Hoş Sada -2: Fikir, Sanat, Edebiyat Dünyasından

ÖNSÖZ

"Âvâzeyi bu âleme Dâvûd gibi sal

Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş"

(Sesini bu dünyaya Hz. Davut gibi sal Ey Bâkî!

Bu gök kubbede sonsuza kadar kalıcı olan yalnızca bıraktığın bir hoş sada imiş.)

…

1526 yılında İstanbul'da doğan, asıl ismi Mahmud Abdülbâki olan ve dahi Osmanlı imparatorluğunun çeşitli bölgelerinde kadılık ve kazaskerlik görevinde bulunmuş ve adalete meftun olan Bâki, görevi devam ederken yazdığı şiirlerle de Türk edebiyatına damgasını vurmuş büyüklerden…

Kendisinin birçok eseri, şiirleri var ama en çok akılda kalanı işte kendi adının da geçtiği ve böylelikle aleme hoş bir sada bıraktığı bu dizeler…

Tarihe, insanlık alemine yön vermiş, iz bırakmış insanlar da genellikle kıvrak zekalarıyla, hazır cevaplarıyla, anılarıyla bizlere hoş sadalar emanet etmişlerdir.

Bu kitap serisinde de bunları derlemeye ve sizlere sunmaya çalıştım. Uzun yıllardır gördüğüm, beğendiğim nükteleri, hazır cevapları, hoş anıları, ibretlik yaşanmışlıkları bir kenara biriktirmekteydim. Kiminde güldüm, kiminde durdum düşündüm… Bu hislerimi başkaları da tecrübe edebilsin diye de kitaplaştırmaya çalıştım.

Üç cilt halindeki bu kitabımın ilki siyaset ve devlet adamlarından nükte ve anılardan derleme bir Hoş Sadalar seçkisi idi.

Bu ikinci kitabımızda ise iz bırakmış fikir, kültür, sanat dünyasından insanların Sadalarının yankıları var. (Üçüncü kitap ise Gönül Sultanlarından derlemeler olacak inşallah)

Buyurun, keyifli okumalar.

08.11.2023

Ramazan F. GÜZEL

1. BÖLÜM: BİZDEN…

1- BAKİ ve EDİRNE

Divan edebiyatının en büyük şairlerinden olan Bakî, Edirne’yi bir ziyareti sırasında; Emrî, Mecdî gibi tanınmış Edirneli şairlerle de görüşüp konuşmuş. Bu esnada yerli şairler Edirne’yi o kadar övmüşler ki Bâkî’ye, bu övgülerden gına gelmiş.

Bununla da yetinmeyip, Bâkî’nin Edirne hakkındaki kanaatini öğrenmek istemişler. İçinden kızgın olan Bakî, bu vesileyle Edirneli şairlere hadlerini bildirivermiş:

— Gerçekten şehriniz çok güzel, cennet gibi bir yer. Ama ne yazık ki içinde Âdem (adam) yok.

…

Kanuni Sultan Süleyman bir gün şair Baki’ye kızar. Şairin fenalığını ve Bursa’ya sürüldüğünü belirtmek için manzum olarak şu fermanı yazar:

"Baki bed, Bursa’ya red

Nef-i ebed, azmi bülend"

O da cevap olarak der ki:

"Nola kim, nefiebed azmi bülend oldunsa ey Baki

Bilesin ki cihan mülkü değil Süleyman’a baki

Şaha azminde ispatı tehevvür eyledin amma

Buna çark-ı felek derler ne sen baki, ne ben baki"

…

Bu şiirden etkilenen padişah, Baki’yi hemen affeder ve tekrar İstanbul’a çağırır.

2- FUZULİ ve RUHİ

Bir gün Fuzuli ile devrin divan şairlerinden Bağdatlı Ruhi birlikte yürümektedirler. Yol üzerinde yere yatmış, kir pas içinde bir köpek görürler.

