Kurtuluş Cephesi, Sayı: 130, Kasım-Aralık 2012

http://www.kurtuluscephesi.
com YIL: 23 SAYI: 130 Kasm-Aralk 2012

KURTULU CEPHES
Anti-Emperyalist ve Anti-Oligarik Mcadelede
Zafer Bizim Olacaktr!
lm Cezas
Karl Marks
Ekonomi-Politik Nedir?
Ekonomik Tahliller
Ne e Yarar?
ABD, FED,
Q1, Q2, Q3...
Altn Oyunu
Tketicinin
Tketimi
Bra Ersanl, Asl Aydntaba, Halil Ergn
Ve Birgnn Kahramanlar
Maailecek Kk-Burjuvalar
KURTULU CEPHES Kasm-Aralk 2012
KURTULU CEPHES
SORUMLU: Sezai Grr
Yazma Adresi:
Postfach 1414
55504 Bad Kreuznach / Deutschland
http://www.kurtuluscephesi.com
http://www.kurtuluscephesi.org
http://www.kurtuluscephesi.net
http://www.kurtuluscephesi.de
E-Posta Adresi:
kurcephe@kurtuluscephesi.org
Bu say LKER Matbaasnda baslmtr. Bask Tarihi: 7 Aralk 2012
LM CEZASI
KARL MARKS
EKONOM-POLTK
NEDR?
EKONOMK
TAHLLLER
NE E YARAR?
ABD, FED,
Q1, Q2, Q3...
ALTIN
OYUNU
TKETCNN
TKETM
BRA ERSANLI,
ASLI AYDINTABA,
HALL ERGN
VE BRGNN KAHRAMANLARI
MAALECEK KK-BURJUVALAR
Karl Marksn
18 ubat 1853de
New-York Daily Tribunede
yaynlanm yazs.
Genel olarak ekonomi-politiin, zel
olarak marksist ekonomi-politiin ne
olduunu ve ekonomik tahlillerin
ilevini irdeleyen bir yaz.
ABD Merkez Bankasnn (FED) Parasal
Genileme politikas ve bunun dnya
ekonomisindeki yanslar.

ABDnin rana ynelik ekonomik
yaptrmlarn delmek iin AKP iktida-
rnn oynad altn oyunu.
Borla yaayan, borla tketen ve
srekli borlar artan kredi kartl
yaamn son durumu.
Yetmez, ama evetilerden yeni
yandalara ve Birgn gazetesinde
yazmaya niyetlenen kk-burjuva
aydnlarnn kaypakl zerine bir
deerlendirme.
3
6
17
25
28
31
Kasm-Aralk 2012 KURTULU CEPHES
3
lm Cezas
Karl Marks
25 Ocak [1853] tarihli The Timesta, Amatr dam balkl aa-
daki yorum yaynland:
Genellikle lkemizde, her kamuya ak infazn ardndan,
grnte bilinen bu ceza infaznn olgunlamam ve hastalk-
l zihinler zerinde sahip olduu gl etkisi sonucu, bir dizi
asarak intiharn ve lmcl kazann takip ettii grlmtr.
The Timesn bu yorumun rnei olarak ileri srd baz olaylar-
dan birisi, Sheffieldde, Barbourun infaz konusunda dier delilerle ko-
nutuktan sonra kendisini asan bir deliye ilikindir. Dier bir olay da
kendisini asan 14 yandaki bir ocua ilikindir.
Bu olaylar listesinin desteklemeyi amalad ve makul insanlar
hi de tatmin etmeyen bu reti, lm cezasnn toplum tarafndan ul-
tima ratio (son are) olarak yceltildii bir ortamda, cellatn dorudan
yceltilmesinden baka bir ey deildir. Ba gazetenin ba makale-
sinin yapt da budur.
The Morning Advertiser, 1849 ylnn 43 gnne ilikin, bazlar ok
ac olan, ama The Timesn kanl mantn ve cellada olan sevgisini
eletiren u ilgin verileri sunuyor:
dam Edilenler Cinayetler ve ntiharlar
Millan 20 Mart Hannah Sandles 22 Mart
M. G. Newton 22 Mart
Pulley 26 Mart J. G. Gleeson Liverpoolda 4 cinayet 27 Mart
Smith 27 Mart Leicesterda cinayet ve intihar 2 Nisan
Howe 31 Mart Zehirleme 7 Nisan
W. Bailey 8 Nisan
Landick 9 Nisan Anne katili J. Ward 13 Nisan
Sarah Thomas 13 Nisan Yardley 14 Nisan
Baba katili Doxey 14 Nisan

ki ocuunu ldren ve intihar eden J.
Bailey
17 Nisan
J. Griffiths 18 Nisan Charles Overton 18 Nisan
J. Rush 21 Nisan Daniel Holmsden 22 Nisan
Bu tablo, The Timesn kabul ettii gibi, sadece intiharlar deil, ay-
n zamanda sulularn idamna yol aan ok korkun cinayetleri de
ortaya koymaktadr. Makale, bu barbar teoriyi mazur gsterecek tek
bir kant ya da bahane ortaya koymasa bile artcdr.
Uygarlyla vnen bir toplumda, lm cezasnn adil ya da uygun
olduunu kantlayacak bir ilke bulmak, btnyle olanaksz deilse
4
de, pek gtr. Genellikle ceza, ya bir yola getirme ya da bir yldrma
arac olarak savunulmutur. Peki ama, siz bakalarn yola getirmek ya
da yldrmak iin, ne hakla beni cezalandryorsunuz? stelik, Kabilden
beri dnyann cezayla ne yola geldiini, ne de yldn tam bir kant-
lamayla gsteren ne tarih vardr, ne de istatistik diye birey vardr. Tam
tersine, soyut hak asndan, soyut olarak insan onurunu tanyan bir
tek ceza teorisi ortaya konulmutur; bu, zellikle Hegelin daha kat
bir formle balad biimde Kantn teorisidir. Hegel yle der:
Ceza sulunun hakkdr. Onun kendi iradesinin bir eylemidir. Hak-
kn inenmesi, sulu tarafndan kendi hakk olarak ilan edilmitir.
Onun suu hakkn olumsuzlanmasdr. Ceza, bu olumsuzlanmann
olumsuzlanmasdr ve dolaysyla sulunun kendi istei ve kendisinin
zorlad hakkn bir onaylanmasdr.
Bu formlde kukusuz aldatc birey vardr; bu da, Hegelin sulu-
ya yalnzca bir nesne, adaletin bir klesi olarak bakacak yerde, onu
zgr ve kendi kendini belirleyen bir varlk durumuna ykseltmesidir.
Byle olmakla birlikte, soruna daha yakndan bakarsak, Alman idea-
lizminin, ou baka durumlarda olduu gibi, burada da, toplumun
kurallarna akn (transcendantal) bir yaptrm eklediini farkederiz.
Gerek itileri ve stnde bask yapan eitli toplumsal koullaryla bir-
likte bireyin yerine zgr irade soyutlamasn insann bir ok niteli-
inden birini, insann kendisinin yerine geirmek bir aldanma deil
midir? Cezay sulunun kendi iradesinin bir sonucu sayan bu teori, yal-
nz eski jus talionisin (ksasn), gze gz, die di, kana kann me-
tafizik bir ifadesidir. Btn sz oyunlar bir yana braklp aka konu-
ulacak olursa, ceza, toplumun nitelikleri ne olursa olsun canalc
nem tayan koullarnn inenmesine kar bir kendini savunma
aracndan baka birey deildir. yi ama, kendini savunmak iin cel-
lattan daha iyi bir ara bilmeyen ve kendi vahetini dnyann en ile-
ri gelen gazetesinde ebedi hukuk diye ilan eden toplum, nasl bir du-
rumdadr ki?
Bay A. Qutelet, LHomme et ses Facults (nsan ve Yetileri) adl s-
tn nitelikli bilgince yaptnda unlar syler:
Korkun bir dzenlilikle dediimiz bir bte var hapis-
haneler, zindanlar ve daraalar btesi ... Hatta, yllk doum
ve lmleri nasl nceden bilebiliyorsak, hemen tpk onun gi-
bi, ka kiinin elini hemcinslerinin kanna boyayacan, ka-
nn kalpazanlk edeceini, kann zehir kullanacan da imdi-
den kestirebiliriz.
Gerekten de, Bay Qutelet 1829da yaymlanan bir su olaslkla-
r hesabnda, 1830 ylnda Fransada ilenen sularn yalnzca tutarn
deil, btn eitlerini de, artc bir kesinlikle nceden kestirmitir.
Toplumun belli bir ulusal kesiminde ortalama bir su tutarn yaratan
eyin, bir lkedeki zgl siyasal kurumlar olmaktan ok, genel olarak,
ada burjuva toplumunun temel koullar olduu Quteletnin 1822-
24 yllar iin yapt tablolardan grlebilir. Amerika ve Fransadaki yz
hkm giymi suluya bakalm.
Ya Filedelfiya (ABD) Fransa
21 ya alt 19 19
21-39 44 35
20-40 23 23
40dan byk 14 23
Toplam 100 100
5
Bu durumda, eer geni apta gzlemlenen sular, tutarlar ve s-
nflandrlmas bakmndan byle fizik olgularnn dzenliliini gsteri-
yorlarsa, eer Bay Quteletnin dedii gibi iki etken nedenden (fizik
dnya ile toplumsal sistem) hangisinin etkisini daha byk bir dzen-
lilikle ortaya koyduuna karar vermek g oluyor ise o zaman, yal-
nzca yenilerine yer amak iin bir sr suluyu idam eden cellad
gklere karmak yerine, bu sular treten dzenin deitirilme yol-
lar stnde derin derin dnmek zorunluluu yok mudur?
KARL MARKS
Capital Punishment Marks-Engels, Toplu Yaptlar,
New-York Daily Tribune Cilt: 11, s. 495-497
18 ubat 1853
o
Franszca economie politiqueden Trk-
eye yanl bir eviriyle giren ekonomi-po-
litik deyimi, tam karl olarak politik
ekonomidir. Yani politikaya ait ekonomi
anlamna gelir. Politika (siyaset) ise, Marksn
Ekonomi Politiin Eletirisine Katkda ifa-
de ettii gibi, maddi hayatn retim tar-
z tarafndan koullandrlan alandr. Trk-
e karlyla politika, devlet ilerini dzen-
leme ve yrtme sanatdr.
1
Bu anlamyla
ekonomi-politik (politik ya da siyasal eko-
nomi), devlete ilikin ekonomi demektir.
Marks mlkiyet ilikilerini retim ilikile-
rinin hukuki ifadesi
2
olarak tanmlarken,
ekonomi-politiin salt ekonomik ilikiler ala-
nyla (altyap) snrlandrlamayacan, tm
toplumsal ve siyasal ilikileri kapsamas ge-
rektiini ortaya koymutur.
3

Ekonomi-politik, en geni anlam-
da, insan toplumunda maddesel ya-
ama aralarnn retim ve deiimi-
ni yneten yasalarn bilimidir. retim
ile deiim iki farkl ilevdirler. re-
tim, deiimsiz olabilir; ama deiim,
tanm gerei rnlerin deiimin-
den baka bir ey olmamasndan
1
TDK Szl.
2
Marks, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk.
3
Aratrmalarm, devlet biimleri kadar hukuki
ilikilerin de ne kendilerinden, ne de iddia edildii gi-
bi insan zihninin genel evriminden alamayaca, tam
tersine, bu ilikilerin kklerinin, Hegelin 18. yzyl n-
giliz ve Fransz dnrlerinin rneine uyarak sivil
toplum ad altnda toplad maddi varlk koullarn-
da bulunduklar, ve sivil toplumun anatomisinin de,
ekonomi politiin iinde aranmas gerektii sonucu-
na ulat. (Marks, Ekonomi Politiin Eletirisine Kat-
k, Giri.)
Ekonomi-Politik Nedir?
Ekonomik Tahliller
Ne e Yarar?
tr, retimsiz olamaz. Bu iki top-
lumsal ilevden her biri, byk l-
de kendine zg d etkilerin etkisi
altnda ve dolaysyla byk lde
kendi z ve zgl yasalarna sahip
bulunur. Ama te yandan, bu ilevler
birbirlerini her an koullandrr ve bir-
birleri zerinde ylesine bir etkide
bulunurlar ki bunlar, ekonomik eri-
nin apsis ve ordinat olarak adland-
rlabilirler.
nsanlarn retim ve deiim ko-
ullar lkeden lkeye ve her lkede
de kuaktan kuaa deiir. yleyse
ekonomi-politik de btn lkeler ve
btn tarihsel dnemler iin ayn ola-
maz.
4
Ekonomi-politik, belirli bir tarihsel d-
nemde ve belirli bir lkede (rnein ngil-
tere) retim ve deiim ilikilerinin incelen-
mesi (tahlil edilmesi) ve bu ilikilerin yasa-
larnn ortaya konulmasdr. Bylece ekono-
mi-politik, toplumsal lekte retim ilikile-
riyle; toplumsal retim ve deiim ilikile-
riyle urar. Bununla birlikte der Engels,
eitli insan toplumlarnn ilerinde retim
ve deiimde bulunduklar ve sonu olarak
rnlerin her kez ilerinde blldkleri
koullarn ve biimlerin bilimidir de.
5

Ama blmdeki farkllklarla
birlikte snf farkllklar da ortaya -
kar. Toplum, ayrcalkl snflarla yok-
sunlam snflar, smrclerle s-
mrlenler, egemenlerle ynetilenler
biiminde blnr ve ayn bir aire-
4
Engels, Anti-Dhring, s. 227.
5
Engels, Anti-Dhring, s. 231
Z
tin doal topluluk gruplarnn, evrim-
leri iinde balangta yalnzca ortak
karlarna (rnein Doudaki sula-
ma) gzkulak olmak ve da kar sa-
vunmalarn salamak iin ulam
bulunduklar devlet, bundan byle,
egemen snfn yaama ve egemen-
lik koullarnn ynetilen snfa kar
zorla srdrlmesi gibi bir eree sa-
hip olur.
Bununla birlikte blm, retim
ve deiimin salt edilgen bir sonucu
da deildir; o da tekiler zerinde et-
kili olur. Her yeni retim tarz ya da
her yeni deiim biimi, balangta
yalnzca eski biimler ile bunlara uy-
gun den siyasal kurumlar tarafn-
dan deil ama eski blm biimi
tarafndan da engellenir. Her yeni
retim tarz ya da her yeni deiim
biiminin, nce uzun bir savam
iinde, kendine uygun den bl-
m kendine balamas gerekir. Ama
belli bir retim ve deiim biimi ne
denli hareketli, geliime ve evrime ne
denli yatkn olursa, blm de iin-
den kt koullarn etkisinden kur-
tulduu ve daha nceki retim ve de-
iim biimi ile atma iine girdii
bir dzeye o denli abuk ular. Yu-
karda szkonusu edilen eski ilkel
topluluklar, d dnya ile ticaret ile-
rinde dalmalar sonucunu veren
servet farkllklar meydana getirme-
den nce, bugn bile Hintliler ve
Slavlarda olduu gibi, varlklarn bin-
lerce yl srdrebilirler. Buna karlk,
topu topu yz yllk bir gemii bu-
lunan ve ancak byk sanayinin or-
taya kmasndan sonra egemen du-
ruma geen modern kapitalist re-
tim, bu ksa zaman paras iinde,
blmde onu zorunlu olarak sonu-
na gtrecek olan elikiler bir yan-
da sermayelerin birka elde, te yan-
da da varlksz ynlarn byk kent-
lerde toplanmas yaratt.
Blm ile bir toplumun madde-
sel varlk koullar arasndaki ba,
her durumda yansmas halk igd-
snde dzenli olarak bulunacak den-
li doaldr. Bir retim biimi, evrimi-
nin ykselme izgisi zerinde bulun-
duu srece, kendisine uygun den
blm biimi tarafndan zarara u-
ratlm durumda bulunan kimseler
tarafndan bile alklanr. Byk sa-
nayinin ortaya kmas zamanndaki
ngiliz iileri gibi. Hatta bu retim bi-
imi toplum iin normal olarak kal-
d srece, blmden genellikle
herkes honuttur ve o anda egemen
snfn kendisi iinden ykselen pro-
testolar (Saint-Simon, Fourier, Owen),
ilkin smrlen yn iinde hibir
yank bulmaz. Ancak szkonusu re-
tim biimi ini izgisinin bycek bir
ksmn tamamlad, mrnn yar-
sn doldurduu, varlk koullar b-
yk lde ortadan kalkt ve ardl
gelip kapya dayand zamandr ki
ite ancak o zamandr ki gitgide da-
ha eitsiz bir biime gelen blm
haksz grnr; ite ancak o zaman-
dr ki yaam tarafndan alm olgu-
lar, lmsz denilen adaletin kars-
na arlr. Ahlaka ve hukuka bu ba-
vuru, bizi bilimsel bakmdan bir par-
mak bile ilerletmez; iktisat bilimi, ne
denli hakl olursa olsun, ahlaksal f-
ke iinde herhangi bir kant deil
ama yalnzca bir belirti grebilir. kti-
sat biliminin grevi daha ok, ortaya
kan toplumsal bozukluklarn bir
yandan varolan retim biiminin zo-
runlu sonular ama bir yandan da
balayan bozulmasnn belirtileri ol-
duklarn gstermek ve bozulan eko-
nomik hareket biimi iinde, retim
ve deiimin gelecekteki bu bozuk-
luklar ortadan kaldracak yeni rgt-
lenme elerini bulup karmaktr.
Ozan yaratan fke, bu bozukluklarn
betimlenmesinde ya da bu bozukluk-
lar yadsyan veya ssleyip-psleyen
egemen snfn hizmetindeki akak-
lara kar saldrda tam yerli yerin-
dedir. Ama her durumda ne denli az
tantlayc olduu, tm gemi tarihin
her dneminde bu fkeyi besleyecek
yeterince ey bulunmas basit gere-
inden de anlalabilir.
