‫انتشار گرد وغبار و خسارتهاي ناشي از آن‬

‫در منطقه جنوب غرب ايران‬

‫‪ -1‬مقدمه‬
‫امروزه آلودگي هوا يكي از عمده ترين مسائلي است كه بدليل اثرات مضر‬
‫و مخرب بر سلمت انسان ‪ ،‬حيوان و اكوسيستم مطالعات زيادي را در‬
‫اقصي نقاط دنيا ‪ ،‬در كشورهاي در حال توسعه و نيز ايران به خود‬
‫اختصاص داده است واقدامات متعددي بايستي به منظور شناسايي آلينده‬
‫هاي هوا ‪ ،‬شناسايي منابع انتشار ‪ ،‬تعيين ميزان انتشار و درنتيجه مديريت و‬
‫كنترل آنها صورت پذيرد‪ .‬به طور كلي ميتوان آلينده هاي هوا را به دو گروه‬
‫عمده زير تقسيم نمود‪:‬‬
‫‪.1‬آلينده هاي منطقه اي كه تاثيرات موضعي و محلي بر سلمت و‬
‫محيط زيست دارند ‪.‬‬
‫‪.2‬آلينده هاي جهاني كه در گرمايش كره زمين و فرسايش ليه ازن‬
‫دخالت دارند ‪.‬‬
‫هوا در مناطق شهري حاوي تركيبي از صدها آلينده آلي فرار و غير فرار‬
‫ميباشد ‪ .‬در ميان اين تركيبات چندين آلينده كليدي وجود دارد كه تاثيرات‬
‫چشمگيري داشته و لذا مورد بيشترين توجه قرار د ارند‪ .‬در زير تعدادي‬
‫آلينده مورد اشاره قرار گرفته است كه امروزه بيشتر ين تاثير را بر‬
‫سلمت و محيط زيست دارا ميباشند ‪.‬اين آلينده ها عبارتند از ‪:‬‬
‫ذرات معلق ‪( PM) 1-‬‬
‫اكسيدهاي كربن ‪(COx) 2-‬‬
‫اكسيدهاي نيتروژن ‪( NOx ) 3-‬‬
‫‪-‬اكسيدهاي فوتوشيميايي ‪(O) 4‬‬
‫اكسيدهاي گوگرد ‪(SOx) 5-‬‬
‫آلي ‪ -6‬تركيبات فرار)‪(VOC-THC‬‬
‫سرب ‪(Pb) 7-‬‬
‫‪-‬هوا ساير تركيبات سمي در ‪] (HAPs) 8‬و ‪[2 17‬‬

‫‪ - 2‬ذرات معلق‬
‫‪ -2-1‬تعريف ذرات معلق‬
‫ذرات معلق اصطلحا ٌ به مخلوطي از ذرات جامد شامل گرد و غبار ‪ ،‬خاك ‪،‬‬
‫دوده ‪ ،‬دود و قطرات ريز‬

‫‪1‬‬
 ‫مايع در هوا اتلق ميگردد ‪ .‬خواص شيميايي و فيزيكي ذرات با زمان ‪،‬‬
‫منطقه‪ ،‬شر ايط جوي و منابع تغيير ميكند‪ .‬برخي از اين ذرات ميتوانند به‬
‫مدت طولني در هوا معلق بمانند و همچنين برخي از اين ذرات مانند دوده‬
‫و يا دود ممكن است بحدي درشت و يا تيره باشند كه براحتي قابل رويت‬
‫باشند‪ .‬برخي ديگر نيز ممكن است باندازهاي ريز باشند كه تنها با يك‬
‫ميكروسكوپ الكتروني قابل تشخيص باشند ‪.‬اين ذرات ميتوانند با نفوذ در‬
‫ريه باعث مشكلت حاد تنفسي گردند‪ ،‬يا با نشستن بر روي گياهان در كار‬
‫كربنگيري و تنفس آنها اختلل ايجادكرده و يا با انعكاس بيشتر نور‬
‫خورشيد ‪ ،‬مانع رسيدن آن به زمين شده و باعث تغييرات اقليمي گردند[‪1‬و‬
‫‪.]10‬‬
‫‪ -2-2‬منابع ايجاد كننده ذرات معلق‬
‫منابع متعددي در توليد و انتشار ذرات معلق نقش دارند ‪ .‬برخي از ذرات‬
‫مستقيما ً بداخل هوا منتشر ميشوند كه از منابع مختلفي مانند اتومبيل ها ‪،‬‬
‫كاميون ها ‪ ،‬اتوبوس ها ‪ ،‬كارخانجات ‪ ،‬عمليات ساختمان سازي ‪ ،‬زمينهاي‬
‫زراعي ‪ ،‬جاده هاي خاكي ‪ ،‬سنگ بري ها و يا سوزاندن چوب ناشي‬
‫ميشوند‪ .‬در انتشار ذرات منابع ديگري از قبيل سيستم گرمايش خانگي ‪،‬‬
‫سوزاندن ذغالسنگ ‪ ،‬منابع طبيعي مانند آتشفشان ‪ ،‬طوفان و ‪ ...‬نيز نقش‬
‫دارند(شكل ‪ .)1‬ذرات ناشي از اين منابع بعنوان ذرات اوليه شناخته‬
‫ميشوند‪.‬‬
‫بخش ديگري از ذرات نيز ممكن است بر اثر تغيير ساختار شيميايي گازها‬
‫در هوا و بويژه در بخشهايي از قبيل موتور اتومبيل ها ‪ ،‬نيروگاهها و ساير‬
‫فرايندهاي صنعتي بوجود آيند كه اين ذرات به صورت غيرمستقيم و طي‬
‫واكنش سوختها با نورخورشيد و بخار آب بوجود ميآيند و بعنوان ذرات ثانويه‬
‫معرفي ميگردند[‪1،2‬و ‪.]4‬‬

‫‪2‬‬
‫[‪.]1‬‬

‫‪ -2-3‬اجزاء سازنده ذرات معلق‬

‫همانطور كه در بخشهاي قبل اشاره شد ‪ ،‬ذرات بر اساس اندازه خود ‪ ،‬به‬
‫دو دسته ذرات ريز و درشت تقسيم ميشوند ‪ ،‬بدين ترتيب بطور كلي‬
‫تركيباتي را كه در هريك از اين دو دسته قرار ميگيرند ميتوان مطابق جدول‬
‫زير طبقه بندي نمود[‪: ]1‬‬

