CU HI N TP MN TM L HC

Cu 1. Phn tch bn cht ca hin tng tm l ngi. T rt ra nhng kt lun cn thit trong cng tc
v cuc sng.
1. Tm l ngi:
Trong cuc sng i thng, ch tm thng c dng ghp vi cc t khc to thnh cc
cm t tm c, tm can, tm a, tm tnh, tm trng,c hiu l lng ngi, thin
v mt tnh cm.
Theo t in Ting Vit (1988) tm l l ngh, tnh cm, lm thnh i sng ni tm , th gii
bn trong ca con ngi.
Trong tm l hc: Tm l l tt c nhng hin tng tinh thn ny sinh trong u c con
ngi, gn lin v iu hnh mi hnh ng, hot ng ca con ngi.
2. Bn cht ca hin tng tm l ngi:
2.1. Mt s quan im v bn cht ca hin tng tm l ngi:
Quan im duy tm cho rng: Tm l con ngi do thng sng to ra v nhp vo th xc con
ngi. Tm l khng ph thuc vo khch quan cng nh iu kin thc ti ca cuc sng.
Quan im duy vt tm thng: Tm l, tm hn c cu to t vt cht, do vt cht trc tip
sinh ra nh gan tit ra mt, h ng nht ci vt l, ci sinh l vi ci tm l, ph nhn vai tr ca
ch th, tnh tch cc, nng ng ca tm l, thc, ph nhn bn cht x hi ca tm l.
Quan im duy vt bin chng:
Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi thng qua hot ng ca mi
ngi.
Tm l ngi mang bn cht x hi v tnh lch s.
2.2Quan im duy vt bin chng v hin tng tm l ngi:
2.1.1. Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi thng qua hot ng ca
mi ngi
* Phn nh l qu trnh tc ng qua li h thng ny v h thng khc, kt qu l li du vt (hnh nh)
tc ng c h thng tc ng v h thng chu s tc ng.
- Phn nh c hc:
V d: vin phn c dng vit ln bng li vt trn bng v ngc li bng lm mn ( li vt)
trn u vin phn.
1
cc ch th
khc nhau
- Phn nh vt l: mi vt cht u c hnh thc phn nh ny.
V d: khi mnh ng trc gng th mnh thy hnh nh ca mnh qua gng.
- Phn nh sinh hc: phn nh ny c th gii sinh vt ni chung.
V d: hoa hng dng lun hng v pha mt tri mc.
- Phn nh ha hc: l s tc ng ca hai hp cht to thnh hp cht mi.
V d: 2H2 + O2 -> 2H2O
- Phn nh x hi: phn nh cc mi quan h trong x hi m con ngi l thnh vin sng v hot
ng.
V d: trong cuc sng cn c s gip , m bc ln nhau nh cu L lnh m l rch.
- Phn nh tm l: l hnh thc phn nh cao nht v phc tp nht.
- l kt qu ca s tc ng ca hin thc khch quan vo no ngi v do no tin hnh.
*iu kin cn c phn nh tm l:
Tc ng

= Sn phm ca s phn nh l hnh nh tm l trn v no mang tnh tch cc v sinh ng. N
khc xa v cht so vi cc hnh nh c hc, vt l, sinh l,
- Hnh nh tm l mang tnh tch cc v sinh ng.
Hnh nh tm l mang tnh tch cc bi kt qu ca ln phn nh trc s nh hng trc tip n ln phn
nh sau, nh con ngi tch ly c kinh nghim mi c s tn ti v pht trin.
V d: Trong mt ln i chi ta quen c mt ngi v c n tng tt v ngi , mt thi gian sau
gp li ta bt gp mt hnh ng khng hay ca ngi th thot tin chng ta s khng tin ngi c
2
cc ch th
khc nhau
Hin thc
khch quan
No
ngi
bnh
thng
th hnh ng nh vy v suy ngh nhiu l do bin minh cho hnh ng . Do c th ni , kt qu
ca ln phn nh trc s nh hng trc tip n ln phn nh sau.
- Hnh nh tm l cn mang tnh ch th v m mu sc c nhn.
Tc ng

dn n
V d:
Hai iu tra vin cng tham gia khm nghim hin trng nhng do trnh nhn thc, chuyn mn,
khc nhau nn kt qu iu tra khc nhau.
Con gi yu bng tai, con trai yu bng mt.
Nguyn nhn l do:
+ Mi ngi c c im ring v c th, gic quan, h thn kinh v no b.
+ Mi ngi c hon cnh sng khc nhau, iu kin gio dc khng nh nhau.
+ c bit l mi c nhn th hin mc tch cc hot ng, tch cc giao lu khc nhau trong cuc sng dn
n tm l ca ngi ny khc vi tm l ca ngi kia.
Tuy nhin khng phi c hin thc khch quan trc tip tc ng n no l c hnh nh tm l. Mun c hnh
nh tm l th iu kin l phi thng qua con ng hot ng v giao tip.
2.1.2. Tm l ngi mang bn cht x hi v tnh lch s
V:
*Ngun gc: th gii khch quan (th gii t nhin v x hi) trong ngun gc x hi l quyt nh tm l con
ngi, th hin qua: cc mi quan h kinh t-x hi, o c, php quyn, mi quan h con ngi-con ngi, t
3
1HTKQ
cc ch th
khc nhau
cng 1 ch th
nhng cc thi
im, hon cnh,
trng thi,khc
nhau.
Hnh nh,
phn nh
tm l
khc
nhau.
quan h gia nh, lng xm, qu hng, quan h cng ng, nhm,Cc mi quan h trn quyt nh bn cht
tm l con ngi (nh Mark ni: bn cht con ngi l tng ha cc mi quan h x hi). Trn thc t, nu con
ngi thot li khi cc mi quan h x hi, quan h gia con ngi vi con ngi th tm l ngi s mt bn
tnh ngi.
V d: Rochom Pngieng mt tch nm 1989 khi i chn tru. Sau 18 nm, Rochom c tm thy khi trn ngi
khng mc qun o v di chuyn nh mt con kh ni chuyn hay giao tip m ch pht ra nhng ting g g,
nhng m thanh v ngha, khng th ha nhp vo cuc sng con ngi. T c th thy tm l ngi ch hnh
thnh khi c iu kin cn v l s tc ng ca hin thc khch quan ln no ngi bnh thng v phi c
hot ng v giao tip.
*Tm l ngi l sn phm ca hot ng giao tip trong cc mi quan h x hi, l sn phm ca con ngi vi
t cch l ch th x hi, ch th ca nhn thc v hot ng ca giao tip mt cch ch ng v sng to.
V d: Nh v d trn, Rochom do khng tham gia hot ng giao tip bng ngn ng vi con ngi nn khng
c tm l ngi bnh thng.
*C ch hnh thnh: c ch lnh hi, tip thu vn kinh nghim, nn vn ha x hi thng qua hot ng v giao
tip, trong gio dc gi vai tr ch o. Hot ng v mi quan h giao tip ca con ngi c tnh quyt nh.
V d: Mt a tr khi sinh ra chng nh mt trang giy trng, nhng sau mt thi gian c b m chm sc,
dy d, c tip xc vi nhiu ngi th n ngy cng hc hi, lnh hi, tip thu v hiu bit nhiu hn v mi
vic xung quanh.
* Tm l hnh thnh, pht trin v bin i cng vi s pht trin ca lch s c nhn, lch s dn tc v cng
ng. Tm l ca mi con ngi chu s ch c bi lch s ca c nhn v cng ng. Tuy nhin khng phi l
s copy mt cch my mc m c thay i thng qua i sng tm l c nhn. Chnh v th mi c nhn
va mang nhng nt chung c trng cho x hi lch s va mang nhng nt ring to nn mu sc ca mi c
nhn.
V d: Trc y th x hi rt nh kin v vic c thai trc khi ci nhng by gi x hi bin i, sng
phng tng hn nn con ngi xem vn l bnh thng.
Tm li, tm l ngi l hin tng tinh thn ny sinh trong u c con ngi thng qua hot ng v giao lu
tch cc ca mi con ngi trong nhng iu kin x hi lch s nht nh. N c bn cht x hi, tnh lch s v
tnh ch th.
3. Kt lun:
Mun hon thin, ci to tm l ngi cn phi nghin cu hon cnh lch s, iu kin sng,ca con
ngi.
Cn ch nghin cu st i tng, ch c im ring ca tng c nhn.
Phi t chc hot ng v cc quan h giao tip nghin cu s hnh thnh v pht trin tm l con ngi.
Ch gio dc th cht, pht trin no b v cc gic quan.
Nhn nhn hc sinh theo quan im pht trin, tn trng c im la tui.
Tn trng kin, quan im ca tng ch th.
4
Khi nghin cu cn xem xt s pht trin ca lch s c nhn, lch s dn tc v cng ng trong tng giai
on lch s.
Cu 2: Phn nh l g? Ti sao ni phn nh tm l l mt loi phn nh t bit?
1. Th nht phn nh.
A. Theo quan im ch ngha Mc-Lnin
Phn nh l s lu gi, ti to nhng c im ca dng vt cht ny dng vt cht khc trong qu trnh tc ng
qua li ln nhau gia chng.
Phn chia: phn nh c chia thnh 5 mc khc nhau t thp n cao.
Phn nh vt l.
Phn nh ha hc.
Phn nh sinh hc.
Phn nh tm l.
Phn nh nng ng sng to ( thc).
Phn nh vt l-ha hc: l hnh thc phn nh thp nht, c trng cho vt cht v sinh, c th hin qua nhng
bin i c- l ha khi c tc ng qua li ln nhau gia cc vt cht v sinh.y l hnh thc phn nh mang tnh
th ng, cha c nh hng la chn ca vt cht tc ng.
V d: khi thanh st vo axit thanh st s dn b oxi ha, b mn dn. (thay i kt cu, v tr, tnh cht l-ha qua
qu trnh kt hp phn gii cc cht)
Phn nh sinh hc: l hnh thc phn nh cao hn, c trng cho gii t nghin hu sinh, c th hin qua tnh
kch thch, tnh cm ng v tnh phn x.
Tnh kch thch: l phn ng ca thc vt v ng vt bc thp bng cch thay i chiu hng sinh trng, pht
trin, mu sc, cu trc khi nhn s tc ng ca mi trng.
V d: cy xng rng sng c nhng ni c kh hu kh hn l nh nhng thay i trong cu trc sinh trng
v pht trin ca cy,nhng chic l dn thu nh li thnh nhng chic gai.T gip cy chng mt nc v thch
nghi vi mi trng khc nghit.
Tnh cm ng: l phn ng ca ng vt c h thn kinh to ra nng lc cm gic, c thc hin trn c s iu
khin ca qu trnh thn kinh qua c ch phn x khng iu kin khi c s tc ng t bn ngoi mi trng ln c
th sng.
V d: con tc k s thay i mu sc trng mu vi mi trng khi nhng mi trng khc nhau.
Phn nh tm l: l phn nh ca ng vt c h thn kinh trung ng c thc hin trn c s iu khin ca h
thn kinh trung ng thng qua c ch phn x c iu kin.
Phn nh nng ng sng to: l hnh thc phn nh cao nht, c thc hin dng vt cht cao nht l no ngi,
l s phn nh c tnh ch ng la chn thng tin, x l thng tin to ra thng tin mi.
5
B. Theo quan im tm l hc
Phn chia: theo quan im tm l hc chia phn nh thnh 3 mc . Phn nh vt l: l phn nh ca nhng sinh
vt v sinh.
Phn nh sinh l: l phn nh ca thc vt v ng vt bc thp.
V d: hoa hng dng s lun hng v pha mt tri mc.
Phn nh tm l: l nhng du vt cn st li, li sau khi c s tc ng qua li gia h thng vt cht ny vi h
thng vt cht khc (qua c th gi l tr nh)
2. Th hai phn nh tm l l mt loi phn nh t bit v: l s phn nh ca hin thc khch quan l no b l
t chc vt cht cao nht.
Hin thc khch quan l nhng yn t tn ti ngoi mun ca con ngi.Khi c hin thc khch quan tc ng
vo t s hnh thnh hnh nh tm l v chng.
V d: Khi chng ta nhn mt bc tranh p sau khi nhm mt li chng ta vn c th hnh dung li ni dung ca
bc tranh .
Hay:
Khi ta nhm mt ta s vo mt vt g nh hn bi, sau khi ct i chng ta vn c th m t li hnh dng ca hn
bi .
T nhng v d trn chng ta c th rt ra kinh nghim trong vic ging dy l phi kt hp gia bi ging vi thc
t th hc sinh s tip thu bi tt hn., v phi thng xuyn gn lin ni dung ca bi ging vi thc t,s dng
phng php ging dy trc quan sinh ng,phong ph
Phn nh tm l phn nh t bit, tch cc, hnh nh tm l mang tnh nng ng sng to.
Phn nh tm l to ra hnh nh tm l. Hnh nh tm l l kt qu ca qu trnh phn nh th gii khch quan vo
b no ngi, song hnh nh tm l khc v cht so vi hnh nh c l ha sinh vt.
V d: Hnh nh tm l v mt trn bng i vi mt ngi say m bng s khc xa vi s cng nht ca hnh
nh vt l trong tivi l hnh nh cht cng.
Phn nh tm l to ra hnh nh tm l, hnh nh mang tnh ch th, mang sc thai ring, m bn sc c nhn.
Cng hot ng trong mt hon cnh nh nhau nhng hnh nh tm l cc ch th khc nhau s khc
nhau.Con ngi phn nh th gii bng hnh nh tm l thng qua lng knh ch quan ca mnh.Cng cm nhn s
tc ng v mt hin thc khch quan ti nhng ch th khc nhau s cho nhng hnh nh tm l khc nhau.
V d:
Cng trong mt ting t ng.
Ngi ngoi ci n ngi trong khc thm.
Hay:
Cng xem mt bc tranh s c k khen ngi ch khc nhau.
6
ng trc s trc s tc ng ca mt hin tng khch quan nhng thi im khc nhau th ch th s c
nhng biu hin v sc thi tm l khc nhau.
V d: Cng mt cu ni a nhng ty vo hon cnh cu ni s gy ci hay s gy s tc gin cho ngi
khc.Hay :
Chng gin th v bt li.
Cm si bt la chng ri ht no.
Hay:
Cnh no cnh chng eo su
Ngi bun cnh c vui u bao gi.
- C s khc bit l do: mi ngi c c im khc nhau v th gii quan, h thn kinh, no b, mi ngi c
hon cnh sng khc nhau s gio dc khc nhau.
- Qua chng ta c th rt ra mt s bi hc kinh nghim cho thc tin v qu trnh nghin cu tn l:
V tm l mang tnh ch th nn phi tn trng kin ca ngi khc.
Trong ng x cn phi ch n nguyn tc st i tng.
Trong gio dc cn ch n tnh c bit ca cc hc sinh, nhn nhn nh gi con ngi trong quan im vn
ng, pht trin khng ngng.
Cu 3.TI SAO TM L LI MANG BN CHT X HI
I.KHI NIM:

Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi thng qua hot ng ca mi ngi.Vy bn cht
ca tm l l g?
Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng th: Tm l l s phn nh hin thc khch vo no ngi thng
qua ch th v c bn cht x hi- lch s.
II.NI DUNG:
1. Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo ngi thng qua hot ng ca mi ngi trong
hot ng x hi l ch yu.
+ Hin thc khch quan l g?
-Hin thc khch quan l nhng g tn ti xung quanh chng ta, c ci nhn thy c c ci khng nhn thy c.
-Hin thc khch quan phn nh vo no ngi ny sinh ra hin tng tm l.Nhng s phn nh tm l khc vi s
phn nh khc ch: y l s phn nh c bit
7
- phn nh thng qua lng knh ch quan ca mi ngi.
Hnh nh tm l mang tnh cht sinh ng sang to
. Hnh nh tm l mang tnh cht ch th,mang m mu sc c nhn.Hay ni cch khc hnh nh tm l l
hnh nh l hnh nh ch quan v hin thc khch quan.Tnh cht ch th trong phn nh tm l th hin ch cng
mt hin thc khch quan tc ng vo mt ch th duy nht nhng vo thi im khc nhau, nhng hon cnh
khc nhau vi trng thi c th ,trng thi tinh thn khc nhau c th cho ta thy mc biu hin v cc sc thi
tm l khc nhau ch th y.
VD: Mt ngi n xin n xin tin mt ngi n ng,nhng ngi n ng ny ang trong trng thi gin d,
khng vui v th chc chn ngi n ng ny khng cho v b i.Nhng cng vi ngi n xin n xin tin mt
ngi khc.Ngi ny ang vui v,tm trng thoi mi cng vi tm lng thng ngi th ngi ny s nhn ngi
n xin vi nh mt ng cm v s gip ngi n xin .
+ Nguyn nhn ca s khc nhau l do mi ngi c nhng c im ring v c th, gic quan, h thn
kinh v no b.Mi ngi c hon cnh sng khc nhau, iu kin gio dc cng khng nh nhau v c bit l mi
c nhn th hin mc tch cc hot ng tch cc giao lu l khc nhau.V vy tm l ngi ny khc vi tm l
ngi kia.
+ Hot ng x hi l nhn t quyt nh ch yu n tm l con ngi.
iu ny c th hin qua cc mi quan h kinh t-x hi,quan h o c,quan h gio dc
VD:Mt x hi lun cao nhng chun mc o c tt p v lun hng con ngi n s hon thin nhng
chun mc o c tt p .Nu mt ngi sng trong x hi th tm l ca ng cng pht trin theo quy
lut ca x hi .
2.Tm l l sn phm ca hot ng v giao tip.Trong giao tip l hot ng quan trng nht.
-Trong hot ng, nh hot ng v hnh ng, con ngi chuyn nhng sn phm tm l ca mnh vo sn
phm tinh thn.Tm l con ngi c phn nh vo cc sn phm ca hot ng .
VD: Nhc s sng tc bi ht.Trong v d ny cho thy: thng qua hot ng sng tc m ton b tm l tm t tnh
cm ca tc gi kt tinh li bi ht.V bi ht mang chnh nhng cm xc ca tc gi.
Nh vy trong qu trnh hot ng con ngi bin nng lc hot ng ca mnh thnh sn phm hot ng;
chuyn , tm trng ,tnh cm ca mnh vo sn phm .
-Giao tip l iu kin tn ti ca con ngi.Khng c giao tip vi ngi khc con ngi cm thy c n v c
khi tr thnh bnh hon.Nhu cu ca con ngi trc ht l nhu cu tip xc vi ngi khc.Khi tip xc vi nhau
mi ngi thng truyn cho nhau thng tin , kinh nghim, kin thc lm cho tm l mi ngi tr nn phong ph
a dng
VD:Mt ngi khi c tm l rt r,ngi giao tip nhng khi b buc phi lm vic nhm.Nhng ngi trong nhm
ht sc nng ng v lc quan.Sau thi gian lm vic v tip xc, ngi m trc kia tng rt ngi giao tip th gi
tr nn bo dn v nhanh nhn.
-Giao tip c vai tr rt quan trng trong vic hnh thnh tm l.Trn thc t ,nu con ngi khi sinh ra nhng
khng sng trong x hi loi ngi,khng c s giao tip gia con ngi vi con ngi th s khng mang tm l
ngi.
8
VD:Mt nh nhn chng hc ngi Php gp mt c b ln 10 sng ti rng rm ven sng Amazon (Brazin).ng
mang v Pari nui dy.Mi nm sau hnh dng v tm l c gi thay i n mc ngi ta khng th phn
bit c c vi cc c gi khc Pari
3.Tm l ca mi c nhn l kt qu lnh hi tip thu vn kinh nghim x hi loi ngi, nn vn ha x hi thng
qua hot ng giao tip.
Nh ng ghen tng ni: S phong ph v mt con ngi hon ton ph thuc vo mi quan h ca ngi
vi th gii xung quanh
VD: Trong mt lng c truyn thng hiu hc,th nhng a tr lng ngay t nh c tip thu truyn thng
y qua s gio dc ca cha m,qua mi quan vi mi ngi.T nhng a tr ny lun c tm l phi hc cho
xng ng vi truyn thng ca lng.
4.Tm l ca mi ngi hnh thnhpht trin v bin i cng vi s pht trin ca lch s c nhn lch s dn tc
v cng ng.Tm l ca mi ngi chu s ch c bi lch ca c nhn v cng ng.
VD: Ngi min Bc c tm l khc vi ngi min Nam.
III.KT LUN
1. Tm lc ngun gc t th gii khch quan v th khi nghin cu cng nh khi hnh thnh,ci to tm
l ngi phi nghin cu hon cnh trong con ngi sng v hot ng
2. Tm l ngi mang tnh ch th, v th trong dy hc ,gio dc cng nh trog quan h ng x phi ch n
nguyn tc st i tng
4. Tm l l sn phm ca hoat ng v giao tip,v th phi t chc hot ng v cc quan h giao tip
nghin cu hnh thnh v pht trin tm l con ngi
5. Khi nghin cu cc mi trng x hi quan h x hi hnh thnh v pht trin tm l cn t chc c hiu
qu hot ng a dng ca tng giai on la tui khc nhau, gip cho con ngi lnh hi nn vn ha x
hi hnh thnh v pht trin tm l con ngi;phi tm hiu ngun gc ca h;tm hiu c im ca
vng m ngi sng.
Cu 4. Vai tr ca hot ng v giao tip i vi s hnh thnh v pht trin tm l, nhn cch c nhn
I. Vai tr ca hot ng i vi s hnh thnh v pht trin tm l, nhn cch c nhn.
1. Khi nim.
Theo tm l hc: Hot ng l phng thc tn ti ca con ngi trong th gii. Hot ng to nn mi quan h tc
ng qua li gia con ngi vi th gii khch quan v vi chnh bn thn mnh, qua to ra sn phm c v pha
th gii (khch th), c v pha con ngi (ch th).
2. Vai tr ca hot ng.
Hot ng ng vai tr quyt nh n s hnh thnh v pht trin tm l v nhn cch c nhn thng qua hai qu
trnh:
2.1. Qu trnh i tng ha: ch th chuyn nng lc v phm cht tm l ca mnh to thnh sn phm. T , tm l
ngi c bc l, khch quan ha trong qu trnh to ra sn phm, hay cn c gi l qu trnh xut tm.
9
V d: Khi thuyt trnh mt mn hc no th ngi thuyt trnh phi s dng kin thc, k nng, thi , tnh cm
ca mnh v mn hc thuyt trnh. Ttrong khi thuyt trnh th mi ngi li c tm l khc nhau: ngi th rt
t tin, ni to, mch lc, r rng, logic; ngi th run, lo s, ni nh, khng mch lc. Cho nn ph thuc vo tm l
ca mi ngi m bi thuyt trnh s t yu cu hay khng t yu cu.
2.2. Qu trnh ch th ha: Thng qua cc hot ng , con ngi, tip thu ly tri thc, c rt c kinh nghim nh
qu trnh tc ng vo i tng, hay cn c gi l qu trnh nhp tm.
V d: Sau ln thuyt trnh ln u tin th c nhn rt ra c rt nhiu kinh nghim cho bn thn, v bit
lm th no c mt bi thuyt trnh t hiu qu tt. Nu ln sau c c hi c thuyt trnh th s phi chun b
mt tm l tt, l: phi t tin, ni to, r rng, mch lc, logic, phi lm ch c mnh trc mi ngi,
3. Kt lun
- Hot ng quyt nh n s hnh thnh v pht trin tm l, nhn cch c nhn.
- S hnh thnh v pht trin tm l, nhn cch c nhn ph thuc vo hot ng ch o ca tng thi k.
V d:
Giai on tui nh tr (1-2 tui) hot ng ch o l hot ng vi vt: tr bt trc cc hnh
ng s dng vt, nh khm ph, tm hiu s vt xung quanh.
Giai on trng thnh (18-25 tui) hot ng ch o l lao ng v hc tp.
- Cn t chc nhiu hot ng a dng v phong ph trong cuc sng v cng tc.
- Cn to mi trng thun li con ngi hot ng.
II. Vai tr ca giao tip i vi s hnh thnh v pht trin tm l, nhn cch c nhn.
1. Khi nim.
Theo tm l hc: Giao tip l hot ng xc lp, vn hnh cc mi quan h gia ngi vi ngi nhm tha mn
nhng nhu cu nht nh.
2. Vai tr ca giao tip.
2.1. Giao tip l iu kin tn ti ca c nhn v x hi.
- Giao tip l iu kin tn ti ca con ngi. Nu khng c giao tip vi ngi khc th con ngi khng th pht
trin, cm thy c n v c khi tr thnh bnh hon.
- Nu khng c giao tip th khng c s tn ti x hi, v x hi lun l mt cng ng ngi c s rng buc, lin
kt vi nhau.
- Qua giao tip chng ta c th xc nh c cc mc nhu cu, t tng, tnh cm, vn sng, kinh nghimca
i tng giao tip, nh m ch th giao tip p ng kp thi, ph hp vi mc ch v nhim v giao tip.
- T to thnh cc hnh thc giao tip gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi nhm, gia nhm vi nhm
hoc gia nhm vi cng ng.
10
V d: Khi mt con ngi sinh ra c ch si nui, th ngi s c nhiu lng, khng i thng m i bng 4
chn, n tht sng, s s ngi, sng trong hang v c nhng hnh ng,cch c x ging nh tp tnh ca ch si.
2.2. Giao tip l nhu cu sm nht ca con ngi t khi tn ti n khi mt i.
- T khi con ngi mi sinh ra c nhu cu giao tip, nhm tha mn nhng nhu cu ca bn thn.
- u c s tn ti ca con ngi th c s giao tip gia con ngi vi con ngi, giao tip l c ch bn
trong ca s tn ti v pht trin con ngi
- tham gia vo cc quan h x hi, giao tip vi ngi khc th con ngi phi c mt ci tn, v phi c phng
tin giao tip.
- Ln ln con ngi phi c ngh nghip, m ngh nghip do x hi sinh ra v quy nh. Vic o to, chun b tri
thc cho ngh nghip phi tun theo mt quy nh c th, khoa hc khng hc tp tip xc vi mi ngi th s
khng c ngh nghip theo ng ngha ca n, hn na mun hnh ngh phi c ngh thut giao tip vi mi ngi
th mi thnh t trong cuc sng.
- Trong qu trnh lao ng con ngi khng th trnh c cc mi quan h vi nhau. l mt phng tin quan
trng giao tip v mt c trng quan trng ca con ngi l ting ni v ngn ng.
- Giao tip gip con ngi truyn t kinh nghim, thuyt phc, kch thch i tng giao tip hot ng, gii quyt
cc vn trong hc tp, sn xut kinh doanh, tha mn nhng nhu cu hng th, cm xc to ra.
- Qua giao tip gip con ngi hiu bit ln nhau, lin h vi nhau v lm vic cng nhau.
V d: T khi mt a tr va mi sinh ra c nhu cu giao tip vi ba m v mi ngi c tha mn nhu
cu an ton, bo v,chm sc v c vui chi,
2.3. Thng qua giao tip con ngi gia nhp vo cc mi quan h x hi, lnh hi nn vn ha x hi, o c,
chun mc x hi.
- Trong qu trnh giao tip th c nhn iu chnh, iu khin hnh vi ca mnh cho ph hp vi cc chun mc x
hi, quan h x hi, pht huy nhng mt tch cc v hn ch nhng mt tiu cc.
- Cng vi hot ng giao tip con ngi tip thu nn vn ha, x hi, lch s bin nhng kinh nghim thnh vn
sng. Kinh nghim ca bn thn hnh thnh v pht trin trong i sng tm l. ng thi gp phn vo s pht
trin ca x hi.
- Nhiu nh tm l hc khng nh, nu khng c s giao tip gia con ngi th mt a tr khng th pht trin
tm l, nhn cch v thc tt c.
- Nu con ngi trong x hi m khng giao tip vi nhau th s khng c mt x hi tin b, con ngi tin b.
- Nu c nhn khng giao tip vi x hi th c nhn s khng bit phi lm nhng g cho ph hp vi chun
mc x hi, c nhn s ri vo tnh trng c n, c lp v tinh thn v i sng s gp rt nhiu kh khn.
- Trong khi giao tip vi mi ngi th h truyn t cho nhau nhng t tng , tnh cm, thu hiu v c iu kin
tip thu c nhng tinh hoa vn ha nhn loi, bit cch ng x nh th no l ph hp vi chun mc x hi.
V d: Khi gp ngi ln tui hn mnh th phi cho hi, phi xng h cho ng mc, phi bit tn trng tt c
mi ngi, d h l ai i chng na, phi lun lun th hin mnh l ngi c vn ha, o c.
2.4. Thng qua giao tip con ngi hnh thnh nng lc t thc.
11
- Trong qu trnh giao tip, con ngi nhn thc nh gi bn thn mnh trn c s nhn thc nh gi ngi khc.
Theo cch ny h c xu hng tm kim ngi khc xem kin ca mnh c ng khng, tha nhn khng.
Trn c s h c s t iu chnh, iu khin hnh vi ca mnh theo hng tng cng hoc gim bt s thch
ng ln nhau.
- T thc l iu kin tr thnh ch th hnh ng c lp, ch th x hi.
- Thng qua giao tip th c nhn t iu chnh, iu khin hnh vi theo mc ch t gic.
- Thng qua giao tip th c nhn c kh nng t gio dc v t hon thin mnh.
- C nhn t nhn thc v bn thn mnh t bn ngoi n ni tm, tm hn, nhng din bin tm l, gi tr tinh thn
ca bn thn, v th v cc quan h x hi.
- Khi mt c nhn t thc c th khi ra x hi h thng nhn nhn v so snh mnh vi ngi khc xem h
hn ngi khc im no v yu hn im no, n lc v phn u, pht huy nhng mt tch cc v hn ch
nhng mt yu km.
- Nu khng giao tip c nhn s khng bit nhng g mnh lm c c x hi chp nhn khng, c ng vi
nhng g m x hi ang cn duy tr v pht huy hay khng.
- Nu con ngi khi sinh ra m b b ri, m c ng vt nui th nhng c ch v hnh ng ca nui bn thn
con ngi s ging nh c ch v hnh ng ca con vt m nui bn thn con ngi .
V d:
Khi tham gia vo cc hot ng x hi th c nhn nhn thc mnh nn lm nhng g v khng nn
lm nhng vic g nh: nn gip nhng ngi gp hon cnh kh khn, tham gia vo cc hot ng tnh
nguyn, khng c tham gia cc t nn x hi, ch c php tuyn truyn mi ngi v tc hi ca chng
i vi bn thn, gia nh v x hi.
Hoc khi tham d mt m tang th mi ngi thc c rng phi n mc lch s, khng nn ci
a. Bn cnh phi t lng thng tit i vi ngi khut v gia nh h.
3. Kt lun
- Giao tip ng vai tr quan trong trong s hnh thnh v pht trin tm l, nhn cch c nhn.
- Cn phi rn luyn cc k nng giao tip.
S pht trin ca mt cc nhn ph thuc vo s pht trin ca cc c nhn khc m n giao tip trc tip v gin
tip.
Cu 5. Thuc tnh v cu trc ca thc.
Mi phn nh tm l v hin tng tm l cu con ngi iu c lin quan n thc, c s thng nht vi
thc v ph thuc vo thc.
I. thc l g?
Tm l hc a ra nh ngha nh sau:
thc l hnh thc phn nh tm l cao nht ch c con ngi, l s phn nh bng ngn ng nhng
g con ngi tip thu trong qu trnh quan h qua li vi th gii khch quan.
12
II. Thuc tnh ca thc :
1. thc th hin nng lc nhn thc cao nht ca con ngi v th gii:
y l kh nng thc mt cch khi qut bn cht hin thc khch quan. Con ngi mun c thc y ,
su sc cn phi c t duy khi qut v bn cht th gii khch quan. Tc l mun c thc trc tin con ngi
phi hiu bit v th gii khch quan.
V vy thc gip cho con ngi:
Nhn thc ci bn cht, nhn thc khi qut bng ngn ng.
D kin trc k hoch, kt qu ca hnh vi lm cho hnh vi mang tnh ch ng.
Vd: khi tham gia giao thng mun con ngi c thc trong qu trnh giao thng th trc tin h phi bit
v lut l giao thng. T mi hnh thnh nn thc con ngi v s lng trc c nhng hnh vi ca mnh l
ng hay sai. Trong bt k trng hp no cng vy con ngu mun hnh thnh nn thc v mt iu g th
phi c nhn thc v iu .
2. thc th hin thi ca con ngi v th gii:
Con ngi phn nh hin thc khch quan bng cch t thi vi n. Nhng thi mun mu, mun v
l biu hin mc thc ca con ngi v th gii khch quan.
C nhng biu hin tch cc ca con ngi gp phn vo ci to th gii khch quan. Ngc li mt s
biu hin ca con ngi ho hoi th gii khch quan.
Vd: mt ngi c thc khi tham gia giao thng h s bnh thn v t thi vui v khi dng n trong
khi mt s ngi th t thi bc bi, thm ch l vt n . Thng qua thi ca h ta c th nh gi
c thc ca h nh th no.
3. thc th hin nng lc iu chnh, iu khin hnh vi ca con ngi:
Ngi c thc l ngi bit iu chnh hnh vi ca bn thn sao cho ph hp vi tng hon cnh sng.
Vd: mc d rt mt mi nhng Hoa vn c gng thc sut m hon thnh n bi tp ca mnh. T
vd trn cho ta thy Hoa l ngi c thc rt cao trong hc tp, mc d rt mt mi nhng c y vn c gn iu
chnh hnh vi ca mnh hon thnh bi tp.
4.Kh nng t thc:
Con ngi khng ch thc v th gii, m mc cao hn, con ngi c kh nng t nhn thc v
mnh, t xc nh thi i vi bn thn, t iu khin, iu chnh hon thin mnh.
Vd: ADAM KHOO tng vit cun sch ti ti gii v bn cng th v y l cun sch hay v c bn
chy nht mi thi i. Trong cun sch ng k v cuc i ca mnh tng l mt cu hc sinh t nht nhng ri
cui cng ng cng thnh cng v ng nhn thc c kh nng ca mnh khng ch l vy. y th hin kh
nng t thc ca ng.
I. Cu trc ca thc:
thc c cu trc phc tp bao gm nhiu mt l mt chnh th mang li cho th gii tm hn ca con ngi
mt cht lng mi. thc c 3 mt thng nht hu c vi nhau, iu khin hnh ng c thc ca con ngi.
1.Mt nhn thc:
13
y l s nhn thc ca thc, hiu bit ca hiu bit. Bao gm 2 qu trnh:
Nhn thc cm tnh: mang li nhng t liu cho thc; cm gic cho ta hnh nh tng thuc tnh bn ngoi
ca s vt, hin tng; tri gic mang li cho ta nhng hnh nh trn vn bn ngoi ca s vt, hin tng. Nhng
hnh nh gip chng ta thy c s tn ti tht ca th gii khch quan v l ni dung ban u v cng l bc
s cp ca thc.
Nhn thc l tnh: mang li cho ta hnh nh khi qut bn cht ca thc ti khch quan v mi lin h gia
cc s vt v hin tng. y l ni dung ht sc c bn ca tri thc. Tri thc l ht nhn c bn ca thc. Do vy
thc l s hiu bit v th gii khch quan.
2.Mt thi :
Ni ln thi la chn, thi cm xc, thi nh gi ca ch th i vi th gii.
Vd: thi la chn: khi i mua , hai b m chng ta iu thch nhng ti tin c hn ch c th mua
mt b, lc ny trong t duy ca con ngi s xut hin thi so snh i chiu chn b ph hp v tt nht.
Vd: thi cm xc: s yu thng, ght, hn. khi xem mt v kch cm ng c ngi khc, lc ny
h th hin thi cm xc.
Vd: thi nh gi: s nhn xt v mt ngi no , p, xu..
3. Mt nng ng:
thc iu chnh, iu khin hot ng ca con ngi lm cho hot ng c thc. l qu trnh con
ngi vn dng nhng hiu bit v t thi ca mnh nhm thch nghi, ci to th gii v ci bin c bn thn.
Mt con ngi c thc hay khng s c nh gi qua mt ny ca thc.
VD1: Nh ca A v B cnh nhau. Mc d l mt ngi c hc thc cao v hiu bit vn rng nhng v
mun cho nh mnh sch m A c nm rc qua nh B.
Phn tch vd trn ta thy A l mt ngi cha c thc tht s. R rng ng l ngi c nhn thc v kh
hiu bit hnh ng ca bn thn mnh l sai nhng ng vn lm v trong cu trc thc ca ng A ch mi hnh
thnh 2 mt l mt nhn thc v mt thi vn cha c mt nng ng iu chnh hnh vi ca mnh.
VD2: Hoa l mt sinh vin gii.
Mt nhn thc: Hoa nhn thc c vic hc ca mnh l rt quan trng.
Mt thi : Hoa rt thch vic hc, lun i hc ng gi v t hon thnh bi tp khng ai phi nht
nh.
Mt nng ng: Hoa ln nhng k hoch cho hc tp v thc hin theo k hoch t kt qu tt trong
hc tp
Qua trn ta thy Hoa l mt ngi rt c thc trong hc tp.
Cu 6. Cm gic
LI M U
14
Trong cuc sng thng ngy con ngi lun b tc ng bi cc s vt, hin tng v cng a dng v phong ph.
Cc s vt, hin tng bng cc thuc tnh ca mnh nh mu sc, m thanh, hnh dng, khi lng, tnh cht.tc
ng vo nhn thc ca con ngi, t u c ca con ngi c c hnh nh v cc thuc tnh ca s vt, hin
tng. M nh chng ta bit nhn thc l mt trong ba mt c bn ca i sng tm l con ngi (nhn thc, tnh
cm v hnh ng). N quan h cht ch vi cc mt kia, nhng khng ngang hng v nguyn tc. N cng c quan
h mt thit vi cc hin tng tm l khc ca con ngi.
Nhn thc l mt qu trnh. con ngi qu trnh ny thng gn lin vi mc ch nht nh nn nhn thc ca
con ngi l mt hoat ng. c trng ni bt nht ca hot ng nhn thc l phn nh hin thc khch quan. Hot
ng ny bao gm nhiu qu trnh khc nhau, th hin nhng mc phn nh hin thc khc nhau (cm gic, tri
gic, t duy, tru tng) v mang li nhng sn phm khc nhau v hin tng khch quan (hnh nh, hnh tng,
biu tng, khi nim).
y chng ta tm hiu qu trnh phn nh mt cch ring l tng thuc tnh, b ngoi ca s vt ,hin tng ang
tc ng vo cc gic quan ca con ngi, nh vy gi l cm gic.Vy chng ta t ra cu hi cm gic l g? Cm
gic c nhng c im v vai tr g? Chng ta cng i su tm hiu nh.
I. KHI NIM CM GIC
tn ti trong cuc sng ny con ngi phi chu s tc ng ca v vn cc s vt, hin tng xung quanh. VD:
Khi bc ra ngoi ng ta c th lng nghe c ting xe c chy n o, nhn thy mi vt ang chuyn ng v
cng c th cm nhn c th gii xung quanh ta ang ngy cng c nhng s thay i mi. Vy nh u m
chng ta c th lm c iu ?iu t ra cho chng ta mt cu hi ln v chng ta c th tm tr li rng
l nh cm gic.
Mi s vt hin tng xung quanh ta tt c u c b no phn nh li nh vo cm gic. Nhng b no
chng ta ch mi phn nh c tng thuc tnh b ngoi ca s vt nh vo cm gic. VD: Ta t vo lng bn tay
xo ra ca ngi bn mt vt bt k vi yu cu trc ngi bn phi nhm mt, bn tay khng c nm hay s
bp th chc chn ngi bn khng bit ch xc l vt g, m ch c th bit c vt nng hay nh, nng hay
lnhngha l ngi bn mi ch phn nh c tng thuc tnh b ngoi ca s vt nh cm gic.
T v d trn cho thy cm gic l hnh thc u tin m qua mi quan h tm l ca c th vi mi trng c
thit lp. Ni cch khc, cm gic l mc phn nh tm l u tin, thp nht ca con ngi ni chung v ca
hot ng nhn thc ni ring. Nhng nghin cu v s pht trin ca hot ng nhn thc xt v mt tin ho sinh
vt (pht sinh chng loi) cng nh v mt hnh thnh c th (pht sinh c th) ch r cm gic l hnh thc u
tin ca c th trong th gii xung quanh. VD: Nhng con vt cp thp, s ng ch phn nh c nhng thuc tnh
ring l, c ngha sinh hc trc tip ca cc s vt, hin tng. a tr trong nhng tun l u tin ca cuc i
cng nh vy. Ni cch khc, chng mi ch lin h c vi mi trng nh cm gic, chng mi ch c cm gic.
Vy cm gic l g? Cm gic l mt qu trnh tm l phn nh tng thuc tnh ring l ca s vt v hin tng
ang trc tip tc ng vo gic quan ca ta.
Con ngi c th phn nh c cc thuc tnh ca s vt, hin tng l do c mt h thng ht sc phc
tp ca c quan cm gic c th tip xc cc kch thch t bn ngoi, mi kch thch lin quan n mt s vt, hin
tng. VD nh: hnh dng, m thanh, mu sc Cc kch thch ny tc ng ln gic quan lm cho gic quan ca
con ngi tip nhn kch thch sau m ho chuyn ti no b. Ti v no, thng tin ny x l v con ngi c
c cm gic. Qu trnh cm gic gm 3 khu:
1) Kch thch xut hin v tc ng vo c quan th cm
2) Xut hin xung thn kinh c truyn theo dy thn kinh ti no
15
3) Vng thn kinh cm gic tng ng vi v no hot ng to ra cm gic
Ngoi ra, con ngi cn c nhng cm gic t cc kch thch xut hin chnh bn trong c th ngi .Ni cch
khc, con ngi khng ch c cm gic phn nh cc thc tnh ca s vt, hin tng m cn c cm gic phn nh
cc trng thi ca c th ang tn ti. VD: Cm gic kht nc, i bng, mt mi, s hi.
Qua tm hiu v khi nim cm gic th ta thy cm gic c rt nhiu loi v rt a dng vi nhiu hnh thc
biu hin khc nhau da vo v tr ca ngun kch thch gy ra cm gic nm ngoi hay trong c th.
II) C IM CM GIC
Cm gic l mt qu trnh tm l, qu trnh tm l l nhng hot ng tm l din ra trong mt thi gian tng i
ngn, c m u, din bin, kt thc tng i r rng. Kch thch gy ra cm gic l chnh s vt hin tng trong
hin thc khch quan v chnh cc trng thi tm l ca chnh bn thn ta. y cn thy s khc bit vi khi nim
cm gic nh l sn phm ca qu trnh nhn thc.Ni cm gic l mt qu trnh th phi c nhng iu kin tin
tc ng n no b, kch thch no.T simh ra cm gic v n cn tip din mt thi gian ri kt thc cm
gic y.Ni cm gic l sn phm ca qu trnh nhn thc. VD: quan st mt con h, ngh u tin trong u ta
l phi c con h, ri khi nhn thy t nhin em n cho ta cm gic s hi v cm gic ko di mt thi gian,
cho n khi con h bin mt v cm gic s hi s tiu tan dn. Nh vy ta c th ni rng: Khi kch thch ngng th
cm gic cng ngng tt.
Cm gic ch phn nh tng thuc tnh ring l ca s vt hin tng ch khng phn nh c trn vn cc thuc
tnh ca s vt, hin tng. Con ngi ch c th phn nh c mt hoc mt vi thuc tnh nht nh, nhng thuc
tnh cn bn nht. Ngha l cm gic mi ch cho ta bit tng cm gic c th, mt kch thch tc ng s cho ta mt
cm gic tng ng. VD: Khi ta chm tay vo nc nng, n tc ngg n tay v gy cho ta mt cm gic nng
thong qua xc gic ta cha th phn bit c ht cc thuc tnh ca s vic y v bn cht ca n.
Cm gic phn nh hin thc khch quan khi n ang tc ng mt cch trc tip, tc l s vt, hin tng phi
ang trc tip tc ng vo gic quan ca ta, v ch vo thi im mi to ra c cm gic.VD: Khi chm tay
vo nc nng, tay ta trc tip cm gic c tay ta b nng thng qua mc gic ca mnh. Phn nh trc tip p
vo cc gic quan ca c th truyn n no ta phn bit vi phn nh gin tip: khi s vt hin tng tc ng
khng thng qua cc gic quan mt cch trc tip nhng vn cho ta cm gic.VD: Khi ta nhn thy mt ngi ang
n chanh, lc ta c cm gic mnh ang nut nc bt v cng cm thy chua ging ngi ang trc tip n vy.
Cm gic y c con ngi hnh thnh qua mt qu trnh tm l, khi tc ng n i tng khc th cng
kch thch n bn thn cm gic y.
Cm gic khng ch phn nh thuc tnh ring l ca i tng bn ngoi, m cn phn nh nhng trng thi bn
trong c th. VD: cm gic i cn co, tim hi hp trc khi vo phng thi hoc khi c mt bn khc gii t
tnh.
Cm gic ngi ch l mc nh hng u tin n s nht, khng phi mc cao nht, duy nht loi
vt. Cm gic ngi chu nh hng ca cc hin tng tm l ca con ngi. Cm gic ca con ngi pht trin
mnh v phong ph di tc ng ca gio dc v hot ng tc l cm gic ca con ngi c to ra mang c
tnh x hi. VD: nh hot ng ngh nghip m c ngi th dt phn bit c 60 mu en khc nhau, c nhng
ngi u bp nm c bng mi hoc c nhng ngi c c bng tay.
Cc c im trn ca cm gic chng t mc phn nh tm l thp v tnh cht hn ch ca cm gic. Trong
thc t, tn ti v pht trin con ngi cn phi nhn thc c nhng s vt, hin tng khng trc tip tc ng
vo cc gic quan ca mnh
III) VAI TR CA CM GIC
16
Trong cuc sng ni chung v hot ng nhn thc ni ring ca con ngi cm gic c nhng vai tr quan trong
sau y:
Cm gic l hnh thc nh hng u tin ca con ngi v con vt trong hin thc khch quan to nn mi lin
h trc tip trong c th v mi trng xung quanh. Cm gic ch phn nh ring l tng thuc tnh bn ngoi s
vt, hin tng, n tc ng trc tip vo c quan cm gic ca chng ta tc l s vt ang hin din y v by
gi trong mi quan h vi con ngi.VI.Lnin ch r: Cm gic l mi lin h trc tip gia thc v th gii
bn ngoi, l s chuyn ho ca nng lng kch thch bn ngoi thnh hin tng thc. VD: khi thi tit nng
nng nh c cm gic m ta nhn thy c c th ta ang nng ln v c th s t iu tit tot ra m hi gim
nhit ca c th.
Cm gic chnh l knh thu nhn cc loi t tng phong ph va sinh ng t th gii bn ngoi nh hng quan
trng n nhn thc cao hn sau ny. Khng c nguyn vt liu quan trng vi cm gic th khng th c nhn thc
cao hn.VI.Lnin cho rng: Cm gic l ngun gc duy nht ca hiu bit. Ngy nay cc nh trit hc cn ch ra
vai tr ca tng loi cm gic trong vt cht thu nhn t tng t pha khch quan: v gic 1%; xc gic 1.5%; khu
gic 3.5%; thnh gic 11%; th gic 83%
Cm gic l iu kin quan trng m bo trng thi hot ng ca v no, nh m bo hot ng thn kinh
ca con ngi c bnh thng. Nu con ngi trong trng thi i cm gic cc chc nng tm sinh l s b ri
lon.VD: Nhng ngi khng tip xc vi th gii bn ngoi th s c tm trng khng bnh thng nh: s nh
sng, lo u, bun chn.
Cm gic l ngun cung cp nhng nguyn liu cho chnh cc hnh thc nhn thc cao hn Cm gic l vin gch
xy nn ton b lu i nhn thc. V.L.Lnin ni: Ngoi thng qua cm gic, chng ta khng th no nhn
thc c bt c mt hnh thc no ca vt cht, cng nh bt c hnh thc no ca vn ng v tin u tin
ca l lun v nhn thc chc chn ni rng cm gic l ngun gc duy nht ca hiu bit v Tt c hiu bit u
bt ngun t kinh nghim, t cm gic, tri gic. Nu khng c cm gic th chng ta khng hiu bit g v hnh thc
vt cht. VD: khi ta ang i trn ng m vp phi mt hn th ta s b ng v ln sau nu i qua on ng
ta s ch hn s khng b t ln na
Cm gic l con ng nhn thc hin thc khch quan c bit quan trng i vi ngi b khuyt tt. Nhng
ngi m, cm, ic nhn ra vt, ngi than nh xc gic.VD: ngi b cm th giao tip vi ngi khc bng
nh mt v hnh ng chn tay v nhng c ch c th
Cm gic gip con ngi c c hi lm giu tm hn, thng thc th gii xung quanh chng ta. Cm gic gi cho
no trng thi hot ho m bo hot ng ca xung thn kinh, gip cho con ngi lm giu tm hn, thng thc
th gii diu k xung quanh.
tm hiu mt cch chi tit v cm gic th cn c nhiu thi gian v kinh nghim nghin cu. y chng ti ch
chi tit ho mt s kin thc t tm hiu. C g cn b sung v gp th hi vng c v cc bn s xem xt v gp
ln sau chng ti c th rt kinh nghim v s lm tt hn. Chng ti xin chn thnh cm n.
Cu 7. Anh (ch) nhn thc nh th no v nhu cu c nhn? Nhn thc gip g cho anh (ch) trong
cuc sng v cng tc?
Chng 1.NHN THC V NHU CU C NHN
1.Khi nim nhu cu
17
Nhu cu l i hi tt yu m con ngi cm thy cn c tha mn tn ti v pht trin.
2.Cu trc ca nhu cu c nhn
Theo Maslow nhu cu c phn loi thnh 5 cp bc, t thp n cao theo hnh kim t thp:
Mc thp:
Nhu cu v sinh l l nn tng ca h thng phn cp nhu cu, v c u tin hng u. N bao gm: n
ung,ngh ngi, bi tit,vn ng
Nhu cu an ton bao hm c an ton v tnh mng v an ton v tinh thn.
Mc cao:
Nhu cu x hi: nhu c tnh cm quan h bn b, hng xm, gia nh v x hi.
Nhu cu t khng nh: nhu cu c ngi khc qu mn, n trng thng qua cc thnh qu lao ng ca
mnh.
Nhu cu pht trin: l mc cao nht trong h thng phn cp nhu cu ca Macslow
Aristot cho rng con ngi c hai loi nhu cu chnh: th xc v linh hn, s phn loi ny mang tnh c l
ln nhng nh hng n tn ngy nay.
Boris M.Gkin chia nhu cu ra 2 nhm: nhu cu tn ti v nhu cu t mc ch sng. Nhu cu tn ti gm nhu
cu sinh l, nhu cu an ton v nhu cu tham d. Trong nhu cu t mc ch c bn nhm:
1, giu c v vt cht
2,quyn lc v danh vng
3, kin thc v sng to
4, hon thin tinh thn
Ty vo xu hng ca mi c nhn m mt trong bn nhu cu trn th hin mc . C th mt ngi hin
din c bn dng nhu cu nhng cc giai on khc nhau trong i.
3.c im nhu cu
Nhu cu ca con ngi c nhng c im sau:
Nhu cu bao gi cng c i tng. Trong tm l con ngi, nhu cu c nhn thc dn dn. Khi i tng
ca nhu cu c nhn thc y , tt yu phi thc hin th lc nhu cu tr thnh ng c thc y con ngi
nhm hng ti i tng.
18
Vd: i cn n, khi lnh ta cn c o m. iu ny c ngha l: thc n l i tng ca nhu cu n, o m l
i tng ca nhu cu mc m.
Ni dung ca nhu cu do nhng phng thc v iu kin tha mn n quy nh.
Vd: nh ta bit: tm th n l du. Nhng nh bc hc acuyn th nghm cho tm n khoai m. n khi
tm trng thnh, ng cho n n l du nhng n khng n m n khoai m.
i lp li ca mt s vic hay thi gian kt thc mt vng quay, mt chu trnh.
Vd: hng ngy chng ta n ba ba chnh, v chu trnh c lp li ngy ny qua ngy khc, iu ny l minh
chng c th cho tnh chu k ca nhu cu c nhn.

Nh vy, nhu cu c tnh chu k v n thng xuyn xut hin trong cuc sng hng ngy ca chng ta.
Nhu cu ca con ngi khc xa v cht so vi nhu cu ca con vt, nhu cu ca con ngi mang bn
cht x hi.
Vd: Khi con vt i m thy thc n trc mt th ngay lp tc n s chy ti v tranh nhau n tha mn
nhu cu cp thit ca n. Nhu cu ca con ngi th li khc, mt ngi no d ang rt i bng nhng khi
ng trc mt mm c trn tr th h phi quan st trc, sau v nhn mi ngi xung quanh mi v xin php
ri mi n. Nu khng c s cho php th h sn sng nhn i ch khng th nh mt lng t trng v ming n
c.
l tnh x hi ca con ngi, khc xa bn nng vn c ca con vt.
4.Cc loi nhu cu
Nhu cu ca con ngi rt phong ph v a dng, c th phn thnh 4 nhm: nhu cu vt cht, nhu cu tinh
thn, nhu cu lao ng v nhu cu giao tip.
Nhu cu vt cht gn lin vi s tn ti c th, y l nhng nhu cu c s v s ng nht ca con ngi.
Vd: n ung,, mc,
19
Chnh n thc y hot ng lao ng v sng to ca con ngi, lm ra ca ci vt cht.
Nhu cu vt cht l nhu cu c bn nht ca con ngi, nu nhu cu ny khng c p ng th cc nhu cu
khc th kh c th t c.
Nhu cu tinh thn, bao gm nhu cu hiu bit v nhu cu thm m.
Nhu cu vt cht thng gn lin vi nhu cu tinh thn, con ngi thng thch n ngon hn, mc ep hn,
tt hn, l nhu cu thm m.
Vd: nghe mt bi ht hay, xem mt bc tranh p th ta tha mn nhu cu thm m.
Nhu cu thm m c th ni l mt ng lc quan trng gip ta sng to ra cc tc phm ngh thut, gip cuc
sng ca con ngi tr nn hon thin, th v hn.
Nhu cu hiu bit l nhu cu m con ngi cn c kin thc v cuc sng xung quanh mnh nh t nhin, kinh
t, x hi,
Vd: sinh vin ang ngi trn gh ging ng i hc cng c ngha l bn ang p ng nhu cu hiu bit.
Nhu cu hiu bit l nhu cu quan trong khng th thiu duy tr cuc sng hng ngy. V nu bn khng c
cht kin thc no v cuc sng th chng ta khng th no tn ti c.
Nhu cu lao ng l i hi khch quan phi c tha mn v hot ng chn tay v hot ng tr c nhm
ci to thin nhin, ci to x hi v ci to con ngi.
Vd: ta lm mt k s hay mt th may th nhu cu lao ng ca ta c thc hin.
Nh qu trnh lao ng v thng qua lao ng m t duy con ngi ngy cng hon thin v phat trin t
ngi nguyn thy cho n ngi hin i.
Tuy cung chung sng trong mt x hi nhng nhu cu lao ng ca mi ngi rt khc nhau, l kt qu ca
gio dc v t gio dc.
Nhu cu giao tip l nhu cu quan h gia ngi ny v ngi khc: gia c nhn v nhm, gia nhm ny
vi nhom khc. Thng qua m nhn cch, cc mi quan h lin quan nhn cch hnh thnh v pht trin. Ngi
lnh o cn hiu r nhu cu ny v vn dng chng vo qu trnh qun l, cn la chn hnh thc giao tip rng ri
v la chn trong giao tip. Trong giao tip s biu l ra c ch mnh v yu ca con ngi.
20
Vd: ta cn trao i, tm s hay ni chuyn vi ngi thn, bn b v mi ngi pht trin cc mi quan h
trong x hi l nhu cu giao tip.
Nu nhu cu lao ng gip con ngi ngy cng tin ha hn, pht trin hn, th nhu cu giao tip gip con
ngi m rng thm c kin thc, pht trin cc mi quan h x hi th khng th thiu trong cuc sng hng
ngy.
Nu khng c nhu cu lao ng v nhu cu giao tip th con ngi tr nn l, chm chp, khng tin b. iu
ny lm con ngi ngy cng tr v thi k nguyn thy.
Vy lm th no hnh thanh dc nhu cu c nhn? V cch thc tha mn chng.
Bn loi nhu cu trn c mi quan h mt thit vi nhau v nhu cu ny l iu kin cho s ra i ca nhu cu
kia.
Nhu cu vt cht gn lin vi s tn ta v pht trin ca c th sng. N thi thc con ngi phi lao ng v
sng to to ra ca ci vt cht nui sng bn thn.
Nhu cu ny xut pht t thc tin cuc sng t ra, l mong mun c p ng nhng nhu cu c bn
nht ca bn thn.
Vy p ng nhu cu ny, con ngi cn phi lao ng v sng to to ra ca ci vt cht nhm p ng
v tha mn nhu cu ngy cng cao ca con ngi.
i vi nhu cu thm m. Trc ht, phi p ng nhu cu vt cht. Khi n, mc,hay c p ng
nhng nhu cu c bn th con ngi mi c nhng nhu cu ln hn nh: n ngon hn, mc p hn, cuc sng d
tha hn
Nhu cu thm m cng cn c nui dng, gio dc t nh v gi tr thm m, g tr ngh thut, gi tr nhn
vn,
Mun hnh thnh nhu cu hiu bit, chng ta phi tri qua mt qu trnh hc tp, tch ly kinh nghim sng t
trong cuc sng. khng ch l vic hc nh trng m cn t cuc sng x hi
Chng ta c hc t nhng ci n gin: Hc n, hc ni, hc gi, hc m n: Hc bit, hc hiu,
hc lm, hc chung sng, hc khng nh mnh.
Thng xuyn rn luyn kin thc nng cao trnh hiu bit, bi dng thm vn tri thc ca mnh.
Nhu cu lao ng, c nhu cu lao ng chng ta cn gio dc v gi tr lao ng. Hnh thnh trong mi con
ngi kht khao c cng hin ti nng, tr lc ca bn thn cho x hi.M bc ban u l lm nhng iu n
gin nht. Bi nu chng ta khng bit lao ng t nh th ln ln khng bit qu trng gi tr lao ng, khng bit
lm vic tr thnh k v dng.
Chnh v vy, n thi thc con ngi cn phi lao ng, v con ngi ang lm vic l ang p ng nhu cu
lao ng ca mnh.
21
Nhu cu giao tip ca c nhn c hnh thnh ngay t lc trong bng m. Khi mi ra i ta dy cho tr
ngn ng lm phng tin giao tip, ta ni chuyn vi n,..
Khi tr ln ln, ta cho tr n trng p ng cc nhu cu pht trin ton din khc, trong c nhu cu giao
tip.
Vic chng ta ang giao tip, ni chuyn hng ngy vi nhau hay lm vic nhm l chng ta ang tm
cch tha mn nhu cu giao tip. Hn na, qua giao tip m nhn cch ca con ngi c hnh thnh, pht trin v
ngy cng hon thin.
Cu 8. QU TRNH HNH THNH TM L
Hin tng khch quan No ngi bnh thng li du vt trn v no (hnh nh tm l) Tm l (hnh
thnh trong hot ng v bng hot ng).
Khi cc thng tin v cc thuc tnh ca s vt hin tng c c nh cm gic c truyn ti v no thn gy lp
tc chng c t chc, sp xp to nn mt hnh nh y c ngha v chnh s vt, hin tng ang tc ng
vo chnh gic quan ca chng ta.
+ Chng ta khng ch thy mu xanh n thun m thy mu xanh ca cy c, ca bu tri.
+ Chng ta khng ch nghe thy m thanh m cn nghe ting nhc, ting ht.
qu trnh t chc sp xp, l gii v xc nh ngha ca hnh nh v s vt hin tng chnh l TRI GIC.
I. NH NGHA TRI GIC
Tri gic l mt qu trnh tm l, phn nh mt cch trn vn mt s vt hin tng khch quan khi chng trc
tip tc ng vo cc gic quan ca chng ta.
Nh vy: hnh nh trn vn ca s vt c c l da trn :
+ C s cc thng tin do cm gic em li.
+ Vic t chc, sp xp cc thuc tnh bn ngoi ca s vt thnh mt th thng nht theo ng cu trc
khch quan.
Cm gic c coi l ngun cung cp thng tin u vo, cn tri gic l s t hp din gii gn cho cc
thng tin .
II.C IM CA TRI GIC
1. Tri gic l mt qu trnh tm l.
V d: khi ta c 1 r xoi. Chng ta mun bit l g th mc n gin nht chng ta cn phi
tip xc trc tip vi n
2. Tri gic phn nh trn vn cc thuc tnh b ngoi ca s vt hin tng.
22
Vd: nh mt ta thy c mu sc, c lng c kch thc v s lng qu xoi trong r.
3. Tri gic phn nh trc tip.
4. Tri gic khng phi l tng s cc cm gic.
Vd: Chng ta ch cn nhn bng mt v khng s dng ti mi ming ....cng vi hiu bit trc
ca bn thn, chng ta tri gic v gi tn ng s vt trn.
5. Tri gic l qu trnh tch cc c gn lin vi hot ng ca con ngi.Tri gic mang tnh t
gic,gii quyt mt nhim v c th,l hnh ng tch cc trong c s kt hp cht ch ca yu t
cm gic vn ng.
Vd:con ngi t ra nhim v v tm cch gii quyt nhim v. mun bit sv trn but ch th phi
ch ng, t gic v tch cc tri gic ng sv trn.
Tri gic gip con ngi Xc nh c v tr ca ch th i vi s vt hin tng trong th gii xung quanh mt
cch tng i r rng. Tri gic gip con ngi xc nh c s vt hin tng thuc loi nhm s vt hin
tng no, tcl tri gic t ng xc nh mi quan h gia mt s vt hin tng v nhm. Quan h gia cm
gic v tri gic
*QUAN H: AB
+ Cm gic l c s cho tri gic.
+ Tri gic quy nh chiu hng la chn cc cm gic thnh phn, mc v tnh cht ca cm gic thnh
phn.
II. VAI TR CA TRI GIC
- Vai tr ca tri gic v hot ng nhn thc ca con ngi :
Tri gic l thnh phn chnh ca nhn thc cm tnh, c bit l ngi trng thnh.N l mt
iu kin quan trng cho s nh hng hnh vi v hot ng ca con ngi trong mi trng
xung quanh. Hnh nh ca tri gicgip con ngi iu chnh hnh ng cho ph hp vi s vt
hin tng khch quan. c bit hnh thc tri gic cao nht: quan st, do nhng iu kin x hi
ch yu l lao ng x hi tr thnh mt mt tng h tr c lp ca hot ng v tr thnh mt
phng php nghin cu quan trng ca khoa hc, cng nh ca nhn thc thc tin.
V d: Ta c th nhn dng mt vt m khng cn dng mt m c th dng tay s hoc bp ta cng c
th nhn ra l vt g.
23
C nhiu quan im cho rng tri gic v cm gic l mt th thng nht.Theo bn quan im trn ng hay
sai? Ti sao?
Tr li: Qu trnh tri gic din ra mt cch t ng, ngay khi con ngi c cm gic. Ranh gii gia cm gic v tri
gic v mc thi gian l khng r rng, vic tch bit gia cm gic v tri gic hon ton l do mc ch nhn thc.
Trn thc t, qu trnh cm gic v tri gic din ra mt cch lin tc khng th chia ct. Do vy, cm gic v tri gic
l mt h thng hp nht.
III. KT LUN
- Tri gic l qu trnh tm l phn nh trn vn thuc tnh bn ngoi ca s vt hin tng ang tc ng trc
tip vo gic quan.
- Tri gic s dng trc quan do cm gic mang li. Vy c th ni: cm gic l tin hnh thnh tri gic.
- Tri gic s dng kinh nghim hc c, tch ly c trong qu kh c hnh nh v s vt hin tng
mt cch trn vn phn bit, xc nh mi quan h gia cc s vt hin tng vi nhau.
- Do vy chng ta cn phi hc tp, cp nht thng tin, tch cc trao i v tch ly kin thc tri gic ng v
vng v s vt hin tng khch quan. Gii quyt cc nhim v c th v gp phn hon thin bn thn.
Cu 8. Quy lut c bn ca tri gic
I. KHI NIM:
Khi nhn vo bc tranh ta thy c, ta bit c bc tranh v cun sch, cc hnh v nm trong mt cu trc
nht nh vi nhau to thnh 1 chnh th thng nht, bc tranh c mt phn x mt cch y , trn vn
thng qua cc thuc tnh bn ngoi nh mu sc, hnh dngngha l ta c tri gic v bc tranh.
TRI GIC l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh bn ngoi ca s vt hin tng ang trc
tip tc ng cc gic quan ca chng ta.
CC QUY LUT C BN CA TRI GIC
1. Quy lut v tnh i tng ca tri gic :
Tnh i tng ca tri gic l hnh nh trc quan m tri gic em li bao gi cng l cng thuc v mt
s vt, hin tng nht nh no ca th gii bn ngoi.
Hnh nh trc quan ca tri gic:
+ c im ca s vt hin tng.
+ Hnh nh ch quan v th gii khch quan.
V d: cc ch b i c th tri gic c chic xe tng da vo ting xch xe, ting ng c.
Tnh i tng ca tri gic c vai tr quan trng n l c s ca chc nng nh hng hnh vi v hot
ng ca con ngi
Da trn kinh nghim, s hiu bit v s vt, hin tng ng thi s dng mt t hp cc hot ng ca
cc c quan phn tch trnh cc c im ca s vt, a chng vo hnh nh ca s vt hin tng, v vy
m tri gic mang tnh c lp bao gi bao gi cng thuc v mt s vt hin tng.
24

V d: ngi ha s tri gic bc tranh tt hn chng ta.
ng dng:
Khi cn xc nh l i tng g phn nh bn cht bn trong ca i tng.
Nu ch da trn nhng hnh nh v c im m s vt hin tng em li thng qua cc gic quan kh c th
em li tri gic mt cch y , trn vn.
Ngc li, ch da trn hiu bit vn kinh nghim ca bn thn m vi vng a ra kt lun rt d dng mc
sai lm thiu chnh xc trong quyt nh.
2. Quy lut v tnh la chn cu tri gic
Khi ta tri gic mt s vt hin tng no th c ngha l ta tch s vt ra khi bi cnh chung quanh
ly n lm i tng phn nh ca mnh.
Vai tr gia i tng v bi cnh c th chuyn i cho nhau
Hnh bn trn: u ngi hay bnh hoa.

Hnh v mt cun v c ch vit c nhng dng ch vit bng mu mc khc nhau.
+ C lin h cht ch vi tnh trn vn.
+ Do hng th, trng thi tm sinh l cng nh hng ti tri gic
V d: trong sch c nhiu ch in nghing nhn mnh, gio vin dng mc nh giu ch sai ca hc
sinh
Xung quanh (iu kin bn ngoi, ngn ng) ta c v vn s vt, hin tng tc ng vo tri gic khng
th phn nh c tt c cc s vt hin tng m ch la chn, tch ra mt s tc ng to thnh tri gic
v i tng.
ng dng
Trang tr, b cc.
Trong ging dy cc thy c thng dng bi ging kt vi ti liu trc quan sinh ng, yu cu hc sinh
lm cc bi tp in hnh, nhn mnh nhng phn quan trng gip cc hc sinh tip thu bi.
25

3. Quy lut v tnh ngha :
+Nhng hnh nh ca tri gic m con ngi thu c lun lun c mt ngha xc nh.
+Khi tri gic mt s vt hin tng no ta gi tn c s vt hin tng trong c, v xp s vt hin
tng vo mt nhm, mt lp cc s vt hin tng nht nh
+Ngay c tri gic s vt khng quen thuc, chng ta cng c thu nhn trong n mt s ging nhau no
v nhng i tng m mnh bit, xp n vo mt nhm phm tr no .
ng dng
Qung co.
Ngh thut.
Ty thuc vo c im ca nhm khch hng m a nhng sn phm ph hp
4. Quy lut v tnh n nh ca tri gic
+ Tnh n nh ca tri gic l kh nng phn nh s vt hin tng mt cch khng thay i khi iu kin
tri gic thay i.
+Tnh n nh ca tri gic c hnh thnh trong hot ng vi vt v l mt iu kin cn thit ca i
sng con ngi. Tnh n nh ca tri gic do kinh nghim m c.
V d: Khi vit ln trang giy ta lun thy trang giy c mu trng mc d ta vit di nh n du, lc tri
ti.
+ Tnh n nh ca tri gic ph thuc vo nhiu yu t, do cu trc ca s vt hin tng tng i n
nh trong mt thi gian, thi im nht nh, mt khc do c ch t iu chnh ca h thn kinh cng nh
vn kinh nghim v i tng. L iu kin cn thit ca hot ng thc tin ca con ngi.
V d: mt a tr ng gn ta v mt ngi ln ng xa ta hng km, nh ca a tr ln hn nh ca
ngi ln, nhng ta vn bit u l a tr u l ngi ln nh tri gic.
ng dng:
Trong hot ng qun l cc nh qun l, lnh o t b tc ng bi mi trng xung quanh, c ci nhn
bao qut, ton din.
Tuy nhin, i khi li dn n ci nhn phin din, c on, trong suy ngh hnh ng ca con ngi.
5. Quy lut tng gic :
+ Ngoi bn thn nhng kch thch gy ra n, tri gic ca con ngi cn b quy nh b mt lot cc nhn
t nm trong bn thn ch th tri gic.
+ S ph thuc ca tri gic vo vo ni dung ca sng tm l, vo c im nhn cch ca h gi l
tng gic.
26

Bn cnh nhng iu kin tri gic nhng iu kin tri gic cn thuc vo bn thn ca: nhu cu, mong
mun, tnh cm, mc ch.
ng dng
Trong giao tip: hnh dng, phong cch, nt mt, nh mt, cch trang im, qun o, li ni, n cit
nhiu cng nh hng n tri gic, nhng hiu bit v trnh vn ha, nhn cch, tnh cm dnh cho
nhau.
Trong gio dc: quan tm n kinh nghim, vn hiu bit, hng th, tm l, tnh cmgip hc sinh nhy
bn, tinh t hn.
6. o gic ( o nh th gic)
Nhn vo cc hnh nh sau:
a b
c d
hnh 1 hnh 2
Nhn vo hnh 1: ab=cd m nh l ab >cd
Nhn vo hinh 2 nh ng ht b gy.
Nguyn nhn:
Nguyn nhn khch quan:
+ Do thiu s tng phn gia vt v nn, do s xa nha gia vt v nn.
V d: li dng iu ny trong chin tranh, ngi ta ngy trang cng s, khu sng bng l cy.
+ Do hiu ng khuch tn, ngha l vt sng to hn vt ti mt d chng bng nhau.
27
i sng tm l ca con
ngi
c im nhn cch
TRI
GIC
Ngi ta ng dng vic ny vo thi trang: nu bn n c da trng hng, hay la chn mu o tht thm th ni
hn v ngc li ngi co da en th la chn mu sang ch ng mc o mu trng hay en, ,. Nu bn thp th
nn mc o k dc s to cm gic cao hn, nu bn cao, m th nn mc o k ngang.
Nguyn nhn ch quan: khng hiu c ngha v hinh nh m mnh cn tri gic.
T ta a ra khi nim:
+o gic l tri gic khng ng, b sai lch. Nhng hin tng ny tuy khng nhiu, song n c tnh qui lut.
+Ngi ta li dng o gic vo trong kin trc, hi ha, trang tr, trang phc phc v cho cuc sng con
ngi
Bn cnh , th o gic cn gy ra hoang tng, m mng v mt vic m bit chc khng c tht, phn
nh khng ng, sai lch v bn cht bn trong ca s vt, hin tng
u im
Tri gic c vai tr quan trng i vi con ngi, thnh phn chnh ca nhn thc cm tnh, l c s cho
hot ng tm l cao hn.
c vn dng rng ri trong i sng x hi: giao tip, qun l, kinh doanh
Tri gic phi da trn c im, mi quan h vi cc s vt hin tng, xc cm i vi i tng.
Cn rn luyn nng lc quan st, c tri gic chnh xc, nhanh chng..
Khuyt im
Tri gic ch da trn yu t tm l, mt s hin tng nh gi bn cht ca i tng, a n quyt
nh cng nhc, thiu chnh xc
Trnh nh gi my mc, phin din v s vt-hin tng.
Cu 10. Phn tch khi nim ca t duy. Mun pht trin tu duy th cn phi lm g?
I/ nh ngha:
T duy l qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht, nhng mi lin h v quan h bn trong c
tnh quy lut ca s vt, hin tng trong hin thc khch quan m trc ta cha bit.
* Cc khi nim cn lm r:
Qu trnh tm l: l nhng hin tng tm l din ra trong thi gian tng i ngn, c m u,
din bin ve kt thc tng i r rng.
Qu trnh tm l gm cc qu trnh:
+ Qu trnh nhn thc: l qu trnh phn nh bn thn hin tng khch quan (cm gic, tri gic, biu tng,
tr nh, tng tng, t duy,)
+ Qu trnh cm xc: l nhng rung cm ca ch th khi nhn thc th gii bn ngoi t biu th thi
i vi khch quan bn ngoi.
+ Qu trnh ch: l qu trnh iu khin, iu hnh ng ca ch th nhm ci to th gii, tha mn yu
cu c nhn v x hi (khng kh iu khin c nhn m c th gii bn ngoi)
28
V vy
i sng tm l lun phi cn bng c 3 qu trnh trn y
Nu thin v l tr con ngi s thiu tnh cm, tm hn kh khan.
Nu thin v tnh cm con ngi s thiu sng sut.
Thiu ch th tnh cm con ngi khng th bin thnh hnh ng.
(vd: i dc ng thy qun h tiu thy thm nn gh vo n.
Lc gp ngi gi i n xin thy thng cm nn cho tin)
Thuc tnh bn cht: l s tng hp tt c cc mt, cc mi lin h mang tnh c bn, tt nhin n nh bn
trong s vt chi phi s vn ng v pht trin ca n phn bit gia s vt ny vi s khc. . c tnh
vn c ca mt s vt, nh s vt tn ti v qua con ngi nhn thc c s vt, phn bit c s
vt ny vi s vt khc. Mu sc l mt thuc tnh ca mi vt th.
(vd: Thuc tnh bn cht ca con ngi chnh l bit ch to v s dng cc cng c lao ng, c ngn ng,
c quan h x hi.
Gng cay mui mn )
- nhn thc cm tnh l: phn nh mt cch trc tip cc i tng bn ngoi s vt, hin tng
(mu sc, kch thc, khi lng, m thanh, mi, v, b mt, nhit ) v thng qua cc gic quan
vo b c ca con ngi. Mang tnh ch quan nn thng khng chnh xc.
- nhn thc l tnh l:c ny sinh t nhn thc cm tnh. N phn nh mt cch gin tip, tru
tng, khi qu, su sc nhng c im, tnh cht, quan h bn trong ca s vt (c tnh, tnh
cht, cng dng) vo trong b c con ngi v c biu t bng ngn ng. Mang tnh khch
quan nn thng chnh xc.
Mi lin h: l s tc ng (rng buc, thm nhp) ln nhau m s thay i ci ny tt yu s dn n s
thay i ca ci kia.
(vd: mi lin h gia bn cht v hin tng, khi bn cht thay i th hin tng s thay i, ng thi
hin tng s tc ng li i vi bn cht. )
Quy lut : Quan h khng i, c biu th di dng cng thc khi qut, gia nhiu hin tng hoc
nhm hin tng, l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin , chung, lp li gia cc s vt hin
tng v chi phi mi s vn ng, pht trin ca n.
(vd: Quy lut t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li l mt trong
nhng quy lut c bn nht trong th gii vt cht, tn ti trong mi s vn ng v pht trin)
Cha bit: l s hon ton cha nhn thc hay nhn thc cha y , cha r rng, cha bit chc chn,
l qu trnh nhn thc cm tnh ca con ngi (l giai on u hnh thnh nn t duy).
C th xem cha bit c hai dng nh sau:
Cha bit khng t duy:s hon ta cha nhn thc, xa tm hiu bit
Vd: Mt a tr lp 1 s hon ton khng nhn thc c mt bi ton lng gic ca
lp 10.
Cha bit c t duy: s nhn thc cha y , cha r rng, cha bit chc chn.
Vd: Ca dao c cu: m thng nm cha nm sng,
29
Ngy thng mi cha ci ti.
Thc cht ngi ta ch bit vo nhng ngy ca thng no th tri s sng lu hay ti lu.
Nhng khng h bit vo nhng thng ny th trc ca Tri t b lch nhiu nht v lm
cho mt bn cu nhn nh sng nhiu nht hay t nht.
II/ Pht trin t duy
Phi xem trng vic pht trin t duy. V nu khng c kh nng t duy th khng th hc tp
khng hiu bit, khng ci to c t nhin,x hi v rn luyn bn thn.
Phi t c nhn vo tnh hung c vn kch thch tnh tch cc ca bn thn, c lp sng
to khi gii quyt tnh hung c vn .
Phi rn luyn hc tp nng cao nhn thc pht trin kh nng t duy tt, chnh xc.
Phi tng cng kh nng tru tng khi qut.
Phi thng xuyn quan st tm hiu thc t, rn luyn cm gic, tnh nhy cm, nng lc tr nh
nhm nng cao nhn thc cm tnh sau rt ra nhn thc mt cch l tnh, c khoa hc.
Phi trau di vn ngn ng, v ngn ng l ci v th hin ca t duy v thng qua mi biu
t t duy ca bn thn cng nh lnh hi t duy ca ngi khc.
Tch cc trong nhiu hot ng v cc mi quan h giao tip.
*Bn cnh , cng c nhng sai st trong t duy m chng ta cn trnh
Sai st trong t duy c khi l hin tng tm l bnh thng nhng cng c khi sai st do bnh l. L nhng sai
st thuc v kt qu t duy (phn on, suy l khng chnh xc, s hiu bit khi nim khng y ) hoc v hnh
thc thao tc ca t duy (khng bit t duy tru tng, sai st trong phn tch, tng hp vn , thiu mm do ...)
Sai st ca t duy c quan h cht ch vi nhng sai st ca cc qu trnh tm l khc nht l thc, cm xc, ch
, nng lc, vn hiu bit. Sau y l mt s sai st ca t duy c lin quan n qu trnh bnh l ca ngi bnh:
S nh kin
- L kt qu t duy v nhng s vt hin tng c thc nh ngi bnh c gn cho n mt
ngha khc qu mc, khng ng nh vn c ca n v tng ny chim u th trong thc, tnh
cm...ca ngi bnh.
- V d ngi bnh qu cng iu v khuyt im ca mnh, t ty
tng m nh:
- Bnh nhn c nhng tng khng ph hp vi thc t khch quan.
- V d: Bnh nhn lun c ngh rng mnh c li hoc xc phm vi thy thuc... nhng trong
thc t th khng phi nh vy. ngh ny c khi ngi bnh bit l sai v t u tranh xua dui n
nhng khng c. tng m nh thng gn vi nhng hin tng m nh khc, nh lo s m nh,
hnh vi m nh.
Hoang tng:
- L nhng ngh, phn on sai lm, khng ph hp vi thc t do bnh tm thn sinh ra.
- V d: Bnh nhn lun c ngh mnh b truy hi, b nhiu bnh hoc mnh l ngi v i...
nhng ngh ny s mt i khi bnh khi hoc thuyn gim trong cc bnh tm thn.
Cu 11. V SAO T DUY MANG BN CHT X HI
30
+ T duy l g?
T duy l qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht, nhng mi lin h v quan h bn
trong c tnh quy lut ca ca s vt, hin tng trong hin thc khch quan m trc ta cha bit.
+ Bn cht x hi ca t duy.
T duy c tin hnh trong b c ca tng ngi c th , nhng t duy c bn cht x hi v c
th hin qua cc mt sau:
Hnh ng t duy u da trn c s kinh nghim m cc th h trc tch ly, tc l da vo kt
qu hot ng nhn thc m x hi loi ngi t c t trc ti nay.
T duy da vo vn t ng m cc th h trc sng to ra vi t cch l mt phng tin biu t,
khi qut v gi gn kt qu hot ng nhn thc ca loi ngi.
Bn cht qu trnh t duy c thc y do nhu cu ca x hi, ngha l ngh ca con ngi c
hng vo vic gii quyt cc nhim v nng hi nht ca giai on lch s ng i.
T duy mang tnh tp th: tc t duy phi s dng cc ti liu thu c trong cc lnh vc tri thc lin
quan, nu khng s khng gii quyt c cc nhim v t ra.
T duy mang tnh tch cc: T duy ca mi ngi c hnh thnh v pht trin trong qu trnh hot
ng nhn thc tch cc ca bn thn h, gii quyt nhim v cp thit, nng hi nht ca giai on
lch s ng i.
Sau y ta s th phn tch mt v d thy c bn cht x hi ca t duy:
Sau y chng ta s i tm hiu v s ra i ca my vi tnh mt sn phm ca t duy m ta khng th
khng bit ti. Qua v d ny ta s thy r hn v bn cht x hi ca t duy, nhng ci mi m trc con ngi
cha bit ti.
y l mt trong nhng chic siu my tinh u tin trn th gii v chic my tnh xch tay u tin.
to ra nhng chic my tinh nh by gii m ta ang s dng, khng phi l chuyn ngy mt ngy hai,
khng phi ch c to ra sau vi gi, khng phi ch cn mt ngi l .
M l c mt giai on lch s, rt nhiu ti liu, kin thc v kinh nghim ca bao nhiu ngi i trc
T chic my tnh u tin trn th gii (thp nin 50 ca th k XX) kch thc ti 250m vung, nhng tc
ch t vi ngn php tnh trn mt giy; ti chic my tnh bn nh gn nh hnh bn ri chic my tnh xch
tay rt tin gn.
My tnh in t ra i vo nm 1946 ti hoa k t pht trin rt mnh v n nay tri qua 5 th h
my tnh.
Th h 1 (thp nin 50) dng bng in t chn khng, tiu th nng lng rt ln. Kch thc my rt ln
(khong 250 m vung ) nhng tc s l li rt chm ch t khong vi ngn php tnh trn giy.gi c th ct
c .
Th h 2 (thp nin 60 ) : cc bng in t c thay bng cc bng lm bng cht bn dn nn nng
lng tiu th gim, kch thc nh hn nhng vn rt ln ( 50 m vung ), tc x l t khong vi chc ngn
31
php tnh trn giy( c th c hay khng cng c, ni qua mt cht thi)
+ Th h 5 : l th h my tnh hin nay,c tp trung pht trin v nhiu mt nhm nng cao tc x l va to thm
nhiu tnh nng cho my. Cc my tnh hin nay c th x l hng chc t php tnh trn giy .
-T duy s dng kinh nghim ca nhng ngi i trc:
T duy to ra nhng chic my tnh ny l da vo kinh nghim ca cc th h trc, ci c s li
kinh nghim cho ci mi. Kinh nghim m trc nhng ngi tng nghin cu v ch to my vi tinh li.
l t duy phi da vo kinh nghim.
-T duy l do nhu cu x hi thc y:
Khi m s lng cng vic ngy cng nhiu, con ngi qu bn rn, my tnh ra i gip con ngi tnh
ton nhanh hn.
Sau ny cn l nhu cu gip con ngi gii tr sau nhng gi lm vic mt mi_nhu cu gii tr. Nhu cu
giao tip,tnh cm do khong cch a l, my tnh a con ngi li gn nhau (internet).
My tnh ra i l gii quyt nhu cu ca con ngi hay t duy to ra my tnh l do nhu cu x hi.
-T duy s dng ngn ng ca cc th h trc li:
V tt nhin t duy phi s dng ngn ng m cc th h trc to ra. Nhng ngi to ra nhng chic
my vi tnh ny nu mun ngi sau bit cch sn xut n h phi lu li bng ngn ng: ch vit hoc m thanh
ci m h t duy ra. Cng nh cc th h trc li cho h. Nu khng mt nh nghin cu no li
nhng g mnh tm t duy c th chc rng my vi tnh s khng bao gi ra i.
-T duy mang tnh tp th:
Vic to ra chic my tnh bng tuyt vi nh hnh di khng ch quy nh bi cc cng vic lin quan
n lnh vc sn xut my tnh m cn l s kt hp ca rt nhiu cc ngnh ngh lnh vc lin quan, l thnh
qu t duy ca nhng ngi lm trong cc lnh vc khc v thit k thi trang, phn mm, vt l hc, tin hc, in
t, k thut ha, lp trnh
Tc l da trn kt qu t duy ca tp th.
-T duy mang tnh tch cc:
Th hi cc bn: s ra i ca my vi tnh c mang tnh tch cc khng? Rt tch cc, vic to ra my tnh
cng ngh cao gip con ngi gii quyt cc cng vic nhanh hn v hiu qu hn.Khng nhng th, cn l
phng tin gii tr hu hiu v b ch cho con ngi sau nhng gi lm vic mt mi.V mang li mt thi k
mi trong vn minh nhn loi, thi k ca cng ngh.
Tnh tch cc ca nhng t duy sng to nh th ny chc hn khng phi bn ci. Chnh v t duy l
gii quyt cc nhim v ca con ngi
Trn y ch l mt trong v s nhng v d nh th, chng ta c th d dng nhn ra ngay qua nhng vic
nh nht xung quanh ta: th hi, ti sao chng ta, nhng ngi tr tui thng hay ni hay trch mc nhng c gi,
ng b ta nh, hay l thm ch c b m ta lc hu. v sao th?
32
V chng ta v h sng trong hai giai on lch s khc nhau.V sao h khng bit s dng in thoi di ng?
v sao h khng bit ti internet? V x hi m h sng trc khng c nhng th m chng ta ang dng. n
gin, Vit Nam ch mi i mi c hn 20 nm nay v tan d ca x hi c vn cn u trong x hi ny.
+ Kt lun
T ta c th thy t duy mang m bn cht x hi.v vy khi nghin cu v t duy con ngi ta cn phi
ch nhng vn sau:
T duy phn nh c cc quy lut, v t duy ly ngn ng lm phng tin v c bn cht x hi.
T duy ny sinh do yu cu ca thc tin cuc sng ci to t nhin, ci to x hi v ci to chnh bn
thn mnh ca con ngi.
T duy phn nh nhng ci mi, nhng ci trc ta cha bit, n khc xa v cht so vi nhn thc cm
tnh v tr nh.
T duy tru tng, t duy bng ngn ng ch c con ngi, nhng ngi pht trin bnh thng v trong
trng thi tnh to.
Nh c t duy m kho tng nhn thc ca loi ngi ngy cng s, x hi loi ngi lun lun pht
trin, th h sau bao gi cng vn minh tin b hn th h trc.
Bi hc kinh nghim rt ra:
Cn tm hiu v mi trng v x hi m ngi sinh sng
Tm hiu v truyn thng, hon cnh gia nh v gia nh l mt x hi thu nh nh hng ti con
ngi nhiu nht.
Khi cn t duy v mt vn g cn thu thp nhng ti liu, da vo nhng kinh nghim ca
nhng ngi i trc v vn ta t duy v phi bit gn t duy vi tnh hnh x hi ng thi.
Cu 12: Phn tch tnh c vn ca t duy
I. Khi nim t duy
T duy l qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht, nhng mi lin h v quan h bn trong c
tnh quy lut ca s vt, hin tng trong hin thc khch quan m trc ta cha bit.
T duy l mt trong bn thnh phn cu to ca thc con ngi, l mc thp ca nhn thc l tnh.
II. c im ca t duy
T duy con ngi c 5 c im c bn sau y:
1. Tnh c vn ca t duy
T duy ch ny sinh trong hot ng thc tin xut hin mt mc ch mi, mt vn mi m nhng
phng php, phng tin c khng gii quyt. nhng hon cnh (tnh hung) nh th gi l hon cnh c vn
.
Khng phi tt c cc hon cnh c vn u lm ny sinh t duy. Mun lm xut hin mt qu trnh t
duy th hon cnh c vn phi c c nhn nhn thc c y .
33
2. Tnh gin tip ca t duy
T duy pht hin ra n cht ca s vt, hin tng v quy lut chi phi chng nh cng c, phng tin v
cc thnh tu trong hot ng nhn thc ca loi ngi v kinh nghim ca c nhn mnh.
Tnh gin tip cn biu hin trong ngn ng. Con ngi lun dng ngn ng t duy. Nh c im ny
m t duy m rng khng gii hn phm vi nhn thc ca con ngi.
3. Tnh tru tng v khi qut ha ca t duy
T duy mang tnh loi b nhng thuc tnh, du hiu khng cn thit cho qu trnh t duy, ch gi li nhng
thuc tnh cn thit nht, bn cht nht, chung cho nhiu s vt, hin tng hp thnh mt nhm, phm tr.
Tnh tru tng v khi qut ha cho php con ngi gii quyt nhng cng vic trong hin ti v tng lai.
4. T duy gn lin vi ngn ng
T duy c quan h mt hit vi ngn ng. t duy khng th tn ti bn ngoi ngn ng m phi dng ngn
ng lm phng tin.
Nu khng c ngn ng th bn than qu trnh t duy khng th din ra, ng thi cc sn phm ca t duy
khng tn ti vi bn than ch th v i vi ngi khc.
5. T duy quan h mt thit vi nhn thc cm tnh
Nhn thc cm tnh l knh cung cp thng tin duy nht cho hot ng t duy, l mi lin h gia t duy v
hin thc.
Cc hot ng trong qu trnh nhn thc ca con ngi khng hon ton tch bit m lun xm nhp, b
sung, tc ng ln nhau. Ngc li, t duy v sn phm ca n nh hng n cc qu trnh ca nhn thc cm tnh,
n la chn, tnh c ngha, tnh n nh ca tri gic.
III. Tnh c vn ca t duy
y l tnh cht c bn v quan trng nht ca qu trnh t duy. Khng c hon cnh c vn , qu trnh t
duy khng th hnh thnh v pht trin.
1. Khi nim vn
Vn l nhng hon cnh, tnh hung thc t din ra m nhng phng tin, phng php hnh ng quen
thuc khng gii quyt. Nhng hon cnh (tnh hung) nh th gi l hon cnh c vn
V d:
- Dng 12 cy trng thnh 6 hng, mi hng 4 cy.
- Dng 10 cy trng thnh 5 hng, mi hng 4 cy
34
- A v B mi ngi c 1 kha v 1 cha kha khc nhau
lm sao 2 ngi h lc no cng c th kha v m kha
c?
2. Mi quan h gia vn v t duy
- Vn l tin lm xut hin t duy: nh trnh by trn, t duy khng th hnh thnh nu thiu
hon cnh c vn . Tnh hung c vn m nhng bin php, cng c trc y khng th gii quyt mt cch
c hiu qu s lm khi ngun cho cc hot ng t duy ca con ngi.
- Vn c tc ng thc y, ng lc cho t duy: Vn ny sinh s l ng lc thi thc con ngi t
duy tm khc gii quyt hiu qu hn. c bit l i vi nhng tnh hung c vn ph hp, ngi gii quyt
c nhn thc y , c nng lc v nhu cu gii quyt th s thc y nhanh chng kh nng t duy gii quyt vn
.
V d: Gio vin thng xuyn cho bi tp ph hp v ng vin, khuyn khch hc sinh nng cao kh
nng hc tp.
- Vn l tiu chun kim chng tnh thc t ca t duy: Ni cho cng, tt c cc hot ng nhn thc
ca con ngi u xut pht sau quay v hin thc khch quan. i vi mt tnh hung c vn , con ngi
lun c nhiu cch khc nhau gii quyt vn , nhng phng php no hiu qu nht, ng dng hiu qu
nht trong thc tin s c chn la v thc hin. Nu t duy ch dng li l nhng suy ngh th s khng c gi tr.
V d: i vi ton hc, vic tm ra con s Pi l v cng quan trng, ngay t thi c i, c nhiu nghin
cu v a ra con s Pi gn ng (t 3,13 3,16). Ngy nay, cc nh ton hc chng minh c con s Pi l s
thp phn v hn khng tun hon. c s tin xa trong lnh vc ny, ngy nay tuy bit con s Pi l v tn nhng
vic tm ra con s ny ln ti hng chc t ch s sau du phy (,).
- T duy ny sinh v pht trin gp phn thay i thc t, vn . Cch gii quyt mi s gip t nn
nhng vn mi hn trong cuc sng v lao ng: Nh nu trong v d trn, nhng kt qu ca t duy mang
li hiu qu trong thc tin, ng thi cng a con ngi i din vi nhng vn mi ny sinh da trn nn tng
ca nhng vn c. C th ly v d v chng trnh hc ca hc sinh cp II v cp III, cc ni dung kh ging
nhau nhng cp II ch mang tnh tng quan, nh tnh cn cp III th i su chi tit v nh lng. Chng trnh hc
nh vy mi ph hp v gip nng cao nng lc ca hc sinh.
3. Yu cu ca vn i vi t duy
Khng phi bt c hon cnh c vn no cng lm ny sinh t duy. Qu trnh t duy ch xy ra khi c
nhng tnh hung c vn tha mn cc iu kin sau:
Vn phi xut pht v c lin h trc tip i vi ngi gii quyt vn .
C nhn phi c nhu cu gii quyt vn .
Vn phi ph hp vi kh nng ca ngi gii quyt.
35
C nhn phi nhn thc c y vn .
C nhn c nhng tri thc cn thit gii quyt vn .
V d: Nu a bi ton gii phng trnh bc 2 cho hc sinh lp 3 gii, y cng l tnh hung c vn
nhng khng ph hp bt k yu t no c nu trn trong trng hp ny.
IV. Nhn xt, ngha thc tin
1. Nhn xt
Nh vy t duy khng th ny sinh nu thiu vn t ra trong cuc sng.
Mc ca vn c tc ng quyt nh n kh nng hnh thnh t duy.
Nhng vic t duy v tm ra c phng php gii quyt vn li cn ty thuc vo nng lc v iu kin
thc t ca mi c nhn trong qu trnh nhn thc v t duy.
2. ngha
Vic nhn ra c bn cht tnh c vn ca t duy gip ta c ci nhn khoa hc v chnh xc v kh
nng hnh thnh t duy, gii quyt vn ca chng ta.
L yu t quan trng ch ra rng vic nng cao kh nng t duy ca con ngi l hon ton c th v
ch ng, gip con ngi ta c ng lc hc tp, tch ly v hon thin bn thn, hot ng ca chnh mnh.
3. i vi sinh vin
i vi sinh vin, vic hc tp v rn luyn i khi gy ra nhiu kh khn nhng cng l ng lc gip
chng ta c th trng thnh hn.
Qua nu ra nhim v i vi mi sinh vin l phi khng ngng hc tp, trau di bn thn c th gii
quyt c nhiu vn d phc tp do cuc sng em li.
Nh vy, vn va l mc tiu, ng lc v s nh gi i vi mi chng ta.
Cu 13: Phn tch cc c im ca t duy?
I. Khi nim v t duy:
T duy l qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht,nhng mi lin h v quan h bn trong c
tnh quy lut ca s vt,hin tng trong hin thc khch quan m trc ta cha bit.
II. Cc c im ca t duy
T duy thuc mc nhn thc l tnh vi cc c im sau:
a. Tnh c vn ca t duy.
- Vn l nhng tnh hung,hon cnh cha ng mt mc ch,mt vn mi m nhng hiu bit c,nhng
phng php hnh ng c tuy cn cn thit song khng sc gii quyt.
36
- T duy ch xut hin khi gp nhng hon cnh,tnh hung c vn . Mun gii quyt vn con ngi phi
tm cch thc gii quyt mi. Tc l con ngi phi t duy.
V d : Gi s gii mt bi ton,trc ht hc sinh phi nhn thc c yu cu,nhim v ca bi ton,sau nh
li cc quy tc,cng thc,nh l c lin quan v mi quan h gia ci cho v ci cn tm,phi chng minh gii
c bi ton.Khi t duy xut hin
C phi t duy lun lun xut hin?
Khng phi bt c hon cnh no t duy cng xut hin. Vn ch tr nn tnh hung c vn khi ch th nhn
thc c tnh hung c vn ,nhn thc c mu thun cha ng trong vn ,ch th phi c nhu cu gii
quyt v phi c nhng tri thc lin quan n vn .Ch trn c s t duy mi xut hin.
Vd :Nu t cu hi giai cp l g? Vi hc sinh lp 1 th s khng lm hc sinh phi suy ngh.
Nu cho bi ton : 2(x+1) = ? th vi hc sinh lp 2 t duy s khng xut hin.
b. Tnh gin tip ca t duy.
- n t duy con ngi khng nhn thc th gii mt cch trc tip m c kh nng nhn thc n mt cch gin
tip. Tnh gin tip ca t duy c th hin trc ht vic con ngi s dng ngn ng t duy. Nh c ngn
ng m con ngi s dng cc kt qu nhn thc(quy tc,khi nim,cng thc,quy lut)v kinh nghim ca bn
thn vo qu trnh t duy (phn tch,tng hp,so snh,khi qut) nhn thc c ci bn trong,bn cht ca s
vt hin tng.
V du : gii mt bi ton th trc ht hc sinh phi bit c yu cu,nhim v ca bi ton,nh li cc cng
thc,nh lc lin quan gii bi ton. Ta thy r rng trong qu trnh gii bi ton con ngi dng ngn
ng m th hin l cc quy tc nhl ngoi ra cn c c kinh nghim ca bn thn ch th thng qua nhiu ln
gii ton trc .
- Tnh gin tip ca t duy cn c th hin ch,trong qu trnh t duy con ngi s dng nhng cng c,phng
tin (nh ng h,nhit k,my mc) nhn thc i tng m khng th trc tip tri gic chng.
V d: bit c nhit si ca nc ta dng nhit k o.
o ngi ta dng cc thit b o c bit o ch khng th qua cm nhn gic quan thng thng m
bit c.
- Nh c tnh gin tip m t duy ca con ngi m rng khng gii hn kh nng nhn thc ca con ngi,con
ngi khng ch phn nh nhng g din ra trong hin ti m cn phn nh c c qu kh v tng lai.
V d: Phim c trang Trung Quc
Da trn nhng d liu thin vn, kh hu m con ngi thu thp c m con ngi d bo c bo.
V d: Cc pht minh do con ngi to ra nh nhit k, tivigip chng ta hiu bit v nhng hin tng thin
nhin,thc t nhng khng tri gic chng ta trc tip.
V d: Da vo nhng thnh tu v tri thc cc nh khoa hc lu li m chng ta tnh ton c nhiu v v tr m
kt qu l chng ta pht hin thm nhiu thin h mi m chng ta cha mt ln c chn n.
- T duy c biu hin trong ngn ng.
37
c. Tnh tru tng v khi qut ca t duy.
- Khc vi nhn thc cm tnh, t duy khng phn nh s vt, hin tng mt cch c th v ring l. T duy c kh
nng tru xut khi s vt, hin tng nhng thuc tnh, nhng du hiu c bit, c th, ch gi li nhng thuc tnh
bn cht chung cho nhiu s vt hin tng, trn c s m khi qut nhng s vt hin tng ring l, nhng c
nhng thuc tnh chung thnh mt nhm, mt loi, mt phm tr. Ni cch khc t duy mang tnh tru tng v
khi qut.
+ Tru tng l dng tr c gc b nhng mc nhng thuc tnh, nhng mi lin h, quan h th yu khng cn
thit v ch gi li nhng yu t cn thit cho t duy.
+ Khi qut l dng tri c hp nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt loi, mt phm tr theo
nhng thuc tnh,lin h,quan h chung nht nh.

Tru tng v khi qut c mi lin h mt thit vi nhau mc cao.Khng c tru tng th khng th tin
hnh khi qut, nhng tru tng m khng khi qut th hn ch qu trnh nhn thc.
Phn tch v d :
+ Ni v khi nim ci cc, con ngi tru xut nhng thuc tnh khng quan trng nh cht liu,mu sc,kiu
dng m ch gi li nhng thuc tnh cn thit nh hnh tr,dng ng nc ung. l tru tng.
+ Khi qut gp tt c nhng vt c nhng thuc tnh c bn ni trn d lm bng nhm, s, thy tinhc mu
xanh hay vngtt c iu xp vo mt nhm ci cc.
- Nh c c im ny m con ngi khng ch gii quyt c nhng nhim v hin ti m cn c th gii quyt
c nhng nhim v ca tng lai,trong khi gii quyt nhim v c th vn c th sp xp n vo mt nhm,mt
loi,mt phm tr c nhng quy tc,nhng phng php gii quyt tng t.
V d: Khi tnh din tch hnh ch nht ta c cng thc : S = (a x b).Cng thc ny c p dng cho nhiu trng
hp tng t vi nhiu con s khc nhau.
d. T duy quan h cht ch vi ngn ng.
- T duy mang tnh c vn , tnh gin tip, tnh tru tng v khi qut l do n gn cht vi ngn ng. T duy v
ngn ng c mi quan h mt thit vi nhau. Nu khng c ngn ng th qu trnh t duy ca con ngi khng th
din ra c, ng thi cc sn phm ca t duy (khi nim, phn on)cng khng c ch th v ngi khc
tip nhn.
V d: Nu khng c ngn ng th nhng cng thc ton hc s khng c v khng th hin c nhng hiu bit v
t nhin.
V d: khi tin hnh lp trnh PASCAL, ngi ta dng ngn ng ghi li c mt chng trnh lp trnh hon
chnh. Nu khng c ngn ng ghi li th c ch th ln ngi hc u khng th tip nhn c trn vn tri thc.
- Ngn ng c nh li kt qu ca t duy, l phng tin biu t kt qu t duy, do c th khch quan ha kt
qu t duy cho ngi khc v cho bn thn ch th t duy. Ngc li, nu khng c t duy th ngn ng ch l
nhng chui m thanh v ngha. Tuy nhin, ngn ng khng phi l t duy m ch l phng tin ca t duy.
- Ngn ng ca chng ta ngy nay l kt qu ca qu trnh pht trin t duy lu di trong lch s pht trin ca nhn
loi,do ngn ng lun th hin kt qu t duy ca con ngi.
38
V d: Cng thc tnh din tch hnh vung S = (a x a) l kt qu ca qu trnh con ngi tm hiu tnh ton.Nu
khng c t duy th r rng cng thc ny v ngha.
e. T duy c mi quan h mt thit vi nhn thc cm tnh
- Nhn thc cm tnh bao gm cm gic v tri gic, trong :
+Cm gic l mt qu trnh tm l phn nh tng thuc tnh ring l ca s vt hin tng ang trc tip tc ng
vo gic quan ca ta.
+ Tri gic l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh b ngoi ca s vt, hin tng khi chng
ang trc tip tc ng vo gic quan ca ta.
- T duy phi da vo nhn thc cm tnh, da trn nhng ti liu cm tnh, trn kinh nghim, trn c s trc quan
sinh ng. T duy thng bt u t nhn thc cm tnh, trn c s nhn thc cm tnh m ny sinh tnh hung c
vn . Nhn thc cm tnh l mt khu ca mi lin h trc tip gia t duy vi hin thc, l c s ca nhng khi
qut kinh nghim di dng nhng khi nim, quy lut,l cht liu ca nhng khi qut hin thc theo mt nhm,
mt lp, mt phm tr mang tnh quy lut trong qu trnh t duy.
- X.L.Rubinstein nh tm l hc X vit vit: ni dung cm tnh bao gi cng c trong t duy tru tng,ta
h nh lm thnh ch da ca t duy.
- Lnin tng ni: khng c cm gic th khng c qu trnh nhn thc no c.
Vi d: Khi c mt v tai nn giao thng xy ra m ta thy.Th trong u ta s t ra hng lot cc cu hi nh: Ti
sao li xy ra tai nn? Ai l ngi c li?...nh vy l t nhng nhn thc cm tnh nh : nhn,nghequ trnh t
duy bt u xut hin.
- Ngc li, t duy v nhng kt qu ca n nh hng mnh m, chi phi kh nng phn nh ca nhn thc cm
tnh : lm cho kh nng cm gic ca con ngi tinh vi,nhy bn hn,lm cho tri gic ca con ngi mang tnh la
chn,tnh ngha. Chnh v l , Ph.Angghen vit: nhp vo vi mt ca chng ta chng nhng c cc cm
gic khc m cn c c hot ng t duy ca ta na.
III. Kt lun
T nhng c im trn y ca t duy, ta c th ra nhng kt lun cn thit:
- Phi coi trng vic pht trin t duy cho hc sinh.Bi l, khng c kh nng t duy hc sinh khng hc tp v rn
luyn c.
- Mun kch thch hc sinh t duy th phi a hc sinh vo nhng tnh hung c vn v t chc cho hc sinh c
lp, sng to gii quyt tnh hung c vn .
- Vic pht trin t duy phi c tin hnh song song v thng qua truyn th tri thc.Mi tri thc u mang tnh
khi qut, nu khng t duy th khng thc s tip thu, li khng vn dng c nhng tri thc .
-Vic pht trin t duy phi gn vi vic trau di ngn ng. Bi l c nm vng ngn ng th mi c phng tin
t duy c hiu qu.
- Tng cng kh nng tru tng v khi qut trong suy ngh.
- Vic pht trin t duy phi gn lin vi vic rn luyn cm gic, tri gic,nng lc quan st v tr nh. Bi l,thiu
nhng ti liu cm tnh th t duy khng th din ra c.
39
- pht trin t duy khng cn con ng no khc l thng xuyn tham gia vo cc hot ng nhn thc v
thc tin. Qua t duy ca con ngi s khng ngng c nng cao.
Ngoi ra cn trnh mt s vn nh:
- Qa nh kin trong t duy.
- Trnh nhng trng hp b m nh, b p lc.
- Ch th mang mt t duy hoang tng m in hnh d thy nht l ngi b m nh bi ti li
Cu 14. V sao ni t duy l mt qu trnh. v d minh ha?
QU TRNH T DUY
Khi qut:
I. Khi nim t duy.
II. Qu trnh t duy.
1) xc nh vn v biu t vn .
2) Huy ng v la chn cc tri thc, kinh nghim.
3) Sng lc cc lin tng v hnh thnh gi thuyt.
4) Kim tra gi thuyt.
5) Gii quyt nhim v.
Ch : v d minh ha cho qu trnh t duy.
III. Kt lun.
IV. Sch hay tm c.
Chi tit:
I. Khi nim t duy
T duy l qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh bn cht, nhng mi lin h v quan h bn trong c tnh quy
lut ca s vt, hin tng trong hin thc khch quan m trc ta cha bit.
T duy thuc v giai on nhn thc l tnh, l mt b phn quan trng ca qu trnh tm l.
II.Qu trnh t duy.
T duy l mt qu trnh bao gm nhiu giai on:
1) Xc nh vn v biu t vn
- T duy ch ny sinh khi con ngi nhn thc c tnh hung. Tnh hung l iu kin quan trng ca t
duy. Song khng phi tnh hung no cng ny sinh t duy. Ch c nhng tnh hung m con ngi nhn thc
rng c vn v cn phi gii quyt n tha mn nhu cu th trong tnh hung t duy mi ny sinh.
V d: mt bi ton nhn s l vn i vi mt hc sinh lp hai nhng khng phi l vn i vi mt
sinh vin i hc.
- Mi ngi s nhn nhn vn mt cch khc nhau ty thuc vo kin thc, kinh nghim v nhu cu c
nhn. Mt ngi cng c nhiu kinh nghim trong mt lnh vc no cng d dng nhn ra mt cch y
cc mu thun.
- V nhu cu ca mi ngi cng rt quan trng. Nu nu ngi no c nhu cu cao trong vn th s
nhn nhn vn su sc hn nhng ngi c nhu cu c bn.
40
V d: Nh qun l c kin thc cao, tng lm vic nhiu nm c nhiu kinh nghim v c nhu cu gii
quyt vn cao th s nhn nhn vn su sc v ton din hn nh qun l c kin thc thp mi i lm v
khng c mong mun gii quyt vn .
- Trong giai on ny cn ch trnh xc nh chch hng vn . Nu xc nh sai s nh hng n
nhng bc sau v c th khng tm ra phng php gii quyt.
- y l giai on u tin v quan trng ca qu trnh t duy.
2) huy ng cc tri thc, kinh nghim
Ch th t duy huy ng cc tri thc, kinh nghim lin quan n vn cn gii quyt t xut hin cc lin
tng. Sau khi xc nh vn ch th t duy bt tay vo vic tm kim ti liu t nhiu ngun khc nhau v tp
hp nhng kinh nghim ca bn thn hoc kinh nghim hc hi t ngi i trc c lin quan n vn ,t lin
tng trong u nhng ni dung c lin quan n vn .
3) Sng lc cc lin tng v hnh thnh gi thuyt
- Cc tri thc kinh nghim thot u mang tnh cht rng ri, bao trm nn cn c sng lc cho ph hp
vi nhim v. Ch th t duy tm kim thng tin t nhiu pha nn lng thng tin thu c rt ln nhng khng
phi thng tin no cng chnh xc, cn phi la chn nhng thng tin ph hp v ng tin cy a vo gii
quyt vn .
V du: sau khi thu thp thng tin v mt vn tm l no o thng qua nhng t trc nghim ngi ta
khng dng thng tin ca tt c cc phiu m ch dng nhng phiu c ni dung chn thc s dng.
- T c s d liu va thu c hnh thnh mt s phng n c th c gii quyt nhim v nhanh chng
v tit kim thi gian.
4) Kim tra gi thuyt
- Nn tri qua mt qu trnh kim tra trc khi thc hin cc phng n. Cn kim tra xem phng n no
tng ng vi iu kin v gii quyt vn mt cch hiu qu nht. Nu:
Phng n c khng nh th s i n gii quyt vn bng phng n .
Phng n b ph dnh th hnh thnh mt qu trnh t duy mi tm ra phng n mi ph hp hn gii
quyt vn .
- Trong giai on ny sau khi km tra cc phng n i khi ch th t duy s pht hin ra mt s nhim v
mi cn gii quyt.
5)Gii quyt vn
- L khu cui cng ca qu trnh t duy.
- Khi gi thuyt c kim tra v khng nh th s c thc hin, ngha l i n cu tr li cho vn
c t ra.
- Sau khi gii quyt vn i khi mt s vn mi li ny sinh. Lc , mt qu trnh t duy mi li bt
u.
- Trong qu trnh gii quyt nhim v, con ngi thng gp nhiu kh khn do nhiu nguyn nhn. C 3
nguyn nhn thng gp:
Ch th khng nhn thy mt s d kin ca bi ton( nhim v).
Ch th a vo bi ton mt iu kin tha.
Tnh cht cng nhc, khun so ca t duy.
S : cc giai on ca mt qu trnh t duy.
41
y l s logic ca t duy do nh tm l hc K.K. Platonop tm tt. S lng cc gia on c th khng cn
y trong nhng trng hp nht nh, nhng th t cc giai on phi tun th theo s .
V d minh ha:
- Sinh vin A cui thng ht tin khng c tin n, tin tiu nhng cn n mt tun na mi n hn nhn
tin nh gi. Vn t ra cho sinh vin ny l lm sao sng qua mt tun na ch n ngy nh gi tin vo. V
sinh vin A bt tay vo vc tm cch gii quyt vn .
- Sau khi tham kho kin ca cc bn v cng thm kinh nghim ca bn thn qua nhng ln ht tin trc
y sinh vin A tm ra mt s phng n gii quyt nh sau:
Vay tin bn b sng tm mt tun, sau khi nn tin s gi li.
Bo gia nh gi tin sm hn
n chu.
- Sinh vin A bt tay vo vic kim tra xem phng n no c th thc hin c.
u tin l i hi thm cc bn vay tin nhng cui thng ai cng ht tin khng th vay c.
Tip theo l hi c ch n chu nhng c ch qun khng bn.
Cui cng l in v nh ni vi gia nh v gia nh ng gi sm hn, nhng gi t hn thng l.
- V vn ca sinh vin ny c gii quyt nhng mt v mi li ny sinh l vi s tin t hn sinh
in A phi chi tiu th no cho thng tip theo. V mt qu trnh t duy mi li ny sinh.
-
III. Kt lun
Trong qu trnh t duy cn ch :
- Cn kin nhn,c thi gian nhn nhn vn hiu c bn cht ca n trnh b qua mt s d liu
quan trng lm cho vic t duy tr nn b tt.
V d: khi lm bi thi phi c thi gian c tht k
- Cn quyt on, xc nh r nhim v trnh t duy chch hng vn .
V D: khi lm vic nhm cn thng nht kin trnh phn vn nhiu kin
- Trnh lm phc tp ha vn dn n kh khn trong t duy.
v d: ch tm c nhng ti liu cn thit cho bi lm trnh c nhiu sch m ra lan man.
- Trnh li t duy khun so, cng nhc.
V D: nh qun l khng nn p dng phng php qun l ca mi trng ny cho mi trng khc.
T duy trong cuc sng:
42
- Khi gp mt vn trong cuc sng khng nn bi quan, b tt, cn bnh tnh tm cch t duy gii quyt vn
.
- Khi t duy gii quyt vn cn t duy tch cc trnh li t duy lch lc tiu cc.
- Trong hot ng gio dc v qun l cn khuyn khch li t duy t ph tm ra thnh cng mi.
- Hc sinh, sinh vin cn tp li t duy logic, pht trin kh nng t duy hc tp hiu qu v nhanh chng.
- Hc sinh sinh vin cn nng n hot ng c nhiu tri nghim gip cho t duy trong hc tp v trong
cuc sng tt hn.
VI. sch hay tm c
- Lm ch t duy thay i vn mnh ca Adam Khoo: bn c th lm c nhng g bn mun nu bn bit
cch t duy v lm ch t duy.
- T duy tch cc ca Trish Summerfield: ngi lc quan v c t duy tch cc lun nhn thy c hi trong
tng mi him nguy, ngi khng lc quan v c t duy tiu cc lun nhn thy him nguy trong tng c hi.
- T duy t ph ca Shogio Hibino: sch gip tr no bn nhn nhn vn mt cch nhanh nht v su sc
nht, a ra nhng kin sng to c o. Vi t duy t ph bn s thng minh hn m khng phi mt nhiu
cng sc.
- Phng php t duy siu tc ca Bobi Diporter ni v cc phng php t duy h r kh nng tr nh, gip
b no t duy hiu qu v t ph.
- Lp bn t duy ca Tony Buzan: sch hng dn cch lp bn t duy ghi ch li v sp xp nhng t
duy gip bn ngn np v sng to hn.
- Su chic nn t duy ca Edward de Bono: sch ni v tng loi t duy, ch cho chng ta bit trong hon
cnh no cn p dng nhng loi t duy no cho hiu qu cao nht.
- Ti ti gii bn cng th ca Adam Khoo. c sch ny cho ta bit nhiu k nng b ch b tr cho qu
trnh t duy. n vi ti ti gii bn cng th bn s khm ph v pht huy ht tim nng ca bn thn.
Cu 15. Ch : Phn tch cc c im ca tng tng v nu vai tr ca n?
I- M u:
Nhn thc ca con ngi khng phi ch phn nh nhng s vt hin tng ang trc tip tc ng (nh
cm gic, tri gic) v tc ng trc y (nh tr nh) m cn phn nh nhng ci m mnh cha h tri qua.
l mt hnh thc hot ng tm l c bit gi l tng tng. Vy tng tng l g?
II- Ni dung:
43
1. nh ngha:
Tng tng l mt qu trnh tm l phn nh nhng ci cha tng c trong kinh nghim ca c nhn bng
cch xy dng nhng hnh nh mi da trn c s ca nhng biu tng c.
V d: hnh nh nng tin c, con rng,
2. c im:
2.1. Tng tng ch ny sinh trc nhng tnh hung c vn , tc l nhng i hi mi, thc tin cha
tng gp, trc nhng nhu cu khm ph, pht hin, lm sng t ci mi nhng ch khi tnh bt nh (khng
xc nh r rng) ca hon cnh qu ln (nu r rng rnh mch th din ra qu trnh t duy). Gi tr ca tng
tng chnh l ch tm c li thot trong hon cnh c vn , ngay c khi khng iu kin t duy;
n cho php nhy cc qua mt vi giai on no ca t duy m vn hnh dung ra c kt qu cui cng.
Song y cng chnh l ch yu trong gii quyt vn ca tng tng (thiu chun xc, cht ch).
V d: khi c tc phm sng nh anh chng ta cha n ni anh Tri , cha c tip xc vi anh,
khng c chng kin 9 pht cui cng bt t ca anh nhng ta vn hnh dung c hnh dng, tm trng, kh
phch, cng vi nhng tnh tit trong cu chuyn.
2.2 Tng tng l mt qu trnh nhn thc c bt u v thc hin ch yu bng hnh nh, nhng vn
mang tnh gin tip v khi qut cao so vi tr nh. Biu tng ca tng tng l mt hnh nh mi c xy
dng t nhng biu tng ca tr nh, n l biu tng ca biu tng.
V d: Ha s Nga Xuricop nhn thy 1 con qu en trn nn tuyt trng tng tng ngay n hnh
tng ca phu nhn Morodova (nhn vt thi tha ca ch Nga hong).
44
2.3 Tng tng lin h cht ch vi nhn thc cm tnh, n s dng nhng biu tng ca tr nh do nhn
thc cm tnh thu lm cung cp.
V d: khi hc lch s c i hc sinh phi tng tng ra cuc sng ca ngi nguyn thy.
3. Vai tr:
3.1 Tng tng c lin quan mt thit vi mi hot ng ca con ngi. Nh c tng tng con ngi
mi hnh dung trc c kt qu ca lao ng, n gip con ngi nh hng mi hot ng, thc y hot
ng,
V d: Jack Nicklaus, mt tay gn chuyn nghip v ni ting th gii tng tit l b mt thnh cng
ca mnh trc tin ng tng tng ra hnh nh qu bng ang nm v tr ni ng mun n kt thc, sau
ng tng tng ra ng i ca n v c ci cch n tip t nh th no? Cui cng ng lm y nh th v
thnh cng.
3.2 Tng tng cn thit cho hot ng nhn thc trong cc qu trnh ca nhn thc u c s tham gia h
tr ca tng tng.
3.3 Tng tng cn c vai tr trong hc tp, nh hng ti s sng to ca nh vn, ha s, iu khc,
V d: Nu gio vin ni rng: khong cch t tri t n mt tri bng 149.500.000 km th hc sinh
rt kh hnh dung mc d l con s c th. Nhng nu gio vin m t thng qua so snh: chuyn xe la
chuyn ng u vi vn tc 50km/h th phi i ht 340 nm mi ht qung ng . Th hc sinh s d hnh
dung hn.
III- Kt lun:
45
Tng tng c vai tr to ln trong i sng tinh thn ca con ngi, nhng biu hin ca tng tng c
lin quan n xc cm v c th tr thnh mt trong nhng ngun gc lm xut hin v pht trin cc tnh cm
su sc bn vng. Tng tng cn quan trng trong vic phn nh th gii khch quan. Nh vn
Vichtohuygo: con ngi khng bit hi hc, khng bit tng tng ch l con ngi.
Cu 16: Ti nh cam la gi? So sa nh tinh camva nhn thc. Cho vi du minh hoa
1) Khai nim tinh cam:
Tinhcam la nhng thai th hin s rung cam cua con ngi i vi s vt, hin tng cua hin thc,
phan anh nghia cua chung trong m i lin quan v i nhu cu va ng c cua con ngi.
Vi du: tinh camgia inh, tinh cam ban be, tinh cam thy c, tinh yu
- M t ngi me co th lam tt ca nhng gi co th chm soc con, nui con khn ln, sn
sang hi sinh tinh mang cua minh bao v con cua minh.
2) Khai nim nhn thc :
Nhn thc la qua trinh phan anh nng ngva sang tao hin thc khach quanvao b nao con ngi. Nh
hoat ng nhn thc, chung ta khng chi phan anh hin thc xung quanh ma con phan anh ca hin thc
xung quanh minh, khng chi cai bn ngoai ma ca ban cht bn trong, cac m i quan h mang tinh qui lut
chi phi s vn ng, phat trin cac s vt hin tng , khng chi phan anh cai hin tai ma cai a qua va cai
se ti. Hoat ngna y bao gm nhiu qua trinh khac nhau , th hin nhiu mc phan anh hin thc khach
quanva mang lai nhng san phm khac nhau v hin thc khach quan .
Cn c vao tinh cht phan anh co th chia toan b hoat ng nhn thc thanh hai mc :
-Nhn thc cam tinh: phan anh thuc tinh bn ngoai( cam giac va tri giac). Vi du : khi nhin thy m t chic
ma y tinh xach tay thi nhn thc cam tinh cho chng ta th y c mau sc, kich thc , nhan hiu cua chic
ma y tinh
- Nhn thc li tinh: phan anh thuc tinh bn trong, ban cht cua s vt. Vi du: khi nhin th y chic may tinh
xach tay, bng nhn thc li tinh ta bit c cht lng cua chic ma y tinh
3) Vai tro cua ti nh ca m
a) i vi hoa t ng nhn thc:
Tinh cam la ngun ng lc manh me kich thich con ngi tim toi chnli. Ngc lai, nhn thc la c
s, la cai li cua tinh cam, chi ao tinh cam, li va tinh la hai mt cua mt vn nhn sinh quan thng
nht trong mt con ngi.
Vi du: cu Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh va c bit la Bac H, chinh vi long yu nc la ng lc
manh me thi thuc Bac ra i tim ng cu nc , giai phong dn tc ta.
b) i vi hoa t ng
Tinh cam chim vi tri dc bit quan trong trong s nhng ng lc va nhn t iu chinh hanh vi cua
con ngi. Tinh cam na y sinh va biu hin trong hoat ng ; ng thi tinh cam thuc y con ngi
hoat ng hoat ng , giup con ngi v t qua nhung kho khn tr ngai gp phai trong qua trinh hoat
ng.
46
Vi du: sinh vin co nim say m trong hoc tp, trong vic nghin cu cac tai khoa hoc thi se co mt
t tng hoc tp ung n , lun hoc hoi, tim toi nhng kin thc mi. Giao vin co nim say m
trong cng tac giang day thi lun tim toi sang tao ra nhng phng phng phap da y tt, lam cho hoc
sinh hiu bai t t hn. Hay Edixn chinh vi nim am m phat minh ma nga trai qua hn 2000 ln
th nghim phat minh ra cai bong en.
c) i vi i sng
Xuc cam, tinh cam co vai tro to ln trong i sng con ngi , con ngi khng co cam xuc thi khng
th tn tai c. Khi con ngi bi oi tinh cam thi i sng con ngi bi ri vao tinh trang ri loan va
con ngi khng th phat trin binh thng v mt tm li.
Vi du: co nhng con ngi khi sinh ra va ln ln bi lac vao rng, bi thu vt rng nui dng, khi a
v cuc sng loai ngi thi ho khng th thich nghi c, thm chi ho se b cht.
d) i vi cng tac giao duc con ngi.
Xuc cam, tinh cam gi mt vi tri v cung quan trong va la iu kin, va la phng tin giao duc ,
ng thi cung la ni dung va muc ich cua giao duc. Tai nng cua nha gio duc phu thuc rt nhiu
vao long yu ngh va tinh thng yu tu i tre, thiu long yu ngh, yu hoc sinh thi ngi thy giao
kho tr thanh ngi th y tt.
Vi du: nhng a tre trong thi ki phat trin ma thiu s chm soc, giup cua cha me, tha y c, ba be
thi rt d bi trm cam va cung rt d sa vao cac t nan xa hi.
4) So sa nh tinh ca m va nhn thc
a) Ging nhau
- u phan anh hin thc khach quan: ngha la no chi phan anh khi co hin thc khach quan
tac ng vao mi co tinh cam va nhn thc.
- u mang tinh chu th: nghia la tinh cam va nhn thc u mang nhng c im ring cua
m i ngi: cung m t vn nhng c vao mi ngi khac nhau thi co nhng nhn thc va
bc l tinh cam khac nhau. Cung m t vn nhng trong nhng hoan canh khac nhau thi
cung co nhng nhn thc va bc l nhung tinh cam khac nhau.
- u mang ban cht xa hi: vi du trong thi ki phong kin qui inh cha me t u con ngi
o, cm oan i la yu nhau. Vi v y moi ngi u nhn thc nh v y va tun theo,
nhng i la yu nhau c cho la sai va bi moi ngi ki thi, cm oan.
b) S khac nhau
Tiu chi Tinhcam Nh nthc
Ni dung pha nanh Tinhcamphananhcacs
vthintnggnlinvinhucuva
ngccua con ngi
Phananhthuctinhva cacmiquanh cuabanthns
vt, hintngtronghinthckha chquan.
Vi du: Khinhn tin ma ytinhcu aban bi mt, v
nhnthcbanbitcrngma ytinhcuabana
47
Vi du: khibanangngitrnlphoc
,nhndc tin maytinhcu aban bi m t.
Ngaylu co ban se gitminh , rtbun,
lo lng, hoangmang,
ngihockhngyn, uocbanluco chi
nghi v ci ma ytinh bi mt,
bankhngth tptrunghoc
khngcon, no mtkhinao, mt u, ta isao no mt,
va trongubannghi ai la
ngil yca ima yti nhcu aminh.
Pham vi phana nh Mangtinhlachon, chi
phananhnhngs vt co linquanns
thoamannhucuho cngccua con
ngimigynntinhcam .
Ittinhlachonhn, rnghn. Btc s vt,
hintngtronghinthckha chquanta cngvaocacg
iacquancua ta ucphananhsvoiwsnhngmc
sang to, yu , chinhxackhacnhau
Phngthcpha na
nh
Th hintinhcambngnhng rungcam,
bngnhngtrainghim.
Vi du: khichicma ytinhcuaban bi
mtthi banrtbun: no th
hintrnkhunmt lo lng, hoangmang
Phananhth giibngnhnghinhanh( camgia c, tri
giac) bngnhngkhainim(tduy)
Vi du: khibanmtcaima yti nhthi
banbitrngcaima yti nhcu abana bi mtri, no
khngconna.
Con
nghinhtha nh
Kho hinhthanh, ninh. Bnvng, kho
m yi.
Vi du: hinhthanhtrong con
ngilongyuncthi rtkho.
Nhngkhia hinhthanhlongyuncthi
no rtkho bi pha bo, H Chi Minh a
ucktchn li: Dn ta co
mtlongnngnanyun c. o la
mttruy nthngquy baucua ta. T
xan nay, mikhit quc bi
xmlngthi tinhthn ylaisini, no
ktthanhmtlansongvcungmanh me,
to ln no vt qua mois himnguy,
kho khan, no nhnchimttca be lu
banncva cpnc.
D hinhthanhnhngcungd bi pha bo.
Vi du: chomoingihiu th nao la
longyuncthi rtd chi cnarakhainim:
longyuncxutphatt longyuthnggiainh,
ban be,
ngithnnviclnlaohnnhtinhyuquhng,
t quc.
5) Miquanh giatinhcamva nhnthc.
- iv inhnthc, tinhcam la ngunnglcmanh me, kichthich con ngitimtoinvikt qua
nhnthc.
- Ngclai, nhnthcinhhng, iuchinh, iukhintinhcamiunghng. Nhnthcva
tinhcam la haimtcuamtvn nhnsinhquanthngnhtvinhau.
6) Ktlun:
48
- Trongkhi ranhng con ng, nhngbinphapxyd ng,
giaoductinhcamungnchohocsinhcnchu trongtitm li cuamingi.
- Tranhs dungnhngbinphaphinhthanh tri thcvaovi chnhthanhtinhcam: da ykhoahoct
nhin ta co th dunginh li, dungcngthc. Nhngxyd ng con ngi , khngth
theocngthc c.
- Taomitrngsnglanhmanhtrongvichinhthanhnhncach, tinhcamcuabanthnmingi.
Cu 17: Tnh cm l g? So snh tnh cm v xc cm? Cho v d.
+ Gm 3 phn:
I. Tnh cm l g?
II. So snh tnh cm v xc cm. Cho v d.
III. Kt lun.
I Tnh cm l g?
1. Tnh cm l g?
Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi s vt, hin tng c lin quan n
nhu cu v ng c ca h.
2. c im c trng ca tnh cm:
Tnh nhn thc: nhn thc c i tng v nguyn nhn gy ra tm l, biu hin tnh cm qua cc yu
t: nhn thc, rung ng, xc cm,
Tnh x hi: thc hin chc nng x hi.
Khi qut, tng hp, ng hnh ha xc cm.
n nh bn vng kh hnh thnh v kh mt i.
Chn thc chnh xc ni tm con ngi.
i cc, tnh cht 2 mt i lp ca tnh cm.
3. Cc quy lut ca tnh cm:
Quy lut thch ng.
Quy lut ly lan.
Quy lut di chuyn.
Quy lut pha trn.
Quy lut tng phn.
49
Quy lut s hnh thnh tnh cm.
II So snh tnh cm v xc cm:
1. S ging nhau:
u do hin thc khch quan tc ng vo tc nhn m c, u biu th thi ca con ngi i vi hin
thc.
VD: Khi ta ng trc 1 khung cnh thin nhin p, nh vo nhng gic quan m ta cm nhn c khung
cnh p, thong mt, trong lnh gy cho ta cm xc thch ngm nhn v ht th khng kh trong lnh => Khung
cnh thin nhin l hin thc khch quan tc ng vo c nhn.
u mang tnh cht lch s x hi.
VD: Trc y, hc sinh rt knh trng, l php, khp np trc thy c. Cn hin nay, tnh cm dnh cho thy
c khng c nh trc, khng cn s knh trng, l php, m cn c khi ngang hng vi mnh, c thi v
l vi thy c.
u mang m mu sc c nhn.
VD: Mi ngi c mi cm xc, tnh cm khc nhau, khng ai ging ai.
II - S khc nhau gia tnh cm v xc cm:
+ Tnh cm + Xc cm
Ch c con ngi.
Vd: cha m nui con bng tnh yu thng, lo lng,
che ch cho con sut cuc i.
C con ngi v ng vt.
Vd: ng vt nui con bng bn nng n 1 thi gian
nht nh s tch con ra.
L thuc tnh tm l.
Vd: tnh yu qu hng, yu T quc, yu gia nh,...
L qu trnh tm l
Vd: s tc gin, s ngc nhin, s xu h,
Xut hin sau Xut hin trc.
C tnh cht n nh v xc nh, kh hnh
thnh v kh mt i.
Vd: tnh cm gia cha m v con ci. u phi mi
sinh ra a con bit yu cha m, phi tri qua thi
gian di c cha m chm sc th a con mi hnh
thnh tnh cm vi cha m, tnh cm ny kh mt i.
C tnh cht tm thi, a dng, ph thuc vo
tnh hung.
Vd: khi ta thy 1 c gi p, ban u ta cm thy thch
nhng sau 1 thi gian th xc cm s mt i hoc
chuyn thnh xc cm khc.
Thng trng thi tim tng.
Vd: cha m yu thng con ci nhng khng ni ra,
Thng trng thi hin thc.
50
mc d c lc nh mng lc con h, nhng i vi
cha m th lun tim tng tnh yu thng dnh cho
con.
Vd: bun, vui,
Thc hin chc nng x hi: hnh thnh mi
quan h tnh cm gia ngi vi ngi
Vd:, nh cha m vi con ci, anh em, bn b,
Thc hin chc nng sinh hc: gip cho con
ngi v ng vt tn ti c
Vd: con chut s con mo, n mun tn ti th khi
thy con mo phi b chy.
Gn lin vi phn x c iu kin: c c
tnh cm phi tri qua qu trnh tip xc, hnh
thnh tnh cm.
Vd: Nu mt ngi m m khng bn cnh, khng
chm sc con mnh th tnh cm gia hai m con s
khng c su nng hoc c th khng c hnh
thnh.
Gn lin vi phn x khng u kin.
Vd: sinh ra th con chut c tnh s con mo, v bn
nng trong khi con chut sinh ra nh vy.
3 - Mi lin h gia tnh cm v xc cm
Nh ni trn, xc cm l c s ca tnh cm. Tnh cm c hnh thnh t qu trnh tng hp ha,
ng hnh ha, khi qut ha nhng xc cm ng loi (cng mt phm tr, cng mt phm vi i tng).
V d: tnh cm ca con ci i vi cha m l xc cm (dng tnh) thng xuyn xut hin do lin tc
c cha m chm sc tho mn nhu cu, dn dn c tng hp ho, ng hnh ho, khi qut ho m
thnh.
Tnh cm c xy dng t nhng xc cm, nhng khi c hnh thnh th tnh cm li th hin qua xc
cm phong ph a dng v chi phi xc cm.
Kt lun:
+ Qua y ta c th thy c ngha v vai tr ca tnh cm i vi i sng:
Vi nhn thc: l ng lc mnh m kch thch con ngi tm ti chn l, ngc li nhn thc l c s, l
ci l cho tnh cm => l v tnh l hai mt ca vn nhn sinh quan thng nht ca con ngi.
Vi hot ng: tnh cm ny sinh v biu tng cho hot ng, ng thi cng l ng lc thc y con
ngi.
Vi i sng: c vai tr to ln, v khng c tnh cm th con ngi khng th tn ti v thiu i tnh cm th
hot ng cuc sng khng th bnh thng.
Vi cng tc gio dc: va l iu kin, va l ni dung, ng thi cng l ni dung, mc ch ca gio
duc.
51
Vd: Mun hnh thnh tnh cm cho hc sinh,sinh vin phi i t xc cm ng loi: Xy dng tnh yu T quc phi
xut pht t tnh yu gia nh, yu mi nh, yu tng con ngi trong gia nh, yu lng xm,...
Nh nh vn renbua (Nga) tng ni: "Dng sui chy ra dng sng, dng sng chy ra i trng
giang Vnga,, i trng giang Vnga chy ra bin c. Lng yu nh, yu qu hng t nc tr nn
lng yu T quc.
Cn kin tr trong qu trnh hnh thnh tnh cm.
Cu 18: trnh by c im c trng ca tnh cm.nu vai tr ca tnh cm
BI LM:
A. M U
Tnh cm l ci g thing ling, cao qu v rt kh nh hnh. N rt kh hnh thnh, n nh, bn vng,
kh b ph b. Tnh cm chi phi xc cm v cng , tc v ni dung ng thi n l ng lc mnh m
thc y nhn thc su sc. V vy, hiu hn v tnh cm. Chng ta s tm hiu su hn qua phn: c im
c trng v vai tr ca tnh cm.
B. NI DUNG
I.KHI NIM
Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c lien quan ti
nhu cu v ng c ca h.
Hay ni cch khc : tnh cm L nhng rung cm, nhng thi n nh ca con ngi i vi hin thc.
F.ngghen vit: Nhng tc ng ca th gii khch quan ln con ngi v c phn nh vo di dng
nhng tnh cm, ngha, ng c v biu hin ch
II. C IM, C TRNG CA TNH CM
1 Tnh nhn thc
Tnh cm c ny sinh trn c s nhng xc cm ca con ngi trong qu trnh nhn thc i tng. Hay ni
cch khc, yu t nhn thc, rung ng v phn ng cm xc l ba yu t lm ny sinh tnh cm. Trong ,
nhn thc c xem l ci l ca tnh cm, n lm cho tnh cm c tnh i tng xc nh.
c biu hin ch nhng nguyn gy nn tnh cm thng c ch th nhn thc r rng. Yu t nhn
thc, cng ging nh s rung ng, s phn ng xc cm l yu t tt yu ny sinh tnh cm.
V d: khi ti bt gp mt ngi n xin ti xin tin th ti s cho ngi trong mc c th ca mnh,
nhng nu ngi cn sc lao ng th ti s cn nhc li.
Trong cuc sng, ta cn nhn thc r iu m mnh nn lm, mnh cho l ng cng nh trng hp trn,
mnh l sinh vin m i cho ngi cn sc lao ng tin th tht v ngha, cng lm cho h li bing hn.
Ta cn nhn thc r iu m mnh nn lm, mnh cho l ng, cn lm v lm ch tnh cm ca bn thn
mnh.
2 Tnh x hi
52
Tnh cm hnh thnh trong mi trng x hi, thc hin chc nng x hi, tnh cm mang tnh x hi, ch
khng phi l phn ng sinh l n thun
V tnh x hi hnh thnh trong mi trng x hi nn gia nh, bn b, nh trng, x hi l nhng mi
trng chnh thc tc ng trc tip ti tnh cm ca mi ngi. Chnh nhng mi trng ny hnh thnh nn
tnh cm mang tnh x hi. Bn cnh , mi trng sng, hon cnh kinh t...cng l tc ng hnh thnh tnh
cm.
V d: hai a b sng v chi thn t nh, nhng khi bc vo tui trng thnh hon cnh gia nh mi
khc, tinh cm m n nhn c cng khc. Mt ngi nhn c s quan tm ca gia nh, bn b, mi
ngi mc d h ngho th tnh cm ca n cng rt ci m, ha ng, v lun lun mun tr thnh c ch.
Ngc li, ngi kia c gia nh kh gi nhng li khng nhn c s quan tm ca mi ngi nn n
mun khng nh mnh v vy sa vo cc t nn x hi.
Qua v d trn cho thy s nh hng ca x hi n t tng v tnh cm ca con ngi V tnh x hi hnh
thnh trong mi trng x hi nn gia nh, bn b, nh trng, x hi l nhng mi trng chnh thc tc
ng trc tip ti tnh cm ca mi ngi. Chnh nhng mi trng ny hnh thnh nn tnh cm mang tnh
x hi. Bn cnh , mi trng sng, hon cnh kinh t...cng l tc ng hnh thnh tnh cm.
3 Tnh khi qut
Tnh cm c c l do tng hp ha, ng hnh ha, khi qut ha nhng cm xc ng loi.
Khi qut ho l qu trnh dng tr c hp nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt loi
theo nhng thuc tnh, nhng lin h, quan h chung nht nh.
Tng hp ho l qu trnh dng tr c hp nht cc thnh phn c tch ri nh s phn tch, thnh
mt chnh th.
ng hnh ha (nh hnh ng lc) l kh nng lm sng li mt phn x hoc mt chui phn x c
hnh thnh t trc
V d: Tng hp ha l tng hp nhng chui s vic li vi nhau, 1 chui phn x tronng tnh cm cha-con
th n c tnh khi qut .Lc mi sinh ra ngi con cha c tnh cm vi ngi cha ,do c s chm sc ca
ngi cha khi n khc,lc au m ... Sau mt thi gian chm sc ngi con cm nhn c nhng tnh cm
ca ngi cha .V mi khi n b m hay khc ....th n lun nh ti cha v tnh cm ca ngi con ngy cng
su sc hn .
Tnh cm mi ngi bc l khc nhau nhng d g i chng na mi ngi u c nhng cung bc tnh cm, rung ng ging
nhau trong cng mt vn . C cch nhn nhn gn nh ging nhau v c nng ln thnh tm l chung. Chng hn, tm l ca
tt c th sinh thi xong ch kt qu, rt hi hp, lo s v c hi vng.
4 Tnh n nh
Tnh cm l thuc tnh tm l, l nhng kt cu tm n nh, tim tng ca nhn cch, kh hnh thnh v kh
mt i.
Nu xc cm l thi nht thi, c tnh tnh hung,th tnh cm l nhng thi n nh ca con ngi i
vi hin thc xung quanh v i vi bn thn. Chnh v vy m tnh cm l mt thuc tnh tm l, mt c trng
quan trng ca nhn cch con ngi.
53
Trong bn thn chng ta, khng mt ai ging ai, mi ngi c cch nhn nhn khc nhau ty thuc vo s n
nh tm l ca mi ngi.
V d: Tnh bn gia 2 ngi mi quen sau mt thi gian h chi vi nhau cng chia nim vui ,ni bun,
cng nhau vt qua mi kh khn... thng cm cho nhau.Th d c xa nhau nhng 2 ngi bn vn lun
nh v nhau,lun tm cch lin lc vi nhau,tnh cm kh mt i v rt bn vng, n da trn tim tng
ca nhn cch.
Cng nh ngi mc bnh trm cm th rt kh lm thay i h. V vy, tm l mi ngi thng rt n
nh, n th hin nhn cch v tm hn ca ngi , v k c cch sng ca h
5 Tnh chn thc
Tnh cm c biu ch phn nh chn thc, chnh xc ni tm thc s ca con ngi, cho d ngi y c
tnh che du bng nhng ng tc gi bn ngoi.
V d: Mnh l sinh vin, i hc c im thi thp v b thi li trong khi bn b mnh im rt cao th d
trc mt bn c th ci ngng nhng vn khng th che du ni bun trong hnh ng, trong li
ni ca mnh. Hay, khi mnh nhn c tin mnh rt i hc.Vn bit l s tht nhng rt kh
chp nhn cho d phi c ci trc mt mi ngi.
Tnh cm phn nh chnh xc ni tm ca con ngi. Nh vy, con ngi d c c che du n u th cng
khng bao gi che y c tnh cm tht s ca mnh.
6 Tnh i cc (hay cn gi l tnh hai mt)
D mc no tnh cm cng mang tnh hai mt: ngha l tnh cht i lp nhau: vui-bun, yu-ght,
dng tnh hay m tnh Thiu nhng rung ng tng phn th n s dn n s bo ha v bun t.
Tt c mi th, mi iu u c tnh hai mt ca n. Nu nh mnh mt i ci ny th chc chn mnh s
nhn c ci kia, cng ging nh mnh cho i mt th g th chc chn s nhn c lai nhiu iu t ngi
khc.
V d: Khi trong gia nh c ngi con gi i ly chng th trong tnh cm ca ngi lm cha lm m cha
tnh i cc vi nhau: vui v con c ni c chn ,tm c hnh phc ring_Bun v phi xa con ,khng
c chm sc con ,khng c thy con thng xuyn na.
Hay:trong tnh yu, tnh 2 mt li th hin rt r.Khi 2 ngi yu nhau mt thi gian kh di,t nhin
ngi con trai ngh chia tay thi trong ngi con gi s cha tnh cm va yu va ght(th hn).Yu v
tnh cm n nh trong c by lu nay,ght(th hn)v ngi mnh yu li ri b mnh.
Tt c mi th, mi iu u c tnh hai mt ca n. Nu nh mnh mt i ci ny th chc chn mnh s nhn
c ci kia, cng ging nh mnh cho i mt th g th chc chn s nhn c lai nhiu iu t ngi
khc.
IV VAI TR CA TNH CM
Tnh cm c vai tr v cng to ln trong cuc sng v hot ng ca con ngi. Tnh cm thc y con ngi
hot ng, gip con ngi vt qua nhng kh khn tr ngi gp phi trong qu trnh hot ng. S thnh cng
ca mi vic ph thuc khng nh vo thi ca con ngi i vi cng vic .
54
1 i vi hot ng nhn thc
Tnh cm l ngun ng lc mnh m kch thch con ngi tm ti chn l. Ngc li, nhn thc l c s, l
ci l ca tnh cm, ci l ch o tnh, l v tnh l hai mt ca mt vn nhn sinh quan thng nht ca con
ngi.
V d: Ngi ta ni: Ci kh l ci khn trong ci kh khn ca cuc sng, con ngi thc c
kh khn ca mnh, nhn thc ng n c vn ln trong cuc sng, vt ln chnh mnh.
Con ngi mun vt ln s phn th phi bit nhn thc, c nhn thc r rng phn bit ci g ng v
ci g sai, ci g nn lm v ci g nn trnh.
2 i vi sinh l.
Tnh cm m bo s tn ti bnh thng
3 i vi hot ng.
Xc cm, tnh cm ny sinh v biu hin trong hot ng, ng thi n l mt trong nhng ng lc thc y
con ngi hot ng.
V d:H Ch Minh tng ni:
Khng c vic g kh
Ch s lng khng bn
Ty thuc vo tm trng mi ngi m c th hon thnh cng vic nh th no. Nu c ch th lm vic gi
cng xong v ngc li.
V vy khi lm vic g chng ta phi iu chnh tnh cm, kin nhn, vng vng, khng cho mi vic cng
nh tnh cm chi phi hnh ng ca ta.
con ngi vi tri tim lnh gi khng th to nn nhng tc phm vn hc c
4 i vi i sng
Xc cm, tnh cm c vai tr to ln i vi i sng ca con ngi (k c mt sinh l ln tinh thn) con ngi
khng c cm xc th khng th tn ti c. Khi con ngi i tnh cm th ton b hot ng sng khng
th pht trin bnh thng.
V d: Nu con ngi mc bnh trm cm th tinh thn h lun b bt n, khng mun giao tip vi
ngi khc v lun khng vui v.
c kh nng nh gi v iu chnh hnh vi o
5 i vi cng tc gio dc con ngi.
Xc cm v tnh cm gi mt v tr, vai tr v cng quan trng: va l iu kin, va phng tin gio dc,
ng thi cng l ni dung v mc ch gio dc
chnh l mi quan h hai chiu gia ngi ging dy vi hc tr, cng vic trng ngi hng ngn th k.
55
l s quan tm, s chia v tt c mi iu nh kin thc, tnh cm, quan tm ti i sng tinh thn v vt
cht ca nhau.
thc hin tt chc nng gio dc,B gio dc v o to cn nm bt c tm l ca cc bc ph huynh
v k c hc sinh. Cn c nhng chnh sch u tin, khuyn khch ngi hc, c nhng tr cp x hi cn thit.
tnh cm va l iu kin va l phng tin, ni dung l mc ch gio dc
C. KT LUN
- Tnh cm l mt thuc tnh tm l, mt c trng quan trng nht ca nhn
cch con ngi.
- Tnh cm lm cho nhng biu hin cm xc ca con ngi khc xa vi cm xc con vt.
- Tnh cm hnh thnh do tng hp t nhng cm xc ng loi.mt phn nh vo mi trng sng,hon cnh
kinh t
- Tnh cm ph thuc vo s n nh tm l mi ngi v phn nh ni tm thc s ca con ngi.
- Tnh cm c mi quan h tc ng qua li trong nhn thc v lun c hai mt.
- Tnh cm l ng lc thc y con ngi lm vic.
- Sng c tinh cm gip chng ta ha nhp vi cuc sng tt hn.
- V vy chng ta phi lun rn luyn bn thn hon thin hn ha nhp vi mi th trong cuc sng
ny.
Tnh cm c nh hng su sc ti vic hnh thnh nhn cch , tnh cm c vai tr to ln quyt nh n
tng lai ca mi ngi.v th mi ngi phi c nhn thc ng v tnh cm,khng nn ng trn lp trng
ca tnh cm yu mm m quyt nh mi vic,ng thi phi bit kt hp hi ha gia tnh cm v ch
gii quyt vn .
Tnh cm cng nh hng n t duy v s pht trin con ngi, nn trong tt c cc ngnh,ngnh gio
dc l mt ngnh cn c s quan tm vi tnh cm v phi bit phn tch tnh cm ca hc sinh bit tm l
ca ngi hc v c phng php dy c hiu qu nht.
Gio dc tnh cm l mt cng vic kh khn, phc tp v lu di, cn tin hnh thng xuyn lin tc v
lu di.
Cu 19: Phn tch cc quy lut ca i sng tnh cm? T nu ra ng dng ca cc quy lut vo i
sng v cng tc?
i sng tnh cm v cng phong ph v a dng.
Khi nim tnh cm: Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi nhng s vt, hin
tng c lin quan ti nhu cu v ng c ca h.
C 6 quy lut tnh cm: quy lut thch ng, quy lut ly lan, quy lut di chuyn, quy lut tng phn, quy lut pha
trn v quy lut v s hnh thnh tnh cm.
56
1. Quy lut thch ng: Mt xc cm, tnh cm c lp i lp li nhiu ln mt cch khng thay i th
cui cng s b suy yu, b lng xung. l hin tng chai sn tnh cm.
Biu hin: Gn thng xa thng
Dao nng mi th sc, ngi nng cho th quen.
S xa cch i vi tnh yu ging nh gi vi la,gi s dp tt nhng tia la nh,nhng lai t chy,bng n
nhng tia la ln
(Ngn ng Nga)
V d: Mt ngi thn ca chng ta t ngt qua i,lm cho ta v gia nh au kh,vt v,nh nhung nhng
nm thng v thi gian cng lui dn vo d vng,ta cng phi ngui dn sng.
ng dng: Trnh thch ng v tp thch ng
Bit trn trng nhng g mnh ang c .
Trong i sng hng ngy qui lut ny c ng dng nh phng php ly c tr c hc sinh.
V d: Hoa l mt hc sinh nht nht,lun rt r trc mi ngi.Mi ln b gio vin gi dy tr li cu
hi,Hoa u t ra lng tng v mt.Nhng mt thi gian sau,vic Hoa lun phi ng dy tr li lp i lp
li nhiu ln v nh s khuyn khch ng vin ca bn b thy c th Hoa t tin tr li nhng cu hi trc
lp.
2. Quy lut ly lan: Xc cm, tnh cm ca ngi ny c th truyn, ly sang ngi khc
Biu hin: Vui ly,bun ly,ng cm
Mt con nga au c tu b c
Nim vui nhn i, ni bun s na
V d: An va nhn c giy bo nhp hc.An v cng sung sng,vui mng.An thng bo cho b m v bn
b ca mnh.S vui v ca An to nn khng kh thoi mi,vui mng cho mi ngi xung quanh.
ng dng: Cc hot ng tp th ca con ngi.y l c s to ra cc phong tro,hot ng mang tnh tp th.
V d: Ba lp : Kinh t-Ti chnh- th cng chung mt lp.Lc u mi thnh vin ca 3 lp lun t t cho
mnh mt khong cch.Nhng khi 3 lp trng u l nhng ngi bit quan tm,gip ,ha ng vi tt c
cc thnh vin khng phn bit lp no to cho lp khng kh vui v on kt.
3. Quy lut tng phn: Trong qu trnh hnh thnh v biu hin tnh cm,s xut hin hoc suy yu ca mt
tnh cm ny c th lm tng hoc gim ca mt hin tng khc din ra ng thi.
Biu hin: Cng yu nc cng cm th gic
Ngt bi nh lc ng cay
Mai sau anh gp ngi p
p hn ngi c anh thi qun ti.
57
V d: Khi chm bi,sau mt lot bi km,gp mt bi kh,gio vin thy hi lng .Bnh thng bi kh ny ch
t im 7 nhng trong hon cnh ny gio vin s cho im 9.
ng dng: Trong dy hc,gio dc t tng,tnh cm ngi ta s dng quy lut ny nh mt bin php n
ngho nh kh,n c tri n v ngh thut xy dng nhn vt phn din chnh din.
Cn c ci nhn khch quan hn
Trong ngh thut,quy lut ny l c s xy dng cc tnh tit gy cn,y cao mu thun.
V d: Cng yu mn nhn vt Bch Tuyt hin lnh th cng cm ght m hong hu c c .
4. Quy lut di chuyn: L hin tng tnh cm, cm xc c th di chuyn t ngi ny sang ngi khc.
Biu hin: Gin c chm tht
Yu nhau yu c ng i
Ght nhau ght c tng ti h hng
V d: Hng ang tp trung lm mt bi tp rt kh,p lc tm l ang ln ngi c.Lc ny c cn s yn
tnh nhng Hnh v tnh hi c lin tc mt cu hi.Hng cm thy kh chu v cu gt vi Hnh cho d
Hnh khng thc s c li.
ng dng: Kim ch cm xc v trnh hin tng v a c nm.
Trnh thin v trong nh gi yu tt ght xu
V d: Gio vin phi lun l mt ngi khch quan,cng bng khi chm bi.
5. Quy lut pha trn: Trong i sng tnh cm ca con ngi,nhiu khi hai tnh cm i cc nhau,c th xy ra
cng mt lc nhng khng loi tr nhau,chng pha trn vo nhau.
Biu hin: Gin m thng,thng m gin
Ci g cng kh khn gian kh mi t c th khi t c ta cng t ho
V d: Thanh yu Li,c lun mun Li bn cnh c,quan tm chm sc c.Nhng khi c thy Li c mt c
ch thn mt hay mt hnh ng quan tm ti mt ngi con gi khc th Thanh t ra kh chu ghen tung.
ng dng: i sng tnh cm y mu thun, phc tp v vy cn phi bit quy lut ny thng cm, iu
khin, iu chnh hnh vi ca mnh.
Gio vin phi nghim khc trn tinh thn thng yu hc sinh.
V d: Gio vin phi lun l mt ngi khch quan cng bng.Khi chm bi,khng v s yu mn hc tr ny
m cho im cao v khng c cm tnh vi hc tr kia nn cho im thp.Phi nhn vo kt qu hc sinh lm
c nh gi.
6. Quy lut v s hnh thnh tnh cm: Xc cm l c s ca tnh cm,tnh cm c hnh thnh t nhng
xc cm ng loi,chng c ng hnh ha,tng hp ha v khi qut ha m thnh
Tng hp ha :l qu trnh dng tr c hp nht cc thnh phn c tch ri nh s phn tch thnh mt
chnh th.
58
ng hnh ha: l kh nng lm sng li mt phn x hoc mt chui phn x c hnh thnh t trc
Khi qut ha :l qu trnh dng tr c hp nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt loi theo
nhng thuc tnh, nhng lin h , quan h chung nht nh.
Biu hin: Nng ma th ging nng y.
Anh nng i li m thy nng thng .
La gn rm lu ngy cng bn.
Ma dm thm t .
p trai khng bng chai mt .
V d: Tnh cm ca con ci i vi b m l cm xc thng xuyn xut hin do lin tc c b m yu
thng,tha mn nhu cu,dn dn c tng hp ha, ng hnh ha v khi qut ha m thnh.
ng dng: Mun hnh thnh tnh cm cho hc sinh phi i t xc cm ng loi.
V d: Xy dng tnh yu T quc phi xut pht t tnh yu gia nh,mi nh,lng xm.
Kt lun: Nu khng c cc quy lut i sng tnh cm th s kh hnh thnh nn tnh cm hoc gy ra hin
tng i tnh cm lm cho ton b hot ng sng ca con ngi khng th pht trin bnh thng.
i sng tnh cm rt phong ph,a dng v phc tp chnh v vy chng ta phi nm bt c tnh cm ca
bn thn.
Tham gia nhiu hot ng nm bt c i sng tnh cm ca mi ngi.
To mi trng thun li pht trin ton din v mt tnh cm.
Cu 20. Bng kin thc tm l hc, hy gii thch nhng cu th sau y:
Qua nh ng nn trng nh
nh bao nhiu ngi em thng mnh by nhiu.
Yu nhau yu c ng i. Ght nhau ght c tng chi h hng
Con nh anh nhiu m khng ng. N khc lm em cng khc theo
Cc cu th cho trong bi u phn nh phm cht tm l tnh cm, m c th hn l cc quy lut ca tnh cm.
1. Khi nim tnh cm:
Theo tm l hc, tnh cm l nhng thi th hin s rung ng ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c
lin quan ti nhu cu v ng c ca h.
Ph.ng-ghen vit: Nhng tc ng ca th gii khch quan ln con ngi v c phn nh vo di dng
nhng tnh cm, ngh, ng c v biu hin ch.
2. Gii thch cc cu th:
59
a) Cu th Qua nh ng nn trng nh/nh bao nhiu ngi em thng mnh by nhiu
Cu th ny th hin quy lut di chuyn ca tnh cm.
Ni dung quy lut : Xc cm, tnh cm ca con ngi c th di chuyn t mt i tng ny sang mt i
tng khc.
Biu hin ca quy lut : Nhng hnh ng gin c chm tht, v a c nm, gn ghp mt cch my
mc nhng tnh cm ca mnh i vi i tng ny ln i tng khc.
ng dng:
Kim ch cm xc, trnh v a c nm, tuy nhin cng cn xem xt cc mi quan h ca i tng ang
nghin cu vi nhng i tng khc.
Trnh tnh trng thin v trong nh gi yu nn tt, ght nn xu
