trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

Dr. zkan Kaan KARADA

MSc. Sal Bilim Uzman S.B. Ankara Meslek Hastalklar Hastanesi

SOLVENT NEDENL SALIK RSKLERNN YNETM

Birok solvent kimyasal vardr. Aadaki Tablo-1 tm kimyasallara yer vermemektedir. Ayrca yer verilen kimyasallarn tm kullanm alanlar da belirtilmemitir. Solventlerin malzeme gvenlik formlar elde edilerek ierdikleri kimyasallar ve salk etkileri incelenmelidir.

Solvent Nedir?
Endstride hemen her sektrde solvent kullanlr. Solventler, ierdikleri kimyasal maddelerin zelliklerine gre tehlikeli madde ve kullanm sonucunda da tehlikeli atk zellii gsterirler. Solvent etkilenmesi asndan boya, vernik, cila imalat, uygulanmas, uzaklatrlmas, metal parlatma, mrekkep, toner kullanlan bask ileri, astarlama, kaplama ileri, kuru temizleme youn solvent kullanlan bu nedenle de ilk akla gelen ilerdir. Ancak solventler endstride ok daha geni bir kullanm alanna sahiptir; metal eya retiminde boyama ncesi, kaynak ilemi ncesi ya gidermede, makine bakmnda para ykamada, plastik eya retiminde hemen her aamada, yaptrc kullanlan hemen tm ilerde, bcek ldrc imalatnda, kimyasal madde imalatnda hatta kozmetik retiminde solventler kullanlr.
Tablo -1: Baz solvent kimyasallar ve sk kullanld iler Solvent Kimyasal Sk Kullanld Aseton Trikloroetilen Toluen Metilklorit Metil Etil Keton (MEK) Perkloro Etilen Siklohekzanon N Metil Pirolidon (NMP) Tetrahidrofuran (THF)

Solventler nsan Vcuduna Hangi Yollarla Girerler

nsan vcuduna yolla giri yaparlar. Solunum yoluyla: ou solvent oda scaklnda hzla buharlaabilir zelliktedir. Solvent buhar, zerrecikleri ve solventle kirlenmi tozlar akcierler araclyla kolayca kana karmaya araclk ederler. En nemli etkilenme yoludur. Yutma yoluyla: Solvent bulam ellerle yenilen yemek ya da dorudan solvent bulam yiyeceklerin tketilmesi sindirim yoluyla maruziyete neden olur.

Endstriyel kaplama, kozmetik retimi Ya giderme Endstriyel kaplama, eitli retim ileri (geni kullanm alan) Boya skme Basm ileri (mrekkep ierii ve mrekkep karc), bcek ldrc retimi Kuru temizleme Plastik, bcek ldrc retimi, elektronik endstrisinde kaplama ii Elektronik endstrisinde, plastik retimi, petrokimya endstrisi, bcek ldrc retimi Plastik retimi, bcek ldrc imalat, polimer kaplama, parfm retimi

21

Ekim-Kasm-Aralk 2005

trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

Deri yoluyla: Ya zen zellikleriyle derinin koruyucu etkisini azaltrlar. Deriden rahatlkla emilir ve kana geerler. Solventler ierdikleri maddelere gre insan saln farkl ekilde etkileyebilir. Srekli olarak baz solventlere maruz kalndnda ise, kiilerin sal zerinde uzun sreli etkiler oluabilir. altnz ortamda solventlerin buhar ve gazlarn soluyorsanz, solventler cilt ile temas ediyorsa, sv solventler yutuluyorsa bunlara bal olarak eitli etkiler grlebilir. Ayrca, solventlerin birou yanc, uucu, kolay buharlap ortama zehirli veya patlayc gaz karmlar verebilen zellie sahiptir. Baz solventlerin uyuturucu etkileri olabilir. Bu zellikleriyle i kazalar oluumuna dorudan ya da dolayl katk salayabilirler. zellikle halojen ieren solventler, yanmalar sonucunda dioksin ve furan gibi zehirli gazlar olutururlar.

Bireysel alkanlklar da etkilenme ve salk bozukluu oluumunda nemli faktrlerdir. Sigara ime alkanl, alkol kullanm, hijyen kurallarna uymama durumu etkilenmeyi kolaylatrr.

