7

-!

Wadyslaw W. Gaworecki
'

Wydanie IV zmienione

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2003

Projekt okadki

MARIUSZ W. KUCHARCZUK
Redaktor

ANNA KOBYLSKA
Redaktor techniczny

KRYSTYNA DAWIDCZYK
Korekta

HALINA WIECZOREK
{'

SPIS TRESCI
Wstp
11

@ Copyright by Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A.

Warszawa 2003

Rozoztar@ TURYSTYKA I JEJ RODZAJE

1.1.

I3 I3
6 6 3 37 39

I..

r.3.
1.3.1.

Pojcia podstawowe Kryteria podziau turystyki Wybrane rodzaje turystyki

I.3.. r.3.3.

I.3.4.
1.3.5.

Turystyka krajoznawcza Turystyka kwalifikowana Turystyka zdrowotna Turystyka motywacyjna

L3.6.
I.3.7.

Turystykabiznesowa Turystykakongresowa
Turystyka morska

4I
43
4',7

1.3.8.

'-

Turystykaetniczna I.3.9. Turystyka polonijna 1.3.10. Turystyka socjalna 1.3.11. Turystyka alternatywna L3.I. Turystyka religijno-pielgrzymkowa

57 65 68

7I
75 79 87
5

1.3.13. Turystyka kulturalna

ISBN 83-208-1471-5

I.3.I4.

Turystyka lokalna

I
1.3.15; Turystyka wiejska 1.3. 15. 1. Charakterystyka turystyki wiejskiej I.3.I 5.. Agroturystyka 1.3.16. - Turystyka weekendowa
9I 9I
98
101

Rozozm Eil KRAJOWY I MIDZYNARoDoWY RUCH TURYSTYCZNY

3.f

r49

Rozozruffi
CZYNNIKI RoZwoJU WSPCZESNEJ TURYSTYKI
2.r.
.2.
105

3.1.1. 3.I.2. 3.1.3.

Krajowy ruch turystyczny

Charakterystyka bazy noclegowej turystyki Turystyka krajowa Charakterystyka przestrzenna turystyki wewntrzkrajowej . Rozkad czasowy turystyki wewntrzkrajowej Podstawowe zagadnienia rozwoju turystyki

t49
,,49

r52

Og lna charakterystyka czynnik w rozwoju

turystyki

3.I.4.
105

..I'
.2.. 2..3. ..4. 2..5. 2.3.

.3.I.
2.3..

.3.3. 2.3.4. .3'5. 2.3.6.

Czynniki spoeczne Czynniki polityczne. Czynniki techniczne Czynniki ekologiczne Czynniki popytowo-podaowe i uniwersalne Czas wolny od pracy Sia nabywcza ludnoci Urbanizacja Srodowisko przyrodnicze . Spoeczne konsekwencje rozwoju cywilizacji
Dobra turystyczne.

Megaczynniki rozwoju turystyki Czynniki ekonomiczne .

r07
r07
109 110
111 111

3.1.5.

I54
155 156

3.2'

w Polsce
Turystyka midzynarodowa
.

3..I.

II2

3.2.. 3..3. 3..4.

IN
115 116

L|

n
r23 r23

.3.6.l. Charakterystyka d br turystycznych

.3.6.. Podstawowe dobra turystyczne (walory

..

Rozmiary turystyki midzynarodowej na wiecie Regiony turystyczne wiata Struktura regionalna turystyki wiatowej Turystyka midzynarodowa w Polsce 3'.4.L Turystyka przyjazdowa do Polski 3.2.4.. Zagraniczne wyjazdy mieszkarc w Polski 3..5. Nowe tendencje w turyStyce wiatowej 3.2.5J. Kierunki rozwoju turystyki wiatowej do 200 r. 3..5.. Czynniki rozwoju turystyki wiatowej do 0o r. 3..5.3. Strategia dziaania w sektorze turystyki 3..6. Globalizacja a turystyka 3..7. Midzynarodowe organizacje turystyczne .

r63 r63
r67

r69 I7 I7
178

r82

18
184 188

189

194

turystyczne) .3.6.3. Komplementarne dobra turystyczne (infrastruktura turystyczna) 2.3.7. Polityka paristwa w dziedzinie turystyki 2.3.7.r. Pojcie i cele polityki turystycznej. . . 2.3.7.. Podmioty polityki turystycznej .3.8. Motywacje podr y turystycznych .3.9. Ochrona prawna konsument w produkt w

p5
126

I8 r28
137 138

Rozoznt ffi 4.1.1.

TURYSTYKA A GOSPODARKA NARODOWA 4.I. Gospodarkaturystyczna

Pojcie i zakres gospodarki turystycznej 4.1.2. *Rynek turystyczny 4.I..t. -Pojcie rynku turystycznego 4.I..2. Popyt turystyczny .

199 199 199 205 05

2.3.10. Bezpiecze stwo turyst w

turystycznych

..

I4T
146

06

,)

4. I

4.l.3.
4.r.4.
4..

r. .2.3. Lqda tu.ry9ty*c_z19)

4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 4.8. 4.8.1. 4.8.. 4.8.3. 4.8.4. 4.9.

4.I0.

turystycznych . . . Miejsce turystyki w strategii oraz polityce rozwoju regionalnej i lokalnej wsp lnoty samorzdowej . . Zaoenia koncepcji turystyki regionalnej i lokalnej Turystyka na wiatowym rynku pracy . Turystyka a midzynatodowy obr t gospodarczy

(ujcie kierunkowe) Marketing w turystyce Turystyka a transport Turystyka a przemys Turystyka a rolnictwo Turystyka a sport Turystyka a kultura Turystyka a gospodarka morska Turystyka w gospodarce miejscowoci turystycznej Pojcie i typologia miejscowoci turystycznych . Gospodarcze znaczenie turystyki dla miej scowoci

Gospodarcze"6rii kwencje rozwoju turystyki

1I

5.10. 5.11.

2r3 l5
20
2 5 27

5.n.

Usugi w zakresie infrastruktury lokalnej Usugi handlowe.

5.13.

Usugi rzemie|nicze. Usugi ubezpieczeniowe

373 375 377

378

29
33 237

Rozoznt ffi FUNKCJE I DY SFUNKCJE WSPoCZESNEJ TURYSTYKI

38"1

237 247
.

6.I. Pojcie funkcji turystyki. 6.' Funkcjewsp czesnejturystyki 6'.I. Funkcja wypoczynkowa.
6.2.. ' Funkcja zdrowotna. 6'.3. l'Funkcja wychowawcza .''. 6..4. 'Funkcja ksztaceniowa. '

387 389 389

390

249
253 56

6..5.

264

Funkcja miastotw rcza . YFunkcja edukacji kulturowej 6..6.

39 394 396
.
:

6'.7' Funkcjaekonomiczna' ..

Rozozruffi
USUGI TURYSTYCZNE
5.1. 5.2. 5.3.
5.4.

6.2.8. Funkcjaetniczna. ekologicznej 6.2'9. Funkcja ksztatowania wiadomoci Funkcja polityczna. 6.J0.

406 408 413

415

83 83

Definicja usug turystycznych (cechy i zakres) Usugi transportowe Usugi hotelarskie. Usugi informacyjne
Wprowadzenie

6.3. 6.4.

4r7
419 49 433

Dysfunkcje wsp czesnej turyStyki

286
310 38

Bilans gospodarczo-spoecznychkorzyci i koszt w rozwoju wsp czesnej turystyki

Bibliografia

5.4.I.
5.4.2.
5.5.

Kierunki rozwoju techniki informacyjnej w turystyce

38
33

Usugigastronomiczne

5.6.
5.7. 5.8. 5.9.

Usugi bankowe Usugi porednictwa i organizacji . . . Usugi przewodnickie i pilota wycieczek Usugi wypoczynkowe i usugi w zakresie kultury ftzycznej.

343
351

36r
369 372

wsT P
Przedmiotem rozwua , zawartych w ksice jest turystyka, jej rodz.aje, uwarunkowania cywilizacyjne, tendencje rozwoju i konsekwenc,ic spoeczno-ekonomiczne dla r nych dziedzln wsp czesne go y cia. 't'urystyka bowiem stymuluje rozw j gospodarek kraj w, dostarczajc rlzlicznych korzyci. Przynosi jednak take negatywne skutki spoeczrtc i kulturowe. W pracy om wiono g wnie turystyk midzynarodow' a w miar tlrlstpnoci r de- turystyk krajow. Na tle og lnych ocen dokonanrl klasyfikacji rodzajowej wsp czesnej turystyki, podkrelajc skutki jako funkcje i dysfunkcje. Dokonujc uog lnier ,|c.j rozwoju, rozumiane wniosk w naruucajcych si z czstkowych rozwaa o r nych aspekhtch rozwoju turystyki na wiecie,odnoszono je do warunk w krajowych, ksztatowanych przez wprowadzan reform gospodarki oraz
pulistwa.

Charakterystyka turystyki
uhcj

ric zakres przestrzenny prezentowanych uog lnier turystyki obejmuje rkule: wiatow,regionaln i krajow. Naley doda' i ten zakses rozwrra determinowaa g wnie dostpnodanych Statystycznych' Ksika skada si z szeciu rozdzia w- W rozdziale pierwszym za|u'ezentowano przegld definicji elementarnych poj z zakresu turystyhi rlraz scharakteryzowano wybrane rodzaje turystyki. Rozdzia drugi ;llwicono czynnikom rozwoju wsp czesnej turystyki. W rozdziale
11

muje rozmaite jednostki geografi czno-administracyjne. W tym sen-

jako zjawiska wielopaszczyznowego

woju wsp czesnej turystyki. W wydaniu czwartym podrcznika autor, wykorzystujc wasne dowiadczenia dydaktyczne, uwagi Czytelnik w, atake to, co si dzieje w turystyce wiatowej i polskiej, zaktualizowa opisy turystyki kulturalnej oraz zaprezentowa problemy turystyki lokalnej i wiejskiej. Wzbogaci on charakterystyk czynnik w rozwoju wsp czesnej turystyki o megaczynnikj ibezpiecze stwo turyst w oraz przedstawi nowe tendencje i uwarunkowania rozwoju turyStyki wiatowej, prezenc prognoz rozwoju turystyki do 00 r.' opracowanprzez WTo. Autor nawietliwsp zaleno globalizacji i turystyk| atake zwr ci uwag na celowo wykorzystania turystyki w ksztatowaniu Strategii i polityki rozwoju regionalnego oraz zaktualizowa dane statystyczne dotyczce turystyki wiatowej i krajowej. Autor ma nadziej, e niniejsza ksizka o zmodyfikowanej treci, na pewno nadal nie wolna od wad, pomoze Czytelnikowi zrozumie turystyk, fascynujc oraz stale zmieniajcsi dziedzin yciai gospooczekuje take, e praca ta da odpowied na pytanie o natur wiatowej i krajowej gospodarki turystycznej oraz wskaze problemy, przed kt rymi gospodarka ta stoi u progu XXI w. Dziki temu bdzie przydatna dla studiujcych turystyk oraz os b ksztatujcych polsk polityk turystyczn w r nej skali. Moe teby uyteczna dla praktyk w prowadzcych wasn dziaalnow dziedzinie turystyki.

trzecim dokonano analizy statystycznej krajowego i midzynarodowego ruchu turystycznego na tle bazy noclegowej, podkrelajc struktur przestzenn tego ruchu. W rozdziale tym zutr cono uwag na rol midzynarodowych organizacji turystycznych. W rozdziale czwartym ukazano miejsce turystyki w strukturze element w gospodarki narodowej, ilustrujc wywody danymi statystycznymi dotyczcymi kraj w rozwinitych gospodarczo. Rozdzia pity zawiera opis rozwoju wybranych usug turystycznych oraz ich przemian jakociowych w wiecie i w Polsce. Rozdzia sz sty zapowicono ocenie funkcji wsp czesnej turystyki oraz dysfunkcji, czyli negatywnych skutk w jej rozwoju, atake przegldowi gospodarczo-spoecznych korzyci i koszt w roz-

Rozoztnt

TURYSTYKA t )E) RODZA)E

1.1. PoJclA PoDsTAWowE

literaturze mona spotka wiele definicji pojcia ,,turysta'" Pierwsz oficjaln definicj turysty zagranicznego przyja w 1937 r' Rada Ligi Narod w: ,,Dla uzyskania wikszej por wnywalnoci statystyk turystyki midzynarodowej, okrelenie (<turysta>> powinno w Zasadzie by rozumiane jako oznaczajce kad osob podr ujcprzez jej czas trwajcy 24 godziny, lub wicej, w kraju nie bdcym krajem

staego zamieszkania''l.

Wedfug tej definicji za turyst w uwaano osoby:

r
I I

podr ujce dla przyjemnoci, w celach rodzinnych, zdrowotnych

i innych,

darki, poprawiajc jakoycia wsp czesnego czowieka. Autor

udajce si na zebrania lub jako reprezentanci w sprawach naukowych, administracyjnych, dyplomaty czny ch, sportowych itp', podr ujce w celach handlowych, uczestnik w rejs w morskich, nawet gdy czas ich pobytu nie przelaaczaby 4 godzin. Natomiast nie uwaano za turyst w os b:

I I

przebywaj cych w celach bezporednio zarobkowych, majcych na celu zamieszkanie na stae w danym kraju,

I S. Wodeiko, Ruch przyjazdow z hchodu do wybranych parisnv socjalistycznych jako wyraz luki na europejskim rynku turystycznym,,,Monografie i Opracowania" nr 288' SGPiS, Warszawa 1989, s.26. 13

l r r

przebywajcych w strefie przygranicznej i tam zatrudnionych, jadcych tranzytem bez zatrzymania si, student w i modziey przebywajcej w pensjonatach i szkoach.

Intencj Rady' Ligi Narod w byo to, aby wszystkie kraje prowadziy Statystyk ruchu turystycznego na podstawie jednakowego systemu. Wymienion definicj przyj{ po II wojnie wiatowej Midzynarodowy Zwiry,ek Oficjalnych Organizacji Turystycznych (MZOOT), kt ry wprowadzi do niej w latach 1950 i 1957 dwie poprawki. Pierwsza dotyczya objcia mianem turysty modzieystudiujcej poza granicami wasnego kraju, a take ch, kt rzy przebywali w pensjonatach i internatach szkolnych za granic. Druga poprawka zadotyczya podt nych tranzytowych, kt rych obejmowano mianem turysty wtedy, kiedy zatrzymywali si w kraju przejazdem nawet kr cej ni 4 godziny, ale w celach turystycznych. Ta uzupeniona definicja zostaa przyjta ptzez wiele kraj w. Wprowadzone zmiany nie usuny jednak zasadniczych jej brak w. Problem sprowadza si do uwzgldnienia w definicji motyw w podr zowania jako podstawy okrelenia kategorii turysty. Kady turysta jest podr nym, ale nie kazdy podr ny jest turyst. Podstaw rozr nienia jest motyw podr zy. Dlatego nurt dyskusji naukowej koncentrowa si na motywie podr zowania tych, kt rzy:

'tirycis to ci gocie, kt rzy w kraju czasowego pobytu spdzili prrynajmniej jedn noc w jego bazie hotelowej w celach wypoczynkowyc h, leczn iczy ch, krajoznaw czych, religijnych, sporto'yych, subowych, rodzinnych, spoecznych, politycznych itp. Wycieczkowiczami zas odwiedzajcy dany kraj, k6rzy w nim lpdzili mniej ni 4 godziny i nie korzystali z bazy hote1owej tego krrrju' Trzeba doda, e ci odwiedzajcy,kt rzy korzystaj z nocleg w lttt statku lub w pocigu i przebywaj w danym kraju na'9yg1 ki1ka dni, r zaliczani do kategorii wycieczkowicz w.

Definicja rzymska okrela te motywy podr zow1ia. S one wsp1lne dla turyst w oraz wycieczkowicz w, a obejmuj wypoczynek, lttlcresy, zdrowie, studia, zjazdy, wizyty u rodziny lub zn1grnych, motywy religijne, sport i inne. Wynika z tego, e w omawianej definicji preferuje si szeroki zakrcs motywacji podr y turystycznych, natomiast za podstawowe krylelium wyr niajce turyst w spord innych odwiedza3gych przyjltru.jc si korzystanie zbazy hotelowej kraju czasoweBo Fobytu. Dziki lcttlu mona statystycznie uchwyci liczb turyst w zag166znych na
prxlstawie rejestracji gociw sieci hotelowej. Szacunek tego ruchu nie |cst oczywicie peny i moe by korygowany przez notowanie turyrtilw w punktach granicznych oraz na lotniskach.

r r

podr uj w inne miejsca lub do innych kraj w w celach wypoczynku, rozrywki, zdrowotnych itp., podr zuj subowo lub te w celu staego zatrudnienia.

Problem ten zosta podjty na konferencji oNZ w Rzymie w 1963 r., podczas kt rej omawiano zagadnienia turystyki i podr y midzynarodowych. Zdecydowano tam, e termin ,,turySta'' powinno si zamieni na sowo ,,$o'',,,odwiedzajcy', i e statystycznie powinien on obejmowa r wnie wycieczkowicz w. Jelichodzi o kategori odwiedzajcych, to zgodnie z definicj rzymsk odwiedzajcym jest kazda osoba, kt ra przebywa w odwiedzanym kraju niezalenie od powod w odwiedzin, z wyjtkiem doty-

Podzia odwiedzajcych na turyst w i wycieczkowicz w w ujciu delinicji rzymskiej moze jednak budzi kontrowersje, dltego powinien by przedmiotem dalszych analiz. Z ekonomicznego punktu widzenia goczasowY czY odwiedzajcy Jcst konsumentem rozmaitych usug turystycznych. Przyimuig kry1gtiuln konsumpcji turystycznej, turyStami mozna nazwa Wszystkich goci. kt rych obejmuje kategoria ,,odwiedzajcy''' niezaleqie od ich stocttnku do bazy hotelowej kraju czasowo odwiedzanego. Jeeli si pomi-

wicz
14

czcych zatrudnienia w tym kraju. Wedug tej definicji wszystkich odwiedzajcych podzielono na dwie kategorie: turyst w i wycieczko_
w.

lrie praktyczn stron ewidencji turyst w zagraniczrtych w bazie lrrltclowej i rol hotelarstwa w gospodarce turystycznej, to pod wzgl_ tlcln skutk w ekonomicznych podzia odwiedzajcYch na furyst w iwycieczkowicz w moe nasuwa pewne wtpliwoci.oferta turyllyczna nie wprowadzaprzecie takich podzia w, choci2 uwzgldnia ldlne potrzeby turyst w zgaszane na rynku. Zachca te wszystkich do wyduzania czasu pobytu. Ponadto trzeba przypomnie, e ewidencja

tttl'yst w na podstawie kart meldunkowych w sieci hotelowej nie spe15

rozumianych turyst w w og lnej liczbie odwiedzajcych. Z punktu widzenia interes w gospodarki turystycznej zajest bardzo
mao istotny.

u tak

nia warunku kompletnoci. Coraz liczniejsze bowiem s pobyty goci przyjaci , w namiotach ustawionych poza estrujcymi pobyty kempingami itp. Mona wic powiedzie, e rzymska definicja turysty z 1963 r. jest pr b stworzenia pewnego jednolitego systemu estracji turyst w zagtanicznych. Jednake podzia odwiedzajcych na turyst w oraz wycieczkowicz w wedug kryterium korzystania z nocleg w wydaje si dyskusyjny i praktycznie prowadzi do sztucznego obnienia udziau rodziny, znajomych,

Wmto zauway, e odwiedzajcy tftctrtu kryteriami:

r nisi od innych podr

nych

l r r

prlclr z powinna si odbywa do miejscowoci znajdujcej si poza crxlziennym otoczeniem danej osoby; pozwala to wyczy mniej luh bardziej regularne podr e midzy miejscem nauki lub pracy domem rodzinnym; pobytu w odwiedzanej miejscowoci nie powinna przekra' tlugo kolejnych miesicy; c't'a 72 g<1wnym celem wizyty nie moe by dziaalno zarobkowa wyna_ gradzana w odwiedzanej miejscowoci; w ten spos b wyklucza si cmigracj ludnoci zwiryan z ptac'
ru

Definicja rzymska wrd r 'nych cel w podr y wymienia ,,interesy''. Jest to istotne novum w definicjach turysty. Biorc pod uwag ekonomiczne skutki podr y turystycznych, ujmowanie podr y subowych w grupie cel w turystycznych mona uzna za uzasadnione. Zagadnienie rozdziaa.

'/.e wzg|du na potrzeby statystyki w turystyce wiatowa Organizar'J

rr'

l'urystyki zaleca podzia odwiedzaj cych

na:

to bdzie przedmiotem rozwaa w dalszej czcitego

r r

szetzenia podstaw motywacji podr y turystycznych o wyjazdy subowe nie znajduje penego odzwierciedlenia w literaturze krajowej po-

Nowoczesne stanowisko konferencji rzymskiej ONZ w sprawie roz-

rdwiedzajcych midzynarodowych, obejmujcych turyst w, d. tlsoby, kt6re zatrzymuj si co najmniej na jedn noc) oraz odwiedzajcych jednodniowych, tj. osoby nie korzystajce z zakvaterowania w odwiedzanym miejscu; rldwiedzajcych krajowych, obejmujcych turyst w, tj. odwiedzajcych, kt rzy zattzymuj si co najmniej na jedn noc' oraz odwieJzajcych jednodniowych, kt rzy nie korzystaj z zakw aterowania w odwiedzanej miej scowoci.

terminem ,,odwiedzajcy'' okrela si kazd osob podr zujc do miejscowoci znajdujcej si poza jej codziennym otoczeniem na czas nie duzszy ni I miesicy, jeeli podstawowym celem podr y nie jest podjcie dziaalnocizarobkowej wynagradzanej w odwiedzanej
miejscowoci.
16

i Midzynarodowej Klasyfikacji DziaalnociTurystycznej (sIcTA). W dokumencie tym oT rozr znia dwie kategorie podr znych: ,,odwiedzajcych'' i ,,innych podr nych''. Do cel w statystyki w turystyce

wej organizacji Turystykl z hlecenia WTo. Zalecenia

nymi zjawiskami turystycznymi na og nadal wykluczaj podr e subowe z ce\ w wyjazd w turystycznych. Nalezy w tym miejscu podkreli,e zalecenia Konferencji oNZ ds. Midzynarodowych Podr y i Turystyki (Rzym, 1963 r.), wzbogacane podczas licznych dyskusji na forum r znych organizacji midzynarodowych i regionalnych, zna|azy rozwinicie w publikacji wiato-

wiconej turystyce. Specjalicizajmujcy si

te

1'993

r. pt. krminologia turyStyczn. dotycz statystyki w turystyce

zagranicznej duze znaczenie poznawczo-1lruktyczne ma znajomo cel w podr y turyStycznych. Pozwala ona tlkrcliwzorce zachowari konsumpcyjnych i rodzaje wydatk w ponoztlnych ptzez odwiedzajcych. Umoliwia tez oszacowanie wielkoci na usugi turystyczne w podstawowych segmentach rynku. Wie-

W turystyce krajowej

|x)pytu dzu ta moe teby spoytkowana na potrzeby planowania Bu w turystyce.

i marketin-

wiatowa Organizac1a Turystyki proponuje swoim czonkom przyjcie do badar statystycznych nastpujcych g wnych grup cel w tu-

rystycznych:

wypoczynek, relcreacja, wakacje (np. zwiedzanie' zakupy, uczestnictwo w imprezach sportowych i kulturalnych, rekreacja, rozrywki kulturalne, uprawianie sportu amatorskiego' wdr wki piesze
L7

r r r r r

w Monte Carlo okreliaruch turystyczny jako ,,...podr e podejmowane dla przyjemnoci, wypoczynku lub leczenia pieszo lub jakimkolwiek rodkiemkomunikacji. Do ich zakresu nie nale wic podr e w celach zarobkowych ani w celach zmiany miejsca staego zamieszkania (osiedlania si)''2. Francuski badacz M. Boyer, akcentujc spoeczny charakter ruchu turystycznego, okrelaten ruch jako podr ze w celach rekreacyjnych, poznaw czy ch, kulturalnych i wychowawczych. W pracach polskich autor w okreleniaruchu turystycznego nie odbiegaj zbytnio od sformuowa spotykanych w literaturze zagranicznej. Z opinii o istocie ruchu turystyczne1o wynika, e ma on charakter spoeczno-kulturalny. Jest to ruch dobrowolny i czasowy. obce s mu motywy zarobkowania otaz, co jest oczywiste, osiedlania si w miejscu czasowego pobytu. Ponadto definicje turysty i ruchu turystycznego wy_ ranie wskazuj na rozlege ekonomiczne skutki tego ruchu. Na ukad tych skutk w wpywaj materialne i duchowe potrzeby turyst w. Turysta, chcc urzeczywistni cele podjtej podr y, zgaszapotrzeb przemieszczania si w przestrzeni, wymaga zaspokojeni a potrzeb noclego-

R wnie pojcie ruchu turystycznego jest rozmaicie interpretowane w literaturze przedmiotu. Midzynarodowa Akademia Turystyki

i wspinaczki, wypoczynek na plazy, rejsy wycieczkowe, hazard, wypoczynek i relaeacja dlaorllerzy, obozy letnie, podr e polubne); odwiedziny u krewnych i znajomych (np. odwiedzanie krewnych lub znajomych, wyjazdy na urlop do domu, uczestnictwo w pogrzebach, opieka nad niepenosprawnymi); sprawy zawodowe, interesy (np. wizytacje, podr ze handlowe do innych przedsibiorstw, uczestnictwo w kongresach, konferencjach, targach, wystawach, misje rzdowe, wystpy na koncertach, podr e zwizane z zawodowym uprawianiem sportu, kursy jzykowe); cele zdrowotne (np. pobyt w uzdrowiskach i sanatoriach, wczasy odchudzajce, terapia morska i inne kuracje); cele religijne, pielgrzymki; inne (np. podr e za statk w i samolot w pasazerskich,tanzyt). 'g

religijne itp.) zwizane z osiganiem spoeczno=ltlllurowych cel w ruchu turyStycznego. Mona wic zauwuy, e hlltsckwencje ekonomiczne ruchu turystycznego uzewntrzniaj si w 1lrlstaci zasob w d br oraz usug turystycznych, tworzonych, udo_ rt1llrianych i rozwijanych z mylo zaspokajaniu potrzeb tego ruchu. W literaturze rozmaicie si okrela zakres cel w podr owania turyltycznego. Spor d tych cel w bezporednio lub porednio s wyklucrrtrle podr e subowe. Dlatego przytaczane definicje nie w peni obJa rriaj wsp czesne zjawisko ruchu turystycznego. Na podstawie zaprezentowanych definicji turysty i ruchu turystyczl|cg'() oraz poczynionych uwag mona dokona pr by zdefiniowania poplacyj no-estety czne,

lut'ystycznych determinuj te potrzeby duchowe (poznawcze, kontem-

Jcia ruchu turystycznego.

wych, ywieniowych
t
2

i innych usug bytowych. Efektywnopodr y

AE, Krak w 1989, s.20-2l.

nego w ukadach przestrzennych. ,,Monografie'' nr 88,

Cyt. za: A. Nowakowska, Spoecruo-ekonomiczne uwrunkowania ruchu turystycz-

Spoeczno-ekonomiczne zjawisko ruchu turystycznego jest tworzone przez zbi t podr nych motywowanych r nymi celami natury Spolcczno-kulturowej i zawodowej, kt te zalnierzaj oni osign po czat(lwym i dobrowolnym opuszczeniu miejsca staego zamieszkania w kraju lub za granic. Definicja ta podkrela dwie cechy wsp czesnego ruchu turystycznego: spoeczny i ekonomiczny charakter oraz rozszetzony ukad motywrrcji podr y. Wczenie do cel w podr y turyStycznych wyjazd w l'nrobkowych nie podwaza teoretycznej wartoci zaproponowanej definicji. Zresztkryterium niezarobkowania w czasie podr y turystycznej w praktyce ulego ju wyranie osabieniu i nie przystaje do rzeczywirlrlcigospodarczej. Wydaje si tez celowe objcie terminem ,,podr turystyczna'' wyosobistych |rrz,d w subowych, poniewa przeplatarrie si motyw w lsubowychmozna wsp czenieuzna za zjawisko normalne, 't,waszcza w podr ach midzynarodowych. e Trzeba mie wiadomo, Zaproponowana definicja ruchu turytycznego nie jest pena, a take iz pojcie ruchu turystycznego w warttnkach wsp czesnych znacznie si rozszerza. Mimo to warto j potritktowa jako wstp do pewnych uog lnier tendencji ju trwale wyslpujcych we wsp czesnym zyciu spoeczno-gospodarczym. Biorc pod uwag wzgldy dydaktyczno-praktyczne, kt re s myl 1lr'zewodni tej ksiki, warto przytoczy trzy definicje turystyki, za' slugujce na uwag Czytelnika.
19

18

C. Kaspar twierdzi, ze ,,turystyka obejmuje cao powiza i zjawisk, kt re si pojawiaj wskutek zmiany miejsca i w zwizkll z wynikajcym z tego pobytem os b, przy czym dla os b tych nowe miejsce pobytu nie jest ani staym miejscem zamieszkania, ani miejscer '
pracy"3. nastpujce pojmowanie wsp czesnej turystyki: ,,Turystyka obejmuje og czynnocios b, kt re podr uj i przebywaj w celach wypoczynkowych, subowychlub innych nie duej ni rok bez ptzetwy poza swoim codziennym otoczeniem''a. Brytyjskie Towarzystwo Tirrystyczne zaprzyjo nastpujc definicj: ,,Turystyka obejmuje wszystkie czynnoci zwizane z czasowym kr tkotrwaym przemieszczaniem si os b do miejsc docelowych poza miejscami, gdzie normalnie mieszkaj i pracuj, oraz pobytem w tych miejscach"s. W podanych definicjach wystpuj wsp lne elementy.

filezllym. W konsekwencji takiego podejcia w rozmaitych definicjach oplucowywanych na potrzeby konkretnych analiz naukowych i prak-

c do cel w statystycznych,

wiatowa organizacjaTurystyki (wTo) przy oNZ natomiast zale-

ohlerwacji skutk w tego procesu. Definicje te sugeruj, e wizje humalrlyczne i rozw j osobowoci czowieka, kt re powinny by istotnym nl()lywem turystyki, mona odnale g wnie w jej wymiarze spoecznyttt. psychologicznym i kulturowym. Podejcie takie nakazuje, aby Wrzystkie zjawiska czasowej i dobrowolnej podr y, kt re s zwizane

W definicjach formuowanych na gruncie nuk humaniscznych ttlrystyk traktuje si jako proces spoeczny i wskazuje na konieczno

lyczltych akcentuje si

zne jego cechy.

le ztltianami w rodowiskui rytmie ycia, odnosiy si do osobistych lrrtttlrkttiw z naturalnymi, kulturowymi i spoecznymi walorami odwiedtltcgo obszaru. W definicjach formuowanych
w

r :

r r

Nie ogranicza si ruchu turystycznego jedynie do pobyt w z noclegiem. obejmuje on r wnie odwiedziny jednodniowe. Nie ogranicza si ruchu turyStycznego tylko do podr y w celach wypoczynkowych. obejmuje on take podr e w celach subo_ wych, naukowych, religijnych, towarzyskich, sportowych i innych pod warunkiem jednak, e miejsce docelowe znajduje si poza miejscem zamieszkania lub pracy. Turystyka jest rodzajem podr y, jednak nie kazda podt jest turystyk. Definicje te wyczajptzemieszczanie si w celach dojazdu do pracy i czysto lokalne, np. do szk czy sklep w. Turystyka wypenia znaczn czczasu wolnego i zaj rekreacyjnych czowieka, ale nie jest ich synonimem, poniewa wikszo czynnocirelreacyjnych odbywa si w domu i wok niego.

filhkrlwania oraz, w r nym zakresie, specyficzne cele turystyki. Pod wlgldem wymienionych kryteri w definicje te wyczerpuj tradycyjne Fcie ruchu turystycznego. Wiadomo jednak, e turystyka jest zjawillicnl znacznie szerszym niz ruch turystyczny. Dlatego w jej definieJrrch jednoczenie podkrela si sfer obsugi ruchu turystycznego. l{ozpatc kategori turystyki w plaszczynie rynku, dwa jej

rl sprawy przemieszczania, czasowoci zmiany miejsca pobytu, nieza-

pracach ekonomicznyc akcene

lklrrdniki mona por wna do podstawowych zjawisk rynkowych. Frrllkcj popytu spenia tu ruch turystyczny, natomiast funkcj poday

I rlrganizacyjnych, tworzcych szeroko rozumian gospodark tury-

sl'cra obsugi ruchu turystycznego, oparta na rodkach materialnych

moe by rozpatrywane
3

Uog lniajc rozwuania, warto powiedzie, e zjawisko turystyki

w aspekcie spoeczno-kulturowym

l'rzyjmujc z kolei hipotez, ze turystyka spenia ju warunki pewRrg() Systemu teoretycznego' mozna to zjawisko traktowa jako ukad prxlsystemu spoeczno-kulturowego i podsystemu ekonomicznego. Dutlrry charakter tego zjawiska stanowi punkt wyjciaw formuowaniu trirrtcgrowanej teorii turystyki.

alycZn.

ekono-

s.5.

C. Kaspar, Management im Tburismus, Verlag Paul Haupt, Bern-Stuttgart-Wicn 1995' s. 7. a Terminologia turystyczna. hlecenia WfO, ONZ-WTO, UKFiT, Warszawa 1995,
5

V.T.C. Middleton, Marketing w turystyce, PAPT, Warszawa 1996, s. 8-9.

1.2. KRYTERIA

PoDzlAU TURYSTYKI

pn'sliowe
rrlr,w

j osobowoci (ksztacenie

Przedstawiona dotd an1lizapoj: turysta, ruch turystyczny i tur1rstyka upowaznia do stwierdzenia, e zjawisko turystyki jest bardzo zoone. Dlatego podzia turystyki jest trudny zar wno z iaukowego, jak i praktycznego punktu widzenia. w krajowej i zagranicznej riteiaturze -' przedmiotu spotyka si r ntypologi wspoczeJnej ,u'y.,ytl. Biorc za podstaw kryterium motywacji lub-grup motywac;i, poszczeg lnym grupom mona jedno znacznie przypisa oapowiaaa;ce im rodzaje turystyki:

l drlskonalenie si)
r:lr bycia uznanym

turystyka kongresowa, biznesowa, turystyka nastawiona na przeycia

l lz,nowanym

ortlh kreujcych popyt, wyr nia si nastpujce rodzaje turystyki:

I

Przy zastosowaniu kryterium motywacji, ale z punktu widzenia

ry sty ka wyp

o c

zynkow a:

mowacje

fizY"zr"
sport

rodzaje turystyki

wypoczynek w poblizu miejsca zamieszkania oraz wypoczynek w czasie urlopu w celu regeneracji si fizycznych i psychicznych,

wypoczynek leczenie

turystykaleczricza,

turystyka wypoczynkowa,

psychiczne ucieczka od codziennej izolacji

turystyka sportowa (rozumiana r wnie pasywnie) turystyka nastawiona na wraenia, przeycia, np. turystyka owiatowa, wypoczynkowa,
I

rozrywka pd do przey
interpersonalne

klubowa odwiedziny krewnych, przyjaci

i znajomch

turystyka rodzinna,

spoeczne eskapizm

y cie tow arzvskie, kontakty

(ucieczka

wanie si od rzeczywistoci) kulturalne

do

natury,

oder_

turystyka klubowa lub turystyka nastawiona na przeycia, np. turystyka kempingowa

turalnych (woda, klimat itp.); luryska kulturalna: r turystyka poznawcz r turystyka alternatywna, r turystyka pielgrzymkowa (religijna); lurystyka towarryska: r turystyka rodzinna, t turystyka klubowa; turyska sportowa r turystyka zwizana z aktywnym lub pasywnym sportem; turyStyk zwiqzana z gospodarkq: r podr ze w interesach, I uczestnictwo w kongresach, r uczestnictwo w targach i wystawach,

wypoczynek w uzdrowiskach z wykorzystaniem czynnik w na-

zanteresowanie sztuk podr e motywowane religi

22

poznanie innych kraj gion w itp.

wi

re_

ca

turystyka owiatowa,ksztac-

przedsibiorstwa); turystyka zwiqzana z politykq: r turystyka dyplomat w i uczestnik w konferencji, r turystyka zwizana z uroczystociamipolitycznymi.

turystyka motywacyjna (wyjazd jako premia otrzymana od

llona forma turystyki:

'furystyk mozna te dzili, wedug cechy zasadniczej, z punktu widzenia podmiotu turystyki. Kazdej pnyjtej cesze odpowiada okre-

23

liczba uczestnik w

cecha

turystyka indywidualna,
masowa,

forma turyski

turystyka zbiorowa (grupowa, kluborya,

wiek uczestnik w
czas pobytu

rodzinna)

pora roku rodzaj zakwaterowania

turystyka modziezowa, turystyka senior w turystyka kr tkopobytowa (np. kr tkoter_ minowe podt e w interesach, jednodniowe wycieczki, turystyka weekendowa), turystyka dugoterminowa (np. urlopowa, uzdrowiskowa)

laellrlwanie si w podr zy

usug zwizanych z podr i pobytem za zryczatowan cen) turystyka'rozulmrra",,,owiecona''.

hg tlnlsze trzy formy:

Kryterium pochodzenia turysty daje moliwo podziau turystyki krajowa

turystyka
turystyka przyjazdowa turystyka wyjazdowa

lub regionalna

kraj w,

podr e mieszkaric w po wasnym kraju lub jego regionie albo podr e po grupie
przyjazdy do danego kraju os b mieszka-

turystyka letnia, zimowa. w szczycie zonu lub midzysezonowa

turystyka hotelowa,

se_

jcych stale gdzie indziej, wyjazdy mieszkaric w danego Waju za

granic.

rodek fransportu

menty)

czepy samochodowo_mieszkalne, aparta-

turystyka parahotelowa (wykorzystujca np. drugie mieszkanie, kempingi, pizy-

-czc ze sob w r ny spos b te tzy podstawowe formy turystyki, firlna otrzyma nastpujce jej kategorie:

oddziaywanie na

bilans patniczy

wna),

turystyka piesza turystyka zagraniczna przy jazdow a (akty _

turystyka kolej, autokarem, samochodem, statkiem, jachtem, samolotem oraz

turystyka wewntrzkrajowa turystyka narodowa

turystyka krajowa
dowa,

i
i

zagraniczna przyjazzagraniczna wyjazdo-

turystyka krajowa
Wo'

rodzaj finansowania oddziaywania urzdowego aspekt socjologiczny

sywna)

turystyka zagraniczna wyjazdowa (pa-

turystyka midzynarodowa

turystyka zagraniczna przyjazdowa i wyjazdowa.

zakres

turystyka socjalna, turystyka kredytowa_ na lub finansowana przedpatami

turystyka swobodna lub reglamentowana turystyka luksusowa, ekskluzywna, tury_ styka tradycyjna, turystyka modzieowa, senior w, socjalna

spos b zorganizowania podr y

Zaprezentowany podzia turystyki na rodzaje, formy i kategorie nie Jesl kompletny. Naleaoby bowiem uwzgldni liczne warianty mielitttne, kt re trudno byoby jednoznacznie przyporzdkowa okrelonefrttl rodzajowi turystyki. obserwowane wsp czeniesilne zmiany W tllotywach uprawiania turystyki oraz zmiarty uwarunkowa ' zewntrznych turystyki prowadz, sirzeczy, do powstawania nowych warianlt1w, sprzyjajcych zastpowaniu oferty typowej ofert specyficzn dla
rlkr'clonej grupy.

turystyka indywidualna (zorganiowana lub nie przez biuro podr zy), turystyka ,syczatow a" (organizator oferuje pai<iet

fl:3
BIBLIOTEKA

? /[.I:p.N
[ro*ttj

r
1.3.

WYBMNE RODZAJE TURYSTYKT

1.3.1. TURYSTYKA

KMJOZNAWCZA

Teoretyczno-praktyczne cele badawcze wyznaczone w niniejszej ksice narzucaj konieczno tozpatrzenia zwiryk w midzy krajo_ znawstwem a turystyk. W yciu codziennym, a nierzadko take w litetaturze, pojcia te s niesusznie utosamiane. W rzeczywistoci turystyka jest drog do krajoznawstwa, natomiast krajoznawstwo jest rod_ kiem realizacji pozaekonomicznej funkcji wsp czesnej turystyki. Trzeba wic okreli,co si rozumie przez termin ,,krajoznawstwo''. Pojcie ,'krajoznawstwo'' na og jest definiowane dwojako. Jedni traktuj krajoznawstwo jako ruch spoeczny (ujcie szerokie), inni okrelajje jako zbi r wiadomocio kraju ojczystym (ujcie wskie). O krajoznawstwie jako o wypracowanym przez poszczeg lne dyscypliny naukowe zbiorue wiadomoci o kraju wypowiadali si m.in. W. Nakowski i L. Sawicki6. W Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej, wydanej w okresie midzywojennym' krajoznawstwo jest okrelane jako ,,...zbi r wszelkich wiadomoci o pewnym' wikszym lub mniejszym obszarze. Poniewaz chodzi tu o wiadomoci znajtozmaitszych dziedzin (archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp.), przeto krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki, a oznacza raczej dziaalno praktyczn, jak zbieranie materia w bez deylenia stworzenia jakiej naukowej syntezy"1. Podobnie pojmowa ten termi ojciec turystyki polskiej, M. orowicz. Podane przykady wi o wskim pojmowaniu krajoznawstwa' z akcentowaniem faktu zbi nia wiadomoci o kraju lub regionie. W okresie powojennym mona zaobserwowa szersze traktow omawianego pojcia i upawanie w krajoznawstwie pewnych cech ruchu spoecznego. Wypada w tym miejscu powt rzy za J. Szczepa zob. w. Nakowsk, Krajogawstwo i jego stosunek do geografii, ,fiiemia'' 19 nr l; L. Sawicki,Idea i organi4acja kogawstwaw Polsce, Krak w 1928. 1 Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. 8, Wydawnictwo Gutenberga, Kra. k w 1930, s. 139.
6

*lllr*, e ruch spoeczny jest to zbiorowe denie ludzi do wsp lnego trlu, tl krajoznawstwie jako o ruchu spoecznym nie mozna jednak m _ ld wprost, gdynie wyczerpuje ono cech ruchu spoecznego. Nie jest towicrn ani ruchem reformatorskim, ani nie oznacza ruchu rewolucyjipjrl, nie jest te ruchem ekspresywnym. Jednake jako masowe delle drl pogbienia wiedzy o kraju, regionie i wasnej miejscowoci mo-

|i

l)cfinicja krajoznawstwa ujmowanego jako ruch spoeczny jest po*nrr w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej z 1965 r.: ,,Krajoznawstwo, fuclt spoeczny dzy do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadono ci (geograficznych, historycznych, etnograficznych itp.) o kraju lub !!3lrlnie, m.in. przez urzdzanie wycieczek. Krajoznawstwo zbliza si ilO u rystyki o wybitnie poznawczo-dydaktycznym charakterze; szeroko pJ$lc krajoznawstwo wykracza jednak wyranie poza jej ramy, obejt

rtrrnowi pewn odmian quasi-ruchu spoecznego.

Wrd wsp czesnych definicji krajoznawstwa, okrelajcych to Jawisko szeroko, na uwag zasfuguje oryginalna interpretacja podana i}ne, W. Lipniackiegolo. Autor ten rozpatruje pojcie krajoznawstwa

Sufrlc np. regionalne obserwacje czy nawet badania naukowe"e. R wfut. w Encyklopedii Powszechnej z 1974 r. akcene si spoeczny chaJ*tcr tego zjawiska i jego zwiryki z turystyk.

? rzcch
l

paszczy znach:

l'unkcjonalnej
w

jako ruch spoeczny, skupiajcy dziaaczy-krajoinstytucjonalnej znawc w i ukierunkowujcy ich na osiganie wanych cel w spolccznych, a take jako okrelony system organizacji prac krajo_ lnavczych oraz gromadzenia, przekazywania i wdrazania ich wynik w do praktyki spoecznej, g wnie w ruchu turystycznym; jako pewn historyczno-socjologicznej obej_ - pozna'w czejdziedzin kulturywyniki llruj c: caoksztat dziaalnoci oraz utrwalone
N

szechstronniej szego poznania ziemi

jako

dzyenie

do moliwie najpeniejszego, najoj

czystej

I 1ll-524.
|"

Zob. J. Szczepar ski, Elementarne pojcia socjologii, PWN, Warszawa 1970,

PWN, Warszawa 1965, s. 140. Zob. w. Lipniacki, Co to jest ko1nawstwo morskie i dlac1ego si nim interesuirlllli', materia na III Morski Sejmik Krajoznawczy,ZG PTTK. Komisja Krajoznawcza, lVtszawa 1979.
" Wielka Encyklopedia Powszechna, t. 6,
2',1

(rkopisy, publikacj e, mapy, zdjci a, ptzerocza, ftltej dziaalnoci kramy, nagrania itp.); wypracowane metody i techniki dziaalnoci joznawczej, a take instytucje i organizacje prowadzce dzia krajoznaw cz; tradycje ruchu turystycznego.

ny charakter krajoznawstwa. Wprowadzaj jednak pewne ograniczenia zakresu tego pojcia w szerokim znaczeniu. Dlatego nasuwaj si pewne uwagi uzupeniajce. Jelisi przyjmie, e koznavstwo jest to znajomokraju ojczy' Stego czy wiedza o regionie, to warto zallway, i moe ona by uzyskiwana w r ny spos b, niekoniecznie w czasie wolnym od pracy tprzez turystyk. Nie musi to by r wnie ruch tylko amatorski. przykad poznawanie wasnego miejsca zamieszkania czy regionu jest moliwe na lekcjach szkolnych, wykadach w szkole wyszej, wycieczek lokalnych lub w drodze samoksztacenia, uatwianego
rodki masowego przekazu. W trecifunkcjonalnego ujcia kraj stwa powinna te by akcentowana koniecznopoznania rozwoju ziemi ojczystej. R wniez instytucjonalny sens krajoznawstwa jest szerszy od lonego przez W. Lipniackiego. o zakresie masowoci krajoznaw

Definicje podane przezW. Lipniackiego na og oddaj wsp czes-

nlclrliwociprzestrzennej, moe zaspokaja te biologiczne potrzeby. larw .i spoeczny polega na wrastaniu w kolejne grupy spoeczne oraz } przyswajaniu sobie odpowiednich r l spoecznych w tych grupach. drlwict, wchodzc w nowe krgi i grupy spoeczne (np. na wyciecz.*h kru.ioznawczych), musi opanowywa nowe role spoeczne, m.in. powr xlnika turyStycznego czy czonka stowarzyszenia turystyc znego. , ?lplcic rozw j kulturalny polega na przyswajaniu podanych modeli i}ltr'ry (np. wartociowegospdzania czasu wolnego). Sprzyja temu -|pwzcchnianie kultury ksztacenie i samoksztacenie, m.in. w drodze ,*rwiunia krajoznawstwa turystycznego. Podczas imprez krajoznawf}clt czowiek odkrywa te nowe wartocimoralne, np. konieczno rodowiska ptzyrodniczego i spoec znego, wartociintelektu(truz moze obudzi w sobie nowe zainteresowania, np. folklorem. Wychowawc ze zadania krajoznawstwa wykracz aj poza tradycyjne isko wychowawcze. Na przykad schroniska turyStyczne, izby :i narodowej, m|Izea, kluby czy koa turystyczne mog by w1

Wrto tez zwr ci uwag na rol krajoznawstwa w nasilaniu aktywsumoksztaceniowej, kt ra w istotny spos b stymue wychowa-

w proces wychowawczy.

decyduj bowiem nie tylko jego animatorzy, |ecz take

uczestnicy imprez krajoznawczych.
Kons ekwencj

krajoznawstwa moe by wniosek, i spenia ono rozliczne spoeczne. Refleksja nad tymi funkcjami moe si okaza po; w akcentowaniu zwizk w krajoznawstwa z turystyk i z jej
.

doty chczas owych

Mtlna uzyska wiedz o kraju ojczystym czy regionie, ogldajc gmachy, pomniki, obrazy, poznajc miejscowe nazwy i obya take lady dawnego rzemiosa. Rozw j rodkw masowego , literatura oraz wszelkie pomoce dydaktyczne mog uatwi
tpn w an funkcj wsp czesnego kraj oznaw stw a jest funkcj a 'eniowa, tj. uzyskiwanie orientacji w otaczajcej rzeczywistoci xlniczej i spoecznej. Dotyczy to g wnie wasnego kraju, regionu 'jsca zamieszkania. Uczestnicy ruchu krajoznawczego zdobywaj

r ozw

ua(l

po

wiconych

lsdanie.
N rn

Spord wielu funkcji spoecznych krajoznawstwa przede kim warto zwr ci uwag nafunkcj wychowawczq,rozumianjako o wpyw w i oddziaywar ksztatujcych rozw j czowieka przygotowujcych go do ycia w spoecze stwie. Zaloenia wy wawcze i kontekst turystyczny krajoznawstwa atwo zalway, gdy
rozpatruj e czowieka j ako istot biosocjokulturaln.

spoecznymi.

lttny zas

biologiczny czowieka wymaga m.in. wyr w ewentualnych brak w organizmu i pobudzania przezkorzystne waru
Rozw
rodowiska. Kraj oznawstw o, zwaszcza turyStyczne, speniaj ce w
8

wia te przyswajanie pewnych umiejtnoci i nawyk w niezbdFh np. w czasie uprawiania turystyki kwalifikowanej czy wycieczki fuoz.nawczej po regionie, kraju lub poza jego granicami. Ksztaceniowa funkcja krajoznawstwa moe by speniana zar wno I lcnsie poznawczym, jak i praktycznym. Krajoznawca bowiem, zdo}wrric wiedz o kraju ojczystym, moe jtez spozytkowa praktyczpE ()rnawiana spoeczna funkcja krajoznawstwa miecisi tez w konftpc|i ksztacenia ustawicznego.
29

b wiedzy, umiejtnoci i sprawnoci. Krajoznawstwo

Wymienione funkcje spoeczne krajoznawstwa znajduj si w ci-t sym zwizku i s wzajemnie uwarunkowane. Funkcja ksztaceniowa krajoznawstwa moe by uwaana za czskadow szeroko rozumianej jego funkcji wychowawczej. Przeprowadzone rozwaania na temat definicji i funkcji wsp czesgo w sferze kultury. Przyjmujc, i obie om wione funkcje krajoznawstwa Stanowi pewn cao imieszcz si w procesie szeroko rozumianego wychowania, mona wskaza na zwizek wychowania z kultur. Wychowanie jest przecie przekazywanlem waciwychdanej kulturze poznawczych, selekcyjnych i wzor w wartociujcych. krajoznawstwie chodzi nie tylko o pobudzanie aktywnoci przez W tworzenie nowych wartocipoznawczych, Iecz take o spowodowanie, aby krajoznawca-turysta dziaazgodnie zwzorcarlj kultury. Z punktu widzenia krajoznawstwa kultura obejmuje zesp wartoci, norm, wzor w i wzorc w, kt re ten ruch spoeczny chce propagowa i do kt rych zamierza wprowadzi turystyczny ruch krajoznawczy przez pobudzanie odpowiednich zainteresowar{ i potrzeb indywidualnych oraz spoecznych. Naley zauwuy, e to wprowadzanie ruchu krajoznawczego do kultury odbywa si np. w Polsce zar wno w drodze udostp_ niania wartoci, nonn oraz wzorc w kultury przez funkcjonujc infraStruktur turystyczn (m.in. PTTK)' jak i przez upowszechnianie kultury dziki wysikom kadry krajoznawc w otaz organizacji turystyczno-owiatowych. Mona powiedzie, i penienie spoecznej funkcji krajoznawstwa w dziedzinie kultury jest uwarunkowane jednoczesnym udostpnianiem i upowszechnianiem wartoci kulturalnych. Spoeczne cele krajoznawstwa w dziedzinie kultury s urzeczywistniane w kolejnej' technicznej (instrumentalnej) funkcji wsp czesne_ go krajoznawstwa. W. Lipniackill uwaa, e zdobycze krajoznawstwa powinny sluy g wnie rozwojowi turystyki. Lepsze, dokadniejsze poznanie kraju stwarza podstaw do racjonalizacji zagospodarowania turystycznego, rozbudowy znanych, uznanych i cakowicie nowych orodk w, wytyczania atrakcyjnych szlak w znakowanych, sterowania ruchem turystycznym i rozproszenia tego ruchu oraz ksztacenia wysoko kwalifikowanych dziaaczy turystycznych.
|lTame.

nego krajoznawstwa pozuta|ajna okrelenie roli tego ruchu spoeczne-

dem argument w przy poi w zwizku z tym nie zavlsze moeby decyzji gospodarczych. Podobne zastrzeenia budzi opinia dc.imowaniu lcg() autora, i zdobycze krajoznawstwa powinny by wykorzystywane drl ochrony przyrody i d br kultury materialnej, a take dynamicznego nrz,woju gospodarczego i kulturalnego laaju. Natomiast W. Lipniacki rlusznie twierdzi, i zarejestrowane przez krajoznawc w zabytki kultury ttruterialnej i pomnikowe obiekty przyrody maj szans by uratowane
1lt'z,ed

't,tluwty

nych przez W. Lipniackiego dziedzinach aktywizacji turystyki, wolno

Nie umniejszajc znaczenia zdobyczy krajoznawstwa we wskaza-

i ruch

krajoznawczy na og

ma charakter

amatorski

wnie uszczeg owione i rrktualne materiay krajoznawcze mog stanowi punkt wyjciado platttlwania przestrzenne1o oruz wskazywa obszary szczeg lrlte cenne dla trllnictwa lub wypoczynku, wymagajce ochrony czy rekultywacji. Ze wzg|du na to, e praktyczna ayteczno krajoznawstwa jest dua, spoeczne koszty tego ruchu znajduj uzasadnienie. Efektywno lrnkad w w omawianym Segmencie jest wprost proporcjonalna do ltopnia wykorzystania rzeczywistej funkcji technicznej (instrumentallrcj) wsp czesnego krajoznawstwa. Problem ten jest wart prowadzenia ntudi w naukowych. Konsekwencj przyjtych na pocztku hipotez roboczych jest rozwaenie zwizku krajoznawstwa z kategori czasu wolnego. Naley 'l,ttuwuy, e w ocenie wpywu czasu wolnego na rozw j turystyki prldkrela si trzy g wne funkcje czasu wolnego: odpoczynek, rozrywzniszczeniem oraz wzite pod opiek.
k oraz

lurystyka spenia wszystkie funkcje czasu wolnego, natomiast krajoZnawstwo turystyczne aktywizuje g wnie funkcj rozwojow. W obrhie tej funkcji jest podejmowana z wasnej potrzeby i dla wasnego roz-

rczv j. Funkcje

te cechuje zasada dobrowolnoci.

Wsp 'czesna

wtlju praca umysowa, aktywnospoeczna, artystyczna itd. Mona wic sdzi, e krajoznawstwo turystyczne jest rodkiempodnoszenia 1xlziomu kultury i rozwoju osobowoci. Dziki pracy turysty nad sob oraz nad swoim rozwojem szeroko rozumiana kultura jest upowszechniana i wzbogacana. Podsumowujc, wsp czesne krajoznawstwo jest pojciem wielowarstwowym. Mona mu przypisa liczne, spoecznie istotne funkcje. '/'aoone cele krajoznawstwa mog by osigane przez turystyk lub inne rodzaje aktywnoci. Midzy pojciami ,,krajoznawstwo'' i ,,tury31

30

styka'' nie ma sytuacji podporzdkowania jednego z nich drugiemu. Nie cae krajoznawstwo mona zaliczy do turystyki; turystyka wypenia wszystkie g wne funkcje czasu wolnego, podczas gdy ruch krajoznaw-

czy kojarzy si tylko z funkcj rozwoju. Doceniajc walory kultury i rozwoju osobowoci turyst w, na|ey zwikszy wysiki zmierzajce do rozszerzania krajoznawczych form wsp czesnego ruchu turystycznego oraz preferowania turystyki o moliwie penym programie krajo-

lecz tak:e spos b jego wykorzystania, czyli intensywno wysiku zalcnie od pci' wieku, rodzaju zatrudnienia, rodowiska bytowania, poz.iomu wydolnoci organizmu, opanowanych umiejtnoci itd. Powszechna jest opinia, e turystyka kwalifikowana umoliwia za_ tlouczynienie temu minimum aktywnoci ruchowej znacznie peniej iwszechstronniej niz jakakolwiek inna forma turystyki. Suszny jest r wnie pogld' i turystyka kwalifikowana jest nowoczesn form wypoczynku, tj. regeneracji si fizycznych i psychicznych. sprzyja temu tlkresowa zmiana rodowiska spoecznego i trybu ycia, aktywnoci intelektualnej oraz emocjonalnej itp., co r wnie si zalicza do potrzeb

znawczym.

.3

.2. TURYSTYKA KWALIFIKOWANA

jak dotychczas sposob w ludzkoci. Jednym z nie|icznych akwydolnoci psychofizycznej organizmu jest waciwa wzmacniania tywnoruchowa. Znawcy przedmiotu tvierdz, e aktywnozastpuje wysiek ftzyczny,kt ry przez wieki towarzyszy czowiekowi w jego rozwoju. Dlatego m wi si obecnie o biologicznym minimum aktywnociruchowej jako elementarnym r}akazie dla kazdej jednostki i obowizku spoecznym, gdy ftzyczne oraz psychiczne zdrowie poszczeg lnych os b nie jest obojtne dla spoecze stwa. Polskie nolmy higieniczne okrelajto minimum aktywnoci ruchowej na 4,5 godziny dziennie dla mch dzieci,2,5 godziny dla modziey w wieku maturalnym oraz okoo l godziny dziennie dla os b w wieku emerytalnym. Istotny przy tym jest nie tylko wymiar czasu,
32

Turystyka jako forma aktywnoci zaspokaja poza miejscem staego zamieszkania potrzeby rozwoju oraz odnowy si fizycznych i psychicznych, a take potrzeby informacyjno-poznawcze. Turystyk kwalifikowan uwaa si za kwintesencj wsp czesnej turystyki. Nieprzypadkowo uwaza si j czsto za matk turystyki w og le, a uprawiajcych j okrela si jako prawdziwych turyst w. Przemiany cywilizacyjne powoduj wzrastajce obcipenie ukadu nerwowego i sprzyj aj zmniej szaniu aktywnoc i fizy cznej. Zj awisko to, a take poprawa poywienia oraz jego nadmiar w stosunku do potrzeb fizjologicznych wywouj r zne ujemne skutki w organizmie ludzkim, potgowane przez wzrastajce skazenie rodowiska przyrodniczego. Skutki te s grone zat wno dla poszczeg lnych jednostek, jak i caej

jcym wiatem, nadajcych kierunek jego aktywnoci.Swoje stosunki z otoczeniem czowiek reguluje przez dzialanie. Aby m g on dziaa

podstawowych. Ponadto trzeba przypomnie, e czowiek yje w okrelonym Systetnie spoecznym, kt ry wsp decyduje o jego potrzebach. Wzez uczestnictwo w tym Systemie wchodzi on w okrelony typ zalenociz otacza-

wiadomie, konieczne jest zapewnienie mu waciwejinformacji. Potrzeby informacyjne nie ograniczajsi obecnie do wiadomoci niezbdnych do doranego wykonywania okrelonych czynnoci praktycznych, lecz obejmuj r ne dziedziny ycia. Sprzyja temu m.in. wzrastajcy presti spoeczny wiedzy. Mozna wic powt rzy opini, e turystyka, zwaszcza kwalifikowana, pomaga czowiekowi zaspokoi potrzeby poznawcze. Jej rola w tym wzg]ldzie zostaa szerzej nakrelona przy omawianiu turystyki krajoznawczej. Natomiast w tym miejscu warto ponownie zaakcentowa, i ch pozyskania informacji, lepszego poznania bliszego i dalszego otoczenia' zycia innych ludzi' w tym ich postaw, pogld w i dziala , oraz dqenie do konfrontowania informacji otrzymywanych z r nych r de z wasn obserwacj s istotnymi pr:Ly czynami dynamicznego rozwoju wsp czesnej turystyki. Poczynione uwagi pozwalaj na podjcie pr by roboczego zdefiniowania pojcia ,,turystyka kwalifikowana'' oraz uwypuklenie tego, co jodr nia od innych form turyStyki, co j z nimiczy. Do cech wsp lnych mona za|iczy czasow oraz dobrowoln zmian miejsca pobytu i codziennego bu ycia w celu zaspokojenia po_ trzeby osobistego kontaktu z innym rodowiskiem spoecznym, przyrodniczym, kulturowym oraz informacyjno-poznawczym. Cechy te S typowe zar wno dla turystyki kwalifikowanej, jak i wczasowej, kuracyjnej,
33

wajoznawczej, kongresowej, autokarowej oraz innej. Kazda forma turystyki powoduje te okrelone konsekwencje ekonomiczne, prawne i., i to w obu podstawowych skadnikach konsumpcji turystycznej - dynamicznym, czylipodr .y' i statycznym, czylipobycie. Turysta wystpuje przy tymjako konsument r norodnych d br i usug turystycznych. Jednak turystyka kwalifikowana ma pewne cechy szczeg lne. W li_ teraturze zalicza si do nich konieczno frzycznego i psychicznego przygotowania kondycyjnego, umiejtno posugiwania si sprztem turystycznym, zaspokajanie potrzeb biologicznego minimum aktywno_ ciruchowej oraz posiadanie pewnego zasobu wiedzy og lnej. Turystyka kwalifikowana ma wic wiele cech zblizonych do sportu, ale r ni si od niego na og znaczn ruchliwoci przestrzenn. Sprzyja przy tym nie tylko osiganiu cel w perfekcjonistyczno-sprawnociowych, co jest waciwedla sportu,lecz take hajoznawczy"h, do kt rycl sport nie dy. Poniewa turystyka kwalifikowanamoe stymulowa podany ksztat potencjau biologicznego spoecze stwa, wchodzi w zakres kultury ftzycznej, stanowic wLzny rodek osigania cel w wychowania fizycznego. W wietle podanych uwag definicj roboczturystyki kwalifikowanej mona sformuowa nastpujco: ,,...turystyka kwalifikowana jest czasow' dobrowoln, wymagajcprzygotowania kondycyjn ego i zawodowo-turystycznego, czst zmian miej sca w przestrzen i, [oczon ze zmian codziennego bu ycia, zaspokajaniem potrzeb ruchu i wysiku ftzycznego, osobistego kontaktu z innym rodowiskiem

llttltrlwi element wychowania:

zar wno pod wzgldem doskonalenia osobowoci jednostek, jak lksztatowania postaw podanych spoecznie. Moe ona mianowicie
,'e,

) t r

r r r

t'izycznego, kt re, powodujc zmiany cielesno-fizyczne i psycholrlotoryczne, uatwia i przyspiesza socjalizacj; zdrowotnego, wdraajcego czowieka do ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego orazjego doskonalenia; politechnicznego, umoliwiajcego przyswojenie kultury technicznej, czyli umiejtnoci kompetentnego i efektywnego wykorzystania sprztu turystycznego i urzdze zgodnie z ich konstrukcjoraz tunkcj, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad bezpieczer{stwa wasnego i innych; na estetycznego, ksztatujcego wraliwo pikno przyrody i dzie| ludzkich; moralnego, kt re pomaga w przyswojeniu umiejtnoci podporzdkowania wasnego postpowania dobru zbiorowemu i zaspokajania potrzeb wasnych w harmonii z interesem og lnym; resocjalizujcego, czyli zapobiegajcego ujemnym wpywom wychowawczym lub korygujcego je.

spoecznym, przyrodniczym
macyj no -p o znaut czy ch"
|

kulturowym otaz potrzeb infor-

posugiwa innymi defi nicjami, zwaszcza opisujcymi r zne skutki turystyki kwalifikowanej i szczeg owe jej funkcje, np. ekonomiczne, prawne' przestrzenne czy fizjologiczne. Zagadnienia te s przedmiotem bada(t r nych dyscyplin naukowych.

W definicji tej pr buje si wyjanizjawisko g wnie z punktu widzenia czowieka, czyli tego, kt remu ono suy.Mozna oczywicie si

Turystyka kwalifikowana nie sprowadza si wycznie do mozliwoci oddziaywania na wychowywanego, ale dziki osobistej aktywnoci osoby wychowywanej utrwala pozdane cechy ptzez samowychowanie. Warto w tym miejscu przypomnie, e turystyka kwalifikowana obejmuje zar wno dzieci, modzie, jak i dorosych. Dlatego wszystkich r,asuguje na trwae miejsce w programach dziaalnoci oraz spoecznotlgniw edukacji, klub w i organizacji turystycznych
-zawodowych.

Turystyka kwalifikowana jest nonikiem pewnych wartoci spoecznych. Jedn z jej istotnych cech s wielorakie moliwociwychowaw12

w.w. Gaworeckj, Ekonomika i organizacja turyski,PWN, Warszawa 1982,

Wiadomo, e turystyka kwalifikowana czy pokonywanie ptzestrzeni z wysikiem ftzycznym w r znych dziedzinach aktywnoci czowieka w czasie wolnym od pracy i nauki. Jednak blisze okrelenie, co wsp czeniemona zaliczy do tego rodzaju turystyki, stwarza znaczne trudnoci.Nie podejmujc si ana|izy tego zagadnienia, lnozna na razie powiedzie, e w praktyce turystyk kwalifikowan

s. 63.

dzieli si na:

34

35

r r r r : r

piesz (nizinn i g rsk), wodn4 ftajakow, motorowodn, zeglarsk i podwodn), narciarsk, kolarsk, motorow,

'lizeba te powt rzy, ze turystyka kwalifikowana ma due znacze[ie spoeczne ze wzgldu na jej funkcje zdrowotne, edukacyjne i wyehtlwawcze;jest ona r wnie mao uciliwa dla rodowiska naturalne3tr i spoecznegola.

speleologiczn.

1.3.3. TURY5TYKA ZDROWOTNA

ptvcz J. Wolskiego, ,,...wiadome i dobrowolne udanie si na pewien okrcs poza miejsce zamieszkania, w czasie wolnym od pracy w celu re-

(wycigi, trasy narciarskie) oraz usug hotelarskich i wypoczynkowych' Przedsiwzicia inwestycyjne planowane w Szklarskiej Porbie i w Karpaczu, w tym przezkapita francuski i austriacki, mog stworzy due moliwocirozwoju turystyki narciarskiej nie tylko dla Polak w, lecz take dla cudzoziemc w. Pewn ilustracj skali popytu Polak w na turystyk w g rach mog by wydatki ponoszone przez obywateli polskich w.Alpach austriackich, francuskich i woskich. Wedfug szacunk w Banku wiatowego popyt ten wynosi okoo 130 mln USD ioczniel3.

poczynku oraz skutecznymnarzdziem pedagogiki i andragogiki (pedagogiki dorosych). Dowiadczenie zagranicy uczy, e due mozliwoci rozwoju ma w Polsce turystyka kwalifikowana narciarska i piesza g rska. Narciarstwo, zwaszcza g rskie, cieszy si coraz wikszym zainteresowaniem Polak w. Szacunki Instytutu Turystyki informuj, e w kadym sezonie narciarskim (grudzier-marzec) ponad 4 mln Pola_ k w spdza urlop w Tatrach i Beskidach, natomiast okoo 6 mln os b odwiedza te rejony turystyczne w weekendy. Popularny jest r wniez region Karkonoszy. Turystyka narciarska g rska moeby dem znacznych korzyci ekonomicznych. Jest to jednak uwarunkowane rozwojem infrastruktury

i dynamicznym skadnikiem stylu zycia wsp czesnych spoecze stw. Za kondycja biologiczna spoecze stwa polskiego powinna wpyn na zaostrzenie wiadomoci spoecznej, a take wiadomoci wadz paristwowych, i turystyka kwalifikowana jest nowoczesn form wy-

Reasumujc og lne uwagi powicone wybranym zagadnieniom turystyki kwalifikowanej, mona powiedzie, e staje si ona trwaym

'furystyka zdrowotna jest to, wedug definicji sformuowanej

3crreracji ustroju dzik't aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu l1lsychicznemu''l5. R wnie Z. Szamborskil6 okrela turystyk zdrowrl(n jako jednz podstawowych form odnowy si czowieka. W przylnczanych definicjach podkrela si zwykle nastpujce motyw upraw tnia turystyki zdrowotnej :
i

r l r

odnowa si jako
y cia

g wny cel, kt remu jest podporzdkowany tryb w miejscowoci turystycznej ; Stan zdrowia uczestnika turystyki zdrowotnej, okrelany jako stan wyczerpania lub przemczenia, powodujcy potrzeb spdzania urlopu we wskazany przez lekarza spos b, w miejscu i porze roku
najbardziej odpowiednich; aktywny wypoczynek, kt rego formy powinny by dostosowane do

indywidualnych moliwociturysty. Jak wida, motywy podejmowania podr zy w celach zdrowotnych

lllog by obecne prawie w kadej formie turystyki. Przy takim zaoeW literaturze mona spotka opinie o niekorzystnym wpywie Ustawy z29 sierpnia |997 r. o usugach turystycznych na perspektywy rozwoju turystyki kwalifikowanej w Polsce. Tez tak postawi P. Dbrowski w artykule: Rozw j turystyki l<walifikowanej tt nowe regulacje ustawowe,,,Rynek Turystyczny" 7997, nr 8, s. 38-39. ]5 J. wolski, Turyska zdrowotna a uzdrowiska europejskich k w socjalislc7nych, ,,Problemy Uzdrowiskowe" 197 0, nr 5. 16 Z. Szamborski , Turystyka zdrowotna uzdrowiskowa jako istotny element odnowy si r'kmieka, ,,zeszyty Naukowe IT'' l978' nr .
la

|3

nr I (208), s.2'7-28.

M. Kozowska, Czy narciarze ucieknq z polskich g r,,,Boss

Gospodarka'' 1998,

36

37

niu ,,turystyka zdrowotna" jest terminem zbiorczym. Cele zdrowotne

mog by zatem osigane w turystyce:

r r r r r

uzdrowiskowej (z wyczeniem form wyranie leczniczych), kwalifikowanej,

pobytowej (wczasy), weekendowej, innej.

pio 6,8 mln nocleg w. Warto doda, e cudzoziemcy stanowili 67o og lnej liczby korzystajcych i zakupili ponad 4vo udzielonych nocleg w og eml7.

Moliwociosigania cel w zdrowotnych w wymienionych formach turystyki s zr nicowane pod wzgldem efektywnoci. Wynika to z miejsca podr y o motywacjach zdrowotnych w strukturze cel w turystycznych. W turystyce zdrowotnej bowiem odnowa si to cel g wny. Ztych wzgld w w skad turystyki zdrowotnej mog by wliczone tylko te rodzaje turystyki, w kt rych cele poprawy szeroko rozumianego zdrowia dominuj wrd pozostaych lub s im r wnorzdne. Statystyka turystyki uzdrowiskowej w Polsce jest fragmentaryczna. Mozna przedstawi tylko dane dotyczce liczby turyst w, kt rzy Zaspokajali cele zdrowotne w zakadach uzdrowiskowych. Jak podaje GUS, od pudziernika 1997 r. do wrzenia1998 r. 394'5 tys. os b skorzystao z usug noclegowych oferowanych przez zaklady uzdrowiskowe i zaku-

lccznym ley moliwie pene wykorzystanie rodkw leczniczych polckich uzdrowisk. Jest to wic problem wany i zoony zarazem. Mtlna przyj' e rczwizanie lub zagodzenie tego problemu stanowi, wzorem kraj w zachodnich, odejcieod przestarzaych struktur organiiurcyjno-programowych i starej receptury na zdrowie oraz stworzenie nowych pakiet w ofertowych adresowanych do tych grup turyst w-pacjent w, kt rzy wyzlaczajsobie zupenie nowe cele uprawiania tutystyki zdrowotnej.

.3

.4. TU RYSTYKA MOTnMACYJNA

Ttrrystyka motywacyjna' nazywana te stymulacyjn' jest zjawi_ skiem charakterystycznym na wsp czesnym rynku turystycznym USA

Trzeba wyranie powiedzie, ze o efektywnociturystyki zdrowotnej decyduje r wni paristwo, bdce rkojmi polityki rozwoju spoecznego. Ze wzgldu na znaczenie Stanu zdrowia spoecze stwa waniepar stwo powinno stymulowa rozvt j turystyki zdrowotnej, kt rej funkcja w omawianym procesie jest uznana naukowo i spoecznie. Biorc pod uwag fakt, i cele zdrowotne s osigane g wnie w turystyce uzdrowiskowej, trzeba podkreli, e realizacja reformy sfuby zdrowia stworzya now Sytuacj ekonomiczn dla sieci polskich uzdrowisk. Zjednej Strony, oszczdnociowy kurs publicznych struktur opieki zdrowotnej stawia uzdrowiska wobec koniecznoci poszukiwania nowych, wasnych r de uzupenienia brakujcych rodkw na utrzymanie obiekt w, aparatury i personelu. Z drugiej strony, w interesie spot1

'

Podr motywacyjn definiuje si najczciej jako rodeknowoczesnego zarzdzania, stosowany w celu uzyskania nadzwyczajnych efekt w, przez nagradzanie uczestnik w podr , kt ra jest konsekwencj osignicia przez nich zaoonych cel w. Sens turystyki motywacyjnej mona rozpatrywa w kontekcie hierarchii potrzeb ludzkich, na kt r skadaj si potrzeby: 1) fizjologicz_ ne, ) bezpieczeristwa, 3) przynalenoci,4) autonomii i niezalenoci,
5) samorealizacji.

i Europy Zachodniej.

W literaturze socjologicznej przewua pogld, e charakter motywacyjny maj tylko potrzeby ujte w czwartej i pitej grupie. Przy takim zaoeniu mona np. wyrazi wtpliwocico do siy motywacyjnej funkcji pac. Natomiast udana podr motywacyjna sprawia rzeczywist przyjemno zainteresowanemu pracownikowi, a take dowartocio_ wuje go w rodowisku zawodowym i w oczach rodziny. Podr motywacyjn utosamia si z podr _nagrod. W amerykar

Turystykaw 1998 r.,GUS, Warszawa 1999, s. 159-1 5.

motywacyjnych systematycznie wzrasta, poczwszy od lat 50. Aktywizacjatychpodr y miaa oczywicie podstawy ekonomiczne. Interesujce jest to, e niespodziewana ekspansja turystyki motywacyjnej nastpia w latach 70., czyli w okresie kryzysu ekonomicznego, kiedy chodzio o zwikszenie produktywnoci przedsibiorstw i podniesienie morale pracownik w.

skich przedsibiorstwach handlowych krg uczestnik w podr y

38

39

da staego wzrostu turystyki motywacyjn ej natey takze upatrywa w systemach podatkowych w niekt rych krajach (np. w USA iraktyku_ je si z tej racji ulgi w naleznych podatkach od przedsibiorsiw). Niezalenie od dodatkowych motyw w inspirujcycir podr ze turystyka motywacyjna staje si Znaczcym z.jawist<iem na midzynarodowym rynku turystycznym. Pocztkowo podr ze motywacyjne ograni_atwo-wymierne. czay si do sprzedawc w, kt rych osignicia byy obecnie, kiedy sprawa produktywnoci priedsibiorstw .|esi.jednym z najwikszych wyzva(t, podr e te stanowi n*o.r..ny insirument zar wno marketingowy, jak i menedzerski. W caej sferze obsfugi ruchu turystycznego podejmuje si liczne przedsiwzicia organizacyjne i ekonomiczne promujce ten rodzaj turystyki. Na zako czenie nalezy zwr ci uwag na pewne cechy tlrystyki motywacyjnej. Podr motywacyjna powinna si przede wszystkim samofinansowa (np. w USA r dem ich finansowania s zysi<i z wynik w otrzymanychprzez beneficjant w podr y,' nu.opi" Zachodniej zatenrodzaj podr y jest niekiedy finansowany zbudt w marketingowych). Turystyka motywacyjna jest czynnikiem polep szajcym jakostosunk w midzyludzkich w danym przedsibiorstwie. organlzowanie podr y motywacyjnej wywouje bowiem uczucie wdzicznocii lojalnoci w stosunku do przedsibiorstwa. Jest to takze trrrystyka grupowa' jednak o specyficznych wymaganiach klient w. Nalezy si odniez Uwag i trosk do kadego uczestnika, a organizacja techniczna tego rodzaju podr y powinna by tw rcza. Udana podi z motywacyjna powinna si skada z element w, kt rych nie mozna zakupi w ramach zwykej wycieczki. Ze wzgldu naliczne korzyci, jakie przynosi turystyka motywacyjna,-wsp czeniedy si do rozszerzenia jej zastosowa;i a, szceg |nie w krajach zachodnioeuropejskich. warunkiem intensyfikacji prittyti "r"i.to* kich podr zy, zwaszcza gdy nie odnosz si ju one do pracownik w sprzeday lub innych dzia w produkcyjnych przedsibiorstwa. _ Dalszy rozw j turystyki motywacyjnej znajduje pene uzasadnienie ekonomiczne w krajach wysoko rozwinitych. Potrviirdzaj to wzrasta40 y99rdzv motywacyjnej jest opracowanie metody mierzenia
tu-

Dodatkowym walorem ekonomicznym turystyki motywacyjnej jest to, ze agodzi ona sezonowo w turystyce. Na przykaj w Szwajcarii ta forma ruchu turystyczne}o dominuje w padzierniku i w maju.

Zr

llyln w warunkach polskich. Wyrazem inicjatywy wadz w tym kierunku jest objcie ,Bodr y w nagrod'' programem tworzenia i promocji pndukt w markowych w obszarze turystyki biznesowej w Polsce.

picj zaspokoi wymagania klient w takich podr y oraz omawia si nspekt sezonowoci. Poniewa tendencje w tym zakresie s pochodn rtlzwoju ekonomicznego, zagadnienie roli podr y motywacyjnej w zel1xlle form gratyfikacji dla pracownik w warto podj na etapie wstp-

Wsp czeniena seminariach towarzyszcych giedom i salonom lurystyki motywacyjnej dyskutuje si m.in. o tym, czym jest turystyka lttrltywacyjna, jaki jest jej potencja, jak komercjalizowa i rozwija podrr1e motywacyjne, w jaki spos b gospodarka turystyczna moe najle-

|cc nakady na badania finansowych podstaw rozszerzania podr y Inotywacyjnych.

1.3.5. TURYSTYKA BIZNESOWA

W spotykanych w literaturze klasyfikacjach turysty i turystyki na rlg nie uwzgldnia si podr zujcych w celach handlowych. Wydaje si, ze wynika to z definicji turystyki, kt re w zasadzie wyczaj osoby wyjedajce w celach zarobkowych. Jednak z punktu widzenia skutk w ekonomicznych w sferze obsugi ruchu turystycznego tego rodzaju podr nych mona zaliczy do grona turyst w, mimo e koszty takich podr y obciaj delegujcego. Pracownik delegowany sfubowo w sprawach handlowych w kraju |ub za granic moze r wnie wype-

nia funkcje czasu wolnego. Warto zau:way, e u podstaw rozwoju turystyki biznesowej lez inne ni w pozostaych formach podr y turystycznej uwarunkowania socjoekonomiczne. Podczas gdy w turyStyce pozabiznesowej istotne s takie czynniki, jak np. doch d, ceny' sezonowoi czas wolny, to w podrach w interesach mniej liczy si czynnik koszt w, bardziej zazaleone od og lnych warunk w ekonomicznych i koniunktury gospodarczej. Intensywnopodr y w interesach podlega o wiele mniejszym wahaniom pod wpywem klimatu niz inne podr e turystyczne. Turystyka biznesowa ma obecnie coraz wiksze znaczenie ekonomiczne. Stanowi ona tez w turyStyce midzynarodowej sektor niezwykle trway i o dyskretnej, ale regularnej ekspansji.

4I

Mona wskaza kilka charakterystycznych cech turystyki biznesowej. Przede wszystkim trudno jest oceni jej rozmiary w skali midzynarodowej. Statystyki biur turystycznych obejmuj sprzedane usugi bez uwzgldniania typologii odbiorc w. Pewnym r dem informacji mog tu by towarzystwa lotnicze, kt re wprowadziy tzw. klas bizne_ sow' a take hotele. Mimo to powszechna jest opinia, i turystyka biznesowa zajmuje bardzo wane miejsce na wiatowym rynku turystycznym. Na przykad badania przeprowadzone w niekt rych biurach turystycznych w Szwajcarii wykazay, e udzia turystyki biznesowej w caoksztacie obrot w tych biur siga 40_65vo. Inn cech podr y biznesowych jest ich nietypowa akwizycja. Nie mona bowiem tej formy turystyki promowa tak, jak si to robi w od_ niesieniu do innych form. Biura turyStyczne poszukuj.klienteli biznesowej w drodze kontakt w osobistych w wielkich organizacjach gospodarczych. Duze usugi we wspomnianej akwizycji oddaje technika mikrokomputerowa' pozwa|ajca na byskawiczn rezerwacj miejsc w hotelach i na pokadach samolot w. Motyw handlowy podejmowania podr zy w celach biznesowych narzuca okrelony model usugi. Na przykad wymagania hotelowe turySty biznesowego obejmuj: wygodne zko, Sprawny system przekazywania wiadomoci,moliwouzyskania informacji ekonomicznych z ostatniej chwili, caodobowy i nienaganny room-service oraz program telewizyjny w jzyku angielskim. Jak wida, zestaw usug hotelarskich poszukiwanych przez furyst
biznesowego narzuca odpowiedni standard hotelu oraz zakres usug podstawowych i dodatkowych. Warto te podkreli,i ten rodzaj turyStyki cechuje dochodowoi specjalizacja. W promocji i obsudze konieczna jest sprawna organizacja oraz specjalistyczny potencja usugowy. Wzrastajce znaczenie turystyki biznesowej powinno by przedmiotem dogbnych analiz r wnie na polskim rynku turystycznym. Liberalizm w stosunkach midzynarodowych orv rozszerzanie kontakt w handlowych polskich organizacji gospodarczychzzagranic stanowi przesank rozwoju turystyki biznesowej przyjazdowej do Polski. Warunkiem podstawowym byby rozw j sieci polskich hoteli o standardzie midzynarodowym. k dem wielu korzycispoeczno-gospodarczych mogoby by objcie omawianej grupy turyst w ludzi intereSu np. progrrmem krajoznawczym.

1rrrr"ii zajmowanych stanowisk, wydaj codziennie na usugi noclegowe rninimum 200 USD, 2) negocjatorzy, dyrektorzy regionalni, praHtwtticy dzial w rozwoju; wydaj na nocleg do 150 USD, 3) przedstawieicle handlowi i kadra techniczna; dysponuj limitem 100 USD na

wzrastajcym znaczeniu gospodarczym turystyki biznesowej 3 lllscc mog wiadczynastpujce przykady. W hotelach warszawt}lelr tt najwyszym standardzie 90vo gocito obcokrajowcy, kt rzy fft,yici,Jajna kilka dni w interesach. Z punktu widzenia dziennego lihllu wydatk w hotelowych biznesmen w tych mona uszeregowa * ll'zcch grupach: 1) prezesi i czonkowie zarzd w bogatych firm,

()

o;lllcenie doby hotelowej. Wielkie midzynarodowe organizacje gospodarcze, jak np' IBM, Sietnens, IKEA, General Motors, inwesce i robice interesy w Polrcc, wydaj miesicznie na podr e suzbowe ogronme sumy. Kwoty te polskie hotele zaspokoj wysokie wy_ tttrtg by znacznie wysze,jeli
Trzeba wreszcie podkreliwzrastajce wydatki na usugi hotelowe ;lrzedstawicieli przedsibiorstw krajowych. Nalezy te doda, iz wydatki hotelowe ludzi interesu nie wyczerpuj wszystkich wydatk w ponoszonych w turystyce biznesowej. Twierdzenie to znajduje odzwiercierllcnie w zaobserwowanej ostatnio tendencji wzrostowej przyjazd w do lllski cudzoziemc w w celach biznesowych. Segment podr ujcych tlo Polski w celach subowychi interesach jest szacowany na okoo 20vo badanych. Trzeba r wnie doda, i turystyka biznesowa jest postrzegana jako nowa polska specjalno marka turystyczna a wic produkt o wysokiej jakoci.
rrrlgania tego segmentu rynku turystycznego.

.3.6. TURYSTYKA KONGRESOWA

sach) w celu uczestnictwa w kongresach, konferencjach, sympozjach, seminariach i zgromadzeniach. S to przede wszystkim naukowcy, politycy oraz czonkowie r norodnych organizacji zawodowych, sportowych, spoecznych, kulturalnych i gospodarczych. Sie tych organizacji
43

W strukturze krajowego i midzynarodowego ruchu turystycznego wystpuje kategoria os b podejmujcych podr ze (subowei w intere-

42

i Japonia

Sportowych i Wielofunkcyjnych, Midzynarodowe Stowarzyszenie Tumaczy Konferencyjnych, Midzynarodowe Stowarzyszenie Profesjonalnych organizator w Kongres w oraz Unia Stowar zysze Midzynarodowych ONZ. Zgodnie z danymi z 1992 r. lista rankingowa 10 par stw wiata wedug liczby kongres w midzynarodo*y"h bya nastpujcal8: USA (962),Francja (789), Wielka Brytania (577), emcy 1i+i1', Hiszpania (4I7), Holandia (380), Wochy (359), Belgia (323), szwai,cartaizlt7
(244).

cownikami s: Europejskie Zrzeszenie Miast Kongresowyctr, tvtiazynarodowe Stowarzyszenie Paac w Kongresowych, Miizynarodowe Stowarzyszenie Kongres w i Konwencji, Zwizek Niernieckich Hat

lowych organizacji zwizanych z turystyk kongresow. Funkc]onuje Midzynarodowy Instytut Kongresowy, kt rego czonkami i wspopra-

rynku turystyki kongresowej odgrywa Europa (6Ovo adziau w 1989 r. i 59,8vo, iosz ,.;. Uksztatowaa si ju rozbudowana sie narodowych i midzynaro-

kongresowa, definicyjnie podporzdkowana biznesowej, stanowi wsp czeniepraktycznie samodzieln jednostk w strukturze rodzajowej turystyki. W miar wzbogacania f rm wsp iczesnego ycia wykazuje ona du dynamik rozwoju. Grupowy, kr^tkoterminowy oraz elitarny charakter tego rodzaju turystyki n*ir"u model jej organizacji i obsugi. Poniewa jest ona r de m znaczny chkorzyci ekonomicznych, o jej organizacj i obsug zabiega wiete t<raj w, miast oraz,otganizator w ruchu turyst y cznego. Swiatowy rynek kongresowy wykazuje tendencje wzrostowe. Na przykad w latach I989_t993 liczba kongres w midzynarodowych wzrosa z 8165 w 1989 r. do 8817 w 1993 r. IJdzla kontynent w w og lnej liczbie kongres w jest zr nicowany' np. w 1993 r. tsztatowa si nastpujco: Europa 59,8vo, Ameryka 20,4vo, Azja
I2,9Vo, Afryka

jest wsp czeniebardzo bogata, a zakres ich przestrzennego oddziaywania obejmuje cay wiat.

Thrystyka

Jak wynika

_ - 5,IVo i Australia I,gVo.na z tych danych, decydujc rol

od lat trwa pozycj w organizowaniu turystyki kongresowej.

rB

Warto doda, ze USA, Francja, Wielka Brytania

i Niemcy zajmuj "B*ow

Warto te zwr ci uwag na wydatki organizator w kongres w. Niekt re badania wskazuj, e koszty organizacyjne zgromadzenia l,wizanego z kongresem ksztatuj si na poziomie 45-65 USD dzienrtie, tj. stanowi okoo 1/3 lokalnych wydatk w uczestnik w omawianych imprez turystycznych. Mona tu doda, ze g wnym r dlempokrycia ich jest tzw wpisowe, pacone przez turyst-uczestnika kongresu' Naley te zaznaczy, e skal dochod 'w z organizacji kongres w ksztatuje ich kategoria. rednie wydatki uczestnik w kongres w midzynarodowych i narodowych charakteryzuje rozpitow granicach 75_I30vo. og lnie mozna wic powiedzie, e rynek kongres w midzynarodowych i narodowych jest r dem wielu operacji ekonomicznych, z kt rych korzysta spoeczno lokalna. Chodzi zwaszcza o:

tych istotne s kategoria spoeczno-zawodowa uczestnika i rodzaj kongrcsu. Prasa szwajcarska podaje, i redniawartotych wydatk w w badanych latach 1986-1987 bya Szacowana na 130-200 USD dziennic na osob, a pokryway one koszty zakwaterowania, wyywienia l inne koszty z:wiry,ane Z pobytem. Poniewa redni czas trwania kongreltl midzynarodowego wynosi od 3 do 4 dni, zagraniczny turysta zostawiu w goszczcym go miecie do 800 UsD. struktura omawianych wytltrtk w, wedug tych samych t de, przedstawiaa si nastpuj coi za8_I7o, _35vo, zakupy 30_50vo, wyywienie kwaterowanie 5_I0vo. Trzeba tu oczywicie podkreli, 5_l07o, r ne rtlzrywka wydatk w wywieraj wpyw konfiguracja c na faktyczn struktur rll'erty turystycznej goszczcego miasta oraz struktura jego cen.

i Wschodniej turystyka kongresowa zyskuje w ostatnich lallch na znaczeliu na Wgrzech. Kraj ten, podejmujc wysiki zmierltrr ce do rozbudowy infrastruktury turyStycznej, uwzgldni tendencje nn wiatowym rynku turystyki kongresowej. Badania naukowe przeprowadzone na Zachodzie dajobraz korzyci Qkonomicznych pyncych z organizowania turystyki kongresowej. Elenlcntem wyjciowym rachunku omawianych korzycijest wysoko lrcdnich dziennych wydatk w uczestnik w kongres w narodowych ltrridzynarodowych. Jest ona pochodn wielu czynnik w, wrd kt ple rodkowej
j

r r

,,Rynek Turystyczny" 1997, listopad, nr

2l-22.

inwestycje w dziedzinie infrastruktury kongresowej, obciajce swymi kosztami wadze publiczne, wydatki uczestnik w-turyst w w kraju i w miastach goszczcych,
45

44

r r

dowych).

wydatki organizator w kongres w, subsydia wladz publicznych (w przypadku kongres w midzynaro-

Trzeba te wskaza porednie korzyci gospodarcze z organizowania kongres w dla gospodarki narodowej i lokalnej, d. niewidzialny wkad, kt ry mona sklasyfikowa w nastpujcych kategoriach:

r r r r r

telarstwo, gastronomia, handel lokalny),

wkad do zr wnowaenia bilansu patniczego, dziki dewizowym wydatkom zagranicznych uczestnik w kongres w, stymulacja dziaalnocigospodarki turystycznej (np. transport, ho-

kt ry np. w 1986 r. goci kongres w midzynarodowych' Na dru358 gim miejscu znajdowa si Londyn (258 kongres w), na trzecim Genewa (180 kongres w) i na czwartym Bruksela (157 kongres w).

ki kongresowej oraz wzbogaca funkcjonalnowsp czesnej eglugi promowej, a take rozszerza ekonomiczne podstawy jej rozwoju. Rozkad przestrzenny miejsc przyjmowania i organizowania kongres w midzynarodowych jest dozr nicowany' Jelichodzi o miasta kongresowe, to stolic wiatowej turystyki kongresowej jest Pary,

M wic o podr ach motywowanych interesami i sprawami subo_ wymi, a wic o turystyce biznesowej i kongresowej, warto zwt ci uwag na wideokonferencje jako konkurencj dla tradycyjnych spotkari. Nowoczesne Systemy wideokonferencyjne s, co prawda, oszczdnoci czasu, jednak nie jest to metoda tania.

dochody wadz publicznych przez fiskalizacj bezporedni i poredni,stosowan w odniesieniu do operacji ekonomicznych kongres w,
utrzymanie zatrudnienia i tworzenie nowych miejsc pracy, efekt mnonikowy wpyw w dewizowych.

r dem

Kongresy i konferencje odbywaj si nie tylko w miastach stoeczi region w' wyspecjalizowanych w organizacji i obsudze turystyki kongresowej. S tu te wykotzystywane rodkitransportu: kongres na szynach, seminaria w portach lotniczych itp. Na przykad w krajach skandynawskich, majcych dobrze rozwinit zeglug promow, mona zaobserwowa rozw j turystyki kongresowej na morzu. Odbywanie kongres w i posiedzer na promach ma wiele zalet istotnych dla przebiegu oraz ostatecznych wynik w obrad. Przykadowo, uczestnicy kongres w na statku bdcym na penym morzu nie mog si odcza od grupy, co dyscyplinuje i aktywizuje obrady. Innzalet jest niezak cona atmosfera, umoliwiajca tvt rcze dzialania i przyczyniajca si do osignicia pozytywnych wynik w obrad. Mimo e uczestnicy kongresu s w kadej chwili osigalni, nie czuj si ograniczeni w swojej swobodzie, gdy nowoczesne promy zapewniaj wiele wolnej przestrzeni do realizacji osobistych zainteresowa . Warto podlrreli,i dobrze wyposaone pywajce centra kongresowe na statkach skandynawskich armator w promowych mog pomieciod 300 do 600 uczestnik w.Mona wic powiedzie, e atrakcyjno rodowiska morskiego i ldowe warunki do odbywania kongres w na pokadach nowoczesnych prom w mog si przyczynia do rozwoju turystynych kraj w 46

rozbudowie odpowiedniej infrastruktury turystycznej turystyka kongreSowa moe wystpi na polskim rynku w widocznej skali2o. Bdzie temu sprzyja realizacja strategii rozwoju produktu turystycznego Polski, zwaszcza pod wzgldem tworzenia i promocji markowych produkt w turystycznych w obrbie szeroko rozumianej turystyki biznesowej.

Przegld tendencji rozwojowych turystyki kongresowej daje podstaw do poczynienia uwagi, e zjawisko to jest dynamicznel9' Naley przyj, i w miar powstawania warunk w ekonomicznych do wzrostu aktywnoci Polski w pozapolitycznym yciu midzynarodowym i po

1.3.7. TURYSTYKA MORSKA

Mimo e pojcie ,,turystyka morska'' jest coraz powszechniej uywane, nie spos b znale w literaturze pen jego definicj. Wedug J. Zaleskiego ,pojciem <turystyki morskiej> okrela si wszelkie przejawy ruchliwoci turystycznej znajdujcej sw j wyraz w wycieczkach
Potwierdzeniem tej tendencji moe by wybudowanie w 1988 r. w strefie portowej i najnowoczeniejszego centrum kongresowego, oferujcego miejsca dla imprez z udziaem do 20 tys. os b. 20 Problematyka turyski kongresowej jest w interesujcy spos b nawietlona przez B. Hodern_Mielcarek w artykule: Turyska kongresowa wany seqment gospodarki turystycznej,,,Rynek Turystyczny" 1997, listopad, nr 2l-22 (wydanie specjalne z okazji 5Jecia wydawania publikacji).
19

Hongkongu najwikszego

47

morskich na statkach wycieczkowych, specjalnie do tego celu przeznaczonych, lub na statkach liniowych, oferujcych wycieczki w sezonach martwych, w uprawianiu turystycznego eglarstwa morskiego, traktowanego nie jako wyczyn sportowy, lecz forma spdzania czasl, oraz w korzystaniu z wycieczek statkami eglugi przybrzenej,,I. Z ko|ei T. Kowalewski pisze: ,,Turystyka morska jako trwae zjawisko spoeczno-gospodarcze obejmuj
e22
:

wociobejrzenia tego, co byo przedmiotem wykadu w szkole; rejsy takie s wic dopenieniem programu szkolnego lub studi w,
a take zv ikszaj efektywno dydaktyki ; minirejsy midzyportowe; s one popularn i tani form

wych wycieczek morskich, stanowi take reklam turystyki

morskiej; rejsy kombinowane; polegaj one na czeniu rodkw transportu lotniczego, drogowego morskiego z innymi rodzajami transportu

}4-dnio-

r r

podr ze oraz wypoczynek turyst w krajowych i zagranicznych statkami, promami i jachtami, przewozy turystyczne eglugi przybrzenej, rejsy eglarskie morskie i przybrzene turyst w krajowych''.

Z przytoczonych definicji turystyki morskiej wynika, e u jej podos b odbywajcy si r nymi rodkami transportu morskiego. T. Kowalewski zwraca uwag, iz jest to zjawisko spoeczno-ekonomiczne' obejmuje bowiem z jednej strony zjawisko spoeczne nazywane ruchem turystycznym, kt ry ekonomicznie biorc, wywouje okrelony popyt na dobra i usugi turystyczne, z drugiej za poda d br i usug turystycznych. Na korzycispoeczno-ekonomiczne ze wsp czesnej turystyki morskiej wskazuje charakterystyka rejs w wystaw ley ruch

i kolejowego; podr e w rejsach kombinowanych, odbywane na podstawie jednego biletu, s przyszociowform turystyki morskiej (obserwuje si np. czenie podr y morskiej z pobytem turyst w w jednym miejscu na ldzie, najczciej w atrakcyjnej miejscowoci nadmorskiej, niejednokrotnie z wykorzystaniem wasnej bazy ldowej armatora); rejsy inclusive; s to czste rejsy pasazerskich statk w liniowych;

cieczek morskich. Mona je uszeregowa nastpujco:

wych, majcy znaczne mozliwoci rozwoju jako forma czca dwa cele podr y turystycznych: wypoczynek i leczenie na morzu; zastosowanie tej formuy moe przyniekorzystne wyniki dzikl wykorzystaniu w rejsie, opr cz kwalifikowanej opieki lekarskiej, r wnie leczniczych waciwoci klimatu, czystego morskiego powietrza, kpieli sonecznych i wodnych oraz gimnastyki; rejsy szkolne; podr e te pozwalajnaczenie Systemu zdobywania wiedzy z interesujc form wycieczki morskiej, dajcej mozli_
2l

rejsy lecznicze jest to stosunkowo nowy rodzaj rejs w wycieczko-

turysta korzysta ze wszystkich usug wiadczonychna statku, w portach porednich s oferowane wycieczki Wajoznawcze, a cz' sto nawet kilkudniowy pobyt na ldzie1' promowe przewozy turyst w; wycieczki morskie na promach pasaersko-samochodowych s dzisiaj popularn form podr y turystycznych; mog by realizowane zar wno na liniach promowych, jak i za pomoc nieregularnych rejs w promami; statek-prom umoliwia turycie przerwanie podr y morskiej i odbycie wycieczki na ldzie wasnym samochodem lub grupowo autokarem; moliwocikomunikowania si s tu znaczne i zwikszaj si, gdy prom odwiedzapo drodze kilka port w.

J. zaleski, Problemy ro1woju turystyki morskiej i nadmorskiej w wietle wsp czesnych tendencji badawczych.W: I Seminarium Naukowe nt. Turyska i rekreacja nadmorproblemy teorii i praktyki, Gdar sk 1980, s. 29. ska

ocena wlkorzystania walor w rekreacyjnych |\lbrzeaGda skiego na podstawie dziaalnocipr7edsibiorstw organizujqcych wypoczynek nad
morzem.W: I Seminarium Naukowe nt. Turyska i rekreacja nadmorska..., jw.

-22 T. Kowalewskj,

Zaprezentowana typologia rejs w morskich jest uproszczona. Nie uwzgldnia np. rejs w turystycznych na towarowych statkach liniowych. Podr e tymi statkami zapewniaj turystom, dysponujcym odpowiednim czasem wolnym oraz dobrze sytuowanym, wiele atrakcji turyStycznych, np. w portach lecych na szlaku podr y statku. obejmuje zdaniem I. Tarskiego23 Pojcie ,,turystyka morska'' penomorsk. Turystyka morska turystyk przybrzen oraz turystyk moe by realizowana r nymi rodkami transportu:
23

I. Tarski' Kryteria wyboru rodk w transportu w turystyce,,,Ruch Turysczny''

1966, nr 3.

48

49

r r r

jachtem, statkiem pasaerskim, statkiem pasazersko-towarowym.

Inne spojrzenie na zjawisko turystyki morskiej ma wedug kt rego zjawisko to obejmuje:

A.

Walicki2a,

r : r r

rencji innych gazi transportu (eeli si wemie pod uwag czas podr y, koszty, pewnooraz punktualnopocze(t) nie stanowi ona tachty do korzystania z niej jako alternatywy transportowej. Dlatego te ,,biaa flota'', utraciwszy sw j komunikacyjny charakter, staje si atrakcyjnym czynnikiem w obsudze rozwijajcego si ruchu turystycznego.

traktowana jako forma turystyki morskiej. Jednak przy silnej konku-

pasaerskie przewozy promowe' pasaerskie przewozy przybrzene, jachting morski.

w

krownicze wycieczki morskie,

Jak wiadomo, eglarstwo morskie chlubi si wieloletni tradycj. .lachting morski mia pocztkowo charakter zdecydowanie turystyczny. Na trasach morskich rywalizoway ze sob wanieaglowce turystyczne

Literatura przedmiotu pozwala wyodrbni kttka kryteri turystyki morskiej:

podziau

l r r r r

czas trwania (turystyka morska kr tkookresowa i dugookresowa); odlego cel w podr zy (podr e morskie bliskie i dalekie); kryterium ilociowe (turystyka morska indywidualna' grupowa i masowa); miejsce pochodzenia turysty (turystyka morska krajowa i zagraniczna);

z czasem, w drugiej poowie XIX w., zaczto budowa regatowe''. Zeglarstwo morskie moe i powinno by jedno',maszyny czenieturystyk i sportem, podr i regatami, Sportowym wyczynem oraz masow rekreacj. Naley przypomnie, e ta forma turystyki morskiej, opr cz krajoznawstwa i turystyki podwodnej, jest zaliczana
dopiero
do turystyki kwalifikowanej. wane na jachtach, statkach pasa:erskich i towarowych s w niej spraw

Jelichodzi o turystyk morsk, to wycieczki penomorskie odby-

spos b uprawiania (turystyka morska kwalifikowana i niekwalifikowana; zorganizowana i niezorganizowana).

Wyr nia si przy tym nastpuj

t r l l r r

ce formy

turystyki morskiej:

wycieczki penomorskie,
eglarstwo morskie, pasaersk eglug przybrzen, eglug promow' kajakarstwo, turystyk podwodn.

Naley zauway, iz pasazerska egluga przybrzena ma w czci charakter komunikacyjny, tote nie przez wszystkich autor w jest
24

A. walicki,

Perspektywiczny roaw

i wypoczynku w Makrore gionie Nadmorskim, Gdarisk I 972.

zagospodarowania dra funkcji turystyki

oczywist, natomiast jest kontrowersyjne zagadnienie eglugi promowej. Jedni autorzy zaliczaj jdo szczeg lnego rodzaju turystyki morskiej, inni zawskazuj na jej czysto komunikacyjny charakter. Wiadomo jednak' e niekt re poczenia promowe odgrywaj jednoczenie rol komunikacyjn i wycieczkow, zmieniajc swe funkcje z ,,pywajcych most w'' na ,,pywajce hotele'' i ,,pywajce plae". W wielu regionach wiata rozv j turystyki morskiej jest dowodem potrzeby kontaktu czowieka z morzem oraz jego |eczniczym oddziaywaniem na organizm ludzki w sensie ftzycznym i psychicznym. Wa_ ciwe ukierunkowanie i opracowanie koncepcji rozwoju turystyki morskiej jest istotne r wnie w Polsce. Przechodzc do zarysowania tendencji rozwojowych turystyki morskiej w wiecie,trzeba zauutay , e wiatowy rynek wycieczek morskich jest szacowany mniej wicej na 3 mln os b rocznie, z czego okoo , m7n Stanowi Amerykanie. Po okresie stagnacji na pocztku lat "70. na ryu tym nastpia ekspansja wrz z pojawieniem si statk w nowej generacji, lepiej przystosowanych do kr tkich wycieczek
morskich.

50

51

wikszych statk w pasazerskich do cel w turystycznych jest charaktery_ stycznazwaszcza dla silnie'rozwajcego si rynku UA,szczeg lnie dla obszaru Karaib w. Karaiby to doskonay obszar do uprawiaIiia turystyki morskiej. Pod wzgldem walor w turyStycznych wymienia si tu wielk liczb wysp, pikne, doblisko poozone porty, wybrzea o malowniczych plaach, a take tylko dzieri lub dwa e$Utgi oa uiumi. Rzdy lrraj w wYiarskich chtnie wic witaj statli lawi;a.jce do port w morskich. obecnie wycieczki morskie na raraiuy stjy si turystyk masow. o ile- turycieuropejscy masowo udaj si samolotami czarterowymi na Majork i Wyspy Kanaryjskie, o i" Ameryka52

o zapewnienie mozliwociuprawiania Sportu' rozrywki i wesoej atmosfery. Warunkiem zaspokojenia popytu segmentu modziezowego jest wic wyposaenie statk w pasazerskich w infrastruktur typoi itu aowych wiosek turystycznych. Przedstawiona tendencja do budowy i eksploatacji coraz

etonomiczny od dw ch jednostek po 1300 pasazer w. Podstaw wsiomnianej tendencji stanowi wic nisze koszty jednostkowe duiychlednostek, wyranie polepszony komfort pobytu na pokadzie oriz aiatcyina oferta rozrywkowa. Analizy rynku turystyki morskiej wykazuj, e aby dotrze do nowych segment w rynku, w tym modzieowego, konieczne jest wprowadzenie odpowiednich atrakcji pokadowych- Chodzi zwaszcza

Statkami o moliwie ograniczonych kosztach eksploatacyjny.t . dziono, e jeden statek dla 2600 pasaer w jest bardzief

Iedn z najbardziej charakterystycznych cech rozwoju turystyki morskiej jest w ostatnim okresie gwatowny wzrost wielkoci statk w. Najbardziej spektakularnie zjawisko to objawio si na rynku morskiej turystyki wycieczkowej na wodach Ameryki P nocnej, najwikszego obecnie rynku turystyki_morskiej. Na rynku tym eglug wyciecztow oferuje m.in. superstatek pasazerski I\{/s ,,sovereign trr" seas,,, ri_ czcy 74 tys. ton wypornoci.Dwucyfrowe wskaniki"i wzrostu i optymistyczne prognozy.rynkowe w turystyce morskiej s motorem dalszego wzrostu pasazerskiej floty wycieczkowej. Tendencja do budowania coraz wikszych statk w pasaerskich znduje uzasadnienie ekonomiczne. Pod wpywem wzrastajcej konkurencji wiele towarzystw eglugowych nabrao przekonania ie moznu , funkcjonowa na rynku dfugofalowo pod warunkiem dysponowania

stycznej.

wycieczkach turystycznych sprawi, e w USA powsta masowy rynek turystyki morskiej, wymagajcy uzupenienia pojemnoci floty tury-

tric preferuj wycieczki morskie. Ich celem turystycznym jest nie k1lielisko morskie czy wyspa' lecz sam statek: so ce i przyjemnoci na ;xlkadzie. Ten odmienny od europejskiego motyw udziau w morskich

oo'i"-

a usugi gastronomiczne wiadczy kilka restauracji. Ponadto na terenie caego obiektu pywajcego znajdlj si liczne urzdzenia umozliwiajce uprawianie sport w wodnych oraz pywalnie. Z dem interesujcych wiadomocio tendencjach w rozwoju turystyki morskiej moze by Katalog 91, zaprezentowany przez hamburskiego organizatora turystyki Hanseatic Tourist. Katalog ten przedstawia atrakcyjne nowoci i programy juz sprawdzone, w kt rych dominuje trend podr zy morskich maymi, wygodnymi statkami. oferuje on ekskluzywne rejsy morskie na statku Hanseatic Renaissance, kt ry ma wyporno 5 tys. BRT i moe pomieciII4 pasaer w. Naley doda, e statek ten jest wyposaony w pokadowy basen kpielowy i restauracj d la crte' Na uwag zasuguje r wnie informacja o oddaniu do eksploatacji we Francji pierwszej na wiecie pywajcej wioski urlopowej o nazwie

Przykadem wzrastajcej atrakcyjnoci rodowiska morskiego dla luryst w europejskich moeby wycieczkowy statek-plaa, eksploatowany przez towarzystwo zeglugowe Fred Olson Line. Statek ten, o nazwie Black-Prince, biorcy na pokad 450 turyst w, wprowadzi now lbrm wycieczek morskich na pontonie spuszczanym za ruf. Wspornniany wycieczkowiec odbywa rejsy turystyczne w relacji: Amstertlam-Kadyks-Madera_Wyspy Kanaryj skie_Amsterdam, a take w rejonie Morza r dziemnego (Wochy, Turcja, wyspy greckie itp.). Jeszcze innym przykadem atrakcji dla bogatych turyst w jest lukSusowy hotel na rafie koralowej. Zosta on zakotwiczony w odlegoci 70 km od p nocno-wschodniego wybrzea Australii, na rafie koralowej Great Barrier. Na marginesie mozna doda, e ten 20O-pokojowy paac hotelowy,liczcy 100 m dfugociiwacy 1200 ton, zosta zbudowany w stoczni w Singapurze w cigu 15 miesicy. Turycimog si dosta do hotelu helikopterem z wybrzea w cigu 17 minut oraz statkiem w czasie 90 minut. Hotel jest wyposaony w korty tenisowe,

Club-Med 1. Wacicielemtej jednostki jest Club Mediterrance, lider

53

gie funkcj tych jednostek jest obsuga turystyki konferencyjnej.

turystycznej niast batyckich z niedost atecznbaz hoteiow.

JT|Y, na powierzchni ozaglowania, dysponuje tez silnikami 1equlacj zdolnYmi do utrzymania szybkocirzdu tO_I wz w. Moze on przyj na pokad 416 pasaer w. Jednostka ta jest przeznaczona do obsugi wycieczeft morskich dla zamonych turyst w. *:.ju*:'rozwoju turystyki morskie; moe by r wniez budowa ,eKsproatacJa statk l ' w-hoteli. Przypisuje si im dwie funkcje. Po pierwsze s one eksploatowane na obszarze

woczeniejuych statk w obecnie istniejcych. Ma on I87 mdfugoci szerokoci,jest zaopatzony w nowoczesny komputer pozwala:?: ^

najwikszym statkiem zaglowym wiata ilednoczenie jednym z najno-

wiatowyw dziedzinie wiosek urlopowych. Wspomniany statek jest

httltnym wyznacznikiem ich roli spoeczno-gospodarczej,

guie na uwag.

kt ra zasu-

Morza Batyckiego do

o_bsugi

Po dru-

Na

czcych Belgi, Dani, Francj, Hiszpani, -Htlanl1:-I'-o''|:emcy' Norwegi, Szwecj i Wielk Brytani-- przewrozlo ponad 50 rnln pasazer w w 1995 i. Tragmentaryczn informacj statystyczn o turystyce morskiej w Polsce moe by ruch pasazer * w mo.stich portach handlowych. Dane GUS-u wskaz, e w OOO przyjechao r. do kraju 2,mh pasaer w, a wyjechao przez polski" po'ty ,O mln oroa. "gt gu morska przewioza w 2000 r. 6s tys. pasuzero*, w tym dominoway przewozy promowe. Warto tez podkreli, i przewozy pasaer w eglug rdldow wyniosy )ooo r' L',26 mln os b, co stanowio ' wzrost o t2,8To w stosunku do poprzedniego roku. Warto poda, iz cudzoziem cy fnet<racaicy polsk granic morsk w 1998 r. wydali og em 156 n'il z. zkutoiy tej 60,8% prr"nu"rono na zakup towar natomiast 39,2?o obejmowo pozostae wydatki, np. 15,5Vo nazakup bilet w podr znych w polskich biurach podr zy, II,3Vo przeznaczono na usfugi noclegowe, a8,8vo na gastroiomicins. - portach handlowych moe Wzrost.ruchu pasazerskiego w morskich . wskazywa na oywienie turystycznej funkcji port w polskich. Jest on
T'1'

ptzewozy promowe. Przykadowo, 10 regionalnych przedsiuio'st* z"g_l-usi nromowej Europy P nocnej i Zachodniej kt re o'bsfuguj 55

okrelonych obszarach turystyk morsk

tsztatuj iyrunie

||"':-y:h,

,^')^^ur!.'-*,czny i wydatki cudzoziemc w w Polsce oraz Polk w za granicq w 1998 r, GUS. Warszawa l SS. ,. I IO_l I I.

morskiego (np. porty basenu Morza r dziemnego). Funkcja turystyczna port w morskich zasuguje na uwag r wnie dlatego, e jej zasig przestrzenny moe by rozlegy. Port jest szerokim ,,oknem na wiat''jego miasta, a take kraju. Czynnikiem stymuluj cym ksztatowanie turystycznej funkcji port w morskich jest zwiry,anie tej funkcji z ekonomik miast portowych. Korzycipowinny by obop lne. Na przykad w warunkach polskich ruch pasaer w w portach morskich przynosi istotne korzyci ludnoci miast portowych, natomiast nieproporcjonalnie mae samym miastom. jak dotd Gminy miast portowych nie wykazuj wikszego zainteresowania rozwojem i rozbudow urzdze infrastruktury portowej,
55

cmigrant w), jest zaliczany do podr zy turystycznych. Rozmiary tych pr r zy stale wzrastaj, turystyka morska przeywa bowiem wsp czenierenesans dziki rosncej atrakcyjnoci spdzania czasu wolnego na prlkadach statk w morskich. Do rozwoju turyStyki przyczynia si r wnie pogarszajcy si stan rodowiska naturalnego na ldzie. Ponadto ,icst ona skutecznym sposobem wykorzystania zdolnociprzewozowych statk w pasa:erskich. Funkcja turyStyczn port w morskich jest uwarunkowana wieloma czynnikami, zwiryartymi przede wszystkim z warunkami rodowiska geograficzneg o, zwaszcza walorami klimatycznymi, a take krajoznawczymi miast portowych i obszar w dor przylegych. r da zainteresowania furystyk morsk tkwi take w atrakcyjnoci miejscowoci nadmorskich. Naley podkreli,i istotnym czynnikiem rozwoju omawianej funkcji s r wnie dogodne powipania komunikacyjne miast portowych z wikszymi, interesujcymi turystycznie orodkami miej skimi w danym kraju. Wn rol odgrywate pooenie miast portowych w ukadzie midzynarodowych szlak w turystycznych' w kt rych porty jako stacje transportu morskiego maj due znaczenie. Dziki tym szlakom miasta portowe stanowi punkt wypadowy dla penomorskiej eglugi turystycznej, przybrzenej, zatokowej, zalewowej i eglarstwa

Wolno wyrazi pogld, e wzmiankowany stan tzeczy moze wiadcr.y o niedocenianiu roli wsp czesnych port w morskich w obsudze przewoz w pasaerskich. Warto w tym miejscu zauwuy, i ruch pasuerski w portach morskich, z nielicznymi wyjtkami (np. podr e

54

Zjawisku diaspory towarzyszy proces kszttowni qrup etnicznych, rozumianych jako grupa spoec zna, kt rcharakteryzuje poczucie wsp lnego pochodzenia i kultury orazwi grupowa' najczciej oparta na wsp lnocie jzykowej i wsp lnej, historycznie utrwalonej nazwie (np. polska, niemiecka czy woska grupa etniczna w USA). Wolno przypuszcza, e sia motywacji turystycznej grup etnicznych zaley od r dla tych grup. Spotyka si opini, i grupy etniczne znajdujce si na obczynie w wyniku zmiany granic s mniej podatne na procesy asymilacyjne ni grupy powstae w wyniku emigracji. Cech charakterystyczn tych pierwszych grup jest to, e przynajmniej w fazie pocztkowej zachowuj swoj struktur spoeczn i kultur oraz bezporedni zwizek z zamieszkiwanym terytorium we wzgldnie niezmienionej postaci. Subiektywna identyfikacja narodowa ma zreguy dotrway charakter. Natomiast jeeli chodzi o grupy etniczne uksztatowane w wyniku procesu emigracyjnego, to ich struktura spoeczna rozwina si wt rnie w kraju osiedlenia. Chocia jej wz r zosta wyniesiony z kraju pochodzenia, to jednak od pocztku stanowi_ a ona ukad pod wieloma wzgldami odmienny. Tego rodzaju grupy s bardzo podatne na procesy asymilacji. og lnie mona powiedzie, e nieza|enie od stopnia asymilacji okrelonej diaspory etnicznej wane - dla rozwoju turystykiintegracja. Chodzi s dyna_ mika ycia grupy etnicznej i jej wewntrzna tu prakprowadzenie oywionej ty cznie o kultywowanie odrbnoci kulturowej, dziaalnocispoecznej i wydawniczej w krgu danej grupy etnicznej, atake silne powizanie z krajem pochodzenia. Turystyka wsp czesna stwarza realn szans nie tylko umocnienia tosamocigrup etnicznych, lecz take naturalnej jednociwsp lnot narodowych. hoces ten jest uwarunkowany wieloma czynnikami. W tym kontekcienaley przede wszystkim zwr ci uwag na koniecznohonorowania przysugujcych czowiekowi praw politycznych. Kwesti t mona uog lni i powiedzie, e podr e o motywacjach etnicznych s moliwe, jee|i zostaly stworzone warunki przestrzegania prawa obywatela do swobodnego czenia si z rodzin, przyjaci mi i znajomymi yjcymi w diasperze orazprawa czowieka, kt ry yje w diasporze, do swobodnego kontaktu osobistego z bliskimi w kraju macierzystym lub kraju urodzenia swych przodk w.
58

czanie |udzi z kraj w mniej rozwinitych do kraj w wyej rozwinitych. Dziki turystyce etnicznej nastpuje dyfuzja r nych element w kulturowych. Chodzi o to, e przenikanie element w kultury dokonuje si g wnie przez kontakty midzy ludmi, w toku kt rych s przenoszone idee, obyczaje, ksiki, dziea sztuki' nowe pomysy naukowe, prdy filozoflczne i artystyczne oraz inne. Tak wic turystyka etniczna, np. kongresowa' moe si sta waznym czynnikiem przyspieszenia procesu przenikania wsp czesnej kultury, czyli take rozwoju odwiedzanego kraju.

Turystyka moe r wniez ksztatowa stan wiadomoci narodowej, ktr1rej istotnymi wartociami,zdolnymi do przetrwania w odmiennych warunkach narodowo-paristwowych, s: ziemia j ako terytorium stanowice kraj urodzenia, ziemia ojc w i poczucie wsp lnego dziedzictuta. Mona przypuszcza, e wiadomo narodowa diaspory jest pogbiarra dziki specj alistycznej turystyce etnicznej (turystyka Yajoznaw cza, hiznesowa, kongresowa, religijna itp.). Urzeczywistnienie wspomniarrych cel w nastpuje m'in. ptzez utrzymywanie kontakt w i wsp prac diaspory z krajowymi organizacjami spoeczno-kulturalnymi, zawotlrlwymi czy kocielnymi. W rozwoju turystyki etnicznej mozna te upawa czynnika przernian cywilizacyjnych. Dowiadczenie historyczne daje podstaw, by sdzi, iz diaspor o podozu emigracyjnym charakteryzuje przemiesz-

Warto tu zwr ci uwag na moliwocipozyskiwania nowych r de korzyci ekonomicznych dla macierzystych kraj w diaspory. Jeeli si przyjmie, e emigracja obejmuje ludzi modych, prnych i wy_ ksztaconych, znajdujcych stosunkowo atwo swe miejsce w nowych spoecze stw ach oraz z powodzeniem rozwijajcych dziaalnogospodarcz na r ny ch polach, to dostrzeze si moliwo cirozszerzenia tej dziaalnocina obszary kraj w macierzystych, na og odczuwajcych potrzeb importu innowacji i zasob w kapitaowych. W ukadzie r norodnych przesanek inicjowania i rozwoju turystyki etnicznej na uwag zasuguje r wnie element organizacyjny. Chodzi tu mianowicie o tworzenie i funkcjonowanie r nych struktur organizacyjnych, nie tylko integn{cych dane grupy etniczne otaz utrwalajcych wizi diaspory z krajem ojczystym, lecz take inspirujcych i or_ ganizujcych podr e turystyczne o podou etnicznym.

59

tkim czasie sta si penoprawnym czonkiem UE. Jest to dobry prognostyk r wnie dla rozwoju turystyki etnicznej, istniej bowiem duze mozliwociw tym wzg|dzie. Aby je wykorzysta, naley sygnalizowa pewne elementy atrakcyjnoci turystycznej Polski np. dla ludnoci niemieckoj zy cznej, ydowskiej czy dla turystyki polonijnej. Katalog walor w turyStycznych Polski interesujcych dl ludnoci niemieckojzycznej jest bogaty. Maj one zwizek z przemiennociami politycznymi i terytorialnymi oraz z zaszociamietnicznymi, okrelajcymi zwaszcza losy ziem p nocnych i zachodnich obecnej Rzeczypospolitej. Po II wojnie wiatowej pozostaa w Polsce czludnoci niemieckiej w wikszociwyemigrowaa w ramach czenia rodzin. Reszta nadal mieszka na ziemiach p nocnych oraz zachodnich. Wedug nieoficjalnych szacunk w obecnie mniejszo niemiecka w Polsce liczy okoo 800 tys. os b majcych poczucie przynalenoci do narodowociniemieckiej. roaa oficjalne podaj liczb 300 tys. takich os b. Dla niniejszychrozwta istotna jest te informacja, e najwicej, bo 250 tys., polskich Niemc w mieszka na lsku opolskim, gdzie w 25 gminach przewaa narodowoniemiecka. Kilka takich gmin jest r w_ nie w byym wojew dztwie czstochowskim. Naley te doda, e wiksze enklawy ludnociniemieckiej w niekt rych miastach i wsiach znajduj si w byych wojew dztwach: bielskim, gda skim, jeleniog rskim, katowickim, olsztyr skim, wrocawskim, nowosdeckim i tarnowskim. Na uwag zasuguje te informacja dotyczca ludnocimazrskiej. Po roku 1945 jej liczb szacowano na 100 tys. os b. Wikszo Mazur w wyemigrowaap niej do Niemiec i obecnie stan tej ludnoci jest szacowany na 5-8 tys. os b26. Stymulatorami rozwoju turystyki etnicznej w Polsce s powstajce towarzystwa spoeczno-kulturalne mniejszoci niemieckiej w Polsce,
W prezentowaniu walor w turystycznych Polski dla ludnociniemieckojzycznej wykorzystano opracowanie A' Jagusiewicza, Atrakcyjno turystyczna Polski dla ludnoci nie mi e c koj zy c znej' Instytut Turystyki, Warszawa 1 990 (maszynopis).
26

kr

Na zako czenie tego fragmentu rozwaa mona przyj robocze okrelenie, w mylkt rego turystyka etniczna obejmuje turystyk (g wnie midzynarodow$ zwizan z miejscem pochodzenia, urodzenia i zamieszkania w przeszocisamych turyst w oraz ich przodk w. Polska finalizuje obecnie energiczne starania o to, aby w mozliwie

przez bogate mieszcza stwo. Do reprezentacyjnych obiekt w tego rodzaju, budowanych w r nym czasie i stylu na ziemiach zachodnich oraz p nocnych, za|icza si zwaszcza ratusze (np. w Gdarisku, Toruniu, Wrocawiu, Poznaniu czy Szczecinie). Interesujca dla turyst w niemieckojzycznych moe by r wnie informacja powiconaprzytodolecznictwu, a take zviry'anym z nim uzdrowiskom, kt re maj bardzo dug tradycj na Pomorzu orv na lsku. wnie zabytki sztuki militarnej, d. zamki, twierdze i fortyfikacje. Polska jest uwazana przez niekt rych zna'wc w przedmiotu za swoisty skansen fortyfikacji z r nych okres w historycznych: od redniowiecza do II wojny wiatowej.

Biorc wic pod uwag wszystkie zaszocipolityczno-historyczne i dawne stosunki etniczne, wolno przypuszcza, e promocja turystyki clo Polski znajduje pene uzasadnienie zwaszcza na tych obszarach kra.iu, kt re najduej si znajdoway pod hegemoni polityczn Niemiec oraz najduej ulegay pyncej stamtd presji kulturalnej i gospodarczej. Nie spos b te nie wymieni tych element w atrakcyjnoci turystycznej Polski dla ludnoci niemieckojzycznej, kt re si skadaj na spucizn historyczno_kulturow. Na podkrelenie zasuguje przede wszystkim osadnictwo historyczne. Historia miast polskich dowodzi, ze w ich powstawaniu du rol odegraa ludnonapywajca z przeludnionych miast niemieckich. Dziki niej powstao wiele nowych osad, zerkadanych na czynszowym prawie niemieckim. Miasta polskie przechodziy na now organizacj, w czym znaczcy udzia mieli osadnicy niemieccy. Warto talce przypomnie, e na fali osadnictwa w wiekach XVIII i XIX powstawaly liczne osady przemysowe, przeznaczone g wnie dla tkaczy przybyych z Niemiec (Aleksandr w, d, Tomasz w Mazowiecki i Zgierz). W rozwijajcych si miastach redniowiecznych oraz p niej budowanych powstaway liczne obiekty sakralne i wieckie, wznoszone

w Radzie Naczelnej Stowarzyszer Ludnoci Niemieckiej RP z siedzib w Katowicach. Natomiast w olsztynie zawizao si Stowarzyszenie Mazurskie Zwizek Polsko-Niemiecki, kt re stawia stlbie za cel kultywowanie wsp lnego dziedzictwa kulturowego wrd Mazur w zamieszkalych w Polsce i w Niemczech.
'Lrzeszone
w

Przedmiotem zainteresowari wspomnianych turyst

w mog

by

60

6I

W grupie walor w turystycznych pochodzenia antropologicznego na uwag zasuguj wielkie rezydencje. Ziemie p nocne i zachodnie Polski obfituj w liczne, atrakcyjne budowle paacowe, kt re w wikszoci maj przynajmniej czciow tradycj niemieck. Du atrakcj dla turyst w niemieckojzycznych mog by take powstae w r znych okresach historycznych cenne budowle sakralne. Turycio motywacjach poznawczych mog odwiedza w Polsce, zwaszcza na ziemiach p nocnych oraz zachodnich, liczne plac wki i zbiory muzealne (dotyczce np. historii i kultury lskiej,pomorskiej oraz niemieckiej). Znajduj si one m.in. w Gdarisku, Szczecinie, Wrocawiu, Toruniu, opolu i olsztynie. Turyst w niemieckich mog r wnie zunteresowa niekt re nekropolie ewangelickie w Polsce. Warto wreszcie wymieni pamitki historyczne pozostae po licznych zmaganiach wojennych, m.in. cmentarze wojenne, a take swoiste nekropolie ofiar ludob jczej dziaalnocihitleryzmu (owicim, Rogonica, Majdanek czy Sztutowo). Liczne zwizki ludnoci niemieckojzycznej z histori i kultur polskw znacznym stopniu przesdzajo duej atrakcyjnoci turystycznej Polski. Mozna sdzi, e staranne wytypowanie obszar w kraju interesujcych dla omawianej grupy ludnoci, odpowiednie ich zagospodarowanie turystyczne oraz rozumne promowanie mog by r dem wielorakich korzyci, w tym i ekonomicznych. Wysoka jest r wniez atrakcyjnoturystyczna ziem polskich dla ludnoci ydowskiej1. Wolno przypomnie, i Polska, majca wielowiekowe tradycje kraju wielokulturowego, wielowyznaniowego iwieloetnicznego, bya przez wieki prawdziw ojczyzn kultury yWedug dostpnych r de na wiecie yje okoo 15 mln yd w USA mieszka ich okoo 6 mln, w Izraelu 3,5 mln, w b. ZSRR ponad I mln, we Francji, w Wielkiej Brytanii i Kanadzie po 300-500 tys.,
(w

dowskiej.

w innych krajach Europy Zachodniej po kilkadziesit tysicy, w Europie rodkowej i Wschodniej najwicej na Wgrzech okoo z0 ty'. i najmniej w Polsce okoo 5-7 tys.).

Zagadnienie turystyki etnicznej naprzykladzieludnoci ydowskiej opracowano na A. Jagusiewicza, Atrakcyjno turystyczna Polski dta narodowoci y dow s kiej, Instytut Turystyki, Warszawa l 990 (maszynopis).

podstawie pracy

mog stanowi du atrakcj turystyczn. W grupie skadnik w kultury materialnej polskich yd w na uwag zasuguj zbiory judaistyczne i zabytki wieckie. R ne wiadectwa
63

Pierwotn funkcj dom w modlitwy peni synagogi krakowskie nica Noyka w Warszawie. Przykady zamuzealnego wykorzystania budowli poydowskich mona spotka w Krakowie, gdzie mieci si muzeum powicone dziejom, kulturze i mczeristwu yd w, oraz w Lublinie, a cucie, Wodawie i kocinie. W wielu innych miastach znajduj si w takich budynkach muzea regionalne lub sale wystawowe, archiwa, biblioteki itp. ocenia si, e obecnie okoo 50 dawnych b nic przedstawia du wartopoznawcz, artystyczn, zabytkow ikulturaln. W tym sensie stanowi one znaczn atrakcj turystyczn, nie tylko zresztdla ludnociydowskiej. W kolejnoci naley wymieni walory jakie przedstawiaj ydow_ skie cmentarze. Spoczywajce na nich prochy znanych i zasuonych osobistociwiatanauki, kultury przyw dc w politycznych, dziaaczy spoeczno-gospodarczych oraz zgromadzone tam liczne zabytki sepulkralne przedstawiaj wysokie wartoci emocjonalne, historyczne i artyStyczne. Nekropolie te, uporzdkowane i udostpnione do zwiedzania,

turystyki etnicznej. Walorem dla turystyki etnicznej jest dziedzictwo kulturoweyd w. Wolno zauwuy, e historia, kultura i sztuka zydowska wzbudzajznaczce zunteresowanie w caej Europie. Due zasugi w tym wzg|dzie naj zwaszcza y dzi polscy, kt rzy stworzyli wasn, specyficzn kultur wiecki sakraln. Istotnym skadnikiem omawianego dziedzictwa kulturowego s liczne, rozsiane na ziemi polskiej synagogi (b nice), reprezence r ne style architektoniczne. t da podaj, e do czas w wsp czesnych przetrwao okoo 240 murowanych budynk w dawnych synagog, podczas wojny zniszczonych,p niej w r nym stopniu odbudowanych i przystosowanych do rozmaitych cel w.

Dziesiciowiekowe osadnictwo ydowskie w Polsce przechodzio rlne losy. Na skutek licznych migracji w czasach dawnych oraz powo.icnnych w blisko 80 krajach wiatayj obecnie ydzi wywodzcy si z Polski lub majcy w niej swoje korzenie przez ojc w i dziad w. Wetlug niekt rych r de przynajmniej poowa og lnej liczby yd w na wiecie jest w r nym stopniu zwiryana z Polsk. Nie trzeba wic pod_ krela,e jest to okoliczno sprzyjajca z punktu widzenia rozwoju

iB

62

kultury s przechowywane w zbiorach muzealnych i prywatnych. Mona do nich zaliczy np. wytwory rzemiosa artystycznego, wyroby medalierstwa i zotnictwa, dzieamalarstwa,rzeby i grafiki oraz okazy pimiennictwareligijnego i historycznego. Natomiast do zabytk w wieckich kwalifikuj si m.in. dawne budynki: Teatru Zydowskiego w Krakowie i Lublinie, G wnej Biblioteki Judaistycznej w Warszawie Przechodzc do walor w ucielenianych przez literatur i sztuk, naley przypomnie, e Europa rodkowa i Wschodnia bya kolebk wielu nurt w klasycznej literatury i sztuki ydowskiej. Znautcy przedmiotu wyrazaj opinie, e szczeg lny rozkwit osigny one na ziemiach polskich. Wrd klasyk w literatury ydowskiej znajduje si I. Singer, urodzony w Leoncinie, laureat literackiej Nagrody Nobla. Natomiast w grupie yd w asymilowanych i Polak w zydowskiego pochodzenia, kt rzy wnielibezsporny wkad do literatury polskiej, s taoraz Paacu Poznar{skiego.

specjalnej oferty.

rzystwo Kulturalne yd w w Polsce, atake 400 stowarzysze yd w polskich, przejawiajcych dziaalno spoeczno-kulturaln na wiecie. Dziaalno tych struktur organizacyjnych moe umacnia zwizlrj cmocjonalne ich czonk w z Polsk i stymulowa podr ze turystyczne do kraju ich przodk w. Zarysowany ukad wazniejszych motyw w podr zy turystycznych ludnociydowskiej do Polski moe si sta rzeczywistocipod warunkiem stworzenia odpowiedniego systemu obsugi turystyki spoecznociydowskiej. Ten Segment rynku turystycznego wymaga bowiem

1.3.9 .

TURYSTYKA POLONUNA

suonych dla polskiej muzyki powanej i rozrywkowej warto wymieni przede wszystkim: H. Wieniawskiego synnego skrzypka i kompozytora, G. Fitelberga dyrygenta, J. Petersburskiego kompozytora piosenek, atake wiatowej sawy wirtuoz w A. Rubinsteina, P. Kochar{skiego, H. Szerynga i innych. Trzeba wreszcie wspomnie o .miejscach tragicznych wydarzer i mcze stwa narodu ydowskiego 'z czas w okupacji hitlerowskiej, zwaszcza gettach (najwiksze w Warszawie,odzi i Krakowie) oraz obozach masowej zagady (m.in. Auschwitz_Birkenau, Treblinka, Beec, Chemno, Sobib i Majdanek). Wiele miejsc kani i mcze stwa 'r narodu ydowskiego w latach 1939_1945 zostao upamitnionych w okresie powojennym w postaci pomnik w, obelisk w, pyt, tablic oraz gaz w. Te znaki tragicznych czas w znajduj si mniej wicej w 180 miejscowociach, m.in. na dawnych cmentarzach ydowskich. Istotnym elementem przesanek stymulujcych podr e turystyczne os b narodowoci ydowskiej do Polski jest te aspekt organizacyjny. W zwizku z tym na|ey wymieni dziaLajce w naszym kraju Towa64

nie wskaza na dziedzin muzyki. W polskich orkiestrach symfonicznych grao wielu synnych instrumentalist w ydowskich. W grupie za-

kie nazwiska, jak J. Tuwim, B. Lemian, A. Sonimski, A. Wayk, M. Jastrun, K. Brandys, J. Sjkowski, A. Rudnicki, J. Kosirski i inni. M wic o dziedzictwie kulturowym yd w polskich, naley r w-

Tirrystyka polonijna jest odmian turystyki etnicznej. Dotychczas pozostawaa ona w literaturze ekonomicznej poza g wnym nurtem rozwaa(l. TWorzony obecnie nowy model stosunk w Polonii z krajem nakazuje zwr ci uwag na miejsce turystyki w tym procesie. Warto tu poczyni dwie uwagi. Emigracja lat 80. stanowi now jakonie tylko w strukturze polskiej diaspory na Zachodzie. Stwarza ona widoki na now jakokulturaln i umysow, tworzon w innych warunkach, innych systemach mylenia i innym otoczeniu. Z punktu widzenia promocji turystyki polonijnej jakota sprawia, ze konieczne jest nowe spojrzenie na turyst polonijnego, kt ry reprezentuje ju inne motywacje i zainteresowania. Trzeba te podkreli jako okolicznokorzystn ze Polacy na terytoriach obcych -zmiany granic, zamieszkujcyobszarze b. Zwizku Rapardstw na skutek zwaszcza na dzieckiego, systematycznie zdobywaj prawa obywatelskie. Naley r wnie wspomnie o korzystnych przemianach zachodzcych w kraju pod wzgldem warunk w rozwoju turystyki polonijnej. Funkcj tych warunk w ma by stworzenie takiej sytuacji, w kt rej Polonia bdzie dyado niezrywania kontaktu z krajem i utrzymywania cigoci kulturowej.

Rozv ztajc niekt zagadnienia doty czce rozwoju turystyki polo're nijnej, naley rozpocz od definicji Polonii. W literaturze przedmiotu, zwaszcza socjologicznej, pojcie ,,Polonia'' jest okrelanew spos b niejednoznaczny. Do cel w tej pracy przyjto definicj sformuowarr
65

przezZ. Peszkowskiego, kt ry okrela Poloni szeroko ,,..jako zbioro_ woludzi o polskim rodowodzie, rozproszonych po r nych krajach i osiedlach poza Polsk w spos b trway, zdolnych do okrelania swego pochodzenia w przeszocijako polskiego''28. Z putu widzenia perspektyw rozwoju turystyki polonijnej istotny jest liczbowo-przestrzenny obraz polskiej diaspory inaczej nazywanej Poloni. Kolejne, od XIX w., fale emigracji polskiej sprawiy, ze po Chi czykach, Niemcach i Wochach Polonia stanowi czwart co do wielkocigrup etniczn zamieszkal poza granicami kraju macierzystego. Obecnie polska diaspora jest szacowana na 13-15 mln os b. Rozmiary emigracji polskiej w latach 1939_1988 byy nastpujce29:

r r : r r

500-600 tys. os b
0 tys.

800 tys. os b

os b - 1955-1979, 800 tys. os b - 1980-1988. 750 tys. os b

emigracja wojenna, niepodlegociowa, 1945-1950, 1951-1955,

runk w materialnych otaz mieszkaniowych wasnych i rodziny, motywy zawodowe, naukowe, zdrowotne, socjalne, czenia rodzin
i polityczne.
28

Przewidywano, ze do ko ca ubiegego stulecia opuciPolsk dalszych 300 tys. obywateli. W aktywizacji turystycznego ruchu polonijnego wanrol do odegrania ma zwaszcza emigracja lat 80., czyli ostatnia fala wychodstwa polskiego. Przemawiaj za tym co najmniej dwie okolicznoci. Po pierwsze fakt, e krajami docelowymi tej emigracji byy g wnie: USA, RFN' Francja, Wochy, Kanada i Szwecja, a wic kraje wysoko rozwinite gospodarczo, cojest istotne dla rozwoju omawianej turystyki. Po drugie to, ze emigracja lat 80. obejmowaa na og ludzi modych i wy_ ksztaconych. Wolno wic sdzi, e ten mody potencja intelektualny moe wzbogaci rodowiska polonijne, zaktywizowa tamtejsze struk_ tury polskich grup etnicznych i w efekcie stymulowa podr ze tury_ styczne do Polski. Ten punkt widzenia znajduje tez wsparcie w ukadzie motyw w omawianej fali emigracji, kt rymi byy: poprawa wa-

Podkrelajc celowo rozwoju turystyki polonijnej, warto zwr ci uwag na przestrzenne rozmieszczenie Polonii' Na podstawie danych statystycznych dotyczcych tego zjawiska mona powiedzie, e nwiksze skupisko Polonii wystpuje w USA30. Polska grupa etniczna .jest tam szacowana (wedug stanu z 1990 r.) na 5,6 mln os b. Na obszarze Kanady zazamieszkuje 400 tys. Polak w i ludnocipolskiego pochodzenia.Uwaa si, iz Polonia na kontynencie p nocnoamerykariskim jest w r nym stopniu zintegrowana z nowym rodowiskiem. Drugie co do wielkoci skupisko Polak w za granic znajduje si na terenach b. Zwizku Radzieckiego. Powstao ono w wyniku zmiany granicy par{stwowej. Wedug GUS mieszka tam 2,5 mln Polak w. Z punktu widzenia intensywnoci podr y turystycznych do Polski ko_ rzystne jest rozmieszczenie Polonii na omawianych obszarach. Najwi_ cej Polak w znajduje si bowiem na terenach graniczcych z Polsk, a mianowicie: na Biaorusi 700 tys., na 500 tys., na Li- 70 tys. os Ukrainieomawianego punktu twie 300 tys., na otwie b31. Z widzenia interesujca jest Francja, gdzie wedug GUS mieszka l mln Polak w i ludnoci polskiego pochodzenia32. Znaczne moliwocirozwoju turystyki polonijnej trzeba te wiry,a z Niemcami' Jak podaj rda niemieckie33, na pocztku I99I r. w RFN byo zarejestrowanych 0 400 Polak w, kt rzy stanowili pit po Turkach, Jugosowianach, Wochach i Grekach grup obcokrajowc w. Warto przy tym poda, i Polacy zajmowali w tej grupie ostatnie miejsce pod wzgldem dugoci okresu zamieszkania.

tyczny podzia wiata, migracje ludnoci staj si, si rzeczy, zjawiskiem normalnym, mimo e jednoczenie wzrasta denie do umacniania suwerennoci i tozsamoci narodowej. Zwikszajsi r wniez mozliwociwsp pracy z Poloni. Du rol moze odegra Stowarzyszenie ,,Wsp lnota Polska". Rol turystyki polonijnej w umacnianiu kontakt w z Poloni mona upatrywa przede wszystkim w kontaktach rodzinnych. Trzeba nad30

W sytuacji gdy odchodzi w przeszo ostry ideologiczny i poli-

''
2e

Polacy w wiecie, GUS, Warszawa 1992, s. l53.

Iamze.

Z. Peszkowski, ABC Polonii wiata,orchard Lake 1985, s. 27.

,,Panorama Polska" 1989, nr 6.

-- lamze33

,,Profil" 1991, nr 3 (Hamburg).

66

67

mieni, ze okoo 5 mln dorosych obywateli Polski ma krewnych za

granic.

'/,

c]ziaaLnoci tej, odchodzcej

od koncepcji turystyki merkantylnej,

si

ttarodzio si to, co przyjto nazywa turystyk socjaln.

nie kulturalnej (np. udostpnianie na rynku krajowym dzie kultury tworzonych na emigracji, obecno tw rc w emigracyjnych w kraju). Wana jest te rola turystyki polonijnej w procesie dyfuzji lement w kultury w zakresie turystyki profesjonalnej, np. |ekarzy, inynier w, na_ ukowc w, dziennikarzy czy nauczycieli. Naley r wnie podkrelirol towarzystw regionalnych, studi w w kraju Polak w z zagranicy itp.

Due moliwocirozwoju turystyki polonijnej istniej w paszczy-

W literaturze przedmiotu ide turystyki socjalnej rozpatruje z kilku punkt w widzenia.

niem taniej bazy turystycznej bez zysku, oferowaniem specyficznych usug i zachcaniem do podanej aktywnoci niezalenie od tego' kto tymi obiektami administruje, nawet jelipodlegaj prawom wolnego

W pierwszym ujciu ten rodzaj turystyki kojarzy si z prowadze-

bezporednich i porednich korzyci ekonomicznych. Dla przykadu mona wymieni inwestycje kapitau etnicznego, co si jednak wie z istnieniem dogodnych warunk w do zorganizowania dziaalnocigospodarczej w Polsce. W sumie mona powiedzie, e rola turystyki polonijnej jako czynnika wzbogacania kultury i gospodarki narodowej, dotychczas nie doceniana, zasuguje na dogbne studia i powane potraktowanie.

w rozwoju omawianej turystyki. Wolno sdzi, e turystyka polonijna moe stanowi wane r do

W drugim ujciu, opartym na ekonomicznym punkcie widzenia, turystyk socjaln traktuje si jako sfer potrzeb ludzi najuboszych, gdzie koszty cakowicie lub czciowos pokrywane nie przez Ftryst, lecz przez organizacje lub instytucje, kt re te wydatki finansuj, refinansuj bdrefunduj.

rynku.

1.3.1 O.

TURY5TYKA SOCJALNA

cje rolnicze i wiejskie. W wielu krajach noe si r wnie rczw j turystyki korporacyjnej, organizowanej zwaszcza przez jednostki administracyjne i wielkie przedsibiorstwa prywatne lub pa stwowe.
68

Turystyka socjalna jest zjawiskiem nowszym niz turystyka w og le, zwizanyrn z upowszechnieniem prawa do urlop w. Warto w tym miejscu przytoczy, i obecnie w 65 konstytucjach narodowych, na og ln Iiczb l66,jest mowa o prawie do wypoczynku, rozrywek, czasu wolnego, patnych urlop w i wakacji. Pierwsze przejawy turystyki socjalnej day si zauvuy w kilka lat po I wojnie wiatowej. Jednak dopiero po II wojnie wiatowej wiado_ mopotrzeb masowych w dziedzinie czasu wolnego spowodowaa powstanie licznych organizator w tej turystyki. W ich grupie wymienia si: komitety pracownicze, spoeczne subypracownicze, wadze miej_ skie, kasy Zapomogowe, kasy emerytalne, zwizki zawodowe, stowarzyszenia sp dzielcze, zwiry,ki wyznaniowe, a od niedawna organiza-

organizacji zvizkowych, rodzinnych, modzieowych i innych do tego, aby nie dopucido cakowitego uzalenienia czasu wolnego pracownik w, modziezy, rencist w, emeryt w itp. od sektora handlowego i aby cZaS ten nie sta si dodatkowym czynnikiem nier wnocispoecznej. U podstaw rozwoju wsp czesnej turystyki socjalnej upatruje si, og lnie ujmujc, dw ch cel w. Po pierwsze, powinna ona umoliwia wyjazdy urlopowe tym, kt rym sytuacja materialna nie pozwala na korzystanie z dobroczynnych skutk w wypoczynku na warunkach rynkowych. Po drugie, chodzi o stworzenie i rozwinicie pozadochodowego sektora gospodarki turystycznej, dajcego stae mozliwoci urzeczywistniania celu pierwszego.

Wreszcie w trzecim ujciu turystyka socjalna reprezentuje dzenie

turystyki socjalnej za\ey od polityki spoecznej danego pa stwa, obejmujcej kwestie wypoczynku. opracowanie modelu turystyki socjalnej w Polsce jest spraw otwart, wafro wic przytoczy niekt re formy dziaania w tym wzgldzie g wnych par{stw zachod' nioeuropejskich oraz Japonii i Kanady. W strukturze administracji centralnej wspomnianych par stw miniSterstwo turystyki jest na og g wn instytucj oddziaujc na rozw j turystyki socjalnej. Zalenie od kraju zagadnieniem tym s zunteresowane take inne ministerstwa (np. ministerstwo pracy i spraw socjalnych, zdrowia i rodziny, mlodziey i sportu). Dziaania administracji centralnej sw Znacznym stopniu uzupeniane lub nawet zastRozw
69

powane dziaaniami zbiorowoci terytorialnych: prowincjonalnych, regionalnych lub gminnych, kt re uczestnicz w tym procesie proporcjonalnie do swojej autonomii finansowej. Warto te odnotowa, ii czsto aparat paristwowy finansuje turystyk socjaln za porednictwem intytucji na poy publicznych lub quasi-par{stwowych. Niezalenie od tego, czy s to wadze krajowe, regionalne, lokalne, czy te organizacje quasi-paristwowe, ich dziaani na rzecz turystyki socjalnej mona po_

dzieli na trzy grupy:

r r

tworzenie sieci publicznych obiekt w turystycznych otwartych dla wszystkich i bezporednie zarzdzanie tymi obiektami; pomoc finansowa obejmujca: subwencje, subsydia, preferencyjne poyczhj dla organizacji turystyki socjalnej modziey i rodzin; naley doda, iz ta pomoc finansowa jest przeznaczana na rczw j schronisk modziezowych, dom w wczas w rodzinnych, rodzinnych wiosek wakacyjnych oraz urzdzeri sportowych i rozrywkowych;

dopaty indywidualne, kt re zmniejszaj koszty wakacji dzieci, modzieylub rodzin.

Na uwag zasuguj take trzy inne formy oddziaywania sprzyjajcego rozwojowi turystyki socjalnej :

Na zako czenie wypada przywoa spotkane w literaturze przedlltiotu opinie dotyczce odpowiedzialnoci parstwa za konsumpcj turystyczn. Chodzi o to, e od kiedy paristwa podjy spoecznie wan tlccyzj o przyznaniu patnego urlopu, turystyka nabraa nowych wytltiar w. Paristwa musz wic, zjednej Strony, analizowa turystyk jakrl czynnik odgrywajcy istotn rol w rea|izacji zobowiza(l. kt re na sicbie wziy, aby sprosta postpowi spoecznemu, z drugiej za - muSZ j traktowa na r wni z innymi zobowizaniami zacignitytlli ptzez wsp lnot narodow w dziedzinie obrony' owiaty, nauki, trchrony zdrowia itp. W tym kontekcie turystyka nie moe by jedynie r dem dochod w. Innymi sowy, dochodowoturystyki, cho jest wafia, nie moze Stanowi jedynego kryterium oceny zacht, jakie poszczeg lne paristwa powinny wprowadza dla tego typu dziaalnoci. W wietle takiej opinii turystyka socjalna jest celem, do kt rego spoecze stwo powinno dy ze wzgldu na potrzeby ludnoci najbardziej upoledzonej pod wzgldem mozliwoci korzystania z prawa do wypoczynku. Trzeba wreszcie powiedzie, e turystyka socjalna, jako kategoria historyczna, moe znikn w miar zanikania racych r znic pod wzgldem szans yciowych i dochod w ludnoci oraz likwidacji stref ndzy i ub stwa. Warto doda, e w krajach UE turystyka socjalna ma korzystne warunki rozwoju.

r r r

instytucjonalizacja oszczdzania na urlop przez tworzenie formuy czek w urlopowych lub uatwianie jej tworzenia; zwalnianie od podatku lub ulgi podatkowe (podatek od wartoci dodanej, opata klimatyczna, podatki lokalne itp.); ulgi w rodkach transportu publicznego dla niekt rych kategorii ludnoci:modziey,rodzin, emeryt w itp.

.3.11. TURYSTYKA ALTERNATYWNA

Wedug r6deMidzynarodowego Biura Turystyki Socjalnej w Genewie ewolucja polityki rzd w w dziedzinie turystyki jest mao znana. Wyrazana jest jednak opinia, ze w krajach rozwinitych zmierza si do stopniowego ograniczania pomocy pa stwa. W konsekwencji wystpowania niekorzystnych zjawisk w gospodarce wielu kraj w turystyka socjalna nie stanowi ju prioryteto'"go celu w polityce socjalnej par stw, tote grozijej marginalizacja. Wrd tych par stw moze si r wniez znate Polska.
70

wsp czesnej turystyki, bdcej r dem Masowoi ywioowo wielorakich korzyci, prowadzjednoczenie do pytania, czy koszty spoeczne jej rozwoju nie bywaj wiksze niz korzyci.Nie podejmujc w tym miejscu problemu bilansu turystyki, trzeba zwr ci uwag na zjawisko nasilania si krytycznych gos w pod jej adresem. W literaturze mona spotka nastpujce pytania, charakteryzujce wtpliwoci zwiryane z rozwojem turystyki masowej.

Czy Zawszejest tak, ze turystyka wychowuje, ksztatuje wraliwo na pikno i pozytywne postawy wobec innych, tozszerza poznanie otaczajcej rzeczywistoci? Moze jest i tak, e z jej uprawianiem cz si zjawiska wychowawczo negatywne, e towarzyszy jej
7I

s s J

w nadmiarze alkohol, narkotyki, ksenofobia, nielegalny handel, przecieki dewiz, prostytucja? Czy zdobywana ptzez turyst w wiedza o innych regionach, krajach, ludziach czy narodach zawsze jest poszerzeniem i pogbieniem do_ tychczasowej, czy te moze si zdatza, Ze turysta uzyskuje obraz spycony, schematyczny lub faszywy? Czy turyci chroni rodowisko przytodnicze i spoeczne oraz zabytki, czy te moe niejednokrotnie przyczyniaj si do ich dalszej

Czy w miejscowociach odwiedzanych przez turyst w stosunki midzyludzkie staj si lepsze, czy moe jest zupenie inaczej? A moe turystyka brutalizuje: poczucie wasnej godnociustpuje
dejrzliwoci?

degradacji?

sualczoci, uprzejmo chamstwu, gocinno pazernoci oraz po-

J s .

Czy turystyka suyporozumieniu midzy narodami? Moe umasowienie podr y, ich zracjonalizowana otganizacja i standaryzowany przebieg uniemozliwiaj serdeczne stosunki oraz wymian intelektualn?

Czy turystyka masowa nie sprzyja naruszaniu prawa do ycia przez naraanie turySty na niebezpiecze stwo utraty ycia lub zdrowia, np. w rodkach transportu lub niedbale eksploatowanych hotelach? Czy praca wielu turyst w ra czarno nie jest przejawem lamania zasady sprawiedliwoci, d. braku ochrony godnociczowieka?

ffi
ffi

I
wrls
ffi

ffi

Thrystyka alternatywna, w odr znieniu od masowej, jest procesem sprzyjajcym rozwojowi sprawiedliwych, r wnoprawnych dla czonk w r nych spoecznoci,tw rczych form podr Y, $dzie si dy do znalezienia rozwiza ptowadzcych do wzajemnego zrozumienia, solidarnoci i r wnoci midzy zaangaowanymi stronami G wn ide turystyki alternatywnej jest poszukiwanie kontaktu z ludnoci autochtoniczn. Jako podstaw tej motywacji wymienia si dEenie turyst w do poznania kultury odwiedzanego kraju czy regionu, jego historii, gospodarki i sposobu ycia mieszkarc w. Nietrudno za"12

Podobne wtpliwocidugo jeszcze bd towarzyszyy zjawisku turystyki. Pozostaje sprawa ograniczania r de tych wtpliwoci.Uwaza si, i skal dysfunkcji wsp czesnej, masowej turystyki moe znaczy co zagodzi koncepcj a turystyki alternatywnej.

w teren w odwiedzanychprzez turyst w, atake na ochrokultury odwiedzanych zbiorowoci. W turystyce alternatywnej, w przeciwierfutwie do wysokiego stopttia organizacji wsp czesnej turystyki masowej, preferuje si samoorganizacj i programowanie cel w turystycznych przy niskim udziale lrieduzych biur turystycznych. Mona sdzi,, ze turyStyka Zaprogramowana i zorganizowana w takim bie okae si spoecznie efektywna i gospodarczo aktywizujca lokaln infrastruktur hotelarsk. Inn charakterystyczn cech turystyki alternatywnej jest stosunkowo wysoki stopieri trudnoci jej uprawiania. o ile turystyka masowa, zaspokajajca g wnie potrzeby relaksu i wypoczynku przy wykorzystaniu wysokostandardowego hotelarstwa i urzd zert tow arzyszcych, rlie wymaga trudu i wysiku od turyst w, o tyle turystyka alternatywna l,tnlsza ich do wysiku ftzycznego i umysowego, co upodabnia j do lurystyki kwalifikowanej. Mozna wic powiedzie, e uczestnik alternatywnego ruchu turystycznego powinien mie odpowiednie przygotowanie i uczy si podr zowania. Uog lniajc przedstawione cechy turystyki alternatywnej , mona j rlkrelinastpujco. Turystyka alternatywna jest to pr ba znalezienia i upowszechniania innych moliwoci,odmiennych od, ptzewaa1cych dotychczas szablonowych form turystyki masowej, zawierajcej wiele clysfunkcji. Jest to turystyka oparta na motywach krajoznaw czych, uprawiana w maych, czSto nieformalnych grupach, take indywidualtt wartoci rodzimej

uway, iz te cele turystyki alternatywnej mona osign, uprawiajc k rajoznawstwo turystyczne. Wymieniajc idee turystyki alternatywnej, wskazuje si tez na postulat zaspokajania pottzeb r nych grup ludnoci i trosk o interesy

lltieszka

sposob w osignicia tego celu jest wanieturystyka alternatywna. W wietlefakt w trzeba jednoczenie stwierdzi, itenrodzaj turystyki nie zastpi turyStyki masowej, cho moze z nikoegzystowa w sferze wartocii moralnoci. Wzory kultury masowej przyjmowane w turystyce s bowiem zbyt silne, aby mona byo atwo si uwolni od nich.
73

nocipsychicznej, wysiku umysowego i nierzadko fizycznego. Jelisi podzieli hipotez, e spolecze stwo czasu wolnego zastpi spoecze stwo konsumpcyjne, to pozostanie do rozwizania trudny problem humanizacji wsp czesnej turystyki. Wolno sdzi, i jednym ze

na, turystyka trudna, wymagajca gruntownego przygotowania, odpor-

transformacji wsp czesnej turystyki w postulowanym kierunku wystpuj r wnie silnie po stronie scentralizowanych i ponadnaro_

P*i".y

.3.12. TU RYSTYKA RELIGUNO-PI ELGRZYMKOWA

jednak, e i tarn z czasem nie uwzgldni si postulat w przeksztace{t w turystyce alternatywnej. Na zakoriczenie, przypominajc, e nega-

dowych struktur dzisiejszej gospodarki turystycznej. Nie oznacza to turyst w, jak

"* 'no i kraj w, region w oraz ludnocigoszczcej, wa.rto przytoczy postula-. ruchu na rzecz turystyki alternatywnej, zgaszane-pr"rna;e i regio_ ny przyjmujce turyst w:

tywne skutki turystyki masowej s udziaem

W turystyce zagranicznej przyjazdowej i wyjazdowej, a take w turystyce krajowej wrd r nych cel w pobytu lub podr zy, sklasyfikowanych w 1993 r. i zalecanych przez wiatow organizacj Turystyki
tlym terminy ,,turystyka religijna'' i ,,turystyka pielgrzymkowa'' s uywane zamiennie. Wydaje si to niecise, czym przemawiaj m.in. za llodane dalej argumenty.
1lrzy

oNZ, wystpuj cele religijne i pielgrzymkowe. W yciu codzien-

r r r r r

miejscowej; zagwarantowanie uczciwego udziau gospodarzy w zyskach z turystyki; tworzenie wzajemnie wzbogacajcych kontakt w midzy turystami a odwiedzan ludnoci, gwarantujcych poczuci" gonos.i i prawa obu stronom; wych;

nier wnociwymiany turystycznej, czyli wyzyskiwaniu ludnoci

przedstawienie rozsdnych i realnych kontrpropozycji w stosunku do tych form turystyki masowej, kt re s oistrutcy;ne i sprzyjaj

szacunek dla religii, kultury

mentalnoci spoecznocimiejsco-

u gospodarzy,

stymulowanie aktywnoci zachowa postturystycznych zar wno

likwidacja wszelkich oznak kolonializmu,turystyki masowej.

jak i goci;

tywacj ach stanowi znaczny odsetek odwiedzaj cych sanktuarium.

G wnym motywem turystyki religijnej jest uczestnictwo w wydarzeniach religijnych. Nie wyklucza to jednak celu drugoplanowego. '/'nawca problemu, A. Jackowski3a, wyruapogld, iz ,,...g wnym molywem s przede wszystkim aspekty religijno-poznawcze lub poznawc'ze". Zdaniem tego autora, wite miejsce nie stanowi na og celu pobytu lub podr y turystycznej . Znajdaje si ono na trasie lub w punkcie docelowym podr y odbywanej w celach innych ni religijne. Uczestnictwo turyst w w obrzdach religijnych i odwiedzanie sanktuarium nie podwaza g wnego celu podr zy i pobytu, tj. celu religijno-po'Lnawczego lub wycznie poznavczego. Jak wykazano w literaturze, w niekt rych orodkach kultu uczestnicy podr y o wymienionych mo-

ffi

etapie.

wa polityka turystyczna. Pa stwo powinno w tym przypadku peni funkcj animatora. Tak okrelona w szwajcarst<iej koncepcji turystyti rola paristwa moe by wzorem dla Polski, tym bardziej ze ilsztaitowanie polskiej polityki turystycznej znajduje si dopiero na pocztkowym

warunkiem uksztatowania aktywnego ruchu spoecznegb, wiadJmego koniecznoci zachowania kulturowej tozsamoci narodJw. Mona r wnie sdzi, Ze w procesie tym niema rol ma do odegrania pa stwo-

Mona sdzi, e przytoczone postulaty maj szans realizacji pod

go, ze charakter podr zy lub pobytu' daje termin,,turystyka religijna".

wszystkim aspekty religijno-poznawcze lub wycznie poznawcze, od-

W wietle podanych uwag nalezy podzieli opini A. Jackowskiekt rych g wnym celem s przede

Jezeli natomiast chodzi o podr e lub pobyt podejmowane wycznie z pobudek religijnych, to mona m wi o turystyce pielgrzymko_ wej. Termin ten wystpuje w literaturze,lecz ma charakter dyskusyjny. A. Jackowski3s Uwaa, e uywanie terminu ,,turystyka pielgrzymkowa'' ,,'..wypacza stron motywacyjn, przenoszc akcent z podr y wynikajcej z potrzeb wycznie religijnych na podr z turystyczn, w kt rej motyw religijny schodzi na dalszy plan, ustpujc miejsca eleA. Jackowski, Pielgrzymki i turystyka religijna w Polsce,Instytut Turystyki, Warszawa 1991, s. 8-9. 35 Tame, s. 1.
3a

74

'75

/
mentom wybitnie wieckim''. Autor ten kwestionuje wic trafnoter_ minu ,,turystyka pielgrzymkowa,,, awazaic, e w takich przypadkach naleaoby uywa terminu
ccch waciwych dla praktyki pielgrzymowania pieszo na cao ruchu, liczry,ego okoo 130 mln os b na wiecie, wydaje si dyskusyjne.

q charakterystyczne dla tego ruchu g wnie w Polsce. Uog lnienie

saue pozareligijnych wartociach history cznychi kulturowych mijany:h.okolic. Motyw wycznie .elg|nf_- pisze A. Jackowski przywieca tez pielgrzymkom specjahJty -

pojcie

l renomowane orodki turystyczne,"uk.s"i": a sami uczestnicy

o.

P:I:u:

r"u sanktuari w. Czas 'it'"os"i wypeni4 modlitwy medytacje. T:]i1".'"'k' Uczestnicy nie wykazuj zainteresowania dla wie"ti", oni. J w'zabyt-

,pielgrzymku1]. stuno'i.to to iur'.iju;" nu przedyskutowanie. nWpomniany uuio', charateryzuj" p*tryt? pi"r_ grzymowania, pisze) t: *r.*j lrnpLlg;ymkowych motyw religijny dominuje w niekt rych : kra.iach ,wiata.t ir"s"i;'rkiego, w hinduizmie, buddyzmie

i w islamie. s to w

poaroz!

jo

l'iir

trasy tych wdr wek

omijaj wiksze miasta

mai czsto

-1'#Hf
Z

takim, kt re si wi z przewiadczeniem o cudownycl "ny^,d. wasciosciach miejsc turtul pi.rrPodobnie rozumie :':T:*"",.::1'ywajsi''":]:"uao'n"goora."'i"p'e termin ,,pi"fg.,y.tu,, A. Hu".g"i-

;Jeeli si przyjmie, e pielgrzymki piesze nie wyczerpuj w peni pojcia migracji pielgrzymkowych, to trudno podzieli pogld cytowanych autor w dotyczcy sylwetki pielgrzytna. Wsp czesny pielgrzym, opr cz podstawowego, religijnego celu wizyty w orodku kultu religijnego, moe w czasie pobytu i podr y rlsiga cele drugoplanowe. Trudno sobie wyobrazi np. pielgrzyma do Ziemi witej lub Watykanu, kt ry nie byby wiadomy wysokich wartocipoznawczych lerozolimy czy Rzymu. Tak wic pozareligijny, drugoplanowy motyw ruchu pielgrzymkowego zwaszcza midzynaro' tlowego, jest wany przy podejmowaniu decyzji o podr y. W tym wietle budzi zastrzeenia opinia, iz u podstaw ruchu pielgrzymkowego, g wnie midzynarodowego, le wycznie motywy religijne.

_ poza g wnym celem

sze' e pielgrzymka zawiera w sobie aspekty spoeczne i moralne. jednej strony jest wyrazem podaniacziowieka za impulsem natury do prowadzenia yciako"zo'ni"""go, , a*gi"; zaoznacza wyrueczenie si przez jakiokres pewnych wartoci, ,rrosrenie dalenia od ojczyzny, ro!1inv i'przyjaci' "i"*vglov, "a, aprzedewszystkim Zmczenia i trudu dugiej drogi..Poj ii" a""yrii wyczerpujcej wdr wce jest aktem wiary i pouoznosci "tak oru, .'r,.i samodoskonaleniJ Przytoczone uwagi odzwierciedlaj w |eni pi.f.ry'.L, ale g wnie pi eszychlNie ry "raraLt., zjawiska migracji piel_ "r"rpu1iu.I'iur, grzymkowych jako iV*"' ; ;; ie, estruktura orodk w "hos.i. kultu religijnego jest bardzo zr znilowana. Monam wi o pielgrzymkach w skali diecezji, krajl i w skari -ifJryn*ooowej. Dlatego tez korzysta si w tym celu z r nych rodk w transportu osobowego. Nie dominuj r wnie w caociruchu pielgrzy-ti pi"."". Na przykad, jak podaje A. Jackowski, na ln ri""u ii"rg rzym w na Jasn G r, -og w 1987 r. oszacowan" i11,{l o.OU, pi..irtanowili tylko 5,4Vo, w ro_ ku nastpnym za Z,Oqo".Nalezy iutJ" aooue, i pielgrzymki piesze 3 A. Huerga, Strzec wartoci pokutnej pielgrzymki, ,,IasnaG ra,, 1990, nr 8. r7 A. Jackowski , pielgrzymki i turyrtyko

A;,;;;J#i_

gtjny i motyw drugoplanowy, nie znajduj si w konflikcie, mona si zastanowi nad wsp lnymi cechami migracji pielgrzymkowych i czysto turyStycznych. Ukad tych cech tworz; dobrowolno przemieszczania si ludnoci,dry,cej w czasie wolnym do osignicia przyjtych cel w poza swoim codziennym otoczeniem, w okresie nie duszymni 365 dni, korzystanie z usug infrasruktury turystycznej i og lnej, sezonowopodr y, korzystne przeksztacenia funkcjonalno-przestrzenne miejscowoci docelowych, troska o ochron rodowiska przyrodniczego, wydatki finansowe zwizane z podr i pobytem.

Skoro motywy migracji pielgrzymkowych, tj. g wny motyw reli-

I I
I I

*i*in".'irtrce,

jw., s. 9g.

pielgrzymkowych stopier dyscypliny jest wysoki. W sumie, termin ,,turystyka pielgrzymkowa'' zasuguj e na przyjcie i uznanie w literaturze przedmiotu. W strukturze rodzajowej wsp czesnej turystyki jednostk wyr niajcjest cel lub g wna grupa cel w podr y i pobytu' Poniewa uczestnictwo w wydarzeniach religijnych, cele religijno-poznawcze lub
77

w czasie podr y i w miejscu pobytu. Naturalnie w przypadku migracji

R ni je

natomiast stopier dyscypliny osignicia celu

g wnego

76

{
poznawcze oruz pielgrzymki tworz razem pewn zwart cao, mog stanowi podstaw do przyjcia zbiorczego terminu ,,turystyka religijokoo 9 mln os b dodatkowo, w tym okoo milion pielgrzym w miay stanowi osoby niepenosprawne. Nalezy doda, e imprezy turyStycz_ ne, takie jak spotkania, seminaria, wystawy itp., byy organizowane r wniez poza Rzymem, w Asyu, Monte Cassino, Wenecji, Neapolu, Turynie i we Florencji. Dziki temu nastpia pewna dekoncentracja przestrzenna ruchu turystycznego we Woszech. Rok 2000 by dla turystyki religijno-pielgrzymkowej w krajach chrzecijar{skich rokiem szczeg lnym. Charakterystyczna dla tych kra.i w bya r wniez wysoka dynamika krajowego ruchu pielgrzymkowego.

no-pielgrzymkowa".

Wsp czenieturystyka religijno-pielgrzymkowa wykazuje du dy_

namik. Jak podaje A. Jackowski38, liczb uczestnik w tej turystyki sza-

cuje si w ptzyblieniu na 20 mln os b rocznie. W og lnej liczbie uczestnik w okoo 150 mln stanowi chrzecijanie, 0_30 mln hinduici'okoo 40 mln wyznawcy buddyzmu, islamu i innych religii. Tury_ styka religijno-pielgrzymkowa ma zr rucowany zakres przestrzen_ ny:lokalny, regionalny, krajowy oraz midzynarodowy. Zdantem
A. Jackowskiego, wikszopielgrzymek miaa zawsze charakter lokalny lub regionalny' Dynamizm turystyki religijno-pielgrzymkowej mog ilu. strowa liczby dotyczce ruchu do najwikszych wybranych sanktuari w chrzecijarskich w latach 1979-1980: Watykan 8 mln, Lourdes (Fran- (Meksyk) 2 mln, cja) mln, Czstochowa mln, Guadelupe - 5 - 5 Lujach (Argentyna) mln, Montserra (Hiszpania) 1,5 mln os b. Wedug wspomnianego autora, w turyStyce religijno-pielgrzymkowej w Polsce uczesticzy okoo 6-7 mln os b rocztie, tj. blisko 5vo clrzecijan pielgrzymujcych na wiecie. W Polsce g wnym punktem docelowym omawianych podr y jest Czstochowa. Na przykad w t994 t, klasztor i miasto odwiedzio 4 mln turyst w-pielgrzym w, w tym 76,8 tys' zagranicznych (vo) i I75,o tys. pielgrzym w pieszych (4,4vo)39, Turystyka religijno-pielgrzymkowa powoduje istotne zmiany w strukturze funkcji odwiedzanych miejscowoci. Dotyczy to funkcji spoeczno_kulturowej i miastotw rczej. Na zakoriczenie warto przypomnie, e rck 2000 w historii chrzecijastwa to druga milenijna rocznica. Wedug r de woskich ilr Uroczystoci milenijne wybrao si okoo 26 mln pielgrzym w reprezentujcych ponad 170 kraj w wiata.Skal problem w zwizanych z prze) wozem i zakwaterowaniem turyst w o motywacjach religijnych oraz realizacj program w pobytowych charakteryzuj nastpujce dane sta. tystyczne. W roku 1998 Wochy odwiedzio okoo 35 mln gocizagra1 nicznych, kt rzy wydali 30 mld USD. Rzym gociokoo 8 mln turyst w. W roku 2000 miasto to zamierzalo odwiedzi na okres _6 dnl
38

1.3.13. TURYSTYKA

KULTUMLNA

turystyki. Z obserwacji rynk w turystycznych wynika, iz szeroko rozumiana kultura zajmuje wsp czenie cotaz znaczniejszpozycj na liciemotywacji do podejmowania podr y turystycznych. Kultura sta.je si istotnym elementem program w turystycznych' Wystpuje ona trwale m.in. w turystyce kajoznawczej, alternatywnej, pielgrzymko_ wej, miejskiej, studyjnej i jzykowej. Dziki tym tendencjom turystyka kulturalna jest jednym z najszybciej rozwijajcych si segment w globalnego rynku turystycznego. Jak podaje wTo, z kultur ma zwizek okoo 38vo wycieczek zagranicznych, a tematyka kulturalna w programach turystycznych jest motywacj nr 1 Amerykan w i nr 4 Europejczyk w. Ten rosncy rynek wskal'uje, e turystyka kulturalna nie jest ju udziaem wskiej elity. Wraz z jej rozwojem zmienia si r wnie zakres zainteresowa turyst w motywowanych kultur. Poza miejscami historycznymi i zabytkami architcktury du atrakcj s wszelkie aspekty zar wno wysokiej, jak i polrularnej kultury. Opr cz element w tradycyjnych oferta turystyki kulturalnej obejmuje wsp czenie take poznawanie atmosfery miejsc i wtapianie si w tum ludnociautochtonicznej. og lnie mona powiedzie, e turystyka kulturalna zyskuje wsp czeniena znaczeniu. Miejscowoci turystyczne maj dodatkowe szanw
a0

Zwizk':' turystyki z kultur s cisei wzajemneao. Turystyka chroni, wzbogaca i popularyzuje dobra kulturalne, kultura zainspiruje roz-

3e,,Jasna

Tame' s. 18-19.

ra" 1995, nr

1.

Problem ten zostanie om wiony szerzej w rozdziale 4,

78

79

r
na". Zdeftniowanie go okazuje si bardzo trudne' a to g 'wnie z powodu kopot w definicyjnych zwizanych z terminem ,,kultura'', kt ry nalezy do wieloznacznych oraz najczciejuzywanych w jzyku literac-

i spoecznej waniena drodze rozwoju turystyki kulturalnej. Warto powicikilka uwag samemu pojciu ,,turystyka kulturalse aktywizacji gospodarczej

W literaturze niemieckiej4 zwraca si uwag nato, e kultura oznacza dtog czowieka do poznania samego siebie. Kultura jest nie tylko produktem czy te efektem samorealizacji,lecz take wiadectwem historycznym, przedmiotem rozwaa oraz rodkiemdo samopoznania i upewnienia si co do wasnej tozsamoci.

kim, politycznym, publicystycznym i potocznym, a take w nauce. Warto przytoczy kilka przykad w definicji kultury.

Patrzc na kultur w wietleprzytoczonych definicji, mona wskaza dwie cechy turystyki kulturalnej:

r t

lipkoal okrela kultur jako ,,...cao wytwor w tut rczej dziaalnoci czowieka na wszystkich polach jego zbiorowego ycia, kt ra jako wsp lne dziedzictwo bywa przekazywana nastpnym po_ koleniom w procesie wychowania i socjalizacji. Skadaj si na ni zar wno wytwory przynalene do zewntznej sfery ycia czowieka (np. kultura materialna), jak i wytwory o charakterze duchowym (np. religia czy literatura)". J. Kozieleckiaz proponuje definiowa pojcie kultury ,,.. jako system osigni materialnych, technicznych, organizacyjnych, naukowych, artystycznych i moralnych, kt re zyskay uznanie spoecznocii kt re kszta osobowo czowieka oraz wpywaj na jego losy". W literaturze ameryka skieja3 r wniez mona spotka wiele definicji kultury. Przykadowo, Littrell trake kultur jako cao obejmujc to, co ludzie uwaaj (tj. stosunek do czego' wierzenia, idee i wartoci), to, co ludzie czyni(d. normatywne wzorce zachowa lub sposoby ycia), oraz to, co ludzie wytwarzaj. Kultura skada si wic z proces w (d. przekonar i sposob w ycia ludzi) oraz z produkt w tych proces w (tj. budynk w, zamk w, artefakt w, czyli przedmiot w bdcych dzieem pracy ludzkiej, sztuki,
zuty czaj w, atmosfery" itp.).

r r

poznawanie si ze sposobami ycia na zwiedzanych obszarach; jest ona turyStyk refleksji i komunikacji; jej celem jest poznawanie przeszoci,terniejszoci odkrywanie przyszoci. i

obejmuje ona nie tylko zwiedzanie interesujcych miejsc i zabytk w, tak jak to jest w tradycyjnym podejciu do turystyki,lecz take za-

ar
a2

T. tpko, 7lrys elity

J. Kozielecki,

og tnej,WAM, Krak w 1974, s' 19l.

szawa 1988, s. 42.

a3

czowieku wielowymiarowym. Eseje psychologic7ne. PWN, War_

G. Richards' Culturl Tourism: Challenges for Management and Marketing. W: Trends in outdoor Recreation, Leisure and rburism, praca zbiorowa pod red. w.c. Gartnera, D.W. Lime'a, CABI Publishing, New york 2000, s. 187-195.

do miejsc atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji i dowiadczeil, oraz zaspokojenia wasnych potrzeb. Z definicji tej wynika, e turystyka kulturalna obejmuje zar wno wytwory kultury zprzeszoci'jak i wytwory kultury wsp czesnej oraz sposoby ycia danych grup ludzi lub region w; obejmuje turystyk zorientowan na dziedzictwo kultury oraz turystyk zorientowan na sztuk. Przezpojcie turystyki kulturalnej rozumie si kazd form turystyki, w kt rej S zawarte oferty kulturalne. W efekcie' w zasadzie wszelkie rodzaje turystyki majzwizek z kultur. W najszerszym rozumieniu pojcie turystyki kulturalnej utosamia si z kultur podr zowania. W tym ujciu podkrelasi, e turystyka sama w sobie jest kultur oraz poredniczy (powinna poredniczy) midzy kulturami kraju, z kt rego pochodz turyci,i kraju, kt ry ich goci.W tym najszerszym rozumieniu turystyk traktuje si jako form kultury wiatowej. Takie ujcie pojcia turystyki kulturalnej zwiksza wymagania w stosunku do wszystkich rodzaj w turystyki, dotyczce podnoszenia jakociwarunk w istotnych dla komunikacji midzy po_ dr zujcymi, midzy podr ujcymi a mieszkar{cami danego kraju, atake midzy nimi a rodowiskiem i kultur odwiedzanego kraju.
a A. Dreyer, Kuhurtourismus, R. Oldenbourg Verlag, Miinchen-Wien 2000.
81

Reasumujc, mona przyj nastpujc definicj: turystyka kulturalna to przemieszczanie si os b z miejsc ich staego zamieszkania

80

Zainteresowanie rozwojem turystyki kulturalnej jest widoczne w wietlewynik w badail przeprowadzonych przez Europej skie Stowarzyszenie ds. Edukacji w Turystyce i Wypoczynku w 15 krajach europejskich w latach 1992 i 1997. Podstawowe zagadnienia, kt re si znalazy w ankiecie, dotyczyy charakterystyki turysty, motywacji turysty orazzaj, kt rym on si oddaje w miejscu docelowym. Wyniki ankiety przeprowadzonej wrd I tys. turyst w kulturalnych okazay si interesujce.

opis turystyki kulturalnej mona znaczco wzbogaci, charaktery_ zujc rozw j tego rynku. Jak wynika z literatury przedmiotu i dowiad_ czenia, przeksztacenie si turystyki kulturalnej w znaczcy rynek szo w XX w. w pae z demokratyzacj kultury i turystyki. Kultura staa si czciproduktu turystycznego, a turystyka kulturalna uznanym Segmentem rynku, obsugiwanym przez wyspecj alizowanych turoperator w oraz napdzanym przez regionaln i lokaln polityk rozwoju kulturalnego. Zdaniem specjalist w, rozr tienie midzy kultur a turystyk najprawdopodobniej bdzie si zaciera w XXI w., a to dlatego e otacza nas zewszd kultura turystyki. Kultura przestanie by produktem przygotowanym pod turyst; turystyka bdzie po prostu czci kultury.

tywacj kulturaln. Motywacj tak miao l3vo turyst w,307o zatnspirowaa kultura, a 577o zaLiczono do pociganych przez kultur. Mona wic powiedzie, e turyci, kt rych zainteresowanie kultur jest raczej drugorzdne, stanowi wikszowrd turyst w kulturalnych. Badania potwierdziy, e coraz bardziej zacieta si granica midzy kultur a rekreacj. Turystyka kulturalna moe by postrzegana jako forma wypoczynku. Dla turysty europejskiego zainteresowanego kultur poznawanie jej jest rodzajem rozwoju osobowego. Znawcy twierdz, ze we wsp czesnym spoeczeristwie wzrasta pragnienie dowiadczania czegonowego' a kultura stanowi doskonae r do takich dozna(; dostarczajc okazji nauczenia si czegodla samego siebie. Wyniki omawianych badar{ wykazu1,e dla wielu turyst w kultura jest bardziej og lnym dowiadczeniem. Nie trzeba koniecznie zwiedza muze w, by mie z ni kontakt. Kultur mona znalete w barach, restauracjach oraz na ulicach miast europejskich. Zanikaj r znice midzy tradycyjn kultur wysok a kultur popularn. Zdaniem specjalist w, nowy turysta kulturalny najprawdopodobniej bdzie w cigu dnia zuliedzal mlJzea, ale wiecz r spdzi raczej w dyskotece, a nie w operze. Spotyka si opinie, ze turyci odwiedzajcy dane miejsce po raz drugi i trzeci najpewniej zechc szuka ptawdziwej, ywej kultury, jako ze podczas pierwszej wizyty zobaczyliju obowizkowe, tradycyjne atrakcje kulturalne, tj. muzea czy pomniki historii. W wietlewynik w badar nad rozwojem turystyki kulturalnej w krajach UE turystyka ta moe stanowi tworzywo strategii i polityki rozwoju regionalnego. Turystyka kulturalna jest uwzgldniona w programie produkt w markowych w Polsce. Rozw j turystyki kulturalnej jest wsp czenieksztatowany przez

mowych

ksztacenie. Wikszorespondent w bya zatrudniona jako pracownicy najem_ ni lub u siebie. Wangrup turyst w kulturalnych tworzyli studenci (IIvo) oraz emeryci (IIvo). og lnie, turycipodr ujcy w celach kulturalnych maj na og wysoki status zawodowy, kt ry jest zbieny z ich wysokim poziomem wyksztacenia. Blisko 45vo rcspondent w (1997 r.) pochodzio z gospodarstw do-

Wikszoturyst w zainteresowanych kultur miaa wysze wy-

redni doch d wynosi okoo tys. euro i by o ponad 257, wyzszy ni redniw UE. Turycipodr zujcy w celach kulturalnych reprezentuj na og wysoki poziom kultury i obszern wiedz o miejscach docelowych. okoo 44vo turyst w miao 40-60lat. Badania turystyki kulturalnej w r znych krajach jasno wykaz ay, e nie wszyscy podr zujcy do miejsc atrakcji kulturalnych maj mo82

dochodzie rocznym brutto co najmniej 30 tys. euro.

otoczenie polityczne. Turystyka, bdc przejawem wsp lycia |udz| jest w Znacznym stopniu dterminowana przez czynniki polityczne. Uwaa si, e spenia ona fucje polityczne oraz Stanowi r do impuls w do formuowania polityki' np. czasu wolnego, socjalnej, przestrzennej i kulturalnej. Celem polityki kulturalnej jest m.in. rozw j turystyki przez zachowanie i ochron skadnik w dziedzictwa kulturowego. Pojcie dziedzictwa obejmuje elementy kulturowe i przyrodnicze.
83

Warto przypomnie, e w wietle Konwencji oNZ o ochronie Kulturowego i Naturalnego Dziedzictwa z I97 dziedzictwo kulturowe '.l*o okrela si:

r r r

zabytki architektury, rzeby i malarstwa, przedmioty lub struktury archeologiczne, inskrypcje, jaskinie mieszkalne oraz kombinacje wymienionych element w, kt re maj wybitn wartoz punktu widzenia historii, sztuki lub innej dziedziny nauki; grupy budynk w, tj. grupy pojedynczych lub poczonych budynk w, kt re ze wzgldu na swoj architektur, jednorodno lub pooenie w krajobrazie odgrywaj w nim wazn rol; miejsca wytwory ludzi lub konglomeraty Stworzone przezna!l; i ludzi oraz obszary zavtierajce stanowiska archeologiczne, kt re s wartociowe z historyczneBo, estetycznego, etnogtaftcznego lub
antropologicznego punktu widzenia.

W odr nieniu od obrazu technicznej kultury wiatowej,lokalne }tlllury oraz tradycje opieraj si na odrbnocijzyka, religii, stylu budtlwlirnego i form mieszkania, na t nicach w sposobach zywienia, }ut,ltlliach, produktach, atake w formach produkcji' ta cach, muzyce' rtlrljirch ludowych' malarstwie, |iteratarze, czyli, m wic og lnie, na ilrltlicowanych rytuaach. owe r znice midzy kulturami lokalnymi
tlrl rcwitalizacji kultur regionalnych w ramach kultury wiatowej oraz ulttitcnia tradycje, czynic z nich rzeczy godne zobaczenia i folklor. Tulycipragn ujrze to, co w danym regioniejest szczeg |ne orazzachowttlrl si z tradycji. m samym turystyka wspiera reaktywacje tradycji. ,lrrk wida, kultura wiatowa integruje lokaln codzienno i kultury regionalne. prxllcgaj Stopniowej integracji z kultur wiatow.Turystyka prowadzi

Rozw j turystyki kulturalnej odbywa si w

znych formach,

a oto

wnie niematerialne formy kultury, takie jak filozofi, tradycj, sztu_ k we wszystkich jej przejawach, r ne style ycia, edukacj przez |iteratur, jzyk, przesdy, cechy zle i dobre oraz folklor. Polityka kulturalna paristwa lub regionu chronica dziedzictwo kulturowe staje si w ten spos b jednym z waniejszych czynnik w polityki turystycznej. Polityka kulturalna ujawnia take zwizki, jakie istniej midzy turystyk a innymi podmiotami kultury, takimi jak nauka, sztuka, religia itp. Par stwo oraz samorzd terytorialny powinny prowadzi odpowiedni polityk kulturaln i w ten spos b stymulowa rozw j turystyki. Rynek nie za'wsze i nie wszdzie wykazuje zainteresowanie t sfer aktywnociludzkiej. W literaturze przedmiotu zwraca si uwag na proces globalizacji kultury wiatowej. Skomercjali zow ana i,,techniczna'' kultura wiatowa podlega unifikacji, przyspieszanej przez takie czynniki, jak:

W literaturze wiatowejpowiconejdziedzictwu

1lr'zykady.

za|icza si dor

r r r r r
84

system komunikacyjny, system telekomunikacyjny, wzrost mobilnoci i ilociczasu wolnego, jednolita architektura z betonu i szka, wiezowce, bulwary, autostrady, sztuczne jeziorka, fontanny' reklamy wietlne, sieci hotelowe, restauracje (McDonald's), supermarkety.

Podr e do miast stay si w ostatnich latach jedn z najbardziej ulubionych form podr zowania. Wykazuj one wysok dynamik wzrostu. Wrd element w udanych podr y do miast wymienia si: bezpieczeristwo, mozliwodotarcia rodkami komunikacji pasaerskiej, naturalne i sztuczne czynniki atrakcyjnoci. Przewiduje podr ze do miast nadal bd si cieszyy duz sl, e w przyszoci popularnoci i bd uzupenieniem wyjazd w urlopowych. 1o7urnine jako podr ze grupowe o ustalonym Podr e studyjne przebiegu, z kierownictwem wycieczki o odpowiednich kwalifikacjach i o ograniczonej liczbie uczestnik w o moliwie jednorodr wnie wykazuj wysok dynamik nych zainteresowaniach - niemieckich podr z studyjn okrela si rozwoju. W podrcznikach jako inteligentn form podr zy urlopowej, kt ra umozliwia intenSywne poznawanie kraju gospodarzy przez wczucie si w przepokazuje jej zwtzek z sytuacj yciow i kultur wsp szo, czesnych mieszkar c w, a dowiadczenia te s przekazywane na miejscu. Usituje ona chroni pierwotn sytuacj spoeczno-kulturo ile oworaz warunki rodowiskowe kraju gocinnego, a nawet wspiera je. to mozliwe Podr e jzykowe to kolejna wana forma turystyki kulturalnej majca perspektyw rozwoju, kt r na|ey wiza Z rosncym Znacze85

-l
niem kompetencji jzykowych. Warto te ptzypomnie, e jzyk jest najwazniejszym dobrem kulturowym ludzi. Raz nabyta kompetencja jzykowa jest podstaw ludzkiego mylenia i uczenia si. Po_ dr e jzykowe zalicza si do kategorii podr y poznautczych. Podr e tematyczne r wnie zajmuj istotne miejsce w strukturze form turystyki kulturalnej. Naley przypomnie, e tematy w tury_ styce to osoby oraz treci,materia i przedmioty o wasnych ce_ chach, kt re wplata si w tradycyjne formy turystyczne. Turystyka w pewnym stopniu posuguje si tym materiaem i umieszcza go

r l

Warunkiem penej dostpnoci wszystkich element w produktu turystyki kulturalnej jest poprawa komunikacji midzy sektorem turystyki a sektorem kultury. Kady region turystyczny moe rozwija turystyk kulturaln, kt ra

Wreszcie warto wymieni trasy tematyczne jako form turystyki kulturalnej. Na przykad szlak turystyczny linearnie czy ze sob tematem liczne miejscowoci i punkty z r nych obszar w, co pozwalakorzystniej zaprezentowa jego atrakcje na rynku. U podstaw trasy turystycznej |ey idea promocji turystyki. Przykadem szlak w temtycznych moze by szlak zamk w gotyckich.

w ukadzie typowych ofert. Dany temat i zwizane z nim trecitworz jedn Stron oferty. Drug stron stanowi r norodne grupy odbiorc w, kt rym z perspektywy osoby jeszcze nic nie wiedzcej, ale chccej si dowiedzie, przyb|ia si temat lub zuizane z nim treci.W praktyce tematy czerpie si przewanie z kultury i dziaalnocispoecznej, np. Szopen, Kopernik, Luter.

stanowi r do nowej tosamocii rozwoju ekonomicznego tego obszaru. U podstaw zainteresowania regionu rozwojem turystyki kulturalnej le, zjednej strony, nowe r da dochod w, z drugiej za zwikszajca si atrakcyjno dla inwestor w ptzez tvorzenie korzystnego wizerunku regionu. Promujc turystyk kulturaln w regionie, naley te uwzgldni negatywne skutki jej rozwoju. Chodzi tu o zniszczenie odwiedzanych obiekt w kultury, przekraczajce dopuszczaln miar, lub te o niekorzystny wpyw na rodowisko naturalne. Midzy ekonomi a kultur istnieje cisa Std na|ey wycign wnioski m.in. dla regionalwsp zaleno. nej polityki turystycznej i zna|erozvizanla korzystne w obu dziedzinach. Kultura nie powinna by podporzdkowana interesom komercyjnym, alre te nie nalezy pomija aspektu ekonomicznego, rozwijajc koncepcje kulturalne w turystyce.

Podmioty odpowiedzialne za polityk kulturaln, tj. pa stwo

kacyjn

i samorzd terytorialny, powinny wiza t polityk z polityk edu-

i turystyk.

Zaprezentowana problematyka turystyki kulturalnej daje podstawy do kilku uwag uog lniajcych.

Jak wynika z przeprowadzonej charakterystyki, turystyka kulturalna zajmuje trwae miejsce na wsp czesnym rynku turystycznym wiata ima perspektywy rozwoju w XXI w.

l r r

netu uatwi np. dostp do wikszego wachlarza produkt w, zvasz-

W zwizku z dobr perspektyw rozwoju turystyki kulturalnej, podejciedo niej musi by bardziej profesjonalne i systematyczne, szczeg lniejelichcemy efektywnie wykorzysta oraz kontrolowa notowany ostatnio rozw j rynku tej turystyki. Waznym narzdziem monitorowania dysbucji produktu turystyki kulturalnej bdzie rozv j nowych medi w. Sabociobecnego produktu turystyki kulturalnej jest jego rozdrobnienie i brak skutecznych system w dysbucji. Uzycie Inter-

1.3.14. TURYSTYKA

LOKALNA

cza imprez kulturalnych, w przypadku kt rych bariery dostpnoci s obecnie znacznie wiksze niw przypadku staych atrakcji.
86

Tlrrystyka lokalna obejmuje swoim zasigiem wielub miasto majce warunki do jej rozwoju. Turystyka ta opiera si na autentycznych zasobach naturalnych, historycznych i kulturalnych danego obszaru (wsi lub miasta, gminy lub powiatu), anga'owaniu r nych podmiot w spord miejscowej spoecznocioraz integrowaniu turystyki z innymi aspektami rozwoju gospodarczego i wzmocnieniu struktury spoeczno-ekonomicznej spoecznoci.

87

W procesie intensyfrkacji rozwoju turystyki lokalnej, zwaszcza na USA, zwraca si coraz wiksz uwag na zintegrowanie pla_ nowania turystyki Z procesem planowania na szczeblu spoecznocilo_ kalnej czy regionu. Zdaniem specjalist w, istnieje ku temu par powo_ d w, czsto powizanych z rozmutymi trendami spoecznymi, politycznymi i gospodarczymi. Oto niekt re z nich. Praktyka dowodzi, e na wielu obszarach rozw j turystyki nastpuje bez planu i poza lokaln kontrol, czsto jest on natzlcany z zewnfurz. Kontynuuje si go wbrew priorytetom miejscowym i stylowi ycia. Jest to postrzegane przez spoecznolokaln jako zjawisko negatywne. Ma ono wpyw na skal trudnoci komunikacyjnych, oddziauje niekorzystnie na infrastruktur orazpogarsza stan zasob w naturalnych i historycznych. Mieszkaricy mog mie wrazenie, e trac kontrol nad wasnymi spoecznociami.Turystyka lokalna uatwia
obszarze

Reasumujc, rozw

turystyki lokalnej jest procesem planowania

Turystyka zwykle nie jest konsekwencj zintegrowanego procesu planowania, rozwija si w spos b przypadkowy, przy wykorzystaniu przez poszczeg lne jednostki fizyczne lub prawne istniejcych mozliwocilokalnych. Pojawia si wic reakcja negatywna na przypadkowo w rozwoju turystyki. Motorem rozwoju turystyki musi by spoeczno lokalna, gotowa ponosi nakady i anguowa si w ten proces. Tradycyjne rodzaje dziaalnoci,np. wycinanie las w, g rnictwo, prowadzenie drobnych gospodarstw rodzinnych, przechodziy i nadal ptzechodz wiele zmian. Gospodarka lokalna, struktury spoecznoci, indywidualne style yciai wzorce wykorzystaniaziemi byy naraone na wpyw tych zmian, czsto postrzegany jako negatywny. Wiele spoecznocilokalnych pr buje wic znale sposoby przeksztacenia swojej gospodarki i utrzymania lub podniesienia poziomu jakocizycia. Turystyka lokalna stanowi jedno z moliwych rozwiza w tym
zakresie.

odzyskanie tej kontroli.

ltyltl wsp lnie na poziomie spoecznocilokalnej. Par s w o korzyciachwynikajcych z rozwoju turystyki lokalnej. l)rlwiadczenie uczy, e podstaw rozwoju turystyki jest czsto denie rlrl rozwoju spoeczno-gospodarczego, natomiast zaangaowanie si s1xlecznoci lokalnej w planowanie, podejmowanie decyzji i ich wprowltdzanie przynosi jej okrelone korzyci, kt re czsto stanowi zachlg dla rodowiska lokalnego do dugofalowego zaangaowania si. Rozw j turystyki lokalnej odbywa si na og w ramach upowaztricnia spoecznego. Spoecznodyskuca projekt turystyczny i akecptujca jego realizacj rozumie uwarunkowania spoeczne, ekonotlticzne i rodowiskowe, bdce konsekwencj podjtej decyzji. Aktywnorodowiskaw procesie rozwoju turystyki przynosi te lcpsze zrozumienie lokalnej kultury, historii i zasob w naturalnych

i trlzwoju, skoncentrowanym na wzmocnieniu spoecznoci,realizowa-

wrd mieszkarc w. S oni czsto niewiadomi wasnych zasob w, kt re mogyby zainteresowa turyst w. Wiele przykad w moze dostarczy turystyka archeologiczna. Planowanie rozwoju turystyki lokalnej tlloze wic dopom c spoecznocilokalnej w poznaniu posiadanych zasob w i spojrzeniu na nie z innej perspektywy. Podwyszone poczucie (ozsamoci i dumy lokalnej to kolejna korzybdca rezultatem rozwoju turystyki lokalnej. Jej r dem jest zaangaowanie si w poznanie i ocen zasob w lokalnych: miejsc, cech charakterystycznych,ludzi, hi-

kulturowo-historycznych

Kolejnym bodcem do przyblienia kwestii planowania w turystyce w kontekcie rozwoju lokalnego jest intensyfikacja dziaar{ spoecznocimiejscowej w celu zapewnienia mieszka com i grupom udziaowc w gosu oraz pewnej kontroli w zarzdzaniu procesem zmian i rozwoju. Chodzi tu np. o konserwacj oruz promocj lokalnych atrakcji

i spoecznych.

oferenci lokalnego produktu turystycznego mog mie np. wsp lny personel, pomysy, orodkiinformacji i inne rodki, kt re uatwi wydajne wykorzystanie posiadanych zasob w. Mamy wic do czynienia z efektywn ekonomik wykorzystania lokalnych moliwoci rozwoju turystyki. Wreszcie turystyka moe by r dem zysku dla spoecznoci

storii itp. Czsto spoeczno lokalna nie uwiadamia sobie wartoci turystycznej skadnik w dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, kt re dobrze zna. Rozw j i wykorzystanie zaplecza turystycznego dla potrzeb mieszkar c w to kolejne korzyci Z proturystycznej aktywnoci spoecznoci lokalnej. Chodzi o to, e infrastruktura turystyczna, kt ra suyturystom, powinna, prawdopodobnie w pierwszej kolejnoci,suymieszka com (np. sopockie molo, pomniki przyrody czy historii). Wszyscy

88

89

lokalnej. Warunkiem wykorzystania tej mozliwocijest koncentracja na miejscowych inwestycjach turystycznych zamiast preferowania inwe. stor w z zewntIz. Lokalne wadze angaujce si w rozw j turystyki powinny blokowa wyciekanie zysk w poza spoeczno lokaln. Reasumujc, przedstawiona prezentacja korzyci z rozwoju turystyki lokalnej wskazuje r zne rodkiStosowane w tworzeniu spoecznoci, takie jak poznanie posiadanych zasob w, strategia lokalna, analiza polega1ca na identyfikacji i ocenie mocnych oraz sabych stron, a take moliwocii zagroe , ana|iza potencjalnych skutk w, zna|ezienie szczeg w czy tematw charakterystycznych dla spoecznocilokal_ nej, wpyw zasob w zewntznych, rozw j strategii dziaanta i monito_ rowanie oddziaywar . Podejmujc decyzj o rozwoju turystyki, czonkowie spoecznoci lokalnej s wiadomi r wniez negatywnych skutk w. Dziki temu mog Zastosowa lub wywoa dziaania strategiczne, kt re pomog je
. zminimalizowa. Z kolei naley przedstawi wybrane zagadnienia, na kt rych opieraj si trendy rozwoju turystyki lokalnej. Spoeczno grupa ludzi zamieszkujcych dany obszar geograto ficzny, kt rzy mog okrelispoeczno podstawie struktur urbani_ na stycznych (wie, miasteczko, miasto, powiat), geograficznych (g ry doliny), tosamocikulturowej (spoecznorolnicza, etniczna) lub te innych cech, kt re wydaj si sensowne zar wno z punktu widzenia usugodawc q jak i samych turyst w. Proces planowania sugeruje, e planowanie jest procesem cigym orazpociga za sob monitorowanie skutk w ekonomicznych, plan wi-

Naszkicowane kierunki rozwoju turystyki lokalnej, korzyciwyniz aktywnoci rodowiska lokalnego oraz niekt re zasady rozwotlziaalnociw sferze turystyki mog mie znaczenie poznawczo|u -prlktyczne.
lrr{r1ce

1.3.15. TURYSTYKA WTEJSKA

lll()cne atuty wsi,

,,Kontakt osobisty, autentyczno,dziedzictwo, indywidualizm to kt rych turyci poszukuj na obszarze wiejskim''.

(P.

Long)

.3 .1 5 .1

. CHAMKTERYSTYKA TU RySTyKr Wr EJs Kt EJ

biznesu turyStycznego, owiaty,samorzdu gospodarczego, kultury izby handlowej i mieszkaric w. Autentyczno informuje, e rozw j atrakcji turystycznych, wtk w tematycznych, wizerunku i marki produktu odbywa si na podstawie autentycznych i specyficznych dla danej spoecznocizasob w naturalnych, kulturalnych i historycznych.
90

zytacji, trendy zatrudnienia, wskazania spoeczne, badanie natenia ruchu i oddziaywanie rodowiskowe. Wsp praca oznacza, e wszystkie zainteresowane strony s Zaangaowane w proces podejmowania decyzji i zarzdzania. Uczestnikami tego procesu mog by np. przedstawiciele samorzdu terytorialnego'

Rozw j turystyki wiejskiej opiera si na zasobach naturalnych, historycznych i kulturalnych danego obszaru, angazowaniu r znych podtlliot w spord miejscowej spoecznoci oruz zintegrowaniu turystyki z innymi aspektami rozwoju spoecznocii gospodarki lokalnej. Nalezy przypomnie, e wsp czenie tradycyjne gospodarki wiejskie podlegaj procesom restrukturyzacji, kt rych celem jest osignicie korzyciekonomicznych. obszary wiejskie Europy, Azji i obu Ameryk dowiadczajwielu problem w, np. spadaj ceny produkt w rolnych, w y jedamodzie. Mimo postpujcego procesu urbanizacji demograficznej wiatacywilizowanego wieuzyskuje r ne mo|iwocirozwoju. Wiz si one 'ze zmianami w technologii transportu i komunikacji, strachem przed patologi miast, z wczesnym ukoriczeniem czynnego ycia zawodowego i wyprowadzkmieszczuch w na wie.Turystyka stanowi po prostu jednz wielu mozliwoci, kt re mog rozway spoecznociwiejskie. Zronlmienie i wykorzystanie szansy, jak stanowi turystyka, jest dla wikszociteren w wiejskich dotrudne. Jednak problem ten jest rozwizywany w wyniku coraz powszechniejszego uznania turystyki za rdo dobrobytu. Statystyki rosncych wpyw w z obsugi ruchu turyStycznego na wiecie maj swoj wymow. W wietletych fakt w adna spoeczno nie moe zupenie zignorowa mozliwoci transferu bogactwa i zatrudnienia oferowanych przez wsp czesn turystyk.
91

Kolejnym zagadnieniem, kt re wymaga uwagi, jest zdefiniowanie obszaru wiejskiego. Istnieje kilka definicji, a w jednej , najbardziej uytecznej, przyjmuje si kryterium liczby mieszkaric w: obszarem wiejmieszkar c w nie przekracza 2500 os b. Z punktu widzenia niniejszych rozwaa ' warto podkre|iznaczenie sowa ,,wiejski'', kt re moe odzwierciedla styl zycia, wartoci i rodowisko,podane z powodu wzgldnego odosobnienia oraz tempa ycia. Przez wielu mieszkaric w miast wiemoe by postrzegana jako ostoja bezpieczeristwa z solidnymi wartociami,pord otwartej przestrzeni oraz pikna przyrody, gdzie kadego trake si przyjarnie i z szacunkiem. Te walory wsi mona skutecznie wykorzysta w mar_ ketingu. Warto przytoczy opini na temat podanych cech turystyki wiejskiej. Zdaniem specjalist w, turystyka wiejska w swej najczystszej postaci powinna:
I I

skim mozna nazwa miejscowoniezurbanizowan, gdzie |iczba

Zauvaono trend odchodzenia w podr ach turystycznych od u,inilk w wypoczynkowych, stanowicych tradycyjne punkty docelowc' Naley przypomnie, e rczw j nowoczesnej turystyki opiera si prrcztkowo na renomowanych orodkachturystycznych. Pocztek tltlwrotu od tradycyjnych orodkw mia miejsce w latach 80., kiedy to 1xljawi si typ turySty, kt ry w literaturze przedmiotu okrelasi miallcln,,wolnego i niezalenego podr nika"' W zwizku Z popytem na Iticfbrsowne przygody i wyspecjalizowane wakacje powstanie podl(lnika wolnego stao si dla wielu miejscowoci wiejskich szans zuistnienia na rynku turystycznym. Trend ten jest wspierany przez inne czynniki, wrd kt rych wymienia si obawy o zdrowie turyst w, 't,wizanych z tradycyjnym modelem spdzania urlopu w soticu, nad lllorzem i na play w obliczu kurczcej si warstwy ozonowej. Narasta te przekonanie, e poziom bezpiecze(tstwa turyst w w miecie
rnaleje.

by organizowana na obszarach wiejskich i odosobnionych, wiza si z niepowtarzalnymi atutami, polegajcymi na maej skali przedsibiorstw, otwartej przestrzeni, kontakcie z przyrod albo jej bliskocioraz dziedzictwie opaltym na tradycyjnych spoecznociach i zwyczajach ptacy, by rozwijana na ma skal, jelichodzi o budynki, osiedla i organizacje, by zwizarla z przedsibiorstwami rodzinnymi oraz z natury obliCzonana dugi czas, by r norodna, co odzwierciedlazoone wzorce wiatowe rodowiska, gospodarki, historii i miejsca.

Ronieatrakcyjnorynkowa nowej turystyki wiejskiej. W raporcie na temat turystyki wiejskiej organizacja Wsp pracy Gospodarczej i Rozwoju (1994 r.) wymienia list kluczowych dla jej rozwoju czynniw, m.in.:

r r r r r r r r

W ekspansji turystyki wiejskiej mozna wyr ni, cztery najwaniejsze trendy, kt re zdaniem specjalist w spowoduj rozprzestrzenienie si jej w przyszocina caym wiecie:
stycznych, rozw j technologii, wsp czesne rodki masowego przekazu, zaakceptowanie turystyki przez obszary wiej skie.

odchodzenie od orodk w wypoczynkowych

w podr ach tury-

I I t
92

rosncy poziom wyksztacenia, zachcajcy do poznawania otaczajcego rodowiska; rosnce zainteresowanie dziedzictwem, tradycj, autentycznoci oraz yciem wiejskim; poszukiwanie kontakt w osobistych w wieciepodr y masowych, anonimowych hoteli oraz centr w handlowych; spdzanie kilku urlop w w cigu roku' Z moliwocidodatkowego, kr tkiego urlopu na wsi; wzrastajca wiadomo zdrowotna, przydajca atrakcyjnoci yciu wiejskiemu i takim wartociom, jak wieepowietrze, moliwoci czynnego wypoczynku oraz bezstresowych sytuacji; zainteresowanie klient w wysokiej jakoci wyposaeniem do rekreacji, poczvszy od odziey na rowery terenowe, a skoticzywszy na Zaawansowanym technologicznie sprzcie do wspinaczki; rosnce zainteresowanie specjaami kulinarnymi i tradycyjn kuchni wiejsk; poszukiwanie odosobnienia i relaksu na onie natllry;
93

rezygnacja Z aktywnego trybu ycia populacji koriczcej wczeniej ycie zawodowe, ale podr ujcej do p nego wieku.

ruchu oraz coraz powszechniejsze posiadanie samochodu. Naturalnie, istniej jeszcze obszary odosobnione, ale jest ich coraz mniej, a ich dostpnodla turyst w to kwestia czasu. Postp techniczny i technolo_ giczny umozliwi r wniez rozw j produktu dla turystyki wiejskiej. Chodzi tu o Sprzt turyStyczny uatwiajcy turystyk kwalifikowan. Elektroniczne przesyanie pienidzy i karty patnicze usuwaj bariery w obrocie bezgot wkowym na obszarach wiejskich. Wsp czesne rodki mSowe7o PrZekazu te maj wielki wpyw na przedsibiorstwa usugowe i spos b mylenia spoecznoci wiejskich. Nie bdc ju na uboczu, spoecze stwa wiejskie s coraz bardziej przekonane o celowoci wykorzystania turystyki w procesach restruk_ turyzacji gospodarki lokalnej. Nalezy te podkreli pozytywn rol w tym procesie podr owania po wieciemieszka c w wsi, chccych si zapozna z obecnymi kulturami i stylami zycia. Trway trend wykazuje r wnie akceptowanie turystyki ptzez obszary wiejskie. Dla wielu z nich na wiecie proces wdrazania przeksztaceri gospodarczych zwizanych z turystyk przebiega we waciwym czasie. Wpywaj na to r zne okolicznoci. Mozna tu przykadowo wymieni zmniejszanie si liczby miejsc pracy w rolnictwie. Jednoczenie globalizacja rynku produkt w rolnych oraz fluktuacje cenowe wymuszajr nicowanie gospodarki wiejskiej w celu uzyskania stabilizacji i bezpiecze stwa egzystencji spoecznoci lokaln ej. Liczne rda podkrelaj, e turystyka nie jest lekarstwem na wszystkie problemy wsp czesnej wsi, jednak ma ona kilka oczywistych zalet:

Rozwojowi turystyki wiejskiej sprzyja technologia. U progu XXI w. kade miejsce na ziemijest dostpne. Umozliwiaj to: e-mail, faksy i telefony, samoloty, szybkie koleje, autostrady i drogi szybkiego

stanowi r do funduszy na ochron i zachowanie dziedzictwa naturalnego orazludzkjego dla przyszych pokoler{ (np. parki narodowe i krajobrazowe).

l
I

Rozw j turystyki wiejskiej nastpuje ewolucyjnie i waniesi zakrl czya pierwsza faza. Zdaniem specjalist w, spoecznocii biznes na uirym wieciezajmuj si t turystyk. Praktycy gospodarczy poznaj sckety sukcesu na tym polu oraz badaj przyczyny niepowodze , natrlmiast pracownicy naukowi ledzjej rozw j i dysku nad perspektywami. Uprzedzajc kolej ny podrozdzia, trzeba przypomnie czytelnikowi, /,c turystyka opierajca si na gospodarstwach rolnych, czyli agroturystyka, ju od dawnajest Znana w Europie i odnosi sukcesy np. we Franc'ii, w Austrii, w Wielkiej Brytanii oraz w Polsce. W latach 80. agrotur'ystyka zacza si rozprzestrzenla geograficznie i jest obecna w USA oraz w Kanadzie. W literaturze podkrela si, i wan czciprocesu rozwoju tury_ styki wiejskiej w pierwszej fazie byo uznanie na szczeblu politycznym kraju faktu, e w przyszociturystyka moe stworzy due moliwoci rozwoju dla wsi. Ze wzgld w praktycznych, jako dobry przykad dla Polski, na|ey przytoczy wypowied prezydenta G. Busha z I99I r. na tcmat turystyki ze spotkania z przedstawicielami gospodarki turystycznej USA: ,,Wzrost ekonomiczny w turyStyce nie pozosta niezauwaony przez mniejsze spoecznocioraz obszary wiejskie, kt re stany przed wyzwaniem zr nicowania swej gospodarki. Rosnca liczba spoecznociwiejskich czyni turystyk w latach 90. jedn z opcji gospodarczych. Administracja ds. Podr y i Turystyki IsA (USTTA) oraz inne agendy rzdowe dolo starar{, by umieciAmeryk mch miasteczek i obszar w wiejskich na mapie turystycznej" (TIAA 1991 r.). Jak podaj r da amerykar skie' nastpna faza rozwo1u turystyki wiejskiej bdzie bardziej zoona. Ma to by faza ekspansji, r nicowania i konsolidacji. Prawdopodobne s nastpujce implikacje dla rozwoju turystyki wiejskiej. Po pierwsze, nastpi wzrost konkurencji oraz poday produktu na wiejskim ryu turystycznym w wyniku rosncych i coraz powszechrriej uznawanych korzycispoeczno-gospodarczych tkwicych w roz-

'

l r

moze by rodkiem niskokapitaowego wzrostu gospodarczego

w miejscowych biznesach, umozliwia sytuacje, w kt rych rodziny i poszczeg lne jednostki utrzymuj si z wielu zaj, a nie z jednej posady, co zwikszar norodnoi zmniejsza ryzyko,

94

95

r
woju tej turystyki. Aktywno na tym polu parstw Europy rodkowej i Wschodniej, Afryki oraz Ameryki aciriskiej potwierdza t hipotez.
Rosnca poda, prawdopodobnie nadmierna, bdzie wymaga profesjonalizmu w sferze obsugi tego segmentu rynku turystycznego. Po drugie, przewiduje si wikszy za}res wiejskiej polityki turystycznej wadz r nego szczebla. W celu umocnienia rozwoju turystyki wiejskiej niezbdny jest wikszy zakres aktywnej krajowej i regional_ nej wiejskiej polityki turystycznej. Wadze centralne i samorzdowe stosuj zrlnicowane podejcia do polityki w dziedzinie rozwoju oraz promocji turystyki wiejskiej. Czytelnik powinien zwr ci uwag na rozwiryania tego zagadnienia w Unii Europejskiej. ot obszerne programy rozwoju wsi w okoo 807o koncentruj si na sektorze turystyki. Struktury unijne zatrudniajce profesjonalny personel dziawsp lnie z sektorem publicznym na rzecz rozwoju turystyki, w tym wiejskiej. Warto pamita, ze turystyka dziaa na bardzo konkurencyjnym rynku, gdzie sektor prywatny musi by skuteczny, ale powinien te wsp dziaa z sektorem publicznym. Po trzecie, wsp raca podmiotu rynku turystyki wiejskiej stanie si koniecznoci ekonomic zn. U zasadnienie tego uwarunkowania rozwoju turystyki wiejskiej upatruje si w tym, e cech charakterystyczn wikszociprzedsibiorstw turystycznych jest ich rozdrobnienie. oczy_ wiciemoe to by ich zalet, gdyz umozliwia gociom kontakt osobi_ sty i stanowi niepowtarzalny atut dla turyst w pochodzcych z anoni_ mowych orodkw miejskich, ale moe tez stanowi istotny problem z punktu widzenia organizacji, rozwijania produktu oraz marketingu. IJwaa si, e tworzenie sp ek partnerskich midzy firmami turystycz_ nymi moe by efektywnym sposobem fuzji przedsibiorstw dziaaj_ cych w tym segmencie rynku. Po czwarte, w drugiej fazie rozvoju turystyki wiejskiej przewiduje si wzrost efektywnoci marketingu. Punktem wyjcia jest uwaga, e dostp do rynku, informacje rynkowe i umiejtnoci marketingowe zawsze stanowiy problem w wielu dziaaniach zwiry,anych z turystyk wiejsk' Pewne trendy mog uczyni je bardziej skutecznymi. Na przy_ kad informacja o trendach rozwoju turystyki krajowej, regionalnej czy wiatowej staje si coruzbardziej osigalna. Rozw j techniczny poma_ ga inwestorom obsugiwa nisze rynku wiejskiego, uatwia marketing, a zvaszczapromocj przez Internet. Ulepszenia techniczne w zakresie
96

ste, bardzo realnym nastpstwem rozwoju turystyki wiejskiej w drugiej fazie jest intensyfikacja szkolenia os b zatrudnionych w tym segmencie rynku. oEcD (1994 r.) zwraca uwag na konieczno wzbogacenia form szkolenia jako warunku dywersyfikacji gospodarki turystycznej na rynku wiejskim. Sabociprocesu szkolenia i planowania biznesowego (biznesplanu) s czsto ptzyczyn niepowodzer( maych firm turystycznych na rynku. Firmy te podstawa gospodarki turystycznej na wsi stanowi wyzwanie dla organizator w edukacji. ograniczony czas, finanse i personel czsto uniemoliwiaj uczestnictwo w formalnych sesjach szkoleniowych. Jednak rozw j technologii, szczeg lnie Internetu, uatwia nauczanie na odlego, powinno rozco wiza czdotychczasowych ogranicze . Wreszcie, podstaw rozwoju turystyki wiejskiej staa si tendencja do prowadzenia bardziej zt wnowaonej polityki turystycznej. Wiadomo, e koncepcja turystyki zr wnowaonej jest obecna w Europie od lat 70. Peny jej rozw j i akceptacja s relatywnie nowe' co jest zasfug szczytu ekologicznego pod egid oNZ w Rio de Janeiro w I992r. Warto przypomnie, e turystyka zr wnowuona ma na celu stworzenie r wnowagi midzy wykorzystaniem zasob w a ich ochron- zacho-

g rskim. Po sz

tek i gabinet w odnowy po skromniejsze zakwaterowanie, ale za to z moliwocitransferu bagau' Dostpne s te wakacje z rowerem

paskich, gdy ciektrowerowe albo sie bocznych dr g stanowi wartociowy fragment infrastruktury. oferty spdzania wakacji na rowerach s r norodne: od luksusowych hoteli, pomocniczych furgone-

tnagajcego rynku. Inne bior si z udanych inicjatyw wiejskich. Przy_ kadem nowych moliwocina rynku moe by turystyka rowerowa. Podnosi ona atrakcyjno obszar w niezbyt malowniczych i wzgldnie

Po pite, nastpi dalszy, jakociowoinny ni dotychczas rozw j produktu turystycznego. Jak wiadomo, produkty wczesnej turystyki wiejskiej byy proste, np. krajoznawstwo, spacery i niewyrafinowane podziwianie ycia wiejskiego. W strategiach rozwoju produktu turystycznego zaczynaj si juz pojawia czynnoci niszowe. Niekt re z tych produkt w s odzwierciedleniem wiadomego, rosncego i wy-

rynku globalnym.

rachunkowoci'system w rezerwacyjnych i wirtualnej rzeczywistoci wzmocni konkurencyjno miejsc docelowych turystyki wiejskiej na

97

wanie yciodajnego przemysu oraz wiatowego dziedzictwa kulturo1 wego i ptzyrodniczego. Warto wspomnie, Ze w prognozie rozwoju tt} rystyki do 200 r. WTo zaliczapodr e na tereny wiejskie do naji niejszych segment w rynku turystycznego. Na zakoriczenie warto powiedzie, ze turystyka wiejska, jak przedsiwzicie, stanowi mieszanin szans i zagroe . Mieszkar cy mog pokierowa rozwojem turystyki na swoim terenie tak, aby omi; n jej puapki, a wykorzysta moliwoci.Warunkiem penej satysfak cji z rozwoju turystyki wiejskiej jest przestrzeganie wymog w tzw. et} ki miejsca, czyli poszanowania w r wnym stopniu ludzi regionu, ziemig zwierzt, rolin,wody i powietrza. Etyka miejsca powinna by wsp ln1 wartoci spoecznocioraz przawia si determinacj w traktowaniu rodowiska i ludzi jako r wnych sobie.
I

l}iorc pod uwag fakt, i agroturystyka 167grniana nowoczenie illstaa w Polsce reaktywowana i jest doczsto promowana, warto wnkitza na kilka charakterystycznychjej cech, zaobserwowanych za gtrrrtic i w Polsce. ZdaniemJ. Sikory cechy turystyki wiejskiej szczegr1lrlie poszukiwane przez turyst w to moliwocia
:

r r r r s r

kontaktu bezporedniego ze zdrowym rodowiskiem przyrodni-

wypoczynku w rodowisku odmiennym gd warunk w ycia i pracy na obszarach zurbanizowanych;

1.3.15.2. AGROTURYSTYKA rodowisku wiejskim. J. Sikora lwara, e turystyka ,,.'.zutizana z pobytem w gospodarstwie wiejskim dotyczy r nych form spdzania czasu wolnego, usug turystycznych wiadczonych w obrbie gospodarstwa rolnego. Wanieten rodzaj turystyki wiejskiej nazyw a si agroturystyk''a5. Cech charakteryst y czn tego rodowiska jest odpowiedni charakter jego zabudowy i krajobrazu. Infrastruktur noclegow turystyki wiej skiej tw orz hoteliki, pensjonaty, schroniska, prywatne domy letniskowe, pokoje gocinne (take u rolnik w) i mae kempingi zlokalizowane w obrbie wsi. W Europie Zachodniej turysty_ ka wiejska cieszy si poparciem wadz paristwowych i lokalnych. Zdobya ju wanpozycj na rynku turyStycznym, angaujc IO_Ovo popytu. Uwaza si, ejest dobrym sposobem zwikszania dochod w i za_ trudnienia, a take dywersyfikacji lokalnej gospodarki. Agroturystyka jest form turystyki wiejskiej cile zwiryanz rolnictwem, z funkcjonujcym gospodarstwem rolnym. J. Majewski pod_ krela, e wanieprodukcja rolinnai hodowla zwierzt stanowi jedn z atrakcji agroturystyki. wolnego
Turystyka wiejska, g 'wnie wakacyjna, oznacza spdzanie czasu

'rolkontaktu z yciem *,i-i"Li- zwietztami dornowymr' pracafiu wiejskim, ryl'iaat nymi, poznania rzemiosa ludowego i folkloru wsi; korzystania ze zdrowej ywnoci; zwiedzania park w narodowych, krajobrazo'gych i rezerwat w przyrody; korzystania z ciszy, spokoju i walor w maego ruchu.

czym;

J. Majewski.

rtiwniez inne usugi turyStyczne. Przyjmujc krytenum rodzaju zakwalcrowania, mozna m wi o dw ch podstawowygb formach agroturystyki. Pierwsza jest oparta na zakwaterowaniu z obsug bezporednio w gospodarstwie rolnym lub w jego poblizu. Druga natomiast jest opar(a tylko na zakwaterowaniu na terenach na|ecych do gospodarstwa, np. w domach, w pojazdach kempingowych i na polach namiotowych, przy czymturysta sam si obsuguje. Cechy gharakteryst}czne produktu turyStycznego oferowanego w agroturyStyc szerzej przedstawia

S. Medlika7 podaje, e agroturystyka jest form turystyki wiejskiej, l,wizan z gospodarstwem wiejskim. Moze by ona zorganlzowarLa w r ny spos b, jednak zawsze obejmuje zakwaterowanie' a czsto

W agroturystyce usugi noclegowe najczciejs oferowane w pokojach gocinnych znajdujcych si w tym silmyrn budynku, w kt rym rnieszkaj wacicielegospodarstwa' lub te w adaptowanym albo nowo wybudowanym obiekcie mieszkalnym przy gospodarstwie' Pokoje
Tame' s. 70. s. Medlik, I'eksykon podr y, turystyki PWN, Warszawa 1995.
17
a6

o5

J. sikora, organirucja ruchu turystyc7neTo nawsi,

WSi Warszawa t999, s. 69.

hotelarsna, Wydawnictwo Naukowe

98

99

robserwuje si praktyk zaspokajania potrzeb noclegowych turyst w bez pokoi gocinnych. Korzystaj oni z wasnych lub wynajmowanych przyczep kempingowych albo namiot w. Niekt rzy wacicielegospodarstw rolnych goszcz g wnie nodzie. Zdaniem J. Majewskiego48, w Polsce przewaajpokoje gocinne. Oferta zakwaterowania w mieszkaniach urlopowych i na kempingach przystosowanych do pojazd 'w kempingowych na|ey do stosunkowo skromnych. Zdaniem tego specjalisty, propozycje organizator w agroturystyki dla jednodniowych turyst w s jeszcze w Polsce rzadkoci. Natomiast w Europie Zachodniej ta kategoria turyst w stanowi duy Segment rynku. Proponuje si im specjalne programy spdzenia czasu wolnego: festyny, pokazy zwizane z rolnictwem, usugi gastronomicz_ ne z tradycyjn kuchni, sklepy, degustacje miejscowych produkt w ywnociowych(np. wina, piwa' przetwor w mlecznych). Na licieko_ lejnych skadnik w produktu turystycznego J. Majewski wymienia spe_
gocinne i samodzielne mieszkania urlopowe z odrbn kuchni prze_ waajw Europie Zachodniej. W krajach skandynawskich natomiast s popularne domki letniskowe przy gospodarstwach rolnych. W Holandii

l I r l r l r

stymulacja rozwoju gospodarstw rolnych wiadczcych usugi turystyczne oraz miejscowej infrastruktury, aktywizacja miejscowego rynku pracy, rozbudowa i modernizacja zasob w mieszkaniowych rolnik w, wizanie nadwyek towarowych produkt w rolnych, dodatkowe dochody dla rolnik w i budzet w lokalnych, stabilizacja ludzi modych w gospodarstwach rolnych, ochrona walor w turystycznych, Stworzenie moliwociatrakcyjnego wypoczynku, zwaszcza dla os b mniej zamonych, wzrost poziomu kulturalnego mieszkar c w wsi.

cyftczn domow atmosfer, wsp lne posiki z gospodarzami, czasami wsp ln prac (np. winobranie) lub jej obserwowanie, bezporedni kontakt z przyrod, r ne formy rekreacji, w tym uczestnictwo w wiej_ skich imprezach kulturalno-rozrywkowych. Jak wida, produkt oferowany w agroturystyce na|ey do specyficznych, wypenia bogat ofert spdzenia czasu wolnego w swoistej atmosferze i w zdrowym rodowisku. Na przykad w 1998 r. z usug kwa_ ter agroturystycznych w Polsce skorzystao 31 tys. os b, kt rym udzielono 166 tys. nocleg w, g wnie w lipcu i sierpniu (64,4vo). Warto te doda, e z oferty kwater agroturystycznych skorzystali cudzoiemcy, kt rzy stanowili 9%o og lnej |iczby korzystajcych i 1vo pod wzgldem udziau w zrea|izowanej ofercie noclegowejag. Na zako czenie warto zwr ci uwag na ekonomiczno-spoeczny
sens rozwoju agroturystyki. Charakteryzujgo m.in. nastpujce jej cele:
a8

Warto przypomnie, iz podstawowym warunkiem utrzymania si irgroturystyki na rynku i jej rozwoju jest zachowanie waciwychpro1lorcji midzy wymienionymi wczeniej celami' W przeciwnyrn razie rnog wystpi negatywne skutki jej rozwoju, tworzc bariery np. w sferze rodowiska przyrodniczego wskutek jego degradacji. Na uwag zasuguje te informacja istotna dla perspektyw rozwoju omawianej turystyki, i zostaa ona objta programem rozwoju i promocji produktriw markowych w polskiej turystyce.
1

.3

.1

6. TURYSTYKA WEEKEN DOWA

J. Majewski, Turysla konwencjonalna i alternatywna a a7roturystya, ,,Rynek Turystyczny" 1994, w 7, s. 12. ae Turystykaw 1998 x, jw., s. 158-159, 163.

Tlrrystyka weekendowa' nazywana te wypoczynkiem witecznym, naley wsp czeniedo coraz popularniejszychrodzaj w turystyki. Jej popularnowynika ze wzrastajcego popytu na kr tkotrway wypoczynek poza miejscem pracy i zamieszkania, ale w niezbyt duej odlegociod tych miejsc' Potrzeba odbudowy, zachowania oraz ochrony si fizycznych i psychicznych wsp czesnego czowieka po cotygodniowej, czsto stresujcej pracy i yciu w miecie,zwaszcza duym, stanowi wany czynnik popytu na ten rodzaj turystyki. Z prac badawczych na temat turystyki weekendowej w Szwajcarii i w Niemczech wynika, e ponad 807o gospodarstw domowych co najmniej raz w roku bierze udzia w takiej wycieczce, a w kazdy weekend odIvo do 40vo ludnoci znajduje si w podr y. W wypoczynku witecznym najbardziej aktywnie uczestnicz jednoosobowe gospodarstwa
101

100

rk
domowe ludzi modych oraz wieloosobowe gospodarstwa domowe rednich i wyszych warstw spoecznych5o. Turystyka weekendowa moze si odbywa w formie zorganizowanej lub indywidualnej. Turysta weekendowy korzysta z r nych rodw transporfu.

-\l,,weekendowicza'' jest szczeg lnie wyrane wtedy, kiedy istniej e moliwouprawiania sport w zimowych, wodnych itp., gdy, przecitnie biorc, turysta taki naley do pokolenia modszego. Brak spokoju ma swoje r do w rozmiarach ruchu turystycznego w okresie weekendowym. Ich efektem s zaaoczone drogi, wiodce z aglomeracji miejskich do miejscowoci wypoczynkowych w pitkowe popoudnia lub

nej miejscowoci, due przestrzenie do wypoczynku na onie natury, bez haasu. Turysta weekendowy za,przyjedajcy na wypoczynek w poblie miejsca zamieszkania na czas stosunkowo kr tki (3 kolejne noclegi), zglasza szczegllne wymagania, jelichodzi o usugi noclego_ we, ywieniowe i wypoczynkowe. W kr tkim okresie elementy infrastruktury turystycznej wiadczce wymienione usugi pracuj z maksymaln wydajnoci, natomiast w innych dniach tygodnia wspomniana wydajnojest wykorzystana w niewielkim stopniu. okolicznota stwarza okrelone problemy ekonomiczne w miejscowociach wypoczynku weekendowego. Naley doda, ze miejscowoci te, lece na og w poblizu wielkich aglomeracji miejskich, stanowi lokalizacje drugich mieszka (domk w letniskowych). Gdy miejscowoci wypoczynku urlopowego pokrywaj si z miejscowociami wypoczynku weekendowego, powstaj problemy. Ich r dem jest r nica zachowania si ,,urlopowicz w" i ,,weekendowi-

Charakteryzujc kr tko turystyk weekendow, warto zwr ci uwag na niekt re jej cechy wymieniane w literaturze przedmiotu w kon_ tekciemiejscowoci turystycznych. Miej scowociurlopowe i miej scowociwypoczynku weekendowe_ go r ni si ofert usugow i popytem turystycznym. D|a miejscowociurlopowej typowy jest dluszy czas pobytu (4 lub wicej nocleg w). Poda takich miejscowoci jest nakierowana na specyficzne potrzeby wynikajce z urlopu. Chodzi tu o wygodne zakwaterowanie, interesuj_ c ofert gastronomii, r znorodnourzdze do czynnego spdzania wolnego czasu niezalenie od pogody, bardzo specyficzny charakter da_

moch d osobowy (70-79Vo).

Europie Zachodniej preferowanym rodkiemjest sa-

w niedzielne wieczory, czy te dugie kolejki podczas weekend w przed basenami pywackimi lub stacjami wycig w narciarskich. Uwaa si, i ten ogromny napyw turyst w weekendowych niekorzystnie oddziauje na miejscowoci urlopowe. W konse_
w kierunku odwrotnym

kwencji urlopowicz Zaczyna stroni od miejscowoci, w kt rych w okresie weekend w wystpuj zjawiska przeciEenia, odczuwa si brak izolacji od innych ludzi oraz s kopoty z wykorzystaniem bazy
usugowej.

Rozwizaniem opisanych problem w miej scowoci typowo urlopowych, zlokalizowanych w pobliu wielkich aglomeracji miejskich, jest odcienie ich od turyst w weekendowych. Mona to osign na drodze tworzenia nowych teren w atrakcyjnych krajobrazowo i atwo dostpnych komunikacyjnie dla turyst w weekendowych. Przemawi za tym z jednej strony ekonomiczne interesy miejscowoci urlopowych, kt re dziki temu mog zachowa swoj tradycyjn funkcj, z drugiej za rosnca |iczba amator w witecznego wypoczynku. Naley zaaway, iz stworzenie obszar w przydatnych do wypoczynku witecznegomieszka c w duych aglomeracji wymaga znacznych inwestycji wanieze strony tyche aglomeracji. Nakady te wydaj si celowe i uzasadnione, gdy sympatia do miasta jako miejsca zamieszkania przesuwa si wsp czenie kierunku tych miast, kt re w oferuj swoim mieszka com w poblizu przestrzenie do wypoczynku. Na zako czenie warto podkreli, iz spoeczno-ekonomiczne warto-

cz

e si uwolni od tygodniowego popiechu i dlatego dba

s0

w". Turysta weekendowy szuka wprawdzie spokoju, jednak nie mo-

spdzanie czasu wolnego oraz o rozrywk. To zachowanie typowe dla

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, Verlag Paul Haupt, Bern-Stuttgart

czynn

stu zamonoci spoecze stwa miejskiego, usprawnie komunikacji, rozwoju motoryzacji indywidualnej, a przede wszystkim jest uwarunkowany rozwojem usug turystycznych poszukiwanych przez weekendowicz w i rozumnym planowaniem przestrzennym wypoczynku witecznego.

citurystyki weekendowej s duze. Jej rozw j nastpuje w miar wzro-

1991, s.'15-77.

l0

norozoa @fl

czYNNtKt ROZWOJU

W5

Po czEsN EJ TU RYSTYKI

2.1

czYNNlKw Rozwo)U

. OGOLNA CHAMKTERY5TYKA

TURY5TYK!

Punktem wyjciado okreleniaczynnik w rozwoju wsp czesnej lurystyki jest przyjcie zaoenia, ze jest ona zjawiskiem kompensacyjnym wobec wsp czesnego ycia. Akcepc t jej funkcj, trzeba si 'l'godzi z opini, i narodzin i rozwoju turystyki naley szuka w niewaciwym dostosowaniu czowieka do rodowiska. Nietrudno zauway, e cywilizacja przemysowa i zapotrzebowanie na turystyk s ze sob nierozdzielnie zwizane. Wrd konsekwencji cywilizacji przemysowej dla turystyki mona wskaza wzrost moliwoci podr owania w wyniku rozwoju transportu indywidualnego i zbiorowego, zwikszajc si rol rodkw masowego przekazu oraz wzrost poziomu wyksztacenia ludnocii przemieszczania si zwizanego ze wszystkimi sferami: zawodow, socjaln i osobist. Nie ulega wtpliwoci, e konsekwencje cywilizacji przemysowej s r wnie widoczne w procesie ksztatowania rodowiska, w kt rym yje jednostka. Uwaza si, i niekt re cechy charakteryzujce wsp czesne rodowisko wzmagaj agresj, wywoujc u ludzi pragncych utrzyma dobr kondycj psychofizyczn potrzeb ucieczki kompensujcej i r wnowazcej, realizowanej przez turystyk. Wrd cech charakteryStycznych wsp czesnego rodowiska czowieka trzeba przede wszystkim wymieni stay wzrost liczby ludnoci, jej wyksztacenia i koncentracj na ograniczonych przestrzeniach. Na uwag zasuguje r wnie ingerencja pa stwa przemysowego w sprawy jednostki, prowadzca do ograniczenia indywidualizmu.
105

r
Cywilizacja przemysowa niesie daleko posunit specjalizacj pra_ cy, kt ra powoduje' e efektem zakoftczonego procesu wytw rczego nie jest wyprodukowanie gotowego wyrobu. Wskutek tego powstaje sytuacja ,,czynnoci chybionych'', kt re sprawiaj, e wykonujcy je czowiek ma wtpliwoci co do celowoci powicania im znacznej czci Swego ycia. Wszystko to prowadzi do powstawania stan w agresji i jest szkodliwe, np. w sferze biologicznej. Czowiek yje w napiciu. Turystyka przynosi ludziom yjcym na co dzie w cywilizacji wysokiej wydajnoci pracy og lne odprenie, pozwalajce na odzyskanie
rystycznej. W strategii marketingowej, obejmujcej kompozycj cztetcch zmiennych (produkt, dystrybucja, promocja i ceny), zwraca si tlwag na szczeg ln rol promocji produktu turyStycznego. Waznym czynnikiem rozwoju turystyki jest polityka turystyczna stwa jako element polityki gospodarczej. Wrd wielu jej cel w 1lir znajduje si wspieranie promocji poday turystycznej. Liczba czynnik w oddziaujcych na rozw j wsp czesnej turystyki jast znaczna. Czynniki te mona rozmaicie klasyfikowa, np. dzieli na rlbiektywne i subiektywne, czy|i wywoujce potrzeby turystyczne oraz warunkujce lub ograniczajce ich zaspokojenie. Mozna je te dzieli llil popytowe, podaowe i uniwersalne z punktu widzenia podstawol

Wrd wielu stymulator w rozwoju turystyki wystpuj potrzeby. W ekonomii potrzeby odgrywaj szczeg |nrol, gdy wyznaczajpowstanie popytu na dobra i usugi, w tym turystyczne. Wraz z upywem' czasu potrzeby czowieka ulegaj zmianom. Jak wykaza A.H. Maslow, istnieje swego rodzaju priorytetowa struktura potrzeb (tzw. piramida potrzeb Maslowa). Jeeli warunkt ycia na to pozwalaj,kady czowiek przechodzi cztery fazy: faz potrzeb podstawowych, faz potrzeb spoecznych, faz samookrelania si i faz samorealizacji. Turystyka stanowi podstaw fazy samorealizacji (bycie samym sob, ycie w spos b zadowalajcy).Naley doda, e w wyniku rozwoju spoeczno-gospodarczego i zwizanego z nim wzrostu zamonocispoecze stwa nastpuje przewartociowanie potrzeb. To, co kiedybyo dobrem luk_ susowym czy wyszego rzdu, staje si z upywem czasu dobrem podstawowym, wrcz niszego rzdu. powym przykadem tego przewar_ tociowania jest wsp czesna turystyka. Opr cz potrzeb turystycznych pewn rol w rozwoju turystyki od_ grywaj mowacje' opisuj one pobudki skaniajce czowieka do okrelonego zachowania i regulujce to zachowanie. Motywacje bywaj r znorodne i czsto nieuwiadamiane. Wiadomo, e potrzeby uprawiania turystyki mog zosta vrzeczywistnione pod warunkiem wystpowania kolejnego ukadu czynnik w, stymulujcych lub ograniczajcych jej rozw6j. Ukad ten wypeniaj dobra i usugi turystyczne twotzce poda turystyczn. Rozw j wsp czesnej turystyki jest silnie uwarunkowany stm dostosowywaniem poday turystycznej do zmieniajcych si potrzeb rynku turystycznego, charakteryzujcego si nadwyzk poday nad popytem. Stwarza to potrzeb wprowadzania marketingu do gospodarki
106

wnowagi.

wych zjawisk rynkowych. Wreszcie mona dokona ich podziau na ekonomiczne i pozaekonomiczne. obszerne s take zakres i dynamika tllbr i usug turystycznych. W konsekwencji klasyfikacja czynnik w i ich ranga mog by dyskusyjne' o czym wiadczy literatura przedmiotu' Mona jednak wskaza na

porednioksztatuj rozw

j turyStyki.

kilka czynnik w, kt re bezporednio oraz

TURYSTYKI

2.2. MEGACA(NN|K| ROZWOJU

2.2.1. CZYNNIKI EKONOMICZNE

Spord megaczynnik w o charakterze ekonomicznym, spoecznym, politycznym, technologicznym i ekologicznym g wn rol
w ksztatowaniu turystykil przypisuje si czynnikom ekonomicznym.

rozw

grupy czynnik w ekonomicznych wpywajcych korzystnie j turystyki wymienia si:

na

r r l l

przyrost dochod w realnych ludnoci,

lepszy podzia dochod w,

stabiln sytuacj walutow, korzystn koniunktur.
' C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundri.rs, jw., s. 28-38.

r07

Z kolei czynnikami
na rozw

j turystyki

ekonomicznymi wpywajcymi niekorzystnie

s:

2.2.2. czYNNlKl sPoEczNE

Opr cz czynnik w ekonomicznych na rozw j wsp ,czesnej turystyki.wpywaj te czynnikjlece w pozaekonomicz sferze aktywnociludzkiej. C. Kaspara uwaa susznie, ze istotne zniczeniedla ksztatowania si turystyki masowej ma porzdek spoeczny. Spoeczerstwo stanowe wiek w rednich byo statyczne i miao liczne przywileje. Taki porzdek spoeczny nie sprzyja znaczniejszemu rozwojowi turystyki. Dopiero liberalizacjaw wiekach xvn i iIx ooprowadzia do rozlunienia tej sztywnej struktury w Europie Zachod'niej. Stan trzeci uzyska pewne przywileje. Twoizy si spleczeristwo klasowe, kt rego uwarstwienie w coraz wikszym stopniuopiera si na zaradnoci gospodarczej. Po licznych zmianach struktura_spoecze stwa zachodniego uzyskaa dzisiejszy ksztat. Przyjto demokracj jako form par{stwowoci i spoeczn gospodark rynkow jako formi ustroju gospodarczego. Naley mie nadziej, 1 ten *oit porzdku spolecznego zostanie wprowadzony w ycie w Polsce. W literaturze przedmiotus dzisiejszy porzdek spoeczny w Europie Zachodniej opisuje si jako spoecze stwo dobrobytu i czasu wolnego oraz spoecze stwo konsumpcyjne, wydajne, mobilne, wyksztacone, pluralistyczne i techniczne. Powszechnie uwaa si, e powstanie dzisiejszego porzdku spoecznego byo jedn z najwazniejszych przesanek rozwoju wsp czesnej turystyki. Mona to uzasadni nastpujco: czynniki ekonomiczne sprzyjajce turystyce, takie jak w"rositochod w realnych ludnoci,s nieodczn cech spoecer{stwa dobrobytu. Spoeczeristwo wydajne wspiera wzrost gorpod-."y, co prowadzi do wzrostu PKB. Spoecze stwo konsumpcyjne troszczy si o to' aby doch d skonsumowa, anie gromadzi. W spoeczerstwL wyksztaconym i mobilnym prowadzi to do zwikszonego popytu na wyjazdy turyStyczne. W demokracji jako formie pa stwowoci i w spoecznej go-

r r r r

kryzys ekonomiczny, spadek tempa wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji rosnce bezrobocie, zamtoenie zatrudnienia i pac, likwidacja nadgodzin,
spadek popytu wewntrznego,

niestabilna sytuacja walutowa, niekorzystna koniunktura.

Istnieje cisy zwizek midzy sytuacj gospodarcz kraju a rozwo_ jem turystyki. Staje si on widoczny przy por wnaniach PKB, trakto_ wanego jako wskanik sprawnoci ekonomicznej gospodarki, z wydatkami na turystyk. W okresach koniunktury wydatki na turystyk rosn' szybciej ni PKB. Dotyczy to w wikszym stopniu turystyki zagtanicznej niz krajowej. Std wniosek, e turystyk zagraliczn charakteryzuje wysoka elastyczno. Specjalici uwaaj, e e|astycznota odzwierciedla jednoczenie liczne czynniki, kt re wpywaj na ksztatowanio si turystyki, ale nie s ujte w PKB, np. warunki klimatyczne, sytuacja polityczna, motywacje podr y.ZdaniemC. Kaspara2, elastyczno po_ pytu w odniesieniu do turystyki krajowej jest wyranie nisza. Innym przykadem zwizku turystyki i gospodarki jest spadek liczby turyst w odwiedzajcych kraje o sabej pozycji walut tych parstw. Jednoczenie warto pamita o oddziaywaniu turystyki na inne sektory gospodarki narodowej3, kt re w ujciu og lnym odnosi si do wpywu na:

r r r r r r :

bilans patniczy pa stwa (turystyka ma w nim sw j udzia), budzety par stwa i region w (urystyka generuje podatki), wyr wnywanie r nic w rozwoju regionalnym (turystyka moe pom c w rozwoju region w uboszych), zatrudnienie (turystyka tworzy miejsca pracy),

wzrost PKB, wzrost inwestycji, samodzielno gospodarcz kraj w o rozwinitych funkcjach tury_ stycznych.
- lafi)ue.
3

spodarce rynkowej jako formie porzdku gospodarcego rozw j turystyki uzasadnia si motywacjami spoecznymi. Jednoczenienie powinno ujuwadze czytelnika oddziaywanie turystyki na otoczenie spoeczne. W krajach o dfugich tradycjach i roza

agadnienieto om wiono obszernie w rozdziale 4.

- lamze-

C. Kaspar, Die Tburismuslehre im Grundriss, jw., s. 2g-3g.

108

109

r
winitych funkcjach turyStycznych wpyw ten jest widoczny w postaci zmian struktury spoecznej. odnosi si to r wnie do kraj w wchodzcych na drog rozwoju dziki turystyce. Nie mona te przeoczy nie' bezpieczeristwa spycenia kultury wasnej i dopasowywania jej do kul_ tur obcych6. W niekt rych krajach nastawionych na turyst w wadze podejmuj rodkizaradcze wspierajce kulturow odrbnoi utrudniajce pewne dziaania, np. nabywanie ziemi przez obcokrajowc w.
dziedzictuta kulturowego. w ten spos 'b polityka kulturalna z wuniejszych czynnik 'w polityki turystycznej par{stwa i regionu. Ujawnia ona take zwiry'ki,jakie istniej midzy turystyk a innymi podmiotami kultury, takimi jak religia, nauka i sztuka.

ment

staje si jednym

2.2.4. CZYNNIKI TECHNICZNE

zana Z transportem

2.2.3. CZYNNIKI POLITYCZNE

niu przez czynniki polityczne. IJwaa si, e turystyka spenia funkcj

Wsp czesna turystyka jest r wniez ksztatowana w Znacznym

Stop-

polityczn porednio lub bezporednio, sama te stanowi impuls do formuowania polityki7. oto kilka przykad w. Istotny wpyw na rozw j turystyki ma polityka transportowa pa stwa' oddziaywanie to jest wzajemne. Polityka transportowa ma wpyw na turystyk przez:

cie wywiera duy wpyw na ksztatowanie si turystyki. Przejawia si to zwaszcza we wzrocie stopnia bezpieczeristwa rodkw transportu, szybkoci i wydajnoci tych rodkw, poprawie regularnoci funkcjonowania publicznych rodkw lokomocji, atake w zwikszeniu komfortu i zdolnociprzewozowej rodkw transportu. Dziki temu kazda

W ukadzie turystyka-technika na uwag zasuguje technika zwii zakwaterowaniem. Postp techniczny w transpor_

: r r

polityk dotyczcszlak w komunikacyjnych (np. autostrady), polityk dotyczc rodk w transportu, polityk taryfow (np. znizki).

Wystpuje r wnie wany zwizek midzy turystyk a polityk socjaln pa stwa. Na przykad na wzrost popytu turyStycznego wpywaj: korzystniej sze ustawodawstwo socj alne, regulacj e prawne dugociczasu pracy i urlopu oraz redysbucja dochod w (fundusz socjalny). Polityka przestrzenna i turystyka take oddziauj na siebie znaczjak wiadomo Zapewnienie rodowiska co. Celem tej polityki jest -Ma ona r wnie zapobiec ujemnym wpy_ naturalnego dla turystyki. wom turystyki na rodowisko. Ze wzgldu na rosnce zapotrzebowanie na wypoczynek, polityka przestrzenna powinna ogranicza ilociowo-jakociowy spadek przestrzeni nadajcej si do rekreacji. W wietlezaobserwowanej w ostatnich latach wysokiej dynamiki rozwoju turystyki kulturalnej nabiera znaczenia r wnie polityka kultu_ ralna. Jej zadaniem jest zachowanie i utrzymanie w dobrym stanie eleProblem ten om wiono szerzej w rozdziale 6. Problem ten om wiono szerzej w rozdziale 6 i w rozdztal'e 2, pkt .3.7

tez wpyw postp w zakresie techniki hotelowej. Widoczne jest to g wnie w duych hotelach, gdzie r ne ulepszenia techniczne zmieniaj istotnie spos b obsugi goci. Naley r wnie podkreli,e uksztatowana w XX w. turystyka masowa oddziauje na otoczenie techniczne i bywa wyzwaniem dla techniki. Przykadem moeby rozbudowa szlak w komunikacyjnych w bardzo trudnych warunkach terenowych (np. tunele, autostrady).

rniejscowoturystyczna jest w zasigu turySty. Na rozw j turystyki ma

2.2.5. CZYNNIKI EKOLOGICZNE

Powszechnie wiadomo, ze ksztatowanie si turystyki zaley od atrakcyjnoci rodowiska. Trzeba przy tym podkreli,e zalenoturystyki od rodowiska naturalnego jest duzo wiksza ni innych gazi gospodarki. Zniszczenie laajobrazu prdzej czy p niej prowadzi do zaamania si turystyki, dlatego naley dba o dostosowanie rozwoju lechniki, gospodarki, poziomu dobrobytu i wykorzystania czasu wolnego do dopuszczalnego obcienia rodowiska, kt re nie jest przeciez wielkoci sta. Trzeba ogranicza skutki dziaalnociludzkiej i za_ pewni odnawialno zasob w przyrody.
zrnian warunk w naturalnych,

Warto przypomnie, e przez obcizenie rodowiskarozumie si a szczeg lnie pogorszenie warunk w

111

r10

r
Rozumne planowanie przestrzenne oraz stabilne plany zagospodarowania miejscowoci turystycznych mog wzmocni ochron rodowiska naturalnego i spoecznego. Biorc pod uwag fakt, e turystyka jest zjawiskiem masowym, nie_ odwracalnym, jasne jest, i moe ona mie znaczcy wpyw na rodo_ wisko. Wzajemne powi4anie rodowiskanaturalnego i turystyki jest wic wyrane. Wysoka wiadomo ekologiczna spoecze stwa ograni_ cza pole manewru ludziom odpowiadajcym za sprawy rozwoju tury_ styki. Niezbdna jest r wnowaga w tej relacji.

ycia ludzi, zwierzt i rolinpod wzgldem ilociowym oraz jakociowym. Najwaniejsze obcienia jakociowe rzutu1ce na rozw j turystyki to: zanieczyszczenie powietrza, w d i ziemi, haas, przypadkowe zasiedlenia oraz poszatkowanie krajobrazu, prowadzce do jego fak tycznego zniszczenia. Natomiast obcienia ilociowe sprowadzaj si do wykorzystania obszar w wartociowychdla turystyki na inne cele.

Postp naukowo-techniczny wize si z wieloma wyzwaniami. Chodzi tu g wnie o stae podnoszenie kwalifikacji zawodowych, kullury pracy i og lnej wiedzy o otaczajcym wiecie. Spenienie tych wytnagari nakazuje racjonalizacj wykorzystania czasu poza prac zawotlow. Rozw j cywilizacji przynosi te czowiekowi r norodne korzy-

pcwnienia rozwoju produkcji. Jednoczenie pojawiaj si nowe problellly zwiryane z tempem przemian cywilizacyjnych. Przemczenie, stresy psychiczne przekaczajce granic progow, haas i zatrucie rodowiska stanowi niebezpiecze stw a zagraajce zdrowiu. Dlatego lc obiektywn koniecznoci staje si waciwewykorzystanie czasu poza prac zawodow, z przeznaczeniem na trosk o zdrowie ftzyczne i psychiczne czowieka.

W miar rozwoju si wytw rczych oraz postpu techniczno-organizucyjnego wzrasta wydajnopracy. Maleje wic czas niezbdny do za-

2.3 . czYN N lKl PoPYToWo_ I UNIWERSALNE 2.3.1. CZAS WOLNY OD

PoD^owE

PMCY

Jednym z istotnych czynnik w ksztatujcych rozw j turystyki jest czas wolny od pracy. Rozw j si wytw rczych sprawi, e rozmiar! czasu spoecznie niezbdnego do wytwarzania okrelonych d br i usug systematycznie si zmniejszay. Tendencja do skracania czasu pracy zawodowej bya r 'wnie wynikiem de(t pracownik w do ustalenia czasu pracy na pozio_ mie spoecznie racjonalnym. Na skutek tych dwukierunkowych dziala nastpowao wydzielanie zasob w czasu uwolnionego od pracy zawodowej, a nastpnie wzrost jego rozmiar w. W zwipku z tym pojawia si spoeczna potrzeba racjonalnego wykorzystania stale zwikszajcych si rozmiar w czasu poza prac zawodow. U podstaw racjonal_ nego wykorzystania czasv poza prac zawodow lezy k'ilrka przyczyn natury spoeczno-ekonomicznej.

ludnoci, rnodyfikuje model konsumpcji' ukazuje atrakcyjne moliwoci wykorzystania czasu poza prac zawodow. og lnie mona powiedzie, e w ukadzie czas pracy zawodowej_-czas poza prac zawodow miecisi szeroki Zestaw czynnik w natury spoeczno-ekonomicznej. Z jednej sffony dynamika wsp czesnych proces w rozwojowych prowadzi do zmian na korzyczasu wolnego, z drugiej zaracjonalnowykorzystania czasu poza prac zawodow determinuje zakres i tempo przemian w rozwoju si wytw rczych. Warto przypomnie, iz skracanie czasu pracy odbywa si trzema sposobami. W uWadzie tygodniowym obserwuje si nowe zagospodarowanie czasu pracy przez wprowadzanie np. wolnych sob t. W uWadzie rocznym skracanie czasu pracy przebiega przez ustanawianie, a nastp-

ci,midzy innymi umoliwia wzrost siy nabywczej

nie wydfuzanie

skracanie czasu pracy przez obnianie wieku emerytalnego oraz wyduanie czasll nauczania i w efekcie zwikszanie czaslprzygotowania do zawodu, co op nia wejcie rnlodziey na rynek pracy. Niemae znaczenie ma wyduzanie si redniejtrwania ycia ludzkiego. Stosunek r nych zaj i czynnoci wykonywanych przez pracownik w w obrbie agregatu ,,czas poza praczawodow'' do czasu pracy zawodowej okrela w jaki spos b stopier uwolnienia si czowieka od

i ogaszanie dni witecznych' Wreszcie w ukadzie

ustawowych, patnych urlop

og lnym nastpuje

wypoczynkowych

pracy zawodowej. Zalenoci moe zilustrowa ukad element w te

113

II2

rczasu poza prac zawodow. Ukad ten wypeniaj: czas powicony pracy w godzinach nadliczbowych, czas powicony na dojazdy do pracy i z pracy oraz do miejsc nauki, czynnocii zajcia zwizanebezporednioz prowadzeniem gospodarstwa domowego' czas powicony na doskonalenie zawodowe i czas powicony na zaspokajanie elementarnych potrzeb biologicznych organizmu. Wreszcie czciskadow czasu poza prac zawodow jest czas wolny. og lnie mona powiedzie, e czas pozapraczawodow wydua si w miar rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju. Im kraj jest bardziej rozwinity, tym cZaS ten jest duszy. Nasuwa si tu refleksja do_ tyczca przyszocitej kategorii czasu. Na wieciedokonuj si gbokie przemiany w technologii produkcji. Trudno powiedzie, jakie kon_

gnoz komputeryzacja i robotyzacja pocign za sob tak wielki wzrost wydajnocipracy, e albo spowoduje to masowe bezrobocie, albo przyczyni si do dalszego, bardzo istotnego skr cenia czasu pracy. Powsta_ nie wic potrzeba gruntownej reorganizacji ycia spoecznego i kulturalnego. Jelisi zaloy, i realny jest wariant drugi, optymistyczny, to czas poza prac zawodow przestanie by marginesem ycia ludzkiego i stanie si jego dominant. W tym kontekcie duego znaczenia nabiera kategoria czasu wolnego. Pojcie czasu wolnego jest r znie okrelane. Najczciej charakteryzuje si je ilociowo przez rodzaj czynnoci, jakie ten czas wypeniaj, przyjmujc, e jest to czczasu poza prac zawodow, wykorzystywana w celach wypoczynku, przyjemnoci i rozwoju osobowoci czowieka. Czas wolny jest to czas poza ptac zawodow, pozostajcy do swobodnego i bezinteresownego oraz zgodnego z zarrtiowaniami czowieka wykorzystania na wypoczynek, uczestniczenie w zdobyczach wsp czesnej cywilizacji, rozwijanie zainteresowa wasnych i rozrywk. Ma on zapewni bezporedni satysfakcj, kt r czowiek moe kojarzy z dziaaruem lub bezczynnoci.

sekwencje spowoduj one nie tylko w dziedzinie samej organizacji , pracy, |ecz take w zyciu spoecznym w og le. Wed wszelkich pro-

czasu wolnegos.

Cywilizacja czasu wolnego w warunkach postpu naukowo_technicznego moe zmierza w dw ch kierunkach. Jednym jest humaniStyczny, tw rczy rozw j czowieka, drugim pogor za dobrami materialnymi. Innymi sowy, cywilizacja stoi przed wybo""u.u jednoznacznie rem modelu ,,by'' albo ,,mie''. Trudno dzi'oln"go stwierdzi, w kt rym kierunku bdzie ewoluowa cywilizacja czasu wolnego. Jedno jest pewne: czas wolny uzyskiwany ptzez czlowieka dziki p:rzemianom naukowo-technicznym powinien by wypeniony trosk olego duchowy i moralny rozw j. Mona te wskaza na trzy indywidualne funkcje czasu wolnego, takie jak: reprodukcja si czowieka, konsumpcja i iozw j kulturalny. Wymienione fynkcje s odnoszone do trzech faz wykorzystywania

Lata 80. i 90. to faza spdzania czasu wolnego z my|orozwoju kulturalnym. Ludzie powicaj ten czas na tworzenie wartoci niematerialnych, na ycie towarzyskie , zaangaowanie spoeczne w swoim otoczeniu i tvt rcz samorealizacj. ,,Kultura jesi podstaw, na

konsumpcji").

wienie na wypoczynek majcy na celu odtworzenie si czowieka. Lata 60. i 70. to nastawienie na konsumpcj (,,czas wolny czasem

od korica II wojny wiatowej az do ko ca lat 50. przewazao nasta-

kt rej wyrasta wszystko, czym

jestemy''g.

2.3.2. slA NABYwczA LUDNocl

Kolejnym czynnikiem rozwoju turystyki jest sia nabywcza ludno_ ci.o ile czas wolny od pracy wywouje potencjalny popyt nu dob.u i usugi turystyczne, o tyle sia nabywcza ludnocijesi iuiiy^ czynnikiem popytu zrealizowanego. Innymi sowy, warunki ekonomiczne jednostki s rodkiem przeksztacania popytu potencjalnego w popyt Zrealizowany, czyli potrzeb turystycznych w lronsumpcj aou' i usiug turystycznych.
8

Obserwacja tendencji rozwojowych czasu wolnego prowadzi do

wniosku, e zapowiada si zasadnicza zmiana w tym zakresie. W miar rozwoju czasu wolnego zauwaa si powstawanie typu cywilizacji, w kt aktywnoczowieka przesuwa si w kierunku dziaar okrelanych przez wasny model stylu zycia. T14

s. 369.

,e

H. opaschowski, probreme im Umgang mit der Freizeit, Hamburg r9g0, s. 7-g. B. suchodorskt, Dzieje kultury polskiej, wydawnictwo Interpress, warszawa 19g9,

rW miar wzrostu funduszu ekonomiczna jednostki i jednoczenie spoycia poprawia si sytuacja potencjalne warunki wzrostu wydatk w na turystyk. Midzy wielkocidochod w ludnocidanego kraju czy regionu a jej udziaem w ru_ chu turystycznym jest zwizek korelacyjny cisyi dodatni. Potwierdziy to liczne badania naukowe. og lnie mona powiedzie, ze z punktu widzenia rozwoju turystyki wydatki na konsumpcj turystyczn powinny by uprzywilejowane w budetach gospodarstw domowych. To z kolei zaley od atrakcyjno_ cikorzyci uzyskiwanych z tytuu tych wydatk w. Wpyw na to wy_ wieraj te normy spoeczno-kulturowe turysty, postawy, nawyki do iprzynaleno grup spoeczno-zawodowych oraz dowiadczenie. Niema rol odgrywa te reklama.
chodu narodowego na jednego mieszkarica.

Przyjmuje si, ze sia nabywcza ludnoci zaley od wielkocido-

czeristwo zmienla si, przechod zc od spoecze stwa tradycjonalistycznego do spoecze stwa opartego na cywilizacji technicznej. J. Zi kowski1o uwaa, e urbanizacja jako proces nieodwracalny izoonyprzejawia si w czterech paszczyznach: ekonomicznej, demograficznej, technicznej i spoecznej. Urbanizacj ekonomiczna polega na staym zwikszaniu si liczby ludnocizatrudnionej w zawodach nierolniczych w stosunku do ludnociwykonujcej zajcia rolnicze. Im kraj jest bardziej uprzemysowiony, tym jest wyej zurbanizowany. Urbanizcja demograficzn oznacza ptzemieszczanie si ludnoci

i stay wzrost odsetka ludnoci zamieszkaej w miastach. Ten punkt widzenia jest rozpowszechniony wrd demograf w oraz socjolog w i czy si z miar urbanizacji na podstawie liczby ludnocizamieszkuj-

ze skupisk osadniczych uznanych za wiejskie do skupisk miejskich

2.3.3. URBANIZACJA
Midzy turystyk a urbanizacj istnieje cisly zvizek. Im kaj czy region jest bardziej zurbanizowany, tym wiksza jest aktywnotury_ styczna mieszkaric w. Mona postawi tez, e turystyka jest funkcj urbanizacji. Jednoczenie wrd wielu czynnik w wsp czesnej urbani_ zacji wanrol odgrywa wanieturystyka. W tym miejscu zostanie om wiony wpyw procesu urbanizacji na rozw 1turystyki, natomiast oddziaywanie turystyki na przebieg proce_ su urbanizacji bdzie nawietlone w rozdziale 6, powiconymfunk' cjom wsp czesnej turystyki. Przez pojcie urbanizacji naley rozumie proces kulturowy uno' woczeniajcy spoecze stwo. Proces ten, jako zjawisko spoeczne, nie' odcznie towarzyszy rozwojowi si wytw rczych. Historia wykazuje, e ani gosy r nego rodzaju katastrofist w, ani okresowe regresy nio zahamoway postpu urbanizacji. Miasto zostao bez maa powszechni uznane za najwysz form organizacji wsp ycia ludzkiego. Termin ,,urbanizacja'' jest, historycznie biorc, zwizany Z proce' sem uprzemysowienia, rozumianego jako ciga rozbudowa przemy' su, bdca zespoem proces w technicznych i ekonomicznych, kt rym tow aruy szistotne przemiany spoeczne, polityczne i kulturowe. Spoe'
116

rolniczych r de utrzymania ludnoci,jest konsekwencj g wnie uprzemysowienia, a take rozwoju sektora usug. W wyniku urbanizacji ma miejsce zmiana struktury spoeczno-zawodowej ludnoci,stano-

Urbanizacja techniczna, nazywu:r- te przestrzenn' jest r wnoznaczna Z rozpowszechnianiem si miejskich system w infrastruktury a take zabudowy miejskiej, przy czym wyznaczniki te s zmienne. U rbanizacj a spoeczna polega na przyswoj eniu ptzez przybysz w ze wsi,,miejskich'' wartoci,umiejtnoci i cech osobowoci' czyli tego, co si skr towo okrela jako miejski styl zycia. Warto zauway, i procesowi asymilacji podlegaj nie tylko imigranci ze wsi. Urbanizacja spoeczna powoduje r wnie rozprzestrzenianie si miejskiego stylu ycia poza miasto, co prowadzi do ,,umiastowienia'' caego spoecze stwa. Trzeba podkreli,e przedstawiony podzia urbanizacji jest umow_ ny i e wszystkie te paszczyzny wzajemnie si przenikaj. Z punktu widzenia poszukiwa zwizk w urbanizacji z turystyk mona stwierdzi, e wszystkie wymienione paszczyzny przejawiania si urbanizacj i wykazuj w sp za|enoci procesami makrospoecznymi. z Urbanizacj a ekonomiczn a, oznaczajca bezporednio wzrost poza-

cej skupiska miejskie.

wica istotn przesank wzrostu popytu turystyczneg o. Ptzy jmujc, e

J. Zi kowski, Miejsce i rola procesu urbanizacji w pr7eobraeniach spoecznych Polsce Ludowej, ,,Studia Socjologiczne" 1965, nr 3.
l0

tv

II7

r
istnieje korelatywny zwizek midzy struktur spoeczno-zawodow ludnoci a stopniem aktywnoci turystycznej spoecze stwa, mona chyba miaopowiedzie, i w miar zmniejszania si udziau zatrudnienia w rolnictwie i lenictwie zwiksza si liczba przesanek rozwoju turystyki. odnosi si to g wnie do kraj w wysoko rozwinitych. Zaleno jest widoczna przy kompleksowym spojrzeniu na bezporedta nie i porednie uwarunkowania rozwoju wsp czesnej turystyki. Jeeli chodzi o urbanizacj demograficzn, to ma ona bezporedni zwizek z masowym wsp czenieruchem turystycznym i poredni z rozwojem sfery jego obsugi. Szybki rozutij gospodarczy by przyczyn wyjtkowo duego wzrostu liczby ludnoci wiataoraz Zmazem generatorem jej ruchliwoci przestrzennej. W roku 2000 liczba ludnoci wynosia 6'3 mld os b, przy czym poowa z nich mieszkaa w mia_
Wanym czynnikiem determinujcym rozw j turystyki jest dyna_ miczny wzrost liczby ludnoci miejskiej. od prawie dwustu lat obserwuje si bowiem stae i wystpujce coraz silniej w skali wiatowej zjawisko migracji ludnoci wiejskiej do miast, a wic urbanizacji de_ mograficznej. Jest to spostrzeenie o tyle istotne, e ludnomiejska jest znacznie aktywniejsza tvrystycznie od ludnociwiejskiej. W strukturze ludnoci miej skiej najatrakcyjniej sza turystycznie j est grupa ludnocizamieszkujcej duze orodki miejskie, co ma ekonostach.

karic wll. Mozna wic powiedzie, i wsp czesna turystyka znajduje korzystne warunki rozwoju na gruncie sieci aglomeracji miejskich. W ukadzie czynnik w zwizanych ze stosunkami ludnociowymi i wpywajcych na rozw j turystyki warto jeszcze wskaza na struktur ludnociwedug wieku i wyksztacenia. Jak wiadomo z literatury w strukturze ludnociuczestniczcej w ruchu turystycznym bardzo aktywn grup stanowi dzieci i modzie w wieku 10-18 lat. Aktywne w tym wzgldzie s te grupy w wieku: 18_24 i 5_34lat. Wystpuje r wnie cisa wsp zaleno midzy poziomem wyksztacenia a uczestnictwem w ruchu turystycznym. Wzrost kwalifikacji zawodowych i poziom og lnego wyksztacenia oraz kultury wpywaj pozytywnie na wzrost aktywnoci turystycznej spoecze stwa, a wic na popyt turystyczny.

cji technicznej. Blizsza charakterystyka tych kategorii daje podstawy

Rozw j infrastruktury i zabudowy miejskiej jest wyrazem urbaniza-

do skojarzer wsp zaleznoci urbanizacji technicznej oraz turystyki. Z punktu widzenia cel w ekonomiczno-spoecznych, kt rym maj suzy urzdzenia, infrastruktur mona podzieli na:

r r

miczne, spoeczne, kulturowe i ekologiczne uzasadnienie. Z tego punk_ tu widzenia sytuacja ksztae si korzystnie dla turystyki. Podczas gdy w 1950 r. na caym wieciena 100 os b tylko 29 yo w duym miecie (ponad 100 tys. mieszkaric w), obecnie jest ich ju 45. Kazdego roku ze wsi do miasta emigruje 20 mln os b. Wyrazem przestrzennej koncentracji ludnoci miejskiej w wiecie jest powstanie i rozw j aglomeracji miejskich, na co wskazuje wzrost liczby ich mieszkar{c w. Na przykJad' w 1960 r. sie 5 najwikszych miast wiatapod wzgldem liczby mieszka c w tworzyy: Nowy Jork (I4, mln), Londyn (10,7 mln), Tokio (10,7 mln), Szanghaj (10,7 mln)' Zagbie Ruhry (8,7 mln).

infrastruktur techniczn, obejmujc podstawowe lrzdzenia stoSowane w transporci e, lcznoci,gazownictwie, elektrociepownictwie, energetyce, drogownictwie, urzdzenia gospodarki wodnej, systemy melioracyjne i irygacyjne; infrastruktur spoeczn, obej muj c urzdzenia i instytu cje zv izane z owiat, kultur, nauk, suzbami spoecznymi, zdrowiem, kultur fizyczn i turystyk, a take z szeroko pojt administracj publiczn.

Natomiast w 2000 r. sie 5 najwikszych miast wiatatworzyy: Meksyk (4,4 m7n), S o Paulo (3,6 mln), Tokio (21,3 mln), Nowy Jork (16,1 mln)' Kalkuta (15,1 mln). Warto te doda, e ju teraz istnieje na wiecie 20 miast, z kt rych kude ticzy ponad 8 mln miesz_
118

Jak wida, infrastruktur cechuje znaczne zr nicowartie funkcji, co wynika zar wno z charakteru urzdze(t,jak i powizar z technikoraz z organizacj wiadczonych usug. Wszystkie wzdzenia infrastrukturalne, niezalenie od tego, czy suz produkcji czy konsumpcji, w ostatecznym rachunku speniaj funkcje suebne.Typowymi tego przykadami mog by: radio i telewizja, komunikacja pasaerska, wodocigi, ochrona zdrowia oraz administracja.
rJ. Albrecht, Miasta-giganty: metropolie czy molochy?,,,Deutschland" 1995, wydanie specjalne, s. 36-37.
f

I19

r
i demografic znej zwiksza si skala przestrzenna urzdze(t infrastrukturalnych, uatwiajc tym samym rozw j turystyki. Ztego punktu widzenia infrastruktur mona podzieli na: osiedlow, dzielnicow, zespou miast (np. Tr jmiasta), subregionaln, regionaln, makroregionaln, krajow i midzynarodow. Jak juz wspomniano, przejawem urbanizacji technicznej jest r wnie rozw j zabudowy miejskiej. Cech charakterystyczntej zabudowy jest wzrastajcy stopie jej zwartoci i zwizana z tym gstozaludnienia teren w miejskich oraz cirya zmiana ich konfiguracji. Na gruncie nie zautsze planowej zabudowy miejskiej wsp czesne miasto staje si miejscem anonimowego spoecze stwa o coraz mniejszym po_ czuciu wsp lnoty i pozbawionym naturalnego rodowiska.W miar

Naley zauway, i w miar rozwoju urbanizacji ekonomicznej

og lnie mona wic wyrazi pogld, Ze proces urbanizacji, prowadzcy do spoecznych i kulturowych przemian w spoecze stwach, stanowi jednoczenie korzystny grunt dla powstawania potrzeb turystycznych i warunk w ich zaspokajania. Jest wic wanym czynnikiem rozwoju wsp czesnej turystyki.

2.3.4. SRODOWTSKO PRZYRODNTCZE

Wypenianie funkcji czasu wolnego jest w duym stopniu umoliwione dziki kontaktowi czowieka z przyrod. Powszechnie wiadotno, e przyroda dostarcza czowiekowi niezbdnych, materialnych warunk w jego egzystencji i jest obszernym polem jego celowej dziaatnoci. Mona wic powiedzie, ze do istnienia i rozwoju czowiekowi jest niezbdny stay zwiryek z przylegdjc do niego czskwiata zewntrznego.

jego oddziaywania.

zapewnia uregulowany czas pracy oraz umozliwia planowanie sposobu spdzania czasu wolnego od zaj zawodowych. Bdzie to r wnie swoboda doboru podanego otoczenia oraz wreszcie wolnood ustawicznej, spoecznej kontroli zachowania si jednostki, kt ra to kontrola ma miejsce w stosunkowo maym gronie wsp lnoty wiejskiej. Na zakoriczenie warto podkreli, e stymulatorem rozwoju turyStyki jest take urbanizacja wsi. Wiadomo, i urbanizacja docelowo prowadzi do przemian w caym spoecze stwie. ogarnia ona r wniez zbiorowoci ludzkie zamieszkae poza miastem,|ecz pozostajce w zasigu

nym, sprawia, iz ludnomiast chtnie uprawia turystyk. Na aktywnoturystyczn ludnocimiejskiej pobudzajco wpywa r wniez urbanizacja spoeczna. Proturystyczna postawa ludnocimiast ma swoje r do w stylu ycia. Miejski styl ycia jest pojciem niewymiernym, a podstawow jego przesank jest swoboda odczuwana przez jednostk osiad w mieciew stosunku do licznych ogranicze zwizanych z uczestnictwem w spoecznociwiejskiej. Monatu m.in. wymieni r norodno wyboru pracy Zawodowej, kt ra ponadto

wzrostu uciliwoci bytowania ludnoci miejskiej zwiksza si pragnienie ucieczki od rzeczywistoci i wymknicia si z granic miasta na ono przyrody. Mona wic powiedzie, e wsp czesna zabudowa miejska, cechujca si te pozbawionym charakteru standardowym bu_ downictwem osiedlowym i blokowym oraz czsto chaosem przestzen-

Aktywny stosunek czowieka do przyrody jest warunkiem osigania znorodnych korzyci. Stosunek ten przejawia si w trzech podstawowych formach' Uprawiajc turyStyk, czowiek znajduje w przyrodzie liczne wartoci, kt re wyzwalaj w nim przeycia duchowe (np. estetyczne). Przyroda jest dla niego r wnie r dem przey intelektualnych, kiedy inspiruje denia poznawcze uczestnik w ruchu krajoznawczego. Wreszcie stosunek czowieka do przyrody przejawia si w formie pracy produkcyjnej. Dziki pracy czowiek przeksztaca, w dostpnych mu granicach, tworzywo przyrody w r znego rodzaju dobra materialne, niezbdne do zaspokajania wielorakich potrzeb. Przedstawiony potr jny charakter dziaa czowieka w stosunku do przyrody prowadzi do wniosku, e aby zmaksymalizowa korzyci stymulujce rozw j turystyki, niezbdne jest stae denie do ochrony rodowiska przy r odniczego. Srodowisko przyrodnicze w corv mniejszym stopniu spenia funkcje zdrowotne wobec wsp czesnego czowieka. Zoyosi na to wiele ptzyczyn. Postp naukowo_techniczny stworzy wyjtkowo korzystne

czeniepozytywnym skutkom postpu naukowo-technicznego tow arzy sz niepokojce zjawiska zwizane z tempem przemian' Powszechnie si uwaa, ze wsp czesna cywilizacja porednio wywara destrukcyjny
I1

warunki do aktywizacji czowieka w wielu dziedzinach zycia. Jedno-

n0

r:
wpyw na organizm czowieka i szans jego regeneracji w kontakcie zprzyrod. Do czynnik w powodujcych najgroniejsze skutki spo' leczne zalicza si: zanieczyszczenie powietrza, w d i gleby, powstajce w wyniku proces w technologicznych, haas, Sztuczne rodkikonser_ wujce i inne, kt re si stay powszechnym dodatkiem do poywienia, rodkiowadob jcze, wreszcie ostatni ze wsp czesnych plag spoecznarkotyki. J. Aleksandrowicz|z okrela te negatywne skutki nych mianem ,,degradotw rczych". Nasilaj si one w miar upywu czasu i obejmuj coraz wiksze obszary rodowiska przyrodniczego oraz Spoecznego. Nie pozostaj te obojtne dla ftzycznego i psychicznego
zdrowia czowieka.

kimi zmianami struktury wydatk w gospodarstw domowych. Dziki

czej jednostki nastpuje modyfikacja modelu zycia, cechujca si gbo_

Zahamowanie proces w degradotw rczych rodowiska przyrodni_ czego ijego rewaloryzacja staj si bezwzgldnie konieczne. W przei zwiryanaz nim degradacja rodo_' ciwnym razie postp "y'iti'u.yj''y wiska obr c si przeciw czowiekowi. Istotnym rodkiem uwraliwie-

sowego przekazu. Wazne miejsce zajmuje tu wzrost poziomu wyksztacenia, poprawiajcy og lny stan kulturalny spoecze stw i ksztacy aktywny stosunek czowieka do otaczajcego go wiata. Naley take odnotowa zjawisko og lnej ruchliwoci jednostek, odnoszcej si zar wno do sfery zawodowej, jak i socjalnej oraz osobis. Konsekwencj e rodowiskowe stanowi ukad czynnik w wywouj cych agresj we wsp czesnym czowieku, pragncym utrzyma si przy yciu, oraz potrzeb ucieczki kompensacyjnej realizowanej przez turystyk.

rozwojowi transportu indywidualnego i zbiorowego zwikszaj si moliwocipodr zowania. Naley r wnie podkrelitozw j rodk w ma-

nia spoecze stwa na ochron rodowiska przyrodniczego moe by

uczestnictwo w turystyce.

2.3.6. DOBM TURYSTYCZNE

2.3.6.1. CHAMKTERY5TYKA DBR TURY5TYCZNYCH
Przez pojcie ,,dobro turystyczne" naley rozumie dobro lub zesp d br danych przez natarg histori lub wytworzonych przez dziaalno ludzk, na kt re wystpuje popyt turystyczny. W strukturze d br turystycznychwyr nia si dobra naturalne i produkty pracy ludzkiej. Do naturalnych d br turystycznych zalicza si miejsca o specyflcznym klimacie, tereny g rskie, wybrzee morskie, plae, kpieliska, miejsca lokalizacji r del mineralnych itp. Dobra turystyczne w postaci produkt w pracy ludzkiej s wynikiem dziaalnociczowieka ukierunkowanej wycznie na potrzeby turyStyczne albo nie zwizanej bezporednio z tymi potrzebami. Kryterium podziau dziaalnociczowieka na bezporednio zwizan i poredniozwizan z turystyk jest trudne
do cisegoustalenia. Dobra turystyczne, czyli dobra naturalne oraz produkty pracy ludzkiej, nie tworzone z mylo turycie s w literaturz dzielone na dobra podstawowe (nazywane tez idealnymi) i komplementarne.

2.3.5. sPoEczNE KoNsEKwENcJE ROZWOJU CnMLl,zAC)|

W ukadzie czynnik w rozwoju turystyki warto zwr ci uwag na negatywne skutki wsp czesnej cywilizacji i zwiry,ane z nimi rozliczne motywacje wywoujce,,uciecz turyStyczn czowieka''' Powizania midzy wsp czesn cywl|izacj a turystyk s liczne. Cywilizacja przemysow a przechodzi wiele cykli, przeks ztacajcy ch j z ekonomiki producenta w ekonomik konsumenta. warto w skr cie 13. przypomnie konsekwencje rozwoju cywilizacji dla jednostki ludzkiej
Wyruaj si one g wnie we wzrocie zarobk w, kt ry prowadzi do zwikszenia siy nabywczej jednostki i w efekcie do wzrostu standardu ycia czowieka. Inn konsekwencj jest systematyczny wzrost rozmia_ r w czasu wolnego od pracy. Wreszcie, wraz ze wzrostem siy nabyw_
J. Aleksandrowicz, rodowisko przyrodnicze a zdrowie ludzkie. W: ochrona rodnicze?o rodowiska czowieka, PWN, Warszawa 19'13' s. 633. 13 zob.J. Kozielecki, o czowiekuwielowyniarowym..., jw., s' 223 i nast.
|2

prq'

Do podstawowych d br turystycznych szaliczane dobra naturalne i produkty pracy ludzkiej tworzone porednio z myloruchu turyStycznym. Nadaj one kierunek ruchowi turystycznemu oraz ksztatuj r23

I2

rjego struktur czasowo-przestrzenn, a take stanowi g wn si

finiowaniu tego terminu s okrelone cechy rodowiskaprzyrodnicznego|a. Stopier atrakcyjnoci skadnik w rodowiska jest wzgldny, poniewa turycimaj odmienne upodobania, a poza tym wystpuje tu czynnik sezonowoci, kt ry okrela moliwociwykorzystania przez ruch turystyczny pewnych walor w rodowiska w okrelonych porach roku. Atrakcyjnoprzytodnicza moe by r nadla turyst w, za|enie od ich wieku, charakteru pracy i rodowiska, w kt rym yj. Warto turyStyczn rodowiska przyrodniczego okrelajtakie mierniki, jak rednia iloopad w, rednia liczba dni sonecznych w roku, rednie temperatury powietrza, powierzchnia w d, las w i innych naturalnych teren w turystycznych, stopieri zanieczyszczenia w d, powietrza itp. Kolejnym elementem charakterystycznym dla podstawowych d br turystycznych (walor w turystycznych) s w alory hi story c zno'kulturalne, rozrywkowe, wpoczynkowe i zdrowotne.
przy ci9ajc turyst w. Termin',podstawowe dobra turystyczne'' odpowiada pojciu ,,walory turystyczne''. Elementem wyjciowymw de-

styczne, nazywane te infrastruktur turystyczn, skada si zesp wzdze(t oraz instytucji stanowicy baz materialn i organizacyjn rozwoju turystyki. Komplementarne dobra turystyczne tw orz g wnie materialno-organizacyjne warunki rozwoju usug turysty"'ny"t

peniane produktami pracy ludzkiej wytwarzanymi z mylo turystach, czyli komplementarnymi dobrami turystycznymi, warunkujcymi wykorzystanie walor w turystycznych. Na komplementarne dobra tury-

2.3.6.2. PODSTAWOWE DOBRA TURY5TYCZNE

(wnlonv ruRysryczNE)

ki

Wyr niaj si nimi zabythistoryczne i kulturalne, muzea, architektura, folklor, legendy i baniezwizane z danym obszatem, kpieliska, r da w d mineralnych, plae, obiekty sportowe, wypoczynkowe itp. Ze wzgldl na spoeczne aspekty ruchu turystycznego naley wyr ni jeszcze jeden element podstawowych d br turystycznych, tj. obiekty wsp czesnego budownictwa gospodarczego, kulturalnego itp. osignicia okrelonych obszar w turystycznych w r nych dziedzinach ycia spoeczno-gospodarczego maj istotne znaczenie dla ruchu turystycznego, g wnie Wajoznawczego. Dla niekt rych grup ludnoci zamieszkujcych obszary mniej zurbanizowane interesujcym celem podr y mog by wielki orodekmiejsko-przemysowy, port morski i lotniczy oraz obiekty gospodarcze czy spoeczno-kulturalne, bdce wynikiem osigni wsp czesnej cywilizacji. Walory turystyczne okrelonego obszaru nie wyczerpuj pojcia d br turystycznych. Mona wskaza miejscowocio walorach turystycznych, w kt rych jest mae natenie ruchu turystycznego lub w og le on nie wystpuje. Dobra podstawowe bowiem musz by uzuJ. Warszyriska, ocena zasob w rodowiska naturalne4o dla potrzeb turystyki (na przykadzie woj. krakowskiego), PWN, Warszawa 1974, s.29-30.
la

Podstawowe dobra turystyczne odgrywaj szczeg ln rol w realizacji wypoczynkowej funkcji czasu wolnego. Wiadomo doi'iad.""nia, e dla wsp czesnego czowieka du warto majnie tylko kontakty z innymi ludmi i z kultur, lecz take zwizl<l- z priyrod, ze wiatem minera w, rolin,zwierzt oraz z urokaminatury_. Wrd na_ turalnych dt br (walor w) turystycznych, dajcych turyciepeni satysfakcji, wymienia si, z punktu widzenia ich roli, klimat, uksztatowanie powierzchni i bogactwa naturalne. Szczeg ow list tych walor w tworzelementy:

r r r r 1 r r ci

na owna);

litosfery (rzeba terenu, osobliwoci geologiczne); atmosfery (akopowietrza, pokrywa niena,temperatura); hydrosfery (rzeki, potoki, jeziora, zbiorniki wodne, morza' r da mineralne); pokrywy glebowej (pustynie); szat} rolinnej(lasy, osobliwoci flory); wiatazutierzcego (ryby, ptaki, chronione gatunki fauny, zwierzy-

krajobrazu naturalnego (konglomeraty wymienionych element w walor w turystycznych o wysokich wartociach estetycznych).

Naturalne walory turystyczne wystpuj praktycznie wszdzie, choz r nym natzeniem. Trzeba jednoczenie zauway, ze na skutek instrumentalnego stosunku czowieka do przyrody walor w tu'u'oby rystycznych ulegaj redukcji. Na przykad czyste powietrze i woda Sta_ j si wsp czenie coraz rzadszym dobrem na rynku turyStycznym, gi125

I4

r
zne gatunki zwierzL Niezbdna jest zatem dobrze przemylanai konsekwentna ochrona naturalnych walor w turystycznych.
ntakie

Produkty pracy ludzkiej jako skadnik walor w turystycznych

stanowi wanmotywacj turystyczn. W literaturze s one nazywano walorami turystycznymi rodowiskaantropologicznego. Aby zaakcentowa rol tych walor w w rozwoju turystyki, wafto Zaprezentowa ich og ln klasyfikacj. J. Kruczaal5 dzieli je na historyczne i wsp czesne. Do walor w historyc7nych za|icza on miejsca historyczne zwizane ze znaczcymi wydarzeniami i wybitnymi ludmi; dziea architektury urbanistyki oraz techniki i ich zespoy; stanowiska archeologiczne i zbiory muzea]ne; miejsca kultu religijnego. W grupie walor w wsp czesnych zaautor ten zwraca uwag m.in. na wybitne dziea gospodarcze (np. nowe miasta); interesujce obiekty przemysowe; dziea tech-' niki komunikacyjnej; wielkie budowle wodne; wybitne dziea architek-

tury miejskiej; interesujce obiekty wsp czesnej kultury (tea' galerie, wystawy); wielkie centra handlowe i orodkirozrywkowe, Wspomniany autor zaa:waa, i podzia produkt w pracy ludzkiej, jako walor w turyStycznych, na historyczne i wsp czesne jest umowny. Niekt re z nich,jak np. krajobraz kulturowy o znacznych walorach esi wsp
czesne.

tetycznych, mog zawiera w sobie zar wno elementy historyczne, jak

2.3.6.3. KOMPLEMENTARNE DOBM TURY5TYCZNE (l N rR.srnu KTU RR TU RYsTYcZNA) Jak wiadomo, z istoty komplementarnoci wynika konieczno wzajemnego uzupeniania si d br turystycznych w ich Zastosowaniu konsumpcyjnym. Podstawowe dobra turystyczne i infrastruktura turyStyczna s wzgldem siebie komplementarne. Mona zatem powiewalor w turystycznych jest uwarunkodzie, e spoeczna uyteczno wana odpowiednimi rozmiarami i struktur infrasruktury turystycznej danej miejscowocilub regionu. Ca infrastruktur turystyczn dzieli si na techniczn i spoeczn. Do infrastruktury technicznej za|icza si drogi, szlaki turystyczne, g rskie koleje linowe, wycigi narciarskie, lotniska turyStyczne, eglu15

J' Kruczaa, 7gospodarowanie turystyczne, AE, Krak w 198 , s. 13 i nast.

detalicznego, zaspokajajcego potzeby turystyczne przed, podr i w czasie podr zy oraz podczas pobytu na imprezie tlrystycznej. Znaczcym elementem omawianej infrastruktury s r norodne zakady rzemielnicze, stanowice podstaw rozwoju odpowiednich usug osobistych i naprawczych, poszukiwanychprzez turyst w.
l'7

stracyjno-usugowe, kulturalne i socjalne, a take sie uzbrojenia technicznego terenu. Przystpuj c do kr tkiej charakterystyki podstawowych element w infrastruktury turystycznej i paraturystycznej (og lnej) z punktu widzenia potrzeb turystycznych, naley wymieni utzdzenia i instytucje 'twizane z potrzebafii turyst w w zakresie transportu i cznoci. Z dowiadczenia wiadomo, e instytucje i urzdzenia infrastruktury kotnunikacyjnej umoliwiaj turycie dotarcie do walor w turystycznych, poruszanie si po miejscowoci i regionie turystycznym oraz przekazywanie wiadomoci na odlego. Zaspokojenie tych potrzeb turystycznych zapewnia zoonyukad rodk w transportu, np. drogowego, kolejowego, lotniczego, oraz rodk w cznoci pocztowej, telefonicznej, radiowej i telewizyjnej, eksploatowanych przez sie odpowiednich przedsibiorstw transportowo-komunikacyjnych. W strukturze potrzeb turystycznych bardzo istotne miejsce zajmuj noclegi i wyzywienie. Infrastruktura turyStyc zna vrzeczywistniajca te potrzeby obejmuje sie zakad w orM urzdzeil noclegowych i gastronomicznych. Te elementy infrastruktury turystycznej wystpujw r nych formach organizacyjnych, np. przedsibiorstw hotelowo-gastronomicznych czy gastronomicznych, wyspecjalizowanych i wielobranowych. Na ukad infrastruktury turystycznej skada si r wnie sie handlu

uzupenia infrastruktura og lna (paraturystyczna), stanowica sum element w, kt rych istnienie nie zaley od rozwoju turystyki. Turystyka wpywa na nie jedynie dfugofalowo' powodujc ich przemian, ulepszenie lub rozw j. Przykadowo, mona tu wymieni rodki komunikacji danego obszaru turystycznego, jego podstawowe arzdzenia admini-

g turystyczn, specj alis ty czne urzdzenia obiekt w uzdrowiskowych' sie hotelow, sie zakJad w gastronomicznych itp. Na infrastruktur 'rpoecznq zaskadaj si biura turystyczne, obiekty Sportowe i wypoczynkowe, urzdzenia rozrywkowe, informacja turystyczna itp. Naley podkreli, ze infrastruktur turystyczn danego obszaru

I6

Potrzeby turystyczne w zakresie wypoczynku, kultury, rozrywki, higieny, zdrowia oraz wychowania ftzycznego s zaspokajane przez od' powiednie urzdzenia infrastrukturalne o bezporednim i porednim przeznaczeniu turystycznym. Przykadowo, mona tu wymieni plae, kpieliska, obiekty sportowe i kulturalno-rozrywkowe, plac wki suby zdrowia oraz szlaki turystyczne. Wanym elementem infrastruktury jest te sie przedsibiorstw turystycznych, punkt w informacji turystycznej, wypoyczalni sprztu turyStycznego, plac wek urzdu celnego, plac wek zapewniajcych bezpiecze(tstwo turyst w oraz plac wek przewodnictwa turystycznego, Plac wki te' w r nych formach organizacyjnych, speniaj istotne funkcje w obsudze ruchu turystycznego. Na podstawie zarysowanej problematyki komplementarnych d br turystycznych, czyli infrastruktury turystycznej, wolno powiedzie, i dobra te stanowi podstaw funkcjonowania i rozwoju gospodarki tury' stycznej danej miejscowoci, regionu turystycznego lub kraju.

czonk w, sI rzeczy podejmowao si ksztatowania polityki turystycznej. Powszechnie wiadomo, e rozv j turystyki wywouje wiele pozytywnych zmian w gospodarce narodowej. Na przykad ma wpyw na bilans patniczy pa stwa, aktywizuje miejscowoci i regiony turypracy, oddziauje na rozw j infrastyczne, stwarza nowe moliwoci

struktury technicznej i spoecznej, unowoczenia struktur konsumpcj i, tworzy doch d narodowy i w duzszym okresie pomnaa majtek narodowy. Tak wic korzyci ekonomiczne zwizane z tozwojem turystyki s jedn z g wnych przyczyn' dla kt rych wiele par{stw angazuje si w jej rozw j. Inne przyczyny wi si z negatywnymi skutkami rozwoju wsp czesnej turystyki. Na tym tle cenna jest wskaz wka dla paristw przekazana w dokumentach ze wiatowej Konferencji Turystyki, jaka si odbya pod auspicjami WTo w Manili w 1980 r.: ,,...rola turystyki w gospodarce narodowej bdzie znacznie wiksza. [...] Dlatego paristwo powinno wspiera i promowa rozut j turystyki. Jednake ekonomiczne znaczenie turystyki nie moe przesania negatywnych

skutk

spoecznych

kulturowych,

jakie niesie ze sob rozw j

2.3.7. PoL|TYKA PAsTwA TURYSTYKI

w DzlEDzlNlE

2.3.7.1. PoJclE lCELE PoLl TYK| TURY5TYCZNEJ Wrd wielu czynnik w rozwoju wsp czesnej turystyki znajdujo si niewtpliwie polityka turystyczna pa stwal6. Masowy charakter turystyki po II wojnie wiatowejsprawi, e staa si ona wanym ele; mentem og lnej polityki wsp czesnego par stwa w r znych dziedzinach ycia spoecznego, gospodarczego oraz politycznego, zat wno w skali poszczeg lnych kaj w, jak i w skali wiatowej. W miar wzrostu aktywnoci turystycznej ludnoci rozszerzaa si| sfera zaspokajania jej potrzeb spoecznych. Pa stwo, w ramach swych funkcji wewntrznych zainteresowane rozwojem fizycznym i duchowym spoecze stwa oraz spoecznie podanymi postawami jego
Zagadniente polityki turystycznej jako elementu polityki gospodarczej pa stwa obszernie analizuje M. Augustyn w pracy: Rola paristwa w roTwoju gospodarki turystycz' nej w wybranych kach' AE, Katowice 1995'
16

turystyki"l7. Wrd negatywnych skutk w rozwoju turystyki, angujcych pa stwa w rozv j tego Sektora, zwraca si uwag na skutki spoeczne i ekologiczne. W deklaracji z Manili stwierdza si, e ,zdy mog dopilnowa, aby programy turystyczne byy zgodne z potrzebami lokalnej spoecznej, kul_ ludnoci, poprzez podnoszenie narodowej wiadomoci turowej i ekologicznej"ls. Punktem wyjciado maksyma|izacji i stabilizacji korzyciztozwoturystyki dla kraju i regionu jest zapewnienie r wnowagi midzy po.iu zytywnymi i negatywnymi konsekwencjami rozwoju wsp czesnej turystyki. Paristwa o rozwinitych funkcjach turystycznych,,...powinny sformuowa, wprowadzi w ycie i promowa strategi i programy sp jnych dziala , majcych na celu zapewnienie r wnowagi pomidzy rozwojem turystyki a ochron rodowiska, kt rego elementy stanowi wsp lne dziedzictwo ludzkoci''l9.
t1 The Frameworkof the State's Responsibilityforthe Management of Tourism,WTO, Madrid 1983. tl '- lamze. re D.L. Edgel, International Tourism Policy, Van Nostrand Reinhold, New York 1990,

s. 82.

r28

r
Wreszcie, wan przyczyn zaangaowania par stwa w rozw j wsp czesnej turystyki s skutki polityczne jej rozwoju. Tretych skutk w przejawiasi rozmaicie. Na przykad turystyka midzynarodowa, wijca si z przekraczaniem granic pa stwowych, si rzeczy angauje paristwo do tworzenia regulacji prawnych tego zjawiska. Podr e midzynarodowe mog by narzdziempa stwa do promocji stosun-

k w danego kraju

zagranic. Turystyka zagraniczna w swojej warstwie spoecznej moe stymulowa porozumienie midzy narodami i zacieniaprzyja . W tym kontekciezwtaca si te uwag na turystyk jako r do okrelonychstosunk w politycznych. Wymienia si tu trzy typy stosunk w politycznych: prywatne, rzdowe i prywatno_rzdowe. Kazdy konflikt na ich tle wymaga odpowiednich dziaart

prowadzeniu. Uwaga ta odnosi si g wnie do dziaalnocipar{stwa w odniesieniu do turystyki zagranicznej. Nalezy przy tym pamita, i w praktyce decyzje dotyczce zoonejproblematyki turystycznej s wypadkow r nych tendencji politycznych, spoecznych i gospodarczych. Sprawia to heterogeniczny charakter turystyki. Z wymienionych wzgld w mozna w praktyce zaobserwowa r ny stosunek pa stwa do turystyki, zwaszcza zagranicznej. Najczciej wystpuje stosunek pozytywny. Dane par stwo prowadzi aktywn polityk turystyczn, stwarzajc dla jej rozwoju niezbdne preferencje w r nych dziedzi-

ksztatowania polityki turystycznej paristwa nie przesdza jeszcze o jej

paristwa.

midzynarodowej polityczne znaczenie turystyki znajduje pen akceptacj. Potwierdza to Deklaracja haska z 1989 r., w kt rej mona ptzeczyta: ,,Turystyka jest pozytywnym i wszechobecnym czynnikiem promocji wzajemnego zrozumienia, a tym samym pokoju i odprenia; z drugiej strony turystyka jest hamowana konfliktami, a podsycana pokojem. [...] Wszystkie rzdy powinny wic podejmowa dziaania tla tzecz zapewnienia midzynarodowego pokoju i bezpie_ czeristwa, kt re s niezbdne dla rozwoju krajowej i midzynarodowej

W skali

turystyki"2o.

coraz wikszej spoeczno-gos' Wraz z narastaniem wiadomoci par{stwo aktywizuje swoj dziaalnow sferzg podarczej roli turystyki obsugi ruchu turystycznego. Kapitaochonne nakady na rozw j infrastruktury turystycznej i og lnej otazrozw i gospodarki turystycznej na og przekraczaj ekonomiczne moliwoci gospodarki. Interwen' cyjne dziaania pa stwa staj si wic niezbdne. Parstwo podejmujo r wnie obowizek tworzenia formalnych i organizacyjnych podstaw rozwoju turystyki krajowej i zagranicznej. Literatura przedmiotu wskazuje, i pojcie polityki turystycznej jest kategori historyczn. Pojcie to uksztatowao si na okrelonympo' ziomie rozwoju spoeczno-gospodarczego danego pa stwa, odzwiercio. dlajcym odpowiedni wzrost turystyki wtaz zjej przejawami gospodar' czylti, spoecznymi i politycznymi. Wystpowanie samych przesanek
20

The Hague Declaration onTourism,

WTO-IPU' Hague 1989.

turystyki. Uwaajc polityk turystyczn paristwa za stymulator rozwoju turystyki, ma si na myli wycznie sytuacje, w kt rych paristwo wyraa tlynamiczny, czyli pozytywny stosunek do tego zjawiska. Niezbdne jcst wic zdefiniowanie pojcia polityki turystycznej . Wzed zdefiniowaniem tego terminu mozna poczyni pewne spostrzezenia. W kadej poIityce, w tym r wnie turystycznej, okrelasi przede wszystkim cele, iakie si zamierza osign. Jelisi wemie pod uwag ukad wartoci
131

nach ycia spoeczno-gospodarczego i politycznego' Innymi sowy, w tym wariancie polityki turystycznej pa stwo, stymulujc rozw j turystyki, usuwa jednoczeniebariery na drodze jej rozwoju. Dowiad_ czenie uczy, e pozytywny stosunek paristwa do turystyki moe w okrelonych okolicznociach przybra charakter czciowolub w peni negatywny. Na przykad niedorozw j instytucji i urzdze infrastruktury turystycznej czy w zg|dy polityczne mog by przy czynreglamentacji w turystyce zagranicznej, zar wno przyjazdowej, jak i wyjazdowej. Skala tej reglamentacji moe by oczywicie t na. Mona tewskaza wiele kraj w, kt re s zamknite dla turystyki albo w kt rych turyci s narazeni na okrelone niebezpiecze stwa. Naley tez odnotowa wystpowanie neutralnego stosunku pa(tstwa do turystyki. Panuje opinia, i w przypadku wystpowania zagrozeri niesionych przez turystyk w sferze zycia spoeczno-gospodarczego (np. degradacja rodowiska przyrodniczego czy spekulacja zierni)' czyli dysfunkcji turystyki, nastpuje interwencja pa stwa w celu ograniczenia tych negatywnych zjawisk. W konsekwencji czsto prowadzi to do zmiany stosunku neutralnego na pozytywny, aktywny. W praktyce na og wystpuj mieszane warianty stosunku paristwa do

130

fhumanistycznych i ekonomicznych, kt rych nonikiemmoe by turystyka, to celem og lnym polityki turystycznej pa stwa o dynamicznym stosunku do turystyki jest optymalne zaspokojenie wzrastajcych potrzeb turystycznych spoecze stwa. Szeroko rozumiane potrzeby turystyczne sUrzeczywistniane w sferze gospodarki turystycznej, tj. w sferze obsugi ruchu turysty;znego. Z punktu widzenia cel w polityki tu-

r r

zwikszenie moliwocikorzystania z turystyki przez Szersze warstwy spoeczne;

zwikszenie wsp pracy w dziedzinie turystyki midzynarodowej.

rystycznej istotne znaczenie ma racjonalne wykorzystanie zasob w pracy i kapitau, wystpujcych w tym sektorze gospodarki narodowej. Wreszcie u podstaw polityki turystycznej paristwa naley widzie poszanowanie stanu jakociowego rodowiskaprzyrodniczego i spoecznego. og lnie celem narodowej polityki turystycznej jest denie do maksymalizacji korzyci z rozwoju turystyki i minimalizowanie kosz-

List przykad w zagrarticznych ttzeba zan*n zarysowym ujciem polityki turyscznej Unii Europejskiej. Wrd licznych r de infbrmacji o polityce Unii Europejskiej w dziedzinie turystyki na szczeg ln uwag zasuguj wyniki badar H. Zawistowskiej. Jej zdaniem obserwuje si rosnc dynamik angaowania si Unii Europejskiej we wspieranie turystyki22. Decyzje polityczne i podstawy prawne organ w unijnych okrelaj jednoznacznie rol turystyki w osiganiu cel w strategicznych Unii Europejskiej, tj.:

t wznimzwiryanych.

Rozwazajc cele polityki turystycznej, warto poda przykady jej koncepcji w niekt rych krajach o rozwinitej funkcji turystycznej2l. Na przykad w szwajcarskiej koncepcji turystyki cel og lny polityki tury_ stycznej widzi si w ,,...zapewnieniu optymalnego zaspokojenia r norodnych potrzeb turystycznych ludnocize wszystkich warstw spoecz_ nych, w ramach wydajnej i sprawnej infrastruktury turystycznej i przy nienaruszonym rodowiskuprzyrodniczym. Nalezy przy tym bra pod uwag interesy ludnoci miejscowej''. Cel og lny zawiera wic trzy ce_ le czstkowe, kt re uwidaczniaj kierunki polityki turystycznej zwizane ze spoecze stwem, gospodark i rodowiskiem przyrodniczym. W Austrii przyjtakoncepcja gosi, i podstawowym celem polityki turystycznej jest ,,taki rozw j turystyki, aby par stwo i wszyscy Austriacy zatrudnieni bezporednio lub porednio w gospodarce turystycznej osignli moliwie najwiksze korzyci''. Trzeba doda, i w d4eniu do osignicia tego celu w centrum uwagi znajduje si czowiek. Rzd Niemiec sformuowa cele polityki turystycznej nastpujco:

r a r r r t r r r

tworzenie nowych miejsc pracy, przyczynianie si do osignicia ekonomicznej i socjalnej sp jnoci

Unii, rozw j region w sabiej rozwinitych,

ochrona rodowiska i dziedzictwa kulturowego, promowanie europejskiej tosamoci.

Propozycje zawarte w wieloletnim programie wspomagania turystyki unijnej przedstawiaj nastpuj ce priorytety
:

popraw wiedzy o turystyce, popraw prawnego i finansowego otoczenia turystyki, podniesienie jakoci w turystyce unijnej, wzrost liczby turyst w z paristw trzecich w wyniku promocji Europy jako regionu turystycznego.

H. Zawistowska wyr nia trzy skiej w dziedzinie turystyki;

g wne linie dziaania Unii Europej-

r r

zapewnienie ramowych'warunk w gospodarczych oraz spoeczno-politycznych, wymaganych do cigego rozwoju turystyki; zwikszenie wydajnoci i konkurencyjnoci niemieckiej gospodarki turystycznej;

r r l

wspomaganie poprawy jakoci produktu turystycznego,

zwikszenie konkurencyjnoci oraz rentowoci gospodarki turystycznej, przyjcie koncepcji trwaego i

zr

nicowanego rozwoju turystyki.

22

H. Zawistowska, Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie turystyki,,,Ruch Tury-

2f

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw., s. 139-140.

styczny'' 1998, nr

I,s' 1-l4'

13

r33

r.
Mozna wyrazi nadziej, ze Polska jako kandydat do Unii Euro pejskiej zastosuje rozwizania unijne w dziedzinie turystyki. Jelichodzi o polski punkt widzenia na cele polityki turystyczne} to 19 wrzenia 1994 r. Rada Ministr w RP przyja hoenia ro gospodarki turyStycznej. W dokumencie tym stwierdza si' i gospodar. ka turystyczna okazaa si skutecznym instrumentem realizacji spoeczno-gospodarczej paristwa w zakresie,,restruktury zacji i moder,; nizacji gospodarki, komercjalizacji, aktywizacj i bran komplement1J nych i obszar w sabych ekonomicznie, zatrudnienia, rozwoju wsp '; pracy midzynarodowej''. W strategii rozwoju polskiej turystyki domi. nuje cel ekonomiczny. Rola turystyki sprowadza si do wsp dziaani w osiganiu takich cel w strategicznych Polski, jak wzrost gospodar.

rozw j turystyki oraz stwarza warunki do cisegopowizallia gospodarki lokalnej z gospodark turyStyczn. obecnie takie wizi
tttulowa

ttcgo

i moliwie pene ekonomiczne jego usamodzielnienie

mog Sty-

gtlspodarki turystycznej

rodkiem prowadzenia polityki turystycznej par{stwa jest odpowiednio stymulujca rozwlj turystyki polityka podatkowa, kredytowa i nwestycyjn a. Dziaalno parstwa w tych dziedzinach powinna stwarz.a warunki do przebiegu proces w reprodukcji rozszerzonej w sferze
i

ieszcze nie wystpuj.

czy, stabl\izacja makroekonomiczna i ograniczenie bezrobocia23. Mao r widoczny jest cel o charakterze spoecznym. Na tle sformuowanych cel w aktywnej, spoecznie akceptowanoJ polityki turystycznej par stwa niezbdne jest okreleniejej zadali. Mor na je z grubsza sprowadzi do ksztatowania rozmiar w, struktury rzor czowo_przestrzennej i dynamiki rozwoju turystyki. W okrelaniu tych zada niezbdna jest wiadomo wzrastajcego znaczenia rozmaitych funkcji wsp czesnej turystyki. Z kolei w polityce turystycznej paristwa muSZ zosta okrelono rodkii metody osignicia cel w oraz realizacji zada '. Ukad tych uwarunkowa jest zr nicowany. oto niekt re z nich, istotne w WlfU[. kach polskich. Przyjcie zasady penej swobody ruchu turyStycznego krajowego i zagranicznego stwarza wan przesank osignicia zamierzonych cel w i realizacji zadar{ polityki turystycznej. Mog si do tego przyczyni np. liberalna polityka paszportowa i wprowadzenie zasad rachunku ekonomicznego w sferze tzw. turyStycznejbazy rodowiskowej. Godnym uwagi sposobem osignicia wytyczonych cel w jest te urynkowienie caej gospodarki turystycznej przy zachowaniu preferen. cji w sferze polilyki spoecznej dla uczestnictwa w ruchu turystycznym mlodziey i niezalrlonych grup ludnoci oraz odpowiedni zakres pry. watyzacji tej gospodarki. R wnie autentycznosamorzdu terytorial23

hoeniaro1woju gospodarki turystycznej, UKFiT Warszawa

1994, s.

, 14.

w ujciu dynamicznym powinna obejmowa drozny System zarzdzattia turystyk, sprzyjajcy penieniu jej funkcji. og lnie mozna powiedzie, ze podstaw prowadzenia aktywnej polityki turystycznej stanowi pena wiadomo rozlicznych i wzajemrlych zwizk w turystyki z r nyrnt dziedzinami ycia spoecznego' gospodarczego, politycznego i kulturalnego kraju. Ignorowanie tych zalcnocistwarza barier penego wykorzystania walor w turystycznych rodowiskaprzyrodniczego, zasob w pracy ywej i uprzedmiotowioltej, a w ostatecznym rachunku barier zaspokajania potrzeb spoeczltych, oraz odbija si na gospodarce narodowej. W wietle poczynionych spostrzee(l mona podj pr b okrelenia terminu ,,polityka turystyczna''. Mona go roboczo zdefiniowa nastpujco: jest to dziaalno polegajca na zaspokojeniu potrzeb turystycznych spoecze stwa, racjonalnym wykorzystaniu zasob w pracy i kapitau w sferze gospodarki turystycznej' Z poszanowaniem rodowiska przyrodniczego; ksztatowaniu optymalnych z punktu widzenia funkcji turystyki rozmiar w i struktury ruchu turystycznego; zastosowaniu praw ekonomicznych w sferze gospodarki turystycznej rtraz koordynowaniu rozwoju turystyki, z uwzgldnieniem jej funkcji ir norodnych zwizk w z innymi sferami ycia kraju. Termin ten tnona aj zwi|ej: polityka turystyczna to wiadome popieranie i ksztatowanie turystyki przez r nego rodzaju organizacje i instytucje wpywajce swoj dziaalnoci to' co jest wane dla turystyki. na Samo sformuowanie polityki turystycznej pa stwa i tylko werbalne jej goszenie nie przyniesie zamierzonych efekt w. Konieczne jest tlparcie jej na bilansach potrzeb i rodkw realizacji. Mona w tym

go. Wreszcie w sferze pozagospodarczej polityka turystyczna

zapewnia ochron rodowiska przyrodnicze-

pa stwa

134

135

r'
miejscu zauway, iz prowadzona w Polsce po|ityka turystyczna jest mao aktywna i oderwana od rzeczywistoci. Par1stwo nie ma penego, naukowego rczeznania co do roli turystyki w yciu spoecznym i gospodarczym kraju. Nie s te w peni znane skutki jej rozwoju. Polityka ta ma wic charakter w pewnym sensie werbalny. Warto te zwr ci uwag na spraw skutecznoci polityki tury_
narodowej przyjazdowej i wyjazdowej , moe te wiadomie hamowa iutrudnia ruch turystyczny w og le lub tylko w stosunku do okrelonych par stw. Nalezy zatem powt rzy, e polityka paristwa dotyczca turystyki midzynarodowej wpywa w spos b bezporedni dodatni lub ujemny na jej rozw j. Polityka taprzejawia si g wnie w stosunku paristwa wanie zagadnienia formalnoci granicznych, czyli do warunk w, kt rych spenienie jest wymagane do przekroczenia granicy paristwowej. okrelenie formalnoci granicznych mieciw sobie sprawy paszport w,wiz oraz odpraw: celnej, dewizowej i sanitarnej. Nie trzeba przypomina, e turyst midzynarodowego obowizuje dobra znajomo przepis w w zakresie formalnoci granicznych obowizujcych w kraju, do kt rego zunierza si uda. Mog mu to uatwi informatory krajowe i midzynarodowe. Warto doda, ze mimo duzego postpu w zakresie agodzenia formalnocigranicznych i wprowadzania uatwieri dla zagranicznego ruchu turystycznego, nadal istnie1t ne, czsto nieracjonalne przeszkody utrudniajce swobodny rczw j turystyki midzynarodowej.

na wszystkie ogniwa tzw. cyklu turyStyczneqo. Cykl ten, w ujciu

planowanie rozwoju turystyki, budowa infrastruktury turystycznej, przygotowanie kadr na potrzeby turystyki, konstrukcja optymalnego modelu organizacyjnego turystyki, rozw j gospodarki turystycznej, propaganda turystyczna, badanie wynik w prowadzonej polityki i formuowanie wynikajcych z nich wniosk w. Jeliparstwo oddziauje wybi rczo na wymienione ogniwa, polityka turystyczna staje si pasywna' czyli nieskuteczna. Niestety, ycie dostarcza wielu przykad w podejcia. Powstaje wic problem kontroli prowadzotakiego wanie nej polityki turystycznej. Rozwaajc zagadnienie polityki turystycznej pa stwa, warto na zako czenie zwr ci uwag na spraw stosunku paristwa do tzw. formalnocigranicznych, majcych istotne znaczenie dla rozwoju turystyki midzynarodowej. Uprawianie turystyki zagranicznej jest zwizane zprzekraczaniem granic co najmniej dw ch par stw. Pa stwo, na mocy swej suwerennej wadzy, ma cakowit swobod decyzji co do warunk w opuszczenia swojego terytorium przez obywateli wasnych, jakte dopuszczenia na swoje terytorium cudzoziemc w oraz okreleniaich praw i obowizk w w czasie pobytu w granicach paristwa. Swoboda dziaania par stwa w tym wzg|dzie rnoe by oczywicie ograniczona, lecz tylko przez Zawarcie odpowiedniej umowy midzynarodowej z innymi par stwami czy te z grupparistw. W takim przypadku par{stwo bdzie zwiryane postanowieniami umowy i musi dostosowa do nich prawo wewntrzne oraz postpowanie swoich organ w. Trzeba w tym miejscu przypomnie, e za pomoc wewntrznych przepis w prawnych paristwo moe popiera rozw j turystyki midzy2o

stycznej. Warunkiem tej skutecznoci jest kompleksowe oddziaywanie

S. Wodejki2a, tworznastpujce ogniwa: badanie rynku turystycznego,

2.3.7.2. pODMtOTy pOLtTyKt TURYSTYCZNEJ

zadania mog realizowa r ne podmioty, organizacje i instytucje, d. osoby prawne prawa publicznego i prawa prywatnego. Rol tych podmiot w okrelaj ranga' zakres przestrzenny i rzeczowy podjtych cel w polityki turystycznej. List podmiottw otwie instytucje i organizacje midzynarodowe. Nalezy tu wskaza na wiatow organizacj T[rystyki przy oNZ, Komitet ds. Turystyki Unii Europejskiej i organizacj Wsp pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). W nastpnej kolejnocitrzeba wymieni pa stwo, tj. jego organy ustawodawcze i wykonawcze. Organy te, jako podmioty narodowej polityki turystycznej, okrelaj g wne cele, strategie i instrumenty polityki turystycznej w obrbie swoich funkcji. W warunkach polskich na liciepodmiot w znajdujsi wojewodowie i wojew dzkle sejmiki samorzdowe jako podmioty regionalnej wojew dzkiej i midzywojew dzkiej polityki turystycznej. Wojewodowie jako organy administracji publicznej mog odgrywa w tym r37
Jak juz zznaczono przy okrelaniu pojcia polityki turystycznej, jej

nych..., jw.

s. wode;ko, Ruch przyjazdowy z Zachodu do wybranych pa

stlv

socjaliscz-

136

f"
wzgldzie wanrol. Ich wsp dziaanie z sejmikami samorzdowymi daje znaczce moliwocitw rczego dziaania, np. inspirowania gmin turystycznych. Z omawianego punktu widzenia na|ey te wymieni izby gospod arcze, izby turystyczne, sejmiki, stowarzyszenia zawodowe (np. zwizki restaurator w, hotelarzy, przewodnik w, pilot w i przewonik w turystycznych) oraz zrzeszenia os b o wsp lnych interesach (np. towarzystwa i biura turystyczne). Lokaln polityk turystyczn mog skutecznie prowadzi gminy, ich zwizki, fundacje turystyczne i luno powizane grupy interes w jako grupy dziaania w okrelonych sferach aktywnoci turystycznej. Przytoczone uwagi pozwalaj na uszeregowanie podmiot w polity_ ki turystycznej wedug kryterium terytorialnego. Ukad ich tworz podmioty:

zerwaa wszelkie kontakty

Sowa,

natur

w szerokim

znaczeniu tego

I
I

podlega r nym, czSto Sprzecznym bodcom, ma dostp do rodkw komunikacji, jest zmuszona do znalezienia miejsca w interesujcym j spoecze stwie i do akceptowania z tego tytuu jego ,,rytua w naladownictwa", podlegajc r nym napiciom, widzi przed sob otwierajce si moliwocipodr zy turystycznych krajowych i zagraniczny ch. Struktur motywacj i
tw

orzi

r r : r r

midzynarodowej polityki turystycznej, krajowej polityki turystycznej, regionalnej polityki turystycznej, lokalnej polityki turystycznej, polityki turystycznej o charakterze zawodowym.

t I I

motywacje spoeczne, motywacje rodzinne lub plemienne, motywacje osobiste lub logistyczne.

Motywacje spoeczne to:

potrzeba naladowania lub pr ba zajcia wyszego miejsca w grupie, potrzeba kontakt w z innymi cywilizacjami, potrzeba oryginalnoci lub pr ba wyr nienia si w grupie, potrzeba odpowiedzialnoci lub pr ba zaimponowania, potrzeba efektywnego dziaania lub aspiracje kulturalne czy pseudokulturalne, potrzeba zrozumienia wiatai jego wydarzer , potzeba osobistego zobaczenia i dotknicia tego, co pokazuj rodki masowego przekazu, potrzeba ucieczki od schematu ycia codziennego lub zmiany

z.3 .8. MoTY1VACJ E

PoDRY

TU RY5TYCZNYCH

I t t
I
T

Wrd czynnik w pozaekonomigznych stymulujcych rozw j tury_ styki znajduje si obszerny ukad r norodnych motywacji podr y
turystycznych25.

U podstaw tych motywacji znajduje si przede wszystkim pozycja wsp czesnego czowieka jako osoby, kt ra:

: : : r

zaspokoia swoje najwazniejsze potrzeby pierwszego rzdu, rozporzdza pewnymi zasobami i wolnym czasem w wybranych ciski,

koracji",

',de-

potrzeba zmiany codziennego otoczenia.

okresach roku, mieszka lub przebywa w rodowiskuwywierajcym okrelone napodlega r nym szkodliwym czynnikom wynikajcym ztemparozwoju przemysowego,

Motywacje rodzinne lub plemienne to:

potrzeba odnalezienia pewnego stylu ycia rodzinnego, uniemozliwionego ptzez ycie codzienne, potrzeba odbudowy kom rki rodzinnej z przywr ceniem jej struktury i systemu autorytet w, potrzeba opuszczenia krgu rodzinnego, gdy si on okaze zbyt ciasny i ograniczajcy,

r38

r39

potrzeba uczestniczenia w zyciu dzieckaw okresiejego ksztacenia ptzez nauczanie go, poparte wykazaniem si przez dorosego erudy. cj oraz si w wiczeniach siowych lub zrcznociowych.

r r r r r :

wywoMotywy zwiryane z kultur ftzyczn oraz fizjologiczne relaksu na uj podr e w celach zdrowotnych, wypoczynkowych,
p|ay w ciepym klimacie itp. stanowi podMotywy kulturalne, psychologiczne i edukacyjne staw podr y zwizanych z udziaem w imprezach kulturalnych, zrealizacj zainteresowar osobistych i odwiedzaniem miejsc interesuj cych pod wzgldem kulturalno-przyrodniczym. inspiruj do odwiedzania przyMotywy towarzyskie i etniczne
obo-

Motywacje osobiste lub egoistyczne: I I

potrzeba odzyskania kontaktu z natut, potrzeba ucieczki od nacisk w zbiorowych, zawodowych, rodzinnych, religijnych lub potrzeba,,odprenia'', potrzeba w iedzy, aspiracj e do efektywnego dziaani a przez kultur, kontakt z innymi cywilizacjami lub przez dziaalno artystyczn, kompleks Tarzana albo narcyzm lub jednoczesna potrzeba podobania si innym i podobania si sobie (odpowiada wyobrazeniu o sa-

jaci lub krewnych, do udziau w imprezach zwizanych z

mym sobie),

potrzeba posiadania prawa do marze albo pozbycia si swojej codziennej osobowoci,np. przez ycie ponad Stan w czasie podr zy turystycznej,
tego wszystkiego, czego si nie moze robi na co dzie i na odrzu', cenie nakaz w (np.przesuwanie godzin posik w, noszenie ekscen_ trycznych ubior w), potrzeba rozrywki albo zabawy,

wizkami towarzyskimi, rodzinnymi lub zawodowymi. Motywy: rozrywka, zabawa i przyjemno stanowi podstaw podr y w celu wzicia udziau w zawodach sportowych, imprezach masowych oraz robieniu zakup w czy w celu odwiedzenia np.
wesoych miasteczek. wywouj aktywno w dziaalnoci Motywy zwizane z ptac gospodarc zej i zv izany m z ni udziaem w konferencj ach, spotkaniach i kr tkich kursach oraz obejmuj prac wymagajc podr owania, np. personel lotniczy. inspiruj podr e pielgrzymkowe i do poszuMotywy religijne kiwania miejsc samotnociw celu prowadzenia medytacji i studi w.

infantylizm albo kompleks niemowlcia, pozwalajcy na robienie

: : :

r r :

ki ludzkiej.

r wnowagi psychicznej, potrzeba fizjologiczna' mogca przyj form dziaania wiadomego i realnego lub zwykego wypoczynku, zalenie od stanu jednost-

poffzeba biologiczna kpieli sonecznej, konieczno odzyskania zdrowia, dotlenienia si, ruchu ftzycznego, i to w ciepym klimacie, potrzeba ucieczki od wszystkiego' co szkodzi, albo ch odzyskania

potrzeba koczowania (ucieczki od codziennoci), potrzeba konkretnego dziaania albo kompleks ,'zr b to Sam'', pro_ wadzcy do rozwoju sztuki i rzemiosa amatorskiego,

Wsp czeniewrd czynnik w rozwoju turystyki motywacje odgrywaj coraz wiksz rol.

2.3.9. OCHRONA PMWNA KONSUMENTOW PRo D U KTw ru nvsTYczNYcH

W grupie czynnik w rozwoju turystyki coraz czciejwymienia si wnie ochron prawn konsument w produkt w turystycznych. H. Zawistowska w bardzo mdrej i interesujcej pracy powiconej temu zagadnieniu27, dokonujc obszernej oceny wpywu ochrony prawnej konsumenta na rozw j popytu i poday turystycznej, dowioda tej

ki midzynarodowej, mona zaY.T.C. Midd1etonem26 przedstawi stpujc klasyfikacj g wnych motywacji w turystyce.
2 v.T.c. Middleton, Marketing w turystyce,1w.. s. 54-55.

opracowan przez

Biorc za punkt wyjciaklasyfikacj cel w podr zy turystycznych, WTo w celu wykorzystania jej w badaniach turyStyna-

za|enoci.
27 H. Zawistowska, Znaczenie ochrony prawnej konsument w usug turystycznych dla rolwoju turyski w Polsce, ,,Monografie i opracowanid' nr 448, SGH, Warszawa 1999.

I40

14r

Zdaniem H. Zawistowskiej ochrona prawna konsument w usug turystycznych jest coraz bardziej doceniana jako stymulator rozwoju za-

granicznej turystyki przyjazdowej. Rol t upatruje si szczeg lnie w ksztatowaniu motywacji podr y zagranicznych obywateli parfutw,
w

z nabywaniem prawa do korzystania z apartament w wczasowych na zasadzie time- sharingu, np. przez zabezpieczenie dostarczenia nabyw-

com penej informacji o nieruchomoci oraz jednostce organizujcej

doskonalony. Nalezy si zgodzi z opini, e znaczna r nica midzy krajami generujcymi i przyjmujcymi turyst w pod wzgldem prawnej ochrony konsumenta moze stanowi istotn barier w rozwoju turystyki przyjazdowej. H. Zawistowska susznie podkrelafakt, e turycipochodzcy zkraj w, gdzie ochrona prawna ich interes w nie jest pozorna, lecz dynamiczna, odbieraj negatywnie wizerunek Polski, kt ra obecnie nie naley jeszcze do parfutw przodujcych w dziedzinie prawnej ochrony konsumenta. Autorka ta wymienia dwa r da zagroe interes w konsument w usug turystycznych: o charakterze podstawowym oraz wynikajcych ze specyfiki poszczeg lnych rodzaj w produkt w turystycznych.

kt rych

system prawny ochrony konsumenta ma tradycje i bywa stale

W drodze do Unii Europejskiej Polska musi harmonizowa swoje prawo z prawem wsp lnotowym m.in. w dziedzinie turystyki. Wdrozenie do polskiego systemu 35 dyrektyw irozporzdze , odnoszcych si bezporednio do ochrony konsument w usug turystycznych, spowodu_ je podniesienie poziomu ochrony zdaniem H. Zawistowskiejtt - zdrowia oraz interes w ekonomicznych konsument w, w tym yciai

zarudzajcej obiektem.

wnie turyst w. Waznym krokiem do tworzenia w Polsce podstaw prawnych ochrony konsument w usug turystycznych jest Ustawa z 9 sierpnia 1997 r. o usugach turyStycznych2g. Jest ona wzorowana na Dyrektywie Unii
Europejskiej z 13 czerwca 1990 r. o podr ach pakietowych, wakacjach i wycieczkach, regulujcej zasady wiadczenia usug turystycznych. Warto przypomnie, e dyrektywa ta reguluje zagadnienia dotyczce:

hgroenia o charakterze podstawowyln to niepena i nierzetelna informacja oraz reklama, standaryzacja um w i sformalizowane procedury dochodzenia roszcze . Zwaywszy, e turyciodwiedzajcy Polsk pochodz z laaj w Unii Europejskiej, warto zauway, za H. Zavistowsk, iz ochrona prawna konsumenta, do kt przywizuje si tam dlwag, koncentruje si na trzech g wnych sferach:

r r r r

informacji o warunkach umowy, zmiany warunk w cenowych, informacji przed wyjazdem, skutk w niewykonania usugi.

r r .

ochronie bezpieczeristva ycia i zdrowia ludzkiego, ochronie interes w ekonomicznych konsument w, zapewnieniu konsumentom odpowiedniej informacji i edukacji kon-

sument

w.

cyfiki poszczeg lnych rodzaj w (usug) turyscznych opisuj akta prawne Unii Europejskiej. Maj one na celu ochron interes w turyst w przeciwko wprowadzajcej w bd informacji o jakoci i zakresie usug hotelarskich, zabezpieczaj przed wybuchem poaru w hotelu,
szkod powsta na skutek utraty lub uszkodzenia bagay gocihotelowych, zagtoeniami zwizanymi ze specyfik pakiet w turystycznych (np. nocleg i transport), zagroeniami spowodowanymi stosowaniem I4

Kwesti ochrony prawnej przed zagroeniami vvynikajqcymi ze spe-

wy, jak jest klient. Przykadowo, w rozdziale 3, zatytuowanym ,,ochrona klienta'' (art.I2 ust. 1), ustawa zobowizuje organizatora turystyki lub porednika turystycznego' kt ry proponuje imprezy turyStyczne lub usugi turyStyczne, aby wskaza w materiaach promocyjnych w spos b klarowny i dokadny:

ot polska ustawa o usugach turystycznych w istotny spos b reguluje prawa turyst w, zabezpieczajc ich przed nieuczciwymi sprzedawcami usug. Zapewnia ona skuteczn ochron sabszej Strony umo-

cen lmprezy turystycznej lub usugi turystycznej albo spos b jej

ustalenia;
28

H. Zawistowska, Harmonizacja prawa polskiego z prawem Unii Europejskiej

Nr 133).

praktyki podw jnej rezerwacji przez Iinie lotnicze oraz zwizanymi

w turystyce, cz. 1, ,,Ruch Turystyczny" 1999, nr 8, s. 11-12. 29Ustawaz29 sierpnia 1997 r.o usugachturystycznych(Dz'U.

t43

r s r r r r r r

zgosze ; podstawy prawne umowy

z umowy.

miejsce pobytu lub tras imprezy; rodzaj, klas, kategori lub charakterystyk rodkatransportu; poozenie, rodzaj i kategori obiektu zakwaterowania wedug przepis w kraju pobytu; liczb i rodzaj posik w; program zwiedzania i atrakcji turystycznych; kwot lub procentowy udzia zaliczki w cenie imprezy turystycznej lub usugi turystycznej oraz termin zapaty caej ceny; termin powiadomienia klienta o ewentualnym odwoaniu imprezy turystycznej lub usugi turystycznej z powodu niewystarczajcej liczby zgosze(t, jeeli reaLizacja usug jest uzaleniona od liczby

konsekwencje prawne wynikajce

poredniczce w zawieraniu um w o wiadczenie usug turystycznych, a take przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek. Innym przykadem ochrony prawnej, tymrazem gociahotelowego, jest przywr cenie kategoryzacji obiekt w hotetej ustawy - moc w, wymagania jakociowestawiane pod tym larskich' Zdaniem ekspert wzgldem hotelarzom s wysokie, ale porzdkuj rynek hotelarski w Polsce. Mona spotka opinie, e po przeprowadzeniu kategoryzacji hotelarstwa zgodnie z duchem ustawy zdecydowanie zmieni si obraz bazy noclegowej turystyki w Polsce. Spora czobiekt w bdzie miaa obnion liczb gwiazdek lub kategori. Naley sdzi, e obiekty o wysokim standardzie zachowaj swoj pozycj, a polskie hotelarstwo przybliy si standardowo do rozwiry,a(t przyjtych w wytycznych hotelarstwa kraj w unijnych. Zyskajna tym r wnie turyci' Majc ponownie na uwadze koniecznodoceniania w Polsce roli

Ustawa szczeg owo okrela wymagania, kt re musi spenia umowa. Ponadto biuro turystyczne przed wyjazdem na imprez musi poda klientowi:

r w
o

r
k

przypadku imprez trystycznych dla dzieci informacje moliwoci bezporedniego kontaktu z dzieckiem -lub osob odpowiedzialnza ruq. planowany czas przejazdu, miejsce i czas trwania postoj w.

nazwisko lub nazw lokalnego przedstawiciela, jego adres i numer telefonu' do kt 'rego klient moe si zwraca w razie trudnoci;

omawiana ustawa zobowizuje organizatot w turystyki i poredniw turystycznych do posiadania odpowiednich koncesji oraz gwarancji bankowych lub ubezpieczeniowych. Wym g koncesjonowania ma wykluczy z rynku tych, kt rzy wiadczyli usugi turystyczne nieuczciwie. Posiadanie gwarancji finansowych zama stanowi zabezpieczenie roszcze odszkodowawczych, kt re klient moe wniew stosunku do biura podr y. Ustawa ta przyznaje wic turycieprawa' chronic go, a organizator w turystyki i porednik w zobowizuje do ich respektowania pod rygorem cofnicia koncesji. Prawa turyst w i ich ochrona znajduj te potwierdzenie ustawowe w zapisie formuujcym kryteria kwalifikacyjne, kt6te musz speni osoby kieruj ce dziaalnoci zakresie organizowania imptez oraz w
144

ochrony prawnej konsument w produkt w turystycznych w rozwoju dla turystyki, trzeba z dukorzyci sprawy przywoa w tym miejscu opini H. Zawistowskiej, kt ra m'in. pisze: ,,...ochrona prawna konsumenta jest szans dla rozwoju turystyki, jelizapewnia poziom ochrony nie niszy niz w krajach pochodzenia g wnych strumieni ruchu turystycznego. W przeciwnym przypadku moe sta si barier hamujc u.r'1O "". JeJ rozwoJ Chcc uczyni, z turystyki r do istotnych korzyci ekonomicznych, trzeba systemowo tvorzy warunki jej rozwoju, m.in. przez konstrukcj skutecznych mechanizm w prawnych ochrony konsument w usug turystycznych. Nie trzeba podkrela,e wymaga to sensownej polityki turystycznej pa stwa, stanowicej podstaw budowy dugofalowego i realnego programu rozwoju tego sektora gospodarki narodomoze stanowej. Podejcie takie do opisanej w tym punkcie za|enoci wi dobr przesank do: 1) tworzenia pozytywnego wizerunku Polski jako kraju przyjaznego dla odwiedzajcych i majcego atrakcyjne pro_ dukty turystyczne, ) lansowania mody na wypoczynek w kraju.

30

H. Zawistowska, Znaczenie ochrony prawnej..., jw., s. 107.

r45

2.3.1

o. BEzPaEczEsTwo Tu RY5TW

Wsp czesny turySta przywizuje coraz wiksze znaczenie do bezpiecze Stwa, wybierajc kierunek podr y i miejsce docelowe. Dotyczy to zar wno turystyki krajowej, jak i zagranicznej. Bezpiecze stwo przemieszczania si i pobytu w sferze turystyki zapewnia ochrona tury_
sty przed:

: r s r s r

przestpstwami przeciwko zyciu i zdrowiu, w tym przed terroryzmem oraz narkotykami, r nymi formami ktadziey, zwaszcza samochod w i w hotelach, zagroeniami w ruchu drogowym, r znego rodzaju klskami ywioowymi (np. poary, powodzie), zanieczyszczeniami rodowiska przyrodntczego i spoecznego, poczuciem zagubienia w nieznanym miejscu.

Problem potrzeb zwizanych

lub krajowego produktu turystycznego i uwypukli jego znaczenie. Do najczciejspotykanych zagroer{ atrakcji turyStycznych miejsca docelow ego nale klski ywioowe' zaniec zy szczenie rodowiska przyrodniczego i spoecznego oraz zagubienie w miejscu nieznanym. Infrastruktura turystyczna miejsca docelowego moze si wiza z przestpstwami przeciwko yciu i zdrowiu, Wadzieami, zagroeniami w ruchu drogowym oraz z zagubieniem w miejscu nieznanym. Dostpnokomunikacyjna miejsca docelowego moe by r dem przestpstw przeciwko yciui zdrowiu turysty, w tym terroryZmu, zagroe w ruchu drogowym, klskami ywioowymi i zagubier w miejscu nieznanym. Wreszcie z bezpiecze stwem turysty ma te bardzo cisy zwiryek wizerunek miejsca docelowego. W dodatku jest to niematerialny i subiektywny skadnik produktu turystycznego obszaru. Warto przypomnie, e g wne elementy wizerunku produktu turystycznego to dowiadczenia historyczne miejsca docelowego, warunki kulturowe, przyzwyczajenia i potrzeby potencjalnych turyst w, opinie innych os b o miejscu docelowym, wpyw medi w, stan gospodarczy i polityczny, dowiadczenia turysty w podr ach oraz bezpiecze stwo w czasie podr y do miejsca docelowego i pobytu w nim. Wizerunek miejsca do-

stwem turyst w mona odniedo skadnik w lokalnego' regionalnego

szeroko pojmowanym bezpiecze -

celowego bardzo czsto decyduje o tym, czy jest ono, czy nie jest, odwiedzane przez turyst w. Bezpiecze stwo turyst w krajowych i zagranicznych jest funkcj opinii o nim. Istotne jest wic to, co turycisdz o poziomie bezpiecze(lstwa, a nie czy jest on wysoki, czy te niski. Nie trzeba specjalnie podkrela, e wsp czeniewarunkiem uprawiania turystyki zagranicznejjest istnienie w miejscu docelowym sytuacjibez napi politycznych orazbez zagroe utraty zdrowiaiycia. Po zamachach na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie 11 wrzenia 2001 r. ludzie zacz|i si ba podr owa, zwaszcza samolotami. Warto w tym miejscu zauway, e codziennie nad krajami Unii Europejskiej wzbija si w niebo 25 tys. samolot w. Kazdego dnia okoo 750 tys. os b wsiada w USA do samolot w, a jedynie co si dmy czuje si bezpieczny. Amerykarisko-brytyjskie naloty na Afganistan, protesty przeciwko nim w krajach Bliskiego Wschodu oraz konflikt palestyr sko-izraelski spowodoway, ze turycieuropejscy przestali czu si bezpiecznie w wielu krajach muzuma skich. Na skutek tych zdarze recesja w gospodarce turyStycznej wiatastaa si faktem. Gospodarka turystyczna najboleniej odczua spadek koniunktury i aktywnoci gospodarczej. Dotyczy to g wnie linii lotniczych i hotelarstwa, gdzie zmniejszya si wydatnie liczba pasaer w i rezerwacji oraz nastpi spadek zatrudnienia rzdu kilkudziesiciu tysicy os b. Nalezy sdzi, e stabilizujca si sytuacja polityczna i promocja przywr c powoli stan sprzed 11 wrzenia 2001 r. Potwierdzi to prawd, i turystyka midzynarodowa jest barometrem sytuacji politycznej wiata czy regionu. ostroproblemu bezpieczeilstwa podr owania i pobytu w Polsce podkrelaj statystyki doty czce adziey, przytoczone w tablicy 2. 1. Warto doda, ze Stopie bezpiecze stwa mienia zaley od stopnia wykrywalnoci jego kradziey. Materiay MSwiA informuj, e drugbardzo istotn grup zagadnier{ bezpiecze stwa turyst w w Polsce s zagroenia w ruchu drogowym. Naley zaznaczy, i samoch d to g wny rodek transportu turyst w odwiedzajcych Polsk i podr zujcych po niej. ocenia si, e postrzeganie tego problemu przez turyst w i rzeczywisto pokrywaj si. Specjalicioceniaj, i zagroenia w ruchu drogowym wynikaj z dw ch r de:

r46

147

r
dr g w Polsce (niedostosowanie dr g do zwikszajcego si ruchu pojazd w cizkich, sabo rozwinita sie dr g dwujezdniowych i autostrad oraz postpujca degradacja dr g), ze stylu jazdy po polskich drogach (nieprzestrzeganie przepis w o ruchu drogowym, sabe umiejtnoci kierowc w i jazda pod
Ze stanu sieci

noror,oa

KRAJOWY

ffi

wpywem alkoholu).

MlEszKAcoW w PoLscE l w WYBMNYCH KMJACH EURoPY NA PODSTAV/IE DANYCH INTERPOLU Z 1999 R.

i$ifi
].].

Tablica 2.1. LIC'BA KRADZTFZY STWERDZONYCH

NA

100 TY5.

TