcif;aMumihf &ckdif{u&mZfwkdYonf ay:wl*Drsm;ukd &ckdifa&wyfrawmf trIxrf;apcJhavonf/
if;wkdYtxJwGif opmazmufolrsm; yg0ifvmavonf/ if;wkdYonf *kdtmbk&ifcHcsKyfESihf qufoG,fum &ckdifbk&if
rsm;ukd rMumcPtiftm;jyvmMuavonf/
c&pfESpf(1593-1612)ESpfwGif ajrmufOD;xD;eef;ukd rif;&mZmBuD; qufcHavonf/ if;vufxufwGif &ckdif
a&wyfrawmfxJ ay:wl*rD sm;ukv
d nf; Akv
d rf LS ;tqifah y;cJah vonf/ if;wkt
Yd xJwiG f xif&mS ;olrmS ]]zdvpf'AD &pfwdk
iZifum}}yifjzpf\/ if;ukd [Hom0wDppfyGJtNyD;wGif oefvsifjrdKUapmihfwyfrSL;tjzpfjzihf &mxl;wkd;jrihfcefYxm;
avonf/ okaYd omf if;rSm aemufyidk ;f wGif *kt
d mbk&ifccH sKyEf iS q
fh ufo,
G u
f m&ckid {f u&mZftm;opmazmufcahJ vonf/
&ckdif{u&mZfwkdYonf wjznf;jznf; b*Fvm;a'oukd wkd;csJUvmaom r*kdwkdYukd t[efYtwm;jzpfap&ef e,fpyf
vkHNcHKap&ef ay:wl*DwkdYtm; tvGeftcGifhta&;ay;um &ckdifykdif (Dianga) uRef;wGif tajcpkdufae&mcsay;xm;av
onf/ zdvpf 'DA&pfwkd iZifumonf (Dianga)uRef;ay:rS ay:wl*Dyifv,f"m;jyrsm;eSihfaygif;um (Goa) *kdtmbk&ifcH
csKyf\tultnDjzihf &ckdifjynfESihfjrefrmjynfatmufykdif;ukd wkdufckduf&ef BudK;pm;cJhavonf/
okdYaomf &ckdifbk&ifrif;&mZmBuD;u (Dianga) uRef;ukd a&wyftvkH;t&if;jzihf wkdufckdufacsrIef;vkdufavonf/
ay:wl*DwkdYvnf; (Dianga)uRef;ysufpD;oGm;jcif;aMumihf **Fgjrpf0uRef;ay:&Sd (Sanduip) uRef;ukd tykdifpD;NyD; aexkdifMu
avonf/ zdvpf'DA&pfwkdukdvnf; tif;0bk&iftaemufvGefrif;u wkdufckdufacsrIef;ypfvkdufavonf/
pwkwppfyJG
c&pfESpf(1612-1622)ckESpfwGif xD;eef;ukd rif;carmif qufcHavonf/ c&pfESpf(1613)ck? Mo*kwfv(11)
&ufaeYwGif b*Fvm;\ r*kdbk&ifcHcsKyf (Islan Khan) ae&mwGif if;\nD (Cassin Khan)u qufcHavonf/ r*kd
bk&ifcHcsKyfonf if;\AkdvfcsKyfBuD; (Abdul Wahid)tm; jrif;pD;ol&J (2000)? ppfqifaygif; (100)? ajcvsifppfom;
(3000)ESif (Bhalma)e,foYdk csw
D ufapavonf/ bk&ifccH sKyu
f ,
dk w
f idk v
f nf; jrif;pD;ol&aJ umif;(900)? ajcvsipf pfom;
(4000)? ppfqifaygif;rsm;pGmESihf (Khijipur) e,f&Sd (Dolia ESihf Lakhia) rSjzwfNyD; AkdvfcsKyfBuD; (Abdul Wahid)tm;
ulnD&ef tao;pdwfTefMum;xm;avonf/
xkdowif;ukd Mum;vQifMum;csif; &ckdifbk&if rif;carmif;onf Munf;-a& ppftiftm;(300000)cefYESihf
(Brass Feni ESihf Chota Feni) ukd jzwf csufcsif;(Bhalma)okdY csDvmavonf/ (ay:wl*D&mZ0ifq&m Bacarro
tqkdt&? &ckdifbk&if\ ppftiftm;rSm aoewfvufukdif ppfom; (80000)? "m;um'kdif;pGJvufeufukdif ukd,f&H
awmf (10000)?ppfqifaygif;(700)jzihf Munf;aMumif;/ vufeufcJ,rf;0efwifoabFm (150)wkdufoabFmBuD;(50)
a&wyfppfom; (4000)yg0ifaom ppfoabFmrsm;jzihf a&aMumif;ppfESpfaMumif;jzihf csDvmaMumif;[kqkdonf/)
&ckdif\ppftiftm;aMumihf r*kdAkdvfcsKyf aMumufvefYum (Bhalma)rS 'um; (Dacca)okdY qkwfcGmajy;avonf/
&ckdifMunf;wyfBuD;vnf; r*kdwkdYaemuf vkdufwkdufavonf/ &ckdifa&wyfBuD;rlum; **Fgjrpf0uRef;ay:xd 0ifa&muf
wkdufckdufavonf/
c&pfeSpf(1617)ESpfwGif b*Fvm;bk&ifcHcsKyf(Cassin Khan) onf yxrppfyGJwGif rauseyf jrif;pD;ol&J

&cdik o
f m;BuD;pmay

125

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

aumif;(5000)ajcvsifppfom;aygif;(50000)? wkdufqifaygif; (200)? a&wyfwkdufoabFmaygif;(1000)wyfrBuD;


jzihf yifv,furf;ajc&Sd (Bara Feni) wGif wyfpGJum &ckdifukdwkduf&efvmavonf/
xkdowif;ukd Mum;vQifMum;csif; &ckdifbk&ifrif;carmif;onf ikf;\a&SUajy;wyf (Karman) av;onfawmf
(10000)? wku
d q
f ifaygif; (400)? wku
d o
f abFm (1000)jzihf r*kpd pfwyftm; vrf;wGif qD;BuKd wu
dk cf u
dk &f ef (Karamkari)
\wpfzufwGif ppfom; (10000)jzihf wyfpGJxm;aom r*kdAkdvfcsKyf(Adul Nabi) ppfwyfESihf (Cassin Khan)\ ppfwyf
ESihfryl;aygif;&atmif (Karamkari)okdYcsDwufwyfpGJxm;&ef a&SUajy;wyfukdapvTwfavonf/ if;aemuf rif;carmif;
ukd,fwkdif jrif;pD;ol&J (10000)? wkdufqifaygif;ajrmufjrm;pGmESihf ajcvsifppfom;aygif; (300000)cefY &Sdaom
wyfrBu;D jzihf ppfwaumif;NrKd Uxd csw
D ufavonf/ ppfyJG vnf; r*kw
d Ydk ta&;edrNhf y;D r*kw
d Ydk aiGaygif; (700000)cefY
qkH;IH;Muavonf/
yOrppfyJG
c&pfESpf(1652-1674)ckESpfwGif &ckdifxD;eef;ukd pEok"rrif;qufcHavonf/ xkdtcsdef &ckdifjynf\tiftm;
rSm qkwf,kwfpjyKaeaom tcsdefjzpfonf/ tb,fhaMumihfqkdaomf &ckdifbk&ifoD&dok"r (1632-1648)vkyfBuHcH
&Ny;D aemuf &ckid jf ynfwiG ;f a&; rNird rf oufraI Mumihf tiftm;qkw,
f w
k v
f mavonf/ wpfzufwiG v
f nf; r*k{d u&mZf
wGif ppfom;(7)odef;cefY&Sdaom Munf;wyfrawmfBuD;ukd ykdifqkdifxm;avonf/ r*kdwkdY\ a&wyfonf &ckdifa&wyfukd
r,SOfEkdifonfum; trSefyifjzpfonf/ okdYaomf r*kdMunf;wyfrawmfBuD;um; tvGeftiftm;aumif;ayonf/
c&pf E S p f ( 1660-ck ) wG i f r*k d { u&mZf (Shah Jehan) uG , f v G e f & m? if ; ae&mwG i f pwk w o m;awmf
]]Mo&ef Z D A f } }onf a'vD e ef ; quf u k d quf c H & avonf / if ; wwd , om;awmf (Shah Shuja) onf
if;nD\vkdufvHzrf;qD;rIaMumifh&ckdif jynfokdY a>c&Hrsm;jzihf xGufajy;wdrf;a&Smifvm&m &ckdifa&wyfrawmf(The
King of Arakan, Armaba)oabFmjzihf (Dianga) NrdKUrSwpfqifh (1660)ckESpf ZGefv(3)&ufaeYwGif ajrmufOD;NrdKUokdY
qkdufvmcJhavonf/
&ckid b
f &k ifonf (Shah Shuja) ESit
fh aygif;ygwkt
Yd m; aumif;rGepf mG xm;aomfvnf; if;wk\
Yd aumufusppf Of;vJrI
aMumihf &ckid jf ynfoaYdk &muf (3)vtMumwGif eef;awmfudk rD;IUd rIjzihf if;wkt
Yd m; (1661-ck)azazmf0g&Dv (7)&ufaeY
wGif ao'Pfay;vkdufavonf/ okdYaomf if;\om;awmforD;wmfrsm;ukdum; tapmifhta&SmufESihf aecGifhjyKav
onf/ xko
d wif;aMumifh b*Fvm;bk&ifccH sKyf (Shah Shuja)\ OD;&D;awmfonf 'gcsu
f rk P
yD idk ]f ]**Fg}}trnf&adS omoabFm
wpfpif;ukd iSm;,lNyD;(Shah Shuja)\om;awmforD;awmfrsm;ukd ay;tyf&rnf[k awmif;qkd&ef oHwrefapvTwfcJh
avonf/ okdYaomf &ckdifbk&ifpEok"ronf r*kdoHrsmukd awGUcGihfawmifray;cJhacs/ xkdYaMumihf r*kdeSihf &ckdifwkdYonf
(Shah Shuja)ta&;tcif;aMumihf ppfBuD;jzpf&ef taMumif;qkdufa&mufcJhavawmhonf/
c&pfESpf(1664)ckESpf? rkd;&moDukefqkH; r*kda&wyfppfoabFm (260)wkdYonf &ckdifjynfokdY csDwufwkdufckduf
&ef 'um;NrdKU tpDtpOfjyKvkyfaeaMumif;ukd ppfwaumif;qdyfurf;&Sd &ckdifa&wyfpcef;rS owif;&&SdaomaMumihf
&ckdifwkdufoabFm (70)cefYonf 'um;NrdKUokdY csDwufwkdufckduf&m r*kda&wyfoabFm wpf0ufausmfrSm vkH;0ysufpD;
NyD; qkwfcGmxGufajy;ojzihf r*kdppfom;rsm;ukd okHYyef;tjzpf zrf;qD;cJhavonf/
c&pfESpf(1665)ckESpfwGif b*Fvm;bk&ifcHcsKyfrSm r*kdbk&ifMo&efZDAf\OD;&D;awmf &Sm,dpwmcefY (Shayista
Khan) jzpfavonf/ if;onf b*Fvm;&Sd 'gcsfukrPDykdif oabFmrsm;ukd &ckdifjynfukd wkdufckduf&mwGif ulnD&rnf[k
Ncrd ;f ajcmufavonf/ &ckid w
f v
Ydk nf; r*kw
d u
Ydk 'kw,
d tBurd f &ckid jf ynfoYdk wku
d cf u
dk rf nht
f pDtpOfudk odaeaomaMumihf
(1665)ckESpfrkd;&moDokdYra&mufrD &ckdifwkdufoabFm(400)cefYyg&Sdaom a&wyfrawmfBuD;onf **FgjrpfaMumif;ukd
qefwufum tajrmufaoewfypfazmuf r*kdwkdYtm; vufOD;wkdufckdufjcif;aMumifh **Fgjrpf 0J,m wpfzufwpfcsuf
a'orsmukd wkefvIyfacsmufcsm;apavonf/
c&pfESpf(1666)ckESpf? azazmf0g&DvwGif ppfwaumif;NrdKU&Sd &ckdifa&wyfrawmfESihf r*kda&wyfrawmfwkdY tjyif;
txefwkdufckdufMu&m? 'Dtcsdef &ckdifa&wyfrawmfta&;edrfh ppfwaumif;rSqkwfcGmcJh&avonf/ b*Fvm;bk&if
cHcsKyv
f nf; &ckid af &wyfta&;edr
hf ppfwaumif;rS qkwcf mG jcif;aMumihf if;\tiftm;Bu;D rsm;aom Munf;wyfrawmf