Solventlerin Salk zerine Etkileri

Solventlerin ierdikleri kimyasallara gre farkl salk bozucu etkileri olduu yukarda da anlmtr. Salk bozucu etki temel olarak solvente ne kadar sre maruz kalnd ve ne dzeyde maruz kalnd ile ilikili olarak arlar. Ksa sreli etkilenmelerle ortaya kan salk bozukluklar: Tek bir etkilenme ya da ksa sreli etkilenme sz konusudur. ounlukla geicidir ve youn solvent maruziyeti gerektirir. Ksa sreli etkilenme: Deri sorunlarna (temas eden deri alannda kuruma, atlama, kzarma ve sv dolu kabarcklar olumas), Ba arsna, Uyuklamaya, Dikkat danklna, Mide bulants ve rahatszlk hissine yol aabilir. Ksa sreli etkilenmelerin ortaya k iin youn solvent maruziyeti gereklidir; etkiler hzl balar ve grece hzl sonlanr. Etkilerin sonlanmas maruziyetin kesilmesinden bazen sadece dakikalar sonra gerekleir. Ancak, youn etkilenmenin baygnlk ve hatta lmle de sonulanabilecei unutulmamaldr. Solunum yollarnda basit rgalanma ksa sreli etkilenme ile oluur. Burun, grtlak ve akcierde yanma hissi ve ksre yol aar. ok youn bir etkilenme akcier demine yol aabilir. u durum yaamsal tehlike yaratr: Gzlerde rgalanma: Yksek younlukta solvent buhar olan ortamlarda geliebilir. Gzlerde yanma, sulanma ve ar oluur. Deride rgalanma: Solventlerin deri yzeyindeki koruyucu ya tabakasn ve deri yalarn zp uzaklatrmas ile ilgilidir. Etkilenen deri kzark, kuru ve kantldr. Derinin koruyucu tabakasnn solventler tarafndan uzaklatrlm olmas, solventin ve ortamda bulunun dier toksik kimyasallarn deri yoluyla vcuda giriini kolaylatrmas asndan da nemlidir.
22

Solventlerin Salk zerine Etkileri Hangi Faktrlere Baldr

ncelikle hangi solventin kullanldna baldr. Solventlerin salk bozucu etkileri birbirlerinden olduka farkldr ve solventler ounluklu eitli karmlar halinde piyasaya srlrler. Etkilenme yolu salk bozukluunun tipini, geliimini ve arln deitiren nemli bir faktrdr. Solunum yoluyla vcuda alnan solventler kana karp dier organlarda da zarar oluturacaktr ancak ncelikle st solunum yollarnda (burun, yutak, grtlak, bronlar) rgalanmaya yol aacaktr. Deri yoluyla alnmas durumunda ise benzer rgalanma durumu etkilenen deri blgesi iin geerli olacaktr. Deride kuruma, basit atlaklardan sregen deri iltihabna kadar salk sorunlar ncelikle yaanacaktr. Etkilenme arlna bal olarak salk bozukluunun tipi, geliim hz ve arl deiecektir. Etkilenme sresinin fazlal, ortamda bulunun solventin younluunun fazlal etkilenme arln arttrr. Ayn ortamda solventler dnda kimyasallarn varl salk sorunlarn artracaktr. Bireysel hassasiyet salk bozukluu oluumunda etkilidir. Bireysel hassasiyet genetik yapdan, daha nce geirilmi hastalklardan, eitli metabolizma farkllklarndan etkilenir.