Bununla birlikte, eitli insan top-
lumlarnn ilerinde retim ve dei-
imde bulunduklar ve sonu olarak
rnlerin her kez ilerinde bll-
dkleri koullarn ve biimlerin bili-
mi olarak ekonomi politik, bu geni-
8
lemeyle henz yaratlacak bir ey
olarak kalr. imdiye dein iktisat bi-
limi olarak elimizde bulunan ey, he-
men tamamen kapitalist retim bii-
minin douu ve gelimesi ile snr-
lanr: Bu da retim ve deiimin fe-
odal biimlerinden arta kalanlarn
eletirisiyle balar, bunlarn kapitalist
biimlerle deimesi zorunluluunu
gsterir, daha sonra bu retim tarz-
n ve ona uygun den deiim bi-
imlerini olumlu anlamda, yani top-
lumun genel ereklerini kolaylatrma-
lar anlamnda aklar ve kapitalist
retim biiminin sosyalist eletirisi
ile, yani kapitalist retim biiminin
yasalarnn olumsuz anlamda ak-
lanmas, bu retim biiminin kendi
z evrimi tarafndan kendi kendini
olanaksz klan noktaya doru ynel-
diinin tantlanmas ile bitirir. Bu
eletiri, kapitalist retim ve deiim
biimlerinin, retimin kendisi iin git-
gide katlanlmaz bir engel durumuna
geldiklerini; bu biimler tarafndan
zorunlu olarak koullandrlan bl-
m tarznn gn gnden daha ekil-
mez bir snf durumu, gitgide daha az
ama gitgide daha zengin kapitalistler
ile says durmadan artan ve durumu
genellikle ktnn ktsne giden
varlksz emeki iiler arasnda her
gn daha da kzan bir kartlk do-
urduunu ve ensonu, kapitalist re-
tim biimi erevesinde yaratlm
ama bu retim biiminin artk ege-
menlik altna alamad youn ret-
ken glerinin, toplumun btn ye-
lerine, hem de durmadan artan bir
lde yaama aralar ve yetenek-
lerinin zgr bir gelimesini sala-
mak iin, planl bir elbirlii bakmn-
dan rgtlenmi bir toplum tarafn-
dan el altna alnmaktan baka bir
ey beklemediklerini tantlar.
Burjuva ekonomisinin bu eletiri-
sini sonuna dein gtrebilmek iin
retim, deiim ve blmn kapi-
talist biimini bilmek yetmiyordu.
Ona ngelen ya da daha az gelimi
lkelerde, onun yannda hl varlk-
larn srdren biimler de, hi deil-
se ana izgileri iinde, irdelenmeli ve
karlatrma konular hizmeti grme-
liydiler. Bu trl bir irdeleme ve kar-
latrma imdiye dein genel olarak
yalnzca Marks tarafndan yaplmtr
ve bunun sonucu burjuva dnem-n-
cesi teorik iktisat zerine imdiye de-
in saptanm ne varsa, hemen hep-
sini onun aratrmalarna borlu bu-
lunuyoruz.
Ekonomi politik, dahi kafalarda
17. yzyl sonuna doru domu ol-
masna karn gene de, dar anlamda,
fizyokratlar ve Adam Smithin vermi
bulunduklar olumlu formller iin-
de, zsel olarak 18. yzyln ocuu-
dur ve bu dnemin btn stnlk
ve kusurlaryla birlikte, bu ada b-
yk Fransz aydnlanma filozoflar ta-
rafndan elde edilmi baarlar dizisi
iine girer. Aydnlanma filozoflar iin
sylemi bulunduumuz ey, o an
iktisatlar iin de geerlidir. Yeni bi-
lim, onlar iin, alarndaki koulla-
rn ve gereksinmelerin davurumu
deil ama lmsz usun davurumu
idi; bu bilimin bulduu retim ve de-
iim yasalar, bu eylemlerin tarihsel
olarak belirlenmi bir biiminin deil
ama doann lmsz yasalar idiler;
bu yasalar, insan doasndan kar-
lyorlard. Ama bu insan, yakndan
baklrsa, o zaman byk burjuva ha-
line dnmekte olan orta burjuva
idi
6
ve doas da, an tarihsel ola-
6
Pek ok Marksist-Leninist klasiin evirisinde
karlalan eksiklikler ve yanllklar burada da mev-
cuttur. Engelsin zgn metninde mittelbrger, yani
orta tabaka, Kenan Somer evirisinde orta burju-
vazi olarak evrilmitir. Bu yanlla bal olarak
burgeois szc de byk burjuva olarak evril-
mitir. Keza manufacturing ya da Almanca fabrizi-
er de retimde bulunma olarak evrilmitir. Bu ve
benzeri eviri hatalar pek ok durumda nemli so-
runlar ortaya kartabilmekte, yer yer polemiklere ne-
den olmaktadr. lk bata ifade ettiimiz gibi, Alman-
ca politische konomie, ngilizce political eco-
nomy, Franszca economie politique, Trkeye
ekonomi-politik olarak evrilmitir. Tm eviriler-
de bu eviri benimsediinden, ilk anda kavramsal ve
terimsel bir sorun ortaya kmamtr. Ancak daha
sonraki yllarda, zellikle 1980 sonrasnda deiik ya-
ynevleri tarafndan yaplan Marks-Engels evirilerin-
de ekonomi-politik yerine politik ekonominin kul-
lanlmas, kanlmaz olarak terminoloji farkllklar or-
taya karmtr.
Terimler ve kavramlar tanmlanm szckler ol-
duu iin, farkl szcklerle ifade edilmi olmas ta-
nmn kendisini deitirmedii srece sadece termi-
nolojik birlik asndan nemlidir. Ayrca Marks-
9
rak belirlenmi koullar iinde re-
timde bulunmaya ve ticaret yapma-
ya dayanyordu.
7
Bu tarihsel srete burjuvazinin, zel
olarak da manfaktr burjuvazisinin (orta
burjuvazi) ilikilerine dayanan ve bu iliki-
leri aklamay amalayan ekonomi-politik
bir burjuva bilim alan olarak ortaya kar.
Ekonomi-politie bu burjuva niteliini veren,
kapitalistin retim, deiim (ticaret) ve b-
lm koullarn tahlil etmekle yetinmesi-
dir. Bu amala yaplan tahlilden beklenilen,
tek tek ya da btn olarak kapitalist snfn
kar karya kald sorunlara zmler bul-
maktr. Byle bir amala ekillenen ekono-
mi-politik, kanlmaz olarak burjuva (kapi-
talist) karlara hizmet eder. Ekonomi-poli-
tikten beklenen, kapitalist snfn krn
azamiletirmesi ve ortaya kan bunalm-
lara zm retmesidir.
Bu nitelii ile burjuva ekonomi-politii,
retim srecini irdelerken krn azamileti-
rilmesini; dolam srecini irdelerken meta-
larn sat koullarnn belirlenmesini ve b-
lm koullarn irdelerken gelirin kr, fa-
iz ve toprak rant arasndaki dalmn esas
alr. Bylece yatrm, ticaret ve finans ko-
nular burjuva ekonomi-politiinin ana ko-
nular olur. Ancak bu konular, sektrel baz-
da deil, ulusal lekte ele alnr. Bir baka
deyile, burjuva ekonomi-politii retim, de-
iim ve blm koullarn ulusal (ve
uluslararas) lekte ele alr. Bu nedenle,
burjuva ekonomi-politii ulusal retim,
ulusal ticaret ve ulusal gelir konularn ir-
deler.
Burjuva ekonomi-politii, devlete ilikin
ekonomi olmakla birlikte, asl olarak top-
lam rnn ya da zenginliin
8
retim ve
Engelsin yaptlarnn Almancadan dier dillere evri-
lirken baz glkler ve farkllklar ortaya ktn da
unutmamak gerekir. rnein Engels, Kapitalin birin-
ci cildine dt dipnotta yle yazmaktadr: ngi-
lizcenin, burada szkonusu edilen emein iki farkl
yn iin, iki farkl szce sahip olmak gibi bir s-
tnl var. Kullanm-deeri yaratan ve nitel olarak
dikkate alnan, Labour [emek] deil, Work [i]tir;
oysa Deer yaratan ve nicel olarak dikkate alnan,
Work [i) deil, Labour [emek]tir. (Kapital, Cilt:
I, s. 61-Dipnot.)
7
Engels, Anti-Dhring, s. 228-233.
8
Adam Smithin 1801 ylnda yaynlanan Ulusla-
rn Zenginlii (An Inquiry into the Nature and Cau-
ses of the Wealth of Nations) kitabnda toplam rn
ya da zenginlik ulusal lekte ele alnr. Bu, ayn za-
manda ekonomi-politiin, bir ulusun btn ekonomik
blmn dzenleyen yasalar incele-
yen bir alan olarak ortaya kmtr.
Her lkede, topran ve emein
toplam rn blme ayrlr: bun-
lardan bir blm cretlere, teki
krlara ve dieri de ranta gider... Top-
lumun deiik aamalarnda yery-
znden salanan toplam retimin bu
snf arasnda rant, kr ve cret
olarak paylam farkl olacaktr... [i-
te] bu blm dzenleyen yasala-
rn belirlenmesi ekonomi politiin
ba sorunudur.
9
Burjuva ekonomi-politiinin toplumsal
rn ve bunun paylamna ilikin yasalar
bulmaya ynelik aratrmalar, ulusal eko-
nomi erevesinde ekonomik faaliyetlerin
tahlil edilmesi demektir. Ancak bu yneli,
basit bir akademik aba ya da insan fel-
sefesi yapma isteiyle ilgili deildir.
Feodalizmin yerini alan kapitalizm koul-
larnda ticaret ve retimde meydana gelen
gelimeler zenginlii (servet) artrmtr.
Bu zenginlik artnn nedenleri ve niteli-
inin ortaya konulmas, zellikle bireysel
zenginlemenin bir ok mlkszlemeyle
birlikte ortaya kmas, nedensiz zenginle-
meye kar gsterilen tepkiler karsnda
zorunlu hale gelmitir. Tek tek kiilerin ne-
den ve nasl zenginletiklerinin aratrl-
mas yerine, bu zenginliin toplumsal l-
ekteki durumunun ele alnmas, ayn za-
manda kapitalizm koullarndaki zenginli-
in merulatrlmas demekti.
10
Bylece
Adam Smithin Uluslarn Zenginliinin Ne-
denleri ve Doas zerine Aratrmalar ki-
tab ekonomi-politiin snrlarn da izmi-
tir. Bundan byle artk burjuva ekonomi-po-
ilikilerini kapsayan bir bilimsel aratrma alan olma-
snn balangcdr.
9
David Ricardo, Ekonomi Politiin ve Vergilendir-
menin lkeleri, Belge Yaynlar, stanbul 1997 [1817],
s. 23.
10
lk ve son kez burada belirtmek isterim ki, ben,
klasik ekonomi politik deyince, yalnzca grnleri
ele alan, bilimsel ekonominin uzun sre nce sala-
d malzemeyi durup dinlenmeden aznda gevele-
yip duran ve burjuvazinin gnlk kullanm iin en
mnasebetsiz olaylarn en aklauygun aklamalarn
arayan, bunun dnda da tuzukuru burjuvazinin on-
lar iin dnyalarn en iyisi olan kendi dnyalar ile il-
gili baya dncelerini bilgie sistemletirmeye ve
bunlar ebed gereklermi gibi ilan etmeye kalkan
vlger ekonomiye karlk, W. Pettyden beri, burjuva
toplumundaki gerek retim ilikilerini aratran bir
ekonomi bilimini anlyorum. (K. Marks, Kapital, Cilt:
I, s. 96 dipnot.)
10
litiinin grevi, kapitalist toplumda zengin-
liin, yani sermaye birikiminin doasn
ve bymesinin yasalarn ortaya karmak
olmutur.
Ancak ekonomi-politiin ulusal zengin-
liin nedenlerini ve doasn (niteliini)
aratrmaya balamas, yukarda ifade ettii-
miz gibi, feodalizmden kapitalizme gei
koullarnda zenginliin el deitirmesinin
yaratm olduu toplumsal, siyasal ve ideo-
lojik tepkilerin ve farkllamalarn rndr.
Dne kadar feodal snfn sahip olduu
zenginlik, imdi kapitalist snf tarafndan
ele geirilmitir. Bu dnme kar ilk tep-
ki, phesiz feodal egemen snf ve tabaka-
lardan gelmitir. Kapitalizmin gelimesi kar-
snda feodal snflarn tepkisi ahlaki, dola-
ysyla dinsel, yani ideolojiktir. Feodalizm-
de zenginliin (servetin) soylu snf iinde
ve soyluluk temelinde dalm ve el dei-
tirmesi, gelien kapitalizmle birlikte bu soy-
luluun dna kmtr. Soylu snfn dn-
da yer alan, tiers-etat ad verilen nc
tabaka, yani burjuvazinin zenginlemesi ve
buna bal olarak feodal soyluluun eski
servetini kaybetmeye balamas, o gne ka-
dar yerleik deer yarglarna ters dm-
tr. Bu ters d, burjuvazinin zenginle-
mesinin, feodal anlamda ve dinsel ller-
de ahlaki olmad dncesiyle birlikte or-
taya kmtr. zellikle meta ticareti yapan
kesimin, yani tccarlarn metalar deerle-
rinin stnde fiyatlarla satarak kendilerini
zenginletirdikleri, dolaysyla bu zenginliin
insanlarn aldatlmas ve insanlarn zor du-
rumlarndan yararlanlmasyla saland ile-
ri srlr.
11
Ekonomi-politik, bu ahlak dnce
karsnda gelien burjuva felsefesinden
ekonomi alanna bir sraytr. Bylece eko-
nomi-politik, burjuvazinin zenginliinin
kkenlerini aklayarak, ne denli doal ol-
duunu ispatlamaya almtr. Bu da, eko-
nomi-politii, hem bir ekonomi teorisi,
11
Aristoteles para kazanmann iki yolundan
bahsederken, Biri zorunlu ve kabul edilecek nitelik-
tedir, ... teki ticari olan dei-tokua dayanr ve bu-
na hakl olarak knamayla baklabilir; nk doadan
deil, insanlarn birbirleriyle alverilerinden kmak-
tadr derken tccarn zenginliinin knanacak zel-
lie sahip olduunu syler. (Aristoteles, Politika, Rem-
zi Kitapevi, 5. Bask, stanbul, s.12;12-29)
Sava soygunculuktur, ticaret genellikle doland-
rclktr. (Benjamin Franklin, Works, II. edit. Sparks,
Positions to be examined concerning National Wealth,
s. 376.)
hem de ekonomi politikas haline dn-
trmtr.
Ekonomi-politik, burjuvazinin zenginli-
inin nedenleri ve doasnn aklamasnn
tesine geerek, ayn zamanda gelien ka-
pitalizmin ortaya kard sorunlarn -
zmlenmesinin bir alan olmutur. Bu y-
nyle ekonomi-politik, feodal snflarn ka-
pitalizme kar ynelttikleri ahlak eleti-
rilerin dayand olumsuz gelimelerin,
hem doal nedenlerini aklayan, yani
onlar merulatran, hem de onlara zm
bulmaya alan bir bilim dal haline gel-
mitir.
Rousseau ekonomi-politii yle ak-
lar:
Bu szck, Greke ev (oikos) ve
yasa (nomos) szcklerinden olu-
mutur ve aslnda bir ailenin tm-
nn ortak iyilii iin evin bilgece
ve drstlkle ynetilmesini belir-
tir. Anlam, daha sonra byk bir ai-
leyi yani devleti kapsayacak ekilde
geniletilmitir. Bu iki farkl anlam
ayrdetmek iin sonuncu durumda
genel ekonomi ya da politik ekono-
mi, birinci durumda ise ev ekonomi-
si ya da zel ekonomi szckleri kul-
lanlr.
12
(ab)
Adam Smithe gre, bir toplum yele-
rinin ok byk bir blm sknt iinde ol-
duu zaman elbette mutluluk ve gnen
iinde olamayaca, toplumun en zengin
durumu ounluun bu skntsna yolat
ve ekonomi politik de (genel olarak zel -
kar toplumu) bu ar zenginlik durumuna
gtrd iin, toplumun mutsuzluu, y-
leyse ekonomi politiin ereidir.
13
Ekonomi bilimi olarak iktisadn ekono-
mi-politik oluu, fizyokratlarn, Adam Smith
ve izleyicilerinin merkantilist dneme (tica-
ri kapitalizm) ynelttikleri eletirilerin bir
rn olmutur ve odak noktasn devletin
ekonomiye mdahalesi oluturmutur. Dev-
lete ilikin ve devleti kapsayan her eko-
nomik tahlil, kanlmaz olarak politik eko-
nominin tahlilidir, yani ekonomi-politik-
tir.
Adam Smith ekonomi-politii yle ta-
nmlar:
Devlet adam veya kanun yapc-
ya ait bir bilim dal olduu dn-
12
J. J. Rousseau, Ekonomi Politik.
13
Marks, 1844 Elyazmalar, s. 103.
11
len ekonomi politik, iki farkl hedef
nerir; birincisi halk iin bol miktar-
da gelir veya geim imkan sala-
mak, veya daha dorusu onlarn ken-
dileri iin bylesi bir geliri veya ge-
imlik salamalarn mmkn kl-
maktan; ve ikinci olarak da devlete
veya ulusa kamu hizmetlerinin yapl-
masn salayabilecek bir gelir temin
etmektir. Ekonomi politik hem halk,
hem de hkmdar zenginletirmeyi
nerir.
14
Burjuva ekonomi-politiinin Pettyle ba-
layan ve Adam Smithle zirveye ulaan ta-
rihsel oluumu, ngiliz David Ricardo (1772-
1823) ve Fransz Jean Baptiste Say (1767-
1832) ile birlikte serbest rekabeti kapitaliz-
min tartmasz iktisad halini alr. Ekonomi-
politik ile ekonomi ya da iktisat bir ve ayn
anlamdadr artk.
15
Bu andan itibaren eko-
nomi-politik, tmyle kapitalizmin hizmeti-
ne koulmutur. Onun grevi, kapitalizmin
ve kapitalistlerin kar karya olduklar so-
runlar belirlemek, nedenlerini saptamak ve
bunlara zmler retmektir. Bu niteliiyle,
burjuva ekonomi-politii, hem teorik, hem
pratik ierie sahiptir. Bir yanyla kapitaliz-
min teorisi yaplrken, dier yanyla kapita-
lizmin dzenli ileyiini salayan zmler
retilmesi beklenilir. Bu nedenle, teorik
ierii ile ekonomi-politik ulusal lekte ka-
pitalizmi (kapitalist ekonomi) inceler; pra-
tik ekonomi-politik
16
ise, tekil ya da sekt-
rel lekte kapitalistlerin ilikilerini ele alr.
Bu da, makro ve mikro iktisat ayrmnn
temelini oluturur.