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

126

jzihf tvsiftjrefcsDwufum ppfwaumif;NrdKUukd odrf;,lvkdufavonf/ okdYjzifh c&pfESpf(1458)ckrS (1666)ckESpf


xd ESpfaygif;(200)ausmf &ckdif{u&mZfwkdY\vufatmufcHjzpfaom ppfwaumif;NrdKUonf r*kdwkdY\ ]]r[mr*kdtifyg
,m}}okdYusa&mufcJhavonf/
ppfyt
JG qk;H wGiu
f m; r*kEd iS &hf ckid w
f \
Ydk b*Fvm;a'oe,fajrvkppfyrJG sm;vnf; ed*;Hk csKycf ahJ v\/ onfwu
Ydk m;
vlYorkdif;\ jzpfpOfwkd;wufrIoabmt& ajr&Sifya'o&mZfacwfwGif &ckdifajr&Sifya'o&mZf? b*Fvm;ajr&Sifya'
o&mZf? r*kdajr&Sifya'o&mZf {u&mZfwkdY\ e,fajrvkyGJcif;usif;cJhaom usL;ausmfppfESifhckcHppfyGJrsm;om jzpfay
onf/ xkaYd Mumihf vlo
Y rkid ;f \ZmwfcaHk y:wGif wpfcsed u
f ]u}jycJMh uaom ajr&Siyf a'o&mZfw\
Ydk e,fajrvkyrJG sm;usi;f
ycJhjcif;rsm;ukd ]]b*Fvm;ESihf &ckdifppfyGJrsm;}} [laom aqmif;yg;jzihf wifjyvkdufayonf/
0wDaqG

&cdik o
f m;BuD;pmay

127

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

Asmv
jynfaxmifpjk refrmEkid if aH wmf rSw
D if;aexkid Mf uaom wkid ;f &if;om;vlrsK;d wkid ;f wGif rdrw
d \
Ydk rsK;d EG,pf Ek iS yhf wfouf
onfhtrSwftom;rsm; &SdMuonf/ xkdtrSwftom;rsm;rSm if;vlrsKd;wkdY\ "avhxkH;wrf;ESifhoufqkdifaom trSwft
om;? vlYtokH;taqmifypnf;trSwftom;? wd&pmeftrSwftom;? wl&d,mtrSwftom; ponfjzihf tokH;jyKvsuf
&SdMuayonf/ &ckdifwkdif;&if;om;wkdkYrSmvnf; a&S;bk&ifrsm; tkyfpkd;aomacwfrS ,aeYwkdif tokH;jyKaeonfh trSwf
tom;&Sdayonf/ trSwftom;rSm ]Asmv}ac: e0lyHkyfjzpfayonf/
Asmvac: e0lyHkyfukd bk&m;yvifvnf;aumif;? &mZyvif\ rkcfwHuJ vnf;aumif;? apwDykxkd;rsm;\
rkc0f rsm;vnf;aumif; awGUjrif&ayonf/ ajrmufO;D NrKd U&Sd &efatmifaZ,s ac: oQpaf omif;ykx;dk awmfBu;D tjyifbuf
vkdPfeH&Hrsm; Asmvkyfrsm;ukd a&SUwnfhwnfhrS jrif&[ef xkvkyfxm;onfukd awGUjrifEkdifayonf/ tHawmfodrf
ykxkd;awmfBuD; yvif&Spfcef;wGif yvifwHuJrsm; Asmvaumifkyf<ursm; awGUjrif&ayonf/ r*FvmatmifapwD
wGif 0if0rkcftjyif xkvkyfxm;aom yef;uGufrsm;xJ Asmvkyfxk xkvkyfxm;onfukd awGUjrif&ayonf/oQpf
aomif;ykxkd;&Sd iref;'HkrS ajymif;a&TU,lchJaom bk&m;yvif Asmvkyfyg&Sdonfukd awGUjrifEkdifayonf/
xku
d o
hJ Ykd &ckid w
f idk ;f &if;om;wkYd txGwt
f jrwfxm; a&S;bk&ifacwftqufqufrS ok;H pGcJ ahJ om Asmvkyt
f rSwf
tom;taMumif;ukd od&Sdolenf;yg;aeygonf/
AsmvkyfrSm &ckdifwkdif;&if;om;wkdY\ kd;&my#drm odyHynmac: kyfyGm;kyfvkH;? kHckH;? kyf<ursm;xkvkyfjcif;
tEkynm&yfukd xif&Sm;apaom tcsufyifjzpfayonf/

Asmv[laom pum;\t"dym,f
Asmv[laom pum;rSm ygVdpum;jzpfayonf/
Asmv[laomyk'f\ 0pewrsm;(u) tAs,Hvmbd *PSmwd wdAsmavm
tAs,H-cspfcifpzG,fqef;Mu,faom tkyftrlt&mjzihfvkd&matmifNyD; rysufpD;jcif;ukd? vmwd*PSmwd
,lwwf\/ wd-xkdYaMumihf Asmavm-Asmvrnf\ [lvnf;aumif;/
(c) 0d0da"e tvwd 0dbloPH ua&mwdAsmavm
0d0d a"e qef;Mu,faom ow0gukd;rsKd;wkdY\ xl;qef;aomt*Fgtpdwftykdif;jzihf/ tvwd 0dbloPH
ua&mwd? wefqmqifjcif;ukd jyKwwf\/ wd? xkdYaMumihf/ Asmavm? Asmvrnf\[l vnf;aumif;/
(*) tAsa,mvm abm,mwdAsmavm/ ,wd? ow0gukd;rsKd;wkdY\ t*Fgtpdwftykdif;wkdYjzihf wefqm
qiftyfaom tMuifow0gonf/ tAsma,m? ab;Oy'ftE&m,fukd rjzpfapwwfbJ/vmabm?vmbf
ukdomjzpfapwwf\/wd? xkdYaMumihf/ Asmvrnf\[l vnf;aumif;zGifhqkdxm;onfukdawGU&ayonf/
xkdYaMumihf Asmvkyf\ t"dym,frSm ow0gukd;rsKd;wkdY\ xl;jcm;aom t*Fgtpdwftykdif;wkdYjzihf zGJYpnf;xm;

