LKT PETROL GAZI (LPG) ve DOALGAZ (CNG) BLGS

1.1. Tanmlar: LPG (Liqufied Petroleum Gase : Svlatrlm Petrol Gaz); Petroln damtlmas ve paralanmas esnasnda elde edilen ve sonradan basn altnda svlatrlan balca propan, btan ve bunlarn izomerleri gibi hidrokarbonlar veya bunlarn karmdr. DOALGAZ (CNG: Compressed Natural Gase: Sktrlm Doal Gaz); Petroln oluumuna benzer ekilde; Yeryznn alt katmanlarndaki organik maddelerin zamanla bakterilemesi, krojenleme ve l ayrmas sonucu oluan , ounluu metan (CH4) olmak zere, Etan (C2H6) ve eitleri hidrokarbonlardan oluan yanc bir gaz karmdr. 1.2 Genel zellikleri: LPG ounlukla ham petroln rafinasyonu esnasnda elde edilir. Basn altnda svlatrlarak tplere doldurulur, tankerlerle tanr. Trkiye artlarna gre % 30 propan ve % 70 btan karm olarak retilir. Renksiz ve kokusuzdur. Bir kaak olduunda % 1 lik konsantrasyonunun fark edilebilebilecei ekilde iine pis koku veren merkaptan katlr. LPG sv halde sudan yaklak iki kat hafif, gaz halde havadan iki kat ardr. Gaz kaa olduunda alta ker. Aadan sprlerek tahliye edilmelidir. Bir litre LPG gaza dntnde ~300 litre yer kaplar. Isl deeri 23600 kcal/m3 dr, ~% 90 verimle yaklabilir, ~24 kat hava ile yanar. Tutuma scakl 530 oC dr. Alt Patlama Snr (LEL): % 2,1 st Patlama Snr (UEL): % 9,6 dr. DOALGAZ yeraltndan doal olarak kar. Basn altnda borularla ulatrlr. Ayrca deniz yolu ile nakil iin 160 oC scaklkta svlatrlr. Trkiyede kullanlan Doalgazn bileimi % 90 Metan, % 5 Etan ve % 5 de dier gazlar eklindedir. ounluunu Metan gaz oluturduu iin tamamen Metan gibi davranr. Renksiz ve kokusuzdur. Bir kaak olduunda % 1 lik konsantrasyonunun fark edilebilebilecei ekilde iine pis koku veren Tetra Hidro Teofen katlr. DOALGAZ havadan yaklak iki kat daha hafiftir. Gaz kaa olduunda yukar ykselir. Yukardan sprlerek tahliye edilmelidir. Bir litre LPG gaza dntnde ~600 litre yer kaplar. Isl deeri 8250 kcal/m3 dr. ~10 kat hava ile yanar. Tutuma scakl 704 oC dr. Alt Patlama Snr (LEL): % 5 st Patlama Snr (UEL): % 15 dir. LPG tpleri doldurulurken tp iinde hacmi yaklak % 15i kadar bir genileme pay braklr. Braklan boluk buharlaan gazla dolar ve kullanlan gaz bu ksmdan ekilir. Bu nedenle tpler daima dik durumda tutulmaldr. Gaz k valf ve reglatrlerle kontrol edilir. LPG yangnlar toplam yangnlarn % 6 sn oluturmakta fakat toplam lmlerin % 25 ine ve toplam yaralanmalarn % 55 ine sebep olmaktadr.
STANBUL TFAYES 110 1

LPG
LIQUFIED PETROLEUM GASE

DOALGAZ
COMPRESSED NATURAL GASE %90 METAN %5 ETAN %5 DER

BLEM RETM TAINMA YETERL ISI KAYNAI YETERL OKSJEN YANMA EKL SNDRME MADD. TOKSDTE KOKU PATLAMA LMTLER [%] YOUNLUK [GAZ] [Hava = 1] GEREKEN HAVA GAZ/SIVI ORANI ALGILAMA KAAK DURUMU TAHLYE SNDRME SNDRME DER TEDBRLER DER TEDBRLER DER TEDBRLER [V/V] [V/V]

%30 PROPAN %70 BTAN PETROL RAFNERLER TPLERLE KIVILCIM % 12 PATLAMA (C tr) KKT,CO2, HALON ALTERN. ZEHRSZ KOKUSUZ [+ Merkaptan]

YERALTINDAN DOAL OLARAK BORULARLA KIVILCIM % 12 PATLAMA (C tr) KKT,CO2, HALON ALTERN. ZEHRSZ KOKUSUZ [+ THT]

2,3 - 9,6 ~2 23,8 300

5 - 15 0,58 9,75 600

% 1 'lik konsantrasyon iin kokulandrlmtr Kaak farkedildiinde siara iilmez, kvlcm kartlmaz TABANDAN SPRME TAVANDAN SPRME BOMA, Islak bez, KKT vs ile oksijensiz braklarak sndrlr Kaa kapatamyorsanz sndrmeyin TPLER DK DURMALI Hortumlar Max: 1,5 m ve 3 yl VANALARLA KONTROL Aydnlatma yan taraftan

