You are on page 1of 122

P63

S6 C38 c . l

CARTAS
C O N

DE

CICERON
A R G U M E N T O S

B R E V E S

N O T A S .

WV

t !W

:na

d e

JUAH

FKA.ICISCO

FIPEBRI

impresor d e S. M . , plaza del Angel.

PROLOGO
'

AL
.

LECTOR.
[). mrroV

\J

....

. tiiKin--:-.

i .r. . [ i . ) s j i

l -ofrin :

F r liO V/.L. OEYY'.LEZ

132&92

E . fin d e p o n e r estas n o t a s y a r g u m e n t o s las c a r t a s d e C i c e r n h a s i d o , benvolo l e c t o r , f a c i l i t a r el a d e l a n t a m i e n t o los n i o s , c u y a s luces son m u y escasas p a r a e n t r a r en u n a s u n t o n a d a c l a r o , c o m o es el d e las c a r t a s . P u s i r o n s e en castel l a n o , y n o en l a t i n , p o r q u e si sirv e n p a r a d a r l e s luz, d e b e n e s t a r e n i d i o m a c o n o c i d o d e ellos. A l g u n a s n o t a s se o m i t i e r o n p a r a d e j a r l e s alg o en q u e t r a b a j a r el e n t e n d i m i e n t o . P a r e c i n e c e s a r i o p o n e r la v i d a d e C i c e r n , p o r q u e da m u c h a l u z p a r a la inteligencia asi d e esta o b r a , c o m o d e las d e m s d e este a u t o r , e n q u e deben principalmente egercitarAa

013053

se los q u e h a n d e s e r l a t i n o s ; y h e d e j a d o a l g u n a s cartas, p o r q u e hast a n estas p a r a i m p o n e r s e los n i o s e n todas. L a s he d i s t r i b u i d o en v a rias clases, p a r a q u e p a s a n d o sucesiv a m e n t e los n i o s las d e c a d a u n a , f o r m e n idea d e lo q u e p i d e y r e q u i e r e , y p u e d a n , c u a n d o se les o f r e z c a , e s c r i b i r c o n a c i e r t o u n a carta. N o p r e t e n d o hacer mrito de esta o b r i t a , e n q u e m a s m e ha d a d o q u e h a c e r el d i s c u r r i r lo q u e h a b a d e d e j a r d e lo m u c h o q u e h a y e s c r i t o sobre el a s u n t o , q u e lo q u e haba de aadir. Rugote perdones las faltas en a t e n c i n l a b u e n a vol u n t a d . A Dios.

VIDA
DE MARCO TULIO CICERON. M T u l i o Cicern naci en A r p i o , l u g a r d e Italia en el reino d e a p l e s , cuando corria el ao d e 6 4 5 de la Fundacin d e Roma : su p a d r e se l l a m M a r c o y su m a d r e H e l via. De ella dicen que fue m u g e r rica y d e esplendor ; m a s sobre la calidad del p a d r e h a y diversidad d e opiniones, dndole unos m u y bajos principios, y hacindole otros caballero R o mano, y aun pretendiendo q u e descienda de T u l o Apio R e y d e los Volscos. F u e d e un ingenio singularsimo y c a p a / d e todas las ciencias, c o b r a n d o a u n en la escuela t a n t a f a m a , q u e i b a n los padres d e sus condiscpulos ella solo por tener el gusto de ver con sus ojos al q u e tant o les p o n d e r a b a n . E n la Poesa y Retrica salid tan a v e n t a j a d o , q u e l l e g ser r e p u t a d o p o r el mejor O r a d o r y Poeta d e todos los R o m a n o s , como nos dice en su vida P l u t a r c o . Y a u n q u e otros esclarecidos i n g e n i o s , q u e florecieron despnes en R o m a , obscurecieron su gloria en la Poesa , conserv siempre su superioridad sobre todos en la elocuencia. Concluidos los estudios d e la niez, a p r e n d i la filosofiia d e F i l n , filsofo A c a d m i c o , m u y clebre y estimado entonces en R o m a , y d e los Senadores q u e t r a t a b a n con frecuencia Alucio Scevola, las leye$ y costumbres d e esta c i u d a d .

M i l i t a l g n t i e m p o en la g u e r r a M a r a c a b a j o del m a n d o d e S y l a ; m a s c o m e n z a n d o l a s g u e r r a s civiles entre este y M a r i o , se retir R o m a , d o u d e se d e d i c a l e s t u d i o de las c i e n c i a s , q u e le l l a m a b a s u g e n i o , c o n v e r s a n d o famil i a r m e n t e con a l g u n o s g r i e g o s doctos , con q u i e nes se a c o m p a a b a ; y s e m a n t u v o en esto g n e r o d e v i d a h a s t a la v i c t o r i a de S y l a . F o r e s t e t i e m p o t e n i e n d o i ? aos d e e d a d a b r a z la d e f e n s a d e R o s c i o , i l a q u e n a d i e se a t r e v a p o r t e m o r del D i c t a d o r S y l a , q u e p o r su n t e r e s p a r t i c u l a r e s c o n t r a r i o del r e o , a u n q u e con d i s i m u l o , y s a l i d c o n g r a n g l o r i a de esta p r i m e ra c a u s a . M a s t e n i e n d o a l g n t e m o r a l D i c t a d o r , por quitarse d e su vista, se fue la G r e c i a , protestando q u e su s a l u d , q u e se hallaba algo q u e b r a n t a d a , le precisaba m u d a r d e a i r e s p a r a su r e s t a b l e c i m i e n t o . Habindolo l o g r a d o , y corregido cierta asper e z a , q u e t e n i a e n l a voz, la cual p u d i e r a d e s l u c i r en p a r t e su e l o c u e n c i a , l l e g n d o l e la n o t i c i a d o l a m u e r t e d e S y l a , y l l a m a d o con i n s t a n ca d e s u s a m i g o s d e R o m a , q u e le p r o m e t a n u n a b r i l l a n t e f o r t u n a , p a r a la cual era el p r i n cipal camino la elocuencia e m p l e a d a en la d e fensa y a c u s a c i n d e los r e o s , se d e d i c o d e n u e v o con m a s c u i d a d o p e r f e c c i o n a r . - ? e n e l l a . a s naveg al A s i a , y a l l t r a t los O r a d o res f a m o s o s X e n o e l e i A d r a m i t e n o . D i o n i s i o M a g n e s i o y M e n i p o C a r i o ; y d e s p u s en R o d a s i A p o l o n i o e l h i j o d e M o l o n , esclarecido O r a d o r , y al i l u s t r e f i l o s o f o P o s i d o n i o . D e R o d a s volvi R o m a , e n d o n d e para perfeccionar su

pronunciado,! observ 1 . del ,cmto J t a o . . del t r i t r i c o E s o , y d e d i c n d o s e al F o r o , desde l u e g o logr sobresalir e n t r e todos H a b i e n d o ido la Sicilia p o r C u e s t o r 6 Tetoreru del P r e t o r S e x t o P c d u c e o . al p r t n c p t o f u e g r a v o s o y m o l e s t o i los s i c i l i a n o s : m a s d e s pues q u e experimentaron su i n t e g r i d a d , benev o l e n c i a y h u m a n i d a d , le d i s t i n g o * c o n ta. m a y o r e s h o n o r e s . E n este t t e m p o d e f e n d i , b u e n suceso unos j v e n e s r o m a n o s r e m a d o . , 1 j u z g a d o d e l P r e t o r d e S . c l . a lo q u e l e g a n a l g u n o s a m i g o s . A l volver i R o m a e n c o n t r i u n h o m b r e p r i n c i p a l su o o n o e d o , a q u i e n p e u n t : q u s e decia d e 1 en la c u d a d ? c r e y e n d o q u e no se hablase d e o t r a c o s q u e d . f c lo q u e el o t r o le r e s p o n d t o - p u e s a d n d e h a , e s t a d o , C i c e r n , todo e e t . e n > p o ? en lo q u e c o n o c i el poco r u i d o q u e h a b a m e t t d o e n R o m a su c o n d u c t a , de q u e l e s t a b a t a n satisfecho^ lo q u e l e r e s f r i a l g n t a n t o p a r a la p r e t e n s i n d e los h o n o r e s . Por espacto de a l g u n o s a f l o s e m p l e e n la d e f e n s a d e s u s a n n g o s h a s a acusacin d e C . Verres, q u e h a b a g o b e r n a d o la S i c i l i a . v a f l i g i d o d u r a n t e el t i e m p o d e s u g o b i e r n o / l o s i n f e l i c e s sicilianos c o n t o d o g n e r o d e vejaciones. C i c e r n h i z o d e m o d o q u e los J u e c e s a u n q u e d e s e a b a n q u e e l r e o se l i b e r t a s e n o p u d i e r o n menos d e c o n d e n a r l e . D e s p u s d e esta acusacin p r e t e n d i el c a r g o de t a n , a . q u e t o c a b a e n t r e o t r a s cosas el a b a s t e c e r la c i u d a d d e c o m e s t i b l e s , p a r a lo c u a l n o l e s i r v i e r o n p o c o los sicilianos a g r a d e c i d o s a l f a v o r q u e d e l haban recibido.

Concluido e l , 0 pretendili la P r e t u r a , c a r go d e / u p r t m o - h q o e , o g r ( j p n c o m _ c.a de muchos d e m a y o r m i r i l o : prueba del concepto q u e mereca al p u e b l o , q u e era quien e l e g a los M a g , ! t r , d o . . D u r a n t e este cargo hizo c o n d e n a r Licinio Macro, acusado de haberse a p r o p i a d o los caudales pblicos, sin q u e le p u diese l i b e r t a r el m u c h o p o d e r q u e este tenia por s y p o r el favor d e Craso, el h o m b r e mas rico d e los Romanos. E n esta ocasion g a n o m u c h o c r e d i l o d e activo , e g r o . A l o 3 a f l 5 d ( su edad , t i e m p o e n q u e l a ley p e r m i t a pretend e r e i Consulado, q u e era el cargo s u p r e m o d e la R e p b l i c a , h i z o su pretensin a l. C o n c u r rieron a favorecerle para el l o g r o grandes y chieos, c o n t e m p l a n d o q u e en l solo h a b a las partes de prudencia, desinteres. actividad y fortaleza necesarias para resistir i los m a l v a d o s intentos de L. Sergio Catilina.

Luego al principio d e su consulado logr l a elocuencia d e Cicern su g r a n t r i u n f o . Los T r i b u n o s de la plebe (que eran unos M a g i s t r a d o s creados para protegerla contra la opresin y violencia d e los nobles) propusieron al pueblo la l e y a g r a r i a , en q u e se m a n d a b a vender todas las tierras d e la Repblica, para c o m p r a r con el dinero q u e se sacase, campos q u e r e p a r t i r la plebe. M a s Cicern manifest al pueblo en u n discurso las m i r a s torcidas d e los T r i b u n o s , y q u e bajo d e la capa del bien c o m n no pretendan mas q u e su propio e n g r a n d e c i m i e n t o : c o a l o q u e logr q u e el mismo p u e b l o abrogase la ley que tanto a l h a g a b a sus deseos. H a b i e n d o vuelto Catilina sus intentos, incitado d e nuevo d e los s u y o s , y p r i n c i p a l m e n t e d e los soldados v e t e r a n o s , q u e h a b a n m i l i t a d o en la guerra civil, los cuales h a b a n l o m a do por capitan un valeroso soldado d e S y l a , l l a m a d o M a n l i o , pretendi segunda vez el c o n sulado, y baj al c a m p o d o n d e se hacan l a s elecciones d e t e r m i n a d o i m a t a r rf Cicern; m a s llev d e nuevo repulsa, sin q u e pudiese o f e n d e r Cicern, q u e se present en el c a m p o preven i d o con a r m a s defensivas, y bien acompaado d e amigos. Y resolviendo sin e m b a r g o poner por obra su conjuracin, y estando ya cerca e l dia en q u e se h a b a de egccutar, tuvo Cicern indicios ciertos de ella, q u e declar al S e nado. Y h a b i e n d o c o n c u r r i d o t a m b i n l Catilina , le m a n d salir de R o m a , H z o l o este, d e j a n d o cometida laegccucion d e s s malvados designios sus cmplices, y encargados i dos

Este hombreperverso, queeradclasangre mas


ilustre d e R o m a , m a s d e g r a n d e osada y a m b i cin y de c o s t u m b r e s m u y estragadas, se c o n j u r o con otros m u c h o s d e todasclasesy todos gent e p e r d i d a , para q u i t a r la vida i los p r i n c i p a les d e Ro.na, p o n e r fuego la c i u d a d , y de esta suerte hacerse Seor del Imperio Romano, r a r a meior lograr sus m a l v a d o s designios p r e t e n d i el Consulado. Todos los hombres d e bien q u e prevean los males q u e amenazaban la R e p b l i c a , y e n t e n d a n q u e solo Cicern era cap a z d e atajarlos, le a n i m a r o n la pretensin, q u e logro en competencia d e h o m b r e s d e la m a s d i s t m g u i d a n o b l e z a , y e n efecto con esto se reprim i o p o r un poco Catilina.

q u e con p r e t e x t o de i r i s a l u d a r C i c e r n p o r l a m a a n a , le d i e s e n m u e r t e en s u m i s m a c a m a : d e lo q u e t u v o C i c e r n a v i s o , y s e l i b r n o dejndolos entrar. S a l i C a t i l i n a a c o m p a a d o de t r e s c i e n t o s d e los s u y o s , e n d e r e z n d o s e i los R e a l e s de Manlio. C i c e r n d e s p a c h c o n t r a l c o n e g r c i t o a l o t r o Cnsul Antonio, que d e r r o t e n t e r a m e n t e los r e b e l d e s con m u e r t e de C a t i l i n a . Ya a n t e s d la b a t a l l a h a b i a C i c e r o u p r e s o en R o m a al P r e t o r L n t u l o , C t e g o , y o t r s p r i n c i p a l e s , q u e e r a n c m p l i c e s en la c o n j u r a c i n , y la h a b i a n d e e g e c u t a r , y de a c u e r d o c o n el Sen a d o los h a b i a h e c h o d e g o l l a r , n o h a c i e n d o caso p o r el b i e n c o m n d e los m u c h o s y p o derosos enemigos, q u e cobraba. N o d i s f r u t m u c h o t i e m p o d e la s a t i s f a c c i n , q u e m e r e c i a p o r este t a n s e a l a d o servicio, q u e h a b i a h e c h o i su p a t r i a ; p u e s p a r t e p o r e n v i d i a , p a r t e por la a m i s t a d y c o n e x i o n , q u e m u c h o s h a b i a n t e n i d o c o n los c a s t i g a d o s , y p a r t e t a m b i n por la j a c t a n c i a d e l m i s m o C i c e r o n , ( v i c i o d i s i m n l a b l e en u n g e n t i l ) c o m e n z a r o n m u c h o s m i r a r l e con m a l o s ojos, y h a b l a r m a l d e l , p r o c u r a n d o p e r s u a d i r q u e h a b i a s i d o ficcin suy a t o d o lo de la c o n j u r a c i n . M a s q u i e n le h i zo m a s c r u d a g u e r r a f u e u n T r i b u n o d e la p l e b e , l l a m a d o P. C l o d i o . E r a e s t e d e u n a de las f a m i l i a s m a s d i s t i n g u i d a s de R o m a , y e n a m o r a d o de la m u g e r d e J u l i o C s a r , e n m i d i a en q u e se c e l e b r a b a n e n casa d e este los sacrificios d e l a diosa Bona, q u e solo p o d i a n asistir m u g e r e s , s e d i s f r a z c o n h b i t o m u g e r i l , y con-

fiado e n s o s pocos a o s , en q u e a u n n o l e h a b i a s a l i d o el b o r o , e n t r en casa de C s a r . M a s h a b i e n d o s i d o c o n o c i d o y a c u s a d o p o r este d e l i t o , q u i s o p r o b a r q u e e s t a b a a u s e n t e d e R o m a en a q u e l d i a , y puso p o r t e s t i g o C i c e r n . q u e a t e s t i g u lo c o n t r a r i o . S i n e m b a r g o l o g r q u e los J u e c e s le a b s o l v i e s e n , i r r i t a d o c o n t r a C i c e r n , p o r v e n g a r s e d e l , se h i z o a d o p t a r d e un plebeyo, para poder lograr asi e l T r i b u n a d o d e l a p l e b e , en q u e e r a f c i l la venganza. Habindole obtenido, promnlg una ley . q u e condenaba Cicern destierro y confiscacin de b i e n e s , p o r h a b e r m u e r t o los c i u d a d a n o s r o m a n o s , sin ser c o n d e n a d o s y para hacerlo recibir j u n t m u c h a g e n t e p e r d d a d e su facciou. El Senado y veinte mil caballeros r o m a u o s se v i s t i e r o n d e l u t o , d e m o s t r a c i n , q u e h a c i a n los r e o s y s u s a m i g o s p a r a m o v e r el p u e b l o m i s e r i c o r d i a . M a s C i c e r n v i e n d o , q u e de los d o s , P o m p e y o y C s a r , q u e t e n a n el m a y o r p o d e r en la c i u d a d , a q u e l l e h a b i a d e s a m p a r a d o , a u n q u e le e s t a b a m u y o b l i g a d o , y e s t e l e era c o n t r a r i o ; q u e m u c h o s a m i g o s , q u e l h a b i a c r e d o finos, le e r a n t r a i d o r e s , y o t r o s , q u e p e r m a n e c a n leales, no se a t r e v a n s a c a r la c a r a p o r l , c e d i la f u e r z a , y sali desterrado. F u e r o n confiscados sus b i e n e s , t a l a d a s s u s g r a n j a s . d e m o l i d a su casa y c o n s a g r a d a l a diosa L i l K - r t a d , y se m e n d q n e nariie le r e c i b i e r a , n i d i e r a n i n g n socorro. P a s C i c e r n s u d e s t i e r r o en la G r e c i a con s u m a t r i s t e z a y s e n t i m i e n t o , n o 5 i n a l g u u d e s c r d i t o d e su s a b i d u r a .

M a s en R o m a como Clodio satisfecho d e lo bien q u e le hahian salido sus intentos contra Cicern, hiciese t a m b i n tiro P o n i p e y o , i r r i t a d o e s t e , sac la cara p o r Cicern , h i zo q u e se revocase cuanto se h a b i a hecho contra e'l. F u e restituido su patria con las mayores h o n r a s , se m a n d reedificar su casa expensas del Erario pblico, y dar gracias varias ciudades que le haban d a d o acogida, pesar d e la ley de C l o d i o , q u e lo p r o h i b a . Algn tiempo despues fue Cicern g o b e r nar la Clicia, en donde procedi con la mayor justificacin y h u m a n i d a d . D u r a n t e el tiempo d e su gobierno h i z o una expedicin contra los A m a n i e n s e s , los cuales d e r r o t ; por cuya victoria fue a c l a m a d o general por sus soldados. V u e l t o del g o b i e r n o hall a' R o m a d i v i d i d a en v a u d o s , d e q u e eran cabezas Pompeyo y Csar. H i z o cuanto pudo fin de ponerlos en paz ; mas en vano. Porque Csar pas I t a l i a desde las Galias, d o n d e habia muchos aos q u e hacia g u e r r a . Con lo q u e P o m p e y o t u v o q u e dejar R o m a , y despues la I t a l i a , siguindole casi todos los principales. Cicern al principio se estuvo quieto ; mas despues avergonzndose de no seguir la mejor c a u s a , se f u e j u n t a r con Pompeyo. Y h a b i e n do e s t e s i d o vencido en los campos d e Farsalia, en cuya batalla no se hall Cicern por estar e n f e r m o , se volvi este I t a l i a , en donde f u e recibido la g r a c i a d e Csar, y conservado por l en sus honores. Mas a u n q u e Csar le t r a t con toda e s t i m a c i n , sin e m b a r g o no se quiso

valer de su consejo para nada : y as l i b r e , y desocupado de negocios se dedic e n t e r a m e n t e las l e t r a s , y eutonces escribi sus libros filosficos. M u e r t o Csar p u a l a d a s en el Senado p o r Bruto y Casio y otros principales, Cicern ac la cara por los m a t a d o r e s , defendiendo q u e hab a n h e c h o un g r a n s e i vicio la patria en l i b e r tarla del t i r a n o . Y q u e r i e n d o el Cnul M a r c o Antonio aprovecharse de la ocasion para suced e r Csar en el m a n d o , y aimndose para ello, Cicern c o m p u s o , y dijo varias oraciones contra l , que i n t i t u l F i l p i c a s , imitacin d e las q u e Demstenes habia d i c h o en A t e n a s contra F i l i p o , R e y de M a c e d o n i a . M a r c o A n tonio fue declarado enemigo de la patria y vencido por las tropas d e la R e p b l i c a ; m a s despues habindose coligado con l Lpido y O c t a v i o , q u e a u t e s estaban favor de ella, f o r maron el famoso T r i u n v i r a t o , levantndose los t r e s con todo el mando. Condenaron m u e r t e los q u e les pareci, y entre estos M . Antonio i Cicern con g r a n resistencia d e p a r t e de O c t a vio, que h a b i a sido d e l m u y favorecido. H u y e n d o Cicern en una litera, viendo venir los matadores, m a n d p a r a r , y sin mostrar flaqueza d e nimo a l a r g su cabeza p a r a q u e se la cort a r a n . F u e el egecutor Popilio L e n a s , p a g n dole as el h a b e r l e defendido en una causa cap i t a l . M u r i los 6 4 aos de su e d a d , dejando q u e sentir todos los a m a n t e s de las letras. D e j un hijo q u e se l l a m M a r c o , el cual a u n q u e vicioso, f u e despues promovido al con-

a i l a d o por A u g u s t o por los respetos d e su p a d r e . U n a hija l l a m a d a T u l i a , q u e b a h a sido t r e s veces casada con jvenes de la m a y o r distincin, y a liabia m u e r t o antes de su p a d r e sin d e j a r hijos. A u n q u e Cicern h a b a h e r e d a d o poco, llegd s e r rico, habindole deseado muchos a m i g o s p o r h e r e d e r o . F u e dos veces casado. La p r i m e r a m u g e r se l l a m Terencia, y la s e g u n d a P u b l i a : a m b a s d i o libelo d e r e p u d i o , p e r m i sin q u e d a b a n las leyes romauas. E n Terencia t u v o el hijo c h i j a , d e q u i e n e s s e h a b l poco lia. Lleg t e n e r l a m a y o r a u t o r i d a d con el Senado y pueblo, y s e r visitado y frecuentada su casa. como las d e Craso y P o m p e y o , aqnel el m a s rico, y este el m a y o r general e los Romanos. A d e m a s d e los empleos, de q u e ya se h a b l , d e Edil. Pretor y Cnsul, t u v o t a m b i n el d e ^ u Agorero, q u e era de los m a s estimados. A d o r n r o n l e m u c h a s virtudes, singular prudencia , justificacin. desinteres, a m o r al bien p blico, g r a t i t u d , t e m p l a n z a , continencia y f o r taleza para despreciar los riesgos por la u t i l i d a d comn. E s verdad q u e era jactancioso, y a l g u na vez por d e f e n d e r sus a m i g o s pareci d e c l i n a r a l g o d e lo justo, y por seguir su h u m o r d e decir donaires se h i z o con sus dichos no pocos enemigos. E s c r i b i variasobras de elocuencia, d e iilo&ofia y d e p o l t i c a , q u e m i r a n con aprecio y estima los sabios d e este siglo i l u s t r a d o . Su vida escribieron en l a t i n Tirn su liberto, y en g r i e g o Plutarco, de quien e x t r a c tamos lo q u e va d i c h o , por haberse p e r d i d o la q u e escribi T i r n . '

(2ggS22882ceg2822aa2822352S

L I B R O

P 1 U M E R 0 .

DE LAS

CARTAS

DE

RECOMENDACION.

CARTA

PRIMERA.

ARGUMENTO.

Pide Cicern Lntulo que favorezca t Aulo Trebonio.

en lodo

M.

T.

CICERO

P.

LE3TVI.0

PROCONS.

D.

A u l o T r e b o n i o . q u i in tua provincia m a g na negotia, et a m p i a , et expedita h a b e t , n m l tos annos n t o r valde f a m i l i a r i t e r . Is cimi nntea semper rt suo splendore, et nostra c e t e r o r u i n q u e aniicoruni c o m m e n d a t o n e grathtsiisimus in provincia f u i t ; t u m hoc t e m p o r e p r o p t e r t u u m in m e ainorem , n o s t r a m q u e necessitudinem v e h e m e n t e r confidit, his meis litteris se a p u d t e g r a t i o s u m foe; qua- n e s p e s e u m f a l l a l , v e h e m e n t e r t e r o g o : comtnendoqnc t i b i ejus o m n i a n e g o t i a , l i b e r t o s , procuratore.

a i l a d o por A u g u s t o por los respetos d e su p a d r e . U n a hija l l a m a d a T u l i a , q u h a h i a sido t r e s veces casada con jvenes de la m a y o r distincin, y a liabia m u e r t o antes de su p a d r e sin d e j a r hijos. A u n q u e Cicern h a b a h e r e d a d o poco, lleg s e r rico, habindole deseado muchos a m i g o s p o r h e r e d e r o . F u e dos veces casado. La p r i m e r a i n u g e r se l l a m Terencia, y la s e g u n d a P u b l i a : a m b a s d i o libelo d e r e p u d i o , p e r m i sin q u e d a b a n las leyes romauas. E n Terencia t u v o el hijo h i j a , d e q u i e n e s s e h a b l poco h a . Lleg a t e n e r l a m a y o r a u t o r i d a d con el Senado y pueblo, y s e r visitado y frecuentada su casa. como las d e Craso y Pon pey, aqnel el m a s rico, y este el m a y o r general e los Romanos. A d e m a s d e los empleos, de q u e ya se h a b l , d e Edil. Pretor y Cnsul, t u v o t a m b i n el de Augur, Agorero, q u e era de los m a s estimados. A d o r n r o n l e m u c h a s virtudes, singular prudencia , justificacin, desinteres, a m o r al bien p blico, g r a t i t u d , t e m p l a n z a , continencia y f o r taleza para despreciar los riesgos por la u t i l i d a d comn. E s verdad q u e era jactancioso, y a l g u na vez por d e f e n d e r sus a m i g o s pareci d e c l i n a r a l g o d e lo justo, y por seguir su h u m o r d e decir donaires se h i z o con sus dichos no pocos enemigos. E s c r i b i variasobras de elocuencia, d e lii&ofia y d e p o l t i c a , q u e m i r a n con aprecio y estima los sabios d e este siglo i l u s t r a d o . Su vida escribieron en l a t n Tirn su liberto, y en g r i e g o Plutarco, de quien e x t r a c tamos lo q u e va d i c h o , por haberse p e r d i d o la q u e escribi T i r n . '

(2ggS22882ceg2822aa2822352S

L I B R O

P 1 U M E R 0 .

DE LAS

CARTAS

DE

RECOMENDACION.

CARTA

PRIMERA.

ARGUMENTO.

Pide Cicern Lntulo que favorezca t Aulo Trebonio.

en lodo

M.

T.

CICERO

P.

LE3TVI.0

PROCONS.

D.

A u l o T r e b o n i o . q u i in tua provincia m a g na negotia, el a m p i a , et expedita h a b e t , m u l to* annos n t o r valde f a m i l i a r i t e r . Is cimi nntea semper rt suo splendore, et nostra c e t e r o r u i n que aniicorum c o m m e n d a t o n e gratkuiisimus in provincia f u i t ; t u m hoc t e m p o r e p r o p t e r t u u m in m e ainorem , n o s t r a m q u e necessitudinem v e h e m e n t e r confidit, his meis litteris se a p u d t e g r a t i o s u m foe; qua- ne spes c u m f a l lal, vehementer te rogo: cominrndoqnc tibi ejus o m n i a n e g o t i a , l i b e r t o s , p r o c u r a t o r s .

* Castas de Cictrn. fmiliaro : in p r i m i s q u t , u t , qua; T . A n i p i u i d e ejus re d e c r e v i l , ea comprobes : o m n i b u s q u e rebus eum ila t r a d e s , ut i n t e l l i g a t , m e a m commenditionetn non v u l g a r e m f r i s s e . Vale. Lib. I , ep. 3. NOT A S. M a g n a : cuantiosos. A m p i a : di monta. E x p e d i t a : rn bum estado. T . A n i p i u s . que habia gobernado dntes de Lntulo. C A R T A ARGOMENTO. Recomienda d Mure Fabio, exponiendo las causas por qui U estima: pide d lo ultimo que se le envien noticias. Cicero I m p e r a t o r M . Ccelio ledili curuli S. D . M a r c o Fabio, viro o p t i m o , et h o m i n e doct i s s i n i o , faniiliaristiui u t o r , mirificque e u m d i l i g o , cittn propter s u m u i u m ejus i n g e n i u m s u m m a u i q i i c d o c t r i n a m , timi propter s i n g u i a r e n i m o d e s t i a m . E j u s n e g o t i u m sic v e l i m suscipias, ut si esset res mea. N o v i ego vos luagnos patronos; liomii.cm o c c i J a t , oportet, q u i vestra opera uti velit. Sed in h o c h o m i n e n u l i a i u accipo excusatiouem. O m n i a relinques, si m e a n i a h i s , c u m t u a opera F a b i u s uti volet. E g o res romanas v e h e o i e n t e r expecto, et d e sidero : in p r i r a i s q u e , q u i d a g a s , scire cupio. II.

Libro primero. 3 N a i n iam d i u , propter h y e m i s m a g n i t u d i n e m , u i h i l novi ad 1103 a f f e r e b a t u r . Vale. Lib. 2, ep. 14. NOTAS. H o m i n e m : da entender que no se encarga sino de causas dificiles. CARTA III.

la

Cilicia

A RGU MENTO. Manifitslase muy afecto serotdor de Apio, con quien habia estado enemistudo por causa de Clodia, hermano de Apio, y enemigo acrrimo de Ciceroni alaba dos libertos de Apio, Faniasy el Ciliciano j y recomienda L. Valerio. M . T . C. Appio P u l c h r o I m p . S. D . Si ipsa respublica l i b i n a r r a r e posscl, quomodo sesc b a b e r e t , non faciliis ex ea coguoscere posse*, q u u i ex l i b e r t o tuo P h a n i a : ita est h o m o non mud p r u d e n s , verino el iam , q u o d v i d i , curiosus. Q u a p r o p t e r ille t i b i omnia e x f d a n a b i t ; id euim m i h i et ad b r e v i t a t e m est a p t i u s , et ad reliquas res providentius. De mea a u t e m benevolentia erga te , etsi potes ex eod e m P h a n i a cognoscerc, tauien v i d e n t u r ctiam a l i q u x unse partcs.Sic eniin libi p e r s u a d e , c h a rissimoin te ntihi esse, cun p r o p t e r multas suavitates i n g e n i i , o f f i c i i , h u u i a n i t a t i s .tua:, i l u n quod ex tuis l i n e r i a , et ex inultoruiu s e r m o n i b u s i n i e l l i g o , o m n i a , q u * m e profecta s u n t in t e , t i b i acctdisse gratissima- Quod cum i t a B

4 Carlas le Cicern sii, perfietam profectb, ul lungi t e m p o r i s u s u r a i o , q u a c a r u i m u s , intermissa nostra consuet u d i n e , gratia , c i e b r i t a t e , et m a g n i t u d i n e oilcioruin uicorum s a r c i a m . Idque m e ( q u o niatn tu ita v i s ) p u t o non invita M i n e r v a esse f a c t u r u m : q u a m q u i d e m ego si lortb d e t u i s suinpscro, non solimi P a l l a d a , sed etiaui A p p i a da n o m i n a b o . C i l i x , l i b e r t u s t u u s , a n t e a m i h i miiilis fuit notus; sed ut m i h i r e d d i d i l te l i n e ras plenas et amoris, et offieii, m i r i f i c i ipse suo sermone subsecuius est h u m a u i t a t e i n l i t t e r a r u m t i t a r u m . l u c u n d a m i h i ejus o r a t i o f u i t , c m de a n i m o t u o , clim d e s c r m o n i b u s . q u o s d e m e h a b e r e s q u o t i d i e , m i h i 'narrare!. Q u i d q u a r i s ? B i d u f a c t u s est m i h i f a m i l i a r i ! ; ita t a i u e n , ut P h a n i a m valdc sim d e s i d e r a l u r u s - Q u e m cinn K o m a m r e m i t t e s ( q u o d , ut p u t a b a m u s , ceierit e r eras f a c t u r u s ) o m n i b u s f i d e r e b u s , quas a g i , q u a s c u r a r i J m e voles, m a n d a t a des velini. L-Valeriuni jurisconsullum valde tibi c o m m e n d o : sed ita e t i a m , si non est jurisconsultus. M e l i s cnini ei cavcre v o l o . q u m ipse aliis solet. V a l d e h o m i n e m d i l i g o : est ex m c i s domesticis , a t q u e i n t i m i s familiarihus. O m n i n f t tibi a g i t g r a t i a s : s e d idem s c r i b i t , meas l i t t e ras m a x i m u m a p u d te pondus h a b i t u r a s . I d e n m ne f a l l a t , te etiam alque etiam rogo. Vale. tib. 3 , ep. i. NO TA S. Curiosus : amigo de sber. P r o v i d e n t i u s : mas acertado. Aliqua:: que me toca mi tambin

Libro primero. 3 A rae : todos los servicios, que te hice. Usura m : el goze. Jntermissa : cortada nuestra comunicacin y trato por nuestra enemistad. N o n invita : ayudndome mi industria. M i n e r v a : era la Diosa de las ciencias y artes. N o n : no solo la llamar Palas, sino tambin Apias de tu nombre. L. V a l e r i u m : no parece era muy buen letrado. CARTA IV.

decir

algo.

A RGUMENTO. Recomienda A. Cecina, dando por motivos, que le interesan para ello el trato familiar con su padre, y el amor que tiene al mismo Cecina. M . T . Cicero F u r f a n o Proconsuli S. D . C u u i A . Casena tanta m i h i i a m i l i a r i t a s , cons u e t u d o q u e sempcr i'uit, ul nulla m a j o r esse possit. N a i n et p a t r e e j u s , claro h o m i n e , et i'orti v i r o , pluriinltui ui s u i n u s : et h u n c a p u e r o , q u o d et s p e m raihi m a g u a r a afl'erebat suinmic p r o b i t a t i s , s u n m u e q u e eloquentiie, e t v i v e b a t m e c u m coujunctissime, non soliim oliicii3 a m i c i t i , sed e t i a m s t n d i i s c o n i m u n i b u s , sic semper d i l e x i , ut non ullo cuai h o m i n e conjunctibs viverem.Nihil attinet me plurascribere.Qukm m i h i necease sit ejus salutem, et f o r t u nas . q u i b u s c u m q u e rcbus possim, t u e r i , vides. R e l i q u u m e s t , u t , chin cognoverim p l u r i b u s r e b u s , q u i d tu et de b o n o r u m f o r t u n a , et d e B 2

t Carias de Cicerati r e i p u b l i c * c a l a m i t a t i b u s sentire, niliil te petam , nisi u t ad e a m vohintatem , q u a m tua sponte erga C x c i n a m h a b i t u r u s esses, t s n t u s cumulus accedat c o m m c n d a t i o n e mea , q u a n t ) me te fieri i n t e l l i g o . H o c m i h i g r a t i u s lacere niliil potes. Vale. Lib. 6 , ep. 9. CARTA V.

Libro primera. F a c t i o n e m : derecho de hacer CARTA ARG Recomienda VI.

7 testamento.

UM E NT los herederos

0. de Turin.

A RGUMENTO. Recomienda d Trehacio el negocio de un sugeto llamado Silio, que era su ami go, y muy /ombre de bien. Cicero M . T. T r e b a t i o S. D . Silii causam te docui. Is postea fuit apiul me. q u u u i ei dicerem, tibi videri sponsionem illam nos sine periculo lacere posse : Si honorum Turpili possessione/li Q. Capio preetor ex edicto suo mihi ddit ; negare ajebat S e r v i u m tab u l a s testamenti esse e a s , q u a s instituisset is q u i factionem testamenti non h a b u e r i t : h o c i d e m O f l i l i u m dicere : tecuin se loquutum neg a b a t : meque rogavit ut s e , causamque s u a m t i b i c o m m e n d a r e m . N e c vir melior, mi T e s t a , 11er m i h i aniieior P . Silio q u i s q u a m e s t , te t a men excepto. G r a t i s s i m u m i g i t n r m i h i feceris, si ad e u m ultr veneris , eique pollicitus eris. Sed, si m e amas, q n a m p r i m u m . Hoc te v e h e m e n t e r e t i a m a t q u e etiaui rogo. Vale. Lib. 7, ep. 21. NOTAS. Sponsionem : aquella estipulacion 6 promesa.

Cicero Cornificio S. D . Q. T u r i u s , q u i in Africa n e g o t i a t u r , est vir b o n u s , et honestus j h x r e d e s lecit similes sui C n . S a t u r n i n u m , Sex. A u f i d i u m , C. A n u e j u m , Q . Considium G a l i u m , L. Servilium P o s t h u m u m , C. R e b e l l i n u m . Kx eorum oratione i n t e l l e x i , g r a t i a r u m actione eos m a g i s egere, quam commendatione.Tanta enim liberalitate se tua usos p r . e d i c a b a u t , ut iis pliis te t r i b u t u m i n t e l l i g e r e m , quim ego a n d e r e m te r o g a r e . A u d e b o t a m e n ; scio e n i m q u a n t u m pond e r i s mea c o m m e n d a t i o sit h a b i t u r a . Q u a r e i te peto , ut ad cam l i b e r a l i t a t e m , q u a sine meis litteris usus e s , q u a m m a x i m u s h i s littcris c u m u l u s accedat. Caput a u t e m est mere commenrlarionis, n e p a t i a r e Eroteu T u r i o n i . Q . T u r i i l i b e r t u m , ut a d h u c f e c i t , hsereditatem T u r i a n a m a v e r t e r e ; cetcrisque o m n i b u s r e b u s habeas eos m e commendaiissimos. M a g nani ex e o r u m splendore, et observantia capics v o l u p t a t e m . Q u o d ut veli?, te vehementer e l i a m atnue etiam rogo. V a l e . Lib. 1 ep. 26. N 0 TA S. Avertere : desaparezea.

Cartas

de

Cicern VII.

O A R T A

A RGU ME NTO. Recomienda la compania de fitinia , y sealadamente d Cn. Pupio. M . T . C. C r a s s e p e d i S. P . D . Q u a m q u a m t i b i praesens c o m m e n d a v i , u t p o t i t i , d i l i g e n t i s s i m t , socios B i t h y n i ; t e q u e cimi m e a c o m m e r i d a t i o n e , timi e t i a m t u a s p u n t e i n t e l l e t t i c u p e r e ei societati , q u i b u s c u m q u e r e b u s posses, c o m m o d a r e : 1 3 m e n , c u m i i , q u o r u m res a g i t u r , m a g n i sua interesse a r b i t r a r e n t u r , me etiam per litterasdeclarare tib i , q u a essem e r g a psos v o l n t a t e ; non d u b i t a v i haec a d t e scrib<-r(\Volo e u i m te e x i s t i m a r e , m e , cim u n i v e r s o o r d i n i p u b l i c a n o r u m m u l t h m s e m p e r l i b c n l i s s i m c i r i b u e i im , i d q u e p r o m a g n i s ejus o r d i n i s e r g a m e m e r i t i s l a c e r e d c b u e r i m , t b m in p r i m i s a m i c u m esse h u i c l i t h y nicie s o c i e t a t i : q u a ! s o c i e t a s o r d i n e i p s o , e t l i o m i n n m g e n e r e , p a r s est m a x i m a c i v i t a t i s . C o n s t a t e n i n t ex c e t e r i s s o c i e t a t i b u s : e t casti p e r m u l t i s u n t in ca s o c i c t a t e valile m i h i f a m i l i r e s : in p r i m i s q u e i s , c u j u s p n c c i p u u Ilic i u m a g i t u r hoc tempore, P . Rupilins, P . lilius M e n e n i a , q u i est m a g i s t e r in ea s o c i e t a t e . Q u . e cimi ita s i u t , m a j o r e m in m o d u m :i l e p e l o , C n . P u p i u m , q u i est in o p e r i s ejus s o c i e t n t i s , omnibus tuis officiis,'atque omni liheralitate t u e a r e ; c u r e s q u e , u t e j u s opcr.T , qtind l i b i fac i l e f u c t u e s t , q u m g r . i i i s s i m s i a ! soci is: r e i u -

Libro primero. 9 que, et u t i l i t a t e m s o c i o r u m ( cuius rei q n a n t a m potestatem qu*stor h a b e a t . non s u m ignarus) p e r t e q u m m a x i m e d e f e n s a m , et a u c l a m velis. Id c u m m i h i g r a t i s s i m u m l e c e r i s ; t u m il l u d tibi expertus p r o m i l t o , et-spondeo , te socios B i t h y n i x , si iis c o m m o d a r i ; , m e m o r e s esse, e t g r a t o s c o g n i t u r u m . V a l e . Lib. ,ep.t). NOTAS. P r i e s e n s : boca. Q u o r u m : los interesados. T r i I n t e r i m : lie estimado mucho, cho por todo el orden. Magister : Director. O p e r i s : que es agente. CARTA VIII.

he hecho

mu-

A R G U M E N T O . Recomienda !.. Castronio. M . T . C . B r u t o S. P . D . L . Castronius P a : l u s , longe p r i n c e p s rnunicipii L u c c n s i s , e s t h o n e s t u s , g r a v i s , p e n us o f f i c i i , b o n u s p l a n e v i r , e t clini v i r t u u f u s , t b m c i a m f o r t u n a , si q u i d h o c a d r e m p f r t l net - o r n a t u s : n i e u s a u t e m est f a m i l i a r s i m o s , s i c p r o r s u s . u t n o s t r i o r d i n i s o b s e r - e t nei. n c u i d i l i g e n t i i i s . Q u a r e et u t m e u i r a m i c u s , et ut t u a d i g n u i n a m i c i t i a . t i b i a m m e n d o . Cui quibuscumque rebus rommodaveris , libi p r o f e c t b jui u n d u m , m i h i c e r t e e r i t g i a t u n i . V a l e . Lib. 13, ep. 13.

>o

Carlas

de

Cicern

NOTAS. S i : si esto hace algo al caso. Observet: rapeta. CARTA IX.

A R G U M E N T O . bien Csar de Apolonio, y le recojnienda. M . T . C . G e s a r i I m p . S. P. D . P.Crassum es omni nobilitatc adolcscentem d i l e x i p l u r i m b m j e l ex c o , c u r a a b i n e u n l e ejus t a t e b e n e s p e r a u s s e m , m m o p i i m b e x i s t i m a r e c t e p j ex iis j u d i c i i s , q u w He en f e c e r a m , cognitis. E j u s l i b e r t u m Apolloniuni iam tuni e q u i d e m , c u m lie v i v . - r e l . e t m a g u f a c i e h a m , et p r o b a h a m . E r a l e n i m ct stndiosus Crassi, et ad ejus p t i m a studia veheinenter aptus: t a q u e a b e o a d m o d m d i l i g e b a t u r . I'ost m o r t e m a u t e m C r a s s i , eo m i h i eiiain J i g n i o r v i s u s est. q u e m in fidem,atque a m i c i t i a m n t e a i n r e c i p e r e m , q u 6 d eos i s e o b s e r v a n d o ! , et colend o s p u t a b a t , q u o s ille d i l e x i s s e t . e t q u i b u s c h a r a s Amsel. Ilaque el ad m e i n C i l k i a m ven i t , m u l t i s q u e in r o b u s m i h i m a g n o usui l'uit e t lides e j u s , e l p r u d e n t i a : e l , u t o p i n o r , t i b in A l e x a n d r i n o b e l l o , q u a n t u m s t u lio , lidcl i t a t e c o n s e q u i p o t u i t , n o n dcAii!. Q u o d c u m s p e r a r e t l e q u o q t i e ta e x i s t i m a r e , in H i s p o - , n i a r a a d t e , m x i m e , ille q u i d e m s u o c o n s i l i ' j , s e d e l i a m m e a u c i o r e , est p r o e c t u s . C i i i Informa

Libro primero. 11 e g o c o m m e n d a t i o n e m non s u m p o l l i c i n i , noiv q u i u earn v a l i t u r a m a p u d le a r b i t r a r e r , sec ncque m i h i egere coram endatioue v i d e b a t u r , q u i e t in b e l l o t e c u m f u i s s e t , e l p r o p l e r m e m o r i a m C r a s s i de l u i s u n u s esset ; e t , si u t i conunendationibus velie!, eliam per alioseum v i d e b a m id c o n s e q n i posse. T e s t i m o n i u m m e i de co i u d i c i i , q u o d e t ipse m a g n i K S t i m a b a l , ci e g o a p u d l e v a l e r e e r a i n e x p e r l u s , e i l i b e n ter dedi. Doctum igitnr h o m i n e m cognovi. e t studiis opiimis d e d i t u m , idque puero. N a m d o m i mete c u m Diodoro S t o i c o , h o m i u e , meo judicio , erudilissimo, mullUm puero fuit. Nunc a u t e m incensus studio r e r u m t u a r n m , e a s l i t l e r i s grcecis m a n d a r e c u p i e b a t . P o s s e a r b i t r a r : valet ingenio ; habet usum ; j a m prideiu m e o genere studii, l i t t e r a r u m q u e versatur ; satisfacere i m m o r t a l i l a l i l a u d u i n t u a riiin m i r a b i l i l e r c u p i t . J i a b c s o p i n i o n i * m e t e testimoniuin : sed tu hoc facilita m u l t , p r o Ina singulari p r u d e n t i , judicabis. Et tanien, quod n e g a v r r a m , commendo libi e u m . Q u i d q u i d ei c o m m o d a v c r i s , c r i i m i h i i d m a j o r e m in m o d u m g r a t u m . V a l e . Lib. 13, ep. 16.

NO TA

S.

E x : despues de verificados, despues de habef salido oerdaderos los JUICIO , conceplo. Q u e m : de recibirle. H a b e l : est ejercitado.

i!

Cartas

de

Cicern

Libro

primero. XI.