Ruhi, Fuzuli’ ye takılmak için:

Ey Fuzuli! Şu köpeğe bak ne kadar fuzuli der. Fuzuli altta kalır mı, yapıştırır cevabı:

Vur tekmeyi, çıksın ruhi…

…

Asıl adı Mehmet (Mehemmed) bin Süleyman olan şair; Kerbela’da, Irak’ta doğmuş olup Yedi Ulular" olarak bilinen şairler arasındadır. Leyla ve Mecnun mesnevisi en meşhur eserlerindendir.

Fuzuli kelimesi; gereksiz, lüzumsuz anlamına da gelmektedir…

3- NEFİ, TAHİR EFENDİ ve KELB

Divan edebiyatının en şiddetli hicivlerini yazmış ve bu uğurda kellesini bile vermiş olan Nefî’ye zamanının önde gelen şahsiyetlerinden Tâhir Efendi kelb (köpek) demiş. Bunu duyan Nefî şu dörtlüğü yazmış:

"Bana kelb demiş Tâhir Efendi

İltifatı bu sözde zahirdir.

Mâliki mezhebim benim zira

İtikadımca kelb Tâbir’dir."

(Tahir Efendi bana köpek demekle açıkça nezaket göstermiştir. Çünkü ben Maliki mezhebindenim, benim mezhebime göre de köpek temizdir.)

4- NABİ, URFALI HEMŞERİSİ ve SULTAN

Ünlü divan şairi Nâbî (1642-1712) aslen Urfalıdır. İstanbul’da tahsil terbiye görüp iyi bir şair olduğunu duyurmasından sonra, Urfa’dan bir tanıdığı İstanbul’a kendisini ziyarete gelmiş.

Urfalı bu vatandaş, Nâbî’nin saraya gidip geldiğini, padişahın dostluğunu kazandığını görünce kendisini de bir defa saraya götürmesini, padişahı göstermesini istemiş.

Nâbî, hemşerisini, söz ve davranışlarına dikkat etmesi, kendisini mahcup etmemesi konusunda uyararak götürmeyi kabul etmiş.

Saraya gidip huzura alındıklarında, padişah, Nâbî ile birlikte misafirine de itibar göstermiş. Bu arada kendilerine lokum ikram ettirmiş. Nâbî’nin hemşerisi lokumu alıp cebine koymuş. Ayrılırken de lokum bulaşığı elleriyle padişahın elini tutup öpmüş. Nâbî, hemşerisinin tutumundan son derece mahcup olmuş. Bu olay üzerine şu beyti söylemiş:

"Nâbî’yi Nâbî yapan hüsn-i nazar,

Urfa’nın köylüsünde nezaket ne gezer!"

Hüsn-i nazar: Kibarlık, nezaket.

5- MOLLA CAMİ ve BİR ŞAİR RÜYASI

Kendini şair zanneden biri, Molla Cami'ye gelip:

Dün gece Hızır (a.s.) rüyamda ağzının tükürüğünden bir parça benim ağzıma verdi, demiş.

Bu sözüyle kendisinin çok büyük bir şair olduğunu anlatmak isteyen kişiye, Molla Cami şöyle demiş:

Hayır! Öyle değil, aslında Hızır (a.s.) senin yüzüne tükürmek istemiş; ama o esnada senin ağzın açık olduğu için tükürük yüzüne geleceğine ağzına girmiş...

6- HARUN REŞİD ve SANATÇININ İHSANI

Bir gün Halife Harun Reşid'in huzurunda devrin musikişinaslarından olan İbrahim Musuli Efendi yeni bestelediği bir güfteyi okur.

Okunan bu güfte halifenin çok hoşuna gittiği için:

Çok güzel, der. Allah sana ihsan etsin."

Bunun üzerine İbrahim Musulî Efendi, şöyle der:

Allah'ın bize ihsanı sizin vasıtanızladır efendim."

Bu söz halifenin çok hoşuna gider ve üzerine düşeni yerine getirir.

