You are on page 1of 179

ADAT BATAK

Tutur di Orang Batak


A. PARTUTURAN DI NA SAMARGA Iba : Ibaniba Parsinuan : Amang, Amangniba Pangintubu : Inang, Inangniba Haha ni Amangniba : Amangtua Pardihuta ni Amangtuaniba : Inangtua Anggi ni Amangniba : Amanguda Pardihuta ni Amangudaniba : Inanguda Anak baoa ni Amangniba naparjolo tubu sian iba : Hahaniba/Angkangniba Pardihuta ni Angkangniba : Angkangboru (Angkang do panjouonna) Anak baoa ni Amangngniba naumpudi tubu sian iba : Angginiba Pardihuta ni Angginiba : Anggiboru (Inang do jouon/hamu Inang), Paboahon tu dongan dohonon do Nasida Anggiboru jala ingkon pantun do iba manghatai dompak nasida. Anak baoa ni Amangtuaniba : Haha/Angkang Pardihuta ni anak baoa ni Amangtuaniba : Angkangboru (angkang do jouon) Anak baoa ni Amangudaniba : Anggi Pardihuta ni anak baoa ni Amangudaniba : Anggiboru (ida hatorangan taringot tu paranggiboruon na diginjangi) o HAHADOLI do panggoraon tu Pomparan ni Ompu siahaan sian Ompuniba, jala ANGGIDOLI do panggoraon tu Pomparan ni Ompu sianggian/tinodohon ni Ompuniba. o Contoh di Raja Hutagalung: 2 (dua) halak do Anak Baoa ni si Raja Hutagalung ima: OMPU MIRALOPAK dohot OMPU SI RAJAINAINA o Pomparan ni Ompu Si Rajainaina manggora Pomparan ni Ompu Miralopak HAHADOLI songoni do nang sabalikna Pomparan ni Ompu Miralopak manggora Pomparan ni Ompu Si Rajainaina ANGGIDOLI o Anak Baoa ni Ompu Miralopak 2 halak ima : O. DATU HAREAN dohot O. TUANNAPITU o Anak Baoa ni Ompu Si Rajainaina 4 halak ima: O.MATASAPIAKLANGIT, O.DAUSORGA, O.SIBULUNGMOTUNG dohot O. PARTOMBUS. o Sude sian Pomparan ni O. Tuannapitu sahat tu Pomparan ni O. Partombus mar-Hahadoli tu Pomparan ni O. Datu Harean jala Pomparan ni O. Datu Harean mar-Anggidoli ma tu Pomparan ni na 5 (lima) Ompu on. Songoni ma seterusna marnida tu ise Siahaan partubu dohot ise Sianggian Partubu. B. PARTUTURAN TU POMPARAN NI BORU Boru ni Amang/Amangtua/Amangudaniba : Iboto/Ito/Itong Sinonduk ni Ibotoniba : Lae

Anak baoa/Boru ni Ibotoniba : Bere/Ibabere Iboto ni Amang/Amangtua/Amangudaniba : Namboru Sinonduk ni Namboruniba : Amangboru Anak baoa ni Namboruniba : Lae Pardihuta ni Lae (Parumaen ni Namboruniba : Iboto/Ito/Itong (gabe boru ni Amangniba) Boru ni Namboruniba : Iboto/Ito/Itong Sinonduk ni Boru ni Namboruniba : Lae Anak baoa/boru ni Anak dohot Boru ni Namboruniba : Bere Songoni do tong nang panjouon tu angka tutur Boru sian Pomparan ni si Raja Hutagalung mangihut tu angka Nomor partubuna be, dia ma Namboru jala dia ma Iboto songoni nang Bere pe. C. PARTUTURAN SIAN INANG Iboto ni Inangniba /Inangtua/Inangudaniba : Tulang(Hula-Hulani Amangniba) Pardihuta ni Tulangniba : Nantulang Anak baoa ni Tulangniba : Tunggane (anggo di Toba sude do dijouhon Lae) Pardihuta ni Tungganeniba : Inangbao (pangalaho dohot panghataion songon na tu na mar-Anggi Boru natarsurat diginjangi) Boru ni Tulangniba : Pariban (Angkang manang Anggi do anggo panjouon diangka na marpariban margantung tu umurna) Anak baoa ni Tungganeniba : Tulang (Tulang naposo), Pardihuta niba manjou Amang (Amang naposo), Jala jouonna iba Amangboru/Namboru. Boru ni Tungganeniba : Maen (Pariban ni Anakniba). Jouonna iba Amangboru/Namboru. Alai molo dioli Anakniba Paribanna (boru ni Tulangna) gabe Parumaenniba ma Maenniba hian, jala gabe marsimatua ma maennibai jala anaknibai gabe Hela ni Tulangna ndang be Berena. Pardihuta ni Anak ni Tungganeniba : Nantulang (Pardihutaniba manjou Inang ai pardihuta ni Amangna) jouonna iba/pardihutaniba Amangboru/ Namboru Songoni do tong partuturon tu sude namargoar Hula-Hula ni Amang na Marhaha-Maranggi jouon ma nasida TULANG songoni ma dohot partuturan pomparan nasida songon naung sinurathon diginjangi. Molo tu ginjang ima Tulang ni Amangniba jouon ma nasida Ompung (Ompungbao) manang Tulang tu angka anakhonna, ala gabe Tunggane ni amangniba jala ima nanidokna panjouon di Paradaton BONA TULANG Tu ginjang Tulang ni Ompungniba dos ma songoni jala ima nanidokna : BONA NI ARI Amang ni Pardihutaniba : Amang Simatua (jouon nasida Amang) Inang ni Pardihutaniba : Inang Simatua (jouon nasida Inang) Simatua Baoa dohot Boru ni Haha-Angginiba : Tulang/Nantulang Iboto ni Simatuaboru/Tunggane ni Simatuaniba : Tulang (TULANG ROROBOT) Tulang ni Pardihutaniba Anak ni Tulang Rorobot : Tong do jouon Tunggane jala pardihutana jouon Inangbao Boru ni Tulang Rorobot : Pariban na so siolion ma i di iba ai Pariban manang bakal pardihuta ma i di anak ni Tulangniba ima iboto ni Pardihutaniba D. TATA KRAMA HAPANTUNON NA MARTUTUR Ingot ma hita asa tongtong marhapantunon di panghataion dohot pangalaho di namangadopi nasida natajouhon pantang ni tutur ima : INANG BAO dohot ANGGI BORU, sude do nian ngolunta on ingkon pantun alai lumobi ma hapantunoni tu partuturan na dua on. Pantun do hangoluan, Tois do hamagoan Naumporlu situtu siulahononhon di hangoluan siapari ima Tata Krama manang Hapantunon Martutur (ihot-ihot ni Adat) asa unang jais jala herma-herma hita manghatai tu angka tutur. Disamping ni hapantunon di angka panghataion, parulaon, parhundul dohot lan naasing diangka sikap di ngoluon, maradophon dongan tubu, boru, hula-hula, mardongan sahuta, mar-Aleale, porlu situtu ingkon manat jala pantun iba khususna ima: Mar ANGGI BORU dohot Mar-INANGBAO Najolo, di angka Ompunta sijolojolo tubui, tung hapantangan bolon do molo dais pamatang ni Hahadoli tu Anggiboruna, manang di angka na mar-Inang Bao, pola do ibaratna nang pe diida mamumbang diboan aek Anggi Boruna, manang Inang Baona, halak do jouonna manolong namumbangi, nang pe boi do ibana manolong nian. Di modernisasi on ndang apala songoni be pangalahona, masa mumbang Anggi Boruniba ala ni

Adattai ndang tolongon be nasida ate; Songoni ma nang angka Boru-Boru i, mangadopi: HAHADOLI dohot AMANG BAONA be. Amang/Inang ni Amangniba : Ompung (O.Suhut) Amang/Inang ni Inangniba : Ompung (O.Bao) Ompung Baoa/Ompung Boru ni Amangniba : Amangmatua/Inangmatuaniba Ompungbaoa/Ompungboru ni Ompungniba : Amangmangulahi niba. Songoni ma tingkat ni partuturon di halak Batak jala sian i do muse dibuat tu tingkat ni parhulahulaon di halak Batak: Amang/Iboto ni Pardihutaniba : HULA-HULA Iboto ni Inangniba-Tunggane ni Amangniba : T U L A N G Iboto ni Ompungboruniba : BONA TULANG Iboto ni Ompung ni Amangniba : BONA NI ARI Iboto ni Simatuaboruniba : TULANG ROROBOT (Tulang Narobot=Tulang ni Pardihutaniba) Namasuk horong Hula-Hula i ma : Hulahula : Horong Amang/Iboto ni Pardihutaniba Tulang : Horong Amang/Iboto ni Inangniba Bona Tulang : Horong marga ni Ompungboruniba Bona ni Ari : Marga ni Ompungboru ni Amangniba Tulang rorobot : Hulahula ni Simatuaniba Hulahula ni na marhaha-maranggi : Hulahula ni Haha-Angginiba nasa-Ama Hulahula ni Anak Manjae : Hulahula ni Anakniba E. PARTUTURAN DI ULAON UNJUK (ANAK MANGOLI / BORU MULI ) Sijalo Bara : Haha-Anggi nasa-Amang (di ulaon pamulihon Boru) Pamarai : Haha-Anggi nasa-Amang (di ulaon pangolihon Anak) Todoan/Panghaei : Haha-Anggi nasa-Ompung Bola Tambirik : Haha-Anggi nasa-Amang mangulahi Simandokhon : Anakniba (di ulaon pamulihon Boru) Anak Manjae : Anakniba (di ulaon pangolihon Anak) Pariban : Boru manang Ibotoniba (di ulaon pamulihon Boru) Sihunti Amapang : Boru manang Ibotoniba (di ulaon pangolihon Anak) Ompung Suhut : Ompung sian Ama Ompung Bao : Ompung sian Ina Parorot : Namboru ni Boru Muli Tulang : Tulang ni Boru Muli = Hula-Hula ni Suhut Bolon Parboru Tintin Marangkup : Tulang ni Anak Pangoli = Hula-Hula ni Suhut Bolon Paranak dongan Parhundul manang Haha Parhundul ni Parboru ala sisada Boru ma nasida di Boru Pinamuli ni Parboru tu Berena. SUHI NI AMPANG NA OPAT (AMPANG=PENGANTEN) : PARBORU : SIJALO BARA PARIBAN SIMANDOKHON TULANG PARANAK : PANSAMOT PAMARAI SIHUNTING AMPANG ANAK MANJAE DONGAN SABUTUHA / DONGAN TUBU Anak ni Si RAJA HUTAGALUNG 2 halak ima: (1) MIRALOPAK (2) SI RAJAINAINA Anak ni MIRALOPAK 2 halak ima a) DATU HAREAN b) TUAN NAPITU Anak ni si RAJA INAINA 4 halak ima : c) MATASAPIAK LANGIT

d) DATU SORGA e) SIBULUNG MOTUNG f) PARTOMBUS Sahat ro di tingkion Pomparan ni SI RAJA HUTAGALUNG tongtong do dibagasan hasadaon marmargahon HUTAGALUNG jala tongtong satahi saoloan do Pomparan ni na (6) Ompui : Datu Harean Tuan Napitu Matasapiak Langit Datu Sorga Sibulungmotung - Partombus songoni nang dohot Boruna pe. Tung mansai lambok do begeon ditingki panghataion di Pomparan ni si Raja Hutagalung na mandok: SI SADA ANAK SISADA BORU DO HITA TONGTONG DI SUDE ULAON. Mansai las situtu do roha huhut mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai marnida hasadaan ni Pomparan ni si Raja Hutagalung, jala tarida ma songon nanidok ni umpamanta i: Pege sangkarimpang Hunik sahadanghadangan mangangkat rap tu ginjang, manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan. Masiamin-aminan songon lampak ni gaol masitungkol-tungkolan songon suhat dirobean Molo di Ulaon Bolon/Horja (marsipanganon sigagat duhut Horbo (Gaja Toba) di tingkat ni Pahompu ni si Raja Hutagalung, umpamana: Suhut Tuan Napitu : PANAMBOL dohot PAMULTAK dipasahat ma tu Datu HareanMatasapiaklangit-Datu Sorga-Sibulungmotung-Partombus Todoan : Datu Harean Todoan/Panghaei : Anak ni Ompu si Raja Inaina na opati. Todoan/Bola Tambirik : R.Hutabarat R.Panggabean R.Hutatoruan Songoni ma nian anggo pangidoan di angka Ulaon namasa di pomparan ni si Raja Hutagalung asa Hasuhuton Bolon namanghasuhuthon sada ulaon, asa tongtong ma digorahon ontak ni panggoaran ni Pahompu ni si Raja Hutagalung na (6) halak i.: Datu Harean-Tuan Napitu-Matasapiak Langit-Datu Sorga-Sibulung Motung - Partombus. Contoh Ulaon : Ulaon ni si Raja Hutagalung nanihasuhuthon ni Pomparan ni Ompunta: MIRALOPAK manang si RAJAINAINA: Datu Harean Tuan Napitu - Matasapiak Langit Datu Sorga Sibulung Motung dohot Partombus. Molo marulaon Pomparan ni Ompu MIRALOPAK tongtong ma na gabe Panamboli/Parsinabung sian Pomparan ni Ompu si RAJAINAINA jala songoni ma nang sabalikna molo marulaon Pomparan ni Ompu si RAJAINAINA na gabe Panambol/Parsinabung ima Pomparan ni Ompu MIRALOPAK. Molo di angka ulaon nametmet manang ulaon sasaripe boi ma diatur sian angka na sa-Ompu dohot tujuan beha ma asa denggan mardalan ulaoni.

DALIHAN NATOLU - OJAHAN DI PARTUTURON NI HALAK BATAK


1. HULA-HULA : Pangalapan Boru 2. DONGAN SABUTUHA/DONGAN TUBU : Dongan Samarga 3. BORU/PAMORUON : Pangaleanan Boru Asa ingkon SOMBA MARHULA-HULA. ingkon MANAT MARDONGAN TUBU, ingkon ELEK MARBORU. Jotjot do halak Batak sala mamangke pandohan on, jotjot disuru halak boruna ingkon somba tu ibana ala hula-hula ibana, hape ia hata ni pandohan on mandok ingkon sipangkeon tu diriniba do. Songon on rupani: A. SOMBA MARHULA-HULA Iba do naingkon somba marhula-hula, jala ingkon sangap do bahenon hula-hula. jala songon Boru iba asa mangantusi antong, molo toho manghatai hula-hulana unang diselak, jala tingki mandok hata tu hula-hulana naeng ma pantun jala lambok unang songon namanonggak Molo iba hula-hula ndang gabe suruon pamoruonniba ingkon somba tu iba. Ai diangka pamoruon i pe diboto do ingkon somba nasida marhula-hula.. B. ELEK MARBORU Hula-Hula asa mangantan mandok hatana tu angka Boruna, elek, unang nihansitan roha nasida, unang ma sanga manetek ilu ni Boru alani soara ni Hula-Hula. jala songoni ma sabalikna asa mangantusi Borui molo toho manghatai Hula-Hulana unang diselak, jala tingki mandok hata tu hulahulana naeng ma pantun jala lambok unang songon namanonggak. C. MANAT MARDONGAN TUBU Ima dongan laho manjungjung Marga i, manambor- nambori asa lam tu toropna jala tu majuna

disude parngoluan. I do dongan saparadatan, sisada adat, sisada lungun dohot sisada las ni roha. Molo pinasahat sada ulaon tu Dongan Tubu, haha-anggi partubu, molo tung adong kesilapan di tingki panghataion maralohon Marga na niadopan, unang tapasingot di jolo ni natorop i. Denggan ma dihusiphon nanget, songoni antong nang natinuturan ni dongan molo toho maniop ulaon, unang arogan, tama do begeon panuturion ni dongan, unang nianggap napatoruhon martabat molo dituturi dongan iba nanget, denggan ma nijalo, molo tingkos do didok roha panuturion i ba niihuthon, ba molo so toho didok roha, rohaniba niparroha. Ima nanidokna asa Manat na Mardongan Tubu. Ai didok umpama do: Ansimun sada holbung, pege sangkarimpang Manimbung rap tu toru, mangangkat rap tu ginjang tongtong satahi saoloan. Unang marnaloja iba mambahen na denggan tu Dongan Tubu, masipasangapan, unang olo iba pailahon Dongan Tubu diloloan, ai didok Ompunta naparjoloi do: Suhar Bulu disarat Dongan ingkon suhar do saraton Jadi dung tangkas taantusi taringot tu angka partuturan i, botoonta ma songon dia denggan ni partondongon di halak Batak. Satahu Saoloan. Nuaeng naeng ma patorangon saotik taringot tu Adat-Paradaton Praktis songon bahan dasar tu angka dongan laho mangulahon Adat i asa nanget-nanget lam dipanghilalahon arga ni paradaton i, gabe ro rohana laho manambai parbinotoanna marhite tu namangihuthon angka ulaon. Songoni ma nian nang marhite angka dongan namanurathon Buku taringot tu Paradaton dohot Budaya ni Halak Batak. asa masileanan, masibagi parbinotoan diparadatoni tu angka dongan nahurang mangantusi tarlobi diangka naumposo dipudian ni ari. Asa lam arga Paradaton dohot Partuturoni di hita, pangidoan tu angka dongan nahurang mangantusi marhata Batak sai olo ma nian mandasdasi dirina be marsiajar marhata Batak. Ndang sundatna botoon angka bahasa ni halak alai sai pinajolo ma nian umboto hataniba. Dos mai songon halak naumboto sude liat portibion, hape didia do huta ni Amangna ndang diboto. Sai didok ibana halak Batak, mar-Marga Batak, marende O Tano Batak, hape ndang diboto hata Batak jala ndang diboto didia do Tano Batak ala so dung dihalungunhon.

AHA DO ADAT
Molo hata ADAT ima na berasal sian hata Arab : Adat namarlapatan: ima hasomalan ni ngolu namarhapantunon adong tatakrama. Adat Istiadat ima ngolu hapantunon na nilinggoman ni uhum dohot peraturan naberlaku ditonga-tonga ni masyarakat* Ia Adat Batak dohot Partuturon di Halak Batak natatean do i sian angka Ompunta sijolo-jolo tubu, asa gabe adong petunjuk manang pedoman di hangoluon ni halak Batak, namangatur ragam ni parsaoran dohot parange asa sude ngolui mardalan dohot denggan jala manuju tu hasonangan : Sinur napinahan gabe ma naniula tumpahon ni Tuhanta. Porsea do halak Batak, molo burju mangulahon nanidok di Adat i dapotma hangoluan alai namangalanggar Adat ro ma hangaluton. Songoni do haporseaon ni halak Batak sian nahinan di Adat Batak jala sai diajarhon doi tu angka anakhonna asa burju-burju jala sioloi ajar (Adat). Na jolo di masyarakat ni Halak Batak molo adong namangalanggar Adat, ro ma hangaluton manang jea: adong ma na ro babiat panoro tu bogasan huta, logo ni ari, masa antingano, masa ma sahit ngenge, bencana alam dohot ngolu hangaluton naasing. Molo dao tubis sian bonana disarut Babi. Dapot do i tarida diangka umpama ni Ompunta sijolo-jolo tubu namandok: Jongjong Adat sitongka do i tabaon, peak pe Adat sitongka do i langkaan. Adat na so jadi mose, Uhum na so jadi muba. Songoni ma togu dohot penting ni Adat di hangoluon ni halak Batak na parjoloi

Ala parugamo natulus do Ompunta najolo, nang pe na so ditanda nasida dope Jesus Sipaluai alai di Adat ni Halak Batak na marsumber sian Ugamo nasida ditingki i, godang do namarhadomuan tu Patik ni Debata Na-Sampulu i. Boi do jahaonta di Padan na Imbaru na sinurat ni Apostel Paulus di Surat Rom 2: ayat 14: Ai diulahon angka Sipelebegu sian dirina do na pinangido ni Patik i, atik pe soadong Patik di nasida, asa gabe nasida sandiri ma songon patik di nasida na so marpatik hian.: Godang do ulaon na roa nasoboi ulaon di Adat i, laos na roa do di Patik i: diatur do di Adati penghormatan tu Natoras, tu Natuatua, angka siulahononhon laho pasangaphon natua-tua. Ndang jadi buaton arta ni dongan, (managko), martodos, mangalanghup, margabus, manghaliangi. (mangangkal-angkali) Nang di Patik Raya ni Tuhan Jesus namandok: si haholonganmu do donganmi dos songon dirim, dapot do idaonta di umpamanta namandok: Masiamin-aminan songon lampak ni gaol, masitungkol-tungkolan songon suhat dirobean. Manang lobi tangkas i ma di : DALIHAN NATOLU 1. Manat mardongan tubu 2. Elek marboru 3. Somba marhula-hula Godang do sian tonga-tonga ni Halak Batak nuaeng naeng mansoadahon Adat, Sumber jala Dasar laho umboto ADAT ima sian PARTUTURON. Halak Batak na so umboto Partuturon ni Halak Batak ndang dapot botoon dohot panghilalahonon ni i Adat Batak..

ANGKA NA SO BOI OLION GABE DONGAN SARIPE


Di hita halak Batak na togu diparadaton unang ma dilaosi Adat dohot Ugari naung pinahot ni angka Ompunta sijolojolo tubu: Adat do Ugari, nasinuan ni mulajadi Siradotan ganup ari, asa manumpak mulajadi. 01. Na so boi buaton gabe nioli i ma : Horong IBOTO a. Boru ni Amaniba (ibotoniba sandiri) b. Boru ni Amangtua manang Amangudaniba c. Iboto ni Amaniba (Namboruniba) d. Boru ni Namboruniba e. Boru ni Ibotoniba f. Boru ni Dongan Samarga dohot Iba g. Boru naniain (adopsi) sian siaetehonna 02. Ndang jadi pagodangon manang hampion: a. Inang pangintubu di iba b. Inang panoroni nioli ni Amangniba c. Parumaenniba nioli ni Anakniba d. Inang ni Amaniba (Ompung boru) e. Inang panoroni ni Amangniba f. Nioli ni Tungganeniba naung mabalu (Inangbaoniba) g. Nantulang manang Nantulang panoroni 03. Angka Parange na so boi tolopan a. Napareakhon Boru-Boru namabalu anggo so salpu dope tingki haroanna atik naung marisi bortianna. b. Boru-Boru dongan saripe ni dongan (Pangalangkup do goarni) c. Boru-Boru namandiori parlindungan ala marbadai dohot sinondukna 04. Ndang jadi dua pungga saihot = Baoa nasaama marhaha maranggi mambuat Boru nasaama marhaha maranggi.

DONGAN SAULAON
Ise do na didok Dongan Saulaon: Molo di Pomparan ni Raja Hutagalung Tuan Napitu : 1. Haha-Anggi na sa-Ama-sa-Ina 2. Haha-Anggi na Amangna martinodohon i ma nanidokna Todoan 3. Haha-Anggi na Amang ni Amangna (Ompungna) martinodohon :i ma nanidokna: Panhaei 4. Haha-Anggi na Amang ni Ompungna (Amang mangulahi) martinodohon: i ma nanidokna :Bola Tambirik 5. Tadok ma jolo marulaon si Raja Hutagalung Tuan Napitu a. sa-Ama i ma : Ujung Oloan Namora Tonggor Datu Timpus b. Todoan/Ama martinodohon i ma : Datu Harean c. Panghaei/Ompung martinodohon i ma : Anggidoli si Raja Ina-Ina d. Bola Tambirik/A.mangulahi martinodohon i ma : Hutabarat Panggabean Hutatoruan 6. Molo Ulaon di Pomparan ni Ujung Oloan : a. sa-Ama i ma : Raja Anggoli Bagot Pinayungan Ompu Manahan b. Todoan i ma : Namora Tonggor Datu Timpus : NT. Datu Parngongo Dari Sabungan Namora Tanggul Raja Mangihuthon DT: Saha Panaluan Saha Oloan; c. Panghaei i ma : Datu Harean : Datu Mulia Datu Nalimuton d. Bola Tambirik i ma : si Raja Ina-Ina : Matasapiak Langit Datu Sorga Sibulungmotung Partombus 7. Suhut Sihabolonan i ma : na sa-Ama sa-Ina = sa- Tulang Suhut Paidua i ma : na sa-Ompung = Todoan = sa Bona Tulang Dongan Tubu i ma : na sa Amang Mangulahi = Bola Tambirik = sa Bona ni Ari Sian susunan i dapot ma idaonta di susunan ni na marulaon: Nang pe Pribadi do na marulaon alai sai taboanhon do Goar ni Ompunta, i ma pahompu ni si Raja Hutagalung asa tongtong saulaon hita na mar-Dongan Tubu. Alai anggo di susunan ni Hula-Hula dohot Tulang sian nasida na-sabutuha ma i ma: Hula-Hula = Hula-Hula ni Suhut Bolon Tulang = Tulang ni na sa-Ama-sa-ina = Hula-Hula ni Amangna Bona Tulang = Tulang ni Amangna = Hu;a=Hula ni Ompungna Bona ni Ari = Tulang ni Ompungna = Hula-Hula ni Amangmatuana Hula-Hula ni na marhaha-maranggi dohot Hula-Hula ni Anak Manjae i ma horong Hula-Hula kehormatan, siala Suhut Sihabolonan = Haha Anggi na sa-Ama dohot Anak tubu. Alai sai adong do napogos di partubu gabe olo ma melengkapi Hula-Hula namarhaha-maranggi dohot Hula-Hula ni Anak Manjae sian Pomparan ni na sa-Ama sahat tu na sa Ama martinodohon. Di Ulaon Adat ni Halak Batak na ingkon do Gokkonon sude ruhut ni horong ni Hula-Hula dohot Tulang alai anggo na apala ingkon gokkonon i ma : Hula-Hula dohot Tulang, molo dung ma disi horong na dua on ma sempurna be ulaon i. Ia nanidokna sa-Parjambaran : na mardongan sabutuha sahat tu Bola Tambirik. Di ginjang ni i, ndang be sa-Parjambaran nasida. I do umbahen didok umpama tu horong na dua on: 1. Hula-Hula : 01. Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari, Hamu do Hula-Hula panuturi, laos hamu do pangajari 02. Obuk do jambulan, nanidandan baen samaro, Pasu-pasu ni Hula-Hula, Pitu sundut soada mara. 03. Hula-Hula mata ni ari binsar, sipanumpak do tondina Sipanuai ia sahalana, di nasa pomparanna. 2. Tulang : Bulan indadui, angkup ni mata ni ari Da Tulang indadui, Iboto ni Inanta hami Di Ulaon las ni roha nang Ulaon arsak ni roha di na monding Sarimatua manang Saurmatua , horong na dua on do na botul-botul berfungsi di Ulaon i.

Ndang na manghurangi di penghormatan tu horong hula-hula dohot tulang di luar ni na dua I, alai molo tung pe so ro nasida tu ulaon i, ndang na pola manghurangi, ai boi dohonon haroro nasida pe na menghormati Boruna do. Pardihuta ni haha-Anggi dohot Anak ni na marulaon i. PERANAN NI TULANG DI ULAON 1. Ulaon MOMPO = MANGINGANI a. Mangompoi Jabu na imbaru : Tulang do na berperan di ulaon on. b. Mompo tu jabu-jabu naimbaru (monding) : Tulang do tong na berperan 2. KEGAGALAN A. Molo manopot Boru, adong unsure kegagalan (biasana di sinamot) biasana dijou ma Tulang ni Anak sipangolihononhon i (Hula-Hula Tintin Marangkup) asa parsidohot mangelek Parboru. B. Molo pasitik na saripe, biasana tu Tulang ni Ama i do lao Ina i mangalu-alu paboahon arsakna, C. Molo so mardakdanak: Mangio tangiang ni Tulangna tu Tuhanta, asa molo tung adong abat-abat siala ni na tarhirim angka tulangna ala ni ibana.

PARATURAN NI PARHUNDULON
Paraturan ni parhundulon berarti posisi duduk, ini adalah salah satu istilah dalam ritual adat Batak, yang kemudian dimaknakan dalam kehidupan sehari-hari. Posisi duduk dalam suatu acara adat Batak sangat penting, karena itu akan mencerminkan unsur-unsur penghormatan kepada pihak-pihak tertentu. Karena yang menulis sumber-sumber bacaan ini, termasuk saya, kesemuanya laki-laki, maka ada baiknya kita memposisikan diri sebagai pihak laki-laki, agar nantinya mudah memahami berbagai struktur partuturon yang saya dan kita semua tahu, sangat rumit. Kepada ito-ito yang mungkin akan kebingungan, cobalah membayangkan seolah ito-ito semua adalah laki-laki dalam keluarga. Di akhir bacaan nanti, diharapkan pembaca bisa memahami posisinya masing-masing, dan juga posisi orangorang di sekeliling kita tercinta. Dalam kehidupan orang Batak sehari-hari, kekerabatan (partuturon ) adalah kunci pelaksanaan dari falsafah hidupnya, Boraspati ( baca boraspati di artikel saya selanjutnya, ini digambarkan dengan dua ekor cecak/cicak, saling berhadapan, yang menempel di kiri-kanan Ruma Gorga/Sopo/Rumah Batak ). Kekerabatan itu pula yang menjadi semacam tonggak agung untuk mempersatukan hubungan darah, menentukan sikap kita untuk memperlakukan orang lain dengan baik ( nice attitude ). Kita selaku orang Batak berbudaya sudah menanamkan ini sejak dulu kala, kita tentu masih ingat petuah nenek moyang kita, seperti :' Jolo tiniptip sanggar, laho bahen huruhuruan, jolo sinungkun marga, asa binoto partuturan '' Hau antaladan, parasaran ni binsusur, sai tiur do pardalanan molo sai denggan iba martutur" Ada tiga bagian kekerabatan, dinamakan " Dalihan Na Tolu " ( Dalihan Na Tolu juga akan saya tuliskan lengkap pada kesempatan mendatang ). Adapun isi : - Manat mardongan tubu = hati-hati bersikap terhadap dongan tubu - Elek marboru = memperlakukan semua perempuan dengan kasih - Somba marhulahula = menghormati pihak keluarga perempuan YANG DIMAKSUD DENGAN DONGAN TUBU ( SABUTUHA ) : o Dongan sa-ama ni suhut = saudara kandung o Paidua ni suhut ( ama martinodohon ) = keturunan Bapatua/Amanguda o Hahaanggi ni suhut / dongan tubu ( ompu martinodohon ) = se-marga, se-kampung o Bagian panamboli ( panungkun ) ni suhut = kerabat jauh o Dongan sa-marga ni suhut = satu marga o Dongan sa-ina ni suhut = saudara beda ibu o Dongan sapadan ni marga ( pulik marga ), mis : Tambunan dengan Tampubolon ( Padan marga akan saya tuliskan juga nanti, lengkap dengan 'Padan na buruk' = sumpah mistis jaman dulu yang menyebabkan beberapa marga berselisih, hewan dengan marga, kutukan yang abadi, dimana hingga saat ini tetap ada tak berkesudahan) KATA-KATA BIJAK DALAM BERHUBUNGAN DENGAN DONGAN SABUTUHA : Manat ma ho mardongan sabutuha, molo naeng sangap ho Tampulon aek do na mardongan sabutuha

Tali papaut tali panggongan, tung taripas laut sai tinanda do rupa ni dongan YANG DIMAKSUD DENGAN BORU : o Iboto dongan sa-ama ni suhut = ito kandung kita o Boru tubu ni suhut = puteri kandung kita o Namboru ni suhut o Boru ni ampuan, i ma naro sian na asing jala jinalo niampuan di huta ni iba = perempuan pendatang yang sudah diterima dengan baik di kampung kita o Boru na gojong = ito, puteri dari Amangtua/Amanguda ataupun Ito jauh dari pihak ompung yang se-kampung pula dengan pihak hulahula o Ibebere/Imbebere = keponakan perempuan o Boru ni dongan sa-ina dohot dongan sa-parpadanan = ito dari satu garis tarombo dan perempuan dari marga parpadanan ( sumpah ) o Parumaen/maen = perempuan yang dinikahi putera kita, dan juga isteri dari semua laki-laki yang memanggil kita 'Amang' KATA-KATA BIJAK DALAM BERHUBUNGAN DENGAN BORU : o Elek ma ho marboru, molo naeng ho sonang o Bungkulan do boru ( sibahen pardomuan ) o Durung do boru tomburon hulahula, sipanumpahi do boru tongtong di hulahula o Unduk marmeme anak, laos unduk do marmeme boru = kasih sayang yang sama terhadap putera dan puteri o Tinallik landorung bontar gotana, dos do anak dohot boru nang pe pulikpulik margana o Kata-kata bijak perihal bere : o Amak do rere anak do bere, dangka do dupang ama do tulang o Hot pe jabu i sai tong do i margulanggulang, tung sian dia pe mangalap boru bere i sai hot do i boru ni tulang YANG DIMAKSUD DENGAN HULAHULA : o Tunggane dohot simatua = lae kita dan mertua o Tulang o Bona Tulang = tulang dari persaudaraan ompung o Bona ni ari = hulahula dari Bapak ompung kita ( rumit :P ). Pokoknya, semua hulahula yang posisinya sudah jauh di atas, dinamai Bona ni ari. o Tulang Rorobot = tulang dari lae/isteri kita, tulang dari nantulang kita, tulang dari ompung boru lae kita dan keturunannya. Boru dari tulang rorobot tidak bisa kita nikahi, merekalah yang disebut dengan inang bao. o Seluruh hulahula dongan sabutuha, menjadi hulahula kita juga KATA-KATA BIJAK PENUNTUN HUBUNGAN KITA DENGAN HULAHULA : o Sigaiton lailai do na marhulahula, artinya ; sebagaimana kalau kita ingin menentukan jenis kelamin ayam (jantan/betina ), kita terlebih dulu menyingkap lailai-nya dengan hati-hati, begitupula terhadap hulahula, kita harus terlebih dulu mengetahui sifat-sifat dan tabiat mereka, supaya kita bisa berbuat hal-hal yang menyenangkan hatinya. o Na mandanggurhon tu dolok do iba mangalehon tu hulahula, artinya ; kita akan mendapat berkat yang melimpah dari Tuhan, kalau kita berperilaku baik terhadap hulahula. o Hulahula i do debata na tarida o Hulahula i do mula ni mata ni ari na binsar. Artinya, bagi orang Batak, anak dan boru adalah matahari ( mata ni ari ). Kita menikahi puteri dari hulahula yang kelak akan memberi kita hamoraon, hagabeon, hasangapon, yaitu putera dan puteri ( hamoraon, hagabeon, hasangapon yang hakiki bagi orang Batak bukanlah materi, tetapi keturunan, selengkapnya baca di 'Ruma Gorga' ) o Obuk do jambulan na nidandan baen samara, pasupasu na mardongan tangiang ni hulahula do mambahen marsundutsundut so ada mara o Nidurung Situma laos dapot Porapora, pasupasu ni hulahula mambahen pogos gabe mamora Nama-nama partuturon dan bagaimana kita memanggilnya (sekali lagi, kita semua memposisikan diri kita sebagai laki-laki ) o Dalam keluarga satu generasi : Amang/Among : kepada bapak kandung Amangtua : kepada abang kandung bapak kita, maupun par-abangon bapak dari dongan sabutuha, parparibanon. Namun kita bisa juga memanggil 'Amang' saja Amanguda : kepada adik dari bapak kita, maupun par-adekon bapak dari dongan sabutuha,

parparibanon. Namun bisa juga kita cukup memanggilnya dengan sebutan 'Amang' atau 'Uda' Haha/Angkang : kepada abang kandung kita, dan semua par-abangon baik dari amangtua, dari marga Anggi : kepada adik kandung kita, maupun seluruh putera amanguda, dan semua laki-laki yang marganya lebih muda dari marga kita dalam tarombo. Untuk perempuan yang kita cintai, kita juga bisa memanggilnya dengan sebutan ini atau bisa juga 'Anggia' Hahadoli : atau 'Angkangdoli', ditujukan kepada semua laki-laki keturunan dari ompu yang tumodohon ( mem-per-adik kan ) ompung kita Anggidoli : kepada semua laki-laki yang merupakan keturunan dari ompu yang ditinodohon ( di-peradik kan ) ompung kita, sampai kepada tujuh generasi sebelumnya. Uniknya, dalam acara ritual adat, panggilan ini bisa langsung digunakan ( tidak perlu memakai Hata Pantun atau JagarJagar ni hata : tunggu artikel berikut :P ) Ompung : kepada kakek kandung kita. Sederhananya, semua orang yang kita panggil dengan sebutan 'Amang', maka bapak-bapak mereka adalah 'Ompung' kita. Ompung juga merupakan panggilan untuk datu/dukun, tabib/Namalo. Amang mangulahi : kepada bapak dari ompung kita. Kita memanggilnya 'Amang' Ompung mangulahi: kepada ompung dari ompung kita Inang/Inong : kepada ibu kandung kita Inangtua : kepada isteri dari semua bapatua/amangtua Inanguda : kepada isteri dari semua bapauda/amanguda Angkangboru : kepada semua perempuan yang posisinya sama seperti 'angkang' Anggiboru : kepada adik kandung. Kita memanggilnya dengan sebutan 'Inang' Ompungboru : lihat ke atas Ompungboru mangulahi : lihat ke atas (Note : sampai disini, kalau masih bingung, mari minum-minum kopi sambil merokok-merokok, atau minum-minum jus) o Dalam hubungan par-hulahula on Simatua doli : kepada bapak, bapatua, dan bapauda dari isteri kita. Kita memangilnya dengan sebutan 'Amang' Simatua boru : kepada ibu, inangtua, dan inanguda dari isteri kita. Kita cukup memangilnya 'Inang' Tunggane : disebut juga 'Lae', yakni kepada semua ito dari isteri kita Tulang na poso : kepada putera tunggane kita, dan cukup dipangil 'Tulang' Nantulang na poso : kepada puteri tunggane kita, cukup dipanggil 'Nantulang' Tulang : kepada ito ibu kita Nantulang : kepada isteri tulang kita Ompung bao : kepada orangtua ibu kita, cukup dipanggil 'Ompung' Tulang rorobot : kepada tulang ibu kita dan tulang isteri mereka, juga kepada semua hulahula dari hulahula kita (amangoi...borat na i ) Bonatulang/Bonahula : kepada semua hulahula dari yang kita panggil 'Ompung' Bona ni ari : kepada hulahula dari ompung dari semua yang kita panggil 'Amang', dan generasi di atasnya Dalam hubungan par-boru on Hela : kepada laki-laki yang menikahi puteri kita, juga kepada semua laki-laki yang menikahi puteri dari abang/adik kita. Kita memanggilnya 'Amanghela' Lae : kepada amang, amangtua, dan amanguda dari hela kita. Juga kepada laki-laki yang menikahi ito kandung kita Ito : kepada inang, inangtua, dan inanguda dari hela kita Amangboru : kepada laki-laki ( juga abang/adik nya) yang menikahi ito bapak kita Namboru : kepada isteri amangboru kita Lae : kepada putera dari amangboru kita Ito : kepada puteri dari amangboru kita Lae : kepada bapak dari amangboru kita Ito : kepada ibu/inang dari amangboru kita Bere : kepada abang/adik juga ito dari hela kita Bere : kepada putera dan puteri dari ito kita Bere : kepada ito dari amangboru kita Alus ni tutur tu panjouhon ni partuturan na tu ibana ( hubungan sebutan kekerabatan timbal balik ),

10

Kalau kita laki-laki dan memanggil seseorang dengan : Orang itu akan memanggil kita : amang, amangtua, amanguda amang inang, inangtua, inanguda amang angkang anggi(a) ompungdoli (suhut = dari pihak laki-laki) anggi(a) ompungboru ( suhut ) anggi(a) ompungdoli ( bao = dari pihak perempuan ) lae ompungboru ( bao ) amangbao inang ( anggiboru ) amang anggia angkang anggia ( pahompu ) ompung inang ( bao ) amang inang ( parumaen ) amang amang ( simatua ) amanghela inang ( simatua ) amanghela tunggane lae tulang bere nantulang bere tulang na poso amangboru nantulang na poso amangboru bere tulang ito ito parumaen/maen amangboru amang ( na mambuat maen ni iba ) amang Kalau kita perempuan dan memanggil seseorang dengan : Orang itu akan memanggil kita : amang, amangtua, amanguda inang inang, inangtua, inanguda inang angkang anggi(a) ompungdoli (suhut = dari pihak laki-laki) ito ompungboru ( suhut ) eda ompungdoli ( bao = dari pihak perempuan ) ito ompungboru ( bao ) eda inang ( anggiboru ) ##### anggia angkang anggia ( pahompu ) ##### inang ( bao ) ##### inang ( parumaen ) inang amang ( simatua ) inang inang ( simatua ) inang tunggane ##### tulang bere nantulang bere tulang na poso ##### nantulang na poso ##### bere nantulang ito ito parumaen/maen nanmboru amang ( na mambuat maen ni iba ) inang Beberapa hal yang perlu di ingat : o Hanya laki-laki lah yang mar-lae, mar-tunggane, mar-tulang na poso dohot nantulang na poso o Hanya perempuan lah yang mar-eda, mar-amang na poso dohot inang na poso o Di daerah seperti Silindung dan sekitarnya, dalam parparibanon, selalu umur yang menentukan mana sihahaan (menempati posisi haha ), mana sianggian ( menempati posisi anggi ). Tapi kalau di Toba, aturan sihahaan dan sianggian dalam parparibanon serta dongan sabutuha sama saja aturannya. o Ada lagi istilah LEBANLEBAN TUTUR, artinya pelanggaran adat yang dimaafkan. Misalnya begini :

11

saya punya bere, perempuan, menikah dengan laki-laki, putera dari dongan sabutuha saya. Nah, seharusnya, si bere itu memanggil saya 'Amang' karena pernikahan itu meletakkan posisi saya menjadi mertua/simatua, dan laki-laki itu harus memanggil saya 'Tulang rorobot' karena perempuan yang dia nikahi adalah bere saya. Tapi tidaklah demikian halnya. Partuturon karena keturunan lebih kuat daripada partuturon apa pun, sehingga si bere harus tetap panggil saya 'Tulang' dan si laki-laki harus tetap memanggil saya 'Bapatua/bapauda'.

SIJALO ULOS PESTA UNJUK


PARANAK (Ulos Herbang) Suhut Sihabolonan Paranak = Sijalo Ulos Pansamot/Pargonggom Penganten = Ulos Hela Haha/Anggi na sa-Ama Suhut = sijalo Ulos Pamarai Paranak Boru naung hot ripe ni Suhut Paranak = sijalo Ulos Sihunti Ampang Namangisi Ampang i Anak Baoa naung hot ripe ni = sijalo Ulos Anak Manjae Suhut Paranak (Suhi ni Ampang na Opat di Paranak ima: Pansamot-Pamarai-Sihunti Ampang dohot Anak Manjae.)Penganten ima Ampang i. Molo tamba ni Ulos Herbang ima tu: Pomparan ni: Haha/Anggi ni Amang ni Suhut = sijalo Ulos Todoan Ompung ni Suhut marhaha/maranggi = sijalo Ulos Todoan/Panhaei Amang mangulahi ni Suhut do - = sijalo Ulos Todoan/Bola Tambirik Boru/Iboto/Bere ni Suhut = sijalo Ulos ni Boru/Bere Ulos tu namarompu-ompu = ibaratna molo di si Raja Hutagalung Sijalo Ulos Pomparan ni Miralopak Sijalo Ulos Pomparan ni si Raja InaIna. Molo Tuan Napitu Paranak = sijalo Ulos Ompu Datu Harean Sijalo Ulos sada Pomparan ni O.si Raja InaIna = Punguan ni Marga. Catatan: Molo godang Ulos Herbang ba dibagi ma tu angka tohonanna alai unang lupa di angka pomparan : na sa-Tulang; na sa-Bona Tulang; na sa-Bona ni Ari; Boruna/Berena; Ompu nasapanganan; Pariban. Ulos natinonun sadari tu sude Pihak Paranak na so dapotan Ulos Herbang. Jadi di sude ulaon nabalga songon isara ni na-pangolihon Anak manang pamuli Boru asa unang lupa nasangkambona ima: Pomparan ni IBA/IBANIBA = Anak dohot Boruniba Pomparan ni iba na sa-TULANG = Pomparan ni iba marhaha maranggi = na sa-Amang. Pomparan ni iba na sa-BONA TULANG = Pomparan ni Ompungniba namarhaha-maranggi (PANGHAEI) Pomparan ni iba na sa-BONA NI ARI = Pomparan ni AmangMatua namarhaha-maranggi (BOLA TAMBIRIK) PAMBAGI NI SINAMOT/BOLI NI BORU MULI Naingkon tangkas pasahaton = 1. Upa ni si-Jalo Bara + Haha/Anggi nasaAma 2. Simandokhon + Anak kandung ni iba. 3. Boru (Pariban) + Boru kandung ni iba. 4. Panghaei 5. Bola Tambirik Tu Dongan Tubu, Boru/Bere/Pariban/Tondong na ginokkon tu bagasan envelope ma dipamasuk laos dipamasuk muse tu envelope ni Gokkon dohot Jou-Jou i. Horong ni Hula-Hula: 1. Iboto ni Pardihutaniba/Tulang ni Boru Muli = HULA-HULA 2. Iboto ni Inang Pangintubuniba = TULANG 3. Iboto ni Ompung Boruniba = BONA TULANG 4. Iboto ni Inang Matuaniba = BONA NI ARI 5. Iboto ni Simatua Boruniba = TULANG ROROBOT Catatan: Sada do Upa/Jambar ni: Hula-Hula; Tulang; Bona Tulang; Bona ni Ari. Tulang Rorobot alai

12

otik godang sai naeng ma ision Gokkon na tu angka Horong ni Hula-Hula naginokkon) Ala somalna di Jakarta on holan Hula-Hula/Tulang ni Boru Muli do dipasahat Jambar manang somalna didok Panandaion dimata ni pestai. (Molo boi do patupaon ni Suhut Parboru asa ditingki pasahat jambar Paranak tu Tulang ni Boru Muli/Hula-Hula laos ditingki i ma dijalanghon envelop namarisi tu angka namargoar Hula-Hula, ) PARBAGI NI JAMBAR JUHUT DI ULAON UNJUK NAMARMIAK-MIAK manang LOMBU NATINUTUNGAN Ulaon Alap Jual (Alaman ni Parboru)= tu Paranak: Parsanggulan Parhambirang, Somba-Somba satonga, 2 soit Ulaon Taruhon Jual (Alaman ni Paranak) = tu Parboru Parsanggulan Parhambirang, Somba-somba satonga, (Osang himpalManang satonga, 2 soit, Ihur-Ihur himpal ulak ni Ampang Taringot tu parbagi ni Tudu-Tudu ni Sipanganon masiihuthon adatna be do, jadi asa sude mardalan dohot denggan sijalo solup ma naro tu alaman ni namarulaon, unang sai olo iba martangkang mampartahanhon adatniba di alaman ni tondong. Alai tutu songon nidok ni umpamantai Aek godang Aek laut, Dos niroha do sibahen nasaut, molo dos roha namasielek-elehan sude doi marujung tu nadenggan dohot las ni roha. Molo naeng iba martondong, unang ma adong diiba perasaan naeng monang sajo.

TUDU-TUDU NI SIPANGANON
Tudu-tudu ni sipanganon marlapatan do = Juhut sipanganon Pamoruon = Boru patupahon sipanganon Juhut manamuei (menjamu) Hula-Hula = Parboru biasana ima Horbo, Lombu, manang Pinahan Lobu (Babi) Molo di pesta Unjuk : Juhut = Taragu (butong mangan indahan n alas, mahap marlompan taragu napinatupamu, songoni nang minum aek sitio-tio .) Tudu-Tudu ni Sipanganon disusun ma taratur diatas ni talam na bidang manang Anduri jolo dilapisi dohot bulung pisang, jala susunanna ima songon pinahani tingki mangolu. = Namargoarna Dijolo = Ulu = Osang dohot Parsanggulan siamun-hambirang Aliang-aliang = diantara Ulu dohot Tangkuhuk (molo Horbo/Lombu = Rungkung) Somba-Somba = Tolu Rusuk namardomu + piga-piga rusuk muse Ihur-Ihur ma parpudi Disiamun-hambirang dipeakhon: Soit = dua dijolo dua dipudi Dalamna : dipeakhon ma tar dibagasan asa adong hapeahan ni ihur-ihur. Lapatanna : (molo di Silindung) Osang tu Hula-Hula: ai Hula-Hula do sisulangan Ulu = Parsanggulan tu Boru-Bere ai nasida ma manghunti siulaon ni Hula-Hulana. Somba-Somba tu Tulang, Bona Tulang, Bona ni Ari = sisombaon ma nasida ala di Parsaripeon ima nidokna Mata ni ari binsar = namangalehon Boruna gabe marpinompar di sada Marga ni Pamoruon nasida. Somba-Somba napinonggolan : tu Tulang Rorobot (Tulang ni Ina) dohot Hula-Hula ni Iba namarhaha-Maranggi dohot Hula-Hula ni Anakniba. Soit = Manungkoli = tu Dongan Tubu, Dongan Sahuta, Ale-Ale ai nasida ma dongan ni hasuhuton, huhut manungkoli ulaoni Ihur-Ihur : di hasuhuton marhaha-maranggi = disamping gumodang juhutna alai lapatanna natumangkas = sude pinggan, jabu na rotak, hata narisi molo hurang denggan ulaoni, dohot sude sigararon dung sidung pesta sipaiason ni Suhut. Pinggan Panungkunan = Pinggan Pasu = marisihon Boras Napuran Hepeng Tanggo-tanggo ni juhut. Lapatanna : Pinggan Panungkunan = Pinggan Pasu = Pinggan na bontar ndang marbunga dohot pangantusion : Haiason ni roha, pingkiran dohot pambahenan laho mangido pasu-pasu = pangoloion

13

ni horong Hula-Hula di pangidoanniba Pinggan Panungkunan nariong-riong jala Pinggan Pasu na hot dihundulanna dohot pangidoan tu Tuhanta Pardenggan BasaI, asa sai hot ma masumasu disude ngolunta. Boras = Boras si Pir ni Tondi = Parbue siribur-ribur = sakkambona do Emei alai godang/ribur parbuena = sada ripe pe jolmai sai godang maribur ma angka pomparanna = songon pir ni borasi = tung aha pe namasa las ni roha arsak pe pujionhu Ho Nabasa asa dibagasan unduk dohot serep ni roha tongtong laho mandalani parngoluoni. Pr ma pongki bahul-bahul oansalongan, pir ma Tondi sai ditambai Tuhanta dope di hamu angka pansamotan. Napuran = Sirata Bulung = (godangna ganjil = 5 manang 7 bulung) = hasiholan ni Inanta Soripada = molo ro tamue mandapothon iba sai parjolo do Inanta parjabui mameakhon Hajut Paranapuranan tu jolo ni Tamuei = Marnapuran do angka Ina ni Batak = rata-rata do bulung ni napurani jala andorna/bonana sai manjiriri songoni ma nang pangidoanna asa sai tongtong rata angka parngoluon ni hita jala ndang marnaloja manjiriri/mandiori sinamot bahen hangoluani. Napuran tano-tano, ranging masiranggongan, Badanta padao-dao, Tondinta masigonggoman Hepeng = Ringgit (najolo) = Ringgit sitio soara = patuduhon sinadongan ni Paranak maradophon Hula-Hulana = Ringgit meam-meam ni Boru ni Raja = Boru na sai hot manghunti pajingjing hulahula sude do nasida Boru namamora na so gulut di hepeng anggo mambahen na denggan tu hulahulana. Tanggo-Tanggo = Juhut napinangan di ulaoni = Butong mangan indahan nalas mahap marlompan juhut nataboi ima taragu ni Boru songoni minum aek sitiotio sai pamurnas ma tu daging saudara tu bohi, songon bagot namarhalto naniagatan ni paronan, horas ma namanganhon lam tu gandana ma singkatnii di hamu namangalean. Pasahathon : Ulu ni Pinahan (tudu-tudu) diadophon tu hula-hula namanjalo Panjuhuti : di pesta unjuk pihak Paranak = Pamoruon paradehon juhut sipanganon ni hula-hulana = Parboru (berupa: Horbo, Lombu, Babi)

Taringot tu cara-cara ni Paradaton di na-Pangoli Anak dohot di na-Pamuli Boru songon nataulahon ditingki on di Jakarta: 01. ULAON PATUA HATA/MARHUSIP 02. SINAMOT SITOMBOL (ALL IN) 01. ULAON MARHUSIP Di pergaulan ni angka naposo di tingki on, songoni nang hubungan ni angka natoras, hira do na so diulahon be: Ulaon Domu-domu, hubungan Boru tu Boru sian keduabelah pihak laho manghatai taringot tu maksud ni angka anakhon nasida nanaeng marbagas. Biasana, dung sisada tahi Doli-doli dohot Namarbaju, masing masing ma pabotohon tu Natorasna be naung marsangkap nasida naeng hot ripe jala molo ma setuju Natoras ni kedua belah pihak, migor laho ma Paranak dohot Boruna mangangkupi Parborui, jala di panghataion nasida taringot tu sangkap ni anakhon nasida nunga langsung Natoras ni Anak mandapothon Natoras ni Boru laho manaringoti sangkap ni anakhon nasida, laos manaringoti angka sipatupaon: Godang ni Sinamot, Ulos herbang, songoni angka naasing namardomu tu paradaton di Ulaon Parbagason ni anakhon. Molo dung masioloan nasida keduabelah pihak,: Sude ma sidung dihatai nasida secara komplit, ndang adong nahurang. aha dope sihataan di parhusipon Jadi molo dibahen Ulaon Parhusipon, aha be sihataan ibaratna: molo dilehon Paranak catatanna tu Parhata nasida songoni nang Parboru mangalean catatanna tu Parhatana, tinggal tukar dokumen nama ba sidung ulaon. Sai pola dope paloja-lojaon Dongan Tubu, Boru/Bere, Dongan Sahuta mangalean tingkina tu ulaon na so pola porlu pemikiran be. Molo dung ma dos tahi ni Suhut Paranak dohot Suhut Parboru di sude siulahononhon dohot sipatupaon di ruhut-ruhut ni paradatoni, nda tumagon ma nian dilanjuthon tu na Marhata

14

Sinamot/Pasahat Sinamot, ai ma boi dohonon naung Marhusip nasida. Jadi; tingki dohot angka sipatupaon di Ulaon Marhusip gabe dipangke ma tu Ulaon Marhata Sinamot jala Ulaon Unjuk pe gabe boi singkat ndang be marganjang-ganjang. 02. SINAMOT SITOMBOL Dimulana i dihatai pe Sinamot Sitombol, maksudna holan Sinamot i do, dohot maksud unang be sai dohot Paranak pasahathon Jambar namuhut tu Suhi ni Ampang na-Opat dohot tu Parjambar sihataan dijabu, asa Parborui ma pasahathoni sian Sinamot Sitombol i. Hape anggo Lapatanna ditingki on, nunga masuk tu Sinamot Sitombol, ima namosok, Panjuhuti tamba ni Dengke Simudur-udur, gabe Parboru ma patupahon sude sipatupaon di Pesta Unjuk sahat tu Parburian, nda ma gabe balik tangga ni balatuk, gabe ulaon ni Paranak diulahon Parboru (HulaHula manahu Parbasuan ni Boru) aha be lapatan ni : MARUNJUK dohot MANGAN TUHOR NI BORU.. Lapatan ni UNJUK ima mengunjuk (tunjuk) napinatupa ni Paranak laho pasangaphon Hula-Hulana Parborui. Hailaan Bolon do di Paranak molo so suman sipanganon nadipatupana ditingki Unjuki, hape di tingki on gabe hailaan ni Parboru do molo so suman sipanganon ditingki Unjuk, ai ma Sinamot Sitombol /All In. Nda nunga gabe balik balatukna, Parboru patupahon Tudu-Tudu ni Sipanganon sipasahaton ni Paranak tu nasida Parboru ditingki Unjuk, ripe sonang ma Paranak ro tu parpestaan, manortori Paranak manjalo tumpak dihalojaon ni Hula-Hulana, gabe songon na soadong be lspstsn ni Raja ni Hula-Hula ditingki Pesta Unjuk i. Jadi balik na ma Adat i ditingki on: Ndang Hir be hodok ni Paranak mandiori Sinamot Pangoli ni Anakna, gabe dohonon ma : HIR HODOK NI PARBORU LAHO PAMULI BORUNA. Molo najolo adong ungkapan namandok: Mulak-mulak ditangga do anak ni na so marhepeng, anggo nuaeng on nunga balik: mago-mago di dalan ma sangap ni Hula-Hula Parboru napogos ala so marhepeng. Denggan ma didok roha anggo sipanganon di Pesta Unjuk unang be masuk tu Sinamot Sitombol, sipatupaon ni Paranak ma ala UNJUK ma goarna, molo inganan dohot dengke sipasahaton ni HulaHula Parboru tu Paranak, dohot dengke tu tondong ni Paranak sipatupaon ni Parboru ma i. Ala Catering nama patupahon sude sipanganon di Ulaon Unjuk, denggan ma nian Suhut Paranak dohot Suhut Parboru masipauneunean asa pemesanan Dengke ni Parboru dohot sipatupaon ni Parboru di namar-Une dipasada ma tu Catering ni Paranak. Teknik pelaksanaan, nasida ma masipasadaan, dilean Parboru ma hepeng tu Paranak tu keperluan ni Dengke pesanan nasida i. Adong dope gunana MARHATA SINAMOT ditingki Unjuk molo dung ma dihatai Sinamot Sitombol, ai marlapatan do i terserah di Parboru ma mangalean Jambar tu Ruhut ni Parjambar na Gok, ima Suhi ni Ampang naopat dohot tu angka Parjambar sihataan di Jabu ndang sihataan di alaman. Dohot istilah SINAMOT SITOMBOL, boi ma dohonon Ulaon Marhusip songon nadipamasa di Jakarta on, nunga be songon na MARHATA SINAMOT ai ma SITOMBOL goarna, antong aha be sihataan, so na adong be sipasahaton, ma sidung sude di Parhusipon, molo tung pe di ulahon pasahat Panandaion na ditamba-tambai nama istilahnai ndang dung adong binoto Jambar Panandaion di

15

Adat Batak. Mauliate do dohononta tu angka dongan namangalehon parbinotoan dohot tingkina manurathon Buku Adat asa adong songon pedoman di hita angka namangargahon Paradaton ni Halak Batak na masa sian mulanai.. Ditingki nuaeng on manang napiga Buku Adat nijaha godangan do nasida manurat Adat Batak berpedoman tu namasa di Jakarta jadi mago keaslian/sumber ni Budaya Batak songon angka nasinurat ni angka dongan parbinoto di Paradatoni ditingki naparjoloi di Bona Pasogit, ima nasinurat ni donganta Mangaraja Asal, Raja Patik, Wismar Hutagalung dohot lan na asing dope. Dung mardomu hata ni Anak dohot Boru naeng mamungka parsaripeon nasida jala nunga parbinoto Natoras ni Boru dohot Natoras ni Anak dibuhul nasida ma tingki manang andigan Pihak Paranak ro mandapothon Pihak Parboru laho patotahon sangkap ni anakhon nasida: Patua Hata dohot manghatai Sinamot, dohot partingkian naberhubungan tu Ulaon sahat tu Unjuk. (ida hubungan ni Boru tu Boru songon naung pinatorang di ginjangi) Antong: anggo so adong be lapatan ni Namanungkun Boru, Manghusipi Sinamot dohot Namosok, Marhata/Pasahat Sinamot + Parjambar na Gok, Marunjuk, ala nunga dipasada sude ditingki Parhusipon dohot istilah Sinamot Sitombol /All In, nda ma dumenggan nian molo tapersingkat Ulaoni gabe boi dohonon PESTA PAMASU-MASUON sajo. ndang pola be suraton di hata ni Gokkon dohot Jou-Jou : Manjalo huhut pasahat Adat nahombar tu Ulaoni. Pangidoan : Ala ni dao ni jarak antara Gareja dohot inganan Parpestaan, unang be nian palelenghu Suhuti di Gareja, migor ma di pareso tingki asa boi sahat tu Gedung sahatopna unang lewat sian pukul 12.00 wib. dohot pemikiran boi ma dipungka marsipanganon pukul 13.00 wib. unang sanga angka Tondong pajolohon mangan paima-ima haroro ni Penganten dohot Suhut Sihabolonan.

PATUA HATA LAOS MARHUSIP


A. MARHUSIP / MANGHATAI SINAMOT Ulaon pangolihon Anak manang pamulihon Boru do Ulaon naumbalga dimasyarakat ni Halak Batak. Dibahen i naeng ma nian parjolo dihubungi Paranak manang Parboru angka Dongan Tubuna Raja Parhata di angka Ulaon nanaeng pamasaon nasida be, jauh-jauh hari, unang gabe adong namanghurangi ditingki ulaon i asa sude terlaksana dohot denggan. B. RAJA PARHATA (PARSINABUNG) Di sude marga do di halak Batak adong Raja Parhata didok ma i Pangituai ni Adat di-nasasaompu, hirahira naboi panungkunan ma on diangka Ulaon di masyarakat Batak Ala pangidoan ni Paradaton di Halak Batak namandok: Tinallik huling-huling, tarida holi-holi, molo marulaon nasaparadaton Hahadoli-Anggidoli ma nagabe Panamboli (Parsinabung). Molo ni ida jala nidodo panghilalaan ni dongan Raja Parhata/Siulahon Paradaton diangka nasaompu saparadaton, sipata tung mansai lungun do. Tanggung Jawab ni ibana diangka ulaon i sian mamungka sahat tu nasidung ingkon lehononna tingkina, gogona dohot sude pingkiranna. Sipata ditadinghon ulaonna dohot angka haporluan ni keluargana holan ala tanggung jawab laho mangulahon ulaon ni donganna di angka ulaon paradatoni. Panamboli/Parsinabung = Raja Parhata Panungkun manang Raja Parhata Pangalusi. Songon contoh : Molo marulaon Pangolihon Anak ma Keluarga Hutagalung, kebetulan ulaon on di Pomparan ni Miralopak (Datu Harean manang Tuan Napitu). Sai dipaingot Raja Parhata ni namarulaon i do Suhut i asa unang lupa manggokkon pomparan ni Anggidoli sian si Rajainaina jala dilehon angka goar nasida sian na-Opat Ompui: Matasapiak Langit; Datu Sorga; Sibulung Motung dohot Partombus dohot Boruna tu suhut i. Tung so ditanda suhut Paranak manang Parborui manang naise sigokkononna I alai ingkon dihaporluhon Suhut namarulaon i ma pasahathon Gokkon i jala diondolhon asa ro nasida tu ulaon i..Sesuai tu sistem panghataion songon napinatorang diginjang i gabe rap marlas ni roha ma angka namardongan tubu.. Ai molo pinasangap Dongan Tubu, marsangap ma nang iba jala marture ma ulaon nanaeng si ulaoni. Ai didok do tutu: Sisolisoli uhum, siadapari gogo. Unang ma nian main tembak tu Dongan Tubu na ro di Mata ni Ulaoni, so tung gabe sega tingki ni

16

dongan tubu ala so tarjuasa pangidoan ni Dongan Tubuna. Asa masipasangapan, masihaholongan angka namardongan tubu disude kondisi, unang ma nian songon namangait tu ngadol; molo di haporluonna, naeng ro jala mian angka donganna, hape di haporluan manang di ulaon ni donganna, ditadingkon dohot alasanna be. Unang ma songoni sifat di hita Molo so adong apala naporlu situtu, sai olo ma hita mandongani dongantai di ulaon nasida sahat tu nasidung. Ai hita be pe adong do tingkina ingkon marulaon. Di Pomparan ni Guru Mangaloksa si Opat Pisorani holan Raja na Barat dohot Raja Hutagalung na ma ra na sai tong saulaon. Anggo di nadua Ompunai nunga sipata idaon na so saulaon nasida umpamana : Raja Hutapea dohot Raja Lumbantobing, jala di Jakarta on Raja Panggabean Lumbanratus dohot Lumban Siagian ndang apala saulaon be dohot Raja Simarangkir. Dibaheni, tama hita namardongan tubu Pomparan ni si Raja Hutagalung masipasangapan namarhaha-maranggi di sude ulaon paradatoni, asa sude renta jala marlas ni roha mandok mauliate tu Tuhanta Pardenggan Basai. C. ULAON ADAT PRAKTIS Ala Ulaon Adat Praktis do nanaeng padomu-domuonta songon nasomal taulahon dihuta pangarantoan di Jakarta dohot nahumaliangna, ra didok roha ndang pola jolo tataringoti angka ulaon adat namasa diangka luat naasing tarlobi ulaon adat namasa di Bona ni Pasogit. Alai sai ni surathon do asa adong songon pandangan di hita. Manambai parbinotoanta taringot di Paradaton nalobi lengkap, boi ma jahaonta diangka Buku-Buku Adat napinature ni sada-sada Marga. Molo isi ni Silindung do panurat ni Buku Adat ba tar-gumodang ma disi idaon Adat ni Silindung, songoni do nang angka dongan nasian Toba, Samosir, Humbang, Angkola, Hullang, Karo, Simalungun d.n.a. Molo boi sude do Paradaton ni sada sada luat manang marga ingkon botoonta pinomat ni holan umbotosa (passip), asa molo disada-sada tingki ingkon berhadapan hita dohot nasida di angka paradaton unang gabe logam-logamon hita. Alai molo pajumpang iba dohot namasa sisongoni, pantun ma iba marpanungkun, nipatutoru diri asa dipasangap dongani iba. Ingkon parbahul-bahul nabolon do Raja Adat diadopan ni angka Dongan Tubu, songoni nang di tonga-tonga ni maujana. Molo naeng mangadopi marga naasing, laho mamungka partondongon, ingkon pantun disude panghataion, unang herma-herma.

ULAON MARHUSIP

Nunga pinatorang diginjangi, taringot tu nanaeng mamungka partondongon halak Batak ima molo dung dos roha ni anak dohot boru naeng marbagas, borhat ma Boru ni Paranak mandapothon Boru ni Parboru dst. Molo dung sude marpardomuan dibuhul ma tingki laho mangulahon ulaon Marhusip. Alai dinamasa parpudion nunga sipata langsung Suhut Paranak berhadapan dohot Suhut Parboru laho manghatai taringot tu sipatupaon dohot sirangrangon disangkap parbagason ni anakhon nasida, jala ma putus sude disi, ai ma masioloan kedua belah pihak, alai nang pe songoni, sai tong dope ingkon diulahon nasida Ulaon Patua Hata laos Marhusip. Alai songon nidok ni umpama: Eme namasak digagat Ursa molo songoni ma na masa ba songoni ma ni ula (diangka paradaton) ba nicoba ma jolo patoranghon pardalan ni Ulaon Patua Hata dohot Marhusip namasa ditingki on, songon na di toruon PARANAK Borhat ma Paranak dohot Dongan Tubuna, Boru/Bere, laho mandapothon Parboru tu huta ni Parboru. Andorang so lengkap dope sude sahat, masipaimaan ma jolo diharbangan ni huta manang jonok tu bagas ni Parboru i. Ndang migor masuk tubagas ni parborui Siboanon ni Paranak tu Ulaon Marhusip ima: NAMARGOAR (Pinahan lobu), INDAHAN, Sangsang dohot Sup., (Balga ni siboanon i pe margantung do i tu panghataion ni Paranak dohot Parboru taringot tu godang ni na ro sian Paranak dohot godang ni namanjalo sian Parboru.) Unang ma mangholit Paranak molo nanaeng mamungka partondongon ai disi do dapot idaon ni dongan las ni rohaniba nalaho martondongi.. PARBORU Mangarade/pahembang amak ma parboru jala nunga pungu hian nasida ditonga ni bagas paimahon

17

haroro ni rombongan Paranak. (deba dipatupa do mar-karosi) Parboru paradehon DENGKE SIMUDUR-UDUR (biasana Ikan Mas dohot Indahan, Sayur dohot angka sipanganon naasing dohot siinumon diulaon i) Boru ni Suhut Parboru naeng ma berperan dihasasahat ni Suhut Paranak tu Hutai, harana ndang sai rap sahat nasida tu inganani, jadi Boru ni Parborui ma nagabe penghubung asa unang gabe kaku angka tondong na ro. PARANAK: Dung sahat sude robongan ni Paranak disuru ma boruna laho manungkun Parboru manang naung boi nasida masuk .(Biasana nang pe so haru lengkap dope Parboru, nunga disuru nasida asa masuk) sambil paimahon angka naso haru sahat dope. Dipeakhon Paranak ma jolo nabinoan nasida i ditonga-tonga ni inganan parpunguan i (biasana molo markarosi do ba diginjang ni meja ma dipeakhon). Masijalangan ma rombongan ni Paranak tu horong ni Parboru naung dibagas i. Hundul be huhut manghata-hatai, songon napaulbas hosa A. DUNG HIRA MA SAHAT BE SUDE PIHAK PARBORU DOHOT PIHAK PARANAK: DIPUNGKA MA ULAON PROTOKOL NI PARBORU : Dihita namardongan tubu, boru dohot bere, dongan sahuta dohot ale-ale tapadenggan ma parhundulta laho mangadopi Tondongta na ro mandapothon hita . Songoni ma nang dihamu tondongnami naro mandapothon hami tu huta on hundul ma hamu di inganan naung huparade hami di hamu Dung sude nadua belah pihak hundul, manghatai ma PARHATA NI PARBORU : Nunga marpungu hita ditonga-tonga ni bagas namarampang namarjual on namarsangap namartua sigonggom pangisina; namanungkun ma hami tu hamu tondongnami, Jolo tinintip sanggar bahen huru-huruan jolo sinungkun marga asa binoto partuturan, Namanungkun ma jolo hami tu hamu; Raja sian huta dia ma hamu na ro mandapothon hami jala apala dia ma sangkap ni haroromuna mandapothon hami tu huta on. Botima, sungkun-sungkunnami, ba dialusi Rajai ma PARHATA NI PARANAK : Horas ma jala gabe Rajanami, mansai las do rohanami disungkunsungkunmuna, Ia hami na ro on mandapothon hamu Rajanami ima Pomparan ni .(didok Margana) Mansai las situtu rohanami huhut mandok mauliate tu adopan ni Debata pardenggan basai dipandonganionNa dihita, hipas do hamu Rajanami Tulangnami dohot sude Nantulangnami. Hu dapot hami dibagas namarampang namarjual sigonggom pangisina on hipas do nang hami na ro mandapothon hamu, tarlobi ma las ni rohanami marnida panjaloonmuna di haroronami, mauliate ma. PARHATA NI PARBORU : Tutu ma antong nanidokmuna i, parjolo ma tadok mauliate tu Amanta Pardenggan Basai, hipas do hamu sahat tu bagas namarampang namarjual sigonggom pangisina on, songoni nang hami hipas do manjalo hamu na ro mandapothon hami. Alai tamba ni sungkunsungkunnami: apala dia ma huroha sangkap ni haroromunaon mandapothon hami. PARHATA NI PARANAK : Horas jala gabe ma Rajanami, anggo haroronami mamboan las ni roha do. Alai Tulang mangoloi tona ni Inangnami, Ibotomu, namandok: Molo borhat ho amang laho mandapothon Tulangmu unang lupa ho mamboan hadang-hadanganmu asa adong sisigaton ni Tulangmu dohot Nantulangmu. .Tona ni Inangnami i do Tulang nahuingot hami, adong do huboan hami tomu-tomu ni Rajai, ba pangidoannami jolo sigati hamu ma Tulang nahuboan hami i asa tung pos rohanami laho manghatai tu hamu Rajanami. Botima pangidoannami PARHATA NI PARBORU : Mauliate ma tutu, huhut disigati Parboru ma nabinoan ni Paranak i jala digora ma boruna. Hamu Borunami, nunga husigati hami nabinoan ni tondongta tu hita ro ma hamu tuson asa pasoding hamu ma jolo nabinoan nasida on; laos diandehon ma hatana tu Paranak, jadi Amangboru, nunga husigati hami nabinoamunai jala mansai las rohanami tutu siala ni i, antong songon dia ma udut ni hatana, Amangboru: PARHATA NI PARANAK : Horas jala gabe ma Rajanami, Mauliate ma dihamu Nunga disigati hamu nahuboan hami si palas rohamunai, laos songoni ma nian Rajanami, molo siat pangidoannami, parjolo ma nian hupasahat hami nahuboan hami i tu adopan ni Datulang dohot Nantulang, asa jolo pangan hamu, asa tauduti panghataionta taringot di haroronami mandapothon hamu., songoni ma pangidoannami tu hamu Rajanami PARHATA NI PARBORU : (ditariashon tu sude Dongan Tubuna, dohot tu sude na ro horong sian

18

Parboru) Dihamu Dongan Tubunami, Dongan Sahuta, Ale-Ale, songoni nang hamu sude Borunami, dohot Berenami. Nangkining, dinahusigati nabinoan ni Amangborunta dohot Namborunta, tung tangkas do huida Sipanganon namarhadohoan do nabinoan nasida si palas rohanta. Pangidoan nasida, asa jolo dipasahat nasida tu hita beha rohanta: DONGAN TUBU (MANGALUSI) : Denggan ma tutu pangidoan ni Amangborunta i alai jolo patangkas ma jolo Hahadoli nasida, aha do dalanna pola mamboan Sipanganon namarhadohoan nasida tu hita. Botima. Songoni ma Amangboru, laos sungkun-sungkun ni Tulangmunai ma sidohononnami: PARHATA NI PARANAK : Dihamu sude Tulangnami dohot Nantulangnami, Taringot ni sungkun-sungkunmunai dohononnami ma: anggo hami na ro on nuaeng mandapothon hamu Tulangnami dohot Nantulangnami ndang sisik nilanghophon manang imbulu sinuanhon hami tu hamu, naung Borumuna hian do hami sian angka Ompunami, siala ni i do umbahen na pos rohanami mandapothon hamu Tulang dohot Nantulangnami. Botima Rajanami. PARHATA NI PARBORU : [ndang pola be dipaganjang laos didok ma:] Nauli ma i Amangboru, pasahat hamu ma. Laos digora ma Suhut nasida, nang angka Dongan tubuna huhut ma didok.: Dihita namardongan tubu ala naeng pasahathon sipanganon natabo Amangboru/Namborunta tu hita, rap manjalo ma hita, tujolo on ma hita luhutna. Catatan: (Nunga rade hian Boru ni Paranak i mamboan tudu-tudu nisipanganon i, jala laos dipeakhon ma tujolo ni Raja i) PARHATA NI PARANAK : Mauliate ma di Tuhanta Parasi Roha Bolon i namangalehon tingki naulion dihita Rajanami, diari nauli diari nadenggan on dina ro hami Pamoruonmuna mandapothon hamu Rajanami, Hula-Hulanami: dison hupasahat hami tu hamu Tudu-Tudu ni Sipanganon nahuboan hami Sipalas rohamu., Molo tung songon on dope naboi tarpatupa hami Rajanami pasangaphon hamu ditingkion, las ma rohamu Rajanami manjalo, sai songon nidok niumpama ma dohononnami: Godang sibutong-butong, Otik sipir ni Tondi Tung songon on dope naboi tarpatupa hami lao pasangaphon hamu Rajanami, las ma rohamu manjalo,. Bagot namarhalto ma naniagatan ni paronan, horas jala las ma rohamu Tulang dohot Nantulangnami namanganhon songon las ni rohanami Borumu namangalean. Songoni ma jolo hatanami Tulang, mauliate ma.. PARHATA NI PARBORU Manariashon: Di Amanta Raja dohot di Inanta Soripada, sude ma hita napunguon, dison nunga dipasahat pamoruonta tu hita tudu-tudu ni sipanganon nabinoan nasida, tung dijolo ni hasuhuton pe nuaeng tudu-tudu ni sipanganon on naung rap manjalo ma hita disi Sude mangalusi :I MA TUTU. PARBORU : Pasahat Dengke Simudur-udur. Laos mangarade ma hamu Amangboru asa ro hami; Ai holan ro boa-boa ni Borumu nangkining nanaeng ro hamu, migor do dihobasi Nantulangmu dibagason laho patupahon sipalas rohamuna, [laos digora ma boruna.] Hamu Borunami; Boan hamu ma tuson naung pinarade ni Simatuamuna I. Pasahat Dengke Dihamu Amangboru dohot Namborunami nang disude hamu Pamoruonnami na ro mandapothon hami di bagas namarampang namarjual on sigonggom pangisina, nangkining nunga dipasahat hamu tujolonami tudu-tudu ni sipanganon sipalas rohanami. Dison pe pasahatonnami ma tu hamu Dengke simudur-udur, dengke sitio, laos dengke sahat ma on dohot pangido-an tu Tuhanta, asa sai mudur-udur ma parhorason panggabean i jaloonmu sian Tuhanta, tio nang angka pancamotan jala sahatma angka silas niroha i dihita tujoloan on. Botima Masijalangan: Napasahathon dohot namanjalo PARHATA NI PARANAK : manariashon hasasahat ni Dengke tu horong Paranak: Dison nunga tajalo Dengke Simudur-udur sian Hula-Hulanta, tung dijolo ni Hasuhuton pe naung rap manjalo ma hita. Martangiang ma sian Paranak Dung Amen, laos partangiang i ma mandok Hata Huhuasi ni Sipanganon: Di hamu Tulangnami dohot nantulangnami, nang dihita saluhutna Amanta Raja dohot Inanta Soripada: songon nidok ni umpama ma dohononhu: Sitiktik ma sigompa, golang-golang pangarahutna Songoni pe naboi hupatupa hami sipanganonta i ba sai Asi ma roha ni Tuhanta, godang ma pinasuna. Marjobut ma hita. Dung sidung sude marsipanganon, migor ma diduduk pinggan panganan alai anggo tudu-tudu ni sipanganon i tong dope tinggal ditonga.

19

B. MASISUNGKUNAN: (TARINGOT NI TUDU-TUDU NI SIPANGANON) PARBORU : Dihamu Amangboru, . namanungkun ma hami tu hamu. PARANAK : Nauli Tulang PARBORU : Nangkining madipasahat hamu tujolonami tudu-tudu ni sipanganon on Beha Amangboru hatamu taringot tu tudu-tudu nisipanganon on PARANAK : Horas ma jala gabe Tulang; Taringot ni tudu-tudu nisipanganon naung hupasahat hami tujolomu Rajanami, surung-surungmuna do i Tulang. Songoni ma alusnami Rajanami PARBORU : Surung-surungnami do on Amangboru, ba, mauliate ma dihamu saluhutna, Laos ditariashon ma tu sude pihak Parboru: Dihamu dongan tubunami, Boru/Bere, Dongan Sahuta dohot Ale-ale, nunga rap umbege hita taringot ni tudu-tudu nisipanganon on, surung-surungta do ninna on. Antong dos ma rohanta ate tapasoding ma jolo asa tauduti panghataionta dohot Raja ni Pamoruonta, Laos digora ma boruna: Hamu. Borunami, pasoding hamu ma jolo tudu-tudu ni sipanganon on Laos songoni ma dihamu Amangboru, beha, maboi udutanta panghataionta PARANAK : Horas jala gabe ma Tulang, nunga rade be hami, tapungka ma manghatai Catatan: Di Ulaon sisongon on, na ro tondong mamboan sipanganon namarhadohoan, digokkon Suhuti do Dongan Tubu nasumolhot, Dongan Sahuta, Ale-Ale dohot Boru/Bere Laho mamungka panghataion jolo dipasahat ma tu Dongan Sahuta ai nasida do siungkap Bahal. Alai molo dos roha nasida laos dipasahat Dongan Sahuta ma tu Dongan Tubu ni Suhut i; jala didok: naung sahata ma hita. Di angka ulaon napola padalan Gokkon dohot Jou-Jou, asa sude taruli naeng ma nian dipasomal namasisungkunan, dipamungka ni panghataion, ai hurang denggan do panghilalaan ni tondong na ro tu ulaon i molo so adong sungkun dohot alus. Molo tagokkon Dongan Sahuta dohot Ale-Ale, tapasangap nasida di panghataion, nang pe ujungna anggo parsinabung ni panghataion i, tong do tu namar-Dongan Tubu. PANUNGKUN PARBORU : (Dongan Sahuta manang na sian Dongan Tubu) Gokkon sipaimaon Joujou sialusan, ia naung ro hami mangalusi gokkon dohot jou-joumuna, jala naung hundul ma hita nuaeng diatas ni Amak tiar ditonga ni jabu namarampang namarjual on sigonggom pangisina, sai tiar ma antong parhorasan panggabean i dihita tu angka ari nanaeng ro. Ia nunga simpul hita mangan indahan na las nihabosurhon, marlompan natabo nihasagathon huhut minum aek sitiotio, sai tu tiona ma angka pansamotan parsauliani tu joloan ni arion tumpahon ni Amanta Debata Pardengganbasa i. Bagot namarhalto ma natubu di robean, Horas ma namanganhon lam tugandana ma dihamu namangalean. Ia namanungkun ma hami nuaeng taringot tu Sintuhu ni indahan masak dohot lompan natabo i, dia ma nangkatna dia ma ultopna, dia ma hatana dia ma nidokna sibegeon ni pinggol sipeopon ni roha dipaboa Suhutnami ma., PANGALUSI SIAN SUHUT PAIDUA : Horas ma jala gabe Rajanami, songon nanidokmuna i ma tutu: sai tu tiarna ma parhorasan panggabean i sai tu tiona angka pansamotani di hita tu angka ari nanaeng ro. Taringot tu sipanganon naung rap tahasagathoni dohononnami ma: Sitiktik ma sigompa golang-golang pangarahutna, Tung songoni ma sipanganon naung tahasagathoni sai godang ma pinasuna Taringot tu sungkun-sungkun ni Rajai alusannami ma Parhorason Panggabean do nidokna, botima PANUNGKUN PARBORU : Horas ma jala gabe Rajanami, Parhorason Panggabean do hape pinaboana. Ia marangkup do nahundul, mardongan songon namardalan, marangkup do nauli mardongan do nadenggan, angkup ni parhorason panggabeani haru tangkas ma paboa hamu asa dibege Amanta Raja songoni nang angka Inanta Soripada, botima. PANGALUSI SIAN SUHUT PADUA : Tutu ma nidokmunai Rajanami, marangkup do nauli mardongan do nadenggan, angkup ni parhorason panggabean naung hudok hami nangkining, dohononnami ma tutu: Sadarion, di ari nauli nadenggan on, na ro do Raja ni Pamoruonta, Amangboru dohot Namborunta marga mandapothon Amanta, Keluarga di bagas on, diboan nasida sipanganon na tabo.

20

Ndang hum roha ni Amanta dohot Inanta manganhon holan nasida ba di jou hita, asa rap manghalashon. Ba asa haru tangkas botoonta di haroro nasida namamboan sipanganon nataboi ba hupasahat hami ma tu hamu laho manungkun nasida, botima Rajanami. PANUNGKUN PARBORU : Horas ma jala gabe, na ro do hape Pamoruonmu mandapothon hamu sadarion, diboan nasida sipanganon na tabo, dijou hamu hami manghalashon ba dohononnami ma: Poltak Bulan Tula, Si Raja Manggule, Ro Borumu mamboan Sipanganon na Tabo tu hamu ba dohot hami antong maulae; mauliate ma dihamu. Ala Pamoruonmuna do na ro mandapothon hamu tontu adong ma nanidokna: Dibaheni: Asa dolok ni purbatua ma panatapan tu Panangkalan, ala tutuma songon pinaboamu, Borumuna do na ro manopot Hula-Hulana, hupasahat hami ma tuhamu panghataion on, asa tangkas hamu masisungkunan jala masialusan, songoni ma sian hami. Mauliate ma. Catatan: (Nasomal langsung nama namardongan tubu masisungkunan.) PARBORU : Mauliate ma dihamu Raja ni Dongan Sahutanami, nunga dipasahat hamu tu hami panunghunon on antong rap ma hita laho umbege alus sian nasida naro manopot hita dihutaon. PARANAK : . PARBORU : Amangboru, manghatai ma hita: Ia naung hundul ma hita nuaeng di atas ni Amak Tiar ditonga ni jabu namarampang namarjualon sigonggom pangisina, sai Asi ma Roha ni Tuhanta di hita , sai tiar ma antong parhorason panggabean i dihita tu joloan on. Ia nunga simpul hita mangan indahan na las nihabosurhon, huhut marlompan nataboi nihasagathon, songoni nang minum Aek sitio-tioi, sai tu tiona ma Parhorason Panggabeani dihita tujoloan ni arion tumpahon ni Tuhantai, ia namanungkun ma hami nuaeng Amangboru di sintuhu ni indahan masak dohot lompan nataboi, dia ma nagkatna di ma ultopna dia ma hatana dia ma nidokna, sibegeon ni pinggol sipeopon ni roha, botima. PARANAK : Horas ma jala Gabe Rajanami, Songon nanidokmunai ma tutu: ia taringot ni sipanganonmu na hupatupa hami i Rajanami dohononnami ma: Godang sibutongbutong. Otik sipir nitondi. Tung sosadia pe sipanganon natupa i, sai pamurnas ma i tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu ma i, sipaneang holi-holi. Hinarat Pangkal ni tobu, tonggina songon gula Ndada namangholit hami Rajanami, tung sibahenon do naso sadia. Molo tung pe namangholit Rajanami, sai tamba ma nahinolit pasu-pasuon ni Tuhanta Pardenggan Basa i; Songon nidok ni umpama dohononnami ma Rajanami: Bagot namarhalto ma natubu dirobean Horas ma hamu Hula-Hulanami namanganhon Horas ma nang hami namangalean Taringot tu sungkun-sungkun ni Raja i alusannami ma: Parhorasan Panggabean do Rajanami PARBORU : Horas ma jala gabe Raja ni Boru, ba ia nunga didok hamu parhorasan panggabean do hape nanidokna, ba tung mandok mauliate situtu ma hami tu adopan ni Amanta Debata, jala songon nidok niumpama ma: Bagot namarhalto ma natubu dirobean Horas ma hami namanganhon, lam tu horasna ma hamu namangalean. Timbo dolok martimbang, torunai dalan tu onan, Sai manumpak ma Amanta Debata na di ginjang, sai ro ma dihamu singkat ni i marlipat ganda angka pansamotan. Ia marangkup do nahundul, mardongan songon namardalan marangkup do nauli mardongan do na denggan, namanungkun ma hami Raja ni Boru siangkup ni parhorasan panggabean i haru tangkas ma dipaboa Raja ni Boru, asa rap umbege angka Amanta Raja dohot angka Inanta Soripada PARANAK : I MA TUTU Rajanami, tung mansai las do rohanami disungkun-sungkunmuna i, ai lam tangkas nuaeng huboto jala huida hami:Sisuan bulu do hamu jala sipanjala, Siboto uhum do hamu jala angka Anak ni Raja.. Songon nadidokmuna i do tutu Rajanami: marangkup do nauli mardongan do nadenggan, Asa tangkas ma Purba, tangkasan ma Angkola, asa tangkas hita maduma tangkasan ma namamora pasupasuon ni Tuhanta, siangkup ni parhorasan panggabean i tutu paboaonnami ma songon nanidok ni angka Ompunta naparjolo i Rajanami:

21

Denggan ma bulu godang, denggan bahen hite-hite Ai molo adong Anak magodang, denggan ma asa hot ripe Asa tubuan laklak i tubuan singkoru, tubu sanggar diparsopoan Asa tubu dinasida Anak dohot Boru, jala denggan-denggan diparngoluan.. Songoni ma Rajanami, ia adong ma di hami anak magodang, Asa jagar-jagar diparngoluonon ninna roha, ba nijujuan ma asa manjalahi/mangaririt boru, asa hot ripe. Ia toho ro ma ibana mardalani tu huta ni Raja i, nang pe hurang diboto ibana maruhum, alai hubege hami ndang dung hea hona hata, siala ni i ba pajumpang ma ibana dohot Boru ni Rajai di huta on,. Mulak ma anaknami on dipaboa ma tu hami angka natua-tuana, naung pajumpang ibana dohot sahalak Boru naburju Boru ni Rajai.(didok ma marga ni Parborui) sian Huta..(didok huta ni Parborui) jala pandokna nunga denggan nasida manghatai jala masioloan hata ibana dohot Boru ni Raja i, ima (santabi) Rajanami Boru ni Rajai namargoar (dipaboa goar ni Borui) asa hot ripe. Dung dipaboa anaknami tu hami barita on, jala dipaboa na-boru ni Raja i do hape ditodo ni rohana migor las do rohanami Rajanami ai tangkas do huboto hami haburjuon ni Rajai marboru: ai didok do: Urat ni singkoru, dihungkupi bulung bira, anggo haburjuonmu marboru, nunga tarbarita sahat ro didia. Ala ni las ni rohanami jala mangingot di haburjuon ni Rajai marboru salelengon, Ai. ida-ida do nabutong jora-jora do namale, hapogan ma hami, tiniti ma ari nauli laho ro mandapothon Raja I, jala tarida ma i antong sadarion haburjuon ni Raja i manjalo haroronami. Tanda ma tutu: Pat ni Gaja tu Pat ni Hora, angka Anak ni Raja do hamu Rajanami jala naburju marroha. Siala ni i Rajanami, diharoronami sadarion, ima napatangkashon alu-alu ni anaknami i, manang natutu do naung masioloan hata nasida dohot boru ni Rajai asa tung pos rohanami. Songoni ma jolo boa-boa ni haroronami Rajanami. PARBORU : Horas ma jala gabe Raja ni Boru, Diboa-boa ni haroromuna sadarion mandapothon hami laho patangkashon alu-alu ni anakmu. Tutu ma antong songon nanidokmuna i molo magodang boru jala adong rongkapna ba i do sihalashononhon asa pamulion. Alai, songoni ma godang ni Doli-Doli na ro tu bagasnami on ndang binoto tutu, manang namarga dia do naung masioloan hata dohot borunami. Ise tahe goarni anakmunai Ba namargoar i ma hape anakmunai, husungkun hami ma jolo Borunami asa hualusi hami hamu,: Laos digora ma Boruna : Hamu borunami, nunga rap umbege hita diboa-boa haroro ni Raja. (marga ni Paranak) Ba hamu ma manungkun Maenmu manang naung tutu do dioloi /masioloan hata nasida dohot anak ni Raja.... (marga) (Tardipaula Borunasida ma manungkun) laos dialusi nasida ma hula-hulana mandok: mahusungkun hami Rajanami Maennami jala nunga dialusi hami mandok: Tutu do Rajanami; naung masioloan hata nasida dohot Anak ni (marga ni Paranak), Mauliate ma anggo songoni, Dihamu Amangboru nunga husungkun hami borunami jala dapot alusna: Tutu do naung masioloan hata nasida dohot Anakmu. Horas ma jala Gabe. PARANAK : Mauliate ma Rajanami, tutu do hape alu-alu ni anaknami, jala mauliate ma di Amanta Debata Pardenggan Basa i, naung padomuhon panghataion ni anaknami dohot boru ni Raja i. Dibaheni Rajanami, ala naung masipaoloan hata do anaknami dohot borumu, ido nahuhalashon hami Rajanami asa marhitei ma, unang holan hata ni naposo Rajanami ba diharoronami on ma hami manomba hamu laho Patua Hata ni anakhonta. Jadi haroronami on Rajanami parjolo pasahatonnami ma: NAPATUA HATA MA HAMI RAJANAMI. Mauliate ma. PARBORU : On pe Amangboru: molo dung adong parpadanan ni Anakmu dohot Borunami, jala nunga dipaboa hamu ia haroromuna on nuaeng mandapothon hami ima NAPATUA HATA, mauliate ma Amangboru, hujalo hami ma i. Asa dohononnami ma: Tubu ma Lata dibona ni Bunga-Bunga, sai tubu ma Anak namarsangap dohot Boru namartua dihitaon saluhutna Asa ranting ni bulu, jait marjaiotan, nunga hujalo hami NAPATUA HATA hamu tu hami, atik adong dope sitaringotan, songoni ma Amangboru. PARANAK : Mauliate ma Rajanami; ia naung dioloi hamu hami na-Patua Hata mangido ma hami Rajanami diharadeon ni rohamu, asa molo dos tahinami dohot tahini Rajai, laos ditingkion ma nian hita marhusip-husip, di somba ni uhum somba ni adat digodang ni sinamot sipasahatonnami huhut laho mangarangrangi ulaon nanaeng patupaonta Rajanami. Songoni ma pangidoannami Rajanami.