‫جدول‪ -‬تركيبات تشكيل دهنده ذرات معلق[‪.]1‬‬

‫ذرات ريز‬ ‫ذرات درشت‬

‫‪3‬‬
 ‫سولفاتها مانند سولفات آمونيوم‪ ،‬بي‬
‫گردو غبار معلق ‪ ،‬خاك ‪ ،‬گرد و غبار‬
‫سولفات آمونيوم‪،‬‬
‫خيابانها‪ ،‬خاكستر ذغالسنگ‪ ،‬اكسيدهاي‬
‫اسيد سولفوريك‪،‬كه اين تركيبات در آب‬
‫و نمكهاي دريايي(‬ ‫فلزي(‪)Al,Mg,Ti,F‬‬
‫قابل حل ميباشند‪ .‬نيتراتها‪ ،‬عنصر كربن‬ ‫اجزاء‬
‫‪، ) CaCO3,Nacl‬‬
‫(دوده)‪ ،‬يون هيدروژن ‪ ،‬تركيبات آلي اغلب‬ ‫سازنده‬
‫گرده گياهان اسپورهاي قارچ و‬
‫شامل بيش از ‪ 20‬مولكول كربن بوده و‬
‫بخشهاي مختلف گياهان‬
‫نيمه فرارند‪ ،‬فلزات‪ ،‬قطرات مايع ‪،‬‬
‫اعضاء بيوژنيك‬

‫سوزاندن ذغالسنگ‪ ،‬روغن‪ ،‬گازوئيل‪،‬‬
‫تركيبات تغيير شكل يافته‪ ،‬تركيباتي شامل‬
‫تركيبا ت بيوژنيك مانند ترپنها ‪ ،‬فرايندهاي‬
‫دما بال ‪ ،‬ريخته گريها و ‪...‬‬
‫گرد وغبار معلق درون خيابانها و جاده‬
‫ها‪ ،‬ناشي از زمينهاي زراعي ‪ ،‬معادن ‪،‬‬
‫صنايع ‪ ،‬ساخت و ساز ‪ ،‬سوزاندن ذغال‬
‫منابع‬
‫و نفت ‪ ،‬آب پاشي اقيانوسها‬

‫چند روز تا چند هفته‬ ‫چند دقيقه تا چندين ساعت‬ ‫طول عمر‬
‫مسافت‬
‫صدها تا هزاران كيلومتر‬ ‫يك تا دهها كيلومتر‬
‫جابجا شده‬

‫‪ -4-2‬تعريف گرد و غبار‬

‫تعريفهاي زيادي براي گرد و غبار در منابع علمي مختلف وجود دارد‪ ،‬كه به‬
‫دو مورد از آنها اشاره ميشود‪:‬‬
‫‪ -‬گرد و غبار به ذرات ريز جامدي گفته ميشود كه قطر آنها كمتر از ‪500‬‬

‫ميكرومتر ميباشند كه در اثر وزش باد بروي زمينهاي خشك بيابانها و جاده‪-‬‬
‫هاي خاكي‪ ،‬فواران آتشفشانها‪ ،‬پاشيدن ذرات نمك اقيانوسها و غيره وارد‬
‫هوا ميشوند[‪.]13‬‬
‫‪ -‬ذرات خشك و ريزي هستند به راحتي در هوا به حالت معلق در ميآيند كه‬
‫مدت زيادي در هوا باقي ميمانند و در نهايت به سختي ته نشين ميشوند[‬
‫‪.]5‬‬
‫نوع خاک گرد و غبارها ميتواند نوع رسي و سيلتي(کوارتزي) مي باشد‪.‬‬
‫خاک رسي سبکتر بوده و گرد و غبار ناشي از آن مسافت طولني تر طي‬
‫مي نمايد‪ .‬با توجه به قابليت بالي خاک رس در جذب مواد شيميايي آلي و‬
‫معدني و همچنين دانه بندي ريز آن خطرات اين نوع خاک بسيار بيشتر از‬
‫خاک سيلتي (کوارتزي) است که دانه درشت تر دارند و قابليت جذب‬
‫سطحي آنها کمتر است[‪.]17‬‬
‫‪ -3‬شرايط اقليمي منطقه جنوب غربي ايران‬

