Prof. UAM dr hab.

Aurelia Nowicka

JEDNOLITA OCHRONA PATENTOWA I JEDNOLITY SD PATENTOWY Istotne zagroenia

1.

Wobec bliskiego finau prac legislacyjnych prowadzonych w Unii Europejskiej (UE), zmierzajcych do utworzenia jednolitej ochrony patentowej, spraw pierwszoplanow jest przekonanie Rzdu do podjcia pilnej decyzji o wycofaniu si przez Polsk ze wzmocnionej wsppracy w dziedzinie jednolitej ochrony patentowej. Rada UE ma zatwierdzi oba unijne rozporzdzenia dotyczce tej sprawy ju 10.12.2012 r., a Parlament Europejski ma je przegosowa 11.12.2012 r. Jeli Polska wycofa si ze wzmocnionej wsppracy, nie bdzie rwnie problemw z podpisaniem i ratyfikowaniem umowy midzynarodowej tworzcej Jednolity Sd Patentowy (oraz regulujcej wiele innych spraw, m.in. radykalnie zmieniajcej patent europejski, a take pozbawiajcej sdy polskie kompetencji do rozstrzygania sporw dotyczcych obu patentw, tj. patentu europejskiego oraz nowego patentu europejskiego o jednolitym skutku, dalej zwanego jednolitym patentem).
Wycofanie si przez nasz kraj z systemu jednolitej ochrony patentowej bdzie skutkowa tym, e jednolite patenty nie bd obowizywa w Polsce, co pozwoli unikn niekorzystnych konsekwencji, ktrych przykady podane s poniej. Natomiast podmioty polskie bd mogy uzyskiwa jednolite patenty w tych pastwach UE, ktre bd uczestniczy w tym systemie.

2.

3.

Patenty europejskie s udzielane na obszar Polski od 2004 r. Udziela ich Europejski Urzd Patentowy w Monachium w jednym z trzech jzykw: angielskim, francuskim albo niemieckim. Obecnie wymagaj one w Polsce tzw. walidacji, ktrej warunkiem jest dostarczenie przez waciciela tumaczenia opisu patentowego na jzyk polski. Dziki temu podmioty polskie mog zapozna si z opatentowanym rozwizaniem, a zatem maj szans uniknicia ryzyka naruszenia cudzych praw i ponoszenia bardzo surowej odpowiedzialnoci z tego tytuu. Dostpno opisw patentowych w jzyku polskim jest rwnie warunkiem upowszechniania wiedzy technicznej (take w uczelniach, dla celw dydaktycznych) oraz zapewnia informacj patentow, majc kluczowe znaczenie z punktu widzenia dokonywania i zgaszania do ochrony kolejnych wynalazkw. Nowe patenty jednolite, ktre rwnie bd udzielane przez Europejski Urzd Patentowy w jednym z trzech wymienionych jzykw, nie bd wymagay ani walidacji, ani dostarczenia tumacze na jzyk polski. Automatyczna skuteczno tych patentw w Polsce spowoduje ogromny wzrost liczby monopoli patentowych, a brak oficjalnych tumacze opisw patentowych wymusi dokonywanie ich przekadu na wasny koszt i na wasne ryzyko przez poszczeglne podmioty (przedsibiorcw, jednostki naukowe). Zostan one pozbawione moliwoci zapoznania si we wasnym jzyku z sytuacj patentow obowizujc w naszym kraju, wskutek czego bezpieczestwo prawne prowadzenia dziaalnoci, np. gospodarczej czy naukowo-

4.