'3

CARTA X. A R G U M E N T O . Recomienda T. Manlio, porque es su amigo, y tambin lo es de otro amigo de Cicern llamado Varron Murena. M . T . C. S e r v i o S. D. T . M a n l i u i n , qui negotiatttr T h e s p i i s . v e h e m e n t e r d i l i g o . N a m et M i n p e r m e c o l u i t , d i l i g c n t i s s i u i q u e o b s e r v a v i t , et s t u d i i s n o s t r i s non a b h o r r e t . Aeeedit co, qud V a r r M u r e n a m a g n o p e r f e e j u s cansa v u l l o m n i a : q u i ita e x i s t i m a v i t , elsi suis l i t t c r i s , q u i b u s l i b i M a n l i u i n c o m m e n d a b a t , valde c o n f i d e r e t , t a m e n m e a c o m m e n d a l i o n e a l i q u i d accesionis tbre. M e q u i d e m ehm Manlii familiariias, liim Varr o n i i s t u d i u m c o m m o v i t , u t a d t e q u a 111 a c c u ratissime scriberem. Gratissimum igitur mihi f e c e r i s , si b u i e c o m m e n d a t i o n i meie l a n t u u i t r i b u c r i s , q u a n t u m c u i t r i b u i s l i p l u r i m h m ; id e s t , si T . M a n l i u m q i l m m a x i m e , q u i b u s c u m q u e rebu3 honest , ac pro lua diguitate poteris, j u v e r i s , a l q u e o r n a v e r i s . E x ipsiiis praetcr c a g r a t i s s i m i s , et h u m a u i s s i m i s m o r i b u s , c o n firmo t i b i , t e e u m , q t i c m soles f r u c t u m h o n o r u m v i r o r u m ofHeiis e x p e c t a r e , esse c a p t o r u m . V a l e . Lib. 13. ep. 22. NOTAS. M a g n o p e r : le urna muchsimo. Si : si hicieres por esta mi recomendacin to pur la que mas. A c : y sin menoscabo de tu dignidad.

CARTA

A R G U M E N T O . Recomienda 4 L. Cosimo liberto de un amigo.

M . T . C . Servio S. D L . C o s s i n i o , a m i c o , et t r i b u l i m e o , v a l d e f a m i l i a r i t e r u l o r . N a m et i n t e r o o s m e t i p s o s v r t u s u s u s i n i c r c e d i i : et A t t i c u s noster m a j o r e m e t i a m m i h i c u r a Cossinio c o n s u e t u d i ne,., fecit. I t a q u c t o t a Cossinii d o m u s m e d l i c i t , in p r i n . i s q u e l i b e r l u s ejus L . C o s s i m u s A n c h i a l u s , h o m o et p a t r o n o , et p a t r o n , n e c e s s a r i i s , q u o in n u m e r o e g o s u o i . p r o D a u s s i m u s . H u n c t i b i i t a c o m m e n d o , u t si m e n a l i b e r l u s c s s c t , e o d e m q u e a p n d m e loco e s s e t , q u o el est a p n d p a t r o n u n i s m i n i , m a j o r e s t u dio commendare non possem. Quare p e r g r a t u m m i h i Teceris, si e u m in a i u i c i l i a i n t u a m r e c e p e r i s : a l q u e e u m , q u o d f i n e molestia t u a h a t s i q n a i n r e o p u s e , f u e r i l , j u v e r i s . I d et m . l i . v e h e m e n t e r g r a t i n . , e r i t , et l i b i p o s t e a j u c u n dum. Hominem enim summa p r o b i t , mim a n i t a t e , o b s e r v a u t i a q u e cogooscei.V ale.J./B. NOTAS.

cuan-

T r i b u l i : de mi Trib : l o t t o io.' R.mamseslahan distribuidos cn dello mimer de Ir bus. Q u u d : en cuanto buenamenl' puedas. WHV. - M B

'4

Carlas

de

Cicern XII.

Libro

primero.

!5

CA RTA ARGUMENTO. Recomienda Hagesareto

natural

de

Larisa.

M . T . C . S e r v i o S. D . Hagesarelus l a r i s s t e u s , magnis meis beneficiis o r n a t u s i n c o n s u l a i u m e o , m e m o r , el g r a t i s f u i ! , m e q u e postea d i l i g e o l i s s i m e c o l u i t . B u m tibi m a g a o p e r b c o m m e n d o . ut et hospil e m e t f a m i l i r e m ineum. et g r a t u m h o m i n e m , et vi r u m b o n u m , et p r i n c i p e n ! c i v i l a t i s s u , et t u a n e c e s s i t i n e d i g n i s s i m u m . P e r g r a t u m m i h i l e c e r i s , si d e d e r i s o p e r a m , u t is i n t e l l i gat hanc raeam couimendationem maguum a p u d te p o n d u s h a b u i s s e . V a l e . Lih. 13, ep. 5 . CARTA XIII.

interfui. Itaque nunc P. Cornelius vocatur. Q u u m q u e propter quosdam sordidos honiiucs, q u i C i t s a r i s b e n e f i c i a v e n d e b a n t , t a b u l a u i , in q u a n o m i n a c i v i t a t e d o n a t o r u m incisa e s s e n t , revelli jussisset; eidem D o l a b e l l a , me audienl e . Cx-sar d i x i t , n i h i l esse, q u o d d e M e g a v e r e r e t u r ; b e n e f i e i u m s u u m in eo inanere. H o c l e s c i r e v o l u i , u t culli i n e i v i u m Romaoor u m numero liaberes. Ceterisque in rebus t i b i c u m ita c o m m e n d o , u t m a j o r e s t u d i o n e m i n e m c o m m c n d a r i t n . G r a t l s s i m n m m i h i leceris, si c u m ita t r a c l a r i s , u t i n l e l l i g a t , ilieam c o m mcndatiuneiu m a g n o sibi o r n a m e n t o fuisse. V a i e . Lib. 13, ep. 3 6 . NOTAS. S o r d i d o s : soeces, ter. R e v e l l i : arrancar , eslo es , que no valieran hi privilegios eoncedidos para ser ciudadanos Romanos. t . V o r e r e l u r : i/tte 110 recelase no fuese legltmmmente coneedido el privilegio de Megas. CARTA XIV.

A R G U M E N T O . Recomienda Oemetrio Megas, que haba siRomano por privilegio de do hecho ciudadano Csar, para que no le parase perjuicio el decreto de este, en que anul dichos privilegios. M . T . C . A f i l i o P r o c o n s . S. I ) . C u m D e m e t r i o -llega m i h i v e t u s t i i m h o s p i lium e s t . familiarilas autem lama , quanta c u m S i c u l o n u l l o . E i D o l a b e l l a , rogato m e o , c u t a t e l a O s a r e i m p e t r a v i i : q u a i n re e g o

ARGU MENTO. Recomienda A Anquialo, siervo de Egnacw, y los negocios de este, que tenia el esciavo d su cuidado. SI. T . C. L. Egnatio rissimc litor. tiaque . q u a A p p u l e j o P r o q i u r s t o r i S. D . u n o e q u i t e R o n i a u o vel f a u i i l i a Ejus Anchialum servimi, negoh a b e t i n Asia , t i b i c o m m e n d o

i6 Cartas de Cicern non minore s t u d i o , qum si rem inr3ni cornm e n d a r e m . Sic c u i i n existimes v e l i n i , milii cuni eo non uiod q u o t i d i a n a m consuetudincm s u m m a m i n t e r c e d e r e , sed etiain officia m a g n a , et m u t u a nostra i n t e r nos esse. Q u a m o b r e i n etiam a t q u e e t i a m te peto, ut cures ut is i n t e l l i g a t , m e ad te satis d i l i g e n t e r scripsissc; nani d e tua erga m e v o l n t a t e non d u b i t a b a t . I d ut f a c i a s , te e t i a m a t q u e etiam rogo. Vale. Lib. 1 3 , t p . 4 5 . CARTA XV.

Libro

primero. XVI.

CARTA A RGU

M E N T O .

A R G U M E N T O . Recomienda Quinto Pompeyo.

M . T . C. C u r i o Proconsuli S. D . Q. P o m p e j u s , Sexti ilius l l i u l t i s , et veterib u s causis nccessiludinis m i h i conjunctus est. Is , cuui antea m e i s connnendationibus et r e m , et g r a t i a m , et a u c t o r i t a t c m snain tueri consuevcrit ; n u n c profecto , te provinciatn o b t i u c n t e , meis l i t t e r i s assequi debet ; ut n e m i n i se intclligat c o m m e n d a t i o r c m u m q u a m l'uisse. Q u a n i o b r e m t e m a j o r e m in m o d u m peto, u t , c u m oinnes meos e q u e , ac tuos observare pro n o s t r a necessitudine d e b e a s , lume 11 p r i m i s ita in Ulani fidem r e c i p i a s , ut ipse i n t e l l i g a t , n u l l a m rem s i b i majori u s u i , aut o r n a m e n t o , quiim meam c u m m e u d a t i o u e m , esse pottiisse. V a l e . Lib. 13, ep. 4 9 .

Recomienda d Mania Curio. M . T . C. A n e t o Proconsuli S. D . S u m p s i hoc m i h i pro una in m e o b s e r v a n t i a , q u a m penitus perspexi, qiiauidiii B r u n d u sii f u i m u s , ut ad te f a i u i l i a r i t e r , et quasi pro m e o iure s c r i b e r c m , siqua res esset , d e q u a valde l a b o r a r e m . M . C u r i u s , q u i l ' a t r i s n e g o t i a t u r , i t a m i h i f a m i l i a r i s e s t , ut m i n i possit esse coniunctius. M u l t a illius 111 m e officia, m u l t a iii illuni mea ; q u o d q u e m a x i m u m e s t , s u m m i t s inter n o s a m o r , et m n t n u s . Quae c b m ita s i n t , si u l l a m in amicitia mea spent b a bes ; si ea, quae in m e o f f i c i a , et s t u d i a B r u n d u s i i c o n t r i s t i , vis m i h i etiam g r a t i o r a e f f i ccre, q u a m q u a m s u n t g r a t i s s i m a ; si m e tuia o m n i b u s a m a r i v i d e s , hoc mihi d a , a t q u e l a r g i r e , ut M . C u r i u m sartuin et t e c t u m , u t ajunt . a b omnique incommodo, detrimento , molestia s i n c e r u m , i n t e g r u m q u e conserves, l'.t ipse spondeo , & o m n e s hoc t i b i tui pro m e r e c i p i e n t , ex mea a m i c i i i a , e t ex t u o in m e officio m a x i m u m te l'ructum , s u n i m a m q n e v o l u p t a t e m esse c a p t u r n m . V a l e . Lib. ,ep. 5 0 . NOTAS. Sumpsi : me tomi la libertari. Quasi : y corno si se me debiera S a r t u u i : sin menoscabo.

de

jusUcia-

Cartas

de

Cicern XVII.

CARTA

A R G U M E N T 0. Recomienda d Puhlio Mesieno. M. T.C.P.CsioS.D. P. M e s s i e n u m , equitem R o m a n u m , Omnibus rebus ornalum , meumque perfamiliarcin, t i b i c o m m e n d o ca c o m m e n d a t i o n e , quae p o test esse d i l i g e n t i s s i m a . P e t o a te e t p r o n o s t r a , et p r o p a t e r n a a m i c i t i a , u t e u m in t u a m fidera r e c i p i a s , e j u s q u e r e m , f a m a m q u e t u e a re. V i r u m b o n u m , t u a q u e ainicitia d i g n u m t i b i a d j u n x e r i s , m i h i q u e g r a t i s s i m u m feceris. V a l e . Lib. 1 3 , ep. 5 1 . CARTA XVIII.

Libro primero. 19 c u j u s q u a m c o m m e n d a t i o n e faceres i n h o m i n e m t a n t u m , et t a l c m , c a l a m i t o s u m , a l i q u e i u u f f e r a n t c u m u l u m mea} l i t t e r a e , q u o studiosilis eum , q u i b u s c u m q u e rebus possis, juves. Qud si R o m luisses , e t i a m s a l u t e m A . C x c i n s e ess e m u s , ut o p i n i o mea f e r t , p e r t e e o n s e q u u t i . D e qua tarnen magnani spem h a b e m u s , freti d e m e n t i a collega; t u i . M u n c , c u m j u s t i t i a m t u a m sequutus , tutissimum sibi portum p r o v i u e i a m i s t a m esse d u x i t : e t i a m a t q u e e t i a m t e r o g o , a t q u e oro, u t e u m et i n r e l i q u i i s v e t e ris n e g o t i a t i o n i s c o l l i g e n d i s j u v e s , e t c e t e r i s r e b u s tegas, atque tueare. H o c m i h i g r a t i u s tacer e n i h i l potes. V a l e . Lib. 13, ep. b6. NOTAS. F o r t u n a : la desgracia de estar desterrado por haber seguido el partido de Pontpeyo, y haber escrito contra Csar. C o l l e g a : Csar, que haba sido Colega de Publio Servilio en el consulado. y I s t a m : esa tuya en Asia. C A R T A XIX.

A R G UM E NTO. d Cecina para que cobre unos dineros, que sc le debian. M . T . C . P . S e r v i l i o Isaurico Procons. S. D . A. Q e c i n a m , maxiine p r o p r i u m clicntein familfce v e s t n c , non eominendarem t i b i , q u u m s c i r e m , q u a fide in t u o s , q u a d e m e n t i a in c a l a m i t o s o s soleres esse \ nisi xue e t p a t r i s e j u s , q u o suin i'amiiiarissime u s u s , m e m o r i a , e t h u j u s f o r t u n a i t a m o v e r e ! , u t h o m i n i s o m n i b u s mec u m s t u d i i s , offieiisque conjunctissimi, mover e d e b e a t . A t e h o c o m n i c o n t c n t i o n e peto, sie, u t m a j o r e c u r a , m a j o r e a n i m i l a h o r e p e t e re non possim ; ut ad e a , quie tua sponte sine Recomienda

Pide lugar

ARGUMENTO. ti Ticio favorezca Avinio acerca y tiempo en que haba de entregar ta cantidad de trigo.

del cier-

M . T . C . T . T i t i o , T . F . L e g a t o S. D . E t s i non d u b i t o , q u i n a p u d t e m e a c o m m e n d a n o p r i m a satis v a l e a t , t a r n e n obse-

2o Cartas de Cieern q u o r Uomini f a m i i a r i s s i m o C. Aviano Fiacco; cujus causa omnia t U i u c u p i o , Ibm mehercul^ etiam debeo. De q u o et p r a s e n s tecuin egi d i - ' l i g e n t e r , cimi tu m i h i huiuanissimc respondist i : et scripsi ad te a c c u r a t e antea. Sed putat i n teresse s u a , m e a d te q u m spissim scribere. Q u a r e velim m i h i ignoscas, si, illius vol u n t a t i o p t e m p e r a n s , minus videbor meminisse c o n s t a n t i tuie. A te idem illud p e t o , ut d e loco , quo d e p o r t e t f r u m c n t u m , et de tempore, Aviano coiumodes: q u o r u m u t r u m q u e per e u m d e m m e o b t i n u i t t r i e n n i u m , d u m Pompejus ist i negotio p r x f u i t . S u m n i a e s t , in quo m i h i g r a t i s i m u m lacere p o s s i s , si c u r a r i s , ut Avian u s quando se il m e a m a r i p u t a t , m e te a m a ri sciai. E r i t id m i h i p e r g r a t u m . Vale. Lib. 13, P- 75NOTAS. Obsequor : doy gusto. CARTA XX.

Libro primero. a1 d i o nullos commendare possim. C. Avianns in Sicilia est : M a r c u s est nobiscum. U t i l l i u s d i g li itatem praesentis o r n e s , rem u t r i u s q u e d e f e n d a s , te rogo. H o c m i h i g r a t i u s i n ista provincia lcere n i h i l po'.es.ldque ut fecias, te v e h e m e n t e r etiam a t q u e etiam rogo. V a l e . Lib. 13, ep. 7 9 . NOTA S. Dignissimos : dignos hijos de tal padre.

LIBRO
De las cartas narratorias

II.
y nunciatoriat.

CARTA

PRIMERA.

A RGUMENTO. Dicele d Apio que le sera buen amigo, y expone los motivos que tiene, para amarle y estimarle. M . T . C. Proconsul Appio p u l c h r o I m p e r a t o ri S. D . P r i d i e nonas j u n i a s , c u m essem B r u n d u s i i , litteras tuas acccpi : q u i b u s e r a t s c r i p t u m , t e L . C l o d i o mandasse, q u a e i l l u m mecum loqui velles. E u m sane e x p e c t a b a m , ut a , q u a te at'errc'.,quampriraum cognoscerem. M e u m stud i u m erga te, et officiuin, tametsi m u l t i s j a m rebus spero tibi esse c o g n i t u m ; tanien in iis m a C 2

A R GUMENTO. Recomienda los hijos de C.

Aviano.

M . T. C. Allieno Proconsuli S. D . F-i te scire a r b i t r o r , q u a n t i ieccrim C . A v i a n u m F l a c c u m : et ego ex ipso a u d i e r a m , o p t i m o , et gratissimo h o m i n e , quiu t e liberal iter esset t r a c t a t n s . E j u s lilios dignissiinos ilio patre, meosque necessarios, q u o s e g o unic diligo, c o m m e n d o t i b i sic, ut majorc stu-

2o Cartas de Cieern q u o r Uomini f a m i i a r i s s i m o C. Aviano Fiacco; cujus causa omnia t U i u c u p i o , Ibm mehercul^ etiam debeo. De q u o et p r a s e n s tecurn egi d i - ' l i g e n t e r , cimi tu m i h i huiuanissimc respondist i : et scripsi ad te a c c u r a t e antea. Sed putat i n teresse s u a , m e a d te q u m s a p i s s i m scribere. Q u a r e velim m i h i ignoscas, si, illius vol u n t a t i o p t e m p e r a n s , minus videbor meminisse c o n s t a n t i tuie. A te idem illud p e t o , ut d e loco , quo d e p o r t e t f r u m c n t u m , et de tempore, Aviano coiumodes: q u o r u m u t r u m q u e per e u m d e m m e o b t i n u i t t r i e n n i u m , d u m Pompejus ist i negotio p n e f u i t . S u m n i a e s t , in quo m i h i g r a t i s i m u m lacere p o s s i s , si c u r a r i s , ut Avian u s quando se m e a m a r i p u t a t , m e te a m a ri sciat. E r i t id m i h i p e r g r a t u m . Vale. Lib. 13, P- 75NOTAS. Obsequor : doy gusto. CARTA XX.

Libro primero. a1 d i o nullos commendare possim. C. Avianns in Sicilia est : M a r c u s est nobiscum. U t i l l i u s d i g li itatem praesentis o r n e s , rem u t r i u s q u e d e f e n d a s , te rogo. H o c m i h i g r a t i u s i n ista provincia lcere n i h i l po'.es.ldque ut fecias, te v e h e m e n t e r etiam a t q u e etiam rogo. V a l e . Lib. 13, ep. 7 9 . NOTA S. Dignissimos : dignos hijos de tal padre.

LIBRO
De las cartas narratorias

II.
y nunciatoriat.

CARTA

PRIMERA.

A RGUMENTO. Dicele d Apio que le sera buen amigo, y expone los motivos que tiene, para amarle y estimarle. M . T . C. Proconsul Appio p o l c h r o I m p e r a t o ri S. D . P r i d i e nonas j u n i a s , c u m essem B r u n d u s i i , litteras tuas acccpi : q u i b u s e r a t s c r i p t u m , t e L . C l o d i o mandasse, q u a e i l l u m mecum loqui velles. E u m sane e x p e c t a b a m , ut a , q u a te at'errc'.,quampriraum cognoscerem. M e u m stud i u m erga te, et officiuin, tametsi m u l t i s j a m rebus spero tibi esse c o g n i t u m ; tanien in iis m a C 2

A R GUMENTO. Recomienda los hijos de C.

Aviano.

M . T. C. Allieno Proconsuli S. D . F-i te scire a r b i t r o r , q u a n t i ieccrim C . A v i a n u m F l a c c u m : et ego ex ipso a u d i e r a m , o p t i m o , et gratissimo h o m i n e , quiu t e liberal iter esset t r a c t a t u s . E j u s lilios dignissiinos ilio patre, nieosque necessarios, q u o s e g o unic diligo, c o m m e n d o t i b i sic, ut majore stu-

2a Cartas de Cceron xirafe declarabo, q u i b u s pluriraim significare potuero, t u a m mi h i existiniationem, et d i g n i tatem charissiinain esse. M i h i e t Q. F a b i u s V i r gilianus, et C. F l a c c u s L u c i i filius, et d i l i g e n tissim M . Octavius Cneii filius demonstravit m e t e p l u r i m i fieri: quod egoinct multis a r g u m e n t s j a m ante j u d i c a r a m , ma^imeque ilio libro a u g u r a l i , q u e m ad m e amantissime s c r i p t u m , suavissimum misisti. JVleain te omnia s u m m a necessitudinis officia constabunt. N a m ehm te i p s u m , ex q u o t e m p o r e tu m e diligere c a p i s t i , quotidie p l u r i s feci : turn accesscrunt etiam coujunctiones necessariorum t u o r u m - Duos enim, d u a r u m i r t a t u m p l u r i m i facio, Cn. P o m p e j u m , fili t u soceruin , et M . B r u t u m , g e n c r u m t u u m . Collegii quoque conjnnctio, praesertim tam honorilce te a p p r o b a t a , non mediocre v i n c u l u m i n i h i q u i d e m attulisse v i d e t u r ad voluntates nostras copulandas. Sed et, si Clodium c o u v t n e r o , ex illius sermone ad te scribam plura : et ipse operant da bo , ut te q u a m p r i m u m videa ni. Quod scribis, tibi manendi causam cam fuisse, ut m e convenires , id m i l t i , ne luentiar, g r a t u m est. Vale. Lib. 3, ep. 4. NOT AS. A u g u r a l i : Apio dedico d Ciceron un libro sobre los agiieros. D u a r u m : Pompeyo era viejo y Bruto moto. Collegi i : Ciceron y Apio eran ambos dei colegin de los Augures.

Libro

segundo. II.

CARTA ARGUMENTO. Habla de cierta proposicion ba burlado

suya de que se haTrebacio.

M . T . C. T r e b a t i o S. D . M i n e r a s h e r i , i n t e r scyphos, quod d i x e r a m , controversiam csse, possetnc haeres, quod f u r t u m antea f a c t u m esset, recti furti agere. I t a q u e , ctsi d o n i u m benfe potus , serbque r e d i e r a m : t a m e n id capul, u b i haec controversia est n o t a v i , et descriptum t i b i m i s i : ut scires, i d . q u o d tu n e m i n e m sensisse d i c e b a s , Sex. i E l i u m , M . M a n i l i u m , M . B r u t u m sensisse. E g o tamen Scaevolx , e t T e s t * assentior. V a l e . Lib. 7, ep. 22. NOTAS. I n t e r : mientras los brindis. S c y p h u s : es el vaso. Esse: que era disputable. Antea : antes de heredar. C a p o t : captulo , 6 pasage. D e s c r i p t u m : copiado.

14

Cariai

de

Cicenn m.

CARTA ARGVMENTO.

Dice que le fallai, paiabras para significar e deseo de salir de su gobierno. v que se hacen las diligenciat por enger las mais para Ics juegos, que corno Edil habia de dar Celio al pueblo. M - T. C. I m p e r a t o r Ccelio, A l i l i C u r u l i S. D . P u t a r e s n e u m q u i m accidere p o s e ut m i h i verba deessent ; n. q u e , soibm sta vostra o r a t o r i a , sed h i e c i a m levia n o s t r a t i a ? I V unt a u t e m p r o p t e r lune causam, q u d m i r i f i c i suoi s o l l i c i t u s . qoidaani de provinciis decern a t u r . M i r t i n i m e desiderino! tene! u r b i s , i n c r e d i b i l e m e o r u m , slque in priiuis.lui: salietas a u t e m p r o v i n c i a e : vel quia videmor cani f a m a t n consequuti, ut n o n tainaccessioquteronda, q u m fortuna m e t n e n d a sii : el quia totum negot i u m non est d i g n u m viribus nostris , q u i m a lora in r e p u b l i c a onera i t i n e r e et possimna, et soleamus: vel q u i a belli magni timor i m p e u d e t : quud v i d e m o r effug.-re si ad consti tuta 01 di e m decedemus. D e Panthcris per eos, q u i venari solent, a g i t n r i n a n d a t o nitu diligeuter: sed m i r a paucitas e s t : e t e a s . qtix s u n t , valde a j u n t q u e r i . q u d n i h i l coiqiiam insidiarum in m e a p r o v i n c i a , nisi s i b i fiat. Itaque coustituisse d i c u n t u r i n C a r i a i n es nostra provincia decede-

2 Libro segundo. 5 r e , sed tamen scdul f i . , et in p r i m i s il P a l l i co! Q u i d q u b l e r i t , t i b i e r i t : s e d , q u i d p l a n i e s s e , nesciebamus. M i h i , m e h e r c u l e , n a g a >urae est d i l i t a s tua. Ipsa dies me a d m o n e b a t : scripsi i n i hec ipsis M c g a l e n s i b u s . Tu e h m ad m e d e o m n i r e i p u b l i c * s t a t o quitto d i l i g e n tissimc perscribas: e a e n i m rertisstmb p u u b o q u * ex le cognovero. Vale. Lib. , ep. l i .

NOTAS. Levia : comunes , vulgares D i g n u m : correspondiente nuestras fueras. M c g a l e o . i b n s l u d s : el mismo diade los juegos Metlense,, que daban al pueblo los Ediles en honor de la madre de los dioses. CARTA IV.

ARGUMENTO. Dicele que le escriba las novedades, que haya: que no quiere gobiernos sino estarse en Roma: l u r l est arrepentido de haber hecho lo contrario. M . T . C. I m p e r a l o r O l i o , M i l i C u r a l i S. D . Sollicitus equidem e r a n , de rebus u r b a n i . : ila t u m u l t u o s a : conciones, ila m o l e s t . Q m quairus Serebantur : nan. t e n o r . o n d o n a u d i e b a t u u s . S d t a m e n n i h rae m a g . s . o l l . c i t a b a t , quiim in h i s m o l c s t non m e , si qua. r i d e n d a e . s e . i l , . i d e r c tccum . S u n t enitn n u i l -

26 Cariai de Ciceron ta, sed ca non l a d e o scribere. Illitd molest fero, n i h i l me a d h u c bis d e rebus habere t u a r u m l i t i e r a r u m . Quare etsi, cum tu h * c leges, ego j a m a n u u u m m u n u s confecero ; t a m e n o b via: m i h i vclim sint linerie t u a , qua; me erud i a n t d e o m n i r e p b l i c a , n e hospes piane v e n t a m . H o c m e l i u s , q u m t u , f a c e r e n e m o polest. Diogenes t u u s , homo m o d e s t u s , m e cum P h i l o n e Pessinunte discessit. I t e r habebant ad D e j o t a r u m r e g e m , q u a m q u a m o m n i a nec b e n i g n a , nec copiosa cognorant. U r b e m , mi R u t e , cole, et in ista luce vive. O m n i s p e r e g r i n a d o (quod ego a b adolescenza radicavi) o b s c u r a , et sordida est iis , q u o r u m i n dustria R o m polest illustri? esse. Quod c u m p r o b scircra , tllinam in sententia permansissem ! c u m una , m e h c r c u l , a m b u l a t i u n c u l a a t q u e uno sermone nostro, omnes f r u c t u s provinc i a non confero. Spero m e i n t e g r i t a t i s laudein c o n s e q u u t u m : n o n eral minor ex contemnenda, q u a m ex conservala provincia. Spes t r i u m p h i ? inqms. S a u s gloriosi- t r i u u i p l i a r e m . si non esseni t a m d i u q u i d e m in desiderio rerum m i h i charissimariim. Sed, ut spero, propediem le vi debo. T u m i h i o b v i a m m i t t e epstolas te d i a nas. Vale. Lib. 2, ep. 12. NOTAS. I t a t u m u l t u o s a : porque.ms han contado que han sido muy alborotadas las jumas. y que ha habido muchos trabajos en las fiestas de Minerva , que duraban cinco dias, y se llamaban Quinquatrus, um,f. plur.

Libro segundo. C i t e r i o r a : noticias mas recentes. Hospes: en ayunas de mticias. Colc: ama. In i s t a : ahi, donde se luce. Sps : sup. non satis est, ut ra prov.nc.am eatur ? CARTA V.

Dicele

ARGUMENTO. Pelo, que le va ver; y que que estaba en cama. M . T . C. Paprio Peto S. D .

supo

H e r veni in Cumanum: eras ad te f o n a s s e . S e d . c u m certuni sciam. faciam te p a u l o a n te c - r t i o r e m . Etsi M . Ceparius, c u m m i l a in silva Gallinaria obviam venisse!, q u w i s s e m q n e , quid agercs , dixit te in lecio esse, q u o d ex pedibus laborares. Tuli scilicet m o l e s t e , ut d e b u i ; sed lamen constitu ad te v e n i r e , ut ei viderem l e , e ! viseretu, et ccciiareui e d a m . Non eniin a r b i l r o r , coquum etiam te a r t h r i ticum habere. Expecta igitur h o s p i t a l ! c'urti 111 in i 1 ic edacem , ltui inimicum cccnis s n m p 1 luosis. Vale. Lib. 9, ep. 33. N OTAS. Cras : sup. veniam. E x : de gota. A r t h r m c u m : gotoso.

Cartas

de

Ciceron VI.

Libro

segundo. VII.

-9

C A R T A

C A R T A

ARGUMENTO. Le dice. qne le fueron de mucha susto las iraetas, que le habia dado, y muy erata su carta al Senado: exhortndole llevar al cabo la . guerra, acabando con M. Antonio. M . T . C . P l a n e o I m p e r a t o r i S. D . Q u a m q u a m g r a t i a r u m a c t i o n e m te non d e s i d e r a barn , c u m te re i p s a , a t q u e a n i m o s c i r e u i esse g r a t i a s i m u m ; t a m e n ( l a t e n d u m e s t e n i m ) l u i t e a m i l i i p e r j u c u u d a . Sic e n i r n v i d i , q u a s i e a , q u a o c j i i s c e r n u u t u r , m e i, t e a m a n . Dtces , q u i d antea? Semper e q u i d e m , s e l n u m q u n m Unstrilis. L i n e r * tute m i r a b i n t e r g r a t s e s u n t S e n a i u i , Cum r e b u s i p s i s . q u a e r a n t g r a v i s s i m a , et m a x i m a , fortissimi animi, stunmique consilii, i b m etiam gravitate s e n t e n t i a r u m . a t q n e - e r b o r u m . Sed, m i P l a n c e , i n c u m b e , u t b e l l i e x t r e m a p e r f i d a , ; in h o c e r t i s o m m a et gratin, et gloria. Cupio o m n i a r e i p o b l i c c a u s a ; s e d m e h e r c u l c , in ea c o n s e r v a d a j a m d c f a t i g a t n s , non m u l t p l u s fave p a t r i a , q u m t u a g l o r i a : eujus m a x i m a m t a c i t a t a l i libi Di, immortales, u t spero, dedere: q u a m c o i n p l e c t e r e , obsecro. Q u i e n i m A n t u n i u m o p p r e s s e r o , is h o c b e l l u m t e t e r r i i n u m , p e r i c u l o s i s s i m u m q u e e o o f e c e r i t . V a l e . Lib. io, in A n t e a : sup. N O T A S . faciebam ? me amabas.

A RGUMENTO. Di-eles a su muger hija, que dehberen sabre si aguardar,in en Roma la llegada de Usar Victoria, 6 se saldrdn antes : y que sobre esto ccnsulten a ciertos amgos. T u l l i u s T e r e n t i a , et p a t e r T u U i o l a . d u a b u s a n i m i s su i s ; et C i c e r o m a i r i o p t i m a , s o a v i s s i m a sorori S. D . S i vos v a l e t i s , nos v a l e m u s . V e s t r u m j a m c o n s i l i u m e s t , non s o l b m m e u i n , q u i d sit vob i s f a c i e n d u m . S i ille R o m a n i m o d e s t e v e n t u r u s e s t , recti: in p r a s c n t i a d o m i esse p o t e s tis: s i n h o m o a n i e n s d i r i p e n d o m u r b e m d a t n r n s est, v c r c o r , u t D o l a b e l l a ipse s a t i s v o b i s p r o d e s s e possi!. E t i a m i l l u d m c t u o . u e j a m m t e r e l u d a m i u i . ut c u m v e l i t i s , e x i r e n o n l i c e a t . R e l i q u u m e s t . quod i p s a optimi- eousiderabitis, vestri similes f e m i n a sintne R o m a . Si e n i m non s u n t , v i d e n d u i n e s t , u t h o n e s t i : v o s esse p o s s i t i s . Q u o m o d o c i i m q n e n u n c se res h . i b e t , m o d o u t h o c n o b i s loca t e n e r e l i c e a t . b e l l i s s i m e vel m e c u m , v e l i n n o s t r i s p r a d i i s esse p o t e r i t i s . E t i a i u i l l u d v e r e n d u m e s t , ne b r e v i t e m p o r e f a m e s in u r b e s i t . H i s d e r e b u s v e l i m c u r a Pomponio, c u m Camillo, euui quibiis v o b i s vid e b i t u r . c o n s i d e r c t i s : ad s u m u i a m , a u i m o forti silis. Labienus r e m meliorem fecit. A d j u v a t e t i a m P i s o , q u d a b u r b e d i s c e d i t . et s c e l e n s

Q u i d e i o : up.

3= Cartas de Cicern c o n d e m n a t generura s u u m . Vos, m e * c a r s i m a aninue, q u i m s ^ p i s s i m i d m e s c r i b i t e , el vos quid a g a l i s , et quid istir. a g a i u r . Q u i i us p a ter, et filius, e t R u f u s vobis s a l u l e m d i c u n t . Vlete, v i i i t a l . Q u i n t i l . M i n t u r u i s . Lib. 14, ep. 14, NOTAS. U l e : Csar. I n l e r c l u d a m i n i : seos corte el paso. V e s l r i : de vuestra clase. Labienus : este , que habia sido Lugar-Teniente de Csar en Francia, se pas en la guerra cioil al vando de Pompeyo. CARTA VIH.

Libro segundo. 3' septus s i m : et h e r c u l , qubd t m i d o s ipse est, t u m u l t u m excitat. E g o l a m e n Anlonu m v e t e r a t a m sine ulla offensione amiciitam reitncre san e volo: s c r i b a m q u e a d eum:sed non a n t e q u a m te v i d e r o : nec l a m e n le avoco i s y n g r a p l i a : geni! l i b i a proprius. Cras expecto L e p i a m : eterno. ad cnins r u l a m pulegio m . h . t u i sermonis utendum esl. V a l e . Lib. 16, ep. 13. NOTAS. Profesionem: declaracin de ta hacienda ante el Censor: a que hacan los ciudadanos romanos de cinco en cinco aos. Epiphora: fluxin, destilacin. P a n i c o i s , l a t . p a n i c i s : terrores pcnuos. T h o r u b o i e i ; lat. t u m u l t u m e x c i t a ! : pone " " A "syugrapha : del cale para la cobranza de

ARGUMENTO. Aconsjale que haga la declaracin de la hacienda ante el Censor, y le dice que piensa conservar la amistad de Antonio. T u l l i o s T i r o n i S. D . T u verb contice profcssionem , si p o t e s : elsi hsee pecunia ex eo gcuere e s t . ut profess i o n non egcat. V e r u m t a m e n Balbus ad m e s c r i p s i t , t a n t a se epiphora o p p r e s s u t u , u t loqui non possit. A n t o n i o s de lege quid c g e r i t . Liceat m o d b r n s l i c a r i . Ad B i t l . y n i c o m scripsi. De Servilio tu videris, q u i scnectutem non c o n temuis. Elsi A t t i c u s noster q u i a q u o n d a m n . c c o m m o v c r i panicis intellexit, idem seiupcr p u t a t , n e c videt, q u i l m a p r a i i d i i s p l . i l o s o p l l i

la deuda. . ... Gny ene'mes : wp. enugon lat. g e n n l.D.a proprius : la rodilla est mas cerca que la canilla : esto es , primero eres t , que nadie. R u t a m : ruda, yerva de mal olor: metajricamente, conversacin desabrida. P u l e g . u i o : poleo, yerva de buen olor: aqu, metafricamente significa conversacin suave.

LIBRO
De hs cartai

IH.
cxhortatorias.

CARTA

PRIMERA.

A RGU ME NTO. Diede a Curionque le folta a mio para ambirle, y concluye exhortdndok d pie aspire d a la verdadera gloria. M . T . C. Curioni S. D . E p i s t o l a r i genera multe esse non ignorasi sed u n u m illud ccrtissimnm , cujos causa inv e n t a res ipsa e s t , ut certiores faceremus a b scntes, si q t n d W s s e t , quod o s s c i r e a a t nostra, a u t ipsorum i n g r e s s e ! . H u j u , g e n e r i s I i t t e r a s m e profecto non expectas. T u a r u m enini r e r u m d o m e s t i c a m o ! h a b e s et scriptore, et nnntios: in m e i s a u t e m r e b u s nihil est sane novi. R e l i q u a soni e p i s t o l a r o m genera duo, qua- m e inaen o p e r e delectant ; u n u m familiare, etiocosum: a l t e r u m sevcrum, e t grave. Utro me minis deceat u n , non intelligo.Jocernc tccum p e r l i t t e ras.' Civetti mellercul non puto esse, q u i temp o r i b u s I n t r i d e r e possii. An g r a v i n s a l i q u i d scriba ni ? Q u i d e s t , quod possit g r a v i t e r C i cerone scribi ad C t t r i u n e m , nisi d e rcpnblica? A t q u e m h o c g e n e r e luce inca causa est, ul ne-

tibro tercero. 33 n o e ea. quie n o n e sentio, velim scriberc. Q u a mobreui, q u o n i a u . niihi milioni scr.bendi a r g u m e n t u m relictum e s t , utar ea clausula q u a soleo, t e q u e a d s t u d i u m s u m m a l a u d . s c o h c r tabor! Est enini libi gravis adversaria constit u t a , et p a r a t a , i n c r e d i b i l e q u s d a m expectat i o . Qoani IO una re f a c U l i m i vince., si hoc statueris. quarun. laudum glonam adaman, q u i b u s a r t i b u s eie laudes c o m p a r a n t e , in n s s e e l a b o r a o d o m . In liane s e n t e n t i a m s c r i b e rem p l o r a , nisi te tua sponte satis m c i t a t u m esse confiderei.,, & h o c , q u i d q u i d a t t . g . , non feci inflainmaiuli lui c a u s a , s e d t e s t i f i c a u d i a m o ris mei. Vale. i l i . s, ep. 4-

NOTAS. C e r t i s i m u m : el mas sabido. T e m p o r i b u s h i s : en estos tiempos, en que est dividida en i n d o s la repblica entre Cisar y Pompeyo. U t a r ea: no har otra cosa que concluir como suelo mis cartas. Q u a r u m : el orden es : E l a b o r a n d u n . esse in iis a r t i b u s . q u i b u s coinparantnr ea- laudes, q u a r u m lauduiu adamaris g l o r i a m .

34

Cartas de CARTA

Ciceron II.

ARGUMENTO. Exhorta al sufrimiento d Fabio que habia salido desterrado por sentencia, hacindole prsentelo que habia conseguido, los males que amenazaban la Repblica, y los bienes que le haban quedado. M . T . C. T . F a b i o . S. D. Etsi egomet, q u i te consolari c u p i o , consol a n d o ipse s u u i : proterea q u d n u l l a m r e m g r a v i b s jarndiu t u l i , q u m incommodum tuuin : tamen te magnoper non hortor solbm, sed etiain pro amore nostro rogo atque oro, te colligas, vii unique pnebeas, et, q u a conditione omnes homines, et q u i b u s temporibus nati sumus, cogites. P l u s tibi v i r t u s t u a dedit, q u m fortuna abstulit : propterea q u d a d e p t u s es quod non m u l t i homines novi : amisisti quse p l u r i m i homines nobilissimi. Ea denique v i d e t u r conditio impendere legn m, j u d i c i o r u m , temp o r u m , ut o p t i m actum cum eo videatur esse, q u i q u m levissima p x n a a b hac republicadiscesserit. T u vero, q u i et fortunas, et liberos h a beas, et nos, ceterosque necessitudine, et b e ncvolcntia t e c u m conjunctissimos ; q u i q u e m a g nani Ihcultatem s i s h a b i t u r u s n o b i s c u m , et cum omnibus tuis vivendi; et cum u n u m sit j u d i cium, ex tam multis, quod r e p r e h e u d a t u r , ul quod unasententia,caque dubia, potenti*alicujus .condonatum existimetur; o m n i b u s his d e

Libro tercero. 35 causis debes stam molestiam q u m lenissinifc f e r r e . M e u s a n i m u s erit in te, liberosque t u o i semper , q u e m t u esse v i s , et q u i esse d e b e t . Vale. Lib. 5, ep. 18. NOTAS. C o l l i g a s : te animes. O p t i m : que parece que ha salido muy bien librado. Quod r e p r e h e n d a t u r : y siendo este entre tantos el nico juicio de que se murmura . como que se est en la opinion de que en l se fue solo dar gusto cierto poderoso ; pues solo saliste mal por un voto, y este obscuro. CARTA. III.

ARGUMENTO. Acorn ja d Toranio con varias razones que se mantenga en a Sicilia, donde est, y le consuela en .su desgracia. M . T . C. Toranio S. D . D e d e r a m t r i d u ante pucris C n . Plancii lit teras ad t e , ci> n u n c ero b r e v i o r , teque , ut antea consolabar, hoc tempore moncbo. N i h i l p u t o t i b i esse utilios, q u m i b i d e m o p p e r i r i , quoad scire possis, quid t i b i agendum sit. N a m praeter n a v i g a t i o n s longae, et hyemalis, et m i nime portuosa? p e r i c u l u m , quod vitaveris: n e illud quidem non q u a n t i v i s , subito, cum certi aliquid audieris, te istinc posse proficlsci. N i hil est p w t e r e a , cur a d v e n i e n t i b u s te oiferre gestias. M u l t a p r a t e r e a m e t u o . quae cum C h i -

36 Cartas de Cicern l o n e n o s t r o c o m m u n i c a v i . Q u i d m u l t a ? l o c o opp o r t u n e r e i n h i s m a l i s n u l l o esse p o t u i s t i : ex q u o te, q u c u u i q u e opus erit, facillimk, et exp e d i t i s i m c o n f e r a s . Qu>d si recipiet lie se, ad t e m p us a d e r i s : s i n ( q u u m m u l t a a c c i d e r e p o s s u n t ) a l i q u a res e u m vel i m p e d i e t , vel m o r a b i t u r : t u i b i eris, u b i o m n i a scire possis. H o c m i h i p r o r s u s v a l d e p l a c e t . D e r e l i q u o , u t tesocp e p e r l i t t e r a s h o r t a t u s s u m , ita v e l i m t i b i persuadeas, te in haccausa nihil habere, quod tibi t i m e n d u m s i t , praeter c o u i m u n e m c a s u m c i v i t a t i s : q u i etsi est g r a v i s s i m u s ; tarnen ita v i d i m u s , e t i d a t a t i s j a i u s i u n u s , ut o m n i a , q u i e n o n nostra culpa nobis a c c i d e n t , lortiter ierre dcb e a i n u s . H l c t u i onmes valent,summaque pietat e t e d e s i d c r a u t , e t d i l i g u n t , et c o l u n t . T u et c u r a u t v a l e a s , e t te i s t i n c ne t e m e r e c o m i n o v e a s . V a l e . Lib. 6 , ep. 2 0 . NOTAS. Gest i a s : tengas grandes ganas. A d v e n i e n t i b u s : Csar y los suyos, cuando lleguen victoriosos de la guerra de Espaa. U l e : Csar. C A R T A . IV. A RGU ME NTO. Dice le 11 Curian, que se vaya Roma que no se pierda el chiste y gracejo.

Libro tercero. 37 i o t c l l i S e r e , q o l m m i h i charus es.es.Qaod qnoir. u t e r o ^ r u m c o n s e q u u t u s e s , , H q m es, , officiis c c r t e m u s i u t e r n o s ; 'l ' ^ ^ a n i m o v e l viocatu t , v e l . m c a r ^ ^ Actlto fitisse n e c e . s e m e a s d a r , 1. r r . s , 6 e pa l i o r . Sulpicii tibi o p e r a m tn.eU.go e x l o t s i t t e r i s n o o m u l t m o p o s fuisse. p i o p t e r Utas res ita c o n t r a c t a i , u, q o e m a d m o d o n . s c r . b . s , n e c p c d c s . E q u i d e n t Vellern , o t . p c d e s luibereiit . \ r t a l i q u a n d o rcdires. V.de e n i m esaruisse jam .etere.o rbanitateoo u t PompoTus n o s t e r s o j o r c possit dicere: V . e i retineamus gioriam anttquam Mucam. fcrgo L , i l , i , os ei s o c c c d i m u s . V e n i i g . U . r , q u t e s o , e t a n t u n i seinen o r b . n i t . i i s ona c u m r e p o b l . ca i n t e r c a t . V a l c . Lib. 7 , ep- 3 ' N O T A S . Coutractas: embrolladas. N a c : n o tenian pies ni cabeia. C A R T A V.

,4 RGU MF. NTO. Aldhale por el socorro que dio d la ea: exhoriale d que acabe en m todo enemigcs de ella. AI T

Repbhcon los

- por-

M . T . C . C o n o S. D . F a c i l e p e r s p e s i ex l u i s l i t t e r i s ( q u o d s e m p e r s t u d u i ) e t m e i t e p l o r i m i l i e r i , et te

C P l a o c o I m p e r a t o r i Consoli d e s i g u a t o S. D . 0 g r a t a ni f a m a m b i d u o a n t e v i c t o r i a m , d e s u b s i d i o t u o , de s t u d i o , de c c l c r i t a t e , d e c o p i i s . A l q n i , e t i a i n h o s t i l i u s fusis, s p e s o n i o i . D 2

38 Carlas de Ciciron in te e i t . F o g i s s e e n i m ex praelio M u t i n e n s i d i c u n t u r notissimi l a t r o n u m duces. E s t a u t e m n o n minis grattini e x t r e m a d e l e r e , q u n i p r i m a depellere. E q u i d e m c x p e c t a b a m j a m m a s l l t t c r a s , i d q u e cura m u l t i s : s p e r a b a n i q u e e l i a m L e p i d u m reipuhlicie t e m p o r i b u s a d m o n i t u i u , t e c u r n et r e i p u b l i o e satis esse f a c t u r u m . i n i l l a m i g i t u r e u r a m i n c u m b e , m i P l a n c e , ut ne q u a s c i n t i l l a t e t e r r i m i belli r e l i n q u a t u r . Quod si e r i t f a c t u m : et r e m p u b l i e a m d i v i n o beneficio affeceris, et ipsc t e r n a n i g i u l i a n i consequcre. iii n o n . m a j . Vale. Lib. i o . ep. 14. N O T A S. Atqui: pues. V i c t o r i a i n : en la batalla de Modena contra M. Antonio. L a t r o n u m : da este ttulo Cicern M. Antonio y dios que le seguan en la guerra. T e m p o r i b u s : de la prosperidad, con que la Repblica va venciendo sus enemigos. C A R T A ARGUMENTO. Exhorta Cornificio trabajar en favor de a Repblica : dale noticia de una embalada enviada por el Senado M. Antonio-, y concluye recomendando Pmario. M . T. C. Cornificio S. D . E g o n u l l u n i locuni p r e t e r m i t i (nec citim d e b e o ) non moll l a u d a n d i l u i , sed n e o r VI.