‫‪4‬‬
 ‫با توجه به اينكه استانهايي كه در جنوب غرب كشور وجود دارند در حوضه‬
‫آبريز خليج فارس و درياي عمان قرار دارند از این رو اقلیمی مشابه با‬
‫مناطق استوایی دارد به علت مجاورت با صحراهای بزرگ و سوزان نظیر‬
‫صحرای بزرگ عربستان و عراق‪ ،‬در مجموع هوای صحرایی گرم دارد‪.‬‬
‫پراکندگی فشار هوا در اين استانها در طی سال‪ ،‬به دو صورت مشخص‬
‫فصلی در می آید بدین ترتیب در آخر فصل پائیز و آغاز زمستان(آذر‪ ،‬دی ‪،‬‬
‫بهمن)که درجه‌ی گرما پایین است‪ ،‬میزان فشار جو به حداکثر خود می‬
‫رسد و در تابستان(خرداد‪ ،‬تیر ‪ ،‬مرداد)که درجه گرما بال است‪ ،‬فشار هوا‬
‫می یابد‪.‬‬ ‫به حداقل کاهش‬
‫بادهاي اين منطقه بر سه نوع است‪:‬‬
‫‪ -‬نخست‪«،‬بادهای منظم فصلی» که در اثر تغییرات فشار هوا در فصل‌های‬
‫مختلف سال به وجود می آیند و معمول ً شدید نیستند‪ ،‬مگر عامل جوی‬
‫دیگری موجب تشدید آنها شود‪ .‬اگر هوا خنک باشد‪ ،‬نسیم ملیمی بوجود‬
‫می آید و برعکس اگر هوا گرم باشد‪ ،‬بادی آزار دهنده و سوزان می‌وزد‪.‬‬
‫‪ -‬دوم‪ ،‬بادهای محلی» که خود بر دو نوع است‪«:‬باد شمال» و «باد‬
‫شرجی»‪ .‬باد شمال از جریان‌های مدیترانه‌‌ای است که به ایران می رسد‪.‬‬
‫این باد در تابستان به طور خشک و دایمی می وزد‪ .‬باد شمال در زمستان‬
‫اغلب طوفان‌های ناگهانی و خطرناکی بوجود می آورد ولی در تابستان از‬
‫‪ ۱۵‬خرداد تا آخر تیر(‪ ۴۰‬روز) با نظم و شدت فوق‌العاده می وزد‪ .‬باد‬
‫شرجی از جنوب غربی می‌وزد و با عبور از خلیج فارس مرطوب شده و با‬
‫توجه به بال بودن درجه حرارت هوا تا حدود زیادی سنگین می شود و نفس‬
‫کشیدن را به خصوص برای کسانی که مشکلت تنفسی دارند دشوار می‬
‫کند‪ .‬این باد بسیار نامطلوب است و سبب تغییرات کلی در آب و هوای‬
‫آبادان می شود‪ .‬این تغییرات آب و هوایی جزیزه‌ی آبادان و حوالی آن را به‬
‫شدت تحت تأثیر قرار می دهد‪ .‬این باد از زمستان تا اواسط بهار در آبادان‬
‫می‌وزد‪ ،‬اما معمول ً در اوایل تابستان هم احساس می شود‪ .‬چون اين باد‬
‫معمول ً مرطوب و گاهی توأم با ابر و مه است سبب بارندگی می شود‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ -‬نوع سوم‪ ،‬بادهای آبادان «باد سموم»‌یا «سام» است که از عربستان می‬
‫وزد و همیشه خاک و شن همراه دارد‪ .‬این باد بسیار خشک‪ ،‬گرم و سوزنده‬
‫است‪ .‬این گونه بادها هر چند سالی یکبار در آبادان می‌وزد و آسمان روز را‬
‫به مثابه شب کامل تیره و تاریک می‌کند‪ .‬البته همه ساله نوع ملیم‌تر آن‬
‫می‌وزد که با خاک و گرد و غبار توأم است و تا حدودی شرایط عادی زندگی‬
‫را دچار اخلل می‌کند‪.‬‬
‫اين منطقه از مناطق کم بارش کشور است که عمده‌ی همین بارندگی هم‬
‫به رگبارهای زودگذر باران اختصاص دارد‪ .‬بعضی مواقع این باران توأم با‬
‫تگرگ است‪ .‬میزان بارندگی‪ ،‬در طول ده سال آمارگیری حدفاصل سالهای‬
‫‪ ۱۳۴۳‬تا ‪ ۱۳۵۳‬بین ‪ ۶/۵۴‬تا ‪ ۷/۳۵۳‬میلی متر در نوسان بوده است‪ .‬متوسط‬
‫بارندگی سالنه ‪ ۳/۱۴۶‬میلیمتر گزارش شده است[‪7‬و ‪.]14‬‬
‫‪ -4‬علل انتشار گرد و غبار در منطقه جنوب غرب ايران در سال‬
‫جاري(‪)1387‬‬
‫پديده گردوغبار يا در اصطلح هواشناسي ‪ ‌Dusthaze‬كه شايد در نگاه اول‬
‫براي مردم عادي جلوه كند‪ ،‬گردو خاك معلق در هواست كه مسافت‌هاي‬
‫وسيعي را پوشانده و به وسيله باد در ايستگاه‌ها و يا نزديكي ايستگاه‌هاي‬
‫هواشناسي‪ ،‬بلند شده باشد‪ .‬اين ذرات معلق در هوا‪ ،‬باقيمانده ذرات گرد و‬
‫خاكي است كه بر اثر طوفان شن‪ ،‬از خارج به ايستگاه هواشناسي رسيده‬
‫و در هوا معلق مانده است و به همين دليل در شرايط ياد شده‪ ،‬ديدهاي‬
‫عمودي و افقي خوب نيست‪ .‬اما زماني كه پديده گردوغبار در نوع حاد خود‪،‬‬
‫سبب كاهش شديد ديد افقي شود و حتي لغو پرواز هواپيماها و يا به خطر‬
‫افتادن سلمت انسان‌ها را به همراه آورد‪ ،‬نمود چشمگيري مي‌يابد كه‬
‫مصداق آن‪ ،‬وضعيت جوي ماههاي گذشته در منطقه جنوب غربي بويژه‬
‫استان خوزستان است‪‌.‬‬
‫بطور كلي ميتوان دليل انتشار گرد و غبار را در منطقه‪ ،‬بويژه در استان‬
‫خوزستان را عوامل زير برشمرد‪:‬‬
‫‪-1‬کاهش بارندگي و ميزان رطوبت هوا‬
‫‪-2‬خشكسالي‬
‫‪-3‬نبود پوشش گياهي مناسب ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪-4‬تغييرات فشار هوا و وزش باد شديد( باد سموم يا سام) از سمت‬
‫مناطق بياباني كشورهاي عراق و عربستان سعودي به سمت مناطق‬
‫جنوبي ايران‪.‬‬

‫ناپايداري جوي در سال جاري در سرزمين‌هاي خشك و صحرايي‬

‫عربستان‪ ،‬عراق و كويت و توام شدن آن با بادهاي مذكور‪ ،‬سبب شد كه‬
‫ابتدا كشور همسايه (عراق) تحت تاثير پديده گردوغبار قرار گيرد‪ ،‬سپس‬
‫استان خوزستان و حتي استان فارس و شهرهاي شمالي استان بوشهر‪،‬‬
‫هدف‌هاي بعدي اين پديده باشند( شكل ‪ 2‬عكس ماهوارهاي ورود پديده‬
‫گردو غبار به مناطق جنوب غربي را نشان ميدهد)‪ .‬همچنين از عوامل‬
‫ديگر كه باعث تشديد گرد و غبار در سال جاري گرديده است‪ ،‬خشك‬
‫شدن قسمت هاي زيادي از تالب هاي درمسير جريان باد از جمله‬
‫هورالعظيم‪ ،‬كم شدن و تغيير مسير رودخانه هاي دجله و فرات‪ ،‬كه به‬
‫مرور زمان تغيير اكوسيستم را در پي داشته است ميباشدكه اين عوامل‬
‫سبب شده است تالب هورالعظيم كه قبل ً به عنوان يك صافي گرد و غبار‬
‫ميكردند اكنون خود به توليد كننده‬ ‫و عامل تثبيت شن هاي روان عمل‬
‫اين گرد و غبارها تبديل شود و نيز تخريب مناطق جنگلي و مراتع كشور‬
‫عراق در جنگ‌هاي مكرر و ممانعت از توسعه فضاهاي سبز از عوامل‬
‫موثر در افزايش گرد و غبار است[‪11‬و ‪.]14‬‬
‫‪ -5‬خسارات ناشي از گرد و غبار‬
‫‪ -5-1‬اثر بر سلمتي انسان‬
‫اثرات موضعي آلودگي هوا تهديدي جدي بر سلمت عمومي ‪ ،‬سيستم‬
‫تنفسي ‪ ،‬سيستم قلبي – عروقي‪ ،‬پوست‪ ،‬چشمها و ساير اعضاء بدن مي‪-‬‬
‫باشد ‪.‬ذرات معلق نيز بر سلمت افراد تاثير نموده و بيماريهاي متعددي از‬
‫قبيل بيماريهاي تنفسي‪ ،‬تخريب ريه و بافتهاي مرتبط با آن‪ ،‬تحريك و‬
‫سوزش ريه‪ ،‬تنفس سخت و دردناك‪ ،‬كاهش قابليت ديد‪ ،‬سرفه‪ ،‬سستي و‬
‫بيحالي‪ ،‬التهاب مجاري تنفسي‪ ،‬بروز آسم و برونشيت مزمن و يا حتي‬
‫مرگ زودرس را سبب خواهد شد ‪.‬ذرات معلق ممكن است به بخشهايي‬
‫از ريه كه تبادل اكسيژن و انيدريك كربنيك بين هوا و خون صورت ميگيرد‬

