CANLILARDA BESLENME LKLER,BESN ZNCR,ENERJ PRAMD

EKOLOJ

Canl varlklarn birbiri ile ve bulunduklar ortamla ilikilerini inceleyen bilimdir. Ksaca evre bilimi demektir. Tm canllarn birbiri ve cansz ortamla olan her trl alveriine ekolojik ilikiler denir.

EKOLOJK DENGE

Canllarn birbirleri ve evreleri ile olan ilikilerinin salkl bir ekilde salanmas veya srdrlmesine ekolojik denge denir. Bunun aksine bir durum ekolojik dengenin bozulduu anlamna gelir. Canl varlklar, canl ve cansz evreleriyle eitli karmak ilikiler kurarak yaamlarn srdrrler ve bylece ekolojik sistemleri olutururlar. Ekosistem olarak isimlendirilen bu karmak sistem Belli bir blgede yaayan ve birbirleriyle devaml etkileim iinde olan canllar ile bunlarn cansz evrelerinin oluturduu bir btn eklinde tanmlanr. Bykl ok deiik olan tm ekosistemlerin eleri ve ilevleri ayndr. Orman, da, ova, ayr, hububat, doal hayvanlarn her biri ayr ayr ekosistemi oluturmaktadr.

Ekosistem

Ekosistem, belirli bir alanda bulunan canllar ile bunlar saran cansz evrelerinin karlkl ilikileri ile meydana gelen ve sreklilik arz eden ekolojik sistemlere ekosistem denir Ekosistemin ana grevi, kendi iindeki eitlilii devam ettirmek ve oradaki trlerin nesillerinin srdrlmesini salamaktr.

Ekosistemi oluturan eler, balca drt gurupta toplanr;

1-Cansz varlklar 2-Primer reticiler (yeil bitkiler) 3-Tketiciler 4-Ayrtrclar

1-Cansz varlklar
Edafik Faktrler; ( Anata, toprak), Yerekiller Faktrleri ( Arazi eimi, denizden ykseklik, bak ve arazi yz ekli), klim Faktrleri ( Is, k, nem, hava hareketleri), Kimyasal Faktrler (Organik bileikler, oksijen, karbondioksit)

2-Primer reticiler (yeil bitkiler)

Fotosentez ksaca yeil bitkilerin besinlerini yapma ilemidir. 6H2O +6CO2 +IIK ------------------->C6H12O6 + 6O2 kendi besinlerini kendileri yaparlar(birincil reticiler)

3-Tketiciler

(1. derecede tketiciler (ot oburlar) ve 2. derecede tketiciler (etoburlar) olarak iki gruba ayrlr. (bitkisel ve hayvansal maddeleri yiyenler)

4-Ayrtrclar

(bakteri ve mantarlar) (Bunlar l canl paralarn ayrtrarak hayatlarn srdrrler ve organik maddeleri ayrtrr ve bunlarn anorganik elementlere daha sonra yeniden, fotosentez yapan bitkilerin alabilmesi iin aa karr. Ekosistem iinde yer alan bu unsurlar arasndaki madde ve besin dolam ile kendi yeniler ve besler. Mevcut ekosistemin bozulup ortadan kalkmas ve daha sonra bozulan bu ekosistemin yerine yeni bir ekosistemin olmas olayna skseyon (yerini alma- ardllk) denir.

CANLILARDA BESLENME EKLLER

Hcredeki besinlerin metabolizmada kullanlmasna beslenme denir. Btn canllarda ortak olarak gerekleir.

1.retici Beslenme (Ototrofluk)

Organik besin ihtiyacn fotosentez yaparak karlamadr. Hcrelerinde tadklar klorofiller yardmyla gne enerjisini emerek organik besin yaplmasnda kullanrlar. rettikleri besinin bir ksmn yaam olaylarnda kullanrken bir ksmn da yedek olarak depolarlar. Yeil bitkiler, glena, mavi yeil alg ve baz bakteriler bu gruba girerler.

2. Tketici Beslenme (Heterotrofluk)

Organik besin ihtiyacn dardan hazr alarak karlanmasdr. Beslenme de kullandklar kaynaa gre drt alt grubu bulunur. A. Otul beslenme B. Etil beslenme C. Hem otul hem etil beslenme D. rkl beslenme (Saprofitlik)

A. Otul beslenme
Besin ihtiyacn bitkisel besinlerden karlarlar. Bitkilerin kk, gvde, yaprak, meyve ve tohumlarnda depolanm olan besinleri kullanrlar. Az ve sindirim kanallar otlarn sindirimini salayacak ekilde farkllamtr. Azlarnda az dilerin says fazla olup yzeyleri de genilemitir. Sindirim kanallar otlarn sellozunu paralayabilmek iin etillere oranla daha uzun yapdadr. At, inek, kei, koyun, sere, ekirge, kelebek, aa kakan bu gruba girer.