Ticari kapitalizmden (merkantilizm) sa-
nayi kapitalizmine geile birlikte ekonomi-
14
A. Smith, Uluslarn Zenginlii, cilt II, s. 13, Alan
Yay. stanbul, 2002.
15
Burada bir noktann akla kavuturulmas ge-
rekmektedir. Ekonomi szc, bir yandan bir btn
olarak ekonomik faaliyetleri kapsar ve bu faaliyetle-
rin btnn ifade eder, dier yandan bu faaliyetleri
inceleyen bilim daln tanmlamak iin kullanlr. An-
cak iktisat, ekonomi szcnn karl olmakla bir-
likte, daha ok ekonomi bilimi anlamnda kullan-
lr. Ekonomi-politik (politik ekonomi) de ekonomi bi-
limi olarak, ekonomi ya da iktisat szckleriyle ean-
lamldr.
16
Buradaki pratik, kapitalistin ekonomi-politik-
ten beklentileri olarak vardr. Tm zamanlarda gr-
mlerdir ki ekonomi-politik onlar iin pratik ya da i-
levsel olamamtr. Bu nedenle teorik blm de, ka-
pitalizmin ve kapitalizmde ortaya kan elikilerin
yalnzca mazur gstericisi ve gizemletiricisi olmu-
tur.
politiin ortaya k, o gne kadarki tm
ekonomik tahlillerde varolan karmakl
ve kargaay da sona erdirir. Merkantilist d-
nemde zenginlik lsnn deerli ma-
den ymacl olmasndan, manfaktr d-
neminde zenginlikin ls olarak tarm-
sal retim artna gei ve nihayetinde
byk sanayiyle (fabrika) birlikte zengin-
lik lsnn sermaye birikimi olmas, ka-
pitalizmin, yani sermayecilikin iinde do-
duu feodal retim ilikilerinden karak
egemen retim ilikisi olmasnn tarihsel s-
recinin ekonomi bilimindeki yanslardr. Ka-
pitalist retim ilikilerinin egemenliiyle bir-
likte, ekonomi-politiin ana konusu da ka-
pital, yani sermaye olmutur. Artk ulusal
ve sektrel bazda herey sermayenin etra-
fnda ve sermaye temelinde ele alnr.
ktisatta ya da ekonomi-politikte serma-
yenin tm incelemelerin k ve var nok-
tas halini almasyla birlikte, tm ekonomik
yazn sermaye ile balar ve sermaye ile bi-
ter. Bu da kapitalizmin evrensel bir dzen
olduunu ilan eden burjuva ideolojisinin tar-
tmasz kabul edilmesinin koullarn yarat-
mtr.
Byle bir ekonomi-politik, kapitalist sn-
fn bak asyla ve kapitalist snfn karla-
r dorultusunda kapitalistin retim iliki-
lerinin (retim, deiim ve blm iliki-
lerinin btn olarak) tahlilini yaparken, ka-
nlmaz olarak kapitalist retim ilikileri-
nin gerek ve btnsel durumuyla ilgilen-
mez. Kulland yntem ve tanmlar (terim-
ler, kavramlar) tmyle buna uyarlanm-
tr.
17
Tarihsel olarak burjuva bilimi olarak or-
taya kan ekonomi-politik, Marksn Kapi-
talist retimin Eletirel Bir Tahlili ve Eko-
nomi Politiin Eletirisi alt balklarn ta-
yan Kapitalin cildinde yaplan eletiri ve
tahliller sonucunda bilimsel temellerine
oturtulmutur.
18
Bu andan itibaren, burjuva
ekonomi-politiinin karsnda kendi yn-
tem ve terminolojisi ile marksist ekonomi-
17
rnein Adam Smith bir metann fiyatnn c-
ret, kr ve ranttan olutuunu syler. Doal olarak
toplam yllk retimi de ayn ekilde ksma ayrr
ve bunlarn da toplumdaki karl olarak kabul etti-
i kesimin (iiler, giriimciler ve toprak beyleri)
geliri olarak snflandrr. Adam Smithin bu snflan-
drmasnn ayrntl tahlili Kapitalde bulunmaktadr.
18
Kapitalin birinci cildinde Sermayenin retim
Sreci; ikinci cildinde Sermayenin Dolam Sreci
ve nc cildinde Bir Btn Olarak Kapitalist re-
tim Sreci tahlil edilir.
12
politik ortaya kmtr.
19

Marksist ekonomi-politik, Engelsin ta-
nmnda ifade edildii gibi, insan toplu-
munda maddesel yaama aralarnn re-
tim ve deiimini yneten yasalarn bili-
midir.
Bylece Marksist ekonomi-politik, tarih
boyunca insan topluluklarnn maddi ya-
am aralarnn retimi, deiimi ve bl-
mn tahlil eder. Buna bal olarak, tarih
boyunca ortaya kan deiik retim, dei-
im ve blm ilikilerini saptar, bu iliki-
lerde egemen olan yasalar ortaya koyar.
Marksist ekonomi-politik, tarih boyunca top-
lumsal retim ilikilerinin, insanlar arasn-
daki ekonomik ilikilerin bilimidir. nsanlk
tarihinin deiik evrelerinde ortaya kan il-
kel komnal, kleci, feodal ve kapitalist re-
tim ilikilerini tahlil eder ve bu ilikileri be-
lirleyen yasalar ortaya koyar. Bu tahliller
iinde Marksn Kapitalde ortaya koyduu
kapitalist retim ilikilerinin (kapitalizmin)
tahlili marksist ekonomi-politiin zirvesi ol-
mutur diyebiliriz.
19
Bir bilimin her yeni yn, bu bilimin teknik te-
rimlerinde bir devrim ierir. Hemen hemen her yirmi
ylda bir, terminolojisinin tm kkl olarak deien
ve bir dizi farkl adlar almam tek bir organik bileim
bulmanzn zor olduu kimya biliminde, bu, en iyi bi-
imde grlr. Ekonomi politik, genellikle, ticaret ve
sanayi yaamnn terimlerini olduklar gibi almakla ve
bunlarla i grmekle yetinmi, byle yaparak, bu te-
rimlerin ifade ettikleri dar ereve iersine kendisini
hapsettiini tamamen gzden karmtr. Bylece,
hem krn ve hem de rantn, emekinin iverenine
salamak zorunda kald rnn denmemi bl-
mnn paralar (son ve tek sahibi olmamakla birlik-
te ona ilk elkoyan kimsedir) olduunun tamamen far-
knda bulunulmasna karn, henz ngiliz klasik eko-
nomi politii bile, kr ve rantlarn kabul edilmi kav-
ramlarnn tesine asla gidemedi, rnn bu karl
denmemi ksmn (Marks, buna, art-rn diyor) bir
tm olarak btnl iersinde hi incelemedi ve bu-
nun iin de, bunun ne kayna, ne nitelii, ne de de-
erinin daha sonraki blmn dzenleyen yasa-
lar zerinde ak bir kavraya ulaamad. Ayn biim-
de, tarmsal ya da el zanaatlar dnda kalan btn
sanayi, hi bir ayrm gzetilmeksizin manfaktr te-
rimi iersinde toplanm, bylece iktisat tarihinin b-
yk ve temelden farkl iki dnemi, yani el iilii er-
evesi iinde iblmne dayanan asl manfaktr
dnemi ile makineye dayanan byk sanayi dnemi
arasndaki ayrm gzden karlmtr. Ayrca, modern
kapitalist retimi, insanln iktisat tarihinde yalnzca
bir gei aamas olarak gren bir teorinin, bu retim
biimine deimez ve sonsuz gzyle bakan yazarla-
rn alkn olduklar terimlerden farkl terimler kullan-
mak zorunda kalaca apaktr. (F. Engels, ngilizce
Baskya nsz, Kapital, Cilt: I, s. 39.)
Marksist ekonomi-politik toplumsal re-
tim ilikilerini, insanlar arasndaki ekonomik
ilikileri ele alrken, ilkel komnal toplum-
dan sonraki toplumlarn snflardan olutu-
u gerei zerinde ykselir. Dolaysyla
Marksist ekonomi-politiin kapitalizm tahli-
li, kapitalist toplumdaki snflarn tahlilidir.
Bu snfsal tahlil, basit bir biimde ezenler-
ezilenler, smrenler-smrlenler ilikisi-
nin tahlili olmayp, varolan bir toplumsal d-
zende egemen olan retim ilikilerinin do-
asndan gelen farkllklarn yaratt bir s-
nf tahlilidir.
Marksist ekonomi-politik, kapitalist top-
lumlarda proletaryann ve dier snf ve ta-
bakalarn yerini, konumunu ortaya koyar ve
bunlarn karlkl ilikilerini irdeler. Ama asl
olarak proletaryann snf ilikilerini, neden
ve nasl smrldn aklar. Bu akla-
masyla, proletaryann kapitalist toplumda-
ki yerinin kapitalist agzllk, kiisel be-
ceriksizlik ya da alnyazs olmayp, retim
ilikilerinin doasndan, niteliinden kay-
naklandn gsterir. Proletaryann bu du-
rumdan bireysel olarak kamayaca, d-
zenin insancllatrlmasyla ya da belirli
reformlarn yaplmasyla dzelmeyecei,
tersine kapitalizmin topyekn tasfiye edil-
mesi gerektii ortaya konulur. Bu niteliiyle
marksist ekonomi-politik, proletaryann ka-
pitalizme kar mcadelesinin ve kapitalist
toplumu yknn bilimidir.
Marksist ekonomi-politiin temelini
Marks yle tanmlamtr:
Varlklarnn toplumsal retimin-
de, insanlar, aralarnda, zorunlu, ken-
di iradelerine bal olmayan belirli
ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri,
onlarn maddi retici glerinin be-
lirli bir gelime derecesine tekabl
eder. Bu retim ilikilerinin tm,
toplumun iktisadi yapsn, belirli top-
lumsal bilin ekillerine tekabl eden
bir hukuki ve siyasal styapnn ze-
rinde ykseldii somut temeli olu-
turur. Maddi hayatn retim tarz,
genel olarak toplumsal, siyasal ve
entelektel hayat srecini koul-
landrr. nsanlarn varln belirle-
yen ey, bilinleri deildir; tam tersi-
ne, onlarn bilincini belirleyen, top-
lumsal varlklardr. Gelimelerinin
belirli bir aamasnda toplumun
maddi retici gleri, o zamana ka-
13
dar iinde hareket ettikleri mevcut
retim ilikilerine, ya da bunlarn hu-
kuki ifadesinden baka bir ey olma-
yan mlkiyet ilikilerine ters derler.
retici glerin gelimesinin biim-
leri olan bu ilikiler, onlarn engelleri
haline gelirler. O zaman bir toplum-
sal devrim a balar.
20
Bu temelden yola kldnda, bu glo-
bal dnya zerinde gizemli, bilinemez
tek bir ey kalmaz. Bu adan marksist eko-
nomi-politik (siyasal iktisat) burjuva iktisa-
dnn ba dmandr. nk burjuva iktisa-
dnn retim tarzna ilikin gizemlerini
aklar, onun doal ve evrensel yasalar di-
ye ilan ettii hereyin niteliini sergiler, ka-
pitalist smry gizleyen ve doallatran
hereyi aa karr.
Bu ynyle marksist ekonomi-politik
burjuva politikaclarnn ekonomi zerinden
yaptklar her trl polemiin gerek yz-
n ortaya serer, burjuva politikalarn tehir
eder.
Marksist ekonomi-politik bu niteliklere
sahip olmakla birlikte, hibir biimde bur-
juvazinin (kapitalist burjuvazi) sorunlarna
zmler retmez; kapitalizmin krizleri kar-
snda kapitalistlerin ne yapmas gerektii-
ni vaaz etmez. Kapitalizmi ve kapitalizmin
rettii, retmesi kanlmaz olan krizlerini
tahlil ederken tek yapt ey, bu retim tar-
znn, bu sistemin ne kadar anarik bir ya-
pya sahip olduunu, insanlarn bu sistem
iinde hibir gvenceye sahip olmadn,
ne yaplrsa yaplsn kapitalizmin elikileri-
nin ortadan kaldrlamayacan gstermek-
tir. Onun rettii tek zm, bu retim tar-
znn, yani kapitalizmin ortadan kaldrlma-
snn gerekli ve kanlmaz olduudur.
Marksist ekonomi-politik burjuva ekono-
mi-politiinin (iktisadnn) dilini kullanmaz.
Burjuva ekonomi-politiinin rettii her tr-
l kavram bir yana iter. Bu kavramlarn ye-
rine kendi dilini, kendi terimlerini, kendi
kavramlarn kullanr. Bu nedenle de, burju-
va ekonomi-politiin diliyle konuan, kav-
ramlaryla dnen beyinler iin marksist
ekonomi-politiin dili ve kavramlar bilinme-
yen yabanc bir dil gibidir. Bu yabanc dil
renilmedii srece, onu anlamak olanak-
szdr.
Marksist ekonomi-politiin anlalmaz-
20
Marks, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, Gi-
ri.
l, kanlmaz olarak burjuva ekonomi-po-
litiinin mantnn iselletirilmesini getirir.
Bu mantk, iinde yaanlan ekonomik du-
rumu tahlil etmekte ve kavramakta yetersiz
kalr. Bu mantn yapabildii tek ey, varsa-
ymlar (faraziler) retmektir. Speklatif bir
ekonomide bu varsaymlar ylesine okyn-
l ve ylesine deikendir ki, bunlarn ger-
ekle badamas sadece tesadflere ba-
ldr. (Burjuva ekonomistleri bu tesadfi du-
rumu risk alma, riske girme olarak ak-
larlar.)
Marksist ekonomi-politik tarihte ortaya
km tm retim ilikilerini, dolaysyla ka-
pitalist retim ilikilerini tahlil eder. Bu tah-
lili ile her toplumsal dzenin belli bir retim
ilikisine denk dtn ortaya koyar. Ka-
pitalizmin de, tarihsel srete, zel mlki-
yete dayal tm toplumsal ilikilerin geldii
son aama olduunu saptar.
Marksist ekonomi-politiin kapitalizm
tahlili, onun ileyi tarzn irdeleyerek, han-
gi sonular rettiini, kapitalizmin krizleri-
nin neden kanlmaz olduunu ve nasl s-
tesinden geldiini ortaya koyar. Bunu yapar-
ken de, kapitalizm koullarnda krizlerin hi-
bir zaman sona ermeyeceini, her alan
krizin daha byk bir krizin temelini olu-
turduunu gsterir.
Kapitalist retim, srekli olarak,
kendi niteliinden gelen bu engelle-
rin [bunalmlar, krizler] stesinden
gelmeye alr, ama bunu ancak, bu
engelleri tekrar kendi yoluna ve hem
de daha heybetli lekte koyarak be-
cerir.
21
Tm krizlerin ilk ve temel nedeni olan
ar-retimin kapitalizmin irsi hastal ol-
duunu saptayan marksist ekonomi-politik,
bolluk iinde sefaletin ve yoksulluun nasl
ortaya ktn gsterir. Fourierin deyiiyle,
uygarlkta, yoksulluk, bolluun kendinden
doar.
22
Bolluun, yani metalarn ve sermaye-
nin ar-retiminin ortaya kard krizler-
de kapitalistlerin durumunu ortaya koyan
marksist ekonomi-politik, ayn zamanda bu
kriz koullarnda geni halk kitlelerini (kapi-
talistler asndan tketicileri) hangi so-
nularn beklediini ak biimde saptar.
Bu saptamaya gre, ekonomik bunalm-
21
Marks, Kapital, Cilt: III, s. 263.
22
Charles Fourier, Le Nouveau Monde Industriel
et Socitaire, s. 35, Paris 1870.
14
larda, sermayenin deer yitirmesine paralel
olarak iilerin ilerini kaybetmeleri ka-
nlmazdr. sizlerin saysndaki art, ayn
zamanda sermayenin sermaye olarak ilev-
lerinin sona eren ksmnn bymesiyle bir-
likte grlr. Bir yandan daha fazla emek-
gcn harekete geirebilecek sermaye bu-
lunurken, dier yanda sermayenin deer yi-
tirmesiyle ilerini kaybeden milyonlarca
emeki bulunur. Bir yanda satlamayan, do-
laysyla para-sermayeye dnmeyen me-
ta stoklar bulunurken, dier yanda geim
aralarn yitiren milyonlarca emekinin ok
daha az meta tketmesi yer alr. te yan-
dan alan iilerin reel gelirlerindeki d-
ler ile meta fiyatlarndaki d birlikte
grlr. Bu ortamda, alan iiler ile isiz-
ler arasnda kyasya bir rekabet ortaya -
kar. alan iiler ilerini kaybetmemek
iin daha dk creti kabul etmeye zorla-
nrken, isizler bulabilecekleri her ite ala-
bilecekleri en dk cretle almaya ha-
zrdrlar. Daha dne kadar u ya da bu d-
zeyde bir yaam srdren milyonlarca
emeki, ekonomik bunalmla birlikte eski
yaam dzeylerini srdremez hale gelirler,
gelecee dnk tm istemleri, zlemleri ve
planlar ker. Artk, kar-koca emeki ola-
rak daha fazla almak, daha az tketmek
durumundadrlar. Bylece iinin tm sos-
yal yaam altst olur. Yoksullama, gerek
sermaye birikimi nedeniyle, gerekse serma-
yenin deersizlemesiyle birlikte giderek ar-
tar.
Ekonomik bunalmn kk-burjuvazi
zerindeki etkisi ise, tpk sermaye zerin-
deki etkisi gibi, daha ykc ve kalc olur. K-
k mlk ve sermaye sahibi olarak kk-
burjuvazi, her durumda sermayenin deer
yitirmesinden birinci dereceden etkilenir ve
sonal olarak mlkszleir. Bu snfn her bi-
reyinin mlkszlemesi, piyasadan kk
leklerde para-sermayenin ekilmesini
salayarak, byk sermayenin deer yitir-
me srecini yavalatr. Dolaysyla, ekono-
mik bunalm dnemlerinde kk ve orta
burjuvazinin artan oranda mlkszleme-
si kanlmazdr.