Ekim-Kasm-Aralk 2005

trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

Merkezi Sinir Sistemi (beyin ve omurilik) basklanmas: Solvent etkilenmesi alkol kullanmn taklit eden bir sarholuk hissi oluturur. Neelilik hali, uyuukluk, koordinasyon kayb, baars, yorgunluk ve bulant yaknmalar grlebilir. Kalp ritim bozukluklar: Baz solventler kalp kasnn duyarlln artrrlar. Dzensiz kalp atmlar grlebilir. Uzun sreli etkilenmelerle ortaya kan salk bozukluklar: Grece az youn solvent maruziyeti ve tekrarlayan maruziyet sz konusudur. Salk bozukluklar yava ilerler ancak ortaya ktklarnda tedavileri ya zor ya da olanakszdr. nsan yaam kalitesini ileri dzeyde ve uzun sreli ya da hayat boyu bozan ve bazen yaam sresini ksaltan salk bozukluklardr. Tekrarlayan, uzun sreli solvent etkilenmesi: Beyin ve sinir sisteminde, Deride (Sregen deri iltihaplanmas), Karacierde (Karacier hasar), Kan retim sisteminde, Bbreklerde, Erkek ve kadn reme sisteminde, Hamile kadnlarda fetste salk bozukluklarna yol aar. Solunum yollarnda tekrarlayan rgalanma bron iltihab oluturarak sregen ksrk ve balgam yaknmalarna yol aar. Derinin tekrarlayan rgalanmalar sregen deri iltihaplanmas oluturur. Deri kuru, sert, kaln, atlam ve pullanm grnmdedir. Sinir sistemi: Birok solvent merkezi sinir sistemini zellikle beyini etkiler. Etkilenme arl ile paralel biimde, grlen belirtiler de arlar: ayaklarn yerden kesilmesi hissi, alnganlk, sinirlilik, gszlk, yorgunluk, sersemlik, uyku hali, disoryantasyon, rpnma ve baygnlk srasyla geliir. Uzun sreli etkilenmeler dncelere younlama gl ve kiilik deiiklikleri oluturabilir. N-hekzan, karbon dislfid ve metil n-butil keton gibi bazlar duyu organlar ve kaslarn sinirleri olan u sinirleri etkilerler. Bu etkilenme nce parmaklarda sonra ilerleyerek bacaklar ve kollarda yorgunluk, his kayb, ar, hareket kaybna yol aar. Karacier: Baz solventler zellikle klorinli tiptekiler, karacier hasarna yol aabilirler. ounlukla bulgu gzlenmez.
23

Kan: Etilen glikoln de iinde bulunduu birka solvent, dolamdaki kan hcrelerine zarar vererek ya da kan hcresi retimini bozarak kan hcre says ve ilevini olumsuz etkilerler. Kan hcresi saysnn ileri dzeyde dyle bulgular izlenir: Yorgunluk ve enfeksiyonlara kar direncin azalmas grlr. Benzenin zellikle ileri dzeyde riskli olduu, kan hcreleri saysnda azalma ve lsemi ye yol aabilecei de hatrlanmaldr. Kanser: Benzenin etkilenen iilerde kansere yol aabildii bilinmektedir. Vinil kloridin insan da karacier kanserine yol aabildii de bilinmektedir. Karbon tetraklorid, kloroform, 1,4-dioksan, trikloretilen gibi baz solventlerin hayvan deneylerinde pankreas, akcier, bbrek, idrar torbasnda kanser oluturabildii kantlanmtr. Gebelik: Gebelikte solvent etkilenmesinin dk doum arl ve anne karnnda lme yol aabildii dnlmektedir. Tetrakloretilen, toluen ve alifatik hidrokarbonlarn dklere yol aabildii ynnde gl kantlar sz konusudur. Benzer gte kantlar gebelik ncesi solventlere maruz kalan baba durumunda gebeliin etkilenebildii ynnde mevcuttur. Toluene, ksilene ve boya incelticiler gibi karm halinde bulunan solventlere maruz kalan boyaclar ve aa iilerinin elerinin gebeliinde kendiliinden dk, dk arlkl bebek doumu, doumsal anomali riski yksek bulunmutur.

Seilmi Solventlerle Etkilenmede Salk Bozukluklar

Baz solvent kimyasallarnn beraber anldklar salk bozukluklar vardr. Aada yer alan Tablo2 sz konusu salk bozukluklarna yer vermektedir. i sal ve i gvenlii alanndaki Trk mevzuat son yllardaki hzl deiimine ramen gncel bir izin verilebilir limit belirlememitir. Kimyasallarn etki dzeyleri ile ilgili fikir sahibi olunabilmesi amacyla Amerika Birleik Devletleri OSHA (Mesleki Salk Gvenlik daresi)nin belirledii izin verilebilir deerler Tablo-2ye eklidir.