badawczej, ulegnie drastycznemu pogorszeniu. Ponadto, brak tumacze opisw patentowych bdzie prowadzi do zuboenia jzyka polskiego i jego wypierania. Brak bdzie tych skromnych gwarancji bezpieczestwa prawnego, ktre obecnie s zapewniane przepisami Konwencji o udzielaniu patentw europejskich. Niepewno prawna co do praw patentowych obowizujcych w Polsce na podstawie aktw wydawanych przez Europejski Urzd Patentowy, niedostpnych w jzyku polskim, dyskwalifikuje omawiane rozwizania jako niezgodne z Konstytucj (np. zasad, e jzykiem urzdowym jest w naszym kraju jzyk polski).
Oferowane przez unijnych prawodawcw tumaczenia komputerowe nie stanowi adnej alternatywy. Ich niska jako wyklucza zrozumienie rozwizania i poprawne ustalenie zakresu ochrony wynikajcej z patentu, co jest niezbdnym warunkiem uniknicia zarzutw jego naruszenia. Tumaczenia te nie bd miay mocy prawnej, lecz maj suy jedynie celom informacyjnym. Jest to dyskryminacja podmiotw z pastw, ktrych jzykiem urzdowym jest inny jzyk ni angielski, francuski czy niemiecki, a z drugiej strony nieuzasadnione uprzywilejowanie podmiotw z pastw, ktrych jzykiem jest jeden z trzech wymienionych jzykw, dodatkowo wzmacniajce ich przewag konkurencyjn.

5.

Pierwsze jednolite patenty maj by udzielane ju od 2014 r.

Bdne s wyraane niekiedy opinie, e system jednolitej ochrony patentowej poprzedzony bdzie 12-letnim bd 7-letnim okresem przejciowym, albo e pierwsze tego rodzaju patenty pojawi si dopiero w 2018 r. Przeciwnie jednolite patenty bd istnie od 2014 r., gdy tzw. jednolity skutek bd mogy uzyska nawet patenty europejskie pochodzce ze zgosze dokonanych kilka (kilkanacie) lat wczeniej; procedura w Europejskim Urzdzie Patentowym trwa ok. 4 lub wicej lat.

6.

Moliwo uzyskiwania jednolitych patentw, przez dowolny podmiot z caego wiata (nie tylko z pastw UE, lecz np. z USA czy Chin), spowoduje gwatowny przyrost liczby monopoli patentowych (blokad patentow).
Opierajc si na liczbie patentw europejskich udzielonych w 2011 r., mona szacowa, e rocznie bdzie ich przybywa ponad 62.000 (zapewne znacznie wicej); uwzgldniajc 20-letni czas trwania patentu, w powyszym okresie ich liczba wyniesie ponad 1.200.000; dla porwnania w 2011 r. przybyo w Polsce, w drodze walidacji, 5.790 patentw europejskich (w kocu 2011 r. obowizywao w naszym kraju cznie 17.127 tych patentw, udzielonych w latach 2005-2011); rzecz jasna, nadal bd udzielane patenty krajowe, przez polski Urzd Patentowy.

7.

Blokada patentowa ze strony zagranicznych wacicieli patentw radykalnie pogorszy warunki prowadzenia w Polsce zarwno dziaalnoci gospodarczej, jak i naukowej, badawczej i rozwojowej. Na podkrelenie zasuguje nie tylko ogromny wzrost liczby patentw, lecz take istotne wzmocnienie wynikajcej z nich ochrony (np. wprowadzenie zakazu poredniego korzystania z wynalazku). Pozycja polskich podmiotw ulegnie silnemu pogorszeniu, co znaczco zredukuje ich szanse na popraw stanu innowacyjnoci oraz udzia w przedsiwziciach modernizacyjnych. Wobec znacznie sabszej zdolnoci konkurencyjnej, moliwoci prowadzenia dziaalnoci bd coraz silniej ograniczane cudzymi prawami

8.