Kapitalist retimin gerek engeli
sermeyenin kendisidir. te bu serma-
ye ve onun kendisini geniletmesidir
ki, retimin hem k ve hem de so-
nu noktas, hem itici gc, hem
amac olarak grnr; retim yalnz
sermaye iin retimdir, ama bunun
tersi doru deildir; retim aralar,
srf, reticiler toplumunun yaama
srecinde, devaml bir gelimenin
aralar deillerdir, sermayenin dee-
rinin, byk retici kitlelerin mlk-
szletirilmelerine ve yoksullatrl-
malarna dayanan kendisini koruma
ve geniletme srecinin iersinde de-
vam ettii snrlar yalnz bana hare-
ket edebilirler; bu snrlar, sermaye
tarafndan kendi amalar iin kulla-
nlan ve retimin snrsz bymesi-
ne, retimin kendisinin bir ama ha-
line gelmesine, emein toplumsal
retkenliinin hibir koula bal ol-
madan gelimesine doru yolalan
retim yntemleri ile srekli bir a-
tma haline girerler. Aralar toplu-
mun retici glerinin hibir koula
bal olmadan gelimesi, snrl bir
amala, mevcut sermayenin kendisi-
ni geniletmesi amac ile devaml a-
tma iersine girerler. Kapitalist re-
tim tarz, bu nedenle, maddi retim
glerinin gelimesi ve uygun bir
dnya piyasas yaratlmasnn tarihsel
bir arac olup, ayn zamanda da, bu
tarihsel grevi ile, buna uygun den
kendi toplumsal retim ilikileri ara-
snda srekli bir atmadr.
23
Bu atmann sona erdirilmesi iin de
kapitalizmin ortadan kaldrlmas zorunlu-
dur.
Marksist ekonomi tahlilleri, kapitalizmin
genel tahlilinin yannda, belli dnemlerde-
ki durumunun, ileyiinin ve gelime dina-
miklerinin de tahlilidir. Bu tahlili yaparken,
hibir biimde kahinlie kalkmaz. Kapi-
talizmde ekonomik krizlerin kanlmazl-
n ortaya koyarken, bu krizlerin hangi koul-
larda ortaya kacan saptar. Bunu yapar-
ken, her zaman diyalektik yntemi kullanr.
Ztlarn birlii ve mcadelesine ilikin diya-
lektik saptamadan yola karak, kapitalizm
koullarnda her hareketin bir kar hareke-
te yol atn asla gzden uzak tutmaz.
rnein, kr oranlarnn dt kriz ko-
ullarnda, isizliin kanlmaz olduunu
saptarken, isizliin, ayn zamanda cretle-
rin dmesine yol aarak kapitalistin ig-
c maliyetlerinin dmesine, dolaysyla kr
23
Marks, Kapital, Cilt: III, s. 220-222.
15
oranlarnn ykselmesine yol atn gste-
rir.
Marksist ekonomi-politik, ekonomik kriz
dnemlerinde isizliin ve yoksulluun art-
tn, kapitalizmin tm elikilerinin aa
ktn saptar. Ama bununla yetinir. Bu du-
rumun, yani isizliin ve yoksulluun art-
nn bir toplumsal mcadeleye ya da toplum-
sal devrime yol ap amayacan sapta-
maya kalkmaz. Bir toplumsal devrimde
ok daha farkl etmenlerin gerekli olduu-
nu bilir. (Bkz. Leninin milli kriz tanm.)
Bu nedenle, marksist-leninistler ekono-
mik kriz dnemlerinde kapitalizmin i e-
likilerinin aa ktn ve keskinletiini
saptamakla birlikte, bu elikilerin bir dev-
rime yol ap amayaca konusunda ka-
hinlik yapmaya ya da devrimler ile ekono-
mik krizler arasnda dolaysz bir balant
kurmaya kalkmazlar.
Biz ekonomik koullar, tarihsel
gelimeyi son kertede belirleyen ola-
rak gryoruz... Ancak bu balamda
iki nokta gzden karlmamaldr:
a) Politik, hukuksal, felsefi, dinsel,
yaznsal, sanatsal, vb. gelime ekono-
mik gelimeye dayanr. Ama btn
bunlar, birbirlerini olduu gibi, eko-
nomik temeli de etkiler. Bu demek
deildir ki ekonomik durum neden-
dir, yalnzca o etkendir, bundan ba-
ka herey ancak edilgen sonutur.
Tersine, her zaman son kertede ar-
ln koyan ekonomik zorunluluk te-
meli zerinde bir etkileim vardr
Onun iindir ki, urada burada salt
kolaylk olsun diye dnlmek is-
tendii gibi, ekonomik durumun oto-
matik bir etkisi yoktur, tersine, insan-
lar tarihlerini kendileri yaparlar; yal-
nz, kendilerini koullayan verili bir
evrede ve nceden varolan edimsel
ilikiler temelinde. Bunlar arasnda,
tek bana sizi anlamaya gtrecek
ipucunu oluturan ekonomik ilikiler
teki -politik ve ideolojik- ilikilerden
ne denli ok etkilenebilir olurlarsa ol-
sunlar, gene de, son kertede belirle-
yici olan ilikilerdir
b) nsanlar, kendi tarihlerini ken-
dileri yaparlar; ama henz, genel bir
plana gre, ve hatta belirli, rgtl,
verili bir toplum erevesi iinde, bir
kollektif istence uyarak deil. nsan-
larn beklentileri birbiriyle atr ve
ite tam da bu nedenle btn bu top-
lumlar, tmleyeni ve aa vuran ras-
lant olan zorunluluk tarafndan y-
netilir. Burada kendini raslant arac-
lyla ortaya koyan zorunluluk, gene
sonal olarak ekonomik zorunluluk-
tur.
24
(ab)
Bugn pek ok burjuva iktisats tara-
fndan (ilk bata J. Schumpeter) ba tac
edilen Kondratiyev uzun dalgalar teorisiyle
ekonomik krizler ile toplumsal devrimler
arasnda, daha tam ifadeyle, kapitalist eko-
nominin bymesi ve daralmas ile toplum-
sal ve siyasal olaylar arasnda iliki sapta-
maya almtr. Bunun sonucunda, Kond-
ratiyev, drt aamal ekonomik evriminin
yannda 50 yllk dnemleri kapsayan daha
byk evrimlerin bulunduunu ileri sr-
mtr. Bu teorisini ayrntl biimde 1925
ylnda yaynlad The Major Economic
Cycles (Byk Ekonomik evrim) kita-
bnda ortaya koymutur.
Kondratiyev, fiyatlarn genel seviyesinin
tarihsel hareketinden u genellemeye ula-
mtr.
lk evrimin ykseli evresi 1789-
1814 dnemini, yani 25 yl kapsar; al-
al 1814te balayp 1849da biter,
bylece 35 yl srer. Demek ki fiyat
hareketinin tam evrimi 60 yl srer.
kinci evrimin ykseli evresi
1849da balayp 1873te biter, yani 24
yl srer. Birleik Devletlerde fiyat
hareketlerinin yn deitirme nokta-
s ngiltere ve Fransadakinden fark-
ldr. Birleik Devletlerde fiyatlarn
maksimum seviyesi 1866 ylna denk
der; fakat bu durum i savala
aklanabilir ve her iki ktadaki ev-
rimlerin sergiledii birebir benzerlie
glge drmez. kinci evrimin al-
al 1873te balayp 1896da biter;
o halde sresi 23 yldr. Fiyat hareke-
ti evrimi 47 yldan ibarettir.
nc evrimin ykselii 1896-
da balayp, 1920de biter, yani 24 yl
srer. Btn verilere gre, alal
1920 ylnda balar.
25
Kondratiyevin uzun dalgalar teorisine
24
Engelsten Breslaudaki W. Borgusa Mektup,
25 Ocak 1894.
25
Kondratiyev, Byk Ekonomik evrim, s. 41.
1o
gre, birinci evrim alal sonucunda 1848
devrimleri; ikinci evrimin alal sonucun-
da Paris Komn ve nc evrimin ala-
lyyla Ekim Devrimi ortaya kmtr.
Bu hesapla, in Devrimi nc evri-
min (nc uzun dalgann) sonuna denk
der. in Devriminden sonra, uzun dal-
galar teorisine gre, kapitalizm ortalama 25
yllk ykseli evresine girmektedir. Bu
ykseli dnemi 1970e kadar sren bir
refah dnemi olmaktadr. Dolaysyla b-
yk toplumsal hareketler ve devrimler sz
konusu deildir. 1970 ylnda balayan b-
yk evrimin alal evresi byk toplum-
sal hareketlerin ve devrimlerin dnemidir.
Bu hesapla (ya da bu mantkla), Vietnam
Devrimi drdnc byk evrimin alal
ev-resinin rndr. Beinci evrim, yak-
lak olarak 1995lere kadar ykseli
evresine girmektedir. Bu evrede kapitalizm
bir kez daha refah aamasn yaayacan-
dan devrimler sz konusu olamaz. Beinci
evrenin alal evresi, bu teoriye gre,
1995te balayp 2020ye kadar srecektir.
Bu evre iinde yeni devrimler beklenmeli-
dir!
Kondratiyevin fiyatlarn genel seviyesin-
den, yani enflasyonun durumundan yola -
karak ortaya att uzun dalgalar teorisi
bylesine bir kanlmaz tarih ortaya koy-
maktadr. Bu kanlmaz tarihten yola -
kanlar, kapitalizmin uzun kriz dnemle-
rinde halk kitlelerinin artan oranda yoksul-
lat, dolaysyla devrimlerin yoksullama-
dan kaynakland sonucuna ulamlardr.
Bylece ekonomik krizler ile devrimler ara-
snda dolaysz bir balant oluturulmutur.
Bu manta ulaanlar iin ekonomik tah-
lil, dorudan ve dolaysz olarak devrimin ko-
ullarnn ne zaman ve nasl oluacan
saptamay amalamtr. Yukarda ifade et-
tiimiz gibi, marksist ekonomi-politik, by-
lesine bir kanlmazl kabul etmez ve
bylesi bir kanlmazl saptamaya kal-
kmaz. Engelsin de ifade ettii gibi, ekono-
mi son kertede belirleyicidir. Politik, hu-
kuksal, felsefi, dinsel, yaznsal, sanatsal, vb.
gelime ekonomik gelimeye dayanr, ama
ayn zamanda ekonomik gelime zerinde
etkide bulunur.
Ekonomik tahlillerden devrim bekleyen-
ler, phesiz yanlmlardr ve yanlmaya da
devam edeceklerdir. Marksist ekonomik
tahlil, kapitalist ekonominin belirli bir evre-
de nasl ilediini, gelime dinamiklerinin
neler olduunu ve hangi ekonomik sonu-
lar yaratacan saptamakla yetinir. Bu sap-
tamadan yola kan marksist-leninistler, ka-
pitalist sistemin elikilerini ortaya koyar ve
bu sistemin yklmas gerektii bilincini olu-
turmaya alrlar. Bunu yaparken de, eko-
nomik gelimenin yaratt ve yarataca ya-
nlsamalar sergilerler. Yukarda da ortaya
koyduumuz gibi, bu, ayn zamanda burju-
va politikaclarnn ve ideologlarnn dema-
gojilerinin ve koullandrmalarnn bertaraf
edilmesi demektir. Bu niteliiyle marksist
ekonomi-politik, burjuva ideolojisine kar
mcadelede yeni veriler ve aralar ortaya
koyar.
phesiz marksist ekonomik tahliller ge-
ni halk kitlelerinin, zellikle kk mlk
sahiplerinin aldatlmasn nleyen sonular
da ortaya koyar. Maniplasyon ve speklas-
yonlarn gerek yzn tehir ederek, k-
k mlk sahiplerini mlkszletirilmeleri
konusunda uyarr. Ancak onun bu yn, bir
trev sonutan baka birey deildir.
Marksist ekonomik tahliller, toplumsal
mcadelelerin ve devrimin ne zaman ve na-
sl olacan saptamaz. Ama toplumsal m-
cadelelerde, devrimci mcadelede siyasi
gerekleri tehir edilebilmesi iin gerekli
baz aralar salar. Bu da onun tek gerek
siyasal sonucudur.
1Z
ABD, FED,
Q1, Q2, Q3...
Kapitalizmde ekonomik kriz, klasik ikti-
sat diliyle sylersek, arz ile talep arasndaki
dengesizliin bir rndr. Yani retilen
mallarn satlan mallardan daha fazla oldu-
u koullarda ortaya kan tkankla eko-
nomik kriz ad verilir.
Marksist-Leninist ekonomi-politie gre,
kapitalizmin ekonomik krizleri devrevidir ve
kapitalizmin irsi hastal olan ar-retim-
den kaynaklanr.
Kapitalist retim tarznn elikileri ken-
disini metalarn ve sermayenin ar-reti-
minde somutlatrr. Bu gelime, her durum-
da kanlmazdr. Ancak kapitalist retimin
ve sermaye birikiminin belli geliim seviye-
lerinde ortaya kar. Sermayenin bymesi-
ne paralel olarak retilen metalarn kitlesin-
de meydana gelen art kitlelerin tketim
gcn aan boyuta ulatnda, yani sat-
lamadklar bir dzeye ulatnda, serma-
yenin dolam ve yeniden-retim sreci ke-
sintiye urar. Para-sermaye
1
retime yat-
rlm ve art-deeri ieren meta retilmi-
1
Meta dolamnn sonal sonucu paradr; meta
dolamnn bu son rn, sermayenin grnd ilk
biimidir. Yani sermaye, paradr. Dolaysyla sermaye,
para olarak varln srdrd aamasnda para-ser-
maye olarak grnr; bu para-sermaye, pazardan re-
tim elerini satn aldnda kendi deerini satn ald-
metalarla ifade eder. Bu andan itibaren para-ser-
maye, meta-sermaye haline dnr. Fiili retim s-
recinde sermaye, meta-sermaye biiminde varln
srdrr. Bu sermaye, retim tamamlandktan sonra
zerine eklenen art-deerle birlikte deeri artm me-
ta-sermaye olarak dolam alanna kar. Dolam ala-
nnda metalarda somutlaan deeri artm olan me-
ta-sermaye, satld andan itibaren yeniden para-ser-
maye haline dnr. Tm bu sre sermayenin do-
lam srecidir ve P-M-P ile ifade edilir.
ken, yani para-sermaye, meta-sermaye
2
ha-
line dnmken, metalarn satlamamas
para-sermayenin hareketini kesintiye ura-
tr ve para-sermaye, meta-sermaye olarak
atl kalr. Bunun sonucunda kapitalistin ye-
niden retime devam edebilmesi iin ge-
rekli olan hammadde, makine, tehizat ve
emek-gcn satn alabilmesi iin gerekli
para-sermayeye sahip deildir, nk bu
para-sermaye, satlamayan metalarda mad-
delemi, meta-sermaye olarak kalmtr. Bu
durum, metalarn ar retimi olarak eko-
nomik krizin ortaya kmasna neden olur.
Dier yandan, sermaye, birikimin kr
oranlarnn dmesine neden olacak sevi-
yeye ulatnda, daha dk kr oranyla
retim yapmak zorunda kaldndan, deer
kaybna urar. Bir nceki aamada daha
yksek gelir salayan, yani yksek kr geti-
ren sermaye, bu evrede daha dk bir ge-
lir salar hale gelmesiyle, greli bir deer
kaybna uramtr. Tpk metalarn ar re-
timi sonucu meta fiyatlarnn dmesi gibi,
sermayenin ar retimiyle, yani birikimin
2
meta-sermayenin kendisi ayn zamanda pa-
ra-sermaye, yani metalarn fiyatlarnda ifadesini bu-
lan belli bir deer miktardr. Kullanm-deeri olarak
bu, belli nicelikte kullanm nesneleridir ve bunalm
zamanlarnda bunlarn mevcudunda bir fazlalk var-
dr. Ama bizatihi para-sermaye olarak, potansiyel pa-
ra-sermaye olarak, srekli genilemeye ve daralma-
ya tabidir. Bunalm arifesinde ve bunalm srasnda,
potansiyel para-sermaye nitelii iersindeki meta-ser-
maye daralmtr. Sahibi ve alacakllar iin, satn aln-
d, ve iskonto ve rehin ilemlerinin kendisine daya-
nlarak yapld zamana gre, daha az para-serma-
yeyi (polieler ve borlar iin teminat) temsil eder.
[Marks, Kapital, Cilt: III, s. 434-435.]
18
bymesi ile, bizzat sermayenin fiyat ucuz-
lar.
3
Sermayenin ar birikimi ile birlikte or-
taya kan deer kayb, bireysel kapitalisti
ilk anda dk kr oranyla yetinmeye zor-
lasa da, btn retim alanlarn kapsayan
ar birikim mevcut olduundan, deer kay-
b durmaz. Den kr oranyla yetinme, kr
orannn 0a eit olaca dzeye kadar gider.
Bylece kapitalist retimin genilemesi iin
gerekli olan ek sermayenin deeri 0a eit
olur. Bu koullarda, kapitalistin, hibir bi-
imde kredi kullanmad, dolaysyla faiz
demek zorunda olmad varsayldnda,
retim srecine yatrd ana sermayesi ka-
dar para-sermayeyi geri alabilse bile, ken-
disinin bireysel tketimi iin gerekli paray
bile salayamayacaktr. Dolaysyla, ya tket-
meden yaamak, ya da varolan sermayesi-
nin bireysel tketimi iin harcad miktar-
da giderek azalmasn gze almak zorunda-
dr. Birincisi ne denli olanaksz ise, ikincisi
de sermayenin sermaye olarak ilevlerini yi-
tirmesinden baka bir sonu vermez. Sonu
olarak, sermayenin ar birikimi koullarn-
da bir ksm sermaye atl kalrken, bir ksm
tm deerini yitirerek, sermaye olma ilevi-
ni sona erdirir.
Byle olmakla birlikte, aktr ki,
eski sermayenin bu fiili deer kayb
bir savam olmakszn meydana ge-
lemez ve S ek sermayesi de, bir sa-
vam olmakszn sermaye ilevlerini
yklenemez. Kr oran, rekabetin et-
kisi altnda, ar sermaye retimi ne-
deniyle dmektedir. Daha ok bu-
nun tersi olabilir: den kr oran ne-
deniyle rekabet savam balar ve
sermayenin ar-retimi de ayn ko-
ullardan doar. Snin ilevlerine de-
vam eden eski kapitalistlerin ellerin-
deki paras, kendi ilk sermayeleri-
nin deer kaybna uramasn engel-
lemek ve retim alanndaki yerini da-
raltmamak iin, azok atl durumda
braklr. Ya da onlar, bunu, ek serma-
yeyi atl tutma gereksinmesini yeni
gelenlere ve genellikle rakiplerinin
omuzlarna yklemek iin, geici bir
kayp pahasna da olsa kullanrlar...