Vn dng gii thch cu th trong bi :
Cu th trn th hin quy lut di chuyn, v n th hin s di chuyn tnh cm ca ngi v. T tnh yu qu hng
t nc hnh ng Qua nh ng nn trng nh, tnh cm ny c di chuyn sang tnh cm gia nh, tnh cm
v chng. i tng ban u l qu hng t nc, tnh cm t i tng c di chuyn sang i tng th
hai l gia nh.
b) Cu Yu nhau yu c ng i. Ght nhau ght c tng chi h hng
y cng l biu hin ca quy lut di chuyn, v n th hin s di chuyn tnh cm t i tng th nht l ngi
yu di chuyn sang cc i tng ng i, tng chi h hng.
c) Cu Con nh anh nhiu m khng ng, n khc lm em cng khc theo
y l v d cho quy lut ly lan.
Ni dung quy lut : Xc cm, tnh cm ca con ngi c th truyn ly sang ngi khc nh vui
ly,bun ly.
Biu hin ca quy lut : Nhng hin tng vui ly, bun ly, nhng s ng cm trong cuc sng.
ng dng ca quy lut : Quy lut c ng dng trong cc hot ng tp th nh lao ng v hc tp.
Vn dng quy lut gii thch cu th : Hnh ng khc ca a b gy ra cm xc tng t ngi
m, lm xut hin ngi m nhng cm xc tng t, kt qu l ngi m khc theo. y l v d cho hin tng
bun ly.
Cu21:Bngkinthctmlhchygiithchhintngtmlnocmttronghaicuthsau:
Cngtrongmttingtng
Ngingoicinngitrongkhcthm.
Bilm:
Trongcucsngcnhnghintngta cthgiithchnhngcngciu ta
khngthgiithchc.Trongtmlngilvnphctpnhtlinquanncmxc, tmt,
tnhcmvnhnghintngtinhthnkhciumtrcytngchngnhkhngthgiiquyt. Nay
cccnhtmltri qua qutrnhnghinculuditmracnhngcnnguynlmcs con
60
ngicthgiithchcnhnghintngtmlca con ngi. Vcngdavomtmlhcphttrinlnmccaohn,
cthtnhnglivn, cuthmchng ta hiuctmlcanhnvt, tcgicthhintronglivn, cuth.
Vychng ta cthgiithchcnhnghintngtmlnodinttrongcuthsau:
Cngtrongmttingtng
Ngingoicinngitrongkhcthm
cthgiithchchintngtmlxuthintrncuthtrn ta cnlmrmtsnhnghasau;
Tmli lgi? Hin nay crtnhiucchnhnghakhcnhauvtml.
Nimtcchchungnht :Tmllttcnhnghintngtinhthnnysinhtronguc con ngi ,
gnlinviuhnhmihnhng, hotngca con ngi.
Hintngtmllgi?Hintngtmllsnphmcamingi, toscmnhtimntrongmingi
.Cchintngtmllyutnhhng ,iukhin, iuchnhmihotnggip con
ngithchngvcitohoncnhkhchquantntivphttrin.
S-Ch-Npni: Mihnhngcachng ta dc thc hay khngc
thcxtvmtngungculphnx. Mphnxlcssinhlcahintngtm li. Hintngtmlca con
ngicthhin qua cmgic, tri gic, trnh, tngtng, tduy, cmxctnhcm.
Vicuthtrencho ta thyhintngtmldinbintrongmichth la hontonkhcnhau,
mcdccchthsngtrongcngmthinthckhchquanm: Ngithci- ngithikhc.
Vytisaolicdinbintmlkhcnhaunhvy?
Vtmlngilsphnnhhinthckhchquanvonongithng qua hotngcamingi
.Tnhchthphnnhtmlrntthhin ch: cnghotngtronghoncnhnhnhau, song
tmlmingicciring( mangscthiring),khnghontongingnhau.
Vd: TrongmtvnCTnghinangvothb,
ngitrongcuckhngthnghracbcitiptheonhngngixem( ngingoaicuc)
laiddngnhnracbcitiptheo.
CcnhTmlhcaraktlun: Sdcskhcnhauvhintngtmlcaccchthla do:
Mingikhcnhauccimringvcth, gicquan, hthnkinh, nob.
Ckinhnghimsngkhcnhau, honcnhsngkhacnhau, iukingiodckhcnhau.
Do giaicpkhcnhau, hay song trongmi trng co giai cp.
...
Vy ta crtracktlun: Dinbintmlcamichthnhthnol tythuc vo s phn nh hin
thucvosphnnhhinthckhchquanvono mi ngi thng qua chthkhcnhau.
Cng nh trong cuc sng mi chng ta cc hng x ph hp vi tng hon cnh, phi bit lng nghev chia
svingikhc.Khng nn ch v s v ca mnh m lm ngi khc phi bun.
61
Cu 22: BNG KIN THC TM L HC HY LM R MNH SAU T TRC QUAN SINH
NG N T DUY TRU TNG, T T DUY TRU TNG N THC TIN L CON
NG NHN THC HIN THC KHCH QUAN, NHN THC CHN L
I. Trc quan sinh ng
1. Khi nim
Trc quan sinh ng(hay cn gi l nhn thc cm tnh) l giai on m u ca qu trnh nhn thc,
l s phn nh trc tip cc s vt, hin tng ca hin thc khch quan thng qua cc gic quan ca
con ngi.
2. c im
Ny sinh khi hin tng khch quan tc ng trc tip
Phn nh thuc tnh b ngoi
Phn nh trc tip bng gic quan
Phn nh nhng s vt, hin tng ang trc tip tc ng
Kt qu l hnh nh trc quan c th
C c ngi v vt
3. Hnh thc ca nhn thc cm tnh
Cm gic:l hnh thc u tin ca NTCT v cng l hnh thc u tin ca nhn thc
chn l, l mt qu trnh tm l phn nh ring l nhng thuc tnh bn ngoi ca i
tng thng qua cc gic quan ca con ngi
Tri gic: l mt qu trnh tm l phn nh tng i ton vn ca con ngi v nhng
biu hin ca s vt khch quan c th, c gic c hnh thnh trn c s lin kt,
tng hp nhng cm gic v s vt
4. Vai tr
L mc nhn thc u tin, NTCT c vai tr nht nh trong ton b nhn thc v
hot ng sng ca con ngi
Cm gic l mi lin h trc tip gia c th v th gii xung quanh, nh m c kh
nng nh hng v thch nghi vi mi trng
Cung cp nguyn liu cho cc hot ng tm l cao hn
Gip con ngi iu chnh mt cch hp l hot ng ca mnh trong th gii, gip
con ngi phn nh th gii c la chn v c tnh ngha
II. T duy tru tng
1. Khi nim
L giai on cao ca qu trnh nhn thc, l s phn nh gin tip cc s vt, hin tng ca hin
thc khch quan
2. c im
Ny sinh khi gp hon cnh c vn
Phn nh thuc tnh bn trong, bn cht ca i tng
Phn n gin tip bng ngn ng, hnh nh
Phn nh sinh vt, hin tng khng cn hoc cha tc ng
Kt qu l khi nim, phn on, suy l, biu tng
Ch c con ngi
3. Hnh thc ca nhn thc l tnh
T duy: l qu trnh tm l phn nh gin tip khi qut nhng thuc tnh bn, cht nhng mi lin h v quan h c
tinh quy lut ca s vt, hin tng m trc ta cha bit
62
Tng tng: l qu trnh tm l phn nh nhng ci cha c trong kinh nghim bng cch xy dng nhng hnh
nh mi trn c s xy dng hnh nh c
4. Vai tr
Ci bin nhng tri thc cm tnh
Sng to nn cc khi nim, phm tr, quy lut, nguyn l
Mang li cho ch th nhn thc nhng hnh nh v bn cht ca i tng nhn thc
III. Thc tin
1. Khi nim
L ton b hot ng vt cht c tnh mc ch, mang tnh lch s x hi ca con ngi, nhm
ci to t nhin, ci to x hi, ci to chnh bn thn con ngi
2. Hnh thc ca hot ng thc tin
Hot ng sn xut vt cht: l hot ng thc tin u tin quan trng nht ca con
ngi.l hot ng m con ngi dng sc lao ng v cng c lao ng tc ng vo
gii t nhin nhm to ra cc dng ca ci vt cht nui sng bn thn mnh v ng
thi m bo cho s tn ti v pht trin ca x hi
Hot ng chnh tr-x hi: l hot ng ca con ngi t khi x hi c s xut hin ca
giai cp, ca Nh nc
Hot ng thc nghim khoa hc: l hot ng c bit ca haotj ng thc tin
3. Vai tr
Thc tin l c s, l ng lc, l mc tiu, l tiu chun ca l lun
IV. T nhn thc cm tnh n nhn thc l tnh
Nhn thc cm tnh v l tnh c cng chung i tng phn nh, l cc s vt; cng chung ch th phn
nh, l con ngi v cng do thc tin quy nh.y l hai giai on hp thnh qu trnh nhn thc.Do
vy, chng c mi quan h chc ch vi nhau, biu hin: nhn thc cm tnh l c s cung cp nguyn liu
cho nhn thc l tnh; nhn thc l tnh nh c tnh khi qut cao hiu c bn cht nn ng vai tr nh
hng cho nhn thc cm tnh c th phn nh c su sc hn
V. T nhn thc l tnh n thc tin
Nu nhn thc ch dng li giai on l tnh th con ngi ch c c nhng tri thc v i tng. Cn bn
thn tri thc c chn thc hay khng th cha khng nh c. Mun khng nh, nhn thc phi tr v
thc tin, dng thc tin lm tiu chun.
Thc tin cn c l lun soi ng, dn dt ch o khng phi m mm mt cch m qung.Cn l lun
phi da trn c s thc tin, phi xut pht t thc tin, lin h vi thc tin, phc v cho hot ng thc
tin
Thc tin phong ph lun vn ng v pht trin khng ngng vi nhng mu thun vn c ca n, iu
i hi thc tin phi thng xuyn c tng kt mt cch kp thi b sung cho l lun, l lun thc
s ng vai tr l kim ch nam cho hot ng thc tin c hiu qu hn
VD:mt ngi bc s gp bnh nhn ca mnh,thy anh ta ngi gy g,mt ti,xanh xao.bc s on anh ta
b bnh tim v a anh ta i xt nghim a ra kt lun l anh ta c b bnh tim hay khng
H Ch Tch c ni: thng nht gia l lun v thc tin l nguyn tc c bn ca Ch ngha Mc-Lnin.
Thc tin khng c l lun hng dn th tr thnh thc tin m qung, l lun m khng lin h vi thc
tin l l lun sung
VI. Kt lun
63
Rn luyn nhn thc cm tnh, nhn thc l tnh, l lun bng cch trau di nhng kin thc m mnh hc
c,quan st thc t, bn cnh phi hc hi thm
Coi trng l lun v thc tin kim tra, nh gi v vn dng vo cuc sng
S dng l lun vo thc tin
Cu 23: Hy trnh by cc mc ca i sng tnh cm.
Cho v d minh ha.
Bi lm
Theo quan nim ch ngha Mc-Lnin, con ngi va l thc th t nhin, va l thc th x hi. Hay khi qut
hn th Con ngi l mt thc th sinh vt - x hi v vn ha. Do , khc vi cc loi ng vt khc, con ngi
khng ch c tnh con m cn c c tnh ngi. Tnh ngi y l nhng c im v mt tm l, tnh cm, v
c tnh, nhn cch ca con ngi vi t cch l mt thnh vin trong x hi, ch th ca cc mi quan h cng ng,
ca hot ng c thc v giao lu. Tnh cm con ngi l mt trong nhng phm cht tm l ca mt cu trc
nhn cch phc tp. N th hin bng nhiu cch khc nhau ty thuc vo tng c nhn, vo tng hon cnh ring
bit hay vo cm xc ca mi c nhn. Chnh v th m cc cung bc tnh cm ca con ngi v cng a dng c v
ni dung ln hnh thc th hin, hnh thnh nn nhng mc khc nhau ca i sng tnh cm. Vy tnh cm l g?
N c hiu nh th no? V i sng ca n c nhng mc nh th no? V nh khi nhn thy nhng tr em
khuyt tt ta li thy xt xa v xc ng. c phi l tnh cm hay khng? Khi ta gin d v mt ngi khc th
c phi l tnh cm hay khng?...
I. Khi nim tnh cm
Tnh cm l nhng thi th hin s rung cm ca con ngi i vi nhng s vt, hin tng c lin quan
n nhu cu v ng c ca h.
Tnh cm l thuc tnh tm l, m thuc tnh tm l l nhng biu hin tm l tng i n nh, kh hnh
thnh v kh mt i, to thnh nhng nt ring ca nhn cch. Do tnh cm l thuc tnh n nh ca nhn cch,
cn c bi dng lu di v thng xuyn.
F.ngghen vit Nhng tc ng ca th gii khch quan ln con ngi v c phn nh vo di
dng nhng tnh cm, ngh, ng c v biu th ch.
V d: Tnh yu thng con ngi, tnh bn b hu ngh, hnh phc khi bt gp tnh yu, bun b, tht vng
gp tht bi
II. Cc mc ca i sng tnh cm
Con ngi khng ai ging ai, mi mt c nhn c nhng c im ring bit v tm sinh l cng nh tnh
cch. Chnh v vy m i sng tnh cm ca con ngi rt a dng v phong ph trong c ni dung v hnh thc th
hin. Xt t thp n cao, t n gin n phc tp, t nht thi n n nh, t c th n khi qut, i sng tnh
cm ca con ngi c nhng mc khc nhau nh sau:
1. Mu sc xc cm ca cm gic:
- Khi nim: Mu sc xc cm ca cm gic l mt sc thi ca cm xc i km theo qu trnh cm gic.
L mc thp nht ca i sng tnh cm.
- c im: Mu sc xc cm ca cm gic mang tnh cht c th, nht thi, khng mnh m, gn lin
vi mt cm gic nht nh v khng c ch th thc mt cch r rng, y .
64
- Vn dng:
Trong kin trc v i sng hng ngy: ta cn b tr nhng gam mu ph hp trong khng gian
sng v lm vic nhm to ra nhng cm xc, cm gic ph hp khc nhau p ng nhng nhu cu trng thi khc
nhau ca cng vic.
Trong y hc, dng mu sc cha tr, iu tr cc chng bnh lin quan n tm l cng nh
sinh l. Lm con ngi hnh phc, lc quan, thoi mi
Trong gio dc, dng mu sc kch thch s ph trin t duy, tr tu ca tr em
Cn loi b nhng gam mau khng ph hp vi hon cnh sng v lm vic, nh hng n s
pht trin ca tm l, cm xc hay cng vic
V d: Mu , vng da cam, vng a li cho con ngi cm xc m p ( c gi l nhng gam mu
nng). Cn cc mu xanh, xanh lc, tm a n cm gic lnh lo ( nhng gam mu lnh). Cc mu nng v lnh
mang li cho con ngi nhng hiu ng tm l khc nhau: mu nng d lm con ngi phn chn, hot bt, nng
n, cn mu lnh d gip ngi ta bnh tnh, hin ho, lng du. p dng thc tin iu ny trong cc phng hp ti
Dinh Thng Nht, ngi ta thit k sn mu xanh l cy to cm gic thoi mi cho quan chc khi hp v nhng
vn nng bng. Hay khi nhn tri chanh, me cho ta cm xc thm chua. Hoc trong ting Vit c nhiu t ni
ln mu sc cm xc ca cm gic nh " lm"," xanh l"
2. Xc cm
- Khi nim: Xc cm l mt mc ca i sng tnh cm. Mc ny cao hn mu sc xc cm ca
cm gic. N l s th nghim trc tip ca mt tnh cm no .
- c im: Xc cm do cc s vt, hin tng trn vn gy nn. N xy ra nhanh, cng tng i
mnh, c tnh khi qut v c ch th thc r rt nhiu hn so vi mu sc xc cm ca cm gic. Xc cm
phn nh hin thc khch quan qua cc rung ng, ch khng phn nh di cc dng cm gic, hnh tng, biu
tng, khi nim, ngh. Theo E.I.Zard, con ngi c 10 cm xc nn tng l: hng th, hi hp, vui sng,
ngc nhin, au kh, cm gin, gh tm, khinh b, khip s, xu h v ti li.
Ty thuc vo cng , tnh n nh v tnh thc cao hay thp m xc cm c hai mc biu hin
khc nhau:
Xc ng:
o Khi nm: Xc ng l mt dng ca xc cm c cng rt mnh nhng xy ra trong mt
thi gian ngn.
o c im: Khi xy ra xc ng con ngi thng khng lm ch c bn thn mnh, khng
thc c hu qu hnh ng ca mnh (c gin mt khn ). Lc d c nhng bin i ln ca cc qu trnh c
th nh thay i sc mt (, ti), bin i nhp tim (nhanh, chm), nhp h hp (nhanh, chm, ngng th), ni da
g, chn tay bn rn, i khi c th c th b cng , lu li, trn mt, cng ming hoc c th b ngt (v qu vui
mng, qu thng cm hay qu s hi). Xc ng l qu trnh ngn din ra theo tng "cn" (cn gin, cn ghen...).
Chng hn: trong s thi" Mt" ca Homero. Khi cha m ca Hecto thy con mnh b git th: "Va trng thy con,
m chng bt tc. Git chic khn trm u ng nh vt i. Cha chng rn r thm thng..."
o Vn dng:
Cn hn ch n mc thp nht cc xc ng mnh, c bit i vi ngi b bnh tim
mch v iu c th gy nguy him cho h.
65
Tuy nhin trong nhiu trng hp khc nhau, con ngi ta cn c s xc ng hoc lm
ngi khc xc ng v hnh phc nhm to chiu hng tch cc thay i nhn cch, lm tm trng cm xc
ca ngi khc cng nh bn thn mnh thm a dng
V d: Cc cu th i tuyn bng Quc gia Vit Nam vui mng n ri nc mt khi ot huy chng vng
ti Sea Game 2011. Hay bn Lan mt thn thng khi c khen ngoan. Cm gic xc ng khi c ngi khc
quan tm.
Tm Trng:
o Khi nim: Tm trng l mt dng khc ca xc cm. N l mt trng thi xc cm bao trm ln
ton b hot ng ca c nhn, c nh hng r rt n ton b hnh vi ca c nhn trong mt thi gian di.
o c im:
Tm trng c cng trung bnh v yu tn ti mt thi gian tng i lu di.
Ngi mang tm trng thng khng thc c nguyn nhn gy ra tm trng y. ng
thi ngun gc ca tm trng cng rt khc nhau, c ngun gc gn, c ngun gc xa. Nhng ngun gc ch yu
ny sinh tm trng l v tr ca c nhn trong x hi. S hi lng hay khng hi lng i vi mi vic xy ra trong
cuc sng, trong vic hc tp nh trng, trong quan h vi thy c v bn b, trong gia nh hoc ngoi x hi
Tm trng cn c tnh ly lan. V d nh trong phng tr c mt ngi bun th t nhiu
nhng ngi cn li cng s khng th no vui, mt con nga au c tu b c. S d tm trng c tnh ly lan l
do s ng cm trong mi con ngi vi con ngi vi nhau. Khi con ngi cng gn b, thn thit th s ngcm,
tnh ly lan tm trng cng th hin r nt.
o Vn dng:
Trong cuc sng, khi ngi thn, bn b c tm trng bun th chng ta cn quan tm,
chia s, ng vin h lc quan, t tin hn trong cuc sng.
Mun tm hiu ti sao ai c nhng hnh ng, thi bt thng th phi tm hiu tm
trng h nh th no, ti sao tm trng h nh vy.
Do tm trng c tnh ly lan . Do trong cuc sng ta cn phi bit quan tm, chia s v
bit lm ch cm xc ca mnh c th tc ng, ng vin ngi khc, trnh nh hng n tm l, cng vic. V
d nh trong mt nhm bn thn c mt ngi bun th t nhiu nhng ngi cn li cng s khng th no vui,hoc
trong mt gia nh cng th, mt con nga au c tu b c. Vn dng tnh cht ny m ngi ta s em li
nhiu ng dng cho y hc nh cho nhng ngi hot no, vui v sng chung v nhng ngi gi c n s lm cho
nhng ngi gi thm lc quan, vui v v thm yu i.
V d: Tm trng chn nn ca bn Nam, Nam khng thit tha g vi vic hc, n ung v cu b b mi
th. Nguyn nhn do b m bn y ci nhau, im s ngy cng sa st. lm cho cu y ht chn nn th chng ta
phi tm ra cn nguyn cu chuyn v t tc ng tch cc vo bn thn Nam cu y ng vng v ngy cng
tin b.
Stress:
o Khi nim: Stress l mt dng ca cm xc. L mt trng thi cng thng v cm xc v tr tu.
o c im: Stress ny sinh trong nhng tnh hung kh khn, sng cch bit, hot ng cng
thng, hoc khi b tc ng mnh ca cc yu t gy stress ( hay cn gi l stressor). Mt cht stress c th gy tc
dng tt cho cuc sng, nhng nu ko di v dn dp s gy suy sp tinh thn, c th dn n trm cm.
66
o Vn dng:
Cn rn luyn th lc v ch thng xuyn l bin php ngn nga stress tt nht.
Cn phi lm vic va sc, mt k hoch khoa hc, khng nn qu c ht sc m iu kin
sc khe khng cho php.
To mt mi trng lm vic thoi mi, cc c nhn trong t chc hp tc, phi hp n to
khng kh thn thin hiu qu cng vic cao.
Thng xuyn t chc cc bui d ngoi, vui chi cng ng to iu kin cho cc thnh
vin trong t chc gii ta c nhng cng thng trong qu trnh lm vic.
Khi ai b Stress th cn phi quan tm, to khng kh thoi mi cho h bng cc hot ng
ngoi tri, th gin cho du c h tr v trng thi thng bng, thoi mi.
V d: Khi b Stress th c ngi ht tht to, c ngi i do mt mnh, c ngi li i tm. Do
tc hi ca Stress nh hng n tim mch, tui th v tr no cho nn trong cc sng lm vic cn trnh lm vic
cn thng, p lc qu sc nh tranh th lm nguyn m, c nht tht nhiu bi v vo u c.. Trong qu trnh
lm vic,khi no thy c th dn mt, mt mi th cn phi ngh gii lao, th gin trong giy lat d c th ly li
sc
3. Tnh cm
- Khi nim: Tnh cm l thi n nh ca con ngi i vi hin thc xung quanh cng nh i vi
bn thn. L thuc tnh n nh ca nhn cch.
- c im: Tnh cm mang tnh cht n nh, do mt loi s vt, hin tng gy nn,thi gian tn ti kh
lu di v c thc mt cch r rng. Ch th nhn thc c mnh ang c tnh cm vi ai ? Vi ci g ? Tnh
i tng rt ni bt...
Tnh cm ca con ngi c nhiu loi ph thuc vo c im tng c nhn, tng hon cnh c th
Trong c mt loi c bit, c cng rt mnh, thi gian tn ti lu di v c thc r rng l s say
m. y l loi tnh cm c cng mnh, n tn ti lu di v n nh mi c nhn. Nhng say m nh : say
m hc tp, lao ng, nghin cu... l say m tch cc c tc dng thc y con ngi vn ln t c mc
ch ca cuc sng. Loi say m ny, ngi ta gi l hng say, nhit tnh. Ngc li, nhng say m nh : ru, ch,
c, bc, ma ty... l say m tiu cc, n lm cho con ngi suy yu c tinh thn v th cht. N ngn cn con ngi
vn ln trong hot ng. Say m kiu ny ngi ta gi l am m.
+ Cn c vo i tng tha mn nhu cu, ngi ta chia ra thnh 2 nhm: tnh cm cp thp v tnh cm
cp cao.
Tnh cm cp thp: l s tha mn hay khng tha mn nhng nhu cu sinh hc ca c th. V d
nh: S tha mn khi c n mt mn n ngon, hnh phc khi c sng trong mi trng y , mc qun o
p. Hay l s chn nn vi vic cm khng no, o khng mc
Tnh cm cp cao: khc vi con vt, ngoi nhng nhu cu vt cht, con ngi cn c nhu cu tinh
thn, nhu cu tinh thn ca con ngi cng c nhiu loi: nhu cu thuc v quan h gia ngi v ngi (nhu cu
giao tip), nhu cu thuc v mi quan h gia ngi vi x hi nh o c, nhu cu v ci p, nhu cu nhn
thc..v..v... Nhng nhu cu c tha mn hay khng c tha mn m ta c cc loi tnh cm o c, tnh
cm tr tu, tnh cm thm m...
Tnh cm o c: trong cuc sng hng ngy, chng ta thng em nhng li ni, c ch, hnh vi, vic
lm ca bn thn hay ca ngi khc i chiu vi quy tc, tiu chun o c x hi xem n ph hp hay khng
ph hp. Nu ph hp th ta phn khi, vui mng, sung sng . Ngc li nu khng ph hp th ta cm thy bc
67
rt, bc tc, h thn, cm phn l biu hin tnh cm o c ca con ngi. Vy, tnh cm o c l loi tnh
cm c lin quan n s tha mn hay khng tha mn nhu cu o c ca con ngi. Tnh cm o c biu hin
thi ca con ngi i vi nhng ngi khc, i vi tp th v i vi trch nhim x hi ca bn thn mnh.
V d: Nhng tnh cm o c c bn l: lng tm, ngha v, tinh thn tp th, tnh bn b, ng ch, s
knh trng ca con chu i vi ng b, cha m, thy c. S tn trng ca ngi tr tui vi ngi ln tui
Lm th no xy dng tnh cm o c? :
i vi c nhn trong gia nh th cha m, ng b, anh ch phi bit quan tm, thng yu
dy d con chu s knh trng, tn trng, cch i x nh th no vi mi ngi xung quanh.
i vi cng ng th phi ra sc tuyn truyn, gio dc cng dn v ngha v, tinh thn,
tnh cm, tnh ng ch, bn b anh em
Quan trng nht chnh l thc ca mi c nhn cn phi ch ng hc tp, hc hi t
cuc sng, sch v, ngi thn qua c rt nhng kin nghim, nhng bi hc ng dng trong giao tip, ng
x ca bn thn.
o Tnh cm tr tu: ng trc vn no , khi cha hiu c vn ta bn khon, t m
mun hiu bit. Khi hiu cn l m, ta thc mc hoi nghi. Khi nm vng ta sung sng tin tng. chnh l
biu hin ca xc cm tr tu. Tnh hiu hc, lng yu ci mi, nim kht khao sng to... chnh l tnh cm tr tu.
Vy, tnh cm tr tu l loi tnh cm c lin quan n s thoa mn hay khng tha mn nhu cu nhn thc ca con
ngi. Tnh cm tr tu ny sinh trong qu trnh hot ng tr c, lin quan n qu trnh nhn thc v sng to. N
biu hin thi ca con ngi i vi cc ngh, t tng, i vi kt qu ca hot ng tr tu.
Lm sao xy dng tnh cm tr tu? :
Cn phi rn luyn tnh ham hc hi, ham hiu bit, lun kht khao, sn sng hc hi
mi lc, mi ni v khng ngng t ra nhng cu hi hiu r hn bn cht ca cc vn
Cn ra sc hc i i vi hnh nng cao trnh tr tu ca bn thn.
Lun kch thch s ham mun tm hiu kho tri thc ca nhn loi.
Trnh thi mp m, hoi nghi thiu khoa hc bng cch chng minh, t cu hi v
i tim cu tr li, l gii p.
V d: S ham hiu bit, s ngc nhin, c hoi nghi khoa hc, s tin tng Hoc c th hn khi tha
nhn mt nh l no ta u tm cch chng minh tha nhn trc khi s dng trnh s mp m, hoi nghi.
o Tnh cm thm m: l mt hnh thi tnh cm x hi ca con ngi, nhng n khc vi tnh cm o
c, tr tu, tn gio... l s rung ng- cm xc bi ci p, ci bi, ci hi, ci cao c trong cuc sng v trong
ngh thut. Khi xem bc tranh p, nghe bi ht hay, ta cm thy khoi ch, phn khi, ngc li khi xem b phim,
v kch kiu m n lin ta thy bun chn... l nhng xc cm v thm m, hin tng yu ci p, ght ci xu
l tnh cm thm m. Vy, tnh cm thm m l loi tnh cm c lin quan n s tha mn hay khng tha mn nhu
cu v ci p. Tnh cm thm m biu hin thi thm m ca con ngi i vi hin thc, trong nhng th hiu
thm m ca con ngi.
Lm sao xy dng tnh cm thm m?:
Da vo tnh cm thm m m ta xy dng nhng hnh tng, tc phm, tiu chun v ci
p... hng con ngi nhn nhn n v p ca Chn - Thin- M.
68
T vai tr quan trng ca tnh cm thm m m cn phi gio dc, tuyn truyn v vn ng
ngi dn n cc tnh cm cao p. Gp phn lm nhn cch con ngi cng cng hon thin.
T nhng tnh cm p m t mi c nhn cn phi nhn ra v nhn thy nhng thi xu
nhm khc phc v loi b trong chnh bn thn mnh.
V d: Trc ci p th vui sng, hn hoan, tha mn. l s cm th nhng gi tr thm m mang li
cho con ngi nhng khoi cm tinh thn - khoi cm thm m; Trc ci xu - kh chu, bc tc, cm ght; Trc
ci bi - au n, thng tic, ng cm v khao kht mun tr th v l tng cao p ca cuc sng C th hn
l nhng rung cm trc nhng ngi p, nhng loi hoa p hoc rung cm, t ho, xc ng vi nhng v p
ca non sng, t nc.
o Tnh cm mang tnh cht th gii quan: y l mc cao nht ca tnh cm con ngi. Tnh
cm ny bn vng, n nh hn tt c cc mc trn, do mt loi s vt hay phm tr no gy nn, c tnh cht
khi qut rt cao v c tinh thn t gic, thc cao. Trong ting Vit, loi tnh cm ny c din t bng nhng t
" tnh ", "lng", "tinh thn" u danh t : "tnh giai cp", "tnh k lut", "lng yu nc", "tinh thn trch nhim",
"tinh thn giai cp"...
V d: Tinh thn yu nc ca cng dn Vit Nam, tinh thn hu ngh, ha bnh, hp tc i vi bn b th
gii, nh cc chuyn giao lu tu thanh nin cc nc ng Nam , s gip v mt vt cht v tnh thn ca
nhn dn Vit Nam i vi Nht Bn trong trn ng t, sng thn
Lm sao xy dng tnh cm mang tnh cht th gii quan?:
T vai tr v ngha ca tnh cm th gii quan m chnh bn thn mi con ngi cn phi rn
luyn, vun p cho mnh hng ngy nh tnh k lut, tinh thn trch nhim, lng yu nc... sng tt cho bn
thn, gia nh, cng ng v gp phn cng hin cho t nc.
i vi nh nc v x hi cn vn ng, gio dc cc thnh vin x hi c tnh cm mang
tnh th gii quan gp phn xy dng t quc, giao lu, m rng hp tc vi cc quc gia v cc t chc quc t
trn ton cu.
Xy dng tnh cm mang tnh th gii quan bng cc hot ng thc tin hng ngy nh gip
tin cho ng bo l lt, tng thn tng i v cng ng, "tip sc ma thi", "ma h xanh" "tri tim nhn i",
"gp cho Trng Sa"... nhm bin tnh cm th gii quan i vo thc tin i sng.
Khng coi thng tnh cm th gii quan m cn phi thc r vai tr ca tnh cm ny rt
quan trng v gp phn thc y t nc pht trin, x hi vn minh, gp phn lm cho nhng cng dn Vit Nam
va "hng" li va "chuyn" theo li H Ch tch.
III. Kt lun
Tm li tnh cm con ngi c nhng mc a dng khc nhau ty thuc vo c im tm sinh l, tnh cch
mi c nhn v trong tng hon cnh c th khc nhau.
T nhng gi tr, vai tr ca tnh cm i vi c nhn v x hi. Con ngi cn phi nhn thc r rng v lm
ch tnh cm, cm xc ca bn thn. T rn luyn nhng cm xc p, tch cc, hng bn thn n nhng gi
tr ca Chn Thin M. Lun trau di, hc hi nhng tnh cm, thi tt p lm p hn nhn cch chnh
mnh, i x hoa hp vi mi ngi xung quanh
Ngoi ra, da vo cc mc ca tnh cm m con ngi cn c nhng gii php, bin php tc ng vo
tnh cm cc c nhn, gio dc, hng tnh cm cc c nhn theo chiu hng tch cc, pht huy ti a nng lc ca
mi c nhn v ng thi khc phc, hn ch v loi b nhng tnh cm tiu cc ca con ngi trong i sng x
hi. Bn thn cn thc c nhng tnh cm, cm xc ca chinh mnh hon thin bn thn, sng tt v sng c
69
ch, to iu kin cho tnh cm cp cao c hnh thnh thng qua cc hot ng hc tp, nghin cu v i sng x
hi
Cu 24. K XO V THI QUEN
A. Mc lc
I. Hnh ng t ng ha l g?
II. Phn loi
III. c im hnh ng t ng ha
IV. K xo
V. Thi quen
VI. So snh k xo v thi quen
VII. Kt lun
B. Ni dung trnh by
I. Hnh ng t ng ha l g?
- Hnh ng t ng ha l hnh ng vn lc u l hnh ng c thc, nhng do s lp i lp li nhiu ln, hoc
do luyn tp m tr thnh t ng ha, khng cn s kim sot trc tip ca thc m vn thc hin c hiu qu.
V d: vic an len, lc u c thc l cn phi an nhng mi len u v p, sau mt qu trnh luyn tp an lu
di, khi an s thy r s thun thc, linh hot. Ngi an c th va an va xem tivi.
II. Phn loi
- C hai kiu hnh ng t ng ha:
+ K xo l hnh ng t ng ha c luyn tp. k xo th hin s thnh tho trong cng vic.
V d: Vic nh my vi tnh, mi ngi lc u mi lm quen vi my ch nh c vi ngn, nhng khi dn
quen v tri qua thi gian luyn tp nh c mi ngn rt nhanh v thun thc, t nng sut cao trong cng
vic.
+ Thi quen l hnh ng t ng ha n nh, tr thnh nhu cu ca con ngi.
V d: Thi quen dy sm, thi quen nh rng vo bui ti, thi quen ht thuc l
III. c im hnh ng t ng ha
- Khng c s kim sot thng xuyn ca thc, khng cn c s kim tra bng th gic
- ng tc mang tnh cht khi qut, nhun nhuyn khng c ng tc tha, kt qu cao, t tn km nng lng thn
kinh v bp tht.
V d: vic nh my vi tnh, lc u do cha quen nn ngi nh ch c th nh vi ngn tay, nhng luyn tp
lu di, h s nh c mi ngn nhanh v chnh xc, khng cn nhn vo bn phm.
70
IV. K xo
1. Khi nim k xo
- nh ngha: K xo l hnh ng c cng c v t ng ha nh luyn tp.
V d: Trt bng ngh thut, ngi ng s phi tri qua qu trnh luyn tp lu di mi c th trt vng chc trn
bng v to nhng di chuyn p.
2. c im ca k xo
- K xo khng bao gi thc hin n c, tch ri khi hnh ng c thc. Trong hnh ng c thc, k xo
quan h nhiu n bin php hon thnh hnh ng m khng quan h n mc ch v cch thc hnh ng.
- Mc tham gia ca thc rt t, thm ch c khi cm thy khng c s tham gia. Nhng khng tuyt i, m
thc lun lun thng trc v can thip kp thi khi c vn xut hin.
- Khng nht thit phi theo di bng mt, m kim tra bng cm gic vn ng.
- ng tc tha b loi tr. Nhng ng tc cn thit ngy cng nhanh, chnh xc v tit kim.
- K xo c th di chuyn d dng ty theo mc ch v tnh cht chung ca hnh ng.
3. Quy lut hnh thnh k xo
a). Quy lut v s tin b khng u ca k xo
- Trong qu trnh luyn tp k xo c s tin b khng u:
+ C loi k xo khi mi luyn tp th tin b nhanh, sau chm dn
V d: Vic nh my vi tnh khi mi luyn tp vi vi ngn tay theo tng ngy th cng s nhanh dn, tuy
nhin so vi tin ca cng vic cn phi nhanh v chnh xc hn na v vy ch vi vi ngn tay s lm cho k
xo chm dn i so vi nhng ngi nh bng mi ngn.
+ C loi k xo khi mi luyn tp th tin b chm, nhng n mt giai on th tin b nhanh.
V d: Vic nh my vi tnh, chng ta luyn tp nh my bng mi ngn thay cho mt hai ngn th s tin b
nhanh hn.
+ C trng hp khi bt u luyn tp th s tin b tm thi li li sau tng dn.
V d: Nhng ngi khuyt tt, khi mi luyn tp vit ch bng chn, lc u h cm thy cn phi n lc vit
c th theo kip nhng ngi xung quanh, nhng qu trnh luyn tp lu di h cm thy nn dn, v vy tin b tm
thi li li, v nh vo s ng h, c v ca mi ngi ngi xung quanh, h dn qun i mc cm, v phn u, n
lc ht mnh t n s tin b nhanh.
b). Quy lut v s tc ng qua li gia k xo c v k xo mi
- K xo c nh hng tt cho vic hnh thnh k xo mi, l s di chuyn hay cn gi l cng k xo.
V d: Vic nh my vi tnh s to s linh hot ca nhng ngn tay tt cho vic luyn n piano.
- K xo c c nh hng xu, tr ngi cho vic hnh thnh k xo mi, l hin tng giao thoa k xo.
V d: Luyn tp nh bng chuyn khi t n trnh cao, nu chi mn th thao khc nh bng hay bng r
s nh hng xu rt nhiu v k thut cc mn l khc nhau.
c). Quy lut v nh ca phng php luyn tp
Mi phng php luyn tp k xo ch em li kt qu cao nht i vi n, gi l nh ca phng php . Mun
t kt qu cao hn phi thay i qu trnh luyn tp.
V d: Luyn ging ht b s ch cho ta mt kt qu nht nh v ging, mun c ging ht cao v luyn nhiu hn
thi cn phi thay ddooit phng php luyn tp.
d). Quy lut dp tt k xo
Mt k xo c hnh thnh nu khng luyn tp, cng c v s dng thng xuyn c th b suy yu v cui
cng b mt i (b dp tt).
Cn cng c, gi gn, n tp kin tr v c h thng.
V d: Giao tip bng ting anh, nu trong mt thi gian di khng luyn tp v cng c vn t vng nhiu hn na
th k nng y s suy yu dn i.
V. Thi quen
1. nh ngha
- T in Vit Nam ca tc gi L Ngc Tr nh ngha thi quen l Vic lm thng thnh tt, bt buc lm
hoi.
71
- Tc gi Nguyn Nh trong i T in Ting Vit gii thch Thi quen r rng hn nh sau: Li, cch sng
hay hnh ng do lp li lu ngy tr thnh np, rt kh thay i.
Bt buc lm hoi hoc thnh np kh thay i ni ln tnh cch lu di v khng t ch khi cc thi quen
thnh hnh.
- Nh Tm l hc John F. Tristany: Thi quen l mt lot nhng hnh vi thm cn c do hc hi m c v c
lin tc cng c bi cc yu t mi trng, cm xc v tm l. N da trn nguyn tc khoi lc ca con ngi l
ch mun c nim vui v tuyt i trnh kh khn, au kh.
Trong tm l hc quan nim thi quen nh sau: Thi quen l hnh ng t ng ha n nh tr thnh nhu cu ca
con ngi.
2. c im
- Thi quen mang tnh nhu cu, np sng
- c nh gia cao v mt o c
- Lun gn vi tnh hung nht nh v bn vng
3. S hnh thnh thi quen
- Thi quen c hnh thnh do bt chc
V d: Tr em s bt chc ngi ln nh rng, hay ht thuc C nhng thi quen l tt, nhng c nhng thi
quen xu nh hng rt nhiu n tr nh, v vy ngi ln phi dn b nhng thi quen xu to hnh nh tt
trc tr nh.
- Thi quen c hnh thnh do gio dc
V d: Thi quen xp hng trc khi vo lp
VI. So snh k xo v thi quen
Ging nhau
- Thi quen v k xo u l hnh ng t ng ha.
- C hai u c c s sinh l l hnh ng.
- Con ng hnh thnh ca thi quen v k xo thng thng qua kinh nghim hoc tri nghim.
- Thi quen v k xo mang tnh cht lp li v s thun thc trong hnh ng.
S khc nhau
- K xo: l hnh ng ch t ng ha nh luyn tp
- Thi quen: l hnh ng t ng ha n nh, tr thnh nhu cu ca con ngi. Nu nhu cu khng c tha
mn th ngi ny cm thy kh chu, c khi au kh, day dt.
Thi quen K xo
Mang tnh cht nhu cu np sng
c nh gi v mt o c
(Trong c c thi quen tt v thi quen xu)
Lun gn vi tnh hung c th
(v d nh ng dy sau khi n)
Bn vng n su vo np sng
Hnh thnh bng nhiu con ng(t gic, bt
chc, n tp).
Mang tnh cht k thut
c nh gi v mt thao tc
(Thao tc c nhun nhuyn hay khng, nhanh
hay chm)
t gn vi tnh hung
(v d nh nh my ny quen cng c th nh
my khc tt)
t bn vng nu khng c luyn tp.
Hnh thnh ch yu l do luyn tp c mc
ch.
VII. KT LUN
Khng ngng luyn tp, trau di kin thc chuyn mn
72
Cn to nhng thi quen cn thit trong cuc sng, gip cuc sng tr nn nhim mu hn
Hy bt u luyn tp tng cht mt bn khng cm thy b p lc
Hy nhn thnh cng ca mi ngi xung quanh c gng
To thi quen, k xo tt s gip bn tin gn ti mc tiu mnh mong mun.
Cu 25. CU TRC HNH NG CH
Ni n ch l ni n nng lc iu khin hnh vi ca mnh, nng lc khc phc nhng kh khn trn ng i
ti mc ch. Trong iu khin hc, ch c nh ngha nh mt khi nim tr chi. N phn nh nhng tnh
hung ca cuc u tranh sng cn. Khng c u tranh, khng c s chng tr trong bn thn mi con ngi th
cng khng cn thit ti s n lc ch.
1) ch:
- ch l mt nng ng ca thc biu hin nng lc thc hin nhng hnh ng c mc ch, i hi phi c
s n lc khc phc kh khn.
- ch bao gi cng l ch ca con ngi c th v lun lun biu hin hnh ng. Khi ni n ch tt yu
phi ni n hnh ng. Hnh ng ny gi l hnh ng ch.
2) Hnh ng ch:
a) nh ngha:
Hnh ng ch l hnh ng c thc, c ch tm, i hi n lc khc phc kh khn, thc hin n cng mc
ch ra.
V d: + Hnh ng ly thn mnh lp l chu mai ca anh Phan nh Git.
+ Hnh ng p b nt ci m kho c ca Thch Sng.
+ Hnh ng thch ln bp tay hai ch St Thc ca nhng ngi lnh trong
qun i nh Trn.
b) c im ca hnh ng ch:
+ Ngun kch thch hnh ng ch khng trc tip quyt nh hnh ng bng cng vt l m thng qua c
ch ng c ha hnh ng, trong ch th nhn thc ngha ca kch thch t quyt nh c hnh ng hay
khng.
+ Hnh ng ch c tnh mc ch r rng v cha ng ni dung o c.
+ Hnh ng ch bao gi cng c s la chn phng tin v phng php tin hnh.
+ Hnh ng ch lun c s iu khin,iu chnh, kim tra ca thc, lun c s n lc khc phc kh khn,
thc hin n cng mc ch ra.
c) Cu trc ca hnh ng ch: gm c 3 giai on:
+ Giai on chun b: l giai on hnh ng tr tu, suy ngh, cn nhc cc kh nng khc nhau. S chun b
ny,ty thuc theo iu kin v c im ca c nhn, c th din ra trong thi gian di, ngn khc nhau. Giai on
ny gm cc khu:
Xc nh mc ch, hnh thnh ng c: trong cc giai on ny c s u tranh ng c chn ly
mt mc ch, mt ng c ni bt. Vic u tranh ng c cn din ra sut qu trnh hot ng.
73
Lp k hoch hnh ng.
Chn phng tin v bin php hnh ng.
Quyt nh hnh ng.
Trc khi lm mt vic g, con ngi thng t hi: Lm vic ny lm g?, tc l ngi xc nh mc
ch hnh ng. Mc ch ny nu nh khng c hnh dung r trong thc, th hnh ng s mt phng hng.
C iu, mc ch phi thit thc, c ngha thc tin v ngha x hi r rt. Trong khoa hc v trong i sng x
hi, chnh nhng mc ch cao p y nhn i thc y con ngi khc phc nhng tr ngi trn ng thc
hin mc ch v kin tr u tranh cho mc ch y.
Quay li v d v Phan nh Git ( PG ) ly thn mnh lp l chu mai, ngy 13/3/1954, b i i i 58 tn
cng c im Him Lam, bt ng ha im l ct s 3 ca lnh Php bn tr rt mnh khin lc lng xung kch ca
Vit Nam b chn li, PG n l ct s 3 vi ngh l dp tt ngay l ct ny , ng dng sc nng tiu lin v
bn vo l chu mai, ming h to quyt hy sinh v ng, v dn ri sau ly thn mnh lp l chu mai, do
ha im b dp tt, qun Vit Nam xng ln v tiu dit Him Lam, gp phn cho chin thng in Bin Ph. Phn
tch v d ny ta thy r:
Giai on chun b ca hnh ng ch ny, l qu trnh u tranh t tng vi ngh xc nh mc ch, ng
thi hnh thnh ng c l phi lm sao dp tt c l ct s 3, k hoch hnh ng vi ngh ban u l dng
sng tiu lin x n vo bn trong l ct thng qua l chu mai tiu dit ch.
Nhiu khi, trong cng mt lc, con ngi thng c nhiu mc ch khc nhau, thm ch tri ngc nhau, song
hnh ng trong giy pht y th ch c mt. V vy, lc ny PG khng ngh n li ch c nhn, m t li ch T
quc l trn ht, ng phi chn ly mt mc ch, mt ng c hnh ng l hy sinh thn mnh v ngha ln, v s
nghip ton dn. Qu trnh la chn ny gi l u tranh ng c hay u tranh bn thn. u tranh ng c l thi
k v cng quan trng ca hnh ng ch. N xc nh phng hng tm l cho hnh ng.
Trong trng hp ny, mc ch no c nhn thc l cp thit, l ph hp vi bn thn, th mc ch y c gi
li v chi phi hnh ng, tc l cuc u tranh ng c c kt thc bng mt quyt nh l ly thn mnh lp l
chu mai.
+ Giai on thc hin: vic chuyn t quyt nh hnh ng n hnh ng l s thay i v cht v l s chuyn
bin nguyn vng thnh hin thc. S thc hin quyt nh c th din ra di 2 hnh thc:
Thc hin hnh ng bn ngoi.
Hnh ng ch bn trong (hay km hm cc hnh ng bn ngoi). Trong qu trnh thc hin hnh
ng c th gp nhng kh khn tr ngi, i hi phi n lc ch vt qua, nhm thc hin n cng
mc ch nh. C 2 loi tr ngi, kh khn: kh khn bn trong (ch quan) v kh khn bn ngoi
(khch quan). ch th hin tp trung v r rng khi n khc phc cc kh khn, t mc ch ra
bng s n lc ca bn thn.
Thc hin quyt nh th hin hnh ng. V, kt thc qu trnh hnh ng, con ngi bin nguyn vng thnh
hin thc. Qua v d v PG ta thy c qu trnh thc hin quyt nh ca ng l hnh ng ly than mnh lp l
chu mai, bin nguyn vng dp tt l ct s 3 thnh hin thc, gip qun Vit Nam tin ln ginh c im Him
Lam.
C iu, trong qu trnh hnh ng, t nhiu u gp kh khn. V nh PG mt d ang b thng ni i ( do
nm bc ph b thng), phi kh khn l thn mnh n ming l ct di ln n ca lnh Php.Thi ca PG
trc kh khn biu hin mc n lc ch ca ng y. Kh khn cng nhiu, cng khc phc c, th s n lc
ch cng cao, ng bt chp vt thng r mu, bt chp tnh mng ca mnh. S v i v uy lc ca ng chnh l
ch bit huy ng ton b sc mnh th cht, tinh thn v xc cm, vt ht tr ngi ny n tr ngi khc mt cch
lin tc v c mc ch.
74
Khng phi ngu nhin lch s ni vi chng ta rng, cuc i ca tuyt i a s cc v nhn thng phi tin hnh
u tranh n cao , phi khc phc v vn nhng tr ngi trn ng bng cch huy ng ton b sc mnh ch
ca mnh!
+ Giai on nh kt qu: khi hnh ng t n mt mc no , con ngi nh gi, i chiu cc kt qu t
c vi mc ch nh. Khi kt qu ca hnh ng ph hp vi mc ch th hnh ng kt thc. S nh gi
thng em li s hi lng tha mn hoc cha tha mn, cha hi lng. S nh gi c th tr thnh s kch thch
v ng c i vi hot ng tip theo.
PG nh gi c kt qu ca vic mnh ang lm, l mnh s hy sinh nhng s hy sinh y l v i, s hy sinh
ca ng s gip c i i 58 hon thnh nhim v, s hn ch s hy sinh ca ng i nu nh l ct s 3 khng
cn tn ti, s hy sinh ca ng s lm nn chin thng Him Lam, m mn cho chin thng in Bin Ph lch s.
3) Kt lun:
+ Ba giai on trn ca 1 hnh ng ch c lin quan hu c, tip ni nhau v b sung cho nhau.
+ Mun c hnh ng ch th ta phi c ng lc v ngun to nn ng lc l ch.
+ Mun c kt qu hnh ng ch tt th phi c mc ch v xc nh c mc ch hnh ng ng thi phi
lp k hoch bit mnh cn lm nhng g.
+ Hy bit chp nhn kh khn nh mt phn tt yu trn con ng n thnh cng.
+ Sau khi hnh ng th hy so snh kt qu mnh va t c vi mc tiu ban u mnh t ra rt ra kinh
nghim.
4) rn luyn hnh ng ch:
- Lun to cho mnh nhng l tng sng cao p, lun lc quan yu i v tham gia nhiu vo cc hot ng x
hi.
- Nn chi vi nhng ai bit lm g khi mnh khng bit lm g.
- Phi lun c m c v phi lun to ng lc thc hin c m.
- Phi lun nhn ln, suy ngh v hnh ng theo hng tch cc.
- Phi lun kin tr v vng bc trc kh khn.
-Hy coi ci kh v s tht bi l c hi ta i tip, kim tra li chnh mnh, lun nh rng tht bi l m thnh
cng.
Cu 26. So snh nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh, so snh cm gic v tri gic, so snh t duy v
tng tng.
Nhn thc l hot ng c trng ca con ngi trong qu trnh sng v hot ng. trong con ngi c th
nhn thc phn nh c hin thc xung quanh v i sng x hi. vic nhn thc th gii con ngi c th
t n nhng mc nhn thc khc nhau, m nhn thc cm tnh(gm cam giac va tri giac) l mc nhn thc
thp nht, cn nhn thc l tnh l mc nhn thc cao hn, phn nh nhng thuc tnh bn trong gm t duy v
tng tng. nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh c mi quan h cht ch vi nhau ng thi chng cng
c nhng im ging v khc nhau to nn tnh cht ring ca nhn thc
75
I) Ni dung
1) Khi nim
Cm gic l qu trnh tm l phn nh mt cch ring l tng thuc tnh ring l ca s vt hin tng khi
chng ang trc tip tc ng vo cc gic quan ca chng ta.
Tri gic l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh bn ngoi ca s vt hin tng ang
trc tip tc ng vo cc gic quan ca chng ta.
T duy l mt qu trnh tm l phn nh nhng thuc tnh quy lut bn cht, nhng mi lin h v quan h
bn trong c tnh quy lut ca s vt, hin tng trong hin thc khch m trc ta cha bit.
Tng tng l mt qu trnh tm l phn nh nhng ci cha tng c trong kinh nghim ca c nhn bng
cch xy dng nhng hnh nh mi trn c s nhng biu tng c.
2) So snh nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh
a) Ging nhau
C hai qu trnh nhn thc u phn nh hin thc khch quan c nhng hnh nh v chng.
Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh u l qu trnh tm l c m u , c din bin v kt
thc.
Bn cch s ging khc nhau chng cn c nhng im khc nhau:
Nhn thc cm tnh Nhn thc l tnh
V ngun gc - Ny sinh khi c hin thc khch
quan tc ng vo cc gic quan ti
ngng.
Vd: khi ti ni nh th nhng bn xa
khng nghe c. ( tn s cha ti
16hz) hay cc bn cm thy nhi tai
khi nghe nhng m thanh vi nhng
tn s ln nh: ting h ca micro,
ting ci t,
- Ny sinh khi gp tnh hung c vn
Vd: trong gi hc thy gio cho bn
gii bi pt: +bx+c=0. y l dng
bi tp m ta cha gii qua, t chng
ta phi phn tch, suy lun, tm ra
phng php gii ph hp.
=> nhn thc l tnh c ny sinh.
V ni dung phn
nh
- Ch phn nh nhng thuc tnh b
ngoi, trc quan c th, nhng mi lin
h quan h khng gian v thi gian.
- Vd: khi ta nhn mt chic in ta
ch bit v b ngoi ca n l ca hng
FPT, mu , nh gn,
- Phn nh nhng thuc tnh bn cht
nhng mi quan h c tnh quy lut.
- Vd: cng v d bn, nhn thc l tnh s
cho ta bit in thoi c chp hnh 2
Megapixel, nghe nhc, game, web,
Phng thc phn
nh
- Nhn thc phn nh trc tip bng
cc gic quan.
- Vd: khi ta nghe nhc mt bn nhc,
ta dng thnh gic nghe n v bit bn
nhc c hay khng .
- Nhn thc l tnh phn nh khi qut,
gin tip bng ngn ng, bng biu
tng,bng khai nim,
- Vd: cng v d , nhn thc l tnh
khng ch nghe thy m cn cm nhn tng
nt nhc, cm nhn c iu m nhc s
mun ni.
76
V kh nng phn
nh
- Ch phn nh c nhng s vt
hin tng c th tc ng trc tip vo
cc gic quan.
- Vd: khi ta nu ch, bit ch
ngt cha ta dng l i(vi giac) nm th
n.
- Phn nh nhng s vt hin tng
khng cn tc ng, thm ch l cha tc
ng.
- V d: cung vi du bn nhng khi
ni ch ang nng nm th th ta phi
thi ngui, nu khng se bi phong(co th
ban a tng bi hoc th y ai o bi trc
nn rut kinh nghim).
V kt qu phn
nh
- Nhn thc cm tnh cho ta nhng
hnh nh trc quan, c th .
- Vd: thng qua gic quan ta bit
chic in thoi ny mu en, hnh ch
nht,
- Nhn thc l tnh cho ta nhng khi
nim, nhng phn on, nhng ci chung,
ci bn cht v nhng hnh nh mi.
- Vd: cng v d , nhn thc l tnh cho
ta bit n l nokia 2690, chc nng , cu
to bn trong,
+ Mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh
Nhn thc cm tnh l c s, l ni cung cp nguyn liu cho nhn thc l tnh. L nin ni:
khng c cm gic th khng c qu trnh nhn thc no c.
Nhn thc thc l tnh phi da trn nhn thc cm tnh, gn cht vi nhn thc cm tnh, thng
bt u t nhn thc cm tnh. D nhn thc l tnh c tru tng v lhais qut n u th ni
dung ca n cng cha ng cc thnh phn ca nhn thc cm tnh.
Ngc li, nhn thc l tnh chi phi nhn thc cm tnh lm cho nhn thc cm tnh tinh vi,
nhy bn v chnh xc hn.
3) So snh cm gic v tri gic.
Cm gic v tri gic u nm trong nhn thc cm tnh nn chng c nhng im chung:
Chng u l qu trnh tm l, tc l u c ba giai on :m u, din bin, kt thc.
C cm gic v tri gic u ch phn nh b ngoi ca s vt hin tng ang trc tip tc ng
vo cc gic quan.
Nhng im khc nhau gia cm gic v tri gic:
Cm gic Tri gic
- Cm gic ch phn nh mt cch ring l tng
thuc tnh ca s vt hin tng.
- Vd: quan st chai nc, cm gic cho ta bit
chai nc mu gi?,hnh dng nh th no.
- Cm gic l mt hnh thc phn nh trnh
thp hn.
- Tri gic phn nh s vt hin tng mt cch
trn vn.
- Vd: cng quan st chai nc nhng tri gic s
cho ta bit l chai nc gi?
- Tri gic phn nh s vt hin tng theo mt
cu trc nht nh. Cu trc ny khng phi l
tng s cc cm gic m l mt hnh thc phn
77
- Cm gic ch cho ta nhng thuc tnh ri rc
khng gn kt vo bt c mt cu trc no.
- Vi du:
-
- Cm gic mang tnh th ng, c c kch thch
l c cm gic.
- Vd: ly kim chm vo da, ta s c cm gic
au,
nh trnh cao hn, hiu qu hn.
- Vi du:

- Tri gic l qu trnh tch cc gn lin vi hot
ng ca con ngi.Tri gic mang mt nhim
v nhn thc no .Tri gic l mt hnh ng
tch cc c s kt hp cht ch cc yu t cm
gic v vn ng.

+ Mi quan h gia cm gic v tri gic
Gia cm gic v tri gic c mi quan h cht ch vi nhau trong qu trnh nhn thc ca con ngi:
- Cm gic l c s, l nguyn liu cho qu trnh tri gic v ngc li, tri gic l s pht trin cao l mt
qu trnh nhn thc khc xa v cht so vi cm gic, gip cho cm gic c hiu qu hn.
- Vd: gio vin khng nn ni qu to hoc qu nh, ch vit trn bng phi r rng, to hc
sinh ngi cng c th nhn thy. nhng im lu , quan trng gio vin c th vit m hn, thay i
kiu ch vit to s ch cho hc sinh. Thng qua hot ng rn luyn cm gic cho hc sinh, lm
cho vng cm gic rng hn,
4) So snh t duy v tng tng
Ging nhau
Tng tng v t duy l 2 qu trnh thuc tnh nhn thc l tnh, tc l u phn nh nhng ci mi, nhng thuc
tnh bn cht, nhng mi lin h, quan h c tnh quy lut. c 2 qu trnh u xut hin khi gp tnh hung c vn
v hng vo gii quyt tnh hung c vn . C 2 u mang tnh khi qut, tnh gin tip, u c quan h mt
thit vi nhn thc cm tnh v ngn ng, u phi ly thc tin lm tiu chun kim tra tnh ng n.
Khc nhau:
T duy Tng tng
- Trc ht l tnh hung c vn nu bt - bt nh cao c gii quyt bng c ch
78
Khi quan st hnh trn cam giac
phan anh y ch l nhng ng
cong ng thng giao nhau.
C

n
g

l

n
h

n
h

n

n
h

n
g

t
r
i

g
i
a
c

c
h
o

t
a

b
i

y

l

n
h

n
g

c
o
n

c

nh khng cao th phi gii quyt nhim v

ch yu bng t duy
- VD: ti khng th trong cng mt thi im
ang Si Gn v ang H Ni, trn thc t
khng th xy ra trng hp ny. T duy khng
cho php
- T duy phn nh ci mi thng qua khi nim
suy l, phn on theo mt logic nht nh.
- V sn phm: sn phm ca t duy l nhng
khi nim suy l phn on theo mt logic nht
nh
- VD: t gic c bn cnh bng nhau vi ba gc
90
0
l hnh vung.
tng tng.
VD : nhng cng v d tng tng cho php
ta c th hai ni cng mt lc va Si Gn, va
H Ni.
- Tng tng phn nh ci mc bng cch xy
dng biu tng mi trn c s nhng biu tng
c.
VD: ta xoay ch N mt gc 90
0
ta s c c ch
khc Z t ch N ban u ta c hnh nh mi ch
Z.
- Sn phm ca tng tng l nhng biu tng
nhng l biu tng cp hai (biu tng ca biu
tng)
VD: ta nhn thy con s t v v nh ta v li n
nhng ta tng tng s t gn u ngc nhn
s, t hnh nh s t ta hnh thnh hnh nh mi
nhn s.