‫‪7‬‬
 ‫( كيسه هاي هوايي ) نفوذ نمايد‪ ،‬بنابراين ريه فرد با تنفس ذرات به‬
‫سادگي تحت تاثير آنها قرار ميگيرد كه اين اثرات با افزايش فعاليت فرد‬
‫تشديد ميگردد‪ .‬ذرات علوه بر ريه‪ ،‬قلب را نيز تحت تاثير قرار داده و‬
‫منجر به تغييراتي مبني بر عدم سلمت قلب و يا مرگ ناشي از بيماريهاي‬
‫قلبي ميگردد ‪ .‬اين تغييرات عبارتند از ‪:‬اختلل در سرعت و ضربان قلب‬
‫(ضربان قلب بهنگام دويدن افزايش يافته و با سكون و آرامش فرد‪ ،‬اين‬
‫ضربان به حالت طبيعي خود باز ميگردد‪ ،‬بنابراين اختلل و كاهش اين‬
‫تغييرات‪ ،‬عاملي خطرناك براي حملت قلبي محسوب ميگردد) ‪.‬تغيير‬
‫تركيبات خون كه سبب التهاب و افزايش احتمال لخته شدن خون و در‬
‫نتيجه حملت قلبي ميگردد ‪.‬‬
‫‪ -5-2‬اثر بر روي گياهان‬
‫گردوغبار هنگاميكه با نم باران و يا رطوبت تركيب شود‪ ،‬تشكيل يك‬
‫ليه ضخيمي را در طبقات‬
‫فوقاني سطوح برگها ميدهد كه به سادگي پاك نميشوند و تنها نيروي‬
‫خارجي لزم است تا آن را جابجا كند‪ .‬گردوغبار موجود در اين ليه‬
‫ضخيم از ورود نور لزم جهت فتوسنتز گياه جلوگيري‬
‫كرده و عمل تبادل دياكسيد كربن با اتمسفر را دچار اختلل ميكند‪،‬‬
‫رشد چنين گياهي محدود ميشود‪.‬‬
‫‪ -5-3‬اثر بر روي مواد‬
‫گرد و غبار موجود در هوا ميتواند ضايعات زيادي را به مواد مختلف وارد‬
‫آورند‪ .‬وسعت و دامنه اين ضايعات بستگي به تركيب شيميايي و حالت‬
‫فيزيكي و نوع آلوده كننده دارد‪ .‬خسارت و صدمه هنگامي رخ ميدهد كه‬
‫گرد و غبار روي اين مواد بنشيند‪ ،‬در نتيجه اين مواد مذكور نياز به تميز‬
‫كردن مداوم را دارند اين عمل موجبات فرسوده شدن مواد مختلف در‬
‫معرض گرد و غبار را بوجود ميآورد‪ .‬تخريب شيميايي مواد هنگامي رخ‬
‫ميدهد كه گرد وغبار خاصيت خورندگي داشته باشند و يا شامل موادي‬
‫خورنده در سطح يا عمق خود باشندكه اين خاصيت در حضور تركيبات‬
‫حاوي گوگرد و رطوبت تشديد ميگردد‪ .‬مضرترين اثرات حاصل از گرد و‬

‫‪8‬‬
 ‫غبار آلوده كردن منسوجات ميباشد‪ .‬همانطور كه قبل اشاره شد‪ ،‬تميز‬
‫كردن زياد‪ ،‬باعث سست شدن و گسستن تار و پود الياف ميشود‪.‬‬
‫‪ -5-4‬اثر بر روي بينايي و ميزان ديد‬
‫كاهش بينايي در اثر پراكندگي گرد و غبار مشكلت زيادي را بهوجود مي‪-‬‬
‫آورد كه پارهاي خطرناك ( افزايش احتمال تصادفات در حين رانندگي)‬
‫و برخي آزاردهنده ( از نظر مشاهده ) ميباشند‪ .‬بيشترين تاثير بر روي‬
‫بينايي توسط ذرات با محدوده متوسط قطر بين ‪ 1/0‬تا ‪ 1‬ميكرومتر‬
‫صورت ميگيرد كه آنها نور مرئي را كامل متفرق ميكنند زيرا قطر آنها‬
‫تقريبا به اندازه طول موج نور مرئي(‪ 4/0‬تا ‪ 8/0‬ميكرومتر) است‪.‬‬
‫‪ -5-5‬اثر بر روي مقدار اشعه خورشيدي‬
‫آلودگي توسط گرد وغبار تقريبا مقدار تابش نور خورشيد را به سطح‬
‫زمين كاهش ميدهد‪ .‬مواد آلوده كننده بعضي از پرتوهاي فرعي ساطع‬
‫شده از خورشيد را جذب و برخي را به فضا برميگردانند و دو نتيجه اين‬
‫امر عبارت است از‪:‬‬
‫‪-1‬كاهش بينايي در اثر كاهش نور مرئي در دسترس‬
‫‪-2‬كاهش دماي زمين[‪.]9‬‬
‫‪ -5-6‬اثر برروي منابع آب و تاسيسات آبي‬
‫پديده گرد وغبار باعث خسارات زيادي به تاسيسات و منابع آبي ميگردد‪ .‬از‬
‫جمله اين خسارات ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود‪:‬‬
‫‪ -1‬يكي از اثرات مهم ناشي از گرد وغبار به تاسيسات آبي بويژه تاسيسات‬
‫آبي تصفيه كننده آب شرب‪ ،‬افزايش ميزان كدورت موجود در آب ميباشد‬
‫كه براي كاهش كدورت بايستي ميزان فيلترينگ آب را در تاسيسات آبي‬
‫افزايش داد‪ .‬كه اين امر سبب وارد كردن فيلترهاي بيشتر در تاسيسات آب‬
‫و فاضلب به منظور كاهش ميزان كدورت آب آشاميدني در شهرهاي واقع‬
‫در منطقه جنوب غربي كشور شده است‪ .‬همچنين افزايش كنترل و‬
‫آزمايشها بر كيفيت آب ورودي و خروجي از تصفيهخانه هاي مذكور از‬
‫تبعات منفي وجود گرد و غبار در هوا و ورود آنها به آب مي باشد[‪.]19‬‬
‫‪ -2‬يكي ديگر از آثار منفي گرد و غبار گرفتگي لولهها و كاناالهاي آبرساني و‬
‫سيستمهاي تصفيه آب در اثر وارد شدن ذرات جاصل از گرد وغبار به‬