Libro tercero. 39 n a n d i q u i d e m . Sed mea s t u d i a e r g a l e , et o f ficia malo l i b i ex t t i o r u m l i t t e r i s , q u m ex meis, esse nota. T e tamen h o r t o r , ut onini c u r a i n r e m p u b l i e a m i n c u m b a s . H o c est a n i m i , hoc est i n g e n i i l u i , hoc ejus spei, q u a m h a b e r e debee amplificando? d i g u i t a i i s t u * . Sed h a e d e re a l i a s a d te p l u r i b u s . C u m e n i m h * c s c r i b e b t m , i n expectatioue e r a n l o m n i a : n o n d u m l e g a l i r e d i e r a n t , quos Senatus non a d p a c c m d c p r e c a n d a m , sed a d b e l l u m d e n u n t i a n d u m miserai m si l e g a t o r u m uuutio paruissel. Ego t a m e n , ut p r i m u m occassio d a t a e s t , m e o pristino m o r e r e m p u b l i e a m d e f e n d i : me p r i n c i p e m S e n a t u i , populoque r o m a n o professus s u m : n e c p o s t e a q u m suscepi causam l i b e r l a t i s , m i n i m u m t e m p u s a m i s i luendse salntis, l i b e r i a t i s q u e c o m n i u nis. Sed h:<'C q u o q u e le ex aliis malo. T . P i u a riuili, f a m i l i a r i s s i m u m m e u n i , l a u t o libi s t u d i o c o m m e n d o , u t majore nou possim. Cui c u m p r o p t e r o m n e s virtutes, t i m i e t i a m p r o p t e r s l u d i a coniniunia sum amicissinius. Is p r o c u r a i r a tiones, negotiaque D i o n y r i i n o s t r i , q u e m et t u m u l t i m i a m a s , et ego o m n i u m p l u r i m u m . E a t i b i e g o n o n debeo c o m m e n d a r e : sed c o m m e n d o t a u i e n . Facies i g i t u r , ut ex P i u a r i i , g r a t i s sinii h o m i n i s , l i t t e r i s limi et e r g a l l u m , et erga D i e n y s i u m s t u d i u u i p c r s p i c i a m u s . Vale. Lib. i s , ep- 24. NOTAS. H o c : esto nti, &c. correiponde i tu nimo, inge-

40 Carlos de Cicerati P l u r i b u s : sup. v e r b i s seri barn. D e n u n t i a n d u i n : deciarar, intimar. M a l o : sup. scire. CARTA. VII. De In cariai petitorias.

A R G UMENTO. Encdrgale, que empiee su ingenio en ponerse bueno y sano. T u l i i u s Tironi S. D . vilgypta a d ine venii p r i d i e i d . aprilis. Is etsi m i h i n u n i i a v i l , le piane febii c a r e r e , et bell b a b e r e ; t a m e n , quod n e g a v i ! , te p o tuisse ad me seri b e r e , curam m i n i a t t u l i t : et e m a g i s , qud H e r m i a , quem eodem die ven i r e o p o r t u e r a t , non venerai. Incredibili s n m Solicitudinc d e t u a valetudine, qua si m e l i b e r a r i s , ego le o m n i cura liberabo. P l u r a s c r i b e rem s i j a m p u i a r e m , l i b e n t e r t e legere |>ossc. I n g e n i u m t u u m , quod ego m a x i m facio , confcr ad te m i b i , t i b i q u e conservanduni. C u r a te etiam atque etiam diligenler. Vale. Scripta j a m episiola . H e r m i a venit. Accepi t u a m e p i s t c l a m v a c i l l a n t i b u s l i t t e r u l i s , nec m i r u m , tam gravi morbo. Ego ad te / E g y p t a i n misi (quod nec i n h u m a n u s e s t , et te visus est m i h i d i l i g e r e ) ut is t e c u m css^t: et cum co c o q u u m , quo uterere. I t e r u m . V a l e . Lib. 1 6 , ep. 13. NOTAS. JEgypta : un esciavo l/amado asf. JJelle : le scntias grande mente.

CARTA 4

P R I M E R A . RGVMENTO.

mena

que hacer en

il.

. T.C.Pro..Ul1 Appio Pulchro In.,*tori S. I*-

J S f S s f i i
^ S i
1

f
'

a c c i s e , qm n - ' p u r a , expliratainqoc ],cf, , a

Q U M si l o quoV ha. conjunctione.lua-

40 Carlos de Cicerati P l u r i b u s : sup. v e r b i s seri barn. D e n u n t i a n d u i n : declorar, intimar. M a l o : sup. scire. CARTA. VII. De as carttis CARTA 4 petitoruis.

A R G UMENTO. Enctirgale, que empiee su ingenio en ponerse bueno y sano. T u l i i u s Tironi S. D . vilgypta a d ine venit p r i d i e i d . aprilis. Is etsi m i h i n u n t i a v i t , le piane febii c a r e r e , et bell b a b e r e ; t a m e n , quod n e g a v i t , te p o tuisse ad me seri b e r e , curam m i h i a t t u l i t : et e m a g i s , qud H e r m i a , quem eodem die ven i r e o p o r t u e r a t , non venerai. Incredibili s n m Solieitudinc d e t u a valetudine, qua si m e l i b e r a r i s , ego te o m n i cura l i b e r a t a . P l u r a s c r i b e rem s i j a m p u t a r e m , l i b e n t e r t e legere |>ossc. I n g e n i u m t u u m , q u o d ego maxi mi facio , confcr ad te m i h i , t i b i q u e c o n s e r v a n d u m . C u r a te etiam atque etiam diligenter. Vale. Seripta j a m epistola . H e r m i a venit. Accepi t u a m e p i s t c l a m vacillanti b u s l i t t e r u l i s , u c c m i r u m , tam gravi morbo. Ego ad te / E g y p t a i n misi (quod nec i n h u m a n u s e s t , et te visus est m i h i d i l i g e r e ) ut is t e c u m esset: et cum co c o q u u m , quo utererc. I t e r u m . V a l e . Lib. 16, ep. 13. NOTAS. JEgypta : un esciavo l/amado asf. JJelle : le scntias grandemente.

P R I M E R A . RGVMENTO.

L il.

^ e

para

tener

meno,

que hacer en

. T.C.Pro.ul1 Appi Polchro In.,*tori S.

J S f S s f i i
^ S i f t K
ai l0

S
qu0

a c c i s e , qm m a l t e i m * * aptaro, expliratamqoc m a e t e v ],cf, , a

ha

conjunctione.lua-

*'

.,

Cartas

dc

Ciceron

W n d l ""I."; Sena,uscomulto prov i n u a m esse h a b e n d a m j s i e a m ( q u o a d riuXc repotuerisjquam c.vpedltissimaS S d d t e r mil,i qUaSi ' O r " tempoe ' IV, " " f F f J " ' " tui consilii ,ibi , e n i c t in ' 1 " ' " t e r n mca v a l d e rogo. P | u r i b u s V C T b i s a J

Libra e u a r t o . 43 i n t e non m i n u s a u x i l i i , q u m in t u o col e g . m i h i conslitutum fuerit. Itaque a d >' " a 5 s t a t i m m i s i , per q u a s , u l t b r . u n a p o s u l a b a U et grattas t i b i e g i , e . d e reliquo t e m p o r e a u x n i u m p e t i i . P o s . e a m i h i non litter, qum sermoues eorum, qui nac > faciebani, a n i m u m l u u m i m m u t a t u m significab a n t ; q u a - r e , f e d t , ut l i b . h . t e r u o b s t r e p e r e non u d e r e m . N u n c m i h i Q u m t u s f r a t e r _ m e u s m i l i s s i m a m l u a m o r a t i o n e m , q u a m in B e n a w h a b u i s s e s , prcescripsit : q u a i n d u c t a s c r i b e r e s u m . a c t u s ; et a b s t e q " ' " ' " ' f e r t v o l u n t a s , p e t o , q u t e s o q u e , u l tuos: m e c u u serves potiiis, q n m propter a r r o g a u . cn. deliia.em luorum me oppugnes. To, toas i n . m i c i t i a , ut reipublic-e donates, te v i e s : a l i nas ut contra r c m p u b l i c a m confirmes, a d d u c e ris'' Ouod m i h i tua d e m e n t i a open, tuteris, o m n i b u s in r e b u s m e lore i n l u a p o t e s t a t e l i b . confir.no; sin m i h i u e q o e m a g i s t r a t u m , n e q u e s e n a . u m , n e q u e p o p u l u m auxiliar, p r o p t e r earn v i m , qua. me c u m republic vieil, licoent: vide n e , cum veli, revocare t e m p u s o m n i u m e o n s e r v a n d o r u m , c u m , q u i s e r v e t u r , noil f r i t , n o u possis. V a l e . Lib. 5 , ep. 4 . NOTAS. C o l l e g a : P. Lntulo. Obstrepere : nvilestarte. A r r o g a n t e . i l : soberbia. Ut. depmer umemistadpor

inures,

scriberem, a u . tua h u m a n i . a . lougiorem ! " e m P ' c t a r e t ; a u . id fieri n o s t f a a m i d i a p a * r e < u r , a u t r e , verba d e s i d e r a t e , , p r o se ipsa l o q u e r e t u r . H o e v e l i n , l i b p e r s , d e a s s, r a l i 0 i b u s m d i Pe a 1 ' m a f i " J " ' t e e , e ' P P < " a m v o l uPp l a t e m esse e a p t u r u m . V a l e . Lib. h ep. 2. NOT AS. Q u o a d : en cuanto pudieres D e e u r s u s : es correr cuesta ' t l de su gainer,,o ' con ? Uempo Z T J ^ C A R T A
a w/

hacer. abaja, que


se

ha

signifies fad,dud. II.

pasar^l

A RGUMENTO. Ciceron habiasido desterrada de Roma p o r UodtoTnbuno de la plebe, y desde el lu^ard, su destierro escribe esta, pidiendo a & Jo. que era Consul, ayude a su reslitucion.

M. T . C Q.MetelloNep.O.nsuli S. D
f i t t e r * Qutntt f r a l n s eessarn mei, t a u t u m uiihi
c! T p

..
u

spei d e d e r a u t ,

la

Republic*.

44

Cartas

de

Ciceroii III.

Libro

cuarto.

C A R T A

C A R T A IV. ARGV M E N TO.

Pidele d Br,do, que famrezea al liberie de L. Ticio, para que cobre un dinero, que se le debia d este ultimo. M . T . C . B r u t o S. D. L. T i t i o S t r a b o n e - e q u i t e r o m a n o , in p r i m i s h o n e s t o , ei o r n a t o , familiarissiuib u t o r . Omnia i n i h i cum co intcrcedunt jura m m n w n e c e t s i t u d i n i s . H u i e i n lua provincia p e c u m a u j debet P. Cornelius. f a r e s a Volcatio,qui R o m s j u s d i c i t , r e j t c l a in G a l l i a m est. P c l o a t e h o c d i l i g e n t i u s , q u i n t si mea res esset, q u d est h o n e s t i u s d e a i i l i c o r u m pecunia laborare, q u a m d e s u a , ut u e g o t i u m conficiendum cures, ipse suscipias, t r a n s i g a s , o p e r a m q u e des, q u o a d t t b i sequuiH, et r e c t u m v i d c b i t u r . u t q u a m c o m niodissima conditionc libertus Strabonis, qui ejus r e i causa missus est, n c g o t i o m coniiciat, ail n m n n i o s q u e p e r v e n i o t . I d et m i h i g r a i i s s i i n u m e r i t , et t u ipse L . T i t i u m cognosces auiicilia l u a d i g n i s s i t u u m . Q u o d u t tibi CUKE sit, ut o m n i a Solent e s s e , qu,-c m c vellc scis, te v e h e m e n t e t i a m , a t q u e e t i a m r o g o . V a l e . Lib. 13, ,p. 14. NOTAS. J u s : es jnez. R c j e c t a : fne rcmi.'ida. Q u o J : en citaitlo.

PidedCulMo,quefaoorezeaiLuceyo. M . T . C . L. Culleolo Proconsuli S. D . L . Lucccjus m e n s , h o m o Simus.mirific.as tibi . p u d m e c u m d i c e r e t , o m n i a c c u m d a . m . ^ ; _ V r a l i s s i m e p r o r a t a , o n b u s s u . s p o l l t o l u m es


se.

C u m orntio tua , a m et g r a t a

fcertt;

J a m

d e m n t B ^ i o n e s , sese l.uccejo b i t r a t u satisfactoros. Sed v e h e m n er op i s e s n o b i s , et v o l u n t a t e m , et a u c t o r . t a t e m , et imperiu^uumaccedereQiiodutfacjas e t i a m , a t q u e e t i a m rogo. I H u d q u e m t u t i s s i m u m e s t , quod i t a sciunt l - procu r a t o r e s . et i t a L u c c e o s ipse ex j i t t e r i s tui, q u a s ad c o m ntislsti, i n t e l l e x t t , h o m i n i u U l i o s a p o d te a u c t o r i t a t e m , a n , g r a t i a , . . ^ a ere p l u s q u a m m e a n , . I d ut re e r p e n a t u r . t e r u m , et scepius t e rogo. V a l e . lib. 13, >P- 4 NO T ,1S.

O r a l i o . tus palabras R e i n : las obras.

Cartas de Ciceron CARTA V.

I,f pidel quehaga, te n l n Z , N T r

e a

m ' a,e b

u m a

M le

De Consulado,' y , r

las

carias gratulatorias accion de gracias.

, y de

su I ^ I m p e r a t o L. P a | Consul! d e s i 8 p . ., n a t o S. D . j b c s i m i h i n u m q u a m f u l l d u h i u n , , q u i n te P nlns ro,nanus pro , u i s sum,,,is in r e . u p u b c a m m e n t i s , et pro amplissima f a m i l y Z . m t a t e , s u n , m o studio, euuctis s o f f r a g l i , C n n s u l e m f a c t u r o s e s s e t j t a m e n incredibili S a s u m * . " <1 " . h i n u n , l a t u m est c u m q u e honorem tibi deos (brtunare v o l o " t c ,

CARTA ARGVME

P R I M E R A . NTO.

baled Curion la enhorabuena de que le habiun hecho Tribuno de la plebe : aconsjale con encarecimiento, que no se deje gobernar porotros-, y concluye pidindole no permita, que le prolonguen el liempo de su gobierno. M Curioni T r i b u n o p l e b i s S. D . Sera g r a t u l a t i o reprehendi non solet, priesert i m si nulla n e g l i g e n z a p n e t e r m i s s a est. L o n g enim a b s u m : a u d i o s e r i . Sed l i b i et g r a t u l o r , e t , u t sempiterna: laudi t i b i sit isle t r i b u , l a l u s , exopto ; teqoe hortor , ut o m n i a g u b e r n e s , e t m o d e r e r c p r u d e n t i a t u a : ne le a u f e r a n t a l i o r u m Consilia. N e m o est, q u i tibi sapientiits s u a d e r e possit, te ipso: n u m q u a m lab e r e , s i t e audies. N o n scribo hoc t e m e r e : cui scriba m , video: novi a n i n i u m , novi consilium t u u i n . Non vereor, ne quid t i m i d e , n e q u i d i t i , U t f a c i a s , si ea dfendes,qoat ipse recta esse senties. Qud in id reipublicse l e m p u s non i n ideris, sed veneris (judioio e n i m t a o non casu. T . C. Proconsul

S E T

1 1

t i a r , A q u e u t , n a m piwscus Hum d i e m ,il,i o p t a tssininn. videre p o l o i s s e m , p r o q u c atque^eneliciis tibi o p e r a m m e a m , studiumqoe navare. G u a m m i l , , t a c i t a t e , , , q u u n i hic n e c o p i n a t u s et im provisus p r o v i n e casus e r i p u i t ; tamei , o n e fonsulem r e m p n b l i c a m pro tua d i g n i t y g e r e n t e , . videre p o s s i , u , magnoper S te p e r n , "t operai,, des, efficias, ne quid m i h i fiat'morii X r ; r S a d ""'"">" "lunusacccd . Q U 0 ) i s, f e c e n s , m a g n u s a d tu pristina e r g a m e studia cum,, lus accedei. Vale. Lib. , ,, NOT J S. A teqiic : y u , desenpencs coma correiponde a tu tgiudad, y la de tus ayons. Muniti : a! am de ni gobierno.

" '

I U O r a m

'liSni,3,c

<8 Cariai rie Ciceron in i p s u m d i s c r i m e n r e r u m c o n f u t i s i ! t r i b u n a t u m t u i i m ) p r o i e t t v i d e s , q u a n t a vis in r e p u blica t e m p o r u m s i i , quanta vorietas rerum, q u m i n c e r t i e x i t u s , q u m flexibilcs h o m i u u m v o l u n t a t c s : q u i d i n s i d i a r u m , q u i d v a n i t a t i s in v i t a , n o n d u b i t o , q o i u c o g i t e s . S e d , a m a b o te, c u r a e t c o g i t a n i b i l novi ; sed i l l u a i d e m , q u o d t n i t i o s c r i p s i : t e c u u i l o q u e r e ; te a d b i b e in consilium ; te audii libi obtempera. Alteri q u i i n c l i u s d a r e c o n s i l i u m p o s s i t . q u m t u , non (cil i n v e n i r i p o t e s t j t i b i v e r i i p s i c e r t e n e m melius dabit. Uii immortales, c u r e g o n o n a d s u m v e l s p e c t a t o r l a u d u m t u a i u m vel p a r t i c e p s , vel s o c i u s , vel m i n i s t e r e o n s i l i o r n m ? T a m e t s i h o c m i n i m i ' t i b i d e e s t : sed t a m e n eticeret m a g n i t u d o , e t vis a m o r i s m e i , Consilio t e u t p u s s e m j u v a r e . S c r i b a m ad t e p l u r a alias. I ' a u c i s enim d i e b u s e r a m missurus domestico tabella, r i o s : n t , q u o n i a m sani; f e i i c i t e r , et ex me.i s e n teutia r e m p u b l i e a m gessimus, unis litteris tot i u s c s t a t i s res g e s t a s a d S f i l a t i m i p r a s c r i l i e r e m . De s a c e r d o t i tuo q u a n t a m cura m a d h i b u c r i m q u u i q u e d i f f i e i l i in r e , a t q u e c a u s a , c o g n o s ces ex iis l i t t e r i s , q n a s T h a r a s o n i , l i b e r t o t u o , d c d i . T e , ini C u r i o , p r t u a i n c r e d i b i l i in m e b e n e v o l e n t i a , m e a q u e i t e m iu t e i u g u l a r i , r o g o a t q u e o r o . n e p a t i a r e , q u i d q u a m n u l l i a d liane provinciale!!! niolestiam tempori p r o r o g a r ! . Pra-sens t c c u m e g i , c u i n t e T r i b u n u i n p e b i s i s t o a n u o l'ore n o n p n t a r e m : i t e n i q u e p e t i v i sa?p i u s p e r l i t t e r a s : sed t u n q u a s i S e n a t o r e n o b i l i r i m o , et adolescente gratiosisituo; nunc

Libro

quinto.

^9

T r i b u n o p l e b i s , et C u r i o n e d e c e r n a t u r a l i q u i d novi ( q u o d t o . 1 i : , V , i u i ne q u d n o v i d e c e r n a t u r , et t u Sclultum^tlegesdelendas^quen.bi couditio m a n e a t , qua protec.u, s u m J H o c t e v e h e m e n t e r e t i a m , a t q u e c a n i rogo. V a l e .


Lb

'-

'

NOTAS. tarde las noticias.

A u d i o : me llegan Minister:

egecutor. C A R T A II.

Da

ARGUMENTO. Basilio a enhorabuena afecto, y lepide

; le muestra noticias.

su

M . T . C . Basilio S. D . T i b i g r a t u l o r : m i h i g a u d e o : te a m o : t u a t u e o r . A t e a m a r i , e t q u i d agas q u i d q u e istic a g a t u r , c e r t i o r fieri volo. V a l e . L,b. (., ep. 6. C A R T A III.

ARGUMENTO. Da el parabin al lugar de Vayas en *aj">, celei,re por sus baos, y le dice a Mal,eia que le envia la oracion , que compuso en }azor del rey Deytaro. M . T . C. D o l a b e l l a : S. D . G r a t u l o r Baiis n o s t r i s ; si q u i d e m , n t s e n b i s , s a l u b r e s r e p e n t i ; f a c t t u m : msi l o r t e

5 Carla s de Cicero le a m a n t , e t tibi a s s e n t a n t e ; et t a m d i d n m t u a d e s , s u n t o b l i l a : s u i . Q u o d q u i d c m si i t a e s t , m i n i m e m i r o r , coeluui e t i a m , e t t e r r a v i m s u a m , si t i b i ita m v e n i a t , d i m i t t e r e . Oratiunculam pr Dejotaro, q u a m requircbas, h a b c b a m m e c u m , q u o d non p u t a r a m . I t a q u e cani t i b i m i s i ; q u a m v e l i m s i c l e g a s , u t c a u sati! t e n u e m , et i n o p e m , n e c s c r i p t i o n e m a g n o p e r d i g n a m . Sed e g o h o s p i t i e t e r i , et a m i co m u n u s c u l u m m i t t e r e v o l u i levidense crasso filo, c u j u s m o d i i p s i u s solent esse m u n e r a . T u v e l i n i a n i m o s a p i e n t i , f o r t i q u e sis, u t t u a m o d e r a t i o , et g r a v i t a a l i o r u m i u l m c t i n i u r i a m V a l e . Lib, 9 , ep. 1 2 . N O T A S . L e v i d e n s e : de poco predo, grosero, corno suelen ser los regalia de Deylaro. Tenia f a ma de escaso. Infamct : desacredite. C A R T A IV.

L i b r o quinto, 51 d e r e n t u r . B e l l u m , q u o d est in S y r i a , S y r i a m q u e p r o v i u c i a m t i b i t r i b u t a m esse O s a r e , e * t u i s l i t t e r i s cognovi. E a m d e i u r e m t i b i volo b e n e , e t f a c i l i t c r e v e n i r e . Q u o d ita fore c o n f i d o , f r e t us e t i n d u s t r i a l i p r u d e n t i a t u a . Sed de P a r t h i c i belli s u s p i c i o n e q u o d s c r i b i s , sane m e c o o i m o v i t . Q u a n t u m c o p i a r u u i h a b e r e s , e h m ipse c o n j e c t u r a consequi p o t e r a m , t'um ex t u i s l i t t e r i s c o g n o v i . I t a q u e o p t o , ne se Ila g e n s m o v e a t h o c t e m p o r e d u m a d te legiones eie p e r d u c a n t u r , q u a s a u d i o d u c i . Q u d si p a r e s c o pia a d c o n l l i g e n d u m 11011 h a b e b i s , non t e l u g i e t u t i Consilio M . B i b u l i , q u i se o p p i d o m u n i t i s s i Bio, c i copiosissimo t a u i d i i i t e n u i t , q u a m d i u iti p r o v i n c i a P a r t h i f u e r u n t . Sed h t e e m e l i i i s e x r e , e t ex t e m p o r e c o n s t i t u e s . M i h i q u i d e m u s q u e c u r * e r i t , q u i d a g a s , d u m q u i d e g e r i s , sciero. JLitteras ad t e u u m q u a m h a b u i cui d a r e m . q u i n U e d e r i m . A te, u t i d e m f a c i a s , peto; in p r i m i s q u e , u t ita a d t u o s s c r i b a s ut m e t u u u i s e n t i a n t esse. V a l e . Lib. 1 1 , ep. 19. NOTAS. M e : me di U l i : seguir cuidado. constjo.

A HGUMENTO. Baie li Cornificio la enhorabueua del gobierno de la Syria, que Csar le habia confiado, y le dici crno se ha de gobernar, si los Parlos hicieren guerra. J I . T . C . C o r u i f i c i o S. D . L i b e n t i s s i m legi t u a s l i t t e r a s : in q u i b u s jucundissimum m i h i f u i t , quod coglievi m e a s U b i r e d d i t a s esse. N o n e n i i n d u b i t a b a m . q u i n eas l i b e n t e r l c c t u r u s esses : v e r e b a r , u t r e d -

el

CARTA V. A HGUMENTO. Da gracias ti Culeolo por lo que hizo por Lucevo ; y le pide , que continue favorecindole. M . T . C . L . Culleolo S. D . Q u f e c i s t i L . Lucceji causa s c i r e te plani: volo . t e h o u i i n i i r a t i s s i m o c o m u i o d a s s e : e t E

5 Cartai de Cicero c'ura ipsi , qua: f c c i s t i , p c r g r a t a s u n t , t u r o P o n l p e j u s , quotiescuraque m e videi, (vidct aut e m sfepisim)graiias libi a g i i singulares. A d do etiaui i l l u d , quod jticuudissiniuui esse c e n scio, meipsum ex t u a erga l.uccejum b c n i g n i t a te , m a x i m a v o l u p l a t e affici. Quod supecest, q u a m q u a m m i h i non esl d u b i u m , q u i n cum a n tea n o s t r a causa, u u n c jant eliam l u x constant i g r a l i a , m a u s u r o s s i s i n eadem sta l i b e r a l i late: laineu a b s te veliementer e l i a m , alque e tiara p e t o , ut e a , qua? militi osteudisli. d e i n ceps lecisti, e l i a m ad exituin augeri, et c u n i u lari per le velis. Id et Luccejo, et Pempejo l a i d e g r a l u m ( o r e , teque a p u d eos p r e c l a r e pos i l u r u m confinilo , et spondeo. D e rcpublica, d c q u e h i s n e g o t i i s , cogilaliouibusque nostri perscripscram ad le d i l i g e u t e r paucis aule d i e b u s : casque litteras d e d c r a m p u c r i s tuis. Vale. Lib. 13, tp. 4 1 . NO TA S. Quod : cuanto lo que resta. C o n s t a n t i * : por ir cmsiguiente. C A R T A VI.

libro quinto. 53 Marcili u m , amici alque i n t e r p r e t i * mei

I
t

"

fiei"mPponis,

01 e liben.ibs his c o m m o d ,

rdToudab7r;.arcilium,iUmnm,^ ' l u n c K u d i o s i u s , q u d io b o g a a p ^ r i t i o n e s i n g n l a r e m et prope incredibile. pai " s M a r e n fidem, a b s . i n e n . i a n . , m o d e s u a n i q o e cognovi. Vale. Lib. A p p a r i l i o n e : enei ejereicio Absiioentiam : desinteres. VII. de ministro mio.

CARTA

A KG V MENTO. D Us gradai a Thermo por lo que favo: ecii a Marcili* ; y le pide que haga, que no sca acusuda su suegra. _ M . T. C. Q . T h e r u i o P r o p r e t o r i S. D . Cimi m u l t a milii g r a t a s u o i . q u s tu a d d u e t u s e a c o m m e n d e ione fecisi i, tiim in p r i m i s qud

A RGU M E N T O . Da la enhorabuena i M. Marcelo de que estu"e,e nombrado Cnsul su pnmo hermuno: dieque sealegra muchi,imo de la Semcjanta "nll conducatelo, do,, Ciceron yM. Mare se U celo 1 Y U pide q"' ''"6" 1 iro1'"1' gue el liempo del gobierno. M . T . C. Proconsul M . Marcello Consoli S. D . Te et pietatis in t o o s , et a n i m i in r e m p u blicarn , et c l a r i s s i m i , a t q u e o p t i m i coosulac . Marcello Console facto , f r u c t u m ce1 E s

54 Cariai de (Hann. pisse, v e h e m e n t e r gaudeo. Nun d u b i t o , q u i d p r a - s e n t e s e n t i a u t nos q u i d e t n l o n g i n q u i . e t t e ipso m i s s i in u l t i m a s g e n t e s , a d e f f i l u m m e h e r c u l te t o l l i u i u s v e r i s s i m i s , ac j u s t i s s i mts laudibus. K a m cum te pueritia tua uuic t d i l e x e r i n i ; t u q u e m e in o m n i g e n e r e S e m p e r a m p l i s s i i n n m esse et v u l n e r i , e t j u d i c a r i s : t u m h o c vel t u o f a c t o , vel p o p u l i R o m a n i d e t e j u d i c i o , m u l t acris, vehemeutiusque dilig o : u i a x i m a q u e U t i l i ; , afficior, c u m a b h o m i uibus prudcntissiuiis , virisque optimis , omn i b u s d i c t i s , {actis , s t u d i i s , i n s t i t u t i s vel nie tili s i m i l e m esse a u d i o , vel te m e i . U u u u i v e r o si a d d i s a d p n e c l a r i s s i m a s res c o n s u l a t u j t i l i , ut a u t m i h i s u c c e d a t q u a m p r i m i m i a l i q u i s , a u t n e q u i d a c c e d a t t e m p o r i ad id q u o d t u m i h i e t s e n a t a s c o n s u h o , e t l e g e finist i ; omnia me per te consequutiim putabo. Cur a ut v a l e a s , et m e a b s e n t e m d i l i g a s , a t q u e defendas. Qua' m i h i de Partiiis nuntiata sunt, q u i a non p u t a b a i u , J, m e e t i a m n u n c s c r i l i e n d a esse p u b l i c e , p r o p t e r c a ne p r o l a m i l i a r i t a l e q u i d e m n o s t r a v o l u i ad te s c r i b e r e : n e c u m a d C o n s u l e m s c r i p s i s s e m , p u b l i c e v i d e r c r scripsisse. V a l e . Lib. 1 5 , ep. 9 .

Libro

quinto. Vin.

55

C A R T A ARGOMENTO.

E,te es primo herinano de M. Marcelo , para quieti era la carta precedente: le da laenhorabuena de qne ha lido mmbrado Liiuul. M . T . C. P r o c o n s u l C . M a r c e l l o C o n s o l i s i g n a t o S. D . de-

Maxima s u m Ijeliiia affectus , e h m a u d i v i , t e C o n s u l e m f a c t u m esse: e u m q u e h o n o r e m lib i 1)-OS f o r t u n a t e volo, a t q u c l e pro t u a p a rentiaiue tui dignUate adminUtrari. N a m c u m te Semper a m a v i , dilexique qud mei a m a n t issi ni u m cognovi in o m n i v a r i e t a l e r e r u m m e a r n m : t u m patri tut p l u r i b u s benehciis, vel d e f e n s u s t v i s i i b u s t e m p o r i b u s , vel o r u a t u s s e c u n d i s , necesse e s l , u t e t s i n . t o t u s v e s t e r , e t esse d e b e a m : cimi p r a s e r l i u i m a l n s t u a , gravissima., a t q u e optimi feminse majora e r i a salinem, dignilatemque meam studia, q u i i n i . . a n i !. m o l i e r e p o s t u l a u d a . p e r s p e x e r i m . Q o a p r o p t e r . i. l e p e t o m a j o r e m i n m > d u m , ui m e a b s e n t e m d i l i g a s , a t q u e d e l c u d a s . V a l e . Lib. 1 5 , ep. 7 . KOT F o r t u n a t e : te Iwgan S t u d i a : empiito A S. honor. 5 Q 1 () G

d i e t a en este

y zelo.

56

Cartas

dt

Citerai IX. MENTO. hu-

Libro

quinto , ^

J Z

C A R T A A RGV Da

a o , e, amplificando, q u i ^ p a r c n t i b u s , u i s , e t c u m lo.a <1

la enhorabutna 6 C. Marcelo de que biese salido Consul su hijo.

M . T . C . P r o c o n s u l i C . M a r c e l l o C o l l e g i ? S. D . M a r c e l l i n o t u o n i , Consulera f a c t u m , teque ea l a t i t i a a f f e c t u m esse , q u a m m a x i m e o p t a s t i , m i r i m i in m o d u i n g a u d e o : i d q n e cimi i p s i u s c a u s a , t i i m q u d te o m n i b u s s e c u n d i s s i m i r e b u s d i g n i s s i m u m j n d i c o : c u j u s e r g a m e sing u l a r e i n b e n e v o l e n t i a m vel in l a b o r e meo, v e l in h o n o r e perspexi : totani denique domuiri vest r a m , vel s a l u l i s , i c l d i g n i t a t i s m e * s t u diosissimam, cupidissimamqite cognovi. Quare g r a t t i n i m i h i f e c e r i s , si u x o r i tu.e J u n i a , g r a v i s s i m a , a t q u e o p t i m a f e m i n a , meis verbis e r i s g r a t u l a m i . A t e id , q u o d c o n s u e s t i , p e t o , m e a b s e n t e m d i l i g a s , a t q u e defenda. Vale. Lib 15, ep. 8. CARTA ARGUMENTO. Da las grncias C. Marcelo delcuidado. que turn en honrarle, y aluba su conducta. M . T . C. I m p e r a t o r C . M a r c e l o C o n s u l i S. D . Q u a n t a t i b i c u r a m e u s lionos f u e r i t , e t q u u i i d e m e x t i t e r i s C o n s u l io m e o r n a n X.

P ^ l l S i
pessisli ( q u o m i h i c h a r i u s n i h i l e s t ) " ' I ' f b m t i b i omnes boni d e b e a n t , q u o m . n b , ant u n d e m e g o u n u s d e b e a m , non r e c u s e * . Q u a m o b r e m . i b i veli,., h i s i n t e x i . u s , q u o s m e r e r t T t q u o s fore conlido. , i o non morahitur ( q u a Etesias ) propedieu, t e , ut spero, v.dcbo. V a l e . Lib. 15 1 'P" NOTAS. deberte toio en el tiempo,

B t : que juzgo todos los buenos. Q u a : que caia los cicrzos.

cuantohaccs en que

por ..-I. soplan

Libro

sexto.

59

LIBRO
De las curias CARTA

VI.
consolatorias.

PRIMERA.

N O T J S . Aceipicns: oirds de boca de Pohon. P r i e f u i t : hizo el primer papel. Meoruin t e m p o r u m : las desgrucias que yo padeci tiempos pasados. A tencris unguiculis: desde mno. CARTA II.

ARGUMENTO. Consuela a Lentulo dndole esperanm de recobre su autoridad. M. T . C. Lentulo S. D . Q u * gerantur, accipics ex Pollione, q i o m 1 bus neg,,, 5 ; , [ u t M | c 1 n," " " f t ^ ' l " " 'i - i c a p t o , mxime sctltcet consolatur s p , 6 , q u o d ntprob.tase oons.ttis Inoro,,, amicorura, e, ipc L ^ ogitatonc3 et i n i m i Pr0d 0r , n Z Z \ " . " secundo loco , e consola,ur recordatto meorum tetnporuu,, q u o r u m .otagtnem ytdeo in rehus Nam/ctsi

ARGUMF.NTO. Consuela d Cur ion en la muerte desupadre, y U ofrece tratarle con carina de tal. Disuadele de que celebre juegos con ocasion de ella, como era costumbre. M . T . C. Curioni S. D. G r a v i teste privatos sum amoris summi erga te n i e i , palre luo , clarissimo viro : q u i cbui snis l a u d i b u s , tiun vero te filio supcrasset o m n i u m fortunam , si ei contigisset, u t te a n t e v i d e r e t , quit,, b vita discederet. Sed spero, uoslrain aniicitiam non cgere testibus. r i l i i p a l r i m o n i u m dii fortunent. M e eerie babebis, cui charus teque s i s , et perjucundus , a c fuisti patri. Kup.e studium non d e f u i t declarandoruni niuneruni tuo n o m i n e : scd nec m i n i p l a c u i t . u e c coiquaui t u o r u m , q u i d q u a m le a b scnte fieri, quod libi com veuisses. non esse, i n t e g r u m . Meant q u i d e m sententiani a u t scribam ad postea pluribus, a n t , lie ad earn m c d i t c r e , imparatum le offendam, coramque contra iitanv ratiuoem , m r a m dicam: ui aut te in

l o a aratera stu lamen est , a u , a s i m i l i , d o , o t apere, te , m h , ignoscere, si ea non t i m u e r i m , c f n t ' " I " " 1 ' " 1 u n l l l ' " " " litoenda duxisti. Sed pnesta te enm, qui ::,hi h tcncris ( n t Gr.-ec, d i c n t t t ) unguicnlis , , cognin,,. Ku.trabi, mtltt credo) m a m amplituditieo, hoiuiiiun, injuria. A ,,,e omnia ; . l m a in te s t u d i a , otliv T " T " ' Vale, Lib.i, ep. 6. ' i l i : , n ' P'"ioiient naut.

Cartas de Ciceron m e a n . sententian. a d d u c a m , a u t certe testatum a p u d a m m u m t u u r n r e l i n q u a m , q u i d senserim; u t , si q u a n d o ( q u o d n o l i m ) displicerc libi t u u i n consilium cceperit, possis m e u m r e c o r d a n - lirevl tamen sic habelo: in e u m s t a t u m t e m p o r o m t o o n . r e d i t u m i n c i d e r e , ut iis bonis, q u a Ibi natura, studio, fortuna d a t a sunt, facilito o m n i a , q u e sunt in r e p u b l i r a a m p l i s s i m a , conscqui p o s s i s , quhm m u n e r i b u s : q u o r u m n c q u e f a c u l t a t e m quisquam a d m i r a t u r , (est e n n n c o p i a t u r a , non v i r t o t i s ) n e q u e q u i s q u a m est, q u i u satietate j a m defesso sit. Scd alitor, a t q u e ostenderam , facio , q u i i n g r e d i a r ad e x p l i c a u d a m r a t i o n e m s e n t e n t i nieae. Q u a r e o m n e m banc d i s p u t a t i o n e m in adveiituni t u u m dirtero. b u m m a scito in e x p e c t a t i o n te esse, caq u e il te e x p c c t a r i , q u a . s u m m a v i r t u t e , s n m m o q u e ingenio expectanda s u n t . Ad q u si e s , ut d e b e s , p a r a t u s ( q u o d ita esse confido), p l o r i m i , i n a x i m i i q o e m u n e r i b n s et nos a m i cus, et e i r a tuos u n i v e r s o s , et r e m p u b l i c a m aibcies. I l l u d p r o f e c t o cognosces, m i h i te n c q u e c h a r i o r e m , n e q u e j u c u n d i o r c m esse q u e m q u a m . Y a l e . Lib. 2, ep.

Libro

sexto. III.

CARTA

ARGOMENTO. W - < Nigidio ,ue d,indole esperanzas de que Ci,or se ap H promtele este fin sus buenos oficios, y exhorta i que unga buen animo. M T C. P . N i g i d i o Figulo S. D . . Q u x r u t i m i h i j a m d i i , q u i d ad te pot.ssim b m scriberem, non modo certa res ulla ^ n e genus q u i d e m l i l t e r a r u m u s i u t u u , veme b a i in m e i n e m . U n a m enini p ^ e , s n e t u d i n e m e a r u n , e p i s t o l a r i . m . quibus secun dis r e b u s liti s o l e b a m u s , tempus e r i p u e r a t , p e r f e c e r a t q u e f o r t u n a , ne q u o t a l e s c r i b e posse m , a ut o n i n i n o g i l a r e . t r i s t e q u o d d a n . , et m i s e r u m , >> r i b u s eonsentaneum genus lilterarum. Id quoq u e d e f i c i e b a t m e , in q u o d e b e b i t esse a u t proDiissio a u x i l i i a l i c u j u s , a u t consolano doloris t u i . Q u o d p o l l i c e r e r , non erat. Ipse e n . m p a r i f o r t u n a a b j c c t u s , aliorum opibus casus meos s u s t e n t a b a m : siepiusque m i h i vemebat in ment e m q u e r i , q u d ita v i v e r e n i , q u n . g a u d e r e , q n d v i v e r e m . Q u a m q u a m cniin nulla m e i p s u m p r i v a t i m p e r c u l i t insignis i n j u r i a ; ncc m i h i q u i d q u a o i tali tempore in mentem venit o p t a r e , quod non ultrii m i h i C:csar d e t u l e r i t : tarnen u i h i l o minis eis conficior c u r i s , ut h o c i p i i . m , q u o d m a n e a m in vita , peccare m e exis-

NOT

AS.

R u p * : A tu liberto Rapa no le faM coluittad para pubiicar lot juegos en tu nombrr. Quod libi: que no estuoie,es d tiernpo de hacer lo que te pareciese. I m p a r a t u m : te coger desprevenido.

Libro Cartas de Ciceron l i m e m . Carco e n i m c h i n f a m i l i a r i s s i m i s m o l l i s , q m s a u t mora e r i p u i t nobis, a u t d i s l r a x i t l u g a ; turn o m n i b u s a m i c i s , q u o r u m b e n e v o l c n t i a i u nobis c o n c i l i a r e t p e r m e q u o n d a m , t e socio , defensa r e s p n b K c a , v e r s o r q u e i n e o r u m n a u l r a g n s , et b o n o r n m d i r e p t i o n i b o s : n e e a u dio s o l u m , q u i d i F o m esset m i s e r , m i , sed e t i a m V i d e o , q u o n i h i l est a e e r b i u s . e o r u m f o r i , . a s uissipari, q u i b u s n o s o l i m a d j n t o r i b i i s illud i n cendliini e x l m x i m u s ; et in qua u r h e m o d u rat . a . a i . c l o r i l a t e , et g l o r i a f l o r u i m t t s , in e a n o n e lis q u i d e m o m n i b u s c a r e m u s . O b i i n e n u i s i p s i u s .:esaris s o m m a n , e r g a nos h u m a n i t a t e m : sed ea p l u s n o n p o t e s t , q u a , , , v i s , et m u l a l i o o m n i u m r e n i m . a l q u e t e m p o r u m . I l a q u e o r b u s iis r e b u s o m n i b u s , q u i b n s e t n a t u r a m e , el v o l u n t a s , e t c o n s u e t o d o a s s u e f e c c r a t , ciin, c e t e r i s , u t q u i d e m v i d c o r , H i m m i h i ipse displiceo. , \ a tus enim ad a g e n d u m semper aliquid d i g n u m v i r o , n n c , , ,0,16 a g e n d i r a t i o n e m n u l l a , n l i a b e o s e d n c c o g i t a n d i q u i d e m : el q u i a n t e , aut o b s c u n s b o m i n i b u s , a u i elian, sontibus o p . t u l a r , p o l e r a i n , n u n c P. N i g i d i o , ,li o i n o i o m dociissimo , e t s a n c t i s s i m o , el m a x i m a q u o n d a m g r a t i a , et m i h i c e r t e a t n i c i s s i m o , Keuigne q u i d e m polliceri possum. E r g o hoc e r e p t u m est l i t t e r a r u m genus. Reliqnnm e s t , u i t e consoler, el offeram ratio,les, q u i b n s t e a m o l e s t u s coner a b d u c e r e . A t ea q u i d e m l a c u l t a s vel l u i , vcl a l t e r i u , c o n j o i n t , d i , in t e s u m m a e s t . si o i n q u a m in ullo l u i t . I t a q u e cum p a r t e m . q u i e a b e x q u i s i t a q u a , l a i n r a t i o n e , et d o c 6 2

sexto.

6$

trina proficiscitur, non a t t i n g a m , tibi totani r e l i n q u a m . Q u i d sit l ' o r t i , et s a p i e n t i h o m i n e dignuin : quid g r a v i t a i , quitl altitudo a n i m i , q u i d acta t u a m a . q u i d s t u d i a , q u i d a r t e s , q u i b u s il p u c r i t i a fioruisti, t e flagilenl, t u v i d c bis. Kgo, q u o d i n t c l l i g e r e , et s e n t i r e , q u i a suu R o n n r , et q u i a c u r o , a t t e n d o q u e , p o s s o i n ; id t i b i a f f i r m o , l e iu islis m o l e s t i a , in q u i b u s c s h o c t e m p o r e , non d i u t i s f u t u r u m : il, iis a u t e m , in q u i b u s e l i a m u o s s u m u s fortass seiup e r l'ore. V i d e o r m i h i p e r s p i c e r c p r i m i m i p sius a n i m u m , qui plurimtim potest, propenso, a d s a l u l e m Ulani. N o u s c r i b o h c t e m e r e . Q u i min'us f a m i l i a r i s u m , hoc s u m a d i n v e s l i g a o d o i n c u r i o i o r . Q u i l'acililis, q u i b u s est i r a t i o r , r e s p o n d e r e iristi'us possit, h o c est a d h u c t a r d i o r ad l e molestia l i b e r a n d i i i n . F a m i l i a r e v e r e j u s , et ii q u i d e m , q u i illi j u c o n d i s s i m i s u u t , m i r a b i l i l c r d c t e et l o q u u n l u r , et e n t i u n t . A c e e d i t e d e i n v u l g i v o l u n t a s , vel p o t i u s c o n s e u s u . - o m n i n n i . E l i a m illa, q m c m i n i m u m nuiic q u i d e u i p o i e s t . sed pessit ncccsse CSI, r c s p u b l i c 3 , q u a s c u n i q u e v i r e s h a b e b i t , a b iis ipsis, q u i b u s t e net u r . i l e t e p r o p e d i e m ( u i i l i i c r e d e ) i m p e t r a J-.it. K e d e o i g i t u r a d i d , u t j a m t i b i e t i a m p o l licear aliquid , quod p r i m o o m i s e r a n i . N a n i et c o m p i c c i a r ejus l a m i l i a r i s s i i n o s , q u i ine a d m o tluni d i l i g u u t , n i o l t b m q u e m e c o m s i i n t , et i n i p s i u s c o n s u e t u d i n e m , q u a l i , a d h u c nieus p u d o r m i h i c l a u s i t , i o s i n u a b o : et cerl'e o n l n e s via persequar, quibus putabo ad i d , q u o d voluinua, p e r v e n i r e posse, l u h o c loto g e n e r e p l o r a fa-

64 Cartas de CiceroA c i a m , qu&m scrifaere audeo. C e t e r a , quae t i b a m u l t i s prorapta esse c e r t s c i o , me sunt par a t i s s i m a . N i h i l in re f a m i l i a r i mea est, quod ego i n e u m m a l i m e s s e . q u m t u u m . H a c d e r e , et d e h o c genere toto hoc scribo parcibs, quod t e ( i d q u o d ipsecoafido) sperare malo esse u s u r u m t u i s . E x t r e m u m illud est, ut t e b o r t e r , et obsecren animo u t mximo sis: nec ea solum m e m i n e r i s , quae a b aliis m a g n i s viris accepist i j sed illa e t i a m , quw ipse ingenio, s i u d i o q u e p e p e r i s t i . Q u a si colliges, et sperabis omnia o p t i m , et qua: a c c i d e n t , q u a l i a c u m q u e e r u n t s a p i e n t e r feres. Sed harc tu melibs, vel optimfe o m n i u m . Ego, q u p e r t i o e r e ad te intelligam, studios issiin o m n i a , diligentissimeque curabo; t u o r u m q u e tristissiino meo t e m p o r e m e r i t o r u m erga m e m e m o r i a m censervabo. Vale. Lib. 4 , ep. 1 3 . NOTAS. Sustentaba m : me iba sosteniendo en mis desgracias con el favor a geno. H o c ipsum: el mismo vivir tengo por delito. V e r s o r : Cicern en Roma estaba viendo los del partido de Csar apoderarse de los bienes de los que haban seguido Pompeyo. O l i m : cuando extingui Cicern la conjuracin de Catiiina. M i h i i p s e : me soy enfadoso m mismo. I p s i u s : Csar. N o n scribo: no lo digo sin motivo y fundar ment. T u i : siendo restituido Roma. O p t i i n e : mejor que nadie.