3
Bireysel metalarn deil, sermayenin ar-re-
timi, bu nedenle sermayenin ar-retimi daima,
metalarn ar-retimini kapsamakla birlikte yalnz-
ca sermayenin ar birikimidir. [Marks, Kapital, Cilt:
III, s. 264.]
Eski sermayenin bir ksm, her
trl koul altnda kullanlmadan kal-
mak zorundadr; sermaye olarak fa-
aliyet gsterdii ve bu ynyle deer
rettii srece, kendine zg serma-
ye niteliine son verir. Sermayenin
hangi ksmnn zellikle etkilenecei-
ni rekabet savam belirleyecektir. -
ler yolunda gittii srece, rekabet, ge-
nel kr orannn eitlenmesi halinde
grdmz gibi, kapitalist snf ara-
snda bir kardelik havas estirir ve
bylece her biri, ortak yamadan
kendi yatrm orannda pay alr. Ama
sorun, krn deil de zararn paylal-
mas halini alr almaz, herkes kendi
payna den zarar en aza indirme
ve bunu bir bakasnn srtna ykle-
me abasna der. Kapitalist snf
iin, kayba uramak kanlmazdr.
Her kapitalist, bu zararn ne kadarn
yklenmek zorunda kalaca, yani
bunu ne lde paylamak duru-
munda kalaca, gsterecei gce ve
kurnazla baldr ve o zaman reka-
bet, dman kardeler arasnda bir
savaa dnr. Her bireysel kapita-
listin karlar ile btnyle kapitalist
snfn karlar arasndaki uzlamaz-
lk, tpk daha nce, aralarndaki -
kar zdeliinin pratik rekabet yoluy-
la ortaya kmas gibi, su yzne -
kar.
4
Bu hal, ksmen, sermayenin
maddi varlna kadar uzanabilir, ya-
ni bir ksm retim arac, sabit ve d-
ner sermaye, alamaz, sermaye
olarak i gremez duruma der; i-
lemekte olan kurululardan bazlar
ilerini durdururlar. Bu bakmdan, za-
man, btn retim aralarna (toprak
hari) saldrr ve bunlar bozarsa da,
ilerin durmas, gerekte retim
aralar iin ok daha byk zararla-
ra yol aar. Bununla birlikte, asl
nemli olan, bu retim aralarnn,
retim arac olarak ilevlerini yerine
getirememeleri, bu ilevin ksa ya da
uzun bir dnem iin kesintiye ura-
m olmasdr.
Ama asl zarar, en iddetli nitelik-
te olan, sermaye ile ilgili olarak mey-
4
19
dana gelir, ve bu sermaye, deer ni-
teliini tad lde, bu kayp, ser-
mayelerin deerleri bakmndan
meydana gelmi demektir. Sermaye-
nin deerinin yalnzca gelecekteki ar-
t-deerden pay talebi biimindeki
ksm, yani aslnda, eitli ekillerde-
ki retimden bono biiminde kr ta-
lebi, hesaplandklar gelirlerdeki d-
me nedeniyle hemen deer kaybna
urar. Altn ve gmn bir ksm atl
kalr, yani sermaye olarak ilev yapa-
mazlar. Piyasadaki metalarn bir ks-
m, dolam ve yeniden-retim sre-
lerini, ancak, fiyatlarnda byk d-
me olmas yoluyla, dolaysyla, tem-
sil ettikleri sermayede deer kayby-
la tamamlayabilirler. Sabit sermaye
eleri, gene ayn ekilde, u ya da
bu lde deer kaybna urarlar. u-
nu da eklemek gerekir ki, belirli ve
nceden saptanan fiyat ilikileri, ye-
niden-retim srecini ynettii iin,
bu sre, fiyatlardaki genel dmey-
le kesintiye urar ve karklk iersi-
ne der. Bu karklk ve durgunluk,
parann, gelimesi sermayedeki ge-
limeye bal bulunan ve nceden
belirlenen fiyat ilikilerine dayanan
deme arac ilevini felce uratr.
Belirli tarihlerde vadeleri dolan de-
meler zinciri, yzlerce yerinden ko-
par. Karklk, sermaye ile birlikte ge-
lien kredi sistemindeki kmeyle
daha da byk ve iddetli, ar buna-
lmlara, ani ve zoraki deer kaypla-
rna, yeniden-retim srecinde fiili
durgunluklara ve kesintilere ve by-
lece de yeniden-retimde gerek bir
dmeye yolaarlar.
5
(ab)
Kapitalist ekonominin ar-retim buna-
lmlarnda, meta satlar der, kr oranla-
r azalr, kredi sistemi ker, faiz oranlar
ykselir ve deme arac (para) ilevini yeri-
ne getiremez, para ktl balar.
6
5
6
Parann deme arac ilevi, snrsz bir eliki-
nin varlna iaret eder. demeler birbirlerini denge-
ledikleri srece, para, yalnzca, bir hesap paras, bir
deer ls olarak dnsel bir ilevi yerine getirir.
Fiili demeler yaplmas gerektii srece, para, artk
bir dolam arac, rnlerin deiiminde geici bir et-
ken olarak hizmet etmez, toplumsal emein bireysel
cisimlemesi, deiim-deerinin bamsz varlk bii-
mi, evrensel meta olarak i grr. Bu eliki, para bu-
Marksn ok ak biimde ortaya koydu-
u gibi, bu srete en fazla zarar gren ser-
mayenin bizzat kendisidir. Gerek satlama-
yan metalarda maddelemi olan sermaye-
nin yeniden retim srecine para-sermaye
olarak dnememesi, gerek bu metalarn fi-
yatlarnn dmesiyle onlarn retiminde
kullanlan para-sermayenin deer yitirmesi,
gerekse kr oranlarnn dmesiyle ek ser-
mayesinin deersizlemesi yannda, sabit
sermayesinin srekli deer kaybetmesi,
ekonomik bunalmdan sermayenin birinci
dereceden etkilenmesine neden olur. B-
tn bunlarla birlikte, kredi borlarnn de-
nememesiyle birlikte bankaclk sisteminin
(kredi sistemi) kmesiyle, para-sermaye-
nin bunalmdan etkilenme boyutu byr.
Dolaysyla, tm ekonomik bunalmlarda,
bunalmlara kar gelitirilen tm program-
larn hedefi, sermayenin deersizlemesini
ve sermaye olarak ilevinin sona ermesini
engellemek olmaktadr.
phesiz kapitalist ekonominin bu dev-
revi hareketi ekonomik bunalmla birlikte
sona ermez. Hareket devam eder. Bunalm-
la birlikte ortaya kan sorunlar, gerek fiili
deer kayplaryla, gerekse devletin ekono-
miye mdahale etmesiyle u ya da bu oran-
da zmlenir. Ancak kapitalist retimin
kendi niteliinden gelen bu sorunlarn
stesinden gelmesi, ayn sorunlar tekrar
kendi yoluna ve hem de daha byk l-
ekte koyarak gerekleir.
Kapitalist retimin gerek enge-
nalm diye bilinen iktisadi ve ticari bunalmlarn bu
evrelerinde aka grlr. Bu gibi bunalmlar, ancak,
uzayp giden demeler zincirinin ve bunlarn kapan-
mas iin yapay bir sistemin iyice gelitii yerlerde g-
rlr. Bu mekanizmada genel ve yaygn bir bozukluk
olduu zaman, bunun nedeni ne olursa olsun, para,
birdenbire ve dorudan, hesap parasnn dnsel bi-
iminden kar ve nakit para halini alr. Sradan mal-
lar artk onun yerini alamaz. Metalarn kullanm-de-
eri deersiz hale gelir, ve onlarn deeri de, kendi
bamsz biiminin varl iersinde kaybolur. Buna-
lm ngnnde, burjuvazi, bolluun verdii sarholuk-
la, kendine gven iersinde, paray bo bir hayal iln
eder. Yalnzca meta paradr. Ama imdi her yerde u
lk: Yalnzca para metadr. Karacann su peinde
komas gibi, onun ruhu da para, o biricik servet pe-
inde nefes nefesedir. Bunalm srasnda, metalarla
onlarn deer-biimi, para arasndaki ztlk, mutlak e-
liki dzeyine ykselir. Bu gibi durumlarda, para han-
gi biimde grnrse grnsn hi nemi yoktur.
demeler ister altn ile ister banknot gibi kredi para-
syla yaplsn, para ktl devam eder. (Marks, Kapi-
tal, Cilt: I, s. 152-153)
20
li, sermayenin kendisidir. te bu ser-
maye ve onun kendisini geniletme-
sidir ki, retimin hem k ve hem
de sonu noktas, hem itici gc,
hem amac olarak grnr; retim
yalnz sermaye iin retimdir, ama
bunun tersi doru deildir; retim
aralar, srf, reticiler toplumunun
yaama srecinde, devaml bir geli-
menin aralar deillerdir. Sermaye-
nin deerinin, byk retici kitlelerin
mlkszletirilmelerine ve yoksulla-
trlmalarna dayanan kendisini koru-
ma ve geniletme srecinin iersin-
de devam ettii snrlar yalnz bana
hareket edebilirler; bu snrlar, ser-
maye tarafndan kendi amalar iin
kullanlan ve retimin snrsz by-
mesine, retimin kendisinin bir ama
haline gelmesine, emein toplumsal
retkenliinin hibir koula bal ol-
madan gelimesine doru yol alan
retim yntemleri ile srekli bir a-
tma haline girerler. Aralar toplu-
mun retici glerinin hibir koula
bal olamadan gelimesi, snrl bir
amala, mevcut sermayenin kendisi-
ni geniletmesi amac ile devaml a-
tma iersine girerler. Kapitalist re-
tim tarz, bu nedenle, maddi retim
glerinin gelimesi ve uygun bir
dnya piyasas yaratlmasnn tarihsel
bir arac olup, ayn zamanda da, bu
tarihsel grevi ile, buna uygun den
kendi toplumsal retim ilikileri ara-
snda srekli bir atmadr.
7
Bugn, 2007 mortgage (ipotekli konut
kredisi) kriziyle birlikte ABD Merkez Ban-
kas FEDin piyasaya mdahalesinin ifade-
si olan parasal genileme ad verilen olay,
sermayenin deer kaybn nlemeyi ve de-
er kaybna uram sermayeleri devlet eliy-
le deerlendirmeyi tanmlamaktadr.
Parasal genileme, teknik olarak (yani
burjuva iktisad sylemi ve mant iinde),
FEDin ak piyasa ilemleri yoluyla devle-
tin (merkezi hkmetin) borlarnn men-
kul kymetletirilmi hali olan hazine bono
ve tahvillerini satn almasdr. Bylece dev-
let bono ve tahvillerine ek bir talep yarata-
rak bunlarn fiyatnn ykselmesini salar.
Devlet katlarnn fiyatnn ykselmesiyle
7
Hazine daha yksek fiyatla yeni bono ve
tahvil satar ve bu yolla, dk maliyetli
borlanmaya gider. Dier bir ifadeyle, FED,
piyasalara alc olarak girip hazine bono ve
tahvillerini satn alarak bunlarn deerinin
ykselmesini salar (Arz-talep yasas). Ha-
zine katlar, yani devlet tahvilleri, ilk fi-
yatlarndan sabit yzdeli bir getiriye sa-
hiptir. Dolaysyla fiyatlarnn ykselmesi,
getiri yzdesinin, yani faizlerin dmesi-
ne yol aar.
rnein, 1.000 dolarlk bir tahvil %5 sa-
bit faize sahipse getirisi 50 dolar olur.. Tah-
vilin FED tarafndan satn alnmasyla fiyat
1.100 dolara ktnda getirisi sabit oldu-
undan, yani 50 dolar olarak kalacandan,
faiz oran %4,54e der. Bylece hazine
katlarna olan talep der. O zamana ka-
dar hazine katlarna yatrlan parann bir
blm bu katlardan kar ve getirisi
daha yksek katlara (hisse senetlerine)
ynelir. Bunun sonucunda da, hisse senet-
lerinin deerleri ykselir.
te yandan, FED, bankalarn elindeki
toksit varlklarn ve bankalarn hisse se-
netlerini nakit karl satn alr. Bunun so-
nucunda da, bankalar yeni likiditeye sa-
hip olurlar. Bu likiditede yeni banka kre-
dileri olarak piyasaya verilir. Teknik olarak,
hazine tahvillerinin faizleri dtnden, bu
yeni banka kredileri de daha dk faize sa-
hiptir. Sonu olarak, bu parasal genilemey-
le birlikte, bankalar dk faizli kredi vere-
bilecek hale gelirler. Bu dk faizli yeni
krediler de kredi piyasasndaki tkankl-
n almasna, kapitalistin retime devam
edebilmesi iin gerekli kaynan salan-
masna hizmet eder.
Burada teknik olarak tahvilin ne oldu-
unun bilinmemesi, yaplan operasyonun
anlalmasn gletirmektedir. En fazla ka-
fa kartran da budur.
Yukarda da ifade ettiimiz gibi, tahviller,
teknik olarak, bir yl zeri vadeli bor se-
nedidir. En temel zellii, ihra edildii
andaki nominal (zerinde yazl olan, ku-
pon deeri) deer zerinden sabit bir faiz
oranna sahip olmasdr. Genellikle 1, 2, 5,
10 ve 30 yllk vadesi olan hazine katlar
(tahvilleri) kupon faizi sabittir, yani sabit
bir getiriye sahiptir. Eer hazine tahvili %5
kupon faizi ile ihra edilmise, her yl ku-
pon deeri zerinden %5 getiri salar.
Serbest piyasada bu tahvillerin fiyatnn de-
21
imesi bu sabit getiriyi hibir biimde de-
itirmez. Nominal fiyat (tahvilin zerinde
yazl olan deer) 1.000 dolarlk tahvil, her
durumda %5 sabit faiz zerinden 50 dolar
getiriye sahiptir. Serbest piyasada bu tah-
vilin fiyat ykseldiinde, getirisi sabit ol-
duundan, faiz oran der. Tersi durumda,
yani fiyat dtnde faiz oran ykselir. Bu
nedenle, hazine katlarnn (tahviller) fa-
izleri ykseldiinde deerleri der, faizler
dtnde deerleri ykselir.
Oysa olaan bankaclk ilemlerinde,
herhangi bir mevduatn faizleri ykseldiin-
de getirisi de ykselir ya da tersi, faizler
dtnde getirisi der. Kredilerde de
benzer bir durum olur. Kredi faizleri yksel-
diinde krediler pahalanr, dtnde
ucuzlar. Hazine katlarnda durumun
tam tersi olmas, kupon faizinin ilk batan
itibaren sabit olmasndan kaynaklanr.
Bylece, FED, parasal genileme yo-
luyla, bir yandan hazine tahvillerinin dee-
rini ykselterek faizlerinin dmesini salar-
ken, dier yandan tahvil almlaryla piyasa-
lara likidite salar. Bu sayede hazine tah-
villerinin (katlarnn) faizleri dt
iin, hazine daha dk faizle yeni tahvil ih-
ra edecek hale gelir. Bu da hazinenin faiz
ykn azaltr.
I. Parasal Genileme (QE1/Quantitati-
ve Easing1) politikas sonucunda 2007-2009
yllarnda piyasalara 1,75 trilyon dolar pa-
ra verilmitir. Ancak ABD Merkez Bankasnn
(FED) I. Parasal Genileme politikas so-
nucunda piyasalara 1,75 trilyon dolar veril-
mesine karn likidite skkl alama-
m ve 2010 ylnda II. Parasal Genileme
(QE2) politikas uygulanmtr. Bu yolla pi-
yasalara 600 milyar dolar nakit (likit) pa-
ra verilmitir. Bylece iki parasal genile-
me politikas sonucunda ABD Merkez Ban-
kas finans sektrne 2,4 trilyon dolar na-
kit para pompalamtr.
Burada likidite skkl ad verilen
olay, metalarn ar-retimi sonucunda sa-
tlamayan mallarda maddelemi olan me-
ta-sermayenin para-sermayeye dneme-
mesi durumudur. Yukarda da ifade ettiimiz
gibi, metalar ar retilmitir ve satlama-
dklar iin depolarda yl kalmtr. Ama
kapitalistin retim srecinin devam edebil-
mesi iin, yani retim aralarn satn alabil-
mek iin nakit (likit) paraya (sermayeye)
ihtiyac vardr. Kendi z sermayesi meta-
sermaye olarak depoda beklemektedir. Bu
durumda kapitalist borlanmaya gitmek, ya-
ni kredi almak durumunda kalr.
Bylece iin iine finans sektr, yani
bankalar girer. Bankalar depolardaki meta-
sermaye karlnda kapitaliste bor para
verir. Kapitalist bu parayla retimi srdr-
mesi iin gerekli retim aralarn satn alr
ve retime devam eder.
Talep deimedii, yani ek bir talep or-
taya kmad koullarda, bu yeni retilen
metalar da depolarda bekleyen mallara ek-
lenir. Burjuva iktisad diliyle, stoa al-
mtr. Gerek bir nceki retim srecinde
retilen mallar, gerekse yeni retim sre-
cinde retilen mallar satlamad srece,
kapitalistin borcunu (kredi) deyebilmesi
olanakszdr. Dolaysyla bankalar borlarn
tahsil edemezler. Bunun sonucunda da,
bankalar kendi ykmllklerini yerine
getiremez hale gelirler. Bylece finans kri-
zi ba gsterir.
Bu nedenle, tm finans krizlerinin te-
mel nedeni, metalarn ve sermayenin ar-
retimidir.
Kimi durumda trev aralar ad veri-
len yollarla para-sermayede meydana gelen
art, genel sermaye birikimini katlayarak
bytr. Sermaye birikimindeki art, ka-
nlmaz olarak kr oranlarnn dmesine yol
aar.
Kr oran iki ana etmene bal
bulunmaktadr art-deer oran ile
sermayenin deer bileimi.
8
Kapitalist retim gelitike, artan oran-
da art-deer sermayeletirilir, sermaye biri-
kimi hzlanr, dolaysyla sermayenin dei-
meyen ksm srekli byr. Bylece dei-
meyen sermayenin deien sermayeye ora-
n, yani sermayenin deer bileimi (daha
geni anlamda sermayenin organik bilei-
mi) byr. Dolaysyla art-deer oran ya da
emein sermaye tarafndan smrlme yo-
unluu ayn kald halde, deimeyen-ser-
mayenin deien-sermayeye gre tedrici
bymesi, zorunlu olarak genel kr ora-
nnda tedrici bir dmeye neden olur.
Kr oranlarndaki dme, sermayenin
deer yitirmesinden baka bir ey deildir.