+ Mi quan h gia t duy v tng tng:
Gia t duy v tng tng c mi quan h mt thit vi nhau khng c qu trnh t duy no li tch ri
khi qu trnh tng tng. Ngc li khng c qu trnh tng tng no li khng cn s h tr ca t
duy. C th l t duy to ra ca tng tng. Cn nhng hnh nh c th do tng tng to ra cng
cha ng v bc l ni dung t tng ca t duy tru tng to ra. Nh tng tng m t duy c c
th ha bng cc hnh nh. Tng tng vch ra hng i cho t duy, thc y t duy trong vic tm kim,
khm ph ci mi.
VD: gi s hc sinh lm mt bi ton hnh hc. Trc ht ngi hc sinh phi nhn thc c yu cu
nhim v (bi ton) sau phi nh li cc nh l c lin quan, mi lin h gia ci cho v ci phi tm,
phi chng minh a ra nhng cch gii quyt c th c. Tip theo ngi hc sinh xem xt li nhng
phng hng gii quyt bi ton sau khi gii xong cn rt ra kinh nghim cch gii sau tng tng
sng to ra cch gii mi t cch gii c la chn nhng phng hng ti u.
III/ Tng kt:
rn luyn nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh ca mi c nhn cn tch cc tham gia vo cc loi hnh hot
ng. Trong hot ng, ty vo iu kin v yu cu ca hot ng, m con ngi c th rn luyn cc gic quan
cm nhn cng nh nng lc t duy, tng tng ca mnh.
- C nhn cn rn luyn cc gic quan gi gn chng khng b bnh tt chng hot ng c hiu qu nht. Nu
gic quan no b yu th kh nng ch cng gim st. Sc khe c nhn cng l mt yu t lin quan n cc
thuc tnh nhn thc. C nhn c sc khe tt l iu kin cho qu trnh nhn thc din ra tt hn.
- Ren luy n cac giac quan cua chung ta.
79
- Ren luy n thinh giac:
Khi b c 2, 3 tui, b cn nhn bit cc m thanh khc nhau v ti sao li c m thanh .M v b c
th chi tr bt mt on ting ng. V d, m bt mt b v ng ca. M hi: con bit l ting
g?, hoc m b ting rt nc, ting cho m si xo xo Nhng b thng minh, rn luyn nhiu s
c kh nng phn bit cc m thanh pht ra tcc loi nhc c khc nhau.
- Ren luy n khu giac:
Ren luy n khu giac cho be
Dng nh y l c quan cm gic kh rn luyn v kh pht trin nht ca b. Nhng tht thiu st v
sai lm nu b m b qua vic rn luyn c quan cm gic ny. Nhng mn n m nu trong bp, m c th
dy b mi thm ca hnh l, mi tu, mi tht rn, mi canh c M dy b mi thm ca hoa, mi hng
trm Trnh b phi ngi nhng mi nh mi rc, cm thiu, mi hi thi
Khi b ln hn cht na, m cng c th cho b chi tr ngi mi on vt. V d, on mi nc mm,
mi x du, mi ru Tr chi ny gip b thng minh v nhy cm vi cc mi khc nhau.
(tai liu tham khao tai trang masterkids.com.vn)
Con i v i ngi ln cn ren luy n kha nng lng nghe thay vi nghe nh thng thng.
- Trao di vn ngn ng tng kha nng t duy thng qua vic hoc thm ngoai ng ( anh, phap,), oc
nhiu sach bao tng vn t vng,.hay tre hy by ra nhng tnh hung kh x, a ra cc cu hi, buc
con phi ng no suy ngh. Chng hn by gi, cha con bn ang i trn ng, bn a ra gi nh chu b lc
v t cu hi xem n c th lm th no tm v nh an ton.
Cu 28. Anh ch nhn thc nh th no v nhu cu c nhn?nhn thc gip g cho anh ch trong cuc
sng v cng tc
Chng I. NHN THC V NHU CU C NHN
1.Nhu cu
Nhu cu l i hi tt yu m con ngi cm thy cn c tha mn tn ti v pht trin
2.Mt s quan im v nhu cu c nhn:
Theo Maslow nhu cu c phn loi thnh 5 cp bc, theo hnh kim t thp c xp theo th t t di ln
t thp n cao.
Mc thp:
Nhu cu sinh l
Nhu cu an ton
Mc cao:
Nhu cu x hi
80
Nhu cu tn trng
Nhu cu khng nh
Aristot cho rng con ngi c hai loi nhu cu chnh: th xc v linh hn, s phn loi ny mang tnh c l
ln nhng n nh hng n tn thi nay.
Boris M.Gkin chia nhu cu ra hai nhm: nhu cu tn ti v nhu cu t mc ch sng . Nhu cu tn ti gm:
nhu cu sinh l, nhu cu an ton v nhu cu tham d. Trong nhu cu t muc ch c 4 nhm: giu c v vt cht;
quyn lc v danh vng; kin thc v sng to; hon thin tinh thn.
Ty vo xu hng ca tng c nhn m mt trong bn nhu cu trn th hin mc .C th trong mt ngi
hin din c bn dng nhu cu nhng cc giai oan khc nhau trong i.
3.c im nhu cu
Nhu cu ca con ngi c nhng c im sau:
Nhu cu bao gi cng c i tng.Trong tm l con ngi, i tng cua nhu cu c nhn thc dn
dn. khi i tng cua nhu cu c nhn thc y , tt yu phi thc hin th lc nhu cu tr thnh ng c
thc y con ngi nhm ti i tng.
Vd: i cn thc n, khi ta lnh cn c o m.
iu ny c ngha l: thc n l i tng ca nhu cu n, o m l i tng ca nhu cu mc m.
Khi nhu cu gp c i tng l c bit lc nhu cu c i tng ha, lm cho nhu cu cha ni
dung rt ra t th gii xung quanh.
Mun hng con ngi vo mt hnh vi nht nh, phi nghin cu h thng nhu cu ca c nhn , gip
h thc c nhu cu ca h. To iu kin gp g gia cc nhu cu, i tng. Ni cch khc l phi tm i
tng ha nhu cu c nhn.
Ni dung ca nhu cu do nhng iu kin v phng thc tha mn n quy nh.
Vd: nh ta bit: tm th n l du. Nhng nh bc hc acuyn th nghim cho tm mi n n khoai m.
n khi tm trng thnh ng cho n n l du nhng n khng n m n khoai m.
Nh vy, nhng iu kin sng khc nhau v ch chm sc khc nhau m nhu cu ca chng cng khc
nhau.
Nhu cu c tnh chu k: l s lp i lp li ca mt s vic hay thi gian kt thc mt vng quay, mt
chu trnh.
Vd: hng ngy chng ta n ba ba chnh, v chu trnh c lp li ngy ny qua ngy khch. iu ny l
minh chng c th cho tnh chu k ca nhu cu, c th hn l nhu cu vt cht.
Nhu cu ca con ngi khc xa v cht so vi nhu cu ca con vt, nhu cu ca con ngi mang bn
cht x hi.
Vd: khi con vt i m thy thc n trc mt th ngay lp tc n s chy ti v tranh nhau n tha mn
nhu cu cp thit ca n, nhu cu ca con ngi th li khc, mt ngi no mc d ang rt i bng nhng
khi ng trc mt mm c trn tr th h phi quan st trc, sau v nhn mi ngi xung quanh mi v xin
81
php ri mi n. Nu khng c s cho php th h sn sng nhn i ch khng th nh mt lng t trng v
ming n c.
chnh l tnh x hi ca con ngi, khc vi tnh bn nng vn c ca con vt.
4. Cc loi nhu cu
Nhu cu ca con ngi rt phong ph v a dng c th phn thnh 4 nhm:
Nhu cu vt cht, nhu cu tinh thn, nhu cu lao ng v nhu cu giao tip.
Nhu cu vt cht gn lin vi s tn ti ca c th nh: n , , mc. y l nhng nhu cu c s v s
ng nht ca con ngi. Chnh n thc y hot ng lao ng v sng to ca con ngi, lm ra ca ci vt cht.
Nhu cu vt cht l nhu cu c bn c bn nht ca con ngi nu nhu cu ny khng c p ng th cc
nhu cu khc s kh th c c.
Nhu cu vt cht c pht trin cng s tin b x hi.
Nhu cu tinh thn, bao gm nhu cu hiu bit v nhu cu thm m.
Nhu cu vt cht thng gn lin vi nhu cu tinh thn,con ngi thng thch n ngon hn,mc p hn ,
tt hn l nhu cu v thm m.
Vd: nghe mt bi ht hay,xem mt bc tranh p th ta tha mn nhu cu thm m
Nhu cu thm m c th ni l mt ng lc quan trng gip ta sng to cc tc phm ngh thut ,gip cuc
sng con ngi tr nn hon thin hn cuc sng tr nn th v hn.
Nhu cu hiu bit l nhu cu m con ngi cn c kin thc v cuc sng xung quanh mnh nh t
nhin,kinh t chnh tr x hi
Vd: l sinh vin ang ngi trn ging ng i hc cng c ngha l bn ang p ng nhu cu hiu bit.
Nhu cu hiu bit l nhu cu rt quan trng khng th thiu duy tr cuc sng hng ngy v nu khng c
cht kin thc no v cuc sng th chng ta khng th no tn ti c.
Nhu cu tinh thn ny sinh trn c s nhu cu vt cht v c nhu cu vt cht nui dng. Nhu cu tinh
thn lm cho nhu cu vt cht bin dng cao (thng phc tp hn).
Nhu cu tinh thn khng ngng pht trin, vic tm cch tha mn nhu cu ny cng lm cho x hi pht
trin.
Nhu cu lao ng l i hi khch quan phi c tha mn v hot ng chn tay v hot ng tr c
nhm ci to t nhin,ci to x hi phc v con ngi.
Vd: ta lm mt th may hay l mt k s th nhu cu lao ng ca ta c thc hin.
Nh qu trnh lao ng v thng qua lao ng m t duy ca con ngi ngy cng hon thin v pht trin t
ngi nguyn thy cho n ngi hin i.
Tuy cng chung sng trong mt x hi nhng nhu cu lao ng ca mi ngi rt khc nhau, l kt qu
ca gio dc v t gio dc.
82
Nhu cu giao tip l nhu cu quan h gia ngi ny vi ngi khc :gia c nhn vi nhm,gia nhm ny
vi nhm khc.thng qua m nhn cch,cc mi quan h lin quan nhn cch hnh thnh v pht trin.Ngi lnh
o cn hiu r nhu cu ny v vn dng chng vo qu trnh qun l,cn phn bit hnh thc giao tip rng ri v
hnh thc la chn trong giao tip.Trong giao tip s biu l ra c ch mnh v ch yu ca con ngi.
Vd: ta cn trao i,tm s hay ni chuyn vi ngi thn bn b v mi ngi pht trin cc mi quan h
trong x hi l nhu cu giao tip.
Nu nhu cu lao ng gip con ngi ngy cng tin ha hn,pht trin hn th nhu cu giao tip s gip con
ngi m rng thm c kin thc pht trin cc mi quan h x hi th khng th thiu trong sinh hot hng
ngy.
Nu khng c nhu cu lao ng va nhu cu giao tip th con ngi s tr nn l,chm chp,khng tin b
iu ny lm con ngi cng ngy cng tr v vi thi k nguyn thy hn.
* Qa trnh hnh thnh, tha mn nhu cu:
Thng tri qua 3 giai on:
- Lc cha c tha mn th ho hc, mong c thc y con ngi hnh ng, tm ti ly li cn bng.
- Khi ang chim lnh i tng tha mn nhu cu th con ngi c trng thi sung sng, hnh phc.
- Khi nhu cu ly li c cn bng, nhu cu c tha mn cc bo ha th c tm trng chn
chng. Nhng nu c i tng mi th s kch thch nhu cu mi hnh thnh, nhu cu mi s ni ln,
hnh ng mi s xut hin.
* Mi quan h gia cc loi nhu cu:
Nhu cu vt cht gn lin vi s tn ti v pht trin ca c th sng,n thi thc con ngi phi lao ng v
sng to to ra ca ci vt cht phc v nhu cu vt cht ca c nhn.
p ng nhu cu ny, con ngi cn phi lao ng, sng to to ra ca ci vt cht nhm p ng v
tha mn nhu cu vt cht ngy cng cao ca con ngi.
c c nhu cu thm m, trc ht phi p ng nhu cu vt cht. Khi n, mc hay p ng
c nhng nhu cu c bn th con ngi mi c nhng nhu cu ln hn nh n ngon hn, mc p hn, cuc sng
d tha hn
Nhu cu thm m cng cn c nui dng, gio dc v tn to v gi tr ca ci p,gi tr ngh thut
Mun hnh thnh nhu cu hiu bit, chng ta phi tri qua mt qu trnh hc tp va tch ly kinh nghim t
thc tin cuc sng cng nh qu trinh thu nhn thng tin trn gh nh trngHc t nhng ci n gin nht:
hc n, hc ni, hc gi, hc m n: hc bit. hc lm, hc chung sng, hc khng nh mnh.
Thng xuyn rn luyn nng cao trnh hiu bit ca mnh nhm p ng nhu cu hiu bit ca bn
thn v th gii xung quanh.
hnh thnh nhu cu lao ng, chng ta cn gio dc v g tr lao ng. Hnh thnh trong mi c nhn v
tm quan trng ca lao ng i vi s tn ti, pht trin v th cht, nhn cchca mi ngi. Bi nu khng
c gio dc t nh th ln ln con ngi khng bit lao ng, tr thnh k v dng, n khng ngi ri m khng
bit lm vic g. V bit lm vic, ang lm vic l con ngi ang p ng nhu cu lao ng ca mnh.
83
i vi nhu cu giao tip,khi mt a tr ra i ta dy cho n li ni lm phng tin c bn nht giao
tip,qua m nhn cch c hnh thnh. Khi tr ln ln ta cho tr n trng hnh thnh dn cc mi quan h
x hi v p ng nhng nhu cu cn thit khc. Cn phi to mi trng giao tip mi c nhn c th p ng
c nhu cu ny
Nh vy, qua y ta thy cc loi nhu cu c mi quan h mt thit vi nhau. Nhu cu ny c tha mn l
c s ca nhu cu kia c tin hnh.
Chng II.NG DNG CA NHU CU C NHN TRONG CUC SNG V CNG TC
Thng qua l thuyt v nhu c c nhn, mi ngi trong chng ta c th rt ra nhiu iu th v v nhng
nhu cu, gi tr trong cuc sng, tm hiu nhng kh khn m sinh vin gp phi, cc phng thc cn thit gio
dc hiu qu. Qua , nhn bit c nhng nhu cu, mong mun v i hi ca bn thn minh. ng thi nhn
bit v gii quyt tt nhim v ca c nhn, t chc t ra.
Mi khi c p ng y cc nhu cu, con ngi s c ng lc phn u, pht huy mi tim nng
sng to. Do , hiu qu cng vic cng t kt qu cao. V khi mt nhu cu c tha mn th n khng cn l
yu t thc y na nhng mt nhu cu khc s ni ln thay th n.
phn tch l gii r hn v vn nhu cu c nhn ta c th i tm hiu n theo quan im ca Maslow v
ng dng ca n i vi c nhn, t chc
Maslow cho rng nhng nhu cu mc cao hn s khng xut hin tr khi nhng nhu cu cp thp
c p ng. v nhng nhu cu ny s ch ng, hi thc, gic d mt ngi hnh ng khi nhng nhu cu ny
cha t c. Chng ta c th kim chng d dng iu ny khi c th khng khe mnh, i kht hoc bnh tt,
lc y, cc nhu cu khc ch cn l th yu.
S phn i ca cng nhn, nhn vin khi ng lng khng nui sng h cng th hin vic p ng cc
yu cu c bn cn phi c thc hin u tin.
Khi c nhn c p ng cc nhu cu c bn h li mong mun c p ng v nhu cu an ton. Nhu cu
ny s tr thnh ng c hot ng trong cc trng hp khn cp, nguy khn n tnh mng nh chin tranh, thin
tai, gp th d, tr con thng hay biu l s thiu cm gic an ton.
Nhu cu an ton c khng nh nh thng qua cc mong mun v s n nh trong cuc sng, c sng
trong cc khu ph an ninh, sng trong x hi c php lut,
Nhu cu x hi ca con ngi c th hin qua qu trnh giao tip nh vic tm kim, kt bn, lp gia nh,
tham gia vo mt t chc hay cng dng no
p ng nhu cu th 3 ny, nhiu cng ty t chc cho cc nhn vin co cc bui cm tra ngoi tri,
cng chi cc tr chi tp th, nh trng p dng cc phng php lm vic theo nhm Cc kt qu cho thy:
cc hot ng chung, hot ng ngoi tri em li kt qu tt cho tinh thn v hiu sut cho cng vic c nng
cao.
S p ng nhu cu c tn trng c th khin cho mt a tr hc tp tch cc hn, mt ngi trng
thnh cm thy t do hn.
V nhu cu thnh t l mc tiu cao nht m gio dc hin i nhm n. Trong thng bo ca UNESCO,
vn hc tp c m t qua 4 tr ct ca gio dc: hc bit; hc lm; hc chung sng; hc khng
nh mnh.
84
Thng qua chng ta c th thy nhiu iu th v:
Mun km hm hay chn ng s pht trin ca mt ngi no , cch c bn nht l tn cng vo nhu cu
bc thp ca h.
Mun mt ngi pht trin mc cao phi p ng cc nhu cu bc thp ca h trc: ng lng tt,
ch i ng hp l, nh ca n nh,
Con ngi c nhn hay con ngi trong t chc ch yu hnh ng theo nhu cu. Chnh s tha mn nhu cu
lm h hi lng v khuyn khch h hnh ng. Nhu cu tr thnh ng lc quan trng v vic tc ng v nhu cu
c nhn s thay i c hnh vi ca con ngi.
Nhu cu c bn c th c p ng thng qua vic tr lng tt v cng bng, cung cp cc ba n tra
hoc n gia ca min ph hoc bo m cc ti khon phc li khc nh tin thng theo danh hiu thi ua, thng
cc chuyn tham quan, du lch, thng sng kin
Mi c nhn c nhng nhu cu v mong mun, hy vng khc nhau v tt c iu hnh thnh trong thc
tin hot ng ca h. V nhng i hi, mong mun s nh hng n cch m h x l trong cng tc mi.
iu cng c ngha l, nu mi trng khch nhau,h c cch ng x khc. Nu bn thn cc nh qun l to ra
mi trng khc bit , cng s c tc ng thc y thnh vin t chc ng x khc.
Nhng trong cuc sng thc t khng phi lc no nhu cu ca con ngi cng tun theo nhng nc thang
ca Maslow. V vy chng ta phi bit ng dng chng mt cch linh hot trong cuc sng v cng tc.
KT LUN
Mi c nhn c nhng i hi, mong mun khc nhau. Cn nhn bit c nhng nhu cu, mong mun ca
bn thn t m ta tm c hng tha mn nhu cu. Khi c nhu cu th con ngi s c ng lc phn u,
pht huy mi tim nng v sng to ca bn thn.
Phi tm c i tng m nhu cu hng n, t c th kim sot c h.
Nhu cu c nhiu i tng tha mn cng nh nhiu con ng tha mn, song chng ta nn tm i
tng m li li ch nht.
Con ngi khng bao gi tha mn c mi nhu cu nn chng ta cn xc nh thi im nhu cu ang
ni ln tr nn cp bch c nhng tc ng thch hp.
Khi nghin cu nhu cu c nhn, phi nghin cu iu kin x hi, kinh t, phong tc tp qun, tm sinh l,
t tm c nhu cu ca h l g.
Con ngi nu lin tip trong mt thi gian di khng p ng c y cc nhu cu c bn th h s c
nhng phn ng tiu cc.
Mun km hm hay chn ng s pht trin ca mt ngi no ,cch n gin nht l tn cng vo cc
nhu cu c bn ca h.
Khi mt ngi c khch l,v thng v thnh qu lao ng ca mnh,h sn sng lm vic hng say
hn,hiu qu hn.
Nh vy c k nng khuyn khch v ng vin nhn vin, nh qun l hoc lnh o cn nghin cu v
tm hiu c th nhu cu ca nhn vin mnh v c bin php hu hiu p ng nhng nhu cu . .
85
Nh qun l cn m bo iu kin, mi trng lm vic thun li, n nh v cng bng i vi nhn vin.
Nh qun l cn cung cp cc c hi pht trin nhng th mnh c nhn.
Qua ta thy c tm quan trng ca vic nm bt nhu cu c nhn ca mi nh qun l trong t chc ni
ring v cng nh i vi mi c nhn ni chung.
Cu 29. Nhn thc nh th no v tnh cch c nhn? Nhn thc gip ch g cho chng ta trong cuc sng
v cng tc?
I/ nh ngha tnh cch c nhn
Cc Mc tng ch r rng: Bn cht con ngi l tng ha cc quan h x hi. Thc t cuc sng cho thy:
Sng v hot ng trong x hi, con ngi vi t cch l mt c nhn, th hin thi ca mnh i vi th gii
xung quanh, vi mi ngi, vi cng vic v bn thn mnh. Con ngi thng biu hin r rt bn cht x hi ca
mnh qua tnh cch c nhn. Vy tnh cch c nhn l g?
Theo cc nh tm l hc, tnh cch l s kt hp c o cc c im tm l n nh ca con ngi,
nhng c im ny quy nh phng thc hnh vi in hnh ca ngi trong nhng iu kin v hon cnh sng
nht nh, th hin thi ca h i vi th gii xung quanh v chnh bn thn h.
II/ Cu trc ca tnh cch c nhn
Xt v mt cu trc, tnh cch c hai mt, l mt ni dung v mt hnh thc.
1.Mt ni dung ca tnh cch
Ni dung ca tnh cch l h thng thi ca c nhn bao gm cc mt sau y:
- Thi i vi tp th v x hi chnh l thc trch nhim ca c nhn i vi s n nh, pht trin
ca tp th, ca x hi. Thi ny c th l tnh yu thng, s tn trng hay s ght b, th hn, coi thng. Mc
cao nht ca thi i vi x hi chnh l thi i vi T quc, vi nhn dn, l tinh thn hy sinh v mi
ngi, v li ch chung ca cng ng, tp th.
- Thi ca con ngi i vi lao ng th hin tinh thn yu lao ng, lng tm trch nhim hoc v
trch nhim trong lao ng, tnh kin tr, sng to, cn c, c k lut, tn tm vi cng vic.
- Thi i vi mi ngi th hin nhng nt tnh cch nh: lng yu thng con ngi theo tinh thn
nhn o, qu trng con ngi, c tinh thn on kt, tng tr, tnh ci m, tnh chn thnh, tt bng, thi tn
trng mi ngi xung quanh Nhng nt ca tnh cch tri ngc vi nhng nt k trn l tnh v k ch bit mnh,
tnh nhn tm, lnh m, th l, tnh thm trm, kn o, thi kinh ngi.
- Thi i vi bn thn th hin nhng nt tnh cch nh: tnh khim tn, lng t trng, tinh thn t
ph bnh hoc rt r, e thn, hay mch lng, ch k c nhn (ch lo cho bn thn mnh, lun lun thy mnh l trng
tm ca s quan tm) v.v
- Thi i vi ti sn ni ln tnh cn thn hay cu th, hoang ph hay tit kim ca ngi i vi ca
ci d l ca mnh, ca ngi khc hay l ca x hi.
2. Mt hnh thc ca tnh cch
Hnh thc ca tnh cch l s biu hin ra bn ngoi ca tnh cch, l h thng hnh vi, c ch, cch ni
nng ca con ngi. y l s th hin c th ra bn ngoi ca h thng thi ni trn. H thng hnh vi, c ch,
86
cch ni nng rt a dng, chu s chi phi ca h thng thi . Ngi c tnh cch tt, nht qun th h thng thi
s tng ng vi h thng hnh vi, c ch, cch ni nng. Trong , thi l mt ni dung, mt ch o, cn
hnh vi, c ch, cch ni nng l hnh thc biu hin ca tnh cch, chng khng tch ri nhau, thng nht hu c
vi nhau.
V d: Bn A c tnh cch t cao. Xt v mt ni dung, bn A nh gi sai kh nng ca mnh. Xt v mt
hnh thc, bn A c hnh vi coi thng mi ngi xung quanh, gp mt mi ngi nhng khng cho hi, lun
coi mnh l trng tm ca mi vn , lun ngh mnh s thnh cng trong mi vic v khng bao gi quan tm
ti nhng li khuyn, gp ng n ca ngi khc m a ra nhng quyt nh c lp v hnh ng theo
suy ngh ca mnh.
3. Mi quan h gia ni dung va hinh thc cua tinh cach
Gia ni dung v hnh thc ca tnh cch c mi quan h bin chng, tc ng, chi phi ln nhau. Ni
dung no th hnh thc , hnh thc no th ni dung , tr mt vi trng hp c tnh ngy to nhm che y mt
no .
V d 1: Mt ngi c tnh cch sing nng s c thi yu lao ng v c nhng hnh vi rt tch cc, c trch
nhim i vi cng vic. Khi ta thy mt ngi xng xo trong cng vic, tm ti, sng to cng vic t
c kt qu cao nht th ta c th suy ra, ngi c thi yu lao ng.
V d 2: C nhng ngi ta thy h lm vic rt chm ch, tch cc nhng thc ra chng phi v h c thi
yu lao ng m v mt l do khc. Thng ngy, h vn rt li bing nhng v hm h mun li n
tng tt trong mt th trng, lnh o nn h buc phi c nhng hnh vi yu lao ng nh th.
III/ c trng ca tnh cch c nhn
1. S hnh thnh tnh cch
Tnh cch khng phi c di truyn, khng phi l bm sinh cng khng phi l mt thuc tnh bt bin
ca con ngi. Tnh cch c hnh thnh trong tin trnh sng, n ph thuc vo cch sng ca con ngi, phn
nh nhng iu kin sng v l hnh nh ca cuc sng con ngi. Tuy nhin con ngi khng phi l i tng th
ng, chu nhng tc ng ca nhng iu kin sng v hon cnh bn ngoi. Con ngi l ch th ca hot ng,
c hnh ng tng h, tch cc vi mi trng. Khng nhng mi trng bin i con ngi m con ngi cng
tch cc tc ng n mi trng, bin i mi trng, khc phc v ci to nhng hon cnh sng khng thun li.
Khng phi t bn thn mi trng m chnh l hot ng ca con ngi vi mi trng ng vai tr quyt nh
trong vic hnh thnh tnh cch ca h.
V d: Trong cu truyn M hin dy con, thng b khi trong nhng mi trng khc nhau s hnh thnh
nhng tnh cch khc nhau. Khi gn ngha a, n bt chc ngi ta cng bi, khc lc in o, hnh thnh
tnh cch hay than vn. Khi gn ch, n li hc ngi ta cch bun bn, hnh thnh nt tnh cch toan tnh,
mu m. V khi gn trng hc, n hc theo cc bn cp sch n trng, hnh thnh nt tnh cch ham hc
hi. Tuy nhin, khng phi mi trng thng b ang sng lm bin i tnh cch ca n m chnh n bin
i mi trng ca mnh (nh ca n) cho ging vi mi trng m n thy (ngha a, ch, trng hc)
hnh thnh nhng nt tnh cch ni trn.
2. Ci chung v ci ring trong tnh cch
Tnh cch l mt hin tng x hi - lch s. Do khng th c tnh cch chung chung cho mi tng lp,
giai cp, tch khi khng gian, thi gian sng. Song c nhn c tnh cch li l mt thnh vin ca x hi v lin
quan vi x hi bng cc quan h khc nhau.
Nhng iu kin kinh t, x hi, vn ho chung to nn cho tnh cch nhng nt chung. Ci chung trong
tnh cch l nhng nt chung cho mt nhm ngi. Nhng nt ny phn nh nhng iu kin chung trong cuc sng
87
ca nhm ngi y v biu hin nhiu hay t tng i din ca nhm y. Mi thi k lch s mi ch x hi,
mi giai cp c nhng nt tnh cch in hnh ring.
Nh vy l trong tnh cch ca mt con ngi c th c th tch ra nhng nt tnh cch chung ca c loi
ngi, ca dn tc, ca giai cp v nhng nt c bit c trng cho c nhn y. Chng thm quyn vo nhau to
thnh mt sc thi tm l thng nht, c o ca tnh cch.
V d: Trong mt nhm bn, mi thnh vin c nhng nt tnh cch ring:
o Bn A th nng ng, sng to nhng li rt bo th.
o Bn B rt nng ng, tnh tnh li ha nh, d gn.
o Bn C cng nng ng khng km, lun thn thin vi mi ngi nhng li rt d b kch ng.
Qua v d trn ta c th thy, cc bn A, B, C mi ngi mang mi nt tnh cch ring nhng cc bn y c
nt tnh cch chung l rt nng ng.
IV/ Mi quan h gia tnh cch c nhn vi cc thuc tnh tm l khc ca nhn cch
Ngi ta coi nhn cch l mt cu trc gm bn nhm thuc tnh tm l in hnh l: xu hng, nng lc,
tnh cch v kh cht. Cng ging nh mt vct lc c phng, chiu, cng v tnh cht ca n. Do vy, gia
tnh cch v cc thuc tnh tm l khc ca nhn cch c mi quan h rt mt thit, tc ng v nh hng ln nhau.
1. Mi quan h gia xu hng v tnh cch
Xu hng c nhn l mt h thng ng c v mc ch nh hng, thc y con ngi tch cc hot ng
nhm tha mn nhng nhu cu hay hng th, hoc vn ti mc tiu cao p m c nhn ly lm l sng ca mnh.
Xu hng l thnh phn ch o, l mt trong nhng mt quan trng nht ca tnh cch. Xu hng quy nh
tnh cch con ngi pht trin theo hng no. Khi con ngi t ra cho mnh mc ch, mc tiu no trong cuc
sng (xu hng) h s hng thi v hnh vi ca mnh (tnh cch) vo mc ch, mc tiu . Tnh cch ca con
ngi n nh v vng vng (con ngi c bn lnh) khi xu hng c hnh thnh v n nh. Bn cnh , th
gii quan, nim tin, l tng v mi trng xung quanh cng quy nh nn ni dung o c trong thi , gip c
nhn nh hng ng n trong cuc sng v quy nh nguyn tc ca hnh vi khin con ngi tr nn vng vng
trong mi tnh hung.
Th gii quan l h thng cc quan im v t nhin, x hi v bn thn, nh hng v iu khin mi
hot ng thc tin ca con ngi. Th gii quan khoa hc l th gii quan c xy dng trn nn tng ca ch
ngha Mc Lnin. Th gii quan mang tnh khoa hc, tnh nht qun cao.
Nim tin l ci kt tinh cc quan im, tri thc, rung cm, ch c con ngi th nghim trong hot
ng sng ca mnh, tr thnh chn l bn vng trong mi c nhn. Nim tin to cho con ngi ngh lc, ch
hnh ng ph hp vi quan im chp nhn.
L tng l mt mc tiu cao p, mt hnh nh mu mc, tng i hon chnh do c nhn t xy dng
nn, c sc li cun con ngi vn ti n. L tng va c tnh hin thc, va c tnh lng mn. L tng l biu
hin tp trung nht ca xu hng tnh cch, n c chc nng xc nh mc tiu, chiu hng pht trin ca c nhn;
l ng lc thc y, iu khin ton b hot ng ca con ngi, trc tip chi phi s hnh thnh v pht trin c
nhn.
Mi trng xung quanh l tp hp nhng mi trng ni c nhn l thnh vin. l mi trng t nhin,
mi trng x hi, mi trng chnh tr, gio dc, vn ha, tn gio N c nh hng khng t th nhiu n vic
hnh thnh tnh cch c nhn. Bi v mt c nhn khng th no sng tch bit vi mi trng xung quanh mnh.
88
Song, tnh cch c nhn cng c nh hng ngc li xu hng. Tnh cch s gp phn nh hng cho vic
hnh thnh xu hng. N l cn c th yu c nhn da vo ra h thng ng c, mc ch hnh ng cho
mnh. Xu hng phi ph hp, c tnh kh thi so vi tnh cch th mi l mt xu hng ng n.
V d 1: Ngi ngoan o Pht s tin vo nhng iu duy tm, h tin c s tn ti ca c Pht, ca B Tt. H
tin vo thuyt lun hi (Khi cht, thn xc hy hoi tan r, ch c linh hn tn ti. Mi sinh vt, sau khi cht,
linh hn s chuyn ha t mt thn xc ny sang mt thn xc khc. Ngay c loi vt v loi cy c cng vy.
Tuy nhin l mt phn ng nghch li, l mt s bo ng t nhin ca mi hnh ng. Mi hnh ng u c
nhng phn ng di li cho hnh ng gy ra. Nu khi sng to nghip c th khi cht phi chu lun hi ti sinh
vo thn phn k chu kh au v phi tr ci nghip xu y. Nu khi sng to nghip lnh, th khi cht s lun
hi u thai vo thn xc mi c i sng sung sng tt lnh hn. Ni tm li tt c nhng g m bn thn
ang phi tri qua hin ti chnh l kt qu ca nhng nghip g m kip trc bn thn lm. V tt c
nhng g m hin ti bn thn hnh ng th s l ci nghip c to lp trong hin ti c nghip bo
tng lai tc l s bo ng ca vic mnh lm). Do , nhng tn Pht gio s c gng sng tt, lm nhiu
iu thin kip sau c c cuc sng sung sng hn. Chnh mi trng Pht gio dy con ngi cch
sng, cch hnh x. N nh hng n s hnh thnh tnh cch c nhn tnh cch lng thin, thng
ngi.
V d 2: Nhng ngi c tnh cch mnh m, gan d, dng cm th s c xu hng lm vic trong nhng ngnh
ngh i hi mt cht phiu lu, mo him nh cng an, lc lng an ninh, thm him Ngc li, ta cng
nhn thy, ngi c xu hng thch lm vic trong cc lnh vc trn thng rn cho mnh tnh cch mnh m,
gan d, dng cm.
V d 3: Mt ngi c tnh cch c c, nhn tm, ch k th s khng thch hp vi nhng ngnh ngh c tnh
x hi, tnh nhn vn, cao thng nh bc s, nh hot ng x hi, thnh vin cc t chc y t cng ng
Nu h c xu hng lm vic trong cc ngnh ngh ni trn th l mt xu hng sai lch, bt kh thi.
2. Mi quan h gia nng lc v tnh cch
Nng lc l t hp nhng thuc tnh c o ca c nhn ph hp vi nhng yu cu c trng ca mt hot
ng nht nh, nhm bo m vic hon thnh c kt qu tt trong lnh vc hot ng y.
Nng lc khng ch quan h vi xu hng ca c nhn m cn c lin quan n tnh cch. Nhng nt tnh cch
tt ca con ngi c nh hng rt ln n s hnh thnh nng lc. Mt ngi c nng lc i vi mt hot ng
no m li ng thi c nhng nt tnh cch tt th h s t kt qu cao trong hot ng. Nhng ngi t c nng
lc li cng cn phi kin tr lm vic. Niu tn ni: Thin ti l s kin tr ca tr tu, khng phi thin ti th
mnh li cng phi kin nhn.
Thi i vi cng vic c vai tr v cng quan trng trong vic hnh thnh nng lc. Ngi Vit Nam ta
thng ni: C cng mi st c ngy nn kim l mun ni v s kin tr s dn n thnh cng. Mt nt tnh
cch rt quan trng pht trin nng lc l yu cu cao i vi bn thn, khng ch quan, t mn, lun lun
phi nghim khc vi bn thn.
V d: Mt ngi thiu nghim tc trong cng vic thng i i vi li bing, thiu k lut, thiu quyt on
v hay ha hn nhng ri mi chuyn vn khng u vo u. Ngi nh th kh m tin b v nng lc chc
chn s khng pht trin hon chnh (nu khng mun ni l tt hu). Ngc li, tnh cch mnh m, quyt
on, hc th quyt hc n cng, lm th phi lm cho xong, th d cha t c thnh tu ln th ngi
y cng c nh gi cao v nng lc v t cht.
3. Mi quan h gia kh cht v tnh cch
Kh cht l thuc tnh tm l phc tp ca c nhn, biu hin cng , tc , nhp ca cc hot ng tm
l th hin sc thi, hnh vi, c ch, cch ni nng ca c nhn.
89
Tnh cch khc vi kh cht. Kh cht l thuc tnh tm l bm sinh cn tnh cch l hnh thnh t kinh nghim
sng c gio dc. Mt khc, kh cht chnh l mt c ng ca tnh cch. N th hin sc thi hot ng tm l ca
c nhn v cng , tc , nhp to nn bc tranh hnh vi ca c nhn , lm m nt tnh c th ca nhn
cch. N cng c nh hng n s d dng hay kh khn ca vic hnh thnh v pht trin nt tnh cch ny hay
khc ca c nhn. Tuy nhin, kh cht khng quy nh con ng pht trin ca cc c im c trng ca tnh
cch mt cch mt chiu v hn na mt cch nh mnh. Bn thn kh cht c ci t di nh hng ca tnh
cch. Nhng ni dung bn trong ca tnh cch khi biu hin ra bn ngoi thng mang sc thi ca loi kh cht ny
hay loi kh cht khc gp phn to nn tnh c o, ring bit trong tnh cch mi ngi.
V d 1: Cng mt tnh cch yu lao ng, ngi c kh cht ny s lao ng si ni, ho hng, cung nhit;
ngi c kh cht u t s lao ng thm lng, t tn, tng tng trc kh khn lng trc hu qu
V d 2: Ngi c kh cht u t s rt kh hnh thnh tnh cch mnh m, gan d, dng cm. Ngc li,
ngi c kh cht hng hi s rt d hnh thnh tnh cch lc quan, vui v, d dm, ci m, nhit tnh.
V d 3: Ngi c kh cht u t nu c rn luyn nhiu thng qua giao tip, tham gia cc hot ng c tnh
cht ng, hnh thnh c tnh cch lc quan, vui v, t tin th bn thn kh cht ca h s c th c ci t
thnh kh cht bnh thn v v lu dn c th s hnh thnh kh cht hng hi.
V/ Cc kiu tnh cch c nhn
Qua vic tm hiu v cu trc ca tnh cch ta bit gia ni dung v hnh thc ca tnh cch c mi quan
h vi nhau rt phc tp. Cc hnh vi, c ch, li ni ca c nhn c biu hin rt a dng v phong ph nhng
suy cho cng chng u c hnh thnh, chi phi bi thi . Thng th hnh thc phn nh ng ni dung. Hai
mt ny thng nht vi nhau. Tuy nhin trong thc t, hai mt ny khng phi lc no cng thng nht vi nhau. C
nhng ngi dng hnh vi, c ch, li ni che y cho thi thc ca mnh, chng hn: Ngoi th xn xt ni
ci, trong th nham him git ngi khng dao, Ming nam m bng b dao gm hoc l Khu pht tm x
Da vo mi quan h gia ni dung v hnh thc ca tnh cch c nhn, chng ta c th chia lm 4 kiu
ngi nh sau:
Kiu 1: Ni dung tt - hnh thc tt
y l loi ngi ton din, va c bn cht tt, thi tt, va c hnh vi, c ch, cch n ni cng tt. Nhng
ngi ny thng c trnh , c hiu bit, c kinh nghim sng v th h c c hi c s tn nhim ca mi
ngi v c qun chng tin tng. Khi bn cnh c nhng c nhn ny th nh qun tr c th yn tm.
Kiu 2: Ni dung tt - hnh thc cha tt
y l nhng c nhn c thi bn trong tt nhng th hin ra bn ngoi cha tt. H c bn cht tt nhng
cha tng tri nn thiu kinh nghim sng. Do h khng bit cch bc l mnh ra cho ng nhng thi tt
bn trong. H vng v trong giao tip, trong quan h nn i khi b hiu lm l ngi khng tt. Nu nh qun tr
tinh tng, nhn thu ni tm bn trong ca h th ch cn hun luyn, gio dc mt cht v cch biu hin ra bn
ngoi, nh qun tr s c mt nhn vin kiu 1 tt c v ni dung ln hnh thc biu hin.
Kiu 3: Ni dung xu - hnh thc tt
y l nhng c nhn c thi bn trong xu nhng th hin ra bn ngoi hnh vi, c ch, cch ni nng li
tt. H thng l nhng ngi c hi, th on, thiu trung thc, dy dn kinh nghim sng, bit cch che giu
mnh bng nhng biu hin ra bn ngoi ph hp vi chun mc x hi, chun mc nhm. H lc li, hiu i,
nhng bn cht khng tt. H thng dng nhng hnh vi, c ch, li ni nnh ht, tng bc ngi khc nhm
mc ch trc li cho ring mnh. Loi ngi ny ht sc nguy him v vy cn phi cnh gic, nhn ra chn
tng ca h. Nhng c nhn ny nu nh qun tr tin nhm th hu qu s kh lng.
90
Kiu 4: Ni dung xu - hnh thc cng xu
y l loi ngi xu ton din, xu c bn cht, thi , m hnh vi, c ch, cch ni nng cng xu. Tuy nhin
loi ngi ny li khng ng s v chng ta bit h xu nn t tin h, do vy hu qu xy ra thng t nghim
trng.
Tm li, trong qun l, ngi lnh o nht thit phi quan tm ti cc tnh cch ca tng c nhn thnh
vin. iu ny khng nhng ch giao cng vic m cn nhm kt hp cc tnh cch khc nhau trong tp th.
Ngi lnh o cng c th thng qua gio dc, hun luyn hn ch nhng nt tnh cch tiu cc ca mt c
nhn.
VI/ Kt lun rt ra
- Nm c bn cht tm l bn trong ca mt ngi gip ta d on c hnh vi ng x ca ngi y trong mt
tnh hung c th no d tnh cch ng x ca mnh cho ph hp.
- Cn to ra mt mi trng sng tt p vch ra ng hng cho s hnh thnh v pht trin tnh cch, nng
cao vai tr ca gio dc un nn nhng sai lch trong tnh cch c nhn.
- Phi la chn, t chc v hng dn cc hot ng m bo tnh gio dc v tnh hiu qu cho c nhn hnh
thnh nhng nt tnh cch tt.
- Cn xy dng mt th gii quan, nim tin, l tng, mi trng sng tt p hnh thnh mt tnh cch tt.
- Phi tn trng tnh cch c nhn, tn trng hnh vi ng x ca ngi khc, trnh thi bo th, p t.
- Gip nh qun l hiu c tnh cch ngi di quyn, trnh c nhng sai lm trong qun l con ngi, b tr
con ngi ty theo tnh cch c nhn vo nhng cng vic ph hp pht huy ht nhng mt mnh ca h. ng
thi gii quyt tt cc mi quan h lnh o nhn vin, nhn vin nhn vin
Cu 30: Anh, ch nhn thc nh th no v kh cht c nhn. Nhn thc gip ch g cho anh ch trong cuc
sng v cng tc.
Tnh hung: Bn yu say m mt ngi no , nhng mt hm, bn pht hin ra ngi n vi bn ch bng s
la di. Anh ta (c ta) xem bn nh mt con ngc ng ngn v chuyn tnh yu ca bn nh mt tr a. Lc ny,
bn mt tt c, mt tnh yu, mt hy vng mt nim tin v c th nhiu hn th na. Vy bn s lm g?
Bn v cng au kh, tuyt vng, mt l tr dn n t t.
n bn anh ta v van xin: anh i! Anh ng ri b em, anh l s sng ca em.
Thy chung ch i, ri c ngy anh cng s quay v.
Nhanh chng quen mt ngi khac lp vo khong trng ang thiu vng.
Xem y nh mt chuyn bnh thng thi, thua keo ny ta by keo khc.
Vn lc quan yu i. bit u sau ny ta s tim c ngi khc tt hn anh ta v yu ta tht lng hn.
Ch mt tnh hung thi m a n rt nhiu cch hnh ng khc nhau. Ngi th chn cch lm ny, ngi
quyt nh cch lm khc. Vy yu t no lm cho mi c nhn c nhng s la chn khc nhau nh vy? cu tr
li l: kh cht c nhn.
91
Trong cc c im tm l phn bit ngi ny vi ngi khc th kh cht c tm quan trng nht. T xa ngi
ta nhn thy c nhng khc bit c nhn r rt trong nhng c im bn ngoi ca hnh vi. V d nh c ngi
th nhanh nhn, hot bt, ci m, d thch nghi c ngi th li chm chp, khp kn kh thch nghi; c ngi th
bnh thn, ung dung; c ngi th li lun tt bt, vi vng
Vy, kh cht l g?
1. nh ngha v kh cht.
Kh cht l thuc tnh tm l phc tp ca c nhn, biu hin cng , tc , nhp ca cc hot ng tm l
th hin sc thi, hnh vi, c ch, cnh ni nng ca c nhn.
Nhng c im ca kh cht ch thun ty l cc biu hin bn ngoi ca hnh vi v ta khng th nh gi v
mt o c ca con ngi thng qua cc c im ny c. Kh cht ch phn nh sc thi hot ng tm l ca
con ngi v mt cng , tc , nhp ca nhng ng tc, c ch...
Kh cht khng nh trc gi tr o c v gi tr x hi ca c nhn. Ngi c kh cht khc nhau c th c
chung mt gi tr o c. Hoc nhng ngi c kh cht nh nhau th li c nhng gi tr o c v x hi rt
ging nhau.
Kh cht khng nh trc nhng nt tnh cch m ch c quan h chc ch vi tnh cch.
Kh cht khng nh trc trnh ca nng lc.
Nh vy, khng mt thuc tnh no ca nhn cch li do kh cht tin nh. Nhng s th hin ca tt cc thuc
tnh ca nhn cch iu b ph thuc vo kh cht trong nhng mc nht nh.
2. Mt vi nt v lch s nghin cu kh cht
a. Hypocrat: (460_356TCN)_ danh y Hy Lp cho rng trong c th con ngoif c 4 cht nc vi nhng
c im khc nhau: mu, cht nhn, mt vng, mt en. S pha trn ca bn cht dch trong c th ngi theo mt
t l nht nh. Theo ng:
_Mu chim t l tri tnh kh linh hot.
_Cht nhn t l tri tnh kh im tnh.
_Mt vng chim t l tri tnh kh si ni.
_Mt en chim t l tri tnh kh u t.
Khoa hc pht trin gt b kin cho rng kh cht ph thuc vo quan h v t l ca cc cht dch
trong c th. Tuy nhin, cch chia 4 kiu kh cht trn l kh chnh xc v mt tm l, nn cch chia ny vn cn gi
c gi tr cho n by gi.
Hin nay, thuyt thn kinh hc ca Pplop_ nh sinh l hc khm ph ra hai qu trnh thn kinh c bn
l: hng phn v c ch. Kh cht c 3 thuc tnh c bn: cng , tnh cn bng v tnh linh hot. S kt hp c
o ca 3 thuc tnh c bn ny s to ra 4 kiu thn kinh cp cao c bn, tng ng vi mi kiu thn kinh c bn
cho ta mt kiu kh cht c bn:
_Mnh, cn bng, linh hot hot bt, hng hi.
_Mnh, cn bng, khng linh hot bnh thn (lnh).
92
_Mnh, khng cn bng, nng ny hng phn mnh hn c ch.
_Yu (c ch chim u th) u t
3. Mt s c im v cc loi kh cht
a) Kiu linh hot (mnh, cn bng, linh hot)
Cu to thn kinh: c ch cao, hng phn cao. Nhp thn kinh nhanh, nhng khng cn bng gia c
ch( bun) v hng phn (vui), thay i nhanh, tht thng.
Biu hin bn ngoi: ni to, ni nhiu, ni mnh, hnh ng mnh m, hay cu gt, hay biu l cm xc ra ngoi;
ci m, v vp, bo dn, ch ng, rt nhit tnh vi mi ngi.
u im: nhn thc mi s vic rt nhanh. V vn tnh cm th yu ght r rang. Kh nng thch nghi vi mi
trng cao.
Nhit tnh, thng thn, bc trc, quyt on, dm ngh dm lm, dm chu trch nhim. thng l nhng ngi i
u trong cc hot ng chung. c bit, c kh nng li cun ngi khc.
Nhc im: vi vng, hp tp, nng ny, khng c kh nng t kim ch, li bo th, hiu thng, khng
kin tr khi ri vo hon cnh kh khn s thng khng t ch c bn thn. Suy ngh nng cn, khng chu c
cc hot ng n iu ko di.
Ph hp vi nhng cng vic cha nhiu mu thun v mi m.
b) Kiu trm (mnh, cn bng, khng linh hot)
Hng phn, c ch mc bnh thng. Phn ng, nhp thn kinh rt chm, khng linh hot.
Kiu ngi t ni, ni chc. hnh vi chm chp, khng bc l cm xc ra bn ngoi, hi kh khan. L ngi kh
gn, kh lm quen cng rt kh bit tm trng ca h. Mi quan h rt hp v h khng thch quan h rng. Kh
thch nghi vi mi trng sng.
u im: chc chn, cn thn, im m, lm vic c k hoch, bit cn nhc trc khi hnh ng, lm ch c
tnh hung v v cng kin nh.
Nhc im: kh nng tip thu ci mi rt chm, kh nguyn tc, cng nhc, i khi my mc, suy ngh, cn
nhc qu k lm mt thi c khng cn thit.
Hiu qu cng vic ph thuc vo thi gian gn b vi cng vic , cng lu cng hiu qu. Ph hp vi cc
cng vic c tnh cht n iu.
c) Kiu nng (mnh, khng cn bng)
Phn ng, nhp thn kinh mnh, mm do. Tnh cn bng gia c ch v hng phn cao. c bit ni nhiu,
nhanh. Hot ng cng nhanh nhn, hot bt. Quan h th vui v, d gn, c ti ngoi giao nn quan h rt rng.
u im: T duy, nhn thc nhanh, lm sang kin, nhiu mu mo. C kh nng thch nghi vi mi trng,
hon cnh. y l loi ngi rt linh hot trong i sng. Lc quan, yu i, nhanh nhn, c ti ngoi giao v c kh
nng t chc.
93
Nhc im: vi vng, lp trng khng vng, rt hay ch quan. Lm vic nhanh nhng cht lng khng cao.
V vn tnh cm: d pht sinh tnh cm nhng a phn khng bn lu, d thay i.
Ph hp vi cng vic c s thay i thng xuyn, hiu qu cng vic ph thuc vo hng th i vi cng
vic . Cng phi lm nhiu vic mt lc cng tt. ph hp vi cng vic ngoi giao hay Maketting
d) Kiu u t ( thn kinh suy yu)
Hng phn ln c ch iu thp nhng c ch vn tri hn. C h thn kinh nhy cm, nhp phn ng thn
kinh chm, t ni, ting ni th nh nhng, yu t. Hnh ng thiu tnh bo dn, rt rt r, nht nht. Nhn thc
chm, chc, c nng khiu ring. Khng thch m ng, khng thch s n o. Thin v sng ni tm, khng thch
quan h rng.
u im: rt chu o, t lm mt long ngi khc. C tnh t gic cao, kin tr trong cng vic, lm vic rt cn
thn, chu o.V vn tnh cm th kn o, su sc, chung thy.
Nhc im: rt kh thch nghi vi mi trng hon cnh mi, s s thay i. Hay lo ngh, d b tn thng, hay
chu s tc ng ca mi trng, khng chu c sc p ca cng vic. L ngi chm chp, khng nng ng, rt
r, yu ui, th ng, th , dng dng vi cng vic.
Kt lun:
1) Nhn thc ng kh cht c nhn v hiu r v kh cht ca nhng ngi xung quanh ta s gip t rt nhiu
cho ta trong cuc sng v cng tc.
V d: mt ngi qun l c ti s khng bao gi sp xp cho hai nhn vin cp di ca mnh c kiu tnh kh linh
hot lm chung mt nhm. V ngi c kiu tnh kh linh hot thng d ni nng, khng t kim ch c bn
thn,li bo th, hiu thng nn khi cho hai ngi ny lm vic chung th chc chn s c chin tranh xy ra.
Sng trong cc phng tr sinh vin, c bit l cc bn n, mu thun rt nhiu; nu ai cng nng ny, bo th,
hiu thng th phng tr chc chn khng bn lu.
Cha m cng nn hiu r kh cht ca con mnh, hng con mnh hc vo cc trng, cc ngnh ph hp (c
bit l nm 12 chun b thi i hc). Nu con mnh c kiu kh cht u t, l ngi t ni, rt r, nht nht, phn
ng thn kinh chm m c bt con mnh phi thi vo trng Lut hay khoa Bo ch, th d c u, c theo hc th
sau ny vn khng thnh cng
Rt nhiu v d trong cuc sng ny cho ta thy r nhn thc ng kh cht c nhn s gip ch rt nhiu cho ta
trong cuc sng v cng tc.
2) Kh cht ch thun ty l cc biu hin bn ngoi ca hnh vi m ta khng th nh gi v mt o c ca
con ngi thng qua cc c im ny c.
Khng th a ra kt lun l mt ngi nng ng, nhit tnh, ni nng lu lot, ni nhng li hay p l nhng
ngi tt. Cn nhng ngi t ni, sng khp kn, ni tm li l ngi nham him, mu m c.
M khi a ra kt lun, ta phi c ci nhn khch quan; kt lun phi da trn mt qu trnh quan st, tm hiu
v mt ngi trn rt nhiu kha cnh, trong cng c kh cht. Khng th nhn mt m bt hnh dong ngay c.
3) Rt him ngi no ch c mt kiu kh cht, m a s l s tng hp ca 2 hoc nhiu hn, trong s c
mt kiu ni bt.
94
4) Kh cht ca c nhn c c s sinh l l kiu hot ng thn kinh cp cao nhng kh cht mang bn cht x
hi; c th thay i trong nhng iu kin rn luyn v gio dc.
V vy, c th gii thch c s xut hin ca nhn vt Ch Pho_sut ngy say ru, rch mt n v, ph lng ph
xm l do x hi thi nt v bt cng nhi nn ln mt Ch Pho nh vy.
Cn rn luyn cc kiu kh cht nh th no?
V kh cht mang bn cht x hi nn c th thay i trong nhng iu kin rn luyn v gio dc. c bit l i
vi tr nh. Bt k mt a tre no d c kh cht hiu ng, nhanh nhn hay yu ui, nht nht cng u c th
tr thnh ngi c ch cho x hi nu nh a tr c quan tm, gio dc, rn luyn ng n v c phn
cng cng vic mt cch hp l.
i vi tr hiu ng, chng ta cn giao cho tr nhng cng vic si ni, mnh m, khn trng. Tr s
hon thnh tt nu c s km cp, ng vin kp thi. cn mun tr sa tnh hiu ng ca mnh th cha m nn
chn v cng tr chi nhng tr chi trng thi tnh. Nhng tr chi nh xp hnh, nn t sts nh hng s
ch ca b. Nn cho tr chi nhng tr chi i hi nhiu thi gian, s tp trung sc lc v tr tu nh nh c
t c nhng kt qu tt, tr s t iu tit bn thn, khng qu vi vng, dn dn rn c tnh kin tr, nhn
ni. Nu c ph huynh c ng, khuyn khch, dn dn tr s khc phc c tnh hiu ng.
Ngc li, i vi nhng b c tnh nht nht, chm chp, lm g hay i u cha m nn chn nhng loi
chi trng thi ng hay cc tr chi cn phi chi cng nhm bn gip b ha ng v linh hot hn. To
ra nhng tnh hung giao tip, khuyn khch tr x l tnh hung.
Tr nht nht, do d hay s xu h, s nguy him, cha m nn c v tr tham gia vo cc mn th thao nh
bi li, bong bn Tr c gng phn ng nhanh. T , rn luyn tnh hot bt, khn trng cho tr.
Cn to lp cc mi trng ph hp vi kh cht c nhn c nhn pht trin ton din hn, pht huy mt u im
ca kh cht v hn ch nhc im.
Cu 31. Trong cuc sng mi ngi lun t ra cho mnh mt mc tiu nht nh t ti. Tuy nhin, ngi ta c
th t c mc tiu ny khng? Nu t th t ti mc no? iu ny hon ton ph thuc vo nng lc ca mi
ngi. c bit trong x hi hin nay th nng lc c nh hng quyt nh ti s thnh cng ca mi c nhn. Do
nhn thc v nng lc c nhn tr thnh vn ct li ng c quan tm.
1.Khi nim nng lc
Nng lc l t hp nhng thuc tnh c o ca c nhn ph hp vi nhng yu cu c trng ca mt
hot ng nht nh, nhm m bo vic hon thnh c kt qu tt trong lnh vc hot ng y.
2.c im ca nng lc
Nng lc khng phi l mt thuc tnh tm l xut sc no m n l t hp nhng thuc tnh c nhn ph
hp vi nhng yu cu c trng ca mt hot ng nht nh nhm m bo cho hot ng din ra c kt
qu tt, nhng thuc tnh bao gm c nhng c im tm l nh t duy, tr tu, k nng, k xo,..v nhng c
im sinh l nh h thn kinh. Nhng iu ny khng ng ngha l n bao gm ton b thuc tnh c nhn m ch
c nhng thuc tnh ph hp vi yu cu ca hot ng v trc tip gp phn lm cho hot ng c kt qu cao.
V d nh ngi hot ng trong lnh vc m nhc cn s pht m tt v s pht trin ca c quan thnh gic; ngi
ha s cn s pht trin ca th gic, tr nh khng gianTheo nh tm l hc Lin X AG. Gvaliop th nng lc
bao gm ba nhm thuc tnh l thuc tnh ch o, thuc tnh c s lm ch da v thuc tnh h tr lm nn.
Nng lc va l tin , va l kt qu ca hot ng. Nng lc va l iu kin cho hot ng t kt qu
nhng ng thi nng lc cng pht trin ngay trong chnh hot ng y. Trong a s hot ng c mt thc t l
95
bt k ngi bnh thng no cng c th tip thu mt s kin thc, k nng. Song trong nhng iu kin bn ngoi
nh nhau th nhng ngi khc nhau c th tip thu nhng kin thc, k nng nhng mc vi nhng tc ,
nhp khc nhau. C thc t trn l do nng lc ca mi ngi khc nhau. Ngoi ra trong mt s lnh vc hot
ng ch nhng ngi c kh nng nht nh mi c th t c kt qu.
Nng lc ca mi c nhn cng ng thi gn vi trnh pht trin ca x hi. Nng lc l sn phm ca
lch s. S phn cng v chuyn mn ha lao ng dn n s phn ha v chuyn mn ha nng lc ngi. Mt
khc mi khi nn vn minh nhn loi dnh c nhng thnh tu mi th li xut hin con ngi nhng nng lc
mi v nhng nng lc c trc y by gi mi cha ng mt ni dung mi. V d: Gn vi s pht trin ca
thi i ngy nay,nhu cu v nng lc v tin hc l khng th thiu. Hay sau nhng thnh tu ca hai cuc cch
mng khoa hc k thut th nhng loi my my mc dn thay th lao ng chn tay ca con ngi, nhng n
cng t ra vn l chng ta phi c nng lc iu khin chng.
Nng lc khc vi nng khiu. Nng khiu l nng khiu l tp hp nhng t cht bm sinh, nt c trng v tnh
cht c th lm tin bm sinh cho nng lc. Nng khiu c th pht trin thnh nng lc cng c th khng. Ch
thng qua qu trnh hot ng, hc tp, rn luyn th nng khiu mi c th tr thnh nng lc. Ngha l khng phi
tr no c nng khiu cng l thin ti. Mt em c nng khiu i vi hot ng no khng nht thit s tr thnh
ti nng trong lnh vc y v ngc li. V d: Thin ti m nhc Mda, t nh nng khiu v m nhc ca ng
c cha ng nhn ra v ng c s dy bo ca cha ng, cha ng lun dnh nhng iu tt nht cho ng v
bng s n lc ca chnh ng tao nn thin ti m nhc Mda.
3. Cc mc ca nng lc
Da vo tc tin hnh v cht lng sn phm hot ng, ngi ta phn bit ba mc pht trin ca
nng lc: nng lc, thin ti, ti nng.
Nng lc l mt mc nht nh ca kh nng con ngi, biu th kh nng hon thnh c kt qu mt hot ng
no (tc v cht lng hot ng mc trung bnh, nhiu ngi c th t ti).
Ti nng l mc nng lc cao hn, biu th s hon thnh mt cch sng to mt hot ng no , c c
trng bi s t c nhng thnh tch ln, t ngi c th snh c. Ti nng l ton b nhng nng lc cho php
con ngi thu c nhng sn phm hot ng c c im l c o v mi m, c s hon chnh cao v c
ngha x hi ln. c im ca ti nng l trnh sng to cao khi thc hin mt hot ng no . Hot ng sng
to nhm sn sinh ra mt ci g c tnh cht mi m m trc y cha h c. Hot ng sng to khng hng
con ngi vo vic thch ng vi nhng ch nh x hi, vi nhng lgic... c hnh thnh m hng con ngi
vo s ci to ci c, to ra ci mi. Thc t Vit Nam v trn th gii c nhiu ti nng m tt c mi ngi
bit n v khm phc ti nng ca h nh Ng Bo Chu, Bill Gate, L Quang Limtrong L Quang Lim l
mt ti nng tr c vua. Lim l mt vn ng vin mn c vua ca Vit Nam, t nhiu huy chng v danh hiu
trong cc k thi u quc t. Trong bng xp hng hin ti ca FIDE, Lim l k th c h s Elo cao nht Vit Nam,
l k th tr s 1 th gii.
Thin ti l mc cao nht ca nng lc, biu th s hon thnh mt cch hon chnh nht, cao nht, kit xut
nht, c mt khng hai trong mt lnh vc hot ng no , to ra mt thi i mi trong lnh vc hot ng ca
mnh. Hot ng sng to ca thin ti bao gi cng bt buc phi c ngha tch cc ngha x hi. Nhng minh
chng m ta thy r qua thin ti m nhc Mda, ch tch H Ch Minh v i ca dn tc Vit Nam, Einstein
Einstein l mt v d rt in hnh v thin ti. ng c coi l mt trong nhng nh khoa hc c nh hng nht
ca mi thi i.
4 . Phn loi nng lc
+ Da vo hot ng nng lc c chia lm 2 loi :
Tm l hc chia nng lc thnh cc dng khc nhau nh nng lc chung v nng lc chuyn mn.
96
Nng lc chung l nng lc cn thit cho nhiu ngnh hot ng khc nhau nh nng lc phn xt t duy lao ng,
nng lc khi qut ho, nng lc lt tp, nng lc giao tip, nng lc hc tpNgi hot ng trong cc nghnh
ca lnh vc kinh doanh, ngnh gio dc hay bt c ngnh ngh no khc trong x hi u cn c nng lc hc tp,
l mt nng lc khng th thiu ch s nng cao kin thc, pht trin mt cch hon thin, nhanh chng v kp
thi nng lc bn thn ph hp vi s tin b v pht trin x hi.
Nng lc chuyn bit (nng lc chuyn mn) l s kt hp c o cc thuc tnh chuyn bit p ng yu cu ca
mt lnh vc hot ng chuyn mn v l iu kin cho hot ng ny t kt qu tt. Nng lc chuyn mn l nng
lc c trng trong lnh vc nht nh ca x hi nh nng lc t chc , nng lc m nhc, nng lc th vn, nng
lc kinh doanh, hi ho, ton hc, nng lc s phm V d nh ngi hot ng trong lnh vc m nhc cn nng
lc m nhc, s pht m tt v s pht trin ca c quan thnh gic; ngi lm trong lnh vc m thut, ngi ha s
cn nng lc hi ha, s pht trin ca th gic, tr nh khng gian
Nng lc chung v nng lc chuyn mn c quan h qua li hu c vi nhau. Nng lc chung l c s ca nng
lc chuyn lun, nu chng cng pht trin th cng d thnh t c nng lc chuyn mn. Ngc li s pht trin
ca nng lc chuyn mn trong nhng iu kin nht nh li c nh hng i vi s pht trin ca nng lc
chung. Trong thc t mi hot ng c kt qu v hiu qu cao th mi ngi u phi c nng lc chung pht trin
trnh cn thit v c mt vi nng lc chuyn mn tng ng vi lnh vc cng vic ca mnh.
+ Ngoi ra cn c th chia nng lc thnh nng lc l lun v nng lc thc tin hoc nng lc t nhin v
nng lc x hi....
5. Cc yu t nh hng nng lc
5.1. T cht
T cht l nhng c im ring ca c nhn v gii phu sinh l bm sinh ca no b, ca h thn kinh, ca c
quan phn tch, c quan vn ng to ra s khc bit gia con ngi vi nhau.
Ngi ta sinh ra khng phi c sn nng lc i vi mt s hot ng no m mi ch c t cht nht nh.
Nh C.Mc vit con ngi trc tip l mt thc th t nhin ph cho sc mnh t nhin, mt sc sng, nhng sc
mnh tn ti di dng t cht. Nng lc l s pht trin t cht thng qua hot ng, n l tin cho s
pht trin nng lc. T cht c nh hng ti tc , chiu hng v nh cao pht trin nng lc nhng
khng quyt nh s pht trin ca nng lc.
Khoa hc xc nhn rng di truyn l mt yu t, l mt iu kin pht trin con ngi nhng nng lc khng
phi l mt chc nng ca di truyn. Cng nh t cht, bn thn di truyn khng quy nh trc s pht trin ca
nng lc.
V d trong cng mt kiu thn kinh yu, ngi ny hnh thnh nng lc k thut, ngi khc hnh thnh nng lc
vn hc Nh nng lc m nhc khng l thuc tnh bm sinh ca c th m l kt qu ca ton b s pht trin
nhn cch thng qua hot ng tch cc trong lnh vc m nhc ca ch th.
5.2. Gio dc
Gio dc l hin tng x hi, l qu trnh tc ng c mc ch, c k hoch, t gic, ch ng n con ngi, a
n s hnh thnh v pht trin tm l, thc, nhn cch.
Nhng nng lc c bn ca con ngi khng phi l bm sinh, m n cn phi c gio dc pht trin v bi
dng con ngi. Nng lc ca mt ngi phi hp trong mi hot ng l nh kh nng t iu khin, t qun
l, t iu chnh li c nhn c hnh thnh trong qu trnh sng v gio dc ca mi ngi.
Hot ng hc tp l hot ng c vai tr cc k quan trng bin t cht thnh nng lc. Gio dc rt ngn c
qu trnh hnh thnh v pht trin nng lc, v gio dc cung cp cho con ngi h thng tri thc, k nng, k xo
cn thit cho cuc sng, qua nng lc con ngi c hnh thnh v pht trin nhanh chng, kp thi.
97
5.3. Mi trng
Nng lc con ngi c hnh thnh v pht trin trong mi trng t nhin v mi trng x hi. Nng lc chu s
tc ng, quy nh ca iu kin lch s - x hi trong mi trng sng. T cht l iu kin t nhin, tim nng
hnh thnh nng lc nhng mi trng mi ng vai tr quyt nh n s hnh thnh v pht trin nng lc. S tc
ng ca mi trng trong vic hnh thnh v pht trin nng lc th hin s tc ng qua li gia c nhn vi cc
yu t mi trng v quan trng nht l gia nhng c nhn vi nhau.
Nng lc c biu hin v hnh thnh trong hot ng v chnh trong qu trnh hot ng con ngi mi nh gi
c chnh xc nng lc, mi nhn thc y yu cu ca hot ng i hi c nhn phi p ng. Qua con
ngi c c hi i chiu gia nhng c im c bn thn vi yu cu ca hot ng, ca mi trng. Do vy,
c th coi hot ng l ngun gc, l iu kin c bn hnh thnh nng lc. Tng ng vi iu chng ta
khnh th c mt nh khoa hc c trnh nng lc cao m cuc i li khng gn lin vi mt hot ng m h
tinh thng. Hot ng ca con ngi cng phong ph th nng lc cng c iu kin biu hin v pht trin. M
mt hot ng bt k no cng din ra trong mt iu kin x hi nht nh nn khi tm hiu v nng lc ta khng
c b qua vai tr ca yu t iu kin, hon cnh x h, mi trng.
Mi trng t nhin v x hi c vai tr rt quan trng trong vic hnh thnh v pht trin nng lc c nhn. Mi
trng x hi bao gm: mi trng chnh tr, kinh t, vn hai vi tr em mi trng gia nh, nh trng, bn
b, hng xm, nhng phng tin thng tin i chng c tc ng trc tip v mnh m n s pht trin nng lc
c nhn. Gio dc ca nh trng, gia nh v x hi nu c t chc ng n, c c s khoa hc cng s gp
phn ng k vo vic hnh thnh nng lc cho tr.
5.4. Tri thc, k nng, k xo
Nng lc cn c hiu theo mt cch khc, nng lc l tnh cht tm sinh l ca con ngi chi phi qu trnh tip
thu kin thc, k nng v k xo ti thiu l ci m ngi c th dng khi hot ng. . Mun c nng lc phi c
tri thc, k nng, k xo thch hp. C tri thc, k nng, k xo trong lnh vc no l iu kin cn thit c
nng lc trong lnh vc ny.
Tri thc l nhng g bit, c hiu bit trong mt lnh vc c th hay ton b, trong tng th.
K nng l s vn dng bc u nhng kin thc thu lm vo thc t tin hnh mt hot ng no .K xo
l lai hnh ng c t ng ha mt cch c thc, tc l c hnh thnh ch yu do luyn tp. l s iu
luyn, s thnh thc trong hnh ng.
K xo l mt lot hnh ng t ng ha c luyn tp. k xo th hin s thnh tho trong cng vic.
Tri thc, k nng, k xo l mt yu t quan trng to nn ti nng ca con ngi, gip cho con ngi t hiu qu
cao trong hnh ng, hot ng. Bt c ngnh ngh no trong x hi hin nay, bt c mt hot ng no, mt nh
lnh o hay nh qun tr no cng cn phi c tri thc, k nng, k xo giao tip v s hiu bit su sc nhng vn
tm l trong giao tip.
Trong iu kin bn ngoi nh nhau nhng ngi khc nhau c th tip thu cc kin thc k nng v k xo vi
nhp khc nhau c ngi tip thu nhanh, c ngi phi mt nhiu thi gian v sc lc mi tip thu c, ngi
ny c th t c trnh iu luyn cao cn ngi khc ch t c trnh trung bnh nht nh tuy ht sc c
gng. Thc t cuc sng c mt s hnh thc hot ng nh ngh thut, khoa hc, th thao ... Nhng hnh thc m
ch nhng ngi c mt s nng lc nht inh mi c th t kt qu.
5.5. Xu hng
Xu hng c nhn l mt h thng cc ng c v mc ch nh hng, thc y con ngi tch cc hot ng
nhm tha mn nhng nhu cu hay hng th, hoc vn ti mc tiu cao p m c nhn mnh ly lm l sng. V
phng tin thc hin mc tiu ca nh hng l nng lc chnh . chnh nng lc gip cho mc tiu ca xu
98
hng c c th ha v chnh trong qu trnh thc hin mc tiu ca xu hng cng gip cho nng lc ca chng
ta pht trin.
5.6. Tnh cch
Nng lc khng ch quan h vi xu hng ca c nhn m cn c lin quan n tnh cch. Nhng nt tnh cch tt
ca con ngi c nh hng rt ln n s hnh thnh nng lc. Mt ngi c nng lc i vi mt hot ng no
m li ng thi c nhng nt tnh cch tt nh kin tr, bn b, khim tn, trung thc th h s t kt qu cao
trong hot ng. Nhng ngi t c nng lc li cng cn phi kin tr lm vic. Niu tn ni: Thin ti l s kin
tr ca tr tu, khng phi thin ti th mnh li cng phi kin nhn.
Thi i vi cng vic c vai tr v cng quan trng trong vic hnh thnh nng lc. Ngi Vit Nam ta thng
ni: C cng mi st c ngy nn kim l mun ni v s kin tr s dn n thnh cng. Mt nt tnh cch rt
quan trng pht trin nng lc l yu cu cao i vi bn thn, khng ch quan, t mn, lun lun phi
nghim khc vi bn thn.
Tm li, c nhiu yu t tc ng trong vic hnh thnh v pht trin nng lc c nhn. khng phi
l s tc ng n phng, mt chiu m gia nng lc v cc yu t k trn c s tng h, b sung, h tr
nhau. Bn cnh , gia cc yu t cng c s phi hp v t ch ln nhau. V vy, mun hnh thnh mt nng
lc tt, ta khng ch quan tm ti cc yu t tc ng m cn phi nm r mi quan h gia chng c th
pht huy ht tnh tch cc ca chng.
5. Kt lun
nm c c bn cc du hiu khi nghin cu bn cht ca nng lc ta cn phi xem xt trn mt s kha cnh
sau:
Nng lc l s khc bit tm l ca c nhn ngi ny khc ngi kia, nu mt s vic th hin r tnh cht m ai
cng nh ai th khng th ni v nng lc.
Nng lc ch l nhng khc bit c lin quan n hiu qu vic thc hin mt hot ng no ch khng phi bt
k nhng s khc nhau c bit chung chung no.
Nng lc ch l nhng khc bit c lin quan n hiu qu vic thc hin mt hot ng no ch khng phi bt
k nhng s khc nhau c bit chung chung no.
Nng lc con ngi bao gi cng c mm mng bm sinh tu thuc vo s t chc ca h thng thn kinh trung
ng, nhng n ch c pht trin trong qu trnh hot ng pht trin ca con ngi, trong x hi c bao nhiu
hnh thc hot ng ca con ngi th cng c by nhiu loi nng lc.
Khi nh gi nng lc ca mt con ngi, khng ch da vo kt qu cng vic m cn phi da vo nhiu yu t
nh: cch thc hon thnh cng vic; tnh c lp v tnh c o khi hon thnh cng vic; tnh sng to, tnh khoa
hc ca phng php thc hin, hiu sut thc hin, thi gian hon thnh, mc kt qu cng vic
Nng lc ca con ngi gn lin vi s thch ngi . V vy s hng th i vi mt loi cng vic no y
thng ni ln ngi y c nng lc v mt hot ng . Nng lc khng ch thc hin trong nhng hot ng lao
ng tr c m ngay c trong hot ng lao ng chn tay.
Nng lc c nhn ch c th c hnh thnh v pht trin trong s hot ng lao ng, s rn luyn, bi dng ca
c nhn v khuyn khch ca x hi. Yu t bm sinh, di truyn ch l mt phn nh. Quan im cho rng nng lc
ch l s hu bm sinh, nh mnh ca mt ngi no theo thuyt ngun gc sinh hc thun ty v duy nht l
sai lm. Mi chng ta cn nhn thc c nng lc ca mnh v rn luyn, hc hi, pht huy tnh ch ng, sng
toren luyn v pht trin nng lc bn thn.
99
Trong qun l vic pht hin c nng lc ca mt ngi, sp xp ng ngi, ng vic v ng theo nng lc,
to iu kin cho ngi pht huy nng lc ca ngi trong hot ng sn xut, hot ng x hi, c ch i
ng, khen thng ng vin, khuyn khch l mt cng vic cc k quan trng v c ngha.
Tm li, nng lc c nhn chu nh hng bi cc yu t t cht, gio dc, mi trng, hot ng, tri thc, k nng,
k xo, tnh cchcc yu t c tc ng qua li ln nhau v tc ng n s hnh thnh v pht trin nng lc c
nhn. Chng cn rn luyn, bi dng, lun lun hc hi, nng cao tri thc, k nng, k xo, tm kim cho mnh
nhng c hi, iu kin pht trin nng lc. c bit trong thi k x hi khng ngng thay i v pht trin th
vai tr ca nng lc l v cng quan trng v cn thit tn ti v thnh cng.
Cu 32: Anh(ch) nhn thc nh th no v xu hng c nhn. Nhn thc gip g cho anh ch trong cng
vic v cuc sng?
I. Li m u :
+ Xu hng l s hng ti mt mc tiu, mt i tng no , xu hng l h thng ng c thc y quy
nh tnh la chn ca cc thi v tnh tch cc ca ca con ngi.
Mi hot ng ca mi c nhn trong cng ng x hi bao gi cng hng v mt mc tiu no .
- V d:
+ Mc tiu ca mt ngi lm kinh doanh l kim c nhiu li nhun.
+ Mc tiu ca mt sinh vin l lnh hi, tip thu nhiu kin thc sau ny ra trng c th xin
c vic lm tt, kim tin nui bn thn, gip gia nh v x hi
S hng ti ny c phn nh trong tm l ca mi con ngi nh l xu hng c nhn: xu hng ny xc
nh mc tiu m mi c nhn t ra, xc nh nhng mun ca con ngi.
Cc ng c, li ch m con ngi tun theo. Xu hng thc y con ngi tch cc hot ng v th hin
nhng thi nht nh vi th gii xung quanh.
V y xu hng ca nhn la gi ?.
II. Khai nim xu hng ca nhn.
+ Xu hng c nhn l mt h thng ng c v mc ch nh hng, th y con ngi tch cc hot
ng nhm tha mn nhng nhu cu hay hng th hoc vn ti mc tiu cao p m c nhn ly lm l
sng ca mnh.
X hi loi ngi cng pht trin v tin b th xu hng c nhn cng ng thi pht trin ngy cng cao v
a dng, phong ph.
- V d: thi k trc y kinh t - x hi cha pht trin, i sng gp nhiu kh khn th xu hng ca
mi c nhn l lm sao c n, mc.C khi v ming cm manh o m con ngi ta khng cn n
danh d v mt i nhng kh nng, b qua lng t trngNhng khi x hi pht trin, kinh t vng chc
th ci n, ci mc khng cn l vn vi h na.Lc xu hng ca c nhn li i hi phi n ngon,
mc p, c ngi khc tn trng v th hin bn thn mnh
III. Biu hin ca xu hng c nhn.
1. Nhu cu:
a. Khi nim:
Nhu cu l s i hi tt yu m con ngi cm thy cn c tha mn tn ti v pht trin.
b. c im:
100
Nhu cu lun c i tng: n, , mc
Ni dung ca nhu cu do nhng iu kin v phng thc ca n quy nh.
C tnh chu k: n 3 ba trong m t nga y
Nhu cu mang bn cht x hi.
Nhu cu ca con ngi rt phong ph v a dng.
o C th chia nhu cu thnh cc nhm sau y:
Nhu cu vt cht: gn lin vi s tn ti ca c th nh: nhu cu n, , mc n thc y hot ng lao
ng v sng to ca con ngi, lm ra ca ci, vt cht.
Nhu cu tinh thn: bao gm nhu cu hiu bit v thm m. Vi du nh hoc tp, tim hiu khoa hoc, thi
trang,...
Nhu cu lao ng: L nhu cu i hi khch quan phi c tha mn v hot ng chn tay v tr c nhm
ci to t nhin, x hi phc v con ngi.
Nhu cu giao tip: L nhu cu quan h gia ngi ny v ngi khc, gia c nhn vi nhm, gia nhm
ny vi nhm khc. Qua hnh thnh v pht trin nhn cch, cc mi lin h nhn cch.
c. p dng vo hot ng thc tin :
Trong cuc sng, bn thn phi xc nh c mnh cn nhng nhu cu g v phng thc t nhu cu
nh th no.
Trong cng vic th bn thn mnh phi tm hiu v bit c nhu cu ca ngi khc l thuc loi no, vt
cht, tin bc hay tnh cm thch nghi lm vic mt cch c hiu qu.
2. Hng th
a. Khi nim:
+ Hng th l thi c bit ca c nhn i vi i tng no va c ngha i vi cuc sng, va
c kh nng mang li khoi cm cho c nhn trong qu trnh hot ng.
- V d: Khi em i xin vic lm, cng vic u tin ca em l ti mt c quan hnh chnh, cng vic kh
khan, cng nhc, mi trng lm vic g b to cho em s nhm chn v sau em xin vo mt Cng ty
Qung co, mi trng lm vic rt thoi mi v d chu, em c th pht huy tnh sng to ca
em. T , to ra cho em mt hng th vi cng vic mnh ang lm, trong qu trnh lm vic n mang li
cho em rt nhiu nim vui
b. Phn loi.
+ Cn c vo ni dung i tng, ni dung hot ng:
Hng th vt cht : L loi hng th biu hin thnh nguyn vng nh mun c ch y , tin nghi, n
ngon, mc p
Hng th nhn thc: Ta c th hiu hng th di nhiu hnh thc hc tp nh hng th vt l hc, trit
hc, tm l hc
Hng th lao ng ngh nghip: L hng th vi mt nghnh ngh c th nh hng th ngh s phm,
ngh bc s
Hng th x hi chnh tr: hng th trong mt lnh vc hot ng chnh tr no .
101
Hng th m thut: Hng th v ci hay, ci p nh vn hc, phim nh, m nhc...
+ Cn c vo khi lng ca hng th.
Hng th rng: bao qut nhiu lnh vc, nhiu mt nhng thng l khng c su.
Hng th hp: hng th vi tng mt, tng nghnh ngh, lnh vc c th
Trong cuc sng, c nhn i hi c c hng th rng- hp. V ch c hng th hp m khng c hng
th rng th nhn cch ca h s khng ton din, song ch c hng th rng khng thi th s pht
trin nhn cch c nhn s hi ht thiu s su sc.
+ Cn c vo hiu qu ca hng th:
Hng th th ng: la loai hng thu tinh quan dng lai hng thu ngm nhin, chim ngng i tng gy
nn hng thu, khng th hin mt tich cc nhn thc su hn i tng, lam chu i tng va hoat ng
sang tao trong linh vc minh hp thu.
Hng th tch cc: khng chi chim ngng i tng gy nn hng thu, ma lao vao hoat ng v i muc
ich chim linh c i tng. No la m t trong nhng ngun kich thich s phat trin nhn cach, hinh
thanh ky nng, ky xao, ngun gc cua s sang tao.
+ Cn c vo tnh bn vng:
Hng th bn vng: thng gn lin vi nng lc cao v s nhn thc su sc ngha v v thin hng ca
mnh.
Hng th khng bn vng: hng th bt ngun t nhn thc hi ht i tng hng th.
+ Cn c vo chiu su ca hng th:
Hng th su sc: thng th hin thi thn trng, c trch nhim vi hot ng, cng vic. Mong mun
i su vo i tng nhn thc, i su nm vng n mc hon ho i tng ca mnh.
Hng th hi ht bn ngoi: y l nhng ngi qua loa i khi trong qu trnh nhn thc, trong thc tin
h l nhng ngi nh d nng ni.
+ Cn c vo chiu hng ca hng th:
Hng th trc tip: l hng th i vi bn thn qu trnh hot ng, hng th vi qu trnh nhn thc, qu
trnh lao ng v hot ng sng to.
Hng th gin tip: l loi hng th vi kt qu qu hot ng.
c. Biu hin ca hng th.
O Mc I:
Ch th ch dng li vic nhn thc i tng.
Cha c xc cm, tnh cm vi i tng.
Cha tin hnh hot ng chim lnh i tng.
O Mc II:
i tng hng th thc y ch th hot ng.
+ Hng th biu hin ni dung ca n nh: hng th hc tp, mua hng,
102
+ Hng th biu hin chiu rng, chiu su ca n: nhng ngi c hng th i vi nhiu i tng khc
nhau thng c cuc sng hi ht b ngoi v ngc li.
d. Vai tr ca hng th.
O i vi hot ng ni chung:
Trong qu trnh hot ng ca con ngi, cng vi nhu cu, hng th kch thch hot ng lm cho con
ngi say m hot ng. em li hiu qu cao trong hot ng ca mnh.
Khi co hng thu v i mt cai gi thi ca nhn se hoat ng tich cc chim linh i tng thoa man nhu
cu trong cuc sng luc o xu t hin nhu cu mi cao hn.
Cng vic nao co hng thu cao hn thi ngi thc hin no m t cach d dang, hiu qua cao hn
O i vi hot ng nhn thc:
L ng lc gip con ngi tin hnh hot ng nhn thc t hiu qu, to ra ng c quan trng ca hot
ng.
Lm tch cc ha qu trnh tm l ( tri gic, tr nh, tu duy, tng tng,)
O i vi nng lc:
Khi chng ta c lm vic ph hp vi hng th, th d phi vt qua mun vn kh khn, ngi ta vn
cm thy thoi mi, lm cho nng lc trong lnh vc hot ng y d dng hnh thnh, pht trin. Bi vy,
hng th l yu t quyt nh n vic hnh thnh v pht trin nng lc c nhn.
Hng thu va nng lc co quan h bin chng v i nhau, cai na y lam tin cho cai kia va ngc lai, tai
nng se bi se bi thui cht nu hng thu khng thc s su sc, y u, noi chung hng thu khng c nui
dng lu dai nu khng co nng lc cn thit thoa man hng thu.
e. p dng vo hot ng thc tin :
Hng th c vai tr quan trng i vi mi c nhn trong cuc sng v cng vic. Do vy cn phi to ra
nhiu hng th vi nhiu i tng.
= Vy lm cch no to ra hng th ???
Hng th xut pht t 2 mt : Ch quan v Khch quan
+ V mt ch quan:
+ Bn thn mnh phi xc nh c mc tiu cho mnh, bao gm mc tiu ngn hn v di hn, mc tiu gn
v mc tiu trong tng lai.
+ Phi lp k hoch c th cho bn thn thc hin nhng mc tiu ra.
+ Khi i vo thc hin phi c ch lng quyt tm thc hin mc tiu, k hoch lp sn.
+ V mt khch quan :
+ Trong qu trnh lm vic, thi i tng se mang lai cho ban thn nhng xuc cam va tinh cam c bit. c
bit l trong qun l, ngi qun l nn thay i cch thc qun l trnh s kh khan, nhm chn. T
s to ra cho c nhn nhng hng th.
3. L tng
Khi hoi ngi yu li tng cua ba n la?. Nhiu ngi chi mt va i giy suy nghi la co th gom nht tt ca
nhng phm cht tt ep nht va mong c mt cha ng trai nng ng, tai gioi hay mt c gai xinh x n, di u
103
hin,cho du cuc i ho co tim g p c ngi o hay khng cung khng sao. Con nu t cu hoi ly
tng sng cua ba n la gi? thi thc s chung ta cn thi gian suy ngm trai nghim!
Vy ly tng la gi va vai tro cua no nh th nao?
a. Khai nim
+ L tng l mt mc tiu cao p, mt hnh nh mu mc tng i hon chnh c sc li cun con ngi
vn ti.
- V d: Em l mt sinh vin hnh chnh nn l tng ca em l tr thnh mt ngi cn b, cng chc mu
mc trong tng lai sau khi em ra trng s vn ti.
b. Phn loi.
+ L tng in r (xa ri thc t): L nhng l tng khng da trn c s thc tin, xa ri th gii khch
quan v khng bao gi t c.
+ L tng thc t: L l tng da vo nhng c s thc tin v da vo s n lc th c nhn c th vn
ti c. L tng c c Chn tm v Tr tu.
Theo cuc kho st thc hin ti trng i hc Yale vo nm 1953. C 3% trong tng s sinh vin sp tt
nghip ra trng vit ra c mc tiu ca h. Nhng sinh vin ny bit mnh mun c cng vic nh th
no, mun kim bao nhiu tin, h khao kht thnh cng sau ny. Cn 97% sinh vin cn li cho rng
chuyn g n s n. V 20 nm sau, vo nm 1973. tng s thu nhp ca 3% sinh vin xc nh c
mc tiu bng tng thu nhp ca 97% sinh vin khng xc nh c mc tiu ca mnh.
c. p dng thc tin.
Cn phi xc nh mc tiu cng sm cng tt v lp k hoch thc hin mc tiu . Xc nh l tng
sng cho mnh trong cng vic v cuc sng.
L tng gip con ngi tp trung v pht huy cc ngun lc, kh nng cho hot ng sng c ch.
Trnh c s phn tn, lng ph cc kh nng, ngun lc v t c mc tiu mt cch hiu qua.
= Bi vy, ngay t by gi, khi ang cn tr, chng ta cn phi xc nh mc tiu, l tng sau ny cho bn
thn mnh.
- C th ly mt s dn chng t nhng ngi ni ting nh:
+ Bill Clinton, cu tng thng M, con ca mt ga ph ngho xac nh mc tiu khi cn l mt a tr.
+ Tiger Wood l mt vn ng vin nh golf s mt th gii khi mi 24 tui, anh xc nh mc tiu khi mi
ln 8 tui
4. Th gii quan.
a. Khai nim
+ Th gii quan l h thng cc quan im v t nhin, x hi v bn thn, xc nh phng chm hnh ng
ca con ngi. th gii quan khoa hc l th gii quan c xy dng trn nn tng ca ch ngha Mc
Lnin. Th gii quan mang tnh khoa hc, tnh nht qun cao.
- V d: Sau khi em tt nghip ra trng, tm c vic lm ph hp vi bn thn th em phi da vo
kh nng chuyn mn ca bn thn, nhu cu vic lm ca x hi. T , em s tm c cng vic ph hp
vi bn thn.
b. Cu truc th gii quan.
104
Th gii quan c cu trc phc tp, gm nhiu yu t trong c ht nhn tri thc. Gm c quan im trit
hc, khoa hc, chnh tr, o c, thm m, v i khi c quan im tn gio cng ng vai tr quan trng.
c. Phn loai
Th gii quan c chia lm nhiu loi bao gm duy vt, duy tm, tn gio, chnh tr,...Trong , th gii
quan c bn l : th gii quan duy vt v duy tm.
d. Ap du ng thc tin.
Th gii quan khng ch l s tng hp l lun v ngha nhn thc, m cn rt quan trng v mt thc
tin, n lm kim ch nam cho hnh ng ca con ngi. bi vy, mi c nhn cn trang b cho bn thn
mnh nhng th gii quan khoa hc.
Trong cuc sng, khi bn mun kt thn vi mt ai , c bit trong hn nhn, cn phi tm mt ngi
ph hp v c cng th gii quan vi mnh. Khi mi quan h mi thc s bn vng, nu khng mi
quan h s nhanh chng b tan v.
5. Nim tin.
a. Khai nim
+ Nim tin l ci kt tinh cc quan im, tri thc, rung cm, ch c con ngi th nghim trong hot
ng sng ca mnh, tr thnh chn l bn vng trong mi c nhn. Nim tin to cho con ngi ngh lc,
ch hnh ng ph hp vi quan im chp nhn.
b. Phn loi.
O Nim tin tch cc: C nhn lun tin tng mnh s t c nhng mc tiu, l tng m mnh vch sn.
T tin vo kh nng ca bn thn mnh.
O Nim tin tiu cc: C nhn lun ph nhn kh nng ca bn thn mnh, khng tin tng vo nhng vic
mnh v ang lm. Lun run s trc nhng th thch nh nht nht.
- V d: tng c nim tin sai lm trong hng ngn nm l con ngi khng th no chy ht mt dm
(1,6km) trong vng t hn bn pht. Nhiu ngi hnh thnh v tin tng vo kt lun ny ch v trc
, mt s ngi th sc u tht bi. Mt s nh khoa hc cng cng c thm nim ti bng vic a ra
cc bng chng trong nghin cu c th hc rng, con ngi khng th cht chy ht mt dm trong
vng t hn bn pht. Sau , vo nm 1954, mt ngi n ng rt bnh thng tn l Roger Bannister
ph nhn kin ny v tin rng vic ny c th thc hin c, sau khi tri qua nhiu cuc rn luyn th
cht, tin thn, ng chin thng cuc chin tng chng nh khng th . Hai nm sau, c 300
ngi khc cng thc hin thnh cng c iu tng chng nh khng th ny.
Thnh cng ca Bannister ph v i nim tin hn ch ca con ngi rng vic khng th thc hin
c. vi nim tin mi rng con ngi c th lm c nhng vic tng nh khng th lm c .
c. Ap du ng thc tin.
Nim tin l cha kha ca thnh cng, bi vy chng ta phi c nim tin vo bn thn.
Nim tin cua chung ta khng bao gi chinh xac tuy t i. Nim tin chi n thun la cac y kin va khai nim
ng hoa cua con ngi. Nhng nu chung ta tin vao no, nim tin se bin thanh s tht.
Nim tin co sc manh phi thng n ni no tht s anh hng n chung ta khng chi v mt t duy tri
tu, ma con v mt th cht, thm chi co th bin i mt s c ch sinh hoc trong c th con ngi.
S khc bit gia ngi thnh cng v k tht bi nm sn phm ca nim tin.
105
Nim tin lm bn cm thy mnh m hn vn ti nhng thnh cng, hy chp nhn n. Nu n hn ch
nng lc ca bn, bn hy t b n.
Cu 33. So snh tnh cch v kh cht.hiu bit v tnh cch v kh cht gip ch g cho cuc sng ca anh
(ch)?
I. Tnh cch.
1.Khi nim
Trong cuc sng,mi ngi c nhng phn ng ring bit khc nhau i vi nhng tc ng ca th gii khch
quan v th gii ch quan.Trong thi i vi ngi khc,c ngi lun t ra du dng lch thip,c ngi li th
l cc cn.C ngi xi li phng khong nhng c ngi li keo kit bn xn.Trong thi i vi lao ng,c
ngi thng cn c chu kh,c ngi li li bing ngi khNhng phn ng ring bit ny c cng c trong
thc tin v kinh nghim tr nn n nh,bn vng th gi l nhng nt tnh cch,Tng hp nhiu nt tnh cch ta
c tnh cch.
Tnh cch l mt phong cch c th ca mi ngi, phn nh lch s tc ng ca nhng iu kin sng v gio
dc biu th thi c th ca ngi i vi hin thc khch quan, cch x s, nhng c im trong
hnh vi x hi ca ngi .
2.c im
Tnh cch l thuc tnh bn cht ca c nhn. V vy khi hiu bit v tnh cch ca mt ngi c th on trc
c cch x s ca ngi trong mt tnh hung no .Nh dn gian vn thng nii guc trong bng.
Tnh cch khng phi l bm sinh, n c hnh thnh thng qua qu trnh sng v lm vic hot ng ca con
ngi vi t cch l mt thnh vin ca x hi nht nh.
V d: Hin d u phi l tnh sn
Phn nhiu do gio dc m nn HCM
Qua qu trnh hc tp,tch ly ,tri nghim th dn dn hnh thnh nn tnh cch trong nhng mi trng nht nh.
V d: Trc y nhn vt Ch Pho trc khi i t l mt ngi lng thin,cn c hin lnh c mi ngi qu
mn.Sau khi b bt i t c s gio dc ca nh t thc dn a Ch tr thnh mt ngi c tnh cch thay
i:nghin ru,hay chi mng,n v,
iu chng t rng mi trng sng v lm vic nh hng quyt nh n s hnh thnh tnh cch ca mi c
nhn vi t cch l mt thnh vin nht nh.
Tnh cch ph thuc rt nhiu vo th gii quan vo nim tin, vo l tng, vo v tr x hi ca ngi y.
Ngi c nim tin vo cuc sng,c l tng cao p t thy mnh c ngha khng th thiu trong cuc sng.H c
v tr nht nh trong x hi lao ng cng hin v thc hin c m th tnh cch ca h s khc so vi nhng
ngi t ti,thiu ch khng c l tng,nhc lao ng.
Tnh cch c c ring ca c nhn khng c ngi no c tnh cch ging ht tnh cch ngi khc, nhng c
nhiu im trong tnh cch ca mt nhm ngi, thm ch cho c mt x hi.
106
V d: Cha m sinh con tri sinh tnh, chn ngi mi nhng mt kha cnh no c nhng nt kh tng
ng. Chng hn,sinh vin i hc s c gng hc tt ra trng kim mt vic lm n nh ,nh cng hin v
pht huy.Nhng lm ngh g,vic g th mi ngi mt la chn.
3.Cu trc
Thi i vi lao ng: th hin nhng nt c th nh: yu lao ng, cn c sng to, lao ng c k lut,
tit kim em li nng sut cao.
i vi mt cng vic no th bn than mnh phi c nim am m ,yu cng vic v cn c sing nng,c k
lut s to ra nng lng ln em li nng sut cao cng thnh qu lao ng tt.
Thi i vi tp th x hi, th hin nhng nt tnh cch c th nh: lng yu nc, yu ch
ngha x hi, thi chnh tr, c tinh thn i mi, tinh thn hp tc cng ng.
V d: H Ch Minh khng ch yu nc m cn tm ra con ng cu nc cho dn tc v thi chnh tr rt r
rng, quyt on ng thi nu cao tnh thn i mi, on kt trong nc v on kt quc t.
Thi i vi mi ngi, th hin nhng nt tnh cch c th nh: yu thng con ngi theo tinh thn nhn
o, qu trng mi ngi, c tinh thn on kt, tng tr, ci m, thng thn v cng bng.
khng ch l nhng nt tnh cch tt m cn l truyn thng tt p ca dn tc tathng ngi nh th thng
thn
Thi i vi bn thn th hin nhng nt tnh cch sau: tnh ci m, lng t trng v t ph trong giao tip
cng nh trong cng vic cn c tnh ci m chn thnh, song cn phi bit t trng nhng quan trng nht l phi
ph bnh v t ph.
4.Cc kiu
Nt tnh cch l thuc tnh ca c nhn.Nhiu nt tnh cch s to nn tnh cch ca con ngi.Ta c th on c
tnh cch ca con ngi thng qua 2 kiu sau:
Tr tu, ch v cm xc:
Nhng nt tr tu ca tnh cch iu khin,iu chnh hnh vi hot ng ca con ngi.Nt tr tu ca tnh
cch trong hot ng qun l c vai tr rt quan trng.Lao ng qun l l lao ng tr c tng hp,i hi
s pht trin cao v hng th,nhn thc v cc nng lc tr tu,thi sang to khi gii quyt nhim v
trong nhng tnh hung phc tp.Nhng nt cm xc cng c vai tr to ln trong hot ng ca con ngi
v thi ca con ngi i vi hin thc xung quanh.Khng nhng biu hin mt cch c thc hot
ng ca mnh trong cc quan m v nim tin ca h m cn c ngi th nghim thy,tc l th
nghim ra trong tnh cm ca h.
Quan h ca con ngi i vi hin thc xung quanh:
o Nhng nt tnh cch th hin t cht tm l chung ca c nhn.
o Nhng nt ni ln thi ca ngi ny i vi ngi khc.
o Nhng nt ni ln thi ca con ngi i vi bn thn.
o Nhng nt th hin thi ca c nhn ivi lao ng,cng vic ca mnh.
107
Khi nh gi cc nt ca tnh cch, cn tnh n ni dung o c ca nhng nt .Tt c cc nt tnh cch
ca con ngi lin h cht ch vi nhau,v vy tnh cch c tnh ton vn nht.
II Kh cht
1.Khi nim
Tm l con ngi mang tnh ch th.Trong s nhng c im tm l ca c nhn nhm phn bit ngi ny vi
ngi khc th kh cht c v tr quan trng nht.Nh vy kh cht chnh l thuc thuc tnh tm l phc hp ca c
nhn, biu hin cng ,tc , nhp cc hot ng tm l th hin sc thi hnh vi, c ch, cch ni nng ca c
nhn.
2.c im
Kh cht khng nh trc gi tr o c,gi tr x hi nh mt nhn cch.Ngi c kh cht khc nhau c
th c chung mt ga tr o c,gi tr x hi nh nhau.Ngc li nhng ngi c cng kh cht nh nhau
nhng c th rt khc nhau v gi tr o c v gi tr x hi.
Kh cht khng nh trc tnh cch m ch c lin h cht ch vi tnh cch khi th hin ra bn ngoi di
hnh thc cc hnh vi x hi.
Kh cht khng nh trc trnh nng lc.Nhng ngi c cng kh cht c th c nng lc khc nhau
v nhng ngi c cng mt loi nng lc c th thuc nhiu kh cht khc nhau.
Nh vy, khng mt thuc tnh no ca nhn cch li do kh cht tin nh c nhng s th hin ca tt c cc
thuc tnh ca nhn cch u ph thuc vo kh cht trong nhng mc nht nh.
3,Cu trc
Ngay t thi Hypocrat(danh y Hy Lp) cho rng trong c th con ngi c 4 cht nc vi nhng c tnh
khc nhau:cht nhn,mu,mt vng,mt en.S pha trn ca 4 cht ny c trong c th theo mt t l nht
nh.Theo ng nu:
Mu chim t l triTnh kh linh hot
Cht nhn chim t l triTnh kh im tnh
Mt vng chim t l triTnh kh u t
4.Cc kiu kh cht
Kiu hng hi
-u im:Hot bt, vui v, yu i, ham hiu bit, cm xc su, nhn thc nhanh, ci m d thch nghi vi mi
trng mi, c tinh thn hng ngoi.
- Nhc im: d hnh thnh nhng d thay i, nhanh chng chn nn.
Kh cht ny ph hp vi nhng ngi c tnh cch hng ngoi v tham gia hoat ng tp th.
108
Kiu bnh thn
- u im: im tnh, chc chn, kin tr, a s ngn np, kh nng kim ch tt, c tnh ch.
-Nhc im: chm chp, kh thch nghi vi mi tng mi,t ci m v chan ha vi bn b
Nhng ngi thuc kiu kh cht ny thng cn c,chm ch hc tp,nhn thc chm nhng chc v su.
Kiu nng ny
-u im: Hnh ng nhanh, mnh, si ni hao hng nhit tnh, quyt on.
-Nhc im: nng ny,gay gt ,kh nng kim ch thp,d b kch ng.
Nhng ngi thuc kiu ny thng hay xung phong lm vic,hng hi i u vi cc hot ng si
ni.Tuy nhin h thng thiu kin tr v d cu gt.
Kiu u t:
-u im: Nhy bn tinh t v cm xc, giu n tng, trong quan h thng mm mng, nh nhn, chu o ,v tha.
-Nhc im:Hnh ng chm chp, chng mt mi, lun hoi nghi lo lng thiu t tin, hay u su, bun b.
Nhng ngi thuc kiu ny thng sng ni tm v c bit kh thch nghi vi mi trng mi.
Mi kh cht u c mt mnh, mt yu.Thc t mt s ngi c kh cht gm nhiu c tnh ca 4 kiu kh
cht trn.
Kh cht c nhn c c s sinh l thn kinh nhng kh cht mang bn cht x hi chu s chi phi ca cc c im
x hi bin i do rn luyn, gio dc.
TIU KT S KHC NHAU GIA TNH CCH V KH CHT
< Tnh cch ca con ngi c hnh thnh t 2 nhm nt ln l tr tu, ch,cm xc(nhm 1),l thi ca c
nhn i vi ngi khc,vi bn thn,vi lao ng v tm l chung ca h (nhm 2) cn Kh cht ca con
ngi gm 4 cht sau:mu,nc,cht vng,cht nhn,mt en .
< Tnh cch ph thuc vo th gii quan,nim tin,l tng,v tr x hi cn Kh cht ph thuc vo thn kinh con
ngi(hng th v c ch).
< Tnh cch c hnh thnh trong qu trnh sng v hot ng ca con ngi cn kh cht l bm sinh,khi sinh
ra con ngi t c kh cht.
< Cu trc tnh cch:
-H thng thi
109
-H thng hnh vi,c ch,cch ni nng ca c nhn
Cu trc kh cht:
-Mu tim
-Nc nhn b no
-Nc mt vng gan
-Nc mt en d dy
< Tnh cch c to ra trn c s nhn cch, ch,tm l ca c nhn vi qu trnh sng v hot ng ca c
nhn trong x hi cn kh cht c to ra trn c s 2 qu trnh thn kinh c bn l hng phn v c ch
vi 3 thuc tnh c bn:cng ,tnh cn bng,tnh linh hot.

