~~ Ô ßeer hejceelceves veceŠ ~~

DeLe mehleoMees”OŸeeŸe:
DeOÙeeÙe meesuen kesâ Devle ceW ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ves mhe° keâne efkeâ keâece,
›eâesOe Deewj ueesYe kesâ lÙeeieves hej ner keâce& DeejcYe neslee nw, efpemes ceQves yeej-yeej
keâne nw~ efveÙelekeâce& keâes efyevee efkeâÙes ve megKe, ve efmeefæ Deewj ve hejceieefle ner
efceueleer nw~ FmeefueÙes Deye legcnejs efueS keâòe&JÙe Deewj Dekeâòe&JÙe keâer JÙeJemLee ceW
efkeâ keäÙee keâ¤B, keäÙee ve keâ¤B? - Fme mecyevOe ceW MeeŒe ner ØeceeCe nw~ keâesF&
DevÙe MeeŒe veneR; yeefukeâ ‘‘Fefle ieg¢eleceb MeeŒeefceoced~’’ (15/20)
ieerlee mJeÙeb MeeŒe nw~ DevÙe MeeŒe Yeer nQ; efkeâvleg ÙeneB Fmeer ieerlee MeeŒe hej Âef°
jKeW, otmeje ve {t{ÌB ves ueieW~ otmejer peien {t{ÌB iW es lees Ùen ›eâceyeælee veneR efceuesieer,
DeleŠ Yeškeâ peeÙeWies~
Fme hej Depeg&ve ves ØeMve efkeâÙee efkeâ, YeieJeved! pees ueesie MeeŒeefJeefOe keâes
lÙeeiekeâj hetCe& ßeæe mes Ùegòeâ neskeâj ‘Ùepevles’- Ùepeve keâjles nQ, Gvekeâer ieefle
kewâmeer nw? meeefòJekeâer nw, jepemeer DeLeJee leecemeer nw? keäÙeeWefkeâ heerÚs Depeg&ve ves
megvee Lee efkeâ meeefòJekeâer, jepemeer DeLeJee leecemeer neW, peye lekeâ iegCe efJeÅeceeve
nQ, efkeâmeer-ve-efkeâmeer Ùeesevf e kesâ ner keâejCe nesles nQ~ FmeefueÙes Øemlegle DeOÙeeÙe kesâ
DeejcYe ceW ner Gmeves ØeMve jKee-
Depeg&ve GJeeÛe
Ùes MeeŒeefJeefOeceglme=pÙe Ùepevles ßeæÙeeefvJeleeŠ~ ~1~~
JeleeŠ~~1~~
les<eeb efve‰e leg kkeâe
eâe ke=â<Ce meòJeceenes jpemleceŠ~~1~~
 ns ke=â<Ce! pees ceveg<Ùe MeeŒeefJeefOe keâes Úes[ Ì keâj ßeæemeefnle Ùepeve keâjles
nQ, Gvekeâer ieefle keâewve-meer nw? meeefòJekeâer nw, jepemeer nw DeLeJee leecemeer nw?
Ùepeve ceW osJelee, Ùe#e, Yetle FlÙeeefo meYeer Dee peeles nQ~
ßeerYeieJeevegJeeÛe
ef$eefJeOee YeJeefle ßeæe osefnveeb mee mJeYeeJepee~mJeYeeJepee~~1~~~1~~
meeefòJekeâer jepemeer ÛewJe leecemeer Ûesefle leeb ëe=Ceg~~2~~
DeOÙeeÙe oes ceW ÙeesiesÕej ves yeleeÙee Lee efkeâ, Depegv& e! Fme Ùeesie ceW efveOee&ejf le
ef›eâÙee Skeâ ner nw~ DeefJeJesefkeâÙeeW keâer yegefæ Devevle MeeKeeDeeW Jeeueer nesleer nw
FmeefueS Jes Devevle ef›eâÙeeDeeW keâe efJemleej keâj uesles nQ~ efoKeeJešer MeesYeeÙegòeâ
JeeCeer ceW Gmes JÙeòeâ Yeer keâjles nQ~ Gvekeâer JeeCeer keâer Úehe efpevekesâ efÛeòe hej
heÌ[leer nw, Depegv& e! Gvekeâer Yeer yegeæf ve° nes peeleer nw, ve efkeâ kegâÚ heeles nQ~ "erkeâ
Fmeer keâer hegvejeJe=eòf e ÙeneB hej Yeer nw efkeâ pees ‘MeeŒeefJeefOeceglme=pÙe’
Ùe’- MeeŒeefJeefOe
keâes lÙeeiekeâj Yepeles nQ, Gvekeâer ßeæe Yeer leerve Øekeâej keâer nesleer nw~
Fme hej ßeerke=â<Ce ves keâne, ceveg<Ùe keâer Deeole mes GlheVe ngF& Jen ßeæe
meeefòJekeâer, jepemeer leLee leecemeer - Ssmes leerve Øekeâej keâer nesleer nw, Gmes let cegPemes
megve~ ceveg<Ùe kesâ ùoÙe ceW Ùen ßeæe DeefJejue nw-
meòJeeveg¤hee meJe&mÙe ßeæe YeJeefle Yeejle~ ~1~~
Yeejle~~1~~
ßeæeceÙeesÓÙeb heg®<ees Ùees ÙeÛÚ^æŠ me SJe meŠ~~3~~
ns Yeejle! meYeer ceveg<ÙeeW keâer ßeæe Gvekesâ efÛeòe keâer Je=efòeÙeeW kesâ Deveg¤he
nesleer nw~ Ùen heg®<e ßeæeceÙe nw~ FmeefueÙes pees heg®<e pewmeer ßeæe Jeeuee nw, Jen
mJeÙeb Yeer Jener nw~ ØeeÙeŠ ueesie hetÚles nQ - ceQ keâewve ntB? keâesF& keânlee nw, ceQ lees
Deelcee nt~B efkeâvleg veneR, ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce keânles nQ efkeâ pewmeer ßeæe, pewmeer
Je=eòf e Jewmee heg®<e~
ieerlee Ùeesie-oMe&ve nw~ cenef<e& helebpeefue Yeer Ùeesieer Les~ Gvekeâe Ùeesie-oMe&ve
nw~ Ùeesie nw keäÙee? GvneWves yeleeÙee, ‘‘Ùeesieef§eòeJe=efòeefvejesOeŠ~’’ (1/2)
efÛeòe keâer Je=eòf eÙeeW keâe meJe&Lee ®keâ peevee Ùeesie nw~ efkeâmeer ves heefjßece keâjkesâ jeskeâ
ner efueÙee lees ueeYe keäÙee nw? ‘‘leoe õ°gŠ mJe¤hesÓJemLeeveced~’’ (1/3)
Gme meceÙe Ùen õ°e peerJeelcee Deheves ner MeeÕele mJe¤he ceW efmLele nes peelee nw~
keäÙee efmLele nesves mes hetJe& Ùen ceefueve Lee? helebpeefue keânles nQ -
‘Je=efòemee¤hÙeefcelej$e~’ (1/4) otmejs meceÙe ceW pewmee Je=efòe keâe ¤he nw,
Jewmee ner Jen õ°e nw~ ÙeneB ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce keânles nQ - Ùen heg®<e ßeæeceÙe nw,
ßeæe mes Deesle-Øeesle~ keâneR-ve-keâneR ßeæe DeJeMÙe nesieer Deewj pewmeer ßeæeJeeuee
nw, Jen mJeÙeb Yeer Jener nw~ pewmeer Je=efòe, Jewmee heg®<e~ Deye leerveeW ßeæeDeeW keâe
efJeYeepeve keâjles nQ-
Ùepevles meeefòJekeâe osJeevÙe#ej#eebefme jepemeeŠ~ jepemeeŠ~~1~~ ~1~~
ØesleevYetleieCeeb§eevÙes Ùepevles leecemee peveeŠ~~4~~
GveceW mes meeefòJekeâ heg®<e osJeleeDeeW keâes hetpeles nQ, jepeme heg®<e Ùe#e Deewj
je#emeeW keâes hetpeles nQ leLee DevÙe leeceme heg®<e Øesle Deewj YetleeW keâes hetpeles nQ~ Jes
hetpeve ceW DeLekeâ heefjßece Yeer keâjles nQ~
DeMeeŒeefJeefnleb Ieesjb lehÙevles Ùes lehees peveeŠ~ peveeŠ~~1~~~1~~
ocYeen¿ejmebÙegòeâeŠ keâecejeieyeueeefvJeleeŠ~~5~~
Jes ceveg<Ùe MeeŒeefJeefOe mes jefnle Ieesj keâefuhele (keâefuhele ef›eâÙeeÙeW jÛekeâj)
lehe leheles nQ, ocYe Deewj Denbkeâej mes Ùegòeâ, keâecevee Deewj Deemeefòeâ kesâ yeue mes
yeBOes ngS-
keâMe&ÙevleŠ MejerjmLeb Yetle«eececeÛeslemeŠ~ ~1~~
emeŠ~~1~~
ceeb ÛewJeevleŠMejerjmLeb leeefvJeæŸeemegjefve§eÙeeved~~6~~
Jes Mejerj¤he ceW efmLele Yetle mecegoeÙe keâes Deewj DevleŠkeâjCe ceW efmLele cegPe
DevleÙee&ceer keâes Yeer ke=âMe keâjvesJeeues nQ DeLee&led ogye&ue keâjvesJeeues nQ~ Deelcee
Øeke=âefle kesâ ojejeW ceW heÌ[keâj efJekeâejeW mes ogye&ue Deewj Ùe%e-meeOeveeW mes meyeue
nesleer nw~ Gve De%eeefveÙeeW (DeÛesleeW) keâes efve§eÙe ner let Demegj peeve DeLee&led Jes meye
kesâ meye Demegj nQ~ ØeMve hetje ngDee~
 MeeŒeefJeefOe keâes lÙeeiekeâj YepevesJeeues meeefòJekeâ heg®<e osJeleeDeeW keâes,
jepeme heg®<e Ùe#e-je#emeeW keâes Deewj leeceme heg®<e Yetle-ØesleeW keâes hetpeles nQ~
kesâJeue hetpeles ner veneR, Ieesj lehe leheles nQ; efkeâvleg Depegv& e! Mejerj¤he mes YetleeW keâes
Deewj DevleÙee&ceer ¤he mes efmLele cegPe hejceelcee keâes ogye&ue keâjvesJeeues nQ, cegPemes
otjer hewoe keâjles nQ ve efkeâ Yepeles nQ~ Gvekeâes let Demegj peeve DeLee&led osJeleeDeeW keâes
hetpevesJeeues Yeer Demegj ner nQ~ Fmemes DeefOekeâ keâesF& keäÙee keânsiee? DeleŠ efpemekesâ Ùes
meYeer DebMecee$e nQ, Gve cetue Skeâ hejceelcee keâe Yepeve keâjW~ Fmeer hej hejce
ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ves yeejcyeej yeue efoÙee nw~
DeenejmlJeefhe meJe&mÙe ef$eefJeOees YeJeefle efØeÙeŠ~ ~1~~
eÙeŠ~~1~~
Ùe%emlehemleLee oeveb les<eeb Yesoefceceb ëe=Ceg~~7~~
Depeg&ve! pewmes ßeæe leerve Øekeâej keâer nesleer nw, Jewmes ner meyekeâes Deheveer-
Deheveer Øeke=âefle kesâ Devegmeej Yeespeve Yeer leerve Øekeâej keâe efØeÙe neslee nw Deewj Jewmes
ner Ùe%e, lehe Deewj oeve Yeer leerve-leerve Øekeâej kesâ nesles nQ~ Gvekesâ Yeso keâes let
cegPemes megve~ henues Øemlegle nw Deenej-
DeeÙegŠ meòJeyeueejesiÙemegKeØeerefleefJeJeOe&veeŠ~ eeŠ~~8~~~8~~
jmÙeeŠ efmveiOeeŠ efmLeje ùÅee DeenejeŠ meeefòJekeâefØeÙeeŠ~~8~~
DeeÙeg, yegeæ
f , yeue, DeejesiÙe, megKe Deewj Øeerelf e keâes yeÌ{evesJeeues, jmeÙegòeâ,
efÛekeâves Deewj efmLej jnvesJeeues leLee mJeYeeJe mes ner ùoÙe keâes efØeÙe ueievesJeeues
YeespÙe heoeLe& meeefòJekeâ heg®<e keâes efØeÙe nesles nQ~
ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce kesâ Devegmeej, mJeYeeJe mes ùoÙe keâes efØeÙe ueievesJeeuee,
yeue, DeejesiÙe, yegeæ f Deewj DeeÙeg yeÌ{evesJeeuee YeespÙe heoeLe& ner meeefòJekeâ nw~ pees
YeespÙe heoeLe& meeefòJekeâ nw, Jener meeefòJekeâ ceveg<Ùe keâes efØeÙe neslee nw~ Fmemes mhe°
nes peelee nw efkeâ keâesF& Yeer KeeÅe Jemleg meeefòJekeâer, jepemeer DeLeJee leecemeer veneR
nesleer~ Gmekeâe ØeÙeesie meeefòJekeâer, jepemeer DeLeJee leecemeer ngDee keâjlee nw~ ve otOe
meeefòJekeâer nw, ve hÙeepe jepemeer Deewj ve uenmegve leecemeer nw~
 peneB lekeâ yeue, yegeæ f , DeejesiÙe Deewj ùoÙe keâes efØeÙe ueieves keâe ØeMve nw lees
efJeÕe Yej ceW ceveg<ÙeeW keâes Deheveer-Deheveer Øeke=âefle, JeeleeJejCe Deewj heefjefmLeefleÙeeW
kesâ Devegketâue efJeefYeVe KeeÅe meeceef«eÙeeB efØeÙe nesleer nQ, pewmes - yebieeueer leLee
ceõeefmeÙeeW keâes ÛeeJeue efØeÙe neslee nw Deewj hebpeeefyeÙeeW keâes jesšer~ Skeâ Deesj lees
DejyeJeeefmeÙeeW keâes ogcyee, ÛeerefveÙeeW keâes ces{keâ lees otmejer Deesj OeÇgJe-pewmes "b[s
ØeosMeeW ceW ceebme efyevee iegpeeje veneR nw~ ¤me Deewj cebieeseuf eÙee kesâ DeeefoJeemeer KeeÅe
ceW IeesÌ[s Fmlesceeue keâjles nQ, ÙetjesheJeemeer ieeÙe leLee megDej oesveeW Keeles nQ; efHeâj
Yeer efJeÅee, yegefæ-efJekeâeme leLee GVeefle ceW Decesefjkeâe Deewj ÙetjesheJeemeer ØeLece
ßesCeer ceW efieves pee jns nQ~
ieerlee kesâ Devegmeej jmeÙegòeâ, efÛekeâvee Deewj efmLej jnvesJeeuee YeespÙe heoeLe&
meeefòJekeâ nw~ uecyeer DeeÙeg, Devegketâue, yeue-yegeæ f yeÌ{evesJeeuee, DeejesiÙeJeæ&keâ
heoeLe& meeefòJekeâ nw~ mJeYeeJe mes ùoÙe keâes efØeÙe ueievesJeeuee YeespÙe heoeLe&
meeefòJekeâ nw~ DeleŠ keâneR efkeâmeer KeeÅe heoeLe& keâes Ieševee-yeÌ{evee veneR nw~
heefjefmLeefle, heefjJesMe leLee osMekeâeue kesâ Devegmeej pees YeespÙe Jemleg mJeYeeJe mes
efØeÙe ueies Deewj peerJeveer Meefòeâ Øeoeve keâjs, Jener meeefòJekeâer nw~ Jemleg meeefòJekeâ,
jepemeer Ùee leecemeer veneR nesleer, Gmekeâe ØeÙeesie meeefòJekeâer, jepemeer DeLeJee leecemeer
neslee nw~
Fmeer Devegketâueve kesâ efueÙes pees JÙeefòeâ Iej-heefjJeej lÙeeiekeâj kesâJeue F&Õej
DeejeOeve ceW efuehle nQ, mebvÙeeme Deeßece ceW nQ, Gvekesâ efueÙes ceebme-ceefoje lÙeepÙe
nw; keäÙeeWefkeâ DevegYeJe mes osKee ieÙee nw efkeâ Ùes heoeLe& DeeOÙeeeflcekeâ ceeie& kesâ
efJehejerle ceveesYeeJe GlheVe keâjles nQ DeleŠ Fvemes meeOeve-heLe mes Yeü° nesves keâer
DeefOekeâ mecYeeJevee nw~ pees Skeâevle osMe keâe mesJeve keâjvesJeeues efJejòeâ nQ, Gvekesâ
efueÙes ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ves DeOÙeeÙe ÚŠ ceW Deenej kesâ efueÙes Skeâ efveÙece efoÙee
efkeâ ‘Ùegòeâenej efJenejmÙe’ Fmeer keâes OÙeeve ceW jKekeâj DeeÛejCe keâjvee ÛeeefnÙes~
pees Yepeve ceW meneÙekeâ nw Glevee (Jener) Deenej «enCe keâjvee ÛeeefnS~
 keâšd d J ecueueJeCeelÙeg < Celeer # Ce®#eef J eoeef n veŠ~ veŠ~~8~~~8~~
Deeneje jepememÙes°e ogŠKeMeeskeâeceÙeØeoeŠ~~9~~
keâÌ[Jes, Kešdšd ,s DeefOekeâ vecekeâerve, DelÙevle iece&, leerKes, ¤Kes, oenkeâejkeâ
Deewj ogŠKe, efÛevlee leLee jesieeW keâes GlheVe keâjvesJeeues Deenej jepeme heg®<e keâes
efØeÙe nesles nQ~
ÙeeleÙeeceb ielejmeb hetefle heÙeg&ef<eleb Ûe Ùeled~~10~~
GefÛÚ°ceefhe ÛeecesOÙeb Yeespeveb leecemeefØeÙeced~~10~~
pees Yeespeve osj keâe yevee ngDee nw, ‘ielejmeb’- jmejefnle, ogie&vOeÙegòeâ,
yeemeer, GefÛÚ° (pet"e) Deewj DeheefJe$e Yeer nw, Jen leeceme heg®<e keâes efØeÙe neslee
nw~ ØeMve hetje ngDee~ Deye Øemlegle nw ‘Ùe%e’-
DeHeâueekeâe*ddef#eefYeÙe&%ees efJeefOe°es Ùe FpÙeles~~10~~
Ùe°JÙecesJesefle ceveŠ meceeOeeÙe me meeefòJekeâŠ~~11~~
pees Ùe%e ‘efJeefOe°’
e°’- MeeŒeefJeefOe mes efveOee&efjle efkeâÙee ieÙee nw~ (pewmee
heerÚs DeOÙeeÙe 3 ceW Ùe%e keâe veece efueÙee, DeOÙeeÙe 4 ceW Ùe%e keâe mJe¤he yeleeÙee
efkeâ yengle mes Ùeesieer ØeeCe keâes Deheeve ceW, Deheeve keâes ØeeCe ceW nJeve keâjles nQ~
ØeeCe-Deheeve keâer ieefle efvejesOe keâj ØeeCeeW keâer ieefle efmLej keâj uesles nQ, mebÙeceeefie>
ceW nJeve keâjles nQ~ Fme Øekeâej Ùe%e kesâ Ûeewon meesheeve yeleeÙes, pees meye-kesâ-meye
yeÇÿe lekeâ keâer otjer leÙe keâje osvesJeeueer Skeâ ner ef›eâÙee keâer TBÛeer-veerÛeer DeJemLeeSB
nQ~ meb#eshe ceW Ùe%e efÛevleve keâer Øeef›eâÙee keâe efÛe$eCe nw, efpemekeâe heefjCeece meveeleve
yeÇÿe ceW ØeJesMe nw~ efpemekeâe efJeOeeve Fme MeeŒe ceW efkeâÙee ieÙee nw~)
Gmeer MeeŒe-efJeOeeve hej hegveŠ yeue osles nQ efkeâ Depeg&ve! MeeŒeefJeefOe mes
efveÙele efkeâÙes ngS, efpemes keâjvee ner keâòe&JÙe nw leLee pees ceve keâes efvejesOe keâjvesJeeuee
nw, pees Heâue keâes ve ÛeenvesJeeues heg®<eeW Éeje efkeâÙee peelee nw, Jen Ùe%e meeefòJekeâ nw~
DeefYemevOeeÙe leg Heâueb ocYeeLe&ceefhe ÛewJe Ùeled~~10~~
FpÙeles Yejleßes‰ leb Ùe%eb efJeefæ jepemeced~~12~~
 ns Depegv& e! pees Ùe%e kesâJeue ocYeeÛejCe kesâ efueS ner nes Ùee Heâue keâes GösMÙe
yeveekeâj efkeâÙee peelee nw, Gmes jepeme Ùe%e peeve~ Ùen keâòee& Ùe%e keâer efJeefOe
peevelee nw; efkeâvleg obYeeÛejCe Ùee Heâue keâes GösMÙe yeveekeâj keâjlee nw efkeâ Decegkeâ
Jemleg efceuesieer leLee ueesie osKeW efkeâ Ùe%e keâjlee nw, ØeMebmee keâjWies, Ssmee Ùe%ekeâòee&
JemlegleŠ jepemeer nw~ Deye leeceme Ùe%e keâe mJe¤he yeleeles nQ-
efJeefOenerveceme=°eVeb cev$enerveceoef#eCeced~~10~~
ßeæeefJejefnleb Ùe%eb leecemeb heefjÛe#eles~~13~~
pees Ùe%e MeeŒeefJeefOe mes jefnle nw, pees DeVe (hejceelcee) keâer me=ef° keâj
mekeâves ceW DemeceLe& nw, ceve kesâ Devlejeue ceW efve®æ keâjves keâer #ecelee mes jefnle nw,
oef#eCee DeLee&led meJe&mJe kesâ mecehe&Ce mes jefnle nw leLee pees ßeæejefnle nw, Ssmee
Ùe%e leeceme Ùe%e keâne peelee nw~ Ssmee heg®<e JeemleefJekeâ Ùe%e keâes peevelee ner
veneR~ Deye Øemlegle nw lehe-
osJeefÉpeieg®Øee%ehetpeveb MeewÛeceepe&Jeced~~10~~
yeÇÿeÛeÙe&ceefnbmee Ûe Meejerjb lehe GÛÙeles~~14~~
hejceosJe hejceelcee, Éwle hej peÙe Øeehle keâjvesJeeues efÉpe, meoddieg® Deewj
%eeveerpeveeW keâe hetpeve, heefJe$elee, mejuelee, yeÇÿeÛeÙe& leLee Deefnmb ee Mejerj-mecyevOeer
lehe keâne peelee nw~ Mejerj meowJe JeemeveeDeeW keâer Deesj yenkeâlee nw Fmes DevleŠkeâjCe
keâer GheÙegò& eâ Je=eòf eÙeeW kesâ Deveg¤he leheevee Meejerejf keâ lehe nw~
DevegÉsiekeâjb JeekeäÙeb melÙeb efØeÙeefnleb Ûe Ùeled~~10~~
mJeeOÙeeÙeeYÙemeveb ÛewJe Jee*ddceÙeb lehe GÛÙeles~~15~~
GÉsie ve hewoe keâjvesJeeuee, efØeÙe, efnlekeâejkeâ Deewj melÙe Yee<eCe leLee
hejceelcee ceW ØeJesMe efoueevesJeeues MeeŒeeW kesâ efÛevleve keâe DeYÙeeme, veece-pehe
Ùen JeeCeer-mecyevOeer lehe keâne peelee nw~ JeeCeer efJe<eÙeesvcegKe efJeÛeejeW keâes Yeer
JÙeòeâ keâjleer jnleer nw~ Fmes Gme Deesj mes mecesškeâj hejcemelÙe hejceelcee keâer
efoMee ceW ueieevee JeeCeer-mecyevOeer lehe nw~ Deye ceve-mecyevOeer lehe osKeW-
 ceveŠ ØemeeoŠ meewcÙelJeb ceewveceelceefJeefve«enŠ~ ~10~~
e«enŠ~~10~~
YeeJemebMeggefæefjlÙesleòehees ceevemecegÛÙeles~~16~~
ceve keâer ØemeVelee, meewcÙeYeeJe, ceewve DeLee&led F° kesâ Deefleefjòeâ DevÙe
efJe<eÙeeW keâe mcejCe Yeer ve nes, ceve keâe efvejesOe, DevleŠkeâjCe keâer meJe&Lee heefJe$elee
- Ùen ceve-mecyevOeer lehe keâne peelee nw~ GheÙegò& eâ leerveeW Mejerj, JeeCeer Deewj ceve
keâe lehe efceueekeâj Skeâ meeefòJekeâ lehe nw~
ßeæÙee hejÙee lehleb lehemleefl$eefJeOeb vejwŠ~~~10~~ ~10~~
DeHeâueekeâe*ddef#eefYeÙeg&òew⊠meeefòJekebâ heefjÛe#eles~~17~~
Heâue keâes ve Ûeenles ngS DeLee&led efve<keâece keâce& mes Ùegòeâ heg®<eeW Éeje hejce
ßeæe mes efkeâÙes ngS GheÙeg&òeâ leerveeW leheeW keâes efceueekeâj meeefòJekeâ lehe keânles nQ~
Deye Øemlegle nw jepeme lehe-
melkeâejceevehetpeeLeË lehees ocYesve ÛewJe Ùeled~~10~~
ef›eâÙeles leefon Øeesòebâ jepemeb ÛeueceOeÇgJeced~~18~~
pees lehe melkeâej, ceeve Deewj hetpee kesâ efueÙes DeLeJee kesâJeue heeKeC[ mes ner
efkeâÙee peelee nw, Jen Deefveef§ele SJeb ÛebÛeue HeâueJeeuee lehe jepeme keâne ieÙee nw~
cet{«eensCeelcevees Ùelheer[Ùee ef›eâÙeles leheŠ~ ~10~~
leheŠ~~10~~
hejmÙeeslmeeoveeLeË Jee leòeecemecegoeùleced~~19~~
pees lehe cetKe&leehetJe&keâ n" mes ceve, JeeCeer Deewj Mejerj kesâ heerÌ[emeefnle
DeLeJee otmejs keâe Deefve° keâjves kesâ efueÙes yeoues keâer YeeJevee mes efkeâÙee peelee nw,
Jen lehe leeceme keâne ieÙee nw~
Fme Øekeâej meeefòJekeâ lehe ceW Mejerj, ceve Deewj JeeCeer keâes cee$e F° kesâ
Deveg¤he {euevee nw~ jepeme lehe ceW lehe keâer ef›eâÙee Jener nw; efkeâvleg ocYeceeve
mecceeve keâer FÛÚe mes leheles nQ~ ØeeÙeŠ cenelcee ueesie Iej-yeej ÚesÌ[ves kesâ yeeo
Yeer Fme efJekeâej kesâ efMekeâej nes peeles nQ Deewj leermeje leeceme lehe DeefJeefOehetJe&keâ
neslee nw, otmejeW keâes heer[
Ì e hengÛB eeves kesâ Âef°keâesCe mes neslee nw~ Deye Øemlegle nw oeve-
 oeleJÙeefceefle Ùeöeveb oerÙelesÓveghekeâeefjCes~~10~~
osMes keâeues Ûe hee$es Ûe leöeveb meeefòJekebâ mce=leced~~20~~
oeve osvee ner keâòe&JÙe nw - Fme YeeJe mes pees oeve osMe (mLeeve), keâeue
(meceÙeevegketâue) Deewj melÙehee$e kesâ Øeehle nesves hej yeoues ceW Ghekeâej keâer YeeJevee
mes jefnle neskeâj efoÙee peelee nw, Jen oeve meeefòJekeâ keâne ieÙee nw~
Ùeòeg ØelÙeghekeâejeLeË HeâuecegeföMÙe Jee hegveŠ~ ~10~~
eŠ~~10~~
oerÙeles Ûe heefjefkeäue°b leöeveb jepemeb mce=leced~~21~~
pees oeve keäuesMehetJe&keâ (pees osles veneR yevelee uesekf eâve osvee heÌ[ jne nw) leLee
ØelÙeghekeâej keâer YeeJevee mes efkeâ Ùen keâ¤Biee lees Ùen efceuesiee DeLeJee Heâue keâes
GösMÙe yeveekeâj efHeâj efoÙee peelee nw, Jen oeve jepeme keâne ieÙee nw~
DeosMekeâeues Ùeöevecehee$esYÙe§e oerÙeles~~10~~
Demelke=âleceJe%eeleb leòeecemecegoeùleced~~22~~
pees oeve efyevee melkeâej efkeâÙes DeLeJee eflejmkeâejhetJe&keâ efPeÌ[keâkeâj DeÙeesiÙe
osMe-keâeue ceW DeveeefOekeâeefjÙeeW keâes efoÙee peelee nw, Jen oeve leeceme keâne ieÙee
nw~ ‘hetpÙe cenejepe peer’ keâne keâjles Les - ‘nes, kegâhee$e keâes oeve osves mes oelee ve°
nes peelee nw~’ "erkeâ Fmeer Øekeâej ßeerke=â<Ce keâe keânvee nw efkeâ oeve osvee ner keâòe&JÙe
nw~ osMe, keâeue Deewj hee$e kesâ Øeehle nesves hej yeoues ceW Ghekeâej ve Ûeenves keâer
YeeJevee mes Goejlee kesâ meeLe efoÙee peevesJeeuee oeve meeefòJekeâ nw~ keâef"veeF& mes
efvekeâuevesJeeuee, yeoues ceW Heâue keâer YeeJevee mes efoÙee peevesJeeuee oeve jepeme nw
Deewj efyevee melkeâej kesâ efPeÌ[efkeâÙeeW kesâ meeLe Øeefleketâue osMe-keâeue ceW kegâhee$e keâes
efoÙee peevesJeeuee oeve leeceme nw, uesekf eâve nw oeve ner; efkeâvleg pees osn-iesn FlÙeeefo
meyekesâ cecelJe keâes lÙeeiekeâj Skeâcee$e F° hej ner efveYe&j nw, Gmekesâ efueS oeve keâe
efJeOeeve Fmemes Deewj GVele nw Deewj Jen nw meJe&mJe keâe mecehe&Ce, mechetCe& JeemeveeDeeW
mes nškeâj ceve keâe mecehe&Ce, pewmee efkeâ ßeerke=â<Ce ves keâne nw, ‘ceÙÙesJe ceve
DeeOelmJe~’ DeleŠ oeve efveleevle DeeJeMÙekeâ nw~ Deye Øemlegle nw Ô, leled Deewj
meled keâe mJe¤he-
 Ô lelmeefoefle efveoxMees yeÇÿeCeefŒeefJeOeŠ mce=leŠ~ ~10~~
eŠ~~10~~
yeÇeÿeCeemlesve Jesoe§e Ùe%ee§e efJeefnleeŠ hegje~~23~~
Depeg&ve! Ô, leled Deewj meled - Ssmee leerve Øekeâej keâe veece ‘yeÇÿeCeŠ
efveoxMeŠ mce=leŠ’
eŠ’- yeÇÿe keâe efveoxMe keâjlee nw, mce=efle efoueelee nw, mebkesâle keâjlee
nw Deewj yeÇÿe keâe heefjÛeeÙekeâ nw~ Gmeer mes ‘hegje’e’- hetJe& ceW (DeejcYe ceW) yeÇeÿeCe,
Jeso Deewj Ùe%eeefo jÛes ieÙes nQ~ DeLee&led yeÇeÿeCe, Ùe%e Deewj Jeso Deesced mes hewoe nesles
nQ~ Ùes ÙeesiepevÙe nQ~ Deesced kesâ melele efÛevleve mes ner Fvekeâer Glheefle nw Deewj keâesF&
lejerkeâe veneR nw~
lemceeoesefcelÙegoeùlÙe Ùe%eoeveleheŠef›eâÙeeŠ~ ~10~~
eâÙeeŠ~~10~~
ØeJele&vles efJeOeeveesòeâeŠ meleleb yeÇÿeJeeefoveeced~~24~~
FmeefueS yeÇÿe keâe keâLeve keâjvesJeeues heg®<eeW keâer MeeŒe-efJeefOe mes efveÙele
keâer ngF& Ùe%e, oeve Deewj lehe ef›eâÙeeSB efvejvlej ‘Deesced’ Fme veece keâe GÛÛeejCe
keâjkesâ ner keâer peeleer nQ, efpememes Gme yeÇÿe keâe mcejCe nes peeÙe~ Deye leled Meyo
keâe ØeÙeesie yeleeles nQ-
leefolÙeveefYemevOeeÙe Heâueb Ùe%eleheŠef›eâÙeeŠ~ ~10~~
eâÙeeŠ~~10~~
oeveef›eâÙee§e efJeefJeOeeŠ ef›eâÙevles cees#ekeâe*ddef#eefYeŠ~~25~~
‘leled’ DeLee&led Jen (hejceelcee) ner meJe&$e nw, Fme YeeJe mes Heâue keâes ve
Ûeenkeâj MeeŒe Éeje efveefo&° veevee Øekeâej keâer Ùe%e, lehe Deewj oeve keâer ef›eâÙeeSB
hejce keâuÙeeCe keâer FÛÚe keâjvesJeeues heg®<eeW Éeje keâer peeleer nQ~ leled Meyo
hejceelcee kesâ Øeefle mecehe&CemetÛekeâ nw~ DeLee&led pehe lees Deesced keâe keâerepf eS~ Ùe%e,
oeve Deewj lehe keâer ef›eâÙeeSB Gme hej efveYe&j neskeâj keâjW~ Deye meled kesâ ØeÙeesie keâe
mLeue yeleeles nQ-
meÆeJes meeOegYeeJes Ûe meefolÙeslelØeÙegpÙeles~~10~~
ØeMemles keâce&efCe leLee meÛÚyoŠ heeLe& ÙegpÙeles~~26~~
Deewj meled; ÙeesiesÕej ves yeleeÙee efkeâ meled nw keäÙee? ieerlee kesâ DeejcYe ceW ner
Depeg&ve ves ØeMve KeÌ[e efkeâÙee Lee efkeâ kegâueOece& ner MeeMJele nw, melÙe nw, lees
ßeerke=â<Ce ves keâne - Depeg&ve! legPes Ùen De%eeve keâneB mes GlheVe ngDee? meled Jemleg
keâe leerveeW keâeue ceW keâYeer DeYeeJe veneR neslee, Gmes efcešeÙee veneR pee mekeâlee Deewj
Demeled Jemleg keâe leerveeW keâeueeW ceW DeefmlelJe veneR nw, Gmes jeskeâe veneR pee mekeâlee~
JemlegleŠ Jen keâewve-meer Jemleg nw, efpemekeâe leerveeW keâeueeW ceW DeYeeJe veneR nw? Deewj
Jen Demeled Jemleg nw keäÙee, efpemekeâe DeefmlelJe veneR? lees yeleeÙee - Ùen Deelcee ner
melÙe nw Deewj YetleeefokeâeW kesâ mecemle Mejerj veeMeJeeved nQ~ Deelcee meveeleve nw,
DeJÙeòeâ nw, MeeÕele Deewj Dece=lemJe¤he nw - Ùener hejcemelÙe nw~
ÙeneB keânles nQ, ‘meled’ Ssmes hejceelcee keâe Ùen veece ‘meoddYeeJes’- melÙe kesâ
Øeefle YeeJe ceW Deewj meeOegYeeJe ceW ØeÙeesie efkeâÙee peelee nw Deewj ns heeLe&! peye
efveÙele keâce& meebieesheebie Yeueer Øekeâej nesves ueies, leye meled Meyo keâe ØeÙeesie efkeâÙee
peelee nw~ meled keâe DeLe& Ùen veneR nw efkeâ Ùen JemlegSB nceejer nQ~ peye Mejerj ner
nceeje veneR nw, lees Fmekesâ GheYeesie ceW DeevesJeeueer JemlegSB nceejer keâye nQ~ Ùen meled
veneR nw~ meled keâe ØeÙeesie kesâJeue Skeâ efoMee ceW efkeâÙee peelee nw - meoddYeeJe ceW~
Deelcee ner hejce melÙe nw~ Fme melÙe kesâ Øeefle YeeJe nes, Gmes meeOeves kesâ efueÙes
meeOegYeeJe nes Deewj Gmekeâer Øeeefhle keâjevesJeeuee keâce& ØeMemle {bie mes nesves ueies,
JeneR meled Meyo keâe ØeÙeesie efkeâÙee peelee nw~ Fmeer hej ÙeesiesÕej De«eslej keânles nQ-
Ùe%es leheefme oeves Ûe efmLeefleŠ meefoefle ÛeesÛÙeles~~26~~
keâce& ÛewJe leoLeeaÙeb meefolÙesJeeefYeOeerÙeles~~27~~
Ùe%e, lehe Deewj oeve keâes keâjves ceW pees efmLeefle efceueleer nw, Jen Yeer meled nw -
Ssmee keâne peelee nw~ ‘leoLeeaÙeced’- Gme hejceelcee keâer Øeeefhle kesâ efueS efkeâÙee
ngDee keâce& ner meled nw, Ssmee keâne peelee nw~ DeLee&led Gme hejceelcee keâer ØeeefhleJeeuee
keâce& ner meled nw~ Ùe%e, oeve, lehe lees Fme keâce& kesâ hetjkeâ nQ~ Devle ceW efveCe&Ùe osles
ngS keânles nQ efkeâ Fve meyekesâ efueÙes ßeæe DeeJeMÙekeâ nw~
DeßeæÙee ngleb oòeb lehemlehleb ke=âleb Ûe Ùeled~~26~~
DemeefolÙegÛÙeles heeLe& ve Ûe lelØeslÙe vees Fn~~28~~
 ns heeLe&! efyevee ßeæe kesâ efkeâÙee ngDee nJeve, efoÙee ngDee oeve, lehee ngDee
lehe Deewj pees kegâÚ Yeer efkeâÙee ngDee keâce& nw, Jen meye Demeled nw- Ssmee keâne
peelee nw~ Jen ve lees Fme ueeskeâ ceW Deewj ve hejueeskeâ ceW ner ueeYeoeÙekeâ nw~ Dele:
mecehe&Ce kesâ meeLe ßeæe efveleevle DeeJeMÙekeâ nw~
efve<keâ<e&—
DeOÙeeÙe kesâ DeejcYe ceW ner Depeg&ve ves ØeMve efkeâÙee efkeâ, YeieJeved! pees
MeeŒe-efJeefOe keâes lÙeeiekeâj Deewj ßeæe mes Ùegòeâ neskeâj Ùepeve keâjles nQ (ueesie
Yetle, YeJeeveer DevÙeevÙe hetpeles ner jnles nQ) lees Gvekeâer ßeæe kewâmeer nw? meeefòJekeâer
nw, jepemeer nw DeLeJee leecemeer? Fme hej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ves keâne, Depegv& e! Ùen
heg®<e ßeæe keâe mJe¤he (hegleuee) nw, keâneR-ve-keâneR Gvekeâer ßeæe nesieer ner~
pewmeer ßeæe Jewmee heg®<e~ pewmeer Je=eòf e Jewmee heg®<e~ Gvekeâer Jen ßeæe meeefòJekeâer,
jepemeer Deewj leecemeer leerve Øekeâej keâer nesleer nw~ meeefòJekeâer ßeæeJeeues osJeleeDeeW
keâes, jepemeer ßeæeJeeues Ùe#e (pees ÙeMe, MeewÙe& Øeoeve keâjs), je#emeeW (pees megj#ee
os mekesâ) keâe heerÚe keâjles nQ Deewj leecemeer ßeæeJeeues Yetle-ØesleeW keâes hetpeles nQ~
MeeŒeefJeefOe mes jefnle Fve hetpeeDeeW Éeje Ùes leerveeW Øekeâej kesâ ßeæeueg Mejerj ceW
efmLele Yetle mecegoeÙe DeLee&led Deheves mebkeâuheeW Deewj ùoÙe-osMe ceW efmLele cegPe
DevleÙee&ceer keâes Yeer ke=âMe keâjles nQ, ve efkeâ hetpeles nQ~ Gve meyekeâes efve§eÙe ner let
Demegj peeve DeLee&led Yetle, Øesle, Ùe#e, je#eme leLee osJeleeDeeW keâes hetpevesJeeuee
Demegj nw~
osJelee-Øemebie keâes ßeerke=â<Ce ves ÙeneB leermejer yeej G"eÙee nw~ henues DeOÙeeÙe
meele ceW GvneWves keâne Lee efkeâ - Depeg&ve! keâeceveeDeeW ves efpevekeâe %eeve nj efueÙee
nw, Jener cet{Ì yegeæ f DevÙe osJeleeDeeW keâer hetpee keâjles nQ~ otmejer yeej DeOÙeeÙe veew ceW
Gmeer ØeMve keâes ognjeles ngS keâne- pees DevÙeevÙe osJeleeDeeW keâer hetpee keâjles nQ, Jes
Yeer cegPes ner hetpeles nQ; efkeâvleg Gvekeâe Jen hetpeve DeefJeefOehetJe&keâ DeLee&led MeeŒe ceW
efveOee&ejf le efJeefOe mes efYeVe nw, DeleŠ Jen ve° nes peelee nw~ ÙeneB DeOÙeeÙe me$en ceW
GvnW Deemegjer mJeYeeJe Jeeuee keânkeâj mecyeeseOf ele efkeâÙee~ ßeerke=â<Ce kesâ MeyoeW ceW
Skeâ hejceelcee keâer ner hetpee keâe efJeOeeve nw~
leovevlej ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ves Ûeej ØeMve efueÙes - Deenej, Ùe%e, lehe Deewj
oeve~ Deenej leerve Øekeâej kesâ nesles nQ~ meeefòJekeâ heg®<e keâes lees DeejesiÙe Øeoeve
keâjvesJeeues, mJeeYeeefJekeâ efØeÙe ueievesJeeues, efmveiOe Deenej efØe]Ùe nesles nQ~ jepeme
heg®<e keâes keâÌ[Jes, leer#Ce, G<Ce, Ûešhešs, cemeeuesoej, jesieJeæ&keâ Deenej efØeÙe
nesles nQ~ leeceme heg®<e keâes pet"e, yeemeer Deewj DeheefJe$e Deenej efØeÙe nesles nQ~
MeeŒeefJeefOe mes efveefo°& Ùe%e (pees DeejeOevee keâer DevleŠef›eâÙeeSB nQ) pees ceve
keâe efvejesOe keâjlee nw, Heâueekeâeb#ee mes jefnle Jen Ùe%e meeefòJekeâ nw~ ocYe-ØeoMe&ve
leLee Heâue kesâ efueÙes efkeâÙee peevesJeeuee Jener Ùe%e jepeme nw Deewj MeeŒeefJeefOe mes
jefnle, cev$e, oeve leLee yeiewj ßeæe mes efkeâÙee ngDee Ùe%e leeceme nw~
hejceosJe hejceelcee ceW ØeJesMe efoueevesJeeueer meejer ÙeesiÙeleeSB efpeveceW nQ, Gve
Øee%e meoddieg® keâer DeÛe&vee, mesJee Deewj DevleŠkeâjCe mes Deefnbmee, yeÇÿeÛeÙe& Deewj
heefJe$elee kesâ Deveg¤he Mejerj keâes leheevee Mejerj keâe lehe nw~ melÙe, efØeÙe Deewj
efnlekeâj yeesuevee JeeCeer keâe lehe nw Deewj ceve keâes keâce& ceW ØeJe=òe jKevee, F° kesâ
Deefleefjòeâ efJe<eÙeeW kesâ efÛevleve ceW ceve keâes ceewve jKevee ceve-mecyevOeer lehe nw~
ceve, JeeCeer Deewj Mejerj leerveeW efceueekeâj Fme Deesj leheevee meeefòJekeâ lehe nw~
jepeme lehe ceW keâeceveeDeeW kesâ meeLe Gmeer keâes efkeâÙee peelee nw, peye efkeâ leeceme
lehe MeeŒeefJeefOe mes jefnle mJesÛÚeÛeej nw~
keâle&JÙe ceevekeâj osMe, keâeue Deewj hee$e keâe efJeÛeej keâjkesâ ßeæehetJe&keâ efoÙee
ieÙee oeve meeefòJekeâ nw~ efkeâmeer ueeYe kesâ ueesYe ceW keâef"veeF& mes efoÙee peevesJeeuee
oeve jepeme nw Deewj efPeÌ[keâkeâj kegâhee$e keâes efoÙee peevesJeeuee oeve leeceme nw~
Ô, leled Deewj meled keâe mJe¤he yeleeles ngS ÙeesiesÕej ßeerke=â<Ce ves keâne efkeâ
Ùes veece hejceelcee keâer mce=elf e efoueeles nQ~ MeeŒeefJeefOe mes efveOee&ejf le lehe, oeve Deewj
Ùe%e DeejcYe keâjves ceW Deesced keâe ØeÙeesie neslee nw Deewj hetefle& ceW ner Deesced efheC[
ÚesÌ[lee nw~ leled keâe DeLe& nw Jen hejceelcee, Gmekesâ Øeefle meceefhe&le neskeâj ner Jen
keâce& neslee nw Deewj peye keâce& OeejeJeener nesves ueies, leye meled keâe ØeÙeesie neslee nw~
Yepeve ner meled nw~ meled kesâ Øeefle YeeJe Deewj meeOegYeeJe ceW ner meled keâe ØeÙeesie
efkeâÙee peelee nQ~ hejceelcee keâer Øeeefhle keâje osvesJeeues keâce& Ùe%e, oeve Deewj lehe kesâ
heefjCeece ceW Yeer meled keâe ØeÙeesie nw Deewj hejceelcee ceW ØeJesMe efouee osvesJeeuee keâce&
efve§eÙehetJe&keâ meled nw; efkeâvleg Fve meyekesâ meeLe ßeæe DeeJeMÙekeâ nw~ ßeæe mes
jefnle neskeâj efkeâÙee ngDee keâce&, efoÙee ngDee oeve, lehee ngDee lehe ve Fme pevce ceW
ueeYekeâejer nw, ve Deieues pevceeW ceW ner~ DeleŠ ßeæe DeheefjneÙe& nw~
mechetCe& DeOÙeeÙe ceW ßeæe hej ØekeâeMe [euee ieÙee Deewj Devle ceW Ô, leled
Deewj meled keâer efJeMeo JÙeeKÙee Øemlegle keâer ieÙeer, pees ieerlee kesâ MueeskeâeW ceW
henueer-yeej DeeÙee nw~ DeleŠ-
Ô lelmeefoefle ßeerceodYeieJeodieerleemetheefve<elmeg yeÇÿeefJeÅeeÙeeb
ÙeesieMeeŒes ßeerke=â<Ceepeg&vemecJeeos ‘Ô lelmeled ßeæe$eÙeefJeYeeieÙeesiees’
veece mehleoMeesÓOÙeeÙeŠ~~17~~
Fme Øekeâej ßeerceodYd eieJeodid eerlee¤heer Gheefve<eodd SJeb yeÇÿeefJeÅee leLee ÙeesieMeeŒe
efJe<eÙekeâ ßeerke=â<Ce Deewj Depeg&ve kesâ mebJeeo ceW ‘Ô lelmeled ßeæe$eÙe efJeYeeie
Ùeesie’ veecekeâ me$enJeeB DeOÙeeÙe hetCe& neslee nw~
Fefle ßeerceledhejcenbme hejceevevomÙe efMe<Ùe mJeeceer DeÌ[ieÌ[evevoke=âles
ßeerceodYd eieJeodid eerleeÙeeŠ ‘ÙeLeeLe&ieerlee’ Yee<Ùes ‘Ô lelmeled ßeæe$eÙeefJeYeeieÙeesiees’
veece mehleoMeesÓOÙeeÙeŠ~~17~~
~~nefjŠ Ô leled meled~~