Libro sexto. CARTA IV.

A R G U M E N T O . Disclpase con su amigo Aldo Torquato (que estaba desterrado de Roma por haber seguido el partido de Pompeyo ) de no haberle escrito con frecuencia; insinale, que su restitucin va en buen estado, y le da consuelo para cualquiera caso, que suceda. M . T . C. A . T o r q u a t o S. D . P e t o a te, n e m e putes oblivione tui rariiis ad te s c r i b e r e , q u m solebam : sed aut g r a v i t a t e valetudinis ( q u a tamen jara pauHnn v i deor levari) aut quod absim a b orbe, ut q u i ad t e proliciscantur, scire non possim. Q u a r e v e lim ita s t a t u t u m b a b e a s , m e t u i m e m o r i a m s u m m a cum benevolentia t e n e r e , t u a s q u e omnes res non minori m i h i curie, quim m e a s esse. Quod majore in varietate versata est a d h u c t u a causa , q u m h o m i n e s aut volebant, a u t o p i n a b a n t u r : uiihi crede, non est p r o m a l i s t e m p o r u m q u o d moleste feras. Necesse est e n i m , aut artuis urgeri r e m p u b l i c a m s e m p i t e r n i s , a u t , b i s positis, recreari aliquando, aut fuuditis interire. Si a r m a valebunt, n e c eos, a q u i b u s r e c i p e r i s , vercri d e b e s , nec eos, quos a d j u v i s t i . S i n . a r m i s a u t conditione positis, a u t d e f a t i g a tionc a b j e c t i s , aut victoria d e t r a c t i s , civitas r e s p i r a v e r i t , et dignitate t u i f r u i t i b i , et f o r -

66 Cartas de Cicerort t u n i s licebit. Sin onmino i n t e r i e r i n t omnia s f a e r i t q u e is exitus , q u e m vir prudeutissimus M . A n l o n i u s j a m tuxn t i u i e b a t , c u m t a n t u m instare m a l o r u m s u f p i c a b a t u r -, misera est illa q u i d e m consolatio, tali p n e s e r t i m e i v i , et v i ro, sed tamen necessaria, n i h i l esse p r e c i p u e cuiq u a m dolenduin in eo, quod accidat universis. Quie vis insit in bis paucis verbis, (plura e n i m c o m m i t t e n d a e p i s t o l a non e r a u t ) si attendcs, quod facis, prolect e t i a m s i n e meis litteris intelliges, t e a l i q u i d b a b e r e , q u o d speres ; n i h i l q u o d a u t h o c , aut aliquo r e i p u b l i w e s t a t u timeas. O m n i a si interierint, cum superstitem te esse reipublicie, ne si liceat q u i d e m , v e l i s , f e r e u d a m esse f o r t u n a m , p w s e r t i m q u a absit c u l p a . Sed h<ee hactenus. T u velini scribas ad m e quid agas, et u b i f u t u r u s sis : ut aut q u s c r i b a m , a u t quo v e n i a i n , scire possira. V a l e . Lib. 6, ep. 2. NOTAS. Qud : el que haya habido mas altos, y bajos en tu negocio. Pro malis : segun los males de! dia. Reciperis : que te reciben los del par lido de Cesar. C o m m i t t e n d a : no se puedejar mas de una carta.

Libro sexto. CARTA V.

67

A R G UMENTO. Dale la razn porque es mas breve en esta carta, queen la pasada: algale tres razones, que pueden consolar, el que las cosas estn en trminos, que es la mayor infelicidad el vivir : que el mal es comn ; y tienen el testimonio de la buena conciencia. M . T . C. A. T o r q u a t o S. D . Superioribus litteris, beuevolentia magis a d ductus, qnm quod res ita postularci, fui l o n gior. eque e n i m confirmatione nostra e g e b a t i r t u s t u a : eque erat ea mea causa, atque f o r t u n a . u t , cui omnia deessent, a l t e r u m confirm a r e n ! . Hoc i t e m tempore brevior esse d e beo: sive c n i m t b m n i h i l opus f u i t tam inultis v e r b i s , nihilo inagis nunc opus est: sive ttim opus f u i t , illud satis est, p n e s e r t i m cun accesserit nihil novi. N a n i etsi quotidie a l i q u i d a u d i m u s earum r e r u m , q u a s ad te p e r f e r r i existimo ; s u m m a tamen eadem e s t , et i d e m exitus , q u e m ego t a m video a n i m o , q u m e a , q u * oculis cernimus. N e c v e r q u i d q u a m v i d e o , quod non i d e m te videre cert s c i a m . N a m etsi , q u e m e x i t u m facies h a b i t u r a s i t , divinare nenio p o t e s t , tamen et belli e x i t u m v i d e o : et, si id minus, hoc q u i d e m certfe c u m sit necesse a l t e r u t r u i n vincere , qualis f u t u r a s i t , vel haec, vel illa victoria. I d q u e cum o p timi; perspcxi, tale video n i h i l ut mali v i d e a t u r esse f u t u r u m , si id vel ante acciderit, q u o d F

6ft Cartas de Cicern vel m a x i m u m a d t i m o r e m proponitur. Ita enim v i v e r e , ut non sit v i v c n d u m , m i s e r r i m u m estj mor a u t e m n e m o sapiens miserum d u x i t . ne b e a t o q u i d e r n . Sed iu ea es u r b e , in q u a h c vel p l u r a , et o r n a t i o r a p a e t e s ipsi loqui posse v i d e a n t u r . E g o t i b i hoc c o n f i r m o , etsi levis est consola lio ex miseriis a l i o r u m , nihilo te n u n c majore in discrimine esse, q u a m q u e m vis a u t e o r u m , q u i discesserint, aut e o r u m , q u i r e m a u s e r i n t . A l t e r i d i m i c u n t , alteri victorem t i m e n t . Sed b c consolatio levis: ilia g r a v i o r , q u a te uti spero , ego cert utor. N e e enim, d u m e r o , a n g a r ulla re, cum o m n i vacem culpa ; et si non e r o , sensu omni no carebo. Sed r u r s u s gluc'eis Atknas: q u i ad le h a c . M i lu t u , tui, tua o m n i a maxima? cura; s u n t , et d u m v i v a m , e r u n t . V a l e . Lib.6.ep. 3. NOTAS. E a r u m : deio que suceda en la guerra, que entonces hacia Csar en Espaa contra los del partido de Pompeyo. S u m m a : se reduce lo mismo. H a c : de Csar Pompeyo. I d v e l : el morir. U r b e : la ciudad de Atenas, a universidad entonces de la Grecia : por mejor decir, del mundo. Discesseriul: de Roma. glac'cis Athnas : lat. notituas in Athenas; levo lechuzas Au us, como si dijramos, llevar hierro it Bilbao ; porque Atenas abun-

Libro sexto. <9 aba de lechuzas, aves consagradas Minerva < fundadora de esta Ciudad. Hoc: sup. scripsi: cuando te digo estas cosas. CARTA VI.

ARGUMENTO. Consuela Cecina con buenas esperanzas de que ser restituido Roma por Csar, y dale por motivos, entre otros, su dignidad, ingenio y virtud consumada. Estaba Cecina con mas temor, que otros porque babia ofendido a Csar escribiendo contra l. M . T . C. A. O c i n a S. D . Q u o t i e s c u m q u e filium t u u m video ( v i d e o a u t e m ferfe q u o t i d i e ) polliccor ei s t u d i o m q u i d e m m e u m , et operara sine ulla exceptione a u t l a b o r i s , aut o c c u p a t i o n s , a u t t e m p o r i s : g r a t i a m a u t e m , atque a u c t o r i t a t e m . c u m h a c exceptione, q u a n t u m v a l e a m . q u a n t b m q u e p o s s i m . Liber t u u s et lectus e s t , et legitur a m e d i l i g e n t e r , et custoditur diligentissim. R e s , et f o r t u n a t u m i h i m a x i m curse s u n t : qua; quidein quotidie faciliores m i h i , et m e liores v i d e n t u r , m u l t i s q u e v i d e o inagnre esse c u r : q u o r u m d e studio, et de sua spe filium ad te prscripsisse cert scio. l i s a u t e m d e r e b u s , q u a s conjecture consequi p o s s u m u s , non m i h i sumo, ut plus ipse p r o s p i c i a m , qu?m te videre, atque intelligere m i h i persuaserim: sed t a m e n , quia fieri potest, u t tu ea p e r t u r b a t i o r e animo cogites; p u t o esse m e u m , quid s e n t n

yo Cartas de Cicern e x p o n e r e : ea n a t u r a r e r u m e s t , e t is t e m p o r a l c u r s u s , u t non possit ista a u t t i b i , a u t ceteris, f o r t u n a esse d i u t u r n a , oeque bserere in t a m b o n a causa, et in t a m bonis civibus t a m a c e r b a i n j u r i a . Q u a r e a d eam spem, q u a m extra o r d i n e m d e te ipso h a b e m u s , non solim p r o p t e r d i g n i t a t e m , et virtutein t r a m ; (baec e n i m o r n a m e n t a s u n t t i b i c t i a m cum aliis c o m m u n i a ) a c c e d u n t tua p r e c i p u a propter e x i m i u m ingen i i i m , s u m m a m q u e v r t u t c m : c u i mehcrcul h i c c u j u s in potestate s u m u s , multiim i r i b u i t . I t a q u e n e p u u c t u m q u i d e m t e m p o r i s in ista f o r t u n a fuisses , nisi eo ipso b o n o t u o q u o d c l e c t a t u r , se v i o l a t u m p u t a r e t . Quod ipsum lenitili- q u o t i d i e ; signitcaturque nobis a b iis, qui s i m u l c u m eo v i v u n t , t i b i hanc ipsam opinion e m ingenii a p u d ipsum p l u r i m m i p r o f u t u r a r n . Q u a p r o p t e r primim iac animo f o r t i , a t q u e m a g n o sis. I t a enim n a t u s , ita educatus, ita d u c t u s es, ita etiam cognitus, ut tibi id f a c i e n d u m s i t : d e n i q u e spem q u o q u e babeas frni issi m a m p r o p t e r eas c a u s a s , q u a s scripsi. A m e v e r o t i b i o m n i a , l i b e r i s q u e t u i s paratissima esse confidas velini. Id e n i m et vetustas nostri anion's, et mea cousuetudo in meos, et t u a mult a erga m e officia postulant. V a l e . Lib.6,ep. 5.

Libro I n j u r i a : de estar Hie: Char. E o : tu ingenio.

sexto. desterrados.

yt

CARTA

VII.

A R G UMENTO. Muestra su sentimiento, asi de que Trebiano no se huhiese retirado a ntes de la guerra civil, como de que tar dab a en recobrar su antigua dignidad y hacienda. Ofrece hacer por el cuanto pueda, y le da esperanzas de buen suceso, asi porque Cdsar no estaba mat con Ciceron , como porque este tenia obligados de tiempo atras con Cesar. d los que mas privaban M . T C. T r e b i a n o S. D . E g o , q u a n t l tc faciain , s e m p e r q u e feccrim, q u a n t ) me a te fieri i n t e l l e x e r i m , s u m m i h i ipse testis. N a m et consilium t u u m , vel casus potiiis diutiiis in a r m i s civilibus c o m m o r a n d i , s e m p e r m i h i inagno dolori ftiitj et h i c e v e n t u s , q u o d tardiiis quiim est iequum , et quiim ego v e l l e m recuperes fort i m a m , e t d i g n i t a t e m t u a m , m i h i non m i n o r i curie e s t , qu&m t i b i semper f u e r i n t casus m e i . I t a q u c et l'ostumulen o , et Sixto, et s&pissimfe Attico nostro , p r o x i m e q u c T h c u d i c l i b c r t o tUO , tot urn me patefeci: et his singulis s a - p e d i x i , q u a c u m q u e re possem, me t i b i , et liberis tuis satisfacere c u pre: i d q u e tu ad tnos vclim seribas h f c c q n i d e m certe, q u a ; in potestate inea sunt, ut o p e -

NOTAS. D i l i g e n t i s s i m : parece, que fuese por causa de Cesar ofendido en l ' e r t u r b a t i o r e : mas apasionado. Causa: el partido de Pompeyo justificado.

7* Cartas de Ciceron r a m , s l u d i u m , consilium, r e m , fidcm m e a m sibi ad omues res para lam p u l e n t . Si auctoritate, el gratia tantiim possein , .quantum in ea republica, de qua ita mcritus sum , posse d e berem; tu quoque is esses, qui Alisti, ciim omni gradu amplissimo dignissimus, tlim certe o r d i ni tui facile princeps. Sed quando eodem t e m pore, eademque de causa uostrum uterque cecidi! : tibi et ilia polliceor, quae supra scripsi, q u a sum a d h u c mea; et ea, q u a p r a t e r e a videor mihi ex aliqua parte retinere, l a m q u a m ex reliquiis p r i s i i n a dignitatis. Neque enim ipse C a s a r , ut mullis rebus intelligere potui est alienus nobis , et oinnes fere familiarissimi ejus, casu devinoti magli is mcis veteribus officiis, me diligenter observant, e l colunt. Iiaque, siquis mihi erit aditus de tuis fortunis (id est, de lua incolumilate , in qua sunt o m n i a ) a geudi, (quod quidem quotidic magis ex e o r u m sermoni bus adduuor, ut spereui) agam per me ipse, et moliar. Singula persequi non est uecesse: universum studium meum, el benevolrutiam ad te defero. Sed magni mea interest, hoc tttos omues scire, quod tuis litteris lieri p o t e s t , u t i n t e l l i g a n t , omnia Ciceroni! patere Trebiuno. Hoc e perline!, ui nihil existiment esse cam dittieile, quod uon, pro te mihi susceptum, jucundum sit futuruni. Vale. Lib. 6, cp. 10. NOT AS. T o t u m : les abri mi pecho. Ordinisi clase, estuilo.

Libro sexto. Caso: parque -o pensaba Cicern Jos, cuando los sirvi. Adiius: entrada Csar. CARTA VIII.

73 necessitar-

ARGUMENTO. Para consolar d Toraniole trae la memoria como los dos fueron los nicos, que previeron Z mala* coLecuencias de la guerra o,mi, y estaban por la paz: exhrtale a llevar con paciencia cuanto le venga, y concluye ofreciendo hacer por l cuanto pueda. M T . C. Toranio S. D. Etsi, cum h o c ad le scribcrem, aut a p p r o pinquare exilus bui us calamitosissimi belli, a u t ,aiu aliquid a c i u m . e t coutecium videbatur, t a men quotidie commemorabam , te u n u m in tamo exercilu m i h i fuisse assenso,em , ci m e tibi; solosque nos vidisse, q u a n t u m esset m eo bello m a l i , in quo, spe pact exclua, ipsa v.ctoria futura esset acerbissima: q u a aut intcrit u m allalura esset , si victus esses ; a u t , si v i cisses, servitutem. Itaquc ego, quem turn lories illi viri . el sapientes , D o r a m i , ci Lentul. timid uni esse d i c e b a n t ( e l cram plane: Iimebam en i in ne evenirent ea, q u a acciderunl ) , idem nunc nihil limco : et ad onineni eventum p a ra,us sum. Cum aliquid videbatnr c a v e n posse, lim id negligi dolebam: none v e r e v e r s i s omnibus rebus, cum Consilio prolici m i n i pos-

.74 Carta, de Cicertm 11, u n a ratio v i d e , o r , q u i d q u i d evenerit, f e r r e m o d e r a t e : p r t t s e r t i m c u m omnium rerum mors sit e x t r e i n u m ; e , u t i h i sim conscios, m e , q u o a d licuerit, d i g n i t a t i r e i p u b l i c * consuluisj e ; et bac a m i s s a , s a l u t e m retinere voluisse. Q u * scrips,, o n ut d e m c ipse dicerem, scd ut t u , q u i conjunclissima fuisti niecum, el s e n t e n el , cogitares. M a g n a e n i m consolalio est, c o m recordare, etiamsi secbs acc i d e n t , t e t a m e n recte, vercque sensise. A t q u e m i n a m itceat a l i q u a n d o aliquo r e p u b l i c s s t a tu u o s t r u i , i n t e r q u e nos ccnferre soliciludines nostras, qnas pertitlimus tiirn , cum t i m i d i p u t a b a m u r , q u i a d i c e b a m u s ea f u , u r a , q u facta s u n t . De tuis rebus n i h i l esse, qood timeas, p r a t e r universal reipublicse i u t e r i t u m , l i b i confirnio. De m e a u t e m sic velim i n d i c e s , q u a n t l t m ego possim , m e t i b i , saloli t u s , Jib e r t i s q u e t u i s s u m m o c u m studio presto s e m p e r f u t u r u m . Vale. Lib. 6 , ep. a , . HOTAS. C o m m e m o r a b a m : traia Conferre: comunicar.

75

LIBRO
De lai carta, CARTA

VIIacusatoria,.

PRIMERA.

ARGUMENTO. Rapondc d la queja de m amigo, de que m l . hubieie escrito : dieele , matt, aunque por otra parte ,e alegra de ,u larga ausenaa. Aconi t , ale brevemente, que daempene lal grande, esperanzai que se htm concebido de et. M . T . C. Curioni S. D . Q u a m q u a m me n o m i n e n e g l i g e n t i a suspcct u m tibi essedoleo j tarnen n o n l a n . m i h i molestum fuit accusari abs te olhcium m e u m , q u a m i u e u n d u m , requiri ; p n e s e r t u n c u m , in quo accusabar , culpa vacarem : in q u o a u i e n . desiderare tc significabas rneas l i l t e r a s , pr t e ferres perspectum m i h i q u i d e m , seil tarnen d u l c e m , ei o p t a l u m morem t n u m . E q u i d e m neminem pnetermisi, q u e m quidem a d t e perv e n t u m m p u t a r e m , cui lilteras non d e d e r i m . Etenim qnisesttaminscribendo impiger,quilm PTO? i te veii, bis , terve ad s u m n i n m , et cas perbreves aeeepi. Q u a r e si iniqnuse in ine j u dex, et c o n d e m n a h o cortein ego te ci inline: sin m e d l'accre noles, le m i h i i r q u a m pr^-lvre de

d la

mtmoria.

.74 Carta, d , Cicern U , o n . ratio v i d e t u r , q u i d q u i d e r e n e r i t , f e r r e m o d e r a t e : p r a s e r t i m c u m omnium rerun, mors MI e x t r e i n u m ; el m i h i eim conscius, m e , q u o a d Iicueril, d i g n i t a t i r e i p u l . l l consuluisj e ; el bac a m i s s a , s a l u t e m relioere voluisse. Q u * scripsi, non ul d c m c ipse dicerem, sed ut t u , q u i conjunctissima fuisli meeum, el s e n t c n el , cogi tares. M a g n a e n i m consolatio est, c u m recordare, etiamsi sccbs acc i d e n t , t e t a m e n recte, veri-que sensise. A t q u e vilinam liceal a l i q u a n d o aliquo r e p u b l i c s s t a tu n o s t r u i , i n t e r q u e nos cwil'erre soliciludines nostras, quas p e r t u l i m u s turn , cum timidi p u t a b a m u r , q u i a d i c e b a m u s ea f u t u r a , q u ^ facta s u n t . De tuis rebus n i h i l esse, quod timeas, p r a t e r umversae r e i p u b l i c * i n t e r n u m , t i b i confirnio. Dc m e a u t e m sic velim i n d i c e s , q u a m t i m ego p o s s i n , , m e t i b i , saluti t u , l i b e r t i s q u e t u . s s u n i m o c u m studio presto s e m p e r f u t u r u m . Vale. Lib. 6 , ep. a , . HOTAS. C o m m e m o r a b a m : traia Conferre: comunicar.

75

L I B R O De lai carias CARTA

VU. etcusalorim.

PRIMERA.

ARGUMENTO. Rpnnde d la queja dt m amigo, de que m l , hubiete exrilo-. dicele , qut en!e, aunquepor Acmotra parte ,e alegra de >u larga amenca. jate brevemente, que desempene las grande, esperanzas que e l,an concebido de ei. M . T . C. Curioni S. D . Q u a m q u a m me n o m i n e n e g l i g e n t i a snspect o m tibi esscdoleo j tarnen non t a n . m i h i molestum fuit accusari abs te olhc.um m e u m , quilm i u c u n d u m , requiri ; prcesert.m c u m , in quo accusabar , culpa vacarem : in q u o nuten, desiderare te signilicabas .neas l i t t c r a s , p r t c ferres perspectum m i h i q u i d e n . , seil tarnen d u l c e m , et o p t a l u m m o r r m t n u o i . E q u . d e m neminem pnrtcrmiii, q u e m q.udem a d t e perv e n t u m m p u t a r e m , cui litteras non d e d e r i m . Etcnim quis e s t t a m i n scribendo iu.piger,qi'ani p r o ? i te ver b i s , lerve ad s u m m n m , e: cas perbreves accepi. Q u a r e si iniqnuse in ine Jude*, et c o n d e m n a h o Corte... cgo tc r . .nunc: sin m e id l'accre noles, w m i h i -quam p r ^ I v r e d.-

d la

memoria.

?6 Cartai de Ciceron "cliis. Sed de l i n c r i s h a c t e n u s . N o n enira v e reor ne ' non s c r i b e n d o te ex pie m ; p r i e s e r t i m ' e o genere s l u d i u m i n e u m non a s p e r n a b e re. t g 0 , te a b f u i s s e ( s n i d i l i o b i ? , et dolco, quoil carni f r u c t u j u c u n d i s s i i n c o n s u e t u d i n i ! " ' * > e t lacto, q u d absens o m n i a r i m i m a x i m a d i g n i t es e o n s e c u t u s : q u b d q u e in o m n i b u s tms r e b u s , m e i s o p t a t i s f o r t u n a tepondit. n r e v e est. q u i d m e l i b i priecipere m e u s i n c r e s . " ! , e " c o g i t . T a n t a esi expectatio ' i m i . vei i n g c n i i t i , ut ego te o b s e c r a ' " " l e s t a n q u e non d u b i t e m , sie a d nos c o n n n n w u j m e r l a r e , ui, q u a m espectaiionem l u i c o n c i a s t i , liane s u s t i u e r e , a c tueri IKISSS. E t q u o i U a m m e a m l u o r u m erga m e m e r i t o r u , m e r a o r i a m nulla u m q u m d e l e b i t o b l i n o ; t e f g " , ut m e m i n e r i s , q u a n t x e u m q n e tibi a e r e s " o n o s fiant et f o r t u m e , et d i g n i t a r i * . eas te non p o t u i s s e consequi, nisi m e i s p u e r olim lidclis ' , n t q u e a n i a m i s s i n i i s consiliis paruisses. V u a r e ho.- a n i m o in nos esse d e b e b i s , ul m a s . n o s t r a jani ingravescens in a m o r e . a l q u e i n a a o i c s c e n t i a conquiescat t u a . V a l e . Lib. 2 e/i. 1 , *

Libro sptimo. CARTA II.

77

A S G U M E NTO. P Habiendo echado Cisor '"P'Jd?J'?'"' " M Clio d Ciceron, aconsejndoh1 0 Zese a Pompeyo. Respintele en </<" ' I n o pensata en tacer tal cosa y leda vana, ' r J a , V tenia para no hacerl^sm embargo lo ejecut luego.

.. N OTA8. Mamine: a Ululo de negligente. J l h c i u n i : correspondoicia : el no aci-essiones: aumento!.

M T . C . I m p e r . t o r G e l i , JEdili C u r a l i S. D . M a g n o dolore m e aflccissent tuie I n t e r * , nisi jain et ratio ipsa d e p u l i s s e t o n m e s l e s t i a s , et d i u t u r n a d c s p e r a t i o n c " J ^ ruisset a n i m u s ad d o l o r e , n o v u m . q u a r e a c c i d e r i t , u l ex m e s u p e r . o r i b u s I u t e i l i id s n s m i a r e r e , q u o d s c r i b i , s c i o . Q u i d enirn f u i t in Ulis, p r * > e r q u e r e l a n . t e m p o r u m , quu- non a n i m u n i m e n n i m a g l i s o l i c . t u o . h a b e r e u t , q o t n t u , , . . , ? N a n i non c a n i cognov. a d e m i n g e n i i l u i , q u d ipse v . d e a m , te i d u t potei valere. Ilk.d n i , r o r , a d d u c i p o m o se te , q u i ine p e n i t b s nosse d e b e r e s . u t m e exstimarcs a u t t a m i m p r o . d . n , q u . a b exc " t a f o r t u n a ad inclinata!, et prope jacenlem desciscerem: aut w n i m c o n s l a i u e m u o ectain u r a l i a n i florentissinu h o m i n n e f l u n d e r e m , k niequc ipse d e f i c e r e m , e t , quod m i t i o . s e m p e r q u e f u g i , civili b e l l o interesse,. Q u o d est X r m e t r i , t r i s t e c o n s i l i p m ? ut d.scederem fonasse 11, a l i q u a s solitudine? N o s t i e m , non

esentine.

78 Cana> dt Cicero m o d o stomachi mei, c j u s tu s i m i l e m quondam habebas, sed e . i a m oculorum in h o i n i V m in


: S id I cM molesta'h ' " dp S " ,p a , Ci c' to r'u m U. " - A u n , d i 'n o m e n molesta h.-ec ' o m " l eor , -

q 0 .."por,,, , , appellor. Eo si onere c a r e r e m


la,el rS Sedin? '"nlS ' 'n' n a l o ocul , Z , a m C a 0 S , rin v a ucru"l s . nmalevolo,n. " sollm " l o sed m o a

Droffe-ii " a esse,'.uihil " u m q n a m de F o f u t o n e , , vob.s a p p r o b a n t i b u s cogitavi. nells e , f 1 , 0 l a " b " ' a u a t itt ' " ' " h i e 5 t Tm f ' . ~ , m , r i s m o 1 " sim. Q u i d m m r n a r . t . m . s f . c i l l i m som, m o , e o nonn u l h s suspicionem, velie m e navigare: q o d taN a m a ^ l l " " " " " i ' ' S ^ " " >.m contra e n m , eoi spero m c s a t i s f e c i * * ; a b , c u . tomeii Mtisleri nullo modo potest. D e m d e sen e n f a n t m c m tu facillim c e r o p o t u r s t . ja,,, a b ili,, t e m p o r e , c u m i n C u man,,,,, h , obviam v e n i s t i : n o u te c e . 'A prievidisti, q u m a b h o r r e nonne t , b , affirmav,. q u i d v i s m e potibs pernoss u r u m q u J m e , Italia ad b e l i . , r c i v u S r u m i y , d ergo a c c i d i t , c u r c o n s i l i n m m u t a n ? n e o m n , a potibs, , i s c m f n l i a m a n e r e , , , ? C r e d a , hoc mihi veli,,, f q o d p u t o " ; m s 7 " h o m ' " a l i q u a n d o intelligant, " . . . n i n . a l m s s , , q , paccn, : e a d e s p o t a 1 t a m I g i s s e , q r , m a r a i 8 d r f l j a Hll;us

Libro sptimo. 79 m e c o n s t a n t i * p u t o fore, ut n u m q u a m p u m . t e a t . E t e n i n . m e m i n i , in hoc genere g l o r i a r ! t o l i t u m esse faroiliarcm nostrum Q . H o r t e n u m , q u d n u m q u a m bello civili intcrfuisset. H o c nostra l a u s e r i t i l l u s i n e . quod .11. t r i b u e b a t u r i g u a v i a e . d e nobis id cxisl.mari posse non a r b i t r o r . N e c ine ista t e r r e n i , q u * m i h i te ad timorem fidissimi, atque a m a n t i s s i m e p r o p o n n n t u r . Nulla est e n i m a c e r b . t a s , qffl non o m n i b u s , hac orbis l e r r a r u m p e r t u r b a n o n e , i m p e n d e r e v i d e a l u r : qua... q u i d e m e g o a republica m e i s p r i v a l i s , e. domestici* m e o u . m e d i s l i b e n t i i s i m e , voi ipsis i s l i s , qua: l u m e mones ut caveau,, redemissem. F i l m meo, q o e m l i b i c h a r u m esse g u u d c , , s er it ulla respublica, satis a n i p l u m p a t r i m o n i o m rel.nquam, u i e i n o r i a m nominis m e i : sin a u t e n , nulla e r i t , m i n i accidet ei separatim reliquis civibus. N a m quod logas, ut respician. generum m e u m , adolescente... o p t i m u m , niilii c h a r i s s i m u m , ai. flub i t a s , con. ,cias q u a n t i cum illuni , u n verd T u l l i a n i niearn facia.ii, q u i u ea me cura veliementissimc solicitet ? et e magis, quod in cornw u n i b u n.iseriis h a c t a n t u , o b k c t a b a r specula , Dolabellam m e u m , vel potis n o s t r u m fore a b iis molestiis, quas liberiate sua c o n t r a s e r a t , l i b e r u m . V c l i m q u a r a s , quos l l e die sustinuerit, in u r b e d u m f u i t : q o m acerbos s i b i , q u m m i h i ipsi socero non honestos. I t a q u e neque ego nunc hispanicnsem casum e s p e r t o ; d e q u o mihi e i p l o r a t n m e s t , ita esse, ut tu s e n t i i : nec quidein a s t u t i cogito. Si q u a n d o e r i t

8o Cartas de Cicern. c i n t a s , e n t profectb obis locus; sin a u t e m no e m , measdeni soiitudincs lu i p s e ( u t a r b i t r a r ) vcuies, lu q m b u s nos consedisse audies. Sed ego tome vaiicinor , et b a j e omnia meliores h a b e b u n t e n t u s . Recordor enim d e s p e r a t i o n s r a w , q u i senes e r a n t , adolescente m e . Eos ego orlasse nunc i m i t o r , et utor t a l i s vitio. Velini Ila sit. bed t a m c u togam praetextam texi Oppio , puto le audisse. N a m C u r t i u s noster a l D a p h u m cogitai : sed euin in Ite [or m o r a t u r .

libro

sphrno.

>

i a s P f r s ' i "t s e i r e s , m e lamen i n s t o n i a c h o Miere ridere. De Dolabella, quod scripsi, sita0 ' l a i n q u a m si res tua a g a t n r . E x t r e m u m Illud eril ; nos n i h i l t u r b u l e n t , nihil t e m e r e faciemus. Te lamen o r a m u s , quibuscurnque e r i m u s in t e r r i s , ul n o s , liberosque nostras ila tueare, ut amiciiia nostra, et lua fides poslulabit. Vale. Lib. 2 , en. , 6 . NOTAS, razn: el entendimiento. Uliduruisset: hubiere criado callo. Quod ipse: el rden es : ut non p u t e r a , te non videre i d , quod ipse videam. A b exctala : de un hombre que esiti en su aule, como Cesar, otro cado, como Pompeyo. H -*' c ponipa: a Cicern que hai,in sido declarado General ( I m p e r a t o r ) por su ejrcito, le precedan por honra Helores cuando salia en pubi,co-, llevando en los manojos de varilla' o fasces , rama de laurel. Voeulas: le murmuraban algunos. N a v i g a r e: para irme juntar con Pompeyo,

Specula: esperancilla. H i s p a u i t n s e m : et sucesode la guerra , que Cesar habia ido tacer d las Espanas amira los Lugartenientes, que alli tenia Pompeyo. Desperationes : cuando Ciceron era mot.0 huo en Roma las guerras cimles enlre lio y Mario. T o g a m : el consulado. . D i b a p h u m : la toga dos veces tenuta : da a 'aunder, que pretendia el Augurato. Jdt'eclor : el tintoren: signijica, que le jalta favor para ci log. A s p e r s i : estas mticillas te day de paso. I n stomachi) : en medio del sentimento. I n t e r r i s : da algrn indici0 de que se ir con Pompeyo. CARTA III.

ARGO MENTO. Se discolpa con Senio de no haberle esento antes, y le anima d llevar con pactencia su destierro. 1U. T . C. P . Sextio P . Elio S. D . N o n oblivione a m i c h i * n o s t r i , ncque inleroiiasioue c o n s u t t u d i n i s mot supeiioribus t e m poribus ad te nullas litleras misi ; sed q u o d priora tempora in r u i n i s reipublicic, uostrisque iacuerunt ; posteriore a u t e m m e s c r i b e n d o t u i s i n j u s t i s s i m i s , atque aeerbissimis incommodis r e t a r d a n t n t . C u m v e r e t i n t e r v a l l u m j a m satis l o n g u m luisset.et tuam v i r t u t e m , a n i u n -

q u e m a g n i t u d i n e m d i l i g e n t i l i s essem m e c u m recordatus , non putavi esse a l i e n u m i n s t i t u t m e i s iuec ad le scribere. E g o l e . 1'. S e s t i , et p r i m i s t e m p o r i b u s iilis, q u i b u s in i n v i d i a m abscns, et in crinien vocabare , d e f e n d i : et cura in tui fauiiliarissimi j u d i c i o , ac p e r i c o l o t u u m nomen c o n i u n g e r c t u r , quin potui a c c u r a t i s s i m i te t a m q u a m causam t u t a t u s s u m ; e t p r o s i m i recenti a d v e o t u meo, curii rem a l i t e r instit u t a m oflendissein, ac m i h i placnisset, si a d f u i j - ' seni; tamen nulla r e saluti t u d e f u i : q u u m q u e co tempore invidia a n n o n a ; , i n i m i c i non solum lui, verhm ctiam a m i c o r u m t u o r u m , iniq u i t a s totius j u d i c i i , m u l t a q u e alia r c i p u b l i c i e vitia pllis, q u m causa ipsa, veritasque, v a l u i s serit; Publio t u o n c q u e o p e r a , neque Consilio, n e q u e l a b o r e , ncque g r a t i a , ncque t e s t i m o n i o d e f u i . Q u a m o b r e m , omnibus offlciis a n i i c i t i diligentcr m e , sanctque scrvatis, n e h o c q u i deili pra?termitteuduui esse d u x i , te ut h o r t a r e r r o g a r e m q u e , ut et h o m i n e m te, et v i r u m esse meminisses ; id est, ut c o m m u n e m , i n c e r t u m q u e casum, quem neqne v i t a r e q u i j q u a n i nost r u m , neque p r e s t a r e olio pacto potest. 6apienter ferrei: et dolori f o r t i t e r , ac fornirne resister e i ; cogitaresque in nostra c i v i t a t e , et ceteris, q u a r e r u m potila: sunt, multis f o r t i s s i m a a t q u e optimis viris, injustis j u d i c i i s , talcs casus incidisse. Illud u l i n a m ne v e r i s c r i b e r e m , ea te republica carere, in q u a n e m i n e m p r u d e n t e m h o m i n e m r c s u l l a delectet. Dc t u o a u t e m filio, r e r e o r , ne si n i h i l ad t e scripserim d e b i t u m e-

jus v i r t u t i videar t e s t i m o n i u m non d e d i s i e : sin a u t e m omua q u sentio, prsescripserim, ne r e f r i c e m m e i s litteris d e s i d e r i u m , ac d o l o r e m t u u m . Sed tanicn p r u d e u t i s s i m e facies, si illins pictatein, v i r t u t e m , industrian!, ubicumque e r i t , t u a m esse tecum esse duces. N e c c n i m m i i s nostra s u n t , que a n i m o c o n i p l e c l i m u r , q u i u n qusc oculis i n t u e m u r . Q u a r u o b r e m et i l l i u s e x i m i a virtus, s u m m u s q u e in te a m o r m a g na: t i b i consolationi d e b e t eise , et nos c c t c r i q u e , q u i tc non ex f o r t u n a , sed ex v i r t u t e t u p e n d i m u s , s e m p e r q u e p e n d e m u s , et m a x i m i a n i m i tui conscicntia, cun t i b i n i h i l m r i t o accidisse r e p u t a b i s : et illud a d j o n g e s , h o m i n e s sapientes t u r p i d i n c , non c a s u , e t delicto suo, non a l i o r u m injuria c o m m o v e r i . E g o et m e moria nostra: veteris a m i c i t u e , et v i r t u t e . a t q u e observantia filii tui m u n i t u s , n u l l o locodeero n e q u e ad consolandum, n e q u e ad l e v a n d u m t i r l u u a m m a m . T u siquid ad m e f o r t i s c r i p seris, p c r f i c i a m , ne te f r u s t r a scripsisse a r b i t r e r e . Vale. Lib. 5 , ep. 17. NOTAS. P r i o r a : el tiempo en que Cicern estuco desterrado. P o s t e r i o r a : en que lo estaba Sexto. Tui: Milon. A d v e n t o : del destierro. en que babias Inv i d i a : por el aborrecimiento incurrido, por razn de los comestibles. N e q u e prxslarc: ni asegurar que no la vendr. R e f r i c e m : refresque, avive. n.

P4

Cartas

de

Cicerati IV.

CARTA

A R G U M E N T 0. Ditele Trebiano que no le consol, por saber llevaba con constancia sus trabajos. Asegrale que saldrd presto de ellosj y le ofrece aprovechar cualquer momento favorable para su aiivio. M . T . C. T r e b i a n o S. D. Antca misissem ad te Jittcras, s i g e n u s s c r i b e n d i i n v e n l r e m . T a l i e n i m tempore a u t consolari a i n i c o r u m est, a u t polliceri. Consolationc non u t e b a r , q u d e* m u l t i s a u d i e b a m , q u m f o r t l t e r , s a p i e n t e r q u e ferres i n j u r i a m t e m p o r u m , q u m q u e t e vehementer c o n s o l a r e t u r ronsciencia f c t o r u m , et consiliorum t u o r u m . Quod q u i d e m si f a c i s , m a g n n m f r u c t u m s t u d i o r u m o p t i m o r u m rapis, i n q u i b u s t e scio Semp e r esse versatuni: i d q u e ut facias, e t i a m , a t q u e e t i a m t e h o r t o r . S i m u l et i l l u d t i b i , h o m i n i peritissimo r e r u m , et c x e m p l o r u m , et omnia vetustalis, n e ipse q u i d e m r u d i s , sed in s t u d i o mintis fortass, q u m v e l l e m , at in rebus, a t q u e usu plus e t i a m , q u m vellem versatus, spondeo t i b i , a e e r b i t a t e m istam , et i n j u r i a m non d i u t u r n a m fore. N a m et ipse , q u i p l u r i mitni p o t e s t , q u o ' i d i e m i h i d e l a b i ad w q u i t a t e m , e t ad r e r u m n a t u r a m v i d e t u r : et ipsa c a u sa ea est, ut j a m s i m u l cum r e p n b l i c a , qu.-e in p e r p e t u i m i jacerc non p o t e s t , necessari r e v i . i s c a l , a t q u c r e c r e e t u r : q u o t i d i e fit a l i q u i d

libro sptimo. "S l e n i u s , et l i b e r a l i u s , q u m t i m e b a m m . Q u q u o n i a m i n t e m p o r u m inclination.!. p e p a r , i s posila s u n t ; o m n i a m o m e n t a o b s e r v a b i m u s , e q u e ulluni p r a e t e r m i t t e m u s tui j u v a n d i , c t l e a n d i locum. I t a q u e i l l u d h e r u m quod d . s . , l i t t e r a r u m genus q u o t i d i e n , , h i , ut spero, fiet p r o c l i v i u s , ut e t i a m polliceri possi,,.. I d r e , L . . . v e r b i s . l a c i a m l i b e u t . U s . a u vcl.m e s . s u m e s , et p l u r e s te a m i c o , h a b e r e , q u a m q u i m isto c a n i eint, ac f u e r i n t , q u a n t m q u i d e m e g o i n t e l l i g e r e p o t u e r i m , et m e concedere c o r o n i e m i n i . Portern fac a n i m u m h a b e a s . e t m a g n u m ; q u o d est in u n o t e . Q u * s u n t m f o r t u n a , t e m p o r i b u s r e g e n t u r , et cons.1,. nostri p r o v i d e b u n t u r . V a l e . U h - 6 , ep. i l . NOTAS. T e m p o r u m : en que lodalo Ipse q u i : Cisar. Causa: la causa de los CARTA

dominala pompevanos. V.

Csar.

ARGUMENT 0. Escribe & Caton las naticias que tuvo de una invasion de los Parlhos en uerra, del pueblo Romano, y las causas por que no envia carlas, ansando de elio al Senado.. M . T . C. I m p e r a t o r M . Catoni S. D . C u m ad uie l e g a t i , missi a b A n t i o c h o C o m u i a g e n o , venisient in c a s t i a ^ a d Iconium a n t e

86 Cartas de Ci cena diem ili n o n . s e p . , que m i h i nuntiassent, Regis P a r t h o n u n filiuni, q u o e u m esset n u p t a R e g i s A r m e n i o r u m soror , ad E u p h r a t e m c u m naximis P a r t l l o r u m copiis, m u l t a n i m q u e p r e terea g e n t i u m magna m a n t i v e n i s s e , E u p h r a t e m q u e j a i n transire c a p i s s e ; d i c i q u e , A r m e nium R e g e m in C a p p a d o c i a m i m p e t u m esse i a c t u r u m ; p u t a v i pro nostra necessitudine m e h o c ad t e scriberc oportere. P u b l i c e p r o p t e r duas causas n i h i l scripsi: qud et ipsum Cornm a g e n u m legati diccbant ad Senatum s t a t i l a imntios,liltcrasquemisisse;et esistimabam. M . B i b u l u m Proconsulem , q u i circiter id. sex. a b E p h e s o in S y r i a m n a v i b u s prol'ectus erat, q u d sccundos ventos habuissct j a m in provinciani i n a n i pervenisse : cujus iittcris o m n i a certiora p e r l a t u m iri ad Senatum p n t a b a m . M i h i ut in o u s u i o d i r e , t a n t o q u e bello, niaxinne c u r est, u t , q u c o p i l i , et opibus t e n e r e v i i possumus, ea m a n s u e t u d i n e , et continenria n o s t r a , sociorum fidelitateteneamur. T u velini, ut consuest i , n o i absentes d U i g a s , e t d e f e n d V a l e Lib. 15, tp. 3.

Libro

siptimo. VI.

CARTA

A RGUMENTO. Disciitpase de no haber asistido al Senado en un dia , en que podia en ilfanorecer Fianco , por que M. Antonio tema gente armada en 1. M . T . C. T . Planco I m p e r a t o r i Consuli d e s i g nato S. D. Meiim s t u d i u m honori tuo pr necessitudine nostra non d e f u i s s e t , si a u t t u l i 11 S e n a t u m , aut h o n e s t venire potuisseni. Sed nec sinc p e r i c u l o q n i s q u a m , liber d e rcpnplica sentiens, versati potest in s u m m a i m p u n i t a t e g l a d i o r u m ncc nostra- d i g n i t a t i s v i d e t n r e s s e , ibi s e n t e n t i a m d e repubica dicere, u b i me et m e lilis, p r o p r i ! a u d i a n t o r m a t i , q u m Senatore. Q n a p r o p t e r in privati rebus n u l l u m ncque o f ficiuni- n c q u e s t u d i u m m e u m d e s i d c r a b i s : n e in p u b l i c i s q u i d e m , i i q u i d e r i ! , in q u o m e interesse nceesse sit, n m q u a m deero ne cuni p e r i c u l o q u i d e m m e o . d i g n i l a t i t u . In iis a u t e m r e b u s , q u n i h i l o n i i n u s , ut ego a b s i m , conliei possuirt, p e t o . te, ut m e r a l i o n e m h a bcre velis et s a l u t i s , et d i g n i t a t i s m e . V a l e . Lib. 10, ep. a . NO TAS. P r o : corno pide nuestra amisJad. R a t i o n e m : tenga cuer.ta con mi vida.

NOTAS. P u b l i c e : al Senado. Coutmentia: moderation.

Carlas

de

Cicerm Vn.

C A R T A

ARGVME NTO. Hahla de la resolucion, que lomaron y Casio de dejar la guerra despues tencido Pompeyo en los campos de

Cicerm que fut Farsalia.