22

PARBORU : Mauliate ma di Debata Pardenggan basi I; pangidoanmu asa udutanta ma panghataiontaonta tu ulaon namarhusip, laho manghusipi angka sipatupaonmu tu hami dohot tu angka namangarangrangi ulaon diangka ari nanaeng ro, ba nauli mai Amangboru ai nunga pitu lilinami paualu jogianami, nunga nauli nipinami ai adong ma hamu nuaeng pandurungannami Nuaeng pe Raja ni Boru, ala huboto hami do: Pat ni Gaja tu Pat ni Hora, angka anak ni Raja do hamu jala angka namamora. Ba taringot tu sombani Adat, Somba ni Uhum ba pasahat hamu ma tu hami Sinamot i mansai godang, PARANAK : Mauliate ma Rajanami, tutu do songon nanidokmunai, Pat ni Gaja tu Pat ni Hora, Jala sude do hita napungu on angka anak ni Raja jala naburju marroha, Alai Rajanami.., nidok pe songoni dibuhul Rajaima asa huboto hami taringot ni godang ni somba ni uhum, somba ni adat sipasahatonnami, ontak ni natolap gogonami Rajanami, sai naoloannami do pangidoan ni Raja i, alai asal ma nian Raja i sai ingot di umpama namandok songon on: Madekdek ma lanteung, tongon ma tu tombara, Unang dok hamu hami parteus, silehonon do nasosadia. Botima pangidoannami Rajanami PARBORU : Toho ma tutu nanidokmuna i asa hami manggollit sipangidoannami di somba ni uhum, somba ni adat, sinamot sipasahatonmu tu hami: Ba tangkas do tarbarita anggo hamoraonmu parSilindung i, ba asa las rohanami pasahat hamu ma;, Hoda sabara, Horbo sabara, Lombu sabara, Mas dohot sere pitu ampang, tano dohot Ogung sabangunan, songoni ma pangidoannami Raja ni Boru. PARANAK : Horas ma jala gabe Rajanami., Las situtu do rohanami di alus dohot barita napinaboamu taringot tu hamoraonnami par-Silindung on, alai holan on Rajanami: Najolo do i. Anggo nuaeng dung namardeka on hita, mansai las do roha nunga gabe kota hutanami i, ndang dapot be disi idaon duhut panjampalan gabe habis ma horbo, lombu dohot hoda i nigadis jala binahen ma hepengnai laho pasingkolahon angka beremuna i, ba taringot tu tano Rajanami holan sallupak nama na di Siatas Barita an, ba Ogung i pe ndang haru tarida be ala marsarune nama nuaeng, dohonon sarune lehonon ingkon papunguon jolo sihumisik laho parohon i sian luat bariba an, ba molo boi elek-eleknami Rajanami pasada hamu mai sude tu Rupiah. Alai andorang so digollit hamu Rajanami, tangkas do paboaonnami pangidoannami tu Rajai, ala sangap do hamu Hula-Hulanami, alaponnami do Borumu Rajanami sian hutamu jala hatana Rajanami Alap Jual ma , di alaman ni Rajai ma ulaon, ia Sinamot Somba ni Adat, Somba ni Uhum nanaeng gollitonmuna Rajanami pangidoannami nian Sitombol ma jala Ulaon sadari. Disi ma namarune dohot napaulak une. Songoni ma pangidoannami Rajanami PARBORU : Horas ma jala gabe Raja ni boru, dipangidoanmu asa somba ni uhum, somba ni adat sipasahatonmu tu hami sitombol, ulaon sadari jala Alap Jual ma Borunami. Taringot tu pangidoanmuna i, ba dison do angka dongan tubunghu, jolo hupasahat ma jolo hataon tu nasida :Ba songoni ma dihita namardongan tubu, Dongan Sahuta, Boru dohot Berenami; nunga rap umbege hita dipangidoan ni Raja ni Boru, beha pandokmu, alusi hamu ma.: huhut ma dipasahat panghataion i parjolo tu Dongan tubuna. Catatan: taringot tu alus ni angka dongan tubu dohot Dongan Sahuta bervariasi ma i begeon alai anggo kuncina di Raja Hata do. Diandehon muse hatai tu Boruna: Hamu Borunami, elek do hami tuhamu, ala hamu do namanjamahon huhut mangulahon ulaon di hula-hulamu, naeng jolo begeonnami soara sian hamu taringot tu pangidoan ni tondongta. ALUS SIAN BORU: Horas ma jala gabe Rajanami, mauliate ma dihamu Hula-Hulanami nasai tongtong ingot tu hami Borumu, ba sidohononnami Rajanami, pos do roha diburju ni nanaeng paribannami on naburju marhula-hula, songon dia pe digollit hamu Rajanami anggo hami Borumu rade ma laho mangulahon ulaonmu Hula-Hulanami. Parhata Parboru: Mauliate ma dihamu Raja ni Borunami.., Sai songon na pro do hamu huida hami tu nanaeng paribanmuna on. (huhut mengkel-engkel) Laos diandehon muse hatana tu Suhut Parboru: Hamu Suhut sihabolonannami., Andorang so hualusi pangidoan ni Raja ni Borunta mangido ahu asa lehon hamu pandapotmu taringot tu pangidoan nasidai. Alus ni Suhut Parboru: Horas ma jala gabe Anggidoli/Hahadoli.. Anggo hami songon tona ni Ompunta naparjoloi do dohononnami: Sada do hita songon daion mual, sisada anak, sisada boru, pangintubu do hami, hamu do painundun, songon nanidok ni umpama:

23

Dangkana do Rantingna, Hata ni Hahana/Anggina laos i do hatanami. Ba, songon dia pandok ni Hahadoli/Anggidoli naung sahata ma hita disi. Songoni ma Hahadoli/Anggidoli mauliate ma Parhata PARBORU: antong ala songoni ma pangidoanmu sude, jala dipasahat hamu tu ahu laho manggollit somba ni uhum, somba ni adat, sinamot nagok sipasahataon ni Pamoruonta tu hita ba mauliate ma, Catatan : Secara jujur dohonon, holan proforma do anggo namarhusip namasa di pangarantoan on, ai sude sihataan di ulaon parhusiponi nunga sudenai dihatai Paranak dohot Parboru. Hata kasarna rupani, nang pe so diulahon parhusipon i di Jakarta on, langsung martumpol jala tarpasu-pasu na boi do, harana di Ulaon unjuk tong nadiulahi do na marhata sinamot jala sude nahinataan diparhusiponi laos ido dihatahon di pesta unjuk, holani tutu ba mardalan Pinggan Panungkunan, ai gabe MARHATA SINAMOT nama goar ni ulaon i. PARBORU: Songoni ma dihamu Raja ni boru, nunga dibege hamu alus ni sude sian dongan tubunghu, Borunami, dohot Dongan Sahutanami, tarlobi sian Suhut sihabolonannami ba dohononanmi ma songon pangidoanmuna i di Adat nagok, Alap Jual, Sinamot Sitombol, Ulaon Sadari, laos disungkun tu Paranak: alai anggo Suhi ni Ampang na-Opat dohot angka Ompung Suhut, dohot Namboruna tangkas do sombaonmuna di Ulaon Unjuk i atehe Amangboru; Dialusi Paranak: OLO RAJANAMI, Pasahatonnami do songon pangidoanmunai Antong Amangboru, Sinuan bulu sibaen nalas, sinuan partuturon sibaen nahoras Pasahat hamu ma Sinamot nagok tu hami disamping ni Suhi ni Ampang Naopati Godangna : Rp. 50.000.000,== sitombol, ulaon sadari. Ala songon nanidok diginjang i, holan proforma do namasiigilan i, sabotulna naboi do laos oloan ni parhata ni Paranak alai asa mardalan songon panghataion adat ba diulahon ma panghataion taringot ni godang ni sinamot songon on. PARANAK : Mauliate ma Rajanami, laos diandehon ma hatana tu loloan i jala didokma: Nunga rap hita mambege pangidoan ni Rajai Hula-Hulanta taringot tu Sinamot na gok sipasahatonta ima godangna Rp. 50.000.000,== Sitombol, Alap Jual, Ulaon sadari andorang so hualusi hupasahat ma jolo tu hamu Dongan Tubu Dongan Tubu : Mauliate ma, di hamu Rajanami tangkas situtu do hubege hami balga ni sinamot sipasahatonnami alai songon hatanami naparjolo do Rajanami, anggo haburjuonmu marboru nunga tarbarita sahat ro didia, jala huboto hami do songon nanidok ni umpama: Hau ni Tarabunga hasonggopan ni Haluang, Hula-Hula naburju marroha do hamu ndang na pola gulut di uang. Jadi pangidoannami Rajanami, asa marpanarihon hamu di Suhutnami naung matua on. Songon nadisungkun muse dongan tubu naasing: Dialusi Dongan Tubu Na asing: Sahata ma hita naung didok dongan i laos i ma hatanami. Disungkun muse Boru/berena: Beha sian hamu Boru dohot Berenami.., Hamuna do nahupangasahon hami dipangolion ni Tulangmuna on, mangido hami asa bahen hamu alusmuna dipangidoan ni Hula-Hulanta Hata sian Boru ni Paranak: Horas ma jala gabe Rajanami., Nangkining andorang soborhat hita sian hutanta nunga tangkas hita satahi saoloan digogo ni sibahenon, ba anggo hami boru songon dia pandok ni hamu Hula-Hulanami, ido oloannami. Botima. Parhata ni Paranak : Songoni ma Rajanami sombanami tu hamu Hula-Hulanami., Dipangidoan asa marpanarihon hamu nian di Amang/Inangnami naung matua on. Nunga sude disigati ibana asa godang pasahatonna alai dihusiphon tu ahu Rajanami gogona ninna ontak ni Rp. 40,000.000,== ma sitombol, alap jual, ulaon sadari tamba ni suhi ni ampang naopat. Beha Rajanami.., songoni ma pangidoannami. ditingki marhusip ndang adong hata sahali manombahon, ai goarna pe ma namarhusip-husip. PARBORU : Tingkos do nanidokmuna i Amangboru, anggo hami ndang napola gulut di uang, alai angka Nantulangmuna on do namanjamahon i di napatupa ulaon i hita, haru i ma sai dimuruhi ahu sian pudion ala paotikhu hupangido. Jala songon nahubege hami, on dope Amangboru on pangoli anak, jadi ndang sadia dope nahupangido hami i digodang ni sinamot i. Oloi hamu ma Amangboru. PARANAK : Atehe, dihamu suhutnami., Beha pandokmu dipangidoan ni Hula-Hulantai.

24

Dialusi Suhut: Mauliate ma Hahadoli/Anggidoli, Songon tona ni Ompunta najolo, sada do hita songon daion mual, sisada anak sisada boru, diboto ho do songon dia natolap sibahenonta, ba dangkana do rantingna, hata ni hahana do hata ni angina., ba hupasahat hami ma tu hahadoli/anggidoli hapogosantai ia songon dia hatamu songoni do nang hatanami Laos ditorushon Parhata ni Paranak ma tu Parhata ni Parboru : Parhata ni Paranak Antong dihamu Rajanami, molo tung so tarelek hami be hamu digodang ni sinamot sipasahatonnami tu hamu, songon nanidok ni umpama ma Rajanami Amporik Mallipik, Onggang marbabang, Gabe ma parsinamot naotik Gabe ma parsinamot nagodang. Huoloi hami ma pangidoanmuna i. Rajanami PARBORU Horas ma jala gabe Raja ni Boru, laos ditariashon ma tu naliat nalolo songon on: Dihamu sude Amanta Raja dohot Inanta Soripada, Tarlobi di Suhutnami, nunga rap umbege hita digodang ni Sinamot sijaloonta sian Pamoruonta ima Rp. 50.000.000,== sitombol, alap jual, ulaon sadari. Jadi Amangboru, mauliate ma, alai asa dos nangkokna dohot tuatna, atik adong sipangidoonmuna sian hami, rade do hami mangoloi hamu ontak ni natarpatupa hami. PARANAK I do tutu Rajanami.., Tangkas do huboto hami anggo angka Nantulangnami tung mansai namalo do martonun, jala angka ulos natinonun ni angka Nantulangnami angka Ulos nauli do, dibaheni Rajanami Ulosi hamu ma hami saluhutna Pomparan ni Ompunami dohot angka Boru dohot Berenami. PARBORU Tutu doi Amangboru., Anggo angka Nantulangmuna on sude do on partonun jala mansai sihol do roha laho mangulosi hamu sude dohot Ulos Herbang alai ditingkion .masusah dapot boning, dungi ari udan, ala ni i anggo ditingki on 17 lembar ma Ulos Herbang sipasahatonnami jala angka na so dapotan Ulos herbang pasahatonnami ma tu nasida ulos natinonun sadari. Botima Raja ni Boru PARANAK Mauliate ma Rajanami., alai molo siat pangidoannami, ala sigodang tondong do Suhutnami on jala songon nabinotomu on dope ibana pangolihon anak, hupasahat hami ma bonangna tu hamu sipasahatonmu tamba ni naung tinontuhonmunai 17 lembar, ima pangidoannami Rajanami,. Botima.. PARBORU Mauliate ma Amangboru huoloi hami pe i, alai ingot hamu unang ma gumodang uramna sian dengkena PARANAK Mauliate ma Tulang, mangantusi ma hami di nanidokmunai. PARBORU Antong laos tauduti ma laho mangarangrangi nanaeng siulahononta. Dung masioloan hata Pihak Parboru dohot Pihak Paranak digodang ni Sinamot dohot godang ni Ulos Herbang diuduti ma muse manaringoti: 1. Tinasak (Tudu-Tudu ni Sipanganon sipatupaon di Unjuk) songoni nang tu parbagi ni parjambaran juhut. Biasana sidapot solup do Paranak molo Ulaon Alap Jual alai sabalikna Sidapot Solup ma Parboru molo Taruhon Jual. 2. Pinggan Panganan dohot Ulos tinonun sadari masinagkohi tangga ni balatukna be. 3. Panandaion tu Suhi ni Ampang na Opat dohot namardomu tusi 4. (Tintin Marangkup)Upa ni Tulang ni Pangoli 5. Gareja Partumpolon: Pamasu-masuon:, ari/tanggal dohot jomna, 6. Alaman Parpestaan dohot godang ni Undangan sian Parboru/Paranak. 7. Jom ni namarsibuha-buhai dohot siboanon ni Paranak di namarsibuha-buhai unang ma laos i muse tu napaulak Une. 8. Dung sidung dihata i, sahat ma tingki tu napasahathon INGOT-INGOT

PARANAK (MARRIA-RAJA)
Tanggung jawab ni Dongan Sabutuha dohot Boru/Bere ni Hasuhuton i do Ulaon on, ingkon namasitungkol-tungkolan songon suhat di robean, masiaminaminan songon lampak ni gaol. Patupaon ni Suhut Sihabolonan ma : A. TUDU-TUDU NI SIPANGANON Ndang pola lengkap namargoarna, alai ingkon tarida do disi Ulu ni Pinahani dohot Ihur-ihurna, ima napatuduhon roha ni Suhut napasangaphon angka Raja naginokkonna tu ulaon i, dipatupa sipanganon namarhadohoan ndang jagal rambingan . Andorang so mangan jolo dipeakhon ma tudu-tudu ni sipanganoni dingkan tonga ni tondong na ro,

25

jala dihatahon protokol ma tudu-tudu ni sipanganoni huhut diputar dihapeahannai. Ima napatuduhon na tu sude na ro i do hasahatanna. Hatana : di Amanta Raja dohot Inanta Soripada, Raja ni Dongan Tubu, Raja ni Boru dohot Bere, Raja ni Dongan Sahuta dohot Ale-Ale, dison dipatupa Hasuhuton do tudu-tudu ni sipanganon di ulaonta sadarion, tung songon on dope natarpatupa Hasuhuton ditingki on laho pasangaphon hita, songon nanidok ni umpama ma dohononnami: sitiktik ma sigompa, golang-golang pangarahutna, tung songon on dope na boi tarpatupa hasuhuton sipanganon di hita di ulaonta sadarion, sai manumpak ma Amanta Debata, sai godang ma pinasuna. B. DUNG SIMPUL MARSIPANGANON, DIPUNGKA MA ULAON MAR-RIA RAJA: 1. Manungkun ma Dongan Tubu, Dongan Sahuta tu Hasuhuton taringot tu Gokkon. 2. Parsinabung di Ulaon di Ulaon Tonggo Raja manang Ria Raja, i ma namangatur sude ragam ni siulaon, namangulahon dohot sipatupaon di Ulaon Unjuk. 3. Ditontuhon ma disi: Pomparan ni Ompu Sihahaan manang Sianggian nagabe Parsinabung, Suhut Paidua, Parhobas, dohot naparadehon angka haporluan di ulaoni. 4. Laos dison ma ditaringoti mengenai sijalo Ulos Herbang, diruar ni nasapanganan Hasuhuton Bolon. (tu angka dongan tubu, namarompu-ompu dohot Boru).. 5. dibagi ma Surat Gokkon 6. Dung singkop sude, diparade ma Ampang inganan ni Tumpak, ai somalna: Martumpak dijabu do sudena nian namarsabutuha dohot Boru/Berena ndang martumpak dialaman. 7. dipasahat ma sian tudu-tudu ni sipanganoni, jambar juhut tu namarompu-ompu, Boru/Bere, Dongan Sahuta dohot Ale-Ale.namandohoti ulaon i. 8. Marhata sigabe-gabe, martangiang panutup. Tangkas do taboto jala taparmudarhon, ia bangsonta Bangso Batak nunga Jolma nataratur di sude panggulmit ni ngoluna sian mulanai sahat ro di tingki on ima siala na niihot ni RUHUT RUHUT PARADATON NI HALAK BATAK, SI SADA ANAK SI SADA BORU, SISADA TAHI SI SADA OLOAN ima nadapot tarida sian angka umpama: Masiamin-aminan songon lampak ni Gaol.Masitungkol-tungkolan songon Suhat di robean, Mangangkat rap tu ginjang, manimbung rap tu toru tongtong satahi saoloan. Jadi molo naeng denggan ulaon paradatoni, jolo pinasangap ma angka Dongan Sabutuha, Dongan Tubu, Boru dohot Bere, songoni nang Dongan Sahuta dohot Ale-Ale. Tarlobi ma di napasangaphon horong ni Tulang dohot Hula-Hula. Songoni ma nian nang sabalikna: molo dipasangap dongan hita di angka ulaon paradaton nanaeng ulahononna, hita pe naeng ma tangkas pasangaphon donganta nanaeng marulaoni, marhite haroronta mandohoti ulaoni ai didok do: Sisoli-soli uhum, siadapari gogo: sude do ripe ni halak Batak tarihot di norma norma ni paradaton ni Halak Batak, disada tingki na ingkon sahat do tu ibana mangulahon Adat, Adat di Las ni Roha dohot di Arsak ni Roha.

PARBORU MARTONGGO RAJA


Di Parboru do Ulaon Martonggo Raja, jala na ro tu Ulaon Martonggo Raja ima angka Dongan Tubu, Boru/Bere, Dongan Sahuta dohot Ale-Ale Dos do Cara Pangulaon di na MARRIA RAJA Paranak dohot di na MARTONGGO RAJA Parboru, holan i, ndang papungu tumpak di Ulaon Tonggo Raja Parboru. Sude ulaon tonggo Raja dohot Ria Raja ingkon patupaon Sipanganonna na Raja, ingkon tarida do disi pinomat ni Ulu dohot Ihur-Ihur ni Pinahan i ,; molo so tarida Ulu dohot Ihur-Ihur didok na ro ma jagal rambingan/jagal pasar, maksudna ndang dipasangap namarulaon i angka tondongna na ro manungkoli ulaonna. Manat unang tartuktuk, nanget unang tarrobung Ala naung tahasomalhon do di tano pangarantoan on hata SINAMOT SITOMBOL unang lupa Parboru mangisi Pinggan Panganan tu angka na di gokkon ni Parboru dohot pangantusion asa parsidohot nasida mangan tuhor ni Boru songoni nang di panghilalaan na gabe dohot nasida Parboru. Ala Sinamot Sitombol do nanijalo ni Shut Parboru, dung sidung ulaon tonggo raja, tinggal dope HahaAnggi, Dongan Sabutuha, Boru/Bere ni Hasuhuton Bolon, laho manjalo Jambar nasida sian Sinamoti, ima nanidokna Jambar sihataan dijabu ndang sihataan di lapik.

26

Khusus : Upa Tulang denggan ma Suhut Sihabolonon borhat mangadopi Hula-Hula, Tulang ni Boru Muli, pasahathon huhut manghatahon Gokkon dohot bentuk ni Ulaoni, Sijaloon dohot Sipasahaton ni Parboru, laos ditingki napasahathon Gokkon tu Hula-Hula i, laos dipasahat ma tu nasida Upa Tulang. Songoni ma tong carana dinapasahathon Gokkon tu Tulang, Bona Tulang, Tulang Rorobot, Bona ni Ari.. Tu Hula-Hula ni na Mar-haha-maranggi dohot Hula=Hulani Anak Manjae, boi ma dipasahat haha-anggi dohot anak manjae tu hula-hulana be.

ANDORANG DI NAMARRIA RAJA DOHOT MARTONGGO RAJA


A. PARBORU: 1. Ditontuhon ma Pomparan ni Hahadoli manang Anggidoli nagabe Parsinabung 2. Ditontuhon ma angka ise nagabe Protokol ni Ulaon 3. Boru : Namanjalo Siuk dohot Daftar ni Siboan Siuk, manjalo Nabinoan ni Horong Hula-Hula dohot Tulang, paradehon karung, marnida kesiapan ni Raja ni Hula-Hula dohot Tulang laho masuk (di harbangan), dohot manjaga jala patuduhon hundulanna. 4. Paradehon : 1. Daftar Susunan ni Suhi ni Ampang na opat. 2. Sijalo Jambar Panandaion. 3. Daftar Susunan ni Hula-Hula dohot Tulang. 4. paradehon amplop naung marisi hepeng sipasahaton tu : Tulang ni Boru Muli dohot tu sude Horong Hula-Hula dohot Tulang, Jambar ni Tulang ni Pangoli (Tintin Marangkup), Pinggan Panganan dohot Olop-Olop., Ulak ni Tandok + Siuk, dohot Piso-Piso. 5. ULOS HERBANG: dipersiaphon hian ma susunanna: diginjang ma Ulos Pansamot, ihut ma Ulos Hela, Ulos ni Pamarai, Ulos ni Sihunti Ampang, dohot Ulos ni Anak manjae baru pe angka Ulos Herbang tu ruar ni Suhi ni Ampang na opat i.

B. PARANAK : 1. ditontuhon ma Pomparan ni Hahadoli manang Anggidoli nagabe Parsinabung 2. ditontuhon ma angka is nagabe Protokol ni Ulaon 3. Boru : Namanjalo Siuk dohot Daftar ni Siboan Siuk nabinoan ni Horong Hula-Hula dohot Tulang, paradehon karung, marnida kesiapan ni Raja ni Hula-Hula dohot Tulang laho masuk (di harbangan), dohot manjaga jala patuduhon hundulanna. 4. Paradehon : 1. Daftar Susunan ni Suhi ni Ampang na opat. 2. Daftar ni Sijalo Ulos Herbang. 3. Daftar Susunan ni Hula-Hula dohot Tulang. 4. paradehon amplop naung marisi hepeng tu Pinggan Panungkunan, sipasahaton Jambar Panandaion sesuai tu Daftar naung dilehon ni Parboru, : Tulang Tintin Marangkup, Ulos tinonun sadari dohot Olop-Olop, . Ulak ni Tandok + Siuk, dohot Piso-Piso. dungi Pasituak natonggi + Upa Panaruhon C. SIPANGANON : 1. Tudu-tudu ni Sipanganon 2. Dengke Simudurudur, 3. Marune dohot 4. Paulak Une.

ISTILAH DI ULAON UNJUK


A. SINAMOT SINAMOT : ima BOLI manang TUHOR ni Boru sipamulion i. Hepeng manang Pinahan pe songon namasa nahinan si jaloon ni Ama ni Boru muli ma i. Parboru manjalo Sinamot Paranak manjalo Ulos Herbang. Ndang tarmasuk tu Sinamot na ni jalo ni Hasuhuton Parboru ima: Parjambaran tu: o Si Jalo Bara, o Pariban, o Tulang ni Boru Muli, o Simandokkon dohot Parjambar na gok sihataan di jabu. o Sude Parjambaran i, diluar ni Sinamot do i, jala ima sipasahaton ni Paranak tu si jalo Jambar nagok ditingki Ulaon Pasahat Sinamot/Marhata Sinamot. Dimulana, Dorbia, Sere, Tano dohot angka Ogung dohot Ringgit do dihatahon gabe Sinamot ni

27

Boru. Alai, ditingki naparpudi, nang pe Hepeng nama dihatahon gabe Sinamot, alai anggo isi ni panghataion tong do didok : piga Lombu, piga Horbo dst .. B. SIJALO BARA Aka Pinahan do dihatai Sinamot ni Boru, Sijalo Bara ma borhat tu huta ni Paranak laho maningkir Lobu (Bara) inganan ni Dorbia i. Dung sahat ro di tingki naung nibuhul ni Paranak tu haroro ni Suhut Parboru Maningkir Lobu, borhat ma Sijalo Bara dohot manang piga donganna tu huta ni Paranak. Mangarade Sipanganon namarsaudara do Suhut Paranak manjakkon haroro ni Suhut Parboru, jala dung sidung nasida mangan dipungka ma manghatai taringot tu: C. RINGGIT Ringgit (Sinamot ni Boru) ima najinalo ni Parboru sian Paranak laho bahenon ni Parboru gabe jambar tu Tulang ni Boru Muli, dohot Suhi ni Ampang na Opat. D. DORBIA Dung sidung Acara manjalo Sinamot di Jabu, hehe ma Parboru sian hundulanna laho maningkir Lobu inganan ni Dorbia nagabe Sinamot i. Dung lengkap do sude bilangan ni Dorbia i diungkap ma bahal ni Lobu i jala diolat Parboru ma Dorbia i tu hutana. Ia dihuta ni Parboru adong do nadigoar siungkap bahal laho pamasukkon dorbia i tu lobu, mangarancang asa aman. Adong do parjambaran tu nasida siungkap bahal. E. PAMARAI Ima sian Suhut Paranak, namanjalo Tumpak sian angka Sisolhotna, molo tumpak ringgit dipamasuk ma tu Puro, molo tumpak dorbia dipamasuk ma tu Lobu. Ibana do melapor tu Suhut Sihabolonan taringot tu Jumlah ni Ringgit dohot Dorbia sian Tumpak ni angka Sisolhot. Diharoro ni Suhut Parboru (Rombongan Sijalo Bara) ba Pamarai do mangadopi nasida dohot pasaehon sude sinamot naung nihataan di namarhata Sinamot i. F. PANJUHUTI : Tinasak do sipata didok goarna, ima sipasahaton ni Paranak laho sipanganon ditingki Ulaon Unjuk. Sadari andorang so mata ni ulaon i, nunga sahat i, Dorbia (Horbo. Lombu. Pinahan Lobu) dohot Boras tu bagas ni Parboru rap dohot uduran ni angka Boru ni Paranak, laho paturehon i dimata ni ulaon (mangalompa) rap dohot Boru ni Parboru. Pedoman ni PANJUHUTI dohot DENGKE o Ia di hita Par-Silindung molo Panjuhuti (Taragu manang Tinasak) napinasahat ni Paranak tu Parboru HORBO di namarunjuk, LOMBU TUNGGAL do pasahaton ni Parboru tu Paranak jala SILA do digoarii molo dung masak manang DENGKE. o DENGKE do goar ni Juhut nanilehon ni Parboru tu Paranaki, ima ULAK ni Taragu dohot sulangsulang napinasahat ni Paranaki tu Hula-Hulana Parborui. Jadi siani dapot do tarida, nasa naung pinasahat tu Hula-Hula ndang adong be sijaloon ni Paranak siani, ai ma dilehon Parboru tu nasida Dengke sibagion nasida songon ulak ni Panjuhuti i. (Taragu i) Namargoar ni Horbo i ma sibagion ni Parboru gabe Parjambaran Juhut tu angka sisolhotna jala namargoar ni Lombu i ma sibagion ni Paranak marguru tu ruhut parjambaran namasa di nasida be. Babi/Pinahan Lobu do Panjuhuti dipatupa Paranak ulakna lehonon ni Parboru ma Dengke Simudurudur tu Paranak i. Dengke i do sibagion ni Paranak tu Dongan Tubuna, Boruna, jala Lompan ma goarna dipasahat tu Hula-hula dohot Tulangna. Alai, ala naung martondong do Parboru dohot Paranak, di parbagian ni namargoari/tudu-tudu ni sipanganoni, ditingki so dibagi dope parjambarani dohonon ni Parboru ma tu Paranak songon on: Di hamu Parboruonnami, ala huida jala huboto hami do na digokkon hamu Hula-Hulamuna Dongannamisahundulan, songoni nang Dongantubumu Berenami, dohot Borumu Ibaberenami, ba dison hupasahat hami ma parjambaran di nasida jala hamu ma napaturehon hombar tu haroro nasida dohot namasa dihamu. Dipasahat ma sian namargoar i tu Paranak songon nanidok diginjangi jala ima goarna: JAMBAR TARIPAR. Ndang adong klaim ni Paranak di napinasahat i tu nasida, ai Piring ni Parboru do i tu nasida.. G. DENGKE SIMUDUR-UDUR Ikan Mas manang Ihan namansai balga, sahat ma didok ala ni balgana Ihan nalobangon, (molo di partopi laut: ala ndang sai dapot Ikan Mas, ditonahon ma tu Pardengke Laut:: Dengke Jompol manang Dengke Gabu ) sipasahaton ni Parboru tu Paranak, disamping ni dengke dohot ingkau rata

28

(sayur) donganna laho sipanganon ni horong Paranak di mata ni Unjuk i. H. UNJUK Pataridahon/mangunjuk : Tinasak nadipatupa ni Paranak pasangaphon Hula-Hulana Parboru jala songon dia do balga ni dengke dohot sipanganon napinatupa ni Parboru tu horong Paranak i. I. SINAMOT SITOMBOL Ditingki on ndang songon naung pinatorang diginjang i be anggo pangantusion di Sinamot i. Nunga sude masuk tu sinamot i, Jambar Hepeng, Namosok, d.n.a. gabe Hula-Hula Parhobas ni Paranak di Ulaon Unjuk, ripe sonang nama Paranak, manortori di alaman ni Parboru Hula-Hulana i. Asa tarida istilah Mangan Tuhor ni Boru, undenggan ma Ulaon i : Taruhon Jual.

MAMUNGKA PARTONDONGON

Asa unang gabe basis ni pangantusionta di angka Ulaon Adat DI PANGOLION NI ANAK/PAMULIHON BORU naung somal taulahon di tano pangarantoan on, denggan do ra molo pinatorang saotik dison pardalan ni Ulaon sisongoni sian namamungka sahat ro di namangujungi Ulaon Adat di napangolihon Anak/Pamulihon Boru di mulana i, di hita angka par-Silindung: Adat do Ugari, Sinihathon ni Mulajadi Siradotan manipat ari, Salaon di siulubalang ari Jongjong Adat sitongka do i tabaon, Peak pe Adat sitongka do i langkaan Adat na so jadi mose, Uhum na so jadi muba. Denggan ma bulu godang denggan baen hitehite, molo adong anak magodang/ boru magodang denggan ma asa hot ripe Asa tubuan laklak tubuan singkoru, tubu sanggar di parsopoan Asa tubu di nasida Anak dohot Boru, asa jengjar-jengkar di parngoluan Molo dung dihalomohon sada Anak Baoa naeng mardongan saripe dohot sada namarbaju, dipaboa ma tu Natorasna jala molo lomo do roha ni Natorasna naeng martondong tu Parboru marhite Boru tinodo ni Anaknai, migor do dihapogani manjou Pamoruonna asa laho mangjubungi Parborui. Manungkun tu Parboru; biasana parjolo ma nasida manghubungi apala Boru ni Parborui paboahon sangkap nasidai. Dung manghatai Boru ni Paranak tu Boru ni Parborui, migor do ulahonon ni Boru ni Parborui laho pabotohon sangkap napinasahat ni Boru ni Paranaki tu Hula-Hulana, Natoras ni Boru nasinagkap ni Paranali nanaeng parumaenna . Molo dioloi Hula-Hulana do sangkap ni Paranaki (biasana nunga dipaboa Borunai tu nasida sangkap ni si Doli) migor ma dihubungi nasida Boru ni Paranaki paboahon pangoloion ni Hula-Hulana manjalo sangkap ni Paranak laho manopot Borunai. Dibuhul ma tingki laho naek Pande lapatanna tingki haroro ni utusan ni Paranak mandapothon Parboru tu Jabu ni Parborui laho patuahon panghataion i. Ro ma rombongan ni Paranak: Dongan Tubu, Boru, Dongan Sahuta ni Paranak, tu bagas ni Parboru, songon namamungka panghataion di sangkap ni Anak nasida naeng mardongan saripe dohot Boru ni Parboru tinopot nasida i. ima nidokna Naek Pande. Jala namanguluhon panghataion disi digoari ma Pande Hata. Manghatai ma Pande Hata sian Paranak dohot Pande Hata sian Parboru manaringoti sangkap ni anak nasida nanaeng parajahon boru nasida (mardongan saripe). Molo dung tingkos jala masioloan nasida taringot ni sangkap ni anakhon nasida, dipatua ma hata ni naposo i jala ditingkion didok ma Patua Hata. Ndang i dope sautna, na ingkon ro dope Pande Hata ni Paranak nalobi lengkap tu bagas ni Parboru, laho manghatai Sinamot (Marhusip-husip) Najolo didok do goarna Marhata Sinamot manang Manghatai sinamot. Ditingki on, songon naung pinatorang diginjang i nunga dipasada sasudena ima: Napatua Hata dohot Namarhusip jala ndang adong pola be sipingkiran, ai ma sidung hian sude dihatai Suhut Paranak dohot Suhut Parboru, holan namanambor-nambori nama anggo Ulaon Marhusip. Di Ulaon Namarhata Sinamot (nuaeng Marhusip) terjadi ketegangan, saut manang na so saut

29

partondongon i, haputusanna dinamanghatai sinamot i do.. Borhat ma Horong Paranak diboan nasida ma Parbue sitonggi-tonggi, sisigaton ni Parboru. Dung sahat tu Bagas ni Parboru, dipasahat ma i laho sisigatan ni Parboru. Jolo disigati Pihak Parboru do i nabinoan ni Paranaki asa disuru nasida hundul. Ndang mamboan Sipanganon namartudu-tudu Paranak tu Bagas ni Parboru ditingki Naek Pande songon namasa di Jakarta on Marhata Sinamot (Marhusip) Alai anggo Pihak Parboru napaimahon haroro ni Paranaki, paradehon sipanganon ma nasida laho manamuei Pihak Paranak na ro. Paradeon ni Parboru do di si sipanganon dohot juhut namarsaudara, lapatanna sipanganon namartudu-tudu, patuduhon na so jagal rambingan manang jagal pasar. Di cara sisongon on ma tarida timbo ni budaya ni Bangso Batak, na tongtong pasangaphon tamue manang tondong na ro mandapothon nasida. Tung so hum do roha ni Halak Batak molo ro tondongna sian huta naasing, mulak sian bagasna so jolo mangan ingkon do tamueanna.. Hasomalan nadenggan situtu do i di ngolu ni hita Halak Batak. Dung tipak sude sipanganon di jolo ni napungui, dipeakhon Parboru ma Tudu-tudu ni sipanganoni di tonga-tonga ni napungu i, napaboahon tu sude na pungu i na so Jagal Rambingan diparade Parboru manjakhon haroro nasida. Ditingki mangan nasida mandok hata ma sahalak horong ni Parboru ima hata sidumaduma mangan jala didok ma: horong ni Parboru : Hamu tondongnami, na ro tu huta on, didok umpama : Marbau tanduk, marbau holi-holi, godang sibutongbutong, otik si pir ni tondi Tung so sadia pe sipanganon i, pamurnas ma tu daging, saudara tu bohi, Horas ma namanganhon, Horas ma napatupahon. Sitiktik ma sigompa. Golang-golang pangarahutna, songoni pe sipanganon natupa sai godang ma pinasuna. horong ni Paranak : I ma tutu Rajanami, Raja ni Hula-Hula, Gabe ma namala, gabe ma nanilean Godang do sipanganon na nileanmunai, ba godang ma dihamu pinasuna tu joloan ni ari on. Botima Parboru : I ma tutu, di hamu Tondongnami, Sahat ma nauli ro ma najagar tu hita on saluhutna. Sude ma rap mandok : I ma tutu. Parboru : Dung sidung mangan, huhut sidung namasisisean Paranak dohot Parboru taringot tu sipanganon dohot haroro ni Paranak sahat ma tu pokok panghataion ima angka di hata sinamot dohot angka parjambaran dohot lan na asing namardomu tu sangkap ni haroro nasida. Manghatai ma hita hamu Raja ni Parboruon. Nunga nihatahon nangkining di hata sidumaduma mangani, taringot di sipanganon naung tapangani, di jabu namarampang namarjual, namarsangap namartua on, sigonggom pangisina. dst. dst. PARANAK : Olo Rajanami, nunga hupangan hami sipanganoni nihabutongkon dst laos ditambai muse Ia tambor bonana, rugun ma nang dohot punsuna, ia gabe, mamora hulahulana, sai songoni ma nang dohot Boruna. Songoni ma seterusna panghataion ni Paranak dohot Parboru masialusan songon nasomal (ida hata di parhusipon dohot angka hata di ulaon naasing melengkapi panghataion dst) Parboru : dung didok angka hata nauli dohot umpama didok ma: Siala haroromuna tu Bagas on, ai patumpol nuaeng dison: Pat ni Gaja tu Pat ni Hora, Anak ni Raja, Pahompu ni namora. Tontu adong ma sitaringotan diadong roha ni pananginangi na liat na lolo.: Hata nauli hata nadenggan, sibegeon ni pinggol, sipeopon ni roha, botima hatanami PARANAK : dihatahon ma maksud ni anakna tu boru ni Parboru jala didok ma asa manghatai sinamot Parboru : Ba nunga binege hatamuna Paranak, godang ma pasahat hamu sinamoti, dst. Dungi masiigilan ma nasida di godang ni sinamoti, upa ni Suhut sihabolonanan, sijaloon ni Ama ni Borui. Jala tung nania do lelengna dihatai nasida asa marune tu na denggan. Dungi dihatai ma muse, Jambar ni si Jalo Bara, Tulang, Simandokkon, Pariban, Todoan (Panghaei + Bola Tambirik) Upa ni Ompu dohot Anak Manjae.+ Tintin Marangkup. Dungi dipasahat Paranak ma Bohi ni Sinamot tu Suhut Sihabolonan dohot Patujolo ni Jambar tu pangalambungi, dungi diganupi ma napungui dohot Pasituak Natonggi/Ingot-Ingot. PARANAK : Dung singkop sude, dipasahat ma hatana marhite angka umpama mangido maaf molo

30

adong hata natarlobi dst. PARBORU : Andigan ma hami ro maningkir lobu Sian on ma ro hata SI JALO BARA ai najolo ndang hepeng dihatai Tuhor ni Boru, angka Horbo, Lombu, Hoda dohot angka Sere, Mas, dna. Ima umbahen na ro Parboru (SI JALO BARA) tu huta ni Paranak laho maningkir Bara/Lobu, paposhon roha ni Parboru di Sinamoti naung nioloan nasida. Alai sai adong do sian dos ni roha ima napasadahon na marhata sinamot dohot maningkir Lobu, jala molo diulahon sisongon on. sibagi dua ma Paranak dohot Parboru di harugian na marsipanganoni. Dung simpul sude panghataioni dohot denggan: Dibuat Suhut Parboru ma Parindahanan naimbaru; dipamasuk ma sude tudu-tudu ni sipanganoni tu parindahanani, dipanuti denggan, siboanon ni Paranaki tu hutana. Haha manang Anggi ni Hasuhuton Parborui ma SIJALO BARA: Borhat ma ibana dohot manang piga donganna tu Huta ni Paranak maningkir Bara/Lobu dohot isina.. Diolat ma Pinahani tu huta ni Parboru, adong ma dihuta ni Parboru naginoar Si Ungkap Bahal asa pamasuk Pinahani. Horbo, Lombu, Hoda dohot lan Pinahan naasing dipamasuk ma tu Bara ima nigoaran tingki i: SINAMOT NA GOK Haha-Anggi ni Hasuhuton Paranak ma PAMARAI :, na pabarahon Pinahan nagabe Sinamot, ai molo ro tumpak sian Dongan Sabutuhana angka Dorbia do, Horbo, Lombu, ba ibana ma manjalo huhut pabarahon, paima ro si Jalo Bara ni Parboru maningkir Bara i. Denggan ma tutu namamungka partondongon namasa ditingkion, ima naung langsung masipajonohan Pihak Paranak dohot Pihak Parboru manaringoti sangkap nasida nanaeng martondongi, gabe boi ma dohonon ndang sai sude be umbotosa molo so mardomu hata pangidoan ni Paranak dohot Parboru (biasana ala ni Sinamot) gabe ndang sai dapot be begeon endei : mulak mulak di tangga do anak ni na so marhepeng. Boasa mulak-mulak di tangga?? Di angka Ompunta Naparjoloi, songoni nang ditingki on di sebagian huta di Bona ni Pasogit, tong dope diulahon nasida namamungka partondongoni songon naung pinatorang di ginjangi, jala songon on ma cara pelaksanaanna.

AHA DO PANJUHUTI
Ia PANJUHUTI ima goar ni Horbo, Lombu manang Pinahan Lobu nabinoan ni Paranak tu Huta ni Parboru ditingki UNJUK. Molo Unjuk Bolon , Horbo Tunggal nabolon ma diharihiri Paranak, Molo unjuk nasomal do Pinahan Lobu do, jala ingkon jumolo sadari sahat tu huta ni Parboru, tarmasuk boras silompaon dongan ni panjuhuti i, unang dihadihaon roha ni Parborui. Dung dilompa Horboi, Juhut ni Horboi digoari ma TARAGU manang TINASAK taida ma pandohanna: Ia Juhut nasantanggoi, ima Taragu ni Boru nahualap hami gabe Parumaennami Jadi MARUNJUK ima naputuduhon Juhut ni Boru nabinoan ni Paranak pasangaphon Hula-Hulana, Parborui, jadi ndang dung tarmasuk nahinan Panjuhuti tu godang ni Sinamot. Parboru manjalo Panjuhuti (Tudu-Tudu ni Sipanganon) balosna sian Parboru tu Paranak ima Dengke Simudur-udur, dohot Dengke naasing muse donganna laho sipanganon ni horong Paranak.. Sinamot balosna ima Ulos Herbang, Panjuhuti balosna ima Dengke Simudur-udur. Alai lam tamba taon ndang apala tuhor be lapatan ni napamuli Boru alai hira boi ma dohonon namasileanan: Parboru manjalo Sinamot jala Paranak manjalo Ulos Herbang dohot hata pasu-pasuan Dihata ni Gokkon dohot Jou-Jou pe jotjot do dapot idaon hata namandok: Mangan indahan na las dohot minum aek sitio-tio huhut manjalo dohot pasahathon Adat na hombar tu ulaon i.

PESTA UNJUK (ALAP JUAL)


31

Dung sahat diari nabinuhul ni Paranak dohot Parboru diari Pamasu-masuon Parbagason di Bagas Gareja songonon ma pardalan ni ulaon: A. SIBUHABUHAI PARANAK. Sogot manogoti diparnangkok ni mata ni ari, borhat ma rombongan ni Paranak dohot Pangoli sian hutana laho mandapothon Parboru dihuta ni Parboru. Siboanon ni Paranak ima Namargoar (Pinahan Lobu) ndang pola balga i, dibagasan Ampang doi dibahen, jala biasana mangisi Ampang i, Boru ni Suhut Paranak. On ma na digoari si Hunti Ampang jala sijalo Ulos si Hunti Ampang ma nasida. Diboan Pangoli ma Bunga Tangan laos disi ma dipasada Bunga sipasahaton ni Boru Muli tu Anak Pangoli. Dung sahat dihuta/dialaman ni Parboru i, dijolo ma Ampang i jala ihutma Pangoli dipudina, dungi Suhut Paranak diihuthon angka dongan sauduran PARBORU. Nunga mangarade Parboru, dibagas dohot sude angka Dongan Tubuna dohot angka Boruna. Sipatupaon nasida pe manjalo Paranak ima DengkeSimudur-udur nunga diparade hian, songoni nang boras sipir ni tondi dIatas pinggan. Andorang so ro dope Paranak diupa nasida ma jolo Boruna naneng Pamulioni, jala Namboruna mandonganii di kamar penganten huhut mangalehon angka poda. Pelaksanaan ni Ulaon na Mar-Sibuhabuhai: Manggora ma sahalak sian Parboru manggokkon Rombongan ni Paranak asa masuk nasida tubagas, jala hira-hira manang napiga langkanai sian pintu masuk migor ma disampakkon sahalak Ina sian Parboru Boras si Pir ni Tondii tu rombongan ni Paranak 3X huhut didok Horas, Horas, Horas tong 3X songon panampakhon ni borasi. Dijalo Boru Muli ma Anak Pangoli dipintu: Dilehon Pangoli ma Bunga Tangan i tu Boru Muli jala disemathon Boru Muli ma Bunga di Jas ni Pangoli (ma adong hian ingananna) Masuk ma Pangoli dohot Boru Muli dohot angka pandongani tu ruangan khusus/kamar paima borhat tu Gareja. Ia Ampang nabinoan ni Paranak dipeakhon ma jolo ditonga-tonga ni Punguan i, jala dung sidung masijalangan, jongjong ma Parboru dohot Paranak masiadop-adopan. Disigati Parboru ma Ampang namarisi Tudu-Tudu ni Sipanganon dohot sitonggi-tonggi, jala dipasahat ma tu Pamoruon asa dipature, dungi dipersilahkan ma jolo Paranak hundul. Parboru : Beha Raja ni Boru, mamereng tu tingki hita asa tapungka ma nian ulaonta Paranak : Nauli Rajanami; huhut digora Boruna asa diparade Tudu-Tudu ni Sipanganoni PARANAK: Pasahat tudu-tudu ni Sipanganon. Dihamu Rajanami, Hula-Hulanami, parjolo ma hita mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai ai ala asi dohot holong ni rohaNa dapot dihita nuaeng ari nauli ari nadenggan on disangkap ni rohanta laho mangudurhon anakhonta tu jolo ni Debata di Bagas JoroNai asa laho manjalo pasu-pasu parbagason. Siala ni sangkaptai Rajanami, dison ro do hami tu adopanmu Hula-Hulanami pasahathon tudu-tudu ni sipanganon Sibuha-buhai dohot pangidoannami tuadopan ni Debata Pardenggan Basai asa mambuhai parhorason panggabean ma on Rajanami dihita saluhutna tarlobi di Anakhonta nanaeng mamungka parbagasoni sadarion. Tung songon on dope naboi tarpatupa hami Rajanami, las ma rohamuna manjalo. Botima. PARBORU Dihita napunguon Amanta Raja dohot Inanta Soripada Suhut Parboru: dison nunga tajalo tudu-tudu ni sipanganon sibuha-buhai sian Pamoruonta, ba tung dijolo ni Hasuhuton Bolon pe nuaeng tudutudu ni sipanganon on naung rap manjalo mahita disi. Botima da. Huhut migor ro ma Boru ni Parboru mamboan Dengke sipasahaton nasida tu Paranak. PARBORU Pasahat Dengke:

32

Di hamu Raja ni Borunami, nunga dipasahat hamu tu hami Hula-Hulamu tudu-tudu ni sipanganon sibuha-buhai, dison hupasahat hami ma tu hamu Dengke simudur-udur, Dengke sitio, Dengke Sahat, dohot pangidoan tu Tuhanta Pardenggan Basai asa mudur-udur ma antong parhorason panggabeani dihita tujoloanon, Tio ma nang parngoluonta dohot pancamotani, sai sahat ma angka nasininta ni rohanta tarlobi di Anakhonta nanaeng manjalo pasu-pasu parbagason on. Songoni ma jolo hatanami. Catatan : Dung pe dipasahat hula-hula Dengke simudur-uduri asa masijalangan. Martangiang sian Paranak. Dung Amen laos didok hata ni sipanganon. Dung sidung marsipanganon: dijou Parborui ma Penganten asa rap pungu martangiang laho borhat tu Gareja. Martangiang laho borhat: sian Parboru. Borhat tu Gareja, parjolo ma haruar sian bagas Penganten, baru ma udur angka naasing B. DI GAREJA: Dung sidung Ulaon Pamasu-masuon di Gareja : mandok hata ma sian Paranak dohot Parboru: mandok mauliate laos manggokkon na ro i, asa rap udur tu bagas parpestaan. C. DIINGANAN PARPESTAAN 1. ULAON NI PROTOKOL Dung sahat sude Rombongan: (Penganten, Suhut Paranak, Suhut Parboru) tu Bagas Parpestaan, migor ma mangarade parjongjongna be di Pintu Masuk tu Gedung i, asa tipak sude masuk molo dung ro gora sian Protokol. Protokol Parboru: Dihamu Pamoruonnami, huparade hami di hamu inganan disabola hambirang molo masuk hita tu bagasan gedungon, songoni ma boa-boanami tu hamu Protokol Paranak: Mauliate ma Rajanami; laos ditariashon ma: songoni ma dihita na mar-Dongan Tubu Paranak, Boru, Bere, Dongan Sahuta, Aleale, nunga dipasahat Hulahulanta dihita inganan: disabola hambirang dung masuk tu gedung on, masuk ma hita tabuat be ma ingananta.. Protokol Parboru: Dihamu Borunami; ida hamu ma jolo manang naung sude sahat Suhut Sihabolonan nadua dohot Penganten. Molo dung sahat nasida paboa hamuma(dialusi Boru: dibahen Jari Jempol paboa naung siap) Protokol: 1. Di Amanta Raja dohot Inanta Soripada naung masuk tubagasan Gedung on, ala naeng masuk ma rombongan ni Penganten, songon namanomu-nomu nasida, dohot hormat, mangido hami diharadeonmu asa rap jongjopng hita. 2. Dihamu Parmusiknami, asa mangarade ma hamu mambahen musik panomunomuon. 3. Di hamu Rombongan ni Penganten: Masuk ma hamu 4. Manungkun Boru nabertugas manang naung lengkap Hula-Hula dohot Tulang 5. di jou ma Suhut Sihabolonan laho manjalo haroro ni Hulahula dohot Tulang 6. Boru sijalo Siuk dohot si Pir ni Tondi nabinoan ni Hula-Hula, mangarade hian. 7. Dihamu nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hula dohot Tulangnami: (didok Marga ni angka HulaHula dohot Tulang) sahali manjanghon ma hami diharoromuna, dijolo ma Hula-Hulanami Tulang ni Boru Muli ihut ma Tulang Hula-Hula ni Anak. 8. Musik : manjanghon hula-hula dohot Tulang. 9. Manjalo haroro ni Hula-Hula: Dijolo Suhut Sihabolonan, Paidua, dst. sambil mundur sahat dijolo ni podium. migor ma jongjong suhut dibarisan parsiamun mangadophon hulahula dihambirangna ma angka suhut martinodohon mangihuthon tingkatanna be Siap ma Boru manjalo dengke dohot sipir ni tondi nabinoan ni hulahula Protokol : Horas ma di hamu sude Hula-Hulanami, nunga huparade hami inganan di hamu disabola siamunnami, hundul ma hamu Rajanami. (Borunami: Patuduhon hamu inganan/hundulan ni sude hulahulanta) Didok tu Protokol Paranak : Amangboru ala naung masuk do sude hulahulanami, hupasahat hami ma tu hamu acara on. Protokol Paranak : Mauliate ma Rajanami;

33

(tata cara ni Paranak manggora huhut manjalo hulahula nasida dos do songon tata cara ni Parboru; alai parjongjong ni Suhut Paranak dihambirang ma asa ditingki na namanjalang hulahulai denggan ma mardalan mandapothon inganan di nasida naung pinarade ni Paranak 2. MAMUNGKA ULAON UNJUK : Protokol Parboru : Manungkun Paranak asa mamungka ulaon Protokol Paranak : Manggora Suhut Sihabolonan laho pasahat tudu-tudu ni sipanganon Protokol Parboru : Manggora Suhut Sihabolonan + Dongan Tubu manjalo tudu-tudu ni sipanganon 3. PASAHAT TUDU-TUDU NI SIPANGANON Hata ni Paranak : Dihamu Raja ni Hulahulanami, parjolo ma hami mandok mauliate tu Tuhanta Pardenggan Basai namangalehon ari nauli ari las ni roha on di hita ima naung manjalo pasu-pasu parbagason anakhonta sadarion dibagas joro ni Tuhantai; dison ro do hami tuadopanmu Hulahulanami, pasahathon tudu-tudu ni sipanganon tu hamu, tudutudu ni sipanganon di las ni rohanta sadarion, jala hatana Rajanami dohononnami ma: Godang sibutong-butong, otik sipir ni tondi, tung songon on dope naboi hupatrupa hami sipanganon on Rajanami sai pamurnas ma on tu daging saudara tu bohi, horas ma hamu Hula-hulanami namanjalo horas ma nang hami Borumu napatupahon. Botima . (ndang pola jolo masijalangan) 4. PASAHAT DENGKE SIMUDUR-UDUR Hata ni Parboru : Di hamu Raja ni Borunami: Nunga dipasahat hamu tu hami tudutudu ni sipanganon di ulaonta on, dison ro do hami pasahathon tu hamu Dengke Simudurudur, Dengke sitio, dengke sahat, dohot tangiangnami mangido tu Tuhanta Parasirohai, asa mudurudur ma antong parhorason panggabeani jaloonmu tujoloanon, dengke sitio ma on: sai tio ma nang angka hangoluan dohot pansamotani jala dengke sahat ma on sai sahat ma sude angka nasininta ni rohanta lehonon ni Tuhanta hombar tu lomo ni rohaNa. Las ma rohamu manjalo, botima. (baru ma masijalangan) Protokol Parboru: Dihita namardongan tubu, Boru, Bere, dongan sahuta, aleale tarlobi ma dihamu Raja ni Hulahulanami, dison nunga dipasahat Pamoruonta Tudu-tudu ni Sipanganon tu hita, molo tung dijolo ni hasuhuton pe hasahatanna naung rap manjalo ma hita disi. Botima Protokol Paranak : Songoni ma dihita dst. (boa-boa ni Dengke tu pihak nasida) Protokol Parboru : Amang boru: asa tapungka marsipanganon, ala hamu do napatupa sipanganon on laos hamu ma namamboanhon tangiang mangan tu adopan ni Tuhanta Protokol Paranak : Martangiang Amen didok ma hata sidumaduma mangan dihamu hulahulanami dohot disude Amanta raja dohot Inanta soripada, sude hita napunguon, hata ni sipanganon dohononnami ma: sitiktik ma sigompa golang-golang pangaruhutna, tung songoni dope sipanganoni natarpatupa hami, sai godang ma pinasuna, marjobut ma hita. Rajanami, Hulahulanami: ro ma hami pasahathon sulangsulang natabo tu hamu rade ma hamu manjalo, jala hata ni sulangsulang Rajanami laos sian on ma dohononanmi: husulangi hami ma hamu Rajanami dohot sulangsulang natabo on, sulang-sulang pangidoan di hagabean di tubu ni Anak tubu ni Boru ala naung hualap hami Borumu gabe Parumaennami, las ma rohamu manjalo, botima. 5. MARBAGI TUDU-TUDU NI SIPANGANON: PARJAMBARAN JUHUT Protokol Parboru : Amangboru, mangan ma namangan dope, manghatai ma hita: Nunga dipasahat hamu tu hami tudutudu ni sipanganon on, namanungkun ma hami Amangboru taringot tu tudutudu ni sipanganon naung pinasahatmuna on., beha ma hatana taringot tu son. Protokol Paranak: Horas ma jala gabe Rajanami; taringot ni tudutudu ni sipanganon naung hupasahat hami tu hamu, ba songon dia ma pangatur ni Rajai. Sidapot solup ma hami, botima Protokol Parboru : Andorang so di seat raut parjolo ma di seat hata; Ala dison do huida hami HulaHulamu, Haha Parhundulnami, songoni nang Dongantubumu, Berenami, dohot Borumu, Ibaberenami, dison pasahatonnami ma Parjambaran Taripar tu nasida :

34

2 soit, satonga somba-somba, parsanggulan parhambirang. , hamu ma namangatur parjambarani tu nasida. Protokol Paranak:. Songon naung hudok hami i do Rajanami, sidapot solup ma hami, songon dia ma dipasahat hamu tu hami las ma rohanami manjalo. .Mauliate ma Dung dipasahat Parboru Jambar Taripar tu Paranak mangido tingki ma Paranak: Protokol Paranak : Rajanami, mangido hami tu hamu, asa hupangke hami jolo tingkion laho mangido tumpak sian angka namanghaholongi hami, beha Rajanami Protokol Parboru :. Nauli Amangboru, ulahon hamu ma Protokol Paranak: Dihamu dongantubunami, Dongan sahuta, aleale, lumobi ma dihamu Borunami dohot Berenami, napangolihon Anak do hita sadarion: songon nidok ni umpama: sisolisoli uhum siadapari gogo, marade hami dison laho manjalo tumpak, panungkolionmu dipangolion ni anakta on, ro ma hamu godang godang ma pasahat hamu. Songoni ma di hamu nang horong ni Tulangnami songon nidok ni umpama ma dohononnami: Dangka do dupang, Amak do rere, Amang do Tulang, Anak do ia Bere Molo tung naeng manumpahi hamu Rajanami dinapangolihon Anak Beremuna on, las ma rohanami manjalo. Mauliate ma parjolo. (langsung dipangido Musik) Ditingki namanjalo tumpak Paranak, sambil lalu maedalan ma parbagi ni Parjambaran Juhut. Protokol Parboru : Dihita namardongan tubu, Borunami, ro ma hamu tu son asa rap hita paturehon parjambaran on. (dos ma tahinta parjolo ma tapasahat jambar ni Hulahulanta) dialusi dongan: tubu : (denggan ma i tutu) Catatan: napasahathon Jambar juhut tu Horong Hula-Hula naeng ma sian Dongan Tubu 6. PARBAGI NI PARJAMBARAN JUHUT Protokol Parboru: Jambar ni hula-hulanami : Osang ma jambarmu Rajanami Jambar ni Tulangnami : Somba-Somba ma jambarmu Rajanami Jambar ni Bona Tulang, Bona ni Ari, Tulang rorobot, Hulahula namarhaha maranggi sahat tu hulahula ni anak manjae : sude ma sombasomba napinonggolan. Soit na bolon di : hahadolinami Soit na bolon di : anggidolinami: Parsanggulan Parsiamun : jambar ni Boru dohot Berenami Soit : di Punguan Soit : jambar ni pariban Dongan Sahuta Ale-ale. - Jambar di Tulang ni Hela. - Pangula ni Huria. Sian Ihur-Ihur: dipasahat ma jambar ni na saTulang: ima Dongan Sabutuha: Molo di Hutagalung Tuan Napitu : (na sa Tulang ima: 1. O.Ujung Oloan 2. Namoratonggor 3. Datu Timpus Na sapanganan : suhut marhaha-maranggi na sapanganan: (umpamana: molo sian Namora Tonggor: piga anak ni Namora Tonggor) Ihur-Ihur na tinggal : jambar ni Suhut Sihabolonan Molo Hutagalung Paranak: Kebetulan rap par-Silindung dohot Parboru gabe somba-somba ma sipasahaton tu sude hula-hula; Alai laho pasahathon jambar tu Hula-Hula pangalapan Boru jolo pinasahat ma hata pangidoan songon on: Rajanami; songon naung dibege hamu parbagi ni parjambaran juhut dipatupa Hula-hulanami, di nasida do anggo Osang. Ala nii Rajanami tung sian sombasombai pe hupasahat hami jambarmu naung Osang mai Rajanami, Las ma rohamu Rajanami. Parjambaran naasing dos ma songon parbagi ni parjambaran napinatorang na tu parboru i.

35

PESTA UNJUK TARUHON JUAL


1. PARBORU : a. Ro ma Parboru dohot sude horong Hula-Hula dohot Tulang, tu huta ni Paranak., sadari andorang so mata ni ulaon i. b. Paranak ma paradehon inganan parbornginan di Parboru, dohot haporluan siapari. c. Ndang adong be Ulaon Sibuha-buhai, alai manogoti ditaruhon Paranak ma Sipanganon tu inganan parbornginan ni Parboru Sipanganon na jagar, laos dihatahon ma sipanganoni tu Pihak parboru songon Daon Pogu. (Sarapan Pagi) d. Dung sahat ro di tingkina laho borhat tu Gareja, ro ma rombongan ni Suhut Paranak dohot Pangoli tu inganan parbornginan ni Suhut Parboru, jala Suhut Parboru dohot Boru Muli nunga mangarade hian. Dung martangiang, rap borhat ma nasida mangudurhon Pangoli dohot Boru Muli tu Gareja. 2. PELAKSANAAN NI ULAON UNJUK DUNG MULAK SIAN GAREJA: a. Suhut Paranak rap dohot Penganten nunga masuk nasida tu inganan parpestaan. b. Suhut Parboru dohot sude horong nasida ndang masuk dope tu inganan parpestaan jala diruar ni gedungi dope nasida paima ro panggora ni Protokol ni Paranak. c. Sude ulaon Protokol diulahon Paranak: manggora naginokkonna asa masuk. Dungi jaloon ni Suhut Paranak ma horong ni : Hula-Hula dohot Tulang nasida. d. Dung masuk sude horong Hula-Hula ni Paranak, mangarade ma nasida nasapanganan dohot namarsabutuha, laho manjangkon haroro ni Suhut Parboru dohot sude rombonganna. e. Nunga mangarade Suhut Parboru: manghunti tandok nabolon, dohot Dengke Simudur-udur laho sipasahaton nasida tu Suhut Paranak. f. Protokol Paranak : Dihamu nahuparsangapi hami Raja ni Hula-hulanami Rajasongoni nang dihamu nahuparsangapi hami horong ni Hula-Hula dohot Tulang ni Raja ni Hula-Hulanami dohot Amanta Raja dohot Inanta Soripada uduran ni Raja ni Hula-Hulanami:Rajanami, nunga mangarade hami manjanghon haroromuna tubagasan gedung on, masuk ma hamu Rajanami. Dijolo ma Hasuhuton Bolon manghunti Tandok nabolon, Suhut Paidua, Dengke Simudur-udur, rombongan ni Parboru, jala dipudi nasida ihut ma Horong ni Hula-Hula dohot Tulang ni Parboru, masiboan tandona be dohot Dengke Siuk. g. Dinamasuk rombongan ni Parboru, manghuling ma Ogung, manortor ma sude Horong ni Suhut Paranak laho manjanghon haroro ni rombongan ni Hula-Hulana i. h. Sude si Pir ni Tondi dohot Dengke nabinoan ni rombongan ni Parboru, sahat jaloon ni Parank do i, (alai anggo Dengke Simudur-udur laho sipasahaton ni Suhut Parboru tu Suhut Paranak, dipasoding ma jolo paima tingki pasahathon). i. Protokol Paranak : Horas ma dihamu Raja ni Hula-Hulanami, nunga huparade hami hundulan di hamu Rajanami di sabola siamunnami, hundul ma hamu Rajanami. 3. CARA NI ULAON TARUHON JUAL DI JAKARTA: a. Parjolo ma digora asa masuk Penganten dohot Suhut Paranak songoni nang uduranna, jala didongani Suhut Sihabolonan Parboru. b. Dung sahat Penganten tu Podium, mulak ma muse Suhut Sihabolonan Parboru mandapothon uduranna tu ruar Gedung, paima ro panggora ni Paranak. c. Digora Protokol ni Paranak ma asa masuk Suhut Parboru dohot uduranna. Sude tata cara dohot hatana songon panggora natarsurat diginjang i. d. Protokol Paranak : manggora asa masuk Hula-Hula dohot Tulang. e. Dung masuk sude Hula-Hula dohot Tulang ni Paranak dipasahat ma acara tu Protokol ni Parboru. f. Protokol Parboru : manggora asa masuk horong Hula-Hula dohot Tulang. Siala dos ni tahi ni Paranak dohot Parboru, sude nabinoan ni Hula-Hula ni Parboru, Parboru do manjalo, alai dung laho sidung ulaon i, dibagi Parboru ma si Pir ni Tondi nabinoan ni Hula-Hulanai tu Paranak. g. Ala di Alaman ni Paranak do Ulaon Unjuk, gabe Paranak do mambagi Parjambaran tu Parboru, jala Ulak ni tandok ni Parboru dipasahat ma Ihur-Ihur ni Tudu-tuduni Sipanganoni. Sidapot Solup ma anggo Parboru. h. Parbagi ni Parjambaran Juhut di Parboru disesuaihon ma tu kondisi ni nanijalona. Boi ma dibagihon gabe parjambaran sian ihur-ihur i.

36

MARHATA/PASAHAT SINAMOT DI ULAON UNJUK NA DINAMASA DI JAKARTA


Ala ni angka kemajuan, dohot sompit ni tingki ni Halak Batak di Pangarantoan, gabe godang ma sian suhi-suhi ni Ulaon Adat Batak dipasada Ulaon Adat nasada tu nasada. Contohna : Patua Hata dipasada dohot Ulaon marhusip Marhata/Pasahat Sinamot dipasada dohot Ulaon Unjuk Sudena ulaon napinasada i, denggan do i, asal ma diulahon dohot sada ni tahi dohot saoloan, ai didok umpama ni Ompunta do : Aek godang tu Aek laut, Dos ni Roha do Sibaen Nasaut. alai tutu adong do hurangna di penempatanna, ima: MARHATA/PASAHAT SINAMOT nataulahon di Ulaon Unjuk ditingki on, gabe sarupa ma ulaon i dohot Ulaon Adat di Napasahat Sulang-Sulang ni Pahompu manang Ulaon Adat ni Namangalua. Jambar ni Sijalo Jambar na gok sihataan di jabu ditingki Ulaon Marhata Sinamot, gabe dirobah ma istilahna gabe : PANANDAION, jala dipasahat ma ditingki Ulaon Unjuk i. Nunga Hot Ripe (nunga manjalo pasu-pasu parsaripeon) baru pe dihatai Sinamotna. Ndang adong nian Panandaion di Adat Batak, alai ala ni Sinamot Sitombol namarlapatan mamasuk tu Sinamot I Jambar ni Parjambar na Gok, asa unang adong panghurangina di Ulaon Na Marhata/Pasahat Sinamot, ai ditingki namarhata sinamot do ingkon pasahaton ni Paranak Jambar ni Parjambar na gok, gabe diciptahon ma istilah : PANANDAION TINTIN MARANGKUP: 1. Anggo Jambar tu Tulang ni Pangolin dang didok Panandaion, resmi do I pasahaton ni Suhut Parboru tu Dongan Parhundulna, Tulang ni Helana jala dihatahon do I ditingki pasahathon. 2. Na so dapot nijalo ditingkion, ima na dohot Suhut Paranak pasahathon Pinggan Panganan tu Tulang, Bona Tulang, Tulang Rorobot, Bona ni Ari, Hula-Hula ni Namarhaha-maranggi, dohot tu Hula-Hula ni Anak Manjae, hape manggarar Sinamot do nasida, nas ingkon tumpahon ni sisolhotna ai didok do : Dangka do Dupang, Amak do Rere, Amang do Tulang, Anak do Bere. Manumpahi do nian nasida, ai pangolihon Anak Berena (Anakna) Ndang pola adong perbedaan ni pamungka ni panghataion din a Marhata Sinamot di Ulaon Unjuk di Jakarta on, di Adat Alap Jual dohot Adat Taruhon Jual. ALAP JUAL : Protokol Parboru: Dung masisisean Parboru dohot Paranak mandok kesiapan nasida, songoni nang parhundul ni angka Hula-Hulana be, dipungka Suhut Paidua ni Parboru (Protokol) ma manghatai laho pasahathon ulaon panghataioni tu dongan tubuna. CONTOH ULAON NI POMPARAN NI SI RAJA HUTAGALUNG : Protokol : Dihamu nahuparsangapi hami Raja ni Dongan Tubu, Pomparan ni si Raja Hutagalung. Ia ulaonta on ima ulaon na di hasuhuthon ni Pomparan ni Ompunta Miralopak.. Songon nanidok ni Ompunta naparjoloi: Dangkana do Rantingna, Ulaon ni Hahana do Ulaon ni Anggina, tinallik hulinghuling tarida holi-holi ala dihami hahadolimuna ma namanghasuhuthon ulaon on hamu Anggidoli Pomparan ni Ompunta Si Rajainaina, ima Anggidoli ima 1. Matasapiak langit; 2, Datu Sorga; 3. Sibulungmotung; 4. Partombus ma nagabe Panamboli, Parsinabung:diulaonta on, hupasahat hami ma tu hamu. Masisungkunan ma Anggi Doli: Matasapiak Langit, Datu Sorga, Sibulungmotung, Partombus manang ise ma sian nasida nagabe Panamboli/Raja Panungkun Dung ditodo Raja Hata/Raja Panungkun sian nasida: Masisungkunan ma jolo Parboru: Raja Panungkun: Dihamu Suhutnami, Gokkon sipaimaon, Jou-jou sialusan, ia nunga ro hami nuaeng dison lao

37

mangalusi gokkon dohot jou-joumu, jala hundul hita nuaeng di amak tiar dialaman antaran nabidang on asa tiar ma antong parsaulian tiar parhorason panggabeani dihita tumpahon ni Amanta Debata Parasirohai. Ia naung butong hita mangan indahan nalas, sagat marlompan nataboi, huhut minum aek sitio-tio napinatupamuna, sai pamurnas mai tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu sipaneang holiholi, Songon Bagot namarhalto na niagatan ni paronan, Horas ma namanganhon. Horas ma napatupahon - ia namanungkun ma hami tu hamu Hahadoli, dia ma nangkatna dia ma ultopna, dia ma hatana diama nidokna dialusi Raja ni Hahadoli ma. Suhut Paidua (Protokol): Horas ma jala gabe Anggidoli, mauliate ma di Tuhanta Pardenggan basai, mauliate ma nang dohononnami tu hamu diholong nirohamunai dihami, ro do hamu antong mangohi gokkon dohot jou-jounami, Ia hata ni sipanganon naung tapangani Raja ni Anggidoli dohononnami ma: Godang sibutong-butong otik sipir ni tondi, ia tung so sadia pe sipanganon dohot siinumon naung tahasagathon i ba sai pamurnas mai tu daging saudara tu bohi., sipaloma imbulu ma I sipaneang holiholi,: . Ia alus ni sungkun-sungkun ni -Anggidoli paboaonnami ma tutu: Parhorasan Panggabean do Anggidoli. Botima Panungkun: Horas ma jala gabe hahadoli, parhorason panggabean do hape pinaboana, ia marangkup songon nahundul, mardongan songon namardalan, marangkup do nauli mardongan do nadenggan, asa tangkas ma purba, tangkas ma angkola, asa tangkas hita maduma tangkasan ma namamora, tumpahon ni Tuhanta: asa angkup ni parhorasan panggabeani tangkas ma dipaboa hahadoli asa dibege angka Amanta Raja dohot Inanta soripada tarlobi Hula-hulanta. Songoni ma hahadoli sungkun-sungkunami, dialusi Hahadoli ma. Suhut Paidua : Horas ma jala gabe anggidoli; jagar hata dibahen hamu songon namarlompan hunik, jala dipatama hamu hatai songon namartondi eme, sai tubu ma najagar tu hita on tumpahon ni Amanta martua Debata, dohot Tondi ni Amanta Raja naliat nalolo on. Ia diari nauli diari nadenggan on nanilehon ni Tuhanta dihita na ro do Pamoruonta, Raja . mandapothon hita Hula-hulana, ba asa haru tumangkas botoonta diharoro nasida mandapothon hita, ba hupasahat hami ma tu hamu Anggidoli laho manungkun haroro nasida. botima Anggidoli Panungkun: Horas ma jala gabe diboa-boamu, na ro do hape Pamoruonta Raja .; laos diandehon Parhata ni Parborui ma hatana tu Raja ni Hula-Hula dohot Tulang mandok: di hamu nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hula dohot Tulangnami: (huhut ma digorahon Marga nasida ) songon naung rap umbege hita di boa-boa ni Hasuhuton, naeng pungkaonnami ma manghatai dohot Raja ni Pamoruonnami Raja .. Dijolo hamu siaduon, dipudi hamu sipaimaon, sihorus nasuksuk do hamu Rajanami sigohi nalonga, songon nidok ni umpama Rajanami: Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari, Hula-Hula naburju do hamu naolo manuturi jala naolo mangajari di hami Borumu, antong mangido ma hami asa tiroi hamu hami di panghataionnami dohot Pamoruonnami asa sude mardalan tu na denggan, dohot las ni roha, botima pangidoannami. Mauliate ma. Boha di hamu Pamoruonnami, Raja .. marade hamu asa manghatai hita Protokol PARANAK: Horas ma jala gabe Rajanami, Marade be hami, alai Rajanami asa tangkas hami mangalusi sungkun-sungkun ni Rajai lehon hamu ma jolo tingki dihami asa manghatai ma jolo hami namarhaha-maranggi tarlobi dohot hula-hulanami Protokol PARBORU: Nauli Amangboru, ulahon hamu ma. Dung singkop nasida manghatai songon napinatupa ni Parboru laos dipasahat ma hatana tu Parboru. Rajanami ma rade be hami Pamoruonmu, Di hamu Pamoruonnami: Ia dolok ni Sipakpahi Panatapan tu Sibuluan, asa tapungka manghatai pasahat hamu ma jolo Pinggan Panungkunan Protokol PARANAK: Mauliate ma Rajanami, ia marcahayo ma songon Mataniari marsinondang songon Bulan ba nunga manggora Hula-Hula laho mamungka manghatai ba dison pasahatonnami ma: Pinggan Panungkunan. Borunami; pasahat hamu Pinggan Panungkunan on tu jolo ni Hula-Hulanta Catatan: Pinggan Panungkunan ima Pinggan Pasu marisihon: si Pir ni Tondi (dahanon), Napuran (ganjil), Hepeng : 4 lembar sipata ditambai dohot tango-tanggo (juhut) PARBORU: Mauliate ma Raja ni Boru (Amangboru), dison nunga dipasahat hamu Pinggan Panungkunan, Pinggan sitio suara, asa tio marsoara, Pinggan Pasu, nahot dihundulanna, sai hot mamasumasu ma

38

Tuhanta dihita; songoni muse peak do diatasna Napuran sirata bulung sipalas roha ni Inanta Soripada, ba sai rata ma antong parhorasan panggabean i dapotonta tujoloan on; huhut do dison boras sipir ni tondi, parbue siribur-ribur sai anggiat ma torop maribur angka pomparanta huhut matangkang manjuara, dohot Boru naburju marroha, jala dohononnami ma asa pir ma pongki bahulbahul pansalongan, pir ma tondi sai tu tambana ma pansamotan; dison muse ringgit/Rupia namararga, homitan ni boru ni Raja, sipatamba las ni rohanta diloloan bolon on., tarida ma antong dison na Anak ni Raja do hamu, Pahompu ni namora, asa dohononnami ma Binanga ni sihombing binongkak ni tarabunga, tu sanggar ma amporik, tu lubang ma satua, sai sinur ma napinahan gabe naniula, hujalo hami ma on: (catatan: dibuat ma hepeng i, 3 lembar: salembar dilehon tu hambirangna, salembar dilehon tu siamunna, jala salembar ma hasurungan ni ibana Parsinabung) huhut ma dijou Boru: Hamu Borunami pasahat hamu ma jolo Pinggan Panungkunan on tu Paribanmu Parhata ni Borunami, jala dung sahat diuduti ma hatana mandok: di hamu Borunami, sahat ma Pinggan Panungkunan on tu hamu asa gabe Pinggan Pangalusi, mauliate ma. Diuduti ma hatana mandok: Amangboru, Ba ia hundul hita nuaeng diatas ni amak tiar dijabu namarampang namarjual sigonggom pangisina, sai tiar ma antong parhorasan panggabeani di hita tu angka ari nanaeng ro. Ia nunga simpul hita mangan indahan na las, hinabosurhon, huhut marlompan nataboi, hinasagathon, huhut minum aek sitio-tio, sai tu tiona ma angka pansamotan, parsauliani tu joloanon tumpahon ni Amanta Pardenggan Basai. Taringot di sipanganon i dohononnami ma: Bagot namarhalto ma naniagatan ni Paronan, horas ma namanganhon lam tu gandana ma di hamu namangalean angka pansamotan.. Sinimbur ni Panghat ma tu sinimbur ni hotang, sai tudia pe hamu mangalangka sai disi ma hamu dapotan pansamotan. Didok do Amangboru: Sai jolo ninangnang do asa ninungnung sai jolo pinangan do asa nisungkun, Ia namanungkun ma hami nuaeng Raja ni Boru Dia ma nangkatna dia ma ultopna dia ma hatana dia ma nidokna dipaboa Raja ni Boruma. PARANAK (mangalusi dung dijalo Pinggan Pangalusi) Horas ma jala gabe Rajanami, songon nanidokmunai ma tutu, sai tu tiarna ma parhorasan panggabeani sai lam tu tiona angka pansamotani dihita tu angka ari naro: Taringot tu Sipanganon masak Rajanami dohononnami ma: Godang sibutong-butong, otik sipir ni tondi. Tung sosadia pe nahuparade hami sipanganoni, sai pamurnas ma i tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu mai sipaneang holi-holi, hinarat pangkal ni tobu lam tu tonggina, ndada namangholit hami Rajanami tung sibahenon do so sadia, molo tung namangholit pe Rajanami siala ni tangiangmu tu Amanta Debata sai tu tambana ma naniholit. Sai songon bagot namarhalto ma natubu di robean, horas ma hamu Rajanami namanganhon horas antong nang hami namangalean. Taringot tu sungkun-sungkun ni Rajai, alusannami ma tutu: Parhorasan Panggabean do nidokna, boti ma Rajanami PARBORU : Horas ma jala gabe Amangboru dialusmunai, ia didok hamu parhorasan panggabean do hape nanidokna, ba mauliate ma tadok tu Amanta Pardengganbasai, tutuma songon nanidokmunai:: Timbo dolok martimbang panatapan tu pangaloan, Sai manumpak ma Amanta Debata nadiginjang, sai ro ma dihamu singkat ni i marlipat ganda angka pansamotan Ia namarangkup songon nahundul, mardongan songon namardalan, marangkup do nauli mardongan do nadenggan, asa tung tangkas ma purba, tangkas ma tutu angkola, asa tangkas hita Maduma, tangkasan ma na Mamora, angkup ni parhorasan panggabean i haru tangkas ma dipaboa Raja ni Boru, asa tangkas dibege angka Amanta Raja, dohot Inanta Soripada tarlobi angka Raja ni HulaHulanta., botima da Raja ni Boru PARANAK : I ma tutu Rajanami, mansai las situtu rohanami umbege sungkun-sungkunmunai, tutu ma hamu sisuan bulu jala si panjala, siboto uhum do hamu jala angka anak ni Raja. Songon nanidokmunai Rajanami asa tangkas ma purba tangkas ma angkola, jala asa tangkas hita maduma, tangkasan ma na mamora, paboaonnami ma rajanami angkup ni parhoransan panggabean i: Didok umpama ni ompunta najolo: Denggan ma bulu godang, denggan baen hite-hite. Molo adong anak manang boru magodang denggan ma asa hot ripe. Asa tubuan laklak tubuan singkoru, tubu sanggar diparsopoan, asa tubu dinasida anak dohot boru jala jengkar-jengkar dihangoluan. Ia dimanang piga ari nasalpu nunga satahi saoloan hita Rajanami disangkap ni angka anakhonta asa hot ripe, jala nagkining nunga rap hita mangudurhon anakhontai tu adopan ni Debata di Bagas

39

JoroNai asa manjalo pasu-pasu parbagason marhite Naposo ni Tuhanta. Nunga terlaksana i dohot denggan.sohariboriboan, Mauliate ma di Tuhanta Pardenggan Basai. Marpungu ma hita nuaeng dibagas namarampang namarjual sigonggom pangisina on, asa mangido ma hami nian Rajanami diharadeon ni rohamu asa tauduti ma nian ulaonta NA-MARHATA SINAMOT PARBORU : Tutu ma nanidokmunai Amangboru, denggan ma bulu godang denggan baen hite-hite molo dung magodang anak manang boru denggan ma asa hot ripe. Jala didok hamu asa tauduti ulaonta NAMARHATA SINAMOT. Mauliate ma di Debata:, Mauliate ma dihamu Raja ni Borunami.Ai nunga pitu lilinami paualu jogianami, nunga nauli nipinami ma adong hamu pandurungannami,, ba tangkas do huboto hami anggo hamu Raja . Pat ni gaja tu pat ni hora angka pomparan ni Raja do hamu jala angka namamora. dibahen i pasahat hamu ma sinamoti mansai godang. Botima hatanami Raja ni Boru PARANAK : Mauliate ma Rajanami, tutu do nanidokmunai Pat ni gaja tu pat ni hora angka anak ni Raja do hita jala angka namora, alai tumangkas do Rajanami dohononnami rap Anak ni Raja do hita naburju marroha. Ala ndang imbulu sinuanhon be hami jala huling-huling nilangkophon tu hamu Rajanami, naung borumuna hian do hami sian angka ompunami,. Tangkas do hutanda hami burju ni rohamu mar-Boru: Ai songon nidok ni umpamai Rajanami Urat ni Singkoru, dihunghupi bulung bira, anggo haburjuon ni hamu Raja Hutagalung marboru nunga tarbarita sahat ro didia. Mangingot i do Rajanami umbahen nabarani hami ro toadopanmu : ai ida-ida do nabutong jora-jora do namale. Jadi namarsomba ma hami tu hamu Rajanami taringot tu Sinamot ni Parumaennami, tarsongon on ma nian Rajanami elek-eleknami asa si sahali manombahon ma hami Rajanami disomba ni Uhum, somba ni Adat di-godang ni Sinamot ni Parumaennami sipasahatonnami tu hamu Hula-Hulanami. Songoni ma somba pangidoannami tu hamu Rajanami. PARBORU : Horas ma jala gabe Raja ni Boru, pangidoanmu asa sahali mangelekhon sahali manombahon hamu di godang ni Sinamot, anggo ahu sandiri ala tangkas do hamu tinanda naburju mar- hula-hula: alai Amangboru, asa tung tangkas botoon ni angka Amanta Raja dohot Inanta Soripada dipangidoanmu di Somba ni Uhum, Somba ni Adat dohot di hata ni Sinamot sipasahatonmu haru dipaboa Raja ni Boru ma PARANAK : Mauliate ma Rajanami, malambok pusu, tangkas ma tutu paboannami pangidoannami tujolo ni Rajai, di Somba ni Uhum, Somba ni Adat dohot dihata ni Sinamot sipasahatonnami tarsongon on ma Rajanami pangidoannami: Sinamot SITOMBOL ma nian Rajanami, disi ma Lombuna disi ma Hodana dst jala hupasada hami ma gabe Rupiah, jala ALAP JUAL ma Parumaennami, di alaman ni Rajai ma Ulaon, jala mangingot di angka porlu ni tingki Rajanami ULAON SADARI ma nian Songoni ma jolo somba pangidoannami Rajanami. PARBORU : Dihita namardongan tubu, songoni nang Boru dohot Berenami, tarlobi di hamu sude nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hulanami, nunga rap umbege hita dipangidoan ni Pamoruon asa sisahali mangelekhon/manombahon ma nasida disomba ni Uhum, disomba ni Adat dohot di godang ni Sinamot sipasahaton nasida, ima Sinamot na-Gok Sitombol, Alap Jual, jala Ulaon Sadari beha alusmu:: Songon on ma pangatur ni panungkunan: (ndang pola be tinaringotan Horbo, Lombu d.n.a.) Parjolo dipasahat ma tu Boru dohot bere: BORU : Mauliate ma Rajanami, diingot hamu do hami antong Borumu, anggo sian hami Borumu, alusnami sipangihut do anggo hami, songon dia pe haputusanmu Rajanami, namangihuthon ma hami, botima hatanami Rajanami. Songoni ma alus sian Borunta, nuaeng pinasahat ma tu hita na-Mardongan Tubu DONGAN TUBU: Mauliate ma Hahadoli, songoni pos ni roham tu pangidoan ni Pamoruonta taringot di Sinamoti, songoni do nang hami dongan tubumu sada do hita songon daion mual songon dia pe pandokmu/ alusmu tu Pamoruonta songoni do nang alusnami, hupasahat hami ma tu Hahadoli, ima hata sian hami sude Dongan Tubu. Parhata Parboru mangandehon hata tu sude Hula-Hula: PARBORU : Di hamu saluhutna Hula-Hulanami; (unang lupa manjouhon Marga ni Hula-Hulai) nunga rap umbege hita Rajanami di pangidoan ni Pamoruonnami di Somba ni Uhum, Somba ni Adat di hata ni Sinamot sipasahaton nasida tu hita asa nian sahali mangelekhon, sahali manombahon ma ninna nasida. Andorang so hualusi hami pangidoan ni Pamoruonnami asa pos rohanami Rajanami mangido ma hami di-panuturion sian hamu sude Hula-Hulanami, ai songon nidok ni Ompunta sijolojolo tubu : Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari, hamu do hula-hula naburju manuturi, huhut hula-hula pangajari, (laos digora ma Boruna laho pasahathon Microphone tu Hula-Hula) Hata sian Hula-Hula: (Hula-Hula manungkun donganna sahundulan = biasana satolop do nasida Tulang ni Boru Muli ma mangalusi)

40

Horas ma jala gabe dihamu Raja ni Borunami, Taringot ni pangidoanmu tu hami hula-hulamu, nunga satahi hami, ahu ma namangalusi: Mansai las rohanami umbege panghataionmuna hamu namarhula-marboru naung masipaolo-oloan: ba sian hami hula-hulamu sidohononnami tu hamu ba Balintang ma Pagabe tumandanghon sitadoan, sai Asi ma roha niTuhanta, ba arimuna ma gabe molo olo hamu masipaolo-oloan. Songoni ma hata sian hami Hula-Hulamuna. PARBORU : Didok ma mauliate di paniroion ni Hula-Hula. Songoni ma dihamu Raja ni Pamoruonnami, nunga dibege hamu panghataion sian hami namarDongan tubu, Borunami, tarlobi sian Hula-Hulanami, jadi: andorang so hualusi hami pangidoanmunai Amangboru, haru dipatangkas Amangboru ma Somba ni Uhum, somba ni Adat dohot godang ni Sinamot ni Borunami nanaeng sisombahononmu tu hami, asa dibege sude Amanta Raja dohot Inanta Soripada naliat nalolo, songoni ma hatanami Amangboru. PARANAK : Horas ma jala gabe Rajanami, andorang so husombahon hami pangidoannami Rajanami asa tangkas diida Rajai naung sahata hami, denggan ma hupangido soara sian nasida: Dongan tubu, borunami tarlobi dohot hula-hulanami, lehon hamu ma jolo tingki dihami asa manghatai hami Rajanami. Parjolo ma tu Boru/Bere, didok ma hatana songon on: di hamu Boru dohot Berenami, hamu do nahupangasahon hami di ulaon on, asa pos roha ni Hula-Hulanta naung sisada hata sisada tahi hita dihata ni sinamot sisombahononta tu Hula-Hula Parboru, asa lehon hamu ma hata sian hamu Boru dohot Berenami Hata sian Boru dohot Bere: Mauliate ma dihamu hula-hulanami, taringot ni hata sian hami Rajanami, songon dia pe nanaeng hatahononmu taringot tu Sinamot dohot Ulaon Adat tu hula-hulani hulahulanami, rade ma hami Boru dohot Beremu laho manungkoli hamu di gogo dohot sipatupaon. Mauliate ma. Hata sian Hula-Hula: Songoni ma dihamu saluhutna nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hulanami (didok ma susunan ni Hula-Hulai suang songoni dohot Marga nasida) nunga dibege hamu pangidoannami tu Raja ni Hula-Hulanami asa sahali manombahon nian hami digodang ni Sinamot sipasahatonnami. Andorang so huhatahon hami pangidoannami on Rajanami: mangido ma hami dipanuturion sian hamu, ai hula-hula naburju do hamu naolo maniroi hami angka Pamoruonmu,: ai songon nanidok ni Ompunta naparjoloi do dohononnami: dijolo hamu siaduon Rajanami dipudi hamu sipaimaon sihorus na gok do hamu Rajanami, sigohi nalonga, hupasahat hami ma panghataion on tu hamu, botima. (huhut dijou Boruna laho pasahathon Microphone) Hata sian Hula-Hula ni Paranak: Ndang pola berbedai sian hata ni Hula-Hula ni Parboru, tong do Balintang ma pagabe tumandanghon sitadoan, arimuna ma gabe molo dung masipaolo-oloan, songoni ma hata sian hami sude Hula-Hulamuna. Dungi dipasahat ma tu Dongan Tubu Hata sian Dongan Tubu ni Paranak: Sian hami dohononnami ma ala naung sahata do hita sian mulanai ba songon dia ma hatamu naung sahata ma hita hahadoli, botima alusnami. PARANAK : Rajanami, Hula-Hulanami nunga dibege hamu naung sahata do hami namardongan tubu, borunami tarlobi dipanuturion sian hula-hulanami, dipangidoannami asa sahali manombahon, sahali mangelekhon hami disomba ni uhum, somba ni adapt, di godang ni Sinamot sipasahatonnami. Antong Rajanami, mangoloi pangidoanmunai asa dohononnami ma: disi ma Horbona, disi ma Lombuna, , Masna, dohot Serena, alai Rajanami unang pola lola hamu pabarahon Horbo, dohot Lombu i, , hupasada hami ma sudenai gabe Rupiah ni Pamarentanta. Sinamot na gok sipasahatonnami: Sitombol ma Rajanami, Alap Jual, Ulaon Sadari, jala godangna Rajanami sombahononnami ma Rp. 50.000.000,== PARBORU : Mauliate ma Raja ni Boru, Rp. 50.000.000,== ma godang ni sinamot sipasahatonmu, sitombol, Alap Jual dohot Ulaon sadari alai nang pe songoni anggo Upa ni Suhi ni Ampang na-Opati dohot angka nahombar tusi pasahatonmu do ate Amangboru. PARANAK: Baris-baris ni Gajah dirura pangaloan molo marsuru Raja dae ma sooloan ba songon dia pandok ni Rajai Huoloi hami mai Rajanami. PARBORU : Songoni ma dihita saluhutna napunguon, tarlobi dihamu Hula-Hulanami dielek-elek ni Pamoruonnami dihata ni Sinamot dohot godangna nunga rap umbege hita. Alai, (dipasahat hatana tu Suhut Sihabolonan) di hamu Suhut Sihabolonannami, didok natua-tua Lasiak natata didia panggilingan, manghatai pe Raja hata tu Raja hata dihamu Suhut Sihabolonan do anggo keputusan. Nunga dipaboa pamoruonta pangidoan nasida di somba ni uhum, somba ni adat dohot godang ni Sinamot ni Borunta sipasahaton nasida ima godangna Rp. 50.000.000,== Sitombol, Ulaon Sadari. Hupasahat hami ma tu hamu. Hata Alus sian Suhut sihabolonan: (manang Paidua ni Suhut) Horas ma jala gabe, dihamu

41

Hahadoli/Anggidoli dangkana do rantingna songon dia hata ni hahana songoni do hata ni angina,. Mauliate ma dihamu saluhutna , sada do hita songon daion mual, sisada Anak sisada Boru, songon dia pe naung dihatai hamu dohot pamoruonta, molo dung denggan dirohamu nadohot do hami marlas niroha disi, Mauliate ma dihamu. PARBORU Dihamu Raja ni Pamoruonnami, nunga be sisada hata sisada pandohan hami HulaHulamuna: sai songon nidok ni umpama ma: Amporik mallipik, Onggang marbabang, sai gabe ma parsinamot naotik, gabe ma parsinamot nagodang. Dipangidoanmuna asa sombahononmu ma godang ni Sinamot sipasahatonmu tu hami HulaHulamuna godangna Rp. 50.000.000,== sitombol, Ulaon Sadari tambani Jambar ni Suhi ni Ampang na-opat holoi hami mai, Horas ma jala Gabe, ro ma hamu pasahat hamu ma. PARANAK Horas ma jala Gabe Rajanami, Mauliate ma dipangoloionmuna dielek-eleknami. Laos digora ma Suhut Paranak huhut mandok songon on:: di hamu Suhut Sihabolonan nunga tangkas dioloi Hula-Hulanta pangidoanta di godang ni Sinamot sipasahatonta, ro ma hamu laho pasahathon Sinamot Nagok tu Hula-Hulanta. Dung dipangido musik. Ro ma rombongan ni suhut sihabolonan Paranak mamboan Sinamot diatas ni piring dohot sipir ni tondi, dipasahat ma jolo tu parhata ni Paranak, dungi dipasahat nuse tu Parhata ni Parboru, baru pe asa borhat nasida manomba Suhut Sihabolonan Parboru. Dung ditortorhon, dapatedek Suhut Parboru ma ulosna jala disaburhon Inanta sian Paranak ma Sinamoti dohot sude isi ni pinggani tu Ulosi. Dibungkus Inantai ma Sinamoti laos dibagasan Ulosi, - dungi masijalangan, Ihut ma muse pasahat Parjambaran tu Suhi ni Ampang Naopat dohot uduranna: Suhut sihabolonan Parboru : Sijalo Sinamot sian Suhut Paranak Upa ni Sijalo Bara : napasahathon Pamarai Upa Pariban : napasahathon Sihunti Ampang Upa Tulang : dipasahat Suhut Sihabolonan Paranak dohot Suhut Parboru, laos dipasahat Suhut Parboru ma Pinggan Panganan tu Tulang . Upa ni Simandokhon : dipasahat Anak manjae Upa Todoan, parorot dohot lan angka sijalo jambar : sesuai tu susunan sian Parboru Pomparan ni Ama ni Suhut marhaha maranggi : Sijalo Upa Todoan Pomparan ni Ompung Marhaha maranggi : Sijalo Upa Todoan/Panghaei Pomparan ni Amang mangulahi Marhaha maranggi : Sijalo Upa Todoan/ Bola Tambirik Iboto ni Suhut : Sijalo Upa Parorot Punguan ni Marga : Sijalo Upa Punguan Pinggan Panganan : tu Parboru upa ni natorop (biasana Parboru do Paradehon pinggan panganan alai dipasahat ma jolo tu Parhata ni Paranak asa songon na sian Paranak Pinggan Panganani) Tulang ni Hela : Sijalo Upa Tintin Marangkup (napasahathon Suhut Parboru nidonganan ni Suhut Paranak) Dijalo Suhut Parboru ma amplop namarisi hepeng sian Suhut Paranak laos dipasada tu amplop nanaeng sipasahatonna tu Tulang ni Helai. Hata ni Suhut Parboru : Dihamu Dongan Sahundulannami, Tulang ni Helanami Songon nidok ni umpama: Hot do jabui, hot margulang-gulang, tung boru ni ise pe dialap berenibai, tong doi boru ni Tulang. Tingkion, Borunami ma dialap beremuna: Godang do hujalo hami sinamot ni boruntai, ba dison otik godangna sian sinamoti hupasahat ma sipalas rohamu dohot pangidoannami tu hamu tung pe borunami dialap beremi ba sisada boru ma hita di boruntai. Las ma rohamu manjalo, Horas ma, jala mauliate Hata ni Tulang ni Hela: Mauliate ma dihamu Raja ,,,,,,,,,, tutu ma songon nidokmunai, hot pe jabui hot margulanggulang, tung boru niise pe dialap berenibai, tong doi boru ni Tulang. Dison nunga dipasahat hamu tutu sian Sinamot ni Boruntai sipalas rohanami/upa tintin marangkup mauliate ma dihamu, jala dohononnami ma: molo tung borumuna pe nuaeng dialap berenamii, naung borunami mai jala dohononnami ma sisada boru ma hita. Mauliate ma dihamu. PARBORU: Amangboru, mauliate ma dohononnami tu hamu Pamoruonnami, nunga sude hami marlas ni roha, ganup do hami taruli di sinamot nagok naung pinasahatmuna, ba didok rohanami Amangboru, asa dos nangkokna dohot tuatna, atik adong sipangidoonmu sian hami hula-hulamuna, dok hamu ma, ontak ni natolap gogonami oloannami do pangidoanmu.

42

PARANAK Horas ma jala gabe Rajanami, mansai las rohanami diboa-boamunai, asa pasahatonnami ma pangidoannami tu hamu Rajanami: Anggo pangidoan Rajanami asa Ulosi hamu ma hami sude dohot Ulos Herbang didongani tangiangmuna mangido pasu-pasu sian Amanta Pardenggan Basai, Songoni ma pangidoannami Rajanami, mauliate ma. (Ala naung adong hian panghataion taringot tu bahat ni Ulos Herbang sipasahaton ni Parboru tu Pihak ni Paranak0 didok Parboru ma: PARBORU Mauliate ma Amangboru, sintong do pangidoanmunai, alai songon naung hudok hami dihatanami naparjolo nangkining, ontak ni naboi tarbahen hami Ulosannami do hamu dohot Ulos Herbang, alai molo tung so sude pe hamu anon naboi huulosi hami dohot Ulos Herbang, pasahatonnami ma tu nasida Ulos Natinonun Sadari, songoni ma Amangboru, mangarade ma hamu:

PARBORU PASAHAT ULOS HERBANG


1. Ulos Pansamot : Natoras (Amang/Inang) ni Pangoli 2. Ulos hela + mandar : Penganten No.1 & 2 napasahathon Suhut Sihabolonan Parboru. 3. Ulos tu Pamarai : napasahathon Sijalo Bara 4. Ulos ni Sihunti Ampang : napasahathon sahalak sian Hasuhuton 5. Ulos ni Anak Manjae : napasahathon Simandokhon 6 dst. diatur Parsinabung ma napasahathon sian susunan ni Parboru Ulos Pansamot/Ulos Pargonggom: Hatana: - Dihamu Lae dohot di Ibotonghu: Parjolo ma hita mandok mauliate tu adopan ni Amanta Pardenggan Basai, dinaung manjalo pasupasu parbagason Anakhonta, Anakmu Helanami, Borunami-Parumaenmu sian Tuhanta di Bagas JoroNai marhite-hite naposo ni Tuhanta. Dison ro do hami pasahathon Ulos Pansamot tu hamu Lae asa sai margogo ma hamu Lae mangalului pansamotani laho marmudu-mudu Hela dohot Borunamion naung gabe Parumaenmu jala laos Ulos Pargonggom ma on dihamu Ibotonghu dohot pangidoannami as gonggom ma Ito Parumaenmon asa gabe sada Ina siboan Las ni roha dohot dame ibana ditonga-tonga ni keluargamu. Ulos naganjang ma Uloson, Ulos nabidang jala sitorop Rambu, mardongan tangiangnami tu Tuhanta Pardenggan Basai, sai ganjang ma umurmu, dao angka parsahitan, Andor halumpang ma togu-togu ni lombu nang togu-togu ni Horbo, sai saur matua ma hamu Lae dohot ibotonghu, togu-toguon ni pahompu sahat tu namarnini-marnono.: Ulos nabidang ma Uloson, sai asi ma roha ni Tuhanta, dilehon dope dihamu angka pansalongan nabidangi: Binanga ni Sihombing ma binongkak ni Tarabunga, tu sanggar ma amprik, tu lubang ma satua, sai sinur ma napinahanmuna gabe nang naniulamuna. Ulos sitorop rambu ma uloson, sai tu toropna ma angka pomparan mu angka anak partahi jala ulubalang dohot angka Boru nauli basa tubuhonon ni Parumaenmon. Sahat-sahat ni solu ma sahat tu bontean, hupasahat hami ma Ulos Herbangon tu hamu Lae, Ito,sai lengleng ma hamu mangolu, sai horas sahat tu panggabean. Las ma rohamuna manjalo. (huhut ditortorhon diuloshon sian siamun ni sijalo ulos jala dihambirang, rade ma Inanta manjalo laos gabe rap ma nasida padomu ujung ni ulosi ) ULOS HELA: Hatana :Di hamu Amang Hela dohot di ho Inang, Boru Hasianhu, sadarion nunga dijalo hamu pasu-pasu parbagasoni sian Tuhanta marhite naposonai di Bagas Joro ni Tuhantai. Sidok mauliate ma hamu ala sudenai, ai ido dipangido Debata sian hamu marhite-hite Tuhan Jesus Kristus siala ni naung dipungka hamu parsaripeon on, dison ro do hami laho pasahathon tu hamu Ulos Herbang, ulos naganjang, ulos nahapal sitorop rambu. Nunga dipadomu Debata hamu gabe sada Ripe Naimbaru, Sai ganjang ma umurmu, sai Tuhanta ma namangaramoti hamu dingolumu, dao ma nasa parsahitan. Ulos Nahapal ma Uloson, sai dipahapal Debata ma dihamu holong ni rohai dohot Dame i. asa songon nidok ni umpama ma: Pege sangkarimpang, Hunik sahadanghadangan, mangangkat ma hamu rap tuginjang, manimbung rap tu toru tongtong satahi saoloan ULOS HELA: Hatana Sinimbur ni pangkat ma tu sinimbur ni hotang, tudia pe hamu mangalangka sai mamasumasu ma Tuhanta, disi ma hamu dapotan parsaulian. Ulos sitorop rambu ma Uloson dohot tangiangnami mangido tu Tuhanta:

43

Tubuan laklak tubuan singkoru didolok ni purbatua, Sai Asi ma Roha ni Tuhanta, tubu ma dihamu Anak partahi jala ulubalang dohot Boru angka nauli basa donganmu sahat tu na saur matua. Andor ras ma tu andor ris, bulung ni tobu pangarahutna, hupasahat hami ma Ulos Herbangon tu hamu, sai horas ma hamu jala torkis diramoti holong ni roha ni Tuhanta. Sahat-sahat ni solu ma sai sahat tu bontean, sai leleng ma hamu mangolu sai horas sahat tu panggabean Di hamu Amang Hela, dison mandar Hela huampehon hami tu Abaramu, martanda ma hamu Helanami asa unang marnaloja hamu mangulahon angka ulaon namasa ditonga-tonga ni angka hulahulamu. Horas ma. (diumma laos masijalangan) Angka variasi ni Ulaon, Musik, Ende ditingki pasahat Ulos Pansamot dohot Ulos Hela mardomu tu Susunan Acara ma i.Mulak ma jolo Penganten tu hundulanna di Podium : ULOS PAMARAI Hatana: Di hamu Amangboru dohot di Namborunami (Lae dohot Ibotonami) dison ro hami pasahathon Ulos Herbang, Ulos Pamarai tu hamu, Ulos naganjang, Ulos nabidang sitorop rambu dohot tangiangnami mangido tu Tuhanta Pardenggan Basai; sai ganjang ma umurmu, sai dao ma parsahitan; Ulos nabidang ma on sai dilehon Tuhanta dihamu bidang angka parsaulian dohot pansamotani. Asa sai tongtong dibagasan hahipason jala dibagasan las niroha hamu sauduran angka namarhaha-maranggi, masitungkol-tungkolan songon suhat dirobean di sude angka ulaon.namasa ditonga-tongamuna. Ulos sitorop rambu ma uloson, sai torop ma pomparanmu tu joloan on. Jalo hamu ma Ulos Herbang on Amangboru dohot namboru (lae dohot Ito) Andor halumpang ma togutogu ni lombu, dipasu-pasu Tuhanta ma hamu saur matua sahat tu naditogu-togu pahompu. Las ma rohamu. ULOS SIHUNTI AMPANG Hatana: Dihamu Berenami si hunti Amapng di parsaripeon ni Helanami dohot Borunami, dison ro hami pasahathon Ulos herbang tu hamu, Ulos ni si Hunti Amapng digoar Ulos on. Ulos naganjang, Ulos nahapal, Ulos sitorop rambu, sai ganjang ma umurmu dibagasan parhorasoni, sai lam tu hapalna ma holong ni rohamu mangoloi hula-hulamuna, sai torop ma pomparan di hamu sibahen las ni rohamu jala songon nidok ni umpama: Sitorop ma dangkana, sitorop ma rantingna, gabe jala mamora hula-hulana, songoni ma nang Boruna. Sahat sahat ni solu ma sahat tu bonten, sai leleng ma hamu mangolu, sahat tu parhorason sahat tu panggabean. Jalo hamu ma Ulos on. Catatan: Molo godang Ulos Herbang ba dibagi ma tu angka tohonanna alai unang lupa di angka pomparan : na sa-Tulang; na sa-Bona Tulang; na sa-Bona ni Ari; Boruna/Berena;Ompu nasapanganan dohot; Pariban. Ulos natinonun sadari tu sude Pihak Paranak na so dapotan Ulos Herbang Jadi di sude ulaon nabalga songon isara ni na-pangolihon Anak manang pamuli Boru asa unang lupa nasangkambona ima: Pomparan ni IBA/IBANIBA = Anak dohot Boruniba Pomparan ni iba na sa-TULANG = Pomparan ni iba marhaha maranggi na sa-Amang. Pomparan ni iba na sa-BONA TULANG = Pomparan ni Ompungniba namarhahamaranggi (PANGHAEI) Pomparan ni iba na sa-BONA NI ARI = Pomparan ni AmangMatua namarhaha maranggi. (BOLA TAMBIRIK) Dung sidung pasahat Ulos Herbang tu Suhi ni Ampang na Opat ditamba sahalak manang dua halak nasolhot tu Suhut Paranaki, migor ma diatur napasahathon Ulos mar-rombongan, jala na mandok hata ni Ulosi sahalak ma sian Parboru (Protokol manang Parsinabung) unang pola lobi nian sian 9 hali hata ni Ulos Herbang mulai sian Ulos Pansamot. Suhi ni Ampang na Opat + Ulos Hela : 5 x manghatahon Tu luar ni Suhi ni Ampang na Opat cukup ma 4 x manguloshon = 4 x manghatahon SIJALO ULOS HERBANG PARANAK DOHOT SIPASAHAT ULOS HERBANG PARBORU asa rade hian diangka ingananna, asa molo ro panjouon ni Protokol, asa migor rade nasida. ARGA SITUTU DO ADAT BATAK: Antong ingot ma hita, asa unang olo hita manuru pasahat Ulos Herbang ima angka Dongan na so

44

manggarar Adatna (Mangadati) dope. Songoni nang tu si jalo Ulos Herbang, unang ma ala ni denggan ni palilung gabe si jalo Ulos angka na so manggarar Adatna dope. ULOS HOLONG tu PENGANTEN: 01. Horong ni Parboru + Pangurus ni Punguan Marga 02. Horong ni Hula-Hula (pargonggom ma horong ni Hula-Hula, Tulang ni Boru Muli) 03. Hula-Hula ni Paranak (unang pola dohot be nian Mangulosi sian Tulang, Bona Tulang dst. alai manumpahi ma nasida) Ditingkion, mansai godang do binege komentar ni angka Dongan taringot tu napasahat Ulos Holong tu Penganten dohot pandapot na berbeda-beda: Di taon 50an ndang pola dope godang partiga-tiga Ulos di Jakarta on, alani i holan nasolhot tu Suhut Parborui do na pasahat Ulos Herbang tu Penganten, ipe ndang piga, godangan do na mamboan Cadeau. Lam leleng, ala ma adong si gadis Ulos, ro ma tu pingkiran ni na deba na dumenggan ma pinasahat Ulos dari pada Cadeau, dohot pemikiran lobi berbobot/marnilai. On ma dasar pemikiran gabe songoni godang ni na pasahat Ulos Holong tu Penganten. Di tingkion, tung mansai godang situtu do na pasahat Ulos Holongi, sahat tu 300 400 lembar, gabe bahat mambuat tingki, gabe ro ma gagasan ni manang piga Dongan mandok: Molo tung pe pasahat Ulos Holong: 1 lembar ma sian sada-sada horong, songon Ulos Sabungan jala angka ruasna dipapungu ma hepeng ganti ni Ulosna jala dipasahat ma tu Penganten dung dipasahat Ulos Herbangi.

PAMBAGI NI SINAMOT/BOLI NI BORU MULI


Naingkon tangkas pasahaton ima : 1. Upa ni si-Jalo Bara = Haha/Anggi nasaAma 2. Simandokhon = Anak kandung ni iba. 3. Boru (Pariban) = Boru kandung ni iba. 4. Panghaei = Iba na sa Bona Tulangniba 5. Bola Tambirik = Iba na sa Bona ni Ariniba Tu Dongan Tubu, Boru/Bere/Pariban/Tondong na ginokkon: tu bagasan envelope ma dipamasuk laos dipamasuk muse tu envelope ni Gokkon dohot Jou-Joui Horong ni Hula-Hula: 1. Upa Tulang : Hula-Hula/Tulang ni Boru Muli 2. Iboto ni Inang Pangintubuniba = TULANG 3. Iboto ni Ompung Boruniba = BONA TULANG 4. Iboto ni Inang Matuaniba = BONA NI ARI 5. Iboto ni Simatua Boruniba = TULANG ROROBOT 6. Hula-Hula ni Haha/Anggi + Hula-Hula ni Anakniba naung hot ripe. Sada do sijalo Jambar/Upa Tulang ni Boru Muli (Hula-Hula) Molo adong manang piga halak marhaha-maranggi Hula-Hula na-sa-Ama, boi do ision ni Parboru Jambar nasida di amplop naasing laos dipamasuk tu bagasan Gokkon na tu nasida be Songoni nang tu Dongan Tubu ni Hula-Hula, naginokkon ni Parboru laos diisi ma Jambar tu nasida songon naung pinatorang diginjang i. songoni nang tu Pariban pe.(Boru ni Hula-Hulai) Molo di Ulaon Marhata Sinamot sai dipaigilhon do Jambar ni nasida namartinodohon manang na piga halak.. Songoni do tong pelaksanaanna nang tu : Tulang, Bona Tulang, Bona ni Ari, Tulang Rorobot, HulaHula ni na mar-Haha-Maranggi dohot Anak Manjae. Ditingki na parpudi on adong ma istilah PANANDAION tu Suhi ni Ampang na Opat termasuk ma Tulang ni Boru Muli (Hula-Hula) jala ditaruhon Pihak Paranak do i ditingki ulaon unjuk rap dohot Pihak Parboru. Diluar ni napinasahat ni Pihak Paranak sai dilehon Pihak Parboru do sada amplop marisi hepeng naummetmet asa adong bagion ni Hula-Hulai tu angka Dongan Tubuna na rap dohot

45

nasida mangadopi ulaoni. Unang apala holan Hula-Hulai dapotan panandaion, sai dipasomal Parboru do parade amplop marisi hepeng jala ditingki pasahat panadaion tu Hula-Hulai laos dipasahat nasida ma tu Tulang, Bona Tulang, Bona ni Ari, Tulang Rorobot, Hula-Hula na mar-Haha Maranggi dohot Hula-Hula ni Anak Manjae, ima nanidokna Pinggan Panganan tu Horong Hula-Hula..

ULAON-SADARI (MARUNE PAULAK UNE MANINGKIR TANGGA)


A. MARUNE PAULAK UNE Molo di sabagian Huta (Silindung, Hullang, Humbang d.n.a.) dung sidung Pesta Unjuk di Huta ni Parboru ndang migor borhat Penganten i tu Huta ni Paranak alai tartinggal do jolo nasida dibagas ni Parboru mar saborngin-dua borngin. Ditingki sisongoni bornginnai marroan ma dongan ni Boru Muli tu bagas i songon na mandongandongani; (alai anggo di Toba sai ihut di Ampang do Parumaenna, i do umbahen nadidok ulaon MANJALO PARUMAEN dibagas ni Paranak laos disi ma nasida nasabutuha dohot na-sapanganan maretong di Tumpak najinalo dohot pengeluaran di pangolion ni anak.) B. PELAKSANAAN NI NA MARUNE Dung dua manang tolu ari Penganten tinggal di Bagas ni Parboru, dipaborhat Parboru ma Penganteni tu Huta ni Paranak tinaruhon ni angka sisolhot (biasana godangan ma nasida angka Ina Paniaran ni Dongan Sabutuha ni Parboru dohot manang piga halak Ama nasumolhot. Siboanon nasida ima Dengke simudur-uder diatas ni Pinggan Pasu dohot manang piga ekornai dengke donganna, itak, lampet, pohul-pohul laho sigaton ni Paranak dohot angka sisolhot dohot dongan sahuta/Boru dohot Ale-Alena. Holan Suhut Paranak do dohot nasolhot manjalo haroro ni Rombongan ni Penganteni. Dung dipasahat nasida sipasahatonna tu Paranak mulak ma nasida jala dipaborhat Paranak ma nasida huhut dilehon ongkosna dohot pasituak natonggi di nasida ditongan dalan. C. ULAON DI BAGAS NI PARANAK MANJALO PARUMAEN Dung mulak rombongan ni Parboru, na manaruhon Penganteni, manggokkon ma Paranak tu angka sisolhot/dongan sahuta/ale-ale/boru/bere paboahon asa rap nasida manigati nabinoan ni Parumaennai. (biasana madigokkon hian andorang so sahat tingki haroro ni Parumaennai) Paradehon sipanganon do Paranak tamba ni nabinoan ni Parmaenna, laho panganon nasida. Dung sidung nasida marsipanganon, manungkun ma Dongan Sahuta tu Paranak taringot tu Sipanganon naung dihabutonghon jala dihasagathon nasida. Dialogna: Songon Panungkunon di Ulaon nabiasa molo dung sidung mangan. Namangalusi sungkun-sungkun ima sahalak Dongan Tubu ni Paranak jala akhirna dipasahat ma tu Suhut Paranak laho patoranghon haroan ni Ulaon i. Paranak ma mangalusi huhut paboahon tu sude napungui. . Sidung i dipungka ma mandok hata sidenggan-denggan dohot hata pasu-pasu tu Penganten. Ulaon on ma digoari: MARUNE D. DUNG MANANG PIGA ARI (BIASANA SAMINGGU) Borhat ma Pihak Paranak, Anak dohot Parumaenna dohot Sisolhot nang Dongan Sahuta tu Huta ni Parboru. (Jolo marboa-boa do Paranak tu Parboru manang andigan haroro nasida asa sanga Parboru manggokkon angka Sisolhot nahombar tu namanjalo haroro ni Paranaki) Diboan Paranak ma Tudu-Tudu ni Sipanganon dohot Indahan dohot sipanganon nahombar tu haroro nasidai, songoni nang Parboru paradehon sipanganon hombar tu namanjalo haroro ni Boru. (Dengke simudur-udur d.n.a.) Dipasahat Paranak ma tudu-tudu ni sipanganoni tujolo ni Parboru jala dipasahat Parboru ma Dengke simudur-uder tujolo ni Paranak).Mangan Dung sidung mangan manungkun ma Dongan Sahuta songon naung pinatorang diginjangi, songoni ma sahat tu nasidung marhata sidenggan-denggan. Diisi Parboru ma Dengke simudur-udur tu Amapang ni Paranak. Mulak ma Paranak. Ulaon on ma nadidok : PAULAK UNE E. PERBEDAAN DI NA-MARUNE DOHOT NA-PAULAK UNE: Dina-Marune dipasahat ma Penganteni dohot Sipanganon nabinoan nasida tu Paranak jala ndang pola adong panghataion na resmi disi antara Pihak Parboru dohot Paranak alai di na-Paulak Une

46

terlaksana do ulaon i songon nasomal masa, namasipasahatan sipanganon dohot masisungkunan. Paulak Une Maningkir Tangga Molo di dongan nasian Toba biasana ihut do dohot diboan Paranaki Anakna dohot Parumaennai rap dohot nasida (Mangihut di Ampang) jala Parboru mangisi Ampang ni Paranak dohot Dengke Simudur-udur ima nidokna Dengke Ulak ni Ampang. Dung sahat dibagasna Paranak dohot sisolhotna dipahundul ma Penganteni laos Ulaoni digoari ma MANJALO PARUMAEN Marsipanganon do nasida disi jala dung marsipanganon mandok hata sidenggan-denggan ma tu Suhut Paranak tarlobi tu Ripe naimbarui. (di nadeba laos disi ma nasida pature paretongan) Dung manang piga ari borhat ma Paranak dohot Penganten i rap dohot angka sisolhotna tu huta ni Parboru, diboan nasida ma sipanganon namrgoar - indahan dohot namardomu tusi. Parboru pe Paradehon Dengke simudur-udur hombar tu panjaloon ni Pamoruonna na ro manopot nasida. Dung masipasahatan (tudu-tudu ni sipanganon Dengke simudur-uder) marsipanganon diuduti ma dohot tu panghataion. Ulaon on ma nadigoari : PAULAK-UNE Maningkir Tangga: Dung manang piga ari dung haroro ni Paranak + Panganten + Sisolhot tu huta ni Parborui (Paulak Une), borhat ma muse Parboru + Sisolhot tu huta ni Paranak mamboan Dengke. Paranak patuduhon las ni rohana ala ro hula-hulana mangarade ma dohot Sipanganon namargoar.mardomu tu namanjalo haroro ni Hula-Hula. Dung masipasahathon napinatupana be disipanganoni, manghatai + masisungkunan + marhata sidenggan-denggan + hata pasu-pasuan, sidung- mulak Parboru. Lehonon ni Paranak ma tu Parboru Pasituak na tonggi di dalan. Ulaon on ma digoari: MANINGKIR TANGGA (mangida manang naung tipak inganan ni Helana) Jadi di kota besar Jakarta on ndang natarula be Ulaon sisongoni. ala ni bahat ni tingki tu ulaoni, gabe dipersingkat ma dohot istilah: ULAON SADARI disi ma Marune Paulak Une Maningkir Tangga. Alai ndang nikmat be Ulaon on ala ndang piga halak be natinggal mandohoti ulaoni gabe diangka naumposo ndang diantusi Aha do Ulaon nadiulahon on

ULOS TONDI = ULOS MULA GABE

Ndang apala sude luat patupahon Ulaon napasahat Ulos Tondi manangUlos Mula Gabe. Alai, ala ulaon nadenggan do ulaon on dipanghilalaan ni godang halak Batak gabe hampir sude ma marlas niroha laho mangulahonsa. Las ma roha antong huhut mandok mauliate tu Amanta Debata molo dung sahat dioloi Debata Pardenggan BasaI tangiang ni Parboru ditingki napamulihon Borunai asa : Tubuan Laklak, Tubuan Singkoru, tubu sanggar diparsopoan asa tubuan Anak tubuan Boru, jengkar-jengkar diparngoluan. Dung marumur kandungani berkisar 7 tu 8 bulan digoari mai naung manggora pamuro. Lapatanna; nunga las roha ni angka tondong dohot dongan manungkun manang andigan ma tingkina marharoan, hasosorang ni dakdanaki Dung tarbege tu Parboru naung paima haroan Boruna, mansai las situtu roha nasida huhut mandok mauliate tu Debata Pardenggan BasaI, migor ma dibuhul tingki laho manaruhon Ulos Tondi-Ulos Mula Gabe, di gokkon ma manang piga ripe haha-anggina dohot Boruna mandongani nasida tu ulaon nanaeng patupaon nasidai Manaruhon Ulos Mula Gabe. Dipaboa Parboru ma tu Pihak ni Helana maksud dohot tingki haroro nasida. Mangarade ma Pihak ni Helanai, manggokkon manang piga Haha-Anggina, Boruna nang dohot Dongan Sahuta mandongani nasida manjalo haroro ni Hula-Hula nasidai. Pihak Paranak : paradehon Sipanganon na marhadohoan (martudu-tudu) laho manjanghon haroro ni Hula-Hula mandapothon nasida. Pihak Parboru :: Mamboan Dengke Simudur-udur/Upa-Upa dohot Ulos Herbang

47

Dung hundul sude napungui, Paranak dohot Parboru, dipungka nasida ma manghatai: PARBORU : Dihamu Lae nang di Ibotonami, songoni ma nang disude hamu tondongnami napungu dibagas namarampang namarjualon, namarsangap namartua sigonggom pangisina, unang pola songon nasungkun-sungkun rohamu diharoronami on mandapothon hamu, ai mansai las situtu rohanami huhut mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai, dinasahat barita tu hami naung manggora Pamuro di Borunami. Dung hubege hami baritai migor hapogan ma hami naeng ro mandapothon hamu, nibuhul ma tingki jala huida hami tutu nunga paima haroan Borunami. I do haroronami nuaeng mandapothon Borunami dohot Helanami dison, laho pasahathon Ulos Mulagabe (Ulos Tondi) tu Borunami jala dibagasan ni i asa rap martangiang hita tu adopan ni Debata Parasi Rohai, manghamauliatehon di basa-basaNa tu Borunami nang tu hita saluhutna. PARANAK: Mauliate ma parjolo dohononnami tu Amanta Debata Pardenggan Basai, jala mauliate ma dihamu saluhutna Hula-Hulanami, dohot Pariban nang sude ma hamu tahe na ro mandapothon hami tu Bagas namarampang namarjual sigonggom pangisinaon. Marsomba ma hami Rajanami, sampulu jari pasampulusada simanjujung tu hamu Hula-Hulanami., jala dohononnami ma: Hula-Hula naburju ma hamu antong Rajanami, di namarsangkap dope hami naeng ro mandapothon hamu paboahon naung manggora pamuro di Parumaennami, Borumu, nunga parjolo hamu mandodo nadirohanamii. Tung manang so piga pe hami Rajanami namanjalo haroromuna on marpanganju ma hamu: Botima hatanami Rajanami. SUHUT PARBORU : Antong disiala las nirohanta mandok mauliate tu Tuhantai, mangarade ma Borunami dohot Helanami asa ro hami pasahathon Ulos Tondi/Ulps Mulagabe on, ai ma sai dipasimpan-simpan Inanta Ulos on paimahon boa-boamuna. Dipatupa ma indahan dipinggan pasu jala diginjang ni indahan i dipeakhon sada Dengke (biasana: Ikan Mas nadiarsik) dibahen dohot parburian dohot aek sitio-tio dohot pinggan marisi boras si pir ni tondi. Pelaksanaanna: Didokma: parjolo : Martangiang ma hita (denggan ma molo mangulahon ulaon na pasahat Ulos Tondi jolo martangiang) Dipasahat ma dengke upa-upa tu jolo ni Boruna: On ma Inang nang dihamu Amang Hela Upa-Upa dihamu, upa-upa ni badan upa-upa ni Tondi, asa hipas-hipas jala horas hamu napaimahon basabasa ni Tuhanta nanaeng pasahatonNa dihamu, dao ma nasa abat-abat, sai tiar ma parsaulian di hamu tujoloanon dibuat ma Ulosi, didokma : Huuloshon ma Ulos Tondi, Ulos mula gabe on tu hamu Inang dohot hamu Amang Hela, dohot pangidoan di tangiangnami tu Amanta Debata Parasi rohaI, asa dipaherbang Tuhanta Tanganna Nabadiai mamasu-masu hamu di hagabeon di tubu ni Anak dohot tubu ni Boru jala dipadao ma nasa abat-abat, hipas ma nanaeng ro hipas nang hamu Natorasna nanidapotna, nang hita saluhutna. Sai unang lupa hamu martangiang tu Amanta Debata Parasi RohaI asa Ibana namandongani hamu tongtong. Horas ma Dainang songoni nang hamu Amang Hela. Dijomput muse boras sipir ni tondi, jala jolo di bahen tu sambubuna, dibahen muse tu sambubu ni boruna 3x huhut didok: Pir ma tondim da inang paima haroan nanaeng jaloonmu sian Tuhanta Pardenggan Basai, dao ma nasa abat-abat, sai Tuhanta ma namandongani hamu dinapaimahon haroan on. Dijomput muse dibahen tu sambubu ni Helana huhut didok hatana: Pir ma tondimu Amang, hipas hipas ma hamu jala dungo dinapaimahon Basa-Basa ni Tuhanta dihamu, unang lupa hamu martangiang tu Tuhanta mangido Asi ni RohaNa, sai dilehon dihamu gogo dohot bisuk sai sisada tahi sisada roha ma hamu dohot Borunghon. Sahat ma angka nauli nadenggan silas ni roha dihamu sian Tuhanta. Disulangi ma Borunai mar 3X dilehon minum aek sitiotio, dungi mulak ma nasida tu hundulanna. Suhut Paranak: Rajanami, Hula-Hulanami, mauliate ma di naung dipasahat hamu Ulos Tondi-Ulos Mula Gabe tu Borumu, Parumaennami, siala ni i Rajanami andorang so manghatai hita mangido hami nian asa jolo marsipanganon hita Migor ma dipataru angka pinggan, parbasuan, indahan dohot angka lan naasing laho panganon nasida. 1. Pihak ni Hela pasahat tudu-tudu ni sipanganon tu jolo ni hula-hulana. 2. Pihak Parboru pasahat dengke simudur-udur tu horong/Natoras ni Helana

48

3. Martangiang sian Pihak ni Hela. 4. Marsipanganon 5. Paranak do anggo namambagi Parjambaran Juhut tu horong hula-hula alai anggo tu tandok ni hula-hulanai dipamasuk ma Osang + ihur-ihur 6. Andorang so manghatai jolo dipasahat Hela/Borunai ma Piso-piso tu Simatuana dohot Pasituak Natonggi.tu angka na ro. 7. Mandok hata pasu-pasu dohot hata sidenggan-denggan horong hula-hula. 8. Mangampu horong Paranak + Hela/Boru 9. Tangiang panutup sian hula-hula dung jolo marende.

MANARUHON ULOS TONDI (ULOS MULA GABE)


1. Songon naung pinatorang di ginjangi ndang pola sude luat/marga mangulahon napasahathon Ulos Tondi tu Boruna, dungi muse ndang be songon di na joloi pajonok-jonok huta ni Simatua dohot Helana, nuaeng on beha ma bahenon ni natua-tua sian hitaan manaruhon Ulos Tondi tu Boruna di Irian ate?? 2. Ala ulaon nametmet marsasaripe do Ulaon napasahat Ulos Tondi, ndang na pola manggokkon di ulaon i, naumporlu situtu: masiantusan ma nian Natua-tua tu angka Anakhonna, molo manaruhon Ulos Tondi sae ma holan Dengke Upa-Upai dohot Ulosi dipasahat, martangiang, ndang pola marsipanganon nasida. 3. Alai tutu molo boi do laos diboan Simatuana sipanganon songon na laos makan siang ba nadenggan ma i tutu. 4. Molo mangizinhon do keadaan ni keduabelah Pihak aha salana dipatupa sude Adati jala manggokkon, ai rap adong do patupaon, si hamauliatehononhon do i. 5. Molo dikirimhon Ulos Tondi sian hita an, sai olo ma nian Dongan Tubu na sahuta dohot Boru i, pasahathon Ulos Tondi i dohot denggan dibagasan tangiang. 6. Tar songoni ma jolo pinatupa taringot tu Napasahat ULOS TONDI-ULOS MULA GABE dohot pangidoan diangka pelaksanaanna, mangihut ma tu angka na patut di angka horongna.

HULA-HULA RO MAMBOAN AEK NI UNTE DI BONA PASOGIT


Dihuta : Dung dibege Parboru naung tubu pahompuna migor ma dihapogani laho maningkir pahompuna natubui. Laos diharoronai ma dipaboa tu Ompung suhut ni natubui ari haroro nasida laho mamboan Aek ni Unte Biasana rap ro do nasida: Simatua, Tulang, Bona Tulang, dohot Tulang Rorobot, Bona ni Ari. Godang sipanganon diboan nasida. Simatua: mamboan Ampang marisi Sipir ni Tondi + Dengke Upaupa Horong Tulang : mamboan sipir ni Tondi + dengke upa-upa Horong Hula-Hula sude do mamboan siboanonna be manomu-nomu dakdanak nasorangi, Di Jakarta : Biasana holan horong ni Simatua nama naro mamboan Aek ni Unte. Harana molo angka Tondong nasolhot nunga marroan nasida maningkir dakdanak nasorangi di Rumah Bersalin, ai ma rata-rata nuaengon tubu dakdanak di Rumah Bersalin. Pardalan ni ulaon dinamamboan AEK NI UNTE : (di Huta Bona Pasogit) Dung dibuhul tingkina, ro ma Simatuana, Tulangna, Bona Tulangna, Tulang Rorobot dohot angka horong ni Hula-Hula, sahali ro ma nasida unang pola pigahali lola. Sude ma na ro i mamboan sipir ni tondi alai anggo apala Simatuana mamboan Sipir ni tondi dohot dengke upa-upa diatasna siupahononna tu pahompuna natubui dohot bangun-bangun, godang sipanganon diboan nasida. Dijou Hela ma natorasna, dongan tubuna najonok, dongan sahuta. Dung pungu sude naro dohot namanjalo dipungka ma ulaoni songon on: Tabahen ma jolo natubui si UNSOK: Dung dipasahat Upa-Upa ni si Unsoki ima Aekni Unte dohot Ihan nalobangon mangan ma nasida, jala dung sidung mangan dipungka ma panghataion.

49

Simatua : Manghatai ma hita Lae O. Unsok : Nauli mai Rajanami, dok hamu ma. Simatua : Sadarion ro do hami dison sude hami angka horong hula-hulamuna marlas niroha manomu-nomu pahompunta nabaru sorang on. Mandok mauliate ma hita tu Amanta Debata Pardenggan Basai, ai tibu do antong dioloi tangiangta nunga mardangka be abara ni borunami,parumaenmu, ima naung sorang si Unsok di nasida. Huboan hami do dison AEK NI UNTE sipadoras bagot ni si unsok-on dohot tangiang pangidoan tu Amanta Debata ParasirohaI, dipasupasuNa, hipas-hipas ma si unsok pahompuntaon, imbur-imbur magodang unang panahit-nahiton. O. Unsok : Mauliate ma dihamu Tunggane songoni nang di Inangbao, mansai las situtu rohanami diharoromunaon mamboan aek ni unte dohot Dengke nalobangon, sai imbur-imbur magodang ma pahompunta Si Unsok on pempeng laho matua, dao ma napanahit-nahiton, sai sanga iba nian lobangon paihut-ihut pahompuntaon, Nunga Ompu ni si Unsok iba nuaeng, mansai las roha ai maboi iba sajajar dohot angka dongan. Dangka ni hariara pinangait-aithon Tubu ma anak tubu ma boru sitongka panahit-nahiton, Ia torop ma dangkana, torop ma nang rantingna Ia gabe ma hula-hulana, gabe ma nang boruna, Ia torop ma hahana, torop ma nang angina Sai sahat ma Rajanami hata pasu-pasumunai diampu-ampu pahompunta. Botima hatanami Simatua : Ima tutu Lae, sahat ma nauli sahat ma nadenggan tarlobi di Hela dohot Borunami, huhut dipasahat muse Ulos Parompa tu si Unsok huhut didok: On ma Ulos Parompa di ho da pahompu, sai parompa mangiring tinodohon anak baoa, dohot boru ma on tujoloan on Pasu-pasuon ni Tuhanta Pardenggan Basai. Horas jala hipas-hipas ma ho Inang pature-ture pahompunami on songoni ma nang dihamu amang hela.. Songoni ma dihamu angka dongan, hatanghi hata tambaan: Marudut-udut ma mandok hata pasu-pasu angka Hula-Hula naro, Tulang, Bona Tulang, Tulang rorobot, dohot angka hula-hula naposo naro dinasatingkii jala ndang holan Ompung ni si Unsok be mangalusi marsada-sada, dohot ma angka haha-anggina: ibaratna manghatai ma sian Tulang ba dipasahat O. ni si Unsok ma tu hahadolina laho mangalusi jala setiap sahorong manghatai, migor ma dialusi horong haha/anggi ni O. Unsok Parpudi mangampu ma Ama/Ina ni nasorangi. Catatan: - Adong laos pasahat parompa alai dung di Tano Pangarantoan jala dung gabe Halak Batak Kristen hita adong do napaimahon jolo tardidi ma dakdanaki asa dipasahat parompana. Tarsongoni ma ulaon di namanaruhon aek ni unte di bona pasogit, alai anggo di Jakarta on ni ida ndang pola be dapot tarida angka ulaon sisongoni, nunga gabe ulaon marsaripe-saripe.

MEBAT PAEBATHON BUHA BAJU


Biasana di-Bona Pasogit, molo laho tardidi poso-poso buha baju sai adong do naberusaha asa jolo mebat poso-posoi tu Ompungna, (Hula-Hula) manang boi dohonon manulangi. Asa adong dasarna tabahen ma jolo goar ni poso-posoi si Martua Dung sahat ro diari naung ditontuhon, borhat ma Ompung Martua, rap dohot Anakna dohot Parumaenna dohot Pahompuna si Martua didongani angka Dongan Sabutuha/Dongan Tubuna dohot angka Boruna tu huta ni Hula-Hulana O. ni si Martua marga Hutagalung (Ompu Bao) Diboan nasida sipanganon natabo, namargoar, dohot sipanganon na asing asa sude naro tu ulaoni marlas ni roha. Ai ulaon las ni roha do antong napaebathon poso-poso tu huta ni Ompungna.

50

Dung pungu sude tamue ni parboru dipungka ma ulaon. 1. diparade sipanganon 2. pasahat tudu-tudu ni sipanganon. 3. Pasahat sulang-sulang tu Ompungna dohot tu Hula-Hulana Dung sidung martangiang, borhat ma Ama dohot Nai Martua, diabing Inana ma poso-posoi, jala Amangna maniop piring marisi sulang-sulang Parjolo ma nasida mangadophon Simatuana, dipaabinghon ma poso-posoi tu abingan ni Ompungna Doli jala laos disungkun ise ma nasida parjolo sulanganna; O. Doli parjolo ma sulangi hamu Simatuamu Boru (huhut ma dipasu-pasu pahompuna didokma: Mauliate ma di Tuhanta Parasi RohaI, di ho Ompung mansai las rohanami maro ho mebat tu bagas ni ompung, imbur-imbur magodang ma ho da ompung, tongka ma napanahit-nahiton, sai anak naburjuma ho Sipalas roha ni Inana, sipalas roha ni Amana ma ho, naolo pangihutan naolo mangihut, sai anak nabisuk ma ho sai anak Nabegu, Tangki jala ualang, sai gabe anak partahi ma ho jala Ulubalang. Martinodohon Anggi maho dohot Iboto nauli basa. Laos dipaabingjon ma tu Ompungna boru: Ditingki diabing Ompungna Doli poso-posoi, disulangi Amang ni si Martua ma Simatuana Boru, jala pinggan inganan ni Sulang-sulangi ditiop Nai Martua, didok ma hatana: Husulangi hami ma hamu Inang, on ma sulang-sulang natabo sian pahompumu si Martua, na ro mebat, sai mamasu-ma hamu Inang, marhite tangiangmu tu Amanta Debata Parasi Rohai, imburimbur magodang pahompumunaon, jala sai gabe anak nahasea ibana dijolonta, tarlobi dijolo ni Tuhanta, sai gabe anak panungkunan di bisuk, anak naburju jala matangkang manjuara.dst. dst. (sulang-sulang: ingkon 3X disulanghon/disonduk disude ulaon. Ibaratna molo di pesta unjuk disonduk sulang-sulangi 3X laos huhut didok hatana tu namanjalo sulang-sulangi ) Dung diabing Ompungna Boru, laos mamasu-masu pahompunai, margeser ma A.ni Martua dohot Pardihutana laho manulangi Simatuana Doli. Songon namanulangi Simatuana Boru laos didok ma hatana: (tar sarupa ma hatana dohot na tu Simatuana Boru: ima dasarna alai diangka dongan nabisuk boi ma ditambai) Songoni ma seterusna pardalan ni pangabing ni posos-posoi dohot namanulangi hula-hulai sesuai tu parhundulna be Dung sidung nasida marsipanganon, parjolo ma Ama ni si Martua dohot Pardihutana ro pasahathon batu ni sulang-sulang tu Simatuana dungi dipasahat ma nang pasituak natonggi tu horong ni hulahula napungui. Dung sidungi, ro ma Simatuana pasahathon Ulos Herbang tu Helana dohot tu Boruna rap dohot Pahompunai. Catatan: di deba luat laos ditingki mebat sisongon on, laos disi ma mangido Ulos na so ra buruk Boruna tu Amangna. Isarana:Ro ma Hela dohot Boru mamboan Pahompu Buhabaju laho paebathon tu Ompungna Bao., molo napaebathon songon na diginjangi namanulangi Ompungna ma alai adong do na songon on: Dung sidung mangan, migor di abing Inang ni posoposo ima anaknai diboan tu jolo ni Amangna jala dipaabinghon tu Amangnai huhut didok hatana: Amang, Inang, nunga diabing hamu pahompumi jala diida hamu bohi ni pahompumi, didok umpama: unduk marmeme anak, unduk do marmeme boru, dos do anak dohot boru lehon damang ma dihami santurpuk haumai asa adong ulaonnami bahen indahan arian ni pahompumon. Molo adong do di Amanai, ndang tarjuasa pangidoan ni borunai, jadi berunding ma Amangna dohot Anakna laho mangalehon manang nadia ma hauma silehonon nasida songon ulos naso ra buruk tu borunai. Dung ditontuhon sijaloonna manghatai ma Borui tu Amangna ninna ma: Mauliate ma Amang, Inang, Ibotonghu sude, dipanarihonmu dohot diholong ni rohamunai diahu, sai saur matua ma Damang dohot Dainang paihutihutonnami . Siala ni holong ni rohamunai, dison Amang husombahon ma tu hamu piso-piso ni Ulos na so ra buruk

51

nanilehonmunai, molo tung so sadia pe Amang piso-piso nahupasahaton las ma rohamu manjalo. (godang ni piso-piso napinasahat ni boruna tu amangna hira songon tuhor ni haumai ma, jala biasana migor do tuhoron ni amangnai muse tano siombahon bahen hauma di nasida). Laos Adat sisongon on ma sipingkiranta molo olo hita mangain Boru nagabe Parumaen ni Ibotonta Boi do halahon manjalo Ulos na so ra buruk sian na marparboruhoni

TARDIDI DAKDANAK DOHOT MALUA SIPANGHANGHUNGI (LEPAS SIDI)


Catatan: Ia Ulaon ditingki tardidi dakdanak dohot na Malua sian Panghanghungi, ndang masuk tu Adat Batak on ai Adat Taringot tu Pardongan Saripeon di Halak Batak ndang adong dope haKristenoni. Alai tutu, dung halak Kristen halak Batak gabe di-Adathon (Ulaon nadiparadathon) ma dakdanak natardidi dohot na-Malua sian Panghanghungi. Ulaon nadenggan do i, alai ndang apala sude halak Kristen namarsinadongan laho patupahon ulaon sisongoni. Nunga mansai las roha mandok mauliate tu Amanta Debata, molo olo Ripe di halak Kristen migor mamboan anakhonna tardidi, pasurathon goarna dibagas joro ni Debata, jala mansai balga las ni roha dohot hamauliateon molo diharingkothon Ripe halak Kristen mangajari Anakhonna tu harajaon ni Debata jala namarhaujungan tu namanghatindanghon haporseaon Mauliate ma di Debata Parasi RohaI, sai disuru ma TondiNa Tondi ParbadiaI, laho manogu-nogu hita mangulahon angka ulaonta hombar tu lomo ni RohaNa

ULAON DI NATARDIDI DAKDANAK


1. Songon naung pinatorang diginjang dimanaruhon Aek ni Unte, di Jakarta on laos ditingki na tardidi pahompuna (biasana anak Buhabaju) mamboan Upa-Upa dohot Ulos Parompa di Pahompuna na tardidi i. 2. Molo bidang do Ulaon i, digokkon do Tulangna, Tulang Rorobot, dohot angka Hula-Hula nasolhot, angka Dongan Sabutuha, Boru/Bere dohot Dongan Sahuta. 3. Dung hundul sude Tamue naginokkon dipungka ma ulaon, diparade ma Sipanganon. 4. Parjolo: ro ma Ompungna/Hula-Hula, Tulang, dohot angka horong Hula-Hula, pasahathon UpaUpa (dengke simudur-udur) tu Dakdanak na tardidi huhut laos dipasahat Ulos Parompa tu dakdanak natardidi Dung sidung namangupa dohot napasahathon Ulos Parompa, di peakhon namarulaon i ma tudu-tudu ni sipanganon ditonga-tonga laos dihatahon sahalak sian haha/anggi ni suhut ma hata ni sipanganoni songon on ma: 1. Manghatahon Tudu-Tudu ni Sipanganon (lengkap margoar) Dihamu nahuparsangapi hami Hula-Hulanami, Tulangnami, dohot dihamu sude Amanta Raja dohot Inanta Soripada, dison ma Tudu-Tudu ni Sipanganon patuduhon las ni rohanami huhut mandok mauliate tu Tuhanta Pardenggan Basai, dinahuboan hami nangkining anakhonnami, pahompumu, Beremu, tu Bagas Joro ni Tuhantai laho pasurathon goarna. Hatana Rajanami dohononnami ma godang sibutong-butong otik sipir ni Tondi tung songon on dope naboi tarpatupa hami sipanganon di las ni rohannami ala naung tardidi anaknami, sai pamurnas ma on tu daging Saudara tu Bohi Sipalomak Imbulu sipaneang holi-holi, songoni ma hatanami Rajanami, las ma rohamuna. (catatan: di Toba, naung dung niadopan dung pe sidung marsipanganon asa dipatuduhon tudu-tudu ni sipanganoni, laos disungkun manang dipabotohon tu hula-hulana taringot tu parbagianna. jolo diseat hata asa disseat raut) 2. Martangiang Amen didok umpama: sitiktik ma sigompa golang-golang pangarahutna tung songoni pe sipanganon natupa godang ma pinasuna. Marjobut ma hita 3. diseati aliang-aliang + dalamna laos dipam-bagihon tu sude namangani.

52

Dung sidung mangan dibagi ma tudu-tudu ni sipanganon i gabe parjambaran jala disesuaihon ma tu tohonan ni namanjalo dungi dipungka ma manghatai. Alai tutu adong do jolo dihatai denggan dohot sude na ro, jala molo dos roha nasida dipasoding ma jolo tudutudu ni sipanganoni, dung lao sidung ulaon baru pe dibagihon jambar sesuai tu horongna be. PANGHATAION: Manungkun ma sahalak sian horong sian Suhut: Dongan Sahuta manang sian Dongan Tubu: Dongan Sahuta Mauliate ma di Tuhanta Pardenggan Basai; Gokkon sipaimaon, Jou-Jou sialusan, ia nunga ro hami mangalusi Gokkon dohot Jou-Joumu, jala hundul hita diatas ni amak tiar, tiar ma antong parhorasan panggabeani dihita tu joloan on pasu-pasuon ni Tuhanta. Ia nunga simpul hita marsipanganon, butong mangan indahan nalasi, mahap marlompan nataboi songoni nang minum aek sitio-tio, pamurnas mai tu daging saudara tu bohi, sipalomak imbulu sipaneang holi-holi, sai bagot namarhalto ma natubu di robean horas ma namanganhon sai tu gandana ma dihamu namangalean Ia namanunghun ma hami tu hamu dihata ni sipanganoni, dia ma nagkatna diama ultopna, di ma hatana dia ma nidokna dialusi hasuhutonnami ma. Dongan Tubu Horas ma jala Gabe Rajanami, mauliate ma di Amanta Debata Pardenggan Basai, songoni nang hamauliateonnami tu hamu naolo ro mangalusi Gokkon dohot Jou-Jounami, tarlobi dihamu sude Hula-Hulanami Ia hata ni sipanganon naung itapangani Rajanami, dohot juhut nasantanggoi, dohononnami ma godang sibutongbutong otik si pir ni tondi tung so sadia pe sipanganon nahupatupa hami di las ni rohanta naung tardidi anakhonta, godang ma pinasuna. Disungkun sungkun ni Rajai alusannami ma parhorason panggabean do Rajanami Dongan Sahuta Marangkup do nauli mardongan do nadenggan asa tangkas ma purba tangkas ma angkola asa tangkas hita maduma, Gabe jala mamora haru dipaboa hamu ma. Dongan Tubu Songon nanidokmunai ma tutu Rajanami, marangkup do nauli mardongan do nadenggan. Angkup ni parhorason panggabeani tutu paboaonnami ma: Ia toho ma sadarion adong pandidion nabadia tu dakdanak ni Huriai, dilehon Debata dihami, dihasuhutonta on, kesempatan mamboan dakdanak i tu Bagas Joro ni Debata laho pasurathon Goarna jala margoar ma ibana : si Martua. Jala marpungu hita di bagas namarampang namarjualon, ima asa rap martangiang hita Rajanami tu adopan ni Tuhanta Parasirohai, asa marhite tangiangtai, dioloi Ibana pangidoanta, hipas-hipas dakdanakon mamboan goarna i, nagabe goar sipaehet-ehetoni tu joloanon, imbur-imbur magodang, pengpeng laho matua, sai dao sian ibana napanahitnahiton. Songoni ma nang di Natorasna, ditambai Debata dope angka pasu-pasu, dilehon gogo dohot bisuk, dilehon pansamotan asa adong patupaon nasida pagodang-godanghon si Martua on, songoni ma jolo alusnami Rajanami. Dongan Sahuta Mauliate ma dihamu Raja ni Hasuhutonnami, ia naung dipaboa hamu natardidi do hape si Unsok sadarion di Bagas Joro ni Debata, jala goarna si Martua. Mauliate ma di Debata Pardenggan Basai, sai dipasu-pasu ma dakdanakon si Martua on, imbur-imbur magodang, pempeng laho matua, sai gabe anak nabisuk ma ibana dao napanahitnahiton, jala tu hamu natorasna dohononnami ma: Binanga ni Sihombing, binongkak ni tarabunga, tu sanggar ma amporik, tu lubang ma satua, sai sinur ma napinahan gabe naniulamuna pasu-pasuon ni Tuhanta asa adong bahenonmu manogu-nogu dakdanakon tu lomo ni roha ni Tuhanta. Sai martinodohon dakdanak baoa martinodohon dakdanak boru ma tujoloan on anakhonta si Martuaon. Songoni ma hatanghu. Hatanghi hata sitambaan. Manghatai ma sian Boru, Bere, Dongan Tubu dohot angka pariban Suhut paidua: Mauliate ma dihamu Dongan sahutanami, Dongan Tubu, Boru/Bere dohot Paribannami songoni nang Ale-Alenami, sahali mangampu ma hami annon disude hata nauli hata pasu-pasumunai. Laos songoni ma di hamu hula-hulanami, Tulangnami, Bona Tulangnami, Tulang rorobot dohot sude hamu horong ni hula-hulanami, mangido hami dihata pasu-pasuan sian hamu Rajanami di naung tardidi beremuna/pahompumunaon, hupasahat hami ma tu hamu, hamu ma Rajanami namasiaturan. Parjolo ma sian Hula-Hula Namarhaha-maranggi, Bona Tulang, Tulang rorobot, Tulang jala pargonggom ma Hula-Hula:

53

Biasana, ndang pola songoni bidangna ulaon, sae ma holan Hula-Hula, Tulang dohot Tulang Rorobot apala nasolhot di Gokkon tu Ulaon na Tardidi. Mangampu ma Ama ni Martua Marende Martangiang Hula-Hula Selesai - dibagi parjambaran

ULAON DI NAMALUA SIAN PANGHANGHUNGI (LEPAS SIDI)


Hira dos do pangulahononhon di Ulaon na Tardidi dakdanak dohot di Ulaon na Malua sian Panghanghungi holan on: = Adong do Ulaon na-Malua sian Panghanghungi dipasahat Ulos tu na-Maluai. =Adong do holan namangalehon amplop marisi hepeng manang kado Sude do ulaoni denggan asal ma sian holong ni roha. Pardalan ni namarsipanganon pe sahat tu namanghatai ndang pola berbeda versina sian tingki di Ulaon na-Tardidi poso-poso. Songoni tu parbagian ni parjambaran juhut nang di na manghatai pe. Mansai godang angka ulaon na di-paradathon halak Batak ditingki naparpudi on, tarlobi diangka namarsinadongan; Tammat Singkola, - Dapot Titel Manaek Pangkat Ulang Tahun dohot lan angka ulaon las ni roha. Denggan do sude Ulaon i, asalma niulahon sian toruk ni roha jala pasangaphon Debata.

NAMANGALUA ULAON ADAT NAMANURUK-NURUK


1. Ala naung masihaholongan doli-doli dohot sahalak namarbaju, jala nunga dos tahi nasida asa hot ripe, alai ndang dihalomohon manang direstui natorasna be, laho ma nasida MANGALUA. 2. Ala dos ni tahi ni Paranak dohot Parboru Alasanna: Adong do naambat di Pihak Parboru nasoboi diatasi dope, gabe didok ma tu Paranaki asa mangalua ma nasida dipudi ma di adati. 3. Ala ni godang ni sinamot nabinuhul ni Parboru dohot godang angka alasan gabe diulahon si Doli ma namangalua. Isara ni na-mangalua: 1. ditinggalhon surat dohot saotik hepeng paboahon naung mangalua nasida 2. Dung mangalua migor ro ma manang piga halak sian Pihak Paranak tu bagas ni Parboru paboahon naung diparaja nasida Boruna. 3. Ala ndang setuju Parboru nadiluahon Boruna, alai paradat do Paranak migor ma diulahon ulaon pamasu-masuon dohot ulaon partangiangan ala naung hot ripe anak nasida, ditaruhon parboruon ni Paranak ma Ihur-Ihur ni Tudu-Tudu ni Sipanganoni tu bagas ni Parboru, molo so dijalo Parborui, diusahahon ma pasahathon tu tondong ni parboru nasolhot dope. Molo tung pe naingkon terpaksa mangalua, saran sian panurat sai diusahahon ma mamboan Boru naniluahonnai tu bagas ni Pangula ni Huria asa sude maratur dohot denggan., asa unang adong angka sura-sura ni angka tondong ADAT MANURUK-NURUK Dung hira mombun muruk ni Parboru, ditingkina diutus Paranak ma Parboruonna laho mangadopi Parboru, mangelek-elek asa boi nasida nian ro manuruk-nuruk tu huta ni Parborui laos manangkasi utangna di paradaton. Dung masipaolo-oloan, dibuhul nasida ma tingki dipanjalo ni Parboru diharoro ni Paranak laho mangulahon Ulaon Adat Na-Manuruk-nuruk Manuruk-nuruk lapatanna: ala naung marsala iba, tar biar do roha mandapothon inganan ni Parborui, godang angka sihabiaran dibahen i gabe songon namanuruk-nuruk ma iba laho pajumpang huhut dibagasan biar ni roha. jala unang pinadirgak simanjujung songon napatuduhon gogo ingkon unduk do:

54

Siadopan: ditingki par ro ni Paranak laho manuruk-nuruk tu jabu ni Parboru: 1. SI UNGKAP BAHAL Dung sahat rombongan ni Paranak di alaman ni Parborui (bahal ni Huta) ma jongjong disi manang piga halak sian Parboru. Nilehon ma jolo parisapan tu nasida, dungi didok ma hatana: Rajanami, huboto hami do naung sala hami pajolo holong papudi Uhum, na ro do hami naeng marsomba tu hula-hulanami laho manopoti hasalaannami, asi ma roha ni Rajai, buka hamu ma bahali asa masuk hami SI UNGKAP BAHAL : - songoni ma lelengna dohot lojanami pajaga- jaga bahalon, hape ro hamu mangido asa hu-ungkap hami asa masuk hamu. Alai ala nanaeng manopoti sala hamu las do rohanami disi, alai jolo garari hamu jolo Upa ungkap bahal. Paranak : Mauliate ma Raja ni hamu sijaga bahal on, ba dison otik-godan hupasahat hami ma sipalas rohamu. Dung diungkap bahal hadapon ma muse Sordadu sitiop hujur goaran ma: 2. SANGKE HUJUR Songon panghataion namenghadapi Ungkap Bahali, tarsongoni ma cara panghataion dohot silehonon sipalas roha nasida Goaron mai Upa Sangke Hujur. 3. PANGIHUT-IHUT : Detektip = mata-mata, jala sipasahat laporan tu Parboru, manang na songon dia posisi ni Borunai dihuta ni Paranak. Hadapon museon huhut gararon upana = Upa ni Pangihut-ihut 4. RAJA HUTA (Komando) Ingkon denggan ma hata elek-elek tu Raja ni Huta ai laos nasida ma boi dohonon gabe dongan laho mangadopi Pihak Parboru Alai diangka nadeba: Dung sidung marsipanganon, jala di nalaho mamungka manghatai Paranak dohot Parboru disi ma dipangido Parboru asa gararon: 1.Upa ni si ungkap Bahal 2. Upa ni Sanghe Hujur 3. Upa ni Pangihut-ihut jala parpudi asa sahat iba namanungkun utang gararon ma 4. Upa ni Raja ni Huta. A. ULAON DUNG MASUK PARANAK TU BAGAS NI PARBORU Dung masuk Paranak na nijoloan ni Boruna namamboan Ampang marisi Namargoarna dohot sipanganon naasing, dipeakhon ma jolo ditonga-tonga ni inganan ni namarpungui paima disigati Pihak Parborui.(songon ditingki Ulaon Marhusip) Pendek kata, dung disigati, dipauli Boru ni Paranak ma sipanganoni tu inganan pangaradean (dapur) paima dipungka ulaon. Laos ditingki namasuki Paranak nunga marbaris Parboru manjalo jalang-jalang ni Paranak huhut dipatuduhon Parboru inganan di Paranak B. Pasahat Tudu-Tudu ni Sipanganon Paranak tu Parboru. Hatana : Rajanami, Hula-Hulanami parjolo ma hami pasahathon Hamauliateon ni rohanami tu Tuhanta Pardenggan Basai dipandonganionNa di hami ro mandapothon hamu Hula-Hulanami jala hudapot hami hamu di bagas na-marampang namarjualon dibagasan hahipason dohot las ni roha manjalo hami. Huboto hami do tangkas Rajanami balga ni hasalaannami maradophon hamu ima napajolo holong anaknami dohot borumu, papudi uhum, dibaheni ma hami ro tu adopanmu Rajanami manomba hamu sampulu jari pasampulu sada simanjujung manopoti hasalaannami i, ai molo sala ni anakna, sala ni Amangna doi. Hutopoti hami ma Rajanami hasalaannami i. Dison, Rajanami hupasahat hami ma tudu-tudu ni sipanganon tu adopanmu laho manubut rohamu dihasalaannamii, tung songonon pe naboi dope patupaonnami laho manomba hamu Rajanami, las ma rohamu manjalo jala ihut tusi dohononnami ma: Godang sibutong-butong, otik sipir ni Tondi, tung songon on dope naboi tarpatupa hami laho manomba hamu Rajanami, pamurnas mai tu daging saudara tu bohi, sipalomak imbulu mai sipaneang holi-holi sai songon bagot namarhalto ma natubu dirobean, las ma rohani hula-hulanami manjalo huhut manganhon, mandok mauliate ma hami namangalean. Botima, huhuasinami Rajanami.

55

(Parboru manariashon namanjalo tudu-tudu ni sipanganon tu dongan tubu, boru dohot Raja na ginokkon na pungui, huhut laos digora Boruna paradehon Dengke sipasahaton nasida) Pasahat Dengke Parboru: Dihamu Parboruon naro mandapothon hami di bagason, nunga dipasahat hamu tu hami tudu-tudu ni sipanganon nuaeng antong hupasahat hami ma tu hamu Dengke Simudur-udur, Dengke si-Tio, Dengke sahat, dohot pangidoan asa unang be masa angka namangarsahi roha ni dongan tu joloan on, alai sai Asi ma Roha ni Tuhanta, sai mudur-udur ma antong parhorason panggabeani dihita tu joloan on, songon tio ni rohamunai ro mandapothon hami sai tioma nang angka pansamotani jala dengke sahat ma on sai sahat ma pasu-pasu ni Tuhanta dipartondongonta tu joloan on. Songon on pe dengke nahupasahat hami on, las ma rohamu manjalo Masijalangan hundul be tu ingananna martangiang sian Paranak. Mangan Dung sidung marsipanganon: Parboru : Manungkun taringot tu tudu-tudu ni sipanganon Paranak : Surung-Surungmu doi Rajanami Songon ditingki Na Marhusip dipasoding Boru ni Parboru tudu-tudu ni sipanganoni mamungka ma manghatai) Panungkun sian Pihak Parboru tu suhut Parboru: Gokkon sipaimaon jou-jou sialusan dst, dst Dialusi suhut paidua: parhorason panggabean dst. dst. (Songon angka contoh naung adong diginjangi taringot ni panghataion dung sidung mangan). Terakhir: didok panunghun ma: poltak Bulan Tula si Raja Manggule Na ro tondongta mandapothon hamu, mamboan sipanganon natabo dohot hami maulae, mauliatema. (dipasahat ma panghataion tu Parboru/Raja Hatana) Manungkun Paranak ma Dongan Tubu ni Parboru: - dipungka ma taringot tu sipanganon ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, - dialusi: parhorason panggabean - disungkun: mardongan songon nahundul - dialusi paranak ma: Horas ma jala gabe Rajanami, mauliate ma di Tuhanta Pardenggan Basai mauliate ma dohononnami nang tu hamu saluhutna Hula-Hulanami, Paribannami, Raja ni Dongan Sahuta nahuadopi hami nuaeng dison diharadeon ni rohamu manjalo hami na ro tu bagas namarampang namarjual, namarsangap namartua sigonggom pangisina, mamboan anaknami dohot parumaennami, Borumu laho manopoti hasalaannami Rajanami, diangka pangalaho ni Anaknami napajolo holong papudi uhum ima naparajahon Borumu. Nunga sala hami disi, ai molo hasalaan ni anakniba, hasalaan ni natorasna do i, laos dison do hahadolinami dohot angkangborunami pangintubu di anaknamion, asa rap ma hami marsomba tu hamu Rajanami asa olo hamu mamaafhon hasalaannami i huhut manjalo anaknamion gabe anakmu nang pe naung sala ibana maradophon hamu ditingki nasalpui. Songoni ma jolo sombanami Rajanami. Parhata sian Parboru: Mauliate ma di hamu Amangboru, sintong do nidokmunai nunga pajolo gogo hamu papudi uhum, nuaeng ro hamu manopoti salamu, tarjalo hami do i ai songoni pe pambahenmu tu hami, marsak hami saluhut, alai tutu Dame nasian Tuhanta do namian dihita, nunga mulbas rohanami dung huida hami bohi ni Borunami, hipas do ibana huida hami. Taringot tu pangidoanmunai dapot do i oloannami anggo hami sandiri alai jolo pature hamu ma jolo somba-sombamu tu si ungkap bahal, sanghe hujur, pangihut-ihut dohot Raja ni huta asa dung sidung denggan diadopi hamu nasida asa hulehon hami angka alusnami tu hamu. - ( disada alus: nunga husomba hami nasida nangkining Rajanami, ai anggo soi beha ma parmasuknami laho mangadopi Rajai) - (disada alus muse: dia ma nasida Rajai si ungkap bahal asa husomba hami, dia ma Rajai sitiop Hujur asa husomba hami asa disanghe hujuri, dia ma nasida Rajai pangihut-ihut asa husomba hamu paulbas loja nasida diama Rajai Rajani Huta asa husomba hami asa diondingi jala didongani hami laho mangadopi hamu Raja ni Hula-Hulanami - Dung sidung sudenai digarari Paranak, didok ma asa mangido panuturion sian Parboru dohot angka

56

pasu-pasu. - Dialusi Parboru dohot angka Boruna songon on: - Jolo pasahat hamu ma pasituak natonggi tu sude hami napunguon asa hupasahat hami hata nauli hata pasu-pasu tu hamu. - Paranak manuru Anakna dohot Parumaenna pasahat Pasituak Natonggi tu sude hula-hula napungu dibagasi. Parhata ni Paranak: Rajanami, ia nunga husomba hami hamu sude songoni nunga hupasahat hami pasituak natonggi tu hamu asa olo ma hamu Rajanami mamafhon hami dihasalaannamii jala pangidoannami laos pasupasu hamu ma hami Rajanami asa tiur-tiur angka sidalanan tujoloanon. Parhata ni Paranak: Alai tahe asa tung sude mardame-dame parjolo ma jolo dohononanmi asa mangido maaf Anaknami dohot Parumaennami tu hamu hula-hulanami tarlobi ma tu Tunggane dohot Inangbaonami dibagason. (laos disuru ma jongjong anak dohot parumaeni marsomba tu adopan ni Simatuana laho mangido maaf huhut didok hatana) Anak dohot Parumaen jongjong huhut marsomba dijolo ni Simatuana mandok: Parjolo ma hami mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai. Di hamu Amang dohot di hamu Inang, songoni nang disude hamu nahuparsangapi hami, marsomba ahu sampulu jari pasampulusada simanjujung manopoti hasalaanhu maradophon hamu diangka ari nasalpui dinahuparaja Borumu so dohot parbinotoanmu, huluahon ibana sian jolomu, huarsahi hamu holan ala ni natarboan rohangku ahu namanghaholongi borumunaon. Huhilala do songon dia muruk dohot hansit ni rohamu hubahen alai namarsomba ma ahu nuaeng mangido lambas ni rohamu asa olo hamu mamaafhon ahu disude hasalaanhi maradophon hamu, maaf ma Amang, Inang jala marsomba ahu mangido haradeon ni rohamu asa jalo hamu ma ahu gabe anakhonmu, Pos ma rohamu Amang, Inang sai nahaholonganhu do Borumunai sian sude roha dohot pangalahonhu, sai boan hamu ma hami di tangiangmu asa sai didongani Tuhanta hami dinamandalani ngolu parsaripeonnamion. Botima pangidoanhu Amang, Inang, mauliate ma dihamu. Parhata sian Parboru: Ima tutu Amang Hela nang di Borunami, nunga ditanda hamu salamu jala malas rohanami dinaditopoti hamu hasalaanmu tu hami tarlobi tu simatuamu, sai sahat ma angka nauli sahat ma nadenggani tu hamu tujoloanon pasu-pasuon ni Tuhanta. Laos dipasahat ma panghataion tu Parboru: I pe Angkang, nang di Angkang Boru nunga dibege hamu panopotion ni hasalaan ni Helanta dohot Borunta ba nuaeng hupasahat ma tu hamu Parboru/Pangintubu: di hamu Amang Hela nang di ho Boru Hasian, songoni ma balga ni arsak ni rohanami dibahen hamu, tarlobi pangalaho ni Borunghon, tung mansai hansit rohanami, so nahuorai hami hamu mardongan alai songoni ma pambahenmu tu hami, hansit situtu rohanami haru so tarbereng hami angka tondong, hira hami nasai mangambati pardonganonmu, so binoto alana gabe songoni pambahenmu tu hami. Alai tutu, nunga ro hamu manopoti hasalaanmunai tu hami, nunga mulbas muruknami, humaafhon hami ma hamu jala dohononnami ma: Siboru buas siboru bakkara, molo dung puas dao soada mara. sai dipasu-pasu Tuhanta ma parsaripeonmunaon, didongani hamu tongtong mandalani ngolumuna, sai tubuan laklak ma hamu tubuan singkoru, tubu sanggar di parsopoan, sai tubuan anak ma hamu tubuan boru asa jengkar-jengkar di hangoluan. Songoni ma jolo hatanami tu hamu, horas ma hamu horas nang hami angka natua-tuamu. Botima. Dihamu Lae nang dihamu Ito, diharoromunaon mandapothon hami mamboan Anakmu, Helanami, dohot parumaenmu, Borunami, manopoti sala hamu tu hami ala ni pangalaho ni anakhonta, dohononnami ma Lae, Ito: Pat ni Gaja tu Pat ni Hora, Anak dohot Boru ni Raja do hamu jala natoruk jala burju marroha. Sai dipasu-pasu Tuhanta ma hamu, pature-ture parumaenmunaon, ditambai di hamu angka si las nirohai tu joloanon, ba nunga dipature hamu angka roha ni naloja salelengon, namarsak, namuruk, sudemai, nunga lambas dalani dibahen hamu, ma buka be pintunami manjalo hamu manang andigan pe ro hamu.

57

Botima jolo hatanami Lae nang dihamu Ito, horas ma. C. Dung sahat hata ni Natoras ni Borui, diuduti ma muse manghatai Parhata ni Paranak: Mauliate ma dihamu sude Rajanami, dilambas ni rohamunai mamaafhon hami disude hasalaannami maradophon hamu, Marjengga-jengga ma pinasa, marmutik antajau, nalambas marroha do hamu hula-hula jala natongtong mamasu-masu. Pangidoannami Rajanami, alai unang dok hamu sian tangan siat botohon alai pangidoannami tu adopan ni Rajai molo tung dos tahinta sada nidanggur dua nahona; diharoronamion Rajanami beha molo laos tauduti ma namarhata sinamot, manungkun somba ni uhum, somba ni adat sipasahatonnami tu hamu, Otik godang siampehononmu somba ni uhum somba ni adat ontak ni natarbahen hami oloannami do hamu., alai ingot hamu Rajanami dihata ni umpamai namandok: Madekdek ma lanteung, tu bona ni parira, unang dok hamu hami parteus molo so taroloi hami somba ni uhum pinangidomuna, silehonon do nasoada. Songoni ma Rajanami pangidoannami. D. MANGHATAI SINAMOT DOHOT MANGARANGRANGI ULAON 1. Panghataion namasa dison ndang beda sian panghataion di Ulaon Marhusip 2. Ulaon di Alaman ni Paranak 3. Sinamot : Rambu Pinudun (sude harugian di Ulaon i, tanggungan ni Paranak 4. Aekgodang tu Aeklaut, Dos ni roha do sibahen nasaut.. 5. Marhata sidenggan-denggan Martangiang Hula-hula Selesai. E. ULAON DINAMANGGARARI ADAT NI NAMANGALUA (MANGADATI) Pelaksanaan ni Ulaon songon Ulaon Adat Taruhon Jual Ulaon Namangadati (manggarar Adat ni Namangalua) Ro ma PARBORU tu Huta ni Paranak, rap dohot Dongan Tubuna, Raja naginokkon, Boruna, Berena dohot sude horong ni Hula-Hula nasida. Diboan PARBORU ma Dengke Simudur-udur, Ulos Herbang, si Pir ni Tondi sesuai tu panghataion nasida ditingki na marhata sinamot/manghusipi sinamot. Nunga dibagasan jabu (gedung) hian anggo Suhut Paranak, Pangoli (namangaluai) dohot Pardihutana, paimahon haroro ni Hula-Hulana Parboru i. Sude tamue ni Paranak pe nunga masuk tu bagasan Gedung, alai anggo Parboru di-luar dope paima ro gora, jou-jou ni Protokol Paranak. Beda ni Ulaon Mangadati ni na-Mangalua dohot na Taruhon Jual ima: molo Taruhon Jual jolo rap masuk do Penganten dohot Suhut Paranak dohot Natoras ni Boru tu bagasan Gedung. Dung tolhas tu Podium, mulak Natoras ni Boru tu ruar, asa rap masuk anon nasida rap dohot angka Dongan Tubuna dung ro panjou ni Protokol Paranak. Ima namasa di Jakarta on. F. ULAON PASAHAT SULANG-SULANG NI PAHOMPU Dos do tata cara ni Ulaon Adat di Ulaon Napasahat Sulang-sulang ni Pahompu dohot Ulaon Mangadati di Namangalua. Ai na rap mangalua do i, alai molo migor namanuruk-nuruk dung mangalua dumenggan ma i sian dung mardakdanak asa mangadati (napasahat sulang-sulang ni Pahompu) Molo (Pasahat Sulang-Sulang ni Pahompu) nunga sanga manang piga anakhon ni namangaluai asa mangadati. Tamba ni hatana dinamanopoti salana didok : Songoni pe pangalahonami mangarsahi hamu tong mamasu-masu do hamu Rajanami nunga dipasahat Debata pasu-pasuna di hami ima ditubu ni Anak dohot di tubu ni Boru. Sudena panghataion sian namamungka manopoti sala, mangarangrangi dohot pesta pe ndang pola haru adong bedana, holan i tutu, mangadopi Hula-Hula dung mardakdanak ndang pola songon biar

58

ni halak na baru mangalua. Jala godang do halak Batak angka namarjogal roha di kedua-belah Pihak, gabe olo sahat tu na monding namangaluai ndang MANGADATI. Ulos Herbang : 1. tu na Mangalua Songon napasahat Ulos Herbang di Ulaon Taruhon Jual 2. tu na pasahat Sulang-Sulang ni Pahompu Songon napasahat Ulos Herbang di Ulaon Taruhon Jual + Ulos Parompa tu Pahompu. Parjambaran Juhut : tu Ulaon na-dua on, songon di Ulaon Taruhon Jual. Biasana, na dapot tarida diangka na MANGALUA ndang migor ro nasida manopoti sala alai jolo leleng do, deba ma manang piga anakhonna, dohot maksud, memang, dao ma ummura ulahononhon ulaoni sian nalangsung mangadati isarana ulaon na manuruknuruk.

