You are on page 1of 42

RINGKASAN MATERI NEUROPSIKIATRI

NAMA & NIM: Novela V Tanuab (1008012026)

Fakultas Kedokteran Universitas Nusa Cendana 2011 A. NEUROFISIOLOGI

1. Sistem saraf Pusat Fungsi sistem saraf pusat yaitu: Mengatur berbagai fungsi organ secara terintegrasi Menerima berbagai informasi dari dalam dan luar tubuh Menyimpan/mengolah informasi Mengkoordinasi semua aktifitas organ di dalam tubuh kita Pembagian anatomis sistem saraf: 1. Central nervous system (CNS), sistem saraf pusat Termasuk otak (cerebrum, ce rebellum, pons, medulla oblongata) dan medulla spinalis Berfungsi untuk mengintegrasi, memproses dan mengkoordinasi data sensoris dan pe rintah motoris 2. Peripheral nervous system (PNS), sistem saraf tepi Semua neuron/saraf yang tidak termasuk CNS spt : saraf yang keluar dari medulla spinalis Berfungsi menghantar informasi sensoris dan membawa perintah motoris ke jaringan /organ Pembagian histologis sistem saraf: 1. Sel saraf atau neuron Unit fungsional dari sistem saraf Terdiri atas : soma (inti sel) dan neurit (dendrit dan akson) Berfungsi menghantarkan impuls/signal Terbagi atas saraf bermyelin dan tidak bermyelin Type saraf juga bergantung jenis serabut, diameter dan kecepatan hantaran 2. Sel penyangga atau neuroglia Berfungsi untuk mendukung kerja neuron dalam sistem saraf Terbagi atas CNS : Ependymal cell, microglia, astrocyte dan oligodendrocyte PNS : Schwann cell, satellite cell Tipe tipe saraf: Jenis serabut Fungsi Diameter Kecepata n (um) (m/det) A a 20 motorik somatik A b A g 30 Raba dan tekan Muscle spindle 5-12 3-6 30-70 5Proprioseptif 12-20 70-1

A d 0 B C

Nyeri,dingin,raba Otonom preganglion Nyeri,suhu, refleks < 3

2-5

12-3 3-15 0,5-2

0,4-0,2

Ependymal sel berfungsi untuk memisahkan antara otak dan central canal (spinal c ord) , mengatur produksi, sirkulasi dan memonitor cairan otak (cerobrospinal fluid) . Microglia berfungsi untuk menghilangkan sel debris, sampah dan pathogen dengan c ara phagocytosis . Astrocyte berfungsi untuk: Membentuk Blood Brain Barrier (sawar darah otak) Memberikan bentuk/struktur organ Mengatur ion, nutrisi dan konsentrasi gas yang terlarut Absorbsi dan recycle dari neurotransmitter Membentuk scar (jaringan parut) setelah terjadi luka Oligodendrocyte berfungsi untuk memberikan selaput myelin pada axon saraf di CNS dan membentuk jaringan struktural di otak Sel Schwann berfungsi untuk melapisi semua axon ke saraf tepi , memberikan selap ut myelin pada sebagian saraf tepi, dan berpartisipasi pada proses penyembuhan/p erbaikan sel saraf setelah luka Satelit sel merupakan sell yang berada di sekeliling inti sel neuron di ganglia. Fungsi satelit sel ialah mengatur O2, CO2, nutrisi dan neurotransmitter level d ari saraf di ganglia. 2. Sistem saraf Sensoris dan Motoris Pengertian saraf sensoris: Sistem saraf sensoris adalah susunan saraf yang berfungsi menerima dan menghanta rkan informasi/stimulus yang diterima baik dari dalam maupun di luar dari tubuh Informasi/stimulus diterima oleh reseptor dari saraf sensoris Pembagian reseptor: Mekanoreseptor Termoreseptor : suhu/temperatur Nosiseptor : nyeri Elektromagnetik reseptor : cahaya pada retina Kemoreseptor : taste, smell, pO2 darah, osmolalitas cairan tubuh dsb. Jalur informasi sensorik ke SSP: 1. Dorsal columna lemniscal system : sensasi raba lokalisasi jelas & cepat, posisi, vibrasi, dan tekanan 2. Antero lateral system : sensasi nyeri, sensasi suhu, sensasi gatal/geli , raba kasar, seksual Pengertian saraf motoris Sistem saraf motoris adalah susunan saraf yang berfungsi menghantarkan perintah/ respons terhadap suatu stimulus ke organ atau sistem organ lain yg disebut efekt or . 3. Sistem saraf Otonom Sistem saraf otonom mengatur kerja organ dalam (viscera) seperti sistem kardiova skuler, pernapasan, pencernaan, produksi urin, dan reproduksi. SSO ini bekerja tanpa perintah/pengaruh kesadaran kita SSO diatur oleh batang otak, hypothalamus dan medulla spinalis Pembagian SSO: 1. Sistem saraf simpatis Serabut preganglionnya berasal dari T1 L2 dari medulla spinalis Serabut postganglionnya melepaskan epinefrin/ adrenalin dan nor-epinefrin/nor-ad renalin 2. Sistem saraf parasimpatis serabut preganglionnya berasal dari batang otak dan dari S2 S4 dari med spinali

s B.

Postganglionnya melepaskan acethylcoline NEUROHISTOLOGI

Histologi nervus sistem: JARINGAN SARAF TERDIRI DARI SEL-SEL : 1 -SEL NEURON 2 -SEL GLIA =NEUROGLIA 3 -SEL-SEL LAIN-LAIN 1. SEL NEURON STRUKTUR : - BADAN SEL = PERIKARYON - Juluran Sitoplasma(Akson dan Dendrit) Pembagian Sel Neuron: A. Menurut banyaknya juluran : 1. Neuron Unipoler = Pseudo - Unipoler 2. Neuron Bipoler 3. Neuron Multipoler Neuron multipoler dapat di modifikasi menjadi: .SEL BASKET, dikortex cerebellum .SEL AMAKRIN, di retina .SEL GRANULA, di bulbus olfaktorius .SEL MITRAL, di bulbus olfaktorius LOKALISASI: 1. Ganglion Spinalis 2.-Ganglion Cochlearis - Ganglion Vestibularis - Dalam retina - Mukosa Olfactory 3. Paling banyak di seluruh tubuh, yang di Medula Spinalis Cornu Anterio r di sebut Sel Motorik = NEURON STELLATA B. Menurut panjang akson 1. Neuron tipe Golgi I AKSON Panjang, tdpt di subst. grisea medula spinalis(neuron motorik) 2. Neuron tipe Golgi II AKSON Pendek, tdpt pada ganglion stellata. C. Menurut fungsinya 1. Neuron sensorik =N. Aferens, Impuls/rangsang dari reseptor ke SSP . 2. Neuron motorik = N. EFERENS, impuls/rangsang dari SSP ke efektor. 3. Neuron Interneuron = N. ASOSIASI, terdapat di SSP MIKROSKOPIK NEURON Terdiri dari: PERIKARYON = badan sel AKSON DENDRIT PERIKARYON : - INTI : Letak ditengah sel Bentuk speris, besar, kromatin halus Pada wanita ada seks kromatin pada membran inti Nukleoli-sentral-ada RNA-DNA - SITOPLASMA (EM) : 1. Organel Retikulum endoplasma Mitokondria Apparatus Golgi 2. Organel bermembran sederhana :Neurofilamen dan Mikrotubuli 3. Inklusion

RETIKULUM ENDOPLASMA = BENDA NISSLE = SUBTANSTIA TIGROID =GRANULA KROMATOFIL . SUBSTANSIA TIGROID, seperti kulit macan tutul . GRANULA KROMATOFIL, mengalami komatolisis pada trauma akson Trauma akson terjadi : -volume perikaryon bertambah, - inti ketepi dan -mitokondria bertambah (2x) Bila rangsang terus menerus maka Benda Nissle a kan berkurang sampai menghilang. MITOKONDRIA Terdapat dibadan sel , akson dan dendrit , menghasilkan energi dan bertambah pad a trauma saraf/akson APPARATUS GOLGI Terdapat pada badan sel , menghasilkan vesikel-vesikel mengandung produk Retikul o Endoplasma NEUROFILAMEN : Terdapat pada sitoplasma, akson dan dendrit berbentuk fibril MIKROTUBULI= Neurotubuli INKLUSION : Pigmen : terdapat sitoplasma , pigmen coklat gelap berwarna hitam mengandung mel anin,Pigmen kuning/orange mengandung lipofuchin DENDRIT Seperti pohon Bercabang-cabang, dapat menerima impuls/Rangsang pada ujung terdapat spinadan terdapat pula : Mitokondria, Benda Nissle , Neurofilamen , Neurotubuli . Impuls dari dendrit disebut transport dendritik, dari sinaps ke badan sel dan r etrograd AKSON : Hanya satu sebagai serat saraf, mempunyai cabang Colateral yang ujungnya collate ral rekuren . Mempunyai pangkal pada badan sel yang di sebut: AKSON HILLOCK UJUNG AKSON --TELODENDRON ,Btk,bongkol dis. Boutons terminaux ,kadang bercabang , Bentuk sinaps percabangan disebut : Boutons en passage. PEMBUNGKUS AKSON : .Aksolemma atau sel schwann .Aksoplasma atau myelin : bersegmen-segmen dengan batas Nodus Ranvier (bebas mye lin) TRANSPORT AKSONIK / AKSOPLASMIK mempunyai transport yang lambat dan transport ya ng cepat. SINAPS : Tempat pindah impuls ( NSN), sebagai mediator kimia :Neurotransmiter, mempunyai taut rekah = Gap-junction. CARA : - AKSODENDRIT - AKSOSOMATIK -DENDRODENRITIK - AKSOAKSONIK - AKSOSPINOUS 2. SEL GLIA = NEUROGLIA Sebagai penyokong, asalnya dari Neuro ektodermal , pewarnaan khusus : impergnas i emas dan impregnasi perak, oleh Cayal dan Del Rio Hortegal . PEMBAGIAN : - MAKROGLIA : a. Oligodendroglia b. Astrosit : A. Protoplasmatis dan A. Fibreus - MIKROGLIA : Sel Ependym LOKALISASI .OLIGODENDROGLIA : di Subst. Alba dan Subst. Grisea. .A. PROTOPLASMATIS : di Subst. Grisea .A. FIBREUS : di Subst. Alba .MIKROGLIA : di Subst. Alba dan Subst. Grisea .SEL EPENDYM : melapisi ruang-ruang dalam otak dan canalis spinalis medulla sp

inalis 3. Sel lain Lain : SEL PIRAMIDAL, SEL GRANULA, SEL FUSIFORM, SEL HORIZONTAL CAYA L, dan SEL MARTINOTTI. SUSUNAN SARAF TEPI = SST. Terdiri dari serat saraf, ganglion dan reseptor. .GANGLION : Ggl. Spinalis, Ggl. otonom : simpatis, parasimpatis. . RESEPTOR = ujung-ujung saraf FUNGSI : mengatur komunikasi antar pusat saraf dan organ-organ sensoris a.l. : o tot, kelenjar, gigi dll. Sifat : - Afferent yaitu saraf sensoris - Efferent yaitu saraf motoris + Saraf campur (mixed) yaitu Afferent dan efferen t yangmengandung serat saraf bermyelin dan tak bermyelin . SISTIM SARAF OTONOM = SSO. Persarafan tdk dibawah kehendak individu oleh efferent untuk otot polos, otot ja ntung, kelennjar eksokrin, dll yang melalui N. Cranialis dan N. Spinalis. SSP GGL OTOT asetilholin preganglionik postganglionic DERAJAT KERUSAKAN: CIDERA I : terjadi tekanan menyebabkan hipoksia; ini dapat segera pulih. CIDERA II : terjadi tekanan yang menyebabkan akson rusak (reaksi akson) dimana t erjadi perubahan-perubahan pada perikaryon : 1. Kromatolisis (benda Nessle hilang) 2. Volume perikaryon bertambah. 3. Migrasi inti keperifer. Bagian distal akson yang bermyelinbila mati myelinnya akan berdegenerasi dan di sebut : DEGENERASI WALLER GANGLION (GANGLIA) : - Ggl. SPINALIS - Ggl. OTONOM MIKROSKOPIS : T.D: 1. JAR. IKAT 2. SEL GANGLIA 3. SERABUT SARAF 4. SEL SATELIT (SEL KAPSEL) 5. SEL GLIA GANGLION SPINALIS (GANGLION KRANIOSPINALIS ) SIFAT :-SEL GANGLIA=NEURON PSEUDO UNIPOLER .lonjong, besar, inti sel letak Central, sitoplasma acidofil - Sel Glia : sebagai Kapsel mengelingi sel gang-lion menbentuk rangkain tetap. -Serat saraf bermyelin -Bagian luar dibungkus oleh jaringan ikat . GANGLION SYMPHATIS : Sifat : -Ggl. Otonom - Sel ganglia= Neuron Multipoler : btk.bulat+bnyk.juluran,inti sel ltk. Excentris, sitoplasma + sbt.Nissle +pigmen .sel kapsel tdk.membentuk rang kaian tertutup, serabut saraf besar tdk. Bermyelin, bagian luar dibungkus oleh j aringan ikat. Reseptor ujung sarag dan organ sensasi khusus FUNGSI : MENERIMA INFORMASI DARI LUAR DAN DALAM TUBUH : . Sentuhan . Pendengaran . Tekanan . Penciuman . Panas . Penglihatan . Dingin . Mengerti posisi tubuh . Sakit PEMBAGIAN : 1. Sistim kepekaan = sensitivitas somatis dan visceralis.

thd : Tekanan, Getaran, Suhu , Rasa sakit . Mekanoreseptor : kerenggangan organ viscera dan rongga 2. Sistim proprioseptor : . Alat keseimbangan . Jar. Otot,Tendo Sendi . 3. Sistim kemoreseptor : . Alat penciuman . Alat pengucapan 4. Sistim audioreseptor : . Alat pendengaran 5. Sistim fotoreseptor : . Alat penglihatan CONTOH-CONTOH : 1. SSV : Raba . Badan meisner , Free endings/follikel rambut . Tekanan : Vater Pacini, badan Meisner, badan Riffini, badan Krause, dan badan Merkel. 2. S.PROP. : Neuromuskuler spindel otot dan Neurotendinal tendo ( organ tendo go lgi) 3. S. KEM.: Pengecapan (Taste buds - lidah danTaste hair - rambut ), Penciuma n (Ep. Olfactory Supporting cell, Basal cell, Olfactory cell) Susunan saraf pusat Histologis : . Subst. grisea/kelabu . Subst. alba/putih Mikroskopis : - Subst. kelabu terdiri dari: badan sel neuron, serat tidak bermyelin, serat ber myelin, astrosit protoplasmatis, oligodendroglia dan mikroglia. MEDULLA SPINALIS . Bentuk bulat : . ditengah terdapat subst. grisea seperti huruf H. . Ditepi subst. alba . Ditengah-tengah terdapat lubang disebut : Canalis sentralis . Sub, grisea (H) mbtk : . Cornu anterior (spsg)/anterior . Cornu posterior (spsg)/posterior . Cornu intermedius (spsg)/tengah . Pada cornu anterior tdpt neuron multipoler disebut sel motorik . Canalis centralis med. Spinalis berisi: cairan cerebrospinalis yang dindingnya diliputi oleh sel ependym . Pembungkus adalah selapis meninges. Cerebrum .Cortex/subst. grisea (luar) .Medulla/subst. alba (dalam) . Cortex : permukaan ada lekukan (alur) yaitu :fissura & sulkus (memperluas perm ukaan) . Mikroskopis t.d. 6 lapisan : lapisan Mulekuler, lapisan granuler luar, lapi san piramidal luar, lapisan granuler dalam, lapisan piramidal dalam dan lapisan polimorf. .Medulla terdiri dari :serat-serat saraf yang berjalan kesegala jurusan, baik da ri kortex maupun dari medulla sendiri ,yaitu : 1. Serat asosiasi: menghubungkan beberapa daerah kortex 2. Serat komisural : menghubungkan daerah hemisper cortex. 3.Serat proyeksi: menghubungkan kortex dengan pst yg lbh dalam. Cerebellum .Cortex t.d. 3 lap. : 1. Lap. Molekuler 2. Lap. Ganglioner = L. sel purkinye 3. Lap. Granuler terdapat serat saraf:

. Climbing fiber . Mossy fiber . Medulla : . Idem medulla cerebrum Meninx MENINGES T.D.3 LAP. .Lap.Piamater .Lap. Arachnoid .Lap. Duramater Mikroskopis : 1. Piamater : . Jar. Ikat serat kollagen & elastis . Membran sel gepeng . Mgdg : fibroblast , makrofag dan banyak pemblh darah Td 2 lap.: -epipia - serat kolagen -inti mapia : serat elastis dan serat retikuler 2. Arachnoid t.d. 2 lap. a. Dekat duramater: jaringan ikat dengan serat kolagen & elastis ,permuka an sel- sel gepeng b. dekat piamater : . Trabekel oleh jar. ikat serat kollagen . menghubungkan membran arachnoid dan piamater. .Diantara trabekel ini terdapat ruang berisi cairan serebrospinalis 3. Duramater terdiri : . Anyaman penyambung padat . Serat-serat kolagen, elastis . Permukaan sel-sel gepeng Sawar Darah Otak FUNGSI : . Cegah makromolekul ke cerebrospinalis . Neurotransmiter . Cegah toksin bakteri, zat toksis dll. . Menjaga komposisi cairan tetap konstan dalam celah interneuron. SAWAR OTAK DARAH TDK TERDAPAT PADA : . Daerah endokrin (hipofise, pineal dll) . Pleksus choroideus .Area postrema (refleks muntah) PLEKSUS CHOROIDEUS . Mikroskopis : . Invaginasi piamater ke atap ventrikel . Sel kubis : . Asal ependim . Mp. Mikrofilli/ujung lebar . Sitoplasma banyak miktokondria . Makrofag : pd jar. ikat jarang . Lokalisasi : . Ventrikel lateralis (2) . Ventrikel III (1) . Ventrikel IV (1) PLEKSUS CHOROIDEUS . Mikroskopis : . Invaginasi piamater ke atap ventrikel . Sel kubis : . Asal ependim . Mp. Mikrofilli/ujung lebar . Sitoplasma banyak miktokondria . Makrofag : pd jar. ikat jarang . Lokalisasi : . Ventrikel lateralis (2)

. Ventrikel III (1) . Ventrikel IV (1) C. NEUROBIOKIMIA

Pokok Bahasan : A. Pendahuluan (struktur sel saraf) Dendrit: menerima rangsang, Akson: meneruskan rangsang, Soma (Badan sel): T4 kel uarnya dendrit dan akson, Sel-sel Schwan: sel bermielin merupakan isolator list rik yg mengelilingi akson dan Sinaps: celah, t4 pemindahan rsg; penghubung ant ar neuron. Blood brain barrier selectivity 1. Free permeability (passive diffusion): Molekul kecil: H2O, O2, CO2, NH3, ethanol Molekul lipid: steroid hormones 2. Carrier mediated transport: glucose: GLUT-1 (insulin independent) amino acids Transport of Glucose GLUT1 (55 kd form): lokalisasi pada sawar darah otak. Memindahkan glukosan dari lumen kapiler ke daerah intertitial GLUT3 / GLUT1 (45 kd form): transpor glukosa dari daerah intertitial kedalam neu ron dan sel glia. B. Metabolisme otak Laju respirasi sangat tinggi Massa ~2% dari total: konsumsi O2 ~ 20% konsumsi glukosa ~ 60% Konsentrasi glukosa < ~2,5 mM disfungsi otak Akibat overdosis insulin: koma, kerusakan irreversibel, kematian Metabolisme Otak (Energi) Sumber energi: Hanya dari glukosa darah; saat kelaparan: badan keton (alternatif ) Cadangan glikogen sangat sedikit Umumnya asam lemak tidak dapat melalui sawar otak, kecuali asam lemak esensial As. amino tidak dapat menghasilkan ATP tidak ada glukoneogenesis Energi umumnya untuk (Na+/K+)ATPase membran plasma memelihara potensial membran bagi transmisi impul saraf transpor aktif Hypoglycemia Hypoglycemia: kadar glukosa dalam plasma dibawah 50 mg/dL 76 -72 mg/dL menghambat sekresi insulin ~67 mg/dL berlawanan dengan regulasi hormonal Nilai rujuk: glukosa darah <75 mg/dL Hypoglycemia ventromedial hypothalamus menghambat sekresi insulin meningkatkan ke tidakstabilan hormonal (glucagon/ epinephrine growth hormone/cortisol) Metabolisme otak untuk asam amino Metabolisme as. amino aktif Konsentrasi intraseluler sangat tinggi: Glutamat (510 mM) & aspartat (2-3 mM) GABA (gamma aminobutirat): pintasan khas pada otak Glisin, aspartat, gutamat & GABA penting sebagai bahan baku Neurotransmitter: substansi sinyal kimia yang disekresi (dari neuron ke neuron/o rgan target) Kendali amonia di otak NH3 merupakan sisa dari reaksi deaminasi (GlnGlu, Glu2-OG etc.) Metabolisme: Sintesis glutamin: NH3 + Glu Gln Glutamin di metabolisme di ginjal dan hati Ammonia toxicity: NH3 + 2OG + NADH Glu + NAD+ Krebs cycle impairment: 2-OG depletion Glu excess, excitotoxicity

Konsekuensi klinis : penyakit hati dapat membawa dampak pada fungsi otak principle: insufficient urea synthesis NH3 accumulationneurotoxicity Hepatic encephalopathy: gr.I-IV Fulminant liver failure (i.e. paracetamol poisoning) threatens live also by ICP Functional imaging of the brain PET = positron emission tomography 18F-2-deoxy-2-fluoroglucose taken up by glia, phosphorylated but not further metabolized active areas of the brain accumulate tracer C. Neurotransmitter Antarsel saraf terdapat celah impuls diteruskan melalui subs. kimia: neurotransm itter & neurohormon. Neurotrasmitter: sekresi ke celah sinaps, jangkauan sempit, lama hidup pendek se dangkan Neurohormon: sekresi ke aliran darah, lebih luas, lama 5 criteria defining neurotransmitters 1) Synthesis dari transmitter neuron 2) Storage dari neurotransmitter atau precursor dalam presinapti di terminal nerve 3) Release dari neurotransmitter kedalam celah sinaps untuk mengik at reseptor dan pada post sinaptik membran hasilnya spesifik sehingga dapat meng gati aktivitas 4) Mekanisme Removal transmitter dari celah sinaps 5) Aplikasi Exogonous dari aksi neutransmitter mimik lalu merilis endogonous transmitter Some of the Neurotransmitters found in Nervous Tissue. EXCITATORY : Acetylcholine, Aspartate, Dopamine, Histamine, Nor epinephrine, Epinephrine, ATP, glutamate, 5-hydroxytryptamine. INHIBITORY : GABA, Glycine BBB clinical significance Infeksi sistim saraf pusat: BBB untuk memproteksi mikroorganisme yang akn masuk Kernikterus: hyperbilirubinemia merusak otak sejak neonatal bukan dewasa Parkinsons disease=kekurangan dopamin di basal ganglia Tidak dapat di terapi dengan dopamin, tapi dengan prekursor L-DOPA dapat diguna kan. NEUROTRANSMITTERS dan beberapa Penyakitnya Glutamate Excitotoxity = kelebihan glutamat epilepsy Na+ and Ca2+ IC akumulasi pembengkakan STROKE Berkurangnya aliran darah (KERUSAKAN OTAK TERLOKALISIR) - Paralisis - Kebutaan - G3 kemampuan bicara - Hilangnya kesadaran permanen Patomekanisme: Tromboembolik a. serebri pasokan O2 +glukosa me<<< kerusakan o tak Proses Kerusakan Otak Trombosis Serebri Induksi: Iskemia menyebabkan depolarisasi memb. neuron pelepasan Glutamat uk Ca2+ eksitasi aliran masuk Ca2+ dan Na+ >>> kematian sel . 1. Amflifikasi:Pelepasan tambahan glutamat eksitasi ljt neuron sebelahnya 2. Ekspresi: Kadar Ca 2+ >> vasokonstriksi trombosis memburuk ( glutamate c ascade) - produksi radikal bebas Penyakit Parkinson Defisiensi Dopamin dlm Substansia Nigra dan Korpus Striatum, Akibat dari degener asi sel yang mensintesis dan menggunakan dopamin ( dopaminergik) R/ a. Antikolinergik

b. Prekursor Dopamin c. Agonist Reseptor Dopamin Penyakit ALZHEIMER Proses degeneratif Apoptosis ( korteks serebri dan hipokampus) Mikro: penimbunan plak amiloid beta proteinperubahan neurofibriler & vaskuler . Plak amiloid neurotoksik >> ion Ca2+ intrasel hiperfosforilasi dan pembtk filame n helix berpsg pd simpul neurofibriler . Genetik Alzheimer : Mutasi gen amyloid precursor protein (Kr 21) Proteolisis APP fragmen A beta Protein Deposisi A beta P >> kdr Ca 2+ mengaktifkan protein kinase filamen heliks kekac uan neurofibriler Deposisi A beta P dan hiperfosforilasi meenahun plak & kekacauan neurofibriler d emensia & intelektual <<< Penyebab lain Alzheimer: Penurunan kolin asetiltransferasan & Ach Pe>> almunium dlm plak R/ obat spesifik belum ada SKIZOFRENIA Abnormalitas struktur lobus temporalis medialis dan pelebaran ventrikulus otak Hiperdopaminergik dikategori antara lain: Kadar Dopamin Otak, metabolik Dopamin , dll. D. o o o o o o o o pendym o o o o o rit) o NEUROANATOMI SUSUNAN SARAF PUSAT ( S.S.P ) PENDAHULUAN Susunan saraf terdiri dari: SUSUNAN SARAF PUSAT (SSP) SUSUNAN SARAF PERIFER (Nn. Craniales + Nn. Spinales) SSP Terletak dalam Cavum Cranii + Canalis Vertebralis Terdiri ENCEPHALON + MEDULLA SPINALIS Dalam SSP terdapat saluran Sistema Ventriculi + Canalis Centralis SSP dibungkus oleh lapisan / selubung MENINGES Struktur Dasar / Utama SSP SUBSTANTIA GRISEA + SUBSTANTIA ALBA Sel Saraf menyusun SSP yaitu NEUROGLIA - sebagai sel penunjang - terdiri Oligodendrosit, Astrosit, Microglia, Sel E NEURON Adalah Unit Fungsional UTAMA Susunan Saraf Bagian paling utama menyusun Susunan Saraf (90% pada SSP) Mempunyai axon + dendrit SERABUT SARAF Axon dibungkus myelin (pada SSP oleh Oligodendrosit, SS.Pfr oleh Sel Schwann) Kumpulan Serabut Saraf dalam SSP tractus / fasciculus / fibrae pada SS.Pfr Nervus Panjang Neuron bisa sampai dengan 1 m, tetap dalam ukuran Mikroskopis Axon + Dendrit menyusun SUBSTANTIA ALBA Badan Sel menyusun SUBSTANTIA GRISEA NUCLEUS kumpulan Badan Sel dalam SSP SYNAPS hubungan antara 1 Neuron (axon) terhadap Neuron berikutnya (Dend STIMULUS STIMULUS SENSORIS - Exteroceptif - Interoceptif - Proprioceptif

o STIMULUS MOTORIS Kecepatan Stimulus 10 120 m/detik Perkembangan ENCEPHALON Prosencephalon: Telencephalon CEREBRUM Diencephalon DIENCEPHALON Mesencephalon MESENCEPHALON Rhombencephalon: Metencephalon CEREBELLUM + PONS Myelencephalon MEDULLA OBLONGATA MEDULA SPINALIS MEDULLA SPINALIS (MS) terletak dalam canalis vertebralis hanya mengisi 2/3 bagian atas ASCENSUS MEDULLAE ujung caudalnya pada level Vert. L1 2 / L2 SEGMEN MEDULLA SPINALIS : o Ada 31 segmen medulla spinalis (8 Cervicalis + 12 Thoracalis + 5 Lumbali s + 5 Sacralis + 1 Coccygeus) o Segmen Cervicalis level For.occ.Magnum s/d V.C7 o Segmen Thoracalis level V.T1 - T10 o Segmen Lumbalis level T10 T12 o Segmen Sacralis + Coccygeus level L1 L2 STRUKTUR LUAR MS Terdapat pelebaran pada segmen MS : o C3 T2 = INTUMESCENTIA CERVICALIS o T9 L2 = INTUMESCENTIA LUMBALIS Intumescentia sesuai dengan pertumbuhan EXTREMITAS Ujung caudal CONUS MEDULLARIS Ventral terdapat : o Fissura Mediana-Anterior (1) o Sulcus Lateralis-Anterior (2) Di dorsal terdapat : o Sulcus Medianus Posterior (1) o Sulcus Lateralis Posterior (2) o Sulcus Intermedius Posterior (2) STRUKTUR LUAR MS Karena adanya Sulcus tersebut terbentuk 3 kolom : o Funiculus Anterior o Funiculus Lateralis o Funiculus Posterior Pada Sulcus Lat-Ant Radix Ant/Ventralis N. Spinalis (Motoris) Pada Sulcus Lat-Post Radix Post/Dorsalis N. Spinalis (Sensoris) Radix Ant + Post : o Terletak dalam Spatium Subarachnoidea o Pada For. Intervertebrale N.SPINALIS Radix Ant + Post dari segmen MS L, S, Co CAUDA EQUINA N. SPINALIS o Ganglion Spinalis Terletak dalam For. Intervertebrale St. kumpulan Badan Sel Neuron Sensoris/Radix Post o Ada 31 Pasang N. Spinalis (=31 segmen MS) o Dibtk oleh Radix Ant + Post o Tiap N.Spinalis keluar For. Intervertebrale Fiksasi MS oleh : o Meninges MS o Filum Terminale Internum + Externum o Perlekatan Duramater pada For. Intervertebralis STRUKTUR DALAM MS Struktur dalam MS terdiri dari : o Canalis Centralis (pada bagian central)

Berisi LCS Ke cranial bermuara/berhubungan dgn Ventriculus Quartus Ke caudal Buntu Ventriculus Terminalis o Massa jaringan syaraf (di perifer), td : SUBSTANTIA ALBA (superficial) SUBSTANTIA GRISEA (profunda) SUBSTANTIA GRISEA MS o Suatu kumpulan Badan Sel Neuron o Terdapat : Commissura Grisea Ant + Post pada segmen C,T,L,S Cornu / columna Ant + Post pada segmen C,T, L, S Cornu /col. Latpada segmen T,L,S o Dari Cornu Post Cornu Ant 9 lamina (I-IX) o Khusus Cornu Post dikenal struktur : SUBSTANTIA GELATINOSA ROLANDI NUCLEUS PROPRIUS NUCLEUS DORSALIS CLARKI SUBSTANTIA ALBA MS o Suatu kumpulan serabut saraf (Axon dan Dendrit) yang Ascendens dan Desce ndens dalam Funiculus Ant, Lat, Post. o Makin ke cranial makin luas serabut Ascendens > Descendens TABEL : TRACTUS ASCENDENS, DESCENDENS dan ASCENDENS+DESCENDENS FUNICULUS ASCENDENS DESCENDENS ASCENDENS+DESCENDENS ANTERIOR 1. Tractus Spinothalamicus Anterior 2. Tractus Corticospinalis Anterior 3. Tractus Vestibulospinalis 4. Tractus Reticulospinalis 5. Tractus Tectospinalis 6. Fasciculus Proprius Anterior 7. Fasciculus Septomarginalis Anterior TABEL : TRACTUS ASCENDENS, DESCENDENS dan ASCENDENS+DESCENDENS FUNICULUS ASCENDENS DESCENDENS ASCENDENS+DESCENDENS LATERALIS 1. Tractus Spinocerebellaris Ventralis 2. Tractus Spinocerebellaris Dorsalis 3. Tractus Spinothalamicus Lateralis 4. Tractus Spinotectalis 5. Tractus Corticospinalis Lateralis 6. Tractus Olivospinalis 7. Fasciculus Propius Lateralis TABEL : TRACTUS ASCENDENS, DESCENDENS dan ASCENDENS+DESCENDENS FUNICULUS ASCENDENS DESCENDENS ASCENDENS+DESCENDENS POSTERIOR 1. Fasciculus Gracilis 2. Fasciculus Cuneatus 3. Fasciculus Propius Posterior 4. Fasciculus Interfascicularis Propius (A,B,C,D) Keterangan : A = Coma Schultze B = Tractus Septomarginalis (T bawah) C = Area Ovalis Flechsig (L) D = Trigonum Philipe Gombault (S) TRACTUS/FASCICULUS UTAMA 1. Tractus Spinothalamicus Anterior (raba + tekanan) 2. Tractus Spinothalamicus Lateralis (nyeri + suhu) 3. Tractus Spinocerebellaris Ant/Ventral (tonus otot + tendo,ligamentum,cap sula art ) 4. Tractus Spinocerebellaris Post/Dorsal (tonus otot + tendo,ligamentum,cap sula art ) 5. Tractus Corticospinalis Ant dan Lat (motoris) 6. Fasciculus Cuneatus 7. Fasciculus Gracilis TRUNCUS CEREBRI TRUNCUS CEREBRI Terletak dalam Cavum Cranii Terbaring pada Pars Basilaris Ossis Occ, pada Fossa Cranii Post

Diventral Cerebellum Dicranial Medulla Spinalis Dicaudal Diencephalon Organisasi Struktur TC, terdapat: o Tractus Asc, Desc, Asc + Desc (subs. Alba) seperti MS o Nucleus (subs. Grisea) Nucleus motoris Cornu Ant MS Nucleus parasympathis Cornu Lat MS Nucleus sensoris Cornu Post MS Nuclei tambahan / INTRINSIC o Formatio Reticularis (subs. grisea + alba) o Canalis centralis MO + Ventr. Quartus + Aquaductus Cerebri Sylvii Canalis Centralis MS o Nn. Craniales Nn. Spinales Struktur TC dari Ventral ke Dorsal dapat terdiri 3 bagian: o Pars basilaris (ventral) MO + Pons + Mesencephalon o Tegmentum MO + Pons + Mesencephalon o Tectum (dorsal) Mesencephalon Truncus Cerebri terdiri (caudal cranial) o MEDULLA OBLONGATA (MO) o PONS o MESENCEPHALON (MES) STRUKTUR LUAR MEDULLA OBLONGATA Aspectus Ventralis o PYRAMIS tractus corticospinalis o DECUSSATIO PYRAMIDUM batas MOPons o OLIVA nucleus olivarius inferior o SULCUS LAT-ANT N. XII o FISSURA MEDIANA ANT Aspectus Lateralis o TUBER CINEREUM nucleus spinalis N.V o CORPUS RESTIFORME hbgan MO dgn Cerebellum Aspectus Dorsalis MO Pars Caudalis (closed part) o TUBERCULUM CUNEATUM nucleus cuneatum o TUBERCULUM GRACILIS (= CLAVA) nucleus gracilis o SULCUS LAT-POST N. IX, N. X, N. XI o FISSURA MEDIANA POST o SULCUS INTERMEDIUS POST MO Pars Cranialis (open part) (= fossa rhomboidea pars inf) o ALA CINEREA (= Trigonum N. Vagi) nucleus dorsalis N. X o TRIGONUM N. HYPOGLOSSI nucleus motoris N. XII o SULCUS MEDIANUS o SULCUS LIMITANS o AREA VESTIBULARIS / ACUSTICA nuclei vestibulares + nucleus cochlearis STRUKTUR LUAR PONS Aspectus Ventralis o SULCUS BASILARIS a. basilaris o FORAMEN CAECUM batas Pons-MO o N. V pada pangkal Brachium Pontis o N. VI, N. Intermedius, N. VII, N. VIII batas Pons-MO Aspectus Dorsalis (= fossa rhomboidea pars superior) o LOCUS CAERULEUS o COLLICULUS FACIALIS nucleus motoris N. VI + genu internum N. VII o SULCUS LIMITANS o SULCUS MEDIANUS o BRACHIUM PONTIS hubungan Pons dengan Cerebellum Batas PONS-MO di dorsal STRIA MEDULLARIS STRUKTUR LUAR MESENCEPHALON

Aspectus Ventralis o PEDUNCULUS CEREBRI (= CRUS CEREBRI) tractus Corticospinalis + C. Bulbari s + tractus Fronto / temporoparieto occipito pontines o FOSSA INTERPEDUNCULARIS N. III dan SUBSTANTIA PERFORATA ANTERIOR Aspectus Dorsales o LAMINA QUADRIGEMINA o COLLICULUS SUPERIOR nucleus coll. sup o COLLICULUS INFERIOR nucleus coll. inf o N. IV o BRACHIUM CONJUNCTIVUM hubungan MES dengan Cerebellum o BRACHIUM COLLICULI / QUADRIGEMINUM LATERALE o BRACHIUM COLLICULI / QUADRIGEMINUM MEDIALE STRUKTUR DALAM TRUNCUS CEREBRI Struktur dalam TC tidak persis sama teraturnya (hanya mirip) seperti pada MS Harus paham PRINSIP ORGANISASI STRUKTUR TC Prinsip UMUM Organisasi Struktur TC, terkait: o TC terletak pada pertemuan Struktur SSP lainnya: - Cerebrum + Diencephalon dicranial - Cerebellum didorsal - Medulla Spinalis dicaudal o Seluruh hubungan struktur HARUS melalui TC o Sehingga struktur TC terkait dengan bagian SSP lain tsb o Sama struktur SSP lainnya tersusun dari SUBSTANTIA ALBA + GRISEA o Struktur Dalam TC membuat BENTUK LUAR TC Organisasi Struktur Dalam TC Struktur Dalam terdiri dari: 1. SALURAN o Canalis Centralis MO pada closed part MO o Ventriculus Quartus pada Pons + Open part MO o Aquaductus Cerebri Sylvii pada Mesencephalon Saluran sebagai lanjutan cranial CANALIS CENTRALIS MS 1. FORMATIO RETICULARIS o Dibentuk substantia alba + grisea (terutama) o Suatu struktur yang sangat multisynaptic o Terletak paramedian, diventral / medial kelompok nuclei motoris, sensori s, parasympathis 3. SUBSTANTIA ALBA o Bentuk Tractus Asc, Desc, Asc + Desc o Tractus tersebut ke / dari MS, Cerebellum, Diencephalon, Cerebrum o Terdapat tractus intrinsik pada TC o Tractus Asc dan Desc Selalu pada posisi pinggir TC Yang motoris (Desc) diventral Yang sensoris (Asc) di dorsolat pada area Tegmentum TC o Tractus Asc + Desc Biasanya terletak central - paramediana 4. SUBSTANTIA GRISEA o Bentuk NUCLEUS dalam TC o Ada 4 kelompok Nucleus pada TC Nucleus Motoris homolog Cornu Post MS Nucleus Sensoris homolog Cornu Ant MS Nucleus Parasympathis homolog Cornu Lat MS, motoris Nucleus Intrinsik TC Nucleus, hanya pada TC / tidak ada homolog dengan nucleus pada struktur SSP lai nnya Letak Nucleus pada TC Nucl. Motoris di dorsal, pada area paramediana Nucl. Parasympathis di dorsal, pada area dilateral area Nucl. Motoris

Nucl. Sensoris di dorsolat, pada area dilateral area Nucl. Parasympathis Nucleus Intrinsik tersebar / menyebar (tidak ada letak khusus) * Nucleus motoris, sensoris, parasympathis adalah NUCLEI Nn. CRANIALES shg Nn. Cranialis terdapat dan keluar dari TC (kecuali N. I + II) TRACTUS UTAMA PADA TC ASCENDENS o Lemniscus Medialis o Lemniscus Trigeminus o Lemniscus Lateralis o Tractus Spinothalamicus (Ant + Lat) o Tractus Spinocerebellaris (Ant + Post) DESCENDENS o Tractus Corticospinalis o Tractus Corticonuclearis (=Corticobulbaris) o Tractus Rubrospinalis o Tractus Vestibulospinalis o Tractus Tectospinalis o Tractus Corticopontines o Tractus Reticulospinalis o ASCENDENS + DESCENDENS o Fasciculus Longitudinalis Medialis (FLM) NUCLEI Nn. CRANIALES PADA TC Nucleus MOTORIS o Nucleus motoris N. III Mesencephalon o Nucleus motoris N. IV Mesencephalon o Nucleus motoris N. V Pons o Nucleus motoris N. VI Pons o Nucleus motoris N. VII Pons o Nucleus Ambiguus (N. IX + X + XI) MO o Nucleus motoris N. XII MO NUCLEUS SENSORIS o Nucleus Spinalis N. V MO + Pons o Nucleus Mesencephalicus N. V Mesencephalon o Nucleus Tractus Solitarius (N. VII, IX, X) MO o Nuclei Cochleares (N. VIII) MO o Nuclei Vestibulares (N. VIII) batas Pons - MO NUCLEUS PARASYMPATHIS (MOTORIS) o Nucleus Edinger Westhpal (N. III) Mesencephalon o Nucleus dorsalis N. Vagi MO o Nucleus Salivarius Sup (N. VII) batas Pons-MO o Nucleus Salivarius Inf (N. IX) batas Pons-MO NUCLEUS INTRINSIK o Nucleus Gracilis MO o Nucleus Cuneatus MO o Nucleus Olivarius Inferior MO o Nucleus Olivarius Superior Pons o Nucleus Ruber Mesencephalon o Nucleus Colliculi Sup Mesencephalon o Nucleus Colliculi Inf Mesencephalon o Substantia Nigra Mesencephalon o Formatio Reticularis MES, Pons, MO DIENCEPHALON DIENCEPHALON Suatu massa ovoid dari substantia grisea Terbungkus / di profunda Hemispherium Cerebri Ujung rostral/cranial Mesencephalon Di medialnya Ventriculus Tertius Pembagian Diencephalon: 1. THALAMUS (= Thalamus Dorsalis)

2. 3. 4. 5.

us

1. 2. 3. 4. 5. o o 1. 2. 3. o o o 1. o o o 2. o o o o o I o o o o o

HYPOTHALAMUS EPITHALAMUS SUBTHALAMUS (= Thalamus Ventralis) METATHALAMUS (sering dianggap bagian Thalamus) THALAMUS Bagian Diencephalon yang PALING BESAR + SUPERIOR Merupakan/terdiri dari 7 kelompok Nuclei Thalami Nuclei Thalamus terutama sensoris + sedikit motoris Semua tractus/fasciculus sensoris masuk ke thalami kmdn ke Cortex Cerebri (tract Thalamocorticalis) , kecuali PENCIUMAN (N.I) Thalamus menerima pula dari Cortex Cerebri + Nuclei Subcortical lainnya Paling utama membentuk dinding Ventriculus Tertius Ujung Posterior besar PULVINAR THALAMI Thalamus kiri + kanan Adhesio Interthalamica HYPOTHALAMUS Bagian Diencephalon PALING VENTRAL Sebagai Pusat Otonom Terdiri dari : CHIASMA OPTICUM TUBER CINEREUM INFUNDIBULUM HYPOPHYSE LOBUS POSTERIOR CORPORA MAMMILARIA EPITHALAMUS DAN SUBTHALAMUS EPITHALAMUS Bagian Diencephalon PALING POSTERIOR Terdiri dari : TRIGONUM HABENULARE + HABENULA CORPUS PINEALE (=Epiphyse, = Gld.Pineale) COMMISSURA POSTERIOR SUBTHALAMUS Bagian Diencephalon PALING INFERIOR Terletak di antara Thalamus dengan Tegmen Mesencephali Terdapat Nucleus Subthalamicus METATHALAMUS Terletak bagian posterior Pulvinar Thalami Terdiri dari : CORPUS GENICULATUM MEDIALE Terima aff dari Brachium Colliculi inf Beri eff (= radiatio auditoria) ke area 41-42 (area auditoria) Terkait fungsi pendengaran CORPUS GENICULATUM LATERALE Terima aff dari Brachium Colliculi sup Beri eff (= radiatio optica) ke area 17 (area visualis) Terkait fungsi penglihatan CEREBELLUM CEREBELLUM LETAK Pada Fossa Cranii Posterior Di inferior Lobus Occipitalis Cerebri dipisahkan oleh TENTORIUM CEREBELL Di posterior Truncus Cerebri sebagai ATAP Ventriculus Quartus MORPHOLOGI Banyak lipatan teratur/sejajar FOLIA CEREBELLI Di antara Folia terdapat SULCUS/FISSURA CEREBELLI STRUKTUR LUAR CEREBELLUM Mempunyai permukaan : Facies Superior agak datar, ditutupi tentorium cerebelli Facies Inferior agak konveks

o o o o o 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. o 1. 2. 3. o o o o o o 1. o o o o 2. o o o 3. o o o o o o o 1. 2.

Secara Anatomis td : 1 VERMIS CEREBELLI (struktur di mediana) 2 HEMISPHERIUM CEREBELLI (di lateral) Sulcus dan Folia Cerebelli tdk punya nama khusus Fissura Cerebelli ada 9, hanya 3 yg perlu : Fissura Prima Fissura Horizontalis Fissura Posterolateralis STRUKTUR LUAR CEREBELLUM VERMIS CEREBELLI, terdiri dari : Nodulus 6. Folium Lingula 7. Tuber Lobulus Centralis 8. Pyramis Monticulus Culmen 9. Uvula Monticulus Declive HEMISPHERIUM CEREBELLI, terdiri dari : Flocculus + Pedunculus Floc 6. Lobulus Semilunaris Sup Vinculum Lingulae 7. Lobulus Semilunaris Inf Ala Lobuli Centralis 8. Lobulus Biventer Lobulus Quadrangularis Ant/Sup 9. Tonsilla Cerebeli Lobulus Quadrangularis Post/Inf VERMIS + HEMI. CEREBELLI selalu berpasangan STRUKTUR LUAR CEREBELLUM Lobulus Cerebelli Cerebellum dapat dikelompokkan menjadi : Lobus Anterior Lobus Posterior Lobus Flocculonodularis Lobus Anterior thd Posterior diantarai FISSURA PRIMA Lobus Posterior thd Flocc.Nod. diantarai FISSURA POSTEROLATERALIS Lobus Anterior + Posterior CORPUS CEREBELLI Secara Filogenetis, Cerebellum td : Archicerebellum (= Lobus Flocculonodularis) paling tua Palaeocerebellum (= Lobus Anterior) tua Neocerebellum (= Lobus Posterior) baru STRUKTUR LUAR CEREBELLUM Secara Fungsional, td SPINOCEREBELLUM Sesuai dengan lobus anterior dan Bagian lobus posterior (pyramis + Uvula) Menerima impuls proprioceptif dari MS Sesuai dengan Palaeocerebellum VESTIBULOCEREBELLUM Sesuai Lobus Flocculonodularis Sesuai Archicerebellum Menerima impuls Vestibularis CEREBROCEREBELLUM Sesuai Lobus Posterior (kecuali Pyramis + Uvula) Sesuai Neocerebellum Menerima impuls Cortex Cerebri STRUKTUR DALAM CEREBELLUM Terdiri dari : Substantia Grisea (=Cortex Cerebelli) Substantia Alba (=Corpus Medullare) Dalam Corpus Medullare terdapat : Percabangan Subs. Alba ARBOR VITAE Nuclei Cerebelli (dari medial ke lateral) substantia Grisea Nucleus Fastigii Nucleus Globosus

3. 4.

Nucleus Emboliformis Nucleus Dentatus PEDUNCULUS CEREBELLI Suatu struktur yang : o Menghubungkan Cerebellum ke/dari Truncus Cerebri o Dibentuk/berisi serabut saraf (afferent + efferent) o Terdiri dari 3 pasang : 1. Pedunculus Cerebelli Superior (=Brachium Conjunctivum) 2. Pedunculus Cerebelli Medius (=Brachium Pontis) 3. Pedunculus Cerebelli Inferior (=Corpus Restiforme) o Pedunculus Cerebelli, membentuk Atap Ventriculus Quartus PCS, PCM, PCI Pedunculus Cerebelli Superior o Ke/dari Lamina Quadrigemina Mesencephalon o Berisi/dibentuk serabut AFFERENT + EFFERENT (terutama) Pedunculus Cerebelli Medius o dari Pons o Hanya berisi serabut AFFERENT o Paling besar Pedunculus Cerebelli Inferior o Ke/dari MO o Berisi/dibentuk serabut AFFERENT (terutama) + EFFERENT TABEL AFFERENT + EFFERENT PEDUNCULUS CEREBELLI AFFERENT EFFERENT SUPERIOR 1. Tractus Tectocerebellaris 2. Tractus Spinocerebellaris Anterior 3. Tractus Fastigiobulbaris 4. Tractus Cerebellorubralis 5. Tractus Dentatothalamicus MEDIUS Tractus Pontocerebellaris -------INFERIOR 1. Trac. Spinocerebellaris post 2. Trac. Vestibulocerebellaris 3. Tractus Olivocerebellaris 4. Trac. Arcuatocerebellaris 5. Fibra Trigeminocerebellaris 6. Trac. Reticulocerebellaris 7. Trac. Cuneocerebellaris 8. Trac. Cerebellovestibularis 9. Trac. Cerebelloreticularis = 3 = 10 = 5 CEREBRUM CEREBRUM Terletak dalam cavum cranii Terbaring pada basis cranii (fossa cranii ant + media + diatas Tentorium Cerebe lli) diantarai bantal cairan (LCS) terhadap Ossa Cranii terhadap Cerebellum diposterocaudal TENTORIUM CEREBELLI Terbagi dua simetris oleh Fissura Longitudinalis cerebri / Falx Cerebri HEMISPH ERIUM CEREBRI SINISTRA + DEXTRA Hemispherium Cerebri Sin + Dext tetap berhubungan pada bagian profunda oleh ser abut Commissura (terutama Corpus Callosum) CEREBRUM Tiap Hemispherium Cerebri, terbagi : 1. LOBUS FRONTALIS 2. LOBUS PARIETALIS 3. LOBUS OCCIPITALIS 4. LOBUS TEMPORALIS 5. LOBUS CENTRALIS/INSULAE Mempunyai permukaan : 1. Facies Superolateralis 2. Facies Medialis 3. Facies Inferior

1. 2. 3. 4. o o o o o o o o o 1. 2. 3. ANN) 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. k

CEREBRUM Struktur Cerebrum, td : CORTEX CEREBRI paling superficial CENTRUM SEMIOVALE SUBSTANTIA GRISEA CENTRALIS HIPPOCAMPUS 3 dan 4 paling profunda CORTEX CEREBRI Dibentuk SUBSTANTIA GRISEA Permukaan tidak rata : Banyak SULCUS + FISSURA Banyak GYRUS Masing-masing dengan namanya Beberapa Sulcus/Fissura yang besar : Fissura Cerebri Lateralis Sylvii Sulcus Centralis Rolandi Fissura Calcarina Fissura Parietooccipitalis Sulcus Cinguli Sulcus Collateralis Sulcus Circularis Reyli CORTEX CEREBRI Cortex Cerebri tertata menjadi 3 kelompok fungsional: Area Receptif, berupa Area Sensoris Primer & Sekunder Area Ekspresif Area Motoris Area Assosiasi Bagian yang terluas Cortex Cerebri Area Assosiasi Seluruh permukaan Cortex Cerebri dari aspek fungsional diberi nomor 1 47 (BROADM CORTEX CEREBRI Beberapa Area Receptif Primer Area Sensoris Primer (Area 3, 1 & 2) Area Visualis (Area 17) Area Auditoria (Area 41 42) Area Gustatoria (Area 43) Area Wernicke CORTEX CEREBRI Beberapa Area Motoris Area Motoris (Area 4) Area Premotorik (Area 6) Area Supressor (Area 6, 18, 12, 19, 24) Area Broca (Area 44) Pada Area Motoris + Area Sensoris seluruh bagian tubuh tertata secara somatotopi Gambaran ini HOMUNCULUS MOTORIS HOMUNCULUS SENSORIS CENTRUM SEMIOVALE Dibentuk SUBSTANTIA ALBA axon + dendrit Terletak profunda Cortex Cerebri Terdiri dari kelompok : Serabut ASSOSIASI Serabut COMMISSURA Serabut PROYEKSI Serabut-serabut tsb saling menyilang dan tersusun padat membentuk Centrum Semiov

o o o ale

SERABUT ASSOSIASI Hubungkan antara gyrus pada Hemispherium Cerebri yg sama, bisa gyrus berdekatan atau jauh Macam-macam serabut Assosiasi o Pendek FIBRA ARCUATA (= Fibra U)

o 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. CORPUS

o o

o o o o mus

Panjang Fasciculus Uncinatus Cingulum Fasciculus Longitudinalis Superior Fasciculus Longitudinalis Inferior Fasciculus Occipitofrontalis Superior Fasciculus Occipitofrontalis Inferior Fasciculus Perpendicularis Fornix SERABUT COMMISSURA CALLOSUM Serabut commissura yg terbesar Hubungkan semua area cortical secara homotopik (Hem. Cerebri Sin dgn Dex) kecuali : area visualis Area tangan dan kaki (pada area somato sensoris) Lobus Frontalis FORCEPS MINOR Lobus Occipitalis FORCEPS MAJOR Melengkung di atas Ventriculus Lateralis membentuk (dari ant ke post) ROSTRUM CORPORIS CALLOSI GENU CORPORIS CALLOSI CORPUS CORPORIS CALLOSI SPLENIUM CORPORIS CALLOSI SERABUT COMMISSURA COMMISSURA ANTERIOR antara bagian Rhinencephalon kiri dgn kanan COMMISSURA POSTERIOR antara Nucleus Pretectalis kiri dgn kanan di dekat Epithala

COMMISSURA HIPPOCAMPI antara hippocampus kiri dgn kanan COMMISSURA FORNICIS antara Crus Fornicis kiri dgn kanan Hubungkan semua area cortical secara homotopik (Hem. Cerebri Sin dgn Dex) SERABUT PROYEKSI Adalah serabut-serabut ASCENDENS DAN DESCENDENS ASCENDENS dari struktur di bawah Hemispherium Cerebri. Thalamus RADIATIO THALAMI (= Tractus Thalamocorticalis) cortex cerebri Radiatio Thalami btk CORONA RADIATA DESCENDENS dari cortex Cerebri ke struktur di bawah Hemispherium Cerebri : o Thalamus Tractus Corticothalamicus o Ganglion Basalis Fibra Corticostriatalis o Substantia Nigra Fibra Corticonigralis o Truncus Cerebri Tractus Corticopontines Tractus Corticonuclearis Tractus Corticorubralis o Medulla Spinalis Tractus Corticospinalis SUBSTANTIA GRISEA CENTRALIS Massa substantia grisea di antara centrum semiovale thd Thalamus Terdiri dari : 1. NUCLEUS CAUDATUS 2. NUCLEUS LENTIFORMIS 3. CLAUSTRUM 4. CORPUS AMYGDALAE Nucleus Caudatus + Nucleus Lentiformis = CORPUS STRIATUM Substantia grisea centralis = GANGLIA BASALIS NUCLEUS CAUDATUS + NUCLEUS LENTIFORMIS Berbentuk C ikut lengkungan Ventriculus Lateralis Terdiri dari : 1. CAPUT sesuai Cornu ant Ventr. Lat. (Lobus Frontalis) 2. CORPUS melengkung di dorsolateral Thalamus 3. CAUDA dlm lobus temporalis NUCLEUS LENTIFORMIS 1. Terdiri dari PUTAMEN (lateral) + GLOBUS PALLIDUS (medial)

2. 3.

Di profunda Lobus Centralis Di medial Claustrum CLAUSTRUM + CORPUS AMYGDALAE CLAUSTRUM o Subtantia grisea yg tipis o Di profunda lobus centralis o Di lateral PUTAMEN ( di antarai Capsula Externa) CORPUS AMYGDALAE o Di dalam Uncus (ujung Lobus Temporalis) o Berhubungan dgn Cauda Nucleus Caudatus o Ujung rostral cornu inferior Ventr. Lateralis HIPPOCAMPUS Suatu substantia grisea dalam lobus temporalis o Dari Uncus Splenium Corporis Callosi o Pada dasar Cornu Inf. Ventr. Lat Dari Hippocampus Melalui ALVEUS Fimbria Hippocampi Crus Fornicis Hippocampus + Gyrus Dentatus + Gyrus Parahippocampi FORMATIO HIPPOCAMPI CAPSULA INTERNA Kumpulan serabut ASC +DESC ke/dari Cortex Hemispherium Cerebri Berbentuk huruf V, terletak di antara : lateral : Nucleus Lentiformis medioant : Caput Nuclei Caudati mediopost : Thalamus Sehingga terbagi menjadi 3 bagian : ant : Crus Ant Capsula Interna intermedia : Genu Capsula Interna post : Crus Post Capsula Interna Ascendens ke Cortex Cerebri sbg bgn CORONA RADIATA Descendens ke Mesencephalon sbg PEDUNCULUS CEREBRI CAPSULA INTERNA Struktur lewat/btk CAPSULA INTERNA pada : CRUS ANTERIOR 1. Radiatio Thalami anterior (Asc) 2. Fibrae Frontopontines (Desc) GENU 1. Tractus Corticonuclearis (Desc) CRUS POSTERIOR 1. Radiatio Thalami Post (Asc) 2. Fibrae Temporo parieto occipito pontines (Desc) 3. Radiatio Opticum (Desc) 4. Radiatio Auditoria (Desc) 5. Tractus Corticorubralis (Desc) 6. Tractus Corticotegmentalis (Desc) 7. Tractus Corticospinalis (Desc) SUSUNAN dan LOBUS LIMBICUS Susunan/Sistem Limbicus Struktur Encephali yg interkoneksi dan secara kolektif melakukan mediasi dari emosi, tingkah laku dan memori/proses belajar Lobus Limbicus Suatu struktur Cortex Cerebri di medial pada lobus frontalis + lobus tem poralis yi Gyrus Parahippocampi, Gyrus Cinguli, Gyrus Subcallosus o Terletak mengelilingi Diencephalon o Limbus = tepi SISTEM/SUSUNAN LIMBICUS Sistem limbicus td o Lobus Limbicus (Gyrus parahippocampi, Cinguli, subcallosum) o Formatio Hippocampi o Corpus Amygdalae o Hypothalamus

Nucleus Anterior Thalami Sistem Limbicus secara praktis td 3 SHAPED ASSOCIATION: 1. Limbic Association Cortex 2. Formatio Hippocampi + Fornix 3. Amygdalae + Stria Terminalis RHINENCEPHALON Bagian Cerebrum sistem Olfactorius Merupakan bagian Cerebrum secara fungsional (TIDAK/BUKAN lobus tersendiri) Tidak berkembang baik pada Manusia Terdiri dari : 1. Bulbus + Tractus + Stria Olfactorius 2. Substantia Perforata Anterior 3. Area Paraolfactoria (Gyrus subcallosus) 4. Area prepyriformis 5. Amygdalae MENINGES MENINGES Suatu sistem pelindung SSP (Encephalon, Cerebellum,MS) suatu selaput pembungkus Terdiri dari 3 lapisan (dari luar ke dalam) Duramater Arachnoidmater/Arachnoidea Piamater Duramater = pachymeninges Arachnoidea + Piamater = Leptomeninges DURAMATER Dalam cavum cranii 2 lapis: Stratum/lamina endostealis melekat erat pd periosteum tlg2 mbtk cavum cranii s/d for.occip.magnum Stratum/lamina meningealis lapisan dllm melekat thdp duramater l.endostealis dan arachnoidea Dalam canalis vertebralis Hanya 1 lapis saja stratum/lamina meningealis Tidak melekat pada ddg dlm tlg2 vertebra Duramater MS hanya sd vert.Sacralis 3 Selanjutnya spt TALI = FILUM TERMINALE EXTERNA ke os coccygealis. Terdpt ruang POTENSIAL pada Cranium : Antara duramater l.endostealis thd l.meningealis SPATIUM EPIDURALE (berisi a/v.m eningea + cab-cab syaraf N.V) Antara dura l.meningealis thd arachnoidea SPATIUM SUBDURALE Dalam canalis vertebralis Spatium epidurale antara dura l.meningealis thd ddg tl g canalis (shg=Spatium extradurale berisi jar.lemak +plexus venosus vertebralis interna) memang st. ruang real. Duramater bersama arachnoidea melapisi n.cranialis/n.spinalis waktu keluar ke lu bang masing2 kmd melekat pd tlg (di lubang keluar masing-masing) Duramater di Cranium membentuk: SINUS VENOSUS (antara l.endostealis thd l.meningealis) 4 SEPTA : 1. FALX CEREBRI (antara ke 2 bgn atas hemispherium cerebri,dlm fissura long itudinalis cerebri) 2. TENTORIUM CEREBELLI (memisahkan lobus occ.cerebri thd cerebellum) 3. FALX CEREBELLI (antara ke 2 hemispherium cerebelli) 4. DIAPHRAGMA SELLAE (diatas corpus sphenoidale) SINUS VENOSUS Dilapisi selapis endothel (spt pd pemb.drh) Berisi darah venosa Adalah sistem aliran darah balik/venosa SSP Bermuara vena2 intracranial + extracranial tertentu (v.emissaria). MACAM-MACAM SINUS VENOSUS 1. S.sagittalis superior

2. S.sagittalis inferior 3. S.rectus 4. S.transversus 5. S.occipitalis 6. S.sigmoideus 7. S.petrosus superior 8. S.petrosus inferior 9. S.intercavernosus 10. S.cavernosus 11. S.sphenoparietalis 12. Confluens sinuum ARACHNOIDEA Td dari 2 bagian: 1. MEMBRANA ARACHNOIDEA (melekat pd duramater l.meningealis) 2. TRABECULA ARACHNOIDEA Juluran2 jar.ikat ke PIAMATER Terdpt dlm SPATIUM SUBARACHNOIDEUM Membrana Arachnoidea thd piamater btk rongga = SPATIUM SUBARACH NOIDEUM. SPATIUM SUBARACHNOIDEUM Berisi: 1. Pembuluh darah arteri dan vena cerebri,diencephalon,cerebelli,truncus ce rebri dan medulla spinalis 2. Dilewati n.cranialis + radix ventralis & dorsalis n.spinalis 3. Trabecula arachnoidea 4. Liquor cerebrospinalis (LCS) Pada bagian tertentu spatium subarachnoideum MELEBAR CISTERNA Macam-macam cisterna: 1. Cisterna cerebellomedullaris/magna 2. Cisterna pontis 3. Cisterna interpeduncularis/basalis 4. Cisterna chiasmatis 5. Cisterna fossa cerebri lateralis 6. Cisterna superior/cisterna ambiens 7. Cisterna lumbalis VILLI ARACHNOIDALES ( Granulatio Arachnoidales) tonjolan/jonjot dibentuk lapisan arachnoidea kedlm sinus sagittalis superior FUNGSI: tempat ekskresi LCS dari spatium subarachnoideum kedlm darah pd sinus ve nosus PIAMATER Melapisi langsung permukaan cortex cerebri, cerebellum,diencephalon, truncus cer ebri & medulla spinalis Ikut masuk pada sulcus/fissura Ikut pembuluh drh yg masuk pd sulcus/fissura btk lapisan luar termasuk pemb drh yg btk plexus choroideus Khusus piamater medulla spinalis kelateral btk 2 lembaran sbg LIGAMENTUM DENTICU LATUM ke arachnoidea VASCULARISASI Vascularisasi Duramater intracranial : 1. A. Meningea Anterior (cab. a.eth.ant a.ophtalmica) 2. A. Meningea media (cab.a.maxillaris int) 3. Rm.meningea posterior ( cab.a.vert + a.ph.asc + a.occ) Yg plg luas vascularisasinya a.meningea media Vena ikut arterinya Duramater + piamater vasculer, terutama piamater Arachnoidea Avasculer INNERVASI INTRACRANIAL tu cabang-cabang N.V Sebagian dari Upper Nn.Craniales + N. Vagus Dlm CANALIS VERTEBRALIS

Dari Nn. Spinales SYSTEMA VENTRIICULI VENTRICULUS ENCEPHALI Ada 4 ventriculus Encephali, terdiri dari : 2 ventriculus lateralis 1 ventriculus tertius 1 ventriculus quartus Merupakan ruang berisi LIQUOR CEREBROSPINALIS (LCS) Seluruh permukaan dalamnya dilapisi selapis sel EPENDYMA. Merupakan EXPANSI (perluasan/pelebaran) dari Canalis centralis pada Encephalon ( Cerebrum + Diencephalon + Truncus Cerebri) Expansi ujung rostral di dalam HEMISPHERIUM CEREBRI sebagai VENTRICULUS LATERALI S Expansi dalam DIENCEPHALON sebagai VENTRICULUS TERTIUS Expansi pada TRUNCUS CEREBRI sebagai VENTRICULUS QUARTUS VENTRICULUS LATERALIS Berbentuk huruf C Melengkung bersama Nucleus Caudatus, Hippocampus dan Fornix Terdiri dari : CORNU ANTERIOR (di dalam Lobus Forntalis) PARS CENTRALIS (di dalam Lobus Parietalis) CORNU POSTERIOR (di dalam Lobus Occipitalis) CORNU INFERIOR (di dalam Lobus Temporalis) Simetris, masing2 dalam Hemispherium Cerebri Atap Ventriculus Lateralis CORPUS CALLOSUM (kecuali cornu inferior) Atap cornu inferior cauda Nucleus caudatus Cornu Anterior dan Pars centralis kiri dan kanan, dipisahkan oleh SEPTUM PELLUCI DUM Terdapat PLEXUS CHOROIDEUS, kecuali di Cornu Anterior Terdapat FORAMEN INTERVENTRICULARE MONROI : Pada kiri dan kanan Pada batas cornu anterior dengan pars centralis Bermuara pada Ventriculus Tertius VENTRICULUS TERTIUS Terletak dalam DIENCEPHALON Yaitu sbb : Di antara kedua thalamus Lantai dan sisi anteriornya dibentuk oleh HYPOTHALAMUS Di posterior terdapat Epithalamus Terdapat PLEXUS CHOROIDEUS Berhubungan dengan : Ventriculus Lateralis Foramen Interventriculare Monroi Ventriculus Quardatus Aquaductus Cerebri Sylvii. VENTRICULUS QUARTUS Terletak pada permukaan dorsal Truncus Cerebri (yaitu Medulla Oblongata dan Pons ) Di dorso-superior ditutupi (bentuk atapnya) oleh Cerebellum (yaitu bagian Pedunc ulus Cerebelli Superior, Medius, Inferior dan Velum Medullare Sup/Ant + Inf/Post ) Dasar/lantai Ventr. Quartus pada Truncus Cerebri FOSSA RHOMBOIDEA Terdapat PLEXUS CHOROIDEUS Di cranial terdapat muara Aquaductus Cerebri Sylvii Di caudal lanjut sebagai canalis centralis Medulla Oblongata Pada sudut inferoposterior FORAMEN MAGENDII Pada sudut lateralnya FORAMEN LUSCHKA Kedua foramen ini tempat keluarnya LCS ke Spatium Subarachnoideum ( dalam Cister na Cerebellomedullaris/magna) LIQUOR CEREBROSPINALIS LCS

Suatu cairan bening tanpa sel ( tidak seperti darah ) Terdapat dalam: 1. Semua Ventriculus Encephali 2. Spatium Subarachnoideum Jumlahnya total 140 cc, 25 cc di Sp. Subarachnoideum Berfungsi sebagai bantal cairan proteksi trauma mekanis terhadap SSP. Diproduksi 400 500 cc / hari ( 0,35 cc / menit) Diproduksi oleh: o 70 % plexus choroideus Ventriculi Encephali o 12 % oxidasi glucosa o 18 % extrachoroidal, dari filtrasi kapler pembuluh darah lewat lapisan ependymal sistem ventriculi Sirkulasi LCS dimulai / dipicu oleh pulsasi plexus choroideus Sirkulasi, sbb: Ventriculus lateralis for. Interventriculare Monroi Aquaductus cerebri Sylvii Ventriculus Tertius Ventriculus Quartus For. Magendii + For. Luschka Spatium subarachnoideum Cisterna cerebellomedullaris lainnya Villi / granulatio Sinus Sagittalis Superior Arachnoidalis VASCULARISASI SSP VASCULARISASI SSP Vascularisasi SSP o Berat SSP 2 % BB mendapat / memakai - 17 % COP - 20 % O2 - 40 % Glucose melalui aliran darah. o Karena itu,aliran darah utk SSP harus cukup. o Kita bahas masing-masing Vascularisasi : 1. Cerebrum 2. Cerebellum 3. Diencephalon 4. Truncus Cerebri 5. Medulla Spinalis Vascularisasi CEREBRUM Terdiri dari Sistem ARTERI dan Sistem VENA Sistem ARTERI berasal dari 2 pasang Arteri Utama A. CAROTIS INTERNA A. VERTEBRALIS A. CAROTIS INTERNA o Cabang A. Carotis Communis Arcus Aortae o Masuk intracranial (cavum cranii) melalui FORAMEN CAROTICUM INTERNA o Tembus Duramater pada medial SINUS CAVERNOSUS o Masuk Spatium Subarachnoideum, memberi cabang cerebral, sbb: 1. A. COMMUNICANS POSTERIOR 2. A. CHOROIDEA ANTERIOR 3. A. CEREBRI ANTERIOR 4. A. CEREBRI MEDIA A. VERTEBRALIS o Cabang A. Subclavia Arcus Aortae (kana via Truncus Brachiocephalicus)

o Dari foramen transversarium Vert. C. 1 tembus Membrana Atlantooccipitali s post tembus Duramater masuk spat. Subarachnoideum (di bawah for. occ. magnum) o Dilateroanterior Medulla Oblongata bersatu = A. BASILARIS (depan Pons) o Batas Pons-Mesencephalom A. CEREBRI POSTERIOR (Sin + Dext), cabang termi nal Cabang-cabang lain A. Vertebralis + A. Basilaris, dibahas tersendiri (pada Vascu larisasi Cerebellum, Diencephalon, Truncus Cerebri, Medulla Spinalis) Prinsip Vascularisasi Cerebrum Dimulai dari CIRCULUS ARTERIOSUS WILLISI, yang dibentuk: 1. A. Cerebri Anterior 2. A. Communicans Anterior 3. A. Carotis Interna 4. A. Communicans Posterior 5. A. Cerebri Posterior Dari Circulus Arteriosus Willisi + lanjutan A. Cerebri Anterior, Media, Posterio r akan bercabang menjadi cabang-cabang: 1. CORTICAL 2. CENTRAL Cabang CORTICAL o Berjalan / terdapat pada permukaan CORTEX CEREBRI, dalam Spatium Subarac hnoideum o Vascularisasi Cortex Cerebri (Substantia Grisea) dan Substantia Alba sup erficial / subcortical o Cabang-cabang Cortical A. Cerebri Anterior, Media dan Posterior Anastomo se o Anastomose tsb tidak adekwat (Functional end arteries) Cabang CENTRAL o Berasal dari / dipercabangkan dari Circulus Arteriosus Willisi dan Bagian Proximal A. Cerebri Ant, Med, Post o Vascularisasi: Struktur profunda Hemispherium Cerebri Substantia Alba Profunda o Tidak ada anastomose o Suatu Anatomical End Arteries o Masuk ke struktur profunda cerebri melalui Substantia perforata anterior + posterior (pada facies inferior cerebri) SISTEM VENA o Terdiri kelompok SUPERFICIAL dan PROFUNDA o Kelompok Superficial Drainage dari cortex cerebri, substantia alba Superficial / Subcortical Bentuk Vena Cerebri Superior, media, inferior Terletak pada permukaan cortex cerebri (dalam Spat. Subarach.) Beranastomose satu sama lain Bermuara pada Sinus Sagittalis Superior, Sinus Cavernosus, sinus petrosu s, sinus transversus o Sistem Vena Cerebralis tidak punya Valvula Kelompok Profunda o Drainage dari substansia alba profunda, diencephalom, substantia grisea centralis o Ada 3 Vena profunda utama: V. Basalis V. Cerebri Interna V. Cerebri Magna o V. Cerebri Magna = Vena terminalis dari Vena-Vena profunda Sinus Rectus Ada Anastomose intracerebral : V. superf V. prof Alur aliran Vena V. Cerebri Superficialis V. Cerebri Profunda