M . T . C. C. Cassio S. D . E t s i u t e r q u e nostrum, s p e pacis, et odio civilis sanguinis, abesse b e l l i pertinacia voluit, t a r n e n , q u a n d o eju eonsilii prineeps ego Aligse v i d e o r , plis fortass t i b i p r e s t a r e ipse d e beo, q u m te expectare. E t s i , ut siepe solco m e c u m r e c o r d a r i , sernio f a m i l i a r i s m e u s tee u m , et itein m e c u m t u u s a d d u x i t u t r u m q u e nostrum ad id c o n s i l i u m , u t uno p r x l i o p u t a r e m u s , si non totani c a u s a m , a t certe n o s t r u m Judicium d e f n i r i convenire. N e q u e q u i s q u a m h a u e nostrani s e n t e n t i a m vere t i m q u a m r e p r e h e n d i t praeter eos, q u i a r b i t r a n t u r , melius e s se delcri o m n i n o r e m p u b l i c a m . q u m i m m i n u t a m , et d e b i l i t a t a ! m a n e r e . E g o a u t e m ex i n teritu ejus n u l l a m s p e m s c i l i c e t m i h i p r o p o n e b a m , ex reliquiis m a g n a n i . Sed ea s u n t conscq u u t a , ut inagis m i r u m sit acciderc Illa potuiss e , quili nos non vidisse ca f u t u r a , n e c , c u m houiines essemus, d i v i n a r e potuisse. E q u i d e m f a t e o r , ineam c o n j e r t u r a m liane fuisse, ut ilio q u a s i q u o d a m fatali p r x l i o f a c t o , e t victores c o m m u n i saluti consulere v e l e n t , et v i e t i s u a . U t r u m q u e a u t e m p e s i t u w esse a r b i l r a b a r in ce-

8 Libro plinto. 9 l e r i t a t e victoris. Q u s si f u i s s e t , e a m d e m c l e n e n t i a m e x p e r l a esset A f r i c a , q u a m cognov ,t As q t . a m e . i a u i Achaja , et ( u t op.nor) .pso f e g a t o , ae d e p r e c a t o l e . Amissts a u t e m t e m p o r i b u s , quie p l u r i m i . , . , v a i c i , p n e s e r t . m bell s d v U i b u s , i n t e r p o s i t u s annus al.os . n d u x . t , u t Victoria,,, s p e r a r e * , alio,, u t . p s u m v u K . c o ^ temnerent. Atque horum malorun, omnium culpam fortuna sustmet. Qu.s e n . m A x a u d r i n i belli t a n t a m moram bui.: b e l l o a d j u n c t u m i r i . a u t nescio q u e m . s l u m Pharnacena ] A i * tcrrorem illaturum p u t . r c t ? Nos .amen in Consilio p a r i , casi, diss.m.l. usi s u m u s . T u c n i m eam p a r t e m p e . i s t i , u . et cons.l.is i n t e r ^ s e s et ( q u o d m a x i m e e n r a m levai ) fu ura S p r o s p i c e r e posses. E g o q u i f e f (pesareni in Italia v i d e r e m , (sic e n . m a r b . t r a b a n i u r ) euraque m u l t i s h o n e s t i s s i m . s v i n s con vatis r e d e u n t e i n . ad pacem c u r r e n t e n . , ut I n t i u c i t a r e m , a b ilio lougiss.mfe e t a b s u m et a b f u i . Versor a u l e . . . in g e m i l o I t a l i * , et in u r b i s m i s e r r i m i s querelis : q u . b u s a l , q u i d opis fortassi? ego p r m e a , t u p r q u i s q u e p a r i e l'erre potuisset, s . a u c t o r affi , i t . Q u a r e velini pr t u a erga m e p e r p e t u a benevolentia. seribas a d m e , q u i d vidcas, q u i d sentias, q u i d e x p e c t a u d u m , q u i d a g e n d u n . nob i s existimes. M a g n i e r u n t . i b i tuie I n t e r a : a t q u e u t i n a n , p r i m i s illis, quas Lucer,a m , s e r a ! paruissem 1 sine ulla e n i m molestia d i g n i t a l e m meani retinuissem.Vale. Lib. iSiV-'S-

Carlos

de

Ciceron

Lilro

orlato.

9'

NOT AS. Dcfiniri : decidirse. I l i o : la baialla de Farsalia Ipso: Cesar. I p s u m v i n c i : el ser oencidos. rey deI i

P h a r n a c e m - . h i j o d e Milidrate, iiia r
" D F ;

Pen-

r
V T R

T i
R

"

LUES

>

'FIR"-'LD0

4 1 M , , M O

L I B R O De las caria, CARTA

vili. a,unto,.

de iif,rente,

P R I M E R A .

Alaba eia oas

ARGVMENTO. a Trebacio, porgue ya tUne

constanti

p!del e I " Cm a r " pornue de Tla" guerra gahea; - y ' U zumba le escribi en borrador por miseria. . M . T . c . T r e b a i i o S. D . Acccp, a te a l i q u o t epistolas u n o t e m p o r e ,

ersls, bus me P r i l > u s dederas ; i n q u i b u s m e cetera d e l e c t a r u n t : s i g n i n ^ b a n t e -

et e s s e f o r t e m v i r n r o , et c o n s t a n t e m . Quae ego animigli; ' 1


ma CSd avi " ' imbecillirne i s t desiderio nostri te * s -

w a r e p n t a r e m . Q u a r e p e r g e , u t cctpisti r f o r u a n i m o i s l a m tolera m i l i t i a m . M u l t a ( A i c r e de) assequere. E g o e u i m renovabo c o m r n e n d a l i o n e m ; * d t e m p o r e . Sic h a b e l o non u b . roaj o r i esse curie, ut i s t e t u u s m e discessus f r u c luosissimus t i n i sit, q u m m i h i . I t a q u e , q u a n d o Tesine c a u t i o n i n f i r m * sunt, G r a c i d a t o UW m i s i c a u t i o n e m c h i r o g r a p h ! mei. T u m e v e l i m d e r a t i o n e gallici b e i l i ccrtioren. facias. E g o e n i m ignavissimo c u i q u e m a x i m a m h d e m n a b e o . Sed , u t ad epistolas tuas r e d e a m , cetera b e l l e : i l l u d m i r o r . Q u i s s o l e ! eodem e s e m p l o p i res d a r e , qui sua m a n o scribi!? N a m . q u o d i n p a l i m p s c s t o , laudo e q u i d e m p a r s i m o n i a n i ; aed m i r o r q u i d in Ila c h a r t u l a f u e r i t , q u o d dolere m a l u e r i s , q u m h * c exsunberc: m s i tort e t u a s f o r m u l a s . N o n e u i m pillo te meas epist o l a s d e l e r e , ut reponas t u a s . A n h o c s i g n m c a s . n i h i l fieri? fiigere te? ne c h a r t a m q u i d e m u b i a u p p e d i a r e ? j a m sta m a culpa e s i , q u i verec u n d l a m t e c u m e x l u l e r i s , et non h i e n o b , s c u m r e l i q u e r i s . E g o le B a l b o , c u m a d vos proticisc e i u r , more romano c o m m c n d a b o . T u , si int e r v a l l i , i n longiui e r i ! m e a r u m l i t t e r a r u m , ne s i s a d m i r a t u s . E r a m e n i m a b f u t u r u s mense aprili. l i a s litteras scripsi in P o m p t i n o , c u m a d villain M . yEmilii P h i l e m o n i a d i v e r t i s t e ! : ex q u a iam a u d i e r a m f r e n u l u m c l i e n t i u m meor u m ' ; quos q u i d e u i t u m i h i conciliasti. N a m U l u b r i s , honoris m e i c a u s a , v i n i m a x i m a m ran u n c u l o r u m se commosse c o n s t a b a t . C u r a u ! valeas. vi i d u s a p r i l i s , d e P o m p t i n o .

9 . Caria, de Cicern H p m o U m tuani, q u a m a c c e p i a b L . A r r u n ' consulti! i n n o c e n t e m : n i h i l e n i r n h a b e b a t , q u o d n o n v e l in c o n c i o n i r e c t i l e s i p o s s e t . S e d e t A r r u n t . u s ita te m a n d a s s e a j e b a t , e t t u a d s c r i p s e r a s . V e r u m iliud e s i o . N i h i l t e a d m e postea scripsisse d e m i r o r . p n r s e r t i m t a m n o Vis r e b u s . V a l e . Lib. 7 , ep. ,3. Laudatoria. NO T A S. C e l e r a : lo de,as, fuera de haberme escrito machascaras, que eran copias unas de otras-, como se ve mis abajo: s e d u t a d , & r . / E s t u a r e : estabas en brasas. M e i : de mi puno propio. I g n a v i s s i m o : dice, que crec mas bien t los cobardes , y es porque, cuanto menos liacen, tanto mas libre tienen la atencin. P a l i m p s e s t o : en pergamino ya escrito . y borrado. ' Exscribere : trasladar. R a n u n c u l o r u m : llama la gente de aquel pais ranacuajos, por estar lleno de lagunas. C A R T A II.

en, quo.idie p l u r i m o s : s u n t enitn p e r .

ssssil
S A S

oerans, p r * s t a n t i s s i m u m t e ctvem, et singula m e m P b e a s . Q b s , ego, q u a m q u a m v e r i s s i m e possum r e s p o n d e r , t e , q u a e g e e Consilio; t a . o e n n e q u e p b n e a s s u or.ne iniminuan t u . m lauden,, s, o m m s a meis con Siliis p r o f e c a v i d e a t u r , n e q u e yMe negu-Sum e n i m a v i d i o r e t i a m , q u l m s a t i s es , g i E s t t a m e n non a l i e n u m a d , g u , . a . e t , , a q u o d L i A g a m e m n o n i , r e g u m r e g i , f a t hon u m , h^berenliqoemincon.iliiscap,und,sNtoreim

25K 'A mv:sz


thi veri, g l o r i o s u m , te j u v e u e m C o u s n l e m 8 o rcre laudibu5. quasi a l u m m i m disciplina m . N L q u i d e m Ca-sar c u m a d e u m g ^ " polimvenissem, quamquam eratoppre.i uUus

Alaba

ARGUMENTO. d Dolabella por haber derribado la lumna , que se haba levantado en honor de Csar. M . T . C . C. Dolabellne C o n s u l i S. D .

co-

corporis d o l o r i b u s , . a m e n ante q m e p nfe s a l u t a v i t , o h ! m i C i c e r o , . q u i , g " l u l o ' , , , si e g o a p n t i -or.-ris ffltam va e r e n , , j a n . salv, e : p o ' e , r . u , D o l a t e l i * ver t u o e . p a t u l o r , e t g r a f a s a g o l e n , q u . d e , post t e L o u -

Etsi contentus eram, mi Dolabella, tua g l o r i a . s a t i s a u e ex ea m a g n a n i i t e t i t i a m , v o l u p -

9f Carlas de Ciceron sulem solhjn p o J s n m u s v e r t C o n M e o , dicere D e m d e m u l t a d e f a c t o . a c d e re g e s . a m h , i m a g , l i u s . i | , i | p r * c l a r i u s ac um u m q u a m , mh.l reipnblice salutarius. A,que u n a T n k ' " < < A -e a u t e m peto ' " T ' Z T " " r a l M r a ' ' - K ' a ' e m a l i glo! ccrn . "> < - - meque aliqa ex p a r l e in so. c i e t a t e n , t u a r u m l a n d u n , v e n i r e p a l i a r e Q .am ttbeitil " a ' > e " 3 ' {h."ec e n i m jocatus s u m li e n n i . s omnes m e a s , s i m o d s u n , a l i q u m e * e n I I , : ? lC ' I - , aiiq q uam p " 1hn T ' " "n' N'am " semper S h T " 1 . - 'l"2"'""' -elligero L l a r l i i c nihil n " " mcemussnn, m n-h, n a m o r c f w i t a r d 5 n
S S R ^ J ^
, B R M O S I

"

amablli,ls se M R - Semper a m a v i , m s AI. B r a u i m , p r o p t e r ejus s u m m u m m " . . . m, s u a n s s i m o s mures, s i n g u l a r e m p r o l X ten , a l q u e constantian, : <am i d i b n s m a r . L

w l ^ f ' a H a m 0 r e m U1 ' * ! n u s s e a u g e n d i , n e o , q u o d m i h i j a m p r i d e n . coP rnu a u , c s s e v i d e b a t u r . Quis "era, q u i T u a ret ad euui a m o r e m . q u e m ero-, . A , J ssea.iquidaccede^anmmTcc'sfuf^ > n u n c d e n , q u e a m a r e videar, a n t e a d.lex e t a ., et gloriae servias? p r o p a u , t i b i claros vinemTlhd T e a',Cal' t r f n l l n e m b a b e o c l a n o r e m , q u m le i p s u m . Te inrid U

Libro octaoa. 95 lem esse. Quod c u m i l a s i t , h o r l a l i o non esl necessaria; g r a l u l a t i o n e m a g i s u l c n d u u i esl. Conligil enim l i b i , quod a n i s c i o , an n e i n , n i , u t s u m m scverilas animadversionis non modo non invidiosa, sed e l i a m p o p u l a r i s essel , ci ehm bouis o m n i b u s , t b r n i n t i m o cuique g r a t i s s n n a . H o c si t i b i fortuna q u a d a m contigisset, g r a t u larer f e l i c i t a t i t u * ; sed contigit m a g n i t u d i n e t'un a n i m i , tlim e i i 3 m ingenii, atqiie consilii. Legi enim concionem l u a m : n i h i l illa sapientius. I t a p e d e l c n t i m , ei g i a d a t i m t i m i acccssus te ad causam f a c t i , t t i u l reccssus, u l res i p sa m a t u r i t a t e m t i b i a n i t n a d v e r i e n d i o m n i u m c o n c e s s o d a r e t . L i b e r a s t i i g i t u r el u r b c m p e r i culo, ei c i v i t a t e m m e t u : neque solimi ad t c i n p u s m a x i m a m u t i l i t a t e m atti,listi , sed c t i a m a d e s e m p l i m i : q u o facto inteUigere d e b e s , iu te r e p o s i t a m esse r e m p o b l i c a m , t i b i q u e non m o d o t u e n d o s , sed ctiam ornandos esse illos v i r o s , q u i b u s i n i t i u m libertatis piofeciiun i l . Sed b i s d e rebus corani plura propedieni, ul spero. I n , q u o n i a m r c n i p u b l i c a m , nosque c o n s e r v a i , fac u l diligentissiin icipsum , m i D o l a b e l l a , cuslodias. V a l e . Lib. 9, cp. 14. Laudatorio. N O T J S . I.oca: Va yas. Prc-beas : te portes corno , c. A l u m n i , m : discipulo. M u l t a : habl largamente. A t q u e : y todos una vuzdicen lo Cernere: partir conligo, ir a mediai

"

>>* rbus gestis, non lui sirni-

misnio. conligo.

96 Cartas di Ciceron I d i b u s : dia en que M. Bruto, y los otros conjurados mataron Cdsar en el Senado. CARTA A RGU a Bruto para su III.

Alata

ME NTO. mover d Casio d ejemplo.

seguir

M . T . C. Cassio S. D. H y c m e m credo a d h u c p r o h i b u i s s e , q u o m i s u s d e te c e r t u m h a b e r e m u s , q u i d ageres, m i x i m i q u e ubi esses. L o q u e b a n t u r owites t a m e o , c r e d o , q u o d v o l e b a u t , in S y r i a te esse, h a bere copias. I d a u t e r a co faciliiis c r e d e b a i u r , q u i a s i m i l e vero v i d e b a t u r . B r u t u s q u i d e m nost e r c g r e g i a m l a u d e m est consecutus. R e s e n i m t a u t a s gessit, t a m q u e i n o p i n a t a s , tit e * , c u m per sc grat.-e essent, timi g r a t i o r e s p r o p t e r celeri tatcm. Qud si tu ea t e n e s , q u x p u t a m u s ; m a g m s subsidiis l'ulta respublica est. A p r i m a e n i m ora G r e c i a ; usque ad # g y p t u m , o p t i m o r u m e i v i u m i n i p e r i i s m u n i t i e r i m u s , e t eopiis. Q u a m q u a m , n i s i m e fallebat, res sic se h a b e b a t , u t totius belli onine discrimen in D . B r u t o pos i t u m v i d e r e t u r ; q u i s i , ut s p e r a b a m u s , e m pisse! M u t i n a , n i h i l belli r e l i q u u m fore videbat u r . Parvis o m n i n o j a m eopiis o b s i d e b a t u r , qud m a g n o p r e s i d i o Bononiam tenebat A n t o n i u s . E r a t a u t e m C l a t c r n * noster H i r t i u s : atl F o r u m C o r u e l i u m Carsar. u t e r q u e cum firmo e x e r c i t u : m a g n a s q u e Romse Pausa copias ex

i e l e c t u I t a l i a c o m p a r a t . H y e m ! a d h u c rem g e r p r o h i b u c r a t . H i r t i u s n i h i l , n i s i c o n s i d e r a t i , ut m i h i crebris litteris significai, a c t u r u s v i d e b a t u r . P r a t e r Bononiam, Regium L e p i d i , P a r m a m , totani G a l l i a m t e n e b a m u s s t u d i o s i i s i m a m r e i p u b l i c * . T u o s e t i a m clientes t r a n s p a d a n o m i r i f i c i conjunctos c u m causa h a b e b a m u s . E r a t firmissimus s e n a t u s , exceptis c o n s u l a r i b u s : ex q u i b u s u n u s L. Ca-sar firrnus est, et r e c t u s . Scrvilii Snlpicii m o r t e m a g u u m praesidium a m i s i m u s . P.eliqui p a r t i m iueries, p a r t i m i m p r o b i : nonnulli invident e o r u m l a u d i , q u o s in r e p u blica p r o b a r i v i d e n t . P o p u l i veri) R o m a n i , 10t i u s q u e I t a l i * m i r a conseusio est. H * c c r a n t f e r i q u * t i b i nota esse vellem. N u n c a u t e m opto, ut a b istis Orienti p a r t i b u s v i r t u t i s t u * l u m e n eluccat. Vale. Li li. 2, ep. 5. NOTAS. O b s i d e b a t u r : por M. Antonio. C o n j i i n c m s : uni dei d nueitro partido. Conseusio: union C A R T A ARGOMENTO. Iticele d Valerio, que por qui mie ha de dar el gusto de IIamarle Juriscmsulto, corno lo hace en el sobrescrito : lo que dieta de <'/ los que cier.en de donde est, y que de la vuelta presto. M . T . C. Lucio Valerio J u r i s t o n s u l t o b . D . Cur e n i m t i b i h o c n o n gratilcer, nescio; p r * i e r t i m cum h i s t e m p o r i b u s audacia pr sapieuIV.

98 Cartas de Ciceron t i a liceat Uli. Lentulu noitro egi per litters t u o n o m i n e g r a i i a s d i l i g e n t e r . Sed tu veliw d e sinas jam postris litteris uti, et nos a l i q u a n d o r c visas: et ibi inaliscsse, ubi aliquo n u m e r o sis, q u i m istic , u b i solus sapere videare. Q u a m q u a n i q u i istinc n u n c veniunt , p a r t i m tc s u p e r b u m esse d i c u n i , q u d n i h i l respondeas; p a r t i m contumeliosum, qud malb respondeas. Sed j a i n c u p i o tccum corara jocari. Q u a r e i a c , ut q u a m p r i m b m venias: n e q u e in Apuliam t u a m accedas, ut possimus, s a l v u m te venisse, g a u dere. N a t u ill si v e n e r i s , t a m q u a m Ulysses, cognosces t u o r u m n e m i n e m . Valc. Lib. 1, ep. 1 o. Jocosa. CARTA V.

Libro octavo. 99 te etiam arccssitum a b eo, ad quetn c e t e r i , non propter ejus s u p e r b i a m , sed propter occupat i o n e s , adspirare non possunt. Sed tu 111 ista epistola n i h i l inihi scripsisti de tuis rebus; quae m e h e r c u l m i h i non minori c u r a s o n t , q u m 111 e x . V a l d e metuo , n e frigeas in l n b e r nis. Q u a m o b r e m camino luculento u t e n d u i n censeo. Idem et M u o i o , et Manilio p l a c e b a t , p r x s e r i i m q u i sagis non a b n n d a r e s : q u a m q u a m vos nunc istic satis calere audio. Q u o q m d e m n u n t i o valde m e h e r c u l d e te n i n n e r u i . Sed tu in re m i l i t a r i mult es c a u t i o r , q u m in a d v o c a t i o n i b n s , q u i neque in Occeano n a t a re v o l u e r i s , studiosissimus homo natandi : neq u e s p e d a r e essedarios, quelli ante ne anda-

siRGUMENTO. Chance,sc con Trebacio con ocasion de habet escrito que eslaba con Cesar en el concepto de gratl Jurisconsulto. Dicele tumbien que ha. escrito d este mevamente; recomenddndole que le avise del efecto de tu recomendacion, y que, no siguUndosele grandes otMajas de mantenerse con Cisar, se restituya d Roma. M . T . C. T r c b a t i o S. D. Legi t u a s litleras, ex q u i b u s intellexi, te C.esari nostro aide j u r i s c o u s u l t u m videri. E s t q u i d gaudeas, tc in isla loca venisse, ubi a l i q u i d apere viderere. Qud si in B r i i a n n i a m quuquc profectusesses; p r o f e e t n e m o i n i l l a l a n t a i n s u l a p e r i t i o r lel'uisset. V e r u n i t a i n e u f r i d e a n i u s l i c c t ; tum enim 1 te i n v i t a t u s ) s u h i n v i d e o t i b i , ullr

batani q u i d e m defraudare poteranms. Sed j a m satis jocati suinus. tigo d e te ad O s a r e m q u m d i l i g e u t e r scripserim , t u t e scis ; q u m siepe, ego. Sed mehercul j a m i n t e r u i i s e r a m , ne v i derer libralissimi liominis, meique amantissimi v o l u n t a t i erga m e diffidere. Sed tamen his litteris , quas p r o s i m i d e d i , putavi esse h o m i n e m comiuonenduiu. Id feci. Quid p r o f c c e r i m , facias m e velim certiorem : el simnl d e toto s t a t u t u o , consiliisquc o m n i b u s . Scire e n i m c u pio , q u i d a g a s , quid cxpcctcs , qum longuin i s t u m t u u m discessum nobis f u t u r u m putes. S i c enim tibi persuadeas velim, u n u m m i h i esse s o l a t i u m , q u a r e faciliis possim i a t i , te esse sine n o b i s , si tibi esse id e m o l u m e n t o scialli. Sin a u t e m id non e s t , n i h i l d u o h u s nobis est s l u l t i u s - me, q u i te non Romani a t t r a t t a m i t e , H

q u i non h u c advoles. Una m c h e r c u f e nostra vel s e v e r a , vel jocosa congressio pluris e r i t , q u l m non modo hostes,sed cliam f r a t r e s nostri JlSdui. Q u a r e mnibus d e rebus iac u i q u a r a p r i m u m sciam. Aut consolando , aut consilio, aut re juvero. Vale. Lib. y, ep. 10 jocosa. NOTAS. Es q u o d : bien te puedes alegrar-, le trata de ignorante. A b e o : Csar. C a m i n o : grandes lumbres. S a g i s : capotes de soldados: le trata de pobre. Calere : entris en calor con os ataques de los enemigos. Advocationibus: defensas. TSiatare: le trata de tmido, porque no quiso pasar con Csar d la gran Bretaa. A n d a b a t a m : se llamaban A n d a b a i s los qut peleaban con las ojos vendados : y el sentido es, que siendo tan amigo de espectculos Trebacio , que ni aun podan aparturle del espectculo de los Andabates, le da miedo mirar los carros de guerra Britnicos. H o m i n e m : Csar. Congressio: conversacin. F r a t r e s : pueblos de la Francia muy amigos dt los rumanos, y por eso llamados hermanos.

CARTA

VI. s

A R G U M E N T O . Con otasion de haberle dicho Ciceron, que su amigo Trebacio se haba hecho sectario de El,curo, el cual quena que cada uno atendiese su gusto, y no se metiese a gobernar la Repblica, y senta que los Dioses no cuidase chancea con ban de las cosas humanas, il en esta carta, trayendo d propsito varias frmulas del derecho. M T . C. A . T r e b a l i o S . D. M i r a b a r , quid esset, qubd tu mihi littcras m i t t e r e intcrmisisses. Indicavtt m i h t Pansameus, E p i c u r e u m te esse l i c t u m . O castra p r e c l a r a ! Q u i d t u fecisses, si t e T a r e n t u m , e t non S a m a r o b r i v a m m i s i s s e m ? J a m tutu m i l i , n o n p l a c e b a s , c u m dem m t u e b a r e , q u o d c t T i t i u s , familiaris meus. Sed quouatn m o d o j u s civile d e f e n d e s , c n m omnia t u a causa fac,as, non c i v i u m ? U b i porr. illa er.t f o r m u l a fiducite , Ut nter bonos ben agier oportett yuis e n i m est b o n u s , q u i facit n i h i l , n . s . sna causa? Q u o d j u s statues amnum div,dundo, c u m comm u n e n i h i l possit esse . p u d e o s , q u i " ' " " ' " vol n t a t e sua m c t i u n t u r ? Q u o m o d o a u t e m u b i p l a c e b i t Jovem lapidem j u r a r e , c u m sc.a, J o veni i r a t u m e s s e n e m i n . p o s s e ? Q u : d u e t porro populo U l u b r a n o , si t a statueris , pohteuesthai non oportere ? Q u a r e , si p l a r i nob.s defie.9 moleste f e r o : sin P a n s * assentari c o m t n o d u m II a

ios Cartas de Cicern e s l , ignosco : m o d i scrihe aliquando ad nos, quid agas ; et nobis , quid agi, quid fieri, aut curari velis. Vale. Lib. 7 , ep. 12 jocosa. NOTAS. Castra : bella campaa has hecho. T a r c n t u m : ciudad deliciosa de la Italia. I d e m : el nteres, y el deleite. Jovem : jurar por un Jpiter de piedra : pues el verdadero no cuida de las cosas de ac abajo en sentir de Epicuro. Ulubrano : de donde era Trebacio. Politesthai lat. administrare rempublicam: gobernar la repblica. A nobis : si nos dejas en un todo, si abandonas la doctrina de los Acadmicos. que yo sigo. l'ansse : era sectario de Epicuro. CARTA VII.

Libro octaoo. '3 r u m , nisi qnd , ubi esses, p l a n t nescicbain. H l c lu me eliam insimulas, nec satisfactionem meam accipis. A u d i , m i Testa : ulrlim superbiorem le pecunia f a c i ! , an quod te Imperat o r consulit? Moriar , n i , qua; tua gloria est, p u t o , t e malie C w a r c consoli, qum inaurati. Si verb u t r u m q u e e s t , qnis t e l e r c i , p n e ter m e , q u i omnia ferre possum ! Sed , ul ad rem redeam , le istic invitimi non esse, vehementer gaudco : e ! ut illod crai molestura, sic hoc esl jucundum. Tantum metuo, ne artificium t u u m tibi pariim prosit. N a m , u t audio, istic , Non ex jure manu consertum, sed magt ferro rem repelunt. Et lu solesad vim faciundam a d h i b e n i N c que est, qnd illam exceptioncm in inlerdicto pertimescas, quod lu prior vi hommibus armatis non veneris. Scio enim le non esse procacem in laccssendo. Sed u t ego quoque te aliquid de nostris caulionibus admoneam , Treviros vltes censeo. Audio capitales esse. Mallem , auro, a r g e n t o , r e . esseilt. Sed alias jocabimur. i o ad me de istis rebns omnibus scrlbas velini qum diligentissiniL'. A. d . IV non. mari.Vale.
L I

A RGV MENTO. Dale la razn de no haberle escrito : y se chancea con l, alegndole ciertas frmulas del derecho. M . T . C. Trebatio S. D. Adcone me injustum esse existimas!!, ut l i bi irascerer, qud parum mihi constans , et nimi'um cupidos decedendi viderere, obeamque causam m e arbitrarere litteras ad te jatndia non misisse? Milli perturbano a n i m i t u i , q u a m primis litteris perspiciebam, molesliam a l l u l i c neque alia f u i ! olla causa intermissionis littcra-

" 7 " P ' 3 j T T A S . N o n ex : no recobran lo suyo por la via de la justicia , sino por la fuerza de las armas. Trcviros : hay equivoco in esla palalra, que significa urtos pueblos feroets de la Calia Belgica , y tambien los Iriunoirm, que habia en

,0 4 Cartas Roma para eonocer acunar moneda.

de Ciceron las causas capitales,

Libro y res dies nullis in ^

octavo. ^ ^ ^

,0

5 ci-

m o n i b u s , v e r n t u s sum Vin.

^ , b e t o , et a d

n-

CARTA ARGUMENTO.

a n i m o , e t cons.liop.a un, y u n i , complectetur, mth. a e d e ^ J . , , b o n i , et m a l . deri Solent. ^


mums proucisceDar

^ ipsosdies . uon. Quincl.

Dicele a Celio que no quiere que le escrita noticias vulgares , ni cm particulates pasadas, inclinalt 6 presenles , sino de h venidero: d favor de Pcmpeyo,y le pide !o que pidi6 en la antecedente d Curion. M . T . C. Proconsul M . O l i o R u f o S. D . Q u i d ? tu m e h o c t i b i mandasse existimas, ut m i h i g l a d i a l o r u m cotnpositiones, u t v a d i m o nia d i l a t a , e t C h r e s t i contpilationem m i t t e r e s , et e a , q u a n o b i s , cum Rorase s u m u s , n a r r a r e n e m o a u d e a t ? V i d e q u a n t u m t i b i meo j u d i c l o t r i b u a m (nee mehercult! injuria : politicdteron enirn te a d a d h u o n e m i n e m c o g n o v i ) n e ilia q u i d e m euro m i b i s c r i b a s , quae m a x i m i s in r e b u s r e i p a b l i c e g e r u n t u r quotidic ; nisi q u i d ad m e i p s u m p e r t i n e b i t . Scribent alii : m u l t i n u n t i a b u n t : perforet m u l t a cliam ipse r u m o r . Q u a r e ego nec p r a e t e r i u , nec praesentia abs te, sed,in a b b o m i n e longein posieruraprospieienle f u t u r a expecto: ut ex l u i s l i r t e r i s cum f o r m a m reipublicte videriin , quale tediiieium f u t u r u m s i t , scire possim. Neqne t a m e n a d b u c h a b e o , q u o d le accusem. N e q u e e n i m f u i t , quod t u p l u s providere posses, quiim q u i v i s n o s t r n m , in p r i m i s q u e e g o , q u i c u m Pompejo c o i n p l u -

T i b i c

u m

o n l

c u m b o c ad te I n t e r n u m n i . me. eommend.t^ma e
h i l

u p - o , ^ ^

? n U " ^ m h unt o m n i a . Q u i i c u a n p r o r o g e t u r . In eo m i n i s d u m sit, d o , et q u o modo et per q 8 g ot ur. t u o p t i m e c o n s u m e s . v a i c . lju. e ""'- HOT AS.

Quid? Q"{! iEs " 0 1'" y " ' T ^ ' I te%eyo ,ue m. escribieras qui pares hab.an alidade Gladiadores.qui d:lac.oncs habta hoMo de los dias de comparer en jutc.o los ,, J , Cresto , V oIras cosai de esle jae.. " p i i t d t e r o n : .t. r e i p u b l i c * p e r m o i e m . J , P M U o , mas inteU.cnte en los negoctos del Estado. Ipsos * justos, . ni mas nt nienos. C a n i n i u s : sup. fuisset.

106

Carlas

de

Cicern IX.

CARTA A

RGUMENTO.

m L T J f " A"""'io ingratitud los muchos javores que le debia : ofrece sin embarsi enmienda su corresgo continuarlos, pendencia, y le recomienda \T T n Atico. i L , . .fUl'
5 An,niu M

ad

m a

Dullas

fili I m p e r a t o r i S. D . *'"'asmittere,ni-

eas lisT.H , ' " T "l'gem san a p u d t e va ere ; sed ne i i s , q u i i e . ga e n . , a l i q u i d de nos.ra conjunctione i m m i n u t u m esse ostenderem ) tarnen, e u m T . P o m p o n , n s , homo o m n i u m meorom in te s l u d i o r u m , et offictorum m a x i m e e o n s c i u s , lui c u p i , d n a , nostri a m a n t i s s i m o s ad te p r o c i s c e r e m r , a l i q u . d h i seribendum p o t a v i ; pr*scr.im cum a l i , e r ,ps, P o m p o n i o s a t i s f a non possen,. E g o si abs te s u m m a officia desiderei,., i m r u m u e m i n i videri debeai. O m n i a enim m e in te profecta s u n t , q u * ad t u u m commod u m , q u a : ad h o n o r e m , qua; ad d i g n i t a t e m p e r t i n e r e n l . Pro bis r e b u s n u l l a m m i h i a b s te relatam esse g r a t i a m , t u es opti,,!ostestis. Contra etiam esse a l i q u i d abs te profectum , e s m u l l s a u d i v i (nani couiperisse m e non a u d e o dicere: n e lorie, id i p s u m v e r b u m ponam, q u o d abs le a j u n t , fals in m e solere conferri) sed e a , qua: ad ine delata s u n t , malo le e s P o m p o n i o , cui non m i n s molesta l u e r u n l . . q u m cs meis

( n 0 a q u d

io Libro oclavo. 7 l i n e r i a cognoscere. M e n s in te a n i m u s q u m inculari officio i n e r i i , et S e n a i u s , et p o p u l n s k o m a n u s l e s t i s e s l . Tu , q u m g r a t u s erga m e f u e r i s , ipse d i s u m a r e poles ; q u a n t u m m . h . d e b c a s , celeri e s i s l i m e n i . Ego q u * t u a causa a n t e a f e c i , volunlate sum a d d u c t u s , posteaque constantia. Sed reliqua ( m i b i crede) m u l t o malus rocum S t u d i u m , majoremque g r a v i t a t e l o , e t labori m d e s i d e r a n t . Q u * ego si non p r o f u n d e r e , ac perdere v i d e b o r , o m n i b u s meis v m b u s sustinebo : sin a u t e n . ingrata esse sentiam, n o n c o m m i t t a m , ul l i b i ipsi insanire videar. E a , q u a : s i n ! , ei c u j u s m o d i , poteris ex P o m ponio cognoscere. Alque ipsum l i b i P o m p o n . u m i t a c o m m e n d o , u t , q u a m q u a m ipsius causa conhdo te omnia esse f c t u r u m ; tarnen ali le h o c p e l a m , u t , si q u i d rcsidel in le amor, erga m e , id omne in P o m p o n n e g o l . o ostento. H o c m i h i g r a t i u s lacere n.hU poles. Vale. Lib. l , e p . j objurgatorio. NOTJS.

A l i q u i d : qui no estaba en su punto " " s i u d l r u m : de mi afeeto, y buenos

nuestra ofieits

que por li luce. A m e : hice por li, me debes. Contr : que en algo has sido contra mild ipsum: Antonio decia que habia avenguado que Cicercn no le correspondia corno amigo. C o n s t a n t i : por ir conforme con mi modo de obrar de anles. R e l i q u a : lo demos, eli que le puedo senir.

105

Cartai

de

Cicerm
tur

Libro

octavo. ^i^ro. liberts,e auc.oritate a l , q u 3 n a o ab

CA ARO r anco haha esento v e se hiciese a pai te d ee, ?M no d t

RTA X. OMENTO, al Senado, aconsejando. eoa M. Antonio ; Licer* hacer, dej'a ,

rnlhi, d i g n i t , i s eonsecutus M ^ amplissimos ) eos honorum con dignitatis ^ ' ' ' " ' ' J ^ popoli R o m a . , t cum
1,4

ede la RepubUca, pues de no hacerlo asL lodai los honores cmseguido, se M T r J"edar,dn "lo nombre. c - P l l n c Imperatori C o s l i designalo s S.D.
nos t u o i n l0qU"i",S "" Furnias <" ^m t u o i in r e m p u b l . c a m , ea g r a t i n , f a e r o n t a ~ ' ' - P ? P " l o q u e Romano proba,issima.Qu* T " * SUat < ' " " * Sena,u, nequaq u a m consentire enm Fornii oratione v * P a c , s e m m , era ; cum collega ! f C h r , i i u n u 5 . * fedissi,,,is latroninetere d ^ T 1 q U . , u l P s " i s a i s petere debent : a n t , 's, pugna,,,cs eam L t u -

r " ! ; , : non t u u m judicium , sed ' C U " ' m \ i n Ula coujuuxerunt. Complures m t e m p o r u m viniula coJ ^ ^ 0. perturbatione reipnmie annuo H m nem. r f j - J T \ k m igi-

lant Victoria p a x , non p a c i o n e parienda est. i e d de pace I n t e r * vel L e p i d i , vel t u * , q u a m m par em a e c e p t * s i n , , ex viro optimo fra,re tao, et C . F u r m o poter,s cognosoere. Me autem i m p u b i t u , c h a r , , a s , u t , q u a m q u a m nec t i b i ipsi cons,bum deesset, et f r a t r t s , F u r n i i q u e benevolentta, fidehsque prudenti tibi p r e s t esse! f u t u r a , veliera .amen . e * quoque a n c o rila-,s pr p l u n m i s nostris necessitudinibus p r e c e p t u m ad tc aliquod pervenire. Crede igi-

tis, sed id non mors H * c s, et a g e s , et n u r a , m et d c o n s u l , et consolar. h < < P m i5lis c o n s u l , et consolari. S.n liter , 'u mplissimis n o n , i m b u s h o o r u m dienitas nulla erit, sed e n t sunmm H ^ iinpulsu b e n e v o l e ^ ritis : q u * tu in exper.endo e . ra. o n e , q digna e s t . vera esse coguosces. i l a W r Lib. io, ep. 6 disuasona. NOTAS-

^ .obrelapa*f

recibida _
k

basito

la

carta

ce. I N D I C E S C A . T QUE
cosr

" LIBRO V.

LIBRO NE(,
8sre

m.

VOLUMEK. L I B R O I. De las cartas de recomendacin. C a r l a i Leniulo p . i . C a n a 3 i Celio p. 2


a 3 Apio P u l L e n r o p. C a r l a 4 i F u r f a n i o p. &rt

Carta 15 i Curion p. 16. Carta 16 Anclo p . 1 7 . Carta 17 a Cesio p . 1 8 . Carta 18 4 P . Servilio P- i d e m . C a r t a i 9 T i c i o p. . 9 . Carta 30 i A l i e n o p. so.

De las carlas exhortatorias. Carla 1 i C u r i o n p. 3. Caria : i T . F a b i o p. 34Carla 3 i Toranio p.

Carla

i T r e b a c i o p.

L I B R O II. Carla 6 C o r n i f i c i o p . 7De las carias narraCarta 7 i Crasipcdes lirias y anuncia p. 8. lorias. C a r l a 8 Bruto p . Carta 1 a Apio p. s i . C a n a 9 i C, Csar p. Carta a T r e b a c i o p. 10. Carla 10 i Sulpicio p. C a n a 3 Celio R u f o 12. P- 24C a r l a 11 al m i s m o p. Carta 4 al m i s m o p . s j . '3Carta 5 P a p i r i o P e C a r t a 12 al m i s m o p. lo p. >4C a n a 6 Planeo p . a 8 . Carta 13 Acilio p . 1 4 . C a n a 7 i Xcrencia p . C a r t a r 4 i Apitlcyo u. >5Carta 8 Tirn p. 3 0 .

De las carlas gralulalorias y de accion de gracias. Carta 1 a Curion p.47Carta 2 i Basilio p. 49C a r t a 3 Dolabela p. idem. C a r l a 4 a Cornificio p. 35' , . 5Carla 4 a Curion p. C a r t a 5 i L. Culeolo 3<ip. J i . Carla 5 4 Planco p. Carta 6 i Q- T e r m o 37. P- 5 2 C a r i a 6 i Cornificio p . Carla 7 i M . Marcelo 38P- 53C a r l a 8 C. Marcelo Carla 7 i Tiron p. 4 0 . el hijo p. 5 5 . Carla 9 i C. Marcelo LIBRO IV. ci padre p. 5 6 . De las carlas petilo- Garta i o i C. Marcelo rias. ci hijo p . i d e m . Carta 1 Apio Piller p. 41LIBRO V I . Carta s a Q . Metelo p. 4 ! . De las carlas ccnsolaC a r t a 3 li B r u t o p. 44lorias. Carla 4 i L. Culeolo C a r l a 1 i P . Lentulo P- 45p. 5 8 . Carla 5 t L . P a u l o p. C a r t a a i Curion p-5946.

In ce. Carta 3 P . N i g i d i o C a r t a 7 i C. Casio p. 88. p. 6 1 . C a r t a 4 Torcuato p. LIBRO VIIL Carta 5 al mismo p. 67. De cartas de diferen Carta 6 A. Cecina p. tes asuntos. 69. Carta 1 T r e b a c i o p . Carta 7 i Trebacio p. 90. 7<C a r t a z i D o l a b e l a p. 92. Carta 8 i T o n a n o p. C a r t a 3 C. Casino p. 7396. C a r t a 4 i L. Valerio LIBRO VII. p . 97. De las cartas ejecu- C a r t a 5 T r e b a c i o p. torias. 98. C a r t a 6 al m i s m o p . Carta r i Curion p . 7 5 . 101. Carta 2 i Celio p. 7 7 . C a r t a 7 al m i s m o p. C a r t a 3 P . Sextio p. 102. 81. Carta 8 i M . Celio p. 104. Carta 4 i T r c b i a n o p . 84. C a r t a 9 C. Antonio p. 106. Carta 5 M . Caton p. C a r t a JO P l a n e o p . 8Carta 6 i Planeo p. 87. 108.

E S CICEROS 1S

OPER1BUS

SELECTA.

H e h e c b o lo q u e d e b o con mi p a d r e , a u n q u e yo no estoy contento. Officio et pietale patri satisfeei, mihi numquam. Las grandes m e r c e d e s q u e m e h a s h e c h o . Magnitudo tuorum erga me meritorum. N o sosegar hasta acabar el negocto. Aisi perfecta re non conquiescam. M e es enojosa la v i d a . VUam mihi acerbam
P

' H a c e r gueiTa alguno con dinero.

Oppugna-

re aliquem pecunia. Todos q u i e r e n e n c a r g a r t e el negocio. Vmnes rem ad te deferri volunt. . N o h a y q u e rogarte. Nullum pxecibus relmauis locum. _ . . . D a r p a n e al R e y d e alguna cosa. De a.*ua re ad Regem referre. N o h a y q u e sacarme d e lo q u e u n a vez h e d e t e r m i n a d o . Deduci ab eo nonpossum, quod stmel institu. . . . . E l negocio va cuesta abajo. Inclnala res " n m a y o r parte d e l d i a se pasd en porfiar.

Dies magna ex parte eonsumptus est altercatione. Senlenciar. Pronuntiare sententiam. Casi todos dijimos q u e se tratase d e otra cosa. Frequentes ivimus in alia omnia. Contradecimos lo q u e tti dices. Tute orationi reclamamus. Concordamos con tu parecer. In tuam sententiam ivimus. F u e aquel dia d e g r a n d e honra para mi. Ille mihi dies honestissimus fuit. Desocupados del todo nos damos los estudios. Ab omni alia cogitatone ad studia Iliteraria animtun traducimus. aucPlisse el Senado d e por medio. Senatus toritas gravissima intercessit. T e n g o m u c h a amistad con t u padre. Paire tuo familiariter utor. T r t a l e d e m a n e r a q u e entienda que te le e n comend m u c h o . Hominem ita trarla, ut intelligat meam commendationem non vulgaremfuisse. R e c h a z a r el parecer d e alguno. Sententiam alicujus frangere. Sali con el pleito. Obtinui causam. Llevar el pleito otro T r i b u n a l . Causam ali transferre. M i p a d r e h o y estuvo conmigo desabrido. fodie acerbum habui patrem. D a r hacer ley. Ferre legem. H o y no es dia de a y u n t a m i e n t o . Hodie Senatus non habetur. Poner escrpulo donde no le h a y . Ficta Religionis nomea inducere.

Si pusiera la vida por t i , no t e pagare la oas m n i m a merced q u e me has hecho. Si vitan pro tua dignitate profundam, nullam parassccutus. lem videbor tuorum meritorum H e m o s veuido i t e m e r m o c h o una cosa q u e nos daba poco cuidado. Animum minori cura ad summum timorem IraduximusComo quiera q u e sea. Quoque modo se res habeat. N o h a y medio. Non est tertium. N o p e r m i t a s q u e tu p a d r e padezca. Ne pattern jacere patiaris. N u n c a estoy sino pensando en tus negocios. Nullum Iempus pretermiti de luis rebus cogitandi. . T o d a v a tenemos buen pleito. Causa mbis adhuc integra est. Bien sabes cuan S e m t i c o y callado es. miti hominis tarditatem, 6? taciturnitatem. M e n o s d a o se ha hecho i tu honra, q u e mi vida. Minori in re violaturitua digtutas, qum mea salus afflicta est. La malicia de los hombres descubrir mas t u v i r t u d . IIlustraba tuam ampliludinem h'jminurn injuria. Espera de mi q u e har por ti lo posible. A me omnia in le studia, officiaque experta. Porque estamos m u y apartados y ha m u c h o q u e no nos vemos, te escribir m u c h a s veces. Ouor.iam intervallo locorum f temporum disjuneli sumus, per Hileras tecum s*pissim'e colloquar. ^

,x6 Siempre q u e tenga mensajero c i e r t o , no dejare de escribirte. Quolies mil,i certorum haminum patenas erit , quibut recle den, non pretermitan,. Est rallarse de alguno. Abalienare ab e aliquo. Todo me empleo en pensar en ti y en tu honra, / o ammode te. ac tais ornamenti,cogito. Poner paz y g e n t e de guarnicin en la piov i n e . Prosi,teiampace, prasidiisquefirmare. De lo que suceder, juzgarn los hombre vuestra intencin. Ex esenta homines de tuo Consilio existntaiuri sunt. Casi estamos vista de la ciudad. In ctmpeclu prope nobis urbs est. N o vuelvas atras por mal que otro te haga. Magnitudine,,, animi lui numquam detlectas cujusquam injuria. N o solo no puedo pagarte lo mucho que te d e b o , pero ni a u n imaginarlo. Nultam parten, tuorum meritorum non mud riferendo, sed ne cogitando quidem gratia consegui possum. A ti se atrevid mas que ti otro , aunque no pudo hacer uada. In te potissimim fractam illam, debilitatati, vim suam conti,lit. Tomar el negocio un poco de atras. Rem paulo allius repetam. N o ine <lici tanto disgusto lo que sucedi, couio gusto lo que hiciste, Non tam acerba hx c nuli, uccider,,,,t, qum sunt grata qu* feci,ti. Tengo muchos trabajos. Aficta fortuna mea est. '

"7
H u b o mucha mocion en el sermn. Magmi' animorum matta in condone factus est. Traer la memoria. Redigere in memoriam. E n t r en m i , reportme. Ipse me collegi. Contar alguno lo que pasa. Referre sermones ad aliquem. N o me enojes, porque y o no me puedo enojar. Non mihi stomachum facias, quem eso funditus perdidi. Echadas todas mis cuentas y vistas mis cosas , saqu esto en limpio, < me resolv esS to. Circumspectis rebus omnibus, ratim,busque subductis, summam feci cogitatimi! mearum omnium. Dinie Dios este propsito. In hanc mentem me Deus impilili. Metime la fortuna en medio de las revueltas de la ciudad. Jecit quidam casus caput meum in median, cmtentionem, dissensione,,,que eie,lem. Perseverar en su parecer. Costare miententia. Dando por libre i este ladrn, has q u i t a do de la Repiblica un excelente ejemplo de castigar otros tales. Hujus Introni, impuntiate exemplum prxclarissimum vndtcands latrocina de repblica sustuhstl. Tener poco animo , 6 estar muy cado y desmayado. Fracto animo, et demisso esse. No hall la Repblica como la deje. Non offendi in repblica cumdem honorum sensum,
9

' f c i l ' d i s i m u l a r en el semblante. Fronte-, atque vulto simulatio faciUimi susttnelur.