ANAK TUBU BORU SORANG


Pinatomu ni : Raja Bilher Marpaung (Op Miduk) PENDAHULUAN Molo pasohot angka ianakkon ni halak Batak diparsinta roha ni angka natuatuana (natorasna) dohot situan natorop do asa sitorop pinompar sideak pangisi, gabe jala mamora na marhasohotan i. Anak na marhasohotan digoari do i mangoli (pangoli), boru digoari ma i na muli (nanioli). Pangoli, na ro do hatai sian hata tuan doli, na muli na ro do hata sian meang muli. Halak Batak laho pangolihon ianakhon na, dirajumi natorasna do jolo tang pingkiran ni ianakhonna/toras. Molo so toras dope pingkiran ni ianakhonna jala hurang tang diangka ruhut-ruhut ni parsaripeon, dihabiari angka natua-tua do sotung gabe patunda haurahon di parsohotanna. So-hot lapatan na, marhasohotan ma sian bangko-bangko haposoon jala hot ma ibana di ruhut-ruhut ni parsaripeon jala pahombaronna ma dirina tu hatungganeon. I do umbahen digoari pangoli tunggane doli, jala boru na muli tunggane boru. Dung sohot nasida gabe adong ma hasuhutonna jala sian hata So-Hot gabe ro hata Su-Hut. Dung adong hasuhuton na adong ma suhut paidua dohot paidua ni hasuhuton, marguru tu tarombo ni parsaripeon ni nasida ma i. i do molo palolo siulaon halak Batak (pesta) manang loloan mangajana, manang maujana, adong do suhut sihabolonan bona ni hasuhuton suhut paidua dohot paidua ni hasuhuton. Di angka jolma na so marhasohotan naung gok di umurna digoarima i lobi-lobi ni jabu, ala so dilului hasohotanna. Boasa didok lobi-lobi ni jabu? Dipingkiri angka ompu na parjolo i, asa adong di ibana lungun ni roha. Hata lobi-lobi, hurang sir-sir do i di roha, jala i do umbahen didok angka natua-tua; Molo adong do antong lungunmu ba ulahon ma i (marhasohotan). Di angka naung marhasohotan (mardongan saripe) digoari do i muse mardongan magodang manang ripena i didok do dongan magodangna. Molo tung adong di sada tingki mangoli muse ama i, dohot sabalikna ina i, ndang digoari na niolina i, manang hamulianna i dongan magodangna, digoari ma i imbangna manang panoroni. Digoari halak Batak do boru na nioli ni baoa i jolmana, ala tadingkonon ni na boru do jabu ni amana mandapothon jabu ni hamulianna, jala digoari do na muli i parsondukna, hamulianna i sinondukna. Umbahen na didok jolma ni BAOA i boru na niolina i, ai nasa jolma na tinubuhon ni boru-boru gabe marga ni baoa pangoli i do. Umbahen didok angka ompu na parjoloi boru patogap parik ni halak. Aut disungkun sahalak boru naung marhamulian, aha do marga muna inang? Alusna paboaonna marga ni na mangoli ibana do, alai molo disungkun, boru aha do hamuna? Alusna paboaona ma marga ni amana parsinuan. Umpasa ni parboru laho pahutahon boruna (pamulihon): Bintang na rumiris Ombun na sumorop Anak pe di hamu riris Boru pe torop Dangka ni hariara Tanggo pinangait-aithon Siripe gabe ma hamu siripe horas

59

Sitongka ma panahit-nahiton Pir ma toras ni pongki Bahul-bahul ma pansalongan Pir ma tondi ni borunami on Siboan tua ma on tu jolomuna Marangkup sinadongan Napinadomu ni Debata Ndang jadi sirangon ni jolma Napinadomu ni ulos Ndang jadi sirangon ni ulos. Molo pamuli boru, ganup do patupahon ulos manang digoari mangulosi, huhut mardongan umpasa. Digoari do i ulos sampe tua manang haen marulu. I do ulu ni ulaon i, manang ala pesta parunjuhon, i do umbahen dipatupa ulaon i, patandahon roha na pantis di roha ni natoras ni na muli i/parboru i pahutahon boruna tu huta ni hamulianna. Dibagasan roha dame mardongan pasu-pasu jala ingkon sai jumolo sahat ulos sampetua tu na pinamuli, molo tung adong angka ulos panoropi, digoari nuaeng on ulos holong alai dinajoloi digoari do i ulos sigohi rambuan. Manang bohape uli ni ulos angka na nilehon ni angka na marholong ni roha, holan sada do na nigoaran ulos sampe tua. Molo dung jumpang di tingkina jala dapot di arina dapotan tua boru na marhamulian i, digoari ma i manggora pamuro manang jumujung hunik, ala holan ibana dope umboto i dohot angka donganna ina. Molo dung tanda dibereng sihatoropan (3 bulan) digoari mai muse manghutti pagar. Molo dung gok bulanna 6 bulan - 7 bulan digoari muse ma i managam haroan. Sude hata nabolon, boi do i didok mardenggan pamatang, adong do hata Batak mandok marsandang, bunting alai hata na hurang sir-sir do i. Manat do halak Batak mangkatai, holan tu pinahan do didok marlambe, marutang digoari. Managam haroan, na ro do sian hata TAGAM, ise do na naeng ro, baoa do manang borua. Molo baoa do na tubu i (na ro i) digoari do jolo si unsok, borua digoari sibutet. Dung lam magodang pamatangna, jala nunga boi mangkatai digoari ma baoai i si bursok, boruai si tatap. Angka ina na mangurupi ina mangintubu digoari do nasida SIBASO (Bidan). Andorang so mangintubu dope ina na managam haroan i, ro do parboru manopot boruna mamboan sipanganon, digoari do i mangirdak jala laos dipatupa do HARE. Molo masa pangirdahon, ndang ingkon sai dengke patupaon ni parboru, songon dia sipanganon hasoloman ni boruna i do na rumingkot siboanonna. Holan hasomalan panggohi ni ulaon do dengke i. Asing do manopot boru di na managam haroan. Somalna angka ina do borhat mangirdak ndang pola dohot angka ama, ai tung manangkas do i ulaon ni angka ina. Dung jumpang di arina jala gok ma di bulanna mangintubu ma ina i, digoari muse do i HIPAS. Boasa didok hipas, ai so na dibagasan parsahiton nian inantai. Alai dirajumi roha ni nasida do borat pamatang ni angka ina na managam haroan. Olo do songon na patagam-tagam parmaraan. Molo laho mangintubu sada ina mamintor ro do angka donganna ina pajonokhon diri laho mangurupi olat ni na tarbahen sa, angka ama pe na tinggal di huta, tangi do nasida. Dung sorang poso-poso i, molo baoa do na tubu i digorahon angka ina ma HORAS tolu hali, molo boru do na sorang i digorahon ina ma GABE tolu hali. Pintor mangantusi do angka ama manang ise do na sorang. Molo ndang adong gora-gora sian angka ina, manang sibaso, sunghun-sunghun ni angka ama didok nasida; songon dia! Dialusi angka ina ma i baoa manang borua. Dihobasi angka ina do pardahanan adong manghobasi lompan jala adong manghobasi na nidugu. Somalna juhut manuk dope dipatupa di parmanganon i, digoari do i mangan indahan hesek-hesek. Na nidugu somalna bangun-bangun do dibahen. I do mula ni umpama on: Bangun-bangun sinuan, bangun-bangun sinalong. Molo i nisuan i do salongon. Bangun-bangun na rara tabo paura-uraon, molo nidok hata sitongha pauba-ubaon. Hata umpama on patuduhon na mansai manat do angka ompu na parjolo i mangkatai, ingkon jolo dipingkiri do manat aha hata na talup sidohonon unang gabe adong sipanungir-nungiran. Dung sidung nasida marsipanganon dipasahat do taha-taha ni manuk i songon jambar ni SIBASO. Di nangkok ni mata ni ari dihobasi ama do mambahen ranting ni unte na marbulung jonok tu parpintuan ni jabu i, molo baoa do na tubu i disiamun ni parpintuan laho masuk tu bagas ma dibahen, molo boru do na sorang dihambirang ma jala ujung ni ranting ni untei dompak ginjang. Ditaon 1970-an dipatupa dope sisongon i di huta Ujung Tanduk Laguboti alai di tingki sinuaeng on

60

ndang hea be binereng, ai hira nipi nama molo pinaboa-boa i tu angka dongan, ai hira na so mangkaringkoti UGARI ni angka ompu nama nuaeng on. Aha do raksana umbahen unte didok, jala dia sialana umbahen disangkothon jonok tu parpintuan ni jabu i? Unte do asom, alai ndang asom unte. Tudosan: unte mungkur (unte pangir) ndang didok asom pangir, asom jungga asom (unte bunga). Molo didok halak Batak songon na mereng aek ni unte do iba marnida anak ni si Burju an, ala denggan ni parangena. Songon na sai niasoman do roha, mamereng pangalahoni si Bingkas an, ala roa ni pangalahona. Angka ompu na parjolo i, songon aek ni unte do roha nasida marnida poso-poso, jala poso-poso i mamorluhon aek ni unte (pangurupion). Molo adong haroan di sada huta ro do angka tutur dohot sisolhot mamoholi mamboan siluana be adong na mamboan tuak, manuk, boras, bangunbangun dohot na hombar tusi. Angka ama maranggap do nasida. Molo adong paragat di hutai, na ingkon do dilehon tuak na niagatanna i inumon ni na maisorang i. Ima patandahon uju i ringhot ni ugari di angka ompu na parjolo. Aut sura adong tutur na ro tu huta i (sorang poso-poso) umpamana mangalului horbona (pinahan) manang maningkir boni, marutang do tutur na ro i molo so adong dilehon siluana tu poso-poso i nang pe sopamotoan ni nasida hian na adong haroan di huta i. Molo ndang marhepeng tutur na ro i ditadingkon tutur i ma barangna di poso-poso i tahuluk manang sengka-sengkana. Didok do tu poso-poso i; hutadingkon ma jolo barangkon di ho uncok/butet hutobus pe muse disada tingki ai toho nuaeng ndang mameop sihumisik ahu. Ro do muse di sada tingki na manjanjihon i manobus barangna i pasahathon siluana. Molo laho morot manang mardalani angka natua-tua manang natunggane uju i, ndang olo nasida mardalani luang, ingkon sai adong do dihadang-hadangan nasida sengka-sengkana manang hajutna atik adong utang na so tarjua. I do ringkot ni adat dohot ugari di nasida. Na masa sinuaeng on nunga hira na dao sian angka ruhut-ruhut dohot bangko-bangko parulaon ni ni ompunta. Masape sinuaeng on maranggap dohot mamoholi, gabe hira sipaula nama i. Najolo, molo sorang poso-poso marumur 5 ari - 7 ari dilalo nasida do poso-poso i. Dibahen ma batu tolu manang lima, somalna batu parbue do dohonon. Ditutung ma batu i tu pansisuluan ni inanta i, dung margara-gara (mohop) disiram ma batu na hona tutung i, jala diabing ma poso-poso i di atas batu na hona tutung i, didok ma hatana: Buaton lali, buat on tungko-tungko Molo ndang dibuat ho saonari Agia andigan sotung dibuat ho Malum ma bontan dao ma sahit-sahit Songon i ma dibahen nasida dihaliangkon ma poso-poso na niabinganna i pitu hali laos digoari do i manasak (asal hata TASAK). Pamingkiran ni nasida adong do huroha pangkorhon ni uap ni batu na tinutung i tuposo-poso i, ai molo adong jolma parlomos manang parbiar jala sai gale-gale pamatang na digoari do pardaging malas manang parlomos. Ndang adong be nuaeng piga halak na olo mamborngini na sorang i (tubu i) jala hira balanjo ni posoposo nama dipupusi, jala nunga rangkak nuaeng on mangulahon songon i. ANAK TUBU (NA TANGKAS TUBU) Naginoaran anak na tangkas tubu, jolma marroha na pantas, na mangaradoti angka siulaon na denggan, panaekkon sian parulaon ni amana, patimbohon pinungha ni ompuna, parparange sitiruon. Adong hata Batak mandok ndang dao tubis sian bonana molo dao disarut babi pangalaho na humurang do i. Dung marumur poso-poso i 7 (pitu) ari manang didok salpu robo-roboan dibahen nasida do ulaon na nigoaran mangkaroani. Ditingki na mangkaroani ro do angka tutur dongan sahuta dohot hula-hula sude do nasida mamboan siluana be. Di tingki na mangan indahan hesek-hesek ndang marsilua i, ai manangkas do i ulaon saripe/sahuta. GAMPANGAN/GAMPANG Molo adong mardenggan pamatang boru-boru di sada huta haurahan do i dohot hailaon di natoras, tutur, sisolhot dohot dongan sahuta. Marsak do angka natorasna, disungkun do manta; anak ni ise donganmu maroha-roha, molo dipaboa boru na sinunghun manang anak ni ise, jala di angkui baoa na tinodona i, dipataru manang dialap nampuna anak i ma boru-boru na mardenggan pamatang i. Ndang digoari be boru-boru gampangan ai nunga adong na mangaku dongan ni boru-boru i, alai ndang dipasu-pasu raja be parbogasonna i. Alai molo so adong na mangakui baoa na mandongani boru-boru i, gabe digoari ma i gampangan,

61

lapatanna mardenggan pamatang alai ndang marhamulian. Adat ni angka ompu na parjoloi didurui do boru-boru i jala dipabali sian huta, dipataru ma tu balian, jala dipajong-jong ma disi sopo-sopona digoari ma i: di duru ni bale, di bariba ni patula. Bale lapatanna jabu. Patula-lapatanna-diharuarhon sian huta dipataru tu balian, tujuan ni nasida unang masa sisongon i di angka na umpudi. Jolma (poso-poso) na tinubuhonna i digoari mai: Anak ni gampang, manang Boru ni gampang. Jaga do halak tu na dua pandohan on. Molo naeng mangoli pe baoa i, ndang piga naboru na olo tu ibana, jala manopot boru-boru i pe ndang piga na olo baoa. Ai ndang binoto manang marga dia do nasida, anak/boru ni ise. Holan na manubuhon do ditanda, jala borat do tu roha ni nasida molo didok: anak ni gampang, boru ni gampang. BORU SORANG Boasa molo tu baoa didok tubu, jala molo tu borua didok sorang? Di angka dakdanak boru, molo dung magodang pamatangna pamulion do i muse tuhuta ni halak, jala i do umbahen didok patogap parik ni halak. Ndang apala sarupa hata tubu dohot sorang. Boi do hata i sorangan, maisorang. Dipoda-poda i angka natorasna do boruna, unang gabe paminsangon dung marhamulian, sotung didok simatuana, boru na so hona ajar. Diajari do diruhut-ruhut ni ulaon naboru, martonun mangaletek dohot mambau dohot sude angka ulaon ni naboru. Boru na pinamuli i boi do i digoari sorang tu huta i, ndang tubu di huta i. I ma sada tudosan sian hata pangidoan sorangan anak nabisuk ma huta on, lapatanna sian pangisi ni huta i gabe adong jolma nabisuk, ai nunga tubu hian ibana. MANGEBANG Mangihuthon adat, jumolo diboan do poso-poso i mangebang asa boi nasida mandapothon pesta manang paningkiran/ memereng bangke. Dung sidung ulaon pangkaroanion, diboan do poso-poso i mangebang di ari onan. Sada ruhut nadenggan do dihalak Batak ulaon mangebang. Molo tung adong tutur naso sanga tingkina dohot mangkaroani poso-poso i, disi ma dipasahat siluana jala dibahen natoras ni dakdanak i do (dipatupa) lampet dohot pisang silehononna panganon ni angka tuturna na jumping di onan i jala na mangalehon siluana. I ma dilehon songon ganti ni (sipanganon) silehonlehon ni tuturna i, unang hira natinalup poso-poso namanjolo, ai ingkon do marbalos angka adat. MARTUTUAEK Dirajumi halak Batak do uju i, ramun do ina nabaru mangintubu ala sai ruar mudar na kotor, digoari do mudar na kotor i daro-daro. Dung marumur dakdanak i donok tu tolupulu ari, dohot paretongan molo sorang di Artia unang jolo dapot muse ari Artia di bulan na ro, diboan natorasna ma dakdanak i (poso-poso) dohot inangna pangintubu, mandapothon Malim, didionna ma poso-poso i. Somalna uju i tu batang aek di boan laho mandidi poso-poso i hombat tu luatna be), jala laos diuras ma inangna pangintubu asa ias ibana sian angka naramun jala dibahen ma goar ni poso-poso i. Dung jolo diuras angka Malim do ina namangintubu i asa boi ibana marhobas di angka loloan ni Raja, ai dirajumi halak Batak naparjoloi do, ndang sanggam ina nabaru maba, patupahon angka sipanganon ni raja na marlolo, i do alana ingkon jolo diuras. Tu paninghiron pe (maujana), ndang dijujui ina i laho manang mandapothon maujana i. Molo tung ingkon do ina i laho tusi, ditadingkon do poso-poso i di jabuna manang dipasahat tu sisolhotna. MANGGOAR-GOARI Dung martutuaek poso-poso i nunga margoar ibana, jala ido umbahen dipangido angka natua-tua sai goar sipajou jouon ma goarna i jala goar sipaihut-ihuton. Dilehon (didok) angka natua-tua do umpasana: Dangka ni hariara tanggo pinangait-aithon Sai siripe gabe-siripe horas mamboan Goar nai sitongha panahit-nahiton Adong do dua ragam haroroan ni goar di halak Batak jala didok ma i goar tulut dohot goar alalan, na boi muse patorangon di angka tingki na asing. Olo do adong dakdanak dung dibahen goarna sai marsahit-sahit, didok natua-tua ndang tarboanna goarna i, umpamana dibahen goar ni dakdanak i SIGURO asa anggiat guro nian haroroan dohot pangomoan di natorasna, hape dirajumi natorasna i lam tu surutna do pangomoan nasida jala dakdanak i pe gabe sai marsahit-sahit. Gabe diganti ma goarna i gabe si Benget jala dipabotohon tu angka raja dohot natua-tua. Ima nadidok di ugari ni habatahon manggoar-goari. Ragam ni haroroan manggoargoari; Songon hatorangan dijolo; di tingki namartutuaek dakdanak i nunga dibahen goarna alai dung lam magodang pamatangna lam tarida bangho-bangho nauli di ibana umpamana si Sabar do goarna jala

62

ndang olo ibana mandongani angka donganna mangulahon haurahan, jala sai olo do ibana mamodai angka donganna samagodang. Ibana dipajolo donganna mandok hata diloloan gabe digoar-goari ma ibana ampa: ampar dungdang. Ala godang do marama tu dakdanak i dohot marompung angka naung magodang dohot naung sohot ripe, asa boi panjouhonon ni natorop gabe dibahen ma goar-goar na; ompu binglau, op jarojak, d.n.a. Angka jolma napinajolo diangka panguan, dohot di partontangan gabe manghorhon hamonangon digoargoari ma i; ompu ni bisuk. Di ulaon ugari diharingkoti manurat dohot mangaraksa ulaon di goari ma i; parmaksi. PAUSEANG Pauseang ima goar ni parbagian ni boru di angka na boi. Dilehon do pauseang di tingki pamuli boru, alai tangkas do i dipatondong tu sinamot ni boru na muli i. Ndang asal dilehon boti. Jala andorang so dipasahat pauseang tu boru na muli i, tangkas do i diligi (digoari didege-dege) paranak. Disungkun do marboni sadia hauma i. Molo marboni 6 solup ingkon lehonon ni parboru i do boni ni hauma i 6 solup di tingki pasahat pauseang i. Olo do di tingki mulak une dipasahat boni i jala pauseang na pinasahat ni natorasna tu boruna namuli i. Boi do muse dipasahat boruna i, gabe pauseang muse tu boruna. Sian i do sialana umbahen didok tulang ni namuli sijalo sinamot paidua. Jala molo naeng gadison ni boruna i hauma pauseang i, ingkon jolo marpanungkun tu hula-hulana, molo diarga halak hauma i umpamana 100 belek, boi do i gabe 70 belek tu hula-hulana i, jala digoari mai mulak tu rangkena. Sinamot, digoari do i muse boli ni boru, ido umbahen adong dua pandohan manjalo/mangkatai sinamot ni boru manjalo boli ni boru. Marhata do angka raja-raja dohot angka natua-tua natunggane, tangkas jolo masiunduhan do parboru dohot paranak digodang ni sinamot sipasahaton ni paranak. Molo diunduk sinamot marpauseang, diasam do arga ni pauseang siboanon ni boru namuli i, umpamana 200 belek (eme), unang adong na masirugian (mangururi). Molo angka ompu na parjolo i, digoari do i barita na tinaruhon. Angka parsinamot na humurang ndang barani/olo nasida manaringoti pauseang. Jolo dirajumi do pambahenanna, ido umabahen adong mandok nunga hulilit bolonhu, husuhat ginjanghu, ndang talup di ahu manjalo pauseang, asima rohani Tuhan tu joloan on sai sinur ma napinahan gabe naniula asa adong panamotan sinamot naboi paihut-ihuton. Diasam angka ompu naparjolo i do molo marhata sinamot ingkon tangkas di rajumi asam ni pauseang 200 belek boras, horbo marasam 150 belek boras, mas marasam 50 belek boras, suhini ampang naopat gabe 40 belek boras. Jadi molo pinapungu sude asam ni sinamot i arga sinuaeng on gabe 440 belek boras. Molo mardos ni roha paranak dohot parboru, boi do marpauseang di hutana, lapatanna gabe dilehon simatua ni boru namuli i ma tano manang hauma tu parumaenna dohot anakna, digoari mai ragi-ragi ni sinamot. Jadi hira 2 ragam parbagian ni anakna i, ima ragi-ragi ni sinamot dohot panjaean. Marragam do ruhut ni parbagian di halak Batak. Parbagian di anak digoari panjaean, parbagian tu boru digoari ma i pauseang. Ido umbahen adong hata i mandok; seang do pauseang molo soadong marhaseanghon, jala unang diseang-seanghon pauseang. Ndang ingkon sai sude boru ni sada ama sijalo pauseang, umpamana: adong lima halak boru ni sada halak, tolu mandapot pauseang, na dua halak nari ndang dapotan pauseang. Angka boru na martinasak do dapotan pauseang. Maiturun somalna ndang dapotan pauseang, dung pe digarar adat sulang-sulang tu hula-hulana asa barani manaringoti pauseang. Adong do pauseanghon tu boruna ogung, adong do angka barang na arga na asing, piso halasan, dohot namarragam tu haringkotanna. DONDON TUA Naginoaran ni ompu angka na parjolo i dondon tua ima parbagian sian ompungna tu pahompu sihahaan tubu ni anak sihahaan. Anak sijalo dondon tua, dua hali dapotan, parjolo dapotan ibana sian ompungna dondon tua, dapotan sian amangna panjaean. Somalna di tingki na martutuaek do dipasahat ompungna dondon tua dohot indahan arian tu pahompuna. Di ujung ni ngolu ni ompungna sipargugu do sijalo dondon tua dohot si jalo indahan arian songon gugu ni natorasna, ndang digoari nasida sipanumpahi atik pe dihorong ni pahompu nasida. INDAHAN ARIAN Naginoaran indahan arian ima parbagian ni pahompu tubu ni boru sihahaan. Sarupa do pahompu sijalo dondon tua dohot sijalo indahan arian, rap sipargugu do nasida di ujung ni ngolu ni ompungna. Diujung ni ngolu ni natua-tua, ditingki namardondon tua (magaliathon sanggul) parumaen sihahaan do manghunti ampang na marisi sanggul i. Alai molo dung adong pahompu ni natua-tua i sian anak,

63

nialap ni pahompuna i nama manghunti sanggul i. OROAN Dipartingkian ni angka ompu naparjolo i, masa do paorohon anakna tu boru ni tulangna, alai ndang sai holan na marboru ni tulang dohot maranak ni namboru asa masa paorohon. Pinatorang ma jolo saotik tarsingot tu na paorohon dohot oroan. Ditingki metmet dope anak dohot boru ni hula-hulana, dipaorohon nasida ala hinorhon ni denggan ni palilung ni namarhula-hula marboru. Di tingki paorohon anakna tu boru ni hula-hulana, asa adong rahut-rahutna, olo do dipatudu santurpuk hauma laho boanon ni boruna i gabe pauseang dung marhasohotan nasida. Di angka na marale-ale pe masa do paorohon anakna tu boru ni ale-alena, tudosanna; adong ma dua halak partiga-tiga horbo sahalak marga S sahalaknai marga P, ala dos ni roha nasida jala angka palilung nadenggan, gabe markongsi ma nasida di partiga-tiagaon. Molo marga S manuhor horbo dohot manggadis, dohot do pangomoan i dibagi dua nasida laos songon i muse molo marga P manuhor dohot manggadis, sai dibagi pang nasida siganup ari, gabe saut ma dipaorohon marga S anakna, tu boru ni marga P. Hira songon i ma hatorangan najempek tarsingot tu OROAN dohot NAPAOROHON. MANGARIRIT Didia do asing ni na martandang dohot na mangaririt? Angka doli-doli naung magodang jot-jot do i laho martandang mandapothon angka donganna doli-doli dohot namarbaju. Di partandangonna i do olo gabe tubu tu rohana mangaririt naboru na suman jala na umbuk tu rohana. Di angka tingki na salpu, olo do natoras ni baoa mangaririt laho parumaenna. Marragam do pangaririton di halak Batak Toba. Molo di Toba Holbung masa do najolo, molo dung matua sada natua-tua maranak namet-met dope ibana olo do diparirithon anakna i nang pe so gok dope umurna laho mangoli, alai jotjot do i dapot di anak sisada sada. Namasa sisongon i digoari halak Batak Toba do i PARUMAEN DILOSUNG. Anakna diparirithon, amana do nampunasa di sihabunian, alai angka na tinubuhon ni parumaenna i dietongi do rindang ni anakna i. Marragam do sangkap ni roha di pangaririton, adong do i marnida hamoraon dohot hasingalon ni hula-hula ni boru-boru i. Alai nang namora parboru ianggo so basa do mangalehon pauseang sipata do tartading boruna. Hansit do na manarita, humansit muse do na so adong sisaritaon. Taonon bubu do pambuaton sian na martondong, molo so dapot dibonana, ditonga-tongana, molo so i nanggo di ujungna. TANDA BURJU Dung unduk masioloan sahalak doli-doli dohot sahalak namarbaju na tinongke ni rohana tinodo ni panailina dipabotohon ma parjolo tu angka dongan na naposo. Dititi nasida ma sada ari asa masilehonan TANDA nasida jala digoari nasida do i TANDA SAUT. Diarahon doli-doli do dongan haposan ni rohana di na pasahat tanda i ibana, jala namarbaju i pe tong do mangarahon donganna namarbaju asa gabe adong sitindangi dohot sijongjongi di nasida nadua. Ditingki na pasahat TANDA i nasida dipatupa nasida do sipanganon hombar tudos ni roha nasida nadua. Ndang apala sai ingkon dos arga ni tanda i, boi do sada ulos lehonon ni namarbaju, boi do sada tintin lehonon ni doli-doli. Di tingki pasahat i nasida nadua dipatupa do adatna tu donganna naposo, digoari ma i hotang-hotang na. Hepeng do dilehon hotang-hotang na i sibagihonon ni angka naposo na mangadopi ulaon i. Tung sura adong ro manopot namarbaju i, ndang jadi unduhonna be, ai nunga adong tanda ni anak ni halak dijalo. Doli-doli pe tung sura dijujui natorasna ibana tu boru ni halak, na so jadi oloanna be, ai nunga dipasahat tanda burjuna tu boru lomo ni rohana. I ma patuduhon arga ni tanda dihalak Batak songon sada padan na togu do i di nasida; Dengke ni sabulan tu tonggina tu tabona Ise si ose padan tu ripurna tu magona Togu urat ni bulu toguan urat ni padang Togu ni dok uhum toguan nidok ni padan Ima sada diugari ni habatahon, tung naso jadi do oseon padan. DOMU-DOMU Dung adong roha napadonok sahalak doli dohot sahalak namarbaju, dipaboa be ma tu natorasna naung adong parbogasonna. Disuru natoras ni doli-doli ma suruanna haposan ni rohana mandapothon huta ni parboru. Jadi borhat ma na sinuruna i mandapothon huta ni parboru. Dijumpangi ma dihuta i sahalak sian dongan ni parboru i, mangkatai ma nasida rampak patolhashon tu natoras ni namarbaju i. Dihatahon nasida nadua ma aha hinarohon ni nasida tu natoras ni namarbaju i. Tung sura adong na olo manang na hurang suman diroha ni parboru, ingkon malo do domu-domu paturehon saluhutna i.

64

Tung adong pe pamola-mola ingkon malo do domu-domu mamudun sude pangkataion. Sugari adong hata na manarita sian parboru tu paranak dohot sabalikna, domu-domu do sipaturehon narundut disi. Ido umbahen manjalo jambar HANGKAM domu-domu, alana, di sude pangkataion ingkon boi do dihangkam domu-domu. MARHORI-HORI DINGDING Borhat ma sisolhot ni paranak manopot huta ni parboru patorushon pangkataion naung tinotas ni domu-domu. Uju i diharbangan manang dipartungkoan ni huta dope marloloan nasida ndang apala ulaon martonga ni jabu dope sisongon i. Somalna tuak tangkasan dope diboan paranak dongan ni gabur-gabur. Umbahen ndang apala martonga ni jabu ulaon sisongon i, atik tung adong panundati, ala sitongka do molo martonga ni jabu siulaon gabe sundat, i do umbahen didok: Sapala pantis, pantis di siagalangan. Sapala naung diula, sitongka di paralang-alangan. (Siagalangan = jabu ruma, siatungholan = jabu sopo). Laos ditingki na marhori-hori dingding i do ditaringoti panamotan dohot adat na mardomu diulaon i. Molo dung masitomuan raja na pinajolo ni paranak dohot raja na pinajolo ni parboru marnatampak dohot raja ni domu-domu, boi do disi dilehon patujolo ni ingot-ingot ni sinamot. MARPUDUN SAUT Marragam do hata Batak taringot tu hata pudun, ima; 1. Pudun mangolu. 2. Pudun mate. 3. Pudun ro. Mamudun lapatanna pasadahon. Pudun saut: pasadahon jala pasauthon angka tahi dohot pingkiran di angka parbogason, parsohoton ni sahalak doli-doli dohot namarbaju. Ditingki namarpudun saut tangkas do i diatas ni sipanganon jala palolo parjambaran do diulaon i, huhut manjalo ma parboru patujolo ni sinamot, manjalo ingot-ingot jambar ni do situan natorop. Ima na ginoaran ingot-ingot ni sinamot dohot na marhadomuan tu ulaon namarunjuk. Di tingki namarpudun saut do ditotas rumang ni saluhut angka naringkot, na marhadomuan tu paradaton i sahat dohot ari parunjuhon. TANDA BURJU DOHOT TANDA SAUT Dung martopi parbogason ni sada doli-doli dohot namarbaju dipasahat ma muse tanda burju dohot tanda saut, jala di atas ni sipanganon nama i. Molo mangose janji baoa di padan nasida, simago-mago do tanda na sian ibana, alai molo namarbaju do mangose ingkon silompit dua do gararonna. Habang ruba-ruba, tu dangka ni singgolom Na sada gabe dua, na tolu gabe onom utang ni sipahilolong Pat ni lote, tu pat ni satua Mago ma pangose, horas na ni uba. TINGKIR LOBU Ditaon 1965 tu toru, torop do doli-doli dohot namarbaju marlangka mangalua dohot maiturun, ala na ndang songon si saonari on dope. Molo ulaon martinasak ditingki i, ingkon adong do sinamot asam ni 200 kaleng boras jala ingkon tangkas do dihatai taringot tu todoan suhi ni ampang na opat jala ndang boi gait. Lumobi tu tulang ni na nioli, ai sijalo sinamot paidua do i jala amang tuana manang amang udana sijalo pardua ni sinamot. Boasa didok tulang ni namuli sijalo sinamot paidua? Hauma pauseang na binoan ni inang pangintubu ni namuli i, boi do muse dipauseanghon tu boruna na muli i, alai ingkon siparbinoto do tulangna. Amanguda manang amangtua ni namuli pe umbahen digoari i sijalo paidua ni sinamot, olo do i manopik haumana tu boru na pinamuli ni nasida. Ima angka ruhut na togu di adat Batak, alai holan tu sijalo todoan do i, dang ala lima tulangna manang opat amangna martinodohon gabe sarupa sude. Ido umbahen molo pamuli boru sai matua jolo di hatai sijalo todoan. Molo pinaihut-ihut, sinamot 200 kaleng boras tu tulang 20 kaleng boras tu namboruna 10 kaleng boras tu amang uda 20 kaleng boras tu iboto ni namuli 10 kaleng boras, gabe punguma sude 240 kaleng boras. Molo hepeng nuaeng hira-hira 240 x Rp 50.000,- ima Rp 12.000.000,- (sampulu dua juta rupiah). Alai molo di angka namora, boi do i digonopi, alai molo tu dongan napogos na hurang dabu-dabu borat do i. I do umbahen godang langka mangalua dohot maiturun. Molo dung diluahon anak ni paranak boru ni parboru ingkon do taruhonon ni paranak siboa-boai tu huta ni parboru paboahon naung dirajahon boruna i. Hata nuaeng nunga sipata risi tupinggol ni na mangantusi ruhut, didok manaruhon ihur-ihur, jala olo do didok muse mangallang ihur-ihur ni boru. Ima hata na so marpaho. Ingkon marpaho do molo mangkatai. I do umbahen sai didok natua-tua nuaeng on ndang adong piga na boi pahot ruhut paminsangon. Jolma naposo pe nunga adong na so mangkaringhoti ruhut, gabe hira na alogoon nama ugari i, ala so rap mangkaringkoti. Molo dung ditaruhon paranak siboa-boai, tu huta ni parboru, borhat do muse sian parboru, tu huta ni paranak mangaligi boruna i manang na toho do diparaja, ima na ginoaranna langka pangihut-ihut alai laos i do TINGKIR LOBU. Maningkir, manang na pomparan ni na raja do pangoli i tading-tadingan ni bosi marihur. (Tading-tading ni bosi marihur hata nauli do i, ai pinompar ni parpiso halasan do

65

lapatan ni i.) Masa do di tingki najolo i ditarik parboru boruna sian huta ni paranak ala so domu pamerengan ni parboru i tu paranak. Alai adong do boru na manghongkop hamuliana didok tu natorasna; molo pogos pe helam on napogos hu do i, molo susa pe na susaongku do i, tumagon ma sirang ulunghon boan tu hutamu, alai anggo badan hu ingkon tinggal nama dihutaon, ninna. Alai adong do deba boru i na olo mulak diboan natorasna. Molo masitomuan do pangkataion ni parboru dohot paranak, masisisean ma nasida taringot tu ulaon na mangihut, ai ndang mamboan sipanganon dope parboru molo ulaon tingkir lobu. Laos tingkir tanggtingkir lobu i do digoari. LOBU, LUMBAN, HUTA. Hira padonok do pangantusion ni i. Sipanganon ditingki tingkir lobu, tong do paranak patupahon, ai adat ni Batak mandok si panangkok namale si patuat nabosur. Taringot tu ruhut ni na masisisean ndang pola pinatorang, alana ulaon na somal do i. Dung sidung nasida marhata sigabe-gabe digollit nasida do sinamot sigararon ni paranak tu parboru di pesta unjuk, jala ndang marsibuha-buhai be i. Siboa-boai i do ganti ni sibuha-buhai. Alai molo ndang tarpatupa paranak dope pesta unjuk, holan pasu-pasu raja ma jolo rajanami, ninna paranak, sijaloon ni parboru ma PASITUAK NATONGGI. SIBUHA-BUHAI Dialap manang ditaruhon jual, sipatupaon ni paranak do sibuhabuhai, alai molo naung hea muli do boru na marunjuk i, ndang sipatupaon be sibuhabuhai, ai tung na maiturun pe boru i, gabe sirang nunga naung dijalo huta ihur-ihur siboaboai. Molo adong pe na masa ditingki saonari on na so patupa sibuhabuhai ala na so haru diantusi be lapatan ni ulaon UNJUK. Manganhon sibuhabuhai pe ndada sipanganon tulbu i, holan hasuhuton do dohot tutur na solhot dohot dongan sahuta, manganhon i. Nuaeng on molo so dialapi manang marpaima suhut laho manganhon indahan sibuhabuhai gabe sarita bolon ma i tu hasuhoton. Ima na umbahen gabe lam masursur adat i. Sibuhabuhai dibagasan jual do i marlapikhon ampang. Na marlapatan do i tu hata SUHI NI AMPANG NA OPAT, alana ampang i do sanggul ni siulaon (partanda). Molo sibolang tutup ni jual nunga dipatuduhon tutup ni jual i lomuk ma na gabe parjuhut, molo ragi hotang tutup ni jual ima patuduhon sisemet imbulu (lombu) parjuhut, pinunsaan manang ragi idup ima patuduhon sitingko tanduk parjuhut, jala boru tubu manang iboto ni pangoli do sihunti jual. MARUNJUK Dung simpul marsipanganon dohot marbagi parjambaran hombar tu hapeahanna be, marlolo ma angka raja dohot suhut, suang songon i na ginongkon ni suhut paranak dohot parboru, ima na ginoaranna na humaliang na humaloho. Holan di ulaon unjuk do dapot i, alana paranak manggongkon hula-hulana, boru, dongan sahuta, ale-ale dohot tulang rorobotna. Suang songon i nang parboru sarupa do panggongkon ni nasida, tamban i rap marsuhi ni ampang na opat. Suhi ni ampang na opat sian paranak: PANGAMAI (Bapauda manang Bapatua) PANGGONGKON (Haha ni pangoli) PAROROT (Namboru ni pangoli) SIHUNTI AMPANG (Iboto ni pangoli) Suhi ni ampang na opat sian Parboru: PAMARAI (Bapa uda/Amang tua sijalo pai dua ni sinamot) SIMOLOHON (Ibotoni na muli) PAROROT (Namboru ni na muli) TULANG NI NA MULI (Sijalo sinamot paidua) Dinamarlolo angka raja dipatupa paranak ma Pinggan Panungkunan na marisihon: Boras Parbue Santi Tanggo-Tanggo (Ungkapan) Napuran Sitopakon Ringgit (Hepeng) Gambiri (Miak-Miak) Polin do ringgit na di pinggan panunghunan i jambar ni parboru ndang dohot paranak nampuna i (marbagi). Dung dipasahat paranak tu parboru asa dihatahon nasida: Masisisean ma hita raja ni boru nunga rade hamu? Paranak: Ima tutu rajanami nunga rade be hami. Jala laos songon boa-boa do i tu situan natorop asa martangi-tangian. Parboru: Gokhon sipaimaon jou-jou sialusan di na ro gongkon dohot ontang muna tu hami di antaran na

66

bidang on, hundul hita di amak tiar, tiar ma panggabean, tiar ma nang parhorasan gabe ma na niula sinur na pinahan. Nunga pinangan indahan na las hinabosurhon, pinangan lompan na tabo hinasagathon, pamurnas tu daging ma i saudara laho tu bohi, sipasindak panaili ma i sipaneang holiholi. HORAS ma hami na maganhon tubu ma singhat ni marlompit ganda di hamu na patupahon. Dison pinggan puti, pinggan na hot di hundulanna, asa puti ma di hamu so haliapan, puti so hapurpuran panggabean parhorasan di bona ni hasuhuton tu joloan ni ari on. Dison parbue santi parbue bota-bota, boaboa ni jolma gabe ma i, boa-boa ni jolma mamora, di bona ni hasuhutonon di hela dohot borunami sahat tu joloanon. Dison tanggo-tanggo na godang, boa-boa ni haroan ro. Haroan ma antong marharoan muse di bona ni hasuhuton, di hela dohot di borunami sahat tu ari na mangihut. Dison napuran sitopakon sai topak ma anak tubu, topak ma boru sorang di bona ni hasuhuton, di hela dohot di borunami sahat tu ari na naeng ro. Dison ringgit sitio soara, asa tangkas ma uju purba, tangkas uju pastima, tangkas ma na maduma, sai tumangkas ma na mamora di suhut sihabolonan, di hela dohot di borunami, pinasu-pasu ni raja, pinasaut ni Ompunta Namartua DEBATA Dison gambiri simarmiakmiak, miak-miak mahasa, asi ma roha ni Ompunta na martua DEBATA sai dimiahi ma hasuhuton on, songon i nang di hela dohot diborunami sahat tu pagian ni ari. Hata ni i paboa paidua ni suhut. Paranak: Ia manise ma hamu rajanami di sise ni indahan masak dohot lompan na tabo. Sitiktik ma rajanami marsigompa, golang-golang ma pangarompuna, tung songon i pe na tarpatupa hami, panggabean parhorasan ma pinasuna. Tumpak ma tondimuna, sai gabe ma na niula, asa adong habosurhononhon, sinur ma na pinahan asa adong hasagathononta Ia nunga tording-tording didok hamu songon na mamilangi, jojor bona songon na manuani. Taringot tu pinggan na hot di hundulanna, hata ni gabe-gabe horas-horas do hata ni rajanami Parboru: Ba ido hape raja ni boru gabe-gabe do hape angkup ni na horas. Asi ma roha ni ompunta DEBATA tumpak ma roha ni uhum dipasaurhon ma tu hita sigabe-gabe si horas-horas. Alai marangkup do na uli mardongan do na denggan siudur na songon na mardalan siangkup na songon na hundul, siudur ni na uli angkup ni na denggan, tangkas ma paboa hamu sitangihonon ni sipareon sipeopon ni roha di antaran na bidang di bisara na godang on. Paranak: Olo ma tutu rajanami manungkun ma hamu digok ni na uli di saur ni na denggan siangkupna songon na hundul siudurna songon na mardalan, songon gaja maradu songon dengke mudur-udur paboaon ma rajanami. Ia diari na salpu i, mardalani anaknami tu huta ni raja i, pajumpang ma dohot boru ni rajai i, masipaidaan ma nasida di rupa, masi botoan di roha, unduk masioloan ma nasida. Marunung ma hami di boa-boa ni anaknami na olo do boru ni raja i pangunsandean ni anaknami songon hariara na bolon, songon pasi ni sopo gorga. Molo boru ni raja na sumurung na gabe jala namora alapon, ingkon sombaon do raja i dohot jari-jari sampulu lapik ni tapian sitio-tio, di bisara na godang di antaran na bidang, huhut mangido pasu-pasu sian raja ni hula-hula, dongan tubu, pariban, dongan sahuta, aleale dohot boru, asa manggabei manghorasi nasida pasauton ni ompunta DEBATA, i do hatani i rajanami. Parboru: Ido hape raja ni boru, di ginjang bogas ni hora, di toru bogas ni gaja. Anak ni namora do hamu, pomparan ni raja. Uli do nipinami olo anakmuna marhaseang borunami. Nang pangidoan tu ompunta DEBATA sai marrongkap ma nasida songon tuak marsibar songon ambalang rongkapna gabe ma borunami i, rongkapna horas. Pirma toras ni pongki, bahul-bahul pansalongan. Pir ma tondi ni borunami i, siboan tua ma i tu jolomuna Marangkup sinaadongan Giring-giring gosta-gosta Sai mangiring ma nasida Huhut marompa-ompa Na tangkas di arina Na ontong di bulanna Bintang narumiris, ombun nasumorop Maranak nasida riris, marboru torop Madakdak ma singkoru, Bontar songon simbora

67

Maranak ma nasida marboru Gabe jala mamora. Ima hata sipaliaton Raja ni boru? Dialusi paranak ma, ima dipaliat rajai, dipaliat ma i, tu raja, raja na niontang ni paranak dohot na tinogihon ni parboru. Ido umbahen didok hata mangaliat, hata saursaur hata sigabe gabe. Parboru: Nunga mangaliat hata sigabe-gabe hata horas-horas, liat ma di hamuna hagabeon liat nang parhorasan. Nunga nauli nipinami namora do hape pamoruannami, pagodang hamuma panamotanmuna, ia mas do asa binahen tu pinggol ia ringgit do asa binahen tu puro, ia lombu manang horbo asa binuat batahi. Paranak: Ndang parmas hami rajanami, ndang parringgit di hombung jala ndang parhorbo manang parlombu. Ia adong otik na pinuhutan ni borumuna i, ido na tarpatupa hami. Jadi dipasahat paranak ma sinamot tu parboru hombar tu naung digoli, dung dipasahat paranak sinamot tu parboru, dipangido parboru ma muse urat ni sinamot, didok hata nuaeng on panggurgurina, jala polin do i jambar ni raja panise ndang jambar marsitaripar i tu raja parsinabul. Dung simpul panamotan mangampu ma suhut paranak. Pangintubu: Nunga marliat liat hamu rajanami mangalehon pasu gabe pasu horas tu anak dohot parumaennami on, ima tutu na gabe taor jala na gabe pagar di anak dohot parumaennami pasauton ni ompunta DEBATA. Jujung ma di simanjujungnami, tuak di abaranami ampu ma di ampuannami panggabean parhorasan. Naung sampulu pitu Jumadi sampulu ualu Hata pasugabe pasuhoras Ampuonnami ma i tangkas Martonga ni jabu Turtu ninna anduhur Tio-tio ninna lote Hata pasu-pasumuna i Unang muba unang mose. PARJUHUT DOHOT RUHUTNA Juhut, ima na ginoaran angkup ni sipanganon. Alai holan di pesta unjuk do digoari juhut manang parjuhut, ai molo ulaon saur matua dohot sarimatua digoari do i ola manang boan. Pesta parunjuhon digoari do i martinasak. Naro do i sian hata tasak, lapatanna tangkas di haboion. Dua bagian do parunjuhon, sabagian dialap jual sabagian ditaruhon jual. Dialap jual martinasak, dihuta ni parboru ma i, ditaruhon jual martinasak di huta ni paranak ma i. Di pesta parujuhon di angka na tuk, dibuat paranak ma sitingko tanduk (horbo) gabe parjuhut dohot sada lomuk (babi). Sulang-sulang parborupe dibuat ma sisemet imbulu na gabe singkat ni dengkena. Sude nasa na margoar ni sitingho tanduk di pasahat paranak ma i tu parboru gabe jambarna dohot jambar ni tinogihonna. Sude nasa na margoar ni sesemet imbulu, dipasahat parboru ma i tu paranak gabe jambarna dohot naniontangna. Ima, ginoaranna adat na marpanggohi. Siingoton, ala goar na humurang do diulaon adat dohonon horbo, diulaon unjuk di goari ma i Sitingko tanduk ulaon saur matua, sarimatua: gaja toba. Babi diganti ma i molo ulaon unjuk: lomuk, molo ulaon saurmatua diganti gabe simarmiakmiak. Molo ulaon saurmatua diganti ma goar ni lombu gabe sitio-tio dohot ulaon na hombar tusi. Molo di ulaon unjuk diganti gabe sisemet imbulu. Molo laos sian parjuhut i do ulu ni dengke ni parboru, rap manggarar ma paranak dohot parboru di parjuhut i. Dua partolu ma gararon ni paranak, jala sapartolu ma gararon ni parboru. Ianggo lomuk sulangsulang ampe tu paranak do i. Manambol sitingko tanduk manang sisemet imbulu diorai angka raja do i najolo, molo sohea dope ibana manambol lomuk (siparmiak-miak). Ndada ala ni kasta i manang tingkatan. Na dihabiari angka raja-raja do, atik beha so tasak dope hasuhuton mangulahonsa unang sega adat i sosa nang uhum. Haru nangkok tu jabu ninna jolo degehonon do tangga parjolo paduahon dohot satorusna i pe asa masuk tu bagas. Mangihuthon hatorangan ni Guru Pitara Siahaan, dung pe tubu Raja Bond Vreeniging, masa ma hata; Ise Mangorai, gabe masiboan nabinotona ma olat ni i, jala jambar ungkapan pe ndang tu siunghap hata be dipasahat. Gabe hurang masiantusan be aha tujuan ni siulaon, margundongpong ma na mangantusi ruhut. PASAHAT SULANG-SULANG Diangka tingki naparjolo i molo martogi (manggonghon) parboru tu pesta parunjuhon ni boruna

68

songon on do hatana. Di ari adui mahita manjalo sulang-sulang ni borunta rap marnatampak ma hita manjalosa. Ala sulang-sulang bona ni siulaon do i di parunjuhan, hasangapon ni adat batak do i jala habolonon ni uhum na, jala hasurungan laho umpungka partuturan. Nuaeng on ndang apala arga be idaon pasahat sulang-sulang ditingki parunjuhon, molo tung adong pe hata begeon mandok sulang-sulang, digorahon nama di tingki namarbagi lompan. Nunga disi lompanna laos disi ma sulang-sulangna. Molo pinaihut-ihut hata i nunga gabe sude tutur na ro i dohot painondur na hona sulang, ai dohot do nasida manjalo lompan. Hata najempek: mambahen marsuhar aek tu julu. Nang najolo, ndang apala sai sude tinogi ni parboru disulang alai dipasahat ma juhut sulang-sulang panggonopi (satonga ampang) tu tinogi ni parboru. PATURE SULANG-SULANG Pature sipanganon sulang-sulang, ndang sumbarang parhobas palolo i. Dipillit do napantas jala natobok marroha, asa mararur jinamana hasomalan ni namaganhon maralatan sorimatandang. Di tingki manganhon sulang-sulang, panulang pe ingkon dipillit do halak napantas jala naung tang diruhut, ai na pailahon suhut do panulang i molo so suman panulangna, gabe hona toru parhobas dohot huta. MANAKSANG SULANG-SULANG Manaksang sulang-sulang, tongka bolon do masuk holi-holi, unang amporotan namaganhon. Sangkalan pe ingkon dipillit do hau, ndang dipangke hau namura malamot, ai gabe sampur dohot saksang. Remet situtu do i disaksang, ima ginoaranna : saksang sibahue, boi bonduton nangpe soapala lamot hinilhil. Molo dibursikhon na manganhon sulang-sulang i alatan bursik-bursik tu raja ni huta do. Ido umbahen dipillit natua-tua na pantas, na tang jala tobok marroha, na manghobasi (marmasak). Molo pasiakhu manang paansimhu pe sulang-sulang i tong do na paurak raja i. Ndang pola sibahenon namargoar ni lomuk sulang-sulang alai, sai dipasinok do utok-utok ondolan pusu-pusu, dohot hodong-hodong ni ihur-ihur. Limpa dohot do i di saksang, jala ndang masuk bagian butuha agiape butuha raja. Ditingki martuahon indahan nalas parboru dohot paranak, pintor dipasahat do tudu-tudu ni sulang-sulang, jolo dipaandar nasida do i, asa diboto rumangna. Tu parboru dibahen ma di ginjang ni saksang ondolan dohot sada pia. Tu paranak di ginjang ni saksang dibahen ma pusu-pusu dohot sada pia, jala pintor didai parboru dohot paranak do i, ala i do bona ni siulaon. Adat do i dohot uhum. Ima nuaeng on toropan diagohon sian tonga-tonga ni adat parunjuhon. RUHUT MANULANG Parjolo do tu ina pangintubu pasahaton sulang-sulang ipe asa tu ama parsinuan, nang pe mangolu ompunga, ima apala ompung ni namuli. Hot do ingkon parjolo ina pangintubu manang ina panoroni pei dohot ama pangintubu agia pe ama pangkampi simatua doli i. Ndang jadi ngap-ngap roha ni (ina) pangintubu manjalo parjolo sulang-sulang i, nunga adat naung sinaktihon ni sijolo-jolo tubu i na gabe tungko siingoton jala tuhe sigaton sahat tu pagian ni ari. Manulang suhut parboru sian dongan tubu paranak ma i, alai boi doi sian boruna. Dipillit do jolma na raja. Na maniop pinggan inganan ni sulang-sulang pe, dipillit jolma na hormat asa marhantus (khidmad) siulaon, ai bona ni siulaon do i, jala manghirim sahala hatuaon di anak dohot boru do i. Di na marunjuk rap disulang do parboru dohot paranak, alai sian boru ni paranak ma dipillit gabe panulang tu paranak. Hot do boru na raja jala na hormat dipillit, ai so adong inganan ni jolma sijekjek di ulaon Batak. Jot-jot do sulang-sulang, ndang boi dipangan na sinulang, ala so diboto panulang ruhutna, jala nunga jot-jot panulang diasupi na sinulang, ala margulu-gulu simangkudap ni na sinulang i dibahen, gabe manghorhon guntur siulaon uju pasahat sulang-sulang. Porlu ingoton; tiniop ma juhut sulang-sulang i dohot dua tangan, niantan ma sir-sir siat tu simangkudap ni sisulangon, dung i pinatoho ma jari-jari naualu tu simangkudap ni sisulangon. Ina ni tangan naduanai ma mangonjar juhut sulang-sulang i pamasukhon tu simangkudap ni na sinulang, gabe ndang margulu be osang manang hurum ni na sinulang asal ma marrumanghon sendok binahen jari-jari naualu i. Molo manulang parboru huhutma didok: Martua ma husulang nantulangnami on, tumpak ma tondina jala tumpak nang sahalana, sai gabe ma boru nasida i tumpahon ni tondina jala tumpahon ni sahalana pasauton ni Ompunta Namartua Debata. Binuat ma muse juhut i nasa godang ni naparjolo jala ni udutan nidok: Hupatangkas hupaduahalihami, asa tangkas gabe jala tangkas horas boru nasida i. Binuat muse ma juhut i hot nasa godang ni naparjolo huhut nidok; pinatangkas pinatolu hali, asa tung tangkas panggabean i dohot pardinginan i di boru ni nasida dohot di hami saluhutna. Sarupa do pambahenanna dohot tu simatua doli, holan sigontion hata nantulang gabe hata tulang, songon i nang tu ompungna gontion hata boru gabe pahompu, tu tulangna gontion hata boru gabe hata ibere. Ganup sijalo todoan hot do tolu hali sulangon. Angka suhu ni partubu ni parboru sisulangon do nasida asa nunga sisoli-soli ni uhum i. Ala sisada boru nasida alai ndada pola ingkon

69

tolu hali, tuk manang holan sahali, huhut ma nidok: martua ma husulang hami nantulang nami/tulang nami on tumpak ma tondina tumpak ma sahalana sai gabe jala madingin boru nasida i. Dung ris marsuhu suhu, dijojori ma huhut didok; nion sulang-sulang tu hamu. Manjalo adat Raja Baso (upa panulang) do na manulang parboru. Dos do balgana dohot olop-olop huta jala polin do i holan jambar ni raja panulang dohot raja panampin sulang-sulang, ndang sibagion ni huta i manang horja. Hot do tolu hali paranak sulangon jala songon ruhut na di ginjang i do pambahenna. Asing do ianggo hatana. Songon on do pandohanna; Martua ma husulang dainangon tumpak ma tondina tumpak ma sahalana sai tu gabena ma hami angka iananghonna on tumpahon ni tondina dohot tumpahon ni sahalana. Pinatangkas pinadua hali asa tangkas hami gabe jala tangkas horas. Pinatangkas pinatoluhali asa tung tangkas panggabean pandinginan i di hami saluhutna ianakhonna. Holan paranak dohot ompung ni na marunjuk do sisulangon, sidung i panjornihononhon nama tu dongan tubu dohot tu hulahula ni paranak. Ndang jadi sarita i, ai na pasahat sulang-sulang do nasida saluhutna tu parboru. Unang hapispisan, pagar do umbahen disulang paranak dohot ompung na, jala ndang manjalo adat raja baso disi na manulang paranak, ai manangkas ianakhonna do na manulang. Adat nasomal do i. RINGGIT PANUNGKUNON Parjuhut do manontuhon Panungkunan, molo sitingko tanduk parjuhut si tot ni pansa ma ringgit panunghunan (marojahan tu bilangan opat) opat ribu, opat pulu ribu, digoari do i antaran na bidang, lobuan na godang. Molo sisemet imbulu parjuhut si tiang ni langgatan (marojahan tubilangan tolu, tolu ribu, tolu pulu ribu, dst). Molo lomuk parjuhut silanggatan (marojahan sada) do ringgit panungkunan. Songon i ma ruhut ni ringgit panunghunan di ulahon angka ompu na parjolo, alai ianggo na masa sinuaeng on gabe dipados nama sude ndang martanda be siulaon, jala didok natuatua, na hot di ruhut ma i mardosdos songon simarunap-unap. PARDALAN NI ULOS HEMBANG DOHOT RUHUTNA Dung sidung mangampu paranak, ipe asa dipasahat jambar todoan suhi ni ampang na opat tu na tinogihon ni Parboru. Dung i pe asa padalan parulosan. Di tingki angka ompu na parjolo i, jumolo do dipasahat ULOS SAMPETUA (haen marulu), i ma na ginoaranna sisaonari on ulos hela. Dirajumi roha, alana unjuk i do umbahen adong siulaon (pesta), i pe asa mardalan ulos pansamot dohot angka ulos na marudut. Jot-jot do gabe marsalisi pangkataion ni paranak dohot parboru hinorhon ni ulos hembang, ala so masiantusan hasuhuton na dua. Hea do binege didok parboru; molo nasa i torop ni sijalo todoan sian suhut parboru, laos nasa i do nang sijalo ulos sian paranak. Ndang adong parimbangan ni sijalo todoan dohot ulos hembang. Todoan: Suhi ni ampang na opat, tinogi ni parboru do sijalo i. ULOS HEMBANG Ulos hembang, holan dongan tubu dohot boru ni suhut paranak do manjalosa. Marsiboloni do partuturon, molo na bolon ni partubu do suhut paranak, jala sitorop parmoruan tontu godang do sialopan jala tupa nunga dipanjalohon suhut paranak alopan i. Molo anak sasada do na marunjuk, sude ruhut naung pinatipak mangihuthon aturan ni marsasaompu mardalan nama i, unang gabe patubu sarita mangihuthon adat pinaojak ni ompunta. Asing ni ulos sampe tua sampulu bagian bolon na i ulos hembang na porlu madalan ima: 1. Ulos Pansamot (natoras ni pangoli) 2. Ulos Pangamai (amang uda/amang tua ni pangoli) 3. Ulos Panggokhon (haha ni pangoli) 4. Ulos Sihunti ampang (iboto ni pangoli) 5. Ulos Parorot (namboru ni pangoli) 6. Ulos Pangkiro 7. Ulos Pangkodi 8. Ulos Pargomgom 9. Ulos Sahala 10. Ulos tu boru ULOS PANSAMOT Molo lomuk do parjuhut, olat ni ragi hotang, sibolang, bolean do ulos pansamot. Molo sisemet imbulu manang dorbia parjuhut, nunga boi panodo ni paranak ulos pansamot, jala dipahombar tu hatuaonna. ULOS PANGAMAI Namargoar ulos pangamai, sada do i jala tangkas do i sian dos ni roha ni paranak dohot haha anggina. Molo adong lima anak ni suhut paranak naung marhasohotan haha ni na marunjuk, siparadeon do opat nai ulos asing ni ulos panggonghon. Molo lima sabutuha suhut paranak siparadeon do opat nai tu haha anggina na opat i. Molo lima sabutuha natoras ni suhut paranak siparadeon do ulos lima tu amana na lima i, jala molo lima

70

ompungna, siparadeon do lima ulos tu ompungna na lima i. ULOS TU BORU Molo lima iboto ni pangoli naung marhasohotan paradeon ma opat nai asing ni ulos sihunti ampang (jual). Molo lima namboruna siparadeon ma opat nai ulos asing ni ulos siparorot. Dunghon ni i, ulos hatopan nama goarna sahat ro di tubu ni ompu mangulahi. Sahat tu opat sundut partuturon ma i. Adong do hata Batak mandok: Ndang jadi ribahon ulosniba ala bolak, ndang jadi gotapon rambu ni ulosniba ala ganjang. Tua ni salaon, salaon situa-tua Tua ni halak na torop, torop sabutuha Molo adong sibagion, Adong dongan marpardua Molo adong tahi ni halak Torop dongan manjua Lapatanna: I do laba ni halak sitorop-torop, ndang jadi metmetan di paradatan, ruhut na hot do i di habatahon. ULOS SIHUNTI AMPANG (JUAL) Ia na margoar ulos sihunti ampang (jual) gabe dua ma di ibana ulos. Sada tutup ni jual i, sadanari sian parboru. Ai ruhut ni adat, boru si hunti jual i do paradehon lomuk dohot indahan na dibagasan jual i. Ido umbahen didok adat: boru tugo tu pangallungan, banta tu harajaon ULOS PANGKIRO Pangkiro lapatanna ale-ale na hongkop di pandaraman (sahabat diakrabkan usaha). Najolo jotjotan do i dongan saparripe-ripean di pinahan. Sada hian do dituhor gabe garar pinahan nasida i. Tuhor ni pinahan i ma digadis gabe pangoli ni anak na marunjuk i. Alai adong do i sibolapinang manang sirimba hauma ni paranak. Hauma manang rimba-rimbana i denggan diurus, jala nampuna hauma i pe, ima suhut paranak i dietong pamola pinang i do i songon apala amana tarlumobi di siulaon. Nuaeng on marragam muse hadomuan ni pandaraman ni suhut paranak dohot anak na marunjuk di angka pangabahan. Jala angka naginoaran i ndang apala sisolhot, tupa do i marga na asing. Alai ndang hea dihalupahon adat angka pambahenan na uli dohot na denggan. Si rajuman do i haha-anggi marhite ngolu siapari, i do umbahen adong digoari ulos i ulos pangkiro goar ni ulos tu nasida. Jala ndang jadi sarita i tu na mardongan tubu, ai tung manangkas do i ala ni palilung. ULOS PANGKODI Pangkodi, lapatanna si totas dalan. Ndang masitandaan hian parboru dohot paranak, laos songon i pangoli dohot tu na muli. Alai adong ma na patandahon, gabe masihaholongan be nasida, ujungna gabe tarjadi ma parunjuhon. Holan patandahon do ibana, jala ndang gabe domu-domu. Molo sian tutur (horong) paranak do Pangkodi, sijalo ulos na hapal do ibana. Alai molo sian horong parboru do, sijalo piso-piso ma ibana. Dipangido parboru do i asa marsiuk, jala ditaruhon parboru hian do hepeng parsiuk. Dijaga suhut parboru dohot paranak do i, na so tupa jadi rugi jala diigil do mandok hata gabe-gabe Raja Pangkodi do i di loloan parunjuhon i. ULOS PARGOMGOM Molo tongon dope mangolu apala ompung ni na mangoli, lehonon ni parboru ma ulos tu ompungna i. Mangihuthon ruhut ni adat: Ragi Idup na lehet tonunna do ulos panggomgom. ULOS SAHALA Ima ulos hembang tu sibuat goar ni ompu. Ditingki dipampe goar ni ompuna tu ibana najolo, tangkas disahalahon do i. Diontang do raja-raja sian ganup dongan tubu, hula-hula boru, dongan sahuta, dohot raja ni horja, jala dipadalan do upa panggabei. Dipasahat dongan tubu do tu na mamampe goar i Leang Rumbu. Disulangi do na mamape goar i, ala goar ni ompu nama gabe goarna, asa boi dipanggorai na mardongan tubu dohot na hombar tu angka partuturon. Alana tangkas disahalahon bangko-bangko ni sibuat goar dohot bangko ni ompu pambuatan di goar. Namambahen so apala masa be i nuaengon, ala na so maruhum be jolma, gogo mambuat nama di goar ni ompuna, so pola disahalahon be manang dipartutuaekhon. I do umbahen adong sibuat goar gabe baot-baoton. Nang pe goar ni raja na tarbarita diampehon tu ibana, ala so tangkas disahalahon raja gabe olo do ndang tarteasa. ULOS SIGOHI RAMBUAN Ulos sigohi rambuan, ima angka ulos na nilehon ni tutur na tinogihon ni parboru. Boi do pasahaton ulos sigohi rambuan tu natoras ni na muli andorang so pesta unjuk, boi do i lompit. Sigohi rambuan, ndang apala ingkon sai ulos i, boi do i angka barang na asing na ringkot di na mamungka parsaripeon i. Angka silehon ulos sigohi rambuan pe ingkon botoon do ruhut, unang ala adong hepengna gabe

71

ditindii ulos ni hasuhuton dohot suhut paidua. Ai na pailahon hasuhuton bolon do dirajumi i. Ala nuaeng on ndang dilului be ruhut, gabe didok ma ulos holong. Hata holong godang dope sipingkiran, holong marparbuat, holong marpanghait, holong marpanggoit, holong marpangansi, holong-holong bodat. Marragam do hata Batak taringot tu holong, ala mora do hata Batak. Nuaeng on dung dipasahat angka tutur na tinogihon ni parboru ulos sigohi rambuan tu na marunjuk, dipapungu ma i muse huhut dilompiti gabe dipasahat ma tu parboru asa panguloshonon ni parboru tu tutur ni paranak. Gabe jebu ma berengon ni na mangantusi ruhut. Tu parumaenna do disahalahon ulos, hape gabe diumpat / dipupusi do i sian parumaen dilehon tu halak (angka tutur). Ima na ginoaranna ; adat na so marbanggua. Aut sura ro bangso na asing manulingkit adat Batak nunga tung pailahon sisongon i di adat pinungka ni ompunta sijolo-jolo tubu. RUHUT SIINGOTON Mangampehon ulos ndang jadi sumbarang. Jambar purnama do tinujuna (terang benderang). Asa pasahathon ulos hembang ingkon do purnama raja, unang hadoaton manghatahon, ai so apala holan ulos i pinarsinta ni na manjalosa, hata panggabean i do dohot pasu-pasuan. Ai godang do ulos dipartiga-tiga jala lomo mamillit, alai ndang na ni rajahon. Pasahathon ulos-ulos pe, ima na ginoaran tonun sadari (hepeng) ingkon dongan tubu ni parboru do pasahat i, ndang jadi suruonna boruna manang paribanna pasahathon. Ai nang pe marulos tonun sadari na manjalosa jambar purnama do i umbahen dijalo, jadi ingkon tangkas dongan tubu ni parboru do pasahathon. Opat do ulos na marboho di ulaon unjuk: 1. Ulos Sampetua (sian pangintubu di na muli) 2. Ulos Sampuborna (sian mangtuana/amanguda ni na muli) 3. Ulos Sabin Maligas (sian namboru ni na muli) 4. Ulos Hembangtua (sian tulang ni na muli) Sude silehon ulos na tolunai asing ni silehon ulos sampetua (pangintubu) ingkon tangkas do dihatai todoanna. Naginoaran ulos sampetua dohot ulos tu suhi ni ampang na opat ingkon tangkas do i siuloshonon ni parboru pangintubu, ndang dipawakilhon dope i jala holan di tingki ulaon pesta unjuk do digoari Ulos Sampe Tua. Manjalo jambar purnama unang dilangkai hepeng sisolhot. Mangihuthon adapt, molo pogos si solhot i pogos ni iba do i. Ndang tama langkaan ni hepeng hapogosonna i asa gabe jala saur matua anak na bisuk. Agia boha pe denggan ni parale-aleon dohot pardonganon tu dongan na sapandaraman dohot na sapangabahan, ndang jadi ginjangan ni ulosna ulos ni iboto manang haha ni na marunjuk. TINTIN MARANGKUP Di tingki parunjuhon dipasahat parboru dohot paranak ma jambar ni tulang ni pangoli, adong na manggoari tintin marangkup. Ndang binoto manang sian dia mula ni hata i. Di toru ni taon 1970 ndang apala masa dope i. TINTIN Naginoaran tintin ima sada tanda. Di halak Batak pe masa do tintin situalang. Molo mangaririt najolo anak ni raja, dipatopahon ma tintin na gabe tanda hata. Di dirumbuk ma i tu jari situalang, dung sidung dipasahat ma i tu boru na niriritna i. Angkup ni i dilehon ma hepeng asa adong lehonon ni boru na niriritna i tu donganna sapodoman. Hata panandaon na ro do i sian hata tanda. Ianggo najolo mansai godang do hata panandaon di angka na naeng marunjuk, ima tanda rupa. Dipatupa ma i marhite na pajumpang di dalan, di onan manang di hauma dohot di pargadongan. Tanda sian jabu; ima panghataion di namarbaju dohot dolidoli naung masitomuan. Ditinggalhon doli-doli ma hepeng manang barangna ingot-ingot ni panghataion. TARINTIN Tarintin lapatanna partanda. Lapatanna; Adong ma sampulu anak ni manuk ni dongan, pinangido ma sada anak ni manukna i. Molo dilehon, tinarintinan ma pat ni manuk i. Somalna bonang do dibahen tarintin ni manuk i. Molo ro muse na asing mangido anak ni manukna i, ndang todoonna be anak ni manuk i molo naung ditarintini. Molo dung boi sirang anak ni manuk i dialap namanarintinni ma i, jala dilehon ma adatna tu parmanuk i, ima naginoaran na, tobus tarintin. Ugari ni halak Batak do mandok: Dangka do dupang, amak do rere. Ama do tulang, anak do bere. Bere naginoaran ima baoa tubu ni ibotoniba. Ibebere, ima boru natinubuhon ni ibotoniba. Alai molo manjalohon parjambaran bere baoa i dihorong ni boru do nasida. Jala hatandaanna ndang hea digorahon jambar bere naposo dohot bere natua-tua. Molo so boi dipangolihon natorasna anakna ala ni pogos dohot na tading maetek, tihas do di tulangna

72

molo so dipangolihon berena. Manang naboru ni ise pe marga na asing dialap berena i, tong do i dietong boru ni tulang, hot do jabu i, hot margulang-gulang, boru ni ise pe nanioli i, hot do i boru ni tulang. Molo laho mangoli sada doli-doli tu boru ni halak, diboan natorasna do anakna i jumolo tu huta ni tulangna, laho manulangi tulangna i, mardongan indahan nalas dohot marangkup juhut natabo. Ditingki namanulangi tulangna i berena, disi ma dipasahat tu tulangna i tobus ni tarintin marangkup asa digabei tulangna i ibana. Jala diadopi dongan sahuta ni tulang na i do i, songon napatubotohon, ipe asa boi tulangna i martogi di pesta unjuk ni berena. Molo dung dipesta unjuk, sian sinamot najinalo ni simatua ni namarunjuk i do siragihonon na tu tulang ni pangoli jala songon i dope paradaton sampe ditaon 1979-an. PAINUNDUN Godang do na sange pangantusion taringot hata painundun Di namasa si nuaeng on gabe tulang ni namangoli do didok painundun. Mangihuthon hatorangan ni angka natua-tua, ndang hea margoar painundun ianggo apala tulangna. Songon hatoranganna; Muli ma sada namarbaju dao sian luat ni natorasna, dijalahi ma di luat hamulianna i marga ni natorasna, manang natorasna i mangalului dongantubuna. Dipasahat natoras ni namuli ma i tu dongan tubuna i, didok: Ho ma painundun tu borunta on, ai boru ni hahana do boru ni anggina, boru ni anggina do boru ni hahana, ninna. Jala dipillit do i tu tarombo na sumolhot. Ima na ginoaran Painundun (pengasuh). Dipadenggan do jambar ni upa painundun. Di sada tingki ro do namarhasohotan i manopot painundun mamboan sipanganon, songon napabotohon tu dongan sahuta dohot dongan tubu ni painundun i, asa boi ibana martogi molo adong siulaon namangihut tu boruna i. Adat na hot do i di Habatahon jala mangalehon ulos do painundun di tingki pesta parunjuhon i. Jala ndang jadi joloan ni ulos sigohi rambuan ulos painundun. PANANDAON Masa ma pesta di sada luat, dibagi pande juhut ma jambar. Ala marsigodangi do saotik, pintor ro ma sahalak sian namanjalosa: Dia do na binahenmon? Apasmu do on, songon na asing pananda-nandam tu ahu, ninna. Nadeba, marbagi lompan ma parhobas, ala adong do sisolhotna na mangan di pesta i gabe dua hali dilompani hape tu angka na asing dimetmeti lompanna. Gabe hona asup ma si bagi lompan: Asing ho, manandai ho. Sude do naro on tutur ni suhut on, ninna. Panimpulina: Na uli do hata tanda dohot panandaon, mamereng hapeahanna do i, dohot di tingkina. Alai hata ni sijolo-jolo tubu, molo mangalehon jambar hepeng tu hulahula didok nasida do Batu ni sulang lomuk tua dohot somba ni uhum. PATORTOR PARUMAEN Nang najolo nunga tibu masa patortor parumaen, ido umbahen adong hata mandok ditomu-tomu ogung dohot dialap ogung. Songon on ma hatorangan ni natua-tua na hot di ruhut: Dung sahat parumaen tu huta ni paranak dijomput natua-tua do sipirnitondi ni parumaen dohot anak ima patandahon naung gabe paniaran ni marga i namarhamuliaan i. Manortor ma na sahasuhuton dohot anak, parumaen rap dohot soripada ni na sahasuhuton, ima digoari tortor paniaran, jala mambuat tua ni gondang. Dung sidung mambuat tua ni gondang, dipator-tor ma parumaen dohot anak, holan natoras ni pangoli do dohot mangangkupi tortor i mangido gondang manang gonsi. Ditingki patortor parumaen do ro angka tutur mangolopi huhut mangalehon lomuk tua ni namarunjuk; digoari do i muse olop-olop. Namasa sinuaeng on nunga olo manghihut sude manortor dongan tubu ni hasuhuton, ngap-ngap ma roha ni tutur, ise ma olopanna, ise so olopanna. Molo holan na marunjuk i do diolopi olo adong sarita ni roha ni namardongan tubu, ndang hadosdosan pandaraman ni jolma, songon jari-jari do i marsiganjang-ganjang i. Gabe olo ma gumodang uang pangaluaran uang olop-olop sian tumpak silehononna. Hata Batak mandok unang gumodang napinangpanghon sian nanilompa-lompa. Dung sidung mambuat tua ni gondang hasuhuton dohot pator-tor parumaen mardalan ma paradaton. Molo mangkuling ogung do, nang ditingki manghatahon pinggan panunghunan sude do i digohi ogung sabangunan. Laos songon i dinalaho pasahathon paruloson rodi sude angka nahombar tu ulaon unjuk i. Hatorangan najempek; Molo opat manjalo ulos, opat ma jong-jong sian parboru sipasahat ulos i, jolo didok ma hata pasu-pasuan, asa rap manguloshon tu naopat i, jolo dipangidohon namanguloshon do gonsina. Molo pitu manjalo ulos sian boru ni hasuhuton pitu ma jong-jong didok ma hata pasu-pasu, ipe asa rap manguloshon tu napitu i, jala tong-tong do i digohi gonsi-ogung. Songon i ma pardalan ni paradaton molo manghuling ogung agia pe pasahat todoan batu ni sulang, dohot somba ni uhum paranak tu parboru ingkon tong do i digohi ogung. Molo opat sijalo todoan, opat halak ma pasahathon i sian paranak. Jolo dihatahon ma dungkon i

73

dijalo ma gonsina laos dipasahat ma jambar todoan i. Songon i ma sude ulaon adat namarudut dipesta unjuk i. Dung simpul sude namargoar paradaton, i pe asa digohi raja panggohi tu bona ni hasuhuton. Raja panggohi di ulaon unjuk, sian horong ni parboru do i. Namasa sinuaeng on molo dipalolo hasuhuton musik ganti ni ogung sabangunan ndang sidung dope didok hata pasu-pasuan nungnga manghuling musik jala didongani parende. Hata Batak mandok, unang niende-endean ulaon namarsintuhu, asa marhantus siulaon (hikmad). MANGEBANG Dungkon adong manang piga-piga ari namarhasohotan i pinahuta, diboan simatuana boru ma parumaenna maronan, ima naginoaran mangebang. Dihunti ma lampet dibagasan tandok, asa adong silehon-lehon nasida tu angka dongan dohot tutur napajumpang di dalan dohot di onan, angka tutur na so sanga ro tu pesta i, disi ma dipasahat be siluana ganti ni tumpakna. Di angka naboi, olo do namboruna manuhor pangkean ni inang naposona i, ima sada arga ni ugari ni halak Batak. (Marudut dope) MANARUHON GABUR-GABUR Dung adong marsaminggu naung manjalo pasu-pasu parbagason na marhasohotan i, ro do muse angka dongan panaru ni boru naung marhamulian mangebati nasida. Digoari do i manaruhon lampet. Lampet dos do i dohot gabur-gabur. Ia lampet hata na somal do, alai gabur-gabur hata adat do i. Dung sidung nasida manganhon gabur-gabur i, disungkun donganna namarbaju i ma boru na marhamulian i manang na boha do pangalaho ni hamulianna i, BAOA DO? Molo adong sungkunsungkun sisongon i, nunga diantusi lapatanna. Ai molo so baoa hamulianna i, ingkon boanonna do i tu parubatan, jala molo so baoa hamulianna i olo do mulak boru naung marhamulian i tu huta ni natorasna. Mangkata-hatai ma nasida, panarui dohot boru naung marhamulian i, manambai parbinotoan ni angka naposo molo marhamulian muse. Di ruhut-ruhut ni parsaripeon, marsimatua, haha-anggi, dohot mareda, songon i muse marsisolhot nang mardongan sahuta. Ruhut na uli do i di nasida. Di na laho mulak sitaruhon gabur-gabur, diborhati nasida do i. Olo do dipatupa lomuk-lomuk ulak ni lampet na binoan nasida i. Dung sahat nasida tu hutana, jolo tu jabu ni nampuna tubu ni na muli i do parjolo nasida. Paboaon ni angka namarbaju sitaruhon lampet i ma tu inang pangintubu ni boru na marhamulian, hinauli dohot hinadenggan ni pangkataion ni nasida. Songon ima hatorangan na jempek taringot tu ulaon ni sitaruhon gabur-gabur. MARPIO Sada siulaon na ringkot do dihalak Batak na marpio. Hira sude do sisolhot dongan tubu dohot boru, mamio parumaen ro, ai laos ditingki na marpio i do ditanda parumaen ro angka tutur nang sisolhot, laos dipoda-podai ma na marhasohotan i, asa diharingkoti mangalului ngolu-ngolu dohot ruhut-ruhut ni paradaton. Molo tongon do namboruna, manang edana iboto ni na mangoli mamio nasida, diborhati simatuana do i dohot boras satandok siboanonna manopot namboruna manang edana i jala di nalaho mulak pe nasida sian bagas ni namboruna, manang edana i diborhati do i dohot sipanganon jala dijalangkon do pasisabunna. Di angka na boi, olo do dilehon pangkean ni na pinio i. I do asingna molo namboru manang edana mamio nasida sian angka dongan tubu. Ale-ale pe olo do adong na mamio parumaen ro. MULAK UNE (PAULAK UNE) Aha do na ginoaran na paulak une? Ai na so une hian do parunjuhon i umbahen digoari mulak une? Di hatorangan mulak une, na tinorsahon ni natua-tua songon on ma. Dung adong marsabulan naung marhasohotan anak dohot parumaen, dipaebathon simatuana ma parumaenna dohot anakna tu huta ni hula-hulana ima simatua ni pangoli. Diudurhon paranak do i manopot dohot dongan saripe (ama martinodohon) ompu martinodohon, diboan do sipanganon, somalna lomuk do diboan angkup ni indahan dohot tuak tangkasan. Dung sidung nasida marsipanganon, parboru dohot dongan tubuna marnatampak ma dohot paranak. Ipe asa masisisean di sintuhu ni indahan na las dohot juhut na marsaudara. Ndang pala pinatorang dison ruhut ni paniseon i, ai ulaon na somal do i, tung manangkas do i patandahon hot ni partuturon di na marhula marboru, ai olo do di tingki pesta unjuk i ndang tarbahen renta sude na tinogi ni parboru, ala sai olo pajumpang angka siulaon, manang olo do adong abat-abat. Jala di tingki mata ni pesta i ndang haru sinok parmanganon ni parboru pangintubu dohot paranak pangintubu. Di tingki na paebathon parumaenna ma dipaune. Disi ma dipasahat panggohi ni somba ni adat. Digohi ma paradatonna, pasituak natonggi ma dibahen goar na. Dilehon do jambar upa panggabei tu

74

angka raja ni huta i ima na ginoaran: PAULAK UNE. Di na masa sisaonari on nunga songon na sange adat i, ai masa ma niida gabe songon na maropera idaon paulak une. Dihunti ma tandok, diudurhon, alai holan opat meter do dihaliangi didok ma horashoras ai dao hutanami, dipaula didok, hehei hamu hami, songon ima marsiulak, gabe gait ma berengon ni na magantusi. Songon panandaon pe, songon sinuaeng on, di Jakarta do manang di Surabaya tinggal ni sisolhotna, dipatandahon tu par Jakarta dohot Surabaya nang so tarida, toho do i? Ditaon 1959 ditingki PORANG PRRI, ala sobu ni porang i, ndang sai tuk be angka tingki ni na martutur marhula hula, marboru masitopotan, i do mula ni gabe masa ma sisongon i. Boha ditingki saonari on molo tong dope patupaon ulaon sadari, sai songon na ni eak ni porang nama siulaon? TINGKIR TATARING Molo pajaehon anakna halak Batak, digonghon do angka tuturna, dohot raja ni huta lumobi tu simatua ni anak na pinajae i. Jala sipanganon di siulaon i, di jabuni na pinajae i nama dihobasi. Ido umbahen didok tingkir tataring. Andorang so ditutung dope tataringna nunga parjolo hian diboan tu jabu i mual sitio-tio. Parumaen na pinajae i do manghunti mual i. Diboan do dohot pagabe, anak na pinajae ma maniop-niop i. Diboan do panutuan (papene) dohot tutu, anduri, ampang, dohot sude angka na ringkot ula-ula ni panjae-jae. Alai ndang sai anak dohot parumaen maniop-niop i sude. Dung sidung nasida marsipanganon, dipasahat natoras ni anak na pinajae i ma panjaean ni anakna. Di angka na tuk dabu-dabu dohot naboi, dilehon do hauma panjaean tu anakna dohot balanjona paima dapot gogo ni na niulana. Simatua ni na pinajae i pe diurupi do helana dohot boruna di nalaho pajaehon. Di angka na boi olo do dilehon golat manang eme. Sude ro di pamoruanna masilehon sian ibana be olat ni na tarbahensa. Molo dung manjae anak na pinangolihon, ihuthononna ma angka paradatan, lumobi liat-liatan. Maradat do angka ompu na parjolo molo mangindahani liatan, umpamana saampang be liatan, boi do satonga ampang sian anak manjae. Alai anggo jambar tataring hot be do parbagina. Adong do masa di angka luat na ginoaranna situhuk gugu, ai sai gumodang guguna sian donganna. Dihormati do i, dipasahat do tu nasida jambar tunggane. Ingkon mangholit do jolma na baru manjae, asa tu dengganna muse bohal ni ngolu nasida. Adong do ende-ende tu nambura manjae mandok; Danpedang danpedang, sipira ni dengke. Tabo aek ni hurhur Nambura manjae. Lima do dalihan di atas tataring, ima patandahon naung boi nampuna bagas i martamue. Molo panangkar-nangkar tolu do dalihanna, ima patandahon na so talup dope ibana manamuei, angka raja pe ndang hum roha ni i manganhon balanjo ni panangkar-nangkar, ai na mamupusi do didok pangalaho sisongon i. Parsopo-sopo di balian pe tolu do dalihanna, patandahon ndang jabu panamuean i. Mansai godang do angka ruhut-ruhut di halak Batak, i do umbahen didok na maol mura do tandaon halak Batak. LANGKA MANURUK-NURUK Jot-jot do binege hata manuruk-nuruk, aha do lapatanna jala aha disuruk? Pinatorang ma jolo dua bagian hata na manuruk-nuruk: Manuruk bale-balena ala baru sidung ditungkangi, ndang marpanggonghon ibana tu angka tuturna, holan nampunasa bagas i do mamasuhi bagasna i, songon na hohom siulaon, hata Batak mandok ndang mangkuling sangkalan. Molo sohot do anak dohot parumaen na so martinasak, ingkon do ulahonon ni natoras ni paranak, anakna dohot parumaenna manopot hula-hulana, ima simatuani anakna i. Ima ginoaran tardege balintang, tarsuruk tohang. Di na borhat paranak tu huta ni parboru, mamboan sipanganon do. Dung sidung marsipanganon marsisisean ma parboru dohot paranak. Disise parboru ma diharoro ni paranak. Dipaboa paranak ma tu raja panise diharoro ni nasida (taringot sise ni indahan masak, ulaon na somal do i, ruhutna i ma pinatorang) PARANAK: Rajanami! Nunga tardege balintang hami tarsuruk tohang ni jabu ni raja i, patuduhon topottopotnami. Ia di ari na salpu martonga ni jabu martonga ni asean anaknami dohot boru ni raja i ndang tarpatupa hami dope somba ni adat somba ni uhumnami tu raja i, ala ni pogos do rajanami. PARBORU: Ido hape haroro ni pamoruan di ari na uli di bulan na denggan on di bulan parheheon on, sai hehe ma di hamuna panggabean hehe parhorasan, hehe nang dabu-dabu sai siripe gabe borunami dohot helanami. Andigan ma pasahatonmuna somba ni adatmuna dohot somba ni uhum? PARANAK: Ima tutu rajanami sai gabe ma na niula sinur ma pinahan, puhut-puhutan ni anaknami dohot

75

borumuna asa boi binuhul arina, ianggo ditingki on rajanami tung na manuruk-nuruk tohang ni jabu ni raja i do hami dalan mangelek tu raja i. Songon i ma hata ni paranak tu hula-hulana molo so dibuhul dope arina laho mangadati. Alai di tingki ulaon manuruk-nuruk paranak tu huta ni parboru, sigonopan ni paranak do tu parboru lomuk tua, manang batu ni sulang, ai adat na hot do i dihatabatahon. Ido umbahen didok: ADAT DO NA METMET ADAT DO NA BALGA. Molo dung ro paranak manuruk nuruk tu huta ni parboru nunga boi be masitopotan. Molo adong pesta ni paranak nunga boi parboru martogi, alai togi sahuta ma jolo dohot togi saompu ndang dope sahat togi sahorja. Dung pe diadati asa boi togi sahorja. Ala adat do na met-met adat na balga di halak Batak: molo mangadati muse na marhasohotan i digoari ma pasahat sulang-sulang. Molo dung mardakdanak, pasahat sulang-sulang ni pahompu ma didok. Parboru pe di na laho martogi tu na tinogihonna didok ma; ari adui manjalo sulang-sulang ni pahompu hita rap udur mahita marnatampak manopot pamoruanta (huta ni borunta), ninna. RUMANG NI ADAT DOHOT PARJAMBARANNA Andorang so masuk dope panjaja tu tano Batak, dibagi lima do rumang ni pangulahon ni adat, dipahombar mangihuthon pandaraman, ima; 1. Adat bahonan 2. Adat balungan 3. Adat sitimpus 4. Adat sihapit 5. Adat goring Adat na lima ragam i ditontuhon marhite houm dohot horong. I do umbahen adong tabege hata namandok: Bohado houm? (kaum), dohot hata horong namandok: Hita na sahorong manang hami na sahorong. Hombar tu horong na marasing luat di Tano Batak, songon i do nang pangulahonna. 1. ADAT BAHONAN Molo paradat bahonan nunga tanda di nasida bona ni hasuhuton, suhut sihabolonon, suhut paidua, dohot paidua ni suhut. Di namasisean raja panise tu hasuhuton, paidua ni suhut nama mangalusi (parsinabul). Jala molo marhuhuasi pe, paidua ni suhutna do marhata huhuasi. Padalan parjambaran pe nasida, paidua ni suhutna i do padalanhon. Marloloan do raja laho padalanhon parjambaran nasida. Molo mangoli anak, muli boru paradat bahonan parjambaranna songonon ma. Jambar ni parboru: a. Ihur-ihur b. Sambariba na marngingi c. Sambariba osang d. Sambariba aliang-aliang Jambar ni paranak: a. Panamboli (sada pia, sada pogu) b. Sambariba namarngingi c. Sambariba osang d. Sambariba aliang e. Sada pia f. Sada pogu (ateate) Tu tandok ni parboru rimpusu mardongan saksang. 2. ADAT BALUNGAN Adat balungan digoari muse do i bahonan parjururan. Molo masa di nasida siulaon mangajana manang maujana suhut tangkas do disise raja panise jala songon i do nang marhuhuasi tong do suhut tangkas i manghatahon. Molo mangoli anak manang muli boru pe di nasida luhut do parjambaran dipasahat nasida tu parboru, jala jambar mangihut do dipatupa nasida. Paradat bahonan dohot balungan ndang padalan jambar soit nasida. 3. ADAT SITIMPUS Molo manopot tuturna nasida ditimpus nasida do tandokna, mangalapathon molo so marsiulak pe tandok ndang jadi sarita. Molo tung humurang pe angka pambahenan, masitimpus di rohana be. Padalan jambar soit do nasida, osang do dilehon jambar ni hula-hulana. Alai molo paradat bahonan dohot balungan jambar ni boru do osang. 4. ADAT SIHAPIT Molo tung manopot tutur nasida manang topoton boru, boi do diboan hadangan manang andokandok. Jelok manang tobu pe diboan do manopot tutur, ndang pola saritaon nasida. Eme pe diboan manopot boru, nang ulaon unjuk dohot ulaon haroan boi do i di nasida. 5. ADAT GORING Molo naeng marpesta nasida, masa do di nasida jolo marburu tu tombak manang tu harangan. Ai di

76

najolo i ndang apala marpinahan nasida, ala mansai godang dope juhut ramba. Ai jonok tu topi harangan do parhutaan nasida. Molo dapot hije, hije ma parjuhut. Molo dapot aili manang ursa, i ma na gabe parjuhut. Molo tongon do dapot mangolu, margota ma lompan. Boru do pasahat ulos tu hulahula nasida, alai ndang na mangulosi didok goarna na mangabiti do i (Haen tumbuk-tumbuk). Sude adat na ginoaran na lima i, molo di ulaon unjuk, parboru do panise tu paranak. Nunga haputusan ni loloan rea i (musyawarah besar). Asa molo taida sian i, nunga tibu halak Batak manjujung baringinna (otonomi). Di loloan parbiusan do dipadimun-dimun paradatan pandaraman dohot angka na martalian tu parngoluon ni halak Batak. Di tingki rapot bolon do nasida mandok adat i: Di si solu ni hundulan, disi ma nilugahon. Lapatanna, di luat dia pe hita mangulahon adat, adat ni luat i ma pinangke. Ro ma deba sian na mandohoti rapot i: Ai ndang hutanda hami solu, tao pe di luatnami ndang adong, haru binanga metmet do. Sian dia ma hutanda hami solu? Dipingkiri nasida ma muse goar na ummuli sian dos ni roha nasida: Di si tano nidegehon, disi langit dijunjung. Lapatanna, di luat diape hita maradat, adat ni luat ima pinangke. Mangihuthon hatorangan ni natua-tua, olat ni hira-hira taon 1860-an nama na adong loloan parbiusan (bius rea). Dunghon ni nunga diorai panjaja, jala manang-manang piga sian bangso i nunga adong na mamihak tu panjaja. Tung adong pe nuaeng binege hata bius manang tonggo bius, holan di angka siulaon pesta nama i. Ianggo tung loloan bius do, ndang hea be dipalolo. ULOS, PARULOSAN, DOHOT RUHUTNA Adong do hea palolo rapot di sada luat taringot tu ulos, didok goarna Seminar Sehari Ulos Batak. Adong ma sahalak sian napungu i mandok, ia mula ni hata ulos i ninna, ala ngalian do nauju i angka jolma, diuloshon ma, ninna oooo! Laass. I ma didok mula ni ulos. Nabinoto, molo laho modom nasida manang ngalian, gobar do dipangke nasida. Angka natua-tua didok marsigudal bolon, sitagundalna. Andorang so godang dope masuk abit sian tano sileban, nunga martonun abit nasida. Ima nanidokna haen. Marragam do dibahen ragina (corak). Ragi mangiring, bolean, sitolu tuho, dohot angka na asing. Ditonun nasida pe i, molo gabe pahean siganupari do (haen), ndang marsisi, ndang marsirat, ndang majungkit, ndang dihotang-hotangi, jala ndang marrambu, ima asing ni haen dohot ulos. Namasa sinuaeng on, nunga mansai torop mangalehon ulos dohot mangulosi di angka siulaon. Alai laos so binoto do ulos aha goarna. Poda ni natua-tua mandok, ndang talup ulosan natumimbo sian namangulosi. Ai didok nasida haru manuk, inana do mangulosi anakna. Molo tung lehonon pe ulos tu angka raja pargomgom, ndang mangulosi goarna. Jala pasahathon pe ndang jadi hopolhonon. Sampesampe do sipasahaton tu nasida, ruhutna lompiton do ulos i ganjang tu sabola duru sisina. Ampehon ma tu abara ni nasida. Boi do bahenon sabe-sabena dohot tali-talina. Laos dipasahat ma tungkotna. Songon i do didok natua-tua molo pasahat adat pahean ni raja. Molo tung lehonon ma namargoar ulos tu dongan (cendramata), lompit do i pasahaton. Jala hatahonon do i di loloan, ala aha umbahen dipatupa i. MANDAR HELA Ia mandar hela nabinoto, dung pe hira-hira di taon 1980-an asa masa di Toba. Jala naginuruhon sian angka natua-tua, na ro do i sian Sipirok tu Silindung. Molo di Tapanuli Selatan digoari do i mandar sembahyang. Laho mangalehon i pe on do didok: Rajin ma hamu marsembahyang. Alai ala hea muli boru ni Sipirok tu Silindung gabe dang mandar sembahyang be didok, didok ma mandar i pangkeon tu paradatan, ai ndang maragama islam helana i. Bangko di halak hita naparpudi on, sai maringkat-ingkat do na di jolo, mangihut-ihut na di pudi, gabe sange ma dohot di Toba mangalehon mandar hela. Alai angka panjaha nahinormatan, hea do di Toba nang nuaeng on mandar dipangke laho masisisean di lobuan manang antaran na bidang? Molo niida sai ulos do dipangke molo ibana raja panise. Tung pe so diboan hinan ulosna maradu dipinjam do asa marulos. Sian i tarida dang marlapatan mandar paheon di loloan. Alai molo laho marhuta sada sai diboan do mandar atik tung beha dang sai adong dapotna gobar di parhutasadaanna i. Alai laos i ma gabe dihasomalhon nang tu paradatan. Jadi nunga godang nuaeng on holan ala na tarsosak, gabe i ma dipartangkanghon. Hape nunga gabe lipe sian ruhut ni siulaon dohot di hatongamonna. Laos barani do panurat manghatindanghon na so dung hea dope adong mangalehon mandar hela di Toba Holbung di toru ni taon 1980-an. Alana mansai godang do ulos di Toba Holbung. Somalna, holan parhobas juhut do mamangke mandar asa sigap idaon manghobasi atik tung naung maribak salaoarna. ULOS RAGI NAPITU Naginoaranna ulos ragi napitu, ima:

77

a. Ulos tapoltua b. Ulos panghopol c. Ulos sampetua d. Ulos sampuborna e. Ulos sabinmaligas f. Ulos hembangtua g. Ulos nasoraburuk 1. ULOS TAPOLTUA Dung sorang dakdanak dipasahat ompungna manang tulangna do ulos di tingki mangharoani manang martutuaek. I ma nanidokna sinuaeng on ulos parompa, ulos tapoltua do digoari angka ompu naparjolo. Tapol-tapol ni anak nabisuk, tapol-tapol ni boru namarroha. 2. ULOS PANGHOPOL Molo laho borhat angka doli-doli dohot anakboru mangalului parsingkolaan natimbo manang mangalului ampapaga nalomak, laho ma ibana manopot huta ni tulangna songon napabotohon. Diulosi tulangna ma ibana tanda las ni roha ni tulangna. Ima naginoaranna ulos panghopol. Molo adong dakdanak na sai marsahit-sahit diboan natorasna ma dakdanak i tu huta ni ompungna manang tulangna. Diulosi ompungna manang tulangna ma dakdanak i, digoari do ulos i ulos panghopol. 3. ULOS SAMPETUA Ima ulos di tingki ulaon parunjuhon dipasahat natoras pangintubu tu boruna dohot tu helana patandahon naung hot helana i (sah) marsaripe. Molo pinadomu tu namasa saonari on didok ma i tarsongon akte perkawinan mangihuthon adat Batak. Ido umbahen didok natua-tua, napinadomu ni ulos ndang jadi sirangon ni ulos. 4. ULOS SAMPUBORNA Ulos sian amangtua ni namuli patandahon tanggung jawabna, na dos do tu pangintubu. Aut sura so mangolu be natoras pangintubu ni anak dohot boru, ingkon do pangolihonon manang pamulion ni amangtua manang amangudana do i. 5. ULOS SABINMALIGAS Sabin dos do i dohot abit. Molo didok marsabin manghatai, dos do i marabit manghatai, unang adong hata na tarsubang. Ulos sabinmaligas ima ulos sian namboru ni namuli manang sian paribanna, patandahon ndang dos tohonan ni ulos sian hulahula, dohot sian namboru, dohot pariban. 6. ULOS HEMBANGTUA Ima ulos sian tulang ni namuli, patandahon roha napantis do tulang i mangalehon pasupasu tu berena asa siripe gabe, siripe horas namanjalosa. I do umbahen sai umpudi tulang pasahathon ulosna, asa tulang i do pahembanghon pasupasuan (penutup) 7. ULOS NASORABURUK Ulos nasoraburuk do digoari pauseang. Ai angka ulos nahinataan na diginjang on, ulos natinonun do i. Alai ianggo ulos nasoraburuk hauma do i manang tano tur. Adong do hata Batak mandok, seang do pauseang molo so adong marhaseanghon. Lapatanna, boru namanjalo pauseang i sai marurat natogu asa adong muse paihut-ihut pauseang, na jinalo ni natorasna. ULOS PANGOSE Ia namargoar ulos pangose mangihuthon hatorangan ni angka natua-tua, songon on ma pardalanna: Olo do na mardongan saripe marrongkap badan, ndang marrongkap tondi. Lapatanna, ndang tubuan anak nasida ndang tubuan boru (ndang adong rindangna). Di sada tingki gabe marsirang ma nasida sian dos ni roha nasida be. Di jolo ni raja, sipaulahon ni paranak ma ulos sampetua najinalona hian di tingki pesta unjuk tu parboru. Ima naginoaranna ulos pangose. Ai nungnga mose padan ala so marrongkap tondi. Dung mulak ulos pangose, i pe asa boi muli boru napinasirangna i. Najolo ninna natua-tua, molo marhamulian sada boru naung marsirang, molo ndang mulak ulos sampetua, dietong nasida do anak natinubuhonna i gabe rindang ni humuliaonna na parjolo. I do umbahen jolo disungkun halak borua i, naung sirang manang naung dipagoi, ai padalan pago-pago do paranak dohot parboru tu raja molo masa angka sisongon i. SITUPUK BULUNG-BULUNG Molo naeng palolo pesta halak Batak dipapungu nasida do bulung asa adong bahen rahot ni indahan. Ala hudon ni nasida uju i hudon tano dope dipangke. Jolo ditupuhi ma bulung i, somalna bulung ni pinasa do dipangke nasida. Ganup mardahan indahan, jolo dipamasuk nasida do bulung i tu bagasan hudon tano bahen lapikna unang godangan hurhur. Songon i ma dipargantihon nasida ganup mardahan indahan. Angka sisolhot dope manang olat ni ompu martinodohon dihara laho manampuhi dohot manupuhi bulung i, ndang apala sahat dope ulaon sisongon i tu liatan manang tu dongan saulaon. Disi ma

78

hataridaan ni dos ni roha namarsada ompu. Molo adong na so marrindang anak sian sada ama, holan boru do rindangna, dung marujung ngoluna marrapot ma angka sisolhot dohot dongan sabutuha ni naung marujung i. Manang ise situpuk bulung-bulung di boruna na so mariboto i. Molo adong tubu boru na so marpinaribot, anak ni amangtuana ma manang anak ni amangudana na gabe situpuk bulung-bulung di nasida. Molo boru sihahaan, olo do dipatondong tu anak sihahaan. Molo boru sipaidua olo do dipatondong tu anak sipaidua, laos songan i boru sipaitolu dipatondong tu anak sipaitolu, hombar tu angka denggan ni palilung. Hauma manang golat parbagianan ni boru i, na ingkon do topihon ni nasida sian i, asa adong parbagianan ni situpuk bulung-bulung, jala situpuk bulung-bulung ma martogi manopot ulaon ni boru i, di ulaon na metmet manang ulaon na balga. Laos songon i nang boru i manopot hulahulana. I do umbahen adong hata Batak mandok, ise do situpuk bulung-bulung di ulaonmu?, ninna. Tanggung jawab nabalga do di halak Batak situpuk bulung-bulung. MANEAN Ndang apala sude halak Batak na lomo rohana manean arta ni amangudana manang amangtuana. Alai molo ro parsorbanna na ingkon do. Molo adong sada ama marujung ngolu na so marindang di anak dohot boru, gabe teanon ni hahaanggina ma sude arta tinadinghonna. Jala hahaanggina nama patupahon na hombar tu partuaonna, manang diparmondingna. Alai di parmondingna dang padalan parjambaran. Unang gabe marutang raja, ai ndang olo raja manjalo jambar ianggo so adong na laho manjalo panggararan. Hahaanggi nasumolhot do paneaan ni artana molo so adong ama martinodohon manang ompu martinodohon. Ruhut nahot do i di halak Batak. Tartangis-tangis do siboru Tumbaga dohot siboru Buntulan, ala sai naeng teanon ni amangudana arta tinadinghon ni amang nasida. Gabe maporus ma nasida tu tombak ni Sabulan, disi ma nasida marmianan. Dung ro pe parburu dua halak, gabe diboan ma nasida nadua tu hutana jala dibahen pardijabuna. Jolma na raja do parburu sidua halak i, ai denggan do dibahen nasida nadua tu si boru Tumbaga dohot siboru Buntulan. Ndang hea dipaulak manang didok boru-boru nabolong-bolong manang boru najinomput-jomput. I do patandahon togu ni padan nasida. Gabe sumolsolbagi ma amanguda nasida manungir-nungiri pambahenanna, di naro i helana dohot boruna nadua manopot hutana. Songon i ma binoto torsa-torsa najempek taringot tu si boru Tumbaga dohot tu si boru Buntulan. RAGI-RAGI NI SINAMOT DOHOT RUHUTNA Namargoar ragi-ragi ni sinamot sarupa do i dohot pauseang. Alai marpauseang di hutana ma. Songon on ma hatorangan na jempek. Dipangolihon si M ma anakna tu boru ni si S, dihatai nasida ma sinamot sigararon ni nasida tu parboru Rp 400 (opat ratus rupiah), hatihai asam sakaleng boras ma sarupia, horbo silima hae sada, dohot mas. Mamboan pauseang ma boru ni si S, santurpuk hauma margogo hira-hira opat pulu lima kaleng eme. Diligi-ligi paranak ma hauma i dohot parboru, ndang pola sidabuaekon. Holang do huta ni paranak tu huta ni parboru, daona dalanan satonga ari. Jadi molo laho dohot mulak, nunga dalanan sadari. Nunga dihatai nasida hian ia ulaon unjuk di huta ni parboru (dialap jual). Dipingkiri paranak ma molo mangula hauma pauseang i anakna dohot parumaenna nunga suda-suda di dalan tingki. Dielek ma hulahulana i: Rajanami, marpauseang di hutanami ma borumuna, unang pola parhauma tandang helamuna dohot parumaenhu tu hutamuna on. Dung unduk masioloan nasida dipatudu paranak ma tu parboru singkat ni pauseang. Borhat ma parboru dohot paranak mandege-dege hauma naung niunduk ni paranak i. Dibereng nasida ma hauma i, ingkon sirimbaon dope jala sidabuaekhon. Dipaondong ma bolak ni hauma i margogo 70 (pitupulu) kaleng jala urupan ni natoras pangintubu ni paranak ma mangarimba hauma i, gabe moruma sinamot naung diunduk hian. Saratus lima pulu rupiah (Rp 150) nama sipasahaton ni paranak, mas pe ndang dohot, alai ianggo horbo naung diundukna hian dohot do i dipasahat tu parboru na gabe sinamot pangoli ni anakna. Jala ulaon unjuk gabe di huta ni paranak (ditaruhon jual). Songon ima hatorangan na jempek taringot tu ragi-ragi ni sinamot dohot pauseanghon di hutana. MANGUPA Adat ni ompu naparjolo diupa do anak na tubu dohot boru na sorang, alai somalna dung sidung mangebang ma i asa diupa. (Hatorangan ni namangebang pinatorang pe i muse disada tingki). LAGETIAR DOHOT AMAK TIAR Lagetiar, somalna di tingki angka ompu naparjolo holan tu jolma siupaon do i. Umpamana tu parumaen ro. Asing do na mangupa tu na mangupa-upa. Molo mangupa-upa tu natarsonggot (songgot ni roha) alai molo na mangupa tu parumaen na ro dohot tu na paborhathon mangalului

79

jampalan na lomak dohot na manopot parsingkolaan na tumimbo (songon namasa nuaeng on). Diupa do najolo anak pinajolo dohot jolma nabegu, jolma asang-asang jala hombar tu tohonanna do dibahen. Siupaon dipatupa (upa-upa) ndang holan dengke diupahon, mamereng tu haringhotanna do i di angka jolma siupaon. Somalna dipahundul/dipajuguk diatas ni lage tiar, jala lage tiar dipaherbang ma i diatas ni amak, ipe asa dihatahon na mangupahon i. Holan jolma siupaon do padop-adop na niupahon i. Hatorangan najempek taringot tu na mangupa parumaen ro. Di tingki pesta unjuk i diboan parboru do dengkena dipasahat ma i tu paranak. Sian dengke napinasahat ni parboru tu paranak dipasuhi ma i manang piga-piga dengke, ima nalaho siupahonon ni paranak tu parumaen dohot anak dung sidung pesta unjuk i, (manang bodarina) jala adong dope mangulahon on di manang na piga-piga luat (huta). Adopan ni angka dongan tubu (dongan sabutuha), dongan saripe ni hasuhuton do i. Ido umbahen adong umpama: Tua ni salaon, salaon situa-tua, Tua ni halak natorop sabutuha, Molo adong sibagion godang dongan marpardua, Molo adong sijuaon torop dongan manjua. Dihatahon namangupa ma songon on hatana: Nuaeng pe dianakhu dohot parumaenhu nunga hundul hamu diatas lage tiar. Sai tiar ma panggabean, tiar ma parhorasan na laho sipadop-adoponmuna tu angka ari nanaeng ro. Dison dengke sitio-tio dohot indahan na las peak diatas pinggan puti: asa puti sahaliapan, puti so hapurpuran panggabean dohot parhorasan sahat tu pagian ni ari. Dison indahan nalas, las ma rohamuna, dengke simudur-udur sai siripe mudur-udur ma hita tu joloan on mangudurhon anak ma hamu dohot mangudurhon boru tupagian ni ari Pir ma toras ni pongki bahul-bahul pansalongan Pir ma tondi ni parumaen siboan tua ma marangkup sinadongan Bintang narumiris ombun na sumorop Maranak pe hamu riris marboru antong torop Andor halumpang ma togu-togu ni lombu Narap nang saur matua hamu pairing-iring pahompu. Ndang sidohonon ni namangupahon hata umpasa, sahat-sahat ni solu. Alana ingkon raja panggohi do natalup manghatahon i (manggohi). Dung sidung diupahon jumolo ma naniupa i manganhon ipe asa rap mangan ma natorop namangadopi ulaon pangupaon i. Dung simpul marsipanganon, marhaliang ma angka natua-tua, mangalehon hata pasu-pasuan tu naniupa i, manggohi adat pasu-pasu naung dihatahon di tingki pesta unjuk di arianna i. Ima naginoaran ni angka ompu naparjoloi panggohi ni ulaon, Mangampu pasu-pasu i tangkas do ingkon na ni upa i do. MULA NI HATA BOLI Dung hot ripe Tuan Sorimangaraja paduahon dohot puang bolon boru Pasaribu, dipungka nasida ma hutana namargoar Lumban Gorat. Gabe sada parningotan do i di nasida paboahon Pasaribu Gorat do hula-hula ni nasida. Dipungka ma dohot harajaonna, ima naginoaranna harajaon Tuan Sorimangaraja. (Taringot barita ni harajaon Tuan Sorimangaraja di ari na mangihut pe sinurathon). Adong do haha ni Sorimangaraja II i ma namargoar Raja Marhuring, alai dang lomo roha ni Boru Pasaribu muli tu Raja Marhuring. Tu anggina do lomo rohana i ma Sorimangaraja, gabe songon na mandele ma roha ni Raja Marhuring, ima dalan parbunghasan na sian tano Toba. Dung marpiga-piga taon naung hot ripe Sorimangaraja dohot boru Pasaribu, ndang marnaditihai tondina boru Pasaribu. Disungkun nasida ma angka namalo, disungkun sibaso, ndang adong nahurang, alai sai tong do hol. Ala ni i sai lulu-lulu ma roha ni nasida, aha nahurang pambahenan. Mangarobo manuk diampang ma nasida, dipaboa ma disi, ingkon sulangan nasida hahana. Borhat ma nasida dohot angka donganna manopot hahana tu Portibi asa disulangi nasida hahana Raja Marhuring alai ianggo boru Pasaribu tinggal do di Toba. Dung sahat Sorimangaraja tu huta ni hahana rap dohot donganna sauduran, dielek nasida ma Raja Marhuring asa disulangi anggina ibana songon topot-topotna, ala so jolo disulangi anggina ibana uju di tingki parsohotanna dohot boru ni tulang nasida. Dame do roha ni hahana Raja Marhuring, dijalo do topot-topot ni anggina Sorimangaraja dung disulangi anggina ibana. Didok Raja Marhuring ma tuanggina i: Las do rohangku di haroromon. Patandahon hinalas ni rohangku pangolihononhu do ho, ninna. Hohom do Sorimangaraja dung didok hahana ibana pangolihononna, ala diingot ibana poda ni angka natua-tua ndang manuhan boru ni tulang ndang sidopaon ruma ni ompu. Dung sai marhusari roha ni Sorimangaraja dibagasan, diparhatopot ibana ma hata na mandok na mangoloi Raja na mangoloi Debata. Jadi dung unduk masioloan nasida, dijou Raja Marhuring ma sahalak ama sian gonggoman nanirajaanna; Lehon ma sahalak sian borum i bahen ripe ni

80

anggikon. Marpingkir ma ibana ai boasa ingkon manindii borungku, ai adat ni halak Batak ninna ndang sitindian boru ni Tulang. Alai tahe adong muse do hata Batak mandok: Baris-baris ni gaja dirura pangaloan molo marsuru raja dae do so loan molo so nioloan betak tubu haorohan molo nioloan sai tubu ma pangomoan. Diunduk jala didok ma: Ya, akan saya kasih anak saya, dan anak saya jangan disia-siakan tetapi mari belinya, mandok (tuhor). Mambege sian hata i na mandok beli (tuhor) ima sada tanda ndang boru ni halak Batak huroha. Ai digoari do boru i (Boru Baso Paet) ai sampe sadarion lulu-lulu do roha, marga aha do Baso Paet. Didok raja Marhuring ma tu anggina dohot donganna sauduran na ro manopot ibana: Nunga dibege hamu hata i jala nunga tapasahat beli ni boru ni nasida. Antong padan nahot ma on di hita, molo dung mulak hamu tu Toba, dos bahen hamu huaso ni pangkataion sinamot dohot beli agia pe ndang mamboan pauseang boru ni nasida. Asa dunghon mulai sian i, disarupahon ma hata manjalo sinamot ni boru dohot manjalo boli (beli) ni boru, alai unang ma hata tuhor. Ai molo dipangke pe hata tuhor tu jolma, na laho hatobanna do i. Digoari nasida ma Boru Basopaet Tuan Laen, alai ianggo boru Pasaribu hot do Puang Bolon. RUHUT MANGHATAI Nang pe so haru sosa adat i alai hinatongamna ndang adong be berengon. Rumang ni adat pe di ulaon mangajana dohot maujana ndang apala niantusan be. Aha tujuan ni pandohan aha tujuan ni pambahenan ndang haru tarida be pahona, ai nunga masa sinuaengon nang di maujana didok ma pesta. Hata ni adat ndang marpesta halak namatean, ai adong do hataridaanna. Di nalaho maralaman sada natua-tua naung monding agia boha hinagabena dohot hinamorana, angka natua-tua ni huta martujung do huhut mangandung. Parunjuhon digoari do i, antaran nabidang loloan nagodang ala diadopi dua hasuhuton; Hasuhuton paranak dohot Hasuhuton parboru. Jala holan di parunjuhon do digoari antaran nabidang lobuan nagodang. Tung so piga pe jolma mangadopi pesta parunjuhon i, hot do huaso ni punguan i, antaran nabidang loloan nagodang ai holan di ulaon sisongon i do adong dua hasuhuton, dungkon i, di angka pesta na asing sada hasuhuton nama. Diparunjuhon, panghataion ingkon marsaping-saping. Saping ima pahean harajaon. Saping singa i ma pahean harajaon Singamangaraja, saping uhir ima pahean Raja Sorinomba saping gaja ima pahean pangulima Harajaon. Adong do saping Malim dohot saping Parbaringin. Saping ima pahean silima odor, disi ma; 1. Abitna, 2. Bajuna, 3. Sampe-sampena (dohot sabe-sabena), 4. Tali-talina, 5. Hujurna (tungkotna). Molo didok hata namarsaping, ima panghataion jala marpaho, marragam do ruhut ni panghataion di Batak Toba. Adong do hata ni andung, hata ria, hata mangajana, hata maujana dohot lan dope angka na asing. Di antaran nabidang loloan nagodang na ingkon hata na marsaping do. Nuaeng on ndang apala hea be binege hata na marsaping. Naparpudi binege taon 1970-an di Sigumpar, kecamatan Silaen nama. Bangko do i runsur do habadiaon ni ulaon molo ngorngar manghatai. Laos songon i do parpeut ni panghataion namarsaping, ai nunga masa nuaeng on laho pasahathon ulos tu pamoruan huhut diende-endei, ai dirimpu do i gok ni siulaon, gabe ndang tangkas be binege hata pasu-pasuan. Jotjot do asing luat ni parboru dohot paranak. Sugarina parboru sian Toba, tulang sian Samosir, boru sian Humbang, paranak sian Silindung, tulang sian Sibolga, boru sian Sipirok gabe sian ganup luat ma na marluhut diantaran nabidang loloan nagodang i. Godang do hata naboi dohonon di Toba alai ndang boi dohonon di Sipirok, laos songon i di angka luat na asing. Tar songon; pidong subang di Sipirok, bujing subang di Sibolga, janggut subang di Samosir, bonda subang di Silindung, batu-batu, imput subang di Toba. Godang dope panghataion sihasubanghononton di ganup luat, i do umbahen ingkon marjaga-jaga jala marsaping manghatai. Molo marlolo halak Batak diganup siulaon sai angka jolma natasak manghatai do di pajolo. Nangpe tulang tangkas ibana, jot-jot panghataion dilehon tu paiduana, ala hurang tasak ibana dirohana tu panghataion i, unang helhul jala sipartataan di loloan. Dietong sijolo-jolo tubu do panghataion di antaran nabidang di loloan nagodang di jolo ni Debata. Na so tupa tarida neang-neang ni panghuling dohot duil-duil ni pangalaho. I do umbahen sai digorahon hasuhuton martangitangian! Manghatai nama Raja, jala molo so menak mardalan ma Raja Paminsang. HATA GABE-GABE Hata gabe-gabe, tangiang do i dohot tondi umpintahon anggiat gabe jolma naginabean. Ndang holan tu jolma didok hata gabe, dohot do tu naniula. Tu jolma jot-jot didok, sai gabe maho tubuan anak dohot boru, sai gabe ma ho tu boru ni halak, dohot ragam angka na so ginoaran dope. Tu naniula didok, sai gabe ma naniula asa adong habutonghononhon. Molo sidung gotilon jot-jot didok, gabe do nian naniula ditaon on. Ianggo tu pinahan subang didok gabe, hata sinur do dipangke.

81

Hata gabe-gabe i jot-jot marhite ardang dipatupa asa ummura ingoton tamiang ni roha dohot tondi, jala asa lengen tu naumbegesa. Adong do di halak Batak Toba niginoaranna ampangardang, mura mura dihatahon manang diendehon hata na marardang, alai holan tabo begeon. Tudosan ni Ardang; Dison ma habinsaran Disan ma hasundutan Disagang-sagang ni ari Manoro lalipiuan Marende hesek ma naumbegesa, huhut diendehon Etong-etong-etong Etong-etong-etong Etong-etong-etong Etong-etong-etong Ditatap angka donganna, songon namarpungu-pungu torop jolma roma ibana mainondur. Disi sahat naro i, pintor dialithon ampangardang ma endena; Naung sampulu sada Jumadi sampulu dua Hamu raja bolon Nasian dia do hamuna Dialusi naro i ma dohot hata naro sian parmahanan do ahu. Pintor digabei do parmahan i marhite endena diendehon ma; Peak ma raut bosi Diatas ni sangkalan Neang ma holi-holi Sinur ma napinahan Ima hata ni ardang namar alit-alit, alit tusi, alit tusan, alit tuson, alit nang tusadui, jala nunga torop nuaeng on jolma di loloan gabe ampangardang, songon i dipangalithon so marhatontuan. Gabe adong ma namandok nunga piu tali pulos langhitang, jempek so tuk ganjang alit maralitan. Hata ni sijolo-jolo tubu, marruhut do siulaon marruhut do pandohan, nang panghataion. Angka hata namarardang pitu bagian do di Batak Toba : 1.Umpasa 2.Umpama 3.Pasa-pasa 4.Anian 5.Udoan 6.Umpama ni Pangandung 7.Umpama ni Ampangardang Sian napituon nunga tangkas botoon hata ardang dohot umpama ni ampangardang. 1. UMPASA: Ima sintasinta ni roha jumalahi panggabean (Bahasa Indonesia Doa Restu). Marbalok do hata sipangkeon tu umpasa, ndang marguru diardangna holan sibahen na maroit-oit begeon ni sipareon. Ditontuhon angka sijolojolo tubu do ramu ni sidohonon molo tung adong sitambaan mangihuthon panghataion. Ndang jadi halupahononhon ruhutna, asa hot tong-tong di ojahanna. Pamura antusan, sinurathon do deba dison hata ni umpasa. Bintang ma narumiris Tu ombun na sumorop Anak pe antong riris Jala boru pe antong torop Martantan ma baringin Mardangka hariara Horasma tondi madingin Matankang ma juara Pirma toras ni pongki Bahul-bahul pansalongan Pirma tondi muna Tutambana pangomoan Andor halumpang Togu-togu ni lombu Nang-nang ma hamu saur matua

82

Pairing-iring anak dohot boru Sahat tu namarpahompu Binanga siporing, binongkak ni tarabunga Muli tu sanggar ma amporik Muli tu ruang ma satua Sinur manapinahan, tugabena ma naniula Dao alogo laut, siboan haba-haba Mangullus alogo tambun Asa tangkas na dibanua Ala hodar do hata bagudung, diganti ma gabe satua. Subang dohonon diloloan hata mate diganti ma dohot hata muli, umbahen didok muli tu sanggar amporik muli tu ruang satua. Godang do hata nahodar diloloan. Babi, diganti pe i dohot pinahan lobu tong do i hodar, gabe diganti ma dohot siparmiak- miak manang lomuk. Molo anak ni babi, didok ma lomuk-lomuk, biang, asu diganti dohot panangga manang pangihut, horbo diganti dohot dorbia, lombu diganti dohot sisemet imbulu, manuk diganti dohot ambalungan, ala sipanghais. Hoda masuk hata na uli do i ala tunggangan manang hundulan, umbahen adong hata Batak didok manjalo hoda hundulan. Singke, sipasing situma sidohar nangpe sipanganon i masuk hata na sumsan do i di loloan. Ulok, sibojak, siborok, sibagur, dohot angka na suman tusi angka hata nahodar do i, haru mamereng dohot manjama godang do jolma magigi, jadi ndang apala suman dohonon i diantaran nabidang lobuan nagodang. Hata sipangheon tu umpasa, ima ginoaranna hata par-Debataan, ai manang aha pe na nidok ni umpasa i, na mangido sian Debata hajajadina, jadi porlu digohi hapantunon namauli utus. Adong do umpasa na so pala talup sidohonon. Naginoaranna na so marpaho: Eme sitamba tua ma Parlimggoman ni siborok Debata do na martua Horas ma hamu di parorot Tingko ma inggir-inggir Bulung nai rata-rata Hata pasu-pasu i Pasauthon ma namartua DEBATA Siborok hata nahodar doi, inggir-inggir hau namet-met namarsuga-suga ndang suan-suanan i, jala paet do parbueni i ndang adong hadomuan ni naduai tu umpasa. Hata ni angka natua-tua do mandok unang padomu Pardebataan dohot Parsombaonan. Godang do hata Batak na so talup boi dohonon di loloan mangajana dohot maujana. Danggur-danggur, sibonsiri, habang, mumpat, mabaor, marbonsir Antus nabegu soro ulu balang. Lali masiturbingan Manuk masisoroan Mata masi urbitan Roha masibotoan Angka on ma sabagian ragamna. Na so talup hatahonon di loloan ni halak Batak, ai nunga tanda disi hata na masisoroan, dohot hata begu ima naginoaran na umpama ni pandupak manang parjuji Barita naung hea masa; Disada huta, adong ma siulaon pangarapotan. Dung sidung nasida marsipanganon, disungkun dongan tubu ni namarsiulaon i ma sintuhu ni siulaon didokma: Raja panungkun: Manghatai ma hita anggi doli. Raja pangalusi: Manghatai ma tutu haha doli Raja panungkun: Danggur ma danggur barat tu bona ni sanduduk. Nunga bosur namangan sagat marlompan juhut, hata ni panggabean hata ni parhorasan, tangkas ma di paboa suhut. Pintor songgot ma hehe raja tunggane ni huta i didok ma: Hamu haha doli! Tangkas do disiup angka inanta indahan panganon muna, tangkas do hutanggo hami juhut, jala hutahu hami parjomuhan muna, boha, danggur-danggur do boanonmu tu hami?. Tondan ma satongkin loloan i, didok natumua ma tu anggi dolina i; Beha bahenon anggi doli, nasintak natebur ni panghataion i, pabalo hamuma rohamuna. Ndang namangampini hami, alai hita do marsogot, jala hita do haduan, asa; Gala-gala sitelluk telluk mardagul-dagul. Nunga tolsu hata i, nanget ma i niapul-apul. Di jolomuna ma i nuaeng pinature, huganti hami pe parhata tiar, jala partarias namalo, tu duru ma anggi doli hata mabuk, tu tonga-tonga ma hata uhum. Songon i ma sautna diganti ma Raja Panungkun. Nuaeng on nunga godang moru ruhut paminsangon, maminsang angka nasala, gabe marlomo-lomo ma angka sigogo soara, dohot angka nangor-ngar. Alai ianggo jolma na raja dohot pomparan ni raja, sihormatanna do dirina patuduhon hapantunon ditonga-tonga ni mangajana manang maujana.

83

2. UMPAMA: Tiruan, tudosan, manang ruganina do i. Di Bahasa Indonesia: Ibarat atau contoh. Sude do hata boi pangkeon, asal ma unang hata pantang manang hata subang ni bao. Angka on ma deba sian hata ni umpama i: Manuk ni pea langge, Hotek-hotek lao marpira Molo sirang namaraleale Songon namatean ina Tampunak sibaganding Di dolok pangiringan Horas do hita sudena Asal masipairing-iringan Habang binsakbinsak Tu pandegean ni horbo Unang hamu manginsak Ai idope na huboto Marsambilusambilu marsambolasambola Lambok hata ni begu risi hata ni jolma Mardila ni palait dila ni pamolamola Didok naso tutu diajuk naso binotona Patar marhata tingkos holip maroharoha Sipalua anak ni babi pamasuk aili tu huta. Somalna hata umpama dihatahon raja tingki adong panghataion na marsintuhu, tiruanna: tingki marrapot, marria, manang di tingki mangaririt doli-doli tu namarbaju na jolo. Jot-jot do hata umpama dibahen jolma nabisuk najolo asa ummura antusan ni na umbegesa, pandang situjuon naneng hatahononna. 3. PASA-PASA: Ima hata bura. Di Bahasa Indonesia mengutuk, somal habegean di tingki punguan tapitapi, ima na masipatolonan, deba sian hata ni pasapasa i , ima: Pat ni lote tu pat ni satua Mago ma pangose horas na niuba Batu nametmet tu batu nabolon Parsoburan ni sitapitapi Suda na metmet suda nabolon Unang adong siullus api Dos do sanggar dohot tolong Dos do parmangmang dohot panolon Sai sarion ma i antong di bonana Jala ranggason ma antong di punsuna Sai unang ma antong idaonna rupa ni arta Molo dilatehon arta ni so umboto sala Molo so dapot be hatingkosan di ria paruhuman, ala martapitapi na pinaria (tuduh-menuduh), pasapasa ma dibahen Raja na gabe uhuman. Gana sirais manang gana sigadap nama diginjang ni pasapasa. 4. ANIAN: Ima hata na niani (dipintal), lao patudu isi ni roha dohot tujuan ni pingkiran. Marrumangkon filsafat do i deba. Adong do anian i dipatupa marhite ardang ni hata. Deba sian anian i, sinurathon do dison, marhite ardang manang hata na niani: Ganjang bulung ni bulu Tingko bulung ni soit Denggan hata tu duru Di bagasan marpanggoit Di robean pinggol tubu Dinahornop diparnidai Tanduk ni ursa mardangka-dangka Tanduk ni belu margulu-gulu salohot Nangpe namarpungui sabungan ni roha Pamalo-malohon do angka na so dohot Disuru sahalak ma donganna, mangula sada siulaon jala diula do olat ni na boi bahenonna, jala nunga sirsir nian. Alai ro na marsuru i, sai ditihai. Na marsuru i, digoari ma nasimaon (ndang dipinghiri

84

hatana). Jala na sinuru i, ima naso maranian. Mago haburjuonna. 5. UDOAN: Ima hata napaboahon haporsuhon. Molo didok haporsuhon i nama sitaonon na umborat. Di Bahasa Indonesia didok penderitaan luar biasa. Langka diderita manusia. Deba sian hata udoan i, sinurathondo dison: Sinuruk simarombur Di tingki ngali ni ari Taonon nama sudena i Nunga ro soroni ari Nunga tunduk baoadi Songon lombu jailon i Songon anak ni manuk Nasiok-siok i Ndang be tarrarikkon Bulusan ma nirogohon Ndang na tarandungkon Bulusan ma hinasiphon Bulan sada bulan dua Ujung taon bulan hurung Gabe dongan do malua Gabe iba do tarhurung Asa nunga nalnal angka hata sidohonon di antaran nabidang, loloan na godang. Na laos digoari mangajana parunjuhan. Mangajana lapatanna: ulaon las ni roha niadopan ni raja-raja na tarbonggal. Maujana : lapatanna ulaon uju hamatean, dos naung saur matua dohot maulibulung. Ndang talup pajoloon jolma na so tasak martonga ni mangajana dohot maujana, asa renta siulaon, jala sotung mamboan haurahon tu pangisi ni luat. Poda ni sijolo-jolo tubu: Mantat haiangon ni luat do pambahenan ni na pantas marroha, mantat hahaurak ni luat do pambahenan ni na hurang roha. Pungga lonong do poda i di tonga-tongani Batak Toba. Ala nunga margeleran gabe Raja Pinajolo. Ai tung jolma siparengkelan pe, nunga jotjot niida gabe Raja Pinajolo, proses devide et impera pinatupa ni pejajah, binahen ni Raja Bond Vreeniging. Angka na saulaon dohot sajambar gabe mabola. Masa ma manoro jambar ni partubu nametmet, dohot na masipaduruan di ulaon. Angka bala gea di luat, gabe i nama pajolo dirina. Gabe godang ma mangihut-ihut songon simalolong na hansit, mambahen patik, adat dohot uhum mandaodao. 6.UMPAMA NI PANGANDUNG: Ima najotjot binege di tingki masa sitaonon dinamatean. Halak namalo mangandung jotjotan do marhite angka umpama diandunghon. Nang pe so haru marrupahon ardang i digoari do umpama ni pangandung. Tudosana; Nunga songon jarojak tarunjal Songon tandiang hapuloan Binahen ni sitaonon Na so ada tudosan Nunga tunduk Songon lombu jailon Songon anak ni manuk Na so tumanda eatan Jagaran hundul Songon panghulhulan Jagaran jongjong Songon pangunggasan Sungkot so na ginjang ahu Ponjot so nabolon i Aut binahen ni ginjanghu Boi do paunduhonhi Aut binahen ni bolonhu Boi do pajorbingonhi Ponjot ma pangarohaingki Di si ulubalangari Molo tajaha manang tabege angka umpama ni pangandung, gumodang do diandunghon ponjot ni sitaononna. Binoto do parsorion ni halak Batak sian hata ni andungna. Najolo masa do dapotan upa

85

pangandung. Hatoranganna: Adong ma di sada huta natua-tua nagabe jala namora, didok ibana tu angka namalo mangandung, andunghon ma jolo hubege dohot dibege angka dongan taringot parsorianhu dohot tutur ngolungku. Molo hona do tu roha ni natua-tua i dohot angka naumbegesa, dapotan ma ibana upa pangandung. Somalna di tingki sahit matua do masa sisongon i (sahit panggir-giron). 7. UMPAMA NI AMPANGARDANG: Ardang bahasa Indonesiana, sanjak. Alai molo digoari umpama ni ampangardang, palengen-lengen pinggol, patabo-tabo begeon do i. Somalna halak parende do jotjotan dohot pangaririt naginoaranna ampangardang. Ampa (bijak), alai unang adong ardang natarsubang. Asa boi dibege na marbao. Nunga adong sinurathon di jolo umpama ni ampangardang, alai tinambaanma jolo samborhos nai. Bulung hariara Marpitor-pitor ho naarian Boru ni datulang, sian dia ho narian Ndada sian dia, sian pansur paridian Paias-ias bohi mandapothon si pariban Naung sampulu pitu Jumadi sampulu dua Boruni datulang Beta hita mangalua Lua-lua sadari Bahen hita muba-uba Riburpe onan pasar Rumiburan hita nadua Ansingsing ansising Manang imbalo-imbalo Padenggan parhundulmu Nunga ro manopot ho Nunga limut-limuton Pansur so pinaridian Nunga lungun-lungunan Si boru so pinangkulingan Angka si songon i ma ginoaranna umpama ni ampangardang, alit tusan alit tuson. Alit maralitan ndang tihaan nasida. Molo ardang naonom nari natangkas do i diramu mangihuthon parngoluan ni halak Batak. Ardang nalima nari pinatorang pe di sada buku muse, raksa dohot ruhutna (penjabaran dan penguraian). BORAS SIPIRNITONDI Boasa didok halak Batak boras sipirnitondi? Jala sude do boras na gabe sipirnitondi? Hatorangan najempek sian angka natua-tua. Tung godang pe sinamot ni halak (artana), adong horbona, lombuna, serena, dohot artana marragam-ragam, ndang na boi na gabe sipanganon siapari, ingkon jolo gadison do i jala tuhorhononhon tu boras, ala boras do sipanganon na manongtong di halak Batak. Ndang songon angka na asing, boi sagu dohot jagung parbalanjoan nasida. Tung adong pe sampulu solup nari dipeop boras dijabuna nunga hotir roha ni parjabu i, atik tung adong ro angka tutur so sian panagaman manang tompu adong pesta ni angka dongan. Di naujui godangan manduda tangan dope nasida, nang pe naung adong losung aek dohot gumpar. Dipasuhi nasida do boras botana i, ima muse diosas nasida. Molo adong pesta di halak Batak dibahen ma tu pinggan dipadomu dohot angka donganna songon naung tarsurat ditingki pesta unjuk i. Disahalahon raja do (disahalahon lapatanna ditangianghon tu Mulajadi), ipe asa margoar sipirnitondi. Tung godang pe boras di angka partiga-tiga, ndang digoari dope i sipirnitondi. Siingoton: Molo manjomput sipirnitondi tu naniupa do parjolo jomputon, alana ibana do umbahen dipatupa ulaon i. Ipe asa tu namanjomput i, dungi disaurhon ma muse tu natorop. I ma namargoar parbue liat-liat asa liat gabe, liat horas. RUDUK MARGA Dung sahat Daeng Sumerham dohot tunggane boruna Deang Parujar tu Pulo Sumatera on digoari nasida do pulo i, Pulo Morsasudera. Morsa lapatanna luat naso tumanda api. Sudera lapatanna, jolma na lea, namarimbulu-imbulu. Digoari ma jolma na jinumpanganna i Leso, lapatanna, siasian. Torop do nasida ro sahat tu pulo i na ginoaranna Onang Oning Sumerham, ai namambuat goar ni ompuna do Daeng Sumerham. Pinatorangma jolo taringot tu Onang Oning: 1. Ompung

86

2. Bapa (among) dohot inong 3. Anak dohot Boru 4. Nini dohot Nono 5. Ondohondok, indihindik 6. Onang, oning Jadi molo piningkiran sian tarombo i, boi do botoon torop nasida sahat tu Pulo Sumatera on. Ima gabe naginoaran na halak Batak (Bangso Batak). Parbue ni hau tombak dohot urat natata do sipanganon ni halak Leso i, sabuk sian laklak ni hau do abitna, ramba-ramba do jabuna, dipajok di toru ni hau nabolon. Angka boru-boru nauli ni halak Leso ditangkupi ma i bahen ripe ni nasida, gabe sobu ma parbadaan di Batak tu Batak, holan pagulut-gulut boru ni Leso. Halak Leso pe marhansit ni roha ma deba, ala gogo manangkupi dibahen boruna, maporus ma nasida tu tombak longo-longo. Unang lam tu sobuna parmusuon di halak Batak ditingki ni Daeng Marajo, i ma Raja Simarimbulu Bosi Paduahon, sude nasa na mambuat boru Leso, asa dipaampuhon be tu hula-hulana, unang rundut, jala sampur partuturon tu halak Leso. Jadi marningot sian i ma sahat tu sadarion molo adong anak ni halak Batak mangalap boru ni jau dipaampuhon tu marga ni hula-hulana. Ima naginoaranna Ruduk Marga. HELA SONDUHAN Pinatorang majolo samborhos taringot hela sonduhan. Naginoaranna hela sonduhan, i ma sada baoa na sai tong-tong burju mangurupi sada ripe (keluarga) jala parroha tobok, haposan di parripeon i (keluarga i). Disuru ibana marmahan horbo, pinarmahanna sopar jala gabe hauma naniulana. Tung sura laho induk somangna i (majikan) marhuta sada, amanta i dohot inanta i, ndang adong nahurang dipangulaonna, sude do renta dibahen angka siulaon hinorhon ni hinaburju dohot hinabengetna. Somalna, anak sorang sian angka jolma nahurang hinaburju dohot hinabenget ni anak somang (pangurupi) napinatorang dison, ndang na manggadis gogo. Ala hinaburju ni anak somangna i, tubu ma roha ni induk somangna marhelahon ibana. Jala mamereng sude panglaho dohot pambahenon nauli, gabe maroha naunduk (mangunduk) ma boru ni induk somangna i, manjakhon baoa i gabe sinodukna. Dipio manang digokhon natoras ni boru i ma dongan sabutuhana laho paborhat boruna i dohot helana asa dipahuta boruna i tu huta ni paranak. Sude nasa namosok (biaya) dituhuk parboru do i, alai ulaon dijabu ma dipatupa (ndang marantaran na bidang marlobuan nagodang). Diparulosi parboru ma helana dohot boruna, i ma naginoaranna ulos sampe tua paboahon dohot pabotohon tu dongan sabutuhana naung sah anak somangna i gabe helana. Dongan sabutuha naginoaran olat ni ompu martinodohon do, dungkon diginjangna i digoari ma dongan tubu. Digoari do ulaon sisongon i ulaon manurun, ala sude (namosok) dituhuk manang dituruni parboru. Aut ro sungkunsungkun ni natorop dohot pangalambungi, ai boasa pangula-ulana i manang anak somangna i gabe diparhela? I ma nidok ni hata umpama; Aek na marhalisung tu aek na marhutobung; Tinogu ni palilung roha gabe tarjollung. BORU AMPUAN Marragam do sialana umbahen diampu boruna, naginoaran boru ampuan. Mangampu lapatanna manjakhon di ampuan, abingan. Paampuhon, paojakhon. Hatorangan najempek: Dipamuli (dipahuta) ma boruna tu marga ni halak, umpamana tu marga S. Nunga dipatupa ulaon unjuk, alai olo do ala hurang pandaraman ni hela dohot boruna di huta ni marga S. Disada tingki ro ma simatuana i mangebati huta ni helana, dibereng ma pangabahan ni helana songon na humunurang, hape di hutana bidang dope tano siulaon dohot angka pandaraman. Gabe didok simatuana i ma; Di hutanami ma hamu marhuta ai dumenggan do pandaramanmuna di hutanami, adomg muse dope tano manang hauma siulaonmuna. Tung pamola pinang pe hamu nunga adong dalan hangoluanmuna, ninna. Gabe marhuta di huta ni simatuana ma ibana, i ma sude naginoaranna boru ampuan. Paduahon; olo do adong manang piga anak ni sada ama ndang tinggal dihuta, laho mangalului jampalan na lumomak (peningkatan hidup). Gabe marhuta di luat ni halak ma angka anakna i. Disada tingki marpungu ma pomparan ni natuatuana i anak dohot boru paurmaen dohot hela. Dibereng nasida mangaradoti angka arta natinggal dihuta dohot arta dibalian, songon i muse diangka ulaon namarragam pesta dohot ulaon naasing isara ni indahan liatan dohot ulaon odoran. Asa adong mangurupi natua-tua ni nasida manang diampuan ni hula-hulana. Nang pangidoan ni sijolo-jolo tubu di tonggona dipangidohon do sai tubu anak sipungka parik na so ra masursur, sijaga pintu julu siramoti pintu jae, natau sundung natau asang-asang dohot satorusna. MAHIANDU Nanginoaranna namahiandu, i ma jolma naro tu sada huta ala ni porsuk ni parngoluan di hutana

87

(hidup menderita). Laho ma ibana manopot huta ni halak naso adong hadomuan ni partuturan tu nampuna huta i, tusi ma ibana manandehon sigena (menompang hidup). I do umbahen adong hata Batak mandok; unang sandehon sigem tu hau naranggason, lapatanna unang laho iba manompang ngolu tu dongan nahurang. Paduahon, unang pinarguruhon ruhut dohot adat tu na so umboto adat dohot ruhut, ai ndang dapotan iba sian i. Manat do angka ompu naparjolo, dibahen do parjabuan ni namahiandu molo ro tusada huta alai martiang bulu do jabuna dibahen dohot dingding topas bulu dohot tarup ramba. Ndang dibahen jabu ni i martarup hadudu lumobi tarup ijuk. Sada patik do i diparhutaan patandahon ndang ala na adong partuturon manang ala ni hela ibana umbahen na ro tu huta i, holan namangalului ngolu siapari do ibana. Olo do mahiandu disada sada huta martolu taon, marlima taon, dungi pinda ma muse ibana tu huta na asing, tong mahiandu di huta i ibana mangurupi angka ni pangisi ni huta i. Ndang mardia imbar pangisi ni huta i diangka ulaon molo burju do jolma namahiandu na ro tu huta, dilehon do porlak porlakna, alai ndang diloas i manuan hau namarparbue dohot naboi bahen parhau (tanaman keras). Molo marujung ngolu ni halak namahiandu di sada huta pulik do dibahen udeanna, ndang dipadomu i tu parbandaan torop (kuburan umum). Ndang ala ni kasta i umbahen na dibahen angka natua-tua sisongon i. Dirajumi roha ni angka natua-tua do asa marpaniha, lapatanna panaekhon ma nian ngolu ni angka ianakhon ni jolma namahianhu. HINOMIT/NAHINOMIT Adong do nahurang mangalapathon goar nahinomit. Boru manang pamoruan pe i, marhuta di huta hi hula-hulana ndang nahinomit goar ni i. Hula-hula pe adong do marhuta di huta ni pamoruan tong do ndang nahinomit i, ai manggorahon jambar pohu do huta tu pamoruan dohot tu hula-hulana. Tung dilehon pe sian jambar i tu nahinomit dohot tu namahiandu silehon-lehon do goarna . Harorangan najempek: adong ma di sada huta raja namora jala natarbonggal, pangabahan nabidang, parjampalan nalomak. Asa adong dongan bahen pangurupi di ibana mangaramoti artana, dilului ibana donganna mangaramoti artana i. Dipillit ibana ma baoa naboi sipangasanghonon, isara ni parmusuon dohot pargolat-golatan. Dipangolihon do hinomitna i, tu boru ni marga na asing asa unang gabe margoar ibana muse boru ampuan. Dipatongon, parjabuanna tartungkan harbangan, molo adong jolma ro tuhuta i ibana ma parjolo dapot, jala ibana ma parjolo mangaroi jolma naro i. Molo barita nadenggan do harorona, ibana ma jumolo padas hata tu raja ni huta i. Taringot turuhut ni parhutaon dohot parjabuan sampa do ruhut ni nahinomit dohot namahiandu, diruhut parjabuan, holan paboahon hinaimbar ni harorona do. Olo do marsundut nahinomit di sada huta asal ma denggan palilung dohot pambahenanna. MAISOLAT Molo naginoaranna maisolat, i ma namanopang tu jabu ni dongan na sahuta paima di pature jabuna. Maisolat, lapatan na manompang satongkin, dang sigarar ongkos ni jabu namangingani jabu molo maisolat do ibana dijabu i. Halak nabaru marhasohotan pe boi do dipajae natorasna tu jabu paisolatan paima dipature balebalena, alai molo tu jabu ni ompungna do anak napinajae ndang digoari i maisolat. Marsajabu do didok manang sajabu dohot ompung na, ndang mardongan sajabu, ai nanidok na mardongan sajabu namardongan saripe do i. (suami istri). Molo didok dongan sajabu ni ama ni adui, i ma paboahon tunggane boru ni amaniadui. Molo didok parhalangulu ni nai adui, i ma paboahon tunggane doli nai adui. Alai molo dung holang, nunga diginjang ni ompu martinodohon jabu naniingananna i, i pe asa digoari paisolatan (maisolat). Molo adong tiris tarup ni jabu paisolatan manang dingding sisolatan, ndang pola sipaboaon ni namangingani jabu i tu nampuna jabu, tung disoloti ibana pe, ruhut na hot do i molo niinganan sada jabu, boi do i diparetonghon tu parjabu. Molo marsadajabu pe anak manjae dohot ompungna, masitutung tataringna do didok nangpe sada tataring. I do umbahen didok marhudon panjaean martalaga olat-olat, adong batas-batas ni namarsadajabu. BORU NAGOJONG Ia naginoaranna boru nagojong, ima naung adong marlima sundut dihuta ni hula-hula, nasai tongtong hongkop diangka ragam ni pambahenan manghorhon hinauli dohot hinadengga ni na marhulahula-marboru. Hulahulana pe panambornambori do di ulaon ni pamoruonna jala pamoruan mambahen hinaiang di hula-hulana. Molo dung adong marlima sundut pamoruan di huta ni hulahulana jala nunga dibereng raja naung boi dinasida raja parsinabul, adong panambori huhut torop pomparan ni boru i, ipe asa dilehon manang diampehon tu nasida boru nagojong. Dilehon hulahulana i ma parhutaan ni pamoruanna. Diparik do huta nasida i, jala disuan do hau dohot bulu hombar tu ruhutruhut ni parhutaan di luat i. Disulangi ma angka hulahulana, dipasahat piso-piso manang panombaan ni uhum tu hula-hulana. Diririt ma goar ni huta ni boru nagojong i hombar tu dos ni roha ni namarhula-hula-marboru, i ma nanginoaran ni halak Batak Ruduk Huta. Somalna nabinereng, lumban do dibahen goar ni huta nasida. Boi do lumban goar ni ompu, boi do lumban

88

marga, adong mambahen lumban ginabean ala digabehon hulahulana parhutan nasida i. Molo adong ulaon horja diluat i nunga sijalo jambar pultahan boru najogong, sijalo panambori do partubu ni horja i manang huta i. Boru najogong manjujung baringinna (otonom) do diparadaton. Adong do disada huta manang luat naung timbo sudut ni pamoruan dihuta ni hulahulana. Tung adong pe sian nasida torop marhaha maranggi pintor laho tu pangarantoan, gabe tinggal ma di huta ni hulahulana i nasida maropat ripe, ndang diparrboru nagojongkon ala dietong raja do ndang suman boru nagojong molo so adong raja parsinabulana dohot sapanamborna. Tung dilehon pe parhaumaan dohot parjabuan ni nasida, ala adat do di halak Batak molo diampuan ni hulahula boruna ingkon do lehonon parjabuan dohot parhaumaan, i ma naginoaran na boru napinajae, lapatanna, marharoroan sian hulahulana panjaeanna. Adong namandok, molo binereng arsamna dohot sampilpil, songon i muse angka suman tusi namargoar duhut, sarupa do berengon. Lumobi muse didok muba huta hape molo pinarrohahon huta dohot huta holan parik do holang holangna, hauma manang dalan. Pintor muba do paradatan disi ?. Mangihuthon hatorangan ni natuatua naboi ditomu roha, di loloan parbiusan do i dirangrangi huhut dirimangi, ai ndang na lomo-lomo ni sahuta paojakhon paradatan dohot parjambaran, Alai molo asing parbiusana ipe asa adong muba paradatanna, i pe molo pajonok do parbinsaran ni sadasada bius, dohot bius najumonok, jumonok do paradatonna dohot parjambaranna. Alai nunga tung mansai leleng na so adong be hea dipatupa loloan parbiusan, holan holan goarna nama na tabege. Tung adong penuaeng on naginoaran Tongo Bius, holan di loloan nama tabege, ndang na loloan parbiusan i. Songon i majolo sinurathon samborhos sian ugari ni halak Batak Toba. Molo tung adong pasintak patebur songon sabe-sabe ni na hurang malo, pauk-pauk hudali pago-pago tarugi natading taulahi, nasega tapauli. Horas tondi madingin pir tondi matogu Partungkoan : Nunga adong haradeon ni Amanta RB. Marpaung manurathon angka pangalapation ni hata Umpama, Umpasa, Pasapasa, Anian, Udoan dohot lan na asing. Naskah surat tangan nunga dipasahat tu hami laho patariason di blog on, paima tingki manurathon nama. Horas.

PANGHATAION DI ULAON PAMULI BORU/PANGOLIHON ANAK


Pinatomu ni : Amang Simanjuntak Ulaon pamuli boru manang pangolihon anak nunga jot-jot taadopi manang taulahon. Adong do ruhut-ruhut, tahapan, proses ni angka ulaon di si. Molo nasomal adong dua istilah di ulaon i ima: Alap Jual dohot Taruhon Jual. Alap jual namarlapatan ulaon pesta (unjuk) di pihak parboru. Pihak parboru ma na manghobasi sude na hombar tu ulaon pesta. Taruhon jual lapatanna ulaon pesta di pihak paranak jala namanghobasi angka na hombar tu ulaon i. Ulaon alap jual manang taruhon jual saguru tu dos ni roha (kese-pakatan) ni pihak parboru dohot pihak paranak do i. Nian adong do deba parboru na so bersedia pamulihon boruna molo so dialap jual. Hape sasin-tongna ulaon alap jual manang taruhon jual sarupa manghorhon tu na denggan do i molo dipatupa sian do ni roha. Rumang dohot tahapan ni ulaon pamuli boru manang pangoli anak na somal diulahon di tano parserahan on, tarlumobi di Jabotabek, hira songon on ma: 1. Hori-hori dinding, 2. Patua hata dohot Marhusip (Mangarangrangi), 3. Partumpolon, 4. Martonggo raja/Marria raja, 5. Sibuha-buhai, 6. Pamasu-masuon, 7. Marhata sinamot dohot ulaon unjuk, 8. Paulak une/maningkir tangga. I ma nasomal taida diulahon di Jakarta sekitarna on. Taringot tu pangatusion di tahapan ni ulaon pinatorang do di tulisan on. Alai songon naung taboto tangkas, ulaon adat-paradaton ni hita Batak Toba, sifatna dinamis mangihut-ihut perkembangan di zaman. Molo tung pe adong hata ni natua-tua na mandok: Ompu raja di jolo martungkot sialagundi. Adat napinungka ni ompunta naparjolo,

89

diihuthon angka na di pudi, alai gabe adong do niida sian angka dongan na mandok songon on: Ompu raja di jolo martungkot sialagundi, Adat napinungka ni ompunta na parjolo, dipaune-une na di pudi. Nuaeng sahat ma hita tu lapatan dohot pangantusion taringot tu rumang ni ulaon i. A. MARHORI-HORI DINDING Molo dung masitandaan jala masihaholongan si baoa dohot si boru, dipaboa ma i tu angka natuatuana. Disuru natua-natua ni par-anak ma manang na piga halak boruna manopot boru ni parboru songon na masitandaan, huhut manghata-hatai taringot tu angka sangkap nasida. Di tingki on, olo na ma gabe langsung pihak paranak rap dohot pamoruonna mandapothon pihak parboru. Di ulaon marhori-hori dinding ndang mardalan do pe adat-paradaton. Alai somalna diboan paranak do songon buah tangan nasida, i ma berupa lampet, kue manang buah-buahan. Prinsipna hira masipasahatan pangidoan do paranak dohot parboru, i ma taringot tu rumang ni ulaon, godang ni sinamot, godang ni ulos, godang ni undangan, dohot angka na asing. Hira sian panghataion na marhori-hori dingding on do dasar ni panghataion di ulaon na mangihut. Lapatanna, angka dos ni roha ni hasuhuton do tarida di son. Jala molo dung adong dos roha nasida, ditontuhon ma sada ari (tingki) asa ro paranak laho patua hata dohot marhusip (mangarang-rangi). B. PATUA HATA DOHOT MARHUSIP Ala naung dos roha ni paranak dohot parboru, di ari naung ditontuhon, ro ma paranak dohot manang piga uduranna (dongan tubuna, boru, bere) mandapothon parboru. Diboan do di si sipanganon na marsaudara jala tangkas do i dipasahat dohot dihatahon lapatanna tu parboru. Parboru pe dipatupa do dekke laho sipasahatonna tu paranak. Di ulaon i, dijou parboru do manang piga dongan tubuna, boru dohot berena, songon i dongan sahuta. Dung sidung marsipanganon dipungka ma panghataion. Na parjolo, di sungkun parboru ma taringot tu tudu-tudu ni sipanganon naung pinasahat ni paranak tu nasida. Dialusi paranak ma, jala tangkas ma didok surung-surung ni parboru ma i. Ditorushon ma muse panghataion, ima na masitariparan hata, lumobi di pangidoan ni paranak di naro nasida patua hata. Molo dioloi jala digabehon parboru di napatua hata i, pintor mangido jala mangelek ma muse paranak asa ditingkathon nian panghataion tu marhusip mangarangrangi. Molo dung dioloi jala digabehon parboru tu ulaon namarhusip, dilehon ma tingki dohot kesempatan tu paranak laho patolhashon, manariashon angka sangkap pangidoan nasida. Parjolo, dipangido paranak ma bentuk ni ulaon (alap jual manang taruhon jual) dohot ulaon sadari. Paduahon, ima taringot tu somba ni uhum, somba ni adat, sinamot ni boru: Misalna, didok sahali mangelekhon, sahali manombahon, dalam bentuk sinamot sitombol rambu pinudun dohot angka pangidoan na asing dope. Molo dung singkop jala dapot dos ni roha di angka rumang ni ulaon i, digabehon parboru ma i. Dung i muse dilehon parboru do kesempatan tu paranak laho pasahathon pangidoan nasida, i ma taringot ulos herbang si jaloon nasida sian parboru muse di ulaon unjuk. Taringot tu bilanganna, unang ma lobi nian sian 17 bulung. Jadi molo dung denggan mardalan sude na i, mardalan ma muse ingot-ingot, ima berupa hepeng sian paranak dohot parboru laho dibagi-bagihon tu angka tuturna na ro di ulaon patua hata dohot marhusip i. Lapatanna, asa ingot nasida saluhutna di angka rencana ni ulaon naung ditolopi nasida. Jala laos mangihut ma dipangido asa ditanda nasida kedua calon penantin. Calon pengantin baoa manjalangi pihak parboru, calon pengantin boru manjalangi pihak paranak. Hira-hira songon i ma rumangna dohot pangantusion tusi. Taringot tu ruhut ni panghataion pinatupa do di buku on asa ummura muse ulahononta. C. PARTUMPOLON/MARTUMPOL Partumpolon (parpadanan) ulaon parhuriaon do on. Ndang apala pinatorang be on, ala tangkas do taantusi hira-hira lapatan dohot tujuan ni partumpolon i. Naporlu sipingkiranta ima taringot tu angka ise do na laho sigokhononta tu ulaon partumpolon i. Molo nasomal taida, sahat do tu horong ni angka hula-hula dohot tulang. Hape somalna muse

90

taulahon di Jabotabek sekitarna, dung sidung acara partumpolon di gareja pintor diuduti do tu ulaon martonggo raja manang marria raja. Adong na deba laos di aula manang di gedung dipatupa ulaon martongo raja manang marria raja, alai adong do na mangulahonsa di bagas ni parboru manang paranak, saguru tu situasi dohot kondisi ni hasuhuton do i. Sungkun-sungkun tu hita, beha molo dung sidung partumpolon langsung dipatupa ulaon marhata sinamot manang didok pudun saut. Alana di tingki i, nunga hira lengkap undangan sian angka tutur, songoni sian horong ni hula-hula dohot tulang. Alai margeser (berubah) ma muse ari (tingki) na martonggo raja manang marria raja. Nunga adong di Jakarta dohot nahumaliangna on mangulahon ulaon marhata sinamot (pudun saut) dung sidung acara partumpolon, alai saguru ma i tu dos ni roha ni hasuhuton paranak dohot parboru. D. MARTONGGO RAJA - MARRIA RAJA Molo didok martonggo raja manang marria raja, na marlapatan do i mangido pangurupion, panuturion di angka na mardongan tubu, boru, bere, dongan sahuta, molo marulaon pamulihon boru manang pangolihon anak. Disubut jala dibuat suhut do roha ni angka tutur asa rade jala dohot nasida berpartisipasi di ulaon I hombar tu ruhut-ruhut ni paradaton, jala hira di tingki on ma dibagihon (didistribusihon) undangan tu angka tutur. Dipatupa hasuhuton di si sipanganon. Jala molo tung adong pe dipatupa di si tudu-tudu ni sipanganon hira jambar ni adopan (jambar bersama) do i. Di tingki on ma sude dihatai angka persiapan ulaon, Raja Parhata, dohot angka na porlu di ulaon i jala ise namangulahon (pembagian tugas). Pinatorang ma jolo saotik taringot tu pangantusion martonggo raja dohot marria raja. Molo di ulaon alap jual lapatanna ulaon di alaman ni parboru pihak parboru ma na mambahen martonggo raja, di paranak marria raja. Sebalikna, molo di pihak paranak ulaon (taruhon jual), dipamasa paranak ma ulaon martonggo raja, jala parboru mambaen marria raja. E. MARHATA SINAMOT Marhata sinamot, i ma puncak ni ulaon paradaton di na pamulihon boru manang pangolihon anak. Angka rumang dohot pangkataion di ulaon i dipatupa do di buku on songon pegangan di hita. Namarhata sinamot di buku on ima namarhata sinamot na dipasada dohot pesta unjuk dung sidung pamasu-masuon sian gareja, songon naung somal taida jala taulahon di Jakarta dohot nahumaliangna. Nian godang do angka sungkun-sungkun taringot tu ulaon na marhata sinamot nadipasada dohot pesta unjuk. Sipata lucu manang erget di bagasan roha, molo nirimangan jala piningkiran ruhut-ruhut ni ulaon paradaton i. Misalna, pengantin nunga dipasu-pasu resmi di gareja, ruhut jambar dohot ruhut paradaton nunga adong naung mardalan, hape so marhata sinamot dope. Namarhusip (mangarang-rangi) ndang na marhata sinamot dope. Alai, gabe sada keputusan dos ni roha ni parboru dohot paranak do i siboanonna di na marhata sinamot. Nian muse molo tarimangi do rohanta, gabe songon sandiwara nama angka panghataion di na marhata sinamot i. Alana, sude ruhut dohot rumang ni angka ulaon nunga sian dos ni roha ni parboru dohot paranak. Molo tung pe mardalan pinggan panungkunan jala masitariasan angka panghataion, songon na pahantushon nama i jala asa tung tangkas dibege angka tutur loloan natorop, lumobi sian angka hula-hula dohot angka tulang ni parboru dohot paranak. Hombar tu si, sangat berperan ma di son parhata (Parsinabung) ni kedua pihak asa mangolu jala uli tarida angka ruhut ni panghataion, songon i di angka elek jala somba maradophon hula-hula dohot tulang, manat di namardongan tubu, dohot di angka ruhut ni partuturan. F. SIBUHA-BUHAI Ulaon sibuha-buhai ima naparjolo diulahon di manogot ni ari pesta (unjuk), baik di ulaon alap jual manang taruhon jual. Jala tangkas do i dihatai/disepakati parboru dohot paranak di tingki na marhusip. Ulaon adat do on jala tangkas do diboan paranak sipanganon namarsaudara tu bagas ni parboru. Songon i sian parboru dipatupa do dekke di si jala tangkas dihatahon dohot dipasahat tu paranak. Sibuha-buhai dipatupa sogot manogot i andorang so borhat tu gareja jala mangido tangiang tu Tuhanta asa tiur-tiur ulaon i, suang songon i do di angka na mamuhai partuturon asa gabe jala

91

horas-horas muse, songon hata ni natua-tua namandok: Sinuan bulu sibahen nalas Sinuan partuturon sibahen nagabe jala horas Di ulaon sibuha-buhai on biasana suhut parboru mangalehon upa-upa tu boru dohot calon helana, marhite sipanganon dohot dekke di ginjang ni pinggan pasu, namarlapatan asa gabe sada uduran, sada pingkiran, sada keluarga na denggan nasida, si sada roha di keluarga nasida muse, jala biasana inang ni boru muli do pasahathon i. G. PAULAK UNE DOHOT MANINGKIR TANGGA Molo didok paulak une, ima nahombar tu ulaon sadari, jala mardalan do adat-paradaton di son. Dipatupa paranak do sipanganon laho pasahatonna tu parboru. Songon i sian parboru, dipatupa do dekke dohot boras sipir ni tondi sipasahaton-na tu paranak. Ima boanon nasida tu bagas na be. Alai porlu do botoon jala ingotonta, andorang so ulaon napaulak une, jolo mardalan do olop-olop dohot namarhata sigabe-gabe. Paulak une on ma hira pangujungi ni ulaon di ulaon unjuk nasomal dipatupa di tingki on. Jala muse somal do diulaon on mardalan upa panaru didok, napinasahat ni paranak tu boru ni parboru, suang songon i molo adong angka hepeng pasituak natonggi sian paranak tu natua-tua ni parboru. Na porlu sibotoon dohot siingoton di ulaon adat paradaton ulaon sadari i ma paulak une manang maningkir tangga i ma: 1. Molo ulaon alap jual (ulaon di parboru) ulaon sadari digoari ma i paulak une, 2. Molo ulaon taruhon jual (ulaon di paranak) ulaon sadari digoari ma i maningkir tangga. ***************** PATUA HATA DOHOT MARHUSIP MASUK TU BAGAS Di ari naung tinontuhon ro ma pihak paranak mandapothon parboru. Dung sahat nasida di bagas ni parboru, masijalangan jala masitandaan ma nasida, angka na naeng martutur i. Dipasahat paranak ma sipanganon nabinoan nasida tu pihak parboru, jala dipeakhon di jolo nasida. PROTOKOL NI PARBORU: Di hamu pamoruonnami na ro mandapothon hami di tingki on (molo diboto, margana ma dijouhon). Nunga ro hamu mandapothon hami, jadi apala dia do lapatan ni haroromuna, tangkas ma paboa hamu. PROTOKOL NI PARANAK: Mauliate ma Tulang di haradeon ni rohamuna manjangkon haroronami. Taringot di sungkun-sungkunmuna tu hami, ia haroro-nami tu bagas muna on panggabean parhorasan do. Botima Rajanami.!!. PROTOKOL NI PARBORU: Molo songon i do Amangboru, mauliate ma. [Disuru ma boru nasida manigat nabinoan ni paranak, jala laos didokma asa dipature jala dihobasi nabinoan nasida i.] PROTOKOL NI PARANAK: Di hamu Tulang, molo naung rade hamu, asa ro hami nian mandapothon hamu. (maksudna laho pasahat tudu-tudu ni sipanganon) PROTOKOL NI PARBORU: Di hita namardongan tubu, Raja ni Boru, Bere, dohot Raja ni Dongan Sahuta, ala naeng ro ma Raja ni Pamoruonta mandapothon hita, asa rap manjalo ma hita. PROTOKOL NI PARANAK: Di hamu Tulangnami (ndang apala didok dope hula-hula) di ari na uli di bulan na denggan on ro do hami pamoruonmuna pasahat tudu-tudu ni sipanganon na marsaudara, tudu-tudu ni panggabean parhorasan ma on di hamu Rajanami. Molo tung songon on pe naboi hupasahat hami di tingki on, las ma rohamu manjalo. Songon hata ni situa-tua ma dohonon :, Huta tano bato parasaran ni leang-leang, Horas ma di hamu na manjalo, horas di hami namangalean. [Diolophon natorop, horas ma tutu!, laos masijalangan.] PROTOKOL NI PARBORU: Di hamu Raja ni Pamoruonnami, hami pe naeng ro ma man-dapothon

92

hamu. Laos digorahon ma boruna nasida asa di-boan nalaho sipasahaton nasida, ima dekke simudur-udur. Di hamu Raja ni Pamoruonnami, di son hupasahat hami tu hamu dekke simudur-udur, dekke sitiotio, dekke sahat, dohot pangidoan tu Tuhanta, asa sai mudur-udur ma hamu tu dolok tu toruan, tio ma aek inumonmuna, jala sahat ma angka nauli angka nadenggan di hamu. Diolophon angka natorop, Ima tutu. PROTOKOL NI PARBORU: Ala hamu do na ro mandapothonhami Amangboru, ba asa marsipanganon hita, sian hamu ma namamboan tangiang. Hupasahat hami ma tu hamu. PROTOKOL NI PARANAK: Nauli ma i Tulang. Dipangido ma donganna mambahen tangiang mangan. Jala dung simpul tangiang mangan laos didok ma hata ni sipanganon i, Sitiptip ma sihompa, golang-golang pangarahutna, Molo tung songon on pe natarpatupa hami, sai godang ma pinasuna. Marjomutma hita. [Diolophon natorop], ima tutu.! PROTOKOL NI PARBORU: Di hita na mardongan tubu, Raja ni Boru, Bere, lumobi di Raja ni Dongan Sahuta, molo tung di jolo ni hasuhuton pe tudu-tudu ni sipanganon on, ba na rap mangadopi ma hita di son. (Diolophon nasida). [Dung i disuru ma pamoruonna maneati aliang-aliang dohot ate-ate ni sipanganon i (somalna nian, sian pamoruan ni paranak do, alai dos ni roha nama i).] PROTOKOL NI PARANAK: Manariashon, patamahon tu dongan tubuna dohot uduranna taringot tu dekke naung dijalo nasida sian parboru. Di hita namardongan tubu, suang songon i di Boru, Bere nami, molo tung di jolo ni hasuhuton pe dekke napinasahat ni Raja i, naung rap manjalo ma hita di si ate? Diolophon uduran ni paranak, Nauli.!!!. DUNG SIDUNG MARSIPANGANON PROTOKOL NI PARBORU: Di hamu Raja ni Pamoruonnami, nangkin tangkas do dipasahat hamu tu hami tudu-tudu ni sipanganon na marsaudara. Didok hata ni natua-tua, Andorang so diseat raut jolo diseat hata. Beha Amangboru, tarsongon dia partording ni tudu-tudu ni sipanganon naung dipasahat hamu tu hami? PROTOKOL NI PARANAK: Nauli Tulang. Taringot tu tudu-tudu ni sipanganon naung hupasahat hami tu hamu Rajanami, ba surung-surungmuna do i. Botima Tulang! PROTOKOL NI PARBORU: Mauliate Amangboru. Gabe jala horas ma di hamu. Di hita namardongan tubu, Raja ni Boru, Bere, lumobi di Raja ni Dongan Sahuta, nunga tangkas husungkun hami Raja ni Pamoruonta, didok nasida ia tudu-tudu ni sipanganon i, ba didok nasida surung-surungta do i. Beha saonari ma tabagi? Dialusi pihak (horong) parboru, Annon ma tabagi. Antong molo songon i, di hamu Borunami, asa boan hamu jala pature hamu tudu-tudu ni sipanganon on. Unang lupa hamu asa pasahat hamu tangkas jambar tu Raja ni Dongan Sahuta, ate! PROTOKOL NI PARANAK: Suang songon i di hamu Borunami asa pauli hamu dekke naung tangkas tajalo sian Raja i nangkin. Boha Amangboru, nunga boi tatorushon panghataionta? PROTOKOL NI PARBORU: .. PROTOKOL NI PARANAK: Nauli Rajanami. PROTOKOL NI PARBORU: Alai mangido tingki hami satongkin, asa jolo mangalap hata jala masipasangapan jolo hami na mardongan tubu. Songon on ma hatana: Di hita na mardongan tubu, Raja ni Boru, Bere, Raja ni Dongan Sahuta, ala naeng mulaanta ma panghataion, asa martangi-tangian hita. Jala laos songon i ma di hita namardongan tubu. Songon naung somal taulahon, ala hami haha (anggi)-muna ma nuaeng songon hasuhuton bolon, jadi hamuma na gabe raja panungkun, raja hata, di ulaonta on. Songon hata ni situa-tua namandok: Molo tinallik huling-huling tarida ma holi-holi. Molo haha (anggi) na gabe husuhuton, ba anggina (hahana) ma na gabe panamboli.

93

dijalo haha (anggi) ni hasuhuton parboru ma pangidoan ni suhut (protokol ni parboru) i. jala dung tangkas masipasangapan, diputushon ma sahalak sian nasida gabe parsinabung (raja hata). langsung ma parsinabung i manghatai. PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di hamu suhutnami. Tangkas do dipasangap hamu hami dongan tubumu. Hujalo hami ma pangidoanmuna i. Toho do i tutu, sada songon daion mual do hita nasailaon, si sada anak si sada boru. Sahali nari mauliate ma di suhut-nami. Laos ditorushon ma panghataion tu Paranak. Di hamu Raja ni Pamoruon nami, molo dung rade hamu asa tapungka manghatai. PROTOKOL NI PARANAK: Nauli Rajanami, alai lehon hamu jolo tingki di hami pamo-ruonmuna, asa jolo masipasangapan hami namardongan tubu. (dioloi parboru). Jala dung dos roha ni paranak, ditontuhon ma sahalak parsi-nabul nasida. Jala langsung ma Parsinabung i manghatai. NB: NIAN SIAN MULANA PE NUNGA HIRA TANGKAS ISE NA GABE PARSINABUNG, BAIK SIAN PIHAK PARBORU SONGONI NANG PIHAK PARANAK. ALAI I DO HUROHA SENI DOHOT PANGALAHO NI RUHUT-RUHUT PARADATON I, LUMOBI DI NA MANAT MARDONGAN TUBU. PARSINABUNG NI PARBORU: Tulang Raja Bolon, nunga rade hami. PARSINABUNG NI PARANAK: Mangkatai ma hita Raja ni Boru. Nunga tung las rohanami manganhon sipanganon nabinoanmuna i. Bosur hami mangan, sangat marlompan juhut na tabo dohot minum aek sitio-tio. Asi ma roha ni Tuhanta i, sai dipasu-pasu ma i, asa pamurnas ma i tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu ma i, sipaneang holi-holi, jala sipasindak panaili. PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di hamu. Jala dohonon ma songon hata ni situa-tua: Bagot namarhalto niagatan di robean, Horas ma hami namanghasagathon, ditambai Tuhanta ma di hamu namangalean. Asa jolo ninang-nang do asa ninung-nung, jolo pinangan do asa nisungkun. Namanungkun ma hami tu hamu Raja ni Boru taringot tu sintuhu ni indahan masak dohot lompan na tabo i. Dia ma matana, dia ma haltona, Dia ma hatana, dia ma nanidokna. PARSINABUNG NI PARANAK: Namanungkun ma Raja i di hata ni indahan masak dohot lompan na sosadia i. Alai jumolo ma hupasahat hami mauliate. Malambok pusu hami di panjalo, di panjangkonmu tu hami pamoruonmuna on. Taringot di sungkun-sungkun ni Raja i, ia hata ni sipanganon i songon hata ni natua-tua ma dohononnami Rajanami: Otik si butong-butong, godang si pir ni tondi. Otik so sadia pe na boi hupatupa hami on Rajanami, Sai pamurnas ma i tu daging, saudara ma i tu bohi, Huhut sipasindak panaili. Taringot tu hatana, panggabean parhorasan do Rajanami. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma Raja ni boru, panggabean parhorasan do hape haroromuna di tingki on. I do nataparsinta. Alai, marangkup do nauli, mardongan do nadenggan. Asa siangkup songon nahundul, jala udur songon namardalan. Namanangkasi ma hami di hamu boru, Asa tangkas ma uju ni Purba, tangkasan uju Angkola, Tangkas ma tutu hita maduma, tangkasan ma hita luhut mamora. Tangkas ma dipaboa Amangboru tu hami asa adong sibege-on ni pinggol jala sitiopon di roha. Botima! PARSINABUNG NI PARANAK: Tangkas ma tutu paboaon tu Raja i, siangkup ni panggabean parhorasan di haroronami mandapothon hamu di tingki on i ma: Ro alu-alu ni anaknami tu hami, paboahon naung tangkas masitandaan jala masihaholongan dohot boru ni Raja i sian bagas on. Didok tu hami, Bapatua laho ma hamu mandapothon Tulang Marga (didok margana dohot alamat lengkap), ala nunga masihaholongan hami dohot boru ni Tulang i, jala nunga mardos ni roha, satahi-sapanghilaan hami laho mamungka parsaripeon, ninna alu-aluna tu hami Rajanami. Tarsonggot do hami umbege alu-aluna i, nang pe las roha-nami. Alana, tingkos do di rohanami, ro anaknami tu bagas muna on. Alai, molo hurimangi hami dirinami tung na so barani dope hami

94

mandapothon Raja i, molo sian keadaannami.. Alai, ala las ni roha dohot holong do namamboan hami dohot anaknami ro tu jolo ni Raja i di tingki on, jala nunga tangkas huida hami, minar-minar do bohimuna manjangkon haroronami, on pe Tulang, molo tung siat elek-elek pangidoannami, asa unang holan hata ni naposo be hata ni nasida nadua i, asa tatingkathon nian gabe hata ni angka natua-tua. Jadi Tulang, napatua hata ma haroronami di tingki on. Asa i ma elek-elek pangidoan nami. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma Amangboru... Asa di hita namardongan tubu, Boru, Bere, suang songoni Raja ni Dongan Sahuta, nunga tangkas tabege sian pamoruonta di haroro nasida, i ma di napatua hata. Andorang so nilehon tingki di laho mangido pandapot sian hita, jolo tapatangkas ma jolo borunta, ate, manang natutu do dijalo hata sian anak ni pamoruonta. Di hamu borunami, sungkun hamu jolo paribanmu (maenmu). NB: Andorang so dialusi boru ni hasuhuton, boi do dikembanghon angka panghataion. Misalna, didok: Ai borunami na dia, jala ise goarna, dst. Alus ni boru sian pudi: Sintong jala tutu do Amang nanidok nasida i. DITORUSHON MA MUSE PANGHATAION PARSINABUNG NI PARBORU: Asa di hita namardongan tubu, Boru, Bere, Raja ni Dongan Sahutanami asa talehon pandapotta. Jala parjolo ma sian dongan tubu, haha doli/anggi doli, Boru, Bere, Dongan Sahuta. Hata sian haha doli/anggi doli, Boru, Bere, Dongan Sahuta manolopi nauli nadenggan sude. Jala ndang apala ris jala sude manghatai, alai porlu do lehonon tingki tu nasida. Mauliate ma di hamu saluhutna. Jadi nuaeng pe hupasahat ma jolo tu suhut nami di jabu on. SUHUT/PAIDUA NI SUHUT: Mauliatema, molo sian hami hasuhuton, sian mulana pe nunga tangkas hupasahat tu hamu haha/anggi. Sisada hata ma hita, bulung ni dakkana do bulung ni rantingna, ulaon ni hahana do ulaon ni anggina. Ima sian hami hasuhuton. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Jadi di hamu Raja ni Pamoruonnami, nunga dibege hamu angka pandapot sian hami. Nunga satolop hami asa hujalo hami ma haroromuna di napatua hata. Sai didongani Tuhanta ma hita sude jala dipasu-pasu angka ulaonta. Botima! Horas ma di hita saluhutna. MARHUSIP (MANGRANG-RANGI) Ulaon patua hata dohot marhusip nasomal diulahon di Jakarta, gabe sada ulaon do i (sada paket). Sada tinembak dua hona. PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate. Malambok pusu rohanami Tulang, di naung tang-kas dioloi hamu elek-elek pangidoannami di napatua hata. Sahalinari, mauliate ma di hamu. Alai Tulang, songon i do huroha pangalahona, molo tung siat muse elek-elek pangidoannami, asa tauduti jala tatingkathon nian tu namarhusip manang mangarang-rangi di angka ulaon na mangihut, na mardomu tu sangkap (rencana) parsaripeon ni anaknami dohot boru ni Raja i, marlambas roha ma Raja i mangoloi pangidoannami. Botima. PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate di Raja ni Pamoruonnami. Andorang so hualusi hami lehon hamu jolo tingki, asa mangalap hata dohot tahi di hami angka namardongan tubu, boru, bere, nang di raja ni dongan sahutanami. Ditariashon ma tu sude horong ni parboru i taringot tu ulaon parhusipon. Jala sude manolopi (setuju). Ala nunga dos rohanta, mauliate ma! I pe di hamu Raja ni Pamoruonnami, taringot tu pangido-anmuna i hujalo hami ma i, manang songon dia husip-husip manang rencanamu. Hupasahat hami ma tingki tu hamu. Botima! PARSINABUNG NI PARANAK: Gabe jala horas ma Tulang. Nunga tamba las ni rohanami. Songon nahudok hami nangkin, di haroronami tu bagasmuna on ala ni alu-alu ni anaknami naung ro tu bagasmuna on, jala sai dihatahon do tu hami haburjuonmuna. Santabi ma Rajanami, didok natua-tua, ida-ida do tu nabutong, jora-jora tu namale. Asa nunga tangkas huida hami di haburjuonmuna marboru. Tulang, andorang so hutariashon husip-husip dohot pangi-doannami, mangido tingki hami satongkin namarhaha-anggi asa masipasangapan jolo hami, songon i tu boru dohot berenami. Di hita saluhutna, nian andorang laho borhat pe hita tu bagas ni hula-hulanta di jabuon, nunga sada

95

tahi si sada pa-ngidoan hita laho mangelek dohot pasahathon angka pangi-doanta. Beha, ahu ma napasahathot elek-elek pangidoanta? Ditolopi sude sian horong ni paranak. Di hamu Tulang, Nantulangnami, dohot sude hamu na huparsangapi hami. Sian hami pamoruonmu mangido mangelek hamu, asa tung sangap hamu, Rajanami, alaponnami ma boru ni Raja i sian tongatonga ni bagas on. Jadi alap jual ma Rajanami, jala ulaon sadari ma nian (paulak une). Taringot tu somba ni uhum, somba ni adat manang sinamot, Rajanami, nunga dos rohanami dohot tahinami, asa sisahali mangelekhon, sahali manombahon ma hami tu hamu, Rajanami, sitombol rambu pinudun. I ma jolo elek-elek pangidoannami. PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di Raja ni Pamoruonnami Nunga tangkas hubege hami pangidoan muna i, i ma di rencana ulaon alap jual, jala ulaon sadari, dohot di na sihalai manombahon hamu di sinamot ni borunami. Alai, ndang namarhata sinamot do pe hita Amangboru. Songon pangidoanmuna nangkin, namarhusip-husip dope hita di tingki on. Alai nadenggan ma i tutu, ingkon jolo nirang-rangan do angka nanaeng ulaonta haduan. Asa hupasahat hami ma jolo panghataion on tu hami na mardongan tubu, boru, berenami, nang di raja ni dongan sahutanami. HAHA/ANGGI DONGAN TUBU: Di hamu pamoruonnami, taringot di ulaon alap jual dohot ulon sadari, mauliate ma. Alai molo taringot tu sinamot ni borunami, tung tangkas jala godang pasahat hamu, asa las rohanami hulahulamu, lumobi ma i ala didok hamu di hami do ulaon. Asa ndang apala horbo, hoda dohot angka mas hupangido hami, alai tangkas ma godang bahen hamu, Amangboru. Botima! BORU, BERE, PARIBAN: Molo sian hami, songon nanidok ni hula-hula/tulangnami nangkin do. Asa las roha nasida, pasahat hamu godang sinamot ni paribannami i. Botima.! DONGAN SAHUTA: Mauliate ma di hasuhutonnami di jabuon na mangalehon tingki manghatai tu hami. Sian hami, molo dung dos rohamu, denggan masipaolo-oloan, na marhula-marboru asa dapot ma tarida di si songon hata ni natua-tua: Bona ni aek puli ma di dolok Sitapongan Gabe jala dapot ma di hamu angka na uli ala naung tangkas masipaolo-oloan., gabe ma jala horas sian hami dongan sahuta, botima. PARSINABUNG NI PARBORU: Di hamu Raja ni Pamoruonnami, nunga apala tangkas dibege hamu di angka panghataion dohot pangidoan sian hami. Taringot di pangidoanmuna, ulaon sadari, hujalo hami ma i. Alai taringot di sinamot ni borunami, di dok hamu sisahali manombahon, asa tung tangkas godang pasahat hamu. Didok natua-tua, Nunga pitu lilinami, paualu jogiannami, Nunga uli nipinami, ai gok ma sinamot di hajutnami. Ipe Raja ni Boru, huoloi hami ma pangidoanmuna i jala tangkas ma hatahon hamu sian i. PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma di hamu Rajanami!!. Suang songon i di paribannami dohot raja ni dongan sahuta ni Raja i. Malambok pusu jala lumbang panghilalaannami di naung tangkas dioloi hamu angka pangidoannami. Suang songon i di sinamot ni Boru ni Raja i, na naeng parumaennami, ima sitombol-rambu-pinudun. Ia godang ni sinamot na laho sipasahatonnami Rajanami, Rp 50.000.000 (lima puluh juta rupiah) ma. Asa las ma rohamu jala gabehon hamu ma i Rajanami. Botima.!!! PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di Raja ni Pamoruonnami, nunga tangkas hubege hamu sinamot ni borunami, godangna Rp 50.000.000 (lima puluh juta rupiah). Jadi di hita pe na mardongan tubu, lumobi hasuhutonnami, songon i di boru, bere, dohot dongan sahutanami, ala nunga dos rohanta jala taoloi nangkin pangidoan ni pamoruonta, ba taoloi jala tagabehon ma i. Alai, di hamu Raja ni Pamoruonnami, taringot tu jambar na gok ima suhi ni ampang na opat dohot panandaion, asa tangkas muse pasahat hamu tu hami. Taringot tu bilanganna, hupasahat hami ma tu hamu haduan marhite suhutnami. CATATAN: SIJALO SUHI AMPANG NA OPAT IMA NANIDOK: 1. SIJALO BARA (AMANG TUA/AMANG UDA NI BORU MULI), 2. SIMANDOKHON/SIMANGGOKHON (IBOTO NI BORU MULI NAUNG HOT RIPE, MOLO SO ADONG BOI DO SIAN AMA MANANG OMPUNG MARTINODOHON), 3. PARIBAN (HAHA NI BORU MULI MANANG NAMBORUNA), 4. TULANG (IBOTO NI INANG NI BORU MULI).

96

CATATAN : SINAMOT NDANG TARMASUK SUHI NI AMPANG NAOPAT, ALAI UPA SUHUT MA I LANGSUNG TU NAMPUNASA BORU MULI. TARINGOT TU PANANDAION, BOI MA DITORUSHON TU: 1. HAHA-ANGGI, ANAK MANJAE SIAN NAMARTINOHON NI HASUHUTON. 2. OMPU SUHUT NI NAMULI 3. OMPU BAO NI NAMULI 4. PAROROT (NAMBORU NI BORU MULI) 5. PAIDUA NI SUHUT, SIAN ANGKA OMPU NAMARTINODOHON, 6. DST. PARSINABUNG NI PARBORU: Naporlu muse tahe Amangboru, taringot tu si jalo tintin marangkup, tu haha parhundulnami, tulang ni nanaeng helanami, narap paradehon ma hita di ulaon i muse. PARSINABUNG NI PARANAK: Nauli ma i, Rajanami. PARSINABUNG NI PARBORU: Di hamu Raja ni Pamoruonnami. Asa dos tuatna, dos nang-kokna, molo tung adong sidohonon manang pangidoan mu tu hami. Hupasahat hami ma tingki on tu hamu. PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma Rajanami. Adong do sipangidoonnami tu hamu. Namauas jala masihol do hami di angka tangiang dohot pasu-pasu sian hamu Rajanami. Jala molo sian elek-elek pangidoan nami, asa sude ma hami pamoruonmu ulosanmu dohot ulos herbang di ulaon i muse. Songon i ma pangidoan nami. PARSINABUNG NI PARBORU: Pos ma rohamu Amangboru, sude do hamu pasu-pasuon-nami, lumobi di tangiangnami. Alai songon ulos herbang sipasa-haton-nami tu hamu, bilanganna 17 (sampulu pitu) lembar ma. Alai sude do hamu muse dapot ulos nang pe sian ulos-ulos natinonun sadari. Hombar tusi tahe Amangboru, taringot tu ulos-ulos i dohot pinggan panganan, dos ma rohanta ate, asa masialusi di ibana be ma hita Raja ni Boru? PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma Rajanami. Hujalo jala hugabehon hami ma i. PARSINABUNG NI PARBORU: Naporlu muse hataanta ima taringot tu teknis ni ulaon, ari ni ulaonta i, tempat (gedung), angka undangan. Hombar tu si, dumenggan ma pinasahat tu suhut nami di bagas on. PAIDUA NI SUHUT: Mauliate ma di Parsinabungnami. Tarsongon on ma konsep manang rencana nami: Partumpolon di gareja tanggal [.]. pukul [..] Ting-ting parjolo tanggal [..], Ting-ting paduahon tanggal [.]. Pamasu-masuon tanggal [.],, di gareja (tempat) [..], dst. Ulaon unjuk (pesta) di alaman ni parboru, gedung [..], dst Godang ni undangan tu paranak [..] lembar dst. Dohot angka na asing dope. PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di suhutnami. Jadi di hamu Raja ni Pamoruon-nami, taringot di angka parjambaran, nasomal i ma ate? Jala sidapot solup ma hamu pamoruonnami. Taringot tu namarsibuha-buhai, laos di bagas on ingananna, jala tamulai ma pukul 08.30 WIB dst. Boha Raja ni Boru, nunga uli rohamu di si? PARSINABUNG NI PARANAK: Nauli jala nunga denggan i Rajanami. Alai, molo boi botoon nian, antar songon dia panjuhuti di ulaon i Rajanami? PARSINABUNG NI PARBORU: Nunga dihusiphon suhutnami. Molo panjuhiti ima (namar-miak-miak/lombu sito dst). I do Amangboru. Ala nunga hira sude tahatai, tarang-rangi di sangkap ni ulaonta, saonari sahat ma hita tu namarhata si gabe-gabe. Hami sian hula-hula ma napasahathon jala mangampu ma sian hamu pamoru-onnami, ate! Jala, santabi ma hita saluhutna, ala mardalan do tingki, jala ndang pola namangurangi angka holong di hita, dos ma rohanta asa langsung ma pinasahat tu hasuhuton. Botima! HASUHUTON/PAIDUA NI SUHUT SIAN PARBORU Mauliate ma di hita saluhutna, lumobi di Tuhanta. Jumolo hupasahat hami mauliate di dongan tubu, haha/anggi, raja ni boru, bere, dohot raja ni dongan sahuta nami, ima di naung rade rohamu mandongani hami ..dst. Suang songon i di pamoruonnami marga .., dohot uduranmuna .dst.