‫‪9‬‬
 ‫منابع آب بويژه منابع آب سطحي و مخازن سدها و ته نشيني اين ذرات در‬
‫آنها مي باشد كه در نتيجه هزينه بهرهبرداري و نگهداري اين سيستمها را‬
‫بال برده و عمر مفيد آنها را كاهش خواهد داد‪.]20[ .‬‬
‫‪ -3‬گرد و غبار شديد به همراه وزش باد ‪ ،‬باعث كند شدن در روند طرحهاي‬
‫عمراني بويژه در طرح هاي تاسيسات تامين آب و تصفيه آب وفاضلب مي‪-‬‬
‫گردد‪ .‬از جمله دليل اين كند شدن ناشي از كاهش راندمان نيروي انساني‬
‫به دليل كاهش ديد و نيمه تعطيل و تعطيل شدن كارگاهها ميباشد‪ .‬كند‬
‫شدن پيشرفت فيزيكي طرحها و عدك اجراي برنامه هاي آب و آبرساني و‬
‫تصفيه فاضلب‪ ،‬موجبات تشديد خسارت را در مناطق تحت تاثير فراهم مي‪-‬‬
‫آورد‪.]21[ .‬‬
‫‪ -4‬از آنجايي كه گرد و غبار داراي ذرات معلق‪ ،‬خاك و دوده و غيره مي‬
‫باشد و همچنين ذرات معلق خود داراي خاكستر زغال سنگ‪ ،‬اكسيدهاي‬
‫فلزي و تركيبات مختلف سولفاته‪ ،‬نيتراته و بسياري از تركيبات آلي و ساير‬
‫آلوده كننده ميباشد و از سوي ذرات گرد و غبار بدليل پتانسيل بال در جذب‬
‫فلزات مانند آهن‪ ،‬مس‪ ،‬روي‪ ،‬سرب‪ ،‬کادميم‪ ،‬نيکل‪ ،‬کبالت‪ ،‬توريم‪ ،‬آرسنيک‬
‫مي توانند آلينده هاي آلي و معدني را‬ ‫و اورانيم و ‪ ...‬در طول مسير‬
‫جذب نمايند كه متعاقب آن با ورود اين آليندهها به منابع آبي منجر به آلوده‬
‫شدن اين منابع مي گردند كه اين مسئله خود باعث عدم كيفيت مطلوب‬
‫آب جهت تخصيص به مصارف مختلف از جمله شرب‪ ،‬كشاورزي و صنعت و‬
‫ساير خدمات و همچنين افزايش هزينههاي تصفيه آب جهت مصارف‬
‫شرب و خانگي خواهد شد[‪.]17‬‬
‫‪ -6‬اثرات حاصل از گرد و غبار بر مناطق جنوب غربي ايران در سال‬
‫جاري(‪)1387‬‬
‫افزايطش گرد و غبارهطا در ايطن مناططق اثرات منفطي بر زندگطي مردم مناططق‬
‫استانهاي جنوبي كشور داشته است و مردم اين مناطق به ويژه كشاورزان‪،‬‬
‫صيادان و دريانوردان را با مشكلتي مواجه كرده است‪.‬‬
‫ناپايداري جوي در سطرزمين‌هاي خشطك و صطحرايي عربسطتان و عراق و توام‬
‫شدن آن بطا جريان‌هاي شمالي‪ ،‬سطبب شطد كطه ابتدا كشور همسطايه (عراق)‬
‫تحططت تاثيططر پديده گردوغبار قرار گيرد و سططپس اسططتان خوزسططتان و حتططي‬

‫‪10‬‬
‫استان فارس و شهرهاي شمالي استان بوشهر‪ ،‬نيز از اين وضعيت در امان‬
‫نباشند‪ .‬آلودگي هواي طبيعي در استان بوشهر علوه بر گرد و غبار ناشي از‬
‫كشورهاي همسايه‪ ،‬به صورت محلي و منطقه‌اي نيز به دليل فرسايش خاك‬
‫و فقدان پوشش‌ گياهططي سطططح زميططن‪ ،‬در موقططع بروز بادهاي نسططبتا شديططد‬
‫وجود دارد‪ ،‬كه در اين شرايط غبار حاصل از خاك زمين به هوا برمي‌خيزد و‬
‫باعططث آلودگططي آن مي‌شود‪ .‬همچنيططن آسططفالت نبودن بسططياري از كوچه‌هاي‬
‫شهرهطا و روسطتاهاي اسطتان بوشهطر نيطز مي‌توانطد آلودگطي هوا را تشديطد كنطد‪.‬‬
‫غلظطت گرد و غبار همراه بطا توفان در ايطن مناططق از اسطتان بوشهطر گاهطي‬
‫چنان زياد است كه منطقه را درتاريكي فرو مي‌برد(شكل ‪ )3‬و به مدت چند‬
‫روز هر گونه تردد شناورها در آب‌هاي ساحلي غير ممكن مي‌شود و باتوجه‬
‫به‌ خشكسطالي سطال جاري و فقطر پوشطش گياهطي در مناططق شمالي اسطتان‬
‫بوشهططر‪ ،‬توفان همراه بططا گرد و غبار درايططن منطقططه تشديططد شده اسططت و‬
‫آلودگطيهاي فراوانطي را ايجاد كرده اسطت‪ .‬در روزهايطي كطه توفان گرد وغبار‬
‫شهطر را فرا مي‌گيرد‪ ،‬انبوهطي از خاك در منازل و معابر مي‌نشينطد و همطه جطا‬
‫آلوده مي‌شود‪ .‬در چنيطن هوايطي تنفطس دشوار مي‌شود و امكان فعاليت‌هاي‬
‫روزمره در فضاي آزاد براي مردم دشوار است به طوري كه كارشناسان از‬
‫مردم مي‌خواهند كه از منزل خارج نشوند‪ .‬خسارت به محصولت كشاورزي‬
‫بخشططي از اثرات گرد و غبارهططا اسططت‪ ،‬باتوجططه بططه فصططل باروري نخيلت‪،‬‬
‫توده‌هاي خاك روي درختان خرمطا مي‌نشينطد و بطا آلوده كردن آنهطا بطه توليطد‬
‫محصططول آنهططا خسططارت مي‌زنططد‪ .‬بررس طي‌ها نشان داده اسططت كططه صططيفي و‬
‫سطبزي‌هاي خوراكطي نيطز از خاك در امان نيسطتند و بطا نشسطتن ليه‌اي از گرد‬
‫وغبار روي ايططن محصططولت برگ آنهططا بططه زردي مي‌گرايططد و از بيططن مي‌رود‪.‬‬
‫پديده گرد و غبار از تاميططططن هواي مورد نياز براي عمططططل فتوسططططنتز گياهان‬
‫جلوگيري مي‌كنطد وتاثيطر زيادي بر كاهطش عملكرد محصطولت زراعطي دارد و‬
‫همچنين باعث ايجاد عوارض گوناگون تنفسي در دام‌ها مي‌شود‪.‬‬
‫از سطوي ديگطر بطا توجطه بطه اين‌طكه فعاليطت صطيادي نيازمنطد هواي مسطاعد و‬
‫درياي آرام اسطت و بطا در نظطر گرفتطن ايطن موضوع كطه توفان همراه باخاك‬
‫مكرر‪ ،‬شرايط را نامساعدتر مي‌كند‪ ،‬فعاليت صيادان دچار اختلل مي‌شود و‬

‫‪11‬‬
‫در امرار معاش خود خسارت مي‌بينند‪ .‬همچنين هنگام وزش توفان همراه با‬
‫خاك‪ ،‬شعاع ديططد بططه شدت كاهططش مي‌يابططد و دريططا متلطططم مي‌شود و تردد‬
‫صيادان به صيدگاه‌ها غيرممكن ميگردد‪.‬‬

