T.C.

MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

BORU RETMNDE KULLANILAN ELKLERNN MAG KAYNAK PARAMETRELERNN MKROYAPI VE MEKANK ZELLKLER ZERNDEK TESRLER

Emre AKIRSOY

YKSEK LSANS TEZ

METAL ETM ANABLM DALI

DANIMAN
Yrd. Do. Dr. Zarif ATALGL

STANBUL 2009

T.C. MARMARA NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

BORU RETMNDE KULLANILAN ELKLERNN MAG KAYNAK PARAMETRELERNN MKROYAPI VE MEKANK ZELLKLER ZERNDEK TESRLER

Emre AKIRSOY (141102220050028)

YKSEK LSANS TEZ

METAL ETM ANABLM DALI

DANIMAN
Yrd. Do. Dr. Zarif ATALGL

STANBUL 2009

TEEKKR

ncelikle bu gnlere gelmemde desteklerini benden esirgemeyen beni yalnz brakmayan aileme teekkr ediyorum. Bu almann yrtlmesi ve sonulandrlmasnda fikir ve tecrbeleri ile bana yol gsteren deerli hocalarm Prof. Dr. rfan Ykler ve Yard. Do. Dr. Zarif ATALGL e sonsuz sayglarm sunar, teekkr ederim. Deneysel almalarn btnnde her trl yardmlarndan tr aratrma grevlisi Onur Fidaner e sonsuz teekkrlerimi bir bor bilirim.

ubat 2009

Emre AKIRSOY

NDEKLER

SAYFA NO

TEEKKR.......................................................................................................... i NDEKLER.................................................................................................... ii ZET ................................................................................................................... vi ABSTRACT ....................................................................................................... vii SEMBOLLER................................................................................................... viii KISALTMALAR................................................................................................ ix EKLLER........................................................................................................... x TABLOLAR...................................................................................................... xiii BLM I ............................................................................................................. 1 GR VE AMA................................................................................................ 1
I.1 GR ................................................................................................................... 1 I.2 AMA .................................................................................................................. 1

BLM II ............................................................................................................. 2
GENEL BLGLER ................................................................................................. 2 II.1 MAG KAYNAI ESASI .................................................................................. 2 II.2 MAG KAYNAK DONANIMI.......................................................................... 6 II.2.1 Kaynak Torlar...................................................................................... 7 II.2.2 Tor Balant Paketi............................................................................. 11 II.2.3 Tel Srme Tertibat .............................................................................. 12 II.2.4 Kontrol nitesi ..................................................................................... 15 II.2.5 Koruyucu Gaz Salama Sistemleri....................................................... 15 II.2.6 Sulu Soutma Sistemleri ...................................................................... 17

ii

II.2.7 MIG - MAG Kayna Akm reteleri................................................ 18 II.2.7.1 Motor Generatr Tipi Akm reteleri......................................... 21 II.2.7.2 Redresr Tr Akm reteleri .................................................... 22 II.2.7.3 Sinerjik Darbeli Akm reteleri.................................................. 22 II.2.7.4 nverter Tr Kaynak Akm reteleri ........................................ 23 II.3 ARK TRLER VE ARKTA KAYNAK METAL TAINIMI................. 25 II.3.1 Ksa Ark .............................................................................................. 27 II.3.2 Uzun Ark .............................................................................................. 28 II.3.3 Sprey Ark ............................................................................................ 29 II.3.4 Darbeli Sprey Ark ile Metal Tanm.................................................. 30 II.3.5 Ark Trlerinin Uygulamada Seimi ..................................................... 31 II.4 KORUYUCU GAZLARIN FONKSYONLARI.......................................... 32 II.5 KORUYUCU GAZLARIN FZKSEL ZELLKLER............................ 34 II.5.1 yonizasyon Potansiyeli........................................................................ 34 II.5.2 Termal letkenlik .................................................................................. 35 II.5.3 Gaz Younluu..................................................................................... 35 II.5.4 Saflk ve i Noktas ........................................................................... 35 II.6 KORUYUCU GAZLAR ................................................................................. 37 II.6.1 Argon Gaz ........................................................................................... 38 II.6.2 Helyum Gaz......................................................................................... 40 II.6.3 Karbondioksit gaz ............................................................................... 40 II.6.4 Azot ...................................................................................................... 41 II.6.5 Oksijen.................................................................................................. 42 II.6.6 Hidrojen ............................................................................................... 43 II.6.7 Karm Gazlar .................................................................................... 43 II.6.7.1 Argon-Karbondioksit Karmlar................................................. 44 II.6.7.2 Argon-Helyum Karmlar........................................................... 47

iii

II.6.7.3 Argon-Oksijen Karmlar ........................................................... 47 II.6.7.4 Helyum-Argon-Karbondioksit Karmlar .................................. 47 II.6.8 Koruyucu Gaz Seimi .......................................................................... 48 II.7 ELEKTRODLAR............................................................................................ 50 II.7.1 MIG - MAG Kaynak Ynteminde Elektrod Seimi ............................ 50 II.7.2 Kaynak Teli eriindeki Alam Elementleri...................................... 53 II.7.2.1 Karbon .......................................................................................... 53 II.7.2.2 Silisyum ........................................................................................ 53 II.7.2.3 Mangan ......................................................................................... 53 II.7.2.4 Alminyum, Titanyum, Zirkonyum ............................................. 54 II.7.2.5 Dier Alam Elementleri ............................................................. 54 II.7.3 plak Tel Elektrodlar ......................................................................... 54 II.7.4 zl Tel Elektrodlar............................................................................. 56 II.7.5 MAG Kaynanda Kullanlan zl Tel Elektrodlar le plak Tel Elektrodlarn Karlatrlmas ................................................................................... 63 II.7.6 plak Tel ve zl Tel Elektrodlarn Snflandrlmas ....................... 63 II.8 KAYNAK PARAMETRELER..................................................................... 65 II.8.1 Kaynak ncesi Ayarlanan Parametreler .............................................. 65 II.8.1.1 Tel Elektrod ve ap..................................................................... 66 II.8.1.2 Koruyucu Gaz ve Tr ................................................................. 66 II.8.2 Birinci Derece Ayarlanabilir Parametreler........................................... 67 II.8.2.1 Akm iddeti................................................................................. 67 II.8.2.2 Ark Gerilimi ................................................................................. 69 II.8.2.3 Kaynak Hz .................................................................................. 72 II.8.3 kinci Derece Ayarlanabilir Parametreler............................................. 73 II.8.3.1 Tor As ..................................................................................... 73 II.8.3.2 Serbest Tel Uzunluu ................................................................... 75 II.8.3.3 Nozul Mesafesi ............................................................................. 76 iv

II.8.3.4 Kutup Balants .......................................................................... 77 II.8.3.5 Koruyucu Gaz Debisi ................................................................... 78 II.9 KAYNAK BLGELER ................................................................................ 78 II.9.1 Ergime blgesi...................................................................................... 79 II.9.2 Isnn tesiri altnda kalan blge ........................................................... 80 II.9.2.1 ri taneli blge............................................................................... 81 II.9.2.2 nce taneli blge............................................................................ 83 II.9.2.3 Ksmen dnmeye uram blge............................................... 83 II.9.2.4 yap deiikliine uramam blge .......................................... 83

BLM III .........................................................................................................84 DENEYSEL ALIMALAR ........................................................................ 84

III.1 DENEYLERDE KULLANILAN MALZEMELER ................................... 84 III.1.1 Kaynak Makinesi ................................................................................ 84 III.1.2 Ana Malzeme...................................................................................... 84 III.1.3 Tel Elektrod ........................................................................................ 85 III.1.4 Koruyucu Gaz ..................................................................................... 85 III.2 KAYNAK DENEYLER............................................................................... 85 III.3 METALOGRAFK NCELEME LEMLER ......................................... 86

BLM IV. ....................................................................................................... 88 SONULAR VE TARTIMA ...................................................................... 88

IV.1 AKIMIN DK GEOMETRSNE TESRLER ...................................... 91 IV.2 KAYNAK LERLEME HIZININ DK GEOMETRSNE TESRLER ........................................................................................................................ 97

BLM V. ........................................................................................................ 101

SON DEERLENDRME VE NERLER...................................................... 101

KAYNAKLAR................................................................................................. 103 ZGEM ..................................................................................................... 106

ZET

BORU RETMNDE KULLANILAN ELKLERNN MAG KAYNAK PARAMETRELERNN MKROYAPI VE MEKANK ZELLKLER ZERNDEK TESRLER
Endstride yaygn olarak kullanlan MAG (Metal Aktif Gaz) gaz alt kaynak ynteminde kaynak parametrelerinden kaynak ilerleme hz, tel hz ve akm iddetinin diki geometrisine etkileri incelenmitir. Az alaml elie SG2 teli ve % 100 CO2 gaz kullanlarak levha zerine farkl akm, tel ilerleme hz ve kaynak ilerleme hz parametreleri seilerek uygulanmtr. Uygulamalar sonucunda elde edilen kaynak dikiinin; diki genilii, taan diki ykseklii, nfusiyet derinlii, temas yzey as, i diki formu, d diki formu, taan diki kesit alan, nfuz eden diki kesit alan, toplam alan ve % de karm oran deerleri llerek bu parametrelerdeki deiimlerinin diki geometrisine etkileri incelendi. u sonular elde edildi. 1. Kaynak nfusiyet derinlii ve kaynak kesit alan kaynak akm ile doru orantldr. 2. Kaynak nfusiyet derinlii ve kaynak kesit alan kaynak ilerleme hz ile ters orantldr.

ubat 2009

Emre AKIRSOY

vi

ABSTRACT

THE EFFECTS OF MAG WELDING PARAMETERS ON THE MICROSTRUCTURE AND MECHANICAL PROPPERTIES OF PIPE STEELS
Gas metal arc welding (MAG) process is very important in iudustrial welding operations. The welding parameters affect the quality and productivity of the weldments. Horizontal bead-on-plate welds were made on 14 mm thick ST52 steel plates by MAG gas metal arc method. The welding current, welding speed and wire feed rate varied in the welding operations. All other welding parameters were kept constant. The welde were cut to obtain transverse sections. Each specimen was polished and etched with 2 % nital. Photographs were taken from the specimens. The weld width, weld penetration, depth reinforcement area and weld metal area was measured on each photograph to find the effects of varying parameters. The following results were obtained from the experiments: 1. The weld penetration depth and weld metal area was directly proportional with the welding current. 2. The weld penetration depth and weld metal area was indirectly proportional with the welding speed.

February 2009

Emre AKIRSOY

vii

SEMBOLLER
Ar C CO2 He L LA Mn N2 O2 SG2 Si I V Lt/Dk :Argon :Karbon :Karbondioksit :Helyum :Nozulun Parasna Uzakl :Serbest Tel Uzunluu :Mangan :Azot :Oksijen :Gazalt Kaynak Teli :Silisyum :Amper :Volt : Gaz Ak Hz (litre/dakika)

viii

KISALTMALAR

GMAW MIG MAG DCEP AWS ITAB V W H D EN A1 A2 K EN I U V TIG TS

:Gaz Metal Ark Kayna :Metal nert (soy) Gaz :Metal Aktif Gaz :Doru akm elektrod negatif kutup :American Welding Society :Is tesiri altnda kalan blge :lerleme Hz (mm/s) :Diki Genilii (mm) :Nfusiyet Deinlii (mm) :Diki ykseklii :Euronorme :Temas yzey as (derece) :Taan metal diki kesit alan (mm2) :Nfuz eden diki kesit alan (mm2) :Toplam diki alan (mm2) :% karm oran :Net birim diki enerjisi (J/mm) :Akm (amper) :Gerilim (volt) :Hz (mm/s) :zafi s tesir derecesi :Tungsten Inert Gas :Trk Standartlar

ix

EKLLER

SAYFA NO ekil II.1 MAG kaynak ynteminde ark blgesi.............................................................. 2 ekil II.2 MIG-MAG kayna donanm blok emas ....................................................... 7 ekil II.3 Hava soutmal kuu boynu tr bir tor kesiti ve tor balant paketi............. 8 ekil II.4 Makina tipi kaynak toru .................................................................................. 9 ekil II.5 eitli MIG-MAG torlar.............................................................................. 10 ekil II.6 ki makaral ve tel dzeltme tertibatl tel srme mekanizmas emas ........... 13 ekil II.7 Planet veya dnel tel srme tertibat prensip emas ...................................... 14 ekil II.8 Basn drme manometresi ......................................................................... 16 ekil II.9 Bilyal debimetre takl manometre ................................................................ 17 ekil II.10 Kaynak akm retelerinde volt-amper karakteristikleri .............................. 19 ekil II.11 Sabit gerilimli akm retecinde ark boyunun kaynak sresince sabit kalmas .................................................................. 20 ekil II.12 MIG-MAG kaynak yntemi iin motor-generatr akm reteci .................. 21 ekil II.13 MIG-MAG kaynanda darbeli akm deiimi............................................. 23 ekil II.14 nverter tr akm retelerinin prensip emas ........................................... 24 ekil II.15 Elektrodun ucunda oluan metal damlasna etkiyen kuvvetler ve ynleri ... 26 ekil II.16 GMAWde metal transfer modlar................................................................ 27 ekil II.17 Uzun ark ile MIG-MAG kaynanda damla geii....................................... 29 ekil II.18 Darbeli akm ynteminde damlalarn oluumu ve banyoya geii ............... 30 ekil II.19 Darbe frekansnn diki profiline etkisi ........................................................ 31 ekil II.20 Koruyucu gazn saflatrlmasnn (a-dubleks, b-ferritik paslanmaz elik) entik darbe dayanm zerindeki etkisi..................................................... 37 ekil II.21 Nfuziyet Biimi ( Kaynaklar ayn artlar altnda dz pozisyonda karbondioksit ve argon korumas altnda elde edilmitir).......................... 39 ekil II.22 CO2 Korumas Oluan Reaksiyonlar............................................................ 41 ekil II.23 Gazlarn Ark Karakteristikleri ...................................................................... 42 ekil II.24 Gaz Karm Oranlarna Gre Nfuziyet Profilleri ...................................... 46 ekil II.25 1.6mm Az Alaml Telin Ar-He-CO2- O2 Karm Karakteristikleri......... 48 x

ekil II.26 MIG-MAG kaynanda kullanlan tel elektrodlarda cast ve helix ............... 52 ekil II.27 zl tel elektrod ile kaynakta ark blgesi .................................................... 57 ekil II.28 zl tel retimi ............................................................................................. 58 ekil II.29 zl elektrodlarda en ok kullanlan kesit formlar ve dolgu dereceleri .......................................................................................... 59 ekil II.30 Ylan Kaynak Metali, Akm iddeti ve Tel Elektrod ap Arasndaki liki.................................................................. 66 ekil II.31 Akm iddetinin Tel Besleme Hzna Etkisi................................................. 68 ekil II.32 eitli Koruyucu Gazlarn Tolerans Kutular............................................... 69 ekil II.33 Ark Gerilimi ve Akm iddetinin Kaynak Diki Formuna Etkileri.............. 71 ekil II.34 Kaynak Hznn Nfuziyete Etkisi................................................................ 72 ekil II.35 Kaynak Hz ve Pozisyonun Nfuziyete Etkisi ............................................ 73 ekil II.36 Saa Kaynak, Tor ile Kaynak Ynne Ters Ynde Eilmi ..................... 74 ekil II.37 Sola Kaynak, Tor Kaynak........................................................................... 74 Yn Ayn Ynde Eilmi ........................................................................ 74 ekil II.38 MIG-MAG Ynteminde Torcun Dik, Kaynak Ynnde Yada Ters Ynde Eilmesinin Diki Formuna Etkisi................................ 74 ekil II.39 Serbest Tel Uzunluu ................................................................................... 75 ekil II.41 eitli Ark Trlerinde Serbest Tel Uzunluu ve Diki Geometrisine Etkisi .................................................................................... 76 ekil II.42 Nozul Mesafesi ......................................................................................... 76 ekil II.43 Akm iddetine Gre Nozul Mesafesi.......................................................... 77 ekil II.44 (+) ve (-) Kutup Durumlarnda Diki Formu ve Sramaya Etkisi............... 77 ekil II.45 Kutup Balantsnn Erime Miktar .............................................................. 77 ekil II.46 MIG-MAG Kaynanda Koruyucu Gaz Sarfiyat, Nozul ap ve Akm iddeti Arasndaki Bant ....................................... 78 ekil II.47 Kaynak dikii evresinde scaklk dalm ve tanesel yapdaki deiiklikler ................................................................... 82 ekil III.1 zerine Diki ekilen Paralar..................................................................... 85 ekil III.2 zerine Kaynak ekilen Numune lleri .................................................. 87 ekil III.3 Metalografik ilemler uygulanan numune lleri ....................................... 87 ekil III.4 Kaynak Diki Geometrisi.............................................................................. 87 ekil IV.1 Levha zerine ekilen Dikilerin Grntleri ............................................. 90 ekil IV.2 Akmn, Diki Geniliine Etkisi .................................................................. 91

xi

ekil IV.3 Akmn, Taan Diki Yksekliine Etkisi..................................................... 91 ekil IV.4 Akmn, Diki Derinliine Etkisi................................................................... 92 ekil IV.5 Akmn, Taan Diki Kesit Alanna Etkisi .................................................... 92 ekil IV.6 Akmn, Nfuz Eden Diki Kesit Alanna Etkisi .......................................... 93 ekil IV.7 Akmn, % Karm Oranna Etkisi ............................................................... 93 ekil IV.8 Akmn, Diki Geniliine Etkisi .................................................................. 94 ekil IV.9 Akmn, Taan Diki Yksekliine Etkisi..................................................... 94 ekil IV.10 Akmn, Diki Derinliine Etkisi................................................................. 95 ekil IV.11 Akmn, Taan Diki Kesit Alanna Etkisi .................................................. 95 ekil IV.12 Akmn, Nfuz Eden Diki Kesit Alanna Etkisi ........................................ 96 ekil IV.13 Akmn, % Karm Oranna Etkisi ............................................................. 96 ekil IV.14 Kaynak lerleme Hznn, Diki Geniliine Etkisi..................................... 97 ekil IV.15 Kaynak lerleme Hznn, Taan Diki Yksekliine Etkisi ....................... 97 ekil IV.16 Kaynak lerleme Hznn, Diki Derinliine Etkisi ..................................... 98 ekil IV.17 Kaynak lerleme Hznn, Taan Diki Kesit Alanna Etkisi....................... 98 ekil IV.18 Kaynak lerleme Hznn, Nfuz Eden Diki Kesit Alanna Etkisi............. 99 ekil IV.19 Kaynak lerleme Hznn, % Karm Oranna Etkisi.................................. 99 ekil IV.20 Kaynak lerleme Hznn, Diki Geniliine Etkisi................................... 100

xii

TABLOLAR

SAYFA NO
Tablo II.1 MIG-MAG kaynanda kullanlan ark trleri ve uygulama alanlar ........................................................................... 32 Tablo II.2 EN 439'a gre ark kaynak ve kesme yntemlerinde kullanlan gazlarn bileimleri ve iaretlenmeleri .......................... 34 Tablo II.3 eitli gazlara ait saflk ve i noktas deerleri ........................... 36 Tablo II.4 GMAWde Kullanlan Farkl Koruma Gazlar .............................. 38 Tablo II.5 MIG-MAG Kaynak Yntemind Kullanlan Koruyucu Gazlar ............................................................................ 44 Tablo II.6 Karbonlu eliklerin GMAW in Koruyucu Gaz Seimi ..................................................................................... 49 Tablo II.7 MAG kaynanda kullanlan zl tel elektrod tipleri ve z ksmlarn oluturan bileenler .................................. 60 Tablo II.8 EN 758e gre zl tel elektrod eitleri........................................ 61 Tablo III.1 SG2 Telinin Kimyasal Analizi ..................................................... 85 Tablo III.2 Kaynak Parametrele Deerleri...................................................... 86 Tablo IV.1 Levha zerinde Dikilerden Elde Edilen Sonular ...................... 88 Tablo IV.2 Levha zerindeki Dikilerin Alanlar........................................... 89

xiii

BLM I

GR VE AMA

I.1 GR Karbondioksit gibi aktif gaz atmosferi altnda eriyen elektrodlar ile yaplan gazalt kaynak usulne MAG kaynak yntemi denilmektedir. MAG Metal Activ Gaz ifadesinin kelimelerinin ba harflerinin alnmasyla sembolize edilmitir. Gaz olarak karbondioksit yada karbondioksit arlkl karm gazlar kullanlmaktadr. Koruyucu gaz olarak kullanlan karbondioksit ya da karm gaz havann zararl etkilerinden kaynak blgesini muhafaza etmektedir. Karbondioksit gaz yerine helyum ve argon gibi soygazlar kullanlmas halinde kaynak yntemimiz MIG kaynak yntemi adn almaktadr. Sarf malzemesi olarak kullanlan elektrod kaynak blgesine ayarlanan bir hzla iletilmektedir. Oluturulan ark ss ile kaynak teli erir ve kaynak havuzuna der. Kaynak akmnn younluuna, koruyucu gaz cinsine ve elekrodun akm younluuna gre sv metalin damlama tipi deimektedir. 1. Uzun ark (iri damla oluumu) 2. Sprey ark ( kk damla oluumu) 3. Ksa ark 4. Darbeli ark I.2 AMA Hazrlanacak olan tezde MAG gazalt kaynak yntemi uygulamalarnda kaynak parametreleri deitirilerek oluan kaynak diki geometrisi zerindeki tesirleri incelemektir. Kaynak akm, kaynak ilerleme ile elde edilen hz ve tel ilerleme hz parametrelerindeki deiim kaynak geometrisi arasndaki

matematiksek balant amalanmtr.