wycznymi i coraz surowszymi rodkami ich egzekwowania, okrelonymi w umowie o Jednolitym Sdzie Patentowym. Zasoby patentowe, stale powikszane przez silnych uytkownikw systemu patentowego, a take stosowane przez nich strategie sdowe i praktyki antykonkurencyjne istotnie ogranicz szanse rozwoju podmiotw krajowych, ktre w nieporwnywalnie wikszym zakresie bd si musiay liczy z zarzutami naruszenia patentw, tym bardziej, e inaczej ni obecnie ich opisy nie bd dostpne w jzyku polskim. 9. Waciciele patentw bd wymusza korzystanie ze swoich rozwiza, oferujc lub narzucajc zawieranie umw licencyjnych i wykorzystujc w tym celu m.in. grob wytoczenia procesu o naruszenie patentu. Podmioty polskie, zarwno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, bd uiszcza wysokie opaty licencyjne. Radykalnie zwiksz si koszty funkcjonowania podmiotw polskich, co osabi ich konkurencyjno, a w wielu przypadkach doprowadzi do upadoci. Wzrost kosztw funkcjonowania przedsibiorstw przeoy si na sytuacj konsumentw (wzrost cen towarw i usug; inflacja).
Charakter prawny patentu (prawa przyznajcego wyczno na korzystanie z wynalazkw) oraz wynikajce z niego prawne zakazy wkraczania choby w sposb niezawiniony czy wrcz niewiadomy w zakres tej wycznoci sprawiaj, e skutki ochrony patentowej bezporednio przekadaj si nie tylko na warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, lecz rwnie na warunki panujce na rynkach poszczeglnych towarw czy usug (np. ich koszty i ceny). S wic istotne dla caego spoeczestwa.

10.

11.

12.

Jednolit ochron patentow cechuje drastyczna asymetria korzyci. Beneficjentami nowego systemu bd gospodarki i podmioty z pastw wysoko zaawansowanych technologicznie, posiadajce znaczne rodki publiczne i prywatne na badania i rozwj. Korzyci te jeszcze silniej zwiksz ich przewag konkurencyjn, a z drugiej strony powanie pogorsz pozycj polskich podmiotw i znaczco utrudni prowadzenie dziaalnoci, take badawczej czy rozwojowej. Nowy system ochrony patentowej pozbawi minimum bezpieczestwa prawnego podmioty z takich pastw jak Polska, aspirujce do rozwijania gospodarki opartej na wiedzy. Powanie zredukowane zostan szanse na popraw stanu innowacyjnoci i konkurencyjnoci. Zamiast tak chtnie zapowiadanych przez politykw instrumentw wspierania innowacyjnoci, pojawi si dodatkowe czynniki nader powanie zwikszajce ryzyko gospodarcze i koszty (np. bada czystoci patentowej). rodki, ktre mogyby by przeznaczone na badania naukowe i rozwj nowoczesnych technologii, bd wydatkowane na tumaczenia i obron przed zarzutami naruszenia cudzych praw oraz przed dziaaniami zmierzajcymi do uniewanienia praw nalecych do podmiotw polskich. Silny wzrost liczby patentw biotechnologicznych (w tym take tych, ktre s wynikiem nadmiernie liberalnej wykadni zakazu patentowania odmian rolin i ras zwierzt oraz czysto biologicznych sposobw hodowli rolin i zwierzt) istotnie pogorszy warunki prowadzenia dziaalnoci rolniczej i gospodarki ywnociowej. Nie tylko spowoduje dalsz monopolizacj rynku nasion (np. zb) i otworzy drog do GMO, lecz co w wietle struktury polskiego rolnictwa budzi szczeglny niepokj 3

13.

14.