97

PARSINABUNG NI PARANAK: Hita pe na ro tu bagasan ni hula-hulanta di son, dos ma rohanta. Molo namangampu hata nauli nadenggan sian hita, langsung ma tu haha/anggi doli hasuhutonnami. Botima! SUHUT/PAIDUA NI SUHUT SIAN PARANAK: Mauliate ma di Tuhanta, mauliate ma di hamu sude hula-hulanami, pariban dst PARSINABUNG NI PARBORU: Nunga denggan mardalan ulaonta sadari on, jala nunga godang tahatai, tarang-rangi na hombar tusi, jadi asa mardalan ma ingot-ingot (hepeng). (Nunga diparade hian hepeng laho ingot-ingot i. Dipasahat pihak par-anak ma i tu Parsinabung ni Parboru, jala dipaulak ma muse sebagian tu pihak paranak, jala somal taida adong induk ni ingotingot i). Dihatahon ma hepeng ingot-ingot i: Asa ingot ma hita di angka sangkap dohot ulaonta i. Diolophon natorop. NB: o DENGGAN DO MOLO DIJAHAHON ANGKA KEPUTUSAN NAUNG DISURATI HIAN DI HUSIPHUSIP NA MANGARANG-RANGI. BOI DO SIAN PARBORU MANANG PARANAK MANJAHAHON KEPUTUSAN I. o DUNGI PE BARU DIBAGI HEPENG INGOT-INGOTI. DIJOU MA CALON PENGAN-TIN, ASA MASIJALANGAN JALA MASITANDAAN DOHOT ANGKA TUTUR NA RO. PARSINABUNG NI PARBORU: Boha amangboru!!, Ala nunga renta jala singkop be ulaonta, asa taujungi (tatutup) di bagasan ende dohot tangiang. boha amangboru, ise ma namanutup.? PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma rajanami.!!. sian hamu ma namanutup. PARSINABUNG NI PARBORU: Dos ma rohanta. ala di son do amparaniba .., ba pinasahat ma tu nasida. marende jala ditutup ma dohot tangiang. sambil mangaso (istirahat) satongkin, manghata-hatai, dihobasi boru ni hasuhuton parboru ma di dapur siboanon ni paranak, ima dekke, songon ulak ni sipanganon nabinoan ni paranak, laos tu panci manang sambongna i ma i dibahen, jala tangkas dipasahat tu pihak paranak. masijalangan ma jala marhehe nauli ma angka tutur. ima sahatna. gabe ma jala horas! CATATAN: DI ACARA MARHUSIP (MANGARANG-RANGI), MOLO PANGOLI NAENG MANGALAP PARIBANNA (BORU TULANG) LAHO GABE RIPE (ISTERI), PORLU INGOTON: 1. TINGKI NAMANGELEKHON SOMBA NI ADAT BERUPA SINAMOT PARHATA NI PARANAK, UNANG BE MANGIHUT HATA SITOMBOL MANANG RAMBU PINUDUN, SONGON I HATA ULAON SADARI. ALANA, PARIBANNA DO DIALAP PANGOLI JALA NAPATIO MATA NI MUALNA DO I MUSE. ALAI SUDENA I TU DOS NI ROHA MA. 2. TULANG NI PANGOLI UNANG BE DIDOK SIJALO TINTIN MARANGKUP, ALAI GABE SIJALO SURUNG-SURUNG MA I. 3. ULAON SADARI (PAULAK UNE) DIPATUPA DI ARI NAMANGIHUT SESUAI TU DOS NI ROHA NI PARBORU DOHOT PARANAK. KHUSUS TU BENTUK NI ULAON TARUHON JUAL (ULAON ADAT DI ALAMAN NI PARANAK) DI TINGKI NAMARHUSIP/MANGARANG-RANGI, ASA DENGGAN JALA SANGAP, SIAN PIHAK PARBORU MA PARJOLO MANGIDO ASA PARANAK PARADEHON AMAK TIAR DOHOT ANGKA NA HOMBAR TU ULAON ADAT I. LAPATANNA, HATA I UNANG PARJOLO DITARIASHON PARANAK, HUSIP-HUSIP SIAN SUHUT PARANAK TU SUHUT PARBORU MANANG TU PARHATA NI PARBORU. ULAON MARHATA SINAMOT Marhata sinamot, songon naung pinatorang, on ma songon puncak ni ulaon adat-paradaton pamuli boru manang pangolihon anak, di ulaon alap jual manang taruhon jual. Molo tung pe dipatupa ulaon marhata sinamot andorang so pamasu-masuon, manang songon nasomal laos di ari ni unjuk (pesta), ianggo taringot tu rumang dohot ruhut ni panghataion hira dos do i. Sai jolo marsipanganon do biasana, dung i marbagi jambar asa ditorushon tu na marhata sinamot. Dung sidung mangan angka tutur, dipungka ma ulaon adat-paradaton. Jala tangkas taboto andorang so marsipanganon hian, nunga dipasahat paranak tu parboru tudu-tudu ni sipanganon namarsaudara, boi do i namarmiak-miak manang lombu sitio. Suang songon i parboru, nunga pasahathon dekke tu pihak paranak. Alai porlu pinatorang di son saotik taringot tu ulaon marhata sinamot na dipatupa jala dipasada dohot ulaon pesta unjuk, khususna ma i taringot di ulaon di alaman manang di gedung pertemuan: 1. Molo ulaon di alap jual (ulaon di alaman ni parboru), parboru dohot kedua pengantin, suang

98

songon i dohot paranak rap masuk ma tu gedung pertemuan jala masing-masing hasuhuton hundul ma di inganan naung ditontuhon.Pihak parboru ma naparjolo manggorahon angka horong ni hulahulana, asa masuk nasida tu gedung jala tangkas do i dijalo di ruhut paradaton. 2. Molo ulaon taruhon jual do (ulaon di paranak) rap masuk do suhut paranak dohot parboru suang songon i dohot pengantin tu gedung, alai mulak do muse pihak hasuhuton ni parboru mandapothon angka dongan tubuna. Jadi holan napataruhon boru muli do nasida tu inganan ni paranak. Jadi, ingkon tangkas do muse gorahonon jala jaloon ni suhut paranak pihak parboru (hula-hulana), suang songon i di ruhut adat-paradaton (parboru mamboan boras sipir ni tondi dohot dekke). Alai sebagian sian boras i dipapulik do deba asa adong pangkeonna di ulaon paulak une. Molo dung masuk tu gedung, laos pihak paranak do najumolo manggorahon jala manjalo horong ni hula-hulana. Dung sae pe i asa dilehon paranak tingki tu parboru laho manjalo hula-hulana. Jala boras sipir ni tondi nabinoan ni hula-hula ni parboru biasana dilehon do itu pihak paranak, manang sesuai tu hasil kesepakatan (dos ni roha) ni Parboru dohot Paranak hian. PASAHAT TUDU-TUDU NI SIPAGANON SUHUT PARANAK: Di hamu hula-hula nami ..(didok margana), di ari na uli di bulan na denggan on hupasahat hami tu hamu tudu-tudu ni si panganon na marsaudara, tudu-tudu ni panggabean parhorasan ma on rajanami. Asa songon hata ni si tua-tua ma dohonon, Bagot na marhalto ma natubu di robean, Horas ma hamu na manjalo, horas di hami namangalean. Botima! (diolophon angka natorop) SUHUT PARBORU: (pasahat dekke) Di hamu Raja ni Pamoruonnami., asa dos tuatna dos nangkokna, mangarade ma hamu! Di son hupasahat hami tu hamu dekke simudur-udur, dekke sitio-tio, dekke sahat. Asa sai mudurudur ma hamu tu dolok tu toruan, sai tio ma angka ngolu-ngolu dohot mual inumonmuna. Sahat ma tutu angka nauli nadenggan jaloonmu sian Tuhanta, asa las ma rohamu. Botima! (Diolophon natorop). PROTOKOL NI PARANAK: Beha Rajanami., isema na mambahen tangiang.? PROTOKOL NI PARBORU: Ala hamu do napatupa sipanganon, ba hamuma Raja ni Boru mambahen tangiang! Dung martangiang mangan jala marsipanganon, borhat do suhut parboru dohot paranak mandapothon angka tuturna songon patama-hon, pasangaphon nasida di tingki namangan dope. Alai laos di namangan i, mardalan do sulang-sulang sian pihak paranak tu horong ni parboru. Jala tangkas do i digorahon paranak melalui protokol nasida. PROTOKOL PARANAK: Di hamu Hula-hulanami Raja/Marga .., hupasahat hami ma tu hamu sulang-sulang natabo. Laos borhat ma pihak Paranak pasahathon sulang-sulang tu Parboru. Asa manumpak ma sahalamu di hami pamoruonmuna jala namasu-masu ma Tuhanta di hita saluhutna. Lasma rohamu Rajanami. Botima. Hira di tingki nasatongkin i, dipasangap Protokol Parboru dohot Paranak ma angka tutur sian pihak nasida ganup taringot tu tudu-tudu ni sipanganon naung nijalo nasida (sian pamoruan/hula-hula) jala didok: Molo tung di jolo ni hasuhuton pe i asa narap manjalo do hita di si jala tahalashon ma i. PROTOKOL NI PARBORU: Di hamu Borunami, asa seseati hamu jolo ate-ate dohot aliang-aliang on jala bagihon hamu tu angka tuturta. Dibagihon angka borunasida i ma juhut nasineatan i tu angka tutur. Hasuhuton Paranak mambagi (pasahathon) dekke nanijalo nasida sian angka horong ni hula-hula dohot tulang tu angka dongan tubuna songon i tu boru/bere dohot dongan sahuta. Dung renta jala sidung namarsipanganon dipungka ma muse panghataion. Songon on ma ruhut dohot rumangna: (laho tu na MARBAGI JAMBAR) PROTOKOL NI PARBORU: Alai Amangboru mangido tingki hami satongkin, asa marsi-parsangapan jala mardos ni tahi jolo hami angka namardongan tubu. Laos ditorushon, jala hatana hira songon on: Di hita na mardongan tubu, haha-anggi, ala hami sian haha (anggi)-muna ma nuaeng manghasuhuthon ulaonta on, hamu anggi (haha)-nami ma nagabe panomboli. Didok natua-tua: Tinallik huling-huling asa tarida holi-holi, molo hahana (anggina) ma hasuhuton, anggina (hahana) panomboli.

99

Nuaeng pe hupasahat hami ma ulaon dohot angka panghataion tu hamu, asa hamu ma namanungkun dohot namangalusi raja ni pamoruonta annon. Manghatai ma angka haha-anggi ni parboru taringot tu pangidoan ni hasuhuton i, jala molo dung dos roha nasida, ditontuhon ma nagabe Raja Parhata, jala anggi manang hahana gabe sibagi jambar. Laos didok ma: Hujalo hami ma pangidoanmuna i suhutnami. Mauliatema! NB: DI ULAON NI MARGA SIMANJUNTAK SITOLU SADA INA DOHOT BORUNA (MARDAUP, SITOMBUK, HUTABULU) tangkas dope mardalan ulaon si songon on. Alai ianggo namasipasangapan dohot namasi-sungkunan, cukup ma i holan sahali, ndang be asing di namar-bagi jambar asing muse di namarhata sinamot. Nang pe song-on i tergantung do i tu dos ni rohanta dohot rumang ni ulaon. PARSINABUNG NI PARBORU : (Sibagi Jambar) Di hamu Raja ni Pamoruonnami, Tangkas do nangkin dipasahat hamu tudu-tudu ni sipanganon tu hami, didok natua-tua: Asa jolo diseat hata asa diseat raut. Beha Amangboru, hira songon dia ma partordingna? Molo dung dos hian roha ni paranak, biasana nunga ditontuhon ise na gabe parhata dohot namambagi jambar. Alai, molo tung pe mangido tingki muse nasida, nauli ma i. Jadi molo dung dos roha ni paranak, ditontuhon ma namanghatai di parjambaron dohot di namarhata sinamot. Taringot di hatana, hira dos do songon naung niulahon ni parboru. PARSINABUNG NI PARANAK : (Sibagi Jambar) Mauliate ma di Rajai. Di sungkun-sungkun muna taringot di tudu-tudu ni sipanganon i, nunga hupasahat hami tu hamu. Asa hamu ma Rajanami namangaturhon. Molo sian hami pamoruon-muna, namangulahon ma hami. Catatan: Molo di ulaon alap jual, somalna didok si dapot solup ma paranak. Alai molo di ulaon taruhon jual, olo adong hata ni parboru mandok sidapot solup ma hami. PARSINABUNG NI PARBORU: Amangboru, molo dos rohanta, songon on ma konsep ni parjam-baran: Sibagi dua ma tudu-tudu ni sipanganon i. Alai molo ihur-ihur, tinggal ma i di hami. PARSINABUNG NI PARANAK: Nunga nauli i Rajanami.. Diulahon ma namarbagi jambar, jala laos dipasahat ma hombar tu hasahatanna. Taringot di ruhutruhutna, pinatorang do di bagian ruhut-ruhut parjambaron. Jala dung dibagi jambar, pintor ro do pangidoan sian paranak mangido tingki laho manjalo tumpak. Masa do muse taida, dung sidung acara manjalo tumpak, dilehon paranak do kesempatan tu pengantin boru laho mambuat (manjomput) tumpak i songon mambahen las roha nasida. Sada simbol manang tanda holong ni roha do i tu pengantin. Dung une jala renta mardalan sude na i, dipungka ma panghataion tu namarhata sinamot. PARSINABUNG NI PARBORU: Ala naeng mulaanta ma namanghatai dohot raja ni pamoruonnami Raja ., asa martangi-tangian hita, lumobi ma di hamu Hula-hula dohot Tulang nami nahuparsangapi hami (didok margana jala digorahon sada-sada). Molo dung dipasangap dongan tubu, boru, bere dohot horong ni hula-hulana, jala hira dung adong aba-aba persetujuan, ditorushon ma na manghatai. Songon i do muse hata ni paranak, andorang so ditorushon mangalusi sungkun-sungkun ni parboru. Mangido tingki ma paranak laho masipasangapan dohot dongan tubu nasida, lumobi tu sude horong ni hula-hula dohot tulang nasida. (Sikap sisongon on porlu do lestarihononhon di ulaon paradaton. Alana molo di deba huta/luat di bona pasogit, gabe hira hurang arga nama hula-hula dohot angka tulang. Gabe hira dongan sahuta nama naberperan dohot manontuhon angka ulaon). PARSINABUNG NI PARBORU: Amangboru, didok situa-tua: Binsar ma mata ni ari, rondang ma mata ni bulan. Asa tamulai manghatai, pasahat hamu ma pinggan panungkunan. PARSINABUNG NI PARANAK: Nauli Rajanami (laos disuru ma boru nasida pasahathon tu jolo ni Parsinabung ni parboru). Soal bilangan (godang) ni hepengna disesuaihon do i tu godang ni sinamot. Alai 4 (opat) lembar ma hepeng dohot napuran, boras si pir ni tondi di pinggan pasu (adong do deba na mambahen jagal tango-tanggo). PARSINABUNG NI PARBORU: Nunga sahat jala tangkas hujalo hami di son pinggan panung-kunan, pinggan pasu na hot di hundulanna, asa dipasu-pasu Tuhanta ma hita saluhutna, jala hot ma hita di angka padan dohot uhum paradatonta i. Di son adong napuran sirara uruk, napuran rata. Sai rata ma tutu di hita panggabean parhorasan. Di son muse adong boras si pir ni tondi, boras si ribur-ribur, asa torop maribur ma pinomparta. Asa pirma pokki, bahul-bahul pansaloman,

100

pirma tondita ditambai Tuhan di hita angka pansamotan. Di son muse adong ringgit si tio soara, hasoloman ni hita jolma na nicetak ni pamarentanta, asa dohononnami ma songon hata ni si tua-tua: Bona ni Aek Puli di Dolok Sitapongan, Sai tubu ma di hamu angka na uli, jala godang ma angka pangomoan (diolophon natorop) Nuaeng pe Raja ni Boru, sai jolo ninang-nang do asa ninung-nung, sai jolo pinangan do asa sinungkun. Asa nunga huhabosurhon hami sipanganon naung pinatupamu, sagat hami marlompan natabo dohot minum aek sitio-tio, asa dohonon ma: Sai pamurnas ma i tu daging, saudara tu bohi, Si palomak imbulu ma i tutu, sipaneang holi-holi, jala sipasindak panaili. Amangboru, dia ma laklakna, dia ma unokna. Dia ma hata-na jala dia ma nanidokna, botima. Laos dibagi Parsinabung ni parbo-ru do hepeng panungkunan i tu dongan tubuna, jala disuru boruna muse pasahathon pinggan pangalusi tu Paranak. PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma di Rajai, di son nunga sahat be pinggan pangalusi tu hami. Manungkun ma hamu tutu di sintuhu ni sipanganon na so sadia i, jala dohononnami ma: Asa sitiptip ma sigompa, golang-golang pangarahutna, Otik so sadia pe natupa, sai godang ma pinasuna. Asa bagot na marhalto ma niagatan di robean, Horas ma di hamu na manjalo, horas di hami na mangalean. Molo hatana Rajanami, panggabean parhorasan do. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di Tuhanta, mauliate ma di hamu Raja ni Boru. Panggabean parhorasan do hape haroromu (ulaonta didok molo ulaon taruhon jual). Alai, didok natua-tua, Marangkup do nauli mardongan nadenggan. Asa siangkup songon na hundul, siudur songon na mardalan. Di siangkup ni panggabean parhorasan amang boru, manungkun jala manangkasi ma hami muse songon hata na mandok: Asa tangkas ma uju ni Purba, tangkas uju Angkola Tangkas ma hita tutu maduma, asa tangkasan hita mamora. Asa tangkas ma dipaboa Amangboru. Botima Raja ni boru! PARSIBABUL NI PARANAK: Di hamu sude Hula-hulanami, tangkas ma tutu di tingki on paboaonnami tu hamu siangkup ni panggabean parhorasan. Didok natua-tua, molo dung balga jala magodang anak, denggan ma i pangolihonon. Di tingki ari na salpu i nunga tangkas ro hami di mandapothon hamu di napatua hata dohot marhusip. Jala nangkin, Rajanami, nunga rap mangudurhon hita di anaknami dohot boru ni raja i tu gareja laho manjalo pasupasu parsaripeon nasida. Asa saonari, Rajanami, molo siat elek-elek pangidoannami tu hamu, na manungkun utangnami ma hami Rajanami, songon somba ni uhum, somba ni adat marhite-hite sinamot ni boru ni Raja i. Jadi na marhata sinamot ma haroronami mandapothon hamu hula-hula nami di tingki on. Jala muse marsomba hami sampulu jari-jari pasampulu-sadahon simanjujung. Nunga dos rohanami pamoruonmuna, asa sisahali manombahon (mangelekhon) ma hami nian tu Raja i, jala ulaon sadari. Botima Rajanami. Gabe ma jala horas, Amangboru! Nunga tangkas hubege hami di angka elek-elek pangidoanmuna i, ima di manghatai sinamot ni borunami dohot didok hamu sisahali manombahon jala ulaon sadari. Amangboru, jala dohonon ma: Nunga pitu lili nami, paualu jogian nami Asa nunga uli nipi nami, gokhan mu ma hajut (sangku) nami. Asa andorang so hupasahat dope pangidoanmuna i tu angka dongan tubungku di son, tu boru/berenami, lumobi tu raja ni hula-hula nami, asa pintor parade hamu hian tu hami sinamot ni borunami i, i ma: sabara horbo, lombu dohot hoda, saampang ma sere dohot mas, songon i angka ringgit si tio soara, asa las rohanami hula-hulamuna. Alai nang pe songon i, hupasahat ma jolo panghataion on. Na parjolo hita namardongan tubu (haha-anggi), dungi tu boru/ bere, hula-hula dohot tulang. Laos dipasahatma tu haha/anggi (dongan tubu) dohot boru/bere. HAHA/ANGGI PARBORU: Mauliate ma di haha/anggi. Molo pandapotnami, gabe jala horas ma.

101

BORU/BERE NI PARBORU: Mauliate ma di hamu hula-hulanami. Molo sian hami boru dohot beremuna, gabe jala horas ma, jala sisada hata ma hami. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Maulite ma di hita na mardongan tubu, dohot di sude boru, berenami. Asa nuaeng pe (digorahon gogo) di hamu Hula-hulanami, Tulangnami, Tulang Rorobot, Bona Tulang, Hula-hula ni Namarhahaanggi, Hula-hula Anak Manjae (didok margana jala selalu diawali dohot hata Rajanami). Di bagasan tingki on mangido panuturion dohot poda hami tu hamu di parbogason ni borunami, beremuna. Ai di jolo hamu raja siaduaon, di pudi pe hamu raja si paimaon, di tonga-tonga hamu raja sihaliangan. Nunga tangkas nangkin hupangido hami tu raja ni pamoruonnami, i ma sinamot ni borunami. Asa hombar tu si, mangido hami di angka poda dohot panuturion sian hamu Rajanami. Hupasahat hami ma tingki on tu hamu. Botima! HULA-HULA NI PARBORU: Di pasahat ma jolo panghataion tu dongan parhundulna, alai hira sian hula-hula ma namanghatai, si sada hata ma nasida. Di hamu pamoruon nami Raja (didok margana), molo sian hami horong ni hula-hulamu, nunga huida jala hupaihut-ihut hami angka panghataion-muna dohot raja ni pamoruonmu na marga.. Asa molo sian hami, dohonon-nami ma songon hata ni natua-tua: Asa balintang ma pagabe, tumundalhon sitadoan, Ari muna ma gabe jala horas, ala huida hami tangkas do hamu masipaolo-oloan. Songon i ma hata sian hami hula-hula dohot tulang, si panolopi ma hami di angka dos ni roha muna. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate, malambok pusu-pusu dohot roha nami Rajanami di pa-nuturionmuna, asa mauliate ma di sude hamu Rajanami. Asa nuaeng pe hupasahat hami ma muse tu hamu suhutnami. PADUA NI SUHUT PARBORU: Di hamu haha/anggi Parsinabungnami. Nang sian mula na pe nunga hupasahat hami panghataion on tu hamu. Tandoknami do tan-dokmu, tandok-muna do tandoknami. Molo pandoknami, laos i do pandokmu, ima na sisada anak sisada boru do hita. Asa hupasahat hami ma tu ho haha/anggi, torushon ma. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Mauliate ma di hasuhutonnami. Nuaeng pe di hamu Raja ni Pamoruonnami (didok margana) huoloi hami jala hugabehon hami ma pangidoanmuna i. Hupasahat hami ma tu hamu asa tangkas ma hatahon hamu sian i. Botima! PARSINABUNG NI PARANAK: Maulite ma. Lambok pusu-pusunami Rajanami, ala tangkas do dioloi jala digabehon hamu elek-elek pangidoannami. Asa di hita na mardongan tubu, boru/berenami, pintor lumbang jala neang do panghilalaanta ate? (Jala laos diolophon nasida). Di hamu Raja ni Hula-hulanami, andorang so hutariashon hami elek-elek pangidoannami i, mangido tingki hami asa mangido panutu-rion jolo hami tu hula-hulanami dohot sude angka tulangnami. Di hamu hula-hulanami dohot tulang. (digorahon sude margana sahat tu hula-hula namarhaha-anggi dohot anak manjae, molo adong. Hula-hula ni anak manjae, ingkon hula-hula tangkas ni anak do molo adong naung hot ripe jala gok adatna). Rajanami.., nunga tangkas nangkin hupangido jala huelek-elek hami raja ni hula-hulanami, dongan parhundulmu, taringot tu sinamot ni parumaennami, jala laos ulaon sadari. Di tingki on mangido hami di angka poda dohot panuturion sian hamu. Asa hupa-sahat ma tingki on tu Rajai. Hamu ma na masiaturan. Botima! HULA-HULA NI PARANAK: Parjolo dipatamahon ma tu angka horong ni tulang dohot sude dongan parhundulna. Alai hira sian hula-hula do muse na manghatahon tu paranak. Di hamu pamoruonnami, Raja ..., nunga sada hami sian horong ni hula-hula dohot tulangmu. Molo hata sian hami, denggan do huida hami angka pangidoan-muna dohot dongan parhundulnami. Asa dohononnami ma songon hata ni natua-tua: Bona ni Aek Puli ma di atas Dolok Sitapongan Sahat do hamu dapotan uli, Ala tangkas do dapot di hamu roha na masipaolo-oloan. Songon ima hata sian hami horong ni hula-hula dohot tulang. Botima! Parjolo dipatamahon ma tu angka horong ni tulang dohot sude dongan parhundulna. Alai hira sian hula-hula do muse na manghatahon tu paranak.

102

Di hamu pamoruonnami, Raja .., nunga sada hami sian horong ni hula-hula dohot tulangmu. Molo hata sian hami, denggan do huida hami angka pangidoan-muna dohot dongan parhundulnami. Asa dohononnami ma songon hata ni natua-tua: Bona ni Aek Puli ma di atas Dolok Sitapongan Sahat do hamu dapotan uli, Ala tangkas do dapot di hamu roha na masipaolo-oloan. Songon ima hata sian hami horong ni hula-hula dohot tulang. Botima! PARSINABUNG NI PARBORU: Nunga rap mambege hita di godang ni sinamot ni borunta, jala nangkin nunga taoloi tu pamoruonta pangidoan nasida. Jadi godang ni sinamot si pasahaton nasida Rp 100.000.000 (saratus juta rupiah) taoloi jala tagabehon ma i, ate? Alai Amangboru, taringot tu angka jambar nagok, i ma suhi ni ampang na opat dohot panandaion asa tangkas oloi jala pasahat hamu. Botima! PARSINAMBUL NI PARANAK: Nauli Rajanami..!! Pos ma rohamu. Tangkas ma i pasahatonnami annon. Digora-hon Raja i ma i tu ise pasahatonnami. NB: Adong do muse versi na asing taringot tu marhata sinamot. Molo dung dihatahon paranak godang ni sinamot, ditariashon parsina-bul ni parboru ma i tu suhut parboru songon mangido persetujuan nasida. PARSINABUNG NI PARBORU: Amangboru., ala nunga huoloi hami pangidoanmuna i asa pasahat hamu ma sinamot ni borunami. Jala patuduhon hamu jolo tu hami di son asa huetong hami. Botima! PARSINABUNG NI PARANAK: Di hamu suhutnami, borhat ma hamu pasahathon sinamot ni Boru ni Raja i. Dipasahat ma i tu Parsinabung ni parboru laho dietong godangna. PARSINABUNG NI PARBORU: Di hamu suhutnami asa mangarade hamu laho manjalo sinamot ni borunta. Dipasahat ma sinamot i langsung tu inang ni boru muli. (Biasana sebagian nunga dipasahat paranak hian songon patujolo. Soal godangna mamang bilanganna, tergantung di dos ni roha nasida). Di hamu raja ni pamoruonnami, nuaeng pe pasahat hamu ma tu suhi ni ampang na opat. Catatan: Suhi ni ampang naopat ima : 1. Pamarai (sijalo bara), 2. Simolohon, 3. Pariban (pariban ni borumuli manang namboruna), 4. Upa Tulang (hula-hula, iboto ni inang boru muli). Ditorushon ma pasahat panandaion. Boi ma i tu ompung ni boru muli, bapa-tua, bapa-uda, namboru, na marhaha-maranggi dohot na asing. NB: Di na laho pasahathon upa tulang tu hula-hula tangkas ni parboru, ala rap jala laos udur do parboru dohot paranak laho pasahathon i, laos di si ma dilehon suhut ni parboru jambar nagok tu sude horong ni hula-hula, dohot angka tulang. Tangkas do i dipasahat jala soal bilanganna saguru tu parboru do i. Mansai uli jala denggan muse molo tu angka hula-hula na marhaha maranggi, laos langsung ma nampunasa hula-hula pasahathon tu hula-hulana, termasuk anak manjae. Molo dung mardalan jala diulahon i, denggan ma idaon. PARSINABUNG NI PARBORU: Di hamu Raja ni Pamoruonnami, saonari sahat ma hita pasahathon jambar nagok tu tulang ni hela nami, ima sijalo tintin marangkup, haha parhundulnami Raja i Marga., (laos digorahon asa mangarade jala borhat suhut parboru). PARSINABUNG NI PARANAK: Digorahon ma tu suhut paranak asa borhat pasahathon tintin marang-kup tu tulang ni pangoli. Rap borhat ma paranak dohot parboru pasahathon upa tulang so jalo tintin marangkup. Di pasada ma hepeng na sian paranak dohot parboru. Napatandahon ma ianggo pihak paranak, alai napasahathon, pihak parboru ma. Taringot tu godang manang bilanganna saguru tu dos ni roha do i. HATA SIAN SUHUT NI PARBORU: Di hamu haha parhundulnami (laos didok margana), tulang ni helanami, marnatampak do hami di son laho pasahathon jambar nagok tu hamu sian sinamot ni borunta. Otik so sadia pe on, las ma rohamu manjalo. Botima! HATA SIAN TULANG SIJALO TINTIN MARANGKUP: Mauliate ma di hamu dongan parhundulnami Marga , marnatampak hamu tutu ro dohot pamoruonnami Raja .., mandapoton hami di son laho pasahathon jambar na gok i ma upa tulang, didok tutu tintin marangkup. Asa mulai sadari on si sada boru ma hita tutu songon hata ni umpasa na mandok:

103

Hot pe jabu i hot ma i ala margulang-gulang Manang boru ni ise pe di alap bere i, tong ma i boru ni tulang. Mauliate ma di hamu, sai gabe jala horas ianakhonta i. Asa tubu laklak tubu singkoru di dolok Purbatua. Tubuan anak tubuan boru ma borunta I dongan nasida saur matua. Botima! (diolophon, jala masijalangan) NB: Laos di tingki on ma di pasahat hasuhuton ni paranak muse upa tulang tu sude horong ni hula-hula nanigokhonna. Tintin marangkup tu tulang ni hela dipasahat dung dijalo parboru pinggan panganan nasida. PARSINABUNG NI PARBORU: Amangboru, nuaeng pe pasahat hamu ma pinggan panganan nami. Sesuai tu panghataion, molo pinggan panganan dohot ulos-ulos masialusi di ibana be, suhut parboru ma paradehon pinggan panganan, di pasahat ma i tu paranak. Songon i ulos-ulos tinonun sadari dipasahat paranak ma i tu parboru. Parsinabung ni Paranak ma muse pasahathon pinggan panganan i tu Parsibul ni Parboru. Jala sebalikna, dipasahat Parsinabung ni Parboru ma ulos-ulos natinonun sadari i tu Parsinabung ni Paranak. Godang ni pinggan panganan dohot ulos-ulos na tinonun sadari, disesuihon do i dohot godang ni undangan. Alai molo godang ni bilang-anna disesuaihon ma nian dohot ruhut paradaton, jala molo boi, dibahen hian ma angka goar ni sijalo pinggan panganan dohot ulos-ulos i. Di hita namardongan tubu, boru, bere, raja ni dongan sahuta, dohot sude raja ginokhon, di son nunga tajalo pinggan panganan jala tabagi pe on jala dipasahat tu hasahatanna. Di hamu Raja ni Pamoruonnami., asa dos tuatna dohot nangkok-na, molo tung adong sipangidoon mu tu hami, hupasahat hami ma tingki on tu hamu. Botima! PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma tulang, pintor boi do diadu hamu na di rohanami i. Adong ma tutu sipangidoonnami tu raja i, ima di sihol ni rohanami di angka pasu-pasu sian hamu, suang songon i di ulos herbang na mambahen las badannami. Molo boi siat elek-elek pangido-an nami asa sude ma hami ulosan muna. Botima Rajanami! PARSINABUNG NI PARBORU: Nauli ma i Raja ni Boru.. Sude do hamu pasu-pasuonnami, lumobi marhite-hite tangiang sian hami hula-hula muna. Alai, molo ulos herbang di tingki on sipasahaton nami tu hamu godangna 17 lembar (bulung) ma Amangboru, jala laos pasahaton nami do tu sude hamu ulos-ulos natino-nun sadari, asa gabehon hamu ma i. Botima! PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliatema Rajanami. Nunga las roha nami manjalo i. PARSINABUNG NI PARBORU: Antong mangarade ma hamu, asa hupasahat hami angka ulos herbang tu hamu. Gorai Amangborungku ma sian i. Digorahon jala dijoui Parsinabung ni Paranak ma angka si jalo ulos, i ma: 1. Ulos Pansamot (natoras ni pangoli) 2. Ulos Hela, biasana laos dilehon mandar 3. Ulos tu Pamarai 4. Ulos tu Simanggokhon 5. Ulos tu Sihunti Ampang 6. Ulos tu Haha/Anggi 7. Ulos tu Boru 8. Ulos tu Bere 9. Ulos tu Punguan, 10. Dohot udutanna. HATA DI NA PASAHATHON ULOS PANSAMOT SIAN AMANG NI BORU MULI: Di hamu lae dohot ibotongku, pasahatonnami ma ulos pansamot di hamu. Sai dipargogoi Tuhanta ma hamu mangalului pansamotan dohot ngolu-ngolu siganup ari. Hipas-hipas ma hamu jala ganjang ma umurmu. Jala anju hamu borungki na gabe parumaenmu. Asa songon hata ni umpasa ma dohononku: Dolok ni Purbatua tondonghon Siborotan, Sai sahat ma umurmu saur matua, jala tiur nang pansamotan.

104

Marmutik ma lasiak dompak mata ni ari, Malo ma ho ito manganju parumaenmi arian nang bodari. Tubu ma tambinsu di lambung ni pinasa, Sai torop ma di hamu anak na bisuk dohot angka boru na uli basa. HATA DI NAPASAHATHON ULOS HELA: Di ho Amang Hela dohot di ho Ito, Borungku. Pasahatonnami ma tu hamu ulos herbang ulos naganjang, ulos parhorasan. Herbang ma tangan ni Tuhanta mamasu-masu parsaripeonmu. Ganjang ma antong umurmu sahat tu nasaur-matua. Ulos parhorasan ma on, asa gabe di anak gabe di boru hamu tumpakon ni Tuhanta Pardenggan Basa i. Asa dapot ma di hamu songon hata ni umpasa: Di ginjang ma ia arirang, di toru ia panggongonan, Badanmu ma naso sirang, tondimuna sai masigomgoman. Giring-giring ma tu gonta-gonta, tu boras ni singkoru Sai tibu ma hamu mangiring-ngiring, tibu mangopa-ompa anak dohot boru. Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu tiga ras, Sahat ma hamu leleng mangolu, sahat gabe jala horas. i marsangap Tuhanta i di parsaripeonmuna on. Catatan: Nasomal taida di tingki na pasahathon ulos hela, adong bunga-bunga ni ulaon i ma na adong sipata ende, tari-tarian, angka na denggan ma i tutu. Alai na mansai porlu dipasahat di tingki na pasahathon ulos i i ma ditariashon natoras ni boru muli ma di si harapan, pesan, pangidoan nasida, jala sude suhut parboru (nahundul di jolo) mandongani natoras ni boru muli. Ala mardalan do tingki, unang ma nian marganjang-ganjang angka panghataion jala molo tung adong pe ende (lagu), ingkon na hombar ma i tu ulaon i. Dung dipasahat Ulos Passamot dohot Ulos Hela, mangihut ma muse ulos tu Pamarai, ulos tu Simanggokhon, dohot ulos tu Sihunti Ampang (suhi ni ampang na opat). Di tingki pasahathon ulos Passamot (paranak) ingkos tangkas do pasahaton ni parboru marhite-hite hata pasu-pasu, unang holan asal diuloshon. Molo tu si jalo todoan, boi ma ulos dipasahat sahali tolu manang opat, alai hot ma di pasahat angka pasu-pasu marhite hata pangidoan tu Tuhanta (marhite angka umpasa). Songon soso-soso tu parboru, molo boi nian unang ma tapasahat ulos naung he dipangke (nata pe baru dope) tu paranak. Alana, gabe mangurangi holong di angka na martutur, jala muse, asa marlapatan manang bermakna ulos herbang i di na manjalo. Didok natua-tua martondi do ulos Batak. I do umbahenna godang ragamna songon makna ni ulos i. Dung sidung pasahat ulos, dipasahat parboru ma tu paranak ulos-ulos na tinonun sadari, songon naung pinatorang di jolo. PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma di hamu Rajanami. Nunga tangkas hami sude diulosi hamu, marhite ulos herbang dohot ulos-ulos na tinonun sadari. Mauliate ma! Jala molo adong sipasahatonmuna tu anak dohot parumaennami, hupasahat hami ma tingki on tu hamu. PARSINABUNG NI PARBORU: Nauli Amangboru. Suru hamu ma hela dohot borunami asa hundul tu jolo on. Pasahat ulos holong ma sian horong ni parboru tu pengantin. Jumolo ma sian hasuhuton, namarhaha-anggi dungi pe asa boru/bere, dongan sahuta, punguan, dohot udutanna. NB: MOLO DI POMPARAN NI SIMANJUNTAK SITOLU SADA INA DOHOT BORUNA, ulos holong tu pengantin nunga disepakati mulai Januari 2003, godangna holan 17 lembar nama. Jadi hira holan sian hasuhuton nama dohot sada sian punguan parsadaan (molo adong). Sude angka tutur namarholong ni roha dongan tubu, boru, bere, pariban, dohot ale-ale hepeng manang didok ulos tinonun ni ama, nama dipasahat tu pengantin. Denggan situtu do i. Jala laho pasahathon i didok ma: Tuhorma ulosmu. Jadi manang sadia pe bilangan ni ganti ni ulos i saguru tu ungkap ni roha ni na mangalehon ma i. Gabe jala horas. Aek godang tu aek laut, dos ni roha sibahen na saut. PARSINABUNG NI PARBORU: Digorahon tu sude hula-hula, tulang, jala didok margana: Di hamu nahuparsangapi hami, hula-hulanami, tulang, bona tulang, tulang rorobot, hula-hula

105

namarhaha-anggi, hula-hula anak manjae Rajanami., molo adong nalaho sipasahatonmu tu beremu, asa hupasahat hami ma tingki on tu hamu. Alai molo tung siat elek-elek pangidoannami Rajanami, asa laos di tingki on ma hamu pasahathon angka pasu-pasu, hata sigabe-gabe Rajanami, Jala laos hamu ma namasiaturan. Botima.! Dung sidung sian horong ni hula-hula pasahathon angka ulos holong jala somalna hula-hula ma parpudi songon panggomgom diujungi ma dohot hata pasu-pasu. Langsung ma nasida mulak. PARSINABUNG NI PARBORU: (mandok tu horong ni hula-hulana) Mauliate! Malambok pusu hami di sude pambahenan muna Rajanami.., Mauliate ma di hamu. Asa songon hata ni natua-tua ma dohononnami, Marmutik ma inggir-inggir, bulung nai rata-rata, Hata nauli, hata pasu-pasu napinasahat muna i, Na pasauthon ma Amanta Debata. Ditorushon ma muse panghataion. Di hamu Raja ni Pamoruonnami., ala sian horongnami dohot sian hula-hula, nunga pasahathon angka ulos holong tu hela dohot borunami, asa hupasahat hami ma tingki on tu hamu. PARSINABUNG NI PARANAK: Mauliate ma di Raja i.... Di pasahat ma muse tingki tu hula-hula dohot tulang ni paranak, jala didok: Di hamu hula-hulanami, tulang, bona tulang. Molo tung adong nalaho pasahatonmuna tu beremu, hupasahat hami ma tingki on tu hamu. Jala molo suman tu rohamu Rajanami, laos di tingki on ma hamu pasahat pasu-pasu dohot hata gabe. Jadi hamu ma Rajanami namasiaturan. Botima.! Dung sidung sian horong ni hula-hula dohot tulang ni paranak pasahathon ulos holong, mulak ma nasida. PARSINABUNG NI PARANAK: Pasahathon hata mauliate tu horong ni hula-hula dohot tulang ni Paranak. Ditorushon ma muse panghataion, jala didok: Di hamu hula-hulanami.., ala nunga sae be sian horongnami pasahat ulos holong, hupasahat hami ma muse tingki on tu hamu. Hamu ma namangatur. PARSINABUNG NI PARBORU: Nauli Amangboru..!!!, Molo dos rohanta, antar songon on ma nian konsep ni ulaonta na mangihut: Naparjolo : Marhata sigabe-gabe ma sian hami, hamu ma mangampu. Napaduahon : Mardalan ma olop-olop Napatoluhon : Mardalan ma ulaon sadari, i ma paulak une. Paopathon : Tatutup ma di bagasan ende dohot tangiang. PARSINABUNG NI PARANAK: Nunga denggan jala uli be i Rajanami. NB: 1. Dung sidung marhata sigabe-gabe, somalna langsung ma tu hasuhuton. Sada silompa ubi, sada silompa gadong, tung sada pe na pasahathon hata nauli, sude ma dapotan pasu-pasu. 2. Di hata sigabe-gabe dohot pangampuon i ma hata mauliate tu sude angka tutur jala pengantin mangampu sian horong ni paranak. Parsinabung ni Parboru: Amangboru, saonari sahat ma hita di napadalanhon olop-olop. Dilehon paranak ma tu parboru berupa hepeng recehan, digabung dohot sian parboru, jala dilehon ma muse tu paranak. Di hamu Amangboru, dohot di hita saluhutna na masihaholongan, ala nunga uli jala renta mardalan ulaonta, asa marolop-olop roha dohot tondinta mandok mauliate tu Tuhanta Pardenggan Basa i. Asa songon hata ni umpasa ma dohonon: Dakdanak ndang marungut-ungut, namagodang marlas ni roha. Binanga ni Sihombing binongkak ni Tarabunga Tu sanggar ma amporik, tu lubang ma satua, Sinur ma natapahan, gabe nataula. Asa hariara ma bonana, hariara nang bulungna Gabe jala horas hula-hulana, songoni nang boruna. Taolophon ma tolu hali. Didok natorop i ma, olop-olop tolu hali. Laos pintor dibagi ma hepeng olop-olop tu natorop i. PARSINABUNG NI PARBORU: Di hamu Raja ni Pamoruonnami.., ala naung dos rohanta, saonari ma taulahon ulaon sadari.

106

PARSINABUNG NI PARANAK: Nauli Rajanami. Diparade paranak ma tudu-tudu ni sipanganon sipasahatonna tu parboru. Suang songon i nang parboru, diparade ma dekke, boras sipir ni tondi. Jala nunga masa saonari diparade parboru lampet di tandok si pasahatonna tu paranak. Dipasahat ma i tu hasahatanna. Dipasahat (ditaruhon) parboru ma boru muli tu paranak, jala diparade paranak ma songon upa panaru tu pariban ni boru muli, songon i masituak na tonggi tu natua-tua ni parboru. Dung singkop jala renta mardalan sude na i ditutup ma dohot ende dohot tangiang na niuluhon ni pihak parboru. Gabe ma jala horas! Hira songon i ma rumang dohot ruhut ni ulaon di namarhata sinamot dohot pesta unjuk nasomal taulahon di Jabotabek-sekitarna. Godang dope angka na hurang manang lupa rumang dohot ruhutruhut paradaton, alai pos roha di hita saluhutna, marboha bahenon hita di angka nahurang malo dope hami, lumobi ma i di angka hata pandohan na so haru pas di rohanta. Catatan: 1. Masa muse taida di ulaon pesta unjuk diparade pihak parboru dohot paranak na nidok jambat tataring. I ma berupa hepeng laho sipasahatonnatu angka dongan tubuna be, angka natua-tua namandohoti ulaon i sahat tu na simpul. Taringot di bilanganna, saguru tu hasuhuton ma i. Alai, somalna dibagi ma jambar tataring i andorang so mardalan ulaon sadari. Angka na uli ma i molo sian dos ni roha. 2. Molo tu angka horong ni hula-hula, sian pihak paranak manang hula-hula ni parboru, na pasahathon ulos holong tu pengantin, dilehon do songon pasituak-na-tonggi nasida dung sae pasahathon ulos i. Angka nauli ma i tutu. Alai, adong deba na so mangulahon i ala nunga dipasada di tingki na pasahathon upa tulang. Alai molo boi nian, asing ma tabahen jambar ni hula-hula, tulang, asing muse masituak-na-tonggi nasida. Aek godang aek laut, dos ni roha sibahen na saut. ***

MAULIATE GODANG
Diharoromu mangoloi Gokkon dohot Jou-Jounami, tarlobi di haradeon ni rohamu mangalehon gogo, tingki, dohot pingkiranm na arga i mardongan Holong ni Roha na sian Tuhanta, ro mandohoti huhut mangulahon ulaonta, Ndang tarbalos hami angka nauli, nadenggan nabinahenmunai tu hami, alai dohononnami ma songon nanidok ni Ompunta sijolojolo tubui: TIMBO DOLOK MARTIMBANG, PANATAPAN TU PANGALOAN SAI ASI MA ROHA NI AMANTA DEBATA NA DIBANUA GINJANG SAI DITAMBAI MA DIHAMU HAHIPASON DOHOT PANSAMOTAN LOTING DITOMBOMAN, TABO NASINIRAAN MOLO TUNG ADONG NAHURANG LOBI PANJANGHONNAMI DI HAMU, TONDINTA MA MASIGONGGOMAN DAO MA NAMASISARITAAN. HORAS MA JALA GABE.

DONGAN SABUTUHA DONGAN TUBU


Anak ni Si RAJA HUTAGALUNG 2 halak ima: 1. MIRALOPAK- 2. SI RAJAINAINA Anak ni MIRALOPAK 2 halak ima : 1. Datu Harean dohot 2. Tuan Napitu Anak ni si RAJA INAINA 4 halak ima :1. Matasapiak Langit 2. Datu Sorga 3. Sibulung Motung 4. Partombus Sahat ro di tingkion Pomparan ni SI RAJA HUTAGALUNG tongtong do dibagasan hasadaon marmargahon HUTAGALUNG jala tongtong satahi saoloan do Pomparan ni na (6) Ompui : Datu Harean Tuan Napitu Matasapiak Langit Datu Sorga Sibulungmotung - Partombus songoni nang dohot Boruna pe.

107

Tung mansai lambok do begeon ditingki panghataion di Pomparan ni si Raja Hutagalung na mandok: SI SADA ANAK SISADA BORU DO HITA TONGTONG DI SUDE ULAON. Mansai las situtu do roha huhut mandok mauliate tu Amanta Debata Pardenggan Basai marnida hasadaan ni Pomparan ni si Raja Hutagalung, jala tarida ma songon nanidok ni umpamanta i: Pege sangkarimpang Hunik sahadanghadangan mangangkat rap tu ginjang, manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan. Masiamin-aminan songon lampak ni gaol masitungkol-tungkolan songon suhat dirobean Molo di Ulaon Bolon/Horja (marsipanganon sigagat duhut Horbo (Gaja Toba) di tingkat ni Pahompu ni si Raja Hutagalung, umpamana: Suhut Tuan Napitu : PANAMBOL dohot PAMULTAK dipasahat ma tu Datu Harean Matasapiaklangit-Datu Sorga-Sibulungmotung-Partombus Todoan : Datu Harean Todoan/Panghaei : Anak ni Ompu si Raja Inaina na opati. Todoan/Bola Tambirik : R.Hutabarat R.Panggabean R.Hutatoruan Songoni ma nian anggo pangidoan di angka Ulaon namasa di pomparan ni si Raja Hutagalung asa Hasuhuton Bolon namanghasuhuthon sada ulaon, asa tongtong ma digorahon ontak ni panggoaran ni Pahompu ni si Raja Hutagalung na (6) halak i.: Datu Harean-Tuan Napitu-Matasapiak Langit-Datu Sorga-Sibulung Motung - Partombus. Contoh: Ulaon 1. Ulaon ni si Raja Hutagalung nanihasuhuthon ni Pomparan ni Ompunta: MIRALOPAK manang si RAJAINAINA: Datu Harean Tuan Napitu - Matasapiak Langit Datu Sorga Sibulung Motung dohot Partombus. 2. Molo marulaon Pomparan ni Ompu MIRALOPAK tongtong ma na gabe Panamboli/Parsinabung sian Pomparan ni Ompu si RAJAINAINA jala songoni ma nang sabalikna molo marulaon Pomparan ni Ompu si RAJAINAINA na gabe Panambol/Parsinabung ima Pomparan ni Ompu MIRALOPAK. 3. Molo di angka ulaon nametmet manang ulaon sasaripe boi ma diatur sian angka na sa-Ompu dohot tujuan beha ma asa denggan mardalan ulaoni.

BATARA GURU DO SUMIHATHON ADAT

Ruhut-ruhut ni Adat di Pardongan Saripeon on, sangaja do pinatupa dibagasan Hata Batak ala Adat di Halak Batak do nanaeng sitaringotan ditonga-tonga ni Pomparan ni Ompunta si RAJA HUTAGALUNG na maringanan di huta pangarantoan, asa boi dihangoluhon jala diulahon angka dongan ditingkina be, jala asa sude hita nian, boi mangulahon Ulaon Adat namasa di tongatonga ni Pomparan ni si Raja Hutagalung dohot Boruna. Jotjot do disada ulaon sai pinatujolo angka natumua laho manghatai (parhata) alai jotjot do i ndang olo ala ni hahuranganna diparbinotoan taringot tu Adat i ala ndang diparngoluhon Adat Batak i sian mulai dung hot ripe ibana, manang berlatar belakang ma na so diboto be marhata Batak gabe ndang diantusi nabinegena diangka panghataion Adat. Jadi adong do namandok: naumboto mandok Amang, Inang, naeng ma nian diboto mangulahon Adat Batak diangka tingki halehetanna. Aha do Adat: Hata Adat i ma namarharoan sian hata Arab namandok Adat i ma namarlapatan:: pangalaho manang paraturan nahinasomalhon, manang Adat Istiadat :i ma parpunguan ni angka paraturan dohot sada patokan diparngoluon jala na berlaku ditonga ni masyarakat, manang suku bangsa. Ia Adat Batak natatean do i sian angka Ompunta Sijolo-jolo Tubu,, nadimemehon tu angka pomparanna jala songoni ma turun temurun sahat tu hita on nuaeng. Ompunta Sijolo-Jolo Tubui mandok: Mulajadi Nabolon do sumihathon Adat Batak i jala di Buku Adat nahuterbithon hami dohot Amanta Guru W.Hutagalung di taon 1963 tangkas do di si nirongkom dohot surat Batak jala panjahana songon on: BATARA GURU DO SUMIHATHON ADAT TARINGOT TU

108

RUHUT-RUHUT NI PARDONGAN SARIPEON DI HALAK BATAK Adat do Ugari, Sinihathon ni Mulajadi Siradotan manipat ari, Salaon di siulubalang ari Jadi sian i dapot do idaon hadomuan manang asal ni Adat Batak ima namarharoan sian Ugamo Sihabatahon ditingki i jala dihaporseai angka Ompuntai do molo denggan jala tangkas niradotan Adat i dapot ma hangoluan, hagabeon, hamoraon dohot hasangapon, jala molo ni langgar Adat ro ma angka nadangol masa ma na so masa: manoro Babiat tu huta; ro logo ni ari; bencana alam; sahit ngenge; siapor dohot antingano; lan hadangolon naasing. Tung mansai radot situtu do angka Ompunta naparjoloi di Adat i dapot do i idaonta dipandohan nadua : 1. JONGJONG ADAT SITONGKA DO I TABAON PEAK PE ADAT SITONGKA DO I LANGKAAN 2. ADAT NA SO JADI MOSE, UHUM NA SO JADI MUBA. Molo tapadomu pangulahonna tu haporseaonta naung mar Tuhan hita, gabe taulahon Adat i mardongan tangiang tu Tuhanta Parasi Roha Boloni. Sada sinta-sinta ni roha di hami di namanurathon Buku Adat on ima asa asa: TA KRISTENHON ULAON ADAT I. UNANG MA SABALIKNA GABE TA-ADATHON ULAON HAKRISTENON I. Jala unang ma nian dipadomu Ulaon di Adat di Ulaon Hakristenon, unang gabe :KulturKristentums. Unang be nian marsihohot hita tu pandohan ni Ompunta Sijolo-jolo Tubu i di Adat na berpedoman tu Ugamo si Habatahoni, alai tabahen ma berpedoman tu Ugamo Hakristenon.. Di taon 1824 marpungu do halak Batak di Rura Silindung lobi sian 2000 halak na ni rajaan ni sahalak Raja Nasangap, laho mangadopi haroro ni Pandita Burton dohot Ward ima nalaho pasahathon Barita Nauli nabinoan nasida tu Bangso Batak. Dung disosohon Pandita na dua halak on asa olo nasida manjalo Barita Naulii, beha ma alus dapot nasida sian angka Ompunta i: songon on ma alusna: Ndang olo hami manadinghon Adatnami naung songoni lelengna huhangoluhon hami, ndang adong naboi sipaubaon di Adatnami i alai: anggo boi patuduhononmu (manang songon hata nuaeng mandok buktihononmu) dalan tu Hamoraon, Hagabeon dohot Hasangapon, las ma rohanami manjanghon hamu. Sian alus i tarida ma naporsea situtu do Halak Batak molo diradoti dohot denggan Adatna i dapotsa ma hamoraon, hasangapon dohot hagabeon, alai molo dilaosi Adat i ro ma angka nasuhar.. Porsea do angka Ompunta na parjolo i: Molo burju iba marugamo huhut burju mangulahon songon pinangido ni Adat Batak i, dapot nasida ma sinta-sinta ni roha nasida: Hamoraon, Hagabeon dohot Hasangapon. Songoni ma nian hita Halak Batak naung mananda Jesus Kristus Sipalua I, asa tahaburjuhon mangoloi pangidoan ni Tuhanta di ngolunta be, jala marhite haporseaontai ma hita nang dinamangulahon Adat Batak i. Molo niparate-atehon tutu angka paraturan dohot hasomalan nahinangoluhon ni Adat Batak dapot do idaon godang ni paraturan na so boi laosan:ndang dihalomohon Adat. namangalangkup; namanangko; namamunu manang namartodos; namangaleai natoras/ingkon sipasangapon do natuatua; dohot lan naasing i, i ma angka pangalaho na so tinolopan ni Adat, songoni nang hapantangan angka na so boi olion pe tangkas do dipatorang di Adat i, jala molo pinadomu-domu, godang do na diorai di bagasan Patik na Sampului na tong do diorai di Adat Batak. Boi do jahaonta di Padan na Imbaru na: sinurat ni Apostel Paulus di Surat Rom 2: ayat 14: Ai diulahon angka Sipelebegu sian dirina do na pinangido ni Patik i, atik pe soadong Patik di nasida, asa gabe nasida sandiri ma songon patik di nasida na so marpatik hian. Beha ma nian dengga nna molo ta-Kristenhon Adat Batak i diangka parulaonna dohot dipandohanna, asa sai ingot mamboanhon Goar ni Tuhanta Jesus namangolui. Unang ma gabe sabalikna na terjadi:

109

gabe mangadathon Ulaon ha-Kristenon. Songoni ma umbahen na niulahon manurathon di Buku on, angka panghataion dohot sipatupaon di angka Ulaon Adat, marsaor hata hakristenon, jala marhite Buku nametmet on ma pangidoan tu angka Dongan Tubu na di Jakarta, Bogor, Bekasi, Depok, Tangerang dohot nahumaliangna, asa olo mangalehon rohana dohot tingkina manjaha Buku on, asa adong Bohal di nasida dinamandohoti Ulaon Adat, jala gabe ro rohana huhut paihut-ihut ulaon di paradaton namasa ditonga-tonga ni keluarga Pomparan ni si Raja Hutagalung, ndang be gabe holan panangi-nangi. Ai kebosanan do na ro molo so niantusan nabinege. I do umbahen na sai sering binege pandohan namandok: 1. Tidak ada gunanya Adat, 2. Adat Batak marteletele banyak menyita waktu Ala ndang diantusi ibana AHA DO LAPATAN NI ADAT I Apala naumporlu : Andorang so sahat hita tu pangulaon di Adat Batak, parjolo sahali ingkon ma jolo taantusi taringot tu angka partuturon di Halak Batak, jala mardomu tusi sangajo do husurathon di Buku on PARTUTURAN na marhata Indonesia, patoranghon hubungan ni istilah dohot pandohan di Partuturon i. asa mangantusi mamangke pandohan ni Partuturan i., di angka anakhon na so mangantusi Hata Batak, minimal anakhon i boi mandok partuturanna. . Pangidoanhu songon panurat ni Buku nametmet on, molo tung adong nahurang-lobi di nasinurathon taringot tu Adat Batak on pos do rohaniba dipangurupion ni angka dongan asa olo nian padengganhon asa lam tu tingkosna ulahononta Ulaon Adat i. Antong, arop situtu do rohangku sian parbinotoanhu nasaotik taringot tu Adat Batak naung husurathon on, boi nian marguna laho manamba hagirgiron ni angka Dongan Tubu Pomparan ni si Raja Hutagalung laho mangaradoti Adat Batak i songoni ma nang mar-Hata Batak pe. Tangan do botohon, ujungna jari-jari, jari-jari sampulu sude do i mampanggoari, molo adong nahurang lobi panuraton di panghataion di buku on, parjolo ma hami marsantabi., manang di hata Indonesia: kami terlebih dahulu memohon maaf. Horas ma dihamu, Panurat St. D.P.Hutagalung (O.ni si Salomo) Jalan Musyawarah 3 No.5 Srengseng Kembangan, Jakarta Barat 11630.

Pesta Unjuk ALAP JUAL Diinganan ni Hutagalung Ompu Tuan Napitu


ANGKA SIULAHONONHON DI PESTA UNJUK ALAP JUAL Diinganan Parpestaan Peranan pesta : di Pomp. ni Hutagalung Ompu Tuan Napitu PROTOKOL PARBORU PANDE JUHUT : ................... Ulaonna : ...................... PROTOKOL : Andorang so masuk Penganten dht Suhut Sihabolonan 1. Manggora : Di hita na mardongan tubu si Raja Hutagalung, Boru, Bere, Dongan Sahuta dohot AleAle, masuk ma hita tu bagas, jala hundulan di hita ima disabola siamun dung masuk tu gedung on. 2. Di hamu Pamoruonnami, Raja Simanjuntak; Amangboru, ma huparade hami inganan di hamu, di sabola hambirang dung masuk tu gedung on. 3. Paradehon PARHOBAS : a. Parhobas na di Pintu Masuk. b. Parhobas ni inganan ni Hula-Hula c. Parhobas si Jalo Tandok dohot Siuk d. Parhobas si pasahat ulak ni Tandok/Siuk 4. Masuk Penganten dohot Rombongan ni Suhut Sihabolonan

110

a. Di hamu Borunami na di pintu masuk, beha ma rade Suhut Sihabolona OK b. Di hamu nahuparsangapi hami, Amanta Raja dohot Inanta Soripada, ala naeng masuk ma Penganten dohot Uduran ni Suhut Sihabolonan, dohot hormat mangido hami, di na menyambut nasida, rap jongjong ma hita. c. Di hamu Suhut Sihabolonannami, Mauk ma hamu. .. MUSIK d. Dung sahat Penganten di Podium e. Mauliate ma di hamu hundul ma hita. f. BORUNAMI NA DI PINTU MASUK: beha ma rade hula-hulanta ? OK. g. Di hamu Suhut Bolonnami, ala naeng manjalo haroro ni Hula-Hula dohot Tulangta, ro ma hamu sian Podium i. h. Amang Parmusiknami, naeng manjalo haroro ni Hula-Hula dohot Tulangnami, mangarade hamu patupahon musik nahombar tu si. i. MANGGORA HULA-HULA dohot TULANG: Hata Panggoraon :Dihamu nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hulanami dohot Tulangnami, ndang namangorui di sangapmu Rajanami, alai namangait tu tingki do hita, asa sahali manjanghon ma hami nian Rajanami diharoromuna; jala tar- songon on ma panjanghonnami: Di-jolo ma uduran ni Hula-Hulanami Raja ...Ihut ma muse Tulangnami Raja Tulang Rorobotnami Raja...Bona Tulang Raja Dungi Bona Ni Arinami Raja ..Ihut ma HulaHula ni Namarhaha Maranggi Raja dohot Hula-Hula ni Anak Manjae Raja.. j. Masuk ma hamu Rajanami M U S I K 5. Dung sahat tu jolo didok ma : Horas ma di hamu Raja ni Hula-Hulanami dohot Tulangnami: ma huparade hami hundulan di hamu Rajanami, di sabola siamunnami, hundul ma hamu Rajanami. 6. BORUNAMI: patuduhon hami hundulan ni Raja ni Hula-Hulanta 7. PASAHAT ACARA PANGGORAON TU Protokol Paranak: Amangboru: ala naung singkop masuk sude Raja ni Hula-Hula dohot Tulangnami, hupasahat hami ma Acara Panggoraon tu hamu. Mauliate. 8. PROTOKOL PARANAK: Mauliate ma Tulang: Songoni ma di hamu Suhut Sihabolonan, ala naeng manjanghon haroro ni HulaHula dohot Tulangta ma hita, ro ma hamu sian Podium i. 9. Selanjutna songon dia panggoraon ni Parboru di Hula-Hula dohot Tulang, songoni do tong panggoraon di Paranak dohot pasahathon hundulan di nasida PASAHAT TUDU-TUDU NI SIPANGANON DOHOT DENGKE SIMUDURUDUR 10. Protokol Paranak: Beha Tulang naeng ro ma hami pasahat tudu-tudu ni sipanganon, mangarade ma hamu. 11. Protokol Parboru: Nauli Amangboru rade ma hami, ro ma hamu: Di hamu Suhut Bolonnami, ala naeng ro ma Borunta lao pasahat tudutudu ni sipanganon ro ma hamu tu inganan on. Songoni ma nang di hita na mar Dongan Tubu Pomparan ni si Raja Hutagalung ro ma hamu tu jolo on asa rap manjalo hita di tudutudu ni sipanganon napinasahat ni Borunta Jolo dipasahat ma Dengke asa masijalangan: 12. BORUNAMI: Boan hamu ma tuson Dengke sipasahatonta Hatana di napasahathon Dengke. Dihamu Borunami Raja .: Parjolo ma hita mandok mauliate tu Amanta Debata, siala Asi ni rohaNa dilehon dihita ari nauli, sadarion marlas ni roha. Nangkining, ma dipasahat hamu tu hami tudu-tudu ni sipanganon di ulaonta sadarion, las rohanami manjalo huhut mandok mauliate. Dison, ro do hami pasahathon tu hamu: Dengke simudur-udur, Dengke sitio, Dengke sahat, dohot tangiang pangidoan tu Tuhanta Pardenggan BasaI, Sai mudur-udur ma antong parhorason panggabeani di hamu, Dengke sitio ma on, asa sai tio ma nang angka parngoluan dohot pansamotani dapotonmu tu joloan on. Dengke sahat ma on, sai sahat ma tutu basabasahonon ni Tuhanta, angka nauli nadenggan nataparsinta di ankhonta naung mamungka parbagason on. Tung songon on pe naboi tarpasahat hami Dengke Simudur-udur on tu hamu ditingkion, las ma rohamu manjalo. Botima. Masijalangan.

111

13. Dihita na mar-Dongan Tubu Pomparan ni si Raja Hutagalung, Borunami dohot Berenami, Dongan Sahuta dohot Ale-Ale. Tarlobi ma di hamu Raja ni Hula-Hulanami dohot Tulangnami: Dison, nunga dipasahat Borunta Raja . tu hita tudu-tudu ni sipanganon di ulaonta sadarion, molo tung dijolo ni hasuhuton pe nuaeng tudu-tudu ni sipanganon on, naung rap manjalo ma hita di si. Mauliate ma. 14. Beha Amangboru Raja ; asa tapungka namarsipanganon, ala hamu do napatupahon sipanganon di ulaonta on, tu hamu ma hupasahat hami mamboanhon di tangiang laho mangan tu Tuhanta. Paranak pasahat sulang-sulang natabo tu Parboru 15. Manjahahon Daftar ni namamboan SIUK. 16. Marbagi Parjambaran Juhut: Sungkun-sungkun tu Paranak : 17. Amangboru Raja ., nagkining nunga dipasahat hamu tu hami tudu-tudu ni sipanganon di ulaonta on. Namanungkun ma hami tu hamu Amangboru, beha hatana taringot tu tudu-tudu ni sipanganon on. Alus ni Protokol Paranak : Mauliate Tulang, taringot tu tudu-tudu ni sipanganon naung hupasahat hami tu hamu ba hamu ma Tulang namangaturhonsa, sidapot solup ma hami. 18. Antong Amangboru, andorang so disseat raut, parjolo ma diseat hata; songon on ma na masa taringot tu parjambaran di hami si Raja Hutagalung: Selain ni Osang dohot Ihur-Ihur, sude ma tabagi dua: Jadi sipasahatonnami tu hamu ima: 2 soit, satonga somba-somba, dohot parsanggulan parhambirang. Beha Amangboru ? OK. PARANAK MANGIDO TINGKI MANJALO TUMPAK 19. Dihita namardongan tubu, Hahadoli dohot Anggidoli ro hamu tu joloon asa rap hita pature parjambaran on. antong molo dos tahinta, beha parjolo ma tapasahat jambar tu hula-hulanta?? (Horas jala gabe) Parbagi ni Parjambaran: 01. Osang himpal tu Hula-Hula : Raja . 02. Somba-Somba : Tulang : Raja .. Tulang Rorobot Raja Bona Tulang : Raja Bona ni Ari : Raja Hula-Hula Namarhaha Maranggi: 01 Raja . 02. Raja . 03. S o I t : 01. Ompu Datu Harean 02. Ompu Matasapiaklangit 03. Ompu Datu Sorga 04 Ompu Sibulungmotung 05. Ompu Partombus 06. Punguan ni si Raja Hutagalung 04. Parsanggulan Parsiamun : Boru dohot Bere ni Hutagalung 05. S o i t 08. Dongan sahuta + Ale-Ale 09. Pariban ni Hasuhuton Bolon (Br. ) 10. Pangula ni Huria 11. Dongan Parhundul Tulang ni Pangoli Boi do pasahaton ditingki pasahathon Tintin Marangkup. Protokol: molo tung adong nalupa hami di-napasahat parjambaran juhut on, masi-ingotan hita asa hugorahon hami parjambaran di nasida. Molo hurang Parjambaran i: dibuat ma sian Ihur-Ihur i.

112

07. Jambar ni : 1. Haha-Anggi nasapanganan 08. Jambar ni Haha-Anggi : Dongan Sabutuha 09. Natinggal i ma : jambar ni Suhut Bolon marhaha-maranggi Marhata Sinamot: Molo dung renta sude: Protokol: Di hita namardongan tubu Pomparan ni si Raja Hutagalung, Boru/Bere, Dongan Sahuta dohot Ale-Ale, tapadenggan ma parhundulta asa tipak hita laho mamungka panghataion dohot Raja ni Pamoruonta Raja . Borunami, ala naeng pungkaonta ma panghataion, denggan ma bahen hamu hundulan ni Hula-Hula dohot Tulangta. Di hamu Raja ni Hula-Hulanami/Tulangnami Hula-Hulanami Raja , Tulangnami Raja .. Tulang Rorobot: Raja .; Bona Tulang : Raja ; Bona ni Ari Raja ..; Hula-Hula ni namarhaha-maranggi :Raja dohot Raja .. Nunga huparade hami hundulan di hamu Rajanami disabola siamunnami, tangkas ma hamu hundul Rajanami laho maniroi hami di panghataionnami dohot Pamoruonnami Raja .. Gora tu Paranak Raja .: Di hamu Amangboru Raja Beha Amangboru, Marnida hita tu tingki, ma boi udutanta ulaonta ?? --OK Antong , jolo masipasangapan ma jolo hami namar-Dongan Tubu tarlobi dohot Hula-Hula dohot Tulangnami, asa hupataripar hami tu hamu panghataion. Masisungkunan Pomp. Ni si Raja Hutagalung: Protokol : Di hita na Mardongan Tubu Pomparan ni si Raja Hutagalung:, Songon naung rap hita umbotosa, ia Ulaonta on ima na dihasuhuthon ni Pomparan ni Ompu Miralopak, jala Hasuhuton Bolon ditingkion ima sian Ompu TUAN NAPITU. Sada do hita songon daion mual, sisada Anak, sisada Boru di sude ulaonta. Ia di hami Pomparan ni Miralopak ma nuaeng manghasuhuthon Ulaonta sadarion, songon nidok ni Umpama ma dohononnami: Tinallik huling-huling, tarida holi-holi, ia di hami Pomparan ni Miralopak ma nuaeng namanghasuhuthon ulaonta on, ba hamu Anggi doli Pomparan ni Ompu si Raja Ina-Ina ma panamboli. Antong, di hamu Anggidolinami Pomparan ni Ompu si Raja Ina-Ina: Matasapiak Langit, Datu Sorga, Sibulungmotung, dohot Partombus. Hamu ma Anggidoli namasiaturan, na gabe Raja Parsinabung, hupasahat hami ma tu hamu. Mauliate ma. Songoni ma nang di hamu Hahadolinami Pomparan ni Ompu Datu Harean, hamu ma Hahadoli na gabe Suhut Paidua di ulaonta on laho mangalusi molo tung adong sungkun-sungkun sian Anggidolinta si Raja Ina-Ina. Mauliate ma Masisungkunan ma Raja ni Anggi Doli: Matasapiak Langit, Datu Sorga, Sibulungmotung, dohot Partombus manang ise ma sian nasida nagabe Panamboli/Parhata Dung sada roha nasida dipungka ma manghatai, songon on: PARSINABUNG : Dihamu Suhutnami, Gokkon sipaimaon, Jou-jou sialusan, ia nunga ro hami nuaeng dison lao mangalusi gokkon dohot jou-joumu, jala hundul hita nuaeng di amak tiar dialaman antaran nabidang on asa tiar ma antong parsaulian tiar parhorason panggabeani dihita tumpahon ni Amanta Debata Parasirohai. Ia naung butong hita mangan indahan nalas, sagat marlompan nataboi, huhut minum aek sitio-tio napinatupamuna, sai pamurnas ma i tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu sipaneang holiholi, ia namanungkun ma hami tu hamu Hahadoli, dia ma nangkatna dia ma ultopna, dia ma hatana dia ma nidokna dialusi Raja ni Hahadoli ma. SUHUT PARBORU PANGALUSI: Horas ma jala gabe Anggidoli, mauliate ma di Tuhanta Pardenggan basai, mauliate ma nang dohononnami tu hamu diholong nirohamunai di hami, ro do hamu antong mangohi gokkon dohot jou-jounami, Sai ro ma haroan marharoan tu joloanon, jagar hata dibahen hamu songon namarlompan hunik, jala dipatama hamu hata i songon namartondi eme, sai tubu ma najagar tu hita

113

on tumpahon ni Amanta martua Debata, dohot Tondi ni Amanta Raja naliat nalolo on. Ia hata ni sipanganon naung tapangani Raja ni Anggidoli dohononnami ma: Godang sibutong-butong otik sipir ni tondi, ia tung so sadia pe sipanganon dohot siinumon naung tahasagathon i ba sai pamurnas ma i tu daging saudara tu bohi. Ndang namangholit hami ba molo tung pe namangholit sai tamba ma naniholit. Ia alus ni sungkun-sungkun ni -Anggidoli paboaonnami ma tutu: Parhorasan Panggabean do Anggidoli. Botima PARSINABUNG Horas ma jala gabe Hahadoli, parhorason panggabean do hape pinaboana, ia marangkup songon nahundul, mardongan songon namardalan, marangkup do nauli mardongan do nadenggan, asa tangkas ma purba, tangkas ma angkola, asa tangkas hita maduma tangkasan ma namamora, tumpahon ni Tuhanta: asa angkup ni parhorasan panggabeani tangkas ma dipaboa Hahadoli asa dibege angka Amanta Raja dohot Inanta soripada tarlobi Hula-hulanta. Dohot Tulangta. Songoni ma hahadoli sungkun-sungkunami, dialusi Hahadoli ma. SUHUT PARBORU PANGALUSI Horas ma jala gabe Anggidoli; marangkup do tutu nauli mardongan do nadenggan asa tangkas ma purba tangkas ma angkola asa tangkas hita maduma, tangkasan ma namamora marhite-hite pasupasu ni Tuhanta, ba angkup ni parhorasan panggabeani paboaonnami ma tutu: Ia diari nauli ari nadenggan on nanilehon ni Tuhanta dihita marlas ni roha, na ro do pamoruonta, Raja mandapothon hita Hula-hulana, jala naung masiadopan hita nuaeng di bagas namarampang namarjual sigonggom pangisina on, ba asa, haru tumangkas botoonta diharoro nasida, ba hupasahat hami ma tu hamu Anggidoli laho manungkun haroro nasida mandapothon hita, botima Anggidoli PARSINABUNG Horas ma jala gabe diboa-boamu, na ro do hape pamoruonta Raja , mandapothon hita. Hata ni parsinabung tu Horong Hula-Hula: Songoni ma dihamu nahuparsangapi hami Raja ni HulaHulanami dohot Tulangnami: (digorahon ma Marga nasida mamungka sian: Hula-hula-TulangTulang Rorobot-Bona Tulang-Bona ni Ari Hula-Hula ni namarhaha-maranggi dohot Hula-Hula ni Anak Manjae) laos didok ma : Rajanami, Raja Bolon: (digora ma Marga ni sude Hula-Hula sesuai tu susunanna) songon naung rap hita umbege boa-boa sian Suhut Sihabolonan, ia sadarion nunga masiadopan hita dohot Raja ni Pamoruon Raja .. na ro mandapothon hita di hutanta on. Namanungkun ma hami: Beha Rajanami, ma denggan hundulanmu na huparade hami di siamunnami? Mauliate ma: antong, naeng pungkaonnami ma manghatai dohot Raja ni Pamoruonnami, asa didok Ompunta naparjoloi: Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari, Raja na burju do hamu manuturi dohot naburju mangajari hami Pamoruonmuna dipanghataionnami dohot Pamoruonnami. Mauliate ma. diandehon ma hatana tu Raja Parhata ni Paranak. Boha di hamu Pamoruonnami, Raja ..marade hamu asa manghatai hita PARANAK- (Pangalusi parjolo: Protokol) Horas ma jala gabe Rajanami, Marade be alai Rajanami asa tangkas hami laho mangalusi sungkunsungkun ni Rajai lehon hamu ma jolo tingki dihami asa manghatai jolo hami namarhaha-maranggi tarlobi dohot Hula-hulanami. (Panghataion namasipasangapan namardongan tubu Paranak dohot Hula-Hulana sarupa do songon panghataion ni Parboru di namasipasangapan) Dung dapot nasida Raja Hata laos Raja Hata i ma na paboahon kesiapan nasida tu Parhata ni Parboru. Rajanami ma rade be hami pamoruonmu, tapungka ma ulaonta PARBORU Horas ma jala gabe Raja ni Boru. Ia didok umpama: dolok ni Sipakpahi Panatapan tu Sibuluan, asa tapungka manghatai Raja ni Boru pasahat hamu ma jolo Pinggan Panungkunan PARANAK Mauliate ma Rajanami, ia binsar songon mataniari, marsinondang songon bulan ba nunga manggora hula-hula laho mamungka manghatai ba dison pasahatonnami ma Pinggan Panungkunan.

114

Borunami, pasahat hamu Pinggan Panungkunan on tu jolo ni Hula-hulananta PARBORU Mauliate ma Raja ni Boru (Amangboru), dison nunga dipasahat hamu Pinggan Panungkunan, Pinggan sitio suara, asa tio marsoara, , Pinggan Pasu, nahot dihundulanna, sai hot ma pasu-pasu ni Tuhanta dihita, songoni muse peak do diatasna Napuran sirata bulung sipalas roha ni Inanta Soripada/ Boru ni Raja, ba sai rata ma antong parhorasan panggabean i dapotonta tujoloan on, huhut do dison boras sipir ni tondi, parbue siribur-ribur sai anggiat ma torop maribur angka pomparanta huhut matangkang manjuara, asa pir ma pongki bahul-bahul pansalongan, pir ma tondi sai tu tambana ma pansamotan, dison muse ringgit sitio suara/Rupia namararga, homitan ni boru ni Raja, sipatamba las ni rohanta diloloan bolon on. (dibuat parsinabung ma hepeng i 3 lembar, salembar dilehon tu Dongan Tubu di hambirang, salembar tu siamunna, salembar di Parsinabung) Laos didok ma hatana : Amangboru: Nunga hujalo hami Pinggan Panungkunan on, nuaeng hupasahat hami muse tu hamu asa gabe Pinggan Pangalusi. Dijou Boru : Hamu Borunami pasahat hamu ma jolo Pinggan Panungkunan on tu Raja Paribanmu: Manghatai ma hita Amangboru: Ba ia hundul hita nuaeng diatas ni amak tiar dijabu namarampang namarjual sigonggom pangisina, sai tiar ma antong parhorasan panggabeani di hita tu angka ari na ro. Ia nunga simpul hita mangan indahan na las, hinabosurhon, huhut marlompan natabo i, nihasagathon, songoni nang minum aek sitio-tio, sai tu tiona ma angka pansamotan, parsauliani tu joloanon tumpahon ni Amanta Pardenggan Basai. Ia namanungkun ma hami nuaeng Raja ni boru Dia ma nangkatna dia ma ultopna dia ma hatana dia manidokna dipaboa Raja ni Boruma. PARANAK Horas ma jala gabe Rajanami, Andorang so hualusi hami sungkun-sungkun ni Raja i dohononnami ma: Tangan do botohon. Ujungna jari-jari, jari-jari sampulu sude do i marpanggoari, andorang so nidok hata sidohonon, parjolo ma hami marsantabi: Sungkun-sungkun ni Raja i alusannami ma tutu : songon nanidokmunai ma tutu .. songon nanidokmunai ma tutu, sai tu tiarna ma parhorasan panggabeani sai lam tu tiona angka pansamotani dihita tu angka ari nanaeng ro: Taringot tu Sipanganon masak Rajanami dohononnami ma: Godang sibutong-butong, otik sipir ni tondi. Tung so sadia pe nahuparade hami sipanganoni, sai pamurnas ma i tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu mai sipaneang holi-holi, hinarat pangkal ni tobu lam tu tonggina, ndada namangholit hami Rajanami tung sibahenon do so sadia, molo tung pe namangholit Rajanami siala ni tangiangmu tu Amanta Debata sai tu tambana ma naniholit. Sai songon bagot namarhalto ma natubu di robean, horas ma hamu Rajanami namanganhon horas antong nang hami namangalean. Taringot tu sungkun-sungkun ni Rajai, alusannami ma tutu: Parhorasan Panggabean do nidokna, boti ma Rajanami. PARBORU Horas ma jala gabe Amangboru dialusmunai, ia didok hamu parhorasan panggabean do hape nanidokna, ba mauliate ma tadok tu Amanta Debata Pardengganbasai, tutuma songon nanidokmunai sai songon bagot namarhalto ma natubu dirobean, sai horas ma hami namanganhon horas ma hamu namangalean., asa. Timbo dolok martimbang panatapan tu pangaloan, Sai manumpak ma Amanta Debata nadiginjang, sai ro ma dihamu singkat ni i marlipat ganda angka pansamotan Ia namarangkup songon nahundul, mardongan songon namardalan, marangkup do nauli mardongan do nadenggan, asa tung tangkas ma purba, tangkas ma tutu angkola, asa tangkas hita Maduma, tangkasan ma naMamora, angkup ni parhorasan panggabean i haru tangkas ma dipaboa Raja ni Boru, asa tangkas dibege angka Amanta Raja, dohot Inanta Soripada tarlobi angka Raja ni Hula-Hula, dohot Tulangnami, botima da Raja ni Boru PARANAK I ma tutu Rajanami, mansai las situtu rohanami umbege sungkun-sungkunmunai, tutu ma hamu sisuan bulu jala panjala, siboto uhum do hamu jala angka anak ni Raja.

115

Songon nanidokmunai Rajanami asa tangkas ma purba tangkas ma angkola, jala asa tangkas hita maduma, tangkasan ma namamora, paboaonnami ma rajanami angkup ni parhoransan panggabean i: Didok umpama ni ompunta najolo: Denggan ma bulu godang, denggan baen hite-hite. Molo adong anak manang boru magodang denggan ma asa hot ripe. Asa tubuan laklak tubuan singkoru, tubu sanggar diparsopoan, asa tubu dinasida anak dohot boru jala jengkar-jengkar dihangoluan. Ia dimanang piga ari nasalpu nunga ro hami manomba hamu Rajanami, jala ma satahi saoloan hita Rajanami disangkap ni angka anakhonta asa hot ripe, jala nagkining diparnangkok ni mata ni ari nunga rap hita mangudurhon anakhontai tu adopan ni Debata di Bagas JoroNai asa manjalo pasupasu parbagason marhite Naposo ni Tuhanta. Nunga terlaksana i dohot denggan.sohariboriboan, Mauliate ma di Tuhanta Pardenggan Basai. Mauliate ma di Tuhanta Pardenggan Basai. Marpungu ma hita nuaeng dibagas namarampang namarjual sigonggom pangisina on, asa mangido ma hami nian Rajanami diharadeon ni rohamu asa tauduti ma nian ulaonta NA - MARHATA SINAMOT PARBORU Tutu ma nanidokmunai Amangboru, denggan ma bulu godang denggan baen hite-hite molo dung magodang anak manang boru denggan ma asa hot ripe. Jala didok hamu asa tauduti ulaonta NAMARHATA SINAMOT. Mauliate ma di Debata:, Mauliate ma dihamu Raja ni Borunami. Ai nunga pitu lilinami paualu jogianami, nunga nauli nipinami ma adong hamu pandurungannami,, ba tangkas do huboto hami anggo hamu : Pat ni gaja tu pat ni hora angka pomparan ni Raja do hamu jala angka namamora. dibahen i pasahat hamu ma sinamoti mansai godang. Botima hatanami Raja ni Boru PARANAK Mauliate ma Rajanami, tutu do nanidokmunai Pat ni gaja tu pat ni hora angka anak ni Raja do hita jala angka namora, alai tumangkas do Rajanami dohononnami rap Anak ni Raja do hita naburju marroha. Ala ndang imbulu sinuanhon be hami jala huling-hulingnilangkophon tu hamu Rajanami, naung borumuna hian do hami sian angka ompunami,. Ai songon nidok ni umpamai Rajanami Urat ni Singkoru, dihunghupi bulung bira, anggo haburjuon ni hamu Raja Hutagalung marboru nunga tarbarita sahat ro didia. Mangingot i do hami Rajanami umbahen nabarani hami ro toadopanmu ai ida-ida do nabutong jorajora do namale. Jadi namarsomba ma hami tu hamu Rajanami taringot tu Sinamot ni Parumaennami, tarsongon on ma nian Rajanami elek-eleknami asa si sahali manombahon ma hami Rajanami disomba ni Uhum, somba ni Adat di-godang ni Sinamot ni Parumaennami sipasahatonnami tu hamu Hula-Hulanami. Songoni ma somba pangidoannami tu hamu Rajanami. PARBORU Horas ma jala gabe Raja ni Boru, pangidoanmu asa sahali mangelekhon sahali manombahon hamu di somba ni uhum, somba ni Adat, dohot godang ni Sinamot, anggo ahu sandiri ala tangkas do hamu tinanda naburju marhula-hula. alai Amangboru, asa tung tangkas begeon ni angka Amanta Raja dohot Inanta Soripada dipangidoanmu di Somba ni Uhum, Somba ni Adat dohot di hata ni Sinamot sipasahatonmu haru dipaboa Raja ni Boru ma PARANAK Mauliate ma Rajanami, malambok pusu, tangkas ma tutu paboannami pangidoannami tujolo ni Rajai, di Somba ni Uhum, Somba ni Adat dohot dihata ni Sinamot sipasahatonnami tarsongon on ma Rajanami pangidoannami: di hata ni Sinamot: SITOMBOL ma nian Rajanami. ALAP JUAL ma Parumaennami jala ULAON SADARI. Songoni ma jolo somba pangidoannami Rajanami. PARBORU Dihita namardongan tubu, songoni nang Boru dohot Berenami, tarlobi di hamu sude nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hulanami dohot Tulangnami, nunga rap umbege hita dipangidoan ni pamoruon asa sisahali mangelekhon/manombahon ma nasida Disomba ni Uhum, di somba ni Adat dohot di hata ni Sinamot sipasahaton nasida, ima Sinamot na-Gok Sitombol, Alap Jual ma Borunta jala Ulaon Sadari, beha alusmu:

116

Songon on ma pangatur ni panungkunan: BORU : Mauliate ma Rajanami, diingot hamu do hami antong Borumu, anggo sian hami Borumu, alusnami sipangihut do anggo hami, songon dia pe haputusanmu Rajanami, namangihuthon ma hami, botima hatanami Rajanami. Parhata Parboru mangandehon hata tu sude Hula-Hula: Di hamu saluhutna Hula-Hulanami; (unang lupa mandok Harajaon Nasida Hula-Hulai) nunga rap hita Rajanami umbege pangidoan ni Pamoruonnami di Somba ni Uhum, Somba ni Adat dohot di hata ni Sinamot sipasahaton nasida tu hita asa sahali mangelekhon, sahali manombahon. Andorang so hualusi hami pangidoan ni Pamoruonnami asa pos rohanami Rajanami mangido ma hami di-panuturion sian hamu sude Hula-Hulanami dohot Tulangnami, ai songon nidok ni Ompunta sijolo-jolo tubu : Dipudi hamu sipaimaon, dijolo hamu siaduon, Sihorus nasuksuk do hamu, sigohi nalonga, hupasahat hami ma panghataion on tu hamu Rajanami. (laos digora ma Boruna laho pasahathon Microphone tu Hula-Hula) Hata sian Hula-Hula: (dung jolo masisisean horong Hula-Hula, dipasada ma hatana laos Hula-Hula (tulang ni Boru Muli ma) na manghatahon:) Horas ma jala gabe dihamu Raja ni Borunami, Taringot ni pangidoanmu tu hami hula-hulamu dohot Tulangmu, nunga satahi hami, ahu ma namangalusi: Mansai las rohanami umbege panghataionmuna hamu namarhula-marboru naung masipaolo-oloan ba sian hami hula-hulamu sidohononnami tu hamu ba Balintang ma Pagabe tumandanghon sitadoan, sai Asi ma roha ni Tuhanta, ba arimuna ma gabe molo olo hamu masipaolo-oloan. Songoni ma hata sian hami hula-hulamuna PARBORU Didok ma mauliate di paniroion ni Hula-Hula. DONGAN TUBU: (tarsongon on ma nian alus sian dongan tubu) mauliate ma Hahadoli/Anggidoli, songoni pos ni roham dipangidoan ni Pamoruonta songoni do nang hami, tandokmu do tandokku, pandokmu do pandokhu, ba naung sahata ma hita Hahadoli/Anggidoli songon dia pandokmu/ alusmu tu Pamoruonta songoni do nang alusnami, hupasahat hami ma tu Hahadoli PARBORU Songoni ma dihamu Raja ni Pamoruonnami, nunga dibege hamu panghataion sian Dongan tubu, Borunami, tarlobi sian Hula-Hulanami, alai andorang so hualusi hami pangidoanmunai Amangboru, haru dipatangkas Amangboru ma Somba ni Uhum, somba ni Adat dohot godang ni Sinamot ni Borunami nanaeng sisombahononmu tu hami, asa dibege sude Amanta Raja dohot Inanta Soripada naliat nalolo, songoni ma Raja ni Boru PARANAK Horas ma jala gabe Rajanami, ala dison do hami namardongan tubu, borunami, tarlobi dohot hulahulanami, asa tung tingkos pos ni rohamu naung sahata hami taringot tu elek-eleknami i tu hamu, lehon hamu ma jolo tingki dihami asa manghatai hami Rajanami. Catatan : 1. Adong do sipata: andorang so dipangido Prsinabung Parboru alus sian Boru, Dongan tubu dohot Hula-Hula, jolo didok tu Paranak asa jolo Hubege hami, naung satahi hamu di pangidoanmuna i. 2. Molo songoni sipata: dinapaboahon sisahali manombahon, sisahali mangelekhon i Paranak gabe dohot ma didok godang ni Sinamot i. 3. Hape maksud ni pangidoan sisahali manombahon-sisahali mangelekhon dope anggo sialusan (ai tarida disi pos ni roha) Hata Pangidoan ni Paranak tu Dongan Tubuna, Boruna dohot Hula-Hulana: Hata pangidoan tu Hula-Hula dohot Tulang: Songoni ma dihamu saluhutna nahuparsangapi hami Raja ni Hula-Hulanami dohot Tulangnami nunga dibege hamu pangidoannami tu Raja ni Hula-Hulanami asa sahali manombahon sahali mangelekhon nian hami, disomba ni uhum somba ni adapt dohot digodang ni Sinamot sipasahatonnami tu hula-hulanami. Andorang so huhatahon hami, mangido ma hami Rajanami dipanuturion sian hamu

117

dipangidoannami i, ai didok umpasai do: Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari Raja naburju do hamu namalo manuturi jala naburju mangajari. hupasahat hami ma panghataion tu hamu Rajanami, botima. (huhut dijou Boruna laho pasahathon Microphone)

Hata sian Hula-Hula ni Paranak, hata sian Boru dohot Dongan Tubuna Ndang pola berbeda i sian hata ni Hula-Hula, Boru dohot Dongan Tubu ni Parboru. Dung dapot Paranak alus, didok ma: PARANAK Rajanami, Hula-Hulanami nunga dibege hamu panghataionnami, nasatahi do hami namardongan tubu, borunami tarlobi hula-hulanami, dipangidoannami asa sahali manombahon hami di godang ni Sinamot sipasahatonnami. Antong Rajanami, mangoloi pangidoanmunai asa dohononnami ma Somba ni Uhum, Somba ni Asdat dohot Hata ni Sinamot, songon on ma pangidoannami Rajanami: di godang ni Sinamot, disi ma Horbona, disi ma Lombuna, Hodana, Masna, dohot Serena, alai pangidoannami, hupasada hami ma i gabe Rupiah ni Pamarentanta asa unang pola lola hamu Rajanami. Ia Sinamot nagok sipasahatonnami: Sitombol ma Rajanami, Alap Jual ma Parumaennami, jala Ulaon Sadari. jala godang ni Sinamot i Rajanami sombahononnami ma Rp. 30.000.000,== PARBORU Mauliate ma Raja ni Boru, Rp. 30.000.000,== ma hape sinamot sipasahatonmu, sitombol, Alap Jual dohot Ulaon sadari alai nang pe songoni anggo upa ni suhi ni ampang naopati dohot angka nahombar tusi pasahatonmu do ate Amangboru. PARANAK: Baris-baris ni Gajah dirura pangaloan molo marsuru Raja dae ma sooloan ba songon dia pandok ni Rajai huoloi hami ma i Rajanami. PARBORU Songoni ma dihita saluhutna napunguon, tarlobi dihamu Hula-Hulanami dielek-elek ni Pamoruonnami dihata ni Sinamot nunga rap umbege hita, godangna i ma Rp.30.Juta sitombol, Alap Jual, Ulaon Sadari tamba ni Parjambaran tu Suhi ni Ampang na Opat. Laos dipasahat hatana tu Suhut Sihabolonan: di hamu Suhut Sihabolonannami, didok natua-tua do Lasiak natata didia panggilingan, manghatai pe Raja hata tu Raja hata, dihamu Suhut Sihabolonan do anggo keputusan. Nunga dipaboa pamoruonta pangidoan nasida di somba ni uhum, somba ni adat dohot godang ni Sinamot ni Borunta sipasahaton nasida godangna Rp. 30.000.000,== Sitombol, Alap Jual, Ulaon Sadari. Hupasahat hami ma tu hamu. Hata Alus sian Suhut sihabolonan/Paidua ni Suhut: Horas ma jala gabe, dihamu Hahadoli/Anggidoli dangkana do rantingna songon dia hata ni hahana songoni do hata ni angina,. Mauliate ma dihamu saluhutna , sada do hita songon daion mual, sisada Anak sisada Boru, songon dia pe naung dihatai hamu dohot pamoruonta, molo dung denggan dirohamu nadohot do hami marlas niroha disi, Mauliate ma dihamu. PARBORU Dihamu Raja ni Pamoruonnami, nunga be sisada hata sisada pandohan hami Hula-Hulamuna: sai songon nidok ni umpasa ma dohononnami: Amporik mallipik, Onggang marbabang, sai gabe ma parsinamot naotik, gabe ma parsinamot nagodang. Dipangidoanmuna asa sombahononmu ma godang ni Sinamot sipasahatonmu tu hami Hula-Hulamuna godangna Rp. 30.000.000,== sitombol, Alap Jual, Ulaon Sadari tambani Upa ni Suhi ni Ampang na-opat huoloi hami ma i, Horas ma jala Gabe, ro ma hamu pasahat hamu ma. PARANAK Horas ma jala Gabe Rajanami, Mauliate ma dipangoloionmuna dielek-eleknami. Laos digora ma Suhut Paranak huhut mandok songon on:: di hamu Suhut Sihabolonan, nunga tangkas dioloi Hula-Hulanta pangidoanta di godang ni Sinamot sipasahatonta, ro ma hamu laho pasahathon Sinamot Nagok tu Hula-Hulanta..