BLM II

GENEL BLGLER

II.1 MAG KAYNAI ESASI 1950'li yllarn sonlarna doru zellikle otomobil endstrisinde, tam otomatik olarak alan, yksek ergime gl, ok hzl ve sadece yatay pozisyonda alabilen, CO2 koruyucu gazl kaynak makineleri kullanlmaya balanmtr; bu yntemde grlen sadece yatay pozisyonda alabilme olana ve fazla miktarda srama aratrmaclar bu dorultuda almalara yneltmitir. [2,9] MAG dier bir deyimle aktif gaz altnda ergiyen elektrod ile kaynak, son yllarda byk gelime gstermi, az alaml eliklerin kaynanda dier yntemlere kar byyen bir rakip konumuna gelmitir. zellikle son yllarda MAG kaynak ynteminde kullanlan koruyucu gaz karmlar zerinde birok bilimsel aratrma yaplm, alamsz ve yksek alaml eliklerin kaynanda bu tr koruyucu gazlarn kaynak dikiinin mekanik zelliklerini arttrd, kaynak hatalarnda gazlardan gelen trlerin en aza indii, sramalarn azald, kaynak diki profilinin dzeldii ve nfuziyetin artt saptanmtr.

ekil II.1 MAG kaynak ynteminde ark blgesi [2,9]

Ksa devre halinde, akm snrlayan frekansl akm reteleri gelitirilerek, ksa ark boyu ile allarak srama minimuma indirgenmitir; dier nemli bir gelime sonucunda da ince apl elektrod kullanabilme olana salanm ve bu ekilde, her ne kadar elektrodun akm younluu arttrlm ise de, arkn oluturduu s azalmtr. Akm younluunun artmas, ark youn ve istenilen yne kontroll olarak dorultulabilir hale getirmi ve dolays ile de her pozisyonda kaynak yapabilen bu yntemde nceleri sadece CO2 kullanlmtr. [2,9] Gnmzde gereken durumlarda, ark yumuatmak, sramay azaltmak iin CO2' ye argon kartrlp kullanlmaktadr; karm oran % 85 argona kadar kmaktadr. Bu yntemde bir nc gelime de eitli bileimlerde ki koruyucu gazlar ile sprey ark ynteminin bulunmasdr. Argon iine ok az miktarda oksijen ilave edilerek eliklerin kaynanda bu yntemin uygulanmas sonucu, daha kaln apl elektrodlar ile her pozisyonda alabilme olana salanm ve ok daha dzgn grnl kaynak dikileri elde edilebilmitir. Son yllarda gelitirilen, darbeli akm ynteminde, kaynak akm, ayarlanan frekansta bir alt ve bir st deer arasnda deitirilerek i parasna aktarlan s girdisi minimumda tutularak, zellikle ince paralarda arplma azaltlmtr. Gene son yllarn nemli gelimelerinden bir tanesi de inverter tr kaynak makinelerinin uygulama alanna girmesidir; bu tr akm reteleri ile gerekletirilen kaynak ilemlerinde saf CO2 kullanlmas halinde dahi srama tamamen ortadan kalkmtr. [2,9] Bu yntemin yaygnlamasn, her tr metal ve alama uygulanmasn snrlayan nemli engellerden bir tanesi de esas metalin bileimine uygun kaynak teli retimi olmutur; zira baz tr alamlar kaynak teli haline getirip makaralara sarmak teknolojik olarak mmkn olamam ve de dier baz trlerinde tketiminin snrl oluu tel retimini ekonomik olmaktan karmtr. Bu nemli engeli aabilmek amac ile, gnmzde zl tel elektrodlar gelitirilmi ve bunlar yaygn bir uygulama alanna sahip olmulardr. nce tel kalnlnda fakat boru biiminde retilmi olan bu srekli tel elektrodlarda, borunun iine alamlanmay salayan metal tozlar ile gerek arkn kararlln ve gerekse de kaynak metalinin dezoksidasyonu salayan ve de sramay azaltan ve hatta gerektiinde yanarak koruyucu gaz da kendi oluturan curuf yapc maddeler konmutur. Bu yeni bulu, bu kaynak yntemini endstrinin en nemli yntemlerinden biri haline getirmi ve yaygnlamasna olanak salamtr. [2,9]

MIG-MAG ynteminin dier ark kaynak yntemlerine gre ok nemli stnlkleri vardr ve bu stnlkler sayesinde endstride bugnk yaygn uygulama alanlarna sahip olmutur. Bu stnlkler u ekilde sralanabilir: Ergiyen elektrod ile ark kayna yntemleri arasnda, MIG-MAG yntemi endstriyel neme sahip demir esasl ve demir d tm metal ve alamlara ayn etkinlik ile uygulanabilen tek kaynak yntemidir. Yar otomatik alma srasnda kaynak operatr sadece tor alarna dikkat etmek ve ilerleme hzn ayarlamakla sorumludur. Kaynak donanmn ayar basittir ve tm kontroller bizzat donanm tarafndan gerekletirilmektedir. Operatrn zel ve uzun sren bir eitimden gemesi gerekmemektedir; dier ark kaynak yntemlerinden herhangi birisi iin yetitirilmi kaynaklar birka saatlik bir eitim sonucu bu yntemi kolaylkla uygulayabilirler. Kaynak ilemi her pozisyonda rahatlkla gerekletirilebilmektedir; bu konuda yntemin en nemli rakibi olan tozalt kaynak yntemine nazaran byk bir stnle sahiptir; ayrca kaynak ileminde sadece az miktarda srant oluumu ve curuf olumamas kaynak sonras temizleme ilemlerini kolaylatrmaktadr. Kaynak telinin kaynak blgesine srekli olarak srlmesi, elektrod deiimi iin duraklamalar ortadan kaldrmakta ve ok uzun kaynak dikileri ara vermeden yaplabilmektedir. Bu konu, hem elektrod deitirmek iin harcanan l zaman ortadan kaldrmakta hem de her dikiin balang ve sonunda olduka sk karlalan gzenek, curuf kalnts, souk kaynak ve krater atla gibi kaynak hatalarnn olumasna olanak vermemektedir. Elektrod telinin otomatik olarak sistem tarafndan kaynak blgesine srlmesi ve daha yksek akm younluklarnda allmas gerek kaynak hznn ykselmesine ve gerekse de birim zamanda ylan kaynak metali miktarnn rtl elektrod ve TIG kaynak yntemlerinden ok daha fazla olmasna olanak salamaktadr. Sprey ark ile metal tanm halinde daha derin diki nfuziyeti elde edilmekte ve daha az kaynak metali harcanmas esas metal ile e mukavemetli i kse kaynak balantlar elde edilmektedir. Kullanlan tel elektrod apnn dier yntemlere gre daha ince oluu daha dar bir kk aral braklmasna ve daha dar bir kaynak az iinde kaynak yaplmasna olanak vermektedir ve bu olay da ayn kalnlkta bir parann kaynatlmasnda daha az tel elektrod tketimine neden olduundan balantnn maliyetinde nemli bir d salanmaktadr.

Elektrod fiyatlar karlatrldnda, rtl elektrod ve tel elektrod

arasndaki fiyat fark piyasann koullarna gre deimekte ise de ok byk farklar gstermemektedir, ama buna karn rtl elektrodlarda koan kayb ortalama % 17, rtnn yanma ve srama kayb da % 27'ye kadar ykselmektedir. Bu hesaba gre 1 kg rtl elektrod 0.560 kg kaynak metali vermekte buna karn 1 kg tel elektrod ile 0.950 kg kaynak metali elde edilmektedir. [2,9] Btn bu stnlklerinin yan sra MIG-MAG yntemimin uygulama alanlarn snrlayan bir takm zelikleri de vardr, bunlar u ekilde sralanabilir: Kaynak donanm daha kark bir yapdadr, dolays ile daha pahaldr ve daha etkin bir bakm gerektirir. Kaynak donanm rtl elektrod ile ark kayna donanmna nazaran daha zor tanabilir bir yapdadr; tor hortum paketinin uzunluu esas donanm ile kaynak yaplan nokta arasndaki mesafeyi snrlamaktadr. Kaynak blgesi torcun ucundaki gaz nozulundan kan koruyucu gaz tarafndan korunmaktadr, bu gaz akm ortamn rzgarl olmas halinde gerekli korumay yapamamakta ve bu da yntemin antiyelerde ve ak havada yaplan ilerde uygulanmasn kstlamaktadr. MIG-MAG ynteminde tor, rtl elektrod ark kaynanda kullanlan elektrod pensesine nazaran daha byk, daha az esnektir; dar ve zor eriilen yerlerin kaynanda zorluk gstermektedir. [2,9] MAG kaynann, MIG kaynandan fark yalnzca kullanlan gazdadr. Yani ayr bir kaynak donanmna ihtiya yoktur. eliklerin kaynanda MAG kaynann MIG kaynana nazaran stnlkleri vardr. [6] Bunlar; Karbondioksit argon gazna nazaran daha ucuz olduu iin, gaz masraf Ayn hacimli tplere, argon gazna nispeten takriben misli daha fazla daha azdr, karbondioksit konur (karbondioksitin sv halde nakli dolaysyla), MAG kaynanda, MIG kaynana nazaran daha derin nfuziyet elde edilir, Daha yksek kaynak hz ile allr, MAG kaynanda hsl olan ultraviole nlar, MIG kaynana nazaran daha zayftr. Bundan tr daha ak renkli kaynak maske camlar ile allr. [2]

II.2 MAG KAYNAK DONANIMI Her kaynak ynteminde olduu gibi bu kaynak yntemini de uygulayabilmek iin zel bir kaynak donanmna gereksinim vardr. MIG-MAG kaynak donanm, rtl elektrod ile yaplan ark kaynak donanm ile karlatrldnda bir para daha karmak grnmesine karn aslnda sistem olarak bir tozalt kaynak donanmndan daha basittir [2,9]. MAG usul ile kaynak ileminde kullanlan cihaz ve donanmlar MIG ynteminde kullanlann benzeridir. Farkl taraf, kat CO2in kaynak tabancasna gelmesi iin, zel bir elektrik stcl, basn drc ventil ile donatlm olmasdr. Bu ilave elemanla gazn genilemesi de salanm olur. [8] Bir MIG-MAG kaynak donanm u ksmlardan oluur: Kaynak tabancas olarak da adlandrlan bir kaynak torcu. Tel biiminde elektrod ve klavuzunu, kaynak akm ve alter kablolarn, gaz hortumunu, gerektiinde soutma suyu giri ve k hortumlarn bir arada tutan metal spiral takviyeli hortum; tor balant paketi. Tel biimindeki elektrodun ilerlemesini salayan tel srme tertibat. Kumanda ve kontrol donanm Kaynak akm reteci. Koruyucu gaz tedarik donanm Sulu soutma sistemi Mekanize ve otomatik kaynak iin yardmc donanmlar. [2,9]

ekil II.2 MIG-MAG kayna donanm blok emas [2,3,9]

II.2.1 Kaynak Torlar MIG-MAG kaynanda tel elektroda akmn yklenmesi ve kaynak blgesine iletilmesi, ark blgesine koruyucu gazn gnderilmesi torcun grevidir. Kaynak ileminde kullanlan akmn iddetine ve kaynak ynteminin otomatik veya yar otomatik olma haline gre eitli tr ve byklklerde torlar gelitirilmitir. Ark scaklndan etkilenen torcun srekli olarak soutulmas gereklidir; dk akm iddetlerinde yaplan almalarda koruyucu gaz akm gerekli soutmay yapabilmektedir. Byk apl elektrodlar, yani yksek akm iddetlerinin kullanlmas halinde ise (I> 250 A) su ile soutma sistemi gerekmektedir. Su ile soutma, doal olarak dk akm iddetlerinde de daha iyi bir soutma salarsa da, uygulamada torta szdrmazln salanmas iin kullanlan contalarn bakm klfetli olduundan ve tor arlatndan tercih edilmez. [2,9]

ekil II.3 Hava soutmal kuu boynu tr bir tor kesiti ve tor balant paketi [2,6,9] Arkn ok yaknnda bulunmas nedeni ile zellikle, yar otomatik yntemlerde operatrn scaklktan olabildii kadar az etkilenmesi iin eitli biimlerde torlar gelitirilmise de, gnmzde en yaygn olarak kullanlan oksi-asetilen flecini andran biimde bklm olan kuu boynu diye adlandrlan trdr. Bu tr torlar eriilmesi zor blgelerdeki kaynak dikileri ile zor pozisyonlardaki kaynak dikilerinin yapmnda kaynakya byk kolaylk salar ve son derecede ergonomiktirler. Buna karn otomatik veya mekanize kaynak ilemleri ile alminyum ve alamlarnn kaynanda dz torlar tel elektrodun spiral iinde itilerek kolayca srlebilmesi iin dz boyunlu torlar tercih edilirler. Spiral klavuz iinde ilerlemesi ok zor alamlardan yaplm tel elektrodlar iin tabanca

biiminde, zerinde tel ilerletme tertibat ve ufak bir tel kangal bulunan torlar da retilmektedir. [2,9] Ayrca tam mekanize sistemlerde kullanlan makine torlar vardr. Makine kaynak torlar yar otomatik kaynak torlaryla ayn temel dizayn prensiplerinde ve zelliklerinde kullanlmaktadr. Bu torlarn 1200 amperin zerinde kapasiteye sahip olanlar vardr ve genellikle yksek amperaj deeri ve istenen yksek alma evriminden dolay su soutmal olarak kullanlr. Tor direk olarak tel besleyicinin altna monte edilir. Sklkla 6 mm nin stndeki byk apl teller kullanlmaktadr. ekil II.4'de kontrol paneline monte edilmi bir makineli kaynak torcu grlmektedir. Burada kaynak makinesi, tel besleme motoru ve tel datc sisteminin tamamnn kaynak toruna eklendii bir kontrol paneline sahiptir. [5,11]

ekil II.4 Makina tipi kaynak toru [5,11]

ekil II.5 eitli MIG-MAG torlar [2,9] MIG-MAG ynteminde tel elektrod srekli olarak ilerledii iin tele elektrik iletimi kayar bir temas eleman ile salanr. Tel torcu terketmeden biraz nce bakr esasl bir akm memesi iinden geerek kaynak akm ile yklenir; bu akm memesine konsantrik olarak, torcun az blgesinde bir gaz llesi (nozul) bulunur ve

10

bu nozul sayesinde, koruyucu gaz akm laminer olarak (girdapsz olarak) kaynak blgesine sevk edilir. Akm memesinin malzemesi elektrii ok iyi iletmek ve ayn zamanda anmaya (zellikle elektroerozyona) dayankl olmak zorundadr. Uygulamada, memenin i apnn tel apndan takriben 0,2 mm daha byk olmasna izin verilir, bu deer yumuak tel elektrodlar halinde daha da bytlebilir. [2,9] Akm memesi ile konsantrik olarak bulunan gaz nozulu da alma srasnda ar sl zorlanmaya maruz kalan tor elemanlarndandr. Kaynak blgesine gnderilen koruyucu gazn dzgn akmn salayan gaz nozulunun bykl, ergime gc ve kaynak hzna bal olarak deiir. Kaynak ilemi srasnda nozul ve memeye yapan, srayan metal damlacklar, koruyucu gazn laminer akmn bozar ve bu da kaynak blgesinin iyi korunmamasna neden olur. Sramann ar olduu hallerde, yapan metal damlacklar akm memesi ile gaz nozulu arasnda kpr oluturarak, gaz nozulu ile i paras arasnda ikinci bir arkn olumasna ve bylece, hem i parasnn hem de torcun hasar grmesine neden olur; bu bakmdan kaynak srasnda sramann fazla olduu durumlarda tor sk sk kontrol edilip temizlenmelidir. Gaz nozulu, akm memesi ve gerekse de memenin vidaland meme hamili torcun kolaylkla deitirilebilen ve yedekleri bulunabilen paralardr. [2,9] II.2.2 Tor Balant Paketi Tor, kaynak makinesine iinde tel elektrod klavuzunu, akm kablosunu, koruyucu gaz hortumunu ve gerekli hallerde soutma suyu geli ve dn hortumlarn bir arada tutan metal spiral takviyeli ve kaln hortum ile balanmtr, bu kaln hortuma tor balant paketi ad da verilir. [2,9] Kullanlan tel elektrodun malzemesine gre eitli trde klavuzlar kullanlr; baz yrelerde bu klavuzlara spiral veya gayd ad da verilir. Klavuz, tel ilerletme tertibatnn temas memesine kadar tel elektrodun sevkedilmesi grevini stlenir; alminyum ve alamlar, Cr-Ni paslanmaz elikler iin plastik hortum, alamsz ve alaml elik elektrodlar iin ise elik spiral biiminde yaplm klavuzlar kullanlr. Kullanlan klavuz hortumunun ap, elektrod apna uygun olarak seilir; uygulamada genellikle her klavuz ile ancak iki birbirine yakn aptaki teller kullanlabilir. Klavuzun boyu normal kaynak makinelerinde 3 ila 3,50 metre ile snrlanmtr; zira daha uzun olmas halinde tel elektrod ve klavuz i cidar

11

arasndaki srtnme tel ilerlemesini zorlatrmakta ve kesikliklere neden olmaktadr. Bu gibi durumlarda bu boyu uzatabilmek amac ile zel tr torlar gelitirilmitir. Bu torlarda ikinci bir tel ekme tertibat vardr; tel esas tel srme tertibat tarafndan itilir iken, tortaki makaralar tarafndan da ekilir; bu tr torlar daha ar ve daha pahaldr, genelde alminyum alamlar gibi normal boydaki klavuzlarda dahi zor ilerleyen tel elektrodlar iin tercih edilirler. [2,9] Gnmzde, fabrika iinde montaj hatlarnda veya byk paralarn kayna halinde eriebilirlii salamak ve kolaylatrmak iin eitli tasarmlar gelitirilmitir. Tor balant paketinin iinde bulunan akm kablosu kaynak akm retecinin maksimum kapasitesine gre boyutlandrlmtr; genelde bakm gerektirmez ve zerindeki yaltm tabakas herhangi bir neden ile tahrip olmad srece kullanlr. Koruyucu gaz hortumu neoprenden yaplmtr ve her tr koruyucu gazn etkisine dayankldr. Kumanda kablolar, tor tetii ile kaynak donanm kumanda dolab arasndaki balanty salar ve yaltm tabakalar zedelenmedii srece de deitirme ve bakm gerektirmezler. Su soutmal tor kullanlmas halinde tor balant paketi iinde su gidi ve dn hortumlar bulunur [2,9]. Tor balant paketi iindeki bu kablo ve hortumlar zel ekleme elemanlar ile kaynak akm retecine veya kumanda dolabna balanmlardr. [2,9] II.2.3 Tel Srme Tertibat Tel elektrod srme tertibat, teli makaradan sap, ergiyen tel miktarn karlayacak bir hzla ark blgesine sevkeden bir mekanizmadr. alma sistemlerine gre ekme, itme tr tertibatlar diye adlandrlsalar da alma prensibi bakmndan birbirlerinden pek farklar yoktur. Hz ayar kademesiz bir mekanik tertibat veya gerilimi deitirilerek hz ayarlanan bir doru akm motoru tarafndan gerekletirilir. [2,9] Kaynak akm retecinin yatay karakteristikli doru akm ve sabit gerilimli olmas halinde tel srme tertibatnn motoru uygulanan akm iddetine bal olarak sabit bir hzla dner. Gnmzde en fazla bu tr kaynak akm reteleri tercih edilir. ok kaln tel elektrodlarn kullanlmas halinde dey karakteristikli sabit akml kaynak akm reteleri gerekli olmaktadr. Bu durumlarda tel srme tertibatnn motoru sabit devirde dnmez, ark boyundan komut alarak hzn ayarlar. [2,9]

12

Tel srme tertibatlar alma prensibi bakmndan, makaral (rulolu) tertibatlar ve planet tertibatlar olmak zere iki ana gruba ayrlrlar. Makaral tertibatlarda, tel iki veya drt makara arasndan geer; bunlardan alt makaralar arzu edilen tel besleme hzna eit bir evresel hzla dnerler ve zerlerinde tel apna uygun bir kanal almtr, genelde st makaralar avara dner, bunlarn bazlar dz, dier bazlarna ise kanal almtr. Kullanlan elektrodun sert olmas halinde makaralara teli kaydrmamalar iin trtllar da almtr. [2,9] Tel srme tertibatnda makaralarn tel zerine yaptklar basncn iyi ayarlanmas, tel tr ve apna uygun profilde makaralarn kullanlmas gereklidir. Yumuak malzemeden yaplm kaynak telleri ile zl elektrodlar halinde drt makaral ve drd de tahrikli tel srme tertibatlarnn kullanlmas ile daha iyi sonu alnmaktadr, zira bu durumda makara basncnn olabildiince azaltlmas gereklidir; doal olarak bu tel elektrodlarn kullanlmas halinde makaralarn profili, trtllarn biimi ve kalitesi ile makara basncnn ayar da byk bir neme sahiptir. [2,9] Tel bobinden salrken tam dz deildir ve bu ekilde tel kaynak blgesine sevk edilirken, spiral klavuz iinde srtnme yaptndan srme tertibatn zorlar ve bu da tel ilerletme hznn dzensiz olmasna neden olur ki bu olay da kaynak dikiinin kalitesini etkiler. [2,9] Makaral tel srme tertibatlarnn yegane sakncas makaradan salan teli tam olarak dorultamamalardr. Drt makaral tertiplerde tel bir dereceye kadar dzelir, iki makaral tertibatlarda, srme mekanizmasndan nce bir tel dorultma makaralar grubuna gerek vardr.

ekil II.6 ki makaral ve tel dzeltme tertibatl tel srme mekanizmas emas [2,9]

13

Dnel veya planet sistemi tel srme tertibatlarnda eksenleri birbirlerine gre arpk rulo vardr, tel bunlarn arasndan geer, rulolarn bal olduu gvde dndrlr ve bu ekilde rulolarn temas noktas tel zerinde bir helis izer; tel dnmedii iin de ilerleme hareketi yapar. Bu sistemin en byk stnl tel elektrodu ok iyi bir ekilde dorultmasdr. [2,9]

ekil II.7 Planet veya dnel tel srme tertibat prensip emas [3,9] Planet sistemi tel srme mekanizmalar, teli ok iyi dorulttuundan, tel ile spiral klavuz arasndaki srtnme azalr ve dolays ile daha uzun hortumlar kullanmak olana doar; bu tertibatla hortum boyu 6 m.'ye kadar uzatlabilir. Yalnz bu sistem ince ve yumuak metallerden yaplm tel elektrodlar ile zl elektrodlar iin uygun deildir. [2,9]