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

128

NyD; r*fvmusufoa&ukd jzpfapum vlwkdY\ vmbfvmbukd ay;apwwffaom tkyfyifjzpfayonf/ ow0gudk;rsKd;


wkdY\ t*Fgtpdwftykdif;jzihf zGJYpnf;xm;aomtkyfyifjzpf e0lyH[kvnf; ac:Muao;onf/ Asmvkyfonf tNrJ
wrf;NyHK;&TifNyD; vQmukd xkwfxm;avh&SdaomaMumihf vQmxkwfautkyfvnf; ac:Muao;onf/ tcsKdUyk*dKvfrsm;u
Asmvkyu
f dk rum;&fyk [
f k rSm;,Gi;f pGm ,lqMuayonf/ rum;&fyk w
f iG f qifEmS armif;? orif;OD;acgif;ESifh ajcvufwYdk
yg0ifNyD; ukd,fcEmrSm iref;jzpfonf/ **Fga&apmihfewforD;onf rum;&fukdpD;awmf,mOftjzpf tokH;jyKonf/
a&S;tcgu jrefrmbk&ifrsm;pD;aom avSawmf azmifawmfrsm;ukd e0lyazmifawmftjzpf pD&ifNyD; pD;avh&Sd
onf/ e0lykyfwGif yg0ifaom ow0gukd;rsKd;\ tpdwftykdif;rSm &ckdifwkdY\ e0lyac: AsmvkyfwGif yg0ifaom
tpdwftykdif;ESihfrwlacs/
jrefrme0lywGifyg0ifaom ow0gukd;rsKd;\ tpdwftykdif;rSm
1/ u&0dufEIwfoD;ESihfvnfqH
2/ EGm;vykdY
3/ ig;Muif;tNrD;
4/ qifpG,fESpfacsmif;
5/ rum;&fESmarmif;
6/ orif;OD;csKdESpfzuf
7/ Muufwla&G;tawmifESpfzuf
8/ wkd;\ajcvuf
9/ jrif;em;&Guf
&ckdifAsmvkyfwGif yg0ifaom ow0g (9)rsKd;
1/ jcaoFhacgif;ESifhvnfqHajcvufrsm;
2/ orif;rsufvkH;
3/ usm;yg;pyf
4/ Muufwla&G;vQm
5/ jrif;em;&Guf
6/ qifESmarmif;
7/ BuHhtpG,f
8/ jcL;ukd,f
9/ pmr&D tNrD;
rluGJ1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/

&ckdifAsmvkyfwGif yg0ifaom ow0g(9)rsKd;


jcaoFhacgif;vnfqH
orif;rsufvkH;
e*g;yg;pyf
Muufwla&G;vQm
jrif;em;&Guf
qifESmarmif;
BuHhtpG,f
jcL;udk,feSihfajcvufrsm;
a'gif;tNrD;