1. 2. 3. 1. 2. o o o o o o o o o o o o

Sinus Sagit Sup Sinus Cavernosus Sinus Rectus Confluens Sinuum Sinus Petrosus Confluens Sinuum Sinus Transversus Sinus Sigmoideus V. Jugularis Interna Vascularisasi CEREBELLUM Berasal dari : A. Cerebellaris Superior (cabang A. Basilaris) A. Cerebellaris Ant-Inf (cabang A. Basilaris) A. Cerebellaris Post-Inf (cabang A. Vertebralis) Aliran Vena : Vv. Cerebellaris Sup + Inf lateralis Sinus Petrosus Vv. Cerebellaris Sup + Inf medialis Sinus Rectus Vascularisasi DIENCEPHALON Berasal dari cabang-cabang: A. Cerebri Post (cabang A. Basilaris) A. Choroidea Ant. (cabang A. Carotis Interna) A. Communicans Post (cabang A. Cerebri Post) Vascularisasi TRUNCUS CEREBRI MESENCEPHALON, dari cabang-cabang: A. Cerebri Post (cabang A. Basilaris) A. Cerebelli Sup (cabang A. Basilaris) A. Choroidea Ant. (cabang A. Carotis Interna) A. Communicans Post (cabang A. Cerebri Post)

PONS dan MEDULLA OBLONGATA, dari cabang2 A. Spinalis Ant (cabang A. Vertebralis) A. Spinalis Post (cabang A. Vertebralis) A. Cerebellaris Post-Inf (cabang A. Vertebralis) Cabang langsung A. Vertebralis Cabang langsung A. basilaris Vascularisasi MEDULLA SPINALIS Berasal dari: o A. Spinalis Ant (1) cabang A. Vertebralis o A. Spinalis Post (2) cabang A. Vertebralis o A. Radicularis Ant (2-7) cabang A. Spinalis / Segmentalis o A. Radicularis Post (10-23) cabang A. Spinalis / Segmentalis Tidak seluruh A. Radicularis berkembang baik, biasanya ada 1 yang besar = A. ADA MKIEWICS Aliran Vena, melalui: o V. Spinalis Ant (2) o V. Spinalis Post (2) o Vv. Radiculares Nn. CRANIALIS PADA SSP Nn. Craniales terdiri dari: I. N. OLFACTORIUS II. N. OPTICUS III. N. OCULOMOTORIS IV. N. TROCHLEARIS V. N. TRIGEMINUS VI. N. ABDUCENS VII. N. FACIALIS (+ n. intermedius) VIII. N. OCTAVUS (n. vestibularis + n. cochlearis) IX. N. GLOSSOPHARYNGEUS X. N. VAGUS XI. N. ACCESSORIUS

XII.

N. HYPOGLOSSUS Nn. Craniales terletak: N. I masuk ke CEREBRUM, di inferior lobus frontalis N. II masuk ke DIENCEPHALON, di inferior lobus frontalis N. III s/d XII masuk dan atau keluar Truncus Cerebri o N. III keluar pada Fossa Interpeduncularis o N. IV keluar pada Inferior Colliculus Inferior o N. V keluar masuk pada pangkal Brachium Pontis o N. VI keluar pada batas Pons-MO, di superior Pyramis MO o N. VII keluar masuk pada batas Pons-MO, dilateral o N. VIII masuk pada batas Pons-MO, dilateral o N. IX keluar masuk pada Sulcus Lat-Post MO o N. X keluar masuk pada Sulcus Lat-Post MO o N. XI keluar pada Sulcus Lat-Post MO o N. XII keluar pada Sulcus Lat-Ant MO PENDAHULUAN Nn. Craniales adalah bagian dari SS. Perifer bersama dengan Nn. Spinales. - Nn. Craniales keluar dari atau masuk pada Cerebrum, Diencephalon,Truncus Cereb ri. - Nn. Spinales keluar dari atau masuk pada Medulla Spinalis. - Nn. Spinales td komponen sensoris + motoris + otonom sympathis (yang ikut Nn. Spinales). - Nn. Craniales bisa sensoris saja/motoris saja/sensoris + motoris atau ditambah otonom parasympathis (terdapat sensoris umum & khusus, da n motoris branchiogenic & somatogenic). - Nn. Spinales punya ganglion Sensoris (= ggl. Spinale) untuk tiap Nn. Spinales - Nn. Craniales hanya punya ganglion Sensoris untuk beberapa Nn. Craniales, yaitu: 1. Ggl. Semilunare N. V 2. Ggl. Geniculatum N. VII 3. Ggl. Spiralis N. Cochlearis (N. VIII) 4. Ggl. Vestibularis N. Vestibularis (N. VI II) 5. Ggl. Sup + Inf N. IX 6. Ggl. Sup + Inf N. X - Nn. Spinales punya ganglion otonom sympathis (= ggl. paravertebrale) untuk hamp r semua Nn. Spinales - Nn. Craniales hanya punya ganglion otonom parasympathis yaitu: 1. Ggl. Ciliare N. III 2. Ggl. Pterygopalatinum N. VII 3. Ggl. Submandibulare N. VII 4. Ggl. Oticum N. IX 5. Ggl. Intramural N. X - Semua lintasan ascendens sensoris dari Nn. Spinales berakhir pada Thalamus/Diencephalon sebelum ke Cortex Cerebri. - Lintasan Sensoris dari Nn. Craniales yang berakhir pada Thalamus/Diencephalon yaitu semua Nn. Craniales KECUALI N. I - Serabut Syaraf AXON yang masuk ke Nucleus disebut AFFERENT. - Serabut Syaraf AXON yang keluar dari Nucleus disebut EFFERENT. Nn. Craniales pada SSP Bagian Nn. Craniales pada SSP adalah: 1. Nucleus tentang sifat atau komponennya yang sensoris/motoris/parasympathis dan koneksinya 2. Lintasan koneksi/berganti neuron/tractus dan akhirannya 3. Letak/keluar dari SSP dimana? 4. Letak/keluar dari Cavum Cranii dimana/melalui 5. Semua Nn. Craniales HANYA innervasi kepala + leher, KECUALI N. VAGUS s/d Cavum Thoracis + Abdominis + Pelvis, dan s/d Cavum Scroti pada pria. KOMPONEN/SIFAT dari NUCLEUS (+ serabut syaraf) Nn. Craniales

1. o o

SENSORIS SENSORIS UMUM (SU) SENSORIS KHUSUS (SK)

: rasa nyeri, suhu, raba, tekanan, proprioseptif Terdapat SOMATIS dan VISCERALIS : - Olfactus (penciuman) - Visualis (penglihatan) - Vestibularis (keseimbangan) - Cochlearis (pendengaran) - Taste (pengecapan) : menggerakkan otot-otot asal Arcus Branchialis : menggerakkan otot-otot asal MYOTOME : menggerakkan otot polos Organ/Viscea (parasymp

1. o o o athis) o o o

MOTORIS BRANCHIOMOTORIS (BM) SOMATOMOTORIS (SM) VISCEROMOTORIS (VM)

Komponen masing-masing Nn. Craniales Hanya Sensoris N. I, N. II, dan N.VIII Hanya Motoris N. III, IV, VI, XI dan XII Sensoris + Motoris N. V, VII, IX, dan X Lebih spesifik sbb: o Sensoris khusus : N. I (olfactus), N. II (visualis), N. VIII (vestibularis + auditoris), N. VII + IX + X (taste) o Sensoris umum : N. V, VII, IX, X o Branchiomotoris : N. V, VII, IX, X, XI o Somatomotoris : N. III, IV, VI, XII o Visceromotoris : N. III, VII, IX, X(parasympathis) NUCLEUS SENSORIS Nn. CRANIALES o Sensoris Umum 1. Nucleus Tractus Spinalis N. V (MO) N. V, VII, IX, X 2. Nucleus Principalis N. V (Pons) N. V 3. Nucleus Mesencephalicus N. V (Mes+Pons) N. V 4. Nucleus Tractus Solitarius (MO) N. IX, X (Viscero) o Sensoris Khusus 1. Nucleus Tractus Solitarius (MO) N. VII, IX, X (taste) 2. Nucleus Vestibularis (Batas Pons-MO) N. Vestibularis/VIII (keseimbangan) 3. Nucleus Cochlearis (Batas Pons-MO) N. Cochlearis/VIII (auditoris) TIDAK ADA Nucleus khusus untuk N. I + II NUCLEUS MOTORIS Nn. CRANIALES o Branchiomotoris 1. Nucleus Spinalis N. XI (Cornu Ant med. Sp. C1-6) N. XI 2. Nucleus Ambiguus (MO) N. IX, X, XI 3. Nucleus Motoris N. VII (Pons) N. VII 4. Nucleus Motoris N. V (Pons) N. V o Somatomotoris 1. Nucleus Motoris N. III (MES) N. III 2. Nucleus Motoris N. IV (MES) N. IV 3. Nucleus Motoris N. VI (Pons) N. VI 4. Nucleus Motoris N. XII (MO) N. XII o Visceromotoris Parasympathis 1. Nucleus dorsalis N. X (MO) N. X 2. Nucleus Salivarius Sup (Batas Pons-MO) N. IX 3. Nucleus Salivarius Inf (Batas Pons-MO) N. VII 4. Nucleus Edinger-Westphal (MES) N. III Semua serabut Afferent/Sensoris dari Nucleus masing-masing bentuk lintasan/tract us ke Cortex Cerebri untuk disadari. o Dari Nn. Craniales yang berkomponen sensoris (N. I, II, III, V, VII, IX, dan X) semuanya berganti Neuron pada THALAMUS (sebelum ke Cortex Cerebri) KECUA LI N. I Semua serabut Efferent/Motoris sebelum keluar dari Nucleus Motoris masing-masing mendapat Efferent MOTORIS dari TRACTUS CORTICONUCLEARIS (eff motoris Tractus Py

ramidalis dari Cortex Cerebri) ke Nucleus Motoris masing-masing secara: o BILATERAL untuk N. III, IV, V, VI, VII, IX, X, XI, XII o Hanya KONTRALATERAL - Bagian yang ke m. genioglossus (N. XII) - Bagian yang ke otot wajah inferior sudut mata (N. VII) N. I = N. OLFACTORIUS o Masuk : Lamina Cribrosa Os Ethmoidale o Sp. Subarach : anterior Cisterna Chiasmatis o Nucleus : TIDAK ADA o Lintasan : Fila Olfactoria (pd mucosa cav. Nasi) (ke subst. per forata ant) stria olfactoria St. Olf. Lateralis St. Olf. Intermedia St. Olf. Medialis (paling besar/penting) Cortex Subst. Perf. Ant ke bulbus olf. Kontralat area periamygdalae + (area olf. Primer) + sistem Limbik + prepiriformis (uncus) a rea Brodmann 25 (cortex olf. PRIMER) (co rtex olf. PRIMER) Area Entorrhinal (pd gyrus parahippocampi) = Area Olfactoris SECUNDER (area Brodm ann 28) o Ggl. Sensoris + Parasympathis : TIDAK ADA N. II = N. OPTICUS o Masuk : Canalis Opticus Foramen Opticum o Sp. Subarach : pada Cisterna Chiasmatis o Nucleus : khusus TIDAK ADA o Lintasan : Axon sel ganglion N. OPTICUS CHIASMA OPTICUM (pada Retina) (serabut nasal + temporal) (Nasal silang, tempor al tidak) CORPUS GENICULATUM LAT TRACTUS OPTICUS METATHALAMUS (ganti Neuron) Radiatio Opticum Cortex Occipitas Nucleus Pretectatis (MES) (Area Brodmann 17, (ganti Neuron) Cortex Visualis PRIMER) area Brodmann 18 + 19 Nucleus EW N. III (MES) (Cortex Visualis SECUNDER) Colliculus Sup (MES) (ganti Neuron) Bulbus Olfactorius (ganti neuron) Tractus Olfatorius

Tractus tectospinalis + Tractus tectobulbaris

(ganti Neuron) Ggl Ciliare (ganti Neuron) Mosis pupilae reflex cahaya M. Sphin cter pupillae + M. Ciliare o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA N. III = N. OCULOMOTORIS o Keluar : FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA o Sp. Subarach : Cisterna basalis + Cisterna Interpeduncularis o Nucleus : 1. Nucleus motoris N. III (SM) otot-otot extrinsik Oculi (gerakan Oculi) 2. Nucleus Edinger-Westphal (VM) otot intrinsik Oculi (miosis pupillae) o Lintasan : Nucleus motoris (MES) + N. III Sinus Cavernosus Fissura Orbitalis Sup masuk dlm Cav. Orbita Nucleus EW (MES) (SM) innervasi m. Rectus Sup, inf, med, m. obliq. Inf, m. Levato r palpebrae (VM) m. Sphincter pupillae + m. Ciliare Ggl. Ciliare o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA o Ggl. Parasympathis: Ggl. Ciliare dalam Cavum Orbita N. IV = N. TROCHLEARIS o Keluar : FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA o Sp. Subarach : Cisterna Superior + Cisterna Basalis o Nucleus : Nucleus Motoris N. IV (SM) m. Obliquus Sup o Lintasan : Nucleus Motoris (MES) N. IV Sinus Cavernosus Fissura Orbitalis S up innervasi m. Obliq. Sup (SM) masuk Cav . Orbita o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA N. VI = N. ABDUCENS o Keluar : FISSURA ORBITALIS SUPERIOR CAVUM ORBITA o Sp. Subarach : Cisterna Basalis o Nucleus : Nucleus Motoris N. VI (SM) m. Rectus Lateralis o Lintasan : Nucleus Motoris (MES) N. VI Sinus Cavernosus Fissura Orbitalis S up innervasi m. Rectus. Lat (SM) masuk Ca v. Orbita o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA N. V = N. TRIGEMINUS o Keluar pada pangkal Brachium Pontis, sebagai 1. RADIX SENSORIS PORTIO MAJOR 2. RADIX MOTORIS PORTIO MINOR 3. Kemudian bergabung N. Trigeminus YANG PENDEK langsung membentuk/menjadi GGL. SEMILUNARE (pada fossa cranii media). o Kemudian keluar dari ganglion bercabang 3: 1. N. OPHTHALMICUS (V1) Sensoris