‫شكل ‪ -2‬عكس ماهوارهاي از پديده گرد‬

‫و غبار بر روي شهرهاي جنوب غربي ايران(سال ‪.]11[ )1387‬‬

‫شكل ‪ -3‬عكسهاي از هواي آلوده به گرد و غبار در شهرهاي جنوب غربي‬

‫ايران(سال ‪.]16[ )1387‬‬

‫‪12‬‬
‫در ايطن شرايطط سطفرهاي دريايطي نيطز به‌هنگام توفانطي شدن دريطا و غبارآلود‬
‫بودن هوا خطرناك است و شناورهايي كه از اين بندرها به كشورهاي عربي‬
‫حوزه جنوبططي خليططج فارس تردد مي‌كننططد‪ ،‬درچنيططن وضيعتططي ناگزيرنططد در‬
‫لنگرگاه بماننطد‪ .‬همچنيطن باتوجطه بطه اين‌طكه برخطي مواقطع گرد و غبار چنطد روز‬
‫در منطقه‬
‫پايدار اسططت و تردد شناورهططا متوقططف مي‌شود‪ ،‬خسططارت زيادي بططه رونططد‬
‫فعاليطت ايطن قشرشود‪ .‬تحقيقات نشان داده اسطت كطه بخشهاي غيرزراعطي‬
‫از اين پديده بيشتر آسيب مي‌بينند‪.‬‬
‫برخطي از كارشناسطان معتقدنطد‪ ،‬خشكسطالي‌هاي پيوسطته‪ ،‬تخريطب پوشطش‬
‫گياهطي درسطال‌هاي اخيطر و تغييطر كاربري اراضطي و مراتطع باعطث شده‪ ،‬فضاي‬
‫سبز‪ ،‬كه از آن به عنوان فيلتر طبيعي تلطيف هوا ياد مي‌شود‪ ،‬در‬
‫ايططن اسططتانها بططه شدت ضعيططف باشططد‪ .‬تاخيططر و تعطيلي در پروازهططا از غرب‬
‫خوزسطتان تطا جزايطر هرمزگان‪ ،‬تعطيلي مدارس آبادان‪ ،‬كاهطش ديطد بطه ‪100‬‬
‫متر در اهواز و امكان تردد به قشم تنها با لنج‪ ،‬فقط بخشي از اتفاقاتي بود‬
‫كططططه به‌دنبال غبارآلود شدن شديططططد هوا در جنوب ايران‪ ،‬زندگططططي روزمره‬
‫شهروندان اين مناطق را تحت‌تأثير خود قرار داد[‪13 ،12 ،11‬و ‪.]17‬‬
‫‪ -7‬راهكارهاي تقليل خسارات ناشي از گرد و غبار‬
‫‪ -7-1‬تثبیت شن‌های روان‬
‫اساس کار در مبارزه با فرسايش بادي و تثبيت شنهاي روان و احياء مراتع‬
‫کويري ‪ ،‬ايجاد پوشش در روي خاک مي باشد‪ .‬اين پوشش ممکن است به‬
‫طريق مکانيکي ( مالچهاي نفتي‪ 1‬و بادشکن ها ) و يا از طريق بيولوژيکي‬
‫(کاشت درخت ‪ ،‬درختچه‪ ،‬بوته و بذرپاشي) و يا بالخره طرق حفاظتي‬
‫( قرق مناطق شنزار ‪ ،‬ممنوعيت از چرا) صورت گيرد در اجراي اين هدف‪،‬‬
‫ميگردند‪ .‬قرق مناطق‬ ‫قسمتي از اراضي شنزار و تپههاي شني قرق‬
‫مزبور اين امکان را فراهم مي کند که رشد بوته ها و درختچه هاي خودرو‬
‫افزايش يابد و نيز در مناطقي که فاقد پوشش گياهي بوده و يا مقدار آن‬
‫بسيار کم است ‪ ،‬عمليات احيايي درختکاري و بذرپاشي با سرعت و‬
‫‪ -11‬ماده ايست از پس مانده هاي نفت خام كه در برج تقطير پاليشگاهها به دست مي آيد‪ .‬اين ماده براي‬
‫تثبيت موقت تپههاي ماسهاي كه پخش آن ليه نازك و قابل انعطافی براي خاك بوجود آورده مورد‬
‫استفاده قرار مي گيرد‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫موفقيت بيشتري انجام شود‪ .‬در اين مورد از نهالها و بذرهاي مقاوم به‬
‫خشکي و قابل رشد در مناطق کويري استفاده مي شود از جمله مي توان‬
‫گونه هاي تاغ ‪ ،‬اسکمبيل‪ ،‬گز ‪ ،‬آتريپلکس‪ ،‬زالک و پاينکوم را نام برد که از‬
‫آنها بر حسب نوع خاک و شرايط محلي استفاده مي شود ‪ .‬با احداث‬
‫بادشکن بر روي تپه هاي شني و کاشت نهالهاي مقاوم بهخشکي در پناه آنها‬
‫از حرکت شنهاي روان و خسارت ناشي از آن جلوگيري مي شود‪ .‬بادشکن‬
‫ها ممکن است بصورت زنده ( استفاده از بوته هاي مقاوم کويري در هنگام‬
‫خواب زمستانه و نشاء آنها با ريشه در روي تپه هاي شني بصورت هاي‬
‫رديفي‪ ،‬مربعي يا لوزي شکل )و يا بهشکل مرده ( احداث بادشکن با‬
‫استفاده از سرشاخه هاي تاغ و گز) مورد استفاده قرار گيرند‪ .‬نهالهاي‬
‫مورد نياز جهت اجراي عمليات نهالکاري نيز در خزانه ايستگاههاي تثبيت‬
‫شن توليد مي گردند‪ .‬اين نهالها را ممکن است در فصل زمستان در مناطق‬
‫مورد نظر کاشته و يا اينکه قبل" آنها را در گلدانهاي پلستيکي پرورش و‬
‫سپس به بستر اصلي منتقل نمود‪ .‬بذر پاشي نيز از اقدامات تثبيت شن‬
‫است سالنه مقادير متنابهي بذر از جنگلهاي دست کاشت کويري و يا‬
‫جمعآوري شده و سپس اين بذرها در ديگر مناطق‪ ،‬کاشته و يا‬ ‫طبيعي‬
‫پاشيده مي شوند و با اين ترتيب به توسعه پوشش نباتي ساير مناطق کمک‬
‫مي شوند[‪11‬و ‪.]17‬‬
‫‪ -7-2‬درختکاری و جنگلكاري‬
‫درختان از عوامل مهم کاهش آلودگی هوا به ویژه گرد و غبار به شمار می‬
‫آیند‪ .‬گرد و غبار بر روی میدان دید انسان تأثیر می گذارد و آن را تقلیل می‬
‫دهد‪ .‬تأثیر این جنبه از گرد و غبار در ایجاد تصادفات امری غیر قابل تردید‬
‫است‪ .‬گیاهان در بهبود آب و هوای یک شهر و پالیش گرد و غبار نقش‬
‫بسیار مؤثری دارند‪ ،‬به طوری که توده گرد و غباری که به وسیله باد حمل‬
‫می شود‪ ،‬در اثر برخورد با درختان به دلیل تقلیل سرعت باد و کاهش‬
‫نیروی حمل و جابه جایی ذرات توسط درختان رسوب داده می شود‪.‬‬
‫همچنين درختان باد حامل ذرات ريز را شانه مي كنند و مي‌توانند در هر‬
‫هكتار جنگل تا ‪ 68‬تن گرد و غبار را هر بار در خود رسوب دهند‪ .‬اين موضوع‬