&cdik o
f m;BuD;pmay

129

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

1/ jcaoFh
jcaoFhonf &JpGrf;owdESihfjynfhpkHonf/ cGeftm;BuD;rm;onf/ qifajymifukd ukdufzrf;aomtcg jzpfap?
,kefi,fukdukdufzrf;aomtcgjzpfap vkHYv0D&d,tm;xkwfrIrSm twlwlyifjzpfonf/ [def;a[mufoH tvGefus,f
avmifonf/ &mZyvif&Spfcef;wGif oD[moeyvif jcaoFhkyfcHxm;onf/ jcaoFhukd 0g[epD;awmf,mOftjzpf
ewfa'0g? a'0DwkdYtokH;jyKMuonf/ aumo*A ewfrsm;? oD[em'ewf? 0g*dol&ewf? aybm0wd ewforD;? a*g&D
ewforD;wkdY tokH;jyKMuonf/
xkduJhokdY tokH;jyKaom jcaoFhwpfaumifvkH;wGif vnfqHESihfOD;acgif;rSm xl;jcm;aom tpdwftykdif;rsm;jzpfMu
onf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif jcaoFhOD;acgif;ESifhvnfqHukd tpdwftykdif;wpfcktjzpf zGJYpnf;xm;onf/
2/ orif
0gwmrd*ac:aomorifonf av\t[kefuJhokdY vsifaomt[kefjzihf ajy;pGrf;edkifonf/ jrwfpGmbk&m;onf
om;orifrsm;ukdab;rJhay;&m rd*'g0kefawm "rpMumw&m;ukd a[mawmfrlcJhonf/ orifukd 0g[epD;awmf,mOf
tjzpf wkwfjynfwGif avewfom; zl;wef? tdEd,jynfwGif avewfom; 0g,kwkdYu tokH;jyKMuonf/ &mZyvif
&Spf&yfwGif rd*goeyvifwGif orifkyfcHxm;onf/ xkduJhokdY tokH;jyKaom orifwpfaumifvkH;wGif rsufvkH;onf
txl;jcm;qkH;jzpfonf/ orifrsufvkH;onf tpOfMunfvifawmufyNyD; c&D;a0;ukd jrifEkdifpGrf;&Sdonf/ rsuf&pfrsuf
awmifrsm; vSyonf/ jrwfpmG bk&m;\kyw
f ak wmfudk xkvyk &f m vuPmawmfBu;D (32)yg;wGif vuPmawmf(20)ukd
tokH;jyKxm;onf/ xkdtxJwGif rsufvkH;ukd orifrsufvkH;ESihf EIdif;NyD;azmfjyxm;onf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif
orifrsufvkH;ukd xnfhokH;xm;onf/ tcsKdUAsmvwGif orifcsKdyg&Sdonfukd awGU&onf/
3/ usm;
usm;onf jcaoFhuvGJvQif awmbk&ifjzpfonf/ usm;onf vSyNyD; aMumufrufzG,fvnf; aumif;onf/
&J&ifNh y;D opm&So
d nf/ vdrm yg;eyfonf/ usm;\b,fvufzsw
H iG f tk;d Ekwpfacsmif;&So
d nf/ xkt
d k;d aMumifh b,fvuf
wGif cGeftm;pkaeonf/ usm;\b,fvufjzihf ykwfkHjzihf orif'&,frsm; vnfukyfusKd;oGm;Ekdifonf/ usm;vufzsHrS
&aom tkd;Ekukd tm;aq;azmfpyf&m tokH;jyKMuonf/ usm;ukd 0g[e pD;awmf,mOftjzpf 0g'D&m#ewftokH;jyK
onf/ usm;wGif xl;jcm;aom t*Fgtpdwftykdif;rSm oGm;rsm;ESihftpG,fjzpfonf/ oGm;rsm;rSm cRefxufNyD; rmausm
aom tk;d rsm;ukd uku
d jf zwfEidk o
f nf/ usm;rif;\tpG,rf mS tacgif;jzpfNy;D if;tpG,o
f MH um;u tpdr;f o&J waprsm;
xGufajy;Muonf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif usm;oGm;rsmukd t*Fgtpdwftykdif;wpfcktjzpf okH;xm;onf/
4/ e*g;
e*g;onf a>rwkdY\bk&ifjzpfonf/ jrwfpGmbk&m;onf q|owm[wGif rkpvdEm yg;ysOf;atmuf pHy,faecJh
onf/ e*g;ukd 0g[e pD;awmf,mOftjzpf 0dlyuavmuygv ewfrif;BuD; tokH;jyKonf/ AdEkd;ewf\pD;awmf
,mOfrSm yaooe e*g;rif;jzpfonf/ e*g;yg;pyftwGif;rS rD;vQHrsm;ukd rIwfxkwfEkdifaom tpGrf;&Sdonf/ ,if;aMumihf
e*g;yg;pyfukd AsmvkyfwGif t*Fgtpdwftykdif;wpfcktjzpf xnfhokH;xm;onf/
5/ Muufwla&G;
Muufwla&G;onf iSufjrwfav;aumif(Muufwla&G;? [oFm? vif;NrD;pGJ? Muuf)wGif wpfaumif tygt0ifjzpf
onf/ Muufwla&G;onf vluJhokdY pum;ajymEkdifonf/ vSyaom tarG;tawmif&Sdonf/ wrefawmftjzpfapvTwf
tokH;jyKaom iSufrsKd;jzpfonf/ bk&m;tavmif;awmfonf EkpOfb0okH;q,faom yg&rDawmfrsm;ukd jznfhqnf;pOf
yHokbk'dusD;rif;tjzpf oajyyifukd trSDjyKaecJhonf/ xkdoajyyifrS tjcm;okdYroGm;bJ toufxufqkH; t"d|mefjzihf
aecJhonf/ Muufwla&G;ukd 0g[epD;awmf,mOftjzpf r"ku&ewfESihfzl;pma&;ewfwkdY tokH;jyKMuonf/ Muufwla&G;
\ txl;jcm;qkH;t*Fg&yfrSm vQmjzpfonf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif Muufwla&G;vQmukd xnfhxm;onf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

130

6/ jrif;
r*Fvmbk&m;avmif;? okZmwbk&m;avmif;? tw'Dbk&m;avmif;? wDbk&m;avmif;? a*gwrbk&m;
avmif;wkdYonf jrif;pD; awmxGufcJhMuonf/ jrif;onf opm&Sdonf/ ppft*Fgav;yg; (qifwyf? jrif;wyf?
&xm;wyf? ajconfwyf)wGif wpfyg;tygt0if jzpfonf/ tmZmenf pm&if;wGif yg0ifaomow0gjzpfonf/
jrwfpGmbk&m;EkpOfb0 yg&rDjznfh&mwGif ab;Oy'ftE&m,fuif;aom jrif;wpfb0jzpfcJhonf/ jrif;ukd 0g[e
pD;awmf,mOftjzpf Ea'0tm'dusESifh ol&d,ewfrif;wkdY tokH;jyKcJhMuonf/ jrif;wGif xl;jcm;aom t*Fgt
pdwfykdif;rSm em;&Gufjzpfonf/ jrif;em;&Gufonf tvGefa0;uGmaom t&yfrSyif rdrdt&Sifocif\toHukd rSwfrd
Ekdifonf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif jrif;em;&Gufukd xnfhxm;onf/
7/ qif
qifonf ajcav;acsmif;ow0gwkw
Yd iG f tBu;D qk;H jzpfonf/ ppft*Fgav;yg;wGif wpfyg;yg0ifonf/ tmZmenf
tjzpf todtrSwfjyKjcif;cH&onf/ (qif? jrif;? jcaoFh? EGm;vm;) av;cef;Ak'0ifwGif arawmfrm,m y#doaE,lcef;
qifkyfjzihfazmfjyxm;onf/ bk&m;avmif;EkpOfb0 yg&rDawmfjznfhqnf;pOfu ab;Oy'ftE&m,fuif;aom qif
tjzpf(11)b0yg0ifcJhonf/ xkdYjyif bk&m;avmif;onf r[m0d[du qif;rif;tjzpf &ckdifa'owGif aexkdifcJhonf/
xkdYaMumihf &ckdifjynfukd r[m0dwduwkdif;[kvnf; ac:wGifcJhonf/ &mZyvif&Spfcef;wGif qifcHaom *Zmoeyvif
ukd tokH;jyKonf/ qifukd 0g[epD;awmf,Oftjzpf Eewf? AvujEewf? rm&fewfwkdY tokH;jyKMuonf/ qifwGif
ESmarmif;onf vl\vufuJhokdY tokH;0ifonf/ jrwfpGmbk&m;\vufawmfukd qifESmarmif;ESifh EIdif;,SOfjyonf/
xkaYd Mumihf ESmarmif;rSm txl;jcm;qk;H aom tpdwt
f ykid ;f jzpfonf/ xkaYd Mumihf qifEmS armif;ukd Asmvlyw
f iG f xnf
h ok;H
xm;onf/
8/ BuHh
BuHhow0gonf qifuvGJvQif tBuD;qkH;ow0gjzpfonf/ BuHhonf wnfhwnfhajzmihfajzmihfoGm;avh&Sdonf/
vrf;wGiaf wGU&Sad om ql;ajimifch vkwf opfw;Hk wku
Yd dk if;\tpG,jf zihaf umfyufz,f&mS ;ypfavh&o
dS nf/ Buw
hH iG f txl;jcm;
qkH;rSm tpG,fESihfcGufjzpfonf/ BuHhcGufESihftpG,fonf tqdyftawmufukd ajyaponf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif
BuHhpG,fukd xnfhxm;onf/ (BuHhukd 0g[epD;awmf,mOftjzpf okH;onfukd rawGU&ao;yg)/
9/ jcL;
jcL;ow0gonf vlwt
Ydk wGuf vmbf0ifaponf/ jcL;\tarG;rsm;onf jzLqGwNf y;D wGeMf uonf/ jcL;aumifvrf;
oGm;vQif tcsif;csif;xdckduf toHw&Tif&TifjrnfMuonf/ aumufauG;aeaom tarG;o@mefjyKvkyfxm;aom
yef;cufyef;EG,rf smukd jcL;yef;jcm;EG,[
f ak c:Muonf/ jcL;ukd r*Fvmusuo
f a&&Sad om tky[
f
l ,lq ausmif;ap
wDrsm;wGif jcL;aumifykHukd xkvkyfxm;onf/ eef;awmfokH;ypnf;rsm;jzpfaom ckwif? anmifapmif;? ovGefrsm;wGif
jcL;kyfukdxkxm;avh&SdMuonf/ xkdYaMumihf jcL;\xl;jcm;aom ukd,fESihf ajcvufwkdYukd AsmvkyfwGif xnfhxm;onf/
10/ Oa'gif;
Oa'gif;iSufonf tvGefvSyaomiSufjzpfonf/ uaeaoma'gif;onf aysmf&TifzG,faumif;aom edrdwfukd
aqmifonf/ cGyaf eaom a'gif;onf ppfrufa&;&mxlajymrIerd w
d u
f dk aqmifonf/ tem;,laoma'gif;onf oEo
d ck
ESihfjynfhpkH at;csrf;om,maom edrdwfukdaqmifonf[k t,l&SdMuonf/ bk&m;avmif;ekpOfb0 yg&rDokH;q,fukd
jznfhqnf;aomtcg ab;Oy'ftE&m,f uif;a0;aom Oa'gif;ESpfcgjzpfcJhonf/ yvif&Spfcef;wGif ar&oeyvif
onf Oa'gif;cHaom yvifjzpfonf/ udwdau,sewfonf Oa'gif;ukd 0g[epD;awmf,mOftjzpf tokH;jyKonf/
jym'faqmifrsm;wGif Oa'gif;\&ifykHyg&Sdaom 'l&ifaumufrsm;ukdtvStytjzpf tokH;jyKMuonf/ xkda'gif;iSuf
\xl;jcm;vSyaom t&mrSm tNrD;jzpfonf/ xkdYaMumihf AsmvkyfwGif a'gif;NrD;ukd tNrD;tjzpf tokH;jyKxm;onf/

&cdik o
f m;BuD;pmay

131

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

11/ pmr&D
pmr&Dukd tcsKdUpmaywGif iSuf[kazmfjyxm;ayonf/ okdYaomf oQpfaomif;ykxkd;awmfBuD; awmifbufeH&H&Sd
jrwfpGmbk&m;jzpfawmfaygif;wGif ab;Oy'fuif;a0;aom (136)b0 pmr&D(15)b0ukd om;aumiftkyfjzihf
azmfjyxm;onfukdawGU&ayonf/ ,if;aMumifh a&S;acwf&ckdifynm&Sdrsm; pmr&Dukd om;aumiftjzpf,lqaMumif;
od&Sd&ayonf/ rif;ajrmufwefqmig;yg;jzpfaom xD;jzL? rukd#f? oefvsuf? om;NrD;,yf? ajceif; ponfwkdYwGif
om;NrD;,yfrSm pmr&Dom;aumif\ tNrD;rS tarG;jzihf jyKvkyfxm;aom ,yfjzpfayonf/ pmr&FDom;aumifukd
&efolrsm;owfjzwf&ef vkdufvHaomtcg tu,f if;\tNrD;onf csKHEG,f NidwG,fcJhygrl tm;jzihfkef;uefvQif
tNr;D jywfrnf/ toufab;rSvw
G rf nf/ okaYd omf tNr;D ukt
d vGecf ifw,
G af omaMumihf tNr;D ukd tjywfrcHbJ toufudk
om taocHoGm;avh&Sdonf/ xkdYaMumihf jrwfpGmbk&m;u oDvjynhfpkHatmif usifhaqmif&m0,f pmr&DuJhokdYusihf&ef
a'oemawmfrsm;wGif rderYf mS csu&f adS vonf/ ,if;aMumifh pmr&D\xl;jcm;vSyaom tNr;D ukd Asmvkyw
f iG f tNr;D tjzpf
tokH;jyKxm;ygonf/
xkduJhokdY aumif;jrwfaom ow0g(ukd;)rsKd;wkdYrS xl;jcm;aom t*Fgtpdwftykdif;rsm;ukd aygif;pyfjzpfay:vm
aom Asmvac: e0lyHtkyfrSm usufoa&r*Fvmtaygif;ESihf jynhfpkHNyD;vmbfukd &Tifaponf[k t,l&SdMuonf/
xkaYd Mumihf a&SUacwfro
S nf ,ckacwfwidk af tmif Asmvkyrf sm;ukd apwDyx
k ;dk *lb&k m;rsm;? bk&m;yvirf sm;? w&m;a[m
yvifwHuJrsm; xkvkyfxm;&SdMuonf/ tcsKdUu Asmvkyfukd tusF DwGif kdufESdyf 0wfqifjcif;? vufpGyfwGif
xkvkyfjcif;? vufarmif;wGif rifxkd;jcif;wkdYukd jyKvkyfjcif;jzihf vmbf&Tifaponf[k t,ltq&SdMuonf/ okdYjzpf
pmIolonf usufoa&r*Fvmtaygif;ESihf jynhfpkHNyD; vmbfvmb &Tifygap[k qEjyKvkduf&ayonf/
(aqmif;yg;jzihf uG,fvGefol q&mBuD; OD;OD;omxGef;tm; uefawmhygonf)/
a&Tckdifausmf(ajrmufOD;)

usrf;ukd;pm&if;
1/ AsmvtaMumif;rSwfom;zG,f? q&mBuD; OD;OD;omxGef;\ vufa&;rl/
2/ tmoeyvifawmfESihf 0g[epD;awmf,mOfrsm;? OD;ppfxGef;rSwf0if;/

&cdik o
f m;BuD;pmay

&cdik o
f w
k

132

uefokH;qifh\ ykH&dyfrsm;
&ckdifwkdYonf a&S;usonfhvlrsKd;jzpfonfESifhtnD ,Ofaus;rI? bmoma&;? EkdifiHa&;? pD;yGm;a&;? vlrIa&;buf
wkdYwGifvnf; vltrsm;odNyD;jzpfonfhtwkdif; jynfhpkHukHvkHcJhonfukd txl;rwifjyvkdawmhyg/ if;wkdYtxJrS a0omvD?
ajrmufOD;? ausmufavSum;NrdKUrsm;eSihf wjcm;wjcm;aom NrdKUrsm;onf olYae&mESifhol txl;crf;em;pnfum;cJhMu
onf/
&ckdifNrdKUawmfa[mif;rsm;xJwGif pma&;olpdwf0ifpm;aomNrdKUum; uefokH;qifhNrdKUjzpfayonf/ pma&;olonf
,kd;acsmif;a'oteD;wpf0kdufokdY (1985)ck? ESpfOD;ykdif;avmufu a&mufcJhonf/ a'ocHtcsKdUajymjycsuft& ae&m
a'oteD;wpf0kduf uefokH;qihfNrdKU&ma[mif; &Sdaumif;&Sdayvdrfhrnf[kqkdonf/ pma&;olonf okawoDwpfOD;
r[kwfaomfvnf okawoevkyfief;ESihf ywfouf pdwf0ifpm;rdonfum; trSefyifjzpfonf/
yxrrSm pma&;ol avhvmod&Sd&oavmuf wifjy&vQif uefokH;qifhNrdKU&ma[mif;ESihfywfouf ESpfae&mjzpf
aeonf/ ,kd;acsmif;zsm;em;rS uefokH;qifh&Gmukd wpfcsdefu NrdKUwnfcJhonf[k od&onf/ aemufwpfae&mrSm
"n0wDNrdKU\awmifbuf(3)rkdifuGm&Sd o&Dacsmif;rSay(300)cefYtuGm &Sdonf[k od&\/
&mZ0iftqkdt& "n0wDNrdKUwGif rif;(54)qufajrmufrif;i,faysmfvSpnfolonf "n0wDNrdKUawmfa[mif;\
awmifbuft&yfokdY pkefqif;vmNyD; oD&drme'Dac: o&Dacsmif;\ vuf,mbufwGif NrdKUopfwnf\/ &mZ0ifvuFm
ayrl]aumf} csyfdwGif]jynfukdpGefYcGm? rsm;AkdvfygESihf? oD&drmjrpf? urf;xpfzsm;ajrmif? awmifokdYwll? ajymif;awmfrl}}
[k yg&Sdonf/
uefokH;qifhESihfywfouf trwfokH;OD;ykefuefNyD; NrdKUt*FgrpDrH&ao;onfhtcsdefwGif txufazmfjyygrif;
uG,fvGefcJhonf[k od&\/ uefokH;qifhtrnfrSmvnf; 0d0g'trsKd;rsKd;uGJjym;vsuf &Sdonfukd awGU&jyefygonf/
uRefrSbk&ifjzpfvmaom rif;okH;yg;tqihfqifhrif;jyKonfukd tpGJjyK uRefokH;qif[kac:cJhaMumif; wcsKdUuqkdMu
onf/ tjcm;wpfrsK;d uvnf; ]]eef;ajrNzKd Ny;D ? wnfNy;D ok;H qif?h txG#jf rifo
h m;}}[laom &mZ0iftqkv
d uFmt& tqiho
f ;Hk
qifh jyefvnf wnfonfukd tpGJjyKum uefokH;qifhac:cJhMuonf[k &mZ0ifq&mwcsKdUu qkdMuao;onf/
pma&;olonf ,kd;acsmif;zsm;rS uefokH;qifhukd a&mufzl;\/ ,kd;acsmif;zsm;rS uefokH;qifh&Gmukd wcsKdUu
"n0wDysufNyD;onfhaemufykdif; wnfaxmifonfh uefokH;qifhNrdKU[k owfrSwfcJhMu[efwlonf/ tqkdyg&Gmonf
uHapmuf&GmrS ajrmufbufokdY (3)rkdifavmuf uGma0;onf/ taemufbuf a&Tyef;ckdifawmifpOfESihf ta&SUbufwGif
&Sdaom OD;pGef;awmfawmifpOfMum;rS (25)aycefYjrifhaom ukef;urluav;em;wGif wnf&Sdonfh &GmteD;wpf0kdufwGif
apwDysut
f enf;i,fudk jrifawGU&\/ &Gm\taemufbufwiG &f adS om a&TMuufOuke;f xufwiG f ausmufyvit
f usK;d
tyJhESihftkwfcsyftusKd;tyJhrsm;ukd awGU&Sd&onf/ (11)vufrjrihfaom 0okE&Dausmufqpfvuf&mukd awGU&onf/
xkdvuf&mrSm ajrmufOD;acwf[efjzpf\/
okaYd om obm0ab;'PfEiS fh ,Ofaus;rIvuf&mrsm;ukd wefz;dk rxm;wwfaom vlwcsKUd aMumihf rysupf ;D oifb
h J
ysufpD;cJh&onfukd 0rf;enf;zG,f&m jrifawGUcJh&\/ if;&Gmta&SUbufwGif &Sdaom yef;zJacsmif;onf ajrmufbufrS