118

Borhat ma Suhut Sihabolonan Paranak : Inang ni Pangoli ma maniop Pinggan marisi boras dohot Hepeng Sinamot i, diatas telapak tangan huhut ditortorhon. Parjolo dipasahat ma jolo tu jolo ni Parsinabung Paranak jala sian i tu jolo ni Parsinabung Parboru, dungi borhat ma nasida tu Suhut Sihabolonan Parboru naung rap jongjong di Podium. Detortorhon ma mamungka sian partopi ni na jongjongi jala parpudi sahat ma tu Inang ni Boru Muli naung paradehon Ulosna manjalo Sinamot i. Diusehon Inang ni Paqngoli ma Sinamot dohot borasi, tu bagasan Ulos i dungi masijalangan. Hatorangan ni si Jalo Sinamot dohot Jambar Hepeng (Upa) Suhut sihabolonan Parboru = Sijalo Sinamot sian Suhut Paranak Borhat ma pasahat Panandaion: Pamarai ni Paranak = Sijalo Upa Sijalo Bara sian Dongan saama ni Parboru Anak Manjae di Paranak = Sijalo Upa Simandokhon /Iboto ni Boru Muli (dipasahat Suhut Paranak nidonganan ni Suhut Parboru) = Upa Tulang Hula-Hula pangalapan Boru (Tulang ni Boru Muli) Sihunt Ampang ni Paranak = Sijalo Pariban (Haha ni Boru muli naung hot ripe manang Namboru ni Boru muli) SUHI NI AMPANG NAOPAT di Parboru ima: Sijalo Bara Simandokhon Pariban dohot Tulang AMPANG ima Suhut Sihabolonan Parboru namanjalo Sinamoti sian Paranak Pomparan ni Ama ni Suhut marhaha maranggi = Sijalo Upa Todoan Pomparan ni Ompung Marhaha marangg = Sijalo Upa Panghaei Pomparan ni Amang mangulahi Marhaha maranggi = Sijalo Upa Bola Tambirik Iboto ni Suhut = Sijalo Upa Parorot Punguan ni Marga = Sijalo Upa Punguan Pinggan Panganan = tu Parboru upa ni natorop (dung sahat Pinggan Panganan sian Paranak tu Parboru, asa dihatai Tintin Marangkup) Tulang ni Hela = Sijalo Upa Tintin Marangkup (napasahathon Suhut Parboru nidonganan ni Suhut Paranak) Hata ni Suhut Parboru: Dihamu Dongan Sahundulannami, Tulang ni Helanami Songon nidok ni umpasa: Hot do jabui, hot margulang-gulang, tung boru ni ise pe dialap bereniba, tong do i boru ni Tulang. Tingkion, Borunami ma jolo dialap beremu, Godang do hujalo hami sinamot ni borunta i, dison otik godang sian sinamot i pasahatonnami sipalas rohamu dohot pangidoannami tung borunami pe dialap beremi ba sisada boru ma hita di borunta i. Mauliatema Catatan: dinadeba rap pasahathon do tu Tulang ni Hela: Jambar Juhut dohot Upa Tintin Marangkup. Molo songoni caran: parjolo ma dihatahon Jambar Juhut i. Taringot tu Pinggan Panganan dohot Ulos Tinonun Sadari, nunga ditontuhon hian, masinangkohi tangga ni balatukna, lapatanna: masi-isi di horongna be. PARBORU: Amangboru, nunga mansai las rohanami dipangoloionmu tu pangidoannami, dohononnami ma: Timbo Dolok Martimbang, panatapan tu Pangaloan. Sai Asi ma roha ni Amanta Debata na di Banua Ginjang, sai ditambai ma dihamu singkat ni i, marlipat ganda angka pansamotan. Angkup ni i Amangboru, asa dos nangkokna dohot tuatna, atik adong sihol ni rohamu sipangidoonmu sian hami hula-hulamu, rade do hami patupahonsa ontak ni natarpatupa hami, didok Amangboru ma: Sahat ma panghataion tu namangido Ulos Herbang. Biasana ma tontu godangna, jala ndang pola ganjang be panghataion taringot tusi, migor ma didok Parboru asa mangarade nasida: Pardalan ni napasahathon Ulos herbang : 01. Ulos Pansamaot : tu Natoras ni Pangoli dipasahat Natoras ni Boru Muli.

119

02. Ulos dohot Mandar Hela : tu Penganten dipasahat Natoras ni Boru Muli. 03. Ulos tu Pamarai : dipasahat si Jalo Bara 04. Ulos tu si Hunti Ampang : dipasahat si Mandokhon 05. Ulos tu Anak Manjae : dipasahat namartinodohon SUHI NI AMPANG NA OPAT DI PARANAK ima: 1. Pansamot, 2. Pamarai, 3. si Hunti Ampang 4. Anak Manjae. AMPANG : ima Pangoli Selanjutna: Parsinabung ma mangatur napasahathon Ulos Herbang tu Paranak. Sude napasahathon Ulos Herbang sian Parboru tu Paranak ima angka Dongan Tubu ni Parboru. Pasahat Ulos tinonun sadari : songon cara ni napasahathon Pinggan Panganan. Mandok hata Hasuhuton Parboru Mangampu Hasuhuton Paranak dohot Penganten Olop-Olop Ulaon Sadari : Marune Paulak Une (laos manjalo Parumaen) Boanon ni Paranak : Namargoar dohot saotik indahan Boanon ni Parboru : Rap dohot Boru Muli, Dengke simudur-udur, lampet d.n.a. Jaloon ni Parboru: Upa Panaruhon tu Ina dohot Pasituak na tonggi tu Ama. Panutup : Marende Martangiang sian Parboru. HORAS JALA GABE

TARINGOT TO NAMONDING

Mansai godang do siidaon namasa di parmonding ni naung hot ripe, ima diangka ulaon siulahonon ni angka dongan tubu, boru dohot hula-hula ni na mondingi. Nian, nunga ulaon di arsak ni roha, ai marsak ma antong na mateani dohot sisolhotna ala namonding sahalak nanihaholongan ni roha nasida. Hape, ala ni angka ulaon Adat na sipatupaon di parmonding ni Ama manang Ina jotjot do timbul salah paham mardomu tu Adat hasomalan ni angka nasasaOmpu (Suhut dina mondingi) dohot Adat hasomalan ni Hula-Hula ni namondingi. Adong nahuadopi Paradaton di namonding songon on: Monding ma Ama Simatuana/Hula-Hulana ma na pasahat Ulos Saput dohot Ulos Tujung: (didok ditingki namonding sada Ama di nasida Marga ..Par Balige) nahinabaluhon ni Ina tubu ni dongan par-Silindung, jadi ditingki martonggo Raja (mangarapot istilahna di Jakarta on) didok Suhut di Namondingi ma na Simatua (Hula-Hula) ni namondingi sibahen Saput dohot Tujung. Monding ma Ina tubu ni dongan Par-Silindung, nahinabaluhon ni Ama sian Humbang topi tao, didok : Simatuana (Hula-Hula) ni Ama namabalui ma mambahen Saput jala Tulangna mambahen Tujung: Molo monding sahalak Ama di nasida Tulang ni namonding mambahen Saput alai anggo namambahen Ulos Tujung tu Ina namabalui ima Simatua /Hula-Hula ni na mondingi. Molo di Silindung songon naung somal niida dohot niulahon molo monding Ina manang Ama ba Tulangna do sibahen Saput jala Hula-Hulana sibahen Tujung. Unduk marmeme Anak unduk do marmeme Boru: ido pandohan ni Ompunta sijolojolo tubu, jala

120

songoni do nang di parsorang ni dakdanak di Pamoruon, dakdanak baoa manang dakdanak Boruboru migor do ro Hula-Hulana (Tulangna) mamboan Aek ni Unte dohot pasahat Ulos tu dakdanak nabaru sorangi jala didok ma Ulos Parompa. Mangoli Anak Baoa manang Muli Borui ba Tulangna do napasahat Ulos, jala didok ma nuaeng goar ni Ulosi Ulos Holong. Monding pe Bere Baoa manang Bere Boru-Boru Tulangna ma napasahat Ulos Saput. Ima Ulos parpudi tu Berena namondingi. Di sude ulaon las ni roha, tongtong do tapasangap Tulang ni Ina na tadok panjouon tu nasida : Tulang Rorobot (Tulang Narobot) namarlapatan sipasahat Ulos ma nasida tu Ina di na robot (molo monding) Songoni do nang di Na-MANGOMPOI JABU NAIMBARU Tulang ni Amai do naberperan anggo napasahat Ulos Herbang, baru pe diuduti dohot Ulos Herbang sian Hula-Hulana. (sitaringotanta muse dipudi ima taringot tu ULAON MANGOMPOI JABU, Jala ido dasarna molo mompo namonding tu jabu-jabuna (batangna) Tulangna do namenyaksihon laos napasahathon Ulos Saput tu namompoi (namondingi). Diuduti ma muse dohot Hula-Hulana napasahat Ulos Tujung tu namabalui. Molo tung pe adong angka pangulaon di napasahat Ulos Saput dohot Ulos Tujung namarasing-asing sian nasomal niulahon, denggan ma Hasuhuton ni na mondingi masipasangapan dohot horong ni Hula-Hulana asa mardalan ulaoni dohot denggan. TARINGOT TU NAMONDING: 01. Monding Baoa manang Boru-boru naung hot ripe alai ndang mardakdanak dope. 02. Monding Ama/Ina naung adong anakhonna (dakdanak/posoposo dope) 03. Monding Ama/Ina alai ndang adong dope naung hot ripe anakhonna 04. Monding Ama/Ina naung adong anakhonna hot ripe alai ndang marpahompu dope 05. Monding Ama/Ina naung ganjang umurna lobi 70 taon alai ndang mardakdanak (punu) 06. Monding Ama/Ina naung marpahompu alai adong dope anakhonna dakdanak 07. Monding Ama/Ina naung hot ripe sude anakhonna alai ndang marpahompu dope. 08. Monding Ama/Ina naung marpahompu sian Boruna alai ndang marpahompu dope sian anakna 09. Monding Ama/Ina naung marpahompu sian Anak dohot sian Boru alai adong dope anakhonna na so hot ripe. 10. Monding Ama/Ina naung marpahompu sian sude anakhonna alai holan sian Boruna 11. Monding Ama/Ina naung marpahompu sian Anak dohot sian Boru (sude ma hot ripe) Di tingki na parpudi on mardomu tu Program Keluarga Berencana mungkin godang ma na monding Saur Matua alai anggo umurna poso dope ala ma marpahompu sian Anak dohot sian Boru ai holan dua do anakhonna (sada anak sada boru) 12. Monding Ama ndang adong dope na hot ripe anakhonna alai monding ina namabalui dung marpahompu sian anak dohot sian boruna (sude anakhonna ma hot ripe) 13. Monding Ama/Ina naung marpahompu anakhonna (marnini manang marnono) 14. Monding Ama/Ina naung marnini-marnono, sahat tu mungkin namarondokhondok. Godang dope nian ragam ni na monding diluar ni naung ni dok diginjangi, alai ndang sudenai nanaeng si taringotan di Buku on. ULAON DI NA MONDING NAUNG HOT RIPE 01. MONDING Baoa manang Boruboru naung hot ripe alai ndang mardakdanak dope. Mardalan do dison ulaon napasahat Ulos Saput dohot Ulos Tujung. Jala panimpuli ni ulaon songon on: Molo monding Ina, Simatua ni namabalui ma pasahat Ulos Tujung tu Helana jala dipasidung ma namangungkap Tujung dung mulak sian udean. Molo monding Ama dipasahat hula-hula ni namondingi ma Ulos Tujung tu Ina namabalui Ditingki di jabu dope bangkei, manghatai ma Parboru tu Natoras ni Ama naung mondingi manungkun taringot tu Boruna naung mabalui. Parboru : Beha do Lae nang hamu Ito, taringot ni Parumaenmu naung mabalu on, adong dope

121

rohamu manahani ibana asa tinggal rap dohot hamu. (maksudna: atik adong anggi ni namondingi naeng patohoon ni Paranak dope tu Boru namabalui) Paranak : Mauliate ma Tunggane nang di Inangbao, anggo taringot di parumaennami nang pe naung mabalu nasida alai tinggal ma rap dohot hami, alai targantung di nasida do ba rap manungkun ma hita, dia ma dohononnami ai ma songoni jolo huroha nasibnami. Parumaen: Pangidoanhu nian naeng ma ahu rap dohot Simatuanghu, alai beha pandok nasida ba sipangoloi do ahu disi. Molo dos do roha ni Paranak dohot Parboru dohot Parumaen/Boru namabalui, laos diungkap di Udean do Tujung ni Borunai, laos ihut ma dohot mulak tu jabu ni Parboru. Alai, jotjotan dung manang piga ari/minggu dung mabalu, ala dos ni tahi dialap Parboru ma Boruna sian bagas ni Paranak. Ala ndang sai binoto, atik naung adong di bortian ni Boru namabalui, biasana sahat tu sataon dung mabalu ndang boi namabalui marhamulian. 02. MONDING AMA manang INA (No.02 & 03) (Mate Mangkar) Mardalan do dison napasahat Ulos Saput dohot Ulos Tujung, songoni nang Ulaon Ungkap Tujung dung mulak sian Udean. Holan ulaon saripe do on antara Hula-Hula dohot Pamoruonna. Jadi molo monding Ama manang Ina na so adong dope anakhonna naung hot ripe, sude do na mondingi didok Mate makkar. Molo Ama na monding didok ma nama- Ponggol Ulu Molo Ina na monding didok ma Matompas Tataring 03. Monding Ama/Ina naung adong anakhonna hot ripe alai ndang marpahompu dope Di na monding songon napinatorang (03) diginjangi, mardalan do ulaon na pasahat Ulos Saput, dohot Ulos Tujung songoni ma nang ulos holong sian angka Simatua ni anakna, jala dung mulak sian udean dipatupa do ulaon partangiangan goarna. Lapatanna, mangido do Hasuhuton ni namondingi asa dung mulak sian udean asa mulak muse tu jabu laho mangido tangiang dohot angka poda sian nasida tu angka anakhon ni naung mondingi. Ulaon partangiangani dipasada ma dohot ulaon na mangungkap tujung. Ndang adong pola manggora parbagi ni parjambaran di ulaon partangiangan sisongon on. Alai tutu, ndang na gabe keharusan ulaoni ingkon songoni, ai adong do napatimbohon ulaoni gabe tu ulaon SARI MATUA., tergantung do i tu angka sisolhotna namangidohon pangidoan nasida tu Dongan Tubu, Dongan Sahuta tarlobi tu horong ni Hula-Hula ditingki Tonggo Raja/Pangarapoton. Molo dos do tahi ditingki pangarapotoni saut ma sangkap nasida taringot tu ulaon i. Jadi di Tonggo Raja/Pangarapoton do sude puncak ni nanaeng siulahononhon ditingki adong na monding Ama manang Ina. Jadi songon dia ma keputusan ni Hasuhuton, Dongan Tubuna, Dongan Sahutana, tarlobi Tulangna dohot Hula-Hulana di tingki pangarapoton/tonggo rajai, laos songoni ma diulahon ditingki napatupa ulaon di na monding Ama manang Ina. ULAON DI NA MONDING NAUNG HOT RIPE (udutna) TARMASUK DO PANGIDOAN SISONGON ON { ULAON SARI MATUA) Monding Baoa/Boruboru naung marumur lobi sian 70 taon alai ndang maranakhon (05) Monding Ama/Ina naung marumur lobi sian 70 taon alai ndang marpahompu dope (05A) Na berperan di ulaon sisongon on khusus tu No.: 05 ima angka pomparan ni Haha-Anggina na saAma manang na sa-Ompung (ndang sa-Ompu nanidok disi). Molo tu No.: 05A pangidoan ni anak ni namondingi ma jolo tu Dongan Tubuna, asa adong mandat ni Dongan Tubu laho manghatahon di Tonggo Raja. Denggan pe maksud ni Dongan Sabutuha dohot Dongan Tubu anggo keputusan tong do di Suhut na marsitaononi. Ai pitu batu martindi tong do sada/hasuhutoni sitaon nadokdok..

122

Angka alasan di napatimbohon derajat ni Adat di parmonding ni sahalak natua-tua (Ama/Ina) ima : Ripe na sai tongtong mangihut-ihut Ulaon Paradaton saleleng di ngoluna pola gabe panungkunan di Adat dohot Ugari. Ripe, panungkunan bisuk, pangalapan roha, sipatiur narundut, sipadame napagulut, Nadompak Pujion, Natundal hataon, parhata saut, parhata oloan. Angka Ripe namarpangalaho sisongoni ma, jotjotan dipatimbo dongan partubuna Adatna diparmondingna, gabe Ulaon Sari Matua manang Ulaon Saur matua. Alai sai olo ma hita mangulahon napatut ulahononhon di parmonding ni Ama manang Ina jala unanag ma tapaksahon ala ni sinadongan manang pangkat unang gabe sihataon ni dongan hita dipudian ni ari. ULAON DI NA MONDING SARIMATUA Na didok Monding SARIMATUA ima: a. molo monding Ama manang Ina naung marpahompu sian Anak marpahompu sian Boru alai adong dope anakhonna na so hot ripe (09) b. Monding Ama/Ina naung marpahompu sian Anakna alai ndang dope sian Boruna jala ma sude anakhonna hot ripe. c. dohot natinaringotan diginjangi. Ia ULAON SARI MATUA molo monding sahalak natua-tua sipatupaon ni Hasuhuton ma Ulaon paborhathon (ulaon borhat borhat) jala tudu-tudu ni sipanganon di ulaon Sarimatua ima: Namarmiakmiak/Lombu natinutungan manang Lombu tunggal, margantung tu kondisi ni na mondingi di paranakhonon Molo di Bona Pasogit biasana jolo mulak sian udean do dipamasa namarsipanganon dohot namarbagi parjambaran dohot angka ulaon nahombar tu Ulaon Sari Matua/Saur Matua. Alai anggo di Jakarta on ala ni sompit ni tingki di angka sisolhot nunga sering dipatupa ulaoni dinalaho paborhathon bangke tu udean. Dung mulak sian udean, holan Hasuhuton nasolhot nama namulak tu jabui dohot Hula-Hula, dohot Tulang laho pasidung ulaon paradaton. Di Ulaon on sahat dope Ulos Tujung, dohot ulaon ungkap Tujung. ULAON SAUR MATUA Nadidok Monding SAUR MATUA, ima parmonding ni natua-tua naung hot ripe sude anakhonna, marpahompu di Anak, marpahompu di Boru, ra deba nunga sahat tu namarnini marnono. Sipatupaon di ulaon Saur Matua ima Horbo Sitingko Tanduk, manang Gajah Toba lapatanna dia ma Horbo na umbalga Ulos sipasahaton di ulaon saur matua ndang didok be Ulos Tujung alai digoari ma : ULOS SAMPE TUA. SI ULAON DI PARMONDING NI NATUA-TUA (ULAON SARIMATUA) 01. MANGARAPOT/MARTONGGO RAJA Di sude ulaon sipatupaon di namonding sahalak natua-tua, ingkon jolo patupaon do ulaon pangarapoton, ima biasana di borngin parpudi andorang so paborhathon tu udean. Molo monding sahalak natua-tua denggan ma hasuhutoni marhobas laho paboahon baritai tu Tulang, Hula-Hula, Tulang Rorobot ni na mondingi jala molo di Ulaon Sari Matua, sahat ma tu Hula-Hula ni na Marhaha-Maranggi, Hula-Hula ni Anak Manjae jala denggan ma sahat nang tu Bona Tulang, Tulang rorobot sahat tu Bona ni Ari. Molo di Ulaon Saur Matua denggan ma jolo martonggo Raja (NA SAULAON) di sasa Marga asa sisada tahi sisada roha dohot pingkiran, sisada gogo di nalaho mangulahon ulaoni dohot dinamangadopi Tonggo Raja dohot horong ni Hula-Hula. Di sude namargoar Tonggo Raja unang lupa manggokkon Dongan Sahuta dohot Ale-Ale ala didok do:

123

Jonok partubu jonohan do parhundul, ai dongan sahuta do tampuk ni sude ulaon di hutai. Di Ulaon Tonggo Raja/Mangarapot di Ulaon Sari Matua dohot Ulaon Saur Matua, naeng ma di parade Sipanganon namartudutudu (namarmiak-miak) alai anggo tonggo raja di angka na mate mangkar dohot nasajajar dohoti sae ma holan sipanganon biasa. 02. Tingki Pangarapoton/Tonggo Raja: Molo dung ma diida Protokol naung sahat angka Hula-Hula, Tulang dohot angka Dongan Tubu, disuru ma Boru laho paturehon hundulan namasiadopan. PROTOKOL: aa. Dihita na Mardongan Tubu Pomparan ni Ompunta si Raja Hutagalung, Borunami dohot Berenami, Dongan Sahuta dohot Ale-Ale, ala naeng pungkaonta ma Ulaon Mangarapot/Tonggo Raja rap dohot Hula-Hula dohot Tulangta, ro ma hita tu inganan naung pinarade di hita dison asa sada hita laho mangadopi horong ni hula-hulanta. bb. Dihamu Borunami, parade hamu hian ma angka naporlu dohot sipatupaon di ulaon tonggo raja on. (buku, papan tulis, dohot sipanganon daon pogu) 03. Tingki Pangarapoton/Tonggo Raja (udutna) Protokol: cc. Di hamu Rajanami nahuparsangapi hami, Hula-Hulanami (didok margana jala unang lupa manambai hata Raja dijolo ni Marga), Tulangnami, Tulang Rorobotnami, Bona Tulangnami, Bona ni Arinami, Hula-Hula ni namarhaha-maranggi dohot hula-hula ni Anak manjae. Mahuparade hami inganan di hamu Rajanami dina laho pungkaonta ulaon Pangarapoton. Ro ma hamu Rajanami asa tapungka ulaonta. Dung pungu sude: dd. Parjolo: jolo disise Protokol ma manang naung sahat sude Hula-Hulai, dipatangkas ma marga nasida, tutur, mamungka sian hula-hula. Songoni di namardongan tubu, dohot dongan sahuta. Molo dung pungu sude disi, parjolo manungkun ma Protokol: = Di hamu Rajanami, andorang so tapungka panghataionta, paboaonnami do Rajanami, adong do huparade hami sipanganon di ulaon tonggo raja on, namanungkun ma hami: Jolo marsipanganon ma hita Rajanami asa manghatai ?? (biasana jolo marrapot ma.) Di tonggo Raja ni na Mardongan Tubu nunga ditontuhon hian: ise ma Panghatai, ise sijaha Riwayat Keluarga (Jujur Barita), ise Parhobas. dd.1. Mandok hata huhuasi/hata mauliate di haroro ni angka tondong namandohoti ulaoni dd.2. Manjaha Riwayat Keluarga (Jujur Barita) dd.3. PARHATA: Songoni ma Rajanami, nunga rap hita umbege Riwayat Keluarga ni Ama/Ina namonding on jala dibagasanni Rajanami mangido hami di paniroionmuna di sangkap manang Rencana ni Ulaon nanaeng sipatupaonta di nalaho paborhathon Bangke ni Amanta/Inanta natahaholongion tu ingananna parpudi di portibion, marsogot jala Rencananami i tarsongon on ma Rajanami: dd.3.1. Parjolo: Songon Jujur Barita naung rap hita umbegesa, Ulaon dinalaho paborhathon Ama/Ina natahaholongion naeng patupaonnami ma nian: ULAON SARIMATUA Taringot disi ma jolo parjolo Rajanami hupangido hami paniroionmuna Hula-Hulanami dohot Tulangnami, baru pe asa tauduti annon di angka ulaon namangihut dohot angka sipatupaon. Hupasahat hami ma tu hamu hula-hulanami Raja .. hamu ma namangatur panghataion Rajanami. dd.3.2. HULA-HULA : (dung di sise angka donganna sahundulan horong hula-hula) Mauliate ma di hamu Pamoruonnami, las situtu rohanami dipangidoanmu di Ulaon sipatupaonta dinapaborhathon Lae/Amangborunami Iboto/Namborunami on tu ingananna parpudi di portibion ima Ulaon Sarimatua. Sian hami hula-hulamuna panolopi ma hami di sangkapmunai, alai ala dison do dongannami sahundulan, Tulang dst. . Ba hupasahat hami ma jolo tu nasida asa sada alusnami di

124

pangidoanmunai. Dipasahat ma sungkun-sungkun (martingkat) mulai sian Tulang dst. Sude do horong hula-hula dohot Tulang mambahen alusna jala molo dung hibul alus sian nasida didok hula-hula ma: dd.3.2 HULA-HULA (udutna) Di hamu Pamoruonnami, nunga dibege hamu, sude do hami manolopi pangidoan dohot sangkapmuna di Ulaon Sarimatua dinapaborhathon Horas ma jala Gabe. Hupasahat hami ma tu hamu, lanjuthon hamu ma PARHATA: Mauliate ma di hamu Rajanami, sude ma hamu naung hupandok hami di pangoloionmunai di pangidoannami. Nuaeng hupatorus hami ma jolo manaringoti rencananami di angka Ulaon dohot sipatupaon di ulaonta marsogot: 01. Taringot tu Boa-boaanna (BOANNA) patupasonnami ma Rajanami ima NAMARMIAKMIAK LOMBUNATINUTUNGAN jala ULAON PARTANGIANGAN ma patupaon dung mulak sian Udean., laos ditingki ulaoni ma nian tapatupa Ulaon Ungkap Tujung 02. Taringot tu na pasahat Ulos Rajanami tar songon on ma konsepnami: ULOS SAPUT sian Tulangnami Raja .(molo Ama namonding) Sian Tulang Rorobot Raja.. (molo Ina namonding) ULOS TUJUNG sian Hula-Hulanami Raja ULOS HOLONG sian Bona Tulang, Bona ni Ari dohot sude Hula-Hula Ulaoni pungkaonta ma marsogot ari ..tgl diparnangkok ni mata ni ari jala songon on ma panjalonami Rajanami: Parjolo ma jaloonnami Tulang napasahat Ulos Saput Dungi jaloonami ma Hula-Hula napasahat Ulos Tujung Molo dung sidung napasahat Ulos Saput dohot Ulos Tujung, mangido hami Rajanami di hamu horong ni Hula-Hula dohot Tulang ala marningot tu tingki hita, nanaeng pasahat Ulos Holong asa mangida tu naparjolo sahat ma. 03. Taringot di Ulaon Partangiangan pangidoannami Rajanami patupaonta ma nian dung mulak sian udean, dinamangido hami di tangiangmuna dohot angka hata poda tu pomparan ni Ama/Ina namonding on, jala laos di ulaoni ma nian alusannami hamu Rajanami. Songoni ma konsep di Rencana ni Ulaon Sari Matua nanaeng sipatupaonta Rajanami jala andorang so hupasahat hami pangidoannami tu hamu horong ni Hula-Hulanami parjolo ma jolo hupasahat hami taringot tu ulaon on tu Dongan Sahutanami. Alus sian Dongan Sahuta : Horas jala Gabe songon dia nasinagkapanmuna Hasuhuton, sian hami Dongan Sahutamuna mandok: Sahata ma hita Rajanami. Nuaeng, hupasahat hami ma tu hamu Hula-Hulanami dohot Tulangnami: Dung masisisean angka horong hula-hula dohot Tulang jala ma sada tahi nasida dialusi ma: Alus Parjolo: Hutolopi hami ma rencanamunai di Ulaon Sarimatua nanaeng sipatupaonta marsogot alai taringot tu panjaloonmu di haroronami asa taatur ma nian tingkina. (diatur ma tingkina : Pukul:...mamungka sian haroro ni Tulang Hula-Hula dst.) dd.3.2. Hula-Hula (udutna) Alus napaduahon: Taringot tu Renacanamunai, alus sian hami horong ni Hula-Hula dohot Tulang manolopi ma hami disi, jala atur hma tingki panjalomuna di haroronami. ALAI PANGIDOANNAMI taringot tu Ulaon Partangiangani dohononnami ma songon on: Marningot tu tingki namansai porlu dihita na di pangarantoan on, molo boi nian unang pola dung mulak sian udean tapatupa ulaoni alai tapatupa ma ditingki laho paborhathon (dung di alaman batang ni namondingi) jala dung simpul marsipanganon, laos dibagi ma parjambaran, taringot di

125

namandok hata apul-apul dohot poda ai na ro dope hami diangka tingkkina muse. Biasana molo di Jakarta, alus napaduahoni do dilaksanahon ima tingki di na laho paborhathon laos disi ma marsipanganon Boan dohot namarbagi parjambaran. Dung sidung marsipanganon, mandok hata di alaman nama panimpulina. PARHATA: (dung masisungkunan na Mardongan Tubu dohot Boru, Dongan Sahuta dapot ma keputusan mangoloi pangidoan ni Hula-Hula diulaon napaduahoni ma dipatupa. Antong Rajanami, huoloi hami ma pangidoanmunai jala songon on ma hata dohot pangidoannami di acara: 01. Anggo Hula-Hula dohot Tulangnami dung mulak sian udean panakkohonnami dope hamu Rajanami tu jabu laho pasidunghon ulaon Ungkap Tujung (ulaon sadari) laos ditingki ulaoni ma hami mangalusi hamu. 02. Di Bona Tulang, Bona ni Ari songoni nang Hula-Hula Naposo alusannami ma nasida diharoro nasida dung dipasahat nasida Ulos Holong. Dung simpul Pangarapoton, mangido ma Parhata asa dung sidung marsipanganon asa laos diuduti ma dohot ulaon pamasuk namondingi (mompo) tu jabu-jabuna. Mandok hata mauliate ma horong hasuhuton, jala ditutup hula-hula ma dohot tangiang Dipeakhon ma tudu-tudu ni sipanganon diatas ni meja, dihatahon ma huhut diputar:. Martangiang laho marsipanganon. 04. MANGARAPOT/MARTONGGO RAJA Di sude ulaon sipatupaon di namonding sahalak natua-tua, ingkon jolo patupaon do ulaon pangarapoton, ima biasana di borngin parpudi andorang so paborhathon tu udean. Molo monding sahalak natua-tua denggan ma hasuhutoni marhobas laho paboahon baritai tu Tulang, Hula-Hula, Tulang Rorobot ni na mondingi jala molo di Ulaon Saur Matua, sahat ma tu Hula-Hula ni na Marhaha-Maranggi, Hula-Hula ni Anak Manjae jala denggan ma sahat nang tu Bona Tulang, Tulang rorobot sahat tu Bona ni Ari. Molo di Ulaon Saur Matua denggan ma jolo martonggo Raja (NA SAULAON) di sasa Marga asa sisada tahi sisada roha dohot pingkiran, sisada gogo di nalaho mangulahon ulaoni dohot dinamangadopi Tonggo Raja dohot horong ni Hula-Hula. Di sude namargoar Tonggo Raja unang lupa manggokkon Dongan Sahuta dohot Ale-Ale ala didok do: Jonok partubu jonohan do parhundul, ai dongan sahuta do tampuk ni sude ulaon di hutai. Di Ulaon Tonggo Raja/Mangarapot di Ulaon Saur Matua, naeng ma di parade Sipanganon namartudutudu (namarmiak-miak) alai anggo tonggo raja 05. Tingki Pangarapoton/Tonggo Raja: Molo dung ma diida Protokol naung sahat angka Hula-Hula, Tulang dohot angka Dongan Tubu, disuru ma Boru laho paturehon hundulan namasiadopan. PROTOKOL: aa. Dihita na Mardongan Tubu Pomparan ni Ompunta si Raja Hutagalung, Borunami dohot Berenami, Dongan Sahuta dohot Ale-Ale, ala naeng pungkaonta ma Ulaon Mangarapot/Tonggo Raja rap dohot Hula-Hula dohot Tulangta, ro ma hita tu inganan naung pinarade di hita dison asa sada hita laho mangadopi horong ni hula-hulanta. bb. Dihamu Borunami, parade hamu hian ma angka naporlu dohot sipatupaon di ulaon tonggo raja on. (buku, papan tulis, dohot sipanganon daon pogu) cc. Di hamu Rajanami nahuparsangapi hami, Hula-Hulanami (didok margana jala unang lupa manambai hata Raja dijolo ni Marga), Tulangnami, Tulang Rorobotnami, Bona Tulangnami, Bona ni Arinami, Hula-Hula ni namarhaha-maranggi dohot hula-hula ni Anak manjae.

126

Mahuparade hami inganan di hamu Rajanami dina laho pungkaonta ulaon Pangarapoton. Ro ma hamu Rajanami asa tapungka ulaonta. Dung pungu sude: dd. Parjolo: jolo disise Protokol ma manang naung sahat sude Hula-Hulai, dipatangkas ma marga nasida, tutur, mamungka sian hula-hula. songoni di namardongan tubu, dohot dongan sahuta. Molo dung pungu sude disi, parjolo manungkun ma Protokol: Di hamu Rajanami, andorang so tapungka panghataionta, paboaonnami do Rajanami, adong do huparade hami sipanganon di ulaon tonggo raja on, namanungkun ma hami: Jolo marsipanganon ma hita Rajanami asa manghatai ?? (biasana jolo marrapot ma.) Di tingki martonggo Raja na Mardongan Tubu nunga ditontuhon hian: ise ma Panghatai, ise sijaha Riwayat Keluarga (Jujur Barita), ise Parhobas. dd.1. Mandok hata huhuasi/hata mauliate di haroro ni angka tondong namandohoti ulaoni dd.2. Manjaha Riwayat Keluarga (Jujur Barita) dd.3. PARHATA: Songoni ma Rajanami, nunga rap hita umbege Riwayat Keluarga ni Ama/Ina namonding on jala dibagasanni Rajanami mangido hami di paniroionmuna di sangkap manang Rencana ni Ulaon nanaeng sipatupaonta di nalaho paborhathon Bangke ni Amanta/Inanta natahaholongion tu ingananna parpudi di portibion, marsogot jala Rencananami i tarsongon on ma Rajanami: dd.3.1. Parjolo: Songon Jujur Barita naung rap hita umbegesa, Ulaon dinalaho paborhathon Ama/Ina natahaholongion naeng patupaonnami ma nian: ULAON SAURMATUA Taringot disi ma jolo parjolo Rajanami hupangido hami paniroionmuna Hula-Hulanami dohot Tulangnami, baru pe asa tauduti annon di angka ulaon namangihut dohot angka sipatupaon. Hupasahat hami ma tu hamu hula-hulanami Raja .. hamu ma namangatur panghataion Rajanami. dd.3.2. HULA-HULA : (dung di sise angka donganna sahundulan horong hula-hula) Mauliate ma di hamu Pamoruonnami, las situtu rohanami dipangidoanmu di Ulaon sipatupaonta dinapaborhathon Lae/Amangborunami Iboto/Namborunami on tu ingananna parpudi di portibion ima Ulaon Saur Matua. Sian hami hula-hulamuna panolopi ma hami di sangkapmunai, alai ala dison do dongannami sahundulan, Tulang dst. . Ba hupasahat hami ma jolo tu nasida asa sada alusnami di pangidoanmunai. Dipasahat ma sungkun-sungkun (martingkat) mulai sian Tulang dst. Sude do horong hula-hula dohot Tulang mambahen alusna jala molo dung hibul alus sian nasida didok hula-hula ma: Di hamu Pamoruonnami, nunga dibege hamu, sude do hami manolopi pangidoan dohot sangkapmuna di Ulaon Sarimatua dinapaborhathon Horas ma jala Gabe. Hupasahat hami ma tu hamu, lanjuthon hamu ma PARHATA: Mauliate ma di hamu Rajanami, sude ma hamu naung hupandok hami di pangoloionmunai di pangidoannami. Nuaeng hupatorus hami ma jolo manaringoti rencananami di angka Ulaon dohot sipatupaon di ulaonta marsogot: 04. Taringot tu Boa-boaanna (BOANNA) patupasonnami ma Rajanami ima SIGAGAT DUHUT/GAJATOBA 05. Taringot tu na pasahat Ulos Rajanami tar songon on ma konsepnami: ULOS SAPUT sian Tulangnami Raja .(molo Ama namonding) Sian Tulang Rorobot Raja.. (molo Ina namonding) alai jotjotan dipangido Hula-Hula Parboru tu Tulangna asa nasida Parboru ma napasahat Ulos Parpudi tu Boruna naung Saur matua. ULOS SAMPETUA sian Hula-Hulanami Raja ULOS HOLONG sian Bona Tulang, dst

127

Ulaoni pungkaonta ma marsogot ari ..tgl diparnangkok ni mata ni ari jala songon on ma panjalonami Rajanami: ULAON SAUR MATUA (udutna) Parjolo ma jaloonnami Tulang napasahat Ulos Saput dungi jaloonami ma Hula-Hula napasahat Ulos Sampe Tua. Molo dung sidung napasahat Ulos Saput dohot Ulos Sampetua, mangido hami Rajanami di hamu horong ni Hula-Hula dohot Tulang ala marningot tu tingki hita, nanaeng pasahat Ulos Holong asa mangida tu naparjolo sahat ma nian sian angka hamu Bona Tulang, Bona ni Ari.. dohot Hula-Hula Naposo. 03. Taringot di Ulaon Paradaton/Marsipanganon Boan songoni napasahat parjambaran, pangidoannami Rajanami patupaonta ma nian dung mulak sian udean, dinamangido hami di tangiangmuna dohot angka hata poda tu pomparan ni Ama/Ina namonding on, jala laos di ulaoni ma nian alusannami hamu Rajanami. Songoni ma konsep di Renacana ni Ulaon Saur Matua nanaeng sipatupaonta Rajanami jala andorang so hupasahat hami pangidoannami tu hamu horong ni Hula-Hulanami parjolo ma jolo hupasahat hami taringot tu ulaon on tu Dongan Sahutanami. Alus sian Dongan Sahuta : Horas jala Gabe songon dia nasinagkapanmuna Hasuhuton, sian hami Dongan Sahutamuna mandok: Sahata ma hita Rajanami. Nuaeng, hupasahat hami ma tu hamu Hula-Hulanami dohot Tulangnami: Dung masisisean angka horong hula-hula , Tulang jala ma sada tahi nasida dialusi ma: Alus Parjolo: Hutolopi hami ma rencanamunai di Ulaon Saur matua nanaeng sipatupaonta marsogot alai taringot tu panjaloonmu di haroronami asa taatur ma nian tingkina. (diatur ma tingkina : mamungka sian haroro ni Tulang Hula-Hula dst.) Alus napaduahon: Taringot tu Renacanamunai sian hami horong ni Hula-Hula dohot Tulang manolopi ma hami disi, jala atur hma tingki panjalomuna di haroronami. ALAI PANGIDOANNAMI taringot tu Ulaon Paradaton (marsipanganon boan dohot namarbagi parjambaran) dohononnami ma songon on: Marningot tu tingki namansai porlu dihita ni di pangarantoan on, molo boi nian unang pola dung mulak sian udean tapatupa ulaoni alai tapatupa ma ditingki laho paborhathon (dung di alaman batang ni namondingi) jala laos dung simpul marsipanganon dibagi ma parjambaran, dungi namandok hata di alaman. Biasana molo di Jakarta, alus napaduahoni do dilaksanahon ima tingki dung di alaman batang ni namondingi laos disi ma marsipanganon Boan dohot namarbagi parjambaran. Dung sidung marsipanganon, dohot marbagi parjambaran mandok hata di alaman nama panimpulina. SI ULAON DI PARMONDING NI NATUA-TUA (ULAON SAUR MATUA) udutna PARHATA: (dung masisungkunan na Mardongan Tubu dohot Boru, Dongan Sahuta dapot ma keputusan mangoloi pangidoan ni Hula-Hula tu Ulaon napaduahoni) Antong Rajanami, huoloi hami ma pangidoanmunai jala songon on ma hata dohot pangidoannami di acara: Dung mulak sian Udean panakkohonnami do hamu sude horong ni Hula-Hula dohot Tulang tu bagas ima nalaho pasidung ulaonta huhut mangido hata togar-togar tu Ama/Ina namabalu Saur Matua on dohot tu sude pomparanna huhut mangido asa tangiangkon hamu nasida tu Tuhanta.Pardenggan

128

basaI, di parhorason dohot panggabean. Alus sian Hula-Hula : di pasahat ma mangalusi parjolo sian Bona ni Ari, Bona Tulang, Hula-Hula ni na Marhaha-Maranggi, Hula-Hula ni Anak Manjae, baru pe tu Tulang jala parpudi ma sian Hula-Hula. Hira sude do nasida SAHATA mandok songon on: Mauliate ma di hamu pamoruonnami na tongtong pasangaphon hami horong ni Hula-Hulamuna: alai anggo didok rohanami: Ndang pola be parsidohot hami di ulaon dung mulak sian udean. Alus ni Tulang sibahen Saput dohot Hula-Hula sibahen Tujung : Songoni ma tong alus ni Hula-Hula dohot Tulang Antong Rajanami, huoloi hami ma pangidoanmunai jala songon on ma hata dohot pangidoannami di acara: 03. Anggo Hula-Hula na pasahat Ulos Sampe Tua dohot Tulangnami napasahat Ulos Saput dung mulak sian udean panakkohonnami dope hamu Rajanami tu jabu laho pasidunghon ulaon (ulaon sadari) laos ditingki ulaoni ma hami mangalusi hamu. Di Bona Tulang, Bona ni Ari songoni nang Hula-Hula Naposo alusannami ma nasida diharoro nasida dung dipasahat nasida Ulos Holong ULAON DI NAMONDING SAHALAK NATUA-TUA Songon naung pinatorang diginjangi dapot ma tarida disi ragam ni ulaon namarasing-asing pangulahonna. Alai molo sude ulaon didasari holong na sian Tuhanta, sude doi une jala terlaksana dibagasan las ni roha dohot mauliate.Ido umbahen na sai pinajolo pabotohon rencana ni ulaon di tingki ulaon Tonggo Raja/Pangarapoton) asa dapot alus dohot kesepakatan di namangulahon sada ulaon. Hata torop sabungan ni hata, hata sasada hata lalaing. Sai ingot ma hita marguru manungkun tu Dongan Tubu, Dongan Sahuta, tu Hula-Hula dohot Tulang. Molo tung adong saran sian hula-hula na asing manang pilit sian maksud dohot tujuan di ulaon nanaeng sipatupaonta, tarlobi di Ulaon di namonding sahalak natua-tua, denggan ma masipataluan roha asa sude ulaoni mardalan dohot denggan dibagasan las ni roha. Angka di tingki namanghatai na pasahat Ulos Saput dohot Ulos Tujung/Ulos Sampe Tua ma na jotjot tarjadi perbedaan pandapot, ima pelaksanaan songon naung pinatorang di mulanai. Angka na masa songon naung pinatorong di jolo: 01. Ulos Saput sian Tulangna Ulos Tujung manang Ulos Sampetua sian Hula-Hulana. 02. Ulos Saput dohot Ulos Tujung sian Hula-Hulana (Balige) Molo monding sahalak Ina : 01. Ulos Saput sian Tulang Rorobot Ulos Tujung sian Hula-Hula 02. Ulos Saput sian Hula-Hula Ulos Tujung sian Tulang 03. Ulos Saput sian Tulang Rorobot Ulos Tujung sian Tulang (ala pasanagap Tulangna horong Hula-Hula ni na mondingi) Molo dihita Pomparan ni Si-Opat Pisoran nunga taulahon: Molo monding Ama manang Ina ba Tulang ni na mondingi ma sibahen Ulos Saput jala HulaHulana ma sibahen Ulos Tujung. Alai tutu, molo dung Saur Matua Boruntai (Boru na mondingi) denggan ma hata pangidoan tu Tulangta asa sian hita ma Ulos Sasput dohot Ulos Sampetua dohot pangantusion disi nama hita parpudi pasahat Ulos tu Hela dohot Borunta naung Saur matuai. Namarsipanganon (Boan) dohot namarsipanganon ulaon partangiangan: Di Ulaon na Marsipanganon ditingki adong na monding sahalak natua-tua nunga jarang angka

129

namardongan tubu/Dongan Sahuta namasisungkunan dung sidung marsipanganon. Boasa, ia di Jakarta nunga pasudehu hita halak Batak tarihot di tingki, jadi sude ulaon Adat di na monding natua-tua, laos songoni nama mardalan ndang na pola masisungkunan. Ala naung di Jakarta on hita, ulaon na di Jakarta ma jolo tataringoti : MANOGOTNA DI NA MANJALO HARORO NI TULANG DOHOT HULA-HULA 01. PROTOKOL: aa. disuru ma mangarade anakhon ni na mondingi, jongjong marturut sian siahaan sahat tu sianggian, dipudi ni barisan ni anak baoa, jongjong ma bagian Boruna (molo torop anakhonna) alai molo holan dua ripe do laos sabaris ma nasida. Jongjong ma namabalui di halangulu. MANOGOTNA DI NA MANJALO HARORO NI TULANG DOHOT HULA-HULA (ULAON SARIMATUA) Mangarade ma manang piga Dongan Tubu dibagas manjalo dohot mangampu ulaon napinatupa ni Tulang dohot Hula-Hula. Mangarade ma Boru laho manjalo Boras si Pir ni Tondi nabinoan ni Hula-Hula: Di hamu saluhutna Tulangnami, dohot sude hamu Hula-Hulanami, ala naung sahat ma tingkina Rajanami, pungkaonta ma ulaon namanjalo hula-hula di ulaon parmonding ni Ama/Ina natahaholongi on: Di hamu Tulangnami, (marga: ..) nunga rade hami Rajanami manjalo haroromuna laho pasahathon ULOS SAPUT tu Ama/Inanami namonding on. (molo Ina namonding Tulang Rorobot ma dijou pasahat Ulos Saput) Jongjong ma Tulang sipasahat Ulos Saput dohot rombonganna di sabola siamun ni namondingi, jala andorang so dipasahat Ulos Saput, Marende, Martangiang, didok ma hatana: Hata ni ULOS SAPUT: Dihamu sude Pahompunami, pinompar ni berenami naung monding on (molo tingkat simatua napasahat ulos saput) sude berenami (molo tingkat Tunggane napasahat Ulos Saput) dohot di sude hamu namardongan tubu, na dohot do hami Ompungmuna, Tulangmuna dohot nantulangmuna, sude hami na punguon marhabot ni roha diparmonding ni Amanta /Inanta natahaholongion. Najolo diparsorang ni Berenami on, hupasahat hami do Ulos Parompa. Nuaeng nunga monding ibana, ro ma hami Tulangna pasahat Ulos Saputna. Asa dohononnami ma tu hamu Inang (molo Ina namabalui) Bere (molo Ama namabalui) doht tu hamu sude Pahompu/Berenami : Hupasahat hami ma Ulos Saput on tu Berenami naung monding on, dohot pangidoan di tangiangnami tu Amanta Debata Parasi RohaI, asa manaputi Parhorason, panggabean sian pasu-pasu ni Tuhanta di hamu sude pomparan ni Berenami on. (Laos diampehon ma Ulos Saputi tu na mondingi) Molo tong adong Ulos Holong dipasahat ma sada tu Anak Baoa naung Hot ripe jala sada tu Boru naung hot ripe. (godang do ragam ni parsahat ni Ulos Holong tu Pomparan ni na Monding, targantung tu ihot-ihot holong ni roha antara hula-hula dohot pamoruon. Olo do sipata dipasahat Ulos tu anak baoa manang Boru na so hot ripe dope alai ma tang anggo di umur, dohot pangidoan di tangiang ni hula-hula asa tumibu dapot rongkapna. PROTOKOL: (molo so mulak be tu jabu dung mulak sian udean) Di hamu Rajanami, Tulangnami, dohot nantulangnami ro di sude hamu uduran ni Tulang namarholong roha di hami, mauliate ma Rajanami di holong ni rohamunai naung pasahat Ulos Saput tu Ama/Inanami naung jumolo monding on. Unang lupa hamu Rajanami mamboan Ama/Inanami namabaluon dohot sude pomparanna di tangiangmu tu Tuhanta anggiat tumibu tarapul roha nasida Songon naung rap taolophon Rajanami di Tonggo Raja, laos ditingkion ma hami ro manomba hamu

130

Tulangnami laho pasahathon piso-piso dohot si palas roha di uduranmuna. Beha Rajanami, mangarade ma hamu asa ro hami. Ro ma pomparan ni namondingi pasahathon piso-piso (sipata dipasada tu sude Ulos nadijalo alai adong do napasahathon tu sasahalak napasahathon jala sada ma si palas roha ni uduran ni Tulangi) Rajanami, mauliate ma di hamu, huparade hami do sipanganon daon pogu di hamu, asa jolo mardaon pogu ma jolo hamu Rajanami paima tu acara napaborhathon Ama/Ina natahaholongi on tu ingananna parpudi di portibion. Mauliate ma. PROTOKOL: Di hamu nahuparsangapi hami Hula-Hulanami (Raja ) ma mangarade hami Rajanami manjalo haroromuna laho pasahathon Ulos Tujung. Jongjong ma Hula-Hula sipasahat Ulos Tujung dohot rombonganna di sabola siamun ni namondingi, jala sipasahat Ulos Tujung di jolo ni namabalui. Andorang so dipasahat Ulos Tujung, Marende, Martangiang, didok ma hatana: Hata ni ULOS TUJUNG: Di ho Inang, Borunghu manang Amang hela, manang Lae, manang dihamu Ito, manang di ho Namboru: dison ro do hami Hula-Hulamu mandapothon hamu, paboa na rap do hita marsitaonon di parmonding ni Hela/Borunami on. Ala naung parjolo monding Hela/Borunami on dison ro hami laho pasahat ULOS TUJUNG tu hamu napaboahon naung marsirang hamu di hangoluan on dohot Hela/Borunami naung monding on. Huampehon hami ma Ulos Tujung on tu simanjujungmunaon napaboahon naung mabalu hamu, tanda naung holip sian parnidaanmuna Borunami/Namborunami manang Laenami/Helanami naung monding on, jala marhite nahuampehon hami Tujung on tu hamu didongani tangiangnami tu Amanta Debata Parasi Rohai, asa tanganNa nasumurungi ma mangondingi hamu sian sude arsak ni roha on., ditamparhon sian rohamu roha namandele, jala sai ditogu-togu Tuhanta ma hamu dohot sude Berenami on laho mandalani ngolumuna tu angka ari nanaeng ro. (Mangampehon Ulos Tujung: sian siamun ni namabalui, tu simanjujungna torus tu hambirang, jala ingkon satonga pardompahan ni namabalui ditutup tujungi) Andorang so ditutup hula-hula dohot tangiang panutup, mandok hata mauliate ma Protokol huhut didok: Mauliate malambok pusu ma Rajanami di holong ni rohamunai di hami pamoruonmuna on, lumobi ma di naung pinasahatmuna Ulos Tujung tu Inanami/Amanami namabalu on. Sai anggiat ma songon pangidoanmunai, sai Asi ma Roha ni Tuhanta, dao ma pandeleani sian Ina/Amanami naung mabalu on, sai tumibu ma tarapul rohana songoni nang sude pomparanna siala ni angka tangiangmuna hula-hulanami. Rajanami, songon naung rap taolophon di pangarapoton nabodari, di namulak sian Udean anoon rap ma hita mulak tu bagasnami on laho pasidunghon ulaonta ima: Ungkap Tujung jala laos di ulaoni ma Rajanami alusannami angka nauli nadenggan napinatupamuna tu Ina/Amanami naung mabaluon, Sahali nari dohononnami ma mauliate godang ma di hamu saluhutna hula-hulanami dohot sude uduranmuna Rajanami. Dung ditutup dohot tangiang: Dihamu Rajanami Hula-Hulanami, Tulangnami dohot nantulangnami dohot di sude hamu namarholong ni roha di hami, adong do huparade hami sipanganon daon pogu Rajanami di sabola hambirang dung ruar hita sian bagas on, jolo mardaon pogu ma hamu Rajanami. Dung sidung napasahat Ulos Tujung, di gora Protokol ma: Bona Tulang, Tulang rorobot, Bona ni Ari, martutur ma dijou sahat tu hula-hula ni Anak Manjae. ULAON DI ALAMAN Namambahen Ulaon di Alaman ima: di Ulaon Sari Matua dohot Ulaon Saur Matua, jala molo dung di alaman batang ni namondingi, (di Jakarta) dipungka ma namarsipanganon. ULAON DI ALAMAN (udutna)

131

DAFTAR UMPASA
1 Adat do Ugari, sinihathon ni MulajadiSiradotan manipat ari, salaon di siulubalang ari. 2 Adat na so jadi mose, Uhum na so jadi muba 3 Aek godang tu aek laut,Dos ni roha sibaen na saut. 4 Agatna do agat Dairi, imbalona imbalo pege; Hatana do mapultak gambiri, patna so malo hehe 5 Agia pe lapalapa asal ditoru ni sobuon, agia pe malapalap asal ma di hangoluon, ai sai na boi do jolma partalaga muba gabe parjoluon 6 Untuk pasangan saat tukar cincin / Manjalo Tintin Marangkup Amak do rere, dakka do dupang,Anak do bere, Amang do Tulang. 7 Amporik do silolom, Sidaodao pidong toba,Nasa tahinta tahi torop, sahat mai sipinta tua, di hitaon luhutna 8 Amporik mallipik, Onggang marbabang Gabe do parsinamot naotik, gabe nang parsinamot nagodang. 9 Untuk pasangan yang baru menikah Andor hadukka ma patogu-togu lombu,Sai sarimatua ma hamu sahat tu na patogu-togu pahoppu. 10 Mangampu Angka pasu-pasu na ni lehon muna,Sai dijangkon tondi ma dohot badan. 11 Untuk pasangan yang baru menikah Anian ma pagabe tumundalhon sitodoan,Arimu ma gabe molo marsipaolo-oloan. 12 Ansimun sada holbung, pege sangkarimpang, manimbung rap tu toru, mangangkat rap tu ginjang 13 Ulos Asa manumpak tondi ni hulahula, manuai sahalana 14 asa pat ni gaja tu pat ni hora, angka anak ni raja do hamu pahompu ni namora. 15 asa pat ni gaja tu pat ni hora, angka anak ni raja do hamu pahompu ni namora. 16 Asa tubuan laklak tubuan singkoru, tubu sanggar di parsopoanAsa tubu di nasida anak, tubu dohot Boru, jala jengkar-jengkar di hangoluan. 17 Asa tubuan laklak tubuan singkoru, tubu sanggar di parsopoanAsa tubu di nasida anak, tubu dohot Boru, jala jengkar-jengkar di hangoluan. 18 Untuk pasangan saat tukar cincin / Manjalo Tintin Marangkup Asing do huta Hullang, asing muse do huta Gunung Tua,Asing do molo tulang, asing muse do molo gabe dung simatua. 19 Bagot namarhalto ma naniagatan ni paronan, sai horas ma hamu namanganhon, sai tu horasna ma nang hami namangalean. 20 Balintang ma pagabe tumundalhon sitadoan, ba arimuna ma gabe ala olo hamu masipaolooloan 21 Baris baris ni gaja di rura pangaloan, molo marsuru raja dae do so oloan, molo so nioloan tubu ma hamagoan, molo ni oloan ro ma pangomoan 22 Bau so jolo busuk, bari so jolo masak 23 Binanga ni sihombing binongkak ni tarabunga, tu sanggar ma amporik, tu lubang ma satua, sai sinur ma napinahan gabe naniula, 24 Bintang ma narumiris tu ombun nasumorop, Anak pe riris boru pe torop 25 Bona ni pinasa, hasakkotan ni jomuran,Tung aha pe dijama hamu, sai tong ma dalan ni pasu-pasu. 26 Mandok Hata Tu Hula-Hula/Tulang Bulan indadui, angkup ni mata ni ariDa Tulang indadui, Iboto ni Inanta hami 27 Untuk pasangan saat tukar cincin / Manjalo Tintin Marangkup Bulung namartampuk, bulung ni simarlasuna,Nunga hujalo hami tintin marangkup, Dohonon ma hata pasu-pasuna 28 Mangampu Bulung ni Taen tu bulung ni TulanBa molo tarbahen, sai topot hamu hami sahali sabulan, 29 Untuk pasangan yang baru menikah Dakka ni arirang, peak di tonga onan,Badan muna naso jadi sirang, tondi mu marsigomgoman 30 Dangka do dupang, Amak do rere, Ama do tulang, Anak do nang ibebere 31 Untuk pasangan yang baru menikah Dekke ni sale-sale, dengke ni Simamora,Tamba ni nagabe, sai tibu ma hamu mamora. 32 Denggan ma bulu godang, denggan ma bahen hite-hite,Molo dung adong anak magodang denggan ma asa hot ripe, 33 dihilap ma tua na dao, dijou ma najonok 34 Dijolo raja sieahan, dipudi raja sipaimaon 35 Dolok ni Simalungun, tu dolok ni SimamoraSalpu ma sian hamu na lungun, sai hatop ma ro si las ni roha. 36 Pamungka Ni Panghataion Di Ulaon Dolok ni Sipakpahi, panatapan tu Sibuluan, Asa tapungka manghatai, pasahat hamu ma pinggan panungkunan 37 Pamungka Ni Panghataion Di Ulaon Dulang na so dulangon, dulang bajoran ni bonanaHula-hula ndang jadi sumpaon, habiaran do sapatana

132

38 Eme ni Simbolon parasaran ni si borok,Sai horas-horas ma hita on laos Debata ma na marorot. 39 Eme ni sitambatua, parlinggoman ni siborok; Amanta Debata do sileon tua, sai dohot ma hamu diparorot 40 Eme sitambatua bahen tuhor ni bosi, angka hata nauli ima dijangkon tondi. 41 Untuk pasangan yang baru menikah Gadu-gadu ni Silindung, tu gadu-gadu ni Sipoholon,Sai tubu ma anakmuna 17 dohot borumuna 16. 42 Ganjang abor ndang boi suruhon, jempek abor ndang boi langkaan 43 Untuk pasangan yang baru menikah Giring-giring ma tu gosta-gosta, tu boras ni sikkoru,Sai tibu ma hamu mangiring-iring, huhut mangompa-ompa anak dohot boru. 44 Godang sibutongbutong, otik si pir ni tondi, tung so sadia pe sipanganon nahupatupa hami, sai pamurnas ma tu daging, saudara tu bohi, sipalomak imbulu, sipaneang holi holi. 45 Pamungka ni Panghataion di ulaon Gokhon sipaimaon, Jou-Jou sialusan Butong mangan indahan na las, bosur/mahap marlompan juhut nataboi, pamurnas mai tu daging, saudara tu bohi, haroannii dipaboa amanta suhut ma. 46 Habang ambaroba (goar ni pidong) songgop tu hau torop Debata do namartua, luhut ma hita diparorot. 47 Mangampu Habang pidong sibigo, paihut-ihut bulan,Saluhut angka na tapangido, sai tibu ma dipasaut Tuhan. 48 hariara bona, hariara ujungna, horas ma amana, horas ma nang boruna. 49 Hariara madungdung, pilo-pilo na maragar,Sai tading ma na lungun, ro ma na jagar. 50 Hata mamunjung, hata lalaen, hata natorop, sabungan ni hata 51 Hau ni tarabunga hasonggopan ni haluang, hula-hula naburju do hamu na so pola gulu di uang. 52 Hinarat pangkal ni tobu, lam tu tonggina, unang dok hamu hami namangholit, sibahenon do na so sadia. 53 Untuk pasangan saat tukar cincin / Manjalo Tintin Marangkup Hot pe jabu i, tong doi margulanggulangSian dia pe mangalap boru bere i, tong doi boru ni Tulang. 54 Hotang binebe-bebe, hotang nipulos-pulos, Unang hamu mandele ai godang do tudos-tudos 55 Hotang binebebebe, hotang pinulospulos; Unang iba mandele godang do todustudos 56 Hotang do ragian, hadanghadangan pansalongan; Sihahaan gabe sianggian, molo hurang sinaloan 57 Hotang hotari hotang pulogos; Gogo ma mansari, na dangol do na pogos 58 Pamungka Ni Panghataion Di Ulaon Hula-Hula Bona ni Ari, Tinongos ni Ompunta MulajadiSisubuton marulak loni, sisombaon di rim ni tahi 59 Hula-Hula Bona ni Ari, Tinongos ni Ompunta MulajadiSisubuton marulak loni, sisombaon di rim ni tahi 60 Mandok Hata Tu Hula-Hula/Tulang Hula-Hula mata ni ari binsar, sipanumpak do tondinaSipanuai ia sahalana, di nasa pomparanna. 61 Hula-Hula mata ni ari binsar, sipanumpak do tondinaSipanuai ia sahalana, di nasa pomparanna. 62 Hula-Hula mata ni ari binsar, sipanumpak do tondinaSipanuai ia sahalana, di nasa pomparanna. 63 Ia dipangido hepeng, ndang olo manjua 64 Ihan di pandaungan, sangkot sapa di parpagaran, Denggan do hita masisungkunan, ringkot masiajar-ajaran. 65 Ijuk di para-para, hotang di parlabian, nabisuk nampuna hata, na oto tu pargadisan 66 Ingkon sada songon daion aek, unang mardua songon daion tuak 67 Ingkon songon poting, lam marisi lam so marsoara 68 Jari-Jari sampulu, sude do mampanggoari Atik tung adong hatanami natarsalpu, jumolo hami marsantabi 69 Jari-Jari sampulu, sude do mampanggoariAtik tung adong hatanami natarsalpu, jumolo hami marsantabi 70 Jari-Jari sampulu, sude do mampanggoariAtik tung adong hatanami natarsalpu, jumolo hami marsantabi 71 Jolo ni dilat bibir, asa nidok hata 72 Jolo tinaha garungniba, jolo niantan sulangatniba 73 Buat Orang-Orang Muda Jolo tiniktik sanggar laho bahenon huru-huruan,Jolo sinukkun marga asa binoto partuturan. 74 Jongjong Adat sitongka doi tabaon, peak pe Adat sitongka doi langkaan 75 Jongjong di Purba tua, manatapnatap tu Panamparan; Sahat ma hamu sarimatua, ai nungga malua hamu sian parmaraan" 76 Jujur do mula ni bada, bolus do mula ni dame 77 Landit ma bulung botik, porhot bulung ni ambasang. Sipanganon na otik, manghorasi ma tu tondi dohot pamatang

133

78 Loja siborok manjalahi guluan, ingkon hir do hodok manjalahi hangoluan 79 Loting di tomboman, tabo nasiniraan Sai tondinta ma masigomgoman, dao ma namasisaritaan. 80 Loting di tomboman, tabo nasiniraanSai tondinta ma masigomgoman, dao ma namasisaritaan. 81 Loting di tomboman, tabo nasiniraanSai tondinta ma masigomgoman, dao ma namasisaritaan. 82 Mambahen marsundut-sundut soada mara. 83 Manat mardongan sabutuha 84 Mandurung di aek Sihoru-horu, manjala di aek Sigura-guraUdur ma hamu jala leleng mangolu, hipas matua sonang sora mahua. 85 Manghuling taguk-taguk (goar ni pidong) diatas ni arirang (bunga kelapa, palm, pinang) huncus do nambura saut, bauan nambura sirang. 86 Untuk pasangan yang baru menikah Mangula ma pangula, dipasae duhut-duhutMolo burju marhula-hula, dipadao mara marsundut-sundut 87 Manuk mira sialtong, monang-monang molo martubi; Salpu ma angka parungkilon, sai sonang ma hamu nadua anggia dohot bere dapotan nauli. 88 Manuk ni pealangge hotek-hotek laho marpira, Nasirang marale-ale lobian namaten ina 89 Buat Orang-Orang Muda Manuk ni pealangge hotek-hotek laho marpiraSirang na mar ale-ale, lobianan matean ina 90 Maos di pangalmisan songon bira na sabotohon 91 Marangkup songon nahundul, mardongan songon na mardalanMarangkup do nauli, mardongan do nadengganAsa tangkas ma purba, tangkas ma angkola, asa tangkas hita maduma, gabe jala mamora (manang tangkas hita maduma, tangkasan ma namamora) 92 Marbulung ma tambinsu, marjengga-jengga ma pinasa Sai tubu ma anak nabisuk, dohot Boru naulibasa. 93 Marbulung ma tambinsu, marjengga-jengga ma pinasaSai tubu ma anak nabisuk, dohot Boru naulibasa. 94 Pamungka Ni Panghataion Di Ulaon Marcahayo songon mata ni ari, marsinondang songon bulan,Asa tapungka manghatai, pasahat hamu ma pinggan panungkunan 95 Marcahayo songon mata ni ari, marsinondang songon bulan,Asa tapungka manghatai, pasahat hamu ma pinggan panungkunan 96 Mangampu Mardakka Jabi-jabi, marbulung ia si TulanAngka pasu-pasu na pinasahat muna, Sai sude mai dipasaut Tuhan. 97 Marhosa-hosa sunting, marsiusungan dompak dolok, ala ni lambok ni pakkuling na holang i gabe jonok 98 Marhosa-hosa sunting, marsiusungan dompak dolok, ala ni lambok nipakkuling na holang i gabe jonok 99 Marmutik tabu-tabu mandompakhon mataniari,Sai hot ma di hamu akka pasu-pasu, laho marhajophon akka na sinari 100 Marragam do angka ulaon adat, jala ulaon rumpu-rumpuan do i, "gotong royong", ninna hata nuaeng. 101 Marsinondang songon bulan Marcahayo songon mata ni ari, ,sai tu domuna ma sahundulan, namarhula marboru, songoni na marhaha-maranggi. 102 Marsinondang songon bulan Marcahayo songon mata ni ari, ,sai tu domuna ma sahundulan, namarhula marboru, songoni na marhaha-maranggi. 103 Marsinondang songon bulan Marcahayo songon mata ni ari, ,sai tu domuna ma sahundulan, namarhula marboru, songoni na marhaha-maranggi. 104 marsomba hami dohot sappulu jari jala pasapullusadahon simanjungjung 105 Martahuak ma manuk di bungkulan ni ruma,Horas ma hula-hulana,songoni nang akka boruna. 106 martantan ma baringin, marurat jabi-jabi, horas ma hita madingin, tumpahon ni umpunta Mulajadi. 107 Martantan ma baringin, marurat jabi-jabi, Horas ma tondi madingin, tumpahon ni Amanta Debata Mulajadi. 108 Masiaminaminan songon lampak ni gaol, masitungkoltungkolan songon suhat di robean, mangankat rap tu ginjang manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan. 109 Masiaminaminan songon lampak ni gaol, masitungkoltungkolan songon suhat di robean, mangankat rap tu ginjang manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan. 110 Buat Orang-Orang Muda Metmet dope sikkoru da nungga dihandang-handangi,Metmet dope si boru da nungga ditandang-tandangi 111 Molo godang pinanutan, godang ma harharam 112 Mangampu Molo so boi bulung ni tulan, pinomat bulung ni salaonBa molo so boi sahali sabulan, pinomat sahali sataon

134

113 Na dangol ni andung do ahu, na siak panomuan 114 Mangampu Napogos hian iba, boi do gabe mamora.Songgop si Ruba-ruba tu dakka ni Hapadan, 115 Napuran tano-tano rangging marsiranggongan,Badan ta i padao-dao, tondita i marsigomgoman 116 Napuran tano-tano, Rangging marsiranggongan, Tung pe badanta padao-dao, Tondinta ma marsigomgoman. 117 Napuran tano-tano, ranging masiranggongan Badantai padao-dao, anggo tondinta tong ma masigomgoman. 118 Napuran tano-tano, ranging masiranggonganBadantai padao-dao, anggo tondinta tong ma masigomgoman. 119 Naribur ni rungguan di tonga-tongan ni onan, asa boi marsisukkunan ingkon masipandohan 120 Natoras na tutu mengkaholongi ianakkona, ianakkon na tutu pasangap natorasna 121 Mangampu Naung sampulu sada, jumadi sampulu tolu,Angka pasu-pasu pinasat muna hula-hula nami,Diampu hami ma di tonga jabu. 122 Naung sampulupitu ma juma ni sampulu ualu, hata pasu-pasu, hata nauli nadenggan napinasahatmunai ampuonnami ma martonga ni jabu (boanonnami ma tu tonga ni jabu) 123 Naung sampulupitu ma juma ni sampulu ualu, hata pasu-pasu, hata nauli nadenggan napinasahatmunai ampuonnami ma martonga ni jabu (boanonnami ma tu tonga ni jabu) 124 Mangampu Naung sapulu pitu, jumadi sapulu ualu,Angka pasu-pasu pinasahat muna,Sai unang ma muba, unang mose. 125 Ndang dao tubis sian bonana, molo dao disarut-sarut babi 126 Mangampu Ni durung si Tuma laos dapot Pora-poraMolo mamasu-masu hula-hula mangido sian Tuhan, 127 Nian ndang apala adong dohonon na tung malo di adat, ai muba dolok, muba do duhutna muba luat, muba do nang ugarina. 128 Niarit tarugi porapora, molo tinean uli teanon ma dohot gora 129 Nilangka tu jolo, sinarihon tu pudiHatop adong pinareakna, lambat adong pinaimana 130 Niumpat padang togu, mangihut si marbulubulu, sai leleng ma nasida mangolu ro di nasarsar uban di ulu, sahat tu namangiringiring pahompu. 131 Niumpat padang togu, mangihut si marbulubulu, sai leleng ma nasida mangolu ro di nasarsar uban di ulu, sahat tu namangiringiring pahompu. 132 Ulos Tondi = Ulos Mula Gabe Nunga diupahon hamu ale amang, Ulos Tondi ni Borumanai, sai pir ma tondinta, ndion ma pisonami, jalo hamu ma, sai saur matua hamu paihutihutonnami. 133 Nunga pitu lilinami, paualu jogianami, nunga nauli nipinami, nunga ro hamu nanaeng pandurungannami, 134 Nunga pitu lilinami, paualu jogianami, nunga nauli nipinami, nunga ro hamu nanaeng pandurungannami, asa pat ni gaja tu pat ni hora, angka anak ni raja do hamu pahompu ni namora. 135 Mandok Hata Tu Hula-Hula/Tulang Obuk do jambulan, nanidandan baen samaro, Pasu-pasu ni Hula-Hula, Pitu sundut soada mara. 136 Mangampu Obuk do jambulan, nidandan ni boru Samara 137 Ompu raja di jolo martungkot siala gundi, Adat pinungka ni angka ompu na parjolo, ihuthonon ni hita na di pudi 138 Ompu Raja di Jolo, martungkothon siala gundi, Angka nadenggan pinungka ni naparjolo, siihutonon ni na di pudi. 139 Pago-pago taruge pauk-pauk hudali, Angka nasala pinauli, angka na denggan niulahi. 140 Pajolo gogo, papuidi uhum 141 Palti ma bulung siala, lomak bulung ni ompu-ompu, Manumpak ma Ompunta Debata, manghorasi ma angka sahala ni Ompu. 142 Pasu-pasu na mardongan tangiang sian hula-hula, 143 Pege sangkarimpang, hunik sahadanghadangan, mangangkat rap tu ginjang, manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan. 144 Pege sangkarimpang, hunik sahadanghadangan, mangangkat rap tu ginjang, manimbung rap tu toru, tongtong satahi saoloan. 145 Pege sangkarimpang, Hunik sahadanghadangan,Badanmu ma nasoboi sirang, tondimu masigomgoman 146 Pidong tinanda sian imbulunya, jolma sian bibirna 147 Pilipili soban, unang mapilihu, so tung gabe so dapotan 148 Pinasa ni Siantar godang rambu-rambuna,Tung otik pe hatakki, sai godang ma pinasuna. 149 Pirma tondimuna, pir ma tahak muna maradaphon angka parmaraan (naung salpui) dohot maradaphon angka parjahat manang musu na so tinanda munai nanaeng mangago, marhite pasupasu dohot gogo sian Tuhan ta.

135

150 Pitu batu martindi sada do sitaon nadokdok 151 Purpar pande dorpi jumadihon tu rapotna 152 Buat Orang-Orang Muda Rabba na poso, ndang piga tubuan lataHami na poso, ndang piga na umboto hata 153 Ramba na poso naso tubuan lata, halak na poso dope ahu naso umboto hata. 154 Mandok Hata Tu Hula-Hula/Tulang Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari,Hamu do HulaHula panuturi, laos hamu do pangajari 155 Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari,Hamu do Hula-Hula panuturi, laos hamu do pangajari 156 Ranting ni Bulu Duri, sanjongkal dua jari,Hamu do Hula-Hula panuturi, laos hamu do pangajari 157 Untuk pasangan yang baru menikah Rimbur ni Pakkat tu rimbur ni Hotang,Sai tudia pe hamu mangalakka, sai tusima hamu dapot pansamotan. 158 Untuk pasangan yang baru menikah Ruma ijuk tu ruma gorga,Sai tubu ma anakmuna na bisuk dohot borumuna na lambok marroha 159 Rupa ndang tarpangan, pangalaho do na tarpangan 160 mandok hata Sada silompa gadong, dua silompa uli, tung sahalak pe namanghatahon (mandok hata) sude ma hitaon naung taruli. 161 Sahat sahat di solu ma, Sai sahat ma tu bontean, Nunga sahat hita mangolu, Sai sahat ma tupanggabean 162 Sahat sahat ni solu ma sahat tu bontean, di torang ni ariNunga marujung dohot denggan ulaonta sadarion, ba sahat ma hita on mangolu, horas sahat tu panggabean diramoti amanta debata ganup ari. 163 Untuk pasangan yang baru menikah Sahat solu, sahat di parbinsar ni ari,Leleng ma hamu mangolu jala di iring-iring Tuhan ganup ari. 164 Untuk pasangan yang baru menikah Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu labuan,Sahat ma hamu leleng mangolu, jala sai di dongani Tuhan. 165 Sai anggiat ma Tuhanta mandongani hamu Amang dohot mangaramoti lankka muna sai jolo diseat hata, asa diseat raut 166 Sai bintang narumiris ma tu ombun nasumorop, sai tubu ma anak riris, boru pe torop. 167 Sai dangka ni hariara ma nipangait-aithon, Sai tubu ma anak dohot Boru sitongka panahitnahiton. 168 sai horas ma helanami maruloshon ulos on tumpahon ni Ompunta Martua Debata dohot tumpahon ni sahalanami 169 Ulaon mangompoi jabu/mamasuhi jabu naimbaru Sai horas ma tondi madingin, pir tondi matogu, Hot ma dibatu-batuna. Togu di pangarahutanna, lili ma di ginjang, hodong ma di toru, riris ma jolma di ginjang, gok ma pinahan di toru Tubu ma anak na malo martahi dohot boru na malo marhuhuasi 170 Pamungka ni Panghataion di ulaon Sai ro ma haroan marharoan tu joloanon, jagar hata dibahen hamu songon namarlompan hunik, jala dipatama hamu hatai songon namartondi eme, sai tubu ma najagar tu hita on tumpahon ni Amanta martua Debata, dohot Tondi ni Amanta Raja naliat nalolo on. Ia haroanna Parhorasan panggabean do. 171 Untuk pasangan saat tukar cincin / Manjalo Tintin Marangkup Sai tong doi lubang nangpe dihukkupi rere,Sai tong doi boru ni Tulang, manang boru ni ise pei dialap bere. 172 Sai tu panggalna songon buar-buar, sai tu tonggina songon na mangan tobu angka parhorasani di angka hita on sasude. 173 Sala ma uli sala ma denggan songon sanggar di robean 174 Saleleng di ngolunta on, ndang malua hita sian angka ulaon adat, siala ni I ringkot do botoonta, asa ta antusi jala boi hita antong mangulahonsa manang manguluhon angka ulaon adat. 175 Si soli-soli do adat, siadapari gogo 176 Siboru buas siboru Bakkara, molo dung puas sae soada mara 177 Buat Orang-Orang Muda Silaklak ni dandorung tu dakka ni sila-sila,Ndang iba jumonok-jonok tu naso oroan niba 178 Simbora ma pulguk, pulguk di lage-lage,Sai mora ma hita luhut, huhut horas jala gabe. 179 Sinabi laitu binahen tu harangni hoda Molo gulut boruna, amana do martola Molo gulut amana, boruna do martola. 180 Sinimbur ni pangkat ma tu sinimbur ni hotang, tudia pe nasida mangalangka sai tu si ma nasida dapotan pangomoan 181 Sinuan bulu sibaen nalas, sinuan partuturan sibaen na horas. 182 Sisoli-soli Uhum, Siadapari gogo 183 Sisuan bulu jala sipanjala, siboto uhum do hamu jala anak ni raja. 184 Sitiktik ma sigompa, golang-golang pangarahutnaTung so sadia pe na tupa, (nahupatupa hami sipanganon on) sai godang ma pinasuna

136

185 Sititik ma sigompa, golang-golang pangarahutna,Tung so sadia pe naeng tarpatupa, sai anggiat ma godang pinasuna. 186 Situnggik ninna dakdanak, sitokka nina na tua-tua 187 Mangampu Suman tu aek natio do hamu, riong-riong di pinggan pasu,Hula-hula nabasa do hamu, na girgir mamasu-masu. 188 Sungkunon poda natua-tua, sungkunon gogo naumposo 189 Sungkunon poda natua-tua, sungkunon gogo naumposo (Bertanggung-jawab). 190 Tabo ni juhut sahat tu mudar; Tabo ni hata olat ni bulung ni pinggol 191 Talaktak siugari (pidong) ibana mambahen, ibana manggurgari 192 Taluktuk (syarat) na so ra mumpat, pago (pagar) na so ra morotNdang tarungkap batang batu (peti mati dari batu) ndang tarharhar pudun mate 193 Tampuk ni dambibir do i na so boi tu panggonggonan; Parjahajaha di bibir do i, parpustaha di tolonan 194 Tangan do botohon ujungna jari-jari, laho manggurithon sidohonku, jumolo ma ahu marsantabi 195 Pamungka Ni Panghataion Di Ulaon Tiktik mula ni gondang, serser mula ni tortor, sungkun mula ni hata 196 Tiktik mula ni gondang, serser mula ni tortor, sungkun mula ni hata 197 Pamungka Ni Panghataion Di Ulaon Timbo dolok martimbang, torunai dalan tu onanSai asi ma roha ni Tuhanta sian banua ginjang, sai ditambai ma angka hahipason dohot pansamotan 198 Tinaba hau toras bahen sopo di balian; Na burju marnatoras ingkon dapotan parsaulian 199 Tinapu bulung nisabi, baen lompan ni pangula 200 Tinapu salaon, salaon ni situa-tua Martua do halak molo gabe boruna 201 Tinutung antarasa, nidolos andaliman, tu jolo mangalangka, tu pudi marpanarian 202 Togu urat ni bulu, toguan urat ni padang, togu pe nidok ni uhum, toguan nidok ni padan 203 Tombak ni Simalungun , parsobanan ni Simamora; Sai tibu ma salpu nalungun, jala ro las ni roha 204 Tonggi sibahut, tabo pora-pora; gabe ma hita luhut, horas jala mamora. 205 Buat Orang-Orang Muda Torop do bittang di langit, si gara ni api sada doTorop do si boru nauli, tinodo ni rohakku holoan ho do 206 Torop do si boru nauli, tinodo ni rohakku holan ho do 207 tu sanggar ma amporik, tu lubang ma satua, 208 Tuat si puti, nakkok sideak,Ia i na ummuli, ima ta pareak. 209 Tubu dingin-dingin, di luat ni Janji-matogu, Horas ma tondi madingin jala pir tondi matogu. 210 Tubu ma halosi di dolok ni Pintu batu, Hami do na mangulosi Debata ma na mamasu-masu 211 Tubu ma hariara diholang-holang ni huta, dakkanai tanggo pinarait-aithon, Tubu ma di hamu anak na marsahala dohot boru namartua, sitongka panahit-nahiton. 212 Tubu simarimbalo dilambung simarhalosi. Tongka do siripe manjalo na so umboto mamalosi 213 Buat Orang-Orang Muda Tudia ma luluon da dakka-dakka bahen soban,Tudia ma luluon da boru Sinaga bahen dongan. 214 Buat Orang-Orang Muda Tudia ma luluon da goreng-goreng bahen soban,Tudia ma luluon da boru Tobing bahen dongan 215 Tumbur gabe toras, toras jumadi pangko. Tarsongon i do parngoluonta; na poso gabe tunggane na tunggane gabe pangituai 216 Tumbur ni pangkat tu tumbur ni hotang; Tusi hamu mangalangka, disi ma hamu dapotan 217 Turtu ninna anduhur, tio ninna lote, hata nauli hata nadenggan nanidokmunai, dijangkon tondinami mai, unang muba unang mose. 218 Mangampu Turtu ninna anduhur, tio ninna lote,Obuk do jambulan, nidandan ni boru Samara 219 Ulubalang so mida musu 220 Unang sai makkatai na so marhihihir 221 Urat ni singkoru dihungkupi bulang bira, Anggo barita haburjuonmuna marboru, nunga tarbarita sahat ro didia.

137

Suhi ni Ampang Na Opat (Pesta Perkawinan)


Pada pesta perkawinan yang mutlak (martohonan) adalah Suhi ni Ampang Naopat : yaitu : 1. Pihak Paranak (pengantin laki-laki) yang menerima ulos : Ulos Pansamot : Orangtua pengantin Ulos Paramaan : Abang / adik orangtua pengantin Ulos Todoan : Abang Adik dari Ompung suhut pengantin Ulos Sihunti Ampang : saudara perempuan dari Pengantin (ito) atau saudara perempuan dari orangtua pengantin (Namboru) 2. Pihak Parboru (pengantin wanita) yang menerima sinamot : Si jalo bara / Pamarai : Abang / adik dari pengantin Si jalo upa tulang : Tulang dari Pengantin Si jalo Todoan : abang / adik Ompung Suhut pengantin atau Simandokkon yaitu ito Pengantin (disesuai Hasuhuton & Tonggo Raja) Si jalo Upa Pariban : kakak atau Namboru Pengantin ADAT BATAK www.hsirait.wordpress.com Umpasa dohot umpama somal do tabege manang tahatahon di angka ulaon adat, di ulaon las ni roha manang di ulaon arsak ni roha. Somalna, tarida ma i di tingki na marhata si gabe-gabe dohot mangampu. Na naeng dohonon di son, asa tangkas nian taboto jala taantusi aha do tujuan dohot makna ni hata umpasa i, songon i nang hata umpama. Alana, sasintongna, asing do lapatan manang pangantusion ni hata umpasa dohot umpama. Andorang so sahat hita tu si, adong do niida sian angka dongan na mansai malo manghatahon angka hata umpasa dohot umpama i ma songon bunga-hunga dohot sira ni angka panghataion di ulaon i. Tabo tutu begeon jala mangolu nihilala panghataion i, lumobi molo tarida hata pandohan na masialus-alusan. Alai, adong do muse niida angka donganta naeng pasahathon hata umpasa, hape nanidokna i sian hata umpama. Songon i sebalikna, naeng mandok hata umpama do nian ibana, hape dihatahon sian hata umpasa. Sada kenyataan do i di tonga-tonga ni halak Batak, alana sipata disadari manang ndang, jot-jot do disarupahon pangantusion ni hata i. Mardomu tu si, asa tahatahon ma nian hata umpasa dohot umpama i hombar tu rumang dohot ruhut ni angka ulaon, songon i di situasi manang hadirion ni keluarga na naeng manjalo hata i. Misalna, adong pamoruonta naung matua, nunga marpahompu nasida sian anak dohot sian boru. Naeng pasahathon hata si gabegebe, hata pasu-pasu ma hita tu nasida di ulaon si las ni roha, ala dipatupa nasida

138

partangiangang (pengucap-an syukur) jala nunga tamat anak siampudanna sian singkola kedokteran. Pasahaton ma tu nasida hata umpasa na hombar tu ulaon i dohot tu hadirion nasida. Unang ma tadok tu nasida: songan hata ni umpasa ma dohononhu amang boru: Bintang na rumiris tu ombun nasumorop, anak pe antong riris, boru pe antong torop. Hata umpasa si songon i denggan ma antong tu angka keluarga naumposo. Alai, molo tu keluarga naung antar matua, songon pamuronta nangkin, dohononta ma: Andor halumpang ma togu-togu ni lombu, andor hatiti togu-togu ni horbo. Sahat ma hamu saur matua pairing-iring pahompu sahat tu na marnini marnono. Laos songon i muse unang ma nian tabahen-bahen (dikarang-karang) sandiri hata umpasa manang umpama i, molo so taantusi lapatan dohot makna ni na tahatahon i. Tumagon ma tadok hata angka nauli nadenggan tu angka tuturta marhite hata na sian Tuhanta, molo so taboto dope angka sidohononta marhite-hite hata umpasa manang umpama. Sada nari naporlu muse sidohonon, molo angka hata umpasa dohot umpama, somalna sian angka horong ni hula-hula dohot angka tulang do pasahathon i tu pamoruonna, manang sian angka natua-tua tu ianakhonna. Sipata, nian, godang do taida di tingki on adong sian horong ni pamoruon na pasahathon hata umpasa dohot hata umpama tu hula-hula manang tulangna, tarlumobi di tingki mangampu hata. Nadenggan ma i tutu. Alai, adong muse do mandok hata sian boru ala rap uduran ni hula-hula nasida mandok hata i. Na naeng dohonon di son: molo sian posisi ni boru do hita pasahat-hon hata umpasa manang umpama, asa dumenggan, tama hita nian jolo mangido marsantabi baru pe asa tahatahon si dohononta. Alana, songon naung tangkas taboto, molo hata umpasa i, i ma hata pasu-pasu jala mangalean angka hata pasu-pasu somalna ingkon sian angka horong ni hula-hula dohot tulang. Adong hata ni Tuhanta na mandok: Jadi sandok ndang targagaon, nasumangap i do mamasu-masu na ummetmet. (Memang tidak dapat disangkal, bahwa yang lebih rendah diberkati yang lebih tinggi -Ibrani 7: 7). Jala dumenggan muse tahe, molo di tingki na pasahathon hata i sai dimulai dohot pandohan: songon hata ni natua-tua ma dohononhu, sai

139

asi ma roha ni Tuhanta, dohot angka na asing. Sian angka hatorangan nangkin boi ma dohonon di son, ia hata umpasa i ma angka hata pasu-pasu na mardongan harapan, pangidoan tu Tuhanta Debata asa dilehon angka nauli dohot nadenggan di ngolu ni angka tuturta. Boi do i hahipason, ganjang ni umur, hagabeon, dohot angka na asing. Alai, molo hata umpama, angka hata tudos-tudos manang hata poda na mardongan harapan do i. Contoh: Molo litok aek di toruan, tingkiron ma tu julu. Pantun do hangoluan, tois hamagoan Marbagi di na otik, marbagi di na godang. Namalo ma tutu ompunta na parjolo i mambahen angka rumang, ruhut ni angka ulaon dohot angka hata i, na gabe songon angka falsafah hidup, identitas, budaya di hita halak Batak na porlu lestarihononhon asa adong warishononta tu angka ianakhonta. Sahat ma hita tu impola ni panghataion marhite hata umpasa dohot hata umpama. Alai, molo tung hinatahon pe di son asa sidok boti jala marboha bahenon ma hita di si. Pinatupa do di son hombar songon na dihatahon di angka ulaon nasomal taulahon, i ma di las ni roha manang di ulaon arsak ni roha. 1. ANGKA HATA UMPASA 1. DI NA PASAHATHON ULOS TU PENGANTIN: Di ginjang ma ia arirang di toru panggonggonan Badanmuna ma na sora sirang, tondimuna masigomgoman. Tubu ma si marlasuna di Dolok Purbatua Sai ganjang ma umurmuna, sahat tu na sari matua Bintang na rumiris, ombun na sumorop Tubu ma anak di hamu riris, boru pe antong torop. Tangki jala ualang, galinggang jala garege Tubu ma di hamu anak partahi jala ulubalang dohot boru namora jala pareme Tubu ma tambinsu di toru ni pinasa

140

Tubu ma di hamu anak nabisuk dohot boru nauli basa. Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok, Sai dilehon Debata ma di hamu tua, jala hot ma hamu diparorot. 2. DI NA PASAHATHON ULOS TU NATUA-TUA NI HELA (SI JALO BARA) DOHOT SI ANGKA JALO ULOS SUHI NI AMPANG NA OPAT. Dolok ni Purbatua jonok tu si borotan Sai sahat ma hamu saur-matua, tiur di pansamotan Andor halumpang ma togu-togu ni lombu, andor hatiti togu-togu ni horbo Sai ganjang ma umurmu pairing-iring pahompu sahat ma tu na marnini marnono. Bona ni Aek Puli di Dolok Sitapongan Sai ro ma tu hamu angka nauli, jala sai dor nang pansamotan. Binanga ni Sihombing binokkak ni Tarabunga, tu sanggar ma amporik tu lubang ma satua, Sinur ma pinahanmuna, gabe na niulamu dipasu-pasu Tuhanta. Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok, Amanta Debata do si lehon tua, luhut ma hamu diparorot. Sahat solu sahat tu Tigaras, Leleng hamu mangolu, gabe jala horas. Marmutik ma lasiak dompak mata ni ari, Manganju ma hamu di borungku parumaenmi, arian dohot botari. Hariara ma bonana, hariara ma nang bulungna, Gabe jala horas hula-hulana, songon i nang pamoruonna. 3. HATA UMPASA SIAN HULA-HULA DOHOT HORONG NI TULANG. Hot pe jabu i sai tong do i marbulang-bulang, Tung sian dia pe mangalap boru bere i, sai hot do i boru ni tulang. Dangka ni bulu godang tanggo pinangait-aithon Dilehon Debata ma di hamu tubuan anak dohot boru, si tongka panahit-nahiton. Andos ras ma tu andor ris, tubu di huta Purbasinomba, Sai horas-horas ma hamu jala torkis-torkis, ditumpak asi ni roha ni Tuhanta.