‫‪14‬‬
 ‫براي مناطق بياباني و شهرهايي كه مورد تهاجم ريگ روان قرار مي‌گيرند‬
‫بسيار حائز اهميت است چون با ايجاد كمربند سبز مي‌توان از ورود گرد و‬
‫غبار بهداخل شهر جلوگيري كرد‪ .‬همگام با شانه كردن گرد و غبار هوا‪،‬‬
‫جنگل مقدار زيادي از باكتريها و ميكروبهاي معلق در هوا را در لي شاخ و‬
‫برگ خود رسوب مي دهد‪ .‬تأثیر فضای سبز در تقابل گرد و غبار در حدی‬
‫است که می توان آن را ریه های تنفسی شهرها نامید[‪..]18‬‬
‫‪ -7-3‬بيابان زدايي‬
‫در ر استای هدف بيابان زدايی ميتوان اقدامات زير انجام داد‪:‬‬
‫‪ -1‬کنترل سيلب‌ها و جلوگيری از تخريب پوشش‌های گياهی و خاک نباتی‬
‫از طريق اجرای طرح‌های سدسازی و تغذيه مصنوعی و تعادل بخشی در‬
‫مناطق کشور‬
‫‪ -2‬تامين آب مورد نياز کمربند‌های سبز حاشيه کويری و توسعه سبزينگی‬
‫و فضای سبز و اراضی کشاورزی‬
‫‪ -3‬استقرار نظام تخصصی آب در کشور‬
‫‪ -4‬حفاظت کيفی آب و جلو گيری از شوری آبهای زيرزمينی و توسعه‬
‫بيابان‌ها‬
‫‪ -5‬اجرای طرح تهيه اطلس بيابان زايی کشور‬
‫‪ -6‬بكارگيري رسانه هاي ارتباط جمعي به منظور افزايش آگاهي عمومي‬
‫پيرامون خطرات ناشي از پيشروي بيابانها و تشويق مشاركتهاي مردمي‬
‫در فعاليتهاي دولتي در خصوص بيابان زدايي[‪11‬و ‪.]7‬‬
‫‪ – 7-4‬مقابله با خشكسالي و مديريت آن‬
‫ازجمله يكي راهكارهاي تقليل خسارات ناشي از گرد و غبار مقابله با‬
‫خشكسالي و مديريت ان ميباشد‪.‬‬
‫‪ -1‬خشكسالي در عين حال كه حادثه محسوب ميشود ولي چون به مرور‬
‫زمان اتفاق مي افتد از طبيعت ديگر حوادث تبعيت نميكند ‪ .‬خشكسالي‬
‫چيزي نيست كه دفعتا ً رخ دهد و به پايان برسد‪ .‬آثار خشكسالي مسلما ً به‬
‫مرور حذف خواهد شد‪ ،‬برخلف سيل و يا زلزله كه يك نقطه خاص را تحت‬
‫تاثير قرار مي دهد‪ ،‬خشكسالي كل حيات انساني و جانوري ‪ ،‬گياهي مناطق‬
‫وسيع در حد استان و يا كشور را تحت الشعاع قرار ميدهد ‪ .‬به هر حال‬

‫‪15‬‬
 ‫برنامه ريزي براي مناطق بحران زده از ماه و سال فراتر رفته و نيازمند‬
‫ديدگاهي كلن كشوري و حتي بين المللي مي باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬براي رويارويي و مقابله با اين پديده ضروري است كه برنامه ريزي‬
‫مدوني براي سالهاي قبل از خشكسالي و نيز در طي وقوع خشكسالي‬
‫وجود داشته باشد و اقدام هاي مناسبي از پيش و به طور آگاهانه تدارک و‬
‫به منزله اجرا در آمده باشد‪ .‬از جمله اقدامات مهم در اين راستا ميتوان به‬
‫موارد زير اشاره كرد‪:‬‬
‫‪ -‬تنظيم مقررات‪ ،‬قانون‌گذاري و سياستگزاري‌هاي عمومي‬
‫‪ -‬اقدامات صرفه جويي آب در مناطق شهري‬
‫‪ -‬اقدامات صرفه جويي آب در سطح مزرعه‬
‫‪ -‬کاهش تلفات سيستم آب‬
‫‪ -‬حفاظت آب‪ /‬کاهش تقاضا‬
‫‪ -‬افزايش منابع تامين آب‬
‫‪ -‬برنامه هاي مرتبط با احتمال وقوع خشکسالي‬
‫‪ -‬تحليل تضادها و کشمکش ها ‪ /‬حل و فصل اختلفات‬
‫‪ -‬ارتقا آگاهيها و جلب مشارکت عمومي‬
‫‪ -‬مشارکت و دخالت رسانه ها‬
‫‪ -‬اجراي برنامههاي مرتبط با سلمتي و تغذيه‬
‫‪ -‬واکنش‌هاي اضطراري‬
‫‪ -3‬به طور كلي براي گذر از مراحل خشكسالي به ويژه در منطقه جنوب‬
‫غربي ايران ضروري است كه مديريت خشكسالي بدليل آسيبپذيري اين‬
‫مناطق نسبت به اين پديده‪ ،‬هر چه سريعتر عملياتي گردد[‪.]7‬‬

‫‪ - 7-5‬معماری شهر‬
‫بررسی‌ها نشان داده است كه معماری فضاهای شهری نیز تاثیر بسزایی‬
‫در كنترل گرد و غبارها و كمك به ته نشست آنها دارد‪ .‬در پژوهشی كه به‬
‫این منظور در شهر كرمان مورد بررسی قرار گرفت نشان داد كه‬
‫عواملی چون معماری‪ ،‬میزان تراكم عمودی‪ ،‬توسعه افقی‪ ،‬طراحی‬