Marksn ifade ettii gibi, sermayenin deer
yitirmesi de, sermaye birikiminin artmas-
nn bir sonucudur.
8
22
rnein 100 birimlik bir sermaye (dei-
meyen-sermaye) %50 kr oranyla faaliyet
yrtrken, sermayenin 200e kmasyla
birlikte, retilen metalarn kitlesinde art
olurken, kr oran azalarak %33e der.*
Bu da sermayenin fiili deer kaybdr.
Doal olarak sermayenin bu fiili deer kay-
b, yani kr oranlarndaki dme dorudan
kredi faizlerine yansr ve faizler ykselir. Bu
da krediyle ilerini yrten kapitalistin, sat-
lamadklar iin para-sermayeye dneme-
yen, depolarda bekleyen mallardan kaynak-
lanan likidite skkln daha da artrr.
Bir kez daha yinelersek, sermayenin fii-
li deer yitirmesi sermayenin ar retimin-
den, yani ar birikimden kaynaklanr. Bu
durumdan kabilmenin tek yolu, ar biri-
kiminin yaratm olduu sermayenin bir b-
lmnn sermaye niteliini yitirmesidir. Bu
da bir blm kapitalistin iflas etmesinden
baka bir ey deildir.
Kapitalistin iflas, dorudan retken ser-
mayenin buharlamas, sermaye nitelii-
ni yitirmesi demektir. Kapitalist, byk l-
de kredi sistemine bal olduundan,
onun iflas kredi sisteminin bozulmasna yol
aar. Biriken para-sermayenin topland yer
olan bankalar, yani kredi kurulular borla-
rn tahsil edemedikleri iin zarar yazma-
ya balarlar. Bu da banka sermayesinin de-
er yitirmesi demektir.
Buradan kabilmek iin, ncelikle kr
oranlarnn ykselmesi ve meta-sermayenin
para-sermayeye dnmesinin salanmas
gerekir. Birincisi, sermayenin bir blm-
nn sermaye olma ilevinin sona ermesini
gerektirirken, ikincisi yeni ve ek bir talep ge-
rektirir.
Yeni ve ek talep ise, sadece tketicilerin
alm gcnn ykselmesiyle salanabilir.
Dolaysyla piyasalara para enjekte edil-
mesi gerekir. Bu da piyasalardaki para mik-
tarn artrr, yani para-sermaye miktar bir
kez daha artar. Kanlmaz olan, sermaye-
nin bir blmnn sermaye olma ilevini
yitirmesidir.
Bugn, Mortgage Krizinden gnmze
kadar alnan tm ekonomik nlemler ve asl
olarak ABDnin parasal genileme politi-
kas, fiili deer kaybna urayan sermayeyi
deerlendirmekten baka bir ileve sahip
deildir. ABD Merkez Bankasnn (FED) pi-
yasalardan tahvil ve hisse senedi satn al-
mas, sadece bunlarn deerini artrmay
amalamaktadr. Dolaysyla sorunun zn-
de yatan ar sermaye birikimi ve bunun
sonucu ortaya kan kr oranlarndaki d-
me zerinde hibir etkiye sahip deildir.
Avrupa bor krizinin de ak biimde
gsterdii gibi, ar sermaye birikiminin
olumsuz etkilerini ortadan kaldrmann
tek yolu, bu birikimin topland yer olan
bankalarn bir blmnn iflas ettirilmesin-
den gemektedir. Her geen gn bu iflasn
bykl srekli artmaktadr. Lehman Bro-
thers olaynda olduu gibi, bir bankann if-
las bile sermayenin fiili deer yitirmesini,
bir sreliine de olsa durdurabilmektedir.
Bugn emperyalist lkelerin kar kar-
ya kaldklar sorun, ar sermaye birikimini
eritebilmek iin bankalarn byk apl if-
las ettirilmesidir. Tm tartmalarn ve tutar-
szlklarn temelinde yatan bu iflas olaynn
gerekletirilmesinden kanlmas yatmak-
tadr.
Bu kanma, hemen her durumda pa-
rasal genileme ad altnda, sermayelerin
fiili deer kaybn nlemek iin piyasalara
para verilmesine yol amaktadr. Bu da, gi-
derek enflasyonist bask oluturmaktadr.
Bugn iin parasal genilemenin em-
peryalist lkelerdeki enflasyonist etkisi, ge-
ri-braktrlm lkelere ynelen scak
parayla telenmeye allmaktadr. Bu
telemeyle para-sermaye ok dk faiz
oranlaryla geri-braktrlm lkelere yne-
lirken, ayn zamanda merkez bankalarnn
rezervleri srekli bytlmektedir. Dier bir
ifadeyle, parasal genilemeyle piyasalara
verilen likiditenin enflasyonist etkisi, ge-
100
s
+100
d
=200
S
, a=100, k=100/200 = %50
200
s
+100
d
=300
S
, a=100, k=100/300 = %33
250
s
+100
d
=350
S
, a=100, k=100/350 = %28,5
350
s
+100
d
=450
S
, a=100, k=100/450 = %22,2
Dnya Rezerv Toplam
(Milyon $) Toplam Rezerv % Deiim
2005 4.319.959 15,3
2006 5.253.007 21,6
2007 6.704.305 27,6
2008 7.345.885 9,6
2008 8.164.151 11,1
2010 9.263.072 13,5
2011 10.202.859 10,1
* Tablodaki s=deimeyen-sermaye, d=deien-
sermaye, a=art-deer, k=kr orandr.
23
limekte olan lkelerin rezervlerinin art-
rlmasyla azaltlmaya allmaktadr.
Grld gibi, FEDin parasal genile-
me politikas sonucunda 2007-2010 yllarn-
da piyasalara 2,4 trilyon dolar verilmiken,
ayn dnemde tm lkelerin merkez ban-
kalarnn rezerv varlklar 4 trilyon dolar art-
mtr. Bunun 1,8 trilyon dolar ine aittir.
Gelimekte olan lkelerin rezervlerin-
deki art, ayn zamanda piyasalardan pa-
ra ekilmesine yol at lde, sermaye-
nin bir blmnn atl kalmasna yol a-
maktadr. Bu da ekonomik krizin iddetinin
azaltlmas, yani zamana yaylmas demek-
tir.
Ancak zaman, ar sermaye birikimi-
nin yaratm olduu krizin aalmasn sa-
lamayacaktr. Dolaysyla sermayenin bir b-
lmnn ilevsiz klnmasndan ok, serma-
ye ilevini tmyle yitirmesi kanlmazdr.
te bu kanlmazlk, krizin faturasnn
hangi lkelere ve hangi sermaye kesimleri-
ne ykleneceine ilikin i atmalarn sr-
mesine, i elikilerin sertlemesine neden
olmaktadr.
Adna, ister finans krizi, ister mortga-
ge krizi, isterse de bor krizi denilsin, her
durumda ve her konumda ortaya kan eko-
nomik krizin temelinde ve znde metala-
rn, dolaysyla sermayenin ar-retimi ya-
tar. Bu ylesine bir gerekliktir ki, 2007
mortgage krizi denilen ey, ipotekli ko-
nut kredilerinin denememesi sonucu or-
taya kmsa da, asl olarak dk faizli, g-
vencesiz ve geri denmesi olanaksz olan
kredilerin almasdr. Bu yolla konut sekt-
rndeki ar konut retimine ek talep yara-
tlmaya allmtr. Yani bankalarn konut
kredileri tmyle konut sektrndeki ar-
retimden kaynaklanmaktadr.
Dier yandan, mortgage krizi, ne ka-
dar toksit denilen deerli katlarn de-
ersizlemesi olarak grnse de, krizle bir-
likte arka planda otomotiv sektrnde b-
yk bir kriz ortaya kmtr. Tmyle ban-
ka kredileriyle talep yaratlan otomotiv
sektr, bankalarn varlklarnn deersizle-
mesi ve bunun rn olarak kredilerin da-
ralmasndan birincil dzeyde etkilenmitir.
Bu da, aka, banka kredilerinin artmas-
nn ve trev aralarn oalmasnn temel
nedeninin kapitalizmin ar-retim hastal-
olduunu ortaya koyar.
Bugn, Avrupa bor krizi koullarnda
yksek oranl cari ak veren Trkiye eko-
nomisinin, IMF talimatlaryla soutulma-
snda kullanlan en temel enstrman,
banka kredilerinin %35ler dzeyine gelmi
olan genilemesini %15ler dzeyine ekil-
mesi olmutur. Yani banka kredileri (zorun-
Rezervler
(Milyon $) in Japonya Brezilya G. Kore Meksika Trkiye
2005 831.410 846.896 53.799 210.552 74.110 52.494
2006 1.080.756 895.321 85.843 239.148 76.329 63.265
2007 1.546.365 973.297 180.334 262.533 87.208 76.496
2008 1.966.037 1.030.763 193.783 201.545 95.300 73.675
2009 2.452.899 1.048.991 238.539 270.437 99.889 74.933
2010 2.913.712 1.096.069 288.575 292.143 120.584 85.959
2011 3.254.674 1.295.839 352.010 306.935 149.208 87.937
Kaynak: World Bank, WDI, 2012.
Trkiyede Otomotiv Sektr
Ekim Ocak-Ekim
retim
2011 2012 (%) 2011 2012 (%)
Toplam 103.946 90.673 -13 987.693 884.646 -10
hracat
Otomobil 60.172 51.226 -15 536.909 479.420 -11
Toplam 68.945 60.253 -13 661.799 596.247 -10
Otomobil 40.076 37.293 -7 370.733 337.619 -9
Pazar
Toplam 72.640 62.699 -14 709.391 621.483 -12
Otomobil 47.508 43.440 -9 459.866 423.057 -8
Kaynak: OSD, Haber Blteni, Ekim 2012,
24
lu karlklar vb. yntemlerle) daraltlmtr.
Bunun ilk sonucu inaat sektrnde ortaya
kmtr. naat sektrndeki balonun, ya-
ni ar-retimin giderek artan banka kredi-
leriyle finanse edildii ortadadr. Bylece
Trkiye ekonomisindeki klme inaat
sektrne de yansmtr. 2012 ylnn ilk al-
t aynda GSYHdaki byme oran %3,1e
gerilerken, inaat sektrndeki byme
%1,6 olmutur.
Yine cari a srdrlebilir ve finanse
edilebilir dzeye indirmek amacyla ban-
ka kredilerinin snrlandrlmas operasyonu-
nun ikinci rn otomotiv sektrnde
ortaya kmtr. (Ko Holdingin Trk tan-
k (Altay) yapma konusundaki atann
nedeni de budur.)
Tm bunlarn gsterdii gerei Marks
yle ifade eder:
Btn gerek bunalmlarn nihai
nedeni, her zaman, kapitalist reti-
min, retim glerini, sanki, onlar
iin en son snr, sadece toplumun
mutlak tketim gc tekil ediyor-
mu gibi gelitirmeye yneliine kar-
lk, kitlelerin yoksulluu ve kstl t-
ketimidir.
9
Bu nedenle, kapitalizm, ar-retim so-
rununu, yani retimin snrsz art ile tke-
timin snrll arasndaki elikiyi aabil-
mek iin srekli olarak genileyen ve by-
yen bir kredi sistemine ihtiya duyar. Tke-
timi artrmak amacyla kredilerde meydana
gelen her byme, varolan ar-retime bir
talep yaratsa da, her durumda retimin da-
ha da arlamasna yol aan sonular re-
tir. Bylece insanlk, zel mlkiyet tarihinin
iinden klmaz bir elikisiyle yzyze ka-
lr. Bu elikiyi ortadan kaldrmann tek yo-
lu, kitlelerin tketimi ile retim arasnda
dengenin kurulmasdr. Bu da, merkezi ve
planl bir ekonominin yaratlmasyla olanak-
ldr.
Q1, Q2, Q3 diye sregiden parasal
genilemenin ortaya kard gerek bu-
dur.
9
25
TK verilerine gre, Ocak-Ekim 2012
dneminde Trkiyenin (ki buna AKPnin
demek yanl olmayacaktr) ihracat rakam-
lar %13,4 artarak 125 milyar dolara yksel-
mitir. Dier bir tanmla, 2012 ylnn ilk on
ayndaki ihracat, geen yla gre 14 milyar
927 milyon dolar artmtr. Yine ayn dnem-
de ithalat ise %2,9 azalarak 196 milyar do-
lar olmutur. Bylece d ticaret a %23
azalarak 90,2 milyar dolardan 69,5 milyar
dolara inmitir.
Doal olarak d ticaret andaki azal-
Altn Oyunu
Altn! Sar, prl prl, halis altn!
Yaa, tanrlar, iim baka dileim baka deil benim.
Ben kk istedim sizden, cmert tanrlar, kk!
Altnn bu kadar karay ak, irkini gzel,
Yanl doru, soysuzu soylu, yaly gen,
Korka yiit etmeye yeter de artar bile.
Niin yaptnz bunu tanrlar? Nedir zorunuz?
Bilmez olur musunuz ki bununla
Rahipleriniz, kullarnz elinizden alnabilir;
Sapasalam insanlar lm deklerine serilebilir.
Bu sar kle din de kurar, din de ykar;
Cehennemlii cennetlik eder;
ren czzamlar sevdirir insana;
Hrszlar ba kelere oturtup
anlar, erefler, alklarla senatrler arasna sokar.
Budur ite yeniden evlendiren krk yllk dulu;
Hastanenin, banlarn grse kusaca kadn
Gl kokular srer, nisan gneleri getirir bu!
Haydi git, krolas maden paras!
Seni btn insanln ortak fahiesi seni!
[Shakespeare, Atinal Timonun Yaam, Perde IV, Sahne 3, s. 1035 vd..]
ma cari aa yansmtr. T.C. Merkez Ban-
kas verilerine gre, 2011 ylnn ilk on ayn-
da 60,5 milyar dolar olan cari ak, 2012 y-
lnn ilk on aynda 39,3 milyar dolara gerile-
mitir. Yani geen yla gre cari ak %35
azalmtr.
phesiz %3,1 byyen, geen yla g-
re klen bir ekonomide (stelik Avrupa
krizi varken) ihracatta ve cari akta byle-
sine stn baar gstermenin her iktida-
ra ve kula nasip olmayaca aktr!
Ama TKin aklad ihracat rakamla-
rna bakldnda, rana yap-
lan ihracatta byk bir patla-
ma yaanmtr. Buna gre,
Trkiyenin rana yapt ihra-
cat, on ayda, 2,9 milyar dolar-
dan 9,3 milyar dolara frlam-
(Milyon $)
Cari
Ak
hracat thalat
D Ticaret
A
Ocak-Ekim 2011 -60.466 111.350 201.598 -90.247
Ocak-Ekim 2012 -39.281 126.277 195.782 -69.505
2011 Toplam -76.986 134.907 240.842 -105.935
Kaynak: TCMB, TK.
2o
tr. Bylece rana yaplan ihracatta %218,7lik
bir art gereklemitir.
Aylar itibariyle ranla yaplan ticarete ba-
kldnda, 2012 ylnn ilk on aynda 9,2 mil-
yar dolarlk doal gaz ithal edilmi ve bu-
nun karlnda 6,5 milyar dolarlk altn ih-
ra edilmitir. Bylece rann satn ald
altnlar sayesinde ihracat 6,5 milyar dolar
artm grnmektedir. Dolaysyla d tica-
ret anda grlen %23lk azalma, ger-
ekte %15tir ve bu da randan yaplan it-
halatn altn olarak denmesinden kaynak-
lanmaktadr. Dier ifadeyle, d ticaret a-
ndaki azalma, ithalatn dvizle deil, altn
ihracyla denmesiyle gereklemitir.
ran-Trkiye D Ticareti 2012
(Milyon $) thalat/Doagaz hracat/Altn
Ocak 1.140 5
ubat 714 13
Mart 1.468 480
Nisan 1.305 1.208
Mays 984 1.387
Haziran 661 1.318
Temmuz 558 1.831
Austos 1.144 180
Eyll 734 18
Ekim 506 13
Toplam 9.214 6.453
Kaynak: TK.
Ali Babacan bu altn oyununu yle
aklamaktadr:
Trkiye olarak randan aldmz
gazn parasn biz TL olarak rann
Trkiyedeki hesabna yatryoruz. Fa-
kat rann o paray dolar olarak ken-
di lkesine gtrmesi mmkn de-
il, uluslararas kstlamalar, ABDnin
yaptrmlar sebebiyle. Dolaysyla
ran bunu dviz olarak kendi lkesi-
ne gtremeyince, o TLyi kendi he-
sabndan ekiyor, altn alyor piyasa-
dan. Altn kendi lkesine gtryor.
Bunu nasl gtryor bilmiyorum
ama iin z bu. Oraya altn ihracat
aslnda bizim doalgaz almak iin
dediimiz karlk gibi bir ey olu-
yor.
Bu aklamann da gerei yanstmad-
ortadadr.
Her eyden nce rana yaplan altn ih-
rac, her naslsa Austos ayndan itibaren
birden ve byk oranda dmtr. Nisan-
Temmuz arasnda ortalama 1,4 milyar do-
larlk altn ihrac sz konusuyken, Austos
aynda bu miktar 180 milyon dolara ve Ekim
aynda 13 milyon dolara inmitir. Austos-
Ekim aylarnda 2 milyar 384 milyon dolarlk
doal gaz alm (ithalat) yaplmken, altn
ihrac 211 milyon dolar dzeyinde kalm-
tr.
A. Babacann aklamasndan yola -
karsak, yani altn ihrac doalgaz alm
iin yaplan bir deme ise, aktr ki, Tr-
kiyenin rana 2 milyar 173 milyon dolar
borcu var demektir. Bu da eklendiinde, ilk
on aydaki d ticaret a 72,2 milyar dola-
ra kmaktadr.
Bunun cari aa yansmas ise, yaklak
8,5 milyar dolardr. Bylece Merkez Banka-
s verilerinde 2012nin ilk on aynda 39,3 mil-
yar dolar olarak grnen cari ak, gerek-
te 48 milyar dolardr. 2012 ylnn tamamn-
da byme orannn tahminen %2,5 dze-
yinde gerekleecei gznne alndnda,
cari an GSYHya orannn yl sonunda
%8ler dzeyinde kalaca grlmektedir.
Bu da cari ak sorunun tm arlyla var-
ln srdrmesinden baka bir ey deil-
dir.