Solvent Riskinin Ynetimi, nlenmesi ve Korunma

: Ortam lmleri: Riskin derecesinin bilinmesi kontroln balangcdr. ortamnda solvent lmlerinin yaplmas gereklidir. lmler statik toplayc pompalar ya da iinin solunum blgesin-

Ekim-Kasm-Aralk 2005

trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

Tablo -2: Kimyasallarn beraber anldklar salk bozukluklar ve izin verilebilir deerler Kimyasal PEL Etkilenen Organ Salk Bozukluu (ppm)
Alkoller Metanol Etanol N propil alkol sopropil alkol Alifatik Hidrokarbonlar Pentanlar Hekzanlar Heptanlar Petrol Nafta Gazolin Kerozen 200 1.000 200 400 1.000 500 500 500 D,G,MSS G,SY,D G,SY,MSS,D G,SY,MSS,D D,G,SY,A D,SY, USS,MSS,A D,SY,A D,G,SY,MSS D,SY,MSS D,A,SY,MSS D,MSS,K, Kr,Kc,B MSS,Kc,SY,B,D SY,D, MSS,Kc B,A,D,SY, MSS G,MSS,K D,MSS,Kc,B,M D,SY,MSS,KDS D,MSS,Kl D,MSS,K,Kc,B,USS D,MSS,Kc D,B,MSS,Kl D,MSS,Kc, SY,Kl Grme siniri hasar, puslu grme Irgalanma, baars, uyuklama, deri iltihaplanmas Irgalanma, uyuklama, deri iltihaplanmas Irgalanma, uyuklama, ba dnmesi Irgalanma, deri iltihaplanmas, kimyasal pnmoni Irgalanma, narkoz etkisi, kas gc kayb, kimyasal pnmoni Irgalanma, deri iltihaplanmas, akcier demi, kimyasal pnmoni Irgalanma, narkoz etkisi, deri iltihaplanmas Irgalanma, narkoz etkisi, deri iltihaplanmas, kimyasal pnmoni, akcier demi Irgalanma, kimyasal pnmoni, narkoz etkisi Deri iltihaplanmas, narkoz etkisi, lsemi, aplastik anemi Kuruma, narkoz etkisi, koma, kas yorgunluu, karacier, bbrek ve deri hasar Irgalanma, narkoz etkisi, akcier demi, mide ars, bulant, karacier ve bbrek hasar Irgalanma, narkoz etkisi, yanklar Irgalanma, narkoz etkisi, morarma, dalak ve karacier hasar Irgalanma, narkoz etkisi, karacier iltihaplanmas, sarlk, bbrek hasar, ars Irgalanma, narkoz etkisi, uyuukluk, akcier demi, kalp ritmi bozukluu, ba dnmesi Kuruma, narkoz etkisi, kalp ritmi bozukluu, ba dnmesi Titremeler, kol ve bacaklarda yorgunluk hissi, narkoz etkisi, sayklama, rpnma Irgalanma, narkoz etkisi, akcier demi, karacier ve bbrek Irgalanma, narkoz etkisi, kalp ritmi bozukluu (Kansere yol at phesi vardr) Irgalanma, narkoz etkisi, kalp ritmi bozukluu, karacier hasar, alkol sonrasnda kzarma, uykusuzluk (Kansere yol at phesi vardr) Ketonlar Aseton Metil etil keton Metil butil keton Metil isobutil keton Eterler Etil eter sopropil eter Etil format Metil asetat Etil asetat sopropil asetat Amil asetat Glikoller Etilen glikol Sellosolv Dierleri Turpentin Karbon dislfid Dioksan 1.000 200 100 100 400 500 100 200 400 250 100 200 100 20 100 D,SY,MSS D,SY,MSS D,SY,MSS, USS D,SY,MSS MSS,D,SY,G D,MSS,SY G,SY,MSS SY,D,G,MSS SY,D,G,MSS SY,D,G,MSS SY,D,G,MSS D,MSS,K,B,Kc D,G,MSS,SY,B,Kc D,G,SY,A, MSS,B, Irgalanma, narkoz etkisi, deri iltihaplanmas Irgalanma, narkoz etkisi, deri iltihaplanmas Irgalanma, narkoz etkisi, u nropatisi Irgalanma, narkoz etkisi, deri iltihaplanmas Irgalanma, narkoz etkisi, bulant, deri iltihaplanmas Irgalanma, narkoz etkisi, deri iltihaplanmas Irgalanma, narkoz etkisi Irgalanma, narkoz etkisi Irgalanma, narkoz etkisi Irgalanma, narkoz etkisi Irgalanma, narkoz etkisi Irgalanma, ilgi azalmas, kan hcreleri ilev bozukluu, narkoz etkisi, bbrek hasar Irgalanma, akcier demi, narkoz etkisi, ilgi azalmas, bbrek hasar