2. 3. o

N. MAXILLARIS (V2) Sensoris N. MANDIBULARIS (V3) Sensoris + Motoris N. V = N. TRIGEMINUS Masuk/keluar : N. V1 keluar pada FISSURA ORBITALIS SUP ke Cav.ORBITA N. V2 keluar pada FORAMEN ROTUNDUM N. V3 keluar dan masuk pada FORAMEN OVALE o Sp. Subarach : Cisterna Basalis o Nucleus : 1. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU) 2. Nucleus Principalis N. V (SU) 3. Nucleus Mesencephalicus N. V (SU) 4. Nucleus Motoris N. V (BM) o Lintasan : SENSORIS (kulit kepala/wajah, struktur Cavum Orbita, Cavum Nasi, Cavum Oris, Sin us Paranasalis) N. V1, V2, V3 ggl. Semilunare ganti Neuron di Nucleus tract. Sp + Nucleu s principalis (nyeri + suhu) (raba + tekanan) Nucleus VPM Thalamus lemniscus trigeminus silang kontralat Radiatio Thalami Cortex post centralis Cortex S ensoris Secunder (area Sensoris Primer) (area Brodmann 5 + 7) = area Brodmann 3, 1, 2 PROPRIOSEPTIF (otot masticatorii, dentes, palatum, ATM) N. V2 + V3 ggl. Semilunare Nucleus Mesencephalicus Nucleus VPM Thalamus lemniscus trigeminus silang kontralat Radiatio Thalami Cortex post centralis Cortex S ensoris Secunder (area Sensoris Primer) (area Brodmann 5 + 7) = area Brodmann 3, 1, 2 BRANCHIOMOTORIS (otot masticatorii, m. Tensor veli paltini, m. Tensor tympani, m. Mylohyoideus, m. Digast V. Ant) Nucleus motoris ggl. Semilunare N. V3 o Ggl. Sensoris : Ggl. Semilunare Gasseri (SU) o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA N. VII = N. FACIALIS (+ N. Intermedius) o Masuk/keluar : Meatus Acusticus Internus Canalis Facialis For. Stylom astoideum o Sp. Subarach : Cisterna Basalis + Cisterna Pontis o Nucleus : 1. Nucleus Motoris N. VII (BM) 2. Nucleus Salivatorius Sup (VM) 3. Nucleus Tractus Solitarius (SK) 4. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU) o Lintasan : SENSORIS UMUM (kulit area MAE dan proprioseptif mm. faciales) Rm. Auricularis N. X N. VII ggl. geniculatum Nucleus tract. Spinalis N. V (dlm genu can. Facialis) SENSORIS KHUSUS (taste 2/3 ant. Lingua)

chorda tympani N. VII ggl. Geniculatum N. Intermedius (dlm N. Lingualis N. V3) ascendens ke silang kontralat Nucleus Tractus Solitari us Nucleus VPM Thalamus

Radiatio Thalami ustatoris Secunder (Lobus Insulae???)

Operculum frontopariatale (area gustatoris Primer)

Cortex G

= area Brodmann 43 VISCEROMOTORIS (motoris parasympathis untuk kelenjar2 mucosa cav.nasi, cav. o ris, sinus paranasalis, labia & gld. Lacrimalis, gld. Submandibularis, gld. subl ingualis) Nucleus Salivarius Sup N. Intermedius Ggl. Geniculatum N. VII Ikut cabang-cabang N. V1, V2, V3 Ggl. Pterygopalatinum, N. Petrosus Superf. (ganti Neuron) major N. VII Gld. Lacrimalis, Nasales, Labiales, Palatinae, Buccales, Paranasales Ggl. Submandibulare ikut N. Lingualis N. V3 i Gld. Submadibularis Gld. Sublingualis BRANCHIOMOTORIS (mm. faciales, m. stylohyoideus, m. digast. V. Post) Nucleus Motoris N. VII N. VII Ggl. Geniculatum N. VII Ggl. Sensoris : Ggl. Geniculatum (SU + SK) Ggl. Parasympathis : 1. Ggl. Pterygopalatinum 2. Ggl. Submandibulare N. VIII = N. VESTIBULARIS Masuk : dari Labyrinthus Ossis Temporalis MAI PAI (bersama N. Cochlearis) Sp. Subarach : Cisterna Basalis + Cisterna Pontis Nucleus : Nuclei Vestibulares td. Lateralis, Medialis, Sup dan I : Ggl. Vestibulare (dalam MAI) (Via MAI/PAI) FLM Nuc N. Vesti Chorda Tympan

o o o

o o nf (SK) o Lintasan

Organa Vestibularis bularis (Sacculus, Utriculus, Ductus Semicircularis) PCI leus VP Thalamus Cerebellum mi Med. Sp tralis

Nuclei Vestibulares Tractus Vestibula Sp. (pd TC)

Radiatio Thala Nucleus N. III,IV,VI Cortex Gyrus post cen area Vestibularis P

rimer (= area Brodmann 3, 1, 2) Cortex Vestibularis Secu nder (?) o Ggl. Sensoris : Ggl. Vestibulare (SK) o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA N. VIII = N. COCHLEARIS Masuk : dari Labyrinthus Ossis Temporalis MAI PAI (bersama N. Vestibu laris) o Sp. Subarach : Cisterna Basalis + Cisterna Pontis o Nucleus : Nuclei Cochlearis Ventralis/Ant + Dorsalis/Post (SK)

Lintasan Organa Spirale Corti ochlearis )

: Ggl. Spirale (dlm Canalis Spiralis) ascendens sbg N. C (ganti Neuron Stria acustica Nucleus Corpus Trapezoid Nucleus Olivarius Super Bilateral (ganti

eum + Lemniscus Lat ior, Neuron) Corpus Geniculatum Laterale Metathalamus (ganti Neuron) Radiatio Acustica Gyrus Temporalis Transv k (Cortex Auditoria Primer) = area Brodmann 41 Cortex Auditoria Secunder = area Brodmann 42 + 22 o Ggl. Sensoris : Ggl. Cochlearis (SK) o Ggl. Parasympathis : TIDAK ADA N. IX = N. GLOSSOPHARYNGEUS o Masuk/keluar : Foramen Jugulare (bersama N. X dan XI) o Sp. Subarach : Cisterna Basalis o Nucleus : 1. Nucleus Ambiguus (BM) 2. Nucleus Salivatorius Inf (VM) 3. Nucleus Tractus Solitarius (SK +VS) o 4. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU) Lintasan : BRANCHIOMOTORIS (untuk m. Stylopharyngeus) Nucleus Ambiguus ggl. Superior/Jugulare N. IX For. Jugulare m. Stylopharyngeus N. IX ggl. Inferior/Petrosum N.IX VISCEROMOTORIS (untuk Gld. Parotis) Nucleus Salivatorius Inf ggl. Sup. N. IX For. Jugulare Plexus Tympanicus R. Tympanicus N. IX Ggl. Inf. N. IX (dlm Cav. Tympani) N. Petrosus Minor for ovale Ggl. Oticum N. Auricu lotemporalis N. V3 (ganti Neuron) Gld. Parotis SENSORIS UMUM (dari kulit area MAE) R. Auricularis N. X N. IX For. Jugulare ggl. Sup. N. IX Nucleus Tractus Spinalis N. V SENSORIS KHUSUS + VISCEROSENSORIS (SK) Taste Radix Linguae N.IX ggl. Inf . N. IX (VS) Radix Linguae, Tonsilla palatinum, Tuba Eustachius, cav. Tympani, Pharynx, Sinus Carotis, Glomus Caroticum Nucleus Dorsalis N. X Nucleus Tractus Solitarius ggl. Sup. N. IX For. Jugular e Silang kontralat a Gustatoris Primer ascendens ke Are Colliculus Inf (ganti Neuron) Colliculus Inf Kontralat C. G. Lat sepiha

Nucleus VPM Thalamus Cortex Gustatoris Secund er (?) o Ggl. Sensoris : 1. Ggl. Superior/Jugulare N. IX (SU) 2. Ggl. Inferior/Petrosum N. IX (SK+VS) o Ggl. Parasympathis : Ggl. Oticum N. X = N. VAGUS o Masuk/keluar : Foramen Jugulare (bersama N. IX dan XI) o Sp. Subarach : Cisterna Basalis o Nucleus : 1. Nucleus Ambiguus (BM) 2. Nucleus Dorsalis N. X (VM) 3. Nucleus Tractus Solitarius (SK +VS) 4. Nucleus Tractus Spinalis N. V (SU) Lintasan : BRANCHIOMOTORIS (untuk semua otot Pharynx kecuali m. Stylopharyngeus, semua oto t palatum molle kecuali m. Tensor V. Palatini, semua otot intr insik Laryux, otot Oesophagus pars cranialis) Nucleus Ambiguus ggl. Sup. N. X For. Jugulare o Radix Sup. N. XI Cabang Pharyngeal, N. X ggl. Inf. N. X N. Laryngeus Sup dan Inf. otot-otot tersebut VISCEROMOTORIS (untuk otot polos Organ Thorax, sebagian besar Abdomen) Nucleus Dorsalis N. X ggl. Sup. N. X For. Jugulare Nucleus Tractus Solitarius N. IX Percabangan ke organ-organ N. X ggl. Inf. N. X SENSORIS UMUM (kulit area MAE) R. Auricularis N. X ggl. Sup. N. X N. X Nucleus Tractus Spinalis N. V

SENSORIS KHUSUS + VISCEROSENSORIS (SK) Taste Epiglottis N. X ggl. Inf. N. X Vallecula Epiglottica (VS) Larynx, Organ Thorax + Abdomen Carotid body Nucleus Tractus Solitarius N. X Silang kontralat Area Gustatoris Primer er (?) o Ggl. Sensoris o o o o o

ggl. Sup. N. X For. Jugulare ascendens ke Nucleus VPM Thalamus Cortex Gustatoris Secund

: 1. Ggl. Superior/Jugulare N. X (SU) 2. Ggl. Inferior/Nodosum N. X (SK+VS) Ggl. Parasympathis: Ggl. Intramural pada submuscular dinding organ-organ Lain-lain : N. VAGUS syaraf parasympathis dan N. Cranialis yang terbesar, terpanjang, terluas innervasinya. N. XI = N. ACCESSORIUS Keluar : Foramen Jugulare (bersama N. IX dan X) Sp. Subarach : Cisterna Basalis Nucleus : 1. Nucleus Ambiguus (BM) Radix Sup. N. XI

2. Nucleus Spinalis N. XI (SM) Radix Inf. N. X I o

Lintasan : BRANCHIOMOTORIC (untuk otot branchial yang diinervasi dari N. Laryngeus Inf, se gera keluar for. Jugulare jadi bagian N. X) Nucleus Ambiguus Radix Sup N. XI For. Jugulare ggl. Inf. N. X lihat BM N. X N. X SOMATOMOTORIS (untuk m. Trapezius + m. Sternocleidomastoideus) Cornu Ant Radix Inf. N. XI Canalis Vertebralis For. Occ. Magnum med. Sp. C1-6 ke otot-otot tsb N. XI For. Jugularis Fossa Cranii Post o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA N. XII = N. HYPOGLOSSUS o Keluar : Canalis N. Hypoglossi o Sp. Subarach : Cisterna Basalis o Nucleus : Nucleus Motoris N. XII (SM) o Lintasan : Nucleus Motoris N. XII XII Canalis N. Hypoglossi semua otot intrinsik + extrinsik LINGUA (kecuali m. Palatoglossus) o Ggl. Sensoris : TIDAK ADA o Ggl. Parasympathis: TIDAK ADA o Lain-lain : - Terikut pada N. XII N. Spinalis C1 yang kemudian menjadi Ramus Descendens N. X II ke m. Geniohyoideus + m. Thyreohyoideus. - Semua otot Intrinsik lingua mendapat innervasi bilateral dari Tractus Corticonuclearis KECUALI M. Genioglossus HANYA KONTRALATERAL. STIMULUS PENDAHULUAN Tubuh manusia SELALU berinteraksi atas pengaruh/perubahan-perubahan disekitarnya, baik terhadap / dari: 1. Lingkungan luar sekitarnya (EXTERNAL) 2. Lingkungan dalam dari tubuh sendiri (INTERNAL). Perubahan/pengaruh tersebut External + Internal diterima oleh tubuh diproses di RESPONS (tubuh bereaksi). Rangkaian hubungan di atas terjadi/berlangsung pada seluruh SISTEM SYARAF SS. Pe rifer + SS. Pusat (+ sistem OTONOM). Proses pada Sistem Syaraf tersebut oleh pengantaran STIMULUS. PRINSIP UMUM STIMULUS suatu impuls/rangsangan/rasa yang dihantar pada/oleh sel/serabut syaraf (NEURON). STIMULUS timbul oleh perubahan potential membran suatu NEURON. STIMULUS ada yang disadari dan tidak disadari. Terdapat 2 macam stimulus: 1. STIMULUS SENSORIS diantar oleh NEURON SENSORIS (Afferent) 2. STIMULUS MOTORIS diantar oleh NEURON MOTORIS (Efferent). Stimulus Sensoris selalu mulai dari RECEPTOR. Stimulus Motoris selalu berakhir pada EFFECTOR. PEMAHAMAN Semua Stimulus (sensoris + motoris) terangkai masing-masing dalam: 1. LINTASAN (Ascendens) SENSORIS ke central yaitu ke centrum lebih tinggi d alam SSP (Cerebrum, Cerebellum, Diencephalon, dan Truncus Cerebri). 2. LINTASAN (Descendens) MOTORIS dari centrum lebih tinggi tersebut ke peri fer dalam medulla spinalis N. Spinalis. Suatu rangkaian Lintasan Sensoris atau Motoris selalu terdiri/tersusun dari 2-4 atau lebih rangkaian NEURON. Karena itu selalu terdapat SYNAPS (koneksi antara Neuron dengan Neuron b erikutnya).

Dengan demikian SELURUH STRUKTUR SS. Pusat + SS. Perifer terlibat/menjadi bagian L INTASAN SENSORIS dan MOTORIS. Sehingga memahami STIMULUS Lintasan Sensoris + Motoris artinya MEMAHAMI SELURUH S TRUKTUR SISTEM SYARAF. STIMULUS SENSORIS STIMULUS SENSORIS impuls/rasa dari organ/bagian tubuh yang diantar ke SS. Pusat. Semua Stimulus Sensoris pertama-tama diterima SELALU oleh suatu RECEPTOR. RECEPTOR: - adalah bagian Ujung Syaraf (bagian Dendrit) - ujungnya mengalami modifikasi membentuk organ Sensoris disebu t RECEPTOR - sebagai alat/organ penerima Stimulus Sensoris - tersebar hampir diseluruh tubuh - terdapat bermacam-macam jenis Receptor dengan fungsi masing-ma sing. Lintasan Stimulus Sensoris dari perifer (bagian-bagian tubuh) ke Central (SS. Pu sat). Jenis Stimulus Sensoris 1. EXTEROCEPTIF Suatu impuls/rasa berasal dari luar tubuh/lingkungan sekitar Jenis impuls: Tactil (= raba/tekanan) Nyeri Getaran / vibrasi Suhu Khusus (visual, auditoris, olfactus, taste) 2. INTEROCEPTIF Suatu impuls/rasa berasal dari organ dalam tubuh Jenis impuls rasa distensi (rasa penuh + nyeri). 3. PROPRIOCEPTIF Suatu impuls/rasa yang berasal dari bagian-bagian tubuh yang terkait dengan gera kan + posisi tubuh/bagian tubuh. Yang berasal dari Organa Vestibulare. MODALITAS EXTEROCEPTIF o Nyeri nyeri tersayat, nyeri tertusuk, nyeri terbakar o Tactil raba + tekanan, terdiri - Simple touch raba sederhana, tekanan ringan, geli - Tactile Discrimination raba halus, tekanan struktur dalam, pers epsi ukuran + bentuk, Spatial location o Getaran (vibrasi) o Suhu panas + dingin o Stereognosis kemampuan mengenal obyek/benda dengan c ara memegang saja MODALITAS INTEROCEPTIF o Modalitas Interoceptif dasarnya REGANGAN/TARIKAN pada Pembungkus (capsula) organ dalam dan Tunica externa/adventitia pembuluh darah, spastis, ischemia, ya ng terasa sebagai o Rasa distensi: - rasa penuh (pada organ berongga) + nyeri - manifestasi rasa kenyang, sakit perut, mau defaecatio, mau mictio, dll MODALITAS PROPRIOCEPTIF o Modalitas Proprioceptif dasarnya REGANGAN/TARIKAN terhadap otot dan tendo, ligamentum, Capsula articulare, yang akan menimbulkan: Rasa perubahan panjang/tonus/kontraksi otot Rasa perubahan regangan tendo/ligamentum/caps. art o Rasa vestibuler (keseimbangan) dari organo Vestibulare o Kedua hal tersebut terasa sebagai stimulus: Rasa posisi Rasa gerak Rasa keseimbangan LINTASAN ASCENDENS SENSORIS (LAS)

Prinsip Umum Lintasan Sensoris Cortex Cerebri Cortex C erebelli (Centrum sensoris primer = area 3,1,2) Pedunculus Cerebelli Thalamus Truncus Cerebri Truncus Cerebri Truncus Cerebri Medulla Spinalis Medulla Spinalis Radix Posterior Radix Posterior Ganglion Spinale Ganglion Spinale N. Spinal is N. Spinalis Receptor (Proprioceptif) Receptor (Extero + Interoceptif) LAS Terdiri dari Tractus YANG DISADARI 1. TRACTUS SPINOTHALAMICUS ANTERIOR / VENTRALIS 2. TRACTUS SPINOTHALAMICUS LATERALIS 3. FASCICULUS GRACILIS 4. FASCICULUS CUNEATUS 5. LEMNISCUS TRIGEMINUS YANG TIDAK DISADARI 1. TRACTUS SPINOCEREBELLARIS ANTERIOR / VENTRALIS 2. TRACTUS SPINOCEREBELLARIS POSTERIOR / DORSALIS 3. TRACTUS CUNEOCEREBELLARIS 4. TRACTUS SPINOOLIVARIUS 5. TRACTUS SPINOTECTALIS 6. TRACTUS SPINORETICULARIS LAS Tractus Spinothalamicus Anterior Antar : raba sederhana/kasar, tekanan ringan, geli (EXTEROCEPTIF) Stimulus Rangkaian : 3 Neuron Neuron Letak : Funiculus Anterior Medulla Spinalis (MS) Ganglion : Ganglion Spinale Masuk pada: Sulcus posterolateralis MS Jalannya : - masuk Cornu Post MS ganti Neuron - silang ke kontralateral naik - lewat Truncus Cerebri (TC) - sampai pada Thalamus (Nucleus VPL) ganti Neuron naik sebagai fibra thalamocorticalis - lewat corona radiata (pada centrum semiovale) - berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris prime r) Lain-lain : dalam Truncus cerebri collateral ke Formatio Reticularis LAS Tractus Spinothalamicus Lateralis Antar : nyeri + suhu (EXTEROCEPTIF) Stimulus Rangkaian : 3 Neuron Neuron Letak : Funiculus Lateralis Medulla Spinalis (MS) Ganglion : Ganglion Spinale

Masuk pada: Sulcus posterolateralis MS Jalannya : - masuk Cornu Post MS ganti Neuron - silang ke kontralateral naik - lewat Truncus Cerebri (TC) - sampai pada Thalamus (Nucleus VPL) ganti Neuron naik sebagai fibra thalamocorticalis - lewat corona radiata (pada centrum semiovale) - berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris prime r) Lain-lain : dalam Truncus cerebri collateral ke Formatio Reticularis LAS Fasciculus Gracilis + Cuneatus Antar : - tekanan, raba halus, tactil discrimination, vibrasi (EXTEROCEPTIF) Stimulus - rasa gerak + posisi (PROPRIOCEPTIF) Rangkaian : 2 Neuron Neuron Letak : Funiculus Posterior Medulla Spinalis (MS) Ganglion : Ganglion Spinale Masuk pada : Sulcus posterolateralis MS Jalannya : - tidak ke cornu post MS - langsung ke Fun. Post MS naik - pada Medulla Oblingata (MO) ganti Neuron pada Nucleu s Gracilis (pada CLAVA) + Nucleus Cuneatus (pada TUBE RCULUM CUNEATUM) --> sebagai FIBRA ARCUATA INTERNA silang ke ventral naik sebagai LEMNISCUS MEDIALIS dalam TC - ke Thalamus (Nucleus VPL) ganti neuron naik sebagai fibra thalamocorticalis lewat corona radiata (pada centrum semiovale) - berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris prime r) Lain-lain : - tidak ada Collaterale ke Formatio Reticularis TC - Fasc. Gracilis bawa impuls dari innervasi Th bawah + L + S - Fasc. Cuneatus bawa impuls dari innervasi C + Th atas LAS Lemniscus Trigeminus Antar : nyeri, suhu, raba sederhana/kasar, tekanan ringan, geli pada kepala/ wajah + stimulus leher. (EXTEROCEPTIF) Rangkaian : 3 Neuron Neuron Letak : Dalam MO, Pons, Mesencephalon (TC) Ganglion : Ganglion semilunare N. Trigeminus (N.V) Masuk pada : Pada pangkal Brachium Pontis (PCM) Jalannya : - Masuk pada nucleus tractus spinalis N.V + nucles principalis N.V ganti Neuron. - Silang kontralateral naik sebagai LEMNICUS TRIGEMINU S - Jalan bersama Lemniscus Medialis - Sampai Thalamus (Nucleus VPM) ganti neuron naik seba gai fibra thalamocor ticalis - Lewat corona radiata - berakhir pada cortex cerebri (centrum sensoris prime r) Lain-lain : - Collaterale ke Formatio Reticularis TC LAS Tractus Spinocerebellaris Ant. + Post Antar : Proprioceptif Stimulus Rangkaian : 2 Neuron Neuron Letak : Funiculus Lateralis MS Ganglion : Ganglion spinale Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS Jalannya : - Ant. + Post masuk pada Cornu Post MS ganti neuron.

- Ant naik bilateral (silang+tidak silang) Post naik homolateral (tidak silang) - Ke TC : - Ant PCS Cerebellum - Post PCI Cerebellum Lain-lain : - Tract.Sp.Cerebellaris Ant impuls dari Ext.Sup+Inf. - Tract.Sp.Cerebellaris Post impuls dari Ext.Inf.+Truncus LAS Tractus Cuneocerebellaris Antar : Proprioceptif Stimulus Rangkaian : 2 Neuron Neuron Letak : Funiculus Post MS Regio Cervicalis Ganglion : Ganglion Spinalle Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS Jalannya : - Ikut Funiculus Cuneatus ke MO. - ganti neuron pd Nucleus Cuneatus lateralis - sebagai Tractus Cuneocerebellaris ke Cerebellum Lain-lain : Bawa impuls dari Ext.Sup+Truncus bagian atas Tidak ada collaterale ke formatio reticularis TC LAS Tractus Spino olivarius + Spinotectalis Antar : - Proprioceptif Tract.Sp.Olivarius Stimulus - Nyeri (exteroceptif) Tract.Sp.Tectalis Rangkaian : - Tract.Sp.Olivarius 3 neuron Neuron - Tract.Sp.Tectalis 2 neuron Letak : Funiculus Anterior MS Regio Cervicalis Ganglion : Ganglion spinale Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS Jalannya : - Keduanya ke cornu post MS ganti neuron. - Silang kontralateral naik sbb - tract.sp.olivarius ke nucleus olivarius Inferior di MO (ganti neuro) sebagai Tractus Olivocerebellaris ke cerebellum. - tract.sp.tectalis ke colliculus sup di Mesencephalon Lain-lain : - Tract Spinotectalis impuls untuk reflex visual/pupil. Keduan ya, beri collaterale ke formatio reticularis TC LAS Tractus Spinoreticularis Antar : - Proprioceptif Stimulus Rangkaian : 4 Neuron ke cerebrum & 3 neuron cerebellum Neuron Letak : Funiculus Anterior MS Ganglion : Ganglion spinale Masuk pada : Pada sulcus posterolateralis MS Jalannya : - Masuk ke cornu post MS ganti neuron - naik homolateral - sampai + berakhir pada FORMATIO RETICULARIS pada TC (ganti neuro) - Thalamus (nucleus reticularis, intralaminaria, VA da n VL) ganti neuron fibra thalamocorticalis ke cortex cerebri - Cerebellum (homolateral) sebagai tractus ret iculocerebellaris via PCI Lain-lain : Naik ke cortex cerebri untuk fungsi ARAS (=Ascending Reticular Activated System) STIMULUS MOTORIS STIMULUS MOTORIS impuls dari centrum motoris pada SS.Pusat yang diantar ke perif er (bagian tubuh) untuk mengaktivasi otot dan kelenjar. Semua Stimulus motoris berakhir/terminalnya pada suatu EFFECTOR pada otot. EFFECTOR adalah suatu organ yang menerima impuls motoris untuk menimbulkan gerak an/kontraksi otot. Effector Stimulus motoris MOTOR END PLATE yang terdapat pada otot skelet.

o o GERAKAN Gerakan yang timbul + dikontrol hasil interkoneksi dari komponen motoris Pyramidalis + Extrapyramidalis Hampir selalu melibatkan kebanyak otot/sendi, baik homolateral dan konta lateral Gerakan dimulai dari centrum motoris Pyramidalis + Centrum Motoris Extrapyramida lis melalui TRACTUS DESCENDENS MOTORIS untuk sampai pada: Nucleus Motoris N. Cranialis pada TC N. Cranialis Cornu Anterior MS. N. Spinalis Peranan Motoris PYRAMIDALIS Mengawali gerakan yang diinginkan (memicu) Menghasilkan patron gerakan yang diinginkan Gerakan yang timbul tidak halus, belum terampil, tidak tangkas. Peranan MOTORIS EXTRAPYRAMIDALIS Memperhalus, gerakan terampil, tangkas, terkoordinasi dengan baik Output koordinasi kedua komponen motoris diatas gerakan teratur, tangkas/terampi l, terkoordinasi dengan baik. CENTRUM MOTORIS PYRAMIDALIS Pada cortex cerebri Lobus Frontalis : o Area 4 (Gyrus precentralis area motoris primer) o Area 6+8 (area premotoris) o Area 44+45 (area Broca centrum bicara motoris) CENTRUM MOTORIS EXTRAPYRAMIDALIS 1. Cortex cenebri o Area 5+7 (lobus parietalis) o Area 22 (lobus temporalis) o Area 19 (lobus occipitalis) 2. Ganglion Basale 3. Pada Diencephalon : subthalamus, Nucleus Ventralis + centromedianus/ int ralaminaria dan reticularis thalami 4. Cerebellum 5. Pada Truncus Cenebri : Nucleus Ruber, Substantia Nigra, Formatio Reticularis, Nucleus Vestibularis. 6. LINTASAN DESCENDENS MOTORIS (LDM) Prinsip Umum Lintasan Motoris PYRAMIDALIS Cortex Cerebri (area 3,1,2) Corona Radiata Capsula interna (crus post) Crus Cerebri (MES) Basis Pontis Pyramis (MO) Fun. Ant + Lat (MS) Cornu Ant MS Radix Ant N. Spinalis

Suatu Stimulus Motoris mengatur kontraksi otot. Jenis Stimulus Motoris : Motoris PYRAMIDALIS YANG DISADARI Motoris EXTRAPYRAMIDALIS YANG TIDAK DISADARI

Effector Prinsip Umum Lintasan Motoris EXTRAPYRAMIDALIS Nucleus Ruber Nucleus Vestibularis Tractus Rubrospinalis ospinalis (Fun.Lat MS) (Fun. Ant MS) Cornu ant MS Radix ant N. Spinalis LDM Terdiri dari Tractus TRACTUS PYRAMIDALIS 1. Tractus Corticobulbaris (=tractus corticonuclearis) 2. Tractus Corticospinalis (Ant+Lat) TRACTUS EXTRAPYRAMIDALIS 1. Tractus Rubrospinalis 2. Tractus Reticulospinalis (med+lat) 3. Tractus Vestibulospinalis 4. Tractus Tectospinalis 5. Tractus Olivospinalis Effector Formatio Reticularis Tractus Reticulospinalis (Fun. Ant MS) Tractus Vestibul

You might also like