Buraya kadar ranla yaplan altn oyu-
nu zerinden d ticaret ve cari an rek-
lam yapld gibi ok byk oranlarda d-
mediini ortaya koyduk. Oyunun ikinci per-
desi, ABDnin ranla yaplan bu altn oyu-
nuna kar tutumunu resmiletirmesiyle
balamaktadr.
28 Kasm tarihli gazetelerde Trkiyenin
altn oyununu bozaca balyla verilen
haberlerde yle denilmektedir:
ABDnin rana kar almaya ha-
zrland bir dizi yeni ticaret yaptrm-
larnn kymetli madenleri de kapsa-
Trkiyenin hracatnda lk On lke
Ocak-Ekim %
Deiim
(Milyon $) 2011 2012
Almanya 11.666 10.936 -6,3
ran 2.927 9.329 218,7
Irak 6.616 8.717 31,8
ngiltere 6.689 7.114 6,4
B.A.E. 2.957 6.674 125,7
Rusya 4.934 5.515 11,8
Fransa 5.749 5.093 -11,4
talya 6.707 5.166 -23,0
ABD. 3.702 4.634 25,2
Msr 2.297 3.113 35,5
Toplam hracat 111.351 126.277 13,4
2Z
yaca bildiriliyor. Adnn aklanma-
sn istemeyen st dzey bir Senato
yetkilisi yeni yaptrmlarn Trkiyenin
(ranla) doalgaza karlk altn oyu-
nunu bozacan belirtti. Ekonomi
Bakan Zafer alayan ise ABDnin
yaptrmlarnn ABDnin kendisini
baladn syledi.
hracat rakamlarna bakldnda, Aus-
tos ve Eyll aylarnda rana yaplan altn
ihracatndaki byk dn arka plann-
da bu haber yatmaktadr. ABDnin gayri-
resmi olarak parman sallamas bile al-
tn ihracatn neredeyse durma noktasna
getirmitir. Gazetelerde yer alan oyunu
bozma haberleri, bu gayri-resmi parmak
sallamann onaylanmasndan baka bir ey
deildir.
Her ne kadar Ekonomi Bakan Zafer
alayan, byle bir yaptrm kararnn
ABDnin kendisini baladn syleyerek
bizi balamaz trnden kabadaylk yap-
maya kalkmsa da, Ali Babacann iin
z diye yapt aklama itidalli bir yak-
lam sergilemektedir.
Aktr ki, Amerikan emperyalizminin
onay ve destei ile iktidara gelen AKPnin
ABDye kafa tutmas akld bir durumdur.
Denilen, phesiz ki yerine getirilecektir. Bu
da, ranla oynanan altn oyununun sonu-
nu getirmekle kalmayacak, ayn zamanda
randan alnan doalgazn da sonunu geti-
recektir.
Buraya kadar AKPnin feodal-tccar zih-
niyetiyle ve takiyye geleneiyle srdrd
altn oyununu ele aldk. Ama Osmanlda
oyun bitmez.
Bir dier oyun, Birleik Arap Emirlii
(BAE)* ile gelien ve katlanan ticaret hac-
midir.
Yln ilk on aynda BAEye yaplan ihra-
cat %125,7 artarak 6,7 milyar dolara km-
tr. TK verilerine gre, BAEne yaplan top-
lam 6,7 milyar dolarlk ihracatn te ikisi,
yani 4,5 milyar dolarlk blm, TK snf-
lamasyla nciler, kymetli veya yar kymet-
li talar, kymetli metaller; taklit mcevher-
ci eyas; metal paralardan olumaktadr.
Tpk ran gibi BAEne de altn ihra edil-
mektedir.
ran ve BAEya yaplan toplam altn ih-
racat 10 milyar 989 milyon dolardr.
Birleik Arap Emirliine hracat (Altn)
Ocak-Ekim
2011 2012
nciler, kymetli veya yar
kymetli talar, kymetli
metaller; taklit mcevherci
eyas; metal paralar
1.030 4.536
Toplam 2.956 6.674
Burada ilgin bir olay da, Birleik Arap
Emirliklerinin, ABD ambargosu nedeniyle
rann uluslararas dviz al-veriinde bir
s olmasdr.
Ekonomi Bakan Zafer alayan, ABDye
posta koyarken bu altnlarn meneini
de yle aklyor:
Ticaret nedir? Ticaret bir mal
alp satmaktr. malat nedir? Bir mal
retmektir. hracat nedir? Bir rn
dardan ya da baka bir kaynaktan
alarak, lke dna gndermektir. Bu
erevede baktmz zaman doal-
gaz karlyd, Trk Liras karly-
d gibi konular zerinde durmann
hibir anlam ve faydas yok. Burada
ihracat yapyoruz. lkemizdeki gerek
yastk altndaki gerek hurda altnlar
Trkiye isteyen bir lkeye satyor.
lkenin yastk altndaki altn varlklar-
n ihracat gelirleri iin, yani cari a kapat-
mak iin satmann ad ticaret olmaktadr.
Bu ticaret, ak biimde, Avrupa bor kri-
zi koullarnda dk faizle d borlanma
yoluyla cari a finanse etmenin olanaksz
olduunun itirafdr. Ayn zamanda banka-
lardaki altn hesaplarnn iinin boaltl-
mas demektir.
* Birleik Arap Emirlii (BAE), Abu Dabi, Dubai,
Acman, Fceyre, Resl-Hayme, erce ve Umml-
Kayveyn adl yedi emirlikten olumaktadr.
28
Trkiyede devletin ve halkn borla ya-
ad bilinmeyen bir gerek deildir. Her-
hangi bir ekonomik veriye bakldnda, he-
men hepsinde bor stokuna ya da tke-
tici kredilerine ilikin verilerle karlalr.
Gnlk yaamda hemen herkesin u ya da
bu biimde borlu olduuna, borlarn e-
virdiine ya da borlarn deyemediine
ilikin konumalara tank olunur. Borlarn
evirenler vnrken, deyemeyenler yak-
nrlar. u ya da bu biimde bir bor den-
diinde, hemen yeni bir borlanmaya gidi-
lir. Ne de olsa bor yiidin kamsdr!
Tketici kredilerine baktmzda, 2010
ylnda halkmzn toplam (tketici kredi-
leri ve kredi kartlar) kredi borcu 172,6 mil-
yar TL iken, 2011 ylnda 223,9 milyar TL ve
2012 ylnn ilk on aynda 251,9 milyar TL ol-
mutur. Dier ifadeyle, 2010-2012 arasnda
halkmzn kredi borcu 79,3 milyar TL
(%46) artmtr.
BDDKnn kendine gre yapt hesapla-
malara gre, 2012 ylnn ilk alt aynda
hanehalknn finansal varlklar (yastk
altnda olduu varsaylan dviz ve altnlar
dahil) 541,9 milyar TL iken, finansal y-
kmllkleri, yani borlar 223 milyar TL
olarak grnmektedir. Bylece 2010 ylnda
borlarn varlklara oran %35,4 iken, 2012
ylnda %41,1e ykselmitir. Dier bir ifadey-
le, halkmzn varlklarnnn yaklak ya-
rs borlardan olumaktadr.
Gerekte BDDKnn (ve ilgili tm dev-
let kurumlarnn) yastk altnda olduunu
varsaydklar dviz ve altnlar (bunlarn 150
milyar dolar, yani 250 milyar TL olduu var-
saylmaktadr) bir yana konulduunda, var-
lklar ile ykmllkler neredeyse birbi-
rine eittir. Hanehalk, tm varlklarn
sattklarnda ancak ykmllklerini, ya-
ni borlarn deyebilecek durumdadr.
2012 ylnn ilk on aynda bankalarn ver-
dii krediler 566 milyar TL iken, bankalar-
daki toplam mevduat miktar sadece 464
milyar TLdir. Kalan miktar bankalar tarafn-
dan d borlanma yoluyla karlanmakta-
dr.
Bunun yannda Trkiyenin toplam d
borcu 573 milyar TLdir. Bu borca kamunun
i borlar eklendiinde, toplam bor mik-
tar (2012/2 eyrek) 960 milyar dolar olmak-
tadr. Buna gre, toplam i ve d borlarn
Tketici
Kredileri
Art
Oran
Kredi
Kartlar
Art
Oran
Toplam
Tk. Krd.
ve Kredi
Kartlar
Art
Oran
Toplam
Krediler
Art
Oran
(Milyon TL) % (Milyon TL) % (Milyon TL) % (Milyon TL) %
2010 126.931 40,8 43.582 19,2 172.623 32,9 389.329 33,9
2011 167.020 31,6 55.489 27,3 223.893 29,7 490.846 26,1
Ocak-Ekim 2012 186.936 11,9 68.017 22,6 251.953 12,5 566.182 15,3
Kaynak: BDDK.
Tketicinin
Tketimi
29
GSYHya oran, yaklak olarak %70dir.
Bylesine yksek oranl borlanma ko-
ullarnda srekli artan cari ak, ekonomi-
nin soutulmasn kanlmaz hale getir-
mitir. Cari ak kltlmedii srece Tr-
kiyenin borlarn evirebilmesi olanaksz
hale gelmitir. Bu nedenle Merkez Bankas
piyasalara mdahale etmi ve banka kredi-
lerinin byme hzn %35lerden %15e
ekmitir. Bylece bankalarn kredi hacmi
100 milyar TL azalmtr. Bunun tketici kre-
dilerine yansmas 40 milyar TLdir. Bylece
banka kredilerinin byme hznn %15le-
re ekilmesiyle birlikte tm hanehalknn
tketimi 40 milyar TL azalmtr.
Dk kur, yksek faiz politikasyla s-
rekli artan ithalatn rn olan cari an
finansman sorunu, kamunun ve zellik-
le de bankalarn d borlanmasyla zm-
Hanehalk Finansal Varlk ve Ykmllklerinin Geliimi
(Milyar TL)
2010 2011 2012/1 2012/2
Finansal Varlklar 450,3 514,3 526,1 541,9
Birey. Emek. Fon. 12,0 14,3 15,8 17,2
Hisse Senedi 32,6 30,0 35,4 34,7
zel Sektr Borlanma
Aralar
- 4,9 6,9 9,6
Kamu Bor. Katlar 8,4 10,3 10,1 7,4
Mevduatlar, Fonlar ve
Kymetli Madenler
352,1 405,4 409,2 421,1
Dolamdaki Para 45,2 49,4 48,7 51,9
Finansal Ykmllkler 159,4 206,3 211,4 223,0
Tketici Kredileri* 132,7 171,6 175,2 182,7
Kredi Kart Bor Bakiyesi 23,2 29,6 31,0 34,7
Tketici Finans. ir.Kredi. 2,9 4,4 4,5 4,9
Finansal Kiralama Borlar 0,6 0,6 0,7 0,7
Ykmllkler/Varlklar (%) 35,4 40,1 40,2 41,1
Ykmllkler/GSYH (%) 14,5 15,9 - -
* Buradaki tketici kredilerine ilikin veriler bir nceki tablodaki verilerle
elimektedir. Trkiyede istatistik verilerle, siyasal amalarla srekli oy-
nandndan bu da doal saylmaldr!
Kaynak: BDDK, Finansal Piyasalar Raporu, Haziran 2012.
(Milyon TL) 2010 2011 2012/2
Kamu
Toplam 487.561 534.648 539.738
Bor 361.220 377.870 386.990
D Bor 126.340 156.778 152.748
zel D Bor 371.818 410.763 420.381
Toplam D Bor 498.158 567.541 573.129
ve D Bor Toplam 859.379 945.411 960.119
GSYH 1.098.799 1.298.062
lenmeye allrken, ortaya
kan aklar zelletirme
gelirleriyle karlanmaya a-
llmtr. Ama ekonominin
soutulmas gereksinme-
siyle, yani cari a azaltmak
amacyla uygulanan politika-
lar sonucunda (banka kredi-
lerinin daraltlmas) i tke-
timin kslmas, ithalatn azal-
masna, dolaysyla cari a-
n ksmen azalmasna yol
amsa da, ithalattan ve t-
ketimden alnan vergiler
azalm, bte a by-
mtr.
Ocak-Austos 2012 dne-
minde 8,5 milyar TL olan
bte a, Ekim aynda 17,9
milyar TLye kmtr.
Bte an finanse
edebilmek iin, yln ilk on
aynda 25 milyar TL borlan-
maya gidilmitir. Bunun 22,6 milyar TLlik
blm i borlanmadr.
borlar iin denen faizler 36 milyar
TL olmutur. Yani kamu, ortalama %9 fa-
izle aklarn finanse edebilmektedir.
Btn bunlar makro ekonomiye ili-
kindir. Oysa tketici kredileri ve kredi kart-
lar, vergiler, dorudan hanehalkn ilgilen-
dirir, dolaysyla mikro lee ilikindir.
Mikro lekte tketimin daralmas, bor-
larn (tketici kredileri ve kredi kartlar)
evrilebilmesinin zorlamas dorudan
bireysel tketiciyi ilgilendirmektedir. Bi-
reysel tketici ise, ayn zamanda bireysel
borludur. Borlarn evirdii lde t-
ketebilmektedir.
Kredi kartlarnn kullanmna bakldn-
da, 2011 ylnn ilk on aynda, toplam 50,5
milyon adet kredi kart ile 233,7 milyar TLlik
al-veri yaplmtr. Bu da, 2010 ylna gre
%23,6lk bir arta denk dmekte-
dir.
2012 ylnn ilk on aynda ise, top-
lam 53,7 milyon adet kredi kart ile
291 milyar TLlik al-veri yaplmtr.
Bu da, 2011 ylna gre %24,5lik ar-
t demektir.
Toplam tketici kredileri art h-
z %11,9 iken, kredi kartlar borlarn-
daki art %22,6 ve kredi kartlar kul-
lanmndaki art %24,5 olmutur.
30
Kredi Kart Kullanm
(Milyon TL)
2010 2011
%
Deiim
2012
%
Deiim
Ocak 16.704 20.250 21,2 25.695 26,9
ubat 16.124 19.230 19,3 24.774 28,8
Mart 18.701 22.482 20,2 28.229 25,6
Nisan 18.374 22.118 20,4 27.948 26,4
Mays 19.602 24.273 23,8 30.922 27,4
Haziran 19.643 24.534 24,9 30.502 24,3
Temmuz 20.367 25.410 24,8 30.785 21,2
Austos 19.380 24.420 26,0 29.965 22,7
Eyll 19.851 25.069 26,3 31.304 24,9
Ekm 20.358 25.917 27,3 30.898 19,2
10 Aylk Toplam 189.104 233.705 23,6 291.021 24,5
Kasm 19.275 24.492 27,1
Aralk 21.767 27.019 24,1
Yllk Toplam 230.146 285.217 23,9
Kaynak: BKM, Kasm 2012.
Bylece cari a azaltmak amacyla
bankalarn kredi hacmindeki genileme h-
z %15lere ekilirken, kredi kartlarndaki
byme %25ler civarnda olmutur. Bu da,
banka kredilerinin genileme hznn azal-
masnn kredi kartlarna yansmadn gs-
termektedir. Dier bir ifadeyle, ekonomide-
ki klme (ya da byme hzndaki d)
dorudan tketiciye yansmamtr. T-
ketici, hala aylk %2,34 (yllk, basit ortala-
mayla %28,1) faizle kredi kart kullanmaya
devam etmektedir.
Resmi enflasyonun (TFE-on iki aylk or-
talama) %9,26 olduu, Merkez Bankasnn
politika faizinin %5,75 ve serbest piyasa-
daki faiz orannn %5,70 olduu bir lkede,
kredi kartlar iin denen %28,1 oranndaki
faiz normallemitir. Dier bir ifadeyle,
tketici, kredi kart ile al-veri yaptn-
da, her durumda ald her mal %28,1 da-
ha pahalya almaya almtr.
Bu almann en nemli sonucu, t-
keticinin tketim olanann tmyle kre-
di sisteminin ilemesine baml olmasdr.
Kredi sistemi de, dorudan mevcut dzenin
ilemesi olduundan, tketimin sreklilii
dzenin sreklilii (istikrar) anlamna gel-
mektedir. Dzenin deimesi gerekliliine
ilikin dncelerin ve mcadelelerin by-
lesine az ve snrl olmasnn arka plannda
bu tketim sistemi yatmaktadr.
31
Yaratlan ondan dolay sevdiimiz var-
saylan yaratan AKPyi yaratt. AKPnin ye-
dinci kaburga kemiinden Recep Tayyip
Erdoan ona ba yapt.
Yaratann yr ya kulum demesiyle
AKP ve ba Recep Tayyip Erdoan iktidar
oldu. Bylece muhafazakar demokratlarn
on yllk iktidar balad. Yaratlan ylesi-
ne demokratt ki, muhafazakarl bir
yana, takiyye sanatndaki ustal bile bir
yana konuldu. almaya baladklarnda bi-
le helal olsun, alyorlar, ama yapyorlar
denildi.
Yaratlan, gel zaman, git zaman, rak-
lktan kalfala, kalfalktan ustala ulatlar.
Hem iktidar oldular, hem muktedir oldular.
Napolyonun, ortaa top bitirdi, modern
a mrekkep bitirecektir szn hi ama
hi unutmadlar. Muktedir olmaya balar
balamaz, ilk ileri medya oldu. Medya
dnyasna yanda medya kavramn hedi-
ye ettiler. Ekonomik gle ve zorla medyay
denetime aldlar.
Gnler, aylar ve yllar getike, medyay
kontrol etmenin envai tr yolunu ve ynte-
mini buldular. Medya patronlarna neyi
yap dedilerse hepsi yapld. Mertler na-
mert ilan edilirken, gvenler kapdar
edildi. Nice ko yiitler medya dnya-
snda yere serildi, ekmek teknesini yitirdi.
Kentsel dnm projesi kapsamnda
medya temizlenmeye balad. Nice anl
ve anl kk-burjuva ke yazar kap
nne konulduktan sonra, grntsyle, s-
zyle, bayla, kayla muhalifmi gibi dav-
rananlara sra geldi. Bra Ersanl gibi bu
kategoriye girmeyenler de bir biimde der-
Bra Ersanl, Asl Aydntaba, Halil Ergn
Ve Birgnn Kahramanlar
Maailecek Kk-Burjuvalar
dest edildi. ki cami arasnda beynamaz
olanlar yavaa kelerine ekildiler. Ece
Temelkuran gibi vurua vurua geri eki-
lenleri sessiz-sedasz ortalktan ekilenler iz-
ledi.