zagrozi istnieniu gospodarstw prowadzcych konwencjonalne uprawy i hodowl (bdcych obecnie istotnym atutem polskiego rolnictwa). 15. Wobec silnej dysproporcji pomidzy stanem innowacyjnoci i potencjaem rozwoju technicznego w Polsce i w pastwach wysoko zaawansowanych technologicznie, cakowicie chybione s argumenty, zaczerpnite z dokumentw unijnych, oparte na spodziewanym obnieniu kosztw uzyskania ochrony patentowej. Wrd przyczyn niskiej innowacyjnoci koszty uzyskania i utrzymania ochrony maj znaczenie drugorzdne, cho zdarzj si przypadki, gdy podmiotom polskim trudno podoa opatom pobieranym przez Europejski Urzd Patentowy czy opatom walidacyjnym pobieranym przez pastwa, w ktrych nasze podmioty zamierzaj uzyska patenty europejskie. Rzeczywiste przyczyny maj charakter systemowy, bardzo zoony. Jeli w cigu ostatnich 11 lat liczba patentw europejskich uzyskiwanych przez podmioty polskie wzrosa z 7 w 2001 r. do 45 w 2011 r., to na jakiej podstawie oczekuje si poprawy w tym zakresie po wprowadzeniu jednolitego patentu? Nie naley te ignorowa faktu, e aktywno patentowa podmiotw z pastw wysoko rozwinitych, ktre odnios znaczce oszczdnoci, ulegnie silnemu wzrostowi, a zatem wspomniana dysproporcja jeszcze bardziej si powikszy. Konsekwencj obowizywania wielokrotnie wikszej liczby patentw bdzie lawina pozww przeciwko podmiotom polskim o naruszenie cudzych praw, w wyniku czego ponosi one bd ogromne koszty zwizane z prowadzeniem tych procesw przed Jednolitym Sdem Patentowym, a ponadto zasdzane bd przeciwko nim dotkliwe odszkodowania i inne sankcje (np. zakazy produkcji czy nakazy wycofania towarw z obrotu). Likwidacja przedsibiorstw spowoduje utrat miejsc pracy i wynikajce std inne negatywne skutki spoeczne. Nastpi zaamanie polskiej gospodarki, a take innych dziedzin ycia spoecznego (np. suby zdrowia). Naley mie na wzgldzie m.in., e widoczna od kilku lat w praktyce Europejskiego Urzdu Patentowego tendencja do nadmiernie liberalnej wykadni przesanek zdolnoci patentowej skutkuje swoist hipertrofi patentow: patenty s udzielane niemal na wszystko, take na rozwizania, ktre do niedawna traktowane byy jako niepodlegajce opatentowaniu (np. programy komputerowe, metody prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, medyczne zastosowania znanych substancji farmaceutycznych czy wspomniane wyej odmiany rolin i rasy zwierzt oraz czysto biologiczne sposoby ich hodowli). Poddanie polskich podmiotw jurysdykcji Jednolitego Sdu Patentowego utrudni i ograniczy ich dostp do sdu, podniesie koszty postpowa, osabi ich ochron przed zarzutami, czsto bezzasadnymi, naruszenia cudzych praw. Podmioty polskie nie bd miay moliwoci podwaania wanoci cudzych patentw przed organami polskimi, lecz bd to musiay czyni przed oddziaem centralnym Jednolitego Sdu Patentowego: w Paryu, Londynie bd Monachium. Instancja apelacyjna Jednolitego Sdu Patentowego ma si mieci w Luksemburgu. Do podjcia przez Rzd decyzji o wycofaniu si ze wzmocnionej wsppracy powinny rwnie skoni wady prawne obecnie forsowanego rozwizania (tzw. kompromisu

16.

17.

18.

19.

20.

cypryjskiego z 19.11.2012 r.)1. Tym razem jest to ju zapewne ostatnia szansa na podjcie tej decyzji (dotychczasowe liczne apele wielu rodowisk i osb okazay si bezskuteczne). 21. Niezalenie od wzgldw prawnych (niezgodno z prawem UE i polsk Konstytucj, ktra bdzie wymagaa zmian wymuszonych ratyfikacj umowy midzynarodowej o Jednolitym Sdzie Patentowym), decyzja o wycofaniu si przez Polsk ze wzmocnionej wsppracy jest przede wszystkim niezbdna w celu uniknicia zasygnalizowanych wyej skrajnie niekorzystnych konsekwencji, jakie spowoduje uczestnictwo w jednolitej ochronie patentowej, blokujc szanse na popraw stanu innowacyjnoci i drastycznie pogarszajc warunki prowadzenia dziaalnoci, zwaszcza gospodarczej, rolniczej i badawczo-rozwojowej.

Zob. A. Nowicka, Finalizacja procesu tworzenia jednolitej ochrony patentowej i Jednolitego Sdu Patentowego stan na 26 listopada 2012 r. (www.pirp.pl).