141

Binsar mata ni ari, poltak mata ni bulan, Sai tubu ma di hamu boru namalo mansari dohot anak na gabe raja panungkunan. Giring-gring ma tu gosta-gosta, tu boras ni singkoru, Sai tibu ma hamu mangiring-iring pahompu, tibu mangompa-ompa anak dohot boru. Sahat-sahat ni solu, sahat ma tu bontean, Sahat ma hamu leleng mangolu, sahat tu parhorasan panggabean. Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok, Debata do si lehon tua, horas hamu diparorot. 4. HATA UMPASA DI NA PAAMPUHON HATA DOHOT MANGAMPU HATA. Aek marjullak-jullak, marjullak-jullak sian batu, tinahu tu batu-batu. Angka hata nauli, hata pasu-pasu naung hupasahat hami tu hamu, ampu hamu ma i di tonga ni jabu. Naung sampulu pitu jumali sampulu ualu Hata nauli, hata pasu-pasu, ampu hamu ma di tonga ni jabu. Turtu ma inna anduhur, tio ma ninna lote, Hata nauli, hata pasu-pasu, sai unang muba sai unang mose. Marmutik ma inggir-inggir, bulung na i rata-rata, Hata nauli, hata pasu-pasu naung pinasahatmuna, napasauthon ma hata ni Debata. 5. HATA UMPASA DI NA MANGINGANI MANANG MANURUK JABU. Labu pe labu i, ndang asal suanhononhon, Jabu pe jabu, ndang asal inganan. Mabaor aek puli sian dolok ni Simamora, Sai hot ma jabunta on bagas na uli, ingananmu marlas ni roha. Tangkas do jabu suhat, laos tangkas do jabu bona, Sai tangkas ma hamu dung maringanan di jabu on maduma, tangkas nang mamora. Andor ras ma tu andor ris di tombak ni Purbasinomba,

142

Sai horas-horas ma hamu torkis-torkis, tumpahon ni Debata namartua. Jongjong di Dolok Purbasinomba, manatap tu Panamparan, Sahat ma hamu saur-matua mangingani jabu on dihaliangi angka pomparan. Sahat-sahat ni solu toho di rondang ni bulan, Sahat ma hamu leleng mangolu mangingani bagas on, sai diiring-iring Tuhan. Eme si tamba tua parlinggoman siborok, Sai dilehon Tuhanta ma di hamu tua, hot ma hamu di jabu on diparorot. 6. HATA UMPASA DI ULAON NA TARDIDI Tubu ma tambinsu di dolok ni Pangaribuan, Sai anak nabiusk ma ibana, anak na gabe si pajoloon. Dangka ni hariara ma ni pangait-aithon Simbur ma ibana mangodang, sitongka panahit-nahiton. Horbo ni Sibuluan manjampal di balian, Sai dapot ma angka naniluluan, sai tiur ma nang pansarian. Habang ambaroba di atas ni Sibuntuon, Sai burju ma ibana marroha, gabe jolma si tiruon. Dolok ni Hutanauli hatubuan ni si marlasuna, Goar nauli ma goarna i, ] donganna gabe jala mamora. Eme sitamba tua parlinggoman ni siborok, Sai dilehon Debata ma di ibana tua, imbur magodang diparorot. 7. HATA UMPASA DI NA PASAHATHON ULOS MULA GABE Sanjongkal urat ni ri,

143

tolu jongkal urat ni singkoru, Ulos mula gabe naung pinasahat i, sai saur ma i di hamu, mangulosi anak dohot boru. Tubu ma lata di toru ni bunga-bunga, Tubu ma anak na marsangap di hamu dohot boru na martua. Habang binsak-binsak laos mangihut ambaroba, Sai tibu ma ro na tapaima, jala dapot nahinirim ni roha. Tangki ma jala ualang, galinggang jala garege, Sai tubu ma di hamu anak partahi jala ulubalang, dohot boru namora jala pareme. Eme si tambatua ma parasaran ni siborok, Sai dilehon Debata ma di hamu gogo dohot tua, hot ma hamu diparorot. Obuk do jambulan nanidandan bahen samara, Molo mamasu-masu hula-hula, padao sahit dohot mara. Hotang do binebe-bebe, hotang nipulos-pulos, Unang hita mandele ai adong do tudos-tudos. Bagot na madung-dung ma tu pilo-pilo na marajar, Sai salpu ma angka nalungun, sai ro ma angka najagar. Tombak ni Simalungun parsobanan ni Simamora, Sai hatop ma salpu angka nalungun, jala hatop ma ro si las ni roha. Balga tiang ni ruma, umbalgaan tiang ni sopo, Nunga ganjang umur ni naung jumolo i,

144

sai gumanjang ma umur ni angka naumposo. Tuak natonggi ma tu bagot si balbalon, Tung paet di tingki angka na salpu i, sai ro ma angka natonggi tu joloan on. Tinapu bulung siarum bahen uram ni pora-pora, Nahasit i tibu ma malum, jala tibu ma ro si las ni roha. Eme sitambatua parlinggoman siborok, Sai dilehon Tuhanta ma di hamu tua, jala sude hamu sai diparorot. 8. ANGKA HATA UMPASA DI HUHUASI NI SIPANGANON Si titi ma si hompa, golang-golang pangarahutna, Otik so sadia pe na tupa, sai godang ma pinasuna. Bagot na marhalto ma tubu di robean, Horas ma namanganhon, horas namangalean. Huta Tanobato parasaran ni leang-leang, Horas ma hami namanjalo, horas ma di hamu namangalean. Otik si butong-butong, godang si pir ni tondi, Otik so sadia na boi hupatupa hami, pamurnas ma i tudaging, saudara tu bohi, si palomak imbulu ma i, si paneang holi-holi. 2. ANGKA HATA UMPAMA Aek godang tu aek laut, angka dos ni roha do si behen na saut. Si hikkit si nalenggam, tapillit ma nadumenggan.

145

Eme na masak di gagat ursa, I ma na masa (denggan) i ma niula. Sinuan bulu sibahen na las, Sinuan adat dohot uhum sibahen na horas. Ompu raja di jolo martungkot sialagundi, Angka adat nauli napinungka ni ompunta na parjolo, siihuthonon ni hita na di pudi. Baris-baris ni gaja di rura Pangaloan, Molo marsuru raja, dae do so oloan. Pat ni gaja tu pat ni hora, Angka anak ni raja jala pahompu ni namora. Asing dolok asing duhutna, Asing luat, asing ruhutna. Sise do mula ni hata, sungkun mula ni uhum, Gokhon sipaimaon jou-jou sialusan. Sotongka do mulak tata naung masak, Mulak marimbulu naung tinutungan. Unang songon tagading, marguru tu anakna. Piltik ni hasapi do tabo begeon ni pinggol, Piltik ni hata sogo begeon. Madekdek jarum tu napotpot, Ndang diida mata, diida roha. Sian hatorangan dohot angka contoh ni hata umpasa dohot umpama na pinatupa di buku on, didok roha nian naeng manambai angka naung taboto. Jala tapasahat ma angka hata pandohan i marhite-hite lambas ni roha jala hombar tu rumang dohot bentuk ni ulaon i.

146

Di na laho pasahathon hata hita di sada-sada ulaon, taparate-atehon ma situasi dohot kondisi ni tuturna na marulaon, songon i kondisi dohot hadirionta be. Molo poso dope hita, nang pe sian horong ni hula-hula manang tulang, asa malo ma hita manempathon diri. Lapatanna, nang pe hita apala tampuk, nampunasa ugasan di ulaon i, alai porlu do pasangap-onta molo adong dope natua-tua rap dohot hita di si. Sada na porlu sibotoonta muse, molo angka hata umpasa i boi do berkembang mang-ihuthon angka hamajuon ni zaman dohot kondisi. Na porlu, asalma nanidokna i marlapatan na bagas, mura antusan. Alai, molo angka hata umpama, bentuk dohot hatana, hira bersifat statis do i. Ndang boi i dika-rang-karang. Alana, songon fasafah manang poda do i di hita. Songon i ma jolo na boi pinatupa di tingki on. Horas ma di hita. RUJUTNI PARJAMBARON Ruhut parjambaron juhut godang do variasina taida di ulaon adatparadaton, hombar ma i tu rumang ni ulaon, luat ni namarulaon dohot situasi, kondisi, tempat, songon i nang di panjuhutina. Didok natua-tua, sai jolo diseat hata asa diseat raut, namar-lapatan do i asa jolo dialap hata dos ni roha ma asa dibagi parjambaran juhut. Songon i muse nang di hata ni natua-tua namandok: Asing dolok asing duhutna, asing huta (luat) asing do nang ruhutna. Sudena i manghorhon tu nauli nadenggan do molo dapot dos ni roha sian panghataion. Ai mansai arga situtu do hata, jala sasintongna ndang apala jambar juhut i na gabe motivasi ni si jalo jambar, alai hata na masipaolo-oloan jala masipasangapan. Adong do sipata tabege di sada-sada ulaon las ni roha manang arsak ni roha, hurang denggan ulaon ala ni pambagian jambar juhut. Molo di hita na di tano parserahan on, khususna Jakarta sekitarna, ndang apala tapersoalhon be jambar i asalma proses manang ruhut pambagianna suman tu ulaon i. Gariada tahe adong do sijalo jambar pintor dilehon jambarna tu donganna, dohot pertimbangan asa so boi be ibana mangallang jagal, manang mabiar basi manang busuk jambar i ala leleng dope ibana mulak tu jabuna, dohot angka naasing. Adong do pandohan na jot-jot tabege taringot di ruhut pambagian jambar juhut, ima

147

hata namandok: Sidapot solup ma hami. Sada pandohan na raja ma i tutu di halak Batak, asalma laos raja sian mula ni panghataion jala hombar tu parhundulna. Namarlapatan, molo sian horong ni suhut paranak do pintor mandok si dapot solup ma hamu tu hula-hulana, so jolo dialap hata naelek, songon nahurang hormat jala hurang raja do panghataion i. Alai, molo sian horong ni hula-hula do namandok sidapot solup ma hami tu pamoruonna, mansai uli jala denggan ma begeon. Ala ni i do sipata di ulaon las ni roha manang ulaon arsak ni roha (ulaon sari-matua manang saur-matua) dipatupa ulaon martonggo raja. Alana, gabe hira adong do panghataion sahat tu panjuhuti ni ulaon dohot pambagian jambar juhut. Molo taida di ulaon adat na masa di tano parserahan on, angka si jalo parbagian jambar juhut di ulaon adat-paradaton i ma: jambar ni hasuhuton dohot namarhaha-maranggi, jambar ni boru/bere, jambar ni dongan sahuta, jambar ni pariban, jambar ni hula-hula (hula-hula ni suhut; namarhaha-anggi, anak manjae) jambar ni tulang (tulang ni ama hasuhuton dohot tulang ni ina hasuhuton) jambar ni bona tulang (tulang ni ompu suhut) jambar ni bona ni ari (hula-hula ni ompu suhut) Nian adong dope angka si jalo jambar i ma: tu pangula ni huria, punguan dohot angka naasing dope. Alai, nauli ma saluhutna i jala disesuaihon ma pambagian i tu bentuk ni ulaon dohot panjuhutina. Saonari porlu ma muse botoonta angka dia ma jambar sipasahaton tu horong ni si jalo jambar i. Hombar tu si, parjolo ma pinatorang saotik taringot tu na mang-hasuhuthon, na marhadomuan tu tahapan manang proses ni namarbagi jambar juhut. Molo sian daerah Silindung-Humbang sekitarna do namarulaon (hasuhuton), sai jumolo do dipasahat jambar taripar tu horong ni hula-hulana dohot tulang. Jadi parpudi do jambar dibagi tu hasuhuton. Alai, molo namarulaon (hasuhuton) sian Toba sekitarna, sai jumolo do dibagi nasida

148

jambar tu suhut namarhaha-maranggi asa mangihut jambar taripar tu hula-hula dohot tulang. Songon i jambar osang sai tu boruna do i dipasahat. Hape molo di Silindung-Humbang, jambar osang tu hula-hula do dipasahat. Alai sudena i sai manghorhon tu nauli nadenggan do molo sian angka dos ni roha. Pambagian jambar juhut di ulaon pamuli boru/pangolihon anak alap jual manang taruhon jual na masa jala somal taulahon di Jakarta sekitarna, hira songon on ma. 1. Sibagi dua do tudu-tudu ni sipanganon naung dipasahat Paranak tu Parboru. Nang pe naung dipasahat Paranak tu Parboru tudu-tudu ni sipanganon i marhitehite hata manang pandohan na elek di na pasahathon, alai dung sidung marsipanganon disungkun suhut manang Raja Parhata ni Parboru do muse Paranak taringot tu tudu-tudu ni sipanganon i, songon naung pinatorang di panghataion di ulaon marhata sinamot. Alai, somalna, molo ihur-ihur sai jambar tu pihak parboru do i, nang pe diulaon taruhon jual, i ma ulak ni tandok ni parboru. 2. Dung dibagi dua tudu-tudu ni sipanganon i, dipasahat Parboru ma muse jambar bagian ni Paranak, hombar tu panghataion dohot dos ni roha nasida. Dung i dibagi Parboru dohot Paranak ma muse jambar i tu angka tuturna be. Catatan: Masa niida hira dipangido Paranak sian Parboru saotik sian jambar ihur- ihur di nasida asa adong bagionna tu tuturna (dongan tubuna). Di ulaon pesta unjuk somalna dipatupa sampe 8 (ualu) soit, asa 4 (opat) soit di Parboru, 4 (opat) soit di Paranak, jala di deba ulaon osang pe dibagi dua do. Masa do muse niida dipasahat Parboru jambar juhut tu haha parhundulna (tulang ni Pangoli), jala nadenggan ma tutu i.

3. Pambagian jambar sipasahataon ni Parboru dohot Paranak hira songon na adong di table berikut ma: Jambar juhut sipasahaton ni Paranak: Sijalo Jambar Silindung/Humbang Toba Suhut dohot Namarhaha-anggi soit, pohu soit, pohu

149

Sude horong ni hula-hula somba-somba somba-somba Boru/Bere namarngingi (hambirang) - namarngingi (hambirang) - osang - Pariban, - Pangula ni huria, - Dongan sahuta, - Punguan dibuat sian soit, pohu dibuat sian soit, pohu Jambar juhut sipasahaton ni Parboru: Sijalo Jambar Silindung/Humbang Toba Suhut ihur-ihur, soit ihur-ihur, soit Hula-hula Osang namarngingi, Tulang namarngingi (siamun) namarngingi,sombasomba Boru/Bere namarngingi (hambirang) Osang: - Hula-hula ni namarhaha-anggi, - Hula2 ni anak manjae - Tulang rorobot, - Bona Tulang, - Bona ni ari somba-somba : - Pariban, - Pangula ni huria, - Dongan sahuta soit, pohu : - Punguan

150

dibuat sian jambar ni suhut 1. Di ulaon tardidi, malua, manuruk jabu, molo jambar ihur-ihur hot ma i di hasuhuton. Osang, namarngingi parsiamun, dohot somba-somba tu horong ni hula-hula dohot tulang. Soit ma tu dongan sahuta dohot pariban. Namarngingi parhambirang ma dipasahat tu boru/bere. 2. Di ulaon patua hata/marhusip, pasahat ulos mula gabe, paebathon anak buha baju, ia parjambaron pada prinsipna hira-hira surung-surung ni hula-hula ma i. Alai somalna, sian hula-hula dengan do marnida situasi. Molo tung pe didok paranak (pamoruon nasida) jambar surung-surung, boi do i dialap hata muse. Molo di tingki ulaon i adong angka dongan tubu ni pamoruonna i mandongani nasida, ingkon adong ma nian tinggal sebagian jambar i sa adong lehononna tu nasida. 3. Pambagian jambar dohot panjuhuti di ulaon sari-matua dohot saur-matua saguru tu keputusan ni pangarapoton (tonggo raja) do i. Adong do namangalehon ihurihur tu hula-hulana, ulu ma tu tulang, jala somba-somba tu horong ni hula-hula naasing termasuk tulang dohot bona tulang. Alai nasomal muse taulahon di Jakarta sekitarna, molo ihur-ihur hot ma i di hasuhuton dohot namarhaha-anggi, jala jambar tu horong ni sude hula-hula dohot tulang dipatupa sian sombasomba. Asa nauli jala denggan ma i sude asalma sian panghataion tu dos ni roha, jolo diseat hata ma asa diseat raut, jala taingot ma hata namandok, Hata do parsimboraan. NB: Unang ma nian adong sian parhata, sibagi jambar na emosi jala mamaksahon kehendak di pambagian jambar, lumobi sian horong ni suhut. Jala naumporlu, tapaido ma panuturion sian angka raja naro dohot hula-hula, tulang, khususna di ulaon sari-matua dohot saur-matua. Alana, porlu ingkon jagaonta do asa sangap suhut sihabolonan di ulaon si songon on.

151

Garis Besar Tata Cara dan Urutan Pernikahan Adat Batak Na Gok adalah sebagai berikut:
1. Mangarisika. Adalah kunjungan utusan pria yang tidak resmi ke tempat wanita dalam rangka penjajakan. Jika pintu terbuka untuk mengadakan peminangan maka pihak orang tua pria memberikan tanda mau (tanda holong dan pihak wanita memberi tanda mata).Jenis barang-barang pemberian untuk pernikahan adat batak dapat berupa kain, cincin emas, dan lain-lain . 2. Marhori-hori Dinding/marhusip. Pembicaraan antara kedua belah pihak yang melamar dan yang dilamar, terbatas dalam hubungan kerabat terdekat dan belum diketahui oleh umum. 3. Marhata Sinamot. Pihak kerabat mempelai pria (dalam jumlah yang terbatas) datang kepada kerabatmempelai wanita untuk melakukan marhata sinamot, membicarakan masalah uang jujur (tuhor). 4. Pudun Sauta. Pihak kerabat pria tanpa hula-hula mengantarkan wadah sumpit berisi nasi dan lauk

pauknya (ternak yang sudah disembelih) yang diterima oleh pihak parboru dan setelah makan bersama dilanjutkan dengan pembagian Jambar Juhut (daging) kepada anggota kerabat, yang terdiri dari:

Kerabat marga ibu (hula-hula) Kerabat marga ayah (dongan tubu) Anggota marga menantu (boru) Pengetuai (orang-orang tua)/pariban Diakhir kegiatan Pudun Saut maka pihak keluarga wanita dan pria bersepakat menentukan

waktu Martumpol dan Pamasu-masuon. 5. Martumpol (baca : martuppol) Penanda-tanganan persetujuan pernikahan adat oleh orang tua kedua belah pihak atas rencana perkawinan anak-anak mereka dihadapan pejabat gereja. Tata cara Partumpolon dilaksanakan oleh pejabat gereja sesuai dengan ketentuan yang berlaku. Tindak lanjut Partumpolon adalah pejabat gereja mewartakan rencana pernikahan dari kedua mempelai melalui warta jemaat, yang di HKBP disebut dengan Tingting (baca : tikting). Tingting ini harus dilakukan dua kali hari minggu berturut-turut. Apabila setelah dua kali tingting tidak ada gugatan dari pihak lain baru dapat dilanjutkan dengan pemberkatan nikah (pamasu-masuon). 6. Martonggo Raja atau Maria Raja. Adalah suatu kegiatan pra pernikahan adat yang bersifat seremonial yang mutlak

diselenggarakan oleh penyelenggara pernikahan adat yang bertujuan untuk :

Mempersiapkan kepentingan pernikahan adat yang bersifat teknis dan non teknis

152

Pemberitahuan pada masyarakat bahwa pada waktu yang telah ditentukan adapernikahan adat pernikahan dan berkenaan dengan itu agar pihak lain tidak mengadakan pernikahan adat dalam waktu yang bersamaan.

Memohon izin pada masyarakat sekitar terutama dongan sahuta atau penggunaan fasilitas umum pada pesta yang telah direncanakan.

7. Manjalo Pasu-pasu Parbagason (Pemberkatan Pernikahan) Pengesahan pernikahan adat kedua mempelai menurut tatacara gereja (pemberkatan

pernikahan oleh pejabat gereja). Setelah pemberkatan pernikahan selesai maka kedua mempelai sudah sah sebagai suami-istri menurut gereja. Setelah selesai seluruh acara pamasumasuon, kedua belah pihak yang turut serta dalam acara pamasu-masuon maupun yang tidak pergi menuju tempat kediaman orang tua/kerabat orang tua wanita untuk mengadakan pesta unjuk. Pesta unjuk oleh kerabat pria disebut Pesta Mangalap parumaen (baca : parmaen) 8. Pesta Unjuk. Suatu acara perayaan yang bersifat sukacita atas pernikahan adat putra dan putri. Ciri pesta sukacita ialah berbagi jambar :

Jambar yang dibagi-bagikan untuk kerabat parboru adalah jambar juhut (daging)dan jambar uang (tuhor ni boru) dibagi menurut peraturan. Jambar yang dibagi-bagikan bagi kerabat paranak adalah dengke (baca : dekke)dan ulos yang dibagi menurut peraturan. Pesta Unjuk ini diakhiri dengan membawa

pulang pengantin ke rumah paranak. 9. Mangihut di ampang (dialap jual) Yaitu mempelai wanita dibawa ke tempat mempelai pria yang dielu-elukan kerabat pria dengan mengiringi jual berisi makanan bertutup ulos yang disediakan oleh pihak kerabat pria. 10. Ditaruhon Jual. Jika pesta untuk pernikahan itu dilakukan di rumah mempelai pria, maka mempelai wanita dibolehkan pulang ke tempat orang tuanya untuk kemudian diantar lagi oleh para namborunya ke tempat namborunya. Dalam hal ini paranak wajib memberikan upa manaru (upah mengantar), sedang dalam dialap jual upa manaru tidak dikenal. 11. Paranak makan bersama di tempat kediaman si Pria (Daulat ni si Panganon)

Setibanya pengantin wanita beserta rombongan di rumah pengantin pria, maka diadakanlah acara makan bersama dengan seluruh undangan yang masih berkenan ikut ke rumah pengantin pria.

Makanan yang dimakan adalah makanan yang dibawa oleh pihak parboru

12. Paulak Unea.

153

Setelah satu, tiga, lima atau tujuh hari si wanita tinggal bersama dengan suaminya, maka paranak, minimum pengantin pria bersama istrinya pergi ke rumah mertuanya untuk menyatakan terima kasih atas berjalannya acara pernikahan dengan baik, terutama keadaan baik pengantin wanita pada masa gadisnya (acara ini lebih bersifat aspek hukum berkaitan dengan kesucian si wanita sampai ia masuk di dalam pernikahan).

Setelah selesai acara paulak une, paranak kembali ke kampung halamannya/rumahnya dan

selanjutnya memulai hidup baru. 13. Manjahea. Setelah beberapa lama pengantin pria dan wanita menjalani hidup berumah tangga (kalau pria tersebut bukan anak bungsu), maka ia akan dipajae, yaitu dipisah rumah (tempat tinggal) dan mata pencarian. 14. Maningkir Tangga (baca : manikkir tangga) Beberapa lama setelah pengantin pria dan wanita berumah tangga terutama setelah berdiri sendiri (rumah dan mata pencariannya telah dipisah dari orang tua si laki-laki) maka datanglah berkunjung parboru kepada paranak dengan maksud maningkir tangga (yang dimaksud dengan tangga disini adalah rumah tangga pengantin baru). Dalam kunjungan ini parboru juga membawa makanan (nasi dan lauk pauk, dengke sitio tio dan dengke simundur-mundur). Dengan selesainya kunjungan maningkir tangga ini maka selesailah rangkaian pernikahan adat na gok.

ATURAN ADAT ISTIADAT BATAK


Patokan dan Aturan Adat (Ruhutruhut Paradaton) Patokan dan aturan adat adalah acuan atau cerminan untuk melaksanakan adat didalam sukacita maupun dukacita yang pelaksanaannya harus didasarkan pada falsafah DALIHAN NATOLU serta memperhatikan nasihat nenek moyang ( Poda Ni Ompunta) * Jolo diseat hata asa diseat raut ( di bicarakan sebelum dilaksanakan) * Sidapot solup do na ro (mengikuti adat suhut setempat) * Aek Godang tu aek laut, dos ni roha nasaut (Musyawarah mufakat ). Pasal 1 1. Pada acara pesta perkawinan yang mutlak (mortohonan) suhi ni ampang aopat : a. Pihak paranak (pengantin lelaki) yang terima ulos : 1. Ulos Pansamot : Orang tua pengantin 2. Ulos Paramaan : Abang / adik Orangtua Pengantin 3. Ulos Todoan : Abang / adik Ompung Suhut Pengantin 4. Ulos Sihunti Ampang : Saudara (Ito) atau Namboru Pengantin b. Pihak Parboru (pengantin perempuan) yang terima sinamot : 1. Sijalo Bara / Paramai : Abang / adik pengantin 2. Sijalo Upa Tulang : Tulang pengantin 3. Sijalo Todoan : Abang / adik Ompung Suhut Pengantin atau Simandokhon Ito pengantin *(sesuai Hasuhuton&Tonggo Raja). 4. Sijalo Upa Pariban : Kakak atau Namboru Pengantin c. Urutan Pelaksanaan: 1. Ulos Hela diberikan setelah Ulos Pansamot. 2. Sijalo Paramai diberikan setelah sinamot nagok diterima Suhut Parboru. 2. Pada acara Adat Perkawinan yang harus diperhatikan : a. Tintin marangkup diberikan kepada Tulang Pengantin pria, bila perkawinan dengan Pariban Kandung (Boru Tulang), tidak ada Tintin Marangkup. b. Jumlah Tintin Marangkup, sesuai kesepakatan demikian Panandaion bila ada.

154

c. Ulos yang diturunkan (tambahan) tidak boleh melebihi tanggungan Parboro. d. Uang Pinggan Panungpunan, disesuaikan dengan besarnya Sinamot. e. Undangan pada acara adat Boru Sihombing atau Bere Sihombing, suhu suhu Ompu yang menerima Sinamot / Tintin Marangkup / Upa Tulang , wajib memberikan ulos Herbang, selain yang memberi ulos Herbang, boleh memberi uang (pembeli ulos). Pasal 2 Pada Acara Adat Kematian (meniggal dunia), ulos yang berjalan dan acara sesuai tingkat kematian : 1. Meninggalnya dari usia anak-anak sampai usia berkeluarga : a. Anak-anak dan Boru Sihombing remaja : Lampin atau Saput dari orangtua. b. Remaja / Pemuda Sihombing : Saput dari Tulang-nya. c. Kembali dari makan tidak ada acara adat lagi. 2. Meninggal Suami / Isteri : a. Tingkat kematian ditetapkan dalam Parrapoton / Tonggo Raja. b. Ulos Saput / Tutup Batang Suami dari Tulang-nya, Ulos Tujung/ Sampetua Istri dari Hula hula. c. Ulos Saput / Tutup Batang Istri dari Hula hula, Ulos Tujung/ Sampetua Suami dari Tulangnya. d. Urutan pelaksanaan : Saput lebih dulu baruTujung (berubah sesuai kondisi). e. Tingkat kematian Sarimatua, kembali dari makam ada Acara Buka Tujung, bagi yang masih menerima Tujung. f. Tingkat kematian Saurmatua, kembali dari makam ada Acara Buka Hombung. g. Suami meninggal, Tulang-nya Siungkap Hombung; Istri meninggal, Hula-hulanya. Pasal 3 Parjambaran Pada setiap Acara Adat Pesta Perkawinan dan kematian berjalan Parjambaran, pada dasarnya sebelum pelaksanaan harus dibicarakan lebih dahulu : 1. PARJAMBARAN DI ACARA ADAT PESTA PERKAWINAN, PANJUHUTI-NYA PINAHAN / SIGAGAT DUHUT. a. Mengkawinkan anak laki laki : - Bila adatnya alap jual : Parjambaran Sidapot Solup na Ro - Bila adatnya Taruhon Jual : Osang utuh diparanak, untuk diberikan kepada hula-hula (Sijalo Tintin Marangkup), ihur-ihur (Upa Suhut) diparanak dan diberikan Ulak Tando Parboru, Somba somba dan soit dibagi dua dan parngingian (kiri) di Paranak : (1). Somba somba untuk Horong Hula-hula dan Tulang Rorobot. (2). Soit untuk Horong Dongan Tubu, Pariban, Ale-ale, Dongan Sahuta, dll. (3). Parngingian / Parsanggulan untuk Boru / Bere. (4). Ikan (dengke) dari Parboru untuk Hasuhuton. b. Mengawinkan anak Perempuan : - Bila adatnya Taruhon Jual : Parjambaran Sidapot Solup na Ro. - Bila adatnya Taruhon Jual : Osang Utuh di Parboru untuk diberikan ke Hula-hula dan Tulang Rorobot. Ihur ihur (Upa Suhut) di Parboru untuk Hasuhuton Somba somba dan Soit dibagi dua dan parngingian(kanan) di Parboru : (1). Somba somba untuk Horong Hula-hula dan Tulang Rorobot. (2). Soit untuk Horong Dongan Tubu, Pariban, Ale ale, Dongan Sahuta, dll. (3). Parsanggulan / Parngingian untuk Boru / Bere. 2. PARJAMBARAN DI ACARA KEMATIAN SARI / SAURMATUA, BOAN SIGAGAT DUHUT (Contoh) : Ulaon : Borsak Simonggur. Hasuhuton : Hutagurgur. Bona ni Hasuhutin : Tuan Hinalang. Suhut Bolon : Datu Parulas. A. DONGASABUTUHA 1. Panambuli : Anggi Doli Hariara. 2. Pangalapa / Pamultak : Raung Nabolon.

155

3. Panambak / Sasap : Dongan Tobu. 4. Ihur ihur / Upa Suhut : Datu Parulas. 5. Uluna / Sipitudai : Jambar Raja (Parsadaan dan Punguan) Orang biasanya diberikan ke Protokol dan Sitoho-toho. 6. Ungkapan : Haha Doli Suhut Bolon. 7. Gonting : Anggi Doli Suhut Bolon. B. BORU / BERE / IBEBERE 1 . Tanggalan Rungkung Partogi : Boru ni Prsadaan. 2. Tanggalan Rungkung Mangihut : Boru ni Punguan. 3. Tanggalan Rungkung Bona bona : Boru Diampuan/Bere Ibebere. C. HULA HULA 1. Tulan Bona : Pangalapan Boru/Hula-hula Tangkas. 2. Tulan Tombuk : Namamupus/Tulang. 3. Somba somba Siranga : Tulang Rorobot, Bona Tulang, Bona Hula. Somba somba Nagok :Bona na ari. 4. Tulan arsiat (Hula-hula, Haha Anggi, & Anak Manjae) D. DONGAN SAHUTA / RAJA NARO. 1. Botohon : Sipukkha Huta/Dongan Sahuta. 2. Ronsangan : Pemerintah setempat. 3. Soit Nagodang : Paariban, Ale-ale, Pangula ni Huria, Partungkoan. 4. Bonian Tondi : Pangalualuan ni Nipi (teman curhat). 5. Sitoho-toho : Surung-surung ni namanggohi adat (orang yang sering datang). 6. Pohu : Penggenapi isi tandok Hula-hula 7. Sohe/Tanggo : Penggenapi jambar yang belum dapat, dan lain-lain. 3. PENJELASAN BENTUK DAN LETAK PARJAMBARAN A. NAMARMIAK-MIAK (PINAHAN LOBU) 1. Osang-osang : rahang bawah 2. Parngingian : kepala bagian atas 3. Haliang : leher 4. Somba-somba : rusuk 5. Soit : persendian 6. Ihur-ihur/Upa Suhut : bagian belakang sampai ekor Parjambaran Namarmiak miak di Humbang (Oleh : Ompu Natasya L. Toruan )

156

B. SIGAGAT DUHUT 1. Uluna/Sipitu dai : kepala atas dan bawah (tanduk namarngingi dan osang) 2. Panamboli : potongan leher (sambolan) 3. Pangalapa/Pultahan : perut bagian bawah (tempat belah) 4. Panambak/Sasap : pangkal paha depan 5. Ungkapan : pangkal rusuk depan 6. Gonting : pinggul/punggul 7. Upa Suhut / Ihur-ihur : bagian belakang sampai ekor 8. Tanggalan Rungkung : leher (depan sampai dengan badan) 9. Tulan Bona : paha belakang 10. Tulan Tombuk : pangkal paha belakang 11. Somaba-somba Siranga : rusuk-rusuk besar 12. Somaba-somba Nagok : rusuk paling depan (gelapang) 13. Tulan : kaki di bawah dengkul 14. Botohon : paha depan 15. Ronsangan : tulang dada ( pertemuan rusuk) 16. Soit Nagodang : persendian 17. Bonian Tondi : pangkal rusuk iga 18. Sitoho-toho : sebagian dari osang bawah 19. Pohu : bagian-bagian kecil 20. Sohe/Tanggo-tanggo : cincangan Parjambaran Sigagat Duhut di Humbang ( Oleh Drs. Togap L. Toruan)

157

Pasal 4 MANGADATI Mangadati adalah pelaksanaan menerima.membayar adat perkawinan (marunjuk) yang telah menerima pemberkatan nikah sebelumnya, dimana kedua belah pihak orangtua sepakat, adatnya dilaksanakan kemudian dan atau kawin lari (mangalua) dimana acara ini dilaksanakan pihak pengantin laki-laki ( Paranak). Karena itu mangadati tidak sama dan bukanlah manjalo sulang-sulang ni pohompu. A. Tahapan yang harus dipenuhi sebelum Mangadati : 1. Pada acara partangiangan (pengucapan syukur) pemberkatan nikah, Paranak wajib mengantar Ihur-ihur kepada pihak pengantin perempuan (Parboru) sebagai bukti bahwa putrinya telah di-paraja (dijadikan istri). 2. Pihak paranak melakukan acara manuruk-nuruk (suruk-suruk) meminta maaf dengan membawa makanan adat kepada pihak Parboru(hula-hula). 3. Pihak Paranak melakukan pemberitahuan rencana mangadati kepada pihak Parboru, dengan membawa makan adat. Acara ini merancang (mangarangrangi) Somba ni uhum: (sinamot), ulos herbang, dan yang berkaitan dengan mangadati. B. Acara mangadati dilaksanakan di tempat pihak Paranak, sehinga pelaksanaan sama dengan pesta adat taruhon jual, yakni pihak Parboru datang dalam rombongan membawa beras, ikan, dan ulos. C. Parjambaran: Sidapotsolup do naro Pasal 5 MENDAMPINGI, MANGAMAI, MANGAIN Pengertian umum adalah suatu proses untuk perkawinan campuran antara anaka / boru dengan anak/boru suku/bangsa lain (Marga Sileban), dimana pelaksanaanya dilakukan sesuai dengan adat Batak. Penerapannya dilakukan sesuai tahapan dan aturan masing-masing sebagai berikut : MENDAMPINGI. Marga Sileban yang berkehendak agar anaknya (pria/wanita) melangsungkan perkawinan adat Batak dengan anak/boru Batak, Marga Sileban cukup meminta kepada satu keluarga Sihombing yang mau mendampingi dengan fungsi sebagai wakil/juru bicara/Raja parhata, dengan demikian : 1. Mendampingi Parboru, Sijalo Sinabot harus Marga Sileban, yang mendampingi hanya menerima uang kehormatan saja. 2. Mendampingi Paranak, Sijalo Ulos Suhi ni Ampang Naopat harus keluarga suku lain (Marga Sileban), yang mendampingi hanya menerima Ulos Pargomgom. 3. Yang mendampingi tidak boleh melakukan Tonggo / Ria Raja dan Papungu Tumpak. MANGAMAI . Marga Sileban yang berkehendak agar anaknya (pria/wanita) melangsungkan perkawinan adat Batak dengan anak/boru Batak. Marga Sileban harus datang secara adat, membawa makanan na marmiak-miak, memohon kepada keluarga Sihombing yang mau Mangamai dihadapan Dongan Tubu, Boru/Bere, Dongan Sahuta. Dengan restu hadirin, yang Mangamai mangupa dengan menyatakan kesediaan untuk melaksanakan tahapan adat perkawinan yang dimaksud pihak Marga Sileban, kemudian Marga Sileban memberikan Piso-piso dan Pasituak Natonggi kepada semua hadirin. Sehingga yang diamai dengan yang Mengamai sudah menjadi Dongan Sahundulan yang sifatnya permanen. Dalam hal Mangamai Paranak, yang menerima ulos diatur sebagai berikut : Ulos Pansamot : Orangtua kandung Marga Sileban. Ulos Paramaan : Yang Mangamai. Ulos Todoan : Marga Sileban atau keluaga yang Mengamai. Ulos Sihunti Ampang : Boru yang Mengamau atau Marga Sileban. Ulos seterusnya diatur pembagiannya sesuai dengan kesepakatan. Tintin Marangkup tetap harus diberikan ke Tulang pengantin pria Marga Sileban. Dalam hal Mangamai Parboru, yang menerima Sinamot/tuhor diatur sebagai berikut : Sinamot nagok : Orangtua kandung Marga Sileban. Paramai : yang Mengamai. Todoan : Marga Sileban atau yang Mengamai. Pariban : Boru yang Mengamai atau Boru Marga Sileban. Upa Tulang harus diberikan kepada Tulang pengantin wanita Marga Sileban. Panandaion/Sipalas roha diatur pembagiaanya sesuai kesepakatan.

158

MANGAIN. Marga Sileban yang berkehendak anaknya (wanita) melangsungkan perkawinan adat Batak dengan anak(pria) Batak. Marga Sileban harus datang secara adat, membawa makanan namarmiak-miak, memohon kepada keluarga Sihombing yang mau Mangain dihadapan Dongan Tubu,Boru/bere, Hula-hula/Tulang, Dongan Sahuta. Tahapan Pelaksanaan: 1. Marga Sileban atau pendampinganya menyerahkan tudu-tudu sipanganon. 2. Marga Sileban menyerahkan putrinya kepada yang Mangain. 3. Yang Mangain, marmeme dan manghopol dengan Ulos Mangain. 4. Hula hula yang Mangain (Tulangna) memberikan ulos parompa. 5. Marsipanganon. 6. Hata Sigabe-gabe. Yang Mangain akan menempatkan yang diain pada urutan anggota keluarga yang tidak mengubah Panggoran (buha baju) yang sudah ada. Selanjutnya, keluarga yang Mangain bertanggung jawab melaksanakan kewajiban adat Batak kepada yang diain. Pada acara perkawinan yang diain, yang menerima Sinamot Nagok dan Suhi ni Ampang Naopat adalah yang Mangain dan keluarga. Orangtua kandung marga Sileban menerima Sinamot(panandaion) sebagai penghargaan atau penghormatan. Pada dasarnya kedudukan Anak atau Boru yang Didampingi, Diamai, Diain, tidak sama, dan tidak punya kaitan apapun dengan pewarisan. Masing masing hanya terbatas pada proses adat yang dilakukan. Pasal 6 MANGANGKAT /MANGADOPSI Suatu proses seorang anak (pria atau wanita) masuk dalam keluarga menjadi anak/boru, baik karena belum mempunyai keturunan maupun karena suatu hal. 1. Meminta persetujuan Haha/Anggi dan Ito, serta Hulua-hula(sekandung). 2. Mengurus kelengkapan dari catatan sipil. 3. Mengurus babtisan dari gereja. 4. Melakukan pengukuhan secara adat dihadapan : - Dongan Tubu - Hula hula dan Tulang - Boru / Bere - Dongan Sahuta - Raja Bius (Parsadaan dan Punguan) 5. Untuk acara pengukuhan Boru (putri) oleh namarmiak-miak, tetapi untuk pengukuhan anak (putra) sebaiknya sigagat duhut, karena kehadirannya. Selain pewaris juga akan menjadi penerus keturunan. Tahapan pelaksanaan : 1. Penjelasan tentang tata cara. 2. Pasahat tudu-tudu sipanganon 3. Hula-hula dan Tulang mangupa / marmeme dan memberi Ulos Parompa 4. Marsipanganon 5. Yang Mangangkat menyerahkan Piso-piso dan Pasituak Natonggi kepada semua undangan (Upa Raja Natinonggo). 6. Pasahat Piso-piso dan Pasituak Natonggi kepada hadirin. 7. Hata Sigabe-gabe. Pasal 7 ULOS HERBANG Ulaos Herbang untuk diberikan ke pihak Paranak pada acara perkawinan Boru Sihombing banyaknya 17 (tujuh belas) lembar, bila ada tambahan/titilan Paranak, tidak boleh lebih dari yang disediakan Sihombing dan Ulos Herbang yang akan diterima pada acara perkawinan anak (putra) Sihombing Banyaknya tidak dibatasi. Dalam menentukan banyaknya Ulos Herbang, hendaknya tetap memperhitungkan waktu penyerahan. Pasal 8 CATATAN/PERHATIAN 1. Pada setiap acara adat pesta perkawinan dan kematian yang berhak menerima dan memberikan adat anllala anggota yang sudah diadati (beradat).

159

2. Pada kejadian dukacita (mate) di mana statusnya Sarimatua atau Saurmatua, bila bonannya Sigagat Duhut, tidak boleh lagi dijalankan teken tes. 3. Acara Patua Hata dan Pargusipon, dapat dilaksanakan oleh tingkat Suhu Ompu, tetapi Acara Tonggo Raja/Rai Raja harus sampai tingkat Borsak Sirumonggur. 4. Pesta adat (unjuk) yang oleh karena keterbatasan, hendaknya tetap ulaon Borsak Sirumonggur, karena hanya menambah lebih 5 (lima) undangan. Misalnya mengundang paling sedikit seorang dari masing-masing : Haha Doli Hutagurgur, Anggi Doli Hariara, Raja parhata, Pengurus Parsadaan Borsak Sirumonggur. Pasal 9 PENUTUP 1. Patokan dan aturan adat ini dalam penerapannya tidak boleh menjadi beban pikiran dan menimbulkan kerugian Suhut Bolon. 2. Hal-hal yang berjalan di luar Patokan dan Aturan adat ini,harus dicatat menjadi dokumen Pengurus Pusat dan dilaporkan tertulis ke Dewan Pembina. 3. Patokan dan Aturan adat yang Belum tertuang, akan ditetapkan oleh Pengurus Pusat, setelah disetujui oleh Dewan Pembina. Disempurnakan Dan ditetapkan : di Jakarta Pada tanggal : 23 September 2002 DEWAN PEMBINA BORSAK SIRUMONGGUR JAKARTA & SEKITARNYA Ketua Sekretaris TTD TTD St. Drs. Togap Lumbantoruan Drs. Ronald Marudin Sihombing Disalin sesuai dengan aslinya, 12 Juni 2005 Sekretaris Jenderal Parsadaan Borsak Sirumonggur P.L. Toruan

160

Ulos Batak Toba


Ulos adalah kain tenun khas Batak berbentuk selendang. Benda sakral ini merupakan simbol restu, kasih sayang dan persatuan, sesuai dengan pepatah Batak yang berbunyi: Ijuk pangihot ni hodong, Ulos pangihot ni holong, yang artinya kira-kira Jika ijuk adalah pengikat pelepah pada batangnya, maka ulos adalah pengikat kasih sayang antara sesama.. Hanya ada 2 ulos mula-mula di Tanah Batak, yaitu: Jenis, Makna, dan Fungsi Ulos I. Ulos Antak-Antak.

Ulos ini dipakai sebagai selendang orang tua untuk melayat orang yang meninggal, selain itu ulos tersebut juga dipakai sebagai kain yang di lilit pada waktu acara manortor (menari). II. Ulos Bintang Maratur.

Ulos ini merupakan Ulos yang paling banyak kegunaannya di dalam acara-acara adat Batak Toba yakni: 1. Diberikan kepada anak yang memasuki rumah baru. Ulos ini diberikan kepada anak yang memiliki rumah baru karena memiliki rumah baru (milik Sendiri) adalah merupakan suatu kebanggaan terbesar bagi masyarakat Batak Toba. Keberhasilan membangun atau memiliki rumah baru di anggap sebagai salah satu bentuk

161

keberhasilan atau prestasi tersendiri yang tak ternilai harganya. Tingginya penghargaan kepada orang yang telah berhasil membangun dan memiliki rumah baru adalah karena keberhasilan tersebut di anggap merupakan suatu berkat dari Tuhan yang maha Esa yang di sertai dengan adanya usaha dan kerja keras yang bersangkutan di dalam menjalani kehidupan. Keberhasilan membangun atau memiliki rumah baru adalah merupakan situasi yang sangat menggembirakan, oleh karena itu ulos ini akan diberikan kepada orang yang sedang berada dalam suasana bergembira. 2. Ulos ini diberikan waktu acara selamatan Hamil 7 Bulan yang diberikan oleh pihak hula hula kepada anaknya. Ulos ini juga di berikan kepada Pahompu (cucu) yang baru lahir sebagai Parompa (gendongan) yang memiliki arti dan makna agar anak yang baru lahir itu di iringi kelahiran anak yang selanjutnya, kemudian ulos ini juga di berikan untuk pahompu (cucu) yang baru mendapat babtisan di gereja dan juga bisa di pakai sebagai selendang. III. Ulos Bolean. Ulos ini biasanya di pakai sebagai selendang pada acara-acara kedukaan. IV. Ulos Mangiring.

Ulos ini dipakai sebagai selendang, Tali-tali, juga Ulos ini di berikan kepada anak cucu yang baru lahir terutama anak pertama yang memiliki maksud dan tujuan sekaligus sebagai Simbol besarnya keinginan agar si anak yang lahir baru kelak diiringi kelahiran anak yang seterusnya. Ulos ini juga dapat dipergunakan sebagai Parompa (alat gendong) untuk anak. V. Ulos Padang Ursa dan Ulos Pinan Lobu-lobu Ulos ini dipakai sebagai Tali-tali dan Selendang. VII. Ulos Pinuncaan. Ulos ini terdiri dari lima bagian yang di tenun secara terpisah yang kemudian di satukan dengan rapi hingga menjadi bentuk satu Ulos. Kegunaannya antara lain: - Dipakai dalam berbagai keperluan acara-acara duka cita maupun suka cita, dalam acara adat ulos ini dipakai/ di sandang oleh Raja-Raja Adat. - Dipakai oleh Rakyat Biasa selama memenuhi beberapa pedoman misalnya, pada pesta perkawinan atau upacara adat di pakai oleh suhut sihabolonon/ Hasuhuton (tuan rumah). - Kemudian pada waktu pesta besar dalam acara marpaniaran (kelompok istri dari golongan hula-hula), ulos ini juga di pakai/ di lilit sebagai kain/ hohop-hohop oleh keluarga hasuhuton (tuan rumah).

162

- Ulos ini juga berfungsi sebagai Ulos Passamot pada acara Perkawinan. Ulos Passamot di berikan oleh Orang tua pengantin perempuan (Hula-hula) kepada ke dua orang tua pengantin dari pihak laki-laki (pangoli). Sebagai pertanda bahwa mereka telah sah menjadi saudara dekat. VIII. Ulos Ragi Hotang.

Ulos ini di berikan kepada sepasang pengantin yang sedang melaksanakan pesta adat yang di sebut dengan nama Ulos Hela. Pemberian ulos Hela memiliki makna bahwa orang tua pengantin perempuan telah menyetujui putrinya di persunting atau di peristri oleh laki-laki yang telah di sebut sebagai Hela (menantu). Pemberian ulos ini selalu di sertai dengan memberikan mandar Hela (Sarung Menantu) yang menunjukkan bahwa laki-laki tersebut tidak boleh lagi berperilaku layaknya seorang laki-laki lajang tetapi harus berperilaku sebagai orang tua. Dan sarung tersebut di pakai dan di bawa untuk kegiatan-kegiatan adat. IX. Ulos Ragi Huting. Ulos ini sekarang sudah Jarang di pakai, konon pada jaman dulu sebelum Indonesia merdeka, anak perempuan (gadis-gadis) memakai Ulos Ragi Huting ini sebagai pakaian sehari-hari yang di lilitkan di dada (Hoba-hoba) yang menunjukkan bahwa yang bersangkutan adalah seorang putri (gadis perawan) batak Toba yang ber-adat. X. Ulos Sibolang Rasta Pamontari.

163

Ulos ini di pakai untuk keperluan duka dan suka cita, tetapi pada jaman sekarang, Ulos Sibolang bisa di katakan sebagai simbol duka cita, yang di pakai sebagai Ulos Saput (orang dewasa yang meninggal tapi belum punya cucu), dan di pakai juga sebagai Ulos Tujung untuk Janda dan Duda dengan kata lain kepada laki-laki yang ditinggal mati oleh istri dan kepada perempuan yang di tinggal mati oleh suaminya. Apabila pada peristiwa duka cita Ulos ini di pergunakan maka hal itu menunjukkan bahwa yang bersangkutan adalah sebagai keluarga dekat dari orang yang meninggal. XI. Ulos Si bunga Umbasang dan Ulos Simpar. Secara umum ulos ini hanya berfungsi dan di pakai sebagai Selendang bagi para ibu-ibu sewaktu mengikuti pelaksanaan segala jenis acara adat-istiadat yang kehadirannya sebatas undangan biasa yang di sebut sebagai Panoropi (yang meramaikan) . XII. Ulos Sitolu Tuho.

Ulos ini di fungsikan atau di pakai sebagai ikat kepala atau selendang. XIII. Ulos Suri-suri Ganjang.

164

Ulos ini di pakai sebagai Hande-hande (selendang) pada waktu margondang (menari dengan alunanan musik Batak) dan juga di pergunakan oleh pihak Hula-hula (orang tua dari pihak istri) untuk manggabei (memberikan berkat) kepada pihak borunya (keturunannya) karena itu disebut juga Ulos gabe-gabe (berkat). XiV. Ulos Simarinjam sisi. Di pakai dan di fungsikan sebagai kain, dan juga di lengkapi dengan Ulos Pinunca yang di sandang dengan perlengkapan adat Batak sebagai Panjoloani (mendahului di depan). Yang memakai ulos ini adalah satu orang yang berada paling depan. XV. Ulos Ragi Pakko dan Ulos Harangan. Pada zaman dahulu di pakai sebagai selimut bagi keluarga yang berasal dari golongan keluarga kaya, dan itu jugalah apabila nanti setelah tua dan meninggal akan di saput (di selimutkan, dibentangkan kepada jasad) dengan ulos yang pakai Ragi di tambah Ulos lainnya yang di sebut Ragi Pakko karena memang warnanya hitam seperti Pakko. XVI. Ulos Tumtuman. Di pakai sebagai tali-tali yang bermotif dan di pakai oleh anak yang menunjukkan bahwa yang bersangkutan adalah anak pertama dari hasuhutan (tuan rumah). XVII. Ulos Tutur-Tutur. Ulos ini dipakai sebagai tali-tali (ikat kepala) dan sebagai Hande-hande (selendang) yang diberikan oleh orang tua kepada anak-anaknya (keturunannya).

Kesimpulan. Dari berbagai ragam dan jenis ulos sebagai hasil karya Batak Toba telah dirumuskan berbagai makna dan fungsi yang telah dibudayakan untuk dipahami dan dipedomani sebagai sebuah sarana untuk mempererat kekerabatan dalam tatanan masyarakat sosial yang beradab dan bermartabat. Dari jenis dan fungsinya, ulos telah menjadi sebuah alat untuk pengenalan jati diri orang batak sesuai tatanan sosial budaya dan adatnya. Fungsi serta kedudukan orang Batak akan dikenal dan diketahui dari ulos yang diberikan, diterima, dan disandangnya (dipakai).

165

Adat Batak
MANJALO HARORO NI HULA-HULA DOHOT TULANG Paidua ni Suhut (A. James) Loloan namarlas ni roha, di hita namarhaha maranggi suang songoni nang dongan sahuta nami tarlumobi di Bona ni Hasuhuton anggi niba Amani Managam, ala naeng ro nama Hula-halanta Sitanggang suang songoni nang Tulangta Doloksaribu dohot uduran namangihut asa mangarade ma hita manomu-nomu nasida di joloni pintu ni bagasta on. Dihamu Hula-hula nami Raja Sitanggang dohot uduranna, Tulangnami Raja Doloksaribu dohot uduranna,suang songoni nang Bona Tulang nami Raja Sirait, nunga mangarade hami jala tomu-tomuon nami do hamu di pintu ni bagasnami, asa masuk ma hamu Rajanami. Masuk ma hula-hula tu jabu ni boruna. Dibahen hula-hula ma parbue na pir (boras) di simanjujung ni hela dohot boruna di pintu masuk. Didokma: On ma upa-upa gabe, upa-upa horas. Pirma tondi muna jala horas-horas mangingani jabu sibaganding-tuamuna on. Hipas jala horas-horas ma hamu didongani asi hohot holong ni Tuhanta Debata . PASAHAT TUDU-TUDU NI SIPANGANON Note: Molo Manuruk Jabu do goarni ulaon i, Hula-hula ma hasahatan ni tudu-tudu sipanganon. Alai molo Mangompoi Jabu do di dok goarni ulaon i, ba Tulang ni amanta par jabu i ma (Tulang nya yg punya rumah) hasahatan ni tudu-tudu ni sipanganon. Asa ta ingot ido sada dasarna molo matua (wafat) sada Ama ingkon jolo ro do Tulangna baru pe asa boi dimulai ulaon mompu tu ruma-rumana (peti mati) jala ingkon Tulangna do na mamastihon naung denggan manang daong parpeakna. Dung hundul angka tutur dohot sude sisolhot, dipasahat suhut ma tudu-tudu ni si panganon tu hula-hula. Adong do muse versi: sai parjolo hula-hula dohot horong ni tulang pasahathon dekke upa-upa dohot ulos tu suhut. Dung sae i pe suhut pasahathon tudu-tudu ni sipangaon tu hulahulana. Aek godang ma tu aek laut, dos ni roha sibahen nasaut. Di napasahaton tudutudu ni sipanganon dumenggan do molo jolo parmisi, marsantabi tu horong ni tulang ni suhut. Hata ni napasahat tudu-tudu ni sipanganon: Di ari nauli di bulan nadenggan on, hupasahat hami tu hamu Rajanami Hula-hula Sitanggang tudu-tudu ni sipanganon namarsaudara, tudu-tudu ni panggabean parhorasan ma on, molo songon on pe na boi hupatupa hami laho pasangaphon hamu, las ma rohamu di si Rajanami. Jala songon hata ni natua-tua ma dohononnami: Huta tanobato parasaran ni leang-leang, Horas ma di hamu Rajanami di na manjalo, Horas ma di hami borumu na mangalehon. Botima. (Diolophon natorop)

166

Hula-hula pasahat Dengke Dung i dipasahat hula-hula ma muse dekke tu pamoruonna i. Songon on ma hata sidohonan ni hula-hula di napasahat dekke dohot ulos. Hata Tingki Pasahat Dekke: Di son hupasahat hami tu hamu dekke sitio-tio, sai tu tiona ma ngolu-ngolu di hamu. Dekke sahat, dekke na ganjang ma on, asa sahat ma angka nauli nadenggan jala ganjang ma umur-muna. Songon i dekke simudur-udur ma on, asa sai mudur-udur ma hamu tongtong rap tu dolok tu toruan mangalului angka naringkot i ditumpak asi dohot holong ni Tuhanta i.

Hata Tingki Pasahat Ulos: Nuaeng pe hupasahat ma ulos na ganjang on. Parhitean ma on, sai dilehon Debata ma ganjang ni umur di hamu di na manuruk bagasmuna on. Hatubuan ni anak dohot boru ma jabu sibaganding tua on di hamu, lumobi gabe bagas pamujion di Tuhanta Pardenggan basa i. Asa songon hata ni umpasa ma tutu dohonon nami: Andor ras ma tu andor ris, tubu di Dolok Purbatua, Sai horas-horas ma hamu mangingani bagasmuna on, ditumpak Tuhanta Pardenggan Basa i. Tubu ma simarlasuma di Dolok ni Lobutua Sai ganjang ma antong umurmu mangingani sibaganding tua on, sahat hamu tu nasaur-matua.

Sahat-sahat ni solu sahat tu Tigaras, Sahat leleng hamu mangolu, gabe jala horas. (Botima!) Dung simpul napasahat ulos (termasuk molo tung adong sian horong ni angka tulang napasahat dekke dohot ulos) diparade ma sipanganon jala martagiangma laho marsipanganon. Note: angka dekke bimoan ni horong ni hula-hula dohot tulang na asing dengke siuk nama goar ni i.

167

MARSIPANGANON Tangiang marsipanganon sian hasuhuton (parsinabung) Dai sira ni sipanganon : Sitiktik marsigompa, golang-golang pangarahutna Otik so sadia pe napinatupa ni hasuhuton, sai godangma pinasuna Marjomuk ma hita. Biasana tingki marsipanganon boi ma seatan ni boru ate-ate, jantung, usus dohot aliang-aling. MARBAGI JAMBAR Dung sidung marsipanganon sungkunon ni hula-hula Sitanggang ma boa do partording ni tudu-tudu sipanganon naung di pasahat tu nasida. Taringot tu parjambaron, sai jumolo do suhut (parsinabung) parsangaphon hula-hulana didok, Ba nunga hupasahat hami tu hamu Rajanami, hamu ma namangaturhon. Namangulahon ma hami. Molo songon i, pintor olo do sipata didok hula-hula i songon on: Sidapot solup ma hami. Di boto hami, di antusi hamu ruhut-ruhut ni parjambaron. Jadi dohonon ni parsinabung ma, mauliate ma di Raja i, alai rajanami ia parjambaron na somal hupadalan hami di Sitorus songonon do. Parjambaron ulaon dijabu di Sitorus se Jabotabed sesuai Garis Besar Ruhut Paradaton (buku PARSIBONA, 2004 hal 368 +373) sbb: 1. Namarngingi parsiamun : Hula-hula 2. Namarngingi parhambirang : Tulang 3. Osang parsiamun : Pariban (boruni hula-hula) 4. Osang parhambirang : Sude boru 5. Somba-somba : Angka Tulang dohot Hula-Hula 6. Soit : Sihal-sihal (termasuk dongan sahuta) 7. Ihur-ihur : Hasuhoton(suhut dohot dongan tubu) Boi do molo tu hula-hula pintor di pasahat namarngingi sambariba, osang sambariba, satonga somba-somba, dos ni roha do i. Nauli jala nadenggan ma saluhutna i. Dipature ma jambar i jala dipasahat tu angka tutur. Note: Jotjot ni parrohahon didok Hula-hula nga pature hamu ma di dapur , suang songoni suhut pintor di suru boruna paturehon di dapur. (sipata bingung ma boru
168

songon dia bahenonna parbagianna). Aturanna ingkon tangkas do bagion i di jolo ni hula-hula, paling tidak patangkashononton tu Hula-hula parjambaron na berlaku di hasuhuton. MARHATA SIGABE-GABE

Dung sidung marbagi parjambaron udutan ma dohot ulaon na mangihut muse i ma angka panghataion. Molo tung boi sai jumolo ma sian dongan tubu ni hasuhuton manungkun sintuhu ni ulaon, sintuhu ni indahan masak tu hasuhuton. Jolo mardos roha ma jolo Hahadoli Raja Pane dohot Anggidoli Raja Boltok dohot Dongan Sahuta ise na gabe panise. Somalna molo di ulaon sisongon on dongan tubu do panise jala molo di Sitorus ala Dori do hasuhuton, jadi Raja Pane ma nagabe Panise. Dung i mardos roha ma sian horong Raja Pane ise nagabe Panise, misal di dos ni roha nasida Hahadoli A. Helen Sitorus (Samasir Sitorus) ma na gabe panise. Disisi lain hasuhuton pe nunga marsiaturan ise na mangalusi sungkun-sungkun ni dongan tubu, misalna nunga dos roha nami Anggidoli A. Martin Sitorus (Robinson Sitorus) ma na gabe pangalusi (Parsinabung).

Manise/Manungkun haha doli Raja Pane (Samsir Sitorus / A. Helen Sitorus) Ba mangkatai ma hita anggi doli. Gonghon sipaimaon jou-jou si alusan, nunga hujalo hami gonghon dohot jou-jou mu jala nunga ro hami antong jala sahat tu bagasta namrampang namarjual on jala nunga hundul iba antong di amak tiar ba sai tiar ma panggabean parhorasan tu hita tu joloansa on bahenon ni Amanta Debata Pardenggan Basa i. Ba nunga bosur hami mangan indahan na las, minum aek sitio-tio, sagat mar lompan juhut huhut sombu minum tuak tangkasan, ba nuaeng pe anggi doli na manungkun ma hami di hata dohot lapatan ni sipanganon i :

Sai marangkup do inna nauli, na dengggani sai mardongan Siangkup ni nauli dia ma dia ma nanaeng sitaringotan Botima da Anggidoli.

Parsinabung-> Robinson Sitorus ( A. Martin ) Tutu do Hahadoli na nidok muna i, sai marangkup do nauli, mardongan na denggan. Jadi paboan ma tutu nuaeng siangkupna songon na hundul, sidonganna songon na mardalan. Adong do umpasa na mandok: Mardangka bulung bira, Martampuk bulun tabu; Sonang ma rohaniba, Molo tipak iba marjabu.
169

Ima namanggohi rohani dahahang on na salelengon gabe marhoi-hoi ibana anggiat dapot namanggohi rohana.Ba hinorhon ni pasu-pasu ni Tuhanta antong, ba; Tolap do ibana sian Sibuluan, mardalan tu Tampahan Dapotsa do naniluluan, jumpang na do na jinalahan.

I ma dalannna umbahen na hundul hita nuaeng di jabu na pinauli na on, jala nunga di ingani nasida bagas on. Namarningot ma hami di hata sipaingot namandok; Labu pe labui, ndang asal suanhononhon Jabu pe jabui, ndang asal inganhononhon

Ido alana umbahen na jinou hamu angka dongan sabutuha, hula-hula, boru, iannakkon, dongan sahuta rodi angka ale-ale, asa rap hita antong martangiang tu Amanta Debata asa gabe jabu na marpahala on, jala sai horas jala hipas dahahang on rodi sude keluarga mangingani jabu on. Botima da Hahadoli.

Manise/Manungkun haha doli Raja Pane (Samsir Sitorus / A. Helen Sitorus) Ba ianggo ido hape lapatan ni parpunguanta on na uli ma i tutu jala na denggan. Toho do i tutu na nidok muna i, naeng ma jabu na marpahala bagasniba i. Antong jabu sipabereng-bereng on jala jabu hinalomoan ni angka dongan sahuta dohot angka sisolhot ma jabunta on. Sai dapot ma antong songon ni dok ni umpasa ; Mabaor aek puli. Sian tano ni Simamora Hot ma jabunta on bagas nauli, Inganan marlas ni roha

On pe ampara sai manumpak ma Amanta Pardenggan Basa i sai di ramoti ma tongtong jabunta on, sai hotma bagasta on di batuna, togu di rangsangrangsang na jala momos di pangarahutna Marbulung ia tandiang, Marboras ia singkoru Sai gok ma jolma di ginjang, Gok nang mas di si dabu-dabu. Botima, Di hita na marhaha maranggi, borunami, suang songoni nang dongan sahuta nami , tarlumobi ma di hamu Tulang nami Doloksaribu dohot Hula-hula nami Sitanggang, nunga tangkas rap umbegesa hita partording ni ulaonta di sadarion on, jala na tong-tong dope nasida mangido sian hita naung ro mangadopi ulaon on, asa marsiaturan mahita ra indok rohangku songonon ma partordingna :
170

1. Mandok hata ma Hita namardongan tubu (termasuk Pomparan Raja Mandidang Sitorus) 2. Mandok hata ma Borunami, dohot Bere/Ibebere 3. Mandok hata ma dongan sahundulan nami Raja ni Dongan Sahuta 4. Dung sidung dongan sahuta, pasahathon nami ma partingkian tu Tulang nami Raja Doloksaribu, jala hamu ma Tulang namangaturhon uduranmu (Tulang Bao). 5. Dung sidung Tulang nami Doloksaribu pasahathon nami ma partingkian tu Rajai Raja Sitanggang, asa hamu ma namangaturhon dohot uduranmu (Tulang Rorobot & PARNA), jala hamu ma Raja nami na laos pa ampuhon tu hasuhuton. 6. Mangampu hasuhuton Boa di hita namardongan tubu suang songoni nang dongan sahuta tarlumobi Tulang Dolok Saribu dohot Raja i Hula-hula Sitangang nga denggan i didok rohamu ? (Biasana dialusi nga na denggan i). Urutan No 1 s/d 3 mandok hata, dungi dipasahat Panise ma partingkian tu No 4 +5. Note: Dang jadi pangampu Dongan Sahuta, ai Raja do nasida jala na niontang do nasida. Artina digonghon pe nasida asa dohot do martangiang tu Amanta Debata asa di pasupasu hami hasuhuton. Dung ris horong ni hula-hula mandok hata biasana di paampuhonma tu hasuhuton, dohononna ma: Nunga liat hami pasahat hata nauli hata nadenggan, asa ampu hamu martonga ni jabu. Pintor alusan ni Parsinabung-> Robinson Sitorus ( A. Martin ) Mauliate ma tutu Raja nami, Suman tu aek natio do hamu, riong-riong di pinggan pasu, Hula-hula nabasa do hamu, na girgir mamasu-masu. Tinapu bulung nisabi, baen lompan ni pangula Sahat ma pasu-pasu na nilehon muna i tu hami, Sai horas ma nang hamu hula-hula. Aek marjullak-jullak sian tonga-tonga ni batu Jullak-jullak na i bahenon tu tabu-tabu laho boanon tu jabu Hata-nauli hata pasu-pasu marhite tangiangmu namanghaholongi hami Tarlumobi ma i sian Tulang dohot Hula-hula nami ampuon nami ma antong
171

martonga ni jabu, botima. Songon i ma nang di hita, ala tingkina nama hita mangampu hata nauli hata nadenggan naung dipasahat tu hita, asa mangarade ma hita. Pasahat Piso-piso dohot Pasituak Natonggi Di hahaniba Amani Managam dohot angkangboru andorang so mangampu hita asa borhat ma hamu Pasahat Piso-piso dohot Pasi tuak Natonggi ni Hula-hulanta dohot Tulangta. Note : Piso-piso tu Hula-hula dohot Tulang tangkas (gumodang ma tu na sumolhot), Pasi tuak Natonggi Hula-hula dohot Tulang na humolang, dongan tubu dohot dongan sahuta. Hasuhoton Mangampu Dung sidung pasahat pasituak natonggi udutan ma pangampuion Urutan Pangampuion parjolo ma boru. Jong-jong ma sude boru ni Pomparan Ompu Paralat Sitorus. paidua ni suhut Jong-jong ma sude Pomparan Ompu Paralat Sitorus. Suhut sihabolonan Keluarga Besar Pomparan Op Tamado Sitorus alai parjoloma angka inanta soripada, terakhir ma Nai Managam dohot Amani Managam.

Note: Inti ni mangampu ima mandok mauliate tu sude tutur na ro suang songoni angka na denggan naung pinasahat ni nasida dohot hata nauli pasu-pasu marhite tangiang nasida. Dang pala adong dohonon hata tu bona ni hasuhuton (Amani Managam dohot inanta boru Sitanggang), holan mandok peop ma sude hata nauli hata nadenggan. Tongka pasingothon manang podaan diloloan natorop. Molo naeng adong sidohonon (poda manang sipaingot) annon ma dung mulak tutur manang haduan ni titi ari. Contoh : hata mangampu sian SUHUT (Amani Managam) Dihamu Haha Anggi, Borunami suang songoni nang Raja ni Dongan Sahuta, mauliate ma hupasahat hami di harentaon ni roha mu mangadopi gonghon dohot jou-jou nami, suang songoni di pambaenan mu nadennggan, sai Tuhanta ma nambalos sude na i, asa songon nidok ni umpasa ma dohonon: Tampulan Sibaganding di Dolok ni Pangringan Horas ma hita namarhaha marsipairing-iringan. Tu hamu Tulang nami dohot Raja i Hula-hula nami, Mauliate di sude nauli nadenggan naung pinasahat mu tu hami ianakkonmu.
172

Tangkas do hu pangkilalahon hami burjumu marboru, Dipasahat hamu Dengke Simudur-udur, Dengke Sitio-tio, Dengke Sahat Dipasahat hamu ulos holong ulos si ganjang rambu. Anggiat ma antong asi roha ni Tuhanta sahat ma tu hami pamoruonmu songon pasupasu naung pinasahatmu marhite tangiang dohot elek-elek tu Tuhanta Jesus Kristus. Molong tung mardomu sirang pe hita pe annon sian bagas on, tangiang nami di hamu Tulang dohot Hula-hulanami sai di dongani Tuhanta ma hamu sahat tu bagasmu ganup marsada-sada. Asa songon ni dok ni umapasa m a dohonon: Tinapu bulung nisabi, baen lompan ni pangula Sahat ma pasu-pasu na nilehon muna i tu hami, Sai horas ma nang hamu hula-hula. Tarsingot tu Hata nauli hata nadenggan naung pinasahat mu Abing ma i antong di abingan nami, Tuat dia abara nami, Jala hot ma i antong disimanjujung nami, Asa songon ni dok ni umpasa ma antong dohonon nami: Songgop si Ruba-ruba tu dakka ni Hapadan, Angka pasu-pasu na ni lehon muna, Sai dijangkon tondi ma dohot badan. Mardakka Jabi-jabi, marbulung ia si Tulan Angka pasu-pasu na pinasahat muna, Sai sude mai dipasaut Tuhan. Naung sapulu pitu, jumadi sapulu ualu, Angka pasu-pasu pinasat muna hula-hula nami, Di ampu hami ma di tonga jabu.Botima, Horas ma di hita. Di tutup hula-hula ma dohot tangiang (alai jolo marende)

173

Hatorangan tu :Tudu Tudu Sipanganon Tudu-tudu sipanganon yang arti harafiahnya penanda perjamuan (bila dalam keadaan lengkap disebut na margoar atau bagian-bagian hewan yang diberi nama sesuai dengan yang berhak menerimanya dalam parjambaran atau pembagian daging hewan) adalah bagian-bagian tertentu hewan sembelihan yang diletakkan di tengah-tengah sebagai simbol penghormatan hasuhutan kepada undangannya khususnya hula-hula. Maksudnya: untuk menjamu hula-hula pihak tuan rumah tidak membeli daging kiloan (rambingan) tetapi rela mengorbankan nyawa satu ekor hewan. Sebagai balasannya hula-hula akan memberikan ikan (dengke) dan beras. (Dahulu disebut boras sipir ni tondi atau beras penguat roh, sekarang bagi komunitas Batak-Kristen harusnya disebut boras parbue atau beras buah kehidupan). Sering kita saksikan pada jaman sekarang sewaktu menyerahkan tudu-tudu sipanganon atau penanda perjamuan pihak keluarga akan beramai-ramai memegang piringnya dan kalau mereka terlalu banyak jumlahnya akan saling memegang bahu, seolah-olah ada sesuatu yang hendak dialirkan. Padahal kesaksian orang tua-tua pada jaman dahulu tidak begitu. Tudu-tudu sipanganon cukup diletakkan di tengah-tengah ruangan di hadapan undangan terhormat! Bagi kita orang Kristen lebih baik tudu-tudu sipanganon diletakkan di tengah tengah ruang agar tidak menimbulkan salah tafsir seolah-olah makanan itu memiliki kekuatan magis atau menjadi medium penyaluran berkat. Sebab tudu-tudu sipanganon itu hanyalah simbol penghormatan kepada undangan bahwa jamuan dilakukan dengan khidmad dan sepenuh hati. Tidak ada kekuatan magis yang hendak dialirkan di sana. Sebagai simbol pengormatan, tudu-tudu sipanganon seharusnya pertama kali disampaikan kepada Allah dan kemudian kepada manusia. Sebab itu dalam even pertemuan Kristen-Batak sebaiknya kita lebih dulu berdoa makan sebelum menyerahkan tudu-tudu sipanganon kepada hula-hula. Itulah tanda bahwa kita lebih taat dan hormat kepada Allah daripada kepada manusia (Kis 5:29)

174

GURU MANGALOKSA DAN HUTABARAT


Yang ku tahu sedikit tentang leluhur kita (Guru Mangaloksa), bahwa beliau adalah keturunan Hasibuan. Pada suatu hari beliau berburu ke hutan, kebetulan Guru Mangaloksa mahir menggunakan sumpit (ultop). Pas berburu, dia berhasil menyumpit seekor burung yang konon katanya sebesar kambing, namun burung tersebut tidak langsung mati, malah terbang. Guru Mangaloksa pun mengikuti burung tersebut, namun tanpa disadari, beliau sudah semakin jauh dari kampung. Ketika dia sadar, dia tidak mengenal tempat itu. Namun tiba-tiba dia melihat asap, dan beliaupun mencari tahu asal asap itu. Dan akhirnya Guru Mangaloksa sampai lah ke Silindung (Sekarang Tarutung). Ternyata kampung tersebut milik marga Pasaribu. Pada saat itu, kampung sedang dilanda teror. Di kampung tersebut sering didatangi burung rajawali berkepala tujuh yang suka memangsa anak-anak dan hewan ternak. Sudah banyak cara yang dilakukan raja Pasaribu untuk mengusir burung tersebut, namun hasilnya sia-sia. Akhirnya Guru Mangaloksa yang pandai menggunakan sumpit dan juga sakti itu, menawarkan diri untuk membunuh burung tersebut. Dan akhirnya dia berhasil membunuh burung rajawali berkepala tujuh itu. Sebagai imbalan, raja Pasaribu memberikan salah seorang putrinya untuk dijadikan istri oleh Guru Mangaloksa. Setelah guru Mangaloksa menikah dengan boru Pasaribu, Guru Mangaloksa berniat meminta sedikit tanah untuk bertani kepada mertuanya(Raja Pasaribu). Sehingga dia mengutus istrinya untuk mengahadap sang raja. Namun ternyata terjadi salah paham, Guru Mangaloksa meminta sedikit tanah yang oleh Raja Pasaribu diartikan berbeda. Dia pun memberikan tanah dalam tandok (tempat beras/padi) untuk dibawa boru Pasaribu ke suaminya (Guru Mangaloksa). Melihat hal itu, Guru Mangaloksa sakit hati terhadap mertuanya. Namun dia tidak ingin bertengkar dengan mertuanya. Akhirnya dia memikirkan sebuah siasat untuk mengelabui mertuanya dan menyuruh mereka untuk keluar dari kampung tersebut. Guru Mangaloksa membuat seolah-olah kampung mereka sedang dikepung musuh, kemudian dia meletakkan poring (sebuah tanaman jika dipijak akan menimbulkan bunyi seperti letusan senjata). Ketika dia menyampaikan kabar bahwa kampung telah di kepung musuh, mertuanya pun panik dan berlari keluar. Tiba-tiba dia menginjak poring tadi, mertuanya mengira itu adalah suara letusan senapan (bodil) musuh. Akhirnya Guru Magaloksa berhasil mengajak mertuanya mengungsi. Sejak kejadian itu ada ungkapan dalam masyarakat batak yaitu Pasaribu na dilele ni poring (Pasaribu yang dikejar poring).

175

Dalam perjalanan ke pengungsian bersama mertuanya, Guru Mangaloksa meminta izin kepada mertuanya untuk kembali ke kampung untuk melihat keadaan, dan mertuanyapun merestui. Dalam perjalanan, pas di tepi aek situmandi, anak pertama guru Mangaloksa pun lahir. Anak itu diberi nama Si Raja Nabarat, na barat artinya yang berlawanan. Saat itu Guru Mangaloksa menyadari perbuatannya terhadap mertua (hula-hula) bahwa itu sebenarnya bertentangan. Kemudian lahirlah anak kedua, yang dinamakan Si Raja Panggabean, yang artinya sejahtera. Guru Mangaloksa melihat, walaupun dia telah berbuat salah terhadap mertua (hula-hula)nya, tapi dia masih diberikan kesejahteraan (hagebeon) oleh Ompu Mulajadi Nabolon. Kemudian anak ketiga lahir diberi nama Si Raja Hutagalung. Dan Anak Keempat diberi nama Si Raja Hutatoruan (Hutapea dan Lumbantobing). Adapun Marga-marga keturunan Guru Mangaloksa adalah: 1. Si Raja Na Barat yaitu marga Hutabarat 2. Si Raja Panggabean yaitu marga: Panggabean,Simorangkir. 3. Si Raja Hutagalung yaitu Marga Hutagalung. 4. Si Raja Hutatoruan yaitu marga: Hutapea, Lumbantobing. Keempat anak ini dikenal dengan Si Opat Pusoran. Dulunya sesama si Opat Pusoran tidak boleh saling menikahi, namun seiring perjalanan waktu, sesama si Opat Pusoran sekarang sudah bisa saling menikahi, hal itu tidak melanggar adat. Tapi bagi saya pribadi, si Opat Pusoran adalah saudara terdekat saya, dan sebisanya saya tidak akan menikahi ito saya (Boru Panggabean, Boru Simorangkir, Boru Hutagalung, Boru Hutapea, Boru Lumbantobing). Pada kenyataannya leluhur kita adalah marga Hasibuan (Guru Mangaloksa Hasibuan). Namun anak-anak Guru Mangaloksa tidak lagi menggunakan marga Hasibuan. Tetapi kita tidak boleh mangkir, bahwa si Opat Pusoran adalah Hasibuan. KETURUNAN SI RAJA NA BARAT Si Raja Nabarat (Hutabarat), memiliki anak : 1. Hutabarat Sisunggulon 2. Hutabarat Hapoltahan 3. Hutabarat Pohan. Dan Hutabarat Pohan memiliki anak : 1. Hutabarat Parbaju,

176

2. Hutabarat Partali. Hutabarat Parbaju Memiliki anak: 1. Hutabarat Raja Na Gok 2. Hutabarat Donda Raja 3. Hutabarat Raja Nagodang. Jadi, saya sendiri adalah Hutabarat Parbaju Raja Nagodang Nomor 18 dari Hutabarat Lobu Silindung Sisangkae Tarutung. Untuk semua keturunan si Raja Batak yang membaca tulisan ini, apabila ada yang salah dan perlu dikoreksi mohon untuk sedia memberikan arahan dan bimbingan. Apalagi saya belum mengerti betul secara mendetail mengenai adat Batak dan Partuturon si Raja Na Barat. Mauliate.. Horas.

177

Legenda Putri Bidadari Si Boru Natumandi Hutabarat


Gadis ini selalu dipingit oleh kedua orangtuanya karena parasnya yang cukup cantik bak seorang bidadari. Di zamannya, gadis ini diyakini yang tercantik diantara gadis-gadis di Silindung (Tarutung). Berawal saat si boru Natumandi diusianya yang sudah beranjak dewasa, memiliki pekerjaan seharihari sebagai seorang petenun ulos. Di sebuah tempat khusus yang disediakan oleh orangtuanya, setiap hari Si boru Natumandi lebih sering menyendiri sambil bertenun, kesendirian itu bukan karena keinginannya untuk menghindar dari gadis-gadis desa seusianya, namun karena memang kedua orangtuanya-lah memingit karena terlalu sayang. Salah satu warga Desa Hutabarat yakni Lomo Hutabarat (51) yang mengaku satu garis keturunan dengan keluarga Si Boru Natumandi belum lama ini berkata, bahwa dulunya kampung halaman Si boru Natumandi adalah di Dusun Banjar Nahor, Desa Hutabarat, namun dusun itu kemudian pindah sekitar 500 meter dari desa semula dan sekarang diberi nama Dusun Banjar Nauli. Dikatakan Lomo Hutabarat, bahwa dari 3 anak si Raja Nabarat (Hutabarat) antara lain Sosunggulon, Hapoltahan dan Pohan, Si boru Natumandi dikatakan berasal dari keturunan Hutabarat Pohan. Sementara itu keturunan Si boru Natumandi lainnya yakni L Hutabarat (76) mengisahkan, bahwa dia juga tidak mengetahui persis cerita yang sebenarnya tentang Si boru Natumandi, menurutnya ada beberapa versi tentang legenda gadis cantik ini. Berikut kisah Siboru Natumandi yang diketahui L Hutabarat. Suatu hari di siang bolong, Si boru Natumandi sibuk bertenun di gubuk khususnya, tiba-tiba seekor ular besar jadi-jadian menghampirinya, konon ular tersebut dikatakan orang sakti bermarga Simangunsong yang datang dari Pulau Samosir. Saat ular itu berusaha menghampiri si boru Natumandi, ia justru melihat sosok ular tersebut adalah seorang pria yang gagah perkasa dan tampan. Saat itulah, sang ular berusaha merayu dan mengajak Si boru Natumandi untuk mau menikah dengannya. Melihat ketampanan dan gagahnya sang ular jadi-jadian tersebut, Si boru Natumandi akhirnya menerima pinangan tersebut, setelah pinangannya diterima, sang ular kemudian mengajak Si Boru Natumandi untuk pergi menuju ke arah sungai Aek Situmandi dan melewati tempat pemandian sehari-hari Si boru Natumandi di Sungai Aek Hariapan. Dari tempat itu, mereka meninggalkan pesan kepada orangtua Si Boru Natumandi dengan cara menabur sekam padi dari tempat bertenun hingga ke Liang Si boru Natumandi sekarang. Pesan sekaligus tanda itu artinya agar Bapak/Ibu dan semua keluarga mengetahui kalau dia telah pergi dan akan menikah dengan seorang pria, dimana sekam padi tersebut bermakna sampai dimana sekam ini berakhir, disitulah Si Boru Natumandi berada. Sore harinya, saat kedua orangtuanya pulang dari perladangan, mereka mulai curiga melihat putri semata wayang mereka tidak ada ditempatnya bertenun dan juga tidak ada dirumah, akhirnya kedua orangtuanya memutuskan untuk memberitahukan warga sekitar untuk melakukan pencarian. Melihat sekam padi yang bertaburan bak sebuah garis pertanda dan tak kunjung ditemukannya Si boru Natumandi hingga keesokan harinya, akhirnya taburan sekam di tepi sungai Aek Situmandi dan berujung disebuah liang/gua yang hanya berjarak sekitar 500 meter dari kampung halaman Si boru Natumandi diyakini kalau Si boru Natumandi menikah dengan seekor ular.

Namun versi cerita lainnya, ternyata Si boru Natumandi tidak menikah dengan siluman ular yang bermarga Simangunsong, akan tetapi siluman ular tersebut malah meninggalkan si boru Natumandi begitu saja disebuah hamparan tak berpenduduk. Setelah ditinggalkan begitu saja, Si boru Natumandi terus menerus menangis karena telah tertipu siluman ular tersebut, namun ketika itu seorang pengembala datang dan menghampirinya, penggembala tersebut juga terpikat melihat keindahan tubuh dan kecantikannya, lalu sipengembala mengajaknya agar mau menikah dengannya. Konon dalam versi ini, si pengembala tersebut dikatakan bermarga Sinaga.

Si pengembala kemudian membawa Si boru Natumandi ke Pulau Samosir untuk dinikahi. Berselang beberapa generasi keturunan si boru Natumandi dan si pengembala bermarga Sinaga tersebut di

178

Samosir, keturunannya dikatakan pernah berusaha mencari asal usul si boru Natumandi (Untuk mencari Tulang/pamannya). Usaha pun dimulai dengan menyeberangi Danau Toba dengan sebuah perahu kayu menuju Kota Tarutung dengan membawa sejumlah makanan khas adat batak. Namun sesampainya di Sipoholon (Kota Sebelum Tarutung saat ini) ada keturunan Hutabarat Pohan bermukin disana, yakni dari keturunan Raja Nabolon Donda Raja. Saat rombongan bertanya tentang Si boru Natumandi, keturunan Raja Nabolon Donda Raja yang tinggal di Sipoholon langsung mengakui kalau merekalah keturunan si boru Natumandi, dan saat itu makanan yang dibawa keturunan si boru Natumandi langsung mereka terima hingga akhirnya acara syukuran pun dilakukan. Padahal keturunan Si boru Natumandi sebenarnya adalah anak kedua dari si Hutabarat Pohan yakni si Raja Nagodang yang sampai saat ini masih ada tinggal di Dusun Banjar Nauli. Setelah acara syukuran dilakukan, rombongan keturunan Si Boru Natumandi pun berangkat kembali ke Samosir untuk memberitahukan kabar tersebut kepada keluarga. Namun saat menyeberangi Danau Toba perahu yang mereka tumpangi tenggelam hingga semua yang ada dalam perahu meninggal dunia. Versi selanjutnya, Si boru Natumandi dikatakan menikah dengan resmi, hal ini menurut L Hutabarat, karena sejak dia masih kecil pernah melihat sebuah guci yang terbuat dari kayu tempat mas kimpoi si boru Natumandi di rumah saudaranya boru Simatupang. Saat itu, boru Simatupang mengatakan kepada L Hutabarat bahwa guci tersebut adalah tempat mas kimpoi si boru Natumandi. Guci tersebut konon memiliki sejarah tersendiri, dimana isi guci tersebut hanya dipenuhi kunyit yang suatu saat akan berubah menjadi kepingan/batangan emas, hal ini diberikan dan dipastikan keluarga suami Si boru Natumandi yang memiliki kesaktian, dan selanjutnya kepada kedua orangtuanya diminta untuk tidak membuka guci tersebut sebelum tujuh hari tujuh malam. Akan tetapi, orangtua Si boru Natumandi melanggar permintaan tersebut. Setelah kedua orangtuanya membuka guci itu, ternyata kunyit tersebut sudah mulai berubah mejadi batangan emas murni. Nasib sial pun dialami kedua orangtua Si boru Natumandi kala itu. Tatkala usia orangtua Si boru Natumandi beranjak ujur, akhirnya mereka menimbun emas tersebut di Dolok Siparini (Masih di Desa Hutabarat) karena takut akan menjadi bahan rebutan bagi adik-adiknya dan keluarganya (Dari pihak laki-laki) suatu saat nanti, sebab banyak diantara keluarganya yang mengetahui tentang kisah guci ini.

179

You might also like