&cdik o
f m;BuD;pmay

133

&cdik ,
f Ofaus;rIr*Zif; aqmif;yg;rsm;

awmifbufokdYpD;NyD; uefapmuf&GmbufpD jzwfNyD;pD;qif;aeonfukd awGU&\/


aemuf 'kwd,uefokH;qifhNrdKUonf at'D (327)ckESpf a'GifpjEm;rif;onf xkdESpfrSmyif ESrawmf? qifjzL&wem
eSihf rdzk&m;okybma'0DwkdYvGefcJhMu rSL;rwfwkdYavQmufxm;csuft& "n0wDNrdKUawmfukd pGefYcJhMuNyD; vrf;wGif
'kwd,uefokH;qihfNrdKUukd wnfonf/ uefokH;qifhNrdKUrSm "n0wDNrdKUawmf\ awmifbufokH;rkdifcefYtuGm o&Dacsmif;rS
ay(300)cefYtuGmwGif wnf&Sdonf/ ,m,DwnfaqmufaomNrdKUjzpfNyD; {u(120)cefYus,f0ef;NyD; NrdKUkd;wpfxyf
om &Sdonf[k xGef;a&Tckdif(ppfawGaumvdyf)a&;om;xkwfa0aom &ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; pmtkyfwGif avhvm
od&Sd&onf/
,aeYvuf&Sd uefokH;qifhp\ yx0Dtaetxm;t& uefokH;qifhonf uHapmufaus;&GmrS okH;rkdiftuGmwGif
wnf&SdNyD; ausmufawmfNrdKUe,ftkyfpkwGif awGU&Sd&onf/ uefokH;qihfta&SUbufawmifukef;ESihf ajrmufbuf&Sdawmif
ukef;wkdYonf eef;NrdKUkd;rsm;jzpfaumif;jzpfayvdrfhrnf[k pma&;olawG;rdonf/
uefokH;qifhteD;&Sd a&Tyef;ckdif aiGyef;ckdif q&mawmf\ajymjycsuft& wpfcsdefu uefokH;qifh\atmufbuf
,kd;wkyfaus;&Gm\ta&SUbuf cyf,Gef;,Gef;wGif 0efwDF;ewfkyfwpfkyf&Sdonf[k od&Sd&onf/ tqkdygewfkyfonf
,cifu tvGefMurf;wrf;cJhNyD; trsm;twGuf txdwfwvefY jzpfcJh&onf/ avS? ormefrsm;jzihf c&D;oGm;MuvQif
tqkdyg0efwD;ewfkyftm; ylaZmfyorS ab;tE&m,fuif;pGmjzihf oGm;EkdifMuonf[k t,l&SdMu\/ ,cktcg
if;ewfkyf r&SdawmhNyD? csKHEG,frsm;jzihf rif;rlaeonfukd awGU&onf/
ajrmufOD;rS &mZ0ifq&mBuD; OD;OD;omxGef;(&ckdifjrefrmy@dwf)\ajymjycsuft& &ckdifjynfwGif 0efwD;ewfkyf
okH;kyf&Sdonf[kod&\/ if;wkdYrSm (1)oHwGJacsmif;(2),kd;acsmif;(3)ajrmufOD;wkdYjzpfMuonf/ 0efwD;ewfonf &ckdif
wkdY NrdKUwnf? jynfwnf? ewfwpfyg;jzpfonf[kqkdonf/ xkdYaMumihf ,kd;acsmikf;&Sd 0efwD;ewfuGef; wnf&SdfcJhrIu
ywf0ef;usiw
f iG f ta&;Bu;D aom NrKd Ujywnf&cdS ahJ Mumif; Tejf yaeygonf/ xkNd rKd UjyrSm uefo;Hk qifv
h nf; jzpfEidk af yonf/
uHapmufaus;&GmrSonf *pye'Dac: ukvm;wefjrpfokdY av;rkdifcefYuGma0;onf/ ukef;aMumif;oGm;&vQif
wpfem&DomomcefY oGm;&onf/ if;&GmteD;wpf0kdufwGif awmBuD;awmifBuD;yGm;rsm;ojzihf opfBuD;0g;BuD;yGm;rsm;
onf/ qifrsm;yGm;rsm; qifzrf;&mae&mrsm;awGU&onf/ uHapmuf&GmrS (12)rkdiftuGmwGif wef;wiftrnf&Sd
a&wHcGefwpfck&Sdonf/ xkda&wHcGeftm; a&tm;vQyfppfpufkHwnf&ef oufqkdif&mrS vma&muf MunhfIMuonf[k
a'ocHwpfOD;ajymjy od&SdcJh&onf/ uefokH;qifhonf vuf&Sdrsufjriftaetxm;t& awmwef;BuD;rsm;? awm
tkyfBuD;rsm;ESihf acsmif;rsm; jrpfrsm;jzihf ykdif;jcm;xm;onfhae&mjzpfaomaMumihf ae&m uefokH;qifh NrdKUukd
a&G;cs,fcJh[efwlayonf/
okjYd zpf uefo;Hk qifNh rKd U&ma[mif;ESiyhf wfouf oufqidk &f mESiafh 'ocHorkid ;f okawoDwyYdk ;l aygif;Ny;D a0omvD
uJhokdY odyHenf;usaom wl;azmfrIukd &SmazGjyKvkyfoifhayNyD/ pma&;olESihfwuG &ckdifol? &ckdifom;wkdY rodao;aom
vQKUd 0Suef ufeo
J nfh a&S;orkid ;f vuf&mrsm;onf ajratmufwiG f &Sad ernfrmS ,krH mS ;oHo,jzpfp&mr&Syd g[k wifjyvku
d f
&ygonf/
armifodef;Ekdif(ppfawG)

usrf;ukd;pm&if;
1/ pErmvm vuFm&? &ckdif&mZ0ifopfusrf;/
2/ xGef;a&Tckdif(ppfawGaumvdyf)? &ckdif a&S;a[mif;NrdKUawmfrsm;

&cdik o
f m;BuD;pmay

You might also like