Aromatik Hidrokarbonlar Benzen 1 Toluen 200 Ksilen 100

Kmr Nafta Nitrobenzen Klorinli Hidrokarbonlar Karbon tetraklorid mide Metilen klorid Metil kloroform Tetrakloretan Etilen diklorit Trikloretilen Perkloretilen kullanm 100 1 10 500 350 5 50 100 100

Irgalanma, akcier demi, deri iltihaplanmas, narkoz etkisi, rpnma, bbrek ve idrar torbas hasar MSS,USS, KDS,G,B,Kc Irgalanma, psikolojik, sinirsel ve kalpdamarsal hastalklar, psikozlar, damar sertlemesi Kc,B,D,G Irgalanma, uyku hali, uyuukluk, mide ars, karacier ve

D: Deri, G: Gz, MSS: Merkezi Sinir Sistemi, USS: U Sinir Sistemi, SY: st Solunum Yollar, A: Akcierler, K: Kan, Kc: Karacier, Kr: Kromozom, B: Bbrekler, M: Mide, KDS: Kalp Damar Sistemi, Kl: Kalp, : drar Torbas

24

Ekim-Kasm-Aralk 2005

trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

den srekli alnan rneklerde yaplr. Ortam lm, biyolojik izlemi yani iinin kan ve idrarnda solvent ya da ykm rnnn aranmas yerine gemez. Her iki analiz birbirini tamamlar yapdadr. Ortam lmleri uluslar aras kabul edilebilir snrlarn altnda olmaldr. Kimyasallar asndan kabul edilebilir snrlar, o gne kadar yaplm bilimsel almalarla insanda salk etkisi yaratmad dnlen havada maksimim kimyasal younluudur. Solventler asndan baklacak olursa bu tanm narkoz etkisi oluturmayan deerler olarak basitletirilebilir. yeri ortamnda sz konusu deerler almamaldr. Kabul edilebilir deerlerin almamas saln korunmasn garantiler mi? Bu tartma hakl ve nemlidir. yerlerinde ounlukla birtek solvent bulunmad gibi, ok eitli solvent d kimyasal maddeler de bir arada iiyi etkiler. Bu kimyasallardan bazlar deimeden birbirlerinin salk etkilerini artrrlar. Bazlar da reaksiyona girerek her birinden ok daha zararl kimyasallar oluturabilirler. zetle ve konumuz zelinde her biri kabul edilebilir snrlarn altnda younlukta solventler bir arada basite narkoz etkisine ve dier salk bozukluklarna yol aabilirler. Bu durumda biyolojik izlem de fazlaca bilgi vermeyecektir. nk yksek olaslkla her bir solvent ya da ykm rn kan veya idrarda normal snrlarda grlecektir. Ancak ayrntl ve dikkatli yaplacak periyodik muayene yararl bilgiler salayabilir ve bu bilgilerin uluslar aras otoritelerle paylalmas durumunda kabul edilebilir deerler deiebilir. Riskin kontrol: Solventle allan iyerlerinde iilerin salnn solvent nedeniyle bozulmas engellenmelidir. Risk kontrol nlemleri birbirini yadsmayan ancak ncelik sras belirleyen bir basamaklama ile uygulanmaldr: Ortadan kaldrma/yerine koyma ve ilem deiiklii, Mhendislik nlemleri, Ynetsel nlemler, Kiisel koruyucular. Ortadan kaldrma/yerine koyma ve ilem deiiklii: Solvent riski olan her i aknda dnlmesi gereken bir kontrol basamadr. Solventin kullanlmamas ya da zararsz - daha az zararl bir solventle deitirilmesi olana aratrlmaldr.
25

Mhendislik nlemleri: yerinde otomasyon ilk akla gelen mhendislik nlemidir. Solventi kaynandan, iyeri atmosferine yaylmadan uzaklatrmak iin lokal havalandrma salanmaldr. Lokal havalandrma olduka kark ve zellemi bir konudur. zerinde dnlmeden gerekletirilen lokal havalandrma sistemleri ie yaramayaca gibi ekonomik bir klfettir. Lokal havalandrma planlanrken davlumbazlarn tipi, ykseklii, kaynaa ve riske gre konumu, tayc kanallarn hava akmn salayabilecek boyut ve ekilde planlanmas, fanlarn konumu, gc, grlts, kirlenmi havann genel atmosfere atlma koullar zerinde dnlmelidir. Solvent kullanlan ilemlerin, i aklarnn solvent kullanlmayan ilemlerde alan iilerin etkilenmesini engellemek amacyla snrlanmas etkilenen ii saysn drecektir. Ayrca riskli ilemin kapal sistemlere alnmas olanaklar aratrlmaldr. Solvent kullanlan iyerlerinin genel havalandrmasnn mekanize ve iyi yaplmas gereklidir. yeri genelinde solvent younluunun azaltlmas riskli alanlarda da younluu azaltacak ve etkilenen ii saysnn, etkilenme dzeyinin dmesine hizmet edecektir. Genel havalandrma yaplrken termal konfor koullar gz ard edilmemeli ve kesinlikle uzman kiilerden gr alnmaldr. Ynetsel nlemler: Ynetsel nlemlerin genel ve en hatrlatlmas gereksiz olan iverenin ii saln koruma ykmllnden kaynaklanan deri ve solunum yoluyla solventle etkilenmenin engellenmesidir. Solventten etkilenme riski baat risklerden biriyse, iyerinde genel salk gvenlik politikasnn yan sra solvent etkilenmesinin nlenmesi politikas oluturulmal, duyurulmal ve gerei yaplmaldr. Tm kimyasal maddelerin Malzeme Gvenlik Formlar Hazrlanmal ya da edinilmelidir. Solvent buharnn younlaabilecei snrlanm alanlara giri yasaklanmaldr. Solvent ve solvent ieren karmlar kapal kaplarda tutulmaldr. Solvent ieren kaplar iinin anlayabilecei dil, simgeler kullanlarak etiketlenmelidir. yerinde kirli alanlarda yemek yenmesi, iecek iilmesi, sigara iilmesi yasaklanmaldr.

Ekim-Kasm-Aralk 2005

trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

Yemek ncesi, iecek iilmeden nce, tuvalet ncesi ellerin ykanmas salanmaldr. Solventle etkilenme riski yksek i alanlarnda uyarc levhalar bulundurulmaldr. iler kullanlan kimyasal maddeler, riskleri, korunma nlemleri konularnda eitilmelidirler. Solvent depo alanlar yanclklar ve buharlaabilirlikleri dikkate alnarak dikkatle seilmelidir. Depo alan iyi havalandrlmal, dier i alanlar ile izolasyonu salanmal ve serin olmaldr. Depolama iyi izlenerek minimum dzeyde tutulmaldr. Kiisel koruyucularn kullanlmas: Kiisel koruyucular dier nlemleri desteklemek amacyla kullanlmaldr. Tek balarna temel nlem gibi kullanlmalar kesinlikle yararszdr. Kiisel koruyucularn riske uygun seilmesi, iiye uyumlu olmas, kullanm ve bakm konularnda iinin eitilmesi gereklidir. Yukarda saylan nlemlerin uygulanmasna ramen iyeri ortamnda solvent buhar younluu istenilen dzeye drlemiyorsa solunum koruyucular kullanlabilir. Solunum koruyucu maskeler ya kimyasal tutucu filtresi bulunan ya da dardan hava salayan tipte olmaldr. Ortam solvent younluu, etkilenme arl, etkilenmenin devamll gibi deikenler dikkate alnarak maske seimi yaplmaldr. Derinin korunmas amacyla solvent geirgen olmayan eldivenler, ayakkablar, i giysileri kullanlabilinir. Ayrca derinin korunmas amacyla bariyer kremlerde kullanlabilir. Gzlk ya da yz rtclerin kullanlmas gzlerin etkilenme olasln azaltr.

ilerin Salk Durumlarnn Kontrol

Tm alnan nlemlerle ortam solvent younluu kabul edilebilir dzeyin altna da indirilmi olsa bile solventin sal bozma riski sfrlanm kabul edilemez. sal ynetimi, riskin ynetimi, izleme ve performans kriterleri saptamaldr. Performans kriteri sadece ortam lm deerleri deildir, ii salk kaytlar da nemli performans kriteridir. ilerde etkilenme belirtileri grlmesi tm risk ynetimi prosesinin gzden geirilmesini gerektirir. e giri muayenelerinde dikkat edilmesi gereken noktalar: Solvent kullanlan iyerlerinde ie giri muayenelerinde, iyeri hekimi iinin salk durumunu dikkatle deerlendirmelidir. De26

erlendirme iyerinde riskin dzeyini dikkate almaldr. Gemi hastalk hikyesi dikkatle alnmal, zellikle bbrek, akcier, solunum sistemi hastalklar, kalp atm dzensizlikleri sorgulanmaldr. Sreen deri iltihaplanmalar asndan ii deerlendirilmelidir. Akcier ve karacier hastalklar asndan kanta dayal deerlendirmeler yaplmaldr. Alkanlklar, kiisel hijyen deerlendirme kriterleri arasnda yer alabilir. U sinir sistemi basit muayenesi her ii iin gerekletirilmelidir. Periyodik muayenelerinde dikkat edilmesi gereken noktalar: Periyodik muayenelerde etkilenmenin, salk zarar, yaknma oluturmadan tespiti hedeflenmelidir. Ancak solventlerin bilinen salk zararlarna ynelik yaknmalar sorgulanmaldr. Solventler, hzla dolama geebilen ve ayn hzla vcutta enzimler araclyla kimyasal ykm rnleri eklinde ya da kendi haliyle vcuttan atlan maddelerdir. Periyodik muayenelerde idrar ya da kanda solventlerin ya da ykm rnlerinin tespiti mmkndr. Solventlerin kendisinin kanda, idrarda, solunumla karlan havada ya da ykm rnlerinin idrarda, kanda baklmas mmkndr. Ksilen, toluen, stiren, diklorometan, tetrakloretilen, trikloretan, aseton gibi birok solvent dorudan kanda ya da idrarda incelemeler yaplarak tespit edilebilir. Solventlerin ykm rnleri de aratrlabilir. rnein, toluen ykm rn hipurik asit ve o-kresol, benzenin ykm rn fenol, transmukonik asit, S-fenilmerkaptrik asit, stiren ykm rn mandelik asit, n-heksan ykm rn 2,5heksandion idrar rneklerinde tespit edilebilir. Solventlerin sz konusu ykm rnlerinin kabul edilebilir bir dzeyin zerinde deerde saptanmas bir hastalk deildir. Ancak, iyerinde solvent riskinin ynetilemediinin kesin bir kantdr. Periyodik muayenelerde: Kullanlan solvent ieriine gre solvent ya da ykm rnleri kan veya idrarda aratrlmaldr. Solunum sistemi akcier grafisi ve solunum fonksiyon testleriyle deerlendirilmelidir. Karacier fonksiyonlar deerlendirilmelidir. Basit u sinir sistemi muayenesi yaplmaldr. Kan hcreleri saym yaplmaldr. Aada sorulan sorular periyodik muayeneler-