B. Etil beslenme
Besin ihtiyacn hayvansal kaynaklardan karlarlar. Hayvansal organizmalarn vcudunda depolanm olan besinleri kullanrlar. Az ve sindirim kanallar etlerin paralanmasn salayacak ekilde farkllamtr. Azlarnda kpek ve kesici dileri gelimi yapdadr. Sindirim kanallar otullara gre daha ksadr. Aslan, ahin, ylan, kpek bal, kurbaa, akrep, bit, kurt, tilki, kartal, timsah bu gruba girer.

C. Hem otul hem etil beslenme

Besin kayna olarak hayvansal ya da bitkisel kkenli organizmalar kullanrlar. Az ve sindirim kanallar hem etil hem otul beslenecek ekilde farkllamtr. nsan, ay, kaplumbaa, evcil kedi ve kpek, karga, tavuk, fare ve baz balklar bu gruba girer.

D. rkl beslenme (Saprofitlik)

Besin ihtiyacn lm canllarn vcutlar ve sindirim atklarn kullanarak karlarlar. Az ve sindirim kanallar yoktur. Besinleri vcut dnda rterek sindirir ve emerler.

rkl beslenen canllar ounlukla toprak yzeyinde ve iinde bulunurlar. rtme faaliyeti sonucu evrede bulunan canl kalntlarn ayrtrarak topraa kartrrlar. Bylece doal temizlik salanr. Topran mineral orannn artmasn salar. Bakterilerin byk bir ksm, kf mantarlar, apkal mantarlar ve maya mantarlar bu gruba girer.

BESN ZNCR

Ekosistemdeki enerjinin birincil kayna gnetir. Dnyadaki tm canllar yaamlarn srdrebilmek iin enerjiye ihtiya duyarlar. Canllar aras ilikinin temelinde beslenme bulunur. Ekosistemdeki madde ve enerji nakli organizmalar arasnda grlen besin zinciri yoluyla olur.

ENERJ PRAMD

Besin zincirinin her bir halkasndaki canllarn birey saylarnn karlatrlmasyla enerji piramidi oluur. Bu nedenle enerji piramidinin ilk katnda reticiler ve son katnda yrtc canllar bulunur. rkller her bir katla iliki halindedir.

Enerji piramidinde, aadan yukarya doru her kattaki; Canl says azalr, Tr says azalr, Toplam besin ve enerji miktar azalr, Vcutta biriken artk oran artar, eklinde deimeler grlr. NOT: Enerji piramidin her bir katndaki besin ve enerjinin bir ksm canlnn yaamnda kullanlrken depo edilen miktar sonraki katlara aktarlr.
Besin Zinciri ve Enerji Piramidinin Bozulmas; Doal ortamlardaki ar deerdeki olumsuz deime ve gelimeler ekosistemlerdeki canl yaamn ve dzenini bozar. Salgn hastalklar, ar avlanmalar, iklim artlarnn deimesi, kuraklklar, don, sel, deprem, frtna, kimyasal - biyolojik ve nkleer kirlenmeler besin zincirinin ileyiini bozar.

ENERJ AKII

Gne ekosistemlerin tek enerji kaynadr. Baz canllar doal enerjiden faydalanarak rettikleri maddeleri besin zinciri yoluyla dier canllara vermek suretiyle enerji akn salarlar.

Enerji ak iki aamada gerekleir.

Birinci aamada yeil bitkiler gne enerjisini fotosentez yoluyla kimyasal enerjiye evirerek besinsel rnlerde depolar. Bitki dokularnda organik madde olarak depolanan bu enerjinin bir ksm, bitkilerin yaamlar iin kullanlr, dier ksm beslenme yoluyla ot obur hayvanlarn vcuduna geer. kinci aamada ise hayvanlar bu bitkileri ve birbirlerini yiyerek gerekli enerjiyi salarlar, AOtullar da besin yoluyla aldklar bu enerjinin bir ksm kendi yaamlar iin enerji eklinde kullanlr; kalan ksmn depolar ve otobur hayvanlar yiyen etobur hayvanlara aktarlr. BEtillerde ot oburlar ve birbirlerini yiyerek bu depolanm organik maddeyi enerji retimi, byme, gelime ve retimi iin kullanr. Besin zincirinin son halkasn ayrtrclar (paralayclar) oluturur. Ekosistemlerin ounda enerjinin nemli bir ksm ayrtrclar tarafndan kullanlr. Bunlar canl artklarn (ceset, dk vb.) ayrtrarak organik maddeleri, mineralleri ayrtrarak inorganik maddelere dntrrler ve tekrar topraa iade ederler. Bu norganik maddeler ve minerallerde yeil bitkiler tarafndan alnarak tekrar organik maddelere evrilirler. Bylece, son tketicilere doru srekli ve tek ynl bir enerji ak salanr. Zincirin her balants yiyecek dzeyi olarak bilinir. Bylece tabiattaki madde dngs devam eder. nsan genellikle besin zincirinin son halkasdr.