14

II.2.4 Kontrol nitesi Kaynakta gerekli fonksiyonlar, hortum paketi iindeki kontrol kablosu zerinden, tortaki anahtar araclyla kontrol nitesinde devreye sokulur. [33] Genel olarak iki ve drt zamanl kontrol sistemleri mevcuttur. a. ki zamanl kontrol: tortaki anahtardan, ayn anda akm, tel ilerlemesi ve koruyucu gaz devreye sokulur; anahtarn braklmasyla bu fonksiyonlarn tm ayn anda kesilir. Bu kontrol tipi, esas olarak puntalama ileminde ve ksa dikiler iin kullanlr. [33] b. Drt zamanl kontrol: tortaki anahtara basldnda nce sadece magnet ventilin amas yoluyla koruyucu gaz akmaya balar; anahtarn braklmasyla akm ve tel ilerlemesi balar; kaynak ileminin sonunda anahtara tekrar basldnda akm ve tel ilerlemesi kesilir; bu arada anahtar braklana kadar koruyucu gaz ak bir miktar daha srer. [33] Yeni cihazlarda ilave olarak arkn geri yanma sresi (telin ilerleyiinin durmas ile akmn kesilmesi arasnda geen sre) de ayarlanabilir. Bylece arkn beklenmedik ani snmelerinde telin banyoya yapmas nlenmi olur. Bu durum, telin ilerlemesinin, akm kesilmesinden biraz nce durmas ile salanr. Eer geri yanma sresi uzun ayarlanmsa, telin ilerlemesi erken kesileceinden, telin kontak borusu iine kadar yanmas ve dolaysyla kontak borusunun zarar grmesi mmkndr. [33] II.2.5 Koruyucu Gaz Salama Sistemleri MIG-MAG kaynak ynteminde, daha nceden de belirtilmi olduu gibi kaynak blgesi ve ark, atmosferin olumsuz etkilerinden bir koruyucu gaz rts tarafndan korunur. Bu gazn tm ilem sresince yeterli miktarda kesiklik yapmadan srekli olarak kaynak blgesine beslenmesi koruyucu gaz donanm tarafndan gerekletirilir. Kaynak iin gerekli koruyucu gaz iki farkl sistem ile salanabilir: Basnl gaz tpnden, Merkezi gaz datm sisteminden lkemizde MIG-MAG kayna iin gerekli koruyucu gaz, basnl tplerden salanr. letme ii merkezi sistem gaz datm ebekeleri henz uygulama alan bulamamtr; zira bu sistemin ekonomik olabilmesi iin ok sayda MIG-MAG kaynak donanmnn iletme iinde youn bir biimde kullanlmas gerekmektedir. [2,9]

15

Tpten veya datm hattndan gelen koruyucu gaz ilk olarak basncnn kullanma basncna drlmesi gerekir. Hemen sonra da debisi ayarlanmaldr. Ayarlanan ak debisi, lt/dak cinsinden lm yapan, kapiler boru ile birleik bir manometreden okunabilir (ekil II.8). Kapiler boruda bir arza olduu takdirde, gerek koruyucu gaz debisi, manometrede gsterilen tketime gre olduka yksek olur. Bu durum kaynak iin sakncaldr. nk koruyucu gaz debisi ne kadar yksekse kaynakta o derece yksek hata ihtimali vardr. Bu durumda bilyal lm en uygun yntemdir (ekil II.9) ancak biraz pahaldr. Burada rotametredeki ineli bir ventil yardmyla tketim lt/dak cinsinden ayarlanr ve debi lme borusu iindeki uan bilya tarafndan gsterilir. Bu durumda kapiler boru gerekli deildir. [33]

ekil II.8 Basn drme manometresi [33]

16

ekil II.9 Bilyal debimetre takl manometre [33] Bilyal lm aleti, dorudan gaz k llesine taklabilen ve tortan kan gerek gaz debisin len kk bir gaz lm borusudur. Gaz debisi, bilyal borunun zerindeki iaretlerden, kullanlan gaz trne uygun olan gz nnde tutularak ayarlanr. [33] II.2.6 Sulu Soutma Sistemleri zellikle MIG-MAG kaynak ynteminin otomatik veya mekanize sistemler yardm ile uygulamalarnda yksek akm iddetleri ile daha youn bir tempo ile allr. Bu gibi durumlarda hava ile soutulan torlar beklenen verimi veremediinden su soutmal torlar tercih edilir. Prensip olarak su, dorudan musluktan alnarak kanalizasyona geri verilerek de soutma ilemini yapma olana varsa da bu tercih edilmez, genelde bir su deposu ve soutmay salayan fanl bir radyatr ile pompadan oluan kapal sistem su soutucular kullanlr. Bu ekilde, su iine konulan inhibitrler ile korozyon tehlikesi en aza indirilir, suyun sertlii kontrol altna alnabilir ve ayrca su srekli olarak filtre edilerek dar su kanallarnn pislik v.s. ile tkanmasnn nne geilmi olur. Ayrca sistem suyun scaklnn 60 C'yi amamas iin bir termostat debi ayar kontrol yapan bir sisteme sahiptir. Su dorudan bu sistemden torca hortum ile sevk edilmez; soutucunun hortumlar kaynak donanmnn kumanda dolabna balanr ve onun kontrolnde torca sevk

17

edilir ve su devresinde bir tutukluk ortaya knca otomatik olarak kaynak akm kesilir. [2,9]

II.2.7 MIG - MAG Kayna Akm reteleri Ark kaynak yntemlerinde, yntemin gerektirdii tr, akm iddeti, gerilim ve volt-amper karakteristiinde elektrik akm gerekir ve bu bakmdan da her kaynak yntemi iin farkl tr ve byklkte akm reteci gelitirilmitir. Kaynak iin gerekli koullardaki elektrik akm iyerinde zel bir jeneratr tarafndan retilebildii gibi, ebeke akmnn dntrlmesi ile de elde edilebilir. [2,9] MIG - MAG kaynanda kullanlan kaynak akm retelerinin V-I (VoltAmper) karakteristii, rtl elektrod ile yaplan elektrik ark kayna ve TIG kaynanda kullanlan akm retelerindeki gibi dey karakteristikli olabildii gibi bunlardan ok farkl olan, yatay karakteristikli tipler ok daha yaygn bir biimde kullanlmaktadr. [2,9] Dey karakteristikli akm retelerinde ark geriliminin nemli bir byklkte deimesine karn akm iddetindeki deiim ok azdr. Bu olay ark boyunun kaynak tarafndan ayarland rtl elektrod ile ark kayna ve TIG kaynanda ok nemli bir zeliktir, kaynaknn el hareketleri nedeni ile ark boyunda bir deime olduu zaman ergime gcnde meydana gelen deiim ok azdr ve bu da dzgn kaynak dikii eldesi iin ok nemli bir etkendir. Ark boyunun kaynak donanm tarafndan ayarland ve sabit tutulduu MIG-MAG ynteminde bu karakteristie sahip bir akm reteci kullanldnda ark boyunun deimesi, yani ark geriliminin deimesi sonucu ark boyunu sabit tutabilmek iin ark boyundan kumanda alan bir elektronik tertibat yardm ile tel srme tertibatnn motor devri deitirilir. Dier bir anlatm ile bu tr bir akm reteci kullanldnda, ark boyunun deiimi tel srme motorunun hznn deitirilmesi ile ark boyu sabit tutulur. Bu sistem hem pahaldr ve hem de ok hzl deildir, ancak tel ilerleme hznn yava olduu kaln apl tel elektrod hali iin uygundur. MIG-MAG ynteminde genelde ince tel (0.8, 1.0, 1.2 ve 1.6 mm) elektrod kullanldndan bu kumanda sistemi yava kalmakta ve iyi sonu vermemektedir; bu sistem 2,5 mm' den daha kaln apl tel elektrodlarn kullanld otomatik kaynak sistemlerinde, tozalt kaynak ynteminde ve elektrocuruf kaynak ynteminde uygun sonular vermektedir. [2,9]

18

ekil II.10 Kaynak akm retelerinde volt-amper karakteristikleri [2]

Sabit gerilimli diye de adlandrlan yatay karakteristikli kaynak akm retelerinde ark geriliminin dolays ile de ark boyunun az bir miktarda deimesine karn akm iddetinde yani ergime gcnde deiim ok daha iddetlidir. Bu tr kaynak akm retelerinde i ayar diye adlandrlan ve hibir ek donanm gerektirmeden kendinden oluan bir ark boyu ayar vardr. Bu akm retelerinde ark gerilimi ve tel ilerleme hz ve buna bal olarak da akm iddeti ayarlanr. Bu tr makinelerde tel ilerleme motoru, seilmi sabit bir devirde dner, tel hz sabittir.

19

ekil II.11 Sabit gerilimli akm retecinde ark boyunun kaynak sresince sabit kalmas[2,13] Kaynak srasnda herhangi bir nedenle ark boyu uzad zaman ekil II.11de grld gibi akm iddeti byk miktarda azalr. Buna bal olarak da ergiyen tel miktar azalr ve bu srada tel srme devam ettiinden ark normal boyuna dner; aksi halde, yani ark boyunun ksalmas halinde ise akm iddeti srekli artar, ergiyen tel miktar da buna bal olarak artacandan netice de ark boyu normale dner. [2,9] Bu kaynak ynteminde grld gibi ark boyunun ayarlanmas yar otomatik kaynak halinde dahi, kaynaknn kiisel el becerisine braklmamtr. Ark boyu kaynak akm retecinin yatay karakteristii sayesinde kendinden ayarlanmaktadr. Sabit gerilimli diye adlandrlan bu kaynak akm retelerinde, gerilimin tamamen sabit tutulmasna olanak olmad gibi ayn zamanda sakncaldr. Zira,

20

byle bir retete elektrod i parasna temas ettiinde gerilim decek ve akm iddeti sonsuz ykselecektir ve bu da elektrod ucunda ani bir patlamaya ve iddetli sramaya neden olur; bu bakmdan bu tr kaynak akm retelerinde her 100 amper iin azami 7 Volt kadar ark gerilimi dmne izin verilir; bu deer kaliteli retelerde 2 ile 5 V arasndadr. [2,9] Ergiyen elektrod ile gazalt kaynanda byk bir ounlukla doru akm ve yatay karakteristikli, nadiren de dey karakteristikli kaynak akm reteleri kullanlr. Bilinen dier ark kaynak yntemlerinde olduu gibi doru akm kullanlmas halinde elektrod pozitif veya negatif kutba balanabilir. Alminyum ve alamlarnn kaynanda banyo zerinde oluan oksit tabakasnn paralanabilmesi iin elektrodun kesinlikle pozitif kutba (ters kutuplama) balanmas gereklidir. Dier metal ve alamlarnn zellikle eliklerin kaynanda her iki kutuplama tr kullanlabilirse de, ok daha derin bir nfuziyet saladndan uygulamada genellikle ters kutuplama tercih edilir; doru kutuplama ok nadir olarak, nfuziyetin ok az olmasnn gerekli olduu hallerde kullanlr. [2,9] MIG-MAG kaynak ynteminde doru akm kullanlr ve kaynak elektrodu pozitif kutba balanr, bu nedenle akm reteci kaynak koullarna uygun doru akm retmek zorundadr. II.2.7.1 Motor Generatr Tipi Akm reteleri antiyelerde, elektrik akmnn bulunmad yerlerde kullanlmak zere gelitirilmi, dizel veya benzin motoru tarafndan tahrik edilen generatrlerdir.

ekil II.12 MIG-MAG kaynak yntemi iin motor-generatr akm reteci [2] Bunlar genellikle hem yatay hem de dey karakteristik ile alabilecek biimde tasarlanrlar ve bu ekilde zellikle boru hatlarnn kaynanda hem rtl 21

elektrod ile elektrik ark kayna ve hem de MIG-MAG ynteminde kullanlabilir. Bu zellik antiyelerde byk bir kolaylk salamaktadr. [2,9] II.2.7.2 Redresr Tr Akm reteleri letme iinde kullanlan standard akm reteleri ise bir transformatr ve bir redresrden olumu paket cihazlardr. Gnmzde artk elektrik motoru ile tahrik edilen generatrlerin imali yok denecek kadar azalmtr. [2,9] Normal ebekeye balanan bu cihazlarn monofaze ve trifaze akm ile alanlar vardr. Trifaze akm ile alan reteler gerek daha kararl bir kaynak ark oluturmalar ve gerekse de ebekeyi dengeli bir ekilde yklemeleri nedeni ile tercih edilirler. MIG-MAG kaynak ynteminde gvenilir kaynak balants elde edebilmek iin ayarlanmas gereken kaynak parametrelerinin banda akm iddeti ve gerilimi gelir. Sabit gerilimli veya dier bir deyimle yatay karakteristikli kaynak akm retelerinde bu iki parametre birbirlerinden bamsz olarak ayarlanabilir. [2,9] Kaynak akm gerilimi, akm retecinin ince ve kaba ayar dmelerinden kademeli olarak veya baz zel tiplerde ise potansiyometre ile kademesiz olarak ayarlanabilir. Kaynak akm iddeti ise MIG-MAG kaynak retelerinde tel ilerletme dmesinden ayarlanr. Seilmi olan gerilim ve akm iddetinin diki biimi ve ark oluum tr zerine etkileri vardr. Uygun seilmi bir alma noktas arkn sakin ve kararl bir ekilde yan ile kendini belli eder. [2,9] II.2.7.3 Sinerjik Darbeli Akm reteleri yi bir nfuziyetin, buna karn paraya s girdisinin snrl tutulmasnn gerekli olduu durumlarda, darbeli doru akm yntemi uygulanr. Darbeli doru akm (pulsed direct current) ile alternatif akm birbirlerine kartrmamak gerekir; darbeli doru akm halinde, seilen akm iddeti nceden saptanm iki deer arasnda, arzu edilen bir frekansta deimektedir. Bu sistemin stnl tel elektroddan ergiyen damlalarn kaynak banyosuna geiinin temel ve darbe akm iddetine gre iki farkl hzda gereklemesidir. Darbe akm srasnda, tepe akmda, kaynak metali hzl bir biimde ergir ve kaynak banyosuna sprey ark biiminde tanr; bunu takip eden temel akm periyodunda elektrod ucunun ergimesi azalr hatta gerekirse hi ergimemesi salanr ve kaynak banyosuna da s girdisi azalr ve bu srada banyo ksmen katlamaya balar; temel

22

akm iddeti arkn snmeyecei bir deerde tutulduundan arkn yeniden tututurulmas sorunu ortadan kalkar. Bu ekildeki bir ark ile her pozisyonda kaynak yapmak kolaylam olur. Bu trde imal edilen ilk akm retelerinde ya frekans ya da temel ve darbe akm iddetleri ayar edilebilmekteyken; bugn g elektronii yardm ile frekans, temel akm iddeti, darbe akm iddeti ile bunlarn srelerini birbirlerinden bamsz olarak ayarlayabilen akm reteleri gelitirilmi ve artk gnmz endstrisinde, her akm darbesinde kaynak banyosuna tek bir damla kaynak metali transfer eden MIG-MAG kaynak donanmlar uygulama alanna girmitir. [2,9]

ekil II.13 MIG-MAG kaynanda darbeli akm deiimi [2]

II.2.7.4 nverter Tr Kaynak Akm reteleri Kaynak teknolojisindeki en son gelimelerden bir tanesi hatta en nemlisi inverter tr akm retelerinin uygulamaya girmi olmasdr. nverterler daha nceleri uak endstrisinde, kontrol devrelerinde doru akm retiminde kullanlmaya balanm ve kazanlan deneyimler bunlarn kaynak endstrisinde de g kayna olarak kullanlmasna olanak vermitir. [2] Allm kaynak akm retelerinde, ebekeden ekilen alternatif akm direkt olarak bir transformatre girer, burada akmn frekans deimez sadece gerilimi ayarlanr. Bu akm redresrde dorultulur ve filtre edilerek kaynak iin gerekli koullarda doru akm elde edilir ve kontrol devreleri de k akmndan aldklar sinyalleri giri kontrol sinyalleri (akm retecinin ayar deerleri) ile karlatrarak redresr kn ayar eder. [2] 23

ekil II.14 nverter tr akm retelerinin prensip emas [2] nverterlerde ise, ebekeden ekilen alternatif akm nce bir redresre girer ve doru akm haline dntrlr ve bu akm Chooper diye adlandrlan zel bir cihazda yksek frekansl alternatif akm haline dntrlr; kaynak ilerinde kullanlan inverterlerde bu frekans 20.000 Hz mertebesindedir. Bu yksek frekansl alternatif akm transformatr gerilimi kaynak iin uygun deere indirilir ve buradan kan akm aynen allm redresrlerde olduu gibi bir redresrde dorultulur ve bir filtreden geirilerek kaynak iin gerekli koullarda doru akm elde edilir. Sonu olarak, gerek allm akm retelerinde ve gerekse de inverterlerde ebeke akm kaynak iin gerekli koullardaki doru akma dntrlm olur, ama burada inverterin salad ok nemli stnlkler vardr. [2] Transformatrlerin bykl alternatif akmn frekans ile ters orantldr; frekans bydke transformatr klr. Ayn akm gcndeki bir normal redresr ve inverter karlatrldnda, inverterin arlk olarak % 25 ve boyut olarak ta %33 daha kk olduu grlr. nverterler daha yksek bir verim ve daha byk bir g faktrne sahiptirler ve dolays ile inverter kullanm halinde elektrik giderlerinde nemli bir azalma ortaya kmaktadr ve zellikle 200 A in altndaki akm iddetleri ile alma halinde bu verimlilik daha da bymektedir.

24

 nverterlerin en nemli avantaj kaynak arknn stabilizesinin, performansnn ve kontrol kabiliyetinin artmasdr. Kontrol devresi inverterin ksn saniyede 20.000 kez deitirebilmekte ve ark kontrolnn ok hassas bir biimde gereklemesine yardmc olmaktadr. Kk transformatrler deiimlere allm makinelerde kullanlan byk transformatrlerden daha az diren gstermekte ve daha hzl bir uyum salayabilmektedirler. nverterlerin, endktans (akmn inme ve kma hz) zerinde daha etkin bir kontrol salamas kaynakya kaynak arkn ok yumuak bir ark halinden daha delici ve derin nfuziyet salayan bir ark haline kadar ayarlama olanan salar. Bu olay ise, ksa ark ile alma halinde karlalan yanma oluu, souk kalm blgeler oluumu tehlikesini ortadan kaldrd gibi bu tr almada grlen byk miktarda sramann azalmasn da salar. [2] nverterlerin bu stnlkleri darbeli ark sistemi ile birletirildiinde, saf CO2'nin koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde bile srama grlmez. Darbeli akm ile alan inverterlerin stnlkleri u ekilde sralanabilir: Is girdisinin daha etkin bir biimde kontrol, Ksa ark boyu ortalama akm iddetlerinde dahi her pozisyonda sprey transfer uygulamasna olanak salar ve srama yok denecek kadar azalr, salar. [2] II.3 ARK TRLER VE ARKTA KAYNAK METAL TAINIMI Ergiyen telden kaynak banyosuna aktarlan metalin davranna metal transfer formu denir. MIG-MAG kaynanda ark karakteristikleri, elektrodan kaynak havuzuna olan metal transfer ekline baldr. Ergimi elektrod ucundan kaynak havuzuna metal aktarmnn ekli, arkta oluacak srama miktarn, ilem kararlln, eitli konumlarda kaynak yapma imkann, ana malzemenin nemlendirilmesini, kaynak dikiinin yzey formunu ve kaynak metalinin kalitesi gibi bir ok parametreyi etkiler. [7] Kaynak ark iinde metal tanm tr aada sralanm olan bir dizi faktrn etkisi altndadr: Kaynak akm iddeti, Tel elektrod ap, Elektrodun bileimi, Ayn akm iddetinde bir byk boy tel elektrod kullanabilme olanan

25

 Serbest tel uzunluu, Koruyucu gazn tr Kaynak arknn kendisi de bir tr elektrik iletkeni olduundan etrafnda bir manyetik alan oluur; ak younluu ykseldike radyal bzlme kuvvetini oluturan manyetik alann iddeti artar ve bu olaya Pinch-Effekt ad verilir. Arkn bu ksmlarnda zellikle elektrod ucunda akm younluu fazla olduundan en iddetli bzlme kuvveti bu ksmda oluur ve bu da telin ucunda ergimi olan metalin damla haline geiini kolaylatrr. [2] Radyal bzlme kuvvetinin byk olduu ksmdan, bu kuvvetin daha zayf olduu ksma doru bir eksenel kuvvet oluur ve bu da olumu damlann elektrod ucundan ayrlmasna ve kaynak azna tanmasna yardmc olur. [2]

ekil II.15 Elektrodun ucunda oluan metal damlasna etkiyen kuvvetler ve ynleri [2,13] Gazalt kaynanda metal damlalar elektrodan i parasna drt ekilde tanrlar. 1- Ksa Ark ( ksa devreli metal tanm) 2- Uzun Ark ( damlasal metal tanm)

26

3- Sprey Ark (ince damlal metal tanm) 4- Darbeli Sprey Ark ile metal tanm [2].

ekil II.16 GMAWde metal transfer modlar [5,11]

II.3.1 Ksa Ark ( Ksa Devreli Metal Tanm) Ksa ark ince elektrodlar ile (0.6 ila 1.2 mm) ksa ark boyu yani dk ark gerilimi ve dk akm iddeti kullanlarak kaynak yapldnda karlalan bir ark trdr. Bu tip bir iletim ince kesitlerin birletirilmesi iin, pozisyon kayna iin ve byk kk aklklarn birletirmeye uygun olan kk ve hzl katlaan bir kaynak banyosu oluturmak iin kullanlr. [4]