TNG KT
Kh cht khng quy nh ngi l tt hay xu m ch a ra u v nhc im.
Bt k kh cht no cng u khng cn tr s pht trin ca tt c cc c tnh ca x hi cn thit ca con
ngi.Song mi kh cht li i hi nhng con ng v nhng phng trc hnh thnh ring.S thnh bi ph
thuc ln vo tnh cch m kh cht l nn tng thn kinh ca tnh cch con ngi.
Theo quan h gia tnh cch v kh cht th kh cht gp phn hnh thnh to iu kin pht huy tnh
cch,cn tnh cch th gp phn che y,km nn kh cht.V d:1 ngi to khe thng c tnh cch d tn,bo dn
hn so vi nhng ngi m yu.Th nhng cng c nhng ngi m yu c rn luyn trong mi trng x hi
(v d nh qun i),h tr nn mnh m v cng cp hn,v c th che y phn no s yu t trong kh cht 1 con
ngi.
Trong cuc sng cng nh trong giao tip vic nhn bit r tnh cch v kh cht gip ta c ci nhn chun
xc hn v mt con ngi c hnh vi ng x cho thch hp,trnh nh gi sai lm v ngi khc theo kiu ngi
xa c cunhn mt m bt hnh dong
Tnh cch khng phi l yu t bm sinh nn c th hay i nh s gio dc
Trong cng tc qun l nm bt c tnh cch v kh cht ca ng nghip, cp trn, th d dng hn trong
cch ng x, giao tip, phn cng cng vic nhm em li hiu qu ti u nht.
Tnh cch v kh cht khng phi do yu t bm sinh nn cn hoc tp rn luyn theo xu hng tch cc
hi nhp v cng hin,tr thnh ngi c ch cho x hi.
Cu 34: Phn tch cc yu t v iu kin hnh thnh nng lc c nhn. Nhn thc g cho anh ch trong
cuc sng v cng tc.
I. Nng lc l g?
- L t hp nhng thuc tnh c o ca c nhn ph hp vi nhng yu cu c trng ca mt hot ng
nht nh, nhm bo m vic hon thnh c kt qu tt trong lnh vc hot ng y.
110
- Nng lc c 3 mc : nng lc, ti nng, thin ti, nng khiu.
+ Nng lc: ch mc nht nh, biu th s hon thnh c kt qu tt trong mt lnh vc hot ng no .
+ Ti nng: l mc cao hn, biu th s hon thnh mt cch c sng to hot ng no .
+ Thin ti: l mc cao nht, n mc hon ho.
+ Nng khiu: l mt lot nng lc quy nh s thnh cng c bit hot ng no ca con ngi no ,
m thng qua lm cho ngi ny khc vi ngi khc cng hot ng trong nhng iu kin nh vy.
- Cc loi nng lc: tim tng, hin thc, t nhin, x hi.
- Cng c th chia nng lc thnh 2 loi:
+ Nng lc chung: dng cho nhiu hot ng khc nhau.
+ Nng lc ring: dng p ng cho mi loi hot ng, mt lnh vc ring bit.
II. Cc yu t v iu kin hnh thnh nng lc c nhn
1. T cht:
- L c im ring ca c nhn v gii phusinh l v nhng chc nng ca chng c biu hin trong
nhng hot ng u tin ca con ngi. Mun to iu kin pht trin nng lc trong cuc sng c tri thc,
k nng, k xo trong lnh vc hot ng .
- Sinh l bm sinh ca b no, ca h thn kinh, ca c quan phn tch, to nn s khc bit gia con ngi
vi nhau.
V d: Ngi c tnh nhy cm v mu sc l nh chc nng c bit ca i mt c b my phn tch th gic
tt.
- L mt trong nhng iu kin hnh thnh nng lc nhng khng quy nh trc s pht trin ca nng lc.
N l iu kin cn nhng khng l iu kin ca s pht trin nng lc.
Ngoi cc yu t bm sinh, di truyn, t cht cn cha ng s t to trong cuc sng c c bo tn v th
hin th h sau hay khng, mc no l do hon cnh sng ca c s , n hnh thnh cc nng lc
khc nhau.
2. Tri thc: l ton b nhng hiu bit ca con ngi, l kt qu ca qu trnh nhn thc, l s ti to li hnh
nh ca i tng di dng cc loi ngn ng.
V d: Kin thc c hc in su trong u c.
Tri thc c c thng qua cc qu trnh nhn thc phc tp: qu trnh tri gic, qu trnh hc tp, qu trnh tip
thu, qu trnh giao tip, qu trnh tranh lun, qu trnh l lun, hay kt hp cc qu trnh ny vi nhau.
C mt tri thc tt c nhn s c mt nng lc ng k.
3. Cng vi tri thc th k nng, k xo thch hp cng cn thit cho vic thc hin c kt qu mt hot ng.
C tri thc, k nng, k xo trong mt lnh vc no l iu kin cn thit c nng lc trong lnh vc ny.
111
Tuy khng ng nht nng lc nhng chng c quan h mt thit vi nhau. Nng lc s gp phn lm cho tri
thc hnh thnh k nng, k xo tng ng vi lnh vc ca nng lc mt cch nhanh chng hn.
Nng lc ca mt ngi da trn c s t cht nhng ch yu l nng lc hnh thnh, th hin trong hot ng
tch cc ca con ngi qua tc ng ca rn luyn, gio dc, dy hc xu hng mnh lit ca con ngi i vi
hot ng no c th c coi l hiu qu ca nhng nng lc ang c hnh thnh.
V d: Nng lc m nhc khng ch do cm nhn m nhc tt khng l .
III. Cc yu t nh hng n nng lc
+ Xu hng:
1. nh ngha
- Xu hng l s hng ti mt mc tiu, mt i tng no .
- Xu hng nhn cch l h thng ng c thc y, quy nh tnh la chn ca cc thi v tnh tch cc ca con
ngi.
2. Vai tr
- N ni ln chiu hng pht trin ca nhn cch theo mt mc tiu nht nh.
- Xu hng quy nh ni dung gi tr o c, gi tr x hi ca nhn cch.
+ Tnh cch
1. nh ngha
2. Tnh cch l s kt hp c o cc c im tm l n nh ca c nhn. Nhng c im tm l ny quy
nh hnh vi ca c nhn.
3. c im
- Tnh n nh v tnh linh hot
Tnh n nh: nhng thi , hnh vi n nh, nht qun trong mi hon cnh.
Tnh linh hot: tnh cch mang tnh n nh nhng khng bt bin, n lun bin i trong mi hon cnh.
- Tnh in hnh v c o
Tnh in hnh: nhng ngi sng trong cng mt iu kin x hi, lch s u c nt tnh cc in hnh, c
trng cho iu kin x hi, lch s .
Tnh c o: tnh cch mi ngi mi v mang c im ring bit ca ngi .
Tnh cch l s kt hp thng nht bin chng gia ci in hnh v ci c o.
Tnh cch l h thng thi c cng c trong h thng hnh vi quen thuc. h thng thi v h
thng hnh vi trong tnh cch khng tch ri nhau, chng c quan h thng nht hu c vi nhau. h thng thi
l mt ch o mang tnh cht quyt nh, h thng hnh vi l mt biu hin ra bn ngoi.
V d: khu pht tm x, ming nam m, bng b dao gm
Yu t mi trng
112
1. nh ngha
Mi trng l nhng g tn ti xung quanh chng ta, c th l vt th hay phi vt th m ch yu l mi trng
vt cht. Xung quanh mi con ngi chng ta u c mt mi trng nht nh v khng ai ging ai. Mi trng
ny c th thay i khi con ngi ln ln v n nh hng trc tip ti con ngi sng trong mi trng . Chng
ta c th chia mi trng thnh hai loi nh sau.
Tm li
C hai mi trng u c nh hng t s hnh thnh v pht trin nng lc tuy nhin mi trng vi m: gia nh,
bn b, nh trng th c nh hng nhiu hn v quan trng hn. Cn to mt mi trng tt v mi trng l
yu t quan trng nh hng ti s hnh thnh v pht trin nng lc, n khng ch nh hng lc nh m cn nh
hng c i tuy nhin giai on cn thit nht l lc tr.
Cc bn sinh vin cn phi n lc nhiu hn na c th lm cho x hi ngy cng tt p v lm cho th h sau
c nng lc tt hn.
IV. Trong cuc sng cng nh trong cng tc nng lc rt cn thit:
Mt ngi khng c nng lc hoc nng lc km s kh khn trong vic gii quyt nhng vn xy ra xung
quanh mnh cng nh trong cng vic.
C nhn tch cc hc tp, rn luyn s c mt nng lc ang k.
Khng phi bt c ai cng c nng lc tt, ngoi cc yu t bm sinh di truyn th hon cnh mi trng sng, lm
vic cng l c s hnh thnh nn nng lc ca mt c nhn.
Chng ta phi rn luyn tch cc, hot ng c nhiu th s c thm c nhiu nng lc phc v cc hot ng
khc.
V d: mt tip vin hng khng, tnh cht cng vic i hi cn phi c trnh anh vn cao, nng lc, kh nng
giao tip bng ngoi ng.
Gim c ca mt cng ty ln th cn phi c nng lc gii quyt cc vn lin quan n cng vic v khng c
nng lc th kh c th iu hnh mt cng ty ln c.
K nng, k xo l iu kin c nng lc v vy bn thn con ngi cn phi xc nh cc k nng, k xo cn
c trong cuc sng v cng vic sau ny v mi ngi phi t trang b cc k nng, k xo .
V d: k nng thuyt trnh, lm vic nhm, cc k nng giao tip,
Cu 35.phn tch khi nim nhn cch.
I)t vn :
Khi nghin cu v phn nh tm l thng qua hot ng v giao tip, khoa hc khng ch quan tm dn qu
trnh m cn quan tm n ch th ca n na, v chnh l nhn cch. Vy nhn cch l g? V sao nhn cch
ng vai tr quan trng nh vy? Trc ht, ta cn hiu r khi nim nhn cch. L mt con ngi ai cng c nhn
cch ring nhng hiu mt cch c th, r rng v khi nim nhn cch li l mt qu trnh t duy su sc v tinh
t.
II)Ni dung:
113
1)Khi nim nhn cch theo ngha thng thng:
Dch theo phng php chit t:
Nhn l ngi,cch l tnh cch.Nhn cch ngha l nhng g thuc v con ngi th hin ra ngoi.
Nhn l ngi, cch l phng thc. Nhn cch ngha l phm cht con ngi.
Theo t in bch khoa ton th:
Nhn cch l h thng nhng phm gi ca mt ngi c nh gi t quan h qua li ca ngi vi
nhng ngi khc, vi tp th, vi x hi v c vi th gii t nhin xung quanh trong mi ci nhn xuyn
sut qu kh, hin ti v tng lai.
Nhn cch l mt th gi tr c xy dng v hnh thnh trong ton b thi gian con ngi tn ti trong x
hi, n c trng cho mi con ngi, th hin nhng phm cht bn trong con ngi nhng li mang tnh
x hi su sc.
2)Khi nim nhn cch trong tm l hc:
Nhn cch l t hp nhng c im, nhng thuc tnh tm l ca c nhn quy nh bn sc v gi tr x hi
ca loi ngi.
2.1) Phn tch cc thut ng trong khi nim:
a)c im :
Theo t in Ting Vit, c im c ngha l im c bit, ch ng ch .
V d: hnh nh Ch Pho.Bng ngi bt ti nng ca mnh. Nam Cao khc ha hnh nh Ch Pho vi c
im nhng vt so ngang dc, u tc ri bsut ngy i khp c lng chi bi, tr thnh con qu d ca lng
V i.
b)Thuc tnh tm l: l nhng hin tng tm l tng i n nh, kh hnh thnh v kh mt i, to thnh nhng
nt ring ca nhn cch. Ngi ta thng ni n 4 nhm thuc tnh tm l c nhn: xu hng, tnh cch, kh cht
v nng lc.
Xu hng:
+ Nhu cu
+ Hng th
+ L tng
+ Nim tin
+ Th gii quan
Tnh cch: T tin, t ti, thng thn, bc trc
Kh cht: hng hi, nng ny, u t, bnh thn
114
Nng lc
c) Bn sc:
Bn sc( bn:ca mnh, sc dung mo): theo t in Ting Vit c ngha l tnh cht c bit vn c, to thnh
phm cch ring.
V d: _Xy dng nn vn ha tin tin, m bn sc dn tc.
_Hnh nh chic o di mang m bn sc truyn thng, vn ha ring bit ca dn tc ta.
_Hnh nh tp th lp KS11-KT d n t nhng min t khc nhau, mi ngi mang mt bn sc
khc nhau nhng u hi t trong mi nh KS11-KT,to thnh bn sc lp KT on kt v vui v.
d) Gi tr:theo t in Ting Vit c ngha
- Ci m ngi ta da vo xem xt mt ngi ng qu n mc no v mt o c, tr tu, ngh nghip, ti
nng
V d: Gi tr ca ngi nng dn l lm ra la go,cung cp lng thc cho x hi.
-Nhng quan nim v thc ti v ci p, s tht v iu kin ca mt x hi.
V d: Gi tr o c Ung nc nh ngun, thm ving, thp hng, dn dp, tu sa ngha trang lit s, thm
hi, ng vin, gip cc b m Vit Nam anh hng
2.2) Phn tch khi nim
_Nhn cch khng phi l tt c cc c im c th ca con ngi m ch bao hm nhng c im quy nh
con ngi nh l mt thnh vin ca x hi, ni ln b mt tm l x hi, ga tr v ct cch lm ngi ca mi c
nhn.
_Nhn cch khng phi l mt nt, mt phm cht tm l ring l m l mt cu to tm l mi.Khng phi con
ngi sinh ra c nhn cch.Nhn cch c hnh thnh dn trong qu trnh tham gia mi quan h ca con ngi.
Nhn cch khng c sn bng cch bc l dn cc bn nng nguyn thy, m nhn cch l cc cu to tm l
mi c hnh thnh trong qu trnh sng- giao tip, vui chi, hc tp, lao ng A.N.Leonchiev ch ra rng:
nhn cch con ngi khng phi c ra m l c hnh thnh.
Xut pht t bn cht ca con ngi vi t cch l tng ha cc mi quan h x hi. Nhn cch l nhn cch
ca con ngi do n mang tnh x hi, khng th c nhn cch tn ti ring l m tn ti bn ngoi x hi cng
ging nh khng th c con ngi tn ti bn ngoi x hi c.
Bn thn nhn cch khng phi l nhng g c sn thuc v mi c nhn con ngi m nhn cch phi c
hinh thnh v ch c th hnh thnh dn trong cc qu trnh tham gia cc mi quan h x hi ca con ngi.
Nh C.Mc ni: Nu nh con ngi c bm sinh l sinh vt c tnh x hi th do con ngi ch c th
pht trin bn tnh ca mnh trong x hi v cn phi phn on lc lng bn tnh ca anh ta, khng phi con ngi
cn c vo lc lng bn tnh ca anh ta, khng phi cn c vo lc lng ca c nhn ring l m l cn c ca
ton x hi.
V d: Nhng a tr b lc khi mi trng x hi, khng c tip xc vi loi ngi, khng hnh thnh cc
quan h x hi nn khng th hnh thnh nhn cch ca mt con ngi vi nguyn ngha ca n.C b R Chm
115
HPnhin, mt Vit kiu Campuchia lc vo rng sau 18 nm gi ny phi hc li tt c mi th ca cuc sng
con ngi.
_Nhn cch quy nh bn sc, ci ring ca c nhn trong s thng nht bin chng vi ci chung, ci ph bin
ca cng ng m c nhn l i biu.
c im ny xut pht t bn cht, bn thn c nhn mt con ngi trong x hi ca n khng phi l mt c
nhn ring l m l con ngi ca gia nh, ca giai cp, ca tng lp nht nh hay ln hn l con ngi ca quc
gia, dn tc.
V d:Nhn cch ca ch tch H ch Minh ngoi nhng nt c o ring c cn l nhn cch in hnh ca
mt con ngi Vit Nam yu nc, nhn cch ca mt chin s cch mng, nhn cch ca mt i biu v sn quc
t.
_Nhn cch biu hin trn 3 cp :
cp th nht: nhn cch bn trong c nhn
+ Nhn cch c th hin di dng c nhn, tnh khng ng nht, s khc bit vi mi ngi, vi
ci chung.
+ Gi tr nhn cch cp ny l tnh tch cc trong vic khc phc nhng hn ch ca hon cnh v bn
thn.
+ Phn tch nhn cch cp bn trong c nhn l xem xt nhn cch t bn trong bn thn nh l mt
i din ca ton x hi.
V d:Nick Vujicic (Nicholas James Vujicic c sinh ra vo ngy 04 thng 12 nm 1982) khi c sinh ra
khng c tay v chn. Bng ngh lc phi thng, c s gip tn tnh ca b m, gia nh v cng ng,
Nick vn ln trong cuc sng. Anh tt nghip i hc, tr thnh mt din gi ni ting v ch lm ch
cuc sng.
cp th hai: nhn cch lin c nhn
+ Nhn cch c th hin trong cc mi quan h, lin h vi nhn cch khc.
+ Gi tr nhn cch cp ny c th hin trong cc hnh vi ng x x hi ca ch th.
+ Phn tch nhn cch cp lin c nhn l tch nhn cch ra thnh cc mc trong nhm ca
n(trong giai cp, trong nhm, trong tp th).
V d: Gip bn vn ln hc tp, tin b vt bc;thm hi, ng vin, gip cc em c hon cnh kh
khn, c nh cc mi m
cp cao nht: nhn cch siu c nhn
+ Nhn cch c xem xt nh l mt ch th ang tch cc hot ng v gy ra nhng bin i ngi
khc.
116
+ Gi tr nhn cch cp ny c xc nh nhng hnh ng ca nhn cch ny c nh hng nh
th no n nhn cch khc.
+ V d: Nhn cch, o c ch tch H Ch Minh l tm gng th h tr hc tp v noi theo. Cuc
vn ng hc tp v lm theo tm gng o c ch tch H Ch Minh nhn c s hng ng ca ng o
mi ngi.
3) Rn luyn nhn cch nh th no:
Gio dc c th un nn nhng sai lch nhn cch,lm cho n pht trin theo mong mun ca x hi. Gio
dc gi vai tr ch o, quyt nh s hnh thnh v pht trin nhn cch nn rn luyn nhn cch cn ra sc hc
tp, tu dng o c, xy dng thc, k lut, tun th ni quy, php lut.
Hot ng ca con ngi lun c tnh mc ch, tnh x hi v mi hot ng u c nhng yu cu con
ngi nhng phm cht v nng lc nht nh. Qu trnh tham gia hot ng l cho con ngi hnh thnh v pht
trin nhng phm cht v nng lc . Nhn cch ca h do c hnh thnh v pht trin. V vy rn luyn
nhn cch cn tch cc v ch ng tham gia cc hot ng nhiu hot ng b ch,tch cc tham gia vo cc
chng trnh tnh nguyn, cng tc hot ng x hi.
Giao tip cng ng mt vai tr quan trng trong vic hnh thnh v pht trin nhn cch. Bng giao tip, con
ngi gia nhp vo cc quan h x hi, lnh hi nn vn ha x hi, cc chun mc x hi v tng ha cc quan h
x hi thnh bn cht con ngi. Do , cn ch ng, ch trong quan h giao tip vi mi ngi hnh thnh
mt nhn cch tt p. c c nhn cch tt nn sng chan ha, yu thng, gip mi ngi
Trong cun Rn nhn cchca tc gi Hong Xun Vit tc gi nu ra nhng c tnh m con ngi
cn rn luyn i ct yu l:
1. Lng dng cm v s can m
2. c lc quan, lng tin tng vo cuc sng cng suy ngh tch cc
3. c t ch iu khin hnh vi ca con ngi
4. Tnh im m , bnh tnh trc kh khn ca cuc sng
5. Tr tu kh nng nhn bit t nhin v x hi mt cch khoa hc
6. c thu tm i x tnh cm , cao thng vi mi ngi
c Mnh T dy chng ta ba tiu chun rn luyn nhn cch. Ngi ni rng:
"Ph qu bt nng dm,
Bn tin bt nng di,
Oai v bt nng khut."
Ngha l:
Lc mnh giu c ph qu, th phi gi qui c, khng c dm lon,
Lc mnh ngho hn th ng thay i ch kh tc l khng b hon cnh lm cho thay i ch hng,
117
Lc mnh b th lc chn p khut phc, khng u hng, tc l khng b li lc, vt cht lm cho mt ht danh
tit.
3)Tng kt:
Con ngi khng th tch ri khi x hi, con ngi ca x hi, tham gia vo cc mi quan h x hi, sng
trong mi trng x hi, lch s c th;
Do khi nh gi, nhn nhn nhn cch ca mt ngi cn phi tm hiu, nghin cu hon cnh, iu kin
sng, x hi-lch s ca ngi v cc mi quan h x hi m ngi tham gia.
Thng qua cc hot ng, hnh ng, c ch, li ni c thc ca mt ngi c th nh gi c phn no
v nhn cch ca ngi .
Cn ra sc rn luyn nhn cch tt p qua vic tham gia cc hot ng, ch ng xy dng mi quan h tt
p vi tt c mi ngi.
Cu 36:Anh (ch) hiu nh th no v nhn cch c nhn?s hiu bit gip ch g trong cuc sng v cng
tc ca anh(ch)
I.khi nim
A)Khi nim:
Nhn cch l t hp nhng c im,nhng thuc tnh tm l ca c nhn quy nh bn sc v gi tr x hi ca con
ngi.
Nhn cch c nhn chnh l o c ,li sng ca c nhn .
Trc ht, nhn cch khng phi l tt c c im c th ca con ngi m ch bao hm nhng c im quy nh
con ngi nh l mt c th, mt thnh vin ca x hi, ni ln b mt tm l x hi, gi tr v ct cch lm ngi
ca mi c nhn. Nhng thuc tnh tm l to thnh nhn cch thng biu hin trn ba cp : cp bn trong c
nhn , cp lin c nhn v cp biu hin ra bng nhot ng v cc sn phm ca n.
cp th nht, nhn cch c th hin di dng c nhn, tnh khng ng nht, s khc bit vi mi
ngi,vi ci chung.Chnh v vy gi tr nhn cch cp ny l tnh tch cc ca n trong vic khc phc nhng
hn ch ca hon cnh v nhng hn ch ca bn thn.C th ni phn tch nhn cch cp bn trong c nhn l
xem xt nhn cch bn trong c nhn mnh nh mt i din ca ton x hi.
Th d :vic sinh vin i dy km vi mc ch l kim thm tin ph mt phn cho gia nh hay l i dy thm vi
mong mun bn thn mnh tr nn ch ng hn trong cuc sng.y l nhng c tnh ty vo mc ch ca mi
ngi,qua mi vic lm th hin nhn cch ring bit ca c nhn.
cp th hai, nhn cch c th hin trong cc mi quan h, lin h vi nhn cch khc. Nhn cch nm trong
mi quan h lin nhn cch, to nn c trng ca mi nhn cch. Gi tr ca nhn cch cp ny c th hin
trong cc hnh vi ng x x hi ca ch th. Nh vy phn tch cp lin c nhn l tch nhn cch ra thnh
cc mc trong nhm ca n(nhn cch l thuc,nhn cch b trn..)
Th d:khi c 2 ngi ni chuyn vi nhau,th khi ni chuyn tnh cch ca mi ngi cng c th hin ra mt
phn,h nh hng ln nhau.v d:trong mt phng k tc x,tt c cc bn cn li u sch s,ch c mt bn
vn li thi,li bing,khng thch dn dp phng.Nhng dn bn cng phi thch nghi vi mi trng xung
quanh,vi tp th th bn phi dn phng v gi v sinh chung.
118
cp cao nht, cp siu c nhn, nhn cch c xem xt nh l mt ch th ang tch cc hot ng v gy
ra nhng bin i ngi khc. cp ny, gi tr nhn cch c xc nh nhng hnh ng v hot ng ca
nhn cch ny c nh hng ti nhn cch khc. Nh mt tm gng ngi khc hc tp noi theo.
Th d:ch tch H Ch Minh khng ch l tm gng sng cho mi ngi noi theo m cn l nhn cch ln ca
nhn dn Vit Nam v ton th gii.
Nhn cch khng phi l mt nt, mt phm cht tm l ring l m l mt cu to tm l mi. Ni cch khc, Nhn
cch l tng hp nhng c im tm l c trng vi mt c cu xc nh. Do khng phi con ngi sinh ra l
c nhn cch. Nhn cch c hnh thnh dn trong qu trnh tham gia cc mi quan h x hi ca con ngi.
Nhn cch quy nh bn sc, ci ring ca c nhn trong s thng nht bin chng vi ci chung, ci ph bin ca
cng ng m c nhn l i biu.th d:mi sinh vin Vit Nam u l nhn cch duy nht vi tt c nhng c
im ca ring mnh,song u c ci chung ca con ngi Vit Nam l tnh yu qu hng,t nc ca mnh.
II.CC C IM C BN CA NHN CCH
a) Tnh thng nht ca nhn cch
Nhn cch l mt chnh th thng nht gia phm cht v nng lc , gia c v ti ca con ngi. trong nhn
cch c s thng nht hi hoi gia cc cp : cp bn trong c nhn , cp lin c nhn , cp siu c
nhn.Th d : mt ngi c gi l nh gio u t th ngi chc chn khng ch gii v chuyn mn m v
o c,ng x,li sng cng phi tt,cng hin nhiu thnh tch cho s nghip trng ngi th mi c vinh
danh l nh gio u t.
Nhn cch l mt chnh th thng nht,khng th chia ra tng phn gio dc.Khi gio dc mt thuc tnh ny th
ng thi cng phi ch ti thuc tnh khc.Trong mi phm cht,thuc tnh ny u c phm cht, thuc tnh
khc.V d:trong tnh yu t quc,c yu lao ng,trch nhim , lng tm
b) Tnh n nh ca nhn cch
Nhn cch l t hp cc thuc tnh tm l tng i n nh,tim tng trong mi c nhn, nhng c im tm l
ni ln c im tm l x hi ca c nhn, qui nh gi tr x hi lm ngi ca mi c nhn. V th cc c im
nhn cch, cc phm cht nhn cch tng i kh hnh thnh v cng kh mt i. V d :mt ngi lc trc hay
i la tin ngi khc, c vay khng tr. Sau mt thi gian di,d anh ta khng lm vic na. nhng khi anh ta
hi mn tin th chng ta vn kh tin tng nn khng cho mn.trong thc t,tng nt nhn cch (c tnh , phm
cht)c th b thay i do cuc sng,nhng nhn mt cch tng th th chng vn to thnh mt cu trc trn
vn,tng i n nh.
V th, mt ngi ang tt khng th xu ngay c, ngc li mt ngi ang xu khng th tt ngay c.Trong
gio dc, cn kin tr nhn ni, khng nn t chy giai on.Chng ta cn mt thi gian di thay i mt nt
nhn cch cho ph hp vi yu cu x hi.
c) Tnh tch cc ca nhn cch
119
Nhn cch l ch th ca hot ng giao tip,l sn phm ca x hi.V th nhn cch mang tnh tch cc. Mt c
nhn c tha nhn l mt nhn cch khi no anh ta hot ng tch cc trong nhng hnh thc a dng ca n,nh
vo vic nhn thc,ci to, sng to ra th gii v ng thi ci to chnh bn thn mnh.th d:tnh tch cc ca hc
tr,hc tp chnh l c thi ci to s vt,hin tng trong th gii khch quan. Chnh thi mong mun ci
to th gii mi gip cho con ngi khng ngng hc tp chinh phc thin nhin,a x hi ngy cng pht
trin.C th l ngi hc sinh phi xc nh r mc ch hc tp,nm vng bin php t c mc tiu .Hc
sinh phi t gic, ch ng v c lp trong hc tp, c nhu cu nhn thc cao.
Trong gio dc cn pht huy vai tr t gic,tch cc ch ng ca hc sinh trn c s c s t chc ca gio
dc.To iu kin cho hc sinh lm ch qu trnh v hot ng v giao tip ca mnh, hng hc sinh vo cc hot
ng c mc ch
Gi tr ch thc ca nhn cch, chc nng x hi v ct cch lm ngi ca c nhn th hin r nt tnh tch cc
ca c nhn.
d) Tnh giao tip ca nhn cch
Nhn cch ch c th hnh thnh,pht trin,tn ti v th hin trong hot ng v trong mi quan h giao tip vi
nhng nhn cch khc. Nhu cu giao tip c xem l mt nhu cu bm sinh ca con ngi,con ngi sinh ra v
ln ln lun c nhu cu giao tip vi ngi khc,vi x hi.Th d:Nhng b s sinh rt cn trao i qua li vi
ngi xung quanh,c bit vi cha m ca b.Chu tp chan ha bng cch bt chc bn.Thot u bng nt mt,
sau bng c ch hnh ng.Bng cch mi quan h gia b,m,con c thit lp.
Thng qua giao tip, con ngi gia nhp vo cc quan h x hi,lnh hi cc chun mc o c v h thng gi tr
x hi.ng thi qua giao tip m con ngi c nh gi,c nhn nhn theo quan h x hi.
III.CC YU T CHI PHI S HNH THNH NHN CCH
C 4 yu t chi phi s hnh thnh nhn cch la: gio dc, hoy ng giao tip v tp th
a) Gio dc: Trong s hnh thnh v pht trin nhn cch th gio dc gi vai tr ch o, iu c th
hin nh sau:
- Gio dc l qu trnh tc ng c mc tiu xc nh, c k hoch ,c chng trnh v s dng nhng hnh
thc v phng thc tc ng da trn c s khoa hc. theo ngha rng gio dc bao gm gio dc nh trng v
gio dc x hi, gio dc gia nh .
+ nh trng ; cung cp cho hc sinh tri thc khoa hc c bn, hnh thnh nng lc phm cht tr, ng c hc tp .
+ gio dc x hi:sch bo, phim ,nh c ni dung lnh mnh tc ng tch cc h tr gio dc nhn cch
+ gio dc gia nh:tuy khng c chng trnh, k hoch, song vi vic t chc cuc sng c nn np gia gio mi
quan h tt vi cha m thnh vin trong gia nh, y l nn tn hnh thnh nhn cch .
- Thng qua giao duc th trc truy n lai cho th h sau s giao duc tt.
120
- a th h tre vao vung phat trin gn nht, vn ti nhng cai ma th h tre se co
- Pht huy ti a mt mnh ca cc yu t khc chi phi s hnh thnh nhn cch : vi nhng tr em hc sinh
c t cht gio dc pht trin nng khiu v lnh vc ph hp vi chng hoc b p nhng thiu ht do yu t
bm sinh di truyn hay hon cnh khng thun li. v d :nh nc ta lun c ch u i vi con ci ca nhng
ngi c cng vi cch mng hoc i vi con ca nhng ngi c hon cnh gia nh kh khn.
- Gio dc cng c th un nn nhng sai lch v mt mt no i vi nhng tr em h hng lm cho n
pht trin theo hng mong mun ca x hi. thi gian qua c rt nhiu v bo lc hc ng bi d lun x hi
ln n nng n. c nhiu l do dn c em n vi bo lc. v su xa nht chnh l nn tn lun l o c x hi.
Sc Trng , t 2008 n 2010 c 9970 trng hp vi phm di nhiu hnh thc nh: b gi i chi game, i ung
ru, v l vi thy c gio nu nh cc em c gio dc tt t gia nh , nh trng x hi th cc em s tr
thnh ngi c ch cho x hi.
Gio dc gi vai tr ch o trong s hnh thnh v pht trin nhn cch. Tuy vy, khng nn tuyt i ha vai tr
ca gio dc , gio dc ch c th pht huy ti a vai tr ch o trong iu kin c t chc , hng dn c nhn
tham gia hot ng v giao tip vi t cch l ch th.
b) Hot ng v nhn cch
tn ti v pht trin con ngi phi vng ti chim lnh nhng i tng tha mn nhu cu vt cht v nhu cu
tinh thn ca bn thn. Qu trnh chim lnh din ra trong hot ng i tng m con ngi thc hin vi t
cch l ch th . qu trnh lnh hi khi nim, lnh hi cch s dng congo c lao ng lm cho c v h thn kinh
vn ng pht trin to ra nng lc mi ,tm l mi. Khi t n mt trnh nht nh ch th ca hot ng
khng ch chim lnh m cn sng to ra sn phm ca nn sn xut x hi lm phong ph thm th gii ca i
tng . V d : khi ang cn la tui hc sinh tr thng tham gia vo cc hot ng nh nh ni tr chm sc
em nh hn. trng tr tham gia vo cc hot ng trng hoa , trng cy , v sinh trng lp Qua lm cho
tr c nhn thc c gi tr cu cc hot ng , iu ny rt quan trng thong vic hnh thnh nhn cch.
Hot ng c vai trc tip n vic hnh thnh v pht trin nhn cch, nn trong cng tc gio dc cn ch thay
i lm phong ph ni dung, hnh thnh cch thc t chc hoat ng li cun dc nhn tham gia .
c) Giao tip v nhn cch.
T mi quan h hot ng thy rng nhn cch con ngi ch c hnh thnh bi hot ng, trong hot ng.
song cuc sng ca con ngi c hai mt: anh lm g v anh quan h vi ai. Trn thc t hot ng vi vt v
vi ngi khc. Vy giao tip cng l hot ng.
Nh giao tip con ngi gia nhp vo cc quan h x hi, lnh hi nn vn ha x hi, chun mc x hi ,ng
thi thng qua giao tip con ngi ng gp ti lc ca mnh vo kho tng chung ca nhn loi.
Nu con ngi t tip xc,trao i vi ngi xung quanh hoc sng trong mi trng x hi qu n iu th s
ngho nn v tm l,km s linh ng.
Chng hn:bc s Sing ngi n ,c k rng trng hp c Kamala c ch si nui t nh.Khi c a ra
khi rng,c 12 tui.Bnh thng,c ng trong x nh,m n th tnh to v i khi sa ln nh ch rng.C
i li bng 2 chn,nhng khi b ui th chy bng 4 chi kh nhanh.Ngi ta dy ni cho c trong 4 nm,nhng c
ch ni c 2 t.C khng th thnh ngi v cht nm 18 tui.Nh vy, c th thy rng,a tr ra i mi ch
l mt con ngi d b.N khng th tr thnh con ngi nu b c lp,tch khi i sng x hi,n cn phi hc
tr thnh ngi.
121
Trong giao tip con ngi khng ch nhn thc ngi khc , nhn thc cc quan h x hi m cn nhn thc chnh
bn thn minh, phi so snh mnh vi ngi khc, vi chun mc x hi .
Tm li giao tip l hnh thc c trng trong mi quan h gia ngi vi ngi , l mt nhn t c bn trong vic
hnh thnh v pht trin thc tm l, nhn cch.
d) Tp th v nhn cch
Di s t chc hng dn ca nh trng, ca thy c . hc sinh tham gia vo cc loi hnh hot ng vi t cch
l ch th nhm lnh hi ni dung i tng ca hot ng v ni dung ca nhng quan h lin nhn cch.v d nh
c nhn tham gia vo cc hot ng i,on m rng phm vi giao tip v hot ng ca tp th,rn luyn tnh
nng ng, tho vt.y l iu kin cn thit nhng khng quyt nh s hnh thnh pht trin nhn cch.
Trong nhng trng hp v nguyn nhn no (gia nh tan v,chn hc v hc lc km) c nhn khng gn b
vi gia nh,khng ho hc n trng v ch tm thy vui trong giao tip vi nhm bn lang thang hoc say m
vi web en.iu ny lm suy thoi nhn cch bi chng tham gia ht mnh vo hot ng khng lnh mnh
.Ngc li,c nhiu ngi li s dng Internet phc v cho hc tp pht huy tnh ch ng,ng to trong hot
ng hc tp.
Mi trng tp th c th nh hng xu hay tt n c nhn l do c nhn b cun ht bi nhng tc ng xu
hay tt ca mi trng,mt khi chng ph hp vi nhng gi tr m c nhn ang hng ti.Chnh nhng tc
ng hp dn t mi trng bn ngoi p ng nhu cu ca ch th giao tip,l ng c thc y ch th hot ng
tch cc.
III.KT LUN
1.Hnh thnh nhn cch , l mt qu trnh khch quan,mang tnh quy lut v s bin i con ngi t mt thc
th t nhin n mt thc th x hi.Trong qu trnh tc ng qua li mi trng vi t cch l ch th ca hot
ng v giao tip.
2.Trong gio dc chng ta cn phi kin tr, nhn ni, khng c nng vi, t chy giai on.c th thay i nt
nhn cch no , un nn cho ph hp yu cu x hi.
3.Phi xy dng tp th hc sinh vng mnh, lm cho tp th tr thnh mi trng v phng tin gio dc.
Cu 37: Phn tch c im nhn cch. T rt ra nhng kt lun cn thit trong cuc sng v cng tc
I. KHI NIM
Nhn cch l t hp nhng c im, nhng thuc tnh tm l biu hin bn sc v gi tr x hi ca ngi .
II. CC C IM C BN CA NHN CCH
1, Tnh thng nht ca nhn cch
Nhn cch l chnh th thng nht ca nhiu nt nhn cch khc nhau, trong mi nt nhn cch u
lin quan khng tch ri nhng nt nhn cch khc.
VD: Trong lng yu nc c: yu lao ng, yu con ngi, yu qu hng t nc, c tinh thn
chng gic ngoi xm
122
Trong nhn cch c s thng nht hi ho gia 3 cp : cp bn trong c nhn,cp lin c nhn,
cp siu c nhn. l s thng nht gia tm l, thc vi hot ng v giao tip.
VD: Ni i i vi lm = th hin c s thng nht gia thc vi hot ng.
= Kt lun:
Mun nh gi nhn cch ca mt con ngi th xem xt t nhi kha cnh, nhiu ngun thng
tin khc nhau.
Mun nh gi mt nt nhn cch no th phi lin h ti cc nt nhn cch khc.
Mi c nhn cn phi hnh thnh v pht trin ng thi tt c cc nt nhn cch.
2, Tnh n nh ca nhn cch
Nhn cch c hnh thnh v pht trin trong sut cuc i mt ngi thng qua hot ng v giao lu,
n tng i kh hnh thnh v cng kh mt i.
Trong thc t, tng nt nhn cch c th bin i chuyn ho nhng nhn mt cch tng th th chng
vn to thnh mt cu trc trn vn ca nhn cch, tng i n nh, t nht l trong mt khong thi gian
no ca con ngi.
VD: Dn gian c cu:
Giang sn d i, bn tnh kh di
Hay:
Ci nt nh cht vn cn
Th u th hin c tnh n nh ca nhn cch
= Kt lun:
Nhn cch c tnh n nh v th m mt ngi ang tt khng th xu ngay c v ngc li.
T s n nh chng ta c th d kin trc c hnh vi ca mt nhn cch no trong tnh
hung hon cnh c th.
Cn phi bit nm bt nhn cch ca bn thn cng nh ca ngi khc th qu trnh hot ng v
giao tip ca bn thn s thun li hn.
3, Tnh tch cc ca nhn cch
Nhn cch l sn phm ca x hi, n va l khch th va l ch th ca cc mi quan h x hi nn
nhn cch mang tnh tch cc.
VD: V vic sinh vin Hc Vin Hnh Chnh tham gia vo cc phong tro on, Hi th nhn cch
ca mi sinh vin va chu tc ng ng thi tc ng ti nhng nhn cch khc cng tham gia.
123
Gip con ngi thc c ng thi bin i, ci to c th gii xung quanh cng nh ci to bn
thn mnh.
VD: Khi sinh vin tham gia vo cc hot ng on, Hi th h va ci to c bn thn bng
cch hc hi , tip thunhng im tt t nhiu nhn cch khc nhau, ng thi va ci to c th gii
l mi ngi cng hc hi tip thunhng im tt t mnh.
Th hin c gi tr ch thc ca nhn cch, chc nng x hi v ct cch lm ngi ca c nhn.
VD: thng qua qu trnh hot ng nh vy th nhn cch ca mi sinh vin s c bc l v ngi
khc s nh gi c mnh l ngi nh th no. ng thi qua mi ngi u c th pht trin thm
nhiu mi quan h x hi.
Tnh tch cc ca nhn cch cng c biu hin r trong qu trnh tho mn nhu cu ca n.
VD: Khi tham gia vo cc hot ng ca on,Hi th mi sinh vin c mt nhu cu nh th hin
ti nng ca bn thn hay hc hi thm kinh nghim, trau di k nng cho bn thn,cng im rn
luyn nn m c nhn u tch cc trong qu trnh tham gia.
=Kt lun:
Cn tch cc tham gia vo cc hot ng
T chc nhiu hot ng v to iu kin mi ngi tham gia vo cc hot ng.
Bit pht huy nhng im tch cc v hn ch nhng im tiu cc khi tham gia vo cc hot
ng.
4, Tnh giao lu ca nhn cch
Nhn cch ch c th hnh thnh, pht trin, tn ti, th hin trong hot ng, trong mi quan h giao lu vi
nhng nhn cch khc.Nhn cch khng th pht trin bn ngoi s giao lu.Thng qua giao lu con ngi gia nhp
vo cc quan h x hi, lnh hi cc chun mc o c v h thng gi tr x hi. Qua mi c nhn c nh
gi, c nhn nhn theo quan im x hi.
VD: dn gian c cu:
i mt ngy ng hc mt sng khn
Hay:
i cho bit bit y
nh vi m bit ngy no khn
Mun khuyn chng ta hy tch cc i ra ngoi x hi v tham gia nhiu hot ng th s cho ta
nhiu bi hc v gip cho nhn cch ngy cng tt hn.
= Kt lun:
Cn phi tch cc tham gia vo cc hot ng ngoi x hi
124
Cn phi to mi iu kin mi ngi tham gia vo cc hot ng c s giao lu gia nhiu
nhn cch vi nhau.
ng tji bit pht huy nhng im tt v khc phc nhng hn ch ang mc phi khi giao lu,
tham gia vo cc hot ng.
Cn phi tch cc rn luyn k nng giao tip
III: KT LUN CHUNG
Mi ngi u c mt nhn cch ring bit v vy chng ta cn phi bit pht huy, pht trin cng nh
hon thin nhn cch ca bn thn.
Cn t chc nhiu hot ng a dng v phong ph trong cuc sng v cng tc
Cn tch cc tham gia vo cc hot ng
Cn nm bt c tm l, nhn cch ca ngi khc c th i nhn x th ph hp.
Cu 38. Trnh by cc yu t chi phi s hnh thnh v pht trin nhn cch c nhn?
Nhn cch l t hp nhng c im thuc tnh tm l ca c nhn biu hin bn sc v gi tr x hi ca
con ngi.
1. Yu t di truyn bm sinh.
Di truy n la s tai tao tre nhng thuc tinh sinh hoc nht inh, ging vi cha me, thng qua h thng gen.
Vd: Cha m tc mu en, mt nu th con ci h tc cng mu en, mt nu.
Nhng yu t c di truyn bao gm: Cu trc gii phu c th, mu da, mu tc, vc dng, th trng, cc
t cht ca h thn kinh
Vai tr:
Di truyn, bm sinh l tin vt cht (mm mng) ca s pht trin tm l, nhn cch.
Di truyn c vai tr quan trng trong chn ging, trong y hc v c bit l cng ngh sinh hc hin i.
125
V d: Cu li bn nhn ging u tin. V d: Thanh long rut .
Yu t di truyn bm sinh khng quyt nh nhn cch nhng n to iu kin thun li hay kh khn cho
qu trnh hnh thnh nhn cch. Nn cn chu y ung mc vai tro cua di truy n, khng nn coi nh hoc
nh gi qu cao vai tr ca nhn t ny.
V d:
Ti sao trong mt s gia nh lin tc xut hin nhiu ngi ti trong nhiu th h ni tip nhau? cng l qu
trnh hnh thnh nhn cch theo bm sinh di truyn. Nu nh trong gia nh, cha v m u l ngi ti gii th l
yu t gip con mnh noi theo.
Mt em hc sinh c k tha yu t di truyn ca m l n gii th ch l tin c s, nu khng to iu
kin cho em hc n pht huy nng khiu, v bn thn em cng khng tch cc hc tp th cng s khng tr
thnh mt ngi n gii c...
* Mt s quan im sai khi nhn nhn v vai tr ca di truyn vi s pht trin nhn cch.
- Nhn cch l mt tin trnh c tnh cht tin nh
VD: cha m sinh con, tri sinh tnh.
- Cc quan im cc oan phin din tuyt i ho vai tr ca yu t di truyn.
VD: con nh nng khng ging lng cng ging cnh.
- Quan im phn bit chng tc.
VD: con vua th li lm vua.
- Quan im xem nh, h thp vai tr ca yu t di truyn.
VD: quan im tr em nh mt t giy trng, nh gio dc c th v bt k ci g cng c.
2. Yu t mi trng.
Mi trng l ton b cc yu t t nhin v x hi xung quanh cn thit cho s sinh hot v pht trin ca con
ngi.
o Mi trng t nhin: gm kh hu, t, nc, sinh thi phc v cho hc tp, lao ng, rn luyn sc khe,
vui chi gii tr...
126
o Mi trng x hi: gm cc iu kin v kinh t, chnh tr, vn ha
Hon cnh l mi trng nh c tc ng trc tip, mnh m n s hnh thnh pht trin nhn cch c
nhn.Trong mi trng x hi c ngha quan trng i vi s hnh thnh pht trin nhn cch.
nh hng tch cc v tiu cc ca mi trng i vi nhn cch: mt mi trng x hi lnh mnh, nh nn dn
ch, cc quan h x hi, iu kin vn ho - tinh thn ca x hi c s pht trin hi ho th s to iu kin cho
tnh tch cc ca nhn cch pht huy. Ngc li, tnh tch cc x hi ca nhn cch s b thui cht i, nu mi
trng x hi khng to iu kin cho n bc l. Trong mt chng mc no , iu ny khng nhng lm cho nhn
cch b ngho nn, m cn c th dn ti s ph v nhn cch.
V d: Chng hn, bc s Sing, ngi n , c k v trng hp c Kamala c ch si nui t nh. Khi c
a ra khi rng, c 12 tui. Bnh thng, c ng trong x nh, m n th tnh to v i khi sa ln nh ch
rng. C i li bng hai chn, nhng khi b ui th chy bng bn chi kh nhanh. Ngi ta dy ni cho Kamala
trong bn nm, nhng c ch ni c hai t. C khng th thnh ngi v cht tui 18. Ngi ta c bit
trn 30 trng hp nh vy.
3. Yu t gio dc v nhn cch.
Hin d phi u l tnh sn
Phn nhiu do gio dc m nn
Khi nim: Gio dc l qu trnh tc ng c mc ch, c k hoch, nh hng t gic ch ng n con ngi a
n s hnh thnh v pht trin tm l thc nhn cch.
Vai tr:
Vch ra phng hng cho s hnh thnh v pht trin nhn cch.
Thng qua gio dc th h trc truyn li cho th h sau tip thu nn vn minh vn ha x hi.
Pht huy ti a cc mt mnh, cc yu t chi phi s hnh thnh nhn cch.
C th un nn sai lch.
V d: Nhng hc sinh c t cht tt, sng trong mi trng tt nhng khng c gio dc th khng th pht trin
thnh nng lc, ti nng.
Gio dc c th mang li nhng tin b m cc nhn t khc nh bm sinh di truyn hoc mi trng, hon cnh
khng th c c. Chng ta c th ly mt v d n gin: Mt em b sinh ra khng b khuyt tt g, cng vi s
tng trng v pht trin ca c th th mt vi nm sau, chc chn em b s bit ni. Nhng nu khng c hc
tp th em s khng th c sch, vit th v cng khng th c nhng k xo ngh nghip.
Gio dc c tm quan trng c bit i vi nhng ngi b khuyt tt, n c th b p nhng thiu ht do bnh tt
gy ra cho con ngi. Thy gio Nguyn Ngc K,
4. Hot ng v nhn cch.
Hot ng l nhng phng thc tn ti ca con ngi, l nhn t quyt nh s hnh thnh v pht trin nhn cch
c nhn. l hot ng c mc ch, mang tnh cht x hi, cng ng, c th hin bng nhng thao tc v cng
c nht nh.
127
Vai tr: l yu t quan trng bc nht v mang tnh cht quyt nh i vi s hnh thnh v pht trin nhn cch.
Mun hnh thnh nhn cch, con ngi phi tham gia vo cc dng hot ng khc nhau, trong c bit ch
ti hot ng ch o
Phi la chn, t chc v hng dn cc hot ng m bo tnh gio dc v hiu qu i vi vic hnh thnh v
pht trin nhn cch.
Vic nh gi hot ng l rt quan trng trong vic hnh thnh nhn cch. Vic nh gi s chuyn dn thnh t
nh gi, gip con ngi thm nhun nhng chun mc, nhng biu gi tr x hi, tr thnh lng tm ca con
ngi.
Vd:
Cach d nht kt hp ca vic hoc va chi vi nhau la nn thng qua nhng hoat ng hang nga y cua tre em.
Tre co th hoc c rt nhiu bai hoc thng qua vic phn loai qun ao. Ha y tre giup me phn loai nhng b qun
ao ln nho, mau sc qun ao cung nh kiu qun ao me em i git. Nu trn mt cai ao co in hinh mt cha cai
nao o, hay chi cho be bit o la ch gi. Va ln sau khi be mc chic ao o be se nhn ra ngay o la ch cai gi.
Tuy nhin nu tr khng tham gia vui chi vi bn b, khng bt chc nhng hnh vi, cch x s ca ngi ln,
khng hc tp th tr s khng th pht trin y nhng phm cht v nng lc ca nhn cch. V vy, ngi ln
cn phi hng dn, t chc v li ko tr tham gia tch cc vo cc hot ng gip hnh thnh v pht trin nhn
cch tr.
5. Giao tip v nhn cch
Khi nim: Giao tip l iu kin tn ti ca c nhn v x hi loi ngi, l nhu cu c bn xut hin sm nht
con ngi.
Vai tr:
Nh giao tip con ngi gia nhp vo cc quan h x hi, lnh hi nn vn ha x hi, chun mc. ng
gp ti lc vo kho tng nhn loi.
Qua giao tip con ngi nhn thc bn thn mnh.
L iu kin c bn ca s hnh thnh v pht trin nhn cch.
Con ngi s khng th tn ti, pht trin c nu khng c s giao tip vi th gii xung quanh, vi cng
ng ngi. H thng cc quan h x hi khng phi l ci g tru tng, xa l, m do chnh con ngi to ra.
V d: Khi giao tip th ta s bit c cch thc giao tip ca ngi . T hnh thnh kh nng giao tip
ring cho bn thn mnh. Khi mnh giao tip vi nhiu i tng, vi nhiu ngi th ta s rt ra c nhiu
kinh nghim cho vic giao tip ca mnh.
6. Tp th v nhn cch.
Nhn cch c hnh thnh trong mi trng x hi c th: gia nh, lng xm, qu hng, khu ph
m n l thnh vin.
Gia nh l c s, l ci ni u tin m nhn cch con ngi c hnh thnh t thi th u.
128
Tp th l mt nhm ngi, mt b phn x hi c thng nht li theo nhng mc ch chung, phc
tng cc mc ch ca x hi.
Tp th c vai tr to ln trong s hnh thnh v pht trin nhn cch.
Tp th din ra cc hnh thc hot ng a dng (vui chi, hc tp, lao ng, x hi).
Ngc li, mi c nhn tc ng ti cng ng, ti x hi, ti c nhn khc cng thng qua cc t chc
nhm v tp th m n l thnh vin.
Gio dc thng vn dng nguyn tc gio dc bng tp th v trong tp th.
+ Tp th i hi mi c nhn nhng hnh vi nht nh: Chng hn, ni quy ca lp ra cho mi sinh
vin trong lp phi thc hin nh i hc ng gi, trt t trong lp, chun b bi v khi n lp
+ D lun tp th lnh mnh c tc dng gio dc n mi c nhn. V
D lun tp th gp phn iu chnh vic t chc lao ng v cch x s ca con ngi trong x hi.
D lun tp th ch cho ngi ta bit cn phi nh gi bin c nh th no v cn phi hnh ng theo
hng no to ra s pht trin ca tp th.
D lun tp th nng ln con ngi v c sc tc ng v cng mnh m ti mi ngi
V d: Khi mt bn sinh vin sng trong k tc x, l mt mi trng tp th. Ban u th bn
cha thch nghi vi mi trng k tc x, nhng sau ny sng lu v dn dn hnh thnh thi quen sng
theo tp th.
III. Kt lun.
1. Trong cuc sng tip tc bin i v hon thin dn nhn cch c nhn thng qua vic c nhn t thc, t
rn luyn, t gio dc.nhn cch ca mnh trnh pht trin cao hn.
2. Trong gio dc cn phi gio dc hc sinh c bn lnh vng vng i vi cc tc ng ca hon cnh, gip
tr chim lnh nhng nh hng tch cc ca mi trng, tch cc tham gia vo vic ci to v xy dng mi
trng lnh mnh.
3. Cc c nhn tch cc tham gia vo cc hot ng x hi khc nhau.
4. Cn rn luyn kh nng giao tip cho bn thn gia nhp vo cc quan h x hi, chun mc. ng gp
ti lc vo kho tng nhn loi.
5. Cn tham gia vo cc hot ng tp th nh: vui chi, hc tp, lao ng, x hi..
6. Cn phi giao tip vi mi ngi xung quanh, vi cng ng tip thu kinh nghim cho bn thn dn
hon thin nhn cch c nhn.
7. Hot ng c vai tr quyt nh trc tip s hnh thnh v pht trin nhn cch, nn trong cng tc gio dc
cng nh trong cc hot ng khc cn ch thay i lm phong ph ni dung, hnh thc, cch t chc hot
ng, sao cho li cun thc s c nhn tham gia hot ng tch cc, t gic vo cc hot ng .
8. Trong giao tip con ngi cn nhn thc chnh bn thn mnh, t i chiu, so snh vi ngi khc, vi
chun mc ca x hi. Hnh thnh nng lc t i chiu.
Cu 39. Tr nh l g? Lm th no c tr nh tt?
I. Khi nim chung v tr nh:
1. nh ngha:
129
Theo tm l hc, tr nh l mt qu trnh tm l phn nh nhng kinh nghim ca c nhn di hnh thc
biu tng, bao gm s ghi nh, gi gn v ti to sao trong c nhng ci ci m con ngui cm gic, tri
gic, rung ng, hnh ng hay suy ngh trc y.
Cng nh cm gic v tri gic, tr nh cng l mt qu trnh tm l, song cm gic v tri gic phn nh
nhng s vt, hin tng ang trc tip tc ng vo cc gic quan ca ta, cn tr nh l s phn nh nhng s vt,
hin tng tc ng vo ta trc y m khng cn c s tc ng ca bn thn chng trong hin ti. Ni cch
khc, tr nh l qu trnh tm l thnh lp, cng c v lm sng li nhng hnh nh tm l trc y hnh thnh
trong no. Tr nh phn nh kinh nghim ca con ngi, c th l nhng hnh nh c th, c th l nhng tri
nghim hay rung ng, nhng cm xc, ngh, t tng.
2. C s sinh l ca tr nh
Tr nh c hnh thnh t s hnh thnh nhng ng lin h thn kinh tm thi. Phn x c iu kin
c coi l c s sinh l ca s ghi nh. S cng c, bo v ng lin h thn kinh tm thi c thnh lp l
c s ca qu trnh gi gn v ti hin tr nh. Cc qu trnh gn cht gip ta nh c nhng hnh nh tm l.