Ekim-Kasm-Aralk 2005

trk tabipleri birlii

m e s l e k i

s a l k

v e

g v e n l i k

d e r g i s i

de, riskle karlaan iilerin her tr salk muayenesinde tekrarlanabilir. Sorulardan altsna olumlu yant verilmesi durumunda etkilenme olasl dikkatle aratrlmaldr.
Solvent Etkilenme Riski Olan yerleri alanlarna Ve Salk Elemanlarna Etkilenme Deerlendirmesi in Basit Bir Cetvel yerinizde solvent etkilenmesi riskiniz varsa, aadaki sorulara yant veriniz. 1. Kendinizi normal olmayan bir biimde yorgun hissediyor musunuz? 2. G harcamadnz halde kalp arpnts hissediyor musunuz? 3. Sk sk kol veya bacaklarnzda arl rpermeler (diken diken olma hissi ) hissediyor musunuz? 4. Sk sk olaan kabul edilebilecek durumlarda bile sinirlendiiniz olur mu? 5. Sk sk olaanst durumlar haricinde keyifsizlik hisseder misiniz? 6. Sk sk herhangi bir konuya dikkatinizi odaklamakta zorlanr msnz? 7. Zayf bir hafzanz m var? 8. Sk sk olaan st durumlar haricinde terler misiniz? 9. Giysi dmelerinizi ap kapatrken zorlanyor musunuz? 10. Genel olarak okuduunuz bir yazy (gazete, kitap) anlama glnz var mdr? 11. Yaknlarnz hafzanzn zayflndan ikayeti mi? 12. Zaman zaman gsnzde skma hisseder misiniz? 13. Sk sk hatrlamanz gereken eyleri not almak zorunda kalr msnz? 14. Sk sk sobay kapatmak, kapy kilitlemek gibi yapmanz gereken eyleri geri dnp kontrol etmek zorunda kalr msnz? 15. Haftada bir kereden fazla ba arnz olur mu? 16. Cinsel ilikiye ilginiz normal olarak dndnz

Emekli Sand Sigortalsysanz; risk altnda olduunuz bir i yrtyorsanz ; ya da hobileriniz solvent etkilenme riskliyse etkilenmenizin deerlendirilmesi iin hastanelerimize bavurabilirsiniz. Daha ayrntl bilgi iin: Ankara Meslek Hastalklar Hastanesi Web: www.ankarameslekhastanesi.gov.tr Tel: 0 312 580 83 95 (Pbx)

Kaynaklar
1. Industrial Organic Slovents, Australian Government Publishing Service:1990 www.nohsc.gov.au/PDF/Standards/ IndustrialOrganicSolvents. pdf, Eriim Tarihi:18.01.2006. 2. Biological Monitoring for Exposure to Volatile Organic Compounds, www.iupac.org/publications/pac/ 2000/7203/ 7203 pdf/7203 heinrich-ramm_385.pdf, Eriim Tarihi: 18.01 2006. 3. Health Effects of Selected Solvents, http://www.gorillapvc. com/solvents.html, Eriim Tarihi:18.01.2006. 4. Solvent Exposure in the Workplace, www.webshells.com/ocaw/txts/doc99994.htm, Eriim Tarihi:18.01.2006. 5. Solvents at Work, http://www.workershealth.com.au/facts 051.html, Eriim Tarihi:20.01.2006. 6. Health Effects of Solvents, http://www.occutech.co.za/ newpage14. htm, Eriim Tarihi: 20.01.2006. 7. Niosh Health Hazard Evaluation Report, http://www.osha.gov/SLTC/autobody/docs/cdc002.html, Eriim Tarihi: 20. 01. 2006. 8. Solvents in the Workplace - American Lung Association, http://www.lungusa.org/site/ pp. asp?c=dvLUK9O0 E&b= 23040, Eriim Tarihi: 20.01.2006. 9. Meslek Hastalklar Klavuzu, Dr. Engin Tongu, Trk Tabipleri Birlii Yaynlar:Ankara: 1992. 10. Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, Fourth Edition, Ed.: J.M. Stellman. 11. Occupational Medicine, Ed.:Carl Zenz, 1994.

Son Not
Etkilenme testleri (solventin ya da ykm rnlerinin kan veya idrarda aranmas) Meslek Hastalklar Hastanelerinde gvenilir koullarda gerekletirilmektedir. Solvent etkilenmeli ilerde alyorsanz, altysanz ve solvent etkilenmesi ile ilgili yukarda anlatlan salk bozukluklarnz varsa hastanelerimize sevkinizi salaynz. SSK Sigortalsysanz; Bal bulunduunuz l Sigorta Mdrl bavurunuz halinde hastanemize sevkinizi gerekletirecektir.

27

Ekim-Kasm-Aralk 2005