ISI VE SICAKLIK

Gne nlar yer yzne ulanca, zerine dt ta, toprak, su gibi maddeler snr; nlarn bir ksm sya dnr. Yazn ok snan ta, kum, toprak gibi maddelerin scakl artndan zerine plak ayakla basamayz. Istlan bakr tencerenin de bir sre sonra scakl artarak, elimizi yakacak duruma gelir. Yeteri kadar stlm olan odun ya da kat paras ise tutuur.

Petrol rnleri, odun, kmr gibi yaktlarn yaplarndaki enerji, bu yaktlar yandnda sya dnr. Elektrik enerjisi, maddenin i enerjisi, k enerjisi, ses enerjisi, gne enerjisi gibi s da bir enerji eididir. Yemek piirmede, snmada, makinelerin, motorlarn, fabrikalarn,santrallerin altrlmasnda bu sdan yararlanrz. Is enerjisini retebilmek iin nce dier bir enerji trnn tketilmesi gerekir. Sz gelii kmr yanmadan s enerjisi elde edemeyiz. Yanma srasnda kmrdeki kimyasal enerji s enerjisine dnr.

Elektrik enerjisi; elektrik oca, t, stc, frn gibi aralardaki tellerde sya dnr. Biz de bu enerjiyi eitli ilerimizi yapmada kullanrz.

Maddeler kat, sv ve gaz olmak zere halde bulunurlar. Her halde de maddelerin molekllerinden ve atomlardan olutuunu biliyoruz.

Kat bir maddenin moleklleri bulunduklar yerde titreim hareketi yapar. Svnn moleklleri birbiri zerinde kayarak yer deitirirler. Gazlarda ise molekller bulunduklar kabn iinde bamsz olarak her yne hareket ederler. ster kat, ister sv, ister gaz halinde olsun, belli scaklktaki her maddenin molekl ve atomlar hareketlidir.

Molekl ya da atomlar deiik hzlarla hareket ettiklerinden hepsinin hzlar birbirine eit deildir. Buna gre her atom ya da molekln ortalama bir kinetik enerjiye sahip olduunu syleyebiliriz. Her bir molekln sahip olduu kinetik enerjinin deeri ok kktr. Bu nedenle tek tek molekllerin kinetik enerjilerini hissedemeyiz. Herhangi bir maddeyi oluturan molekllerin says olduka fazladr.

Byn molekllerin sahip olduu kinetik enerjilerin toplamn o maddeyi oluturan molekl saysna bleriz. Bylece molekl bana den ortalama kinetik enerjiyi elde ederiz. Bu da bize o maddenin scakl hakknda bir fikir verir. Molekllerin hareketleri arttka, kinetik enerjileri artar. Bu ise molekl bana den ortalama kinetik enerjinin; ksaca scakln artmasdr. Buna gre scaklk bir maddedeki molekllerin ortalama kinetik enerjileri ile ilgili bir byklktr.

Bir maddeye s verildiinde molekllerin hareketi hzlanr ve kinetik enerjileri artar. Ksaca molekller kinetik enerji kazanr. Bylece s enerjisi kazanan maddelerin scaklklar ykselir. Souyan maddelerde ise molekllerin hareketi yavalar. Bu da molekllerin kinetik enerjilerinin azalmas demektir. Is enerjisi kaybeden maddelerin scaklklar der.

SICAKLIK

Bir cismin ne kadar scak olduunun lsdr. Derideki duyu alclarnn yardmyla bir cismin scakl konusunda kabaca da olsa bir izlenim denebilir. Ama scakln tam olarak bilinmesinin gerektii ilerde ya da derinin dayanabileceinden daha scak ve daha souk cisimlerin lmnde termometre kullanlr. Sanayi frnlarndaki gibi ok yksek scaklklarn lmnde ise pirometrelerden yaralanlr.

Termometrenin zerinde bir scaklk lei vardr. Pek ok lkede kullanlan Celsius leine gre, buzun erime noktas 0 derece, suyun kaynama noktas 100 derecedir. Bugn ABD`de kullanlmakta olan Fahrenheit leine gre buzun erime noktas 32 derece, suyun kaynama noktas ise 212 derecedir. Kelvin ise bilim adamlarnn kullanr.

Bir cismin scakl molekllerinin titreim hzna baldr. Moleklleri ne kadar hzl titreirse cisim o kadar scak, ne kadar yava titreirse cisim o kadar souk olur. Molekller hareket halinde olduklarndan kinetik enerjiyi sahiptir. Bir cismin scakl molekllerinin ortalama enerjisini gsterir. Eer herhangi bir cisim, molekllerinin tamamen hareketsiz hale gelecei ve tm hareket enerjilerini yitirecei bir noktaya kadar soutulabilseydi, byle bir noktada artk hibir i enerji bulunmazd. Hibir cisim bundan daha souk olamaz.

Dier btn memeliler ve kularda olduu gibi, insan vcudu da evre scaklndan bamsz olarak belli bir scakl korur ve bu scaklk pek az deiir. nsann normal vcut scakl 36,9 santigrat derecedir. Normal vcut scakl insandan insana ve lmn yapld vcut blgesine gre ok hafif bir deiim gsterir.

Scakln llmesi

Kaynamakta olan aydanla elinizi dokunmaktan saknrz. nk onun ok scak olduunu ve elimizi yakacan biliriz. Bir buz parasn elimize aldmzda elimizin dn hisseder, buzun ok souk olduunu belirtiriz. Buna gre bir maddenin scak ya da souk olmas, onun scaklk derecesi ile ilgilidir. Scak olan bir maddenin scaklk derecesi yksek, souk olann ise scaklk derecesi dktr.

ki maddeden hangisinin scak ya da souk olduunu dokunma duyumuzla anlayabiliriz. Fakat her scakl lmede dokunma duyumuz yeterli olmayabilir. Dokunma duyumuzun dayanabilecei scaklk derecesine kadar olan scaklklar ile ilgili kabaca bir fikir ediniriz. Bunu da scak, souk, lk biiminde belirtiriz. Dokunma duyumuzu kullanarak saysal bir deer vererek yanlma ihtimali yksektir.

Bu nedenle scaklk llrken, kesin ve doru deerler veren aralar kullanlr. Bir maddenin scaklk derecesini sayyla gsterebilen bu aralara termometre ad verilir. Termometre eitleri Isnnca genlemeleri scaklkla orantl olan kat, sv, gaz maddelerden eitli termometreler yaplmtr. ok yaygn olarak kullanlan svl ve metal termometrelerdir. Svl Termometreler:

Svl termometrelerde genlemeleri byyen ve scaklkla orantl olan svlar kullanlr. nce cam boru iindeki sv; cva ise cval termometre, alkol ise alkoll termometre adn alr. Cva 39 santigrat derecede donar, 357 santigrat derecede kaynar. Cval termometreler ile 39 santigrat derece ile 357 santigrat derece arasndaki scaklklar lebiliriz.

ok souk k gnlerinde bu termometreler kullanlmaz. Bunu yerine donma scakl daha dk olan alkoll termometreler kullanlr. nk alkol yaklak olarak-115 santigrat derecede donar. Bu termometreleri kutuplarda kullanmak mmkndr. Ancak klcal boru iindeki svnn iyi grlebilmesi iin krmz, mavi, sar vb. renkli boya maddeleri ile boyanmas gerekir. Svl termometreler kullanldklar yerlere gre eitli isimler alrlar. Duvar termometresi, laboratuar termometresi ve hasta termometresi gibi.

Hasta Termometresi:

Cval bir termometredir. Vcut scakln lmede kullanlr. 35 santigrat derece ile 42 santigrat derece arasndaki scaklklar 1/10 incelikle ler. Bu termometrelerin haznesi ile klcal borunu birletii yerde bir boum bulunur. Vcut scakl lldkten sonra termometre sapndan tutularak sallanr. Neden? Yeni bir lmeye hazr olan termometre az ii ya da koltuk altna konularak vcut scakl llr.

Metal Termometre:

Cval ve alkoll termometreler ile llemeyen scaklk derecelerini lmek iin metal termometreler kullanlr. Metal termometreler ile 1600 santigrat dereceye kadar olan yksek scaklklar llebilir. Fabrika ve frnlar kullanld yerlerdir.

GNLK HAYATIMIZDA ISI VE SICAKLIK

Bir kibrit alevi ile yemeimizi piiremeyiz. Genellikle evlerimizdeki ocaklarda 12 kglik tpler iinde svlatrlm petrol gaz kullanrz. Bu tp iindeki gaz yandnda yaklak 40 gn yemeimizi piirebiliriz. Ayn gaz verdii s ile odamz 7-8 gn stlabilir. nk tpn iindeki s kibrit alevinin verdii sdan ok fazladr. Bir ton ta kmrnn verdii s, iki ton linyitin verdii sdan daha fazladr. Bu yzden ton bana fiyat linyitin iki kat da olsa linyit yerine ta kmr alan karldr.

Bir Cismin Scaklnn Artmasn Salayan Fiziksel Enerji:

ISI

Is bir cismin scaklk derecesini belirten enerjidir. Is miktaryla scaklk doru orantldr. Bir cismin zerindeki s arttka o cismin scakl da artar.

Fizik biliminin byk dallarndan biri de s blmdr. Dnyamzda geen hemen hemen her olayda s nemli bir yer tutar, insanlarn yer yznde ilk olarak karlatklar tabiat olaylarndan biri de s olmutur.

nsanlar, tabiat olaylarnn sebeplerini, kanunlarn aratrmaya baladktan sonra, snn ne olduunu da merak ettiler. nceleri sy bir cisim sandlar. Ancak deneyler snn arlnn olmadn gsteriyordu. Istmadan nce, sttktan sonra tarttklar cisimlerin arlnda bir deiiklik grmediler.. Is zerinde Deneyler: Bu deneylerden ilkini aslnda Amerikal olan, bamszlk savanda ngilizleri tuttuu iin sonradan ngiltereye kaan Kont Rumford yapt.

Eskiden toplar silindir biimindeki demirlerin ortasn oyarak yaparlard. Bu delme ilemi srasnda yem demir sinindir hem de delii aan torna kalemi snr. Bu olaya dikkat eden Rumford s cisminin nereden geldiini aratrd. Topun evresine s geirmeyen kee sard, gene s meydana geliyordu. Kalemin hzn arttrd, scaklk daha ykseldi. Bu gzlem sonunda Rumford u sonuca vard: darya kar yaltlm bir cisim kendi kendine bir cisim douramaz: yleyse s bir cisim deil harekettir. RNEKLER : 1- Yanan kibrit p ile deniz suyunun scaklklarnn karlatrlmas : Kibrit pndeki bir molekln kinetik enerjisi, deniz suyunu oluturan molekllerden birinin kinetik enerjisinden fazla olaca iin kibrit pnn scakl deniz suyunun scaklndan fazladr.

2- Yanan kibrit p ile deniz suyunun slarnn karlatrlmas : Deniz suyundaki btn molekllerin toplam kinetik enerjisi, kibrit pndeki molekllerin toplam kinetik enerjisinden fazla olaca iin deniz suyunun ss kibrit pnn ssndan fazladr.