27

Ksa devre damla iletim oluum sras ekil II.16 'de gsterilmitir. Ksa devre ark dngsnn balangcnda, tel elektrodun ucunda kk sv damla oluur (ekil II.16-c). Sonra ergiyen damla ekil II.16-d' de grld gibi i parasna doru hareket eder. Sonra ergiyen metal i paras ile temas ederek bir ksa devre oluturur. Dngnn bu safhasnda, yer ekimi ve yzey gerilimi ile metal transferi oluur ve ark sner (ekil II.16-e ). Son olarak ergimi damla metal balants manyetik alann etkisiyle meydana gelen bzlme kuvveti etkisi ( Pinch-Effekt) ile kopar. Bzlme kuvvetinin iddeti ve miktar g kayna tarafndan kontrol edilmektedir. Bu durumda elektriksel temas kopar ve ark tekrar oluur (ekil II.16-f). Arkn tekrar canlanmasyla dng yeniden balar. [5,11] Burada, kaynak metali i parasna sadece ksa devre annda gemekte ve ark tarafndan tanmamaktadr. Ksa ark boyu halinde dk ark gerilimi, dk akm iddeti ile almas ve metal tanmnn ksa devre srasnda gereklemesi sonucu i parasna uygulanan s girdisi ok dktr, bu bakmdan ince paralarn kayna ve arplma tehlikesinin byk olduu haller iin ok uygun bir ark trdr. [2] Uygulanan akm iddeti; ark gerilimi, koruyucu gaz tr ve elektrod metaline bal olarak saniyede 20 ila 200 kez tekrarlanr. Damlann bykl ve ksa devrenin sresi, ergimi metalin yzey gerilimini etkileyen koruyucu gazn trne bal olarak deiir. Uygulamada bu tr metal tanm iin demir esasl malzemelerde saf CO2 veya karbondioksite zengin karm gazlar tercih edilir. [2] II.3.2 Uzun Ark (Damlasal metal tanm) Akm iddeti ve ark gerilimi biraz daha yksek tutulursa ksa devre ile kaynak metali tanm yerine globler (damlasal) metal tanm hali oluur. Bu halde ark tutuur tutummmmaz elektrodun u ksmnda ergime balar ve bir damlack oluur, damlack irileir ve elektrod apn atktan sonra elektroddan kopar ve yer ekimi yardm ile ark stunu boyunca ilerler ve banyoya der. [13] Ark geriliminin yksek olmas nedeni ile burada ark boyu, uzundur ve dolays ile normal halde damla banyoya intikal ederken ksa devre oluumu nadirdir. [13] Bu tr ark hemen hemen btn kullanlan koruyucu gazlar ile ortaya kar, yalnzca CO2 haricindeki gazlarda bu ark ancak alma blgesinin alt ksmlarndaki deerlerde grlr, buna karn CO2nin koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde hemen hemen her alma blgesinde damlasal metal tanm grlr. [13]

28

Damlalarn iri olmas ve metalin kaynak banyosuna yerekimi ile tanmasndan tr bu yntemde tavan kayna yapmak zorlar. Damlasal metal tanm halinde ark stabil deildir ve srama miktar fazladr. [13]

ekil II.17 Uzun ark ile MIG-MAG kaynanda damla geii [2,13]

II.3.3 Sprey Ark (nce Damlal Metal Tanm) Kaynak metalinin i parasna dulama eklinde geii, sprey ark halinde grlr. Kaynak metalinin i parasna bu ekilde tanm elektrod ucunun sivrilemesi sonucu bu sivrilmi ularn koparak i parasna ok kk damlalar halinde geii ile gerekleir. Damlacklar tel apndan ok kktr ve telden uzun ark halinden ok daha sratle ayrlrlar. Damla says saniyede birka yze kadar kabilir. [13] Sprey ark genel olarak argon veya argonca zengin koruyucu gaz ile yksek akm iddeti ve ark gerilim kullanldnda ortaya kar. %10-15 den daha fazla CO2 ihtiva eden koruyucu gaz karmlarnda doru sprey ark elde edilemeyebilir. [11] Sprey ark, yksek akm iddetlerinde olutuunda bilhassa kaln paralarn kayna iin ok uygundur ve bu yntemde srama ok azdr. Yksek ergime gc nedeni ile banyo dier ark trlerine nazaran daha geni oluur. Bu bakmdan yatay ve oluk pozisyonlarnda dolgu ve kapak pasolarnn ekilmesi iin ok uygundur; kk pasolar iin ancak altlk kullanmak koulu ile uygulanabilir. Bu ark trnde yksek glerde alldndan torcun ok iyi bir ekilde soutulmas gereklidir. [13]

29

II.3.4 Darbeli Sprey Ark ile Metal Tanm Bu yntemin uygulanabilmesi iin kaynak akmn reten zel bir kaynak akm retecine gerek vardr. Burada sz edilen darbeli doru akm ile alternatif akm birbirlerinden iyi ayrmak gereklidir, darbeli doru akmda akm iddeti, saptanm iki deer arasnda seilmi olan frekansta deimektedir. Bu yntem ile arzulanan her alma blgesinde ksa devre oluturmadan i parasna az bir s girdisi uygulanarak almak olana bulunmakta ve ayrca frekans ayarlanarak istenen sayda ve irilikte ergimi metal damlacklarnn i parasna geii salanabilmektedir. [2,13] Bu yntemin tek snrlamas kaynak akm retecinin ve tel ilerletme tertibatnn pahal ve donanm bakmnn da pahal olmasdr. [2,13]

ekil II.18 Darbeli akm ynteminde damlalarn oluumu ve banyoya geii [2,13] Akm iddetinin ykselmesi, paraya olan s girdisinin artmasna neden olur ve daha ok ykselmesi halinde ise darbeler arasndaki srede de ergime olabileceinden damla oluum dzeni yok olur. Bu bakmdan kaln ve sy iyi ileten metaller olabildii kadar kaln elektrod kullanarak kaynatlmaldr. [2,13] Darbe akm, elektrod ucunda temel akm tarafndan oluturulmu damlaya, kuvvetli bir bzlme kuvveti (Pinch Effekt) uygular ve damla ksa devre oluturmadan ark tarafndan kaynak banyosuna tanr. Bu ekilde ksa devresiz damla tanm ancak darbe akm belirli bir deere eritii zaman olasdr ve bu deer elektrod malzemesi ile koruyucu gazn trne ve tel apna bal olarak deiir. [2]

30

ok iddetli darbe akm, damlann ok fazla ivmelenmesine neden olur ve bu da sranty arttrr, banyoya hzla arpan damla yarc bir etki yaparak diki kenarlarnda entikler oluturur. Bu ark trnn eliklere uygulanmasnda koruyucu gaz olarak CO2 kullanlmaz, zira darbe faznda ark kuvvetleri damla oluumuna ters ynde etki yapmaktadr. [2] Darbe geniliinin azalmas, sinzoidal deiim gsteren darbede ortalama akm deerinin azalmasna neden olur; yalnz darbe genilii daraltlrken damlalarn gereken ekilde ivmelenip elektrod ucundan ayrlmas iin gerekli zaman gz nnde tutulmaldr. [2] Darbe frekansnn ykselmesi, damla saysn, etkin akm iddetini, paraya olan akm girdisini arttrr ve bu da diki biimini etkiler. Darbe frekans, akm retelerinde genellikle 25, 33, 50 ve 100 olacak ekilde kademelendirilmitir; 25 ve 33 dk frekans deerlerinde oluan ark, gzler iin zararl olduundan bu kademeler el ile yaplan kaynakta kullanlmazlar. [2,13]

ekil II.19 Darbe frekansnn diki profiline etkisi [2,13]

II.3.5 Ark Trlerinin Uygulamada Seimi MIG-MAG kaynak yntemi geni ayar olanaklar, eitli yardmc malzeme ve donanmlar sayesinde gnmz endstrisinde ince saclardan olduka kaln kesitli paralara kadar uygulama alan bulmutur. [2,13] nce paralarn kaynanda birok durumlarda sadece ok kk ark glerinde alma gerekirken kaln paralarda gerek ekonomiklik ve gerekse de yeterli bir nfuziyet salanmas, uygun pozisyonlarda almann gerekletirilmesi gibi nedenlerden tr yksek gl arklar tercih edilmektedir. Yalnz uras

31

unutulmamaldr ki, her kaynak makinesinde her koruyucu gazla btn ark trlerinin eldesi mmkn deildir. [2,13] rnein, sprey ark hali uygun elektrod ve gaz kombinasyonu ile iyi soutulmu tor kullanarak orta akm iddetlerinde elde edilebilmektedir. Darbeli ark ise ancak bu i iin dizayn edilmi akm retelerine sahip olunduu zaman uygulanabilmektedir. [2,13] Tablo II.1 MIG-MAG kaynanda kullanlan ark trleri ve uygulama alanlar [2,13]

II.4 KORUYUCU GAZLARIN FONKSYONLARI Gazalt kaynak yntemlerinin tr sarf malzemesi vardr, bunlar elektrik enerjisi, koruyucu gaz ve ek kaynak metalidir. Kaynak telinin kimyasal bileimi ve koruyucu gazn tr kaynak metalinin bileimini ve mekanik zelliklerini belirleyen en nemli faktrlerdir. [2,9] Btn gazalt kaynak yntemlerinde olduu gibi MAG ynteminde de koruyucu gazn ark blgesini tamamen rtmesi ve atmosferin olumsuz etkilerinden korumas gerekmektedir. Koruyucu gaz, ergimi kaynak banyosu iindeki alam

32

elementlerinin atmosferdeki oksijen ile reaksiyona girmesini engellemek, azot ve hidrojen gibi dier zararl gazlarn kaynak metaline sv kaynak banyosunda zlerek girmesini nlemek ilevlerini yerine getirir. Ergimi halde hemen hemen tm metaller havadan oksijen ve azot absorbe ederler ve ergimi metalde znen bu gazlar katlaan kaynak metalindeki elementler ile birleir ve yeni bileikler olutururlar; bu olay kaynak metalinin kimyasal ve fiziksel zeliklerini etkiler, gzenek oluumuna ve gevreklemeye neden olur. [2,9] Koruyucu gazn temel grevi evredeki atmosferin ergimi kaynak banyosuyla temasn engellemektir. Yani koruyucu gaz burada rtl elektrodlardaki rtnn grevini grr. Esas grevi dnda koruyucu gazn kaynak ilemine ve sonuda elde edilen kaynak dikiine aada belirtilen hususlar yoluyla nemli etkileri vardr : a) Arkn karakteristii b) Metal transferin ekli c) Nfuziyet ve kaynak dikiinin profili d) Kaynak hz e) Yanma oluu oluma eilimi f) Temizleme etkisi g) Kaynak metalinin mekanik zellikleri [4] Kaynak ilemi iin gaz seiminde eitli etmenlerin gz nnde bulundurulmas gereklidir. Bunlar u ekilde sralanabilir: Kaynak edilen metal veya alamn tr, Ark karakteristii ve metalin damla gei biimi, Kaynak hz, Para kalnl, gereken nfuziyet ve kaynak dikiinin biimi, Kaynak dikiinden beklenen mekanik zellikler, Kaynak banyosunda oluan oksitlerin temizlenmesi, Tedarik edilebilirlik ve gazn maliyeti [2,9]

33

Tablo II.2 EN 439'a gre ark kaynak ve kesme yntemlerinde kullanlan gazlarn bileimleri ve iaretlenmeleri ( TS 5618 ve DIN 32526 ile paralel ) [2,9]

Gazalt kaynak yntemlerinde kullanlan gazlarn tr ve bileimleri, dnyann her gelimi lkesinde standardlar ile belirlenmitir. Bu konuda lkemizde, Alman DIN 32526'ya paralel olarak TS 5618'de gazalt kaynak yntemlerinde kullanlan gazlar ile ilgili bilgiler verilmitir. Avrupa Birliinin kurulmasndan sonra, AB yesi devletler bu konuda EN 439'u hazrlamlar ve standard da yrrle girmitir. EN 439, TS 5618 ve DIN 32526 ile esasta paralellik gstermektedir. [2,9] II.5 KORUYUCU GAZLARIN FZKSEL ZELLKLER II.5.1 yonizasyon Potansiyeli Molekl, atom, iyon ve elektronlardan olumu, yksek s ile ykl gaz "plazma" olarak tanmlanr. Plazma, gaz elektrik arkndan geirerek elde edilen iyonlam kl gaz olarak da tanmlanabilir. Plazma oluumu, ark saran gazlarn iyonizasyon potansiyeline (iyonu oluturarak bir elektronu bir atomdan karabilmek

34

iin gereken voltaj) bamldr ve ark stabilitesi koruyucu gazn iyonizasyon potansiyeline bamldr. [12] II.5.2 Termal letkenlik Koruyucu gaz elemanlarnn termal iletkenlikteki farklar ayn zamanda kaynak birletirme karakteristiklerinin sonulanmasnda da farllklar oluturur. Koruyucu gazlarn termal iletkenlii kaynak metalinin eklini etkiler. Yksek termal iletkenlie sahip gazlar, zerinde allan paraya daha fazla s aktarr; bylelikle kaynan ekil ve nfuziyet profilini etkiler. Ana plakaya artan s aktarm, artan ek nfuziyet ve kaynak banyosu akkanlna ilerler. Yksek termal iletkenlik zellikle alminyum ve bakr gibi yksek iletken metaller eklendiinde kritik neme sahiptir. Helyum ve karbondioksit argondan daha yksek termal iletkenlie sahiptir ve bunlar ana metale s aktarmna hazrdrlar. [12] II.5.3 Gaz Younluu Koruyucu gazn younluu, kaynak blgesinin korunmas ve gaz tketimi asndan nemli bir fiziksel zelliktir. Ar bir gaz kaynak blgesini daha iyi rter ve korur. rnein, argon gaz havadan 1,5 kat, helyum gazndan 10 kat daha ardr. Bu nedenle helyum gaz ayn ak hzlarnda dier gazlarla ayn korumay yapamaz. Ayn korumay yapabilmesi iin daha yksek ak hzlarna gereksinim duyulur. Helyum gaznn havadan hafif bir gaz olmas tavan kaynanda avantaj salar. [12] II.5.4 Saflk ve i Noktas Koruyucu gazla kaynak uygulamalarnda kullanlan btn gazlarn ok dk i noktasna sahip olmas gerekir. Bir gazn i noktas, ne kadar nem ierdiinin lsdr. Nem, arkn yksek scaklklarnda oksijen ve hidrojene ayrr, zellikle hidrojen kaynak dikileri iin ok tahripedicidir. Atmosferdeki hidrojenin basnc kaynak metalinde poroziteye neden olurken oksijen ise kaynak banyosunun yzeyinde bir oksit tabakasnn olumasna neden olur. Buda kaynak metalinde inkluzyona ve ergime hatalarna neden olur. [12] Koruyucu gazlarn i noktas en az 75F veya daha dk olmaldr. Tablo II.3' de, koruyucu gazlarn saflk, i noktas gibi zellikleri gsterilmitir.

35

Tablo II.3 eitli gazlara ait saflk ve i noktas deerleri [12]

Koruyucu gazda su buhar, oksijen ve azot gibi safiyetsizliklerin bulunmas kaynak metalinin mekanik zelliklerini ters ynde etkilemektedir. Kaliteli bir kaynak dikii, kaliteli bir korumaya ihtiya duyar. Bu da, temiz gaz eldesini ve bu gazn kullanm esnasnda kalitesinin korunmasn gerekli klar. [12] Gazn bozulmasna neden olan baz faktrler unlardr: Havadaki nemden dolay kirlenmi gaz silindirleri Kirlenmi ya da kaak mevcut olan gaz manifold sistemleri Hasarl, arzal ya da gevek koruyucu gaz hatt balant elemanlar Gazlarn karm srasnda zararl gaz bileenlerinin istenmeyen bir ekilde karma dahil olmas. [10] Yetersiz gaz kalitesinin sonucu olarak ; Tamiri g ve pahal kaynak hatalar in tamamlanma sresi gecikebilir in kalitesi tehlikeye atlr [10] Bu amala gaz karmlarn saflatrmak iin bir sistem gelitirilmitir. Genel olarak argon ve helyum gibi koruyucu gazlardan nem, oksijen ve eitli sebeplerden karm olan hidrokarbonlarn temizlenmesini salarlar. [10]

36

Krysiak

ve

Bhadha

(1990)

nn

yapt

deneyde

saflatrlm

ve

saflatrlmam koruyucu gazlarn dubleks ve ferritik paslanmaz eliklerin entik darbe dayanmna etkisi incelenmitir. ekillerden de anlald gibi saflatrlmam gazlarn entik darbe dayanm dktr.

ekil II.20 Koruyucu gazn saflatrlmasnn (a-dubleks, b-ferritik paslanmaz elik) entik darbe dayanm zerindeki etkisi [10,12] II.6 KORUYUCU GAZLAR Koruyucu gazn ilk amac sv kaynak metalini ve sdan etkilenen blgeyi oksidantlardan ve dier kirliliklerden korumaktr. Titanyum gibi reaktif metaller kaynak blgesinde ok daha byk bir alanda korunmay gerektirir. Balangta sadece inert gazlar ( argon ve helyum ) koruyucu olarak kullanlmaktayd fakat imdi karbondioksit gaz da byk oranda koruyucu olarak kullanlmaktadr. Ayrca oksijen ve karbondioksit gaz sk sk inert gazlarla kartrlarak kullanlmaktadr. Genellikle GMAWde kullanlan karm gazlarn ve inert gazlarn kimyasal davranlar ve uygulama alanlar Tablo II.4de gsterilmektedir. [14]

37

Tablo II.4 GMAWde Kullanlan Farkl Koruma Gazlar[14]

II.6.1 Argon Gaz Kaynakta kullanlan argon %99.995 saflktadr. Argon monoatomik ( her molekl bir atom ), inert ve sv metalde znmeyen bir gazdr. Argon havadan %38 daha ardr ve buda dz pozisyonda ve yatay dolgu pozisyonlarnda avantaj

38

salar. Tablo II.4de grld gibi, saf argon neredeyse tm metallerde koruyucu gaz olarak kullanlabilir fakat genellikle eliklerin kaynanda pek tercih edilmez. eliklerin kayna iin argon esasl karm gazlar tercih edilmektedir ( Tablo II 4deki tipik karmlar kolonuna bak ). [14] Sade karbonlu eliklerin DCEP ile argon kullanlarak yaplan kaynanda, kaynak kenarlar boyunca yanma oluklar olumaktadr. Argon korumasyla elde edilen kaynak biimi ve nfuziyet ekli helyum ve karbondioksit korumasyla elde edilenden farkldr. (ekil II.20).

ekil II.21 Nfuziyet Biimi ( Kaynaklar ayn artlar altnda dz pozisyonda karbondioksit ve argon korumas altnda elde edilmitir). [14]

39

Argon helyumdan daha dk iyonizasyon potansiyeline sahiptir buda dk ark gerilimiyle sonulanr. Belirli amperaj deerinde argondan elde edilen s deeri, helyumda elde edilenden daha dktr. Buda ince paralarn kaynanda argonu tercih sebebi yapmaktadr. Argon helyumdan 10 kat daha ar bir gazdr ve bu da kaynak blgesini korumak iin daha az argon kullanmn gerektirir. Argon helyumdan daha ucuz ve daha verimlidir. Bu durum helyuma nazaran argonun geni kullanmn ksmen aklamaktadr. II.6.2 Helyum Gaz Helyum kimyasal olarak inert bir gazdr ve ncelikle alminyum, magnezyum ve bakr alamlarnda kullanlr. Helyum doal gazdan ayrmayla elde edilen hafif bir gazdr. Helyum sv olarak datlabilir fakat genellikle silindirlerde sktrlm olarak kullanlmaktadr. [14] Helyum havadan hafif bir gazdr ve bu yzden yeterli korumay salamak iin yksek gaz fleme oranlar kullanlmaldr. Genellikle, gaz ak oran yatay pozisyon kaynanda argon iin kullanlandan 2 veya 3 kat fazladr. Helyum tavan kaynanda sk sk tercih edilmektedir nk helyum havann stnde yzerek mkemmel bir koruma salamaktadr. Argon ise aa doru akma eilimindedir. Helyum gazyla genellikle globler metal transferi elde edilir bunun haricinde yksek akm seviyelerinde sprey transferde elde edilebilir. Bundan dolay argonla gazyla kyaslandnda daha fazla srant ve daha zayf kaynak dikii grnts elde edilecektir. Her belirli ark uzunluu ve akm seviyesi iin helyum daha scak ark retmektedir. Buda helyumu kaln paralarn ve yksek termal iletkenlie sahip bakr, alminyum ve magnezyum gibi metallerin kaynanda tercih sebebi yapmaktadr. Genellikle helyum, argona nazaran geni kaynak dikileri ve daha fazla nfuziyet vermektedir. [14] II.6.3 Karbondioksit gaz ou reaktif gazlar koruma iin tek bana kullanlamaz. Karbondioksitin stn ayrcalklar unlardr; karbondioksit hem tek bana hem de bir karm gaz bileeni olarak kullanlmaktadr ve karm olarak kullanmyla dzenli ark geii ve metal transferi salar.[14] Karbondioksit yaygn bir ekilde eliklerin kaynanda ksa devre metal transferiyle kullanlmaktadr. Karbondioksitin bulunduu bir koruyucu gaz

40

bileimiyle doru bir sprey ark elde edilemez. Bir ok uygulamada karbondioksit ile korunan kaynaklar argon korumal kaynaklara gre daha az pahaldr. [14] Karbondioksit, ark scaklnda karbonmonoksit ve oksijene ayrr. Buda aa yukar, %810 oksijenli inert gaz kullanmyla elde edilen oksitleyici etkiye salar. Bu oksitleyici etkiye ramen, globler metal transferiyle dezoksidan elektrot teli kullanlarak yaplan kaynaklarda karbondioksit koruyucu gaz ile porozitesiz gvenilir kaynak dikileri elde edilebilir. ekil II.22de CO2 korumas altnda oluan reaksiyonlar grlmektedir. [14] Karbondioksit korumasnn balca dezavantaj olduka sert ark ve rettii ar srantdr. Kaynak srants ksa, niform ark uzunluu salanarak azaltlabilir. [14]

ekil II.22 CO2 Korumas Oluan Reaksiyonlar[1]