7- HOVARDA ŞAİR ve KANUNİ

Kanunî Sultan Süleyman bir gün şehri gezerken birçok şair gibi sevgilisine her şiirinde ayrı beldeleri hibe eden bir şairi son derece pejmürde bir kılıkla görünce hafifçe gülümser ve ona şöyle der:

"Eee, sevgilinin bir benine Semerkant ile Buhara’yı verecek kadar hovardalık edenin sonu işte budur…

Ben bir beldeyi alıncaya kadar bin bir zorluk çekiyorum. Sen ise her mısraında beşini onunu kolayca harcıyorsun."

8- ŞAİR ÇAKERİ, BAYEZİD ve AK SAKALLAR

Şairliği ile de meşhur olan Çâkeri, Sultan Bayezid'in sancak beylerinden biridir. Çâkeri, geçirdiği bir hastalık nedeniyle sakalı ak olmuştu. O da bu duruma üzülüp sakalını boyarmış. Günün birinde Sultan Bayezid böyle yapmasının sebebini öğrenmek için sorduğunda Çâkeri, şöyle yapmış açıklamasını:

Devletli Padişahım, muhakkak ki ben yaşımı biliyorum; ama sakalım yalan söylüyor. Bu yüzden ben de sakalıma kara çalmakla ondan intikam alıyorum.

9- NAMIK KEMAL ve DEVLET ADAMLARI

Namık Kemal, hayatı boyunca sadece dokuz ay okul yüzü görmüş. Okula devam ederken dedesi Abdüllatif Paşa’nın konağında kalır. Konağının hemen yakınındaki Valide Mektebi’nin, bilge ve şiir yazan öğretmeni Şakir Efendi görgüsü, bilgisi ve şaşırtıcı belleğiyle dikkatini çeken Kemal’e özel bir ilgi gösterir. Kemal de öğretmenine bağlanır, derslere sarılır. 

Bir gün, bir tören dolayısıyla, Padişah Abdülmecid’in okulu ziyaret edeceği öğrenilir. Şakir Efendi elinde, içinde 70 beyitlik bir kasidenin yazılı olduğu bir defterle, Kemal’e:

Oğlum, sana şimdi uzun bir kaside okuyacağım, dikkatle dinle. Sonra bunu ezberlemen için sana vereceğim, ezberleyecek ve padişah okula geldiğinde huzurunda okuyacaksın, der. 

70 beyitlik kasideyi ağır ağır okuyarak tamamlayan Şakir Efendi, elindeki defteri Kemal’e uzatarak:

Al bakalım, adamakıllı ezberle, der. Kemal kendisine uzatılan defteri almak yerine:

Hacet yok hoca efendi, siz söylerken ben ezberledim, isterseniz okuyayım, der. Hoca efendinin hayret dolu bakışları arasında kasideyi baştan sona okur, sonra da:

Ezberimde ama padişahın karşısında okuyamam, der. Hoca Efendi, şaşkınlıkla:

Neden oğlum? diye sorunca, cevabı şöyle olur:

Çünkü kalabalık ve padişah karşısında sıkılırım, utanırım.

Gözlerini Kemal’in gözlerine diken Şakir Efendi, son derece inandırıcı bir sesle:

Ne, utanıyor musun? Oğlum, onların hepsi mezar taşı, mezar taşı… Hiç mezar taşlarından utanılır mı?"

Hocasına çok inanan Kemal’in kendine güveni gelir ve gerçekten de Sultan Abdülmecid’in önünde 70 beyitlik kasideyi hiç takılmadan okur.

Bu anısını sık sık anlatan Namık Kemal, sözlerini şöyle tamamlar:

Sonra da... Bütün ömrümde gördüğüm padişahlara, vezirlere filan bir mezar taşından fazla önem vermedim.

10- ALİ PAŞA ve NAMIK KEMAL

Fuat Paşa gibi, devrin en tanınmış devlet adamlarından biri de Âli Paşa (Mehmet Emin Âli