3. Vai tr ca tr nh
Tr nh c vai tr rt rt to ln trong i sng tm l ca con ngi, lin h cht ch vi qu kh v hin
ti, lm c s nh hng cho tng lai. Khng c tr nh th khng c kinh nghim, khng c kinh nghim th
khng th c bt k mt hot ng no, cng nh khng th hnh thnh nhn cch. V d nh chng ta cn hc cch
lm mt ci bnh tht ngon, tr nh gip ta hnh thnh cc kinh nghim qua cc ln lm bnh c th lm
cho chic bnh t n ngon ca n.
Tr nh l iu kin cn thit con ngi c i sng tm l bnh thng, n nh, lnh mnh. Tr nh
cng l iu kin con ngi c v pht trin cc chc nng tm l bc cao con ngi tch lu vn kinh nghim
sng ca minh v s dng vn kinh nghim ngy cng tt hn trong i sng v trong hot ng x hi. V vy,
nhng ngi b hng tr nh, cuc sng hng ngy cu h b ri lon, khng bnh thng.
i vi nhn thc, tr nh c vai tr c bit. N l cng c lu gi kt qu ca cc qu trnh cm gic
v tri gic. Tr nh l mt iu kin quan trng din ra qu trnh nhn thc l tnh v lm cho qu trnh ny t
c kt qu hp l. N khng lm mt i nhn thc khi qu trnh nhn thc kt thc.
Ngy nay, tr nh khng ch gii hn trong hot ng nhn thc m cn l mt thnh phn to nn nhn
cch ca con ngi, v c trng tm l nhn cch mi ngi c hnh thnh trn c s vn kinh nghim c th v
mi mt ca h, m kinh nghim do tr nh em li. V d nh qu trnh hnh thnh nhn cch ca mt a tr ph
thuc rt nhiu vo tr nh ca n v nhng vic lm ni ln nhn cch ca cha m n.
II. Phn loi tr nh:
Tr nh c phn chia thnh nhiu loi khc nhau theo cc cch phn chia khc nhau.
1/ Cn c vo tnh cht ca tnh tch cc tm l trong hot ng:
Tr nh c bn loi: Tr nh vn ng, tr nh cm xc, tr nh hnh nh, tr nh t ng - logic.
a) Tr nh vn ng phn nh nhng c ng v h thng c ng m ta tin hnh trc y. V d nh
tr nh v mt ng tc tp th dc.
b) Tr nh cm xc phn nh nhng rung cm v tnh cm, c ny sinh v gi li trong tr nh. V d nh
nhng rung ng ca con ngi khi yu.
c) Tr nh hnh nh phn nh nhng biu tng v cc gic quan do cc s vt, hin tng tc ng vo ta
trc y. V d nh tr nh v mt bc nh xem, v mt bi ht nghe qua.
130
d) Tr nh t ng - logic phn nh nhng ngh, t tng con ngi c din t trong li ni. V d nh
kin thc v ch ngha Mc Lnin gip ta c th phn tch c cc hin tng xy ra trong i sng x hi.
2/ Cn c vo tnh cht, mc ch hot ng:
Tr nh gm tr nh ch nh v khng c ch nh.
Tr nh ch nh c mc ch ring bit, ghi nh, gn gi v khi cn c th ti hin li. V d nh tr nh v
bi hc ca sinh vin khi i thi.
Tr nh khng c ch nh khng c mc ch chuyn bit khi ghi nh, gn gi v ti hin li.
3/ Cn c vo thi gian cng c v gi gn ti liu:
Tr nh gm tr nh ngn hn, tr nh di hn, tr nh thao tc.
Tr nh ngn hn c biu tng ch ghi li trong no thi gian ngn.
Tr nh di hn c biu tng c lu gi trong no mt thi gian di.
Tr nh thao tc l tr nh lm vic, gip c nhn c th hnh ng khn thit, phc tp.
III. Cc qu trnh c bn ca tr nh:
Tr nh c thc hin qua bn qu trnh tm l: ghi nh, gi gn, ti hin v qun.
1/ S ghi nh:
Qu trnh ghi nh l giai on u tin ca hot ng nh, l qu trnh to nn du vt n tng ca i
tng trn v no, ng thi cng l qu trnh gn i tng vi nhng kin thc c, hnh thnh mi lin h
gia cc ti liu mi vi nhau.
Qu trnh ghi nh rt cn thit tip thu tri thc, tch lu kinh nghim. Hiu qu ghi nh ph thuc ch
yu vo ng c, mc ch, phng thc hnh ng ca c nhn.
Cn c vo mc ch ghi nh ngi ta chia ghi nh thnh hai loi: ghi nh ch inh v ghi nh khng ch
nh.
a) Ghi nh khng ch nh:
Ghi nh khng ch nh l s ghi nh khng c mc ch t ra t trc, khng i hi phi n lc ch
hoc khng dng mt th thut no ghi nh, ti liu c nh mt cch t nhin.
Nhng khng phi mi s kin u c ghi nh mt cch khng ch nh nh nhau. Mc ghi nh ph
thuc vo s hp dn ca ni dung ti liu, ni dung ti liu m c kh nng to ra s tp trung ch cao hay
mt xc cm mnh m th s ghi nh s t hiu qu cao. V d nh khi nghe mt bi ht hay, ta yu thch bi ht
, ta ht theo cc ca t c trong bi ht m khng ch nh hc thuc n t trc.
b) Ghi nh c ch nh:
Ghi nh c ch nh l loi ghi nh theo mt mc ch t ra t trc, n i hi s n lc ch nht nh
v cn c nhng th thut phng php nht nh t c mc ch ghi nh.
Thng thng c hai loi ghi nh ch nh.
- Ghi nh my mc: l loi ghi nh da trn s lp i lp li nhiu ln mt cch n gin, to ra mi lin h
b ngoi gia cc phn ca ti liu ghi nh, khng cn hiu ni dung ti liu. V d nh hc sinh nh bi bng cch
hc vt. Cch ghi nh ny thng c tm mi cch a vo tr nh tt c nhng g c trong ti liu rt chi tit v
chnh xc m khng da trn s hiu bit ni dung nn trong tr nh gm ton nhng ti liu khng lin quan g vi
nhau. Cch ghi nh dn n s ghi nh hnh thc, tn nhiu thi gian, khi qun kh hi tng li c. Tuy
131
nhin, c lc li rt cn thit nht l khi ta ghi nh ti liu khng c ni dung khi qut nh s in thoi, s nh,
ngy thng nm sinh
- Ghi nh ngha (ghi nh logic): l loi ghi nh da trn s thng hiu ni dung ca ti liu, trn s nhn
thc c mi lin h logic gia cc b phn ca n, tc ghi nh trn c s hiu c bn cht, qu trnh ghi nh
gn lin vi qu trnh t duy. Ghi nh ngha l loi ghi nh ch yu trong hot ng nhn thc, N m bo cho
s lnh hi tri thc mt cch su sc, bn vng, t tn thi gian hn ghi nh my mc nhng li tiu hao nng lng
thn kinh nhiu hn.
c) Cch rn luyn ghi nh tt:
Mun c tr nh tt phi luyn tp thng xuyn nng cao kh nng ghi nh.
Mun ghi nh tt cn phi tp trung ch cao khi ghi nh, phi c hng th, say m vi ti liu ghi
nh, phi thc c tm quan trng ca ti liu ghi nh v xc nh c tm th ghi nh lu di i vi ti liu.
Phi la chn v phi hp cc loi ghi nh mt cch hp l nht, ph hp vi tnh cht v ni dung ca ti
liu, vi nhim v v mc ch ghi nh.
Mun ghi nh logic tt, phi lp dn bi cho ti liu hc tp, lm im ta n tp v ti hin khi cn.
Phi bit phi hp nhiu gic quan ghi nh, phi s dng cc thao tc tr tu ghi nh, gn ti liu ghi nh vi
vn kinh nghim ca bn thn.
Cc bc ghi nh logic gm:
- Phn chia ti liu thnh cc on, t cho mi on mt tn thch hp vi ni dung ca n;
- Ni lin nhng im ta thnh mt tng th phc hp bng mt tn gi thch hp nht.
Nhng bin php quan trng khc tin hnh ghi nh logic l phn tch, tng hp, m hnh ho, so snh,
phn loi v h thng ho ti liu.
Bin php ti hin ti liu di hnh thc ni thm (cho mnh nghe) cng quan trng ghi nh logic. Nn
ni thm khong 2-3 ln v nn ghi chp nhng iu ti hin c di hnh thc ny ra giy.
Khi dng bin php ny c th tin hnh theo trnh t sau:
- C gng ti hin ton b mt ln;
- Ti hin tng phn, nht l nhng phn kh;
- Ti hin ton b;
- nh hng vo ton b ti liu;
- Phn chia thnh nhng nhm yu t c bn;
- Xc nh nhng mi lin h trong mi nhm; - Xc nh nhng mi lin h gia cc nhm.
n tp cng l mt bin php quan trng ghi nh mt cch vng chc v lu di. y l bin php sau
khi lm nhng vic trn, nhng khng nn lp li y nguyn ti liu ghi nh m nn gn ti liu di nhng
hnh thc v vt liu khc luyn tp.
2/ Qu trnh gi gn:
Qu trnh gi gn l qu trnh cng c vng chc nhng du vt hnh thnh trn v no trong qu trnh ghi
nh.
Nu khng c s gi gn th khng th nh bn, nh chnh xc c.
C hai hnh thc gi gn l tiu cc v tch cc.
132
a) Gi gn tiu cc:
Gi gn tiu cc l s gi gn da trn s ti hin lp i lp li nhiu ln mt cch gin n ti liu cn ghi
nh thng qua cc mi lin h b ngoi gia cc phn ti liu nh .
V d nh luyn tp nhiu ln cc ng tc th dc nh n.
b) Gi gn tch cc:
Gi gn tch cc l s gi gn c thc hin bng cch ti hin trong u ti liu ghi nh m khng cn
phi tri gic ti liu .
V d nh mt ngi gi gn hnh nh ca cha m trong u.
c) Cch thc hin qu trnh gi gn tt:
Cn phi ch ng n tp mt cch tch cc theo cc trnh t logic ca vic ti hin. ng thi, phi n tp
ngay, khng lu sau khi ghi nh; phi n tp xen k, khng nn n tp lin tc mt ti liu; n tp c ngh ngi,
khng nn n tp trong mt thi gian di; n tp phi i km s thay i thng xuyn hnh thc, phng php n
tp.
3/ Qu trnh ti hin:
Qu trnh ti hin l qu trnh lm sng li nhng ni dung ghi nh v gi gn. Ti liu thng c ti
hin di ba hnh thc: nhn li, nh li v hi tng.
a) Nhn li:
Nhn li l hnh thc ti hin khi s tri gic i tng c lp li, tri gic li mt ln na nhng thng tin,
kin thc tri gic trc y.
S nhn li c ngha trong i sng mi ngi, n gip con ngi nh hng trong hin thc tt hn v
ng hn.
V d nh vic thy mt ngi bn lu ngy mi gp s lm ta nh li v ngi bn .
b) Nh li:
S nh li l hnh thc ti hin khng din ra s tri gic li i tng, nh li khng din ra t n m bao
gi cng c nguyn nhn, theo quy lut lin tng, mang tnh cht cht ch v c h thng.
y l mt hnh ng tr tu phc tp m kt qu ca n ph thuc vo vic c nhn thc r rng, chnh
xc n mc no ni dung ca nhim v ti hin. Nh li l iu kin ca s nhn li.
V d nh nh li cc thao tc ca qu trnh lp lun vn hc.
c) Hi tng:
Hi tng l hnh thc ti hin kh khn, rt cn c s c gng nhiu ca tr tu.
Trong hi tng, nhng n tng trc y khng c ti hin mt cch my mc m thng c sp
xp khc i, gn vi nhng s kin mi.
V d nh hi tng v tui th, ta khng bao gi nh ht tt c nhng g xy ra, c khi nh chuyn ny,
c khi nh chuyn khc, khng theo thi gian, khng gian.
d) Cch thc hin tt qu trnh ti hin:
Mun thc hin tt qu trnh ti hin, ta phi thc rng qun khng phi l mt tt c, phi lc quan tin
tng rng nu c gng ta s hi tng li c.
133
Phi kin tr hi tng, khi hi tng sai th ln hi tng tip theo khng nn lp li cch thc, bin
php lm m cn phi tm ra bin php, cch thc mi.
Cn i chiu, so snh vi nhng hi c c lin quan trc tip vi ni dung ti liu m ta cn nh li.
Cn s dng s kim tra ca t duy, ca tr tng tng v qu trnh hi tng v kt qu hi tng. C
th s dng s lin tng nht l lin tng nhn qu hi tng vn g .
4/ Qun:
a) Qun l khng ti hin li c ni dung ghi nh trc y vo thi im cn thit. N din ra
nhiu mc khc nhau: qun tm thi, qun cc b (khng nh li c nhng nhn li c), qun vnh vin.
b) Nguyn nhn: C th l do qu trnh ghi nh, c th l do quy lut c ch ca hot ng thn kinh trong
qu trnh ghi nh, v do khng gn c hot ng hng ngy.
c) Cc quy lut qun: Qun cng din ra theo cc quy lut.
- Ngi ta thng qun nhng ci g khng lin quan hoc t lin quan i sng, nhng ci g khng ph
hp vi hng th, s thch nhu cu ca c nhn.
- Qun nhng ci g khng s dng thng xuyn.
- Qun khi gp nhng kch thch mi l hay nhng kch thch mnh.
- S qun cng din ra theo mt trnh t nht nh : qun ci tiu tit, vn vt trc, qun ci i th chnh
yu sau.
- S qun din ra vi tc khng ng u. giai on u tc qun kh ln , v sau tc qun
gim dn.
- V nguyn tc, qun cng l mt hin tng hp l hu ch, gip cho no khng b qu ti. Chng hn,
khi chng ta khng cn nh nhng hnh nh tm l khng vui, cc hon cnh au thng, cc chuyn bun th qun
tht c ch.
- Qun cng c mt tiu cc l lm ta khng gii quyt c cng vic kp thi do thiu nhng thng tin
c ghi nh trc y.
d) Cc bin php chng qun tr nh tt:
Chng qun bng cch gn ti liu cn ghi nh vo ti liu lu gi hc tp.
Kin tr hi tng, sng to cc bin php hi tng.
i chiu, so snh cc ti liu vi nhau
Dng cc bin php ti hin tr nh th cng.
Thc hin hc i i vi hnh, kt hp cc kin thc hc ng dng vo thc tin
IV. Cc bin php khc gip c tr nh tt:
Ngoi vic thc hin tt cc qu trnh ghi nh tt, c tr nh tt chng ta cn phi thc hin mt s bin
php khc:
- Tin tng l mnh c mt tr nh tt v ci tin c, hiu c cc quy lut ca tr nh. s l yu t
tinh thn gip chng ta c th duy tr, ci thin tr nh.
- Rn luyn no b thng xuyn, luyn tp ghi nh.
- Tp th dc mi ngy c sc khe tt.
134
- Gim cng thng tm thn (stress) bng cc bin php khoa hc, khi cn thit phi n gp bc s.
- n ung iu , n tt, n ng, cht, khng lm dng cht kch thch c hi cho no.
- Luyn tp ghi nhn tt cc hnh nh bng vic tp trung lin tng, suy ngh, ghi nh.
- To ra mt khong thi gian cn thit k c c th hnh thnh.
- To ra nhng hnh nh linh hot, bt mt d nh.
- Lp i lp li nhiu iu m bn cn nh.
- Tp trung, phn chia nhng iu cn nh thnh cc nhm.
- T chc i sng gn gng, xy dng cuc sng n gin, lnh mnh.
- Tp cc bin php th gin nh ngi thin, yoga...
- Khng thc qu khuya, c gng to cho mnh gic ng su v ngon gic.
- S dng cc k thut gip nng cao kh nng nh nh bn t duy(mind map), lp cng, cc tr
chi tr nh.
- Mo him v hc hi t cc sai lm, hnh thnh nn cc kinh nghim cn thit.
- Phng cc bnh v tr nh nh Alzheimer, hi chng korsaroff (hi chng hay qun)
V. Kt lun:
Tr nh l mt qu trnh tm l rt quan trng, nh hng rt ln n ton b i sng ca con ngi chng
ta.
Tr nh gm bn qu trnh mang tnh c lp tng i, va lin quan h thng vi nhau.
Tr nh ca mi ngi l khng nh nhau v mi mt, nhng tr nh c im chung l c th luyn tp
nng cao c. V vy, con ngi phi tch cc thc hin cc bin php duy tr, ci thin tr nh v c tr nh
tt hn na, trong , ch trng vic thc hin tt bn qu trnh tm l ca tr nh con ngi.
C tr nh tt, con ngi mi c th sng tt, hc tp v lao ng gii ng gp nhiu hn cho x hi.
Cu 40. cc qu trnh ca tr nh v phng php c tr nh tt
1) Khi nim:
Kt qu ca qu trnh nhn thc, nhng cm xc tnh cm ca con ngi v mt i tng no , nhng
hnh ng v kt qu ca n u c ghi li trong b no vi mc m nht khc nhau, khi cn thit n li
xut hin. l tr nh.
Tr nh l qu trnh tm l phn nh vn kinh nghim ca con ngi di hnh thc biu tng bng cch
ghi nh, gi gn, nhn li v nh li nhng iu m con ngi tri qua.
Tr nh l qu trnh ht sc phc tp, c rt nhiu l thuyt v c s sinh l ca tr nh. Hc thuyt Paplov
cho rng phn x c iu kin l c s sinh l hc ca s ghi nh. Ngy nay, qua qu trnh nghin cu ngi ta thy
rng nhng kch thch xut pht t nron hoc c dn vo nhng nhnh ca nron hoc quay tr li bn thn
nron. Bng cch , nron c np thm nng lng. Mt s nh khoa hc coi y l c s sinh l ca s tch ly
du vt v l bc trung gian t tr nh ngn hn sang tr nh di hn.
2) Vai tr ca tr nh
Tr nh c phn thnh nhiu loi, gm c: tr nh vn ng, tr nh cm xc, tr nh hnh nh, tr nh t ng -
logic, tr nh khng ch nh v tr nh c ch nh, tr nh ngn hn v tr nh di hn.
135
Tr nh c vai tr c bit quan trng trong i sng v hot ng ca con ngi. Khng c tr nh th khng c
kinh nghim, khng c kinh nghim khng c th khng th c bt c hot ng no, khng th pht trin tm l,
nhn cch con ngi.
3) Cc qu trnh ca tr nh
Tr nh ca con ngi l hot ng tch cc phc tp, bao gm nhiu qu trnh khc nhau c mi quan h qua li vi
nhau:
3.1.Th nht l qu trnh ghi nh. Ghi nh l khu u tin ca hot ng tr nh. l qu trnh gn ti liu mi
vo chui kinh nghim c ca bn thn. Hiu qu ca vic ghi nh ph thuc khng ch vo ni dung, tnh cht
ca ti liu m cn ph thuc ch yu vo ng c, mc ch, phng thc hnh ng ca c nhn.
V d: Ghi nh mt bi th s d dng hn so vi ghi nh cc khi nim ca trit hc hay xut pht t ng c tch
cc s ghi nh lu hn khi b g p.
C nhiu hnh thc ghi nh. Cn c vo mc ch ghi nh ta c th ghi nh c ch nh hoc ghi nh khng ch
nh:
a) Ghi nh khng ch nh l loi ghi nh khng cn t ra mc ch ghi nh t trc, ti liu c ghi
nh mt cch t nhin.
V d: Truyn k rng, L Qu n c ln gh co qun nc ven ng. Trong lc rnh ri, ng cm quyn s n
ca ch qun ln xem. Hm sau qun nuc b chy, ch qun ht sc lo lng v chy c cun s n. L Qu n bn
ly giy bt ghi li nhng g ng nh trong cun s n ng xem hm qua, khng b st mt chi tit no v a
cho ch qun.
b) Ghi nh c ch nh la loi ghi nh theo mc ch nh t trc, i hi n lc ch, la chn cc bin php,
th thut ghi nh. C hai cch ghi nh c ch nh l ghi nh my mc v ghi nh ngha.
- Ghi nh my mc l loi ghi nh da trn s lp i lp li ti liu nhiu ln mt cch n gin, to ra mi
lin h b ngoi gia cc phn ca ti liu cn ghi nh khng cn hiu ni dung ti liu .
V d: Hc vt l cch hc tiu biu cho vic ghi nh my mc cu hc sinh, sinh vin.
Ghi nh my mc thng dn n s ghi nh m cch hnh thc, tn nhiu thi gian, kh hi tng. Tuy nhin
trong cuc sng ghi nh my mc li cn thit nh ghi nh s in thoi, ngy sinh, s nh, ti khon
- Ghi nh ngha l loi ghi nh da trn s thng hiu ni dung ti liu, trnb s nhn thc nhng mi lin h
logic gia cc b phn ca ti liu .
V d: n tp khoa hc, n tp mt cch tch cc l cch n tp ghi nh ngha.
Ghi nh ngha l ghi nh ch yu ca nhn thc, m bo lnh hi tri thc mt cch su sc, bn vng nhng li
tiu hao nhiu nng lng thn kinh.
3.2.Th hai l qu trnh gn gi. Gn gi l qu trnh cng c vng chc nhng du vt hnh thnh trn v
no trong qu trnh ghi nh. C hai hnh thc gn gi l gn gi tch cc v gn gi tiu cc.
a) Gn gi tiu cc l s gn gi da trn s tri gic lp i lp li nhiu ln mt cch n gin, th ng ti liu cn
ghi nh.
V d: Hc vt s dn n gn gi tiu cc
b) Gn gi tch cc l s gn gi bng cch nh li trong cc ti liu ghi nh, khng cn tri gic ti liu .
V d: n tp k cng, khoa hc, logic, hiu ni dung bn cht v ghi nh cho k l mt cch gn gi tch cc.
136
3.3. Th ba l qu trnh ti hin. Ti hin l qu trnh ghi nh lm sng li nhng ni dung ghi nh v gi gn.
Qu trnh ny c th din ra d dng (t ng) hoc rt kh khn (phi n lc nhiu). ti liu thng c ti hin
di 3 hnh thc: nhn li, nh li v hi tng.
a) Nhn li l hnh thc ti hin khi c s tri gic i tng c lp li. S nhn li cng c th khng y , do
vy khng nn ly nhn li lm tiu chun nh gi tr nh con ngi.
V d: Khi ta gp mt ngi m ta bit chc l ngi quen, nhng lc ta khng th nh tn ngi , hoc ta
nhn ra ngi quen, bit tn anh ta nhng li khng nh ra lm quen anh ta lc no, u.
b) Nh li l kh nng lm sng li nhng hnh nh, s vt, hin tng c ghi nh trc y trong no, khi s
vt hin tng khng cn trc mt. Nh li c hai dnh: nh li khng ch nh v nh li c ch nh.
- Nh li khng ch nh l nh li mt cch t nhin trong mt hon cnh no , khng cn phi xc nh li
nhim v cn nh li.
V d: Sc nh, cht nh v mt vic g .
- Nh li c ch nh l nh li mt cch t gic, i hi s c gng, chi phi bi nhim v nh li.
V d: Mun ct vi, c gng nh li xem cy ko u.
- Hi tng l hnh ng tr tu phc tp, kt qu ca n ph thuc vo ch c nhn thc r rng, chnh xc n
mc no ni dung ca nhim v ti hin.
V d: Mt cu chin binh hi tng li trn nh oanh lit nm xa.
3.4. Th t l s qun. Qun l khng ti hin li c ni dung ghi nh trc y vo thi im nht nh.
Qun cng c nhiu mc : qun hon ton (khng nh li, nhn li c), qun cc b (khng nh li nhng nhn
li c), qun tm thi (khng nh c nhng lc no li t nhin nh li).
Qun din ra theo trnh t: qun ci tiu tit, vn vt trc, qun ci i th, chnh yu sau.
Qun din ra khng u: giai on u tc ln sau gim dn.
V d: Kt qu thc nghim ca khoa tm l trng H S Phm H Ni 1 cho thy hc sinh sau gi hc ch cn
nh 44% ti liu, sau 2 m cn nh 28%.
Trong mt s trng hp, qun l cn thit. V th v mt mt no qun l hin tng hp l, hu ch.
V d: Qun i nhng k c au bun.
4) Lm th no c tr nh tt
4.1.Mun c tr nh tt cn phi luyn tp thng xuyn nng cao kh nng ghi nh, gi gn, ti hin ti liu nh
v c cch chng qun.
Th nht ghi nh tt phi tp trung ch cao khi ghi nh, c hng th, say m ti liu ghi nh, c thc r rng
v xc nh tm th ghi nh lu di i vi ti liu, phi la chn v phi hp cc loi ghi nh mt cch hp l, ph
hp vi tnh cht ni dung ca ti liu. Phi bit phi hp nhiu gic quan ghi nh, s dng cc thao tc tr tu
ghi nh ti liu, gn ti liu ghi nh vi kinh nghim uc bn thn.
Th hai gi gn (n tp) tt ta phi n tp mt cch tch cc, ngha l n tp bng ti hin l ch yu, theo trnh
t:
-C gng ti hin ton b ti liu mt ln
- Tip ti hin tng phn, c bit l nhng phn khc
- Sau ti hin ton b ti liu
137
- Phn chia ti liu thnh tng nhm c bn
- Xc nh mi lin h trong mi nhm
- Xy dng cu trc logic ti liu da trn mi lin h trong mi nhm
Phi n tp ngay, khng lu, n to xen k v c thi gian ngh ngi hp l.
Th ba hi tng ci qun (ti hin ti liu nh) ta phi lc quan tin tng rng nu c gng ta s hi tng li
c. Phi kin tr hi tng, khi hi tng sai th phi tm ra bin php, cch thc mi, cn i chiu, so snh vi
dng s lin tng, kim tra ca t duy, ca tr tng tng v qu trnh hi tng, v kt qu hi tng.
Th t chng qun ta phi n tp ngay sau khi nh li ti liu. T quy lut Ebin Gao, chng ta cn ch t chc
cho hc sinh ti hin bi hc lm bi tp ng dng sau khi hc (xo bi). Phi n tp xen k, khng nn ch n lin
tc mt ti liu. Cn tin hnh n tp thng xuyn, n ri rc, phn tn ra nhiu t, khng nn n tp trung lin
tc trong mt thi gian di.
Phi n tp mt cch tch cc, c th l tch cc nh li v t duy n tp; vn dng nhiu gic quan vo vic n tp
(mt xem ti liu, ming c, tay vit); tch cc vn dng, luyn tp, thc hnh khi n tp.
n tp cn kt hp vi ngh ngi hp l, thay i cc hnh thc v phng php n tp c th t kt qu cao.
4.2. Mt s phng php
1. Chi ch v gii hn thi gian hon thnh.
2. Khi ng mt ngy mi nh sau: tm m nhm mt, chi rng bng tay khng thun.
3. Trong lc c sch, thnh thong hy c ln ln.
4. Thnh thong thay i l trnh n vn phng lm vic, ng i hoi nhng con ng qu quen.
5. Ti vn phng, s dng tay khng thun lm mt s vic linh tinh nh bm kim, bt my, hoc dng in
thoi.
6. Vo ba cm ti, trc khi n, hy nhm mt v xc nh mn n bng cch ngi, nm, v s.
Tm li, cc qu trnh c bn ca tr nh l mt qu trnh ht sc phc tp, c mi quan h qua li vi nhau.
Cc qu trnh ny c vai tr quan trng trong vic hnh thnh v pht trin tr nh ca con ngi, v vy i hi mi
chng ta phi c phng php nghin cu v hc tp mt cch khoa hc, ph hp c mt tr nh tt nht.
Cu 42: T cc quy lut ca tr nh, anh (ch) hy nu nhng bin php c tr nh tt.
Con ngi lun nhn thc th gii khch quan v khng ngng ci tao n khc phc cho cuc sng ca mnh.
thc hin c iu ny con ngi phi hiu bit v tch ly kinh nghim trong mi lnh vc hot ng thc tin ca
mnh,mt trong nhng yu t c bn c th tch ly c hiu bit v kinh nghim l tr nh.
I. Khi nim tr nh.
Tr nh l mt qu trnh tm l phn nh nhng kinh nghim c ca c nhn di hnh thc biu
tng,bao gm s ghi nh,gi gn v ti to li sau trong c ci m con ngi cm gic,tri gic,xc cm
hnh ng hay suy ngh trc y.
II. C s sinh l ca tr nh
Tr nh l mt qu trnh rt phc tp,c nhiu nh khoa hc quan tm. Hc thuyt poplov v nhng hot
ng thn kinh cao cp cho rng :phn x c iu kin l c s sinh l ca s ghi nh. S cng c,bo v ng lin
h thn kinh tm thi l c s sinh l ca s gi gn v ti hin. Tt c nhng quy trnh ny gn cht v ph thuc
vo mc ch ca hnh ng.
138
S gii thch thch nhng qu trnh tr nh theo quan im vt l cng l mt l thuyt sinh l hc ca tr
nh. Theo quan im ny,nhng kch thch li nhng du vt mang tnh cht vt l (nh nhng thay i v in
v v c trn cc xinap n ni lin gia hai n ron thn kinh ). Do s din bin c tnh cht lp li ca kch thch
c thc hin d dng trn con ng vch ra.
III. Cc quy lut ca tr nh.
1. Thng qun nhng g din ra khng thng xuyn trong i sng.
V d: t trng nhc Lan i hp nhm vo sng th 2 tun k tip tun ang hc. v cuc hp nhm din ra khng
thng xuyn v c nh vo cc tun nn Lan thng xuyn qun.
2. S qun din ra vi tc khng u,giai oan u tc qun nhanh sau chm dn.
V d: khi bn hc nm mi t mi ting anh. Ln u tin hc qua mt lt bn nh c khong nm n mi
t.sau vi ln tip theo s t bn nh c tng ln dn d v t ti nm mi t nh t ra.
3. Qun din ra theo trnh t, qun ci tiu tit trc ci i th chnh yu qun sau.
V d: khi c song mt cu chuyn di chng ta s nm r c ct truyn v mt s ph. Theo thi gian chng
ta s qun cu chuyn y nhng chng ta s qun ph trc, ct truyn qun sau.
4. Qun khi gp kch thch l, kch thch mnh, n tng.
V d: Hoa ang c tr nh rt bnh thng. Nhng do m Hoa mt t ngt y l mt tc ng mnh gy sc cho
Hoa. Sau Hoa gn nh qun ht mi chuyn trc .
5. Qun ph thuc vo mc ch ghi nh, di, ni dung, kh ca ti liu
V d: khi c mt bi th ch hn v mt bi th lc bt. Th ta d thuc bi th lc bt hn v th lc bt c vn
iu, ngn t d hiu, ni dung d nm bt.
IV. Lm th no c tr nh tt?
Mun c tr nh tt phi luyn tp thng xuyn nng cao kh nng ghi nh,gi gn v ti hin li ti liu nh.
+ Lm th no c tr nh tt?
Phi tp trung ch cao khi ghi nh, c hng th,say m, v thc c tm quan trng ca ti liu ghi
nh, xc nh c tm th ghi nh ti liu lu di i vi ti liu.
Phi la chn, phi hp cc loi ghi nh mt cch hp l, ph hp vi tnh cht, ni dung ca ti liu vi
nhim v v mc ch ghi nh. Ghi nh logic l hnh thc ghi nh tt nht trong hc tp. ghi nh tt i hi
ngi hc tp phi lp dn bi cho ti liu hc, tc l tim ra nhng n v logic cu to nn ti liu . Dn ny
c xem l im ta n tp v ti hin ti liu khi cn thit.
Phi hp nhiu gic quan khi ghi nh, s dng cc thao tc tr tu ghi nh ti liu, gn ti liu ghi nh
vi vn kinh nghim bn thn.
+ Lm th no gi gn (n tp) tt?
139
Phi n tp mt cch tch cc, ngha l n tp bng cch ti hin l ch yu. vic ti hin ti liu c th tin
hnh thoe trnh t sau:
- C gng ti hin ton b ti liu mt ln.
- Tip ti hin phn, c bit l nhng phn kh.
- Sau li ti hin ton b ti liu.
- Phn chia ti liu thnh nhng nhm yu t c bn ca n.
- Xc nh mi lin h trong mi nhm.
- Xy dng cu trc logic ca ti liu da trn mi lien h gia cc nhm.
Phi n tp ngay, khng lu sau khi ghi nh ti liu.
Phi n tp xen k, khng nn n tp lin tc mt mn hc.
n tp phi c ngh nghi, khng nn n tp lin tc trong mt thi gian di.
Cn thay i cc hnh thc v phng php n tp.
+ Lm th no hi tng ci qun ?
V nguyn tc,mi s vt hin tng tc ng vo no u c th ti hin sau tc ng
- Qun khng phi l mt tt c, phi lc quan tin tng rng ,nu c gng ta s hi tng li c.
- Phi kin tr hi tng. khi hi tng sai th ln hi tng tip theo khng nn lp lai cch thc,bin
php lm m cn phi tm ra bin php cch thc mi.
- Cn i chiu so snh vi nhng hi c c lin quan trc tip vi ni dung ti liu m ta cn ghi nh.
- Cn s dng s kim tra ca t duy, ca tr tng tng v qu trnh hi tng v kt qu hi tng.
- C th s dng s lin tng , nht l lin tng nhn qu hi tng vn g .
+ hn ch v chng li s qun cho nhc sinh trong qu trinh ging dy cn:
Thng xuyn n tp,yu cu hc sinh ti hin li nhng iu hc, lm cho hc sinh c nhu cu hng
th vi ni dung t liu.
Phi n tp ngay khng nn lu sau khi ghi nh ti liu,khng nn dy hai mn k tip nhau vi ni
dung tng t nhau. V d gy ra c ch.
T chc n xn k,khng nn n tp lin tc mt mn hc trong thi gian di,cho hc sinh lm bi tp ng
dng sau khi hc l thuyt.
n tp xen k kt hp ngh ngi,thng xuyn thay i hnh thc v phng php hc tp.
V. Phn chia thi gian hc tp hp l v mt s k thut gi nh.
140
1. Hc trong bao lu l ti u?
Hc hai gi mi ln.
Chia thnh bn phn hc v ngh ngi nm pht gia mi ln.
Hon ton th gin trong lc ngh ngi
Sau mi hai gi hc nn th gin na gi.
Hc nhi nht l khng hiu qu
Nhiu hc sinh cho rng n bi sm ch v ch v h s qun ht trc khi thi v phi hc li t u.h cho rng nn
n bi cho mi mn hc nm ngy trc khi thi, lc chung ta phi nhi nht qu nhiu kin thc. kin thc mi
cng kin thc c s to cho ta mt m lng bng kh sp xp tng hp.
Vy nn n bi l cch tt nht.khng n bi trong vng hai mi t gi bn s qun tm mi phn trm kin thc
va hc.
Hc bng cch lp s t duy.N s gip bn tit kim thi gian v n ch tn dng cc t kha v bn s nh bi
lu hn.
Cu 41.Khi nim ngn ng v vai tr ca ngn ng i vi nhn thc
A.M U:
Con ngi c kh nng truyn t kinh nghim c nhn cho ngi khc v s dng kinh nghim ca ngui khc vo
hot ng cu mnh, lm cho mnh c nhng kh nng to ln, nhn thc v nm vng c bn cht ca t nhin,x
hi v bn thnchnh l nh ngn ng.
Ngn ng l mt hin tng x hi- lch s do sng v lm vic cng nhau nn co ngi c nhu cu giao tip vi
nhau v nhn thc hin thc.. Trong qu trnh lao ng cng nhau, hai qu trnh giao tip v nhn thc khg tch
ri nhau: trong lao ng, con ngi phi thng bo cho nhau v s vt, hin tng no , nhng thng bo cho
nhau v s vt, hin tng no , nhng thng bo li phi khi qut s vt, hin tng vo trong mt lp,
mt nhm cc s vt,hin tng nht nh, cng loi. Ngn ng ra i v tho mn dc nhu cu thng nht cc
hot ng .
Vy ngn ng l g? Vai tr ca ngn ng i vi nhn thc ra sao? By gi hy cng nhau tm hiu.
A.THN BI:
I : KHI NIM NGN NG
1. KHI NIM:
Ngn ng l mt h thng k hiu t ng chc nng l mt phng tin giao tip v l cng c ca t duy.
Ngn ng c hnh thnh trong qu trnh hot ng v giao lu ca mi c nhn vi ngi khc trong x hi.
Ngn ng mang bn cht x hi, lch s v tnh giai cp.
K hiu l bt k ci g ca hin thc c dng thc hin hot ng ca con ngi. Nh vy k hiu cng c
chc nng ca cng c: hng vo hot ng v lm thay i hot ng, tt nhin l ty theo cc thuc tnh vn c
trong k hiu.
141
K hiu t ng l mt hin tng tn ti khch quan trong i sng tinh thn ca con ngi, l mt phng tin x
hi c bit. K hiu t ng cng tc ng vo hot ng, lm thay i hot ng nhng l hot ng tinh thn, hot
ng tr tu, hot ng tm l cao cp ca con ngi nh tri gic, tr nh, t duy tng tng K hiu t ng lm
c iu l nh vo c tnh bn trong ca ni dung, tc l ngha ca t-mt c tnh ngay t u ch l do quy
c ngha mang tnh khi qut dng ch c mt lp s vt, hin tng ca hin tng hin thc.
K hiu t ng l h thng. Mi k hiu ch c ngha v thc hin chc nng nht nh trong h thng ca mnh.
Ngn ng gm 3 b phn: ng m, t vng v ng php, tc l h thng cc quy tc qui nh s ghp thnh cu.
Cc n v ca ngn ng l m v, hnh v, t,cu , ng on, vn bn... n v nh nht ca ngn ng l m v, mt
hnh v c cc m v, mt t c th c nhiu hnh v.
Vd:
-t , nc, ma, nng: t c mt hnh v.
-Vit Nam, sinh vin, Bun Ma Thuc: l t c nhiu hnh v.
Bt c th ting no cng cha ng hai phm tr: pham tr ng php v phm tr logic.
Phm tr ng php l mt h thng cc quy tc qui nh v vic thnh lp t v cu(t php v c php) cng nh
quy nh s pht m, phm tr ny cc th ting khc nhau th cng khc nhau. Vd: ting Vit v ting Anh pht
m v t php c php khc nhau.
Phm tr logic l qui lut ca ngn ng, v vy tuy dng cc th ting khc nhau, nhng cc dn tc khc nhau vn
hiu c nhau. Vd: chng ta c th hc v hiu c ting nc ngoi nh ting Anh.
2. CHC NNG NGN NG: ba chc nng
a.Chc nng ch ngha:
Ngn ng c dng ch chnh s vt, hin tng tc l lm vt thay th chng. Ni cch khc, ngha ca s
vt, hin tng c th tn ti khch quan, lm cho con ngi c th nhn thc c ngay c khi chng khg c
trc mt, tc l ngoi phm vi ca nhn thc cm tnh. Cc kinh nghim lch s x hi loi ngi cng c c
nh li, tn ti v truyn t li cho cc th h sau l nh ngn ng. chnh v vy chc nng ch ngha ca ngn ng
cn c gi l chc nng ch ngha ca ngn ng cn c gi l chc nng lm phng tin tn ti, truyn t v
nm vng kinh nghim x hi- lch s loi ngi.
Nhng iu ni trn cho thy ngn ng ca con ngi khc hn ting ku ca con vt v v bn cht, con vt khng
c ngn ng.
b.Chc nng thng bo:
Chc nng thng bo cn gi l chc nng giao tip. Nh c ngn ng con ngi c th thng bo cho nhau, giao
tip vi nhau. Nh c chc nng ny m con ngi bit c h cn x s, hnh ng nh th no cho ph hp vi
hon cnh, mi trng hoc quan h x hi. Thng qua ni dung nhip iu ca ngn ng, con ngi c th biu t
hoc tip nhn nhng trng thi cm xc tnh cm c nhn. Tuy nhin kh nng biu cm ca ngn ng rt a dng,
phong ph v phc tp. Cng mt ni dung, nhng vi nhp iu v m iu din t khc nhau ngi ta c th biu
t nhng tnh cm cm xc khc nhau. Do khi nh gi chc nng tho6ng bo ca ngn ng chng ta cn ch
n tnh biu cm ca ngn ng. V n c th iu chnh mnh m hnh vi ca con ngi.
Vd: ang trn ng n trng i hc, c bn thng bo
142
: hm nay ngh hc, sau khi tip nhn thng tin ta lp tc thay i hot ng ca mnh thay v i n trng.
c. Chc nng khi qut ho:
Ngn ng khng ch mt s vt, hin tng ring r,m ch mt lp, mt loicc s vt, hin ttng c chung thuc
tnh bn cht, chnh nh vy , n l mt phng tin c lc ca hot ng tr tu(tri gic, tng tng,tr nh, t
duy..).
Hot ng tr tu bao gi cng c tnh cht khi qut, v khng th t din ra, m phi dng ngn ng lm phng
tin, cng c. y ngn ng va l cng c tn ti ca hot ng tr tu, va l cng c c nh li cc kt qu
ca hot ng ny, do hot ng tr tu c ch da tin cy tip tc pht trin, khng b lp li v khng b t
on.
Chc nng khi qut ho ca ngn ng cn c gi l chc nng nhn thc hay chc ng lm cng c hot ng tr
tu.
=> Trong ba chc nng ca ngn ng, chc nng thng bo l chc nng c bn nht, chi phi cc chc nng khc.
Bi l, ch c trong qu trnh giao tip bng ngn ng, con ngi mi ng thi pht ra v thu nhn thng tin, qua
thu nhn c tri thc v hin thc khch quan. Khi thu nhn c cc tri thc v hin thc khch quan, con
ngi mi c c s t hnh thnh ng c, tin hnh cc hot ng nhm t c mc ch tha mn nhu cu
mong i. Thc cht chc nng khi qut l mt qu trnh giao tip, y l giao tip vi chnh mnh. Cn chc
nng ch ngha l iu kin thc hin hai chc nng cn li.
3. PHN LOI NGN NG:
Cc nh khoa hc thng chia ngn ng thnh hai loi: ngn ng bn trong v ngn ng bn ngoi.
a.Ngn ng bn ngoi: L ngn ng hng vo i tng bn ngoi (ngi khc) nhm truyn t v thu nhn
thng tin.
Ngn ng bn ngoi c hai loi: ngn ng ni v ngn ng vit.
+ Ngn ng ni: L ngn ng hng vo i tng bn ngoi, c biu t bng li ni (m thanh) v thu nhn
bng thnh gic(nghe). Ngn ng ni c hai hnh thc biu hin: ngn ng i thoi v ngn ng c thoi.
Ngn ng i thoa: l ngn ng giao tip gia hai hay nhiu ngi vi nhau. Trong hnh thc ngn ng i thoi
th nhng ngi tham gia thng thay nhau t cu hi v tr li. Ngn ng i thoi thng c hai th: th trc tip
v th gin tip.
Th i thoi trc tip: l th i thoi gia nhng ngi tham gia trc tip i mt vi nhau. Th i thoi ny
phng tin l li ni(ng m) ngi ta c th dung phng tin iu b, c ch, nh mt(giao tip phi ngn ng)
h tr cho li ni.
Th i thoi gin tip: ngi ta khng th nhn thy nhau m ch nghe c ging ni vi nhau(vn k thanh
bt k hnh). Do th ny khng th dung c ch iu b, nh mt, n ci.. h tr cho li ni.
Ngn ng i thoi c 3 c im (tnh cht) sau:
- C tnh cht rt gn: Do ngi ni v ngi nghe u c mt trong hon cnh giao tip c th nn c nhiu ni
dung khng cn th hin nh ngn ng m c thay th bng ngn ng ph (c ch, iu b, nt mt). Chnh v c
im ny m ngn ng i thoi nhiu khi kh hiu hn i vi ngi khng tham gia i thoi.
143
- t c tnh ch v thng b ng: Nhng li i p trong ngn ng i thoi thng l phn ng ngn ng trc
tip i vi kch thch khng ngn ng. Vd; mt ngi ang ng ca ni chuyn vi ngi khc, pht hin o
mnh b kt cht ca, c g vn khng c lin ni: tri! r kh
- Rt t c tnh t chc: Nhng li i p trong ngn ng i thoi thng khng c chng trnh. Trng hp c
cu trc cho pht ngn th cu trc cng ht sc n gin. Ngn ng i thoi tip theo t bc ra, do gn cht vao
cc tnh hung v vn cnh quen thuc. Vd: khi cho hi khi hi thm sc khe ca nhau
Ngn ng c thoi: l loi ngn ng ch c mt ngi ni cn mt s ngi(hoc nhiu ngi) ch nghe khng
i thoi li. Vd: trng hp c din vn, thuyt trnh, ging biy l ngn ng lin tc, mt chiu t c s ph
thuc vo ngi khc v vo mt ni dung tnh hung, hon cnh trc tip
Ngn ng c thoi c nhng c im ni bc sau:
- C tnh trin khai mnh: Trong ngn ng c thoi, do rt t s dng cc thng tin ngoi ngn ng ngi nghe
hay ngi c hiu c ngi ni cn phi nhc n gi ra hay miu t i tng c ni ti.
- C tnh ch v ch ng r rng: Ngn ng c thoi i hi phi xc nh r ni dung truyn t v hi bit xy
dng ni dung mt cch ch , pha bit th hin n theo mt trnh t xc nh, mt cch ch ng.
-C tnh t chc cao: ni c thoi, ngi ni phi lp chng trnh, k hoch khng phi cho tng cu, tng
pht ngn ring l, m ton b li c thoi ca mnh. K hch chng trnh ny c khi c tho ra trong c, c
khi c chuyn hn ra ngoi (ghi li trn giy).
Ngn ng vit: L ngn ng dung k hiu ghi li li ni hng vo ngi khc trong khung cnh gin tip bng
khong cch khng gian v thi gian. Ngn ng vit l mt dng ca li ni c thoi nhng mc pht trin cao
hn c im ca ngn ng vit:
-Tnh trin khai cu ngn ng vit rt mnh v ngn ng vit rt cao v cht ch. Khi giao tip bng ngn ng
vit ngi vit thng khng c mt ngi vit khng nh gi ht c phn ng ca ngi ni chuyn
th hin c mnh v ngi c khng hiu sai iu c vit cn phi thc tht r mc ph hp hay
khng ph hp, c li hay khng c li ca cc phng tin ngn ng m mnh la chn. Do khi vit, ngi
ta thng gch b nhng t nhng cu khng th hin ng mnh. Thao tc ny khng th c c li ni
c thoi. Chnh s la chn ny lm cho li ni vit thng gn vi li ni bn trong, nht l giai on u
hc vit. Ngn ng vit c chia lm hai loi: Ngn ng vit i thoi(th t trao i), ngn ng vit c
thoi(vit bo, vit sch).
a. Ngn ng bn trong: l ngn ng dnh cho mnh, hng va mnh. Nh con ngi hiu c, suy ngh
c t iu chnh tnh cm, ch v hnh vi ca mnh. Ngn ng bn trong c hnh thnh sau li ni
bn ngoi, do ngn ng bn ngoi chuyn vo v c rt gn li.
Ngn ng bn trong l ngn ng giao tip vi chnh mnh. Lc con ngi t tch mnh ra lm hai. Mnh va
l ch th v l i tng giao tip vi chnh mnh. Mnh ni cho mnh nghe, vit cho mnh c(nht k) nh
t iu chnh iu khin chnh mnh.
c im ca ngn ng bn trong l thng khng pht ra m thanh . Bao gi ngn ng bn trong cng dng
rt gn, vn tt khng tun th quy lut ng php. Ngn ng bn trong l kt qu ni tm ha ca ngn ng bn
ngoi. Trong qu trong pht trin ca c nhn ngn ng bn ngoi hnh thnh trc lm ti hnh thnh ngn
ng bn trong.Cc loi ngn ng trnh by trn y c quan h rt cht ch vi nhau h tr nhau v c th
chuyn ha nhau. Tt c nhng iu ny v cht lng ca mi loi ngn ng cc k nng thc hin mi loi
ngn ng ph thuc vo s rn luyn tch cc v c thc ca mi c nhn trong hoat ng v giao tip .
144
II ) VAI TR CA NGN NG I VI NHN THC:
Nhn thc l mt trong ba mt ca i sng tm l con ngi (nhn thc, tnh cm v hnh ng). N l tin
ca hai mt kia v ng thi c quan h mt thit vi cc hin5 tng tm l khc ca con ngi. Hot ng
nhn thc bao gm nhiu qu trnh khc nhau,th hin nhng mc hin thc khc nhau gm: cm gic, tri
gic,t duy, tng tngv mang li sn phm khc nhau v hin thc khch quan nh: hnh nh, hnh tng,
khi nim
Cn c vo tnh cht phn nh c th chia hot ng nhn thc thnh hai mc : nhn thc cm tnh(cm
gic,tri gic) v nhn thc l tnh(t duy, tng tng)
V qua bi trnh by trn, cho thy kh r ngn ng c vai tr ht sc to ln i vi i sng tm l con
ngi. Ni nh PH.NGGHEN: Ngn ng l mt trong hai yu t(lao ng) lm cho con vt tr thnh con
ngi c th ni ngn ng lin quan n tt c cc qu trnh tm l ca con ngi l thnh t quan trng nht
v mt ni dung v cu trc ca tm l con ngi, c bit l qu trnh nhn thc.
1) Vai tr ca ngn ng i vi nhn thc cm tnh: Ngn ng c vai tr rt quan trng i vi nhn thc cm
tnh, n lm qu trnh ny din ra ngi mang mt cht lng mi.
a. i vi cm gic:Khi ngn ng tc ng ng thi vi s tc ng ca s vt, hin tng s lm cho
qu trnh cm gic din ra nhanh hn, hnh nh do cm gic em li r rang hn m nt hn, chnh
xc hnv d: mu h nghe thy mt ngi ni: Tri nng qu ta cng cm thy tri nng hn.
Khi n mt loi tri cy chua, nu mt ngi no ni chua qu th ta cng cm thy v tri cy
chua hn
b. i vi tri gic: Ngn ng lm cho tri gic ca con ngi din ra d dng hn nhanh chng, khch
quan hn, y v r rng hn. V d:Nh c ngn ng m nhim v ca tri gic c th thc hin
mt cch d dng v c hiu qu hn. Tc l, ngn ng biu t nhim v tri gic di dng ngn ng
thm hoc li ni gip cho qu trnh tri gic tch i tng khi bi cnh( quy lut v tnh la chn
ca tri gic) v xy dng c hnh nh trn vn v i tng quy lut v tnh trn vn ca tri gic).
Vai tr ca ngn ng i vi i vi qu trnh quan st cng cn thit hn v quan st l tri gic tch
cc c ch nh c mc ch(c thc). tnh thc c biu hin v iu khin iu chnh nh
ngn ng. Khng c ngn ng th tri gic ca con ngi vn l tri gic cu con vt. Tnh c ngha
ca tri gic ca con ngi l mt cht lng mi lm tri gic con ngi khc xa tri gic con vt. Cht
lng mi na ch c biu t thng qua ngn ng.
c. i vi tr nh: Ngn ng c nh hng quan trng i vi tr nh ca con ngi. N tham gia tch
cc cc qu trnh tr nh gn cht vi cc qu trnh . Vd: vic ghi nh s d dng hn v c kt qu
tt nu ta ni ln thnh li iu ghi nh.
Khng c ngn ng th khng th thc hin s ghi nh c ch nh, s ghi nh c ngha v k c s ghi
nh my mc(hc thuc lng),Ngo6nn ng l phng tin ghi nh l mt hnh thc lu gi kt qu
cn nh. Nh c ngn ng con ngi c th chuyn hn nhng thng tin cn nh ra ngoi u ccon ngi.
Chnh nh iu ny con ngi lu gi truyn t kinh nghim ca th h trc cho th h sau.
2) Vai tr ca ngn ng i vi nhn thc l tnh:
a. vi t duy:
Ngn ng lin quan cht ch vi t duy ca con ngi .ngn ng v t duy khng c mi quan h song
song .Ngn ng cng khng phi l t duy v ngc li t duy cng khng phi l ngn ng .Mi quan h cht
145
ch gia ngn ng vi t duy l ch t duy dung ngn ng lm phng tin ,cng c .Chnh nh iu ny t
duy ca con ngi khc v cht so vi t duy ca con vt :con ngi c t duy triu tng .khng c ngn ng
th con ngi khng th t duy tru tng v khi qut c .Mi quan h khng tch ri ca t duy v ngn
ng th hin trong ngha ca cc t. Mi t u c quan h vi mt lp s vt ,hin tng .Khi gi tn
cc s vt ,t ta nh thay th chng v nh to ra nhng iu kin vt cht cho nhng hnh ng hay thao
tc c bit i vi cc vt y k c khi cc vt y vng mt (tc l thao tc vi cc vt thay th ,vi k hiu t
ng hay l vi ngn ng) .Tuy nhin t khng ch gi tn s vt ,nh vt t duy ngn ng tru tng ha c
nhng thuc tnh khng bn cht ca s vt v khi qut ha c nhng thuc tnh bn cht ca n .Khng c
ngn ng th khng th c t duy khi qut logic c.
Li ni bn trong l cng c quan trng ca t duy ,c bit khi gii quyt nhng nhim v kh khn ,phc tp .lc
ny li ni bn trong c xu hng chuyn tng b phn thnh li ni thm (khi ng ti ngi ta hay ni lm nhm
l v th ). Nu nhim v qu phc tp th ngn ng bn trong chuyn thnh li ni bn ngoi.Ngi ta ni to ln
th thy t duy r rng v thun li hn . Nhng iu chng t khng c ngn ng ,c bit khng c li ni
bn trong th ngh t tng khng th hnh thnh c ,tc khng th t duy tru tng c.
b. i vi tng tng
Ngn ng cng l mt vai tr to ln trong tng tng .n l phng tin hnh thnh biu t v duy tr cc hnh
nh mi ca tng tng . Khng c ngn ng khng th tin hnh tng tng. Chnh nh ngn ng gip con
ngi chp ni, gn kt, kt hpnhng kinh nghim qua vi nhng ci ang xy ra thnh nhng biu tng
mi cha h c.
Ngn ng gip chng ta lm chnh xc ha cc hnh nh ca tng tng ang ny sinh ,tch ra chng nhng mt
c bn nht ,gn chng li vi nhau ,c nh chng li bng t v lu gi chng trong tr nh .ngn ng lm cho
tng tng tr thnh mt qu trnh thc ,c iu khin tch cc ,c kt qu v cht lng cao.
TNG KT:
Ngn ng l hin tng lch s-x hi ny sinh trong qu trnh hot ng thc tin ca con ngi. Trong cc sng
nh c ngn ng m con ngi c kh nng thc hin qu trnh giao tip trao i ngh, tnh cm kinh nghim
ca mnh vi ngi khc, ngn ng c vai tr ht sc to ln trong qu trnh tm l ca con ngi nht l i vi
nhn thc V vy vic rn luyn ngn ng l iu ht sc quan trng i vi qu trnh pht trin ca tm l con
ngi.
Sau y l mt s gi rn luyn ngn ng:
1. Cn rn luyn thi quen trau di, tng thm vn ngn ng bng vic c sch, bo, truyn
2. Rn luyn v s dng tt ngn ng m
3.Cn hc tp v trau di thm vn ngoi ng d dng trau i thng tin rng ri.
5.Rn luyn ngn ng vit thng qua cng tc gio dc ngay t nh tng kh nng t duy.
6.Cn trau di vn vn ha, kin thc vic giao tip bng ngn ng c thoi c hiu qu.
7. Tch cc tham gia cc hot ng nh: thuyt trnh, pht biu gia m ng kh nng s dng ngn ng
c thoi c rn luyn.
8. Thng xuyn rn luyn kh nng giao tip gia m ng tng kh nng t tin trong giao tip v tng
vn ngn ng.
146
147