Yakldklar yerlerde srekli temiz hava girii olmal Tablo 8.1: LPG ve DOALGAZ n Karlatrmal zellikleri

1.3. nemli zellikleri ve Tehlikeler: 1.3.1. Oksijen Orann Azaltmalar: Gazlar zellikle kapal hacimlerde birok adan risk olutururlar. Bunlarn banda ortamda biriktiklerinde O2 in orann azaltarak boularak lme neden olmalar gelir. LPG kaa tabandan itibaren, Doalgaz kaa tavandan itibaren birikerek Oksijenin orann azaltacaktr. nsann soluyabilecei alt snr olan % 17 nin altna inildiinde hayati tehlike sz konusu olur. 1.3.2. Oksijen Tketmeleri: LPG yaklak 24 kat, Doalgaz 10 kat hava tketerek yanar. Dolaysyla kapal hacimlerde ksa sre sonra Oksijen tehlikeli seviyeye der. Banyo gibi kk hacimlerde bu hz daha fazladr. Bu nedenle bu gaz yaktlarn yakldklar yerlerde mutlaka srekli temiz hava girii salanlmaldr. Doalgaz sistemleri iin menfez mutlak art olarak istenmektedir. Halbuki yaklak 2,5 kat daha fazla Oksijen tketen LPG iin bilgi ve nlem boluu vardr. LPG li ofben kullanlan banyolar ve LPG li katalitik soba kullanlan odalar tehlike altndadr.

STANBUL TFAYES 110

Grafik 1.1,2: Doalgaz ve LPG nin Yanma (Patlama) Oranlar 1.3.3. Alt ve st Patlama Snrlar: Yanmakta olan gaz patlamaz. Kapal hacimde btn yanc gazlar alt ve st patlama snrlar arasndaki oran kadar biriktiinde en ufak bir kvlcmla ~10 lk bir basnla patlarlar. Basn; yanma tepkimesinden kan rnlerin girenlerden fazla olmas ve ortam scaklndan 600 700 oC scakla ani olarak kmalar sebebi ile olumaktadr. Buna kimyasal patlama denir. LPG patlamas diye duyulan olaylarn
STANBUL TFAYES 110 3

byk ounluu bu patlamadr. Tp paralanmas az grlr. Yemein tamas ile snen ocaktan szan gazn yeterli miktarda biriktiinde tekrar yaklmak iin aklan akmakla patlamas sk karlalan bir durumdur. Ayrca mutfak tipi tplerin kauuk hortumlar TS 2179 a gre 3 yldan fazla kullanlmamas gerektii halde ne satclar tarafndan ve ne de tketiciler tarafndan bilinmemektedir. Hortumlar sertleip yarlmakta ve szan gaz felaketlere sebep olmaktadr. Hortumlar LPG nin buharlama entalpisi nedeniyle soumasndan dolay deforme olmaktadr ve en ok 3 ylda bir deitirilmelidir. 1.3.4. Basnl kap patlamas: Gazlar basnl kaplarda tanr. Basnl kabn i basnc eperin dayanabilecei basnc atnda en zayf yerinden yarlp, kar istikamete frlayacak ekilde patlar. Buna fiziksel patlama denir. inde yanc gaz olsun olmasn btn tplerde fiziksel patlama tehlikesi vardr. ou tplerde emniyet valfi vardr. Basn arttnda valf alr ve gaz boalr. Bu taktirde yukarda anlatlan Oksijen orann azaltma ve kimyasal patlama tehlikelerine sebebiyet verebilir. Piknik tplerinde ise emniyet valfi olmadndan scakln art ile fiziksel patlama kanlmazdr. Svlatrlm gaz bulunan tplerde sv miktar ne kadar fazla ise patlama riski o kadar azdr. Bu nedenle bo tp dolu tpten daha tehlikelidir. Tpler direkt Gne na maruz braklmamal, ar scak ortamda tutulmamaldr. Piknik tplerinin zerine ap byk kazan konulmamaldr. 8.4. Tahliye ve Sndrme; 1.4.1. Alglama ve Tahliye; Gaz kaaklarnn % 1 lik konsantrasyonu burun ile alglandnda veya patlayc gaz dedektr ile daha erken alglandnda yaplmas gerekenler a) kap ve pencereyi amak, b) LPG ise yerden, Doalgaz ise tavandan sprerek tahliye etmektir. Yaplmamas gerekenler a) kibrit ve sigara yakmamak, b) elektrik dmelerini amamak veya kapatmamak, c) kvlcm ve ark oluturabilecek her hareketten uzak durmaktr. 1.4.2. Sndrme; Gaz yangnlar BC veya ABC tipi kuru kimyevi tozlu veya CO2 li sndrclerle boarak sndrlr. Ayrca HALON trevi sndrcler de kullanlabilir. Evde alev alm tp veya hortum slak bezle rterek sndrlebilir. Sndkten sonra vana kapatlabilmeli, gaz kesilmelidir. Gaz kesilemeyecekse sndrmemek daha iyidir. nk gaz k patlamaya sebep olabilecektir. Elbette gaz patlamas veya yangn sonucu tutuan kat ve sv yanclar sndrmek ve soutmak iin su ve kpk kullanlabilir. 1.5. Tedbirler:

1.5.1. TSE li tp ve hortum kullanlmal, Tpler direkt gne ndan, radyatr, soba gibi s kaynaklarndan uzak olmaldr. Ani bir rzgarla snmemesi iin kap pencere aras gibi yerlere konulmamal

STANBUL TFAYES 110

1.5.2. Tpler, zemin seviyesinden aadaki bodrumlarda merdiven boluklarnda giri ve k yollar ve koridor gibi kullanm alanlarnda olmamal. Tpe kolay ulalabilmeli dolap arkalarnda olmamaldr. % 1 lik konsantrasyonun kokusunun duyulabilmesi iin dolabn altnda delik almaldr

1.5.3. Tpler uyumak iin kullanlan alanlarda ve yatak odalarnda bulundurulmamaldr.

1.5.4. Tpler kesinlikle yatrlmamal , alkalanmamal, dik olarak kullanlmaldr.

1.5.5. Cihazlarnzda kullandnz hortumlar TSE 1846 standartlarna uygun olmal uzunluu 150 cm yi gememeli hortumun ular cihaza ve dedantre kelepeyle skca balanmaldr. Hortumlar her halkarda en ok 3 ylda bir deitirilmelidir. Ayrca tplerde kullanlan contalar da her tp deitirilmesi esnasnda deitirilmelidir. 1.5.6. LPG kullandnz cihazlarn etrafnda ve stlerinde , perde kat v.s. gibi kolay tutuabilen maddeler bulundurulmamaldr. Cihazlar yanmaz zemin zerine oturtulmaldr. -Portatif Sndrme Cihaz yaknda ve kolay kullanlabilir olmaldr.

1.5.7. Tpler cihazlardan aa seviyede bulundurulmal, bacaya bal olmayan ofben kullanlmamaldr. Zehirlenmeler yanan ofbenin ierdeki gaz bitirmesi sebebiyle meydana gelmektedir. Banyoda havalandrma penceresi bulunmamas durumunda banyo kapsnn alt ksmna havalandrma oluu almal yada du esnasnda banyo kaps 1-2 cm. ak braklmaldr.

STANBUL TFAYES 110

1.5.8. Sistemde gaz kaa varsa; a-) Vanal tplerde tp vanas , clip on tipi vanal tplerde ise dedantr dmesi evrilerek kapatlmaldr. b-) Ate yaklmamal elektrik anahtarlarna dokunulmamaldr. c-) Buzdolabnn kaps almamaldr. d-)Ortam havalandrlmal, sprge ile sprmek suretiyle (Havadan ar olan gaz tabanda birikecektir. ) gaz ak havaya atlmaldr. e-) Yetkili bayi durumdan haberdar edilmelidir.

1.5.9. Gaz kaa kontrolleri daima sabun kpyle yaplmal. Kibrit veya atele kontrol kesinlikle yaplmamal, yaplmasna da msaade edilmemelidir.

1.5.10. Piknik tpleri zerindeki ocaklara kazan ve byk tencere konmamaldr. Bunlarn geni tabanlar sy alta doru yayarak tpn ve valfin snmasna ve tpn patlamasna neden olabilir.
Tablo 8.2: LPG Kullanmnda Dikkat edilecek Hususlar

1.5.12. Dairelerde Doalgaz Kaa Varsa; a- Kap giriinde bulunan sayataki vana kapatlr. b- Gerekli mdahaleler yaplr. c- Vana tekrar almaz, 187' nolu telefonla GDA'a haber verilir. 1.5.13. Bina inde veya Kazan Dairesinde Gaz Kaa Varsa; a- Bina dnda bulunan sayataki vana kapatlr. b- Eer sayaca ulalamyorsa servis kutusu zel anahtarla alr ve vana kapatlr. c- Vana tekrar almaz, 187' nolu telefonla GDA'a haber verilir. d- Halk tehlikeli blgeden uzaklatrlr, bina boaltlr. e- Yakn evlerdeki kiiler uyarlr gerekirse bu evler de boaltlr, sokak trafie kapatlr f- Etraftakilerin sigara imeleri, kvlcm kartacak hareketlerde bulunmalar, zillere basmalar, elektrik dmelerini kullanmalar nlenir.

STANBUL TFAYES 110

KAYNAKLAR:
1YERLER N YANGIN GVENLK ETM TFAYE ETM MERKEZ YAYINLARI NO:2 / BTEM 2000

STANBUL TFAYES 110