N o m e culpes en esto, p o r q u e no le culpe y o d e lo mismo. IIlc a me ne requiraa, ne tibi ego dem reponum. H e q u e r i d o o l v i d a r lodos los agravios q u e m e han hecho. Omr.es injurias voluntaria quadam oblivione comrivi. Enojse el p a d r e , encendile. Exarsit pairacundia. H u b i s t e d e m o s t r a r el odio q u e m e tenias. Inclmum in me odium jam tndem efudisli. G e n t e m u y h o n r a d a m e dice lo mal q u e h a b l a s de m . luiqui tui sermones per nomines homstissimos ad me perferuntur. Conoces la voluntad q u e te tengo. Tstala libi est mea in te voluntas. A g r a d e c i m u c h o todo lo q u e hice por l. Omnm mea in .e oficia iUustri grtia excpi,. H a b i e n d o h a b i d o m u d a n / a en las cosas, no debo tener el m i s m o parecer. Conversis rebus, permanere in sententia non debeo As lo pienso yo. Sic opinto mea fert. Conosco q u e m e a m a s m u c h o , y n o i e r e s mal nadie. A o v i a n i m u m tuum mihi amicissimiwi, aulla ,n alios mulevolentia suffussum. N o t r a t a n estos libros de los comunes preccptos.Hi libri aLhorrent a commumbus praccptis. f s o p u e d o t r a b a j a r por enfermo. Morbo impcdior qmminus laborem. Sealar al hijo sn legt'ima. Constitucre futo pulrwiontum. Psame q u e m e tengas p o r descuidado. Vbmine negligente suspectum me tib esse dolos. tcr

M e h a sucedido como yo deseaba. Meis optatis fortuna respondit. M i r a q u e hagas coiuo de t se espera. Quam expectationem de le concitaslL, sustme ac luere. J a m a s m e olvidar d e las mercedes q u e m e ha hecho. Meam luorum erga me meritorum memoriam mea numquam delebit oblioio. -Mucho se ha acrecentado tu h o n r a y h a cienda. Magna libi accessio faca esl el fortunec, et dignitalis. T u p a d r e ya viejo descansa en t . Patris tui atas ingraveseens in amore, atque adolescentia rcquiescit tua. E r e s el h o m b r e mas venturoso del m u n d o en ser alabado. Laudibus superas omniumfortunam. Prospere Dios l o estado. Tib palrimofortuuel. nium Deus T a n t o le quiero yo como t u padre. Charus equ'e mihi es , ac patri luo. T e dejar dicho lo q u e siento. Testatum tuum relinquum . quid senliam. apud animum Aceit volver en m u y mal t i e m p o . In miserum temporum italum meus reditus incidit. M u c h o has de h a c e r para responder a lo m u c h o q u e se espera de l. Est libi gratis adversaria constitua, et parata incredibilis quadam expeclatio. H a c e r mas de lo que de uno se espera. Expectationem vincere. N o lo hice por moverte , sino p o r mostrarte el a m o r q u e te l i n g o . Aon fea mjlammcndi lui causa, sed teslificandi amoris uiei.

ISO M u y e n c u m b r a d a est ta honra. Excelso, et illusi ri loco sita est laus tua. Todo est casi p e r d i d o . Omnia sunt debilitala jam prop, et extincta. H a s v u e l t o la Repblica perdida su a n t i g u a l i b e r t a d . Ajjhctam et oppressam rcmpublicam in prisiinam libertatem vindicasti. M a s parece q u e lo pides p o r justicia, q u e p o r ruegos. Vidris exigere ma gis, qum rogare. M e pagas lo que m e debes, y no m e h a ces m e r c e d . In mercedis loco potis, qum beneficii mimer. N o te puedo corresponder las mercedes q u e m e haces. Tua in me beneficia fustinere non possum. N i n g u n a merced se me puede hacer, q u e y o no pueda agradecer y pagar. Nulla tanta gru lia est, quum non vel animus meas accipiendo , vel remunerando illustrare possit. Todoa m i s cuidados empleo en conservar t u honra. Omnia mea studia in tua diluitale luenda fixi, et locavi. H a s acrecentado m u c h o mi honra. Mutum mihi decoris, ac dignitalis adjunxisti. N o te venzan 6 engaen los consejos d e otros. Ne te au/eranl alionan Consilia. N o errars si m e oyes. Nuniquam labre. si me audies. Biiu conocido te tengo. Novi animum, novi causili uni tuum. Q u i mudables =on los h o m b r e s ! Qum sunt Jlexibiles kominum volunlatts !

ist E l mismo concierto con q u e p a r t , q u e r ra q u e m e g u a r d a s e n . Velim, ea mihi conditio maneat, qua pro/ectus sum. E s t o supe por n u e v a s , por lo q u e se d e ca. Rumor ad me hac pertulit. M i r a r lo por venir. Longe in posterum prospicere. Fia d e l. Da te homini. Lsto te escrib. Hoc ad te litterarum dedt. Por ser lejos y por los m u c h o s ladrones q u e h a y en el c a m i n o , llega ac todo m u y t a r d e . Piopler longinqiiitatem, et latrocima tardissim huc omnia perferuntur. Casi estoy loco d e placer. Nimio gaudio pene des i pi. N o tienes mas d o n d e s u b i r . Nihil Ubi deest ad summum gloriam. T e n g o est ra o (leseo d e ver la c i u d a d . M i rum me desiderium tenet urbis. I n f r m a m e de todo lo q u e pasa en la K c p tib i r a . porque no venga como h o m b r e n u e vo. Velim me erudiaiU Hilera tu* de o m ni repblica, ne hospes plae veniam. Ms aprecio g o / a r d e t una hora, q u e todas las utilidades q u e se m e pueden seguir del gobierno d e la provincia. Cum una ambulairuncuia. atque uno sermone tuo omnes fructus provincia non confcro. Yo confio que lie alcanzado que m e tengan por h o m b r e de bien. Spero, me integritalis laudem asseculum. Presto te ver. Prope diem te videbo.

D e j a r la enemistad. SimuUatem deponen. Deseo. Est mihi i optatis. E r r a d a m e n t e e c h o menos la ciudad. ,17,. ro me detiderio urbs afficil. La aspereza del invierno. Hyemis magnitndo. P a r e c e m e q o e ests m u y ocupado. Districtus mi/u videris esse. La razn lo ha curado todo. Ralio psa acputit omnes molestias. N i n g n nial se m e har nuevo. Animas duruil ad dolorem novum. ob-

D e m u c h a prosperidad he venido m u c h a miseria. Ab exoitata fortuna , ad inclinatam , e, p n p i jacmtcm d a c m i H a s p e r d i d o la amistad d e un h o m b r e principal q u e h a b a s g a n a d o . Collectam graUam jlorentissimi hominis effadisti. D o y ocasion d e q u e algunos sospechen q u e q u i e r o navegar. Mofeo nonnuliis suspicionem vel le me navigare. D e j o d e m a l a gana la c i u d a d . ab urbe reUnquenda. Abhorreo

N o m e espantan loe miedos q u e m e pones. A , m e l a ; , , . , t q u x m M a \ c aa ttmorem proponuntur. A costa ma r e p a r a r l o s dailosde laciudad.AT.


m ' ' a "'Pubhe* redima,,,. M i liberalidad m e ha causado m u c h a s pec u m b r e s . Mxima, molestias me liberalilate contraxi.

utor

f"mov'",jatatis vitio.

fonasse

imitar,

et

P a r t i r s e el d'ffl sellaladn. Ad diem decedere. Lleva esas cuentas i t u padre. Refer rationes ad palrem tuum. H a z como hijo de q u i e n eres. I'r*be te tuis majoribus dignum. Si p e c a r e s , para t ser el d a o , no p a ra m. Si quid offenderis, tibi totum, mhil mihi offenderis. M e has h e c h o m u c h a honra. Multa a te ornamenta in me profeca sunt. T a s cartas p u e d e n m u c h o conmigo. Tu* ltter* maximi sunt apud me ponderis. La l a r g a ausencia se recompensar con el m u c h o bien que haremos el uno al otro, l.ongi temporis usuram qua caruimus, magnitudine, et crebritate officinrum sarciemus. H a dias q u e no nos tratamos. Intermissa nostra consuetuda est. N o hagas nada contra t u n a t n r a l . N,l facas imita Minerva. D a r recados. Dar mandato. E s t o se h i z o contra mi voluntad y sin p e n sarlo. Hoc contra volntatela meain accidit. T e n cuenta con m i s cosas. Consule rationibus meis. Este ha sido el discurso d e m i v i d a . Hic fuit quas me* v i l * decursos. Reeilm d e esto m u c h o contento. Ex hoc magna,n votuptalem cupio. Os envi la copia d e las cartas. Littcrarum ad te exemplum misi. T o m a r d e atras. Ex alto repetere.

Jzrzv:^,a

,eaiiad-

Salir recibir algono. Procedere

obviam

N o h a y para q u e eonlar lo q u e h a . h e c h o . commemoratio. Supervaeanea esl officiorum Esto m e l u c e d u d a r u poco. Hoc me in rmmullam dnb.tationem adducit As, pasa el negocio. F.a res sic se hahet. I ltt? y'*"1' <'< 'ennnmeumsermonem. R e c i b i d , e r o del cambio. Accepi pecuniam ex publica permuta! ione. S bien en la posesion q u e m e tienes. S a o , guem apud le locum teneam. M u c h o ha cundido este vicio. Late pal1 noc vitium. Hemos hallado de que hablar. termonis naeli sumus. E r e s j u e z . Forum ags. H a y poqusimos estudiantes. Mira lasticorum paucilas. Malcran,

est

scho-

H a s dado l u g a r q u e no se tenga tal opinin de t. De ,e secas exislimandi non ni"li /or dedisli. Ir camino. Facer iter. L e v a n t a r Reales t el campo. Movere castra. Cuando t e n g a mas lugar te escribir. Cum plui ota naclus ero, ad te scribam. E m b a r g a r la obra. /Edifica,ionem impedir. P o r q u e nuestra p a r t i d a no sea en invierno. A e in hyemem noslra profectio incida!. D e s e m b a r g a r l e alguno' la obra. Liberare aliquem ad facidtatem edificandi. Pedir pechos t alcabalas. Tributa exigere.

alicui. E s t o es lo principal. Id capul ts!. E s h o m b r e d e m u c h a eipericucia. tsl homo plurimo rerum usu. V o l v e r a l propsito, al punto. Ad rem redire. H a g o m u c h o por t , . Pluramim la causa laboro. N o c u i d o q u e lo tomes bien t mal. IJuam in parlem accipias non laboro. Sealarle dinero para su gasto. Sumplus alicui decernere. . . H a c e r agravio alguno. Facere mjunam alitili. , D a s oido lo q u e te digo. Aures lux ad meam toccm pulen 1. E c h a r l e i l'uera. Excludere aliquem. Introduces en la amistad un l ; u g , i a g e q u e e n t r e amigos no se sufre. Inducs m amicitiam gems sermoni s mini ine liberale. Aparta d e a h , no hables de esa m a n e r a . lolle. Cenus hoc tOUim or alienis H a g o y o lo q u e en t reprehendo. In quo le objurgo, id ipsum imitor. Acaeci. Usuvenit. Estas p l t i c a s no p e r j u d i c a n 1 t u h o n r a , t i , sermones tmm existimatioaem non offrtidunt. Yo te hice callar t tap tu boca. 'Juos ego sermones repressi. ' La envidia de los h o m b r e s te ha h e c h o menos liberai. l)e tua pnlixa, benef.caque natura non nihil elimavit hominum invidia.

S n r e h e 5 d , d , c m i n d i c i o n escaso e a dar d e lo ageno. Natura semper ad largiendum ex alieno fui restrictior * P r o c n r a q u e no m c cargnen m a s d e lo que d a r

T e escrib algo enojado. Seripi t,Li l e t e n g o m u c h o respeto. Summa <rgn " sum.

subiratus. oburvangrajaF

P a g a r l e en la m i s m a m o n e d a . Paren, ttam aticui referre. ,,! r "g""'0',em M '""S"""' nnsecutus ut. M a n d a r hacer procesin p o r alguno. pltcacionem alien, decernere.
t

r,

Se

la heCh0

gran

lc,rado

Sup-

u,tf"'T"'

KCbr

mis

cuando

.e

D a r l e en q u e e n l e n d e r d enoiarle. sere negotium alicui. T r i u n f a r de los enemigos. Agere pnum ex hostibus.

Faeestrium-

Y o ser tercero. Deprecatoris suscipiam ojjiaa. atque partes. Te h a r mas servicios q u e puedas pensar. yincam meis officiis cogitatio/ies tuas Acurdame d e t, y tc a m o como debo. Presto benevolentiamque, quam deUbi mentoram, ben. E m b a r c a r s e . Conscendere navem. Ser corregidor. Gerere Praturam.

M a r a v l l e m e m u c h o d e esto. Hoc mihi permirum accidit. E n dos casos d e m u e r t e te h e defendido. Titani salutem duobus capitis judiis defend. N o es tiempo ahora de reirle sobre esto. De hoc alienimi tcnipus est mihi tecu/n expostulandi. N o cabe eso en m . Hoc in meam naturani cadere non potcst. H a r y o t u otcio, tengo d e defenderte. Tuas parles agam. E n todo miras tu nteres. Omnia ad tuam utilitatem refers. I)< aria rae prender 6 padecera prisin por t . finculis pro te libentissime astringar. P r o c u r a q u e no m e haga dao la envidia d e otro. Summo studio provide ne qua me invidia attirigat. Tngote la voluntad q u e debo. Quo animo in te esse debeo, sum. l i a r todo lo que entendiere ser t u voluntad. Totum me ad tuam volntateme nutumque converto. De esto basta lo d i c h o . Sed hete hactenus. N u tenia fecha. In epistola dies non erat scripta. Parceme mas fresca. Recentior htre e p i s tola ntihi videtur. Si m e hallara yo all, como os hiciera rer! Si ndfuissem, quos ego risus vobis excitassemi E s c r i b s t e m e y pintaste al vivo el estado de la Repblica. Formam temporum, et totius reipublica ad me misisti expressarn. N o s como m e trae el eplogo d e esta ora-

128

c i o n . Quemadmodnm expediam hujus oratio nis ex il uni non reperto. A l g o t e p i c a . Ai iquid morde!. P r o c u r o t u h o n r a . In ser DO /onori tuo. O j a l h u b i e r a s i d o as. Velini ita fortuna tulisset. E n a l g o a y u d a s t e l a R e p b l i c a q u e estab a p a r a p e r d e r s e . Aliquid opis reipublica occidenti tulisti. H e t o p a d o cou h o m b r e s locos a m i g o s de p e l e a r . Incidi in hominum pugnandi cupidoruni insanias. H a v m u c h a s g u e r r a s en F l a n d e s . Ardet bello Faudrin. M e j o r c o n c e p t o t e n g o de t q u e d e m . Magis tribuo tib, quum mibi arrogo. M i r a conio h a n d e i r y en q u e h a n de p a r a r l a s cosas. Perspice, qui cursus rerum, qui exitus futurus sit. N o s a b e m o s q u e h a c e r n o s . In magnani d i f ficultalem incurrimus. Escusa ese trabajo del camino. Supersedeas hoc ilineris labore. R e c i b i r p e s a d u m b r e . Truhere molestiam ex liquu re. A c u r d o m e . Memoria tenec. E s t o h e m o s a p r e n d i d o d e los sabios. Hac a saprentibus tradita surt. E s t o p u e d e ser p r o v e c h o s o y gustoso. Hc usui, et delectationi esse possut,t. A c.ita f a c u l t a d t e h;.<s a p l i c a d o d e s d e n i o . fin artibus a primis temporibus atatis studi uni aum dediti.

129 Q u i t a r s e d e c u i d a d o . Animum a solicitudine abducere. E n todo g n e r o d e letras eres s e a l a d o . In mnibus ingenuis artibus excellis. E c h a r s e los pies d e a l g u n o . Abjicere se alicujus. ad pedes C u a n t a s veces m e p a r o i p e n s a r en la m u e r t e . Quaties in mortis cogitationem vento. V i v i r y p a s a r la v i d a . Mtatem agere. E l t i e m p o lo c u r a . Dolorem longinquitastemporis inuninuit, ac mollit. Con eso n o m e has d a d o poca p e n a . His rebus non mediocrem animi dolorem adhibuisti. Veces h a y q u e a p e n a s p u e d o s u f r i r l o . Opprimor inlerdum, et vix resisto dolori. Cou este tan g r a n t r a b a j o se r e n u e v a n las l l a g a s viejas. Hoc tam graoi vulnere etiam qiue conscnuisse videban/ur, recrudescunt. H a b e r n o s de t o m a r este m o d o d e v i v i r . Huc vita ratio nobis est ineunda. E s o el R e y solo lo p u e d e h a c e r . Penes Regem est hac potestas. E l p o d e r del R e y se e x t i e n d e por t o d o e l m u n d o . Regis potestas orbem terrarum amplexa est. ' O f r e c e r s e l a m u e r t e . Mortem oppetere. H a s d e s p e r d i c i a d o t u h a c i e n d a . Rem fum: Harem tuam dissipasti. H e d e t e r m i n a d o . In animum induxi. Q u l u g a r h a y en q u e el R e y no m a n d e ? Quis locus Regis dominatu vacat ? A n d a r cou el t i e m p o , c o n f o r m a r s e . Cedere tempori.

N o puedo hacer m e n o s . Necessitati pareo. La mejor parte venci. Ad meliores victoria venit. T u v i r t u d pide q u e estimes tus cosas en poco. Tua virlutis est in minimis res tuas poner. Gusto m u c h o del parabin que m e das, porq u e sale de buenas entraas. Gratulatio tua est mihi prohatissirna, quod ab optimo sil animo. A t o r m n t a u m e c u i d a d o s , o a c b a n m e la vida. Conficior curis. M i s amigos se h a n muerto 6 huido. Familiares meos aut morseripuit, aut fugadistraxit. E s h o m b r e sealado en l e t r a s , a u t o r i d a d y cabida con todos. Auctoritate, gratia, et ingenio floret. Ale prometes q u e m e hars bien. Benignl mihi polliceris. Gran m a n o tienes en consolar. Summa est in te facultas consolandi. Me liar a m i g o t u y o d i s i m u l a d a m e n t e . In tuam me consuetudinem insinuaba. Aun no estoy seguro en mi casa. Nihil mihi intra parietes tutum , nihil insidiis vacuum est. H a c e r burla d e alguno. Ludibrio ladere aliquern. Q u e d a r d e s a m p a r a d o , triste y pobre. In luctu, et squalore jacere. Hacer a l g u n o a l g u n a merced y honra. Rebus amplissimis aliquem ornare. E n nada has correspondido la voluntad que te teugo. Nuil a mihi pars a te voluntatis mutua tribua est.

Rironse todos m u c h o . Risus est maximus cotiseculus. As lo pedan mis cosas. Mea rationes ita tule r un t. Con todas t u s fuerzas procuras d e s t r u i r m e . Omnes tuos conatusin meam permeiem paras. Dejo este propsito. Ab hac mente desisto. H a s sido causa de una guerra peligrosa la R e conflasti. pblica. Bellum Reipub. periculosum La flojedad y pereza. Remissio animi , ac dissolutio. Decir m u c h a s afrentas alguno. Onerare aliquem contuineliis. N o m e atrevo cansarte con m i s cartas. Tibi litteris obstrepere non audeo. E s t s obligado hacer m u c h o p o r m . Ab te summa ojficia desidero. P e r d e r las buenas obras. Profunden, ac perdere officia. Poner cuidado. Adhibere diligentiam. Se ha q u e d a d o el negocio para el mes d e enero. Res in niensem januurium rejecla est. Q u i t a r la esperanza alguno. Spe aliquem deturbure. T u s cartas muestran poco la v o l u n t a d q u e m e tienes. Litiera tua exiguam significationem tua in mevoluntutis hubent. D a m e gusto el ver q u e h e h e c h o y h a g o lo q u e debo. Meorum ojficiorum conscientia delector. T o d o el m u n d o a p r u e b a m i parecer. Orbis trra judicio} ac testimonio mea sententia co/nprobatur. &

Dejar d e decir algo. Silenlio preterir aliquid. H e l o m a d o mi cargo el d e f e n d e r s i e m p r e t u honra. Suscepi mihi perpetuar propugnationem pro mnibus ornamenlis luis. T e n g o b i e n satisfecho lo q u e h e dejado d e h a c e r p o r ti. Inlerruptum officium cumulali reddidi. Estando- y o en toda mi prosperidad. Florentissimis iritis rebus. Por las cartas de los tuyos sabrs esto. H a n tibi domestico/ um litteris declarantur.. N o con liviandad y acaso m e movia servirte. Non repentina volntate, aut fortuno tuam amplitudincm officiis amplexus sum. E n comenzando abogar. Vt pnmiim forum attigi. M u c h a s cosas han sucedido en este medio en nuestra a m i s t a d , q u e h a n sido m a s sospecha q u e verdad. Multa in nostra amicitia intercederun, non tam re , qu'am suspicione vilala. Esto es mentira y burlera. Hxc sunt falsa, et inania. N o se haga mas mencin d e esto. Evellantur hxc ex ornni memoria , vitaqne riostra. H a r s en eso como yo merezco. Statues id ex mea dignilate. E n cuanto fuere posible. Quoad tjus fieri poterit. Tapare' la boca los maldicientes y e n v i d i o , sffs. Mulevolorum obtrectationes , et invidias prosternam,et obteram.

Todo lo trabajoso me m a n d a ! . Omnia

mihi

dura imperas. Q u i t a all t y t u libro. Apage cum Ino libro. Ahora y o te perdono los azotes. Aninuidoersionem , et verbera tibi condono. Sov s u b s t i t u t o del C o r r e g i d o r , y d e j m e en su l u g a r . In Prxtoris locum suffectus sum. P a g e s e l o m u y c u m p l i d a m e n t e . Retuli cumulutissimam gratiam. D i f e r e n t e es mi suerte d e las d e los otros. Lcng alia conditione sum ac celeri. Djelo d e vergenza y e m p a c h o . Pudor quidam pani subruslicus me deterruil. T e n g o e s t r a d o deseo. Arito cupidilale incredibili. E s c r i b i r las hazafas d e a l g u n o . Numen alieujus scriplis illustrare, ac celebrare. Perdona la priesa. Ignoscas cehrn festinalioni mea. Asi m e aficion t u v i r t u d . Tua virtus ta me vel capi!, vel incendi!. Poner en historia. Lilterarum monimentis commendare aliquid. M e da gusto la memoria q u e q u e d a r d e m . Posteritatis commemoratio me delectaI. Bien sabia yo cuan c a r g a d o estabas de negocios. Non eram nejen,s quantis oneribus premer ere. N o dejes p e r d e r la ocasin, no pierdas p u n to. Tempus, et occasionem arripe. Eso desvergenza es. mpudenter facis. E n c a r g a r algo a l g u u o . Imponete onusalicui. K 2

M e dices que no, p o r estar ocupado. Id mihi occupatio denegai tua. N o seas desvergonzado. Ne verecundia fines trnseos. H a z por a m o r d e m a l g o mas de lo q u e es razn. Amori nostroplusculum etiam qum ratio concedit , largire. N o puedo a c a b a r conmigo d e c r e e r . Vix adducor ut credam. G r a n volumen has hecho. Magnurn scribens corpus confecisti. La v a r i e d a d d e mis sucesos te dar bien q u e escribir. Casus nostri multata tibi varietotem scribcndu suppedilaLunt. M e estara leyendo esta historia d i a s y n o ches. Historia hac animum meum in legendo erectum retinet. G u s t a m o s d e leer lo q u e no gustamos de padecer. Qua optabilia inexperiendo non sunt, in legendo sunt jucunda. Gustamos de acordamos d e lo que habernos padecido. Secura preteriti doloris recirdatio ddectationem habet. Yo no h e recibido p a r t i c u l a r p e s a d u m b r e . Nulla perfunctus suri propia molestia. M o r i r d e buena gana m u r i e n d o con honra. /Equo animo cum laude moriar. Scame la flecha. Avelie mihi spiculum. R e c i b o estrao gusto y contento. Expletur animus nteus ytcundissima quadam volupfate. G r a n g e a r el favor de alguno. Gratiu/n alicajas aucupare.

'3S, H a c e r q u e lodo el m a n d o y para s i e m p r e le alabe. Sempiterna glori* aliquem commendare. N o m e dejar r e l r a t a r n i hacer de bullo. eque pictam , eque fictam imaginem esse mei paliar. t H a s sido m u y curioso en esto. Plunmum m hoc genere laborasti. Si escribieres d e m i . Si in tua scripta pervenero. , . . t. H a mostrado sus letras en pleitos d e m u e n a i m p o r t a n c i a . Gravissimit cognitus est, et prolalus. N o es razn q u e dejes d e hacer cosa que te r u e g u e . Nefas est qui'dquam me rogantem abs te non impetrare. E s c r i b i r d e s c o m e d i d a m e n t e . Verecunda de se scribere. Coronar al vencedor. Imponere vician coro-

nan:. . D a r g r i t a en favor de alguno, v tur, vtor. Alien] us nomen victoris magnu voce pronimtiare. L l a m a un pregonero q u e te diga q u e v e n ciste. Praconem adhibe , qui le victarem pronuntict. , P o r q u m e pides eso t a n encarecidamente! C a r me id tantopere, et tam mulls verbis petis! T e n g o m u c h o deseo d e la b r e v e d a d . He cupidit! festinationis incendi!. C n t e n m e los pies por i r las Indias, lucer animo sum. ut ad Indos proficiscar. D a m e en breve m e m o r i a l d e todo. Confice cammentarios rerum omnium.

>3,
Qudese esto para o t r o t i e m p o . Differamus hete in tempus aliud. Vernos hemos. Corani tecum loquar. Q u e r a q u e m e perheionases lo q u e tiene? c o menzado. Qua habet instituto perpolias veli/n. E s t o y apercebido para lo q u e viniere. Contra fortunan paratas, armatusque sunt. Aun no s q u e estado d e vida m e tome. Suspensas vivendi rationes habeo. A u n no estoy fuera de eso. sino m u y en ello. Non mihi peniius excidit htee cogitati o, sed peniths insedit. Con los m u c h o s trabajos q u e m e fian v e n i d o se m e q u i t o este propsito. Hac cogitatio concursu calamitutum labrfadata est, et evulsa. P r a t e m i r a r toda la Repblica: de pies cabeza todo lo hallars p e r d i d o y destruido. Circumspice omnia membra Rei publica: nihil inventes, quod non f r art um, debili tatumque sit. A s e g u r a r m e h e con lo q u e td m e d i c e s , 6 perder el miedo. Tuis moni lis , praceptisque omnem abjciarn metum. D s m e g u s t o y alivio con t r a e r m e la m e moria el bien que lie hecho. Das mihi jucundas recordationes conscientice mea. P e r d n a m e si m e alabo. Ignosce mihi de me aliquid predicanti. C o n t n d o m e esto m e alivias el dolor. Harum erum commemorai ione omnis lenitur dolor. N o s q u e es lo q u e mas te a p a r t a d e a q u . Von habeo certum n qua te res hinc maximh letrahat.

N o m e parece m a l . Consilium

non

reprehen-

.. , do tuum. S i e m p r e inventas algo q u e a otros de gusto y t i honra. Semper aliquid ex te promis, quod altos delectet, te laudibus illustret. E r e s tan a g u d o , que a u n m u y obscuro p e netras. Propter acumen oceultissima perspicis. Deja eso que te da pena. Istis te mdestii laxa. Vulvete i vivir con nosotros. Ad ccnvic.um nostrum redi. N o q u e r r a cansarte q u e b r a r t e la cabeza. Cupio non te obtundere. . E n todo se echa d e ver t u amor. Omnis amor tuus ex mnibus partibus sese ostendit. Alguuos amigos h a n h e c h o el sordo. Amicorum qudam obduruerunt. N o h a y t t u l o que nos falte para ser g r a n des amigos. Nullum vinculwn deest nostraconiunctioni. N o echo menos el no ser n u vecino, pues te veo m u c h a s veces. Tuam vicinitatem non requiro. enm te sape videam. C u a n d o h a b a m o s de v a l e r , tenemos v e r genza d e vivir. Cum flor ere nos oporteret, tune vivere etiam pudet. Se ve p r i v a d o d e todo oficio publico y h a cienda. Spoliatus est domesticis, el forensibus omamentis. Pasa adelante la miseria. Miserrimum tempus propagatur. . , , M e acojo los libros para olvidar m i dolor.

A htteris aliquam doloris obUvionem petb A l i v i a r y q u i t a r del todo el dolor. Levare dolorem, el sanare. E s t a m o s expuestos todos los golpes de la f o r t u n a . Omnibus fortune telis proposita est vita noslra. Vivamos con la obligacin c o n q u e nacimos. Ea conditione.qua natisumus, vivamus. C o n t a r l o q u e lia pasado. Repetere memoria. D e j a r escrito en h i s t o r i a . Memoria, et htteris profiere. T e n e r hijos. Suseipere iiberos. E s t a es vida eterna y no muerte. Immortalitas hac, non mors dicentla est. E s t o te puedo certificar. Hoc non dubitans confirmare possum. M u c h o s males se aparejan y amenazan la R e p b l i c a . Multa muta miscentur,paramar, impendentqiu Reipublica. H a s d e tener cuenta con ser el q u e siempre. Constantia tua tib serviendum est. Lo q u e ha d e c u r a r el t i e m p o , crelo la r a zn. Quod aflatara est ipsa diuturnuas, consilio, prudentiaque praripere debe,us. A c a b a ya d e llorar. Lugendi modumfac. N o esperes q u e el t i e m p o cure lo q u e t p u e d e s con la razn. Neexpeetes temporis mequam representare ratione possis. dicinan,, N o se e c h de ver quien y o era por estar la R e p b l i c a p e r d i d a . Priora mea tmpora in ruinis Reipublica jucuerunt. Bastante tiempo ha pasado. Satis fuit Ion. gtun mtersallum.

H a l l d e otra manera atrasado el negocio. Rem aliter instituan, ofend. H e h e c h o contigo oficio d e g r a n d e a m i g o . Omnibus ojficiis amictia te diligenter, ancleque cotui. . . , N o m e renueves la llaga. Ne refrtces dolorem meum. N o tenemos menos presente lo q u e vemos con el e n t e n d i m i e n t o , q u e lo q u e vemos con los ojos. Non miniis noslra sunt, qna animo complectimur, quam qua oculis certsima. N o lo m e d i m o s por la f o r t u n a , sino p o r vuest r a v i r t u d . Non ex fortuna, sed ex tnrlutl tua pendimos. . N o m e olvidare' d e mi comedimiento en rog a r t e . Non dimittam pitdorem in rogando meum. N o hice nada sabiendas. M sciensfeci. N o lo hice por t r a e r t e lo q u e j o q u e r a . Nonfeci ut le ad arbitrium meum adducerem. T o m a r medio. Inire rationem. N o h a y porque no r o m p a s esta carta MUa causa est, hanc epistolam cur non rescindas. Algunos se han m u d a d o . Qui mutatl volntate sunt. Anda todo revuelto. Summa est rerum omnium perturbatio. N a d i e est contento con l o q u e n e n e , b a quemnue fortuna mxime panilet. M u c h o siento la prdida d e la R e p b l i c a . Magnas est mihisensus, et acerbitas ex mteritu Reipublica. E l verlo da m a s p e n a . Oculi augint dolorem.

Deja d e pensar en tns trabajos. A miserii, eog/tationem averie. Siento m u c h o la falta d e m u c h a s cosas. Multarwn rerum desiderio angor. M u c h o sientes carecer de los t u y o s . Cum magna molestia tuns. luaque desideras. ' f u s cosas q n e echas menos, estnse corno se e s t a b a n . Illa, t]ii,r requiris suum stalum tenent. Q u e r e r ser mejor l i b r a d o q n e los otros. Praeipuam sibi fortunam postulare. Pasa por lo q u e los otros pasan. Communem fortunam ne recuses. A n d a r pensando. Agitare animo. Si te viene al pensamiento desesperar t e m e r . no desesperes ni temas. Ne adhibeas in consilin nogitalionum tuarum desperationem, aut timaran. Ijo ha h e c h o peor conmigo de lo q u e yo m e reci. Injusttor in me judex, quhm mea dignitas poslulahat, fuit. H a dado grandes muestras el p a d r e de q u e se le h a b i a pasado el enojo. Magna signa dedit pater animi erga te mitigan. Aun 110 est averiguado lo q u e ser d e mi v i d a . Non babeo explicatam , aut exploratam rationem salutis mete. S i e m p r e son dudosos los sucesos de las g u e r ras. Omnium bellorum exitus incerti sunt. E s t o d i g o para consolarte. Id igo consolatior.ls loco pono. E r e s h o m b r e d e g r a n valor y pecho. Mul-

M i . tuo animo roboris est. oc ervorum. Creer y o b r a r bien basta para ser bienavent u r a d o . Bene sentire, rectique faeere sal,s est ad bene, beatque vivendum. C o n s u l a m e el ver q u e s i e m p r e h e tenido buena intencin. Optimorum consdwrum conscientia me sustento. T e n e m o s la victoria en las manos, f.xplorata nobis victoria est. C u a n d o comenz t r a t a r aquel pleito. U i m sum in ram causam ingressa'. N o desmayes. Ne cadas animo. T e n la imitacin q u e la razn y verdad p i de. Ka mente sis,quam ratio, ver,tasque prts" E n i o q u e i mf m e toca n o t e n g o mas q u e h a c e r , q u e g u a r d a r m e d e p e c a r . MI m ta mi li i prattandum prater culpan, puto. Llevar bien l o d o lo q u e viniere. Humana omnia placati , et moderate Jerre. E s t o q u e propsito? Qubh*c pertmet ora' ' A u n q u e todo se pierda , sola la v i r t u d basta para st. Perditis rebus omnibus , ipsa virtus se sustentare potes!. D u d a n d o yo y desconfiando m e a n i m a s t e . Me c,metan,em. ae diffidente,,, excitast,. Llvase el bien d e la R e p b l i c a por fuerza y no por razn. Pilis , et gladtis . non cons,l,o, el alictortate de jure publico disceptatur. Esto es lo m a s eierto q u e p u e d o p r o m e t e r . Id possum explorali'us prom, Itere.

Hacrnosles ventaja en cosas q n e no v a l e n pava p e l e a r . I, rebus prstamos, que non prodeum in aciem. E n f u e r z a s y experiencia somos menos. Uso, et mlUum robore inferiores sumus. J e n el n i m o q u e decias q u e yo t e n i a . Illum ammum adhibe, quo tu me esse d,cebas. - A t e n a s salid la b u e n a m a n e r a d e v i v i r y d o c t r i n a . Utenis nata, et alta est vita moderan,o, et ratio. M e j o r es sujetarnos en p a z , q u e despus d e ser vencidos. Togat potius potentiam . quam armati victoriam subeamus. P a r e c e q u e m e s i e n t o a l g o m a s a l i v i a d o . Gramta.e valetudinis paulutm videor levari. E s t o y resuello. Statutum habeo. G r a n d e s m u d a n z a s lia h a b i d o en m i p l e i to. In magna varietate mea causa versuta est. P e r p e t u a s g u e r r a s h a y en Flandes. Armis urgetur Fiandria sempiternis. Acabada la g u e r r a respirar la R e p b l i c a . PoMis armis Repblica rccreabitur. Se lia p e r d i d o y asolado la R e p b l i c a . Respublica funditiis interiit. Las a r m a s p o d r n menos. Arma jacelunt. N o lies m a s , q u e eso no es para carta. Plura epstola committere noli. Aun vive m i p a d r e . Superstesest pater meus. N o t i e n e s necesidad d e q u e yo te a n i m e y esfuerce. Tua virtus confirmatione nostra non ge/. novi. N o h a h a b i d o cosa n u e v a . M A / accessit

T n g o l o por tan c i e r t o como si lo viese. lac tam cerno animo, quhm qua oculis video. N a d i e p u e d e a d i v i n a r en q u e ha de p a r a r h b a t a l l a . (Juem extum acies habitura st, divinare nenio potes!. Poco consuelo es d e c i r , q u e es m a l d e m u chos. Levisest consolano ex miseriis nhorum. N o es m u c h o a t i n a r en eso. Haud diffics est conjeetura. N o p r e s u m o yo c o n s o l a r t e . Hoc mihi non sumo ut te consoler. N o h a y p o r q u e lo sientas m a s q u e los otros. Preecipui tu doler nllil debes. N o d u d o d e t u r e m e d i o . JVon est mihi dubia de toa ahile sententia. N o h a y cosa mas salada q u e este n i n o . Hoc puero nihil potest esse feitivius. I j d a u n o tiene su s u e r t e p o r la p e o r . Suatn quisque conditionem miserrimam putat. E s t a m o s sujetos todos los peligros q u e v i n i e r e n . Ad onmes catus sbito,um pe,,culoruin subjecli sumus. A t y m nos consuela e s l o . Iloe ad consolationem commune mihi tecuin est. Ya se m e lia a c a b a d o la v i d a , i'ocor ad extum vita. N o m e a p a r t a r d e t. Non avellar ex te. M a s a t o r m e n t a el t e m o r d e l m a l , q u e el mism o m a l . Plus in inetuendo mal est, quam in eo ipso quod timetur. T u s c a r t a s m e son d e g r a n d e a l i v i o . Tua litlera magna mihi levationi sunt.

E l t r a t a r contigo cada dia m e da m u c h o g u s t o . Quotidiana* tuus congressus mi hi jucundissimus est. Procura tener b u e n n i m o . Fac animo forti magno que sis. T e n g o d e i m i t a r t e en el a m o r ; pero no pod r p a g a r t e lo q u e te debo. Beruoolentiam erga me tuarn i mi labor, merita non assequar. Yo te ofrezco todo lo que pudiere hacer por t , sin q u e haya ocupacion, ni t r a b a j o m i o q u e lo estorbe. Studium libi rneum, atque operam sine uila exceptione polliceor, aut occupationis, aut laboris. V a n d e tal m a n e r a las cosas, q u e &c. Ea est natura , el is rerum cursus, ut C5c. N o m e ha q u e d a d o remedio. Omni sum spe salutis orbatus. N o se perder la R e p b l i c a estando t en p i e . Respublica , stante te , cadere non polest. N o m e engao en a d i v i n a r esto. Non me mea divmatio fallit. D i s m i n u i r el poder del enemigo. Frangere opes hostium. Mover g u e r r a . Excitare bellum. E s m a n s s i m o , es u u cordero. Fu est miti, ele h enti que natura. N u n c a h a b l o d e t sino para a l a b a r t e . Numquam te nisi honorificentissimh appello. Enojarse con alguuo. Succensere alicui. Eso q u propsito? Qui hac spedanti A f r e n t a r p o r justicia. Ignominia aliquem notare.

Todo lo que yo p u d i e r e con el R e y ser p a r a s e r v i r t e . Quidquid auctoritate, et g r a t i a apud Regem valebo, tibi valebo. Pago lo q u e escrib. Styli panas do. Con b o r r a r l o lo e n m e n d a r . Mendum scripturx lilura tvllam. N o h a y quien no h a y a rogado Dios por t u victoria. Nenio est quin vota victoria: tu* fecerit. T e vuelves lo d i c h o . Ebdem reverter. F u i corto en escribir d e t , no por quererlo y o , sino porque r e h u s d e hacerlo. Scripsi de te parce, non revocans me ipse, sed pene refugiis. N o dejaste firme la escalera. Scalarum gradus niale ha rentes reliquisti. Todo y o tiemblo. Toto corpore contremisco. N o tengo al Csar bien conocido. Toturn Casarem non novi. Buscas con quien escusarte. Adexcusationem socium quaris. P a r a todo te a y u d a s d e tu g r a n d e ingenio. armaTe ad omnia summum, atque excellens vi t ingenium. F u r z a m e la necesidad. Necessitas premit. E n m i e n d a este libro mdale del todo. Librurn hunc corrige, vel potis toturn alienum fac. T d lo has d e comenzar y acabar todo. A te omnia proficiscantur, et per te ad exitum perduoantur necesse est. M e da9 g r a n d e esperanza de q u e sers bueno.

Spem mihi magnam probitatis affers. H e m o s sido m u y ntimos. Conjunctissime vix i mus. M u c h o h i z o el encomendarlo t. Accessit cumulus mu gnus cornmendatione tua. Te descubr todo mi p i c h o . Ego me tibi totum patefeci. M e tienes m u y obligado. Magnis me oficiis devinxisti. N o es menester decir cada cosa por s. Singula persequi non est necesse. Todas mis cosas estn t u servicio. Omnia mea tibi patent. Porque m u c h a s veces el negocio p e n d e d e u n a c o y u n t u r a , no perderemos puni. Quoinclinutioniniam hac in temporis stcpe par vis bus posita sunt, omnia mntenla observabimus. Tu v i r t u d ha merecido q u e te alzasen el destierro. Virtus tua tibi reditum ad tuos aperuit. T r a t tu negocio mas al descubierto, q u e el tiempo p e r m i t a . Egi tuam causam apertius, quhm tmpora noslra ferebant. T e n g o a n t i g u a amistad con todos estos. Veteres mihi necessitudines cum his mnibus intercedunt. V e n i r peligro de perder la vida y hacienda. In discrimen salutis, etfortumtrum incidere. Solo tengo las letras a q u e acogerme. Unutn est perfugium doctrina, et liltera'. A m a r alguno. Bsnevolentia complecti aliquem.

E c h a r s e los pies de a l g u n o . Jacere ad pedes alicujus. N i n g u n a merced t u y a se m e o l v i d a r . Nullum offictum tuum apud me intermorilurum est. T 6ales. por t u h e r m a u o . Tu sponsor es pro fratre. T o d o lo q u e sabia puse en este libro. Quidquid habeo judicii in hunc librum contuli. E s t u d i o siu q u e h a y a quien m e estorbe. In litteris sine interpellatore versar. Vino propio para mesn t a b e r n a . Hoc vinum idoneum diversorio est. Bastante posada h a b r para los q u e vamos. Satis est tecti ad comitatum nostrum recipiendum. Son tantos los a m i g o s , q u e a n t e s ir a l g u n o f u e r a , que recibir a l g u n o d e nuevo. Tanta est intirnorum multitudo , ut ex his potius aliquis effiuat , quam novo sit aditus. N o te partas d e a h sin m i r a r l o . Te ne istinc temer commovearis. E s t o y aparejado para todo lo q u e viniere. Ad omnem eventum paratus sum. Con la muerte se acaba todo. Omnium rerum extremum. mors est Ser d e tu parecer y v o l u n t a d . Conjunctissime tecum ero et sententia, et volntate. M i r a por tu vida q u e nos i m p o r t a . Salvum te nobis conserva. Aprovechme ahora de lo q u e h e a p r e n d i d o . Qua memoria, et scientia compreheudi its utor. T e ofrec q u e h a r a esto , te descubr m i

intencin. Hanc meam voluntatem ad te detuli. P o r m i enfermedad n o p u d e i r all. Me infirmitas valetudmis lenuit , qub minus ad te venirem. N o m e da lugar la salud. Non possum per valetudinem. Gozo del tiempo que tengo. Fruclus otii mei mihi conslat. Buscaste pasatiempo t u g u s t o . Delectationes tibi ipsi ad arbitrium comparasli. t i aparato d e las fiestas f u e g r a n d e ; m a s no para tu gusto. Lud i uppuratissimi, sed non lui stomaclit. L a s fiestas s o l a m e n t e fueron para el vulgo. Ludi populrem udmirationtm habuerunt. O d e t. Operam dedi tibi. P e r d e r el t r a b a j o y el dinero. Oleum, et operam perdere. Todos tuvieron g r a n lstima d e ver m u e r t o , & c . t omine interfecto misericordia summa est consecuta. T u v o el auditorio poco atento. Facilem popula m habuit concionator. Si m e aliviare desocupare del todo. Si moestissimis occupationibus me relaxar o, aut plane exsolvero. Ten c u e n t a con esa poca salud q u e tienes. Istam imbecUlitulem valetudmis tua sustenta, et tuere. M e sealaste lo q u e Labia d e dar p o r ello. Pfcefinisti , quo ne piura emerem. Segn el a m o r q u e te tengo. Qui meus amor in te est.

Todos se a l e g r a r n q u e lo dejes. Tibi concionanti desinere per onmes licet. N o te escribo tan l a r g o por sobrarme t i e m p o . Non otii abundantia ad te tam longam epistola m scribo. Si yo m u e r o , toda la Repblica corre peligro. Omnis Respublica in meo capite discrimen est habitura. E s t e mono por su pasatiempo se enoj contra m . Me simiolus animi eausa in me invectus est. E s t o te pone cuidado. Hoc le solicitum habet. E s t o y m u y lejos d e eso. Ab ea sententia valde abhorreo. M a t a r s e s mismo. Conciscere sibi mortem. N o t e n e r culpa. Vacare culpa. Si te has convenido con la gota. Si quid cons ttutum cum podagra ha bes. F u e t a n t i e m p o t u venida. Tanta fuit adventus tui opportunits. l)eja la gana q u e tienes d e la ciudad. Desideria urbis depone. N o es sabio el q u e 110 lo es para s Qui ipse tibi sapiens prodesse nequit. nequidquam sapit. N o pierdas esta ocasion. Islam occusinem urge. V e n m a s t a r d e como vengas mas rico. Seriiis puti'us ad nos , dummad'o plenior. E n c o m i u d a m e l e . Salutem verbis meis ei nuntia. M u c h o te has e n t o n a d o , q u e no te precias d e escribirme. Valde jam lautus es , qui grovere Hileras ad me dare. La

N i n g u n o por quin yo a b o g u e perder el pleito. Nullus me advcala causa cadet. Ya m e has olvidado. Ex animo tuo efjiuxi. Ya parece q u e te has resuello algo. Jam videris certa aliqua in sententia constitisse. M i r a s por lu inters. Tui commodi rationem ducis. Acogerse la amistad y a m p a r o d e alguno. Conferre se ad amiciliam , et fidem alicujus. P i r d o m e por t. Desiderio tui estuo. D a r crdito. Habere fidem alicui. Aun no tcugo papel. Ne charla quidem mihi suppeditat. Si t a r d a r e n a l g o mis cartas. Si intervallum longius erit mearum litterarum. R o m p t u carta sin tener porque. Epistolam tuam conscidi imocentem. M a s te a m o y o . Amere te vinco. Estos libros h a n menester quien los declare. desiderant. Hi libri doctorem , tumenque Si te h a l l a r e con salud. Si salvum te ofendero. V a creciendo el viento. Ventus increbrescit. I n f r m a m e del pleito. Doce me causam. Volviste c a s a bien b e b i d o y t a r d e . Domum bene potus , serbque rediisti. A h o r a h a z c u e n t a q u e eres y o . Fac, quxso, qui ego sum, esse te. T e n g o p o r b n c n o , y didme gusto lo q u e comp r a s t e . Qi/cc ernisti , rala mihi sunt, et grata. Estas dos imgenes m e h a n puesto en necesidad a d e u d a d o , fxc do signa mihi tes alienum attulerunt.

H o y ver el J u e z mi negocio. Hodie Judex mihi operam dabit. Esto lo t e n d r s en secreto. Hoc tecum habeto. N o m e a p a r t a r u n punto d e Cicern. Ne transversum unguim ( ut ajunt ) Cicerone discedam. N o te p u d e persuadir q u e estaba enfermo, porq u e no tenia c a l e n t u r a . Tib non probavi , me non valere , quia febrim non babeo. E l i r el m a l en declinacin m e da buenas esperanzas. fpsa jam senescentis morbi remullo me bene sperare jubet. D i r o n m e unas cmaras y ya parece q u e m e v a n cesando. Fluxio me ventris arripuil, etjam videlur capisse consistere. A q u estar hasta convalecer. Commorabor h)c, quoad reficiam. E s t o y flaco y sin fuerzas , pero si desecho el mal , facilmente las cobrar. Vires et corpus amisi , sed si morbum deputer, facile ut spero , illa revocabo. D e m u y buena gana te dar mi disculpa. J benter Ubi me el fucil purgaba. T i e n e n por b u e n encuentro topar con un ciud a d a n o q u e tenga acreditado sentir. Quasi ,.:-tm albarn videnlur bene sentientem avi .-riere. Escdndomc en la libreria. Aluh me m bibliothecain. E l t i e m p o a n n los necios consuela 6 e r r a . Dies stultis quoque mederi s> Siento m u c h o q n e as se bava p b l i c a . Dolto ila communem i cni

N o m a t o y o d e tin tiro dos pjaros. .Von JOleo ile eadem fidelia dos paneles dealbare. D a l e m i s encomiendas. Meis verbis Pclrum ulula. D a pena oir estas cosas. Hac andini acerba sunt. A c o g m e li la filosofa. In phihsophiaportum me conluli. Yo tengo la propiedad d e este esclavo y t el u s u f r u t o . Mcus est hic sertas mancipio, et ntxu ; usa , et J'ructu tuus. D e un paso de m u e r t e te saqu paz y salvo. Te judicio capilis, sal vis rebus defendi. A n d e m o s porfa sobre cual h a r mas s e r v i cio al otro. Officiis certemus inter nos. Ya se lia p e r d i d o la a n t i g u a cortesana. Exaruit jam vetus urbanitas. T e n g o m u c h o contrato contigo. Tecum mihi est magnas usus. E l l o se deja entender. Hac cognosci sua sponte possunt. H a y m u c h o v u l g a c h o en esta c i u d a d . Mulla fex est in hac urbe. J u r a r a q u e no lo h e hecho. Sacramento contenderen , id me non fecisse. Por m q u e arrastren todos los reos. Traliantur per me pedibus omnes rei. Vienes un t i e m p o q u e estoy ocupadsimo. V?nis in maximarum mearum quasi aoncursum occupai ionum. M e d e s p e d i r de la Ghanchillera. figo multavi salutem et foro divani , ti curia.

T e d a r audiencia d e m u y b u e n a g a n a . Meis xauissimis auribus utris. H e d e t e r m i n a d o d e d a r m e t o d o las l e t r a s . Me toturn in Hileras abdere decrevi. E s t o se dice por ah. Hax incerla oulgo jac-

""YI'IC ha aplacado
petus trx resederunt.

vuestro p a d r e . Patris

mnos-

N o se ha q u e d a d o nadie en casa. Dom, solitudo jacta est. Los cuidados m e m a t a n . Dtscructor N o nos t a l l a r q u e reir. Risus nobis

non fc Mthi o r

^ M e l e r l e en miedo. Incutere . N o s q u e e m b a r a z o s m e d e t u v i e r o n . t r i c a d o ,

' - K ^ d l I r C c i o n A n t o n i o , vuest regalo. Amonios niel, ac delicia la calumniara mximo plausu tuht. D a r d e palos alguno. Fustem impmgere " ' u e t i unos decian uno y otros otro. De te nimti varios rumores cxntabant. % a c e s e s o t a n f r a m e n t e , q u e parece q u e no quieres. Hoc Ha frig.de agh , ut nolle existlT m e lia ofrecido u n a g r a n d i f i c u l t a d . ncidtim. audeo. . Inci. smua

d in dificilein tullum

N o te q u i e r o ver cara de m o n a . Tuum subir non

T o m a r consejo de , l g n o . ire consilium cum altquo. E s t a r para espirar. Animun, agere. E s p e r a r . Venire in spem. Si no podemos hacer q l , e no digan de nosotros , Hagamos q u e no nos vean, Vitemus ocuQ u i e n t e n d r t a buena vis,a q u e estando tan obscuro no tropiezc ? Quis est lam , qu, m tactis tenebris non offendat? Ya van siendo menos los q u e vienen d a r m e el p a r a b i n . Defirvescit gralulatio. Bien s lo q u e p u e d o a l i a r . Qub me cn.ecIIua auca: , babeo. '
e

q u e desea m u c h o servirte. Ab ptimo certi animo , ac deditissimo tibi k<ec profeca sunt. T e n g o estrado contento. Maximo gaudio cumular. 1 H c e n m e c o m u n m e n t e compaero d e t u g l o ria. VulgO hominum opinio socium me scribit tuis laudibus. Todos una voz dicen esto. Hxc omnium. . est una vox ... . co-

G u s t o en extremo d e donaires. Mirifici:

J "

suena eso. Ru,or

jan,

raucus

facas

D a r e m o s q u e decir i los q u e no lo saben. Vabimus sermonen, iis, qui nesciimt. N o lo hice por e n t e n d e r q u e s a l d r a con ello, sino por hacer lo q u e d e b i a . Seculi sumus non spem, sed ojficium. lo d e j p o r e n t e n d e r q u e no saldra con ello, no p o r q u e no tenia deseo d e hacer lo q u e d e ba. Re/, quimas non officium, sed desperutionem. H e sido m a s largo d e lo q u e quisiera. rior longibs , qubm vcJui , fluxit oratio. Supe-

piar tacetiis. . E r a yo antes el principal y el q u e m a n d a b a , ahora a p e n a s me c u e n t a n entre la gente m a s baja. Sedebamus in puppi, clavum tcncbomus, nunc vix est in sentina locus. e scripsi. exempo ad Tte envi u n a d u p l i c a d a . Bis eodem Esto s,- decia antes, ahora h a y m u c h a m u d a n lixc ferebantur antea, nunc mutata res est. Q u i t a r el miedo alguno. Absterger metum aliati. P r e v n g o m e para las dificultdes q u e se m e ofrecern. Munio me ad h*c tempora. M a s vale reventar d e l i a r l o s , q u e a h i morir d e h a m b r e . Satius est hc eruditale, quam,stc fame. P e r d i d o soy. Aetum est de me. Por dos razones gust m u c h o d e tu carta. DupUciter deleetatus su,,, tuis litterts. V e n g o muerto d e h a m b r e , y no b a y q u e cen a r . Integran, fammi ali ovum affer. Aviste fuera de b u r l a . Extra jocummoneo te. za

Todo a n d a m u y b u e n o ac. Reclissim sunt apud /ios oinnia. N " p u e d o pensar q u e sea otra cosa. In aullan, alinm opinianem iacidere possum. De buenas entraas salid esto, y de h o m b r e

Y o l f bien librado. Prtdari meciim actum. hospedaras i h o m b r e m u y c o m e d o r , sino m u y gracioso. Non muiti cibi hospitem aecir P'es, sed multi joci. N o solo no sufro q u e m e avisen, p e r o ni a u n q u e m e osen m i r a r . Non modo t o e e m . sed ne mltum r,de,n liherum ferr possum eujusdam. H e vivido lodo l o q u e m e basta para todo lo q u e puedo desear en esta v i d a . Vi,ce ,ai,sfeci, vel tale, vel faclis, vel gloria. Q u e r r a vivir hasta entonces. Vellem ad id tempus spirtum dncere. T i r a n i z a r la R e p b l i c a . Opprimere armi, Kempubltcum. E s t u d i a con el cuidado posible. In sludia omn, cogitaltonc . curaque incumbe. E m p l e a r todo mi c u i d a d o y t r a b a j o en d e lender la R e p b l i c a . Onuum curam,' labore,,,, dihgenuam ad Remp. defendendam conferum. f o d o el bien q u e m e h i r i e r e s . Quidquid in me officii contuleris. Soy m u c h o d e t u c a s a . Necessiludinem constitua,n babeo cum domo tua. H a llegado p o r su v i r t u d i todo lo q n e un h o m b r e puede llegar. Omnia sumnui virtute duce consecutus est. D a r disculpa. Ajferre cxcusationem. Te tengo d e h o n r a r como p a d r e . In te colendn patriam mihi mnstiluo sanctitatem. N o m e sacarn d e a q u , d nadie m e persuad i r otra cosa. Nema me in alian, parten, traliere poterit.

E n esto vi t u d i l i g e n c i a . Id mihi

argumento

g r a d a s henorum

vocabula

Imbent,

no

d,gn,ta-

' " r t f l hice a m i g o d e estos, p o r q u e j o lo quise, sino p o r q u e el t i e m p o m e toreaba a ello. Vmhis Jn meum me jud.cium, sed temporum t k ' S . ^ , cuenta d e t o d o . Rerum omnium rationem reddidi verbos,us. Bien s , no ignoro. Non me pratent. M i ventura m e trajo i esto. In me fortuna demisit. N o me p u d e ir la m a n o en aquello. In eo mihi temperare non p'ilul. , Te puedo a y u d a r con buena voluntad y no con mas. Ad auxilian, tib Jerendum nudas cum lona volntate, mn cumfaculta.bu, Q u e r r a q u e esto tuviese efec o. Ad effectum horum cons,liorum pervenir.'vellem. C a r g d sobre m toda la l u n a d e la g u e r r a Omnisbelli mpetus in me unum conversa, est Cada d i a v e q u e m e vas haciendo mas m e r ced. Tuorum mentor,m in me ,nd,es accesiones * . 2 t o j w u n p u n t o . Nihil de studio, ennr-

' ' ' V e T n a T - X ^ n d e todo ef bien d el n , l de la R e p b l i c a . In uno pneUo omms Reip. ^ r e i f S ' t amplissimis honrad,, mundo. Omn,bus

honoribus

abundan,.

O n s e r v a la merced que me haces. Tuum in me munui tuere. . J V J 0 r f ( * J * Repblica estando en extrema necesidad. Extremis Re,pubi,ce temporibus opem tuli.
o

A todos di parte d e mi contento. Omnes mea "oh,ptatis participei feci. Mucho hago por tu honra. Magna mihi est pro tua dignit/e come,ilio. Tengo en poco todo eso que tiene apariencia de h o n r a . y tngolo por breve y perecedero, f " 9"* habem ,peden, glorie, col. tecla ex ,nan,ss,mis splendoris insignibui contemm, brevia , fugada , et caduca existimo. M a s gusto de la opinion que los buenos tienen de m que de todos los poda tener. Mag.s judicio stgntbus glorie delector. Procurar q u e 110 quede esta guerra. Dabo opera,,,, li sctnlilla relinquatur. cargos y honras que honorum, qui,,,, memoria ni rastro de eque tenerrum bel-

Todos dicen que ni podrs ser e n g a a d o , n i vencido. De te emtaos fama est, nec deapl posse, nec oinci. , , El q u e acabare lo poco que ha quedado de esta guerra , l se atribuir toda la victoria. 1 s tottus Qui reliquias hujus belli opprcsertt, belli confector erit. D a t e priesa. Celeritatem adlube. D e puro trabajo m e dio una calenturilla lent a y continua. Ex labore in febriculam meid, assiduam. . Estoy lejos de que me reprehendan d e inconsiderado. Longi reprehende temer,taln absum. ,, . Cree el hombre de ligero fcilmente. Lretlulitas in optimi cujusque mentem facile rreptt. Ahora veo qne me han engaado. Deductum me in frauden, video. La merced que siempre me haces, me hace mas solcito. Solicitudines meas quotidie tua mrito exacuunt. Con solas palabras le pago las m u c h a s y grandes mercedes que m e lias hecho. Pro maximis tuis in me beneficiis vili defungor muere oralionis. Veo que has dejado este propsito y tomado otro. Aversum te ab hac cogitaticne ad alia consilia vi.'.eo contulisse. Tngote por pretendient c.Tecandidatum puto. Est el escuadrn punto, lustructa est acies. Comenzaron retirarse loi soldados. Pedem referre milites ceperunt.

T r a t a r contigo m u c h a s veces por tercera persona. Assiduis interi,untiis team, agam. F u Roma haciendo largas jornadas. Maxi, mis itineribus Romam contendi. Desde que el mundo es m u n d o no lia habido cosa de mayor honra. Nihil est post hominum memoria,,, gloriosius. Lee mis cartas luego despues de las tuyas. meas hileras sub tuas recita. H a r lo que me dictare la r a i o n . Q u b c u m q u , me ratio ducei, sequar.

H a y a q u muchos ladrones. Frequentibus trocinas infestus est locus hic.

la-

N u n c a h a venido m i s manos este l i b r o . Numquam in me hic liber incidir. Pelear con a l g u n o . Confiigere cum aliquo. P r o c u r a vencer t mismo. Tecum ipse certa. Ofenden las c a r t a s no dadas t i e m p o . Offendunt epistole non loco reddita. V i e n e s mal tiempo. Intempestive venis. N o te q u i e i o cansar mas. Hon tenebo te pluribus. , F u i todas las Iglesias dar g r a c i a s a Dios por t. Gratulationem tuo nomine ad omnia templa feci. Con el pie p u e d e s conservarle y g u a r d a r l e . Nutu poteris hominem incolumem retiere. Deseo ya dar este cuidado otro. Cupio jam hanc vigiliam alteri tradere. Ya va la segunda plana. Altera jam pagella procedit. Tenrselo m a l . Vitto, criminique dare alicui. N o te t r a t a r con doblez. Non agam tecum astute. A h o r a p a g a s el no h a b e r t o m a d o m i consejo. PI ceteris ergo, quando meum improbasti consilium. Por n i n g n temor d jar d e h a c e r lo q u e d e b o . Nuliius umquum periculi terror/bus ab oj'ficio discedum. Si sucediere como y o deseo. Si optata mihi contigerint. V i v i m o s en paz. In otio degimus. Rie h a s descubierto tu corazn sencillo y

Poner en l i b e r t a d . Vindicare in Ubertatem. Venir al l t i m o r e m e d i o . - i d extrema auxilia descerniere. A n d a r solicitando los esclavos i q u e se levanten. Sercitia concitare. Q u e r r a tener t i e m p o de rehacerme. Spatium onfirmandi me dari mihi vellem. N o t e n g o cosa q u e m a s desee q u e tu vida. Nil tua salute antiquius habeo. H e m o s h e c h o s i e m p r e el uno por el otro. Summa inter nos studia certatim constiterunt. E s t a n d o en este aprieto. Cum in his angustiis versarer. H a c e r l e mal quisto. Invidiam facere alicui. N o te h e h e c h o n i n g n a g r a v i o , no te he provocado. Nidia te injuria lascessioi. Escoger los q u e h a n d e ir la g u e r r a . Haber e dekctum. Dice el fin con el p r i n c i p i o . Principiis exitus consentiunt. N o est en m i mano hacer esto. Non est mihi integrum id jacere. F u e tanto lo q u e todos amaron la l i b e r t a d , ardor y aborrecieron la s e r v i d u m b r e . Tanlus nimos hominum occupavit desiderio libertutis. odioque servitutis. E s h o m b r e m u y hucco y fanfarrn. Homo est ventosissimus. P o n e r en aprieto. Competiere in angustias. P e r d e r la esperanza. Abjicere spem.

amoroso. Tuum erga me animum simplicem, et amicum apera i sii. M u c h a s cosas se ofrecen p o r una p a r t e y por o t r a . In utramque partem multa vemunt in mentem. E l parecerte a s fue mucha p a r t e para q u i t a r m e la d u d a q u e tenia. Dubitanti nubi magnum pondus accessit ad tollendam dubitutionem judicium tuum. G r a n t e s t i m o n i o has dado d e m i fidelidad y constancia. Gravissimum j adi cium de mea fide, et constantia fecisti. D e cada dia va creciendo este mal y c o b r a n d o fuerzas. Manat hoc malum, et corroboratiir quotidie. Est la R e p b l i c a p e r d i d a con estas r e v u e l tas. RespuLlica jacet his perturbationibus. Conformarse con el t i e m p o . Temporibus cedere. N o se sabe de quin salid. Auctor est nemo. T e n g o m u c h a gente de guarnicin en la ciud a d . Magno presidio urbem teneo. Todos vienen m u y bien en ello. Omnium mira consensio est. Todos vienen t acuden m. Omnis omnium cursus est ad me. N u n c a Dios t a l q u i e r a . Hoc Deus ornen avertat. C u m p l i r la palabra. Liberare fidem. N o tenemos quin dice eso de cierto. Certo* auctores non habemus. Volver en su seso. Ad sanitatem redire.

Esto se decia sin f u n d a m e n t o . Hac sine capite, sine auctore, rumore, nuntio. Si has errado eu algo. Siquid titubatum est te. Coger en el camino las cartas. Intercipere lit teros. La gente q u e llevaba hice parecer ejrcito. Militum numero exercitus speciem efeci. A s e n t a r real. Castra ponere. B u r l m e la e s p e r a n z a r e * mea frstrala est. Deshacer la m a l d a d de alguno. Improbttatem alicujus retundere. N o q u i e r o q u e m e proroguen el trmino. Longius sputium produci mihi nAo. H a c e r g e n t e . Milites conscribere. V i v o mis anchuras. Otiosa libertte fruor. H e hallado un poco de tiempo para respir a r . Pusillum laxamenti nactus sum. A l g u n a s revueltas nos h a n d i c h o q u e h a y ttimultuosiora en F l a n d e s . Ex Flandria nobis quxdam nuntiata sunt. Obedecer. Moran gerere alicui. M u c h o seatia q u e tc apartases d e m. Periniquo patiebar animo le a me digredi. E s t m i p a d r e al cabo del m u n d o . Pater meus longl gentium abest. Casi todo el a y u n t a m i e n t o f u e d e mi p a r e cer. Senatus frequens mihi assensus est. H a puesto el ejrcito el T u r c o sobre nosotros. In cervicibus nostris Turca legiones collocavit. Quisiera q u e m e quitases de cuidado. Me M

164 a soliciudine abducas velim. M e a n i m a s con lo q u e rae dices p a r a t o d o s los e n c u e n t r o s d e l a f o r t u n a . Tua me oratio contra omnes fortuna mpetus armat. E n l o d a s l a s ocasiones q u e se o f r e c e n 110 d e jo de h o n r a r t e . Ego nullum locum pretermiti ornandi tui. Dt; esto m a s l a r g o en otra ocasion. Hac de re alias ad le pluribus. E n o f r e c i n d o s e ocasion. Cum primum occasio data est. I b a m e h u y e n d o Italia desconfiado d e poderm e l i b r a r . InItaliam desperla t ahiterapiebar. V i e n t o c o n t r a r i o ine v o l v i al p u e r t o . Ventus adversus me ad portum retulit. A r e m o y v e l a f u i con t o d a la p r i e s a m i t i e r r a . Ventis, re mis que lares salutavi. S i e n d o todos e s c l a v o s , q u e d y o l i b r e . In summa reliquorum servitute liber fui. T o d a s u locura d e s c a r g s o b r e m . Omnem suum violentum furorem in me unum ejfudit. V o l v a m o s d o n d e q u e d a m o s . Redeamus ad illud, unde divertimus. Ya es o t r o t i e m p o , d e o t r a m a n e r a es m e nester v i v i r . Hicdies ahamvitam a f f e r t , alios mores postulat. N o p o r e s t a r c a n s a d o h a de d e j a r u n o d e h a c e r lo q u e d e b e . Nuil a lassiludo impedir e o f ficium, ac finem debet. T r a i g o e s c r i t o en la f r e n t e q n e soy e n e m i g o d l o s e n e m i g o s d e l a R e p b l i c a . Omnibus inimicis Reipublicte esse me acerrimum hostem pra me fero.

E s t o y o c u p a d s i m o . Maximis occupai ion i bus distineor. E n t i e n d e q u e y o d i j e t o d o lo q u e el n e g o cio p e d i a . Qua verba res desideret. his me omnibus usum putato. P a r e c i e n d o q u e e s t a b a y a l i b r e de la e n f e r m e d a d , v o l v r e c a e r . Qui Itvatus morbo videbar, in eum de integro incidi. M a s peca de b o b o q u e d e m a l i c i o s o . Magis neptiis , quhm improbi late peccai. E s h o m b r e d e g r a n d e y v a r i a e r u d i c i n . Est omni liberali doctrina poUtissimus. P d o t e m u y e n c a r e c i d a m e n t e . Peto te majorem n modum. D e v e r g e n z a no m e a t r e v o r o g r t e l o m a s e n c a r e c i d a m e n t e . Impedior verecundia, ne te pluribus ver bis rogem. E s uno d e los a m i g o s q u e m a s m e h o n r a n . Unus est ex meis intimis ohservantissimus. D a m e t a n t o g u s t o c o m o lo q u e m a s . Tam est mihi gratum. qtiam quod gratissimum. T n g o t e p a r a s i e m p r e m u y o b l i g a d o . Te mihi summo officio in perpetuum devinxi. N o t e n g o n e g o c i o , ni otra cosa c o n t i g o . Tecum mihi nulla causa ntercedit. G a n a r n u e v o s a m i g o s . Novas necessitudines sibi adjungere. H e p e r d i d o t o d a m i h a c i e n d a . Omnes fortunas amisi. M e he v e n i d o esta c i u d a d con lo p o c o q u e m e h a q u e d a d o . In hanc civitatem tamquam e naufragio reliquias contuli. M 2

P e d r o es m u y amigo d e sos amigos. Petrus in omites suos officiosissima est. De a q u i pocos dias vers lo q u e i m p o r t a ron eslas cartas. Jiarum litterurum vis quanta futrir prupediem judicabis. M u c h o h a sido lo q u e has h e c h o por m . Studium in me tuum extitit .'iugulare. H e t e c o m p r a d o esa heredad por lo q u e se tasase. A te prxdia in xslimatimem accepi. Yo m e e n c a r g o d e eso. In me hoc recipio. Por todos los ttulos del m u n d o soy t u a m i go. Mihi tccum omnes necessitudines sunt. Eres h o m b r e m u y industrioso. Qum maxime tua excelil industria. Mejor parece volver por la hacienda d e sus a m i g o s , q u e por la suya. Honestius est de amicorum pecunia laborare, qum de sua. I l e tomado nuevo estilo ile escribirte. Gene* re novo sum litterarum ad te usus. F.n m u c h a s cosas me aprov echo d e tu p r u d e n cia. Mulls in rebus tua mihiprudentiuusui est. Desde nio. A puero. Ya ha m u c h o q u e estudiamos en esta f a c u l t a d . Jara pridem in hoc genere studii versamur. Somos a m i g o s m u y d e atras. Amcita pervetus mihi tccum est. Recib e s t r a d o contento. Elatus sum latitia. Obligar alguno. Obstringere aliquem officiis. N o s lo q u e ser de m . Dubia fortuna mihi est. D a r l i b e r t a d al esclavo. Manumitiere servum. Jtintase con esto, Eh accedit.

Sin q n e recibas p e s a d u m b r e . Id sine molestia tua fiat. E s t o c u a n d o nos veamos. Sed hac coram. Todos rae dicen y escriben. Lilteris multorum , et sermone omnium perfertur ad me. Caer en miseria y m a l a v e n t u r a . Incidere in terumnas. R e c i b i r m u c h a pena. Per cipe re luctus acerbissi"ios. Cuando comenz t e n e r discrecin. Cum primum sapere capi. T o m a r tu consi'jo. Tuo consilio utar. H a cesado y a la peste. Jam abiit pestilentia. Si llegare poderle g o z a r . Si in tuum complexum venero. Padezco el mismo trabajo. Me premit eadem fortuna. N o hacen los amigos lo q u e deben. Amici non sunt in officio. Ya por instantes espero t u s cartas. Mihi tuarum litterarum breis expectatio est. Si ine ofendiere la m u c h a frecuencia del l u g a r , irme otra parte. Si offendat me loci celebritas, alio me conferam. P a d e z c o m u c h a miseria. In lacrymis, et sordibus jaceo. N o gastes esa poca salud q u e te q u e d a . V a letudinem tuam islam infirmam noli vexare. N o echemos mal ese poco q u e nos q u e d a . Ne reliquias nostras projiciamus. Todo veo q u e carga sobre t, no s si podrs con ello. Omnes labores te excipere video, ti" meo, ut sustincas,

Ten cuenta con tu salud. Serv valetudni. Dcshgonie de tristeza . Conficior dolare, marore , et lachrymis. M o r i r como h o m b r e . Cadere fortiter. E s t o y en esta c i u d a d por saber de presto l o q u e pasa y por estar seguro. Eo nomine sum in hac urbe, ut qam celerrime sciam quid agatur, et sim tuto. Si estos niales d u r a n . Si hac mala fixa sunt. H o m b r e e n f e r m o , g a s t a d o y decado. Homo teger, et corpore, et animo confectus. EstCHo no se a p a r t a un p u n t o de su padre. Pucr hic semper est insinu, etcomplexu pa!ris. Dejamos pasar el t i e m p o de navegar. Tempestatem navigandi pratermisimus. Hci'sme m a s servicio de lo q u e y o esperab a . Officio vincis omnes meas sp s. T u v i m o s viento contrario. Adversis ventis usi sumus. E l negocio amenaza guerra. Ad arma res spectat. S a l i r recibir alguno. Procedere obviarn alicui. Procura despacharle luego. Servum qnam primum fac domo extrudas. A c o r d a m o s cosa con q u e 110 fcilmente p o dremos salir. Id consilii cepimuS) quod non fcilb explicare poterimus. Ponerse en camino. Dar se in viam. D e l mal tomar lo menos. In miserrimis re bus. quod minime miserum putabo, id faciam. D a r saco la ciudad. Diripitndam urbem dare.

D i s u a d i r l e . De sententia aliquem detrudere. Ser C a p i t a n . Exercitum ducere. A s e n t a r real. Castra locare. C o b r a s t e nimo con m i venida. Meus adventus firmiorem animum tuum fecit. P a g a r l e sus d e u d a s . Mre alieno aliquem liberare. T o m a r muestra del ejrcito. Exercitum lustrare. Condenarle destierro. Exilio mulctare ali* quem. D e s d e a n t e s q u e amaneciese estoy e s t u d i a n d o . Ex antelucano tempore do operam litteris. Q u i t a r l e los brios ; q u i t a r l e las alas. Animum alicujus J'rangere. R e c i b i r rehenes. Obsides accipere. S i e m p r e los de vuestra casa y familia m e h a n tenido g r a n v o l u n t a d . Mirificus generis vestri fuit erga me semper animus. N o tengo mas q u e buena voluutad con q u e p a g a r t e . Mihi ad remunerandum nihil suppetit prater voluntatem. S i e m p r e nos hemos h e c h o obras d e amigos el uno al otro. Amicitia nostra summis o f f i ciis ab ut roque culta estP o n d r todas mis fuerzas en eso. e r v o s omnes ad eam rem contendam. T e n g o mensageros cuando no son menest e r . Praposteros habeo tabellarlos. N o tenemos otra recreacin. Alium aberrationem a molestiis nullam habemus. A m a s y perseveras en toda v i r t u d . Omnes virtutes el colis , et retines.

Llevar mejor t u ausencia, si m e escribieres menudo. Tolerabiliiu feram ingniculum desideri, lui, si crebris me lilteris appe/les. Estoy algo mejor. Meliusculi mihi est. M a s q u i e r o verte d e a q u poco del todo b u e n o , q u e luego Baco. Mo te paulo posi Balen lem, quam statim imbecillum videre. N o N a v e g u e s sin estar del todo bueno, fisi confrmalo corpore noli navigare. N o se te d nada de g a s t a r todo l o q u e p a ra tu salud fuere menester. Sumptui ne parcas ulla in re , qua ad valetudinem opus sil. Djalo todo , y mira p o r tu salud. Omnia depone, corpori servi. Cuando uno esl flaco apenas a u n en casa p u e d e defenderse del fri. Vix leclis, el oppidis frigus infirma valetudine vilatur. Con viento apacible y cielo sereno l l e g a mos bulgndonos I t a l i a . Austro lensimo, cielo sereno in Italiam lu libundi pervenimus. Ya te h e avisado q n e le des algo al M d i co, y lo hagas bien con l. Monui te jam, ut medico bonos habeatur. M e has enviado unas cartas speras y llenas de fieros. Minanti ad me, et acerbas litmisisli. teras Est raa locura te ha dado. Mirui invasit te furor. M i s estudios h a n aflojado algo con tu ausencia. Litterulee me tui desiderio oblanguerunt. Despertarle. Excitare aliquem il sonino. M e n e s t e r es q u e teogas salud en el a l m a p a r a

tenerla en el cuerpo. Opus est te animo valere , ut corpore valeos. Despues de ledas t u s cartas salt d e placer. Tuit lilteris pcrleclis exilui gaudio. Te conozco en las cartas. Te totiim in lilteris video. . Psame d e h a b e r dejado de e s c r i b i r t e estos dias. Ptnilet me intcrcapedinem scnbendl fecisse. . Psame tanto de los pecados d e mi vida p a sada. q u e no solo no q u i e r o volver ellos, pero ni a u n n o m b r a r l o s . Tantum mihi dolorem, eruciatuntque attulerunt errata atalismea, ut non solitm animus factis , sed aures quoque commemoratione abhorreant. Con m i pobreza te s u s t e n t a r . Ex meis angustiis tuam sustentaba tenuitatem. Acuerdme de t , y p a r e c e q n e t e t e n g o d e l a n t e con m u c h o contento. Ante oculos mitu tuum jucundissimun conspeclum propano. T e pongo en mi l u g a r . Te do vicarimi!. N o s a m p a r a m o s con la v i r t u d . Presiditi virtulum septi sumus. N o m e p u e d o contener sin i r ayudarles. Ego vix ttneor, quin acaman!. Ya he recibido el s e g u n d o pliego y sin c a r ta t u y a . Fasciculus alter ad me jam une luis htteris perlalus est. P r e t e n d o sin engao ni ficcin. Sine Juco, et fallaciis prenso. Estos dias no ha h a b i d o casi negocios en la A odi t u d a . A judicis forum rtfrixil hoc tempore.

EX ORATIOXE

PRO

M.

MARCELLO.

E s t e d i a ha d a d o fin a m i l a r g o silencio y p r i n c i p i o p a r a d c c i r lo q u e q u i e r o . Diuturni silcntii finem hodiernus < lies altulit , iiiemque initium dicendt, qur vellem. N o p u e d o c a l l a r . Tacitus preterire non possum. C u a n d o a n d a b a e n t r e vosotros. Cum in vestro veten curricula versarer. M e volviste mi antigua costumbre. Vite mete consuetudinem iuterclusam operaisti. D -ja de d e c i r l a s causas d e s e n t i m i e n t o q u e t i e n e s . Desine ofensiones animi tui commemorare. S u e l o d e c i r esto m u c h a s veces. Soleo id sape rrehris usurpare sermonibus. N o h a y e n t e n d i m i e n t o q u e a l c a n c e ni p u e d a i m a g i n a r las g r a n d e s m e r c e d e s q u e J)ios nos hace. Divina in nos beneficia nulla mene capere potesI, aut cogilalio. D e esa g l o r i a t u y a no t i e n e p a r t e la fortun a . Nihil sibi ex ista laude fortuna decerpit. N o s e c o m p a d e c e t e m e r i d a d con s a b i d u r a , n i f o r t u n a con consejo. Numquam temeritas cum sapientia commiscetur, eque ad consilium casus admitittur. E s t a s cosas d e s u y o se p u e d e n v e n c e r . Hac naturam, et conditionem, ut vinci possili!, habent.

N o me entremeto querer parte de tu h o n r a . Me in tua societatem gloria non offero. N o h a y cosa t a n f u e r t e q u e e l h i e r r o y a r m a a n o d o m e n . Sulla est lauta vis .uinaque copia, qua non ferro, ac viribus debilitan, frangique possi!. V e n c e r s e i si m i s m o . Animum vincere. R e f r e n a r la i r a . Iracundiam eohibere. M o d e r a r s e e n la v i c t o r i a . Vicloriam lempe" " x ' o d o el m u n d o e s c r i b e , y h a b l a de t u s a l a b a n z a s . Bellica tua laudes omnium genltum linerie celebrante, el tingis. N u n c a se o l v i d a r n t u s a l a b a n z a s . A u H a atas de luis laudibus conticescel. L a i r a no da l u g a r al consejo y a c u e r d o . Iracundia es! inimica Consilio. . La v i c t o r i a de s u y o es soberbia i n s o l e n t e . Victoria natura insolens est, ac superba. C o a n d o o i m o s a l g u n a cosa con c l e m e n c i a , c m o n o s a f i c i o n a m o s ? Cum aliqmd ciernen,er factum audimus , quo studio incendimur . Cd ni o a m a r e m o s ti q n i e n t e n e m o s p r e s e n t e . y c u y o c o r a z o n y n i m o vemos.' le, quem prasentem intuemur, cujas mentem. sensusque, el os cerni,us. quibus studiisprosequemur l Antonio, h o m b r e d e santa memoria. Ar.lomus tir ptimas, et commemorabili pi etate, ac virtute pradilus. . . V i e n d o l l o r a r al h i j o m e t r a s p a s o el c o r a z o n l a m e m o r i a de su p a d r e . Cum filli aehryma, videro,,,, patris memoria meum pectus ej/odit.

174 . .
H i c i s t e qtiP no se a c a b a s e de p e r d e r n u e s t r a casa y f a m i l i a q u e b a b i a q u e d a d o en pocos. Nobilissimam familiam ad pticos rediclam pene ab interitu vindicasli. E l c o n t e n t o d e este d i a t e n d r s en m a s q u el d e toda tu v i d a . Hunc tu diem tuis maximis gralulationibus antepones. N o h a y cosa hecha d e m a n o , q u e c o n el t i e m p o no se a c a b e . Nihil e.*t opere , aut manu factum, quod non aliquando conficiat, et consumat vetustis. L o q u e d i g o n o se e n t e n d e r o y n d o l o , c o m o y o lo s i e n t o . Qua dico non ptrinde intelligi auditu poaunt, atque ipse cogituns entio. N o s q u e l i a d o y d e s v e n t u r a nos forzt t o m a r a q u e l l a g u e r r a . Ad ea arma siimus fato nes':h quo misero, funestoque compulsi. Ya q u e h a y a m o s e r r a d o c o m o h o m b r e s , lo menos e s t a m o s l i b r e s de c u l p a . Si aliqua culpa tenemur erroris humani , scelere certe liberati sumus. Y o s i e m p r e f u i de p a r e c e r q u e s e c o n s e r v a s e l a paz , y q u e n o h u b i e s e g u e r r a . Mea cansilia pacis, et toga socia. non belli, et armorum faerunt. M u c h o p u d o p a r a c o n m i g o el a g r a d e c i m i e n t o . Mitlt'um apud me grati anirni Jidelis memoria valuil. V i e n d o q u e v o y i m o r i r , con t o d o eso m e p o n g o e s t e p e l i g r o . Prudens , et sciens ad interttum rao voluntarium. N o h a b r n a d i e q n e t a n m a l m i r e el n e g o c i o .

Kemo erit tam injuslus rerum astimator. N o s e salte eu q u e p a r a r la g u e r r a . Incertiu est exitus , et anceps fortuna belli. N o v i m o s e s p a d a d e s n u d a en la c i u d a d . Gladium vagina vacuimi in urbe non vidimus. A los c i u d a d a n o s q u e p e r d i m o s , u n i d l o s la g u e r r a y no el v e n c e d o r a i r a d o . Quosamisimut tices, eos Mariis vis perculit,non ira victoria:. E l m i r a r p o r t i e s m i r a r p o r nosotros. Tua tautio nostra cautio est. P o r t be a l c a n z a d o todo lo q u e se p u e d e d e s e a r . Te duce omnia summa sum adeptas. Y o no t r a t o de h a c e r b e l l a q u e r a n i n g u n o . Ego r.ihil cogito sceleris. N o h a y q u i e n e n t i e n d a el corazon d e l h o m b r e . In unimis hominum mulla latebra lint, mullique rccenus. D e t u v i d a c u e l g a la n u e s t r a y la d e t o d o s . Tua salme cominciar nostra, et ex lui unius vita pendei omnium. Con la i n c e r i i d u i n b r e d e m i v i d a se j u n t a e l a n d a r m e m u c h o s p o r m a l a r , t t r a t a r m e l a m u e r t e . Ad incertos eventus valetudinis mea sceleris etiam accedil, insidiarumque consensio. H a h e c h o el R e y q u e esta c i u d a d c o b r e el c r d i t o . Rex in hanc civilatem fidem revocavi!. H a s de r e f o r m a r las b u e n a s c o s t u m b r e s d e la c i u d a d y a p e r d i d a s , con s e v e r a s y r i g u r o s a s ley e s . Institua reip. qua dapsa fuxerunt, severi*i libi legibus vincienda sunt. H a p e r d i d o la R e p b l i c a d e s t r u i d a con las g u e r r a s m u c h o d e l l u s t r e q u e t e n i a cu Ja p a z y

m u c h o d e sus reparos. Quassata resp. multa perdidit, et ornamenta pacis, el presidia stabilitatis su a. Bien has l o g r a d o , as en tener vida larga, como m u y h o n r a d a . Satis diu oel natura vixisti, vel glorie. Pones taa tu vida. Modum lux vita definis. Ya estoy h a r t o de vivir. Naturarn jam txplevi sat ltate vivendi. Deseamos ser inmortales. Immortalitatis amare flagramus. N o es nuestra vida la q u e vivimos en este c u e r p o , sino aquella que d u r a r para siempre. Aou hac vita nos Ira est. qua cor pore, el spiritu continetur, sed qua vigebit memoria saculorum omnium, quam tosterilas alet, quam ipsa aternilas intuebtur. Ya suena tu n o m b r e p o r todas partes. Vagatur jam nomen tuum long'e, atque late. So estoy d e asiento en n i n g u n a p a r t e , no t e n g o m o r a d a cierta. Sedem stabilem, ac cernon babeo. tum domicilium N o se olvidarn jamas tus a l a b a n z a s , la gloria d e t u nombre.T/a laudes nulla umquam obscurabit oblivio. Fueron diversas las voluntades y pareceres d e los ciudadanos. Diversa volntales civium fuerunt, dislractaque sententi*. M o r i d en la g u e r r a . Ammam in acie profudit. Ya se ha q u i t a d o toda la discordia. Omnis fracta dissensio est. N o solo no h a y en t s a b i d u r a ; pero n i a u n

c o r d u r a . Nihil

habes non solm

sapienti a ,

. 177 ,
sea

" C l V o t ' ^ o s d e p o n e r gente de g u a r da para t n defensa , pero a u n d e ponernos i recibir el golpe pur ti. Non modo sed laterum eam Ofpos,tus , el el estudias,
C f

Quero acabar^'p^r d o n d e comenc. Vnde orsa , in eodem termneme o,alio mea.

est

~ E X ORATIONE PRO ARCHI A POETA. T o d a mi vida b e e s t u d i a d o . Nullum tatis iemali, studiis abhorrui. E r r e urna d e los q u e mas obhgacion Menen de hacer eso. Tu et in pnmis 'd faeere debes Con insto titulo h a g o esto. " meo jurefac^. E n cuanto y o n,e puedo acordar d e toda m . vida pasada. Quoad ongissime n:ens mea resecete potest spatium preteriti tempo,,s A c u e r d m e c u a n d o estaba en m a n t t l l . s . Pueriti* memoriam recordar uftimam. T, eres el principal d e ios q u e n.e pusieron en q u e estudiase esto. Tu milii princeps , et ad iuscipiendam, ad ingrediendam hi.rum studiorum rationem exlltistl. Con esto q u e m e enseaste h e r e m e d i a d o m u c h o s . Vox hac tuo harta,u , pracept.squc conformata mulls saluti fuit. C u a n t o es d e nnestra p a r l e . Quantum es, <tum in nobii.

O t r a facultad diferente h a s td estudiado q u e nosotros. Alia est in te, ac in nobis facultas ingenii. Todas las letras h u m a n a s estn m u y h e r m a nadas entre s. Omnes artes , qua ad hurnani tate/n pertinente habent quoddam commune vinculum, et quasi cognatione qua dam inter se continentur. Pleito en forma. Quastio legitima. H o m b r e sealado , d e capa. Lectissimus vir. N o m e atrevo h a b l a r d e l a n t e de tanta gent e . Tanto conventu hominum, ac frequentia di' cere non audeo. Delante d e tanta gente docta. Hoc concursa hominum litteratissimorum. T d eres j u e z . Tu Judicium exerees. H a b l a r con alguua l i b e r t a d . Paul liberius loqui. N u n c a m e h e visto en p o d e r d e j u s t i c i a . N u m quam sum in judiciis, periculisque tractatus. E n saliendo ( como d i c e n ) d e paales. Ut primiim pueris excessi. E s t u d i o letras humanas. Ver sor in iis artibus, quii.us atas puerilisad humunilatern informatar. Se ha recogido i escribir. Pater se ad scribendi Studium contul. H a y gente m u y docta, y florecen los estudios en esta c i u d a d . Urbs hac doctissimis hominibus, liberalissimisque studiis affluit. Tienes mas habilidad q u e todos. Antecellis mnibus ingenii gloria. H a b l a s e en toda E s p a a con g r a n contento

de la v e n i d a del R e y . Re gis adventus in mnibus Hispania urbibus celebratur. E s p e r a n todos d e t mas d e l o q u e h a n oido por f a m a . Famam ingenii expectatio tua superat. Hiciste mas de l o q u e se esperaba d e t . E x p e c tationem tuus udventus, admiratioque supervit. E s t u d i a m o s , egercitnionos en los estudios. Coltmus studia litteraria. N o tienes voto en cosa de letras. De ingeniis tu judicare non potes. Ya te conocen por tu fama los ausentes. Celebritate fama jam es absentibtts notus. H e t o p a d o con maestro m u y docto. Doetissimum praceptorem nactus sum. E s tau d o c t o , q u e te p u e d e a y u d a r y j u z g a r d e lo q u e escribes. Tam doctus est, ut studium tibi, atque aures adhibere possit. M e tienes m u y obligado con tn trato. Devictum me consuetudine tenes. H e m e avecindado h e c h o c i u d a d a n o de esta c i u d a d . In hanc sum civitatem adsvriptus. T e n g o casa y solar en esta c i u d a d . In hac urbe dotnicilium babeo. N o probara's q u e no es as todo esto. Nihil horum infirmare potes. N o q u i c e s oir aquello d e q u e h a y quien se acuerde, y pides escrituras. De hominum memoria taces, litterarum memorium Jlagitus. H e hecho asiento en V a l l a d o l i d . Sedem rerum omnium.et fortunurum mearum Pincia collocavi. Son estas escrituras a u t n t i c a s . Ha littera ubtinent publicarum litterarum auctoritatem. N

H a s hecho q u e no se d fe las escritoras. Literarum fidem resignas! i. H o m b r e d e olicio bajo. Homo est humili arte praditus. Los farsantes. Scanici artfices. Yo t e n d r manera d e hacer q u e m e escrib a n en el testamento d e m i h e r m a n o . Aliquo modo in testamento fratris irrepam. Dirs q u e muestre la hacienda q u e tengo. Censas meos requiris scilicet. Como si no se s u p i e s e , q u e el arlo pasado estuve yo en R o m a . Obscurum est scilicet me superiore anuo Roma fuisse. Ya t e tratas como Corregidor. Jam te pro pralore geris. D a m e donde descanse del ruido de la a u diencia. Suppedita mihi, ubi animus ex Jorensi strepitu reficiutur, et aures convicio defessx conquiescant. N o tengo q u e decir.Qu/rf dicam, non suppetit. Recrearse , aliviarse. Animum relaxare. Darse las letras. Animum doctrina excolere. N o puedo s u f r i r tanto trabajo. Animus meus tantam contentionem ferre non potest. E s t s tan metido en t u e s t u d i o , q u e & c . Jta te litteris abdis, u f , N o puedes con esos estudios aprovechar al bien comn. Nihil potes ex iis studiis ad comtnunem aferre fructum. Sacar l u z . In aspectum, lucemque pro/erre. N o pienso q u e h a y a en esta vida cosa para desear m u c h o fuera de la v i r t u d . Nihil arbi-

tror in vita magnopere expetendum nisi laudem, et honestatem. A t r u e q u e d e alcanzar la virtud t*ngo en poco todos los tormentos y peligros del m u n d o . In virtute persequenda omnes cruciatus corpor is, omnia pericula mortis parvi esse due end a pulo. H e m e ofrecido con muchos por la salud d e la p a t r i a . Pro salute patria in multas me dimicationes objeci. Si no fuese por las l e t r a s , todos los hecho de los santos estaran en p e r p e t u o olvido. Res gesta sanctoru/n jacerenl in tenebris , nisi intero rum lumen accederei. M u c h a s vidas y vivos ejemplos d e santos nos dejaron los escritores p a r a i m i t a r . Multas nobis andorina virorum imagines ad imitandum expressas seri plores reliquerunt. P d n g o r o e d e l a n t e las v i r t u d e s d e los santos, y pensando en ellas procuro imitarlos. Sunctorum virtutes mihi propono, atque animum, et menlem meam eorum cogilatione conformo. U n o de estos es Cicern. Ex hoc est numero Cicero. Con el buen n a t u r a l jntense doctrina y letras. Ad naluram eximium accedat ratio quadam, conformalioque doctrina. Por solo e n t r e t e n i m i e n t o estudio. Ex iis sludiis solam deleetationem peto. T e n g o este e n t r e t e n i m i e n t o p o r m u y d e h o m bres d e bien. Hanc animi remissionem humani ss i mam. ac liberalissimam duco. N i t e n g o capacidad para estos e s t u d i o s , n i N a

8c g u s t o de e l l o s , ni p u e d o e s t u d i a r , & c . Hac ego studia eque attingere, eque sensu meo gustare possum. Q u i n Jan grosero y d u r o ? Quis tam animo agresti , ac duro est 1 N o t e h a hi a s de m o r i r por ser t a n b u e n o f i c i a l y t e n e r t a n t a g r a c i a . Propter excellentem artera, ac venusta tem mori non deberes. H a s h e c h o q u e todos t e a m e n m u c h o . Magnum libi amorem ab omnibus conciliasti. E s c r i b i r d e pensado y con c u r i o s i d a d . Accurate , cogitateque scribere. D e c i r u n a m i s m a cosa p o r o t r a s p a l a b r a s y s e n t e n c i a s . Eamdem rem dicere commutatis verbis, atque sententiis. I g u a l a n t u s versos con los d e los poetas a n t i g u o s . Tua carmina ad velerum poetarum laude m facili1 perveniunt. E s t a f a c u l t a d puedes e n s e a r . Hac studia doctrina, et praceptis, et arte Constant. E l p o e t a d e s u y o lo e s , 6 le es n a t u r a l el s e r p o e l a . Pota natiua valet, et mentis viribus excilatur. Los p r o f e t a s i n s p i r a d o s del E s p r i t u S a n t o . Propheta divino Spiritu a f f i a t i . A l a b a m o s los santos por lo q u e t i e n e n r e c i b i d o de D i o s . Sancii viri muneribus commendati nobis sunt. R e s p o n d e el eco en los p e a s c o s y desiertos. Saxa el solitudines voci respondent. A u n las fieras se m u e v e n y q u e d a n c o m o s u s p e n s a s con l a m s i c a . Bestia immanes cantu Jlectuntur, atque consislunt.

C o m e n z e s c r i b i r s i e n d o m o z o la h i s l o r i a de t u s h a z a f a s . Historiam rerum h te g e s l a r u m adolescens attigi. M e pareces p o c o a f i c i o n a d o a g e n t e l e t r a d a . Durior mihi ad eluda lilleraria vderis. E s t a g u e r r a h a t e n i d o varios sucesos y t r a n ces p o r m a r y p o r t i e r r a . Eeilum hoc mulla esl varielate Ierra, manque versalum. E s t a c i u d a d e s f u e r t e asi por la g e n t e de g u a r n i c i n q u e t i e n e , c o m o p o r el s i t i o d o n d e est. Urbs hac el firmssimis prasidiis, el psa loc natura vallata est. E c h a r i f o n d o l a flota d e l e n e m i g o . Deprimere hostium classem. E s t m i p a d r e en su s e p u l c r o h e c h o de b u l t o . In sepulchro e ti pater constituios i mar more. T u s h a t a d a s l l e g a n al c a l d e l m u n d o . R e s a te gesta orbis Ierra regionibus definiuntur. Con t a l c o n d i c i o n . Suli ea canditione. P o n e r l a v i d a p e l i g r o por la g l o r i a y h o n r a . De vita gloria causa dimirare. A este p o e t a b i e n s e le e c h a de v e r q u e es e s t r a n g e r o . Poila hic pingue quiddam sonat, et peregrinum. D a r o i d o s t o i r a l g u n o . Jures alteut dedere. E s t o m e pone espuelas para p o n e r m e c u a l q u i e r t r a b a j o y p e l i g r o . Hoc magnum periculorum inclamentum esl, et laborum. E n el m i s m o s e p u l c r o en q u e se s e p u l t a r t u cuerpo, quedar tambin sepultada tu memoria. Idem tumulus qui corpus tuum emteget, nomen etiam obruet.

.84 E n t v i r t u d y f o r t u n a corrieron parejas. Cum virtifie fortunam adaquasti. A iodos nos lleva tras s el deseo d e la h o n r a . Truhimur omnes laudis studio, et ptimas quisque mxime gloria ducitur. N o se m e da nada de ser conocido y d e q u e h a b l e n d e m. Pradicationem, nobilitat$mque despido. E n vida tan b r e v e para q u nos hemos d e d a r t a n t o t r a b a j o ? Quid est quod in hoc tam exiguo vita curriculo tantis nos laboribus exerCeamus ? Algo b a r r u n t a nuestro corazon para lo por ven i r . Al iquid noster animus prasentit in posteru m. A mas se extienden nu tros pensamientos, q u e es el t r m i n o d e la v i d a . Non quibus regionibus oitte spatium eircumscripum est, iisdem cogitationem terminamus. N o te fatigues t c a n s e s , muelas mates con t r a b a j a r . Ne te labor ibus jrangas. Ma'tanme cuidados , y t r c m n e desvelado. Mal lis euris , vigiliisqiie angor. Tienen los buenos all en su corazon u n p e r p e t u o despertador q u e los m u e v e al deseo d e la g l o r i a . Insidet in optinio quoque virtus , que noeles, atque dies animum gloria stimulis coacitat. N o se ha de a c a b a r con la vida la memoria d e n u e s t r o nombre. Non cum vite tempnre nominis nostri commemoratio est dimitlenda. H a r s q u e la m e m o r i a d e tu n o m b r e d u r e para siempre. Tui nominis commemorationem cum ornni posleritate adaquabis.

's N . t e n g o un da d e descanso, i p u n t o momento. Nuilum tranquillum, atque otiosum ,p>" ' i e t a T m a n e r a haces e * o , q u e q u e d a d , ello en todo el mundo e t e r n a memoria. Sparg.s hac , ac disseminas in o,bis trra memonam T ~ d e sentir esto despues de m u e r t o . fon hac a meo serna post morlem aherunt. R e c i b i d , n e debajo de vuestro a m p a r o . In testram me fidem acpite.

EX

ORATIONE PRIMA IN

CATIUNAM.

H a s t a cuando d u r a r este tu g r a n d e a t r e v i jactam i e n t o ? i Quem ad finem sese effranata ^ ' ' n o entiendes q u e sabemos en lo q u e a n d a s X ^ T ^ ' T L . C o n s t r i c t a n . horum conscientia scelus luum ten,tur. , Q u acuerdo tomar? Quid consilu capiant A n d a s sealando y diciendo e n t r e t , , ...atare i f u l a n o y i fulano. Notas, e, designas ad cadem unumquemque nostrum. E v i t a r las a r m a s d e los enemigos. Hostium tela vitare. Llevarte ha acuestas el m a l q u e nos p o s a b a s hacer. In te pestis ista , quam n o l i s machi naris conferetur. Destruyeron la c i u d a d a fuego y sangre. Urbem hoste, cade, ac incendio vastarunt.

Con graves castigos es menester hacer estar r a y a los malos. Acerrimis supplici i s cives improbi coerccndi suiti. N i n g u n o se atraves. Vox nulla intercessi. T u autoridad va perdiendo los aceros. Tua auctoritatis acies hebescit. Espada envainada. Gladius in vagina reconditus. Y o soy el flojo y el malo. Jam me ipsum inerti te, nequitiaque condemno. D e cada dia son uias los enemigos. Crescit in dies singulos hostium numerus. A n d a s tras m a t a r n o s hacernos algn inai. Aliqnam nobis perniciem mol iris. T i n e m e el R e y m u y cercado, porque no m e pueda menear. Multis et firmis sum Regs presid s obsesius , ne commovere me possati. M u c h o s m e a n d a n m i r a n d o sin q u e yo lo eche d e ver, contando los pasos. Multorum me oculi, et aures non sentientem speculantur , atque custodiunt. N o se p u d i e r o n e n c u b r i r los conventculos y tratos malos tuyos con hacerse d e n o c h e ni en tu casa. Nox obscurare catus nefarios non potuit, nec privata domus parietibus vocera tui sceleris cvntinere. Todo se descubre y se sabe. Illustrantiir, erumpunt omnia. Acaba ya d e ser otro .Muta jam istam mentem. Kngafimc en el dia? Niimnie fefHit dies* Dejaste para otro dia el m a t a r los nobles, 6 p a i a el dia siguiente. Cadetti optimatum in posterum diem contulisti.

D a n d o asalto de noche tomaremos la plaza. Nocturno mpetu arcern cccupabimus. E n q u tierra v i v i m o s ? Ubinum gentium sumus ? A los q u e convenia ya m a t a r , a u n no les d i go q u e hacis a h . Quos ferro trucidari oportebat, eos nondum voce vulnero. H a s sealado por donde poner fuego la ciud a d . Descripsisti urbis partes ad incendia. A u n t e n g o no s q u e embarazo. Paululum est etiam mine mihi mora. N o se ha de poner riesgo el bien d e la R e p b l i c a por uno. Non est in uno homine saus periclitando Reipublica. A t a j la bellaquera q u e queras hacer s i n hacer r u i d o . Conatus tuos nefarios compressi nullo tumultu concitato. Quieres destruir toda la ciudad.L'rbem totam vacas. ad exitium, et vastitatem Q u e d a r limpia la ciudad d e ladrones. Exhaurietur latronum periculosa sentina rerp. Q u afrenta h a y q u e en t no quepa? Quod dedecus tua non haret infamia ? H a s echado perder los mozos. Adolescentulos corruptelarum illecebris irretisti. A b r e s c a m i n o , 6 enseas pecar todos. Ad libidinem mnibus facem prafers. M a t a n d o tu m u g e r desocupaste la casa para casarte con o t r a . Domum vacuam novis nuptiis rnorte superioris uxoris fecisti. D jo la prdida d e tu h a c i e n d a , la cual a h o ra sientes. Pratermitlo ruinas fortunarum tuarum , quos tibi jam impendere sents.

D e j en vacio todos t u s tiros con a p a r t a r m e no mas. Tua* omnes petitiones in me conjectas parca declinatione et corpore effugi. J u n t a s t e gente para m a t a r el R e y . Manum interficiendi Regis causa parasti. N o s q u e se tiene esa tu d a g a , para q u e pienses q u e es necesario clavarla en el cuerpo del Cnsul. Quibus a te ista sica initiata sacris, ac devota s/t nescio, qubd eam putas necesse esse in Conxtdis ctirpore dcfigere. Esperas q u e te digan d e p a l a b r a q n e ere m a l o . Vocis expectas contumeliam. Todos te condenan con c a l l a r . Gravissimo es judicio omnium taciturnitatis oppressus. N o q u e d h o m b r e en aquella parte. Pars illa subse/liorum nuda, atque inanie faca est. Todos m e m i r a n d e m a l ojo. Infestis omnium oculis conspicior. Q u i e r o q u i t a r m e d e d e l a n t e d e aquellos q u i e n e s disgusto. Quorum mentes, sensusque vulnero , eorum volo aspectum, pr a senta ique vitare. Irme donde mi p a d r e no m e vea. A patria oculis aliqub concedam. Mataste libremente muchos ciudadanos, y saliste con ello. Tib multorum civium neces libera , ac impunita fuerunt. A t r o p e l l a r con as leyes. Evertere, ac perfringere leges. N o se puede s u f r i r , q u e c u a l q u i e r ruido, temamos que t lo haces. Quidquid increpuerit, timeri te, non est ferendum. Presentarse en la crcel. Dore se in custodiam.

E s c a p m e de la m u e r t e , y ando solo y h u i d o . Vi tam supplicio ereptam fugi, solitudinique manduvi. Irse al destierro. Ir in exilium. N o h a r cosa q u e no sea conforme mis cost u m b r e s . Non faciam id, qaod abhorret a meis moribus. Q u i e n calla otorga. Vduntatem taciti perspicio. E n t e n d i d a tengo la aficin q u e todos m e tienen. Studia in me omnium perspexi. Apenas puedo a c a b a r con estos q u e no p o n gan las manos en t. Vix te horum manus ac tela cantineo. A c o m p a a r t e h hasta el p u e r t o . Te usque ad portum prosequar. H a b r cosa que en t haga m e l l a ? Te vt ulla res frangat? Ando pensando en h u i r . Meditar fugam. Ojal m e diese Dios tal propsito. Utinam mihi Deus hanc mentem donar et. A p e n a s p o d r s u f r i r lo que d i r n de m . si eso \xzgo.Vix feram sermones hominum. si id fece.ro. A p e n a s p o d r s u f r i r la envidia . e n e m i g a d e tantos. Vix molem hujus invidia sustinebo. A n d a , h u l g a t e de ser t a n g r a n ladrn. Exulta impio latrocinio. A d n d e te lleva tu mal deseo? Qub te Uta cupiditas effranata rapit ? Naciste para hacer tal d i s p a r a t e , y a y u d a s t e d e tu natural. Ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas exercuit. A h , q u gozo, y q u contento tengo ! Qua

I f tilia ptrfrmr. quibus gaudiis exulto, guanta in votuptule hacchor. Estar en tierra,dormir en el suelo Jaeere hnmi. Escusar y dar' satisfaccin la queja q u e tienes de m. A me querimoniam deslestabor, ac deprecabor tuam. O i d con atencin lo q u e d i g o , y tenedlo en la m e m o r i a . Percipite diigenter qux dico , et ea peniliis mentibus, animisque mandte. N o gozo d e los privilegios d e c i u d a d a n o . Civitiin juta non teeo. Gentil pago m e das. Prtedaram mi/u refers gratiam. T e ha l e v a n t a d o la fortuna al sumo p o d e r por todos los o t r o s cargos y oticios. Fortuna te ad summum imperium per omnes honorum gradas extulit. N o te Otorgar una hora de vida. Unius usaram hora ad vivendum tib non dabo. Acrecentaron los ciudadanos mi esperanza con h a b l a r m e m i gusto. Spem meam molUbus aluerunt. wntentiis cives Algo est a t a j a d o este m a l ; pero no q u i t a d o del todo. Paulisper repressa pestis est, non in perpetuum compressa. N o s como se g u a r d tan g r a n m a l d a d p a r a hacerse en mi corregimiento. Nescia quo parto tantum seelus in mea' pratura: tempus eripuit. Ya tengo alivio de mi cuidado y temor. Cura mm, et metu releoalus. J l u y d e n t r o d e la c i u d a d est el m a l y peligro- Perii ulum residet, et inclusum est penitits in vens , atque visceribus.

Tiene mi padre u n a g r a n c a l e n t u r a . Pater meus astu, febrque jactatur. Si bebieres un jarro d e a g u a , m u c h o m a s c r e cer la calentura. Si aquam gehdam biberis, mullo graviits ac vehementiiis affliclabere. Crece la e n f e r m e d a d , d e cada dia est peor. Morbus ingraveseit. Buscas con q u pegar fuego la c i u d a d . Molledos ad ncendendam urbem , faresqut comparas. E c h a r los enemigos d e la c i u d a d , no d e j a r los Uegar.Hos/es a tectis.et urbis nutmbsu arcere. ' " S E C U N D A IN CATILINAM. E s t a b a s loco por hacer aquella m a l d a d . Furebas audacia, seelus anhelabas. De oculto ladrn te h a s h e c h o pblico. Ex oceultis insidiis in apertum latrocinium te conjecisti. Pienso q u e ests ya m u e r t o de miedo y t r i s teza. Afflctum te mirare, el profligalum puto. E s t desmayado el e n e m i g o . Jacel prostratut hoslis, et se perculsum . atque abjeclum senlit. Vuelvo m u c h a s veces los ojos la c i u d a d . - i d urbem sepe oculos retorqueo. E c h fuera tanto m a l . Tantam pestem evomu, forasque projeci. Aqu tengo la mia sobre el hito. In hoc exulta!, et triumpbat oratio mea. n este estado t e n g o el negocio. Rem huc deduxi.

I f tilia ptrfrunr, quibus gaudiis exulto, guanta in voluptate hacchor. Estar en tierra,dormir en el suelo Jacerehnmi. E'scusar y dar' satisfaccin la qoeja q u e tienes de m. A me querimoniam desleslabor, ac deprecahor tuam. O i d con atencin lo q u e d i g o , y tenedlo en la m e m o r i a . Percipite diligenter qua dieo, et ea penilus mentibus, animisque mandte. N o gozo d e los privilegios d e c i u d a d a n o . Civium juta non teneo. Gentil pago m e das. Praclaram mihi refers gratiam. T e lia l e v a n t a d o la fortuna al sumo p o d e r por todos los o t r o s cargos y oficios. Fortuna te ad summum imperium per omnes honorum gradas extulit. N o te o t o r g a r una hora de vida. Unius usu ram hora ad vivendum tib non dabo. Acrecentaron los ciudadanos m i esperanza con h a b l a r m e m i gusto. Spem meam mollibus aluerunt. wntentiis cives Algo est a t a j a d o este m a l ; pero no q u i t a d o del todo. Paulisper repressa pestis est, non in perpetuum compressa. N o s como se g u a r d tan g r a n m a l d a d p a r a hacerse en mi corregimiento. Nescio quo parto tantum scelus in mea pratura tempus eripuit. Ya tengo alivio de mi cuidado y temor. Cura surn, et metu releoatus. J l u y d e n t r o d e la c i u d a d est el m a l y peligro. Perhulum residet, et inclusum est penilits in vens , atque visceribus.

Tiene mi padre u n a g r a n c a l e n t u r a . Pater meus astu, febrique jactatur. Si bebieres un jarro d e a g u a , m u c h o m a s c r e cer la calentura. Si aquam gehdam biberis, multo gravius ac vehementiiis afflictabere. Crece la e n f e r m e d a d , d e cada dia est peor. Morbus ingravcscit. Buscas con q u pegar fuego la c i u d a d . Mal lalos ad ncendendam urbem , Jan que comparas. E c h a r los enemigos d e la c i u d a d , no d e j a r los l l e g a r . / / o j i e s a tectis.et urbis nuemlm arcere. ' " S E C U N D A IN CATILINAM. E s t a b a s loco por hacer aquella m a l d a d . Furebas audacia, scelus anhelabas. De oculto ladrn te h a s h e c h o pblico. Ex occultis nsidiis in apertum lutrocinum te cu1iecisti. Pienso q u e ests ya m u e r t o de miedo y t r i s teza. Afftictum te mirare, el profligatum pulo. E s t desmayado el e n e m i g o . Jacet proslratui hostis, et se perculsum . atque abjectum sentit. Vuelvo m u c h a s veces los ojos la c i u d a d . - i d urbem sape oculos relorqueo. E c h fuera tanto m a l . Tantam pestem evomu, forasque projeci. Aqu tengo la mia sobre el hito. In hoc exulta!, et triumpbat oralio mea. n este estado t e n g o el negocio. Rem huc deduxi.

H a c e r d e u d a s . Contrahere as alienum. Salirse de la fianza. Vadimonium deserere* N o pienses q u e esta m a n s e d u m b r e d u r a r siempre. Non meara lemtatem perpetuarli sperei futuram. N o h a y lugar d e b l a n d u r a , el negocio pide r i g o r . Non est lenitati Incus , severitatem res ipsa flagilat. M u r o m e por m i p a d r e . Desiderio patris tobesco. Si caminas apriesa , alcanzarme has la larde. & accelerare voi es, me ad vesperam consequeris. E m p l e a s mal lo q u e es instrumento, y a y u d a para la v i r t u d . Industria: subsidia, alque instrumenta virtutis tua in libtdtnem consums. H a s consumido toda t u hacienda. Parimonium tuum prof udisti, fortunas obliguriisti. M u c h o ha q u e m e falta la h a c i e n d a , y poco ha q u e comenz a faltar el crdito, lies me jampridem , fides deficere nuper capit. P e r d i s t e la h a c i e n d a y no los vicios. Qua tibi erut in abundantia libido, permanet. A l g n g r a u castigo d e Dios te est guai dado. Aliquid tib fatum impendere credo. Si pudiese hacer esto con solo decirlo. Hoc si verbo ossequi possem. Desterrar. Ejicere in exilium. Atjase. Hasitat, cunctatur. Ya no estoy en ir. Consiliurn abeundi abjeci. Dej el camino q u e l l e v a b a , y ech h u i r . Ex instituto cursu iter ad fugarn converti.

Padec una g r a v e y falsa envidia y m u r m u racin. Iniqua ac falsa invidia tempestalem subii. R e m e d i s t e m e con tu consejo. Consilii lui medicinam mihi attulisti. G a n a r crdito. Fidem adquirere. Venc. Rerum potitos sum. Con el dinero que te vino sin pensar t r i u n f a bas y gastabas. Desperatis, rrpentinisque pecuniis sumptuosiiu te. insolen'.isque jaitasti. H e venido grandes d e u d a s . Jn magnum as alienum incidi. M u c h o ha sentido la ciudad la m u e r t e del R e y . Ma gnus est ex Regs interitu dolor inustus cuntati. E s t o y tan p e r d i d o , q u e jamas a l z a r cabeza. Tamafjlicta fortuna sum,ut iiumquam emeigam. E s t o y con mis d e u d a s a n t i g u a s . Jn vetere vacillo. are alieno H a llevado consigo el R e y toda I3 flor y f u e r za de E s p a a . Rex florem totius Hi spania , ac robur eduxit. I r t e la m a n o en todo lo q u e pretendiere* hacer.O/wns tuos motus, conatusque prohibebo. ^ T u desvergenza m e ha h e c h o salir d e m i b l a n d u r a . Tua me impudentia de consueta aitimi mei lenitale deduxit. Qu esperas piensas hacer? In quam spem, sententiamque ingredetis'l EX F I L I P P I C A meo fato f i t , ut SECUNDAINANTOMUM Quonatn

Q u desgracia es la m i a q u e , & c .

N o quiero ponerme oonligo q u i e n h a b l a mejor. Nolo feci decertare conlemione die indi. Qujaste , q u e hice contra t. Contra rem tuam veniste me, questus es. G a n a s t e a m i g o s , no con m u e s t r a s de v i r t u d , sino por el buen c i t e r i o r y gracias d e t u e d a d . Gralium non virtutis specie, sed atatis flore collegisti. Hacerse discpulo d e otro. Tradere se in discipUnura altcrius. R e c i b merced d e t. Beneficio sum asas tuo. N o hagas tan gran m a l d a d . Nefario scelere obstine te. Cada dia haces veinte m a l d a d e s , dndote al vino y la deshonestidad. Omnes impuritalet quotidie suscipis vino, lustrisquc ronfectus. Es h o m b r e q u e no sabe d e politica y c r i a n z a . Homo est liumunitatis expers, et vita communis ignarus. Con quin m e lo p r o b a r s ? Quo me teste Con viaceti Si eso m e niegas - no puedo pasar a d c l a n t c . / d mihi si uegas, longihs progred non possum. N o q u i e r o t e n e r que ver con h o m b r e tan atrevido. Nolo me interponere audacia tua. N o m e dejas nada en casa. Meam domum exhauris. N o caben todos los nombres en el libro. Libet omnium nomina capire non palesi. N o p u d i e r a s con tu solo n a t u r a l ser tan b u e no , si con l no se j u n t a r a la buena doctrina. Natura non potuisses tain probus evadere, nisi accestisset eliam disciplina.

A l g n donaire y gracia se te pudo pegar de u n h o m b r e tan gracioso. Aliquid satis ub homine facetissimo irahere potuisli. A ratos perdidos. Operis suocessivis. N o solo te engaas en c o s a , pero a u n en el tiempo. Non solism tota re, sed etiam temporibus erras. Apartaste Antonio d e nuestra a m i s t a d . Antonium i riostra conjunclione avocasii. H i c e lo ltimo de potencia por &c. Nihil pratermisi, quantum facere, enitique polui. ut Ve. Tu con tus maldades , necesidad , p o b r e z a y a f r e u t a te perders. Tu luis flagiti, egestate, infamia concides. A l a b a r m u c h o alguno con a l a b a n z a s a j e n a s , a l a b a r l e d e lo q u e no ha hecho. Alienis laudibus aliquem onerare. S i e m p r e le i m i t y o . Tuarum laudum xmulut extiti. D u e r m e el vino. Edormi crapalam. i As te d u e r m e s en negocio tan g r n v e , q u e es menester d e s p e r t a r t e aguijonazos? An Jaces tibi admovendx sunt,' qua le excitent tanta causx indormientem 1 Se ahora cuerdo siquiera u n p u n t o . O g / a tioneni sobrii hominis ad puncturu temporis siucipe. N o h a y medio. Non est quidquam mdium. l"a torno desdecir lo dicho. Jam retexo orationem meam. Yo h u e l g o d e ser uno d e los q u e tomaron t a l acuerdo. la hujus me consilii societatem includi non recuso. O

M i s escritos h a r n tu gloria i n m o r t a l . Tuam gloriam mex lilterx immortalitatis memoria prosequentur. C u n t a m e e n t r e gente tal. In tulem me numerum adscribe. Aquel negocio haba menester h o m b r e . Virum res illa quterebat. M i r a q u e si te impusieren algo no desmayes. Vi de, si quid objectum sit, ne hxreas. D u r n d o m e , o q u e d n d o m e la vida , t e n d r m u c h a s p e s a d u m b r e s y molestias. Maneas vita me angoribus conficiet. C o n m i g o comunicaste todas t u s cosas. Mecum sermones, et consilia contulisti la. N u n c a m e pones en la boca , sino p a r a h o n r a r m e y d a r muestras del amor q u e m e tienes. Nuniquum a te mentio de me fit. nisi honorfica , el plena amicissimi desiderii. H u l g a n s e r a t o s , d veces los h o m b r e s . Interdum homnes animis relaxanlur. N u n c a le v i los ojos, n i s si es blanco ni prieto, ylll,us , aler ne sit, ignoro. N o l o d i r todo d e una v e z , paraque si o t r a s h u b i e r e d e h a b l a r d e l , siempre d i g a cosas nuevas. Non omita effundam, ut si sxpihs dicendum sit, semper novas veniam. Quieres q u e veamos q u e tal h a s sido desde m u c h a c h o ? Vis te nspiciamus a puero '! D e veinte aos ya h a b i a s consumido toda la h a c i e n d a de tu p a d r e . Adolescens viginti annos natas decoxsti. Sacar i una m u g e r d e su m a l a vida y casarla.

A meretrcio quastu abducere , et in matrimonio stabili , et certa enllocare. M n d a l e como p a d r e , q u e no t r a t e ni a n d e con ruines compaas. Puerum a perditaium familiar tale, et congressione patrio jure prohibe. N o tienes en el m u n d o p a l m o d e tierra q u e sea t u y o , no tienes en q u e caer m u e r t o . Quid est in terrs , ubi in tuo pedem ponas ? Sola esta acogida queda l u perdicin y m a la v e n t u r a . Id unum perdits tiue vita rationibus perfugium est. Si tuvieras seso. Si sana mente esses. N o te puedo sacar d e eso,que p o r dineros h a s d e t e r m i n a d o h a c e r . Non possum le de vendita, atque addicta sentenlia dimovere. N o podr yo decir t a n t o como vosotros s a b i s en este caso. Nullo modo poterit oralio mea satisfacere vestra scienti*. H a s dejado en toda la ciudad r a s t r o d e tu maldades." Tuorum fiagitwrum vestgs totam urbem impressisti. T a n t o b e b i s t e . Tantum vmi exhauseras. Aun tengo aquella espina clavada en el corazon. Infixus animo Ule liaret dolor. T a n leo f u i s t e , q u e &c. Tantas le stupor oppressil. ut c e . Saltabas d e placer. Exultabas gaudio. A u n q u e seas tonto como eres. Quamvis sine mente , sine sensu sis , ut es. N u n c a ests en t , ni velando n i d u r m i e n do. Numquum eque vigilans, eque in somnit mente consists. O s

Representseme la imagen y figura, &c. 0 6 jecta mihi species est singularis viri. Ya te has h e c h o h o m b r e d e bien. Jam frugi factus es. O q u h o m b r e tan d e b i e n ! Quam spectatus ciis, quhm probatus! H a s hecho divorcio. Livortium cum uxore fecisti. H a m e h e c h o su hijo heredero. Testamento filius appellatus sum ab i!o. E c h n d o m e el juez por a l t o , y no q u e r i n d o m e oir, ha sentenciado injustamente. xcussis meis vocibus judex iniquam sententiam tulit. Todos se rien m u c h o d e t. Magnus est omnium risus de te. E s p r a m e algunos dias , p a r a q u e te pueda pagar. Paucas mihi ad solvendum dies praroga. T a n presto h a s jubilado. Rudem tam citb accepisti. M e t s t e t e en u n b o d e g o n , y all borracheaste hasta la noche. Delituisti in quadum cauponula, atque ibi ad vesperum perpatasti te occultans. Dijo el portero: quin est a h ? Un m e n s a gero que enva fulano. Janitor: quis tul A Marca tabellarius. Quitemos todo el amor d e las cosas perecederas. y pongmosle en Dios.Omnem amorem ex rebus caducis abjiciamus , atque ad Deum transferamus. Lloraba m u c h o su madre. Matcr flebat ube' riiis. Colgse el h i j o del cuello de su p o d r e , a b r a -

tse con l. In collum Patris filius inoasit. H a n t e n i d o los enemigos E s p a a a t e m o r i zada muchos dias. Hispaniam hostes multorum dierum metu perturbarunt. H a s dado todos donaires y chistes q u e d e cirte. Omnes in te dicaces reddidisti. Demasiado hemos d i c h o d e burleras. Nimia multa de nugis. R e c i b i r su a m i s t a d y p r i v a n z a alguno. Recipere aliquem in familiaritatem. Lo q u e p r o m e t i s t e hacer por m , eso con engaos lo t o m a s t e para t. Promissum , et receptum intervertisti, atque transtulisti. A h o r a mirad cuan leo es. Incredibilem stupiditaem hominis cognoscite. D a r por nulo todo lo q u e el juez ha h e c h o . Judiis acta conveliere. Porque no se quede por decir una cosa la mejor de todas. Ne forte rem unam pulcherrimam transiliat oratio. Parece q u e te h a s t u r b a d o y d e m u d a d o , sud a s , t e pones amarillo. Apparet, te esse commotum, sudas, palles. Yo no te m a n d tal. A me id mandatum non habes. Esperas que te d de aguijonazos como asno. Expectas, dum te stimulis fodiam. Si tienes algn sentimiento d e h o m b r e , esto q u e te digo te ha de lastimar y llegar al a l m a . Si ullam partem sensus habes, hxc te lacerat, htec cruentat oratio. N o tienes m a s q u e dia y vito. In diem vivs.

ZOO

Adnde e s t a r s , vivirs en paz ? Ubi tu in pace consistes ? Cuando comience t r a t a r , 6 h a b l a r de esto. Cum in has res ingrediatur oratio mea. fastas casi p a r a colgarte de miedo de t u s m a l d a d e s . Summa tua est propter conscientiam scel erutti desperatio. Si t u v i e r a s seso. Si sanus esses. G u a r d a el propsito que boy has hecho. Hujus diei mentem serva. El t e m o r no d u r a en el bien. Timor non diuturni magister offici i. D-'shollinar. Abstergere fuliginem. V i n e aborrecer tanto la g u e r r a , q u e &c. Tantum me belli odium cepit. ut 6?c. A m o n t o n a tanto dinero el R e y , q u e ya se pesa y no se cuenta. Tanti acervi nummorum apud Regem construuntur, ut jam uppendantur. non numeruntur pecunia. N o est en s. Non est comps mentis. M o v e r risa. Risum movere. Quejarse. Querelas movere. Dijsteme cuanto se te vino la boca, l a s t r e s mil leyes. Omnibus me contumeliis onerasti. D e d n d e sali e.-fo? q u i n l o d i j o ? U n d t hic rumor erupit, quo auctore proiatus? E n tu casa no se oyen sino voces de b o r r a c h o s , todo a n d a n a d a n d o en vino. Personant donatant pavimi tua omnia vocibus ebriorum, menta vino, madent paetes. N o te sanar el me'dico. Medicas te sanum faciet.

O q u i t a del todo la R e l i g i n , g u r d a l a del todo. Aut undique Religionem tolle, aut usquequaque conserva. ; Responders esto, d osars chistar? Respondis ne ad hac , aut omnino hiscere audeCon el amor de los ciudadanos se h a d e d e fender el R e y , no con armas. Chantte, el benevolentia civium Regem oportet tectum esse, non armts. . 0 T e n g o quien encargar el gobierno de la Kepdhlica. Habeo ad quem gubernacula Reipub. deferam. Fuscnos el padre. Se nobis pater conspectu abstulit. , As como algunos por e n f e r m e d a d , o por t e ner postrado el a p e t i t o no gustan d e lo q u e com e n , asi los malos no gustan de la v i r t u d . Ut quidam morbo aliquo. el sensus stupore suavitatemeibi non sentiunt, sic libidmosi, atque ovar i vera laudis gustum non luibent. M u v a t e la h o n r a hacer bien. Laus te aa recte faciendum alliciat. Atraer con d d i v a s al vulgo. Muneribus multitudinem imperitam deltnire. N o tengo d e esperar q u e se ofrezca c o y u n t u r a . Occasionis tarditatem expectore non deA l g u n dia desembuchar lo q u e m u c h o ha est represado. Dolor meus aliquando pariet quod jamdiu parturit.

EX ORATIONE PRO MLONE. M a s pena m e da el cuidado d e tn b i e n , q u e el del mo. De tua magis, quam de mea saute perturbor. N o puedo y o venir con tal esfuerzo y n i m o , cual este negocio pide. Ad tone causan parem animi magnitudinem aferr non possum. A donde quiera q u e echremos los ojos. Quocumque ir.ciderint oculi. E s t a m o s rodeados d e u n a muela d e g e n t e . Calu, et corona cincti sumas. H a puesto en todos los templos el Corregid o r gente de g u a r d a . P r o t e m p l i s mnibus Pretor presidia colloca vit. E n t r e g a r a l g u n o sus enemigos. Telis hostium aliquem dedere. Enriquecite con lo q u e h u r t d los otros. Rapinis te ille , et exitiis publicis puvit. Irle diciendo lo q u e l ha de decir. Voce preire aliquem. D i s m i n u i r la honra d e alguno. Infringere gloriam alicujus. H a n d i c h o por ah nuestros enemigos m u c h a s cosas d e nosotros. Multa sunt de nobis ab nimicis sepe jactata. T no mereces v i v i r en el m u n d o . Lucem tib intuerifas non est. Las mismas leyes d a n al juez la espada con q u e m a t e ios culpados. Gladium judici ad sce-

leratos occidendos ipsa porrigunt leges. D n d o m e el juez por libre m c d e j i r c o n Dios. Me judex scelere solutum periculo liberavit. Qu quiere d e c i r el andar nosotros acompaados y con a r m a s ? Quid comitatus nostri? Quid gladii volunt ? La misma naturaleza nos ha enseado esta l e y . A tuilura ipsa hanc legem arripuimus, hausimus, expressimus. Si caemos en manos d e ladrones 6 d e nuestros e n e m i g o s , d e cualquier m a n e r a l c i t a m e n t e podemos de tendemos. Si vita nostra in vim, in tela aut latronum, aut inimicorum inciderit, omnis est honesta ratio expediende salutis. Quin 110 llora? Quin no se deshace d e d o l o r ? ^ Quis non gemit? Quis non ardet dolore' Los ladrones estn obligados la m i s m a p e na q u e los adlteros, l.atrones iisdem pa:nis et legibus, quibus adulteri tenentur. Qu haces de ala tacas ? Quantas tragedias excitas ? De tu vida cuelga la Repblica. Tua vita Reip. salus nititur. N o tuvo efecto el negocio. Perfecta res non est. N o solo las leyes castigan el h e c h o , pero aun el h a b e r l o intentado. Non solm exilus rerum, sed etiam hominum consilia legibus vindicantur. H o m b r e sabio y d e m n y hondo e n t e n d i m i e n t o . Homo sapiens, el alta quadam mente pi.editas. N o soy y o solamente amigo d e aquellos ton quien trato. Non mea gratia familiaritatibus tantiim conlinetur.

N o podemos vivir y t r a t a r con muchos. COIM suetudinis victus non possunt esse cum mulls. Desde mozo diste g r a n d e s muestras d e cuan en poco tenias las necedades del vulgo. / edisti jam ab adolescentidocumenta maxima quant contemneres populares insanias. H.nse dilatado las cortes. Tracta sunl comitia. E n la pretensin del corregimiento no b u s cas h o n r a com los dems, sino el bien d e la c i u gradum dad . Non in obtinenda pratura honoris spectas, ut cateri. sed salutem civitatis. D e s t r u i r l a Repblica. Dilacerare Rernp. Llevar cuestas. Humeris sustinere. N o est malo d e ver. Res est minime obscura. D i r al juez esto q u e h a s dicho. Vocem liane tuam ad judicem deferam. P o n e r l e asechanzas. Collocare insidias alicui. Quisiste m i r a r el t i e m p o y l u g a r donde h a cer la bellaquera. Obire facinoris locum, tempusque voiuisti. Iba en mi coche con mi fieltro, y con m u chas criadas y nios. Vehebar in rheda penulatus muliebri, ac delicato ancillarum, & puerorum comitatu. A las once poco mas 6 menos. Hora feri undecima, aut non mult secs. D e f e n d e r m e varonilmente. Me acri animo defendam. Desenvainar la espada. Educere gladium. D i r esto no p o r echar i otro la c u l p a y quitarla quien la tiene. Dicam non derivandi eriminis causa.

Naciste n tal signo, q u e &c. Hoc fato natut #5, ut ?c. D a r al enemigo la c e r v i z , el cuello. Dare jugulum inimico. Los buenos p o r ningn nteres hacen mal, los malos m u c h a s veces por poco.Boni nullo emolumento impelluntur infraudem, mali siepe parvo. Til solo estas a y u n o d e lo q u e dice toda la c i u d a d 'f Tu solus bospes in hac urbe versar i s, tua peregrinantur aures, eque in hoc pervagato civitatis sermone versanlur ? A todos la juras. Omnia omnibus minoris. Dejaste su cuerpo paraque le comiesen perros. Cadaver ejus canibus dilaniandunt reliquisti. Mostraste tu c r u e l d a d en tu e n e m i g o . In tuo exprompsisti tuam. inimico crudelitalem H a s p e r d i d o aquello , en q u e ejercitabas la v i r t u d , y lo q u e era materia d e p e r p e t u a a l a b a n z a Y gloria. Exercitationem virtutis tua fontem pe r en ni s gloria perdi disti. Esto m e es materia de gloria y honra. Hoo tnihi est seges. ac materia gloria. Amenazarle con armas. Arma, et vim intentare alicui. T u honra tengo por m3. Tuam laudem pro mea vendico. Todos los ciudadanos te aborrecen en extremo. Omnia in te odia civium arderti. H a puesto todos en g r a n d e esperanza de s. E gre gius adolescens sumntam spetti omnibus attulit. T e n g o la fiera en el lazo. Laqueis belluam irretitam teneo.

to Esconderse. Abdere 'e in tenebrai. Q u i n d u d a sino q u e es gran motivo para pecar la esperanza de salirse con e l l o ? Quis dubitai maximam illecebram esse peccandi impunitatis spem't Con tus mismos testigos te condenas. Jaces tuis testibus. H a c e r heredero. Scribere haredem. P o r q u te pones c a m i n a r de n o c h e ? Cur te in uoclem conjcis ? N o son menester priesas. Properalo opus non est. V e n i r en sospecha. Cadere in suspicionem. N o dirn sino q u e los h a n escogido uno u n o . y rum viro lectum esse dieas. E n el t o r m e n t o se a v e r i g u a el hecho . y en el j u i c i o el derecho. Facti in equuleo quastio est, juris in juditio. Q u i e r e el e n e m i g o h a r t a r s e d e verme m o r i r : satisfacerse. Sanguine meo vit inimicus mentem \ oculosque saturare. E l q u e m a s a m a , mas se parece Dios. iVoxime ad Deum accedit qui maximi divini amoris faci bus infiammatur. E l l o mismo por claras y evidentes razones ce deja e n t e n d e r . Res ipsa multis, clarisque argu/nentis, signisque lucet. H a r t su sala con la sangre de su e n e m i g o . Sanguine inimici explevit odium suum. H a c e r guerra la p a t r i a . Bellutn facere patria. tfo parece mas q u e u a r a s g u o , no le pasa

07 m a s que el cuero. Vulnus in latere acu pune turn videtur. Hase manifestado ser b u r l a , y q u e se lo levantaron todo. Omnia falsa, atque insidioseficta comperi a sunt. Veo que te h a n encomendado toda la R e p blica caida, y perdida p a r a q u e la remedies. Video tib omnes Reip. partes agras, et labantes, ut eas confirmes, el sanes esse commissas. H s e m e asentado esta sospecha d e suerte q u e n o h a y q u e sacarme de ella. 'Ita peniliis insedit hac suspicio, ut evelli nullo modo possit. Da m u c h a s vueltas la v i d a del h o m b r e . Varia est vita , commutabilisque ratio , vaga, 00lubisque fortuna. Ahora p u e s , tiempo v e n d r , dia cuando, & c . Erit profect llud tempus , el llucescet aliquando ille dies , cum f c. P o n e r espanto , 6 espantar los enemigos. Terr arem infer re host i bus. N o estoy tan lejos d e saber lo q n e td sientes, q u e no sepa , &c. Non sum tam tui sensus ignarus, aut expers, ut nesciam, H a baiado el Corregidor el precio d e los m a n t e n i m i e n t o s . Levavit Pretor annonam. E r e s m u y a m i g o del vulgo. Tu nimis plebem amplecteris. Sospechse l d e q u e se quiso alzar con el reino. Incidit in suspicionem regni appetendi. Ha h e c h o el R e y q o e t o d o el m u n d o le est i m e y honre. Rex orbem terrarum implevit nominis sui gloria.

o 8 A f u e r z a d e a r m a s rae acorralaste en m i casa. Me domimi vi, et armis compulisti. E c h a r l e d e su casa, d e su hacienda. Pellere pos sesione aliquem. Y a t e n e m o s juntos m u c h o s materiales. Materiam, calcem, cementa, et saxu conveximus. H a rme mal q u i s t o con todos si t a l hago. Summa invidia mihi eril ctmfiagrandum, id si fecero. N o puedes levantar pared por delante de m i p u e r t a . Per vestibnlum rneutn tibi parielem ducere non licei. E c h a r , o l e v a n t a r zanjas t cimientos. Agere fundamenta. Con ese edificio rae q u i t a s la e n t r a d a de m i aditu me privas, casa y lu l u z . Isla edificatione et lumine. Ests tan hecho s u f r i r , q u e ya no se te da n a d a . Usu jam obduruit, et percaUuit incredibi lis tua patientia. D e el t u r c o sobre los persas antes q u e sobre nosotros. In persas potius se turca mittat, quatn in nos. N u n c a aquel deshonesto perdon m u g e r cast a . Numquam Ule impudicus a castissimis Jaminis suas ejframatas libdines cohibuit. N o es tanta la soltura d e los h o m b r e s como solia. Concussa est hominum licentia. R e f r e n a r sus deseos. Frangere cupiditates. D e s e m b u c h a s t e contra m , movido d e odio. In me hxc odio infiammatus evomuisti. N o es enemigo m i o p a r t i c u l a r , sino comn d e

809 todos. Non est precipuus mihi hostis, sed communis. Aborrzcotc y o como todos. In communi odio tui odium versatur meum. Ahora i m a g i n a d uu estado d e R e p b l i c a tal como este. Hanc Ksip. irnaginem animis, et cogitatione fingite. D e q u te m u d a s t e , te quedaste b l a n c o ? Quid vultu extimuisti ? C u l e s nos parra el enemigo vivo , pues m u e r t o con 40I0 pensar en l nos ha parado tales? Quonam modo vivus nos hostis ojficeret, qui mortuus inanicogitationepercussitl Tinense en g r a n veneracin con perpetua mem o r i a los q u e mataron los tiranos. Ad irumor talitatem, et religionem , et memoriam, qui ty. ramios necaverunt, consecrantur. N u e s t r a buena conciencia nos esfuerza ea nuestros trabajos y desgracias. Ingravi, adver. saque fortuna conscientia nostru nitatur. Los q u e piensan q u e uo h a y Dios. Qui nullam vim calestem existimant, numenve divinum. Dirne Dios este i u s t i n t o , q u e &c. Deus mihi ha tu: mentem injecit, ut &c. Quin te meti esa locura en la cabeza?Q u t tib islam amentiam injecit1 N o cabe este Joco en toda la c i u d a d . Capere hujus amentiam civitas tota non potest. N a d i e va la m a n o tus locuras. Nenio insanis tuis cogitationibus obstat. Resistiraislc e s t a n d o v i v o , pues os da tanto q u e hacer despues d e muerto? Frangeretis impeinsepultil tum VIV, CUJUS vix sustinstis furias

2IO E n la p r i m e r a buena c i u d a d q u e topare, all har asiento. Quam primm tetigero bene inrala m civitalem, in ea conquiescam. A donde q u i e r a q u e m e echare la f o r t u n a . Quocumque cursum fortuna dederit. P e r p e t u a m e n t e h a b r memoria d e m. De me nidia umquam obmutescet vetustas. V e i n t e dias hace h o y q u e m u r i mi padre. Vigsima lux esl h<zc ab interitu patris. N o solo la fama d e la victoria ha llegado al cabo del i m p e r i o , pero t a m b i n la alegra. Non solitm victoria fama imperii fines, veriim etiarn latitia peragravit. Siento m u c h o a p a r t a r m e de t . Magno a te dolere diveor. Si has visto a l g o en m q u e te d disgusto. Si in me al i quid ojfendisti. Pguelo yo y no t . Meo id capite potiiis quam tuo luaur. Hceine por t enemigo de los poderosos. I n i micitias potentium pro te appetivi. E s el capitan h o m b r e de valeroso corazon. Est imperalor quodam incredibili anirni robore seplus. H a b r mas digno l u g a r en el m u n d o q u e reciba un tal varn como este? Erit locus dignior in terris ullus, qui hanc virtutem excipiat ? P a r a q u quisiste q u e volviese? Quid me reduceni esse voluisti'!

F I N I S .

You might also like