II.6.4 Azot Azot iki atomlu bir gaz olup kaynak banyosu ierisinde znr. Malzeme yzeyine kan gaz yeniden molekl haline gelerek ald sy geri verir. Bu nedenle tek atomlu gaz olan argon ve helyum gazna oranla daha fazla s transferi meydana getirir.( ekil II.23) Is girdisi yksek olan azot gaz sl iletkenlii yksek olan bakrn kaynanda tercih edilir. [ 18, 19,34,35]

41

Azot gaz bakr malzemelerin kaynanda tepkimeye girmez ve Argon ve Helyumun gsterdii zellikleri gsterir. Bu nedenle Argon ve Helyum ile karm yaplarak kullanlr. Azot korumas altndaki bakr kaynanda sramalar fazla ve diki gzenekli bir grnme sahiptir. Azot %12 ye kadar Argona ilave edilebilir. Yzey gerilimini drc zellii vardr. Kaynak havuzu zerinde yzey atklar oluturur, bu da gazn istenmeyen kimyasal etkinliini gsterir. [16]

ekil II.23 Gazlarn Ark Karakteristikleri

II.6.5 Oksijen Oksijende azot gibi hibir zaman dorudan arkn korunmasnda kullanlacak bir gaz deildir. Dier temel gazlara katlarak karm halinde kullanlr. Karm oran ok dk olan oksijenin ilavesi ile arkn dzenli ve gzenein kaybolduu grlr. Az oranda oksijen genellikle oksitlenme orann drr. Karbonmonoksit halindeki gazlar karbondioksite dntrr. [36]

42

II.6.6 Hidrojen (H2) Hidrojen gaz da oksijen kadar olmamakla birlikte temel koruyucu gazlara katlarak kullanlr. zellikle argon ile karma elverilidir. Bileimi mekanik zellikleri ve kaynak nfuziyetin olumlu ynde etkiler. Hidrojen gaz ayn zamanda ark boyunu arttrarak, yanc olmas sebebiyle yksek s oluturur. [14] Renksiz ve kokusuzdur. Hidrojenin younluu havaya gre 0.07 olup elementlerin en hafifidir. Svlamas helyumdan sonra en zor olan gazdr. [14] Hidrojen zellikle oksijen ve klor ile ok abuk bileik oluturur. Kaynak metalinde gzenek oluturmas sebebi ile yalnzca aratrma almalarnda ilgilenilir. Argon ile olan karmnda ark krmz bir renk alr ve kararszdr. [16, 36] II.6.7 Karm Gazlar Gazalt kaynanda koruyucu gazdan beklenen iyi bir metal transferi, nfuziyet, erime genilii, kaynak geometrisi, kaynak hz, atlak ve gzenek oluturmama vs. gibi zelliklerdir. Bununla beraber gz ard edilmemesi gereken dier bir konuda maliyettir. Asal ve aktif gazlardan birinin tek bana bu zellikleri vermesi zordur. Bu dnce ile aratrmaclar karm gazlar konusunda eitli araylara itmi ve deiik oranlarda gaz karmlar gelitirilmitir. Avrupa ve Trkiyede kullanlan eitli firmalara ait gaz karm oranlar Tablo II.5de verilmitir. [15,18, 20] MIG-MAG kayna iin genelde CO2-Ar, Ar-He, Ar-He- O2 veya CO2 karmlar kullanlmaktadr. Argon gazna ilave edilen CO2 veya O2 veya dier karm gazlar CO2den pahal olmasna ramen Avrupa da hzl bir ekilde kullanma aln bulmutur. Bunlarn nedenleri CO2 ile karlatrldnda yledir.[21] Ana malzemenin daha iyi slatlmas ve yksek kaynak hz, Yzey atklarnn azaltlmas ve daha gzel grnml kaynak profili, Daha az srama ve yksek elektrod verimlilii, Kaynak metalinin salamlnn gelitirilmesi.

43

Tablo II.5 MIG-MAG Kaynak Yntemind Kullanlan Koruyucu Gazlar[17]

II.6.7.1 Argon-Karbondioksit Karmlar Argona %3-10 karbondioksit ilavesiyle oluturulan Argon-Karbondioksit karmlar argon-oksijen karmyla ayn amalar iin kullanlr. Bu karm sprey tip transfer salar ve demir esasl metallerin kaynanda ark karakteristiklerini ve

44

kaynak havuzunun slatma kabiliyetini gelitirir. Argona CO2 ve O2 ilavesinin diki zerindeki etkileri ekil II.24de verilmitir. [14] %20-50 karbondioksit ieren argon-karbondioksit karmlar ksa devre transferi ile eliklerin kaynanda kullanlr. Bu karm daha yksek akm seviyelerinde globler metal transferi gelitirme eilimindedir. Karmda yksek miktarda aktif gaz bulunmas neniyle, argon karbondioksit karmlar baz eliklerde zararl etkilere sebep olabilir. Bu karmlar paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlabilir. Fakat bu karmlar kaynak metalinde karbon ieriini arttrabilir ve kaynan korozyon direncini azaltabilir. Karbondioksitin kirlilie sebep olmasndan dolay bu karmlar demir d metallerin kaynanda kullanlamaz. [14]

45

ekil II.24 Gaz Karm Oranlarna Gre Nfuziyet Profilleri [14]

46

II.6.7.2 Argon-Helyum Karmlar Argon-helyum karmlar argon ve helyumun en iyi zelliklerini elde etmek iin kullanlmaktadr. Bu gazlar genellikle % 80 helyum-% 20 argon ve % 50 helyum-% 50 argon hacim oranlaryla kartrlr. Bunlardan baka elde edilebilir geni hacim eitlilii de vardr. Argon helyum karmlar helyumun iyi nfuziyet zelliini ve argonun sprey ark transferi zelliini verir. Argon-helyum karmlar tm metaller iin kullanlabilir fakat ilk tercih alminyum, bakr, magnezyum ve bunlarn alamlarnda kullanmdr. % 75 helyum-% 25 argon karm porozitenin azalmasna yardmc olduundan dolay alminyum kaynanda poplerdir. [14] II.6.7.3 Argon-Oksijen Karmlar Argon-oksijen karmlar genellikle % 1-2 oksijen ierir. Karmda bulunan bu az orandaki oksijen karmn bir miktar oksitleyici olmasna sebep olur. Bu yzden kullanlan dolgu metali, kaynak havuzundan oksijenin temizlenmesine yardm etmek ve poroziteyi engellemek iin dezoksidanlar iermelidir. Saf argon demir esasl metallerin kaynanda her zaman en iyi ark karakteristiini salamaz. Saf argon korumasnda, dolgu metali erime hattna akmama eilimindedir. Argona eklenen az miktar oksijen, argon sprey ark salarken arkn stabil olmasna ve sranty azaltmaya yardmc olur. Havuz erime hattn en iyi ekilde slatr ve yanma entii oluumunu azaltr. % 1-2 oksijen eklenmi argon paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlmaktadr. %5 oksijen ve yukars dk karbonlu ve dk alaml elikler ile oksijene giderilmi bakrlarn kaynanda kullanlr. [14] II.6.7.4 Helyum-Argon-Karbondioksit Karmlar Argon-karbondioksit karmlarnda olduu gibi kaynak havuzunu slatma kabiliyetini gelitirmek ve ksa devre metal transferi salamak amacyla kullanlr. % 90 helyum, % 7.5 argon ve % 2.5 karbondioksit karm paslanmaz eliklerde ksa devre transferini ve korozyon direncini azaltmayacak az aktif bir atmosfer gelitirir. % 60 -70 helyum, % 25-35 argon ve %5 karbondioksit karm dk alaml eliklerde maksimum tokluk arzulandnda kullanlr. Bu karm ksa devre transferi gelitirir ve tokluu dren karbon kaynaa gemesin diye karbondioksit miktarn minimum tutar. ekil II.25de Ar-He- O2- CO2 karmlarnn metal transferine etkileri verilmitir. [14]

47

ekil II.25 1.6mm Az Alaml Telin Ar-He-CO2- O2 Karm Karakteristikleri [22]

II.6.8 Koruyucu Gaz Seimi Belirli uygumlalar iin koruyucu gaz seimi ana metalin kalnlk ve trne, fiyat ve farkl gazlarla etkilerine, birleme dizaynna, kaynak nfuziyetine, alma tekniine, hz ve istenen niteliklere baldr. Ksa devre ve sprey ark transferi kullanlarak karbonlu elikleri GMAW ile kaynatmak iin koruyucu gaz seimiyle ilgili bilgi Tablo II.6de verilmektedir. [14]

48

Tablo II.6 Karbonlu eliklerin GMAW in Koruyucu Gaz Seimi [14]

49

II.7 ELEKTRODLAR Bu yntemde kullanlan tm elektrodlar tel halindedir ve bir kangala sarlm olarak makineye taklr. Kangal byklkleri ve tel aplar standardlarla saptanmtr. [2,9] plak (dolu) tel elektrodlar, scak ekilmi filmain tel ekme tezgahlarnda souk olarak ekilerek istenen apta tel haline gerilmesiyle retilir. elik elektrodlar halinde, paslanmaz elik elektrod dndakiler gerek temas memesinden geerken temas kolayl salamak ve gerekse de korozyondan korumak amac ile ince bir bakr tabakas ile kaplanrlar; bu tabakann kalnl ilgili standartlarda belirtilmitir. [2,9] Son yllarda, kaynak metalinin zeliklerini gelitirebilmek iin eliklerin kaynanda kullanlmak zere zl veya kenetli elektrod diye isimlendirilen bir tr daha gelitirilmitir. Bunlar yumuak elikten ince bir eritin, ferroaliyaj ve dekapanlar ile beraberce kvrlp tel haline getirilmesi ile retilmilerdir. Bu ekilde tel halinde retilmesi g veya olanaksz bileimdeki alamlar dahi kolaylkla elektrod haline getirilebilmekte ve daha geni bir spektrumda elektrod retimi olana salanabilmektedir. [2,9] zl tel elektrodlarn sunduu stnlkler son yllarda pazar paylarn arttrm ve tketim artmas ile fiyatlar da kabul edilebilir dzeye inmitir. zellikle sert dolgu veya korozyona dayankl tabaka ile kaplama ilemlerinde bu elektrodlar bugn rakipsizdir ve birletirme kaynaklarnda sfr alt scaklklarda dahi tok kaynak metalinin gerekli olduu hallerde n plana gemilerdir; zira bazik rtl elektradlar ile srekli tel elektrodlarn stn zeliklerini beraberce sunmaktadrlar. [2,9] II.7.1 MIG - MAG Kaynak Ynteminde Elektrod Seimi Ergiyen elektrod ile gazalt kaynak ynteminde en nemli problemlerden bir tanesi de tel elektrodun seimidir. Bu kaynak ynteminde tel ve koruyucu gaz kombinasyonu sonucunda ortaya kan kaynak metalinin bileimi, gereken mekanik ve fiziksel zelikleri karlamak zorundadr, bu bakmdan elektrod seiminde aada belirtilmi olan konular gz nne alnmak zorundadr. [2,9] Elektrod seimini etkileyen en nemli faktr esas metalin fiziksel ve mekanik zelikleri ile kimyasal bileimidir. Esas metalin bu zelikleri bilinmedii zaman grn, arl, manyetik zelii ile kama testi, krma ve kvlcm testi gibi basit atlye testleri ile fikir edinilebilirse de, zellik gerektiren ilerde, kimyasal bileimin

50

kesinlikle bir analiz ile saptanmas gereklidir. Elektrod seimi aada belirtilmi olan kriterler gz nnde bulundurularak yaplr; a) Esas metalin mekanik zelikleri: Bu kritere gre elektrod seimi, genellikle esas metalin ekme ve akma mukavemeti gznne alnarak yaplr; baz durumlarda, zellikle ferritik elikler halinde malzemenin tokluunun da (entikdarbe mukavemeti) gznne alnmas gereklidir. [2,9] b) Esas metalin kimyasal bileimi: Esas metalin kimyasal bileiminin bilinmesi, zellikle renk uyumunun, korozyon direncinin, srnme direncinin, elektriksel ve sl iletkenliinin sz konusu olduu durumlarda gereklidir. Bunun yan sra eliklerde, sdan etkilenen blgede, sertleme oluup olumayacann nceden belirlenmesi bakmndan da esas metalin kimyasal bileiminin bilinmesi gereklidir. Genel olarak, yaln karbonlu ve az alaml elikler durumunda elektrod seiminde, en nemli faktr olarak esas metalin kimyasal bileiminin bilinmesi gereklidir. [2,9] c) Koruyucu gazn tr: Koruyucu gaz olarak soy gaz veya karmlarnn kullanlmas durumunda bir yanma kayb sz konusu deildir; buna karn bir aktif gaz, rnein karbondioksit veya soy gaz + aktif gaz karm kullanlmas durumunda birtakm yanma kayplar ile karlalr. Daha nceden belirtilmi olduu gibi aktif gaz kullanlarak eliklerin kaynatlmas halinde az bir miktar demir, oksijen tarafndan oksitlenir ve ortaya kan demir oksit bileimindeki mangan ve silisyum tarafndan redklenir. Buradaki silisyum ve mangan kayb elektrod tarafndan karlanmak zorundadr, bu bakmdan eliklerin kaynanda MIG yntemi iin gelitirilmi bir elektrod MAG ynteminde kullanlmaz. [2,9] d) Esas metalin kalnl ve geometrisi: Kaynakla birletirecek olan paralarn, kaln kesitli veya kark ekilli olmalar halinde, atlamann nlenebilmesi iin kaynak metalinin snek olmas gereklidir; bu durumlarda en iyi sneklii salayan kaynak metalini oluturacak trde bir elektrod seilmelidir. [2,9] e) alma ortamnn koullar: Kaynakl yapnn ar dk veya ar yksek scaklklarda, korozif ortamlarda almasnn gerekli olduu durumlarda, kaynak metalinin her bakmdan esas metalin zeliklerini aksettirmesi gereklidir. Ayrca ynergelerde kaynak metalinin baz ek zeliklere de sahip olmas istenebilir ve bu konuda elektrod seiminde ok nemli bir rol oynar. Gnmz endstrisinde, elektrod seimini kolaylatrmak amac ile eitli standardlar hazrlanm ve zelikler snflandrlmtr, gereksinimleri karlayacak ve esas metal ile en iyi uyumu

51

salayarak en iyi sonular verecek trde ok eitli plak tel ve zl tel elektrodlar retilmektedir. [2,9] Yukarda aklanm olan konular gz nne alnarak yaplan elektrod seimi sonucunda baarya ulaabilmek iin elektrodun fiziksel zelikleri diye adlandrabileceimiz yzey dzgnl ve temizlii ile telin beslenebilirliinin de yeterli olmas gerekmektedir. Aksi halde kaynak ilemi srasnda birtakm kaynak problemleri ile karlalr ve bu da kaynak dikiinde sreksizliklere ve buna bal eitli hatalarn ortaya kmasna neden olur. [2,9] MIG-MAG kaynak ynteminde telin ngilizce de cast ve helix diye adlandrlan iki nemli zelii de beslenebilirlii iddetli bir biimde etkiler. Bu olay zellikle robotik ve mekanize kaynakta ok nemlidir. Bu iki zelii belirleyebilmek iin makaradan yaklak 5 metre kadar tel salr ve yavaa yere braklr, tel bir ember halini alr ve bu emberin ap tel elektrodun cast'i olarak adlandrlr. AWS bu apn en az 15 in (380 mm) olmasn nermektedir, ancak en iyi sonular dier bir anlatm ile en iyi ve tutuksuz besleme, bu deerin 1,5 metre civarnda olduu zaman alnmaktadr. Helix ise ember sekline toplanm olan bu telin yay etkisi dier bir anlatm ile iki ucu arasndaki ykseklik farkdr ve bu deer 25 mm civarnda olduunda temas problemi ile yani telin akm yklenmesinde bir sorun kmamaktadr. Bu deer sfra yaklatnda telin temas memesine demesi srekliliini yitirmekte ve sk sk ark snmeleri ile karlalmaktadr; helix'in deerinin yksek olmas ise tel elektrodun kaynak srasnda memeden kar iken yn deitirmesine ve bu da arkn gezinmesine neden olmaktadr. [2,9]

ekil II.26 MIG-MAG kaynanda kullanlan tel elektrodlarda cast ve helix [2,9] Telin beslenebilirliini kontrol etmek iin bir dier yntem de, telin ekseninin i paras yzeyi ile 45 lik bir a yapacak ekilde tutmak ve salnm vermeden torcun tetiine basarak teli ilerletmektir. Beslenme kabiliyeti iyi olan tel i paras

52

zerinde bir helisel yay biiminde ember oluturarak toplanr. Beslenebilirlii etkileyen bir nemli etken de kaynak torcu, tel klavuzu ve tel srme tertibatdr; zellikle 4 makaral ve 4' de tahrikli tel srme tertibatlar beslenebilirlii nemli lde pozitif ynde etkilemektedir. Yzeyleri dzgn, ekme dayanm yksek, byk apl cast'a sahip tel elektrodlar iyi beslenebilirlik gstermektedirler. [2,9] II.7.2 Kaynak Teli eriindeki Alam Elementleri II.7.2.1 Karbon Karbon, eliklerin yapsal ve mekanik zeliklerini dier btn alam elementlerinden ok daha iddetli bir ekilde etkiler, bu bakmdan elik kaynak tellerinde miktar %0.05 ila 0.12 arasnda deiir. Bu miktar kaynak telinin mukavemetini gerektii kadar ykselttii gibi sneklik ve tokluuna da olumsuz ynde hissedilebilir bir etki yapmaz. [2,9] Esas metal veya telde karbon miktarnn artmas, koruyucu gaz olarak CO2 kullanlmas halinde porozite oluumuna neden olur; karbon miktar artnca, banyoda CO oluarak karbon kayb ortaya kar, bu da gzenek oluumuna neden olur, bu olay dezoksidasyon elementlerinin katlmas ile nlenir. [2,9] II.7.2.2 Silisyum eliklerin ergiyen elektrodla gazalt kaynanda, silisyum elektrod metalinde en yaygn kullanlan dezoksidasyon elementidir. Genelde, elik gazalt telleri % 0,40 ila 1,2 arasnda deien oranda silisyum ierirler ve bu bileim aralnda, silisyum ok iyi bir dezoksidasyon zeliine sahiptir. Silisyum ieriinin ykselmesi sonucu kaynak metalinin snekliinin az bir miktar azalmasna karn mukavemeti olduka iddetli bir artma oluturur; bir snr deerin zerinde, silisyum miktarnn artmas ise kaynak dikiinin atlama hassasiyetini arttrr. [2,9] II.7.2.3 Mangan Mangan da silisyum gibi, kaynak metalinin mukavemet zeliklerinin gelitirilmesi ve kaynak banyosunun dezoksidasyonu iin katlr. Mangan ieriinin artmas kaynak dikiinin mukavemetini silisyumdan daha iddetli olarak ykseltir ve ayn zamanda kaynak metalinin atlama hassasiyetini de azaltr. eliklerin kaynanda kullanlan kaynak tellerinin mangan ierii % 1 ila 2 arasnda deiir. [2,9]

53

II.7.2.4 Alminyum, Titanyum, Zirkonyum Bu elementlerin hepsi de ok kuvvetli dezoksidandrlar, kaynak teline % 0.20'ye kadar ilave edildiklerinde ayn zamanda mukavemeti arttrc ynde de etki ederler. [2,9] II.7.2.5 Dier Alam Elementleri Nikel, krom ve molibden mekanik zelikleri gelitirmek ve korozyona direnci arttrmak amac ile eitli elik kaynak tellerine katlan alam elementleridir. Bu elementler kaynak metalinin mukavemet ve tokluunu az miktarda arttrmak, paslanmaz elikler halinde ise olduka yksek miktarlarda paslanmay nlemek iin katlrlar. Genel olarak kaynak ileminde koruyucu gaz olarak bir soy gaz veya iinde az miktarda CO2 ieren soy gaz kullanldnda, kaynak dikiinin kimyasal bileimi telin bileiminden bir farkllk gstermez, buna karn saf CO2 kullanlmas halinde Si, Mn ve dier dezoksidasyon elementlerinin miktarnda bir azalma grlr. ok dk miktarda (%0,04-0,05) karbon ieren teller ile yaplan kaynak dikilerinde ise karbon miktarnda bir artma grlr. [2,9] II.7.3 plak Tel (Dolu Tel) Elektrodlar Alamsz ve alaml plak tel elektrodlar olarak iki eittir. Alamsz plak tel elektrodlar yumuak eliklerin kaynanda kullanlr, bunlarn bileimlerini alamsz eliklerden ayran sadece mangan ve silisyum ieriklerinin bir miktar daha fazla olmasdr. Alaml plak tel elektrodlar ise zel bileimde olup, alaml eliklerin kaynanda kullanlr. [2,9,13] Gazalt Metal Ark (MIG/MAG) Kaynanda kullanlan tel erektrodlar, souk ekme ilemiyle imal edilirler. Bu ilem iin balang rn, 5,5 ila 6,0 mm apnda scak haddelenmi tellerdir. [33] ekme ilemi balamadan nce, scak haddelemeden kalan yzey oksitlerinin temizlenmesi iin bir dalama veya mekanik temizleme ilemi yaplr. malat ileminin ak srasnda bir bakr kaplama yaplmas gerekir. Bir kademede byk bir kesit klmesi salamak mmkn olmadndan ekme ilemi ok kademeli olarak gerekletirilir. Bu srada telin iyapsnda deformasyon sertlemesi oluur ve dayanm artar; bu nedenle tele ara tavlamalar uygulanr. Ara tavlamalar, 600 ila 650 C arasnda bir yeniden kristalleme tavndan oluur. Bu ilem srasnda tellerin

54

yzeyinde yeniden oksit oluumunu nlemek iin tavlama ilemi frnda vakum ortamnda veya koruyucu gaz altnda yaplr [33]. Bylece yumuayan teller son llerine getirilmek amacyla bir bitirme ekmesi ilemine tabi tutulur. [33] Son ekmeden nce tellerin bakr kaplanmas gerekir. Bu ilem, elektrolitik yntemle veya galvanik bakr kaplama yntemiyle gerekletirilir. Her iki durumda da tel, bakr ieren bir banyoya, rnein bir bakrvitriol/slfrik asit zeltisine daldrlr. Bu banyo iinde asit, yzeyden demir atomlarn zer, yerine zeltiden bakr iyonlar geer. [33] Elektrolitik bakr kaplamada, yzey tabakasnn kalnl uygulanan gerilimden etkilenirken, galvanik kaplamada bu kalnl, zeltide tutma sresi belirler. [33] Her iki yntemde de oluan bakr tabakas przl ve gzeneklidir. Bu nedenle sonradan bir bitirme ekmesi ile przszletirilir ve daha youn hale getirilir. Bakr tabakas, kontak borusundaki gei direncini ve tel ilerletme mekanizmasndaki srtnmeyi azaltr ve yeterli younlukta ise, elik teli atmosferik korozyona kar korur. [33] Yksek alaml tel elektrodlar ve metal telleri de yukarda aklanan yntemle imal edilir. Ancak bunlarda herhangi bir bakr vs. kaplama yaplmaz ve yeniden kristalleme tav yerine malzemenin yapsna uygun baka tavlama ilemleri uygulanr. [33] Bitirme ekmesinden sonra teller ya dorudan makaralara sarlr veya daha sonradan makaralara sarlmak zere yaklak 300 kg'lik ara sarmlar haline getirilir. [33] Gerek zl ve gerekse de dolu tel elektrodlarn makaralara sarlmasnda iki ayr tr sarm biimi vardr; birincisi lkemizde yaygn olarak uygulanan sra sarm veya paralel sarm, dieri ise kark sarmdr. Sra sarm Avrupa lkelerinde ek maliyet getirmesi nedeni ile daha pahaldr, stnl ise telin grnnn daha iyi olmas, kaplama tabakas hakknda kolaylkla fikir vermesi ve makaraya daha fazla tel sarlabilmesidir. Buna karn sra sarmda tel gergin olduundan sarma srasnda en kk bir ihmal veya nakliye srasnda yaplan bir dikkatsizlik kangaln karmasna ve byk bir ksmnn bir daha kullanlamamasna neden olur. [2,9] Kark sarm diye adlandrlan trde, telin birbirine dolamas tehlikesi yoktur, kolay salr, sarma ilemi daha ucuza mal olur, yalnz telin kaplamas hakknda fikir sahibi olabilmek iin bir miktar telin salarak muayene edilmesi gereklidir. [2,9]

55

Son yllarda robotik ve mekanize kaynak uygulamalarnn artmas zerine daha uzun sre kangal deitirmeden kaynak yapabilme, sarm ve makara giderlerini azaltma amac ile Maraton sarma diye adlandrlan bir tr gelitirilmitir. Maraton sarmada, tel elektrod bir karton varil iine zel bir makine ile sarlmakta ve zel bir tertiple hi karmadan burgusuz bir biimde kaynak makinesi beslenebilmektedir. Telin karton varile sarlmas ve varilden salarak makineyi beslemesi konusunda patenti alnm eitli yntemler uygulanmaktadr. Maraton ambalajlarnn 30 kg'dan 250 kg'a kadar olan trleri bat lkelerinde piyasadan temin edilebilmektedir. Maraton varilleri hakknda henz bir standard gelitirilmemitir. [2,9] II.7.4 zl Tel Elektrodlar MIG-MAG kaynanda kaynak teli bileimi esas metalin bileimine uygun bir kaynak metali verecek biimde ayarlanmtr. Kaynak teli bileiminde koruyucu gaz olarak karm gaz veya karbondioksit kullanlmas durumunda, ark blgesinde CO2'in ayrmas sonucu ortaya kan oksijenin etkisini ortadan kaldrmak, kaynak banyosunu dezokside etmek ve kaynak banyosundaki oksitlerin karbon tarafndan redklenmesini nlemek, esas metalden gelen kkrt ve fosforun olumsuz etkilerini ortadan kaldrmak iin de bir takm alam elementleri iermek zorundadr. [2] Bu nedenlerden tr, baz metal ve alamlarn kayna iin istem azl bu tellerin retimini ekonomik klmamaktadr. Baz metal ve alamlarn ise sertlik ve gevreklikleri nedeni ile tel haline getirilmelerinin teknolojik olarak olana yoktur. [2] zl tel elektrod ile kaynak yntemi esas olarak MIG-MAG kaynanda olduu gibi plak tel (dolu tel) yerine ii z diye adlandrlan ve rtl elektrodun rts grevini stlenen bir madde ile doldurulmu boru seklinde elektrod kullanlan bir kaynak yntemidir.

56

ekil II.27 zl tel elektrod ile kaynakta ark blgesi [2] zl tel elektrodlar, MIG-MAG donanm ile, gaz kullanarak veya kullanmadan uygulanmaktadr. Son yllarda bu tr elektrodlarn tozalt ynteminde de kullanlan trleri gelitirilmitir. [2] Bu elektrodlarn saladklar stnlkler unlardr; Yksek bir ergime hzna sahiptirler, dolays ile daha yksek kaynak nce apl elektrodlar kullanarak her pozisyonda kaynak yaplabilir, hzlarnda kullanlabilirler, Baz tr zl elektrodlar koruyucu gaz gerektirmezler, bu da donanmn basitlemesine olanak salar, rtl elektradlarn btn stnlklerine sahiptir buna karn, koan kayb elektrod deitirme zaman kayb gibi snrlamalar yoktur. [2] zn grevleri u ekildedir; Kaynak metalinin kimyasal bileimini ayarlayarak arzu edilen mekanik ve Ekonomik veya teknolojik bakmdan tel haline getirilme olana Gerektiinde kaynak banyosunu ve kaynak blgesini atmosferin olumsuz metalurjik zelikleri ve korozyon direncini salamak, olmayan bileimlerde kaynak teli retimine olanak salamak, etkilerinden korumak,

57

 erdii dekapanlar yardm ile kaynak banyosunda reaksiyonlar oluturarak istenmeyen katklarn (gayri safiyetlerin) miktarn en aza indirmek, [2] Gnmzde zl tel elektrodlar kenetli ve dikisiz (boru tipi) olmak zere iki ayr trde retilmektedir. Kenetli zl tel elektrodlar bir elik bandn, bir dikili boru yapm makinesinde olduu gibi rulolar arasndan geerek nce U eklinde kvrlmas ve bu biimde iken i ksmna toz durumunda zn (alam ve dekapan tozlar karm) konup, gene ayn makinede ince bir boru biimine getirilmesi sonucu elde edilir. Makineden kan bu boru zel ekme tezgahlarnda tel gibi ekilerek veya haddelenerek istenen apa indirgenirken ayn zamanda i ksmnda zn iyice yaylp skarak boluk kalmamas ve homojen bir biimde yaylmas da salanm olur. Kenetli zl tellerin banyoya daldrlarak bakr ile kaplanma olasl yoktur. [2,9] Dikisiz (boru tipi) zl tel elektrod retiminde, kaln bir boru iine z oluturan maddeler doldurulur ve sonra bu boru ekilerek zl tel elektrod apna indirgenir. Bu tr zl elektrodlar aynen plak (dolu) elektrodlar gibi bakr ile kaplanabilir. [2,9] Elektrod iindeki zn yzde olarak arlna dolgu derecesi denir. [13] . Diki zerinde bir curuf oluturarak, kaynak dikiine uygun bir biim Ark dengeleyerek, sakin yanmasn salamak ve sranty en aza indirmek. vermek ve souma srasnda kaynak dikiini korumak,

ekil II.28 zl tel retimi [3,9]

58

ekil 29 da zl elektrodlarda en ok kullanlan kesit formlar ve bunlarla ilgili dolgu dereceleri gsterilmitir

ekil II.29 zl elektrodlarda en ok kullanlan kesit formlar ve dolgu dereceleri [23] Boru tipi zl elektrodlarn, kenetli tiplere gre baz avantajlar vardr: Kenetli tipte birletirme mekanik olduundan, z d ortama aktr, halbuki boru tipinde z, d ortama tmyle kapal olduundan nem kapma, dolays ile rtl elektrodlarda olduu gibi kurutma ilemi sz konusu deildir. Hatta yksek nem alma hassasiyetine ramen bazik zl elektrodlar bu yolla retilebilmektedir. Manto (d metal ksm) yzeyi, kesidin d ortama tmyle kapal olmasnn getirdii avantaj nedeni ile ayn plak elektroda da olduu gibi bakr kaplanabilmektedir. Bylece depolama esnasnda elektrod yzeyinin paslanmas sz konusu olmaz. Kenetli tip zl elektrodlarda manto mekanik olarak sktrldndan elektrod tel srme disklerinden geerken deforme olabilir ve manto alarak toz dar akabilir. Bu da kaynakta hata, telin spiral ve merdanede skmas ile dklen

59

tozun metalik aksamlarda anmaya yol amas tehlikelerini dourur, halbuki boru tipi zl elektrodlarda byle tehlikeler yoktur. Boru tipi zl elektrodlarda manto et kalnl, kenetli tip elektrodlardaki manto et kalnlna gre daha fazla olduundan, elektrod daha yksek akm iddetleri ile yklenebilir, bu da kaynakta daha derin nfuziyet demektir. [24] zl tel elektrodlar kullanlan zn trne gre rutil, bazik ve metal zl olmak zere ayr grupta incelenebilir. [2] Tablo II.7 MAG kaynanda kullanlan zl tel elektrod tipleri ve z ksmlarn oluturan bileenler [23]

Rutil zl elektrodlar stn kaynak zelikleri ve kaynak dikiinin ekici grn nedeni ile kaynakl konstrksiyon reticileri arasnda ok popler bir konuma sahiptir. Rutil z, aynen rutil rtl elektrodlar durumunda olduu gibi sakin ve yumuak bir ark, daha akkan bir kaynak banyosu salar ve dk yzey gerilimi nedeni ile tm akm aral boyunca kaynak metali elektrod ucundan kaynak banyosuna sprey ark andran biimde ince damlacklar durumunda geer. Sv kaynak metali stn bir slatma zeliine sahiptir ancak bu akkanlk tek taraftan kaynak durumunda kk paso ekimini zorlatrdndan bu gibi durumlarda metal veya seramik altlk kullanlmasna gerek vardr. [2] Her pozisyonda uygulanabilen, dier bir anlatm ile curufu abuk katlaan rutil esasl zl tel elektrodlarn gelitirilmesi sonucu allm rutil zl elektrodlarn uygulama alan olduka daralmtr. [2] Bazik zl elektrodlar kaynak metalinin zellikle dk scaklklardaki gerek kaynak edildii durumda ve gerekse de sl ilem sonras stn tokluk zelikleri nedeni ile tercih edilirler. Allm bazik zl elektrodlar zellikle pozisyon kayna iin ok uygun deillerdir. Ksa ark ile altklarndan diki iinde curuf kalma tehlikesi vardr ve nufuziyet iyi deildir buna karn kk pasoda kpr kurma kolaydr ve altlk gerektirmez. [2]

60

Son yllarda gelitirilmi olan yeni nesil ve pozisyon kaynana uygun bazik zl tel elektrodlar daha yksek gerilim ve akm iddetlerinde almakta ve arkta kaynak metali tanm sprey ark andrmaktadr bu tr metal geiine yar sprey ark ad verilmektedir. Yksek ark gerilimi ve akm iddeti sonucu ark ve banyo daha scak olduundan nfuziyet artm, ergime hatalar ve dikite curuf kalnts tehlikesi hemen hemen ortadan kalkm ve bunun sonucu olarak da dk scaklklarda yksek toklua sahip, yksek kalitede kaynak dikileri elde edilebilmitir. [2] Metal zl elektrodlarn znde arzulanan alamlamay salayacak miktar ve trde metal tozlar ile ok az miktarda ark dengeleyen maddeler bulunur. Bu tr zl elektrodlar ile kaynak sonras diki zerinde curuf olumadndan pasolar st ste ekmek olasdr ve - 40 C'ye kadar tokluunu koruyan kaliteli kaynak dikileri elde edilmektedir. Metal zl elektrodlar son yllarda alaml plak tel elektrodlara ciddi bir rakip haline gelmilerdir. [2] Yukarda belirtilen elektrotlardan baka dolgu kayna ve paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan, gaz altnda kaynaa uygun alaml ve yksek alaml zl teller bulunmaktadr. zellikle paslanmaz eliklerin kaynanda kullanlan tipin plak tele nazaran nemli bir avantaj vardr. Cruf oluumu ve koruyucu gaz ile ift koruma sonucu zl tellerle yaplan kaynakta diki yzeylerinin daha az oksitlenmesi ve kolayca temizlenmesi salanmaktadr. Bu da temizleme masraflarnn azalmasna neden olmaktadr. [23] Tablo II.8 EN 758e gre zl tel elektrod eitleri [23]

61

zl tel elektrotlar, kesit formlarndan bamsz olarak kendinden korumal zl teller ve gaz korumal zl teller olmak zere balca iki gruba ayrlmaktadr. [23] Gaz korumal zl tel elekrodlar karbondioksit (CO2) veya argon ihtiva eden kark gazlarla kaynak edilmektedir. yi bir kalite elde edebilmek iin koruyucu gazn seiminde zl tel reticilerinin tavsiyesine uymak gerekir. Her tip zl elektrod ancak belli bir koruyucu gaz ile iyi sonular vermektedir. [23] MAG kaynana uygun zl teller, daha iyi bir diki grnm, iyi tokluk deerleri ve birletirme hatalarnn oluma eiliminin daha dk olmas nedeniyle endstrinin birok kolunda kullanlmaktadr. Zor pozisyonlardaki kaynakta salad ekonomik avantajlardan dolay gemi yapmnda ve elik yaplarda kullanm gittike artmaktadr. [23] Kendinden korumal zl elektrodlarda, z kaynak esnasnda yanarak banyoyu havann zararl tesirlerinden koruyacak gaz salayan baz maddeler iermektedir. Dolays ile bir harici koruyucu gaz gerektirmezler. [24] Kendinden korumal elektrotlarn imdiye kadar ekil II.29-a da grld gibi kapal kesitli borular eklinde uygulamas bulunmamaktadr. Bunun yannda dier tm kesit formlar uygulanmaktadr. En ok uygulanan ekil II.29-b de grlen yark boru eklidir. Manto ksm (d metalik ksm) olarak genellikle alamsz elik bantlar kullanlmaktadr. En ok kullanlan elektrod aplar 1,2 mm ile 3,2 mm arasnda bulunmaktadr. Tablo II.8e gre standartlatrlm olan V, W ve Y tipleri mevcuttur. [23] Alamsz ve az alaml eliklerin kaynanda MAG-kayna yerine gazdan tasarruf salamak amacyla kendinden korumal zl tel elektrotlarn kullanm yanltr. nk zl teller plak tellere gre pahal olduundan ekonomiklik salamamaktadr. zl tellerle kaynak, mekanizasyona uygunluu, yksek ergime gcne ve yksek verime sahip olmas nedeniyle daha ok rtl ubuk elektrotlarla yaplan kaynaktan daha ekonomik olmakta ve gittike onun yerini almaktadr. zellikle rzgara kar da daha az hassasiyet gstermesi ve ekonomiklii nedeniyle ak havada antiye artlarnda gittike artan oranlarda kullanlmakta ve rtl ubuk elektrotlarla rekabet etmektedir. Genellikle gemi, otomobil ve makine yapmnda, elik yaplarda, kprlerin, boru hatlarnn ve kresel gaz depolarnn yapmnda kullanlmaktadr. [23]

62

II.7.5 MAG Kaynanda Kullanlan zl Tel Elektrodlar le plak Tel Elektrodlarn Karlatrlmas MAG kaynanda kullanlan zl elektrodlarn plak elektrodlara gre baz avantajlar vardr. Bu avantajlar; MAG kayna zl elektrodlar, CO2 gaz altnda, plak elektrodlara gre daha sakin ve sramasz yanar, bylece srama ile ortaya kacak metal kayb nlendii gibi bu sramalarn temizlenmesi iin gereken ek iilikten de tasarruf edilmi olur. Bu avantaj salayan husus, zde bulunan ark stabilize edici ve metal damlasnn ve banyonun yzey gerilimini iyiletirici elemanlardr. Diki formu ve grnts, plak elektrodlar ile yaplana gre daha dzgn olup, uygun parametreler seildii takdirde yanma entii ve oluu olumamaktadr, bu avantaj da zdeki curuf oluturucu elemanlara borluyuz. zl elektrodlarda, ayn apl plak elektrodlara oranla ayn akm iddetlerinde daha byk akm younluklar ile alldndan daha yksek ergime gc ile elektrod srme ve kaynak hzlar elde edilir. [24] II.7.6 plak Tel ve zl Tel Elektrodlarn Snflandrlmas eliklerin ergiyen elektrod ile gazalt kaynanda (MIG-MAG) kullanlan tel ve zl tel elektrodlar lkemizde TS, Alman DIN ve Amerikan AWS standardlarna gre snflandrlr. Bilindii gibi, tm Avrupa Birlii lkelerinde geerli olmak zere EN standardlar hazrlanmaktadr ve yaln karbonlu ve az alaml eliklerin kayna iin EN 440 hazrlanm ve yrrle konmutur. lkemizde bu konuda sadece yaln karbonlu ve az alaml eliklerin kayna iin kullanlan elik tellere ait hazrlanm bir standard (TS 5618) bulunmakta ve bu standard da eski Alman DIN 8559 ile tam bir paralellik gstermektedir. Uygulamada bu halin dnda yukarda belirtildii gibi DIN ve AWS standardlarna bavurulmaktadr. [2,9]

63

AWS Standartlarnda MIG-MAG kaynak elektrodlarnn simgeleri 5 grup iaretten olumutur; bir rnek olmak zere, ER 70 S - 2 iaretini ele alr ve zmlersek. [2,9] E: R: belirtir. 70: S: 2: oluabilir. EN 440 standard, en dk akma snr 500 N/mm2ye kadar olan karbon, karbon-mangan ve dk alaml eliklerin gazalt kaynanda kaynak metalinin ve plak tel elektrodlarn iaretlenmesi iin artlar tespit etmektedir [33]. Bir elik MIG-MAG kaynak elektrodunun EN 440a gre EN 440 G 46 3 M G3Si1 biiminde iaretlenmesinde simgelerin anlamlar unlardr. [33] EN 440 G 46 3 M G3Si1 : Standardn numaras : Tel elektrod veya MIG-MAG kaynak teli : Mukavemet ve % uzama : entik darbe zellii : Koruyucu gaz : Tel elektrodun kimyasal bileimi 2 veya 3 hane halinde verilmi olan rakamlar kaynak telinin Rakamlardan sonra gelen harf kaynak telinin trn, S Standard dolu Kimyasal bileimi belirten simge, baz hallerde bu rakam ve harflerden nominal ekme mukavemetini belirtir. teli, C ise zl teli belirtir. Simgenin ba ksmndaki E harfi, elektrod olduunu ve MIG-MAG R harfi ise ayn elektrodun TIG kaynanda da kullanlabileceini ynteminde kullanlabileceini gsterir,

EN 758 standard, en dk akma snr 500 N/mm2ye kadar olan alamsz ve dk alaml elikler iin zl tel elektrodlarn atlarn ve snflandrlmasn vermektedir. Snflandrma, kaynak metalinin zl tel elektrodun ve uygun koruyucu gaz bileiminin zelliklerini vermektedir. [33] rnek olarak EN 758 T 46 3 1Ni B M 4 H5 burada; T 46 3 1Ni B : Gazalt metal ark kayna iin zl tel : Kaynak metalinin en dk akma snr (N/ mm2) : -30 C (47 Jlk en dk entik darbe iine ulalan scaklk) : %1,4 Mn ve %0,6-1,2 Ni : Bazik zl tel elektrod

64

M 4 H5

: Karm gaz altnda kaynak iin uygun : Yatay pozisyonda kaynaa uygun : Kaynak metalinde 5 cm3/100 g hidrojen deeri almamaldr.

II.8 KAYNAK PARAMETRELER Kaynak ilemini ve elde edilen kaynak balantsnn kalitesini belirleyen en nemli unsur kaynak parametreleridir. Kaynak parametreleri; kaynaklanan metal veya alam ile, kaynak metalinin tr, kalnl, kaynak az tr ve geometrisi, kaynak pozisyonu, erime gc ve balantdan beklenen mekanik zellikler gz nne alnarak belirlenir. [16] Kaynak, ark ve kaynak banyosunu etkileyen parametreleri iyi tanmal ve bunlar hangi artlarda nasl deitireceini bilmelidir. Seilen parametreler birbirleri ile uyum halinde olduu zaman yumuak ve kararl bir ark meydana gelir. [25] Kaynak parametreleri; kaynak ncesi saptanan ve kaynak sresince deitirilmesi mmkn olmayan parametreler, birinci derecede ayarlanabilir ve ikinci derecede ayarlanabilir parametreler olmak zere ayr grupta incelenebilir. Kaynak ncesi saptanan parametreler kaynak sresince deitirilmesi mmkn olmayan parametrelerdir. Bunlar koruyucu gaz tr, elektrod tr ve ap gibi etmenlerdir. Bu parametreler, kaynaklanan malzemenin tr, kalnl, kaynak pozisyonu, erime gc, ve balantdan beklenen mekanik zellikler gz nne alnarak saptanr. Birinci derece ayarlanabilir parametreler; akm iddeti, ark gerilimi ve kaynak hzdr. Bu parametreler diki biimini, boyutlarn, ark stabilitesini, ve kaynakl balantnn emniyetini etkileyen deikenlerdir. kinci derece ayarlanabilen parametreler ise nceden seimi yaplamayan, kaynak annda oluan tor eimi, serbest tel uzunluu, nozul mesafesi ve kaynak yndr. [14] II.8.1 Kaynak ncesi Ayarlanan Parametreler Bu parametrelerin kaynak ilemi esnasnda deitirilmeleri mmkn deildir. Bunlar, tel elektrod ap ve bileimi ile koruyucu gaz tr gibi parametrelerdir.

65

II.8.1.1 Tel Elektrod ve ap Kullanlacak olan elektrodun apnn seiminde; kaynaklanacak olan parann kalnl, kaynak az geometrisi, kaynak pozisyonu, nfuziyet derecesi, erime gc ve elektrodun fiyat gz nnde bulundurulur. Her tr elektrod bileimi iin ap ve ark trne bal olarak bir akm iddeti aral vardr. Ayn ark trnde, byk apl elektrodlar yksek akm iddeti ile kullanlabildiklerinde yksek bir erime gcne sahiptirler ve derin nfuziyetli dikiler olutururlar. Erime gc, akm younluunun bir fonksiyonudur. Ayn apl iki elektrod farkl akm iddetlerinde kullanldklarnda, yksek akm iddeti ile kullanlan da daha yksek erime gc elde edilir. Akm iddeti; tel ap ve erime gc arasndaki ilikiler ekil II.30da verilmitir.

ekil II.30 Ylan Kaynak Metali, Akm iddeti ve Tel Elektrod ap Arasndaki liki (Yumuak elik elektrod CO2 ile kaynatldnda) [14] II.8.1.2 Koruyucu Gaz ve Tr MIG-MAG kayna ynteminde, koruyucu gazn grevi, kaynak banyosunu atmosferdeki oksijen ve azotun etkisinden korumakla kalmamakta; ark karall, nfuziyet, diki biimi, dikiin mekanik zellikleri, kimyasal bileimi, duman oluumu ve proses verimlilii gibi deikenleri de etkilemektedir.

66

Koruyucu gaz olarak demir esasl metallerin kaynanda saf karbondioksit, Ar+ CO2, Ar+ O2 ve Ar+ CO2+ O2 karmlar kullanlrken, demir d metallerin kaynanda kullanlan koruyucu gazlar arlkl olarak; Argon Helyum ve ArgonHelyum karmlardr. Koruyucu gazn grevini yerine getirebilmesi iin dikkatlice seilmesi gerekir. Koruyucu gaz seiminde u noktalara dikkat edilmelidir. Gazn kaynatlan malzemeye uygunluu, Malzemenin fiziksel zellikleri, Kaynak yntemi ve transfer formu, Kaynak ekininin tipi ve kalnl [14] Karbondioksitle kaynakta srama asndan da eitli sorunlar ortaya kmaktadr. Karbondioksit korumas altnda yaplan kaynaklarda metal geii genellikle ksa devre ark biimindedir. Damlack byk ve karasz bir biimde banyoya ular. Byk damlalar kaynak banyosuna dlerinde trblans yaratrlar. Bu arada damlalardan bazlar da banyo dna derek sramalarn artmasna yol aar. Bu gazla korunan arkta yukar doru itici kuvvetlerle tel elektrodun ucu da dnmeye balar. Argon arlkl karm gazlarda damla transferi daha dorusal olmaktadr. Bunun iin Argon gazna %5-%25 CO2 ilavesi veya % 2-%5 O2 ilavesi eliklerin kaynanda dier parametreleri de etkilemektedir. Ayrca oksitlenme kayplar da azalmaktadr. II.8.2 Birinci Derece Ayarlanabilir Parametreler Bu parametreler akm iddeti (tel hz), ark gerilimi ve kaynak hz gibi etkenlerdir. Akm ve voltaj arasndaki uyum iyi bir kaynak ile yetersiz bir kaynak arsndaki fark aka ortaya koyar.[ 27] II.8.2.1 Akm iddeti Kaynakta kullanlan akm iddetinin, erime gcne, kaynak diki formuna ve nfuziyete etkisi dier btn parametrelerden daha fazladr. Sabit gerilim karakteristikli MIG-MAG kaynak makinelerinde, kaynak akm iddeti; tel elektrod ap, ana metalin kalnl, kaynak pozisyonunun ekli ve koruyucu gazn tr (Ar+CO2, Ar+ CO2+O2 , Ar+He ...... gibi) dikkate alnarak, tel

67

hz ayar dmesinden ayarlanr, tel ilerleme hz arttka kaynak ilerleme hz da artar (ekil II.31). [28]

ekil II.31 Akm iddetinin Tel Besleme Hzna Etkisi[33] Ar yksek akm iddeti ok geni bir kaynak banyosu ve derin nfuziyete neden olduundan ince paralarn kaynanda delinmelerin ortaya kmasna neden olabilir. ok dk akm iddeti de yetersiz nfuziyete ve kaynak metalinin ( eriyen tel elektrodun) esas metalin zerine ylmasna neden olur. [14] MAG kaynanda, koruyucu gaz tr de, kaynak akm iddetini, ark gerilimini ve diki formunu etkiler. Baz gazlara ait tolerans kutular ekil II.32de verilmitir. Voltaj ve akm deerleri bu kutular iinde kalrsa iyi bir kaynak metali elde edilir. Kutularn dna kldnda arkta ve kaynak metalinde bozulmalar ortaya kar.

68

ekil II.32 eitli Koruyucu Gazlarn Tolerans Kutular [27] Tolerans kutular daha ok MIG-MAG kayna ile yeni uraanlar iin kolaylk salar. Uzman kaynaklar bu deerleri grafie gerek duymadan ayarlayabilirler. [27] II.8.2.2 Ark Gerilimi (Ark Boyu) Sabit gerilim karakteristikli akm retelerinde ark gerilimi, tel elektrodun ucu ile i paras arasndaki uzaklk tarafndan belirlenir. Her koulda ayn kaynak dikiini veren bir sabit ark boyutu mevcut deildir. Ark boyu, ayn gerilim iin helyum ve karbondioksit kullanlmas halinde, argonun kullanlmas haline nazaran ok daha uzundur. [14]

69

Bir uygulama iin ark gerilimi, kullanlan koruyucu gaz, tel elektrod ap, kaynak pozisyonu, kaynak az ekli ve ana metalin kalnl gz nnde bulundurularak saptanr.[14] Uygun seilmi bir alma noktas, arkn karal ve sakin yan ile kendini belli eder. Kaynak akm retecinde, gerilim ayar imkan ne kadar fazla olursa optimal alma noktasnn saptanmas da o derece kolay olur. Btn dier parametreler sabit kalmak art ile ark geriliminin artmas halinde kaynak dikii geni ve yaygn bir biim alr. Nfuziyet ise artan ark gerilimi ile bir optimum deere kadar artar ve bu deerden sonra azalmaya balar. Kk ark gerilimi dar ve ikin kaynak dikilerinin olumasna, ok kk ark gerilimi ise poroziteye neden olur. [14] Ark gerilimi ve akm iddetinin kaynak diki formuna etkileri ekil II.33de verilmitir.

70

ekil II.33 Ark Gerilimi ve Akm iddetinin Kaynak Diki Formuna Etkileri[1]

71

II.8.2.3 Kaynak Hz Kaynak hz, kaynak arknn i paras boyunca olan hareketi ya da birim zamanda yaplan kaynak dikii boyu olarak tanmlanr. Kaynak hz yar otomatik yntemlerde kaynak, otomatik veya mekanize yntemlerde makine tarafndan ayarlanr. [14] Kaynak hz yava olduu zaman, birim boya ylan kaynak metali artar bu da kaynak banyosunun bymesine neden olur. Akkan hale gelen sv metal kaynak az iinde arkn nne doru akar, bu da nfuziyetin azlmasna neden olur. Sonuta geni bir kaynak dikii elde edilir. ok yava kaynak hz, fazla miktarda kaynak metalinin ylmas ve nfuziyetin azalmas nedeni ile az kenarlarnda kaln blge olumasna neden olur. Hzn artmas birim boya verilen snsn azalmasna ve dolays ile de esas metalin eriyen miktarnn azalmasna neden olur. Bu da nfuziyeti azaltr. En derin nfuziyet kaynak hznn optimum deerlerinde elde edilir ve bu hzn yavalamas ya da artmas hallerinde ise nfuziyet azalr. ekil II.34 de, kaynak hznn nfuziyet derinliine etkisi, ekil II.35da ise kaynak hznn ve kaynak pozisyonun nfuziyet derinliine etkisi gsterilmitir.

ekil II.34 Kaynak Hznn Nfuziyete Etkisi[28]

1. ne Akan Banyoda Minimum Nfuziyet 2. Doru Kaynak Hznda Maksimum Nfuziyet 3. Hzl Kaynakta Dk Nfuziyet
72

ekil II.35 Kaynak Hz ve Pozisyonun Nfuziyete Etkisi[28]

II.8.3 kinci Derece Ayarlanabilir Parametreler Kaynak dikiinin biimini, dolayl olarak etkileyen parametrelerdir. Bunlar tor eimi, serbest tel uzunluu, nozul mesafesi, kaynak yn, pozisyon etkisi ve koruyucu gaz miktar gibi etkenlerdir. II.8.3.1 Tor As MIG-MAG kaynanda da aynen oksi-asetilen kaynanda olduu gibi sola yada saa kaynak yntemi uygulanabilir. Torcun kaynak yaplan i parasna tam dik olarak tutulmas halinde koruyucu gazn kaynak banyosunu ve ergiyen tel elektrod ucunu en iyi ekilde korumas salanm olur. Kaynak kaynak banyosunu ve elektrod ucunun ergimesini kontrol altnda tutabilmek iin, torcunu kaynak ynne ya da ters ynde 100-300 kadar yatrma ihtiyacn duyar. Bu durum, diki formunu ve nfuziyeti geni lde etkiler. [1] Torcun kaynak ynne eilmesiyle yaplan kaynaa saa kaynak yntemi ad verilir. (ekil II.36) Torcun bu ynde eilmesiyle, ark basnc sv kaynak banyosunu geriye doru itmekte dolays ile ana metal daha derin bir ekilde erimektedir. Bu yntemle yaplan kaynakta nfuziyet artmakta, daha yksek ve dar bir kaynak dikii elde edilmektedir. [1]

73

Torcun kaynak ynne ters ynde eilmesiyle yaplan kaynaa, sola kaynak yntemi denir.(ekil II.37) Torcun bu ynde eilmesiyle bir ksm ergimi kaynak metali, ark basnc tarafndan kaynak ynnde itilecektir. [1] Dolays ile kaynak banyosu daha byk olacak ancak ana metal o kadar derin bir ekilde ergimeyecektir. Torcun kaynak ynnn tersi yndeki eimi arttka diki daha dz ve geni bir grnm alacak, nfuziyet ise daha az olacaktr. Bu yntem kk pasolarda ve ince paralarn kaynanda tercih edilmektedir.

ekil II.36 Saa Kaynak, Tor ile Kaynak Kaynak Ynne Ters Ynde Eilmi [1]

ekil II.37 Sola Kaynak, Tor Yn Ayn Ynde Eilmi [1]

ekil II.38 MIG-MAG Ynteminde Torcun Dik, Kaynak Ynnde Yada Ters Ynde Eilmesinin Diki Formuna Etkisi [1]

74

II.8.3.2 Serbest Tel Uzunluu Serbest tel uzunluu, akm memesi ucundan, ark balangcna kadar olan mesafe (LA) olarak tanmlanr (ekil II.39). Bu mesafenin artmas sonucu, tel elektrodun elektrod direnci artar ve elektrodun n snmas diye tanmlanan scakl ykselir, dolays ile de elektrodun u noktasn ergitebilmek iin gerekli akm iddetinde azalma ortaya kar.(ekil II.40)

ekil II.39 Serbest Tel Uzunluu[1] ekil II.40 Serbest Tel Uzunluunun iddetine Etkisi[1] Serbest tel uzunluunun artmas, erime gcnn artmasna, nfuziyetin azalmasna neden olur, sonu olarak serbest tel uzunluunun ar artmas, fazla miktarda souk kaynak metalinin ( dk scaklkta kaynak dikiine) ylmasna neden olur. Bu nedenle kaynak ilemi srasnda serbest tel uzunluunun sabit tutulmasna dikkat edilmelidir. Kararl bir ark ve sakin bir kaynak ilemi elde etmek iin bu uzunluk mmkn olduu kadar ksa tutulmaldr; ancak bu uzunluk fazla ksa olursa nozul ve kontak llesi eriyebilir ve sramalar nozul iine yaparak koruyucu gaz akn engeller. [1]. ekil II.41de uygun bir kaynakta serbest tel uzunluunun ark trne gre deiimi verilmitir.

75

ekil II.41 eitli Ark Trlerinde Serbest Tel Uzunluu ve Diki Geometrisine Etkisi[1] II.8.3.3 Nozul Mesafesi Gaz nozulunun i parasndan uzakl (L) yeterli gaz korumasn salayacak kadar ksa, gaz kn engellemeyecek kadar da uzun olmaldr (ekil II.42). nozulun i parasna uzakl akm iddetine bal olarak belirlenir. (ekil II.43)[25]. Nozul i parasna uzaksa kaynak banyosu yeterli gaz korumas alamaz. Eer nozul i parasna yaknsa kaynaknn kaynak banyosunu grmesi engellenebilir, bu durumda nozul fazla snr ve srantlarn nozula yapmas artar. [1]

76

ekil II.42 Nozul Mesafesi[25] Mesafesi[25]

ekil II.43 Akm iddetine Gre Nozul

II.8.3.4 Kutup Balants (Polarite) MIG-MAG kaynak ynteminde, yatay karakteristikli doru akm kaynak makinalar kullanlr. Bu makinalarda art(+) kutup tel elektroda, eksi(-) kutup i paasna balanr. Bu kutuplama trne ters kutuplama ad verilir. [25] Eer kutuplama deitirilir ise, elektrodun erime gc artacak, kaynakta nfuziyet azalacak, dzensiz bir ark ve fazla sramal bir kaynak dikii elde edilecektir[25]. Bu durum yzey kaplamalar iin uygundur. ekil II.44de tel elektrodun erime miktar ekil II.45de sramaya etkisini gstermitir.

ekil II.44 (+) ve (-) Kutup Durumlarnda Diki Formu ve Sramaya Etkisi[25]

ekil II.45 Kutup Balantsnn Erime Miktar[25]

77

II.8.3.5 Koruyucu Gaz Debisi Gaz debisi, akm iddeti, kaynak pozisyonu ve seilen gaz nozulunun apna gre ayarlanr. ok dk gaz debisi yetersiz korumaya (kaynak dikiinde gzeneklerin olumasna) neden olduu gibi, yeterince iyonize olmam bir ortam ve kararl olmayan bir ark oluumuna neden olduundan daha fazla sramaya yol aar. te yandan ok byk gaz debisi de; trblans oluturup, ergimi metal damlacklarn kaynak banyosu dna savurarak fazla miktarda sramaya sebep olur[1]. Ayrca girdap oluturarak gzenek oluumunu hzlandrr. ekil II.46de koruyucu gaz debisinin nozul ap ve akm iddeti arasndaki bant verilmitir.

ekil II.46 MIG-MAG Kaynanda Koruyucu Gaz Sarfiyat, Nozul ap ve Akm iddeti Arasndaki Bant[1]

II.9 KAYNAK BLGELER Kaynak yaplan bir parada kaynak blgesini, ergime blgesi ve Isnn Tesiri altnda Kalan Blge (ITAB) olmak zere iki blmde inceleyebiliriz.

78

II.9.1 Ergime blgesi Ergime blgesi, kaynak annda oluan snn etkisi ile ergiyen ve kaynaktan sonra katlaan blgedir. Isnn tesiri altnda kalan blgeden, ergime izgisi adn verdiimiz ergimi ve ergimemi ksmlar arasndaki snrla ayrlr. Bu snr bir kaynak balantsndan kartlarak dalanan ve parlatlan enine kesit zerinde plak gzle dahi kolayca izlenebilir. [1,29] Metalin katlama erisinden daha yksek bir scaklk derecesine kadar snm olan ergime blgesi kimyasal bileim olarak esas metal ve ilave kaynak metali karmndan ibarettir. Karm oran her pasoda farkl olduundan, her pasonun kimyasal bileimi de birbirlerinden farkldr. [1,29,30] Ergime blgesinde, esas metal ve kaynak metali oran tam olarak bilinse dahi hesap yolu ile ergime blgesinin bileiminden belirlenmesine imkn yoktur. nk birok alam elementleri kaynak annda yanma dolaysyla kayba urarlar. Bu kayplar azaltmak iin kaynak blgesi, kaynak annda atmosferin etkisinden korunur yi bir kaynak balants, kaynak blgesinin atmosferin etkisinden korunmas ile elde edilebilir; zira oluan kimyasal ve metalurjik reaksiyonlar ancak bu ekilde kontrol altna alnabilir. Oksijenle olan reaksiyonlar kontrol iin erime blgesine eitli yntemlerle (rtye, toza, tele katlarak) deoksidasyon maddeleri ile yanan alam elementleri katlr. Bu blgede ayrca, bir cruf rts veya oluturulan kontroll bir atmosferle de korunur. Sv haldeki metal iinde atomlar birbirleri arasnda hareket serbestisine sahiptirler. Souma annda; scaklk, metal veya alamn katlama noktasna kadar dnce, atomlarn kristal kafesleri meydana getirmek zere bileimleri ile ekirdek oluur. Bu srada metalden s ekilir ve soumaya devam edilirse, ekirdekler taneleri oluturmak zere yeni atomlarn ve kristal kafeslerin ilavesi ile bymeye devam eder. Katlama annda ortaya kan ergime ss tabii souma hzn etkileyerek tanelerin fazla bymesini nler. Tanelerin byyebilmesi iin snn srekli olarak metalden ekilmesi gereklidir. Kaynak halinde snn byk bir ksm ergime blgesinden esas metale iletilir, dolaysyla souma hz ynnde paralel, olduka iri stunsal taneler oluur, zellikle kaln paralarn, tek paso ile yaplm kaynak dikilerinde, bu iri stunsal tanelerin birletii orta ksmlarda kalnt elementlersegregasyonuna rastlanr; bu olay, bu tip dikilerin zayflamasna sebep olur.

79

Bu tr hata oluumuna engel olmak iin kaynak hz azaltlr, ok pasolu kaynak tercih edilir. [1, 30] II.9.2 Isnn tesiri altnda kalan blge (ITAB) Ergime izgisinin esas metal tarafnda, kaynak srasnda uygulanm olan snn oluturduu eitli sl evrimlerden etkilenmi ve dolaysyla iyap deiimine urayan bir blge vardr; bu blgeye, snn tesiri altnda kalan blge (ITAB) ad verilir. Isnn tesiri altnda kalan blge kaynak metali ile esas metalin birletii snrdan balayarak, kaynak ilemi annda scakln iyapy, dolaysyla metalin zelliklerini etkiledii blgedir. eliklerin kaynanda bu blgede scaklk 1450C ile 700C arasnda deimektedir. ITAB in genilii, kaynak yntemi, s girdisi, kalnlk, esas metalin s iletim katsays, bu blgede ulalan maksimum scaklk derecesine ve esas metalin scaklna bal olarak deiir. Bu blgede eriilen maksimum scaklk derecesi, kaynak dikii eksenine olan mesafenin ve scaklk deiimi de zamann fonksiyonu olarak bilinirse; kaynak ilemi sonunda oluabilecek mikro yap, esas metalin zellikleri ve bileimi dikkate alnarak bir dereceye kadar nceden tahmin edilebilir. Kaynak annda snn etkisi altnda kalan blge hzl bir ekilde snmakta ve sonra da para kalnl, kaynaa uygulanan enerji ve n tav scaklnn fonksiyonu olarak yine hzl bir ekilde soumaktadr. eliin bileimine gre bu souma hz, kritik souma hzn getiinde, genellikle 900C nin stndeki bir scakla kadar snm blgelerde sert dolaysyla krlgan bir yap elde edilir. [1,30] ITAB, kaynak balantsnn en kritik blgesidir ve birok atlama ve krlmalar bu blgede oluur. eliklerin hemen hepsinin snn tesiri altnda kalan blgede, eitli derecelerde sertleme ve dolays ile de bir sneklik azalmas ve mukavemet artmas grlr. eliklerin kaynanda snn etkisi altnda kalan blge, iyapdaki tane bykl bakmndan u deiik blgeleri gsterir. [30, 31, 32] 1) 2) 3) 4) ri taneli blge (Blge 1), nce taneli blge (Blge 2), Ksmen dnmeye uram blge (Blge 3), yap deiikliine uramam (esas metal) blge (Blge 4).

80

II.9.2.1 ri taneli blge Ergime blgesine bitiik olan ve kaynak annda 1450-1150 C scaklklardaki blgedir (ekil II.47.T3-T4). Metaller yeniden kristalleme scaklnn stndeki bir scakla kadar stldklarnda tane bymesi meydana gelir. Bu blge tamamen iri tanelidir ve tane bymesi hz scaklk arttka artar ve metalin katlama snrna yaklaldnda byme ok hzlanr. ri taneli yaplar, ince taneli yaplara oranla daha gevrek ve krlgan olduklarndan olumalar istenmez. eliklerde kaynak annda ergime izgisine bitiik olan esas metal, katlamaya yakn bir scakla eritiinden stenit iinde fazla miktarda tane bymesine rastlanr. Bir eliin kaynak edilebilirlii asndan tane bymesi ok nemlidir, nk souma olay srecinde oluan dnmlere stenit tane byklnn etkisi olduka etkilidir. [30, 31] stenit tane bymesi iin gerekli olan tane snr ilerlemesi tane snrlarna kelmi bulunan alminyum, vanadyum, titanyum ve niyobyum nitrr ve karbonitrrleri tarafndan engellenir. Bu durum zellikle modern elik yapmnda, retim srasnda tane bymesine engel olmak iin geni apta kullanlr; nitrr ve karbonitrrler 900 C nin zerinde tane iinde zelti haline gelmeye balarlar; 1150 C civarnda tm zelti haline getiinden, artk bunlarn da tane byme olayna engel olma ihtimalleri ortadan kalkar. [30, 31]

81

ekil II.47 Kaynak dikii evresinde scaklk dalm ve tanesel yapdaki deiiklikler [30, 31] Kaynak dikii ve evresinde en fazla martenzit oluumu iri taneli blgededir. Dolaysyla iri taneli blgede sertlik dorua ular nk bu blgede dnm meydana gelmektedir. ri taneli blgede yap hem kaba taneli hem de serttir. Kaynak dikiinin en zayf yeri, normal olarak burasdr. Gerek atlama ve gerekse korozyonla ypranma en fazla burada yer alr. [36]

82

II.9.2.2 nce taneli blge Kaynak srasnda 900-1150 C arasnda bir scakln etkisinde kalan blgedir (ekil II.47. T3-T2). Bu blgede de stenit olutuundan, souma annda, souma hz ve eliin bileimine bal olarak aynen iri taneli blgede grlen iyapya benzer biriyap grlr. Gerek scakln nispeten dk kalmas ve gerekse bu scaklkta kal sresinin ksal ince taneli bir yapy ortaya koymutur. Bu blgede taneler malzemenin orijinal tanelerinden de kk ve martenzit oluumu da azdr. Dolaysyla sertleme fazla deildir. [1, 30] II.9.2.3 Ksmen dnmeye uram blge nce taneli blgenin devam olan bu blge, kaynak ilemi srasnda A3 ile A1 aras (ekil II.47. T1 -T2) olup, blgesel bir stenitlemeye uramtr. stenit dnme uradndan yapsndaki stenit miktarna bal olarak, ilk iki blgeyi andran bir iyap gsterir. [1, 30] II.9.2.4 yap deiikliine uramam blge Bu blge scaklk bakmndan A1 in altnda kalm olan ksmdr (ekil II.47. To-T1). Bu blgeye temperleme blgesi de denir. Isnma dolaysyla souma srasnda elik de bir dnm meydana gelmemi sadece baz i yaplarda hafif bir temperleme etkisi gzlenmitir. [1, 30]

83

BLM III

DENEYSEL ALIMALAR

Endstride eliklerin kaynakl birletirmelerinde en yaygn kullanlan kaynak yntemlerinden biri gaz alt kaynak yntemidir. Endstriyel uygulamaclar iin kaynak diki zelliklerini etkileyen deiken kaynak parametrelerinin sonular byk nem arz eder. Uygulamalarda kaynak srasnda hangi malzemede hangi kaynak deerlerinin kullanacann bilinmesi tasarm, zaman, maliyet gibi birok fayda salamaktadr. MAG kaynak yntemiyle yaplan deneylerde kaynak akm iddeti, tel ilerleme hz ve kaynak hzna bal olarak eliklerde oluacak kaynak boyut ve alanlarna etkisi atrlmtr. III.1 DENEYLERDE KULLANILAN MALZEMELER III.1.1 Kaynak Makinesi Vario Star 404 -2 Kaynak makines ile gaz basnc 13 debi de Kaynak akm makinenin 10 11 ve 12 kademelerinde ( 220 260 300 Amper ) Tel ilerleme Hz 3 3,5 ve 4 m/min kademeleri arasnda deitirilerek kaynakl birletirmeler yaplmtr.

III.1.2 Ana Malzeme Kaynatlacak kullanlmtr. ekilmitir. malzeme 300x185x14 kaba mm el llerinde talama 4 adet levha Malzemenin yzeyleri aleti apaklardan

temizlenmitir. ekil III.1 deki gibi hazrlanan ana malzemelerin zerlerine diki

84

ekil III.1 zerine Diki ekilen Paralar

III.1.3 Tel Elektrod As Kaynak tarafndan retilen ve kimyasal bileimi Tablo III.1 de verilen 1,2 mm apnda SG2 kaynak teli kullanlmtr. Tablo III.1 SG2 Telinin Kimyasal Analizi
Simge C Si Mn P S Cu Msaade Edilen Safszlk Cr 0,15 V 0,05 Zr+Ti 0,15 Al 0,02 Ni 0,15 Mo 0,15

SG2

0,07 0,14

0,71,0

1,31,6

0,03

0,03

0,30

III.1.4 Koruyucu Gaz % 100 CO2 korumal gaz kullanlmtr. III.2 KAYNAK DENEYLER Bu almada levha zerine elik numunelerin deiken kaynak parametreleri kaynak akm, kaynak ilerleme hz ve tel ilerleme hz deerleri Tablo III.2 de verilmitir.

85

Tablo III.2 Kaynak Parametrele Deerleri DENEY AKIM TEL KAYNAK Gaz NO LERLEME LERLEME Basnc HIZI HIZI (Amper) (m/min) (mm/s) (Lt/dk) 1 220 3 4,25 13 2 220 3,5 4,13 13 3 220 4 4,00 13 4 220 3 2,57 13 5 220 3 2,05 13 6 220 3,5 2,60 13 7 220 3,5 2,02 13 8 220 4 2,57 13 9 220 4 2,00 13 10 260 3 4,11 13 11 260 3,5 4,02 13 12 260 4 4,13 13 13 260 3 2,66 13 14 260 3 2,08 13 15 260 3,5 2,67 13 16 260 3,5 2,10 13 17 260 4 3,92 13 18 260 4 2,13 13 19 300 3 4,40 13 20 300 3,5 4,08 13 21 300 4 4,02 13 22 300 3 2,61 13 23 300 3 2,14 13 24 300 3,5 2,59 13 25 300 3,5 2,10 13 26 300 4 2,61 13 27 300 4 2,12 13 III.3 METALOGRAFK NCELEME LEMLER ekil III.2 deki gibi zerine kaynak ekilen numuneler demir kesilmitir. Kesilen yzeydeki apaklar ee ile temizlenmitir. ekil III.3 deki verilen deerler esas alnarak 25*20*14 llerinde numuneler hazrlanmtr. Hazrlanan numunelerin kaynakl blgeleri srasyla 180 -200 -400 -600 -800 -1000 ve 1200 zmpara ile parlatlarak %94,4 su % 5,6 nitrik asit ile dalanmtr.

86

ekil III.2 zerine Kaynak ekilen Numune lleri

ekil III.3 Metalografik ilemler uygulanan numune lleri Levha zerine diki ekilerek yaplan kaynakta genilik (W) taan ykseklik (H) derinlik (D) temas yzey as () taan diki kesit alan (A1) nfuz eden diki kesit alan (A2) llmtr. llen bu deerler ekil III.4 de ematik olarak grlmektedir.

ekil III.4 Kaynak Diki Geometrisi

87

BLM IV.

SONULAR VE TARTIMA

Levha zerine yaplan kaynaklarn grntleri ekil 4.1 de verilmitir. Bu kaynaklara ait sonular edilen sonular Tablo IV.1 ve Tablo IV.2 de toplu olarak grlmektedir. Tablo IV.1 Levha zerinde Dikilerden Elde Edilen Sonular
DENEY NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 W,mm (mm) 9,6 8 9,7 11,3 13,5 11,1 13 12,4 13,1 11,6 11,9 12,2 16,1 17,4 15,3 20,2 17,4 17,2 13,1 13 15,4 17,7 18,2 17,6 20,7 19,3 21,6 H,mm (mm) 4,2 3 4,3 4,1 4,8 3,9 4,6 4,2 5,4 2,5 3,1 3,3 3,4 4,1 2,8 4,6 3,8 4,1 3,3 2,8 2,9 2,2 2,8 4 2,9 3 4,1 D,mm (mm) 2,1 2,1 3,3 2,8 3 3,7 3,3 3,4 3,2 2,3 2,4 2,1 2,3 2,1 4 4,2 4,4 3,7 2,2 2,7 3,7 2,9 2,7 1,7 2,5 3,1 2,2 (derece) 41 54 52 55,5 50 47,5 62,5 58 70 32 28,5 26,5 30,5 26 29,5 32,5 27 35,5 36,5 32,5 27 25 30 29 38 25,5 27 Diki Formu (W / D) 4,57 3,81 2,94 4,04 4,50 3,00 3,94 3,65 4,09 5,04 4,96 5,81 7,00 8,29 3,83 4,81 3,95 4,65 5,95 4,81 4,16 6,10 6,74 10,35 8,28 6,23 9,82 D Diki formu (W / H) 2,29 2,67 2,26 2,76 2,81 2,85 2,83 2,95 2,43 4,64 3,84 3,70 4,74 4,24 5,46 4,39 4,58 4,20 3,97 4,64 5,31 8,05 6,50 4,40 7,14 6,43 5,27

88

Tablo IV.2 Levha zerindeki Dikilerin Alanlar A1 (mm2) 18,9 17,5 23,5 30,5 41,7 30,6 39,9 37,2 43,0 17,4 21,3 25,2 31,5 40,3 26,5 50,4 45,6 40,2 19,1 18,1 20,8 30,5 33,7 36,6 49,8 38,5 46,0 A2 (mm2) 12,9 6,2 14,8 14,6 15,9 17,4 22,1 16,1 23,6 12,3 17,1 12,7 17,6 21,7 29,8 42,4 42,6 31,3 21,7 20,0 32,8 20,4 25,6 23,9 21,1 29,5 31,7 A (mm2) 31,8 23,7 38,3 45,1 57,6 48,0 62,0 53,3 66,6 29,7 38,4 37,9 49,1 62,0 56,3 92,8 88,2 71,5 40,8 38,1 53,6 50,9 59,3 60,5 70,9 68,0 77,7 % KARIIM 40,6 26,2 38,6 32,4 27,6 36,3 35,6 30,2 35,4 41,4 44,5 33,5 35,8 35,0 52,9 45,7 48,3 43,8 53,2 52,5 61,2 40,1 43,2 39,5 29,8 43,4 40,8

DENEY NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 W R D (A1) (A2)

: Genilik : Taan Ykseklik : Derinlik : Temas yzey as : Taan diki kesit alan : Nfuz eden diki kesit alan : Toplam diki kesit alan

89

: Yzde karm oran

ekil IV.1 Levha zerine ekilen Dikilerin Grntleri

90

IV.1 AKIMIN DK GEOMETRSNE TESRLER

ekil IV.2 Akmn, Diki Geniliine Etkisi Tel lerleme Hz : 3 m/min, Kaynak lerleme Hz : 2,50 mm/s

ekil IV.3 Akmn, Taan Diki Yksekliine Etkisi Tel lerleme Hz : 3 m/min, Kaynak lerleme Hz : 2,50 mm/s

91

ekil IV.4 Akmn, Diki Derinliine Etkisi Tel lerleme Hz : 3 m/min, Kaynak lerleme Hz : 2,50 mm/s

ekil IV.5 Akmn, Taan Diki Kesit Alanna Etkisi Tel lerleme Hz : 3 m/min, Kaynak lerleme Hz : 2,50 mm/s

92

ekil IV.6 Akmn, Nfuz Eden Diki Kesit Alanna Etkisi Tel lerleme Hz : 3 m/min, Kaynak lerleme Hz : 2,50 mm/s

ekil IV.7 Akmn, % Karm Oranna Etkisi Tel lerleme Hz : 3 m/min, Kaynak lerleme Hz : 2,50 mm/s

93

ekil IV.8 Akmn, Diki Geniliine Etkisi Tel lerleme Hz : 4 m/min, Kaynak lerleme Hz : 4 mm/s

ekil IV.9 Akmn, Taan Diki Yksekliine Etkisi Tel lerleme Hz : 4 m/min, Kaynak lerleme Hz : 4 mm/s

94

ekil IV.10 Akmn, Diki Derinliine Etkisi Tel lerleme Hz : 4 m/min, Kaynak lerleme Hz : 4 mm/s

ekil IV.11 Akmn, Taan Diki Kesit Alanna Etkisi Tel lerleme Hz : 4 m/min, Kaynak lerleme Hz : 4 mm/s

95

ekil IV.12 Akmn, Nfuz Eden Diki Kesit Alanna Etkisi Tel lerleme Hz : 4 m/min, Kaynak lerleme Hz : 4 mm/s

ekil IV.13 Akmn, % Karm Oranna Etkisi Tel lerleme Hz : 4 m/min, Kaynak lerleme Hz : 4 mm/s

96

IV.2 KAYNAK LERLEME HIZININ DK GEOMETRSNE TESRLER

ekil IV.14 Kaynak lerleme Hznn, Diki Geniliine Etkisi Akm iddeti:220 Amper, Tel lerleme Hz: 3 m/min,

ekil IV.15 Kaynak lerleme Hznn, Taan Diki Yksekliine Etkisi Akm iddeti:220 Amper, Tel lerleme Hz: 3 m/min,

97

ekil IV.16 Kaynak lerleme Hznn, Diki Derinliine Etkisi Akm iddeti:220 Amper, Tel lerleme Hz: 3 m/min,

ekil IV.17 Kaynak lerleme Hznn, Taan Diki Kesit Alanna Etkisi Akm iddeti:220 Amper, Tel lerleme Hz: 3 m/min,

98

ekil IV.18 Kaynak lerleme Hznn, Nfuz Eden Diki Kesit Alanna Etkisi Akm iddeti:220 Amper, Tel lerleme Hz: 3 m/min,

ekil IV.19 Kaynak lerleme Hznn, % Karm Oranna Etkisi Akm iddeti:220 Amper, Tel lerleme Hz: 3 m/min,

99

ekil IV.20 Kaynak lerleme Hznn, Diki Geniliine Etkisi Akm iddeti:260 Amper

100

BLM V.

SON DEERLENDRME VE NERLER

MAG

kaynak

yntemi

ile

kaynakl

birletirme

ileminde

kaynak

parametrelerinin tespiti ok nemlidir. Kaynak parametreleri belirlendiinde en ekonomik, en hzl ve en kaliteli diki elde edilmelidir. Diki oluumuna etki eden parametreleri isteimiz kadar artrp azaltamayz. rnein ok kk kaynak ilerleme hznda ok geni diki elde edilir veya ok dk akm iddetinde yetersiz nfusiyet hatalar olumaktadr. Her malzeme cinsine; uygulanan kaynak yntemlerine ait kaynak parametrelerin optimum deerleri hakknda yaynlanm deerler bulunmamaktadr. Bu deerleri iletmeler kendi deneyleri sonucunda diyagramlar kararak kullanld zannedilmektedir. Bu nedenle yaplan deneysel almalarn sonular endstri iin uygulama kolayl salayacaktr. Deneyler incelendiin de kaynak akmnn artmas veya azalmas ile kaynak ilerleme hzndaki deimelerin kaynak geometrilerini dorudan etkiledii anlalmaktadr. Kaynak net birim diki enerjisi bu parametrelerin deitirilmesinden etkilemektedir. Net birim diki enerjisi forml aada grlmektedir.

E I U V

: Net birim Diki enerjisi (J/mm) : Akm (amper) :Gerilim (volt) :Hz (mm/s) :zafi s tesir derecesi

101

Net birim diki enerjisi akm ile doru tel ilerleme hz ile ters orantl olarak deitii formlde grnmektedir. Kaynak akmn artrldnda dier kaynak parametreleri sabit iken net birim diki enerjisi artar. Deney sonular incelendiinde kaynak akmnn artmas nfuziyeti artrmtr. Bunun nedeni de kaynak birim diki enerjisinde ki arttr. Kaynak parametrelerinden kaynak ilerleme hzndaki art ise birim diki enerjisini azaltmakta ve diki geometrisinde deiiklere sebep olmaktadr. Tablo deerleri irdelendiinde kaynak ilerleme hznda ki art diki geometrisini etkilerken en belirgin deiimler kaynak alannda ve diki geniliindeki azalma olmaktadr Kaynak akm ve kaynak ilerleme hz sabit iken tel ilerleme hz deitirildiinde kaynak geometrisinde belirgin deiimler olmamaktadr. Sonu olarak yaplan deneyler incelendiinde kaynak akm ve kaynak ilerleme hznn diki geometrisi zerinde azami etkisi mevcuttur. 1. Kaynak akm deerini kaynak makinesinin zerindeki dmeler ile tam olarak ayarlamamza ramen kaynak ilerleme hzn ayarlamakta ve torcu dzgn tutulmasnda zorluklar yaanmaktadr. Bu zorluklarn almasnda ise el ile kaynak yerine kaynak robotlar kullanabiliriz. 2. Daha hassas deerler elde etmek iin deitirilen kaynak parametre ayarlar seviyeleri daha alt deerlerde artrlp yaplan deney saylar artrlabilir.

102

KAYNAKLAR

KTAPLAR

[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7]

Prof. Dr. Mh. Kutsal TLBENT, MIG-MAG Eriyen Elektrod ile Gazalt Kayna1990/ stanbul Prof. Dr. Mh. Kutsal TLBENT, MIG-MAG Gazalt Kaynak yntemi, Arctech Yayn, 98/ stanbul Cary, H. B., (1989), Modern Welding Technology, Prentice Hall Eryrek, . B., (2003), Gazalt Kayna, Kaynak Teknii Sanayi ve Ticaret A., stanbul Gemen, ., (2006), eliklere Gazalt Kaynann Uygulanmas, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Ank, S., Tlbenti, K. ve zgktug, T., (1978), Soru ve Cevaplarla Kaynak Teknolojisi, Eitim Yaynlar, Ankara Glen, B., ve Tlbenti, K., (1997), Gaz Metal Ark Kaynanda Metal Transferi,1.Ulusal Kaynak Teknolojisi Bildiriler Kitab, 13-15 Kasm, Ankara

[8] [9] [10] [11] [12]

Gltekin, N., (1991), Kaynak Teknii, Engin Ofset, stanbul Kalu, E., (2004), Kaynak Teknolojisi El Kitab Cilt 1 , MMO Yayn, Kocaeli Krysiak, K. F. ve Bhadha, P. M., (1990), Shielding Gas Purification Improves Weld Quality, Welding Journal, November, 47-49. Nippes, E. F., (1989), Metals Handbook Ninth Edition Volume 6: Welding, Brazing and Soldering, ASM Yaln, A. E., (2005), Koruyucu Gaz Kaynak Uygulamalarnda Gaz Karmlar-Diki Formu likisinin incelenmesi, Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimleri Enstits.

[13]

Ank, S., Ank, S. E. ve Vural, M., (2000), 1000 Soruda Kaynak Teknolojisi El Kitab, Birsen Yaynevi, stanbul

103

[14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25]

Metals Handbook Ninth Edition Volume 6 Welding, Brazing, and Soldering, 1983 BOZACI, M. Gazalt Kaynanda Kullanlan Koruyucu Gazlar ve Uygulamadaki Yeri Y.Lisans Tezi .T..1990 RUCKDESCHEL, W. Critical Considerration Of Gas Mixtures M.A.G.W , South African Institute Of Welding Feb.1970. ER_S.O. Gazalt Kaynak Telleri in Pratik Bilgiler As kaynak 1991/1 s.1011 By.W.Lucas Shielding Gases For Arc Welding Part 1. Welding&Metal Fabrication June 1992 HALLUM,D. Which Wire Feeder Is Right For The Job Welding Design&Fabrication September 1993. DONAGHY.J.Ar-O2 Shields Sprey Transfer Welding Design&Fabrication November 1980. N.Stenbacka, K.A.Persson Shielding Gases For Gas Metal Arc Welding 1989 AGA SWEDEN DENiZ, S : Kaynak Makinalar 1985 SEGEM Glsz, A., (2000), zl Tel Elektrodlarn nemi ve Kaynak zellikleri, Mhendis ve Makine Kaynak zel Says, Eyll, 35-40. Glbahar, B., (1991), zl Elektrodlar ve Uygulama Alanlar, Mhendis ve Makine, Mart, 28-35 Kuna, Effect of Shielding Gaz Mixture on The Impact Toughness Of Pulsed Arc Welding Joint Int.J.For.Joining Of Materials Vol.2 1990 POLLAND.

[26]

HILTON D,D. MCKEDWN. Improvements In Mild Stell Weld Properties By Changing The Shielding Gas-Theory Or Practice Metal Consrtuction October 1986.

[27]

ERTRK,_. MIG-MAG Kaynak Ynteminde Kaynak Parametrelerini Srama Kayplarna Etkilerinin G.. ncelenmesi Doktora Tezi 1994

[28]

GLTEKN,N. Kaynak Teknii Y.. Say 184 1985.

104

[29]

Arslanbenzer, E, 304 Kalite eliin 1020 Karbon eliine Kaynak Edilebilirliinin ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 17-52 (2000).

[30]

Klner, S., Dk karbonlu eliklerin toz alt kaynak yntemi ile kaynak edilebilirliinin ve mekanik zelliklerinin incelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 54-65 (1998).

[31] [32] [33] [34] [35] [36]

Eryrek, H., Kaynak banyosunun katlamas, Say:1, Kaynak dnyas dergisi, stanbul, 11-13 (1988). Smith, W.F., Hashemi, J., Foundations of science and engineering, McGraw Hill,U.S.A., 432-451 (2004). Ank, S. ve Vural, M., (1996), Gazalt Ark Kayna (TIG, MIG, MAG) , Gedik Eitim Vakf Yayn No:3, stanbul ALTHOUSE:AD Modern Welding 1992 AWS G.T.A.W.3. Shielding Gases Welding&Desing Fabrication June 1989. ADSAN,K. Kaynak Teknii Y.T..O. 1976 Ankara

105

ZGEM

10.10.81 tarihinde Samsunda dodu. SAMSUN ilinde okudu.

lkokulu, Orta Okulu ve Liseyi 2004 yl haziran

2000 ylnda Marmara niversitesi Teknik Eitim 2005 ylnda Marmara niversitesi

Fakltesi Metal Eitimi blmnde yksek renimine balad. aynda Teknik retmen olarak mezun oldu.

Fen Bilimleri Enstits, Metal Eitimi Ana Bilim Dalnda yksek lisansa balad.

106