‫‪16‬‬
 ‫راههای ارتباطی و خیابانهای شهر در جهت بادهای غالب منطقه و‬
‫موقعیت شهر كرمان نسبت به عرصه شن‌های روان‪ ،‬نسبت به اراضی‬
‫خشك كویری و اراضی بایر كشاورزی‪ ،‬مناطق كشاورزی و باغداری‪،‬‬
‫مناطق صنعتی و ارتفاعات اطراف اهمیت بسزایی دارد و ارتباط آنها با‬
‫یكدیگر باید در سطح كلن مورد بررسی واقع شود[‪.]12‬‬
‫‪ -7-6‬مديريت گرد و غبارهاي مرزي‌‬
‫پايش پديده گرد وغبار و برنامه‌ريزي به منظور كنترل شرايط موجود بايد‬
‫به طور جدي در دستور كار دولت و ارگانهاي ذيربط( سازمان حفاظت‬
‫و ‪)...‬‬ ‫محيط زيست‪ ،‬اداره هواشناسي‪ ،‬ستاد حوادث غيرمترقبه‬
‫قرارگرفته و مديريت تثبيت شن‌ها و خاكهاي روان كشورهاي همسايه‬
‫ايران از طريق رايزني فعالنه و مراجع بين‌المللي پيگيري گردد[‪11‬و ‪.]13‬‬
‫‪ -8‬جمع بندي‬
‫همانطور كه در گزارش بيان شد گرد و غبار‪ ،‬نه تنها باعث افزايش آلودگي‬
‫هوا‪ ،‬به خطر افتادن سلمت انسانها‪ ،‬از بين رفتن گياهان‪ ،‬تخريب بناها‬
‫بويژه آثار تاريخي و نماي ظاهري شهر را سبب ميشود ‪ ،‬بلكه بدنبال آن‪،‬‬
‫زندگي مردم جامعه را مختل نموده و علوه بر پيامدهاي زيست محيطي‬
‫فوق‪ ،‬در اقتصاد جامه نيز تاثير بسزايي خواهد داشت‪ .‬بنابراين ضروري‬
‫است با بكار بردن روشهاي علمي و تكنيكي‪ ،‬احتمال بروز اين پديده و‬
‫خسارتهاي ناشي از آن را كاهش داد‪ .‬با توجه به راهكارهايي كه در اين‬
‫زمينه وجود دارد و در اين گزارش به آنها اشاره شده است‪ ،‬پديده گرد‬
‫وغبار معضلي نيست كه بشر در كنترل و كاهش آن ناتوان باشد‪ .‬چرا كه‬
‫اين مشكل زيست محيطي‪ ،‬منتج از عواملي است كه ميتوان با تدوين‬
‫برنامه‌هاي عملي‪ ،‬جامع و مناسب در كنار اقدامات قانوني و اجرايي‬
‫نهادهاي دولتي و بينالمللي آنرا مهار نمود و ودر محيط زيستي مناسب و‬
‫عاري از هر نوع آلودگي‪ ،‬زندگي كرد‪.‬‬
‫منابع و مراجع‬

‫‪ -1‬دكتر جواد مرزبان راد‪ ،‬مهندس كورش هاشمي‪ ،‬مهندس مهدي روشندل زاده‪،‬‬
‫‪ "1384‬نقش آلودگي هوا و اثرات آن" همايش آلودگي هوا و اثرات آن بر‬
‫سلمت‪ ،‬موسسه مطالعاتي زيست محيط پاك‪ ،‬تهران‬

‫‪17‬‬
‫‪ -2‬حسين سعيدي‪ ،‬مصطفي حاجي هادي‪ "1384 ،‬بررسي تاثير ساخت و ساز‬
‫در افزايش غلظت ذرات معلق در منطقه خجير و سرخه حصار ليل"‬
‫همايش آلودگي هوا و اثرات آن بر سلمت‪ ،‬موسسه مطالعاتي زيست محيط‬
‫پاك‪ ،‬تهران‬
‫‪ .-3‬مجيد عباس پور‪ ،‬محمد صادق سخاوت جو‪ ،‬پونه سعيدي‪ "1384،‬بررسي‬
‫ميزان آليندة منواكسيد كربن و ذرات معلق موجود هواي منطقة‬
‫‪22‬شهرداري تهران" همايش آلودگي هوا و اثرات آن بر سلمت‪ ،‬موسسه‬
‫مطالعاتي زيست محيط پاك‪ ،‬تهران‬
‫‪ -4‬مهندس مجيد كرماني‪ ،‬مهندس حسن ايزانلو‪ ،‬محمد پذيرا‪" 1384،‬بررسي‬
‫ذرات معلق موجود در هواي آزاد و اثرات بهداشتي آن در كشورهاي‬
‫در حال توسعه"‬
‫‪ -5‬هنري پركينز ‪ ،‬ترجمه دكتر منصور غياث الدين ‪ ،‬پاييز ‪ " 1380‬آلودگي هوا" ‪،‬‬
‫انتشارات دانشگاه تهران‬
‫‪ -7‬عاليه ثابت رفتار‪ ،1384 ،‬رساله دكتري" مطالعه و تجزيه اثرات‬
‫خشكسالي بر كميت و كيفيت منابع آب كشور و ارائه راهكارهاي‬
‫عملي مقابله با آن" دانشگاه آزاد اسلمي‪ ،‬واحد علوم و تحقيقات‪ ،‬دانشكده‬
‫محيط زيست‬
‫‪ -8‬دانيل بوتكين و ادوارد كلر ‪ ،‬ترجمه مهندس يونس كريم پور‪" 1379 ،‬مسائل‬
‫محيط زيست " انتشارات جهاد دانشگاهي اروميه ‪.‬‬
‫‪ -9‬دكتر مينو دبيري‪ "1386 ،‬آلودگي محيط زيست ‪،‬آب‪ ،‬خاك و هوا"‬
‫انتشارات اتحاد‪،‬‬
‫سايت شهرداري تهران‪ -‬شركت كنترل ‪http://www.irandoe.gov/linkclick10-‬‬
‫‪ /‬كيفيت هوا‬
‫سايت خبري آفتاب ‪http://www.aftab.ir/news/200811-‬‬
‫‪ -12‬سايت خبرگزاري جمهوري اسلمي ايران(ايرنا)‬
‫‪http://www2.irna.ir/fa/news/view‬‬
‫‪ -13‬سايت ‪http://www.gravelwatch.org‬‬
‫‪ -14‬سايت ‪http://fa.wikipedia.org‬‬
‫‪ -15‬سايت خبري ‪http://www.ettelaat.com‬‬
‫‪ -16‬سايت ‪http://www.dw-world.de‬‬
‫‪-17‬سايت ‪http://www.ebtekarnews.com‬‬
‫‪-18‬سايت ‪http://www.ettehadjonoub.com‬‬
‫‪-19‬سايت خبري ‪http://mardomsalari.com‬‬
‫‪ -20‬محمد رضا اختصاصي‪ ،‬حسن احمدي‪ ،‬سادات فيضنيا و دتلف بوشه‪،‬‬
‫‪ "1382‬فرسايش بادي‪ ،‬رخسارهها و خسارات آن در حوزه دشت يزد‪-‬‬
‫اردكان"‬
‫‪ -21‬محمدعلي نخعي مقدم ‪ -‬حجت الله ملك‪" 1386،‬مسائل خاص منطقه‬
‫اي در روند اجرايي تاسيسات آبي و شبكه هاي آبياري و زهكشي‪،‬‬
‫مطالعه موردي‪ :‬طوفان ماسه بادي در سيستان"‬

‫‪18‬‬