Medya dnm gelitike, nl k-
k-burjuva yazarlarn akl yava yava a-
lmaya balad. arkcsndan trkcsne,
prof.undan dr.sine, kadnndan erkeine,
her trden ve her cinsten pek ok kk-
burjuva yetmez, ama evetiler tayfasna
gnll yazld. Bylece hem nalna hem
mhna vuranlar, ne i yansn, ne kebap
diyenler oald. Kimi Radikaller Taraf la-
rken, kimisi tarafszlat. Bylece Radi-
kalin ezber bozanlar bir yana itildi ve
Radikalin de tiraj yerlerde srnmeye ba-
lad.
Tm bu gelimeler iinde yepyeni bir
medya kua ortaya kt. Hi kimsenin
yeri ve kesi baki ve beki deildi.
Akif olan anlar diyerek yepyeni medya
komiserleri ortaya kt.
Yine de yaratlann demokratm gi-
bi grnmeye ihtiyac olduka, medyada
yeni mevkiler demokrat kk-burjuvalara
datld. Hrriyetin bana berber, Milli-
yetin bana sazak getirildi.
Medyadan atlan, dlanan, bertaraf
edilen her nlnn yerine nszler ara-
sndan yeni nller yaratld. Bu nszler,
balarna ta yaacan bilseler de, nce
demokrat grndler. Yaln Kkten
feyz alarak, Soner Yalnn yannda staj
yaparak ykselmeyi dleyen Asl Aydnta-
ba gibileri, bu halleri grdkten sonra,
halkn katleden Bear Esada kar Recep
32
Tayyip Erdoann cihadnda demokrat ve
ilerici yanda olarak sahneye ktlar.
Biat etmeden de yaratlana aidiyet
olabileceini dnenler, bir zamanlar ne
olduklarn unutturarak ve unutarak saf de-
itirdiler. Halil Ergn gibi, bir zamanlarn
hzl solcusu TRTden bir dizi kapmak iin
dnerleirken, yetmez, ama evet diyen-
ler de homurdanmaya baladlar. Mehmet
Altan Star gazetesinden kovulunca, Ahmet
Altann dili keskinletike, El Bear! Dak-
ka dukka diyenler, A. Aydntaba gibiler,
yzlerindeki demokrat makyajn daha
fazla silmeye baladlar.
Medya dnm projesi yllar ncesin-
den balam olsa da, KCK davasndan Prof.
Dr. Bra Ersanlnn ieriye alnmas bir
eit milad oluturdu.
12 ubat 2007de AKPnin amiral gaze-
tesi Yeni afakta, Marmara niversitesi Si-
yaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm
Bakan nvanyla yazd yazda, AKPnin
cumhuriyet tarihinin gelmi gemi en de-
mokratik hkmeti olduunu yazan Prof.
Dr. Bra Ersanl, KCK davasndan 8,5 ay
sonra Ahmet Davutolunun kefaletiyle
ktktan sonra, Pimanm bundan. nk
alglayamadm. nk ifade zgrl ile
dorudan bal olan beni bile tutukladlar.
Yani ardm diyebildi. Ama Bra Ersan-
lnn piman olmadan nceki yllarda
AKP yanda, yetmez, ama eveti oluu
da birden unutuldu.
Grld ki, yaplm olanlar bir rpda
bir yana atlveriyordu. Yeni ikbal avclar
iin hala bir yol vard.
Yollar bir zamanlar ABDden gemi ki-
mi kk gazeteciler iin bu ikbal yolu
yepyeni kaplar ayordu. Metehan Demir gi-
bi, Hava Harp Okulu mezunu, ABD Dile-
ri Bakanl ve Pentagon tarafndan zel ola-
rak eitilmi, ngiliz Savunma Akademisinde
Strateji, Diplomasi ve Sava Taktiklerinin
Gnmz Yntemlerine Uyarlanmas ko-
nusunda yksek lisans yapm d politika
uzman Hrriyet gazetesinin Ankara Tem-
silcilii grevini ifa ederken, Asl Aydnta-
ba gibi, Rabrt Kolej mezunu, New York
niversitesinde gazetecilik okumu ve Or-
tadou zerine yksek lisansn yapm d
politika uzman Suriyeye ynelik kontra
savann ba destekisi olanlarn yldz
parlamtr. Bu yeni ve parlak yldzlar, bir
zamanlarn yetmez, ama evetilerin, Ra-
dikalcilerin, Taraflarn boalttklar yer-
leri doldurmaya koyulmulardr.
Bu arada, eski solcu, 1994 yerel seim-
lerinde SHP adna Beyolundan, 1999 yerel
seimlerinden de yine Beyolundan CHP
adna bakan aday ve 1973 tarihli THKP-C
davas san Mustafa Alaborann evvelden
ebediyete dostu olan Halil Ergn, Baba-
kan seviyorum ve geen seimde oyumu
AKPye verdim diyerek, dnercilik yar-
nda birincilie aday olduunu ortaya koy-
du.
Tam bu srada Birgn olay patlak ver-
di.
Ulusalc ya da solcu gazetelerin tiraj-
larnda meydana gelen patlamadan esinle-
nen, ama asl olarak Radikal gazetesinin d-
ve giderek yazl medyadan silinme-
ye ynelmesi zerine, biraz tiraj artrmak
iin, biraz Radikalin bitiiyle ortaya kacak
boluu doldurmak iin Birgn gazetesi
harekete geti.
Erturul Maviolu adl kiinin eitmen-
liinde, Ahmet k, Ece Temelkuran, Banu
Gven, Yldrm Trker ve Nuray Mert trans-
ferleriyle tiraj yarnda ben de varm di-
ye yola kmaya hazrlanan Birgnn yeni
transferlere ilikin reklam birden orta-
l kartrd.
Reklam olabildiince basitti. Recep
Tayyip Erdoann sansrne kar yeni
transferlerin muhalif ve madur adla-
r ne kartlmt. Ama beklenen olmad.
Recep Tayyip Erdoann dorudan mda-
halesiyle medyadan dlanan ve ilerine
son verilen Birgnn transferleri birden
barmaya baladlar.
Recep Tayyip Erdoann seim meydan-
larnda namert ilan ettii Nuray Mert, Ba-
na danlmadan yaplm bir itir. Lanse
edili eklini tasvip etmiyorum. Ortada net-
lememi bir durum varken emrivaki diye
nitelendiriyorum bu durumu. ok yadrga-
dm. Bu anlayta olan gazete ve ekiple de-
vam etmek istemiyorum diye ortaya kt.
Radikal gazetesindeki kesinden
olan Yldrm Trker, Bugn Birgn Gaze-
tesinde dev Erdoan fotorafnn gzlerini
rten kara bantn stndeki isimlerden Tr-
ker ile bir ilikim yoktur. Hayatm boyunca
kendimi kimsenin gzne kara bant olma
ileviyle tanmlamadm. Tanmlanmasna da
izin verecek deilim. Pek dahiyane bulun-
duu anlalan bu tantm faaliyeti iin ne
33
demeli? Deve cilvesi mi yoksa Reklamc-
dan al haberi mi? Her halkarda bu erken
uyar iin belki de mteekkir olmalym
diyerek, Birgn macerasnn balamadan
bittiini ilan etti.
NTVnin popler demokrat sunucusu
ve katld toplantlarda Arap lkelerinin Re-
cep Tayyip Erdoan rnek almamas ko-
nusunda uyarlar yapan Banu Gven, Bir-
gnn ilanndan yeni haberdar oldum. Bi-
zim iimiz gzleri amak. Gazeteci olarak
derdimiz, sadece babakana muhalefet de-
ildir. Olmad... Birgnde admn getii
ilandan bugn haberdar olmam da kabul
edilemez diyerek muhalefet erhi d-
t.
Ece Temelkuran ve Ahmet kn yat-
trc ve orta bulucu aklamalarna ra-
men, Birgnn reklam krizi, balamadan
biten bir atak halini ald.
Olayn yorumlar da muhtelif oldu. Ki-
milerine gre, Birgn reklam Recep Tay-
yip Erdoan ok, ama ok kzdracakt.
Bu da ad geenlerin Zeusun imekle-
rini stne ekerek, onlara yaam dar
eyleyecekti. Dolaysyla yeni transferlerin
reklama tepkisinin arka plannda bu
Zeusun imeklerini zerlerine ekme-
mek yatyordu.
Kimilerine gre, reklam, Recep Tayyip
Erdoann gzne bant ekerek amacn
ve haddini amt. stne stlk trans-
ferlerin byle bir reklamdan haberleri
bile yoktu. Dolaysyla nezaket kural i-
nenmiti. Yeni transferlerin byle bir ne-
zaketsizlik karsnda gsterdikleri tepki
doald!
Bir bakalarna gre ise, Birgn militan
gazetecilik yapyordu ve yeni transferlerin
tepkisi de bu militan gazetecilikin bir
rnyd!
Oysa olay ok basit ve yaln bir tan-
tm ve duyurudan baka bir ey deildi.
Medyada, yazl ve grsel medyada ve
politikada egemen olan poplizmin bir
tezahryd. Ama, dikkat ekmek ve
rn satmaktan ibaretti. Ama rn,
reklama kar kmt. nk rn, ya-
ni yeni transferler kendilerinin maduri-
yetlerine yol aan Recep Tayyip Erdoana
kar konumlandrlmaktan kaygya kapl-
mt. Tepki denilen eyler, bu kaygnn d-
avurumlarndan baka bir ey deildi.
Btn bunlar, Yiit Buluttan Oya Bay-
dara, yes, annemcilerden yetmez, ama
evetilere, Bra Ersanldan Halil Ergne
ve nihayetinde madur demokratlar Nu-
ray Mert, Yldrm Trker, Banu Gven gibi-
lere kadar kk-burjuva muhalif aydn-
larn korku ve sefaleti nereden kaynaklan-
yor?
phesiz, 1990larda ideolojilerin l-
d ilan edilindiinde, tm solcu ve
demokrat aydnlar rahat bir soluk ald-
lar. Artk bir ideolojiye uygun davranmak
zorunda deillerdi. Serbest piyasa ekono-
misi neyi gerektiriyorsa onu yapabilecek-
lerdi. Canlar istedii gibi, keyiflerince yaza-
bilecekler, dnce retebilecekler ve
somut bugn yaayabileceklerdi. Ezel-
den ebede hr domu ve hr yaam,
kendilerine zincir vuracak hereye kar-
km, bireysel anarizmi zgrlk ola-
rak tanmlam kk-burjuva aydnlar iin
yepyeni bir a balamt. lm ve ta-
butuna milyarlarca ivi aklm o malum
ideolojiden kurtulmulard. 90larn sonla-
rndan itibaren bu an nimetlerinden
bolca ve oka yararlandlar.
Alman sosyal-demokratlarnn Edela-
narchismus, Leninin aristokrat anarizm
olarak tanmlad bu kk-burjuva anar-
ist bireylerin mutlu ve gzel gnleri, ba-
ka bir ideolojinin, dinci ideolojinin iktidar
oluuyla bitmeye yneldi. Snflar, yani k-
k-burjuvazi cmbl cemaat bu dinci
ideolojinin iktidarndan yana tavr alnca, bir
sre bocaladlar. Saf deitirmekte tereddt
ettiler. Giderek dinci ideolojinin basks yo-
unlat ve kendilerinin yaam tarzlarn
tehdit eder hale geldi.
Bu durumda, kimileri areyi ve zm
saf deitirmekte buldu. Kimileri ise, kimi
zaman etik nedenlerle, kimi zaman ng-
rszlkleriyle direnmeyi setiler. Mert
grndler, ama namert ilan edildiler, i-
siz kaldlar. Yeterince dnyalklar oldu-
undan maddiyat fazlaca nemli olmad.
Gelin grn ki, artk eskisi gibi her dn-
de gelin-damat, her cenazede l deiller-
di. Giderek unutulmaya balandlar.
Ve byk ounluu aslna rcu ettiler,
kklerine geri dndler, kk-burjuva ay-
dn olduklarn anmsadlar.
Kk-burjuva aydn, tpk kendi snf
gibi bir arada-bir derede kaldndan, srek-
li yalpalar. Bu da onun nl kaypaklnn
gerekliidir.
34
Ama kk-burjuva aydn, bu korkula-
rn ve kaypakln kendi entelektel bil-
gisiyle gizlemekte ok baarldr. Az laf ya-
par, eli kalem tutar. Mrekkep yalam bir
kii olarak, dili ve kalemi kvraktr. Bu kv-
rakl sayesinde de, her trl belirleyici ve
kararlatrc konularda ve aamalarda ko-
layca kendisine bir k yolu bulur, kvrak
zekasyla vnr ve vlr.
En tipik kk-burjuva aydn ise, kendi-
sini solcu olarak tanmlayan, bir zaman-
lar biz devrimi sevmitik diye konuan tip-
tir. Zaman zaman bu solculuku deiik
renklere brnr. Kimi zaman marjinal bir
marksist olarak sahneye kar, kimi zaman
sosyal-demokrat olur. Devrimci mcade-
lenin gelitii dnemlerde ise, keskin bir
marksist-leninist ve hatta maoist olur.
Yine de snfsal zellii onu her yerde ele
verir. O, her dnde gelin, her cenazede
l olmak ister. Tm gzler onun zerinde
olmaldr, tm projektrler ona dnmelidir.
O ki, engin ve zengin entelektel bilgisi
ve zekasyla hereye layktr! O, insanlara yol
gstermek, akl vermek iin yaratlmtr! Bir
rastlant sonucu geni kesimler tarafndan
tannr ve bilinir hale gelirse, artk onun iin
karada lm yok gibidir. Alklar ve vg-
ler canna can katar.
te yandan iinden kt snf uyumcu-
dur. Her ortama uyar, her gelimeye uygun
davranlar gelitirir. Skya ve skntya faz-
laca gelemez. Ortamc olduu kadar eyyam-
cdr da. En sradan ve basit eyleri abart-
may sever. Bu nedenle de tez canldr.
Saman alevi gibi ate alr ve sner. Ama her
skntya dtnde byk abisinin, yani
kapitalist snfn szn dinler, onlarn gz-
ne girmeye alr.
Kk-burjuva aydnnn dier bir tipik
zellii, kendisini halkla zdeletirmesi
ve halk adna konuma hakkna sahip ol-
duunu dnmesidir. Bu nedenle kendi bi-
reysel dncelerini kolayca halklatrr,
genelletirir ve her eye uyarlamaya alr.
Eer kafas kark ise, herkesin kafasnn
kark olduunu ilan eder. Eer depresyo-
na girmise, herkesin depresyonda olduu-
nu syler. Ayn zamanda keskindir, marjinal-
dir, radikaldir. Ularda dolamay sever ve
sevdii her eyi en sert ve keskin biimde
savunmaya kalkar. Ne olduu belirsiz en-
telektel zekasyla her trl zorluun altn-
dan kalkacana inanr. ngrlerinin a-
maz olduunu dnr.
O, glden yanadr. Bir savata kimin
kazanacan nceden, ama herkesten n-
ce saptayarak pozisyon alr. Ald pozis-
yon, her durumda savan galibinden ya-
nadr.
te bu zellikleriyle kk-burjuva ayd-
n, srekli yanl ata oynar. Yanl ata oyna-
d ak seik ortaya ktnda bile, o, inat-
la doru bir pozisyonda olduunu syler.
Safnda yer ald kesimin yenilmeye bala-
dn grdnde ise (ilk grenin hep
kendisi olduuna inanr), saflar hzla terk
eder. Bu terk ediini gizlemek iin de bir y-
n mazeret sralar. Saf deitirirken ve de-
itirdiinde de, olaanst bir pikinlikle,
kendisinin hep eskisi gibi olduunu, hi
deimediini ileri srer.
Bir kez saf deitirdiinde de, eski safla-
rna ve eski saflarda birlikte yer ald yol-
dalarna kar acmaszdr. ylesine ac-
maszdr ki, ilk batan itibaren o saflara d-
man olanlar bile, onlarn bu acmaszl
karsnda onu frenlemeye alrlar. Acma-
szlk, ak bir dmanlkla zdeleir.
Bugn, AKP iktidarnn on yllk iktidarn-
da bu kk-burjuva aydnlar bir kez daha
aslna rcu eyledi. Ortaya kan tm kes-
kin dnler ve saf deitiriler bunun
rndr. ki cami arasnda beynamaz ka-
lanlar ise, olmadk eylerle maraza kar-
tarak dn koullarn yaratmaya al-
maktadrlar. Tek unuttuklar, gzle grlme-
se de, elle tutulmasa da, sopas olmasa
da, toplumlarn bir bellei olduudur.
ER YAYINLARI
MAHR AYAN: KESNTSZ DEVRM I
MAHR AYAN: KESNTSZ DEVRM II-III
LKER AKMAN: MEVCUT DURUM VE DEVRMC TAKTMZ
*** TRKYE DEVRMNN ACL SORUNLARI-I
*** OLGAR NEDR?
*** MARKSZM-LENNZM BR DOGMA DEL, EYLEM KILAVUZUDUR-III
*** THKP-C/HD VE 15 YIL
*** POLTKLEM ASKER SAVA STRATEJS VE DEVRMC TAKTMZ
*** GRAMSC ZERNE
*** REVZYONZMN REVZYONU
*** ULUSAL SORUN ZERNE
*** BDS: BR PRAGMATK SAPMA
*** YEN OPORTNZM ZERNE
*** ZAFER BZM OLACAKTIR! [Ankara Davas Savunmas]
*** DEVRM PROGRAMLARI
*** RUS DEVRMNDEN IKAN DERSLER
*** ESK BR GERLLANIN EMEK
*** PASS VE YEN ZMN FIRSATILII

DEVRMC MARLAR VE EZGLER
DNYADA VE TRKYEDE EKONOMK BUNALIM [Kurtulu Cephesi Semeler-I]
DNYADA VE TRKYEDE EKONOMK BUNALIM II [Kurtulu Cephesi Semeler-III]
LAKLK VE ERATILIK ZERNE [Kurtulu Cephesi Semeler-II]
TARHTE, GNMZDE VE DEVRMC MCADELEDE KADINLAR
nternet Adresi:
www.kurtuluscephesi.com
www.kurtuluscephesi.org
www.kurtuluscephesi.net
E-Posta Adresi:
kurcephe@kurtuluscephesi.org
erisyayinlari@kurtuluscephesi.org

Kurtuluş Cephesi, Sayı: 130, Kasım-Aralık 2012

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kurtuluş Cephesi, Sayı: 130, Kasım-Aralık 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

http://www.kurtuluscephesi.

com YIL: 23 SAYI: 130 Kasm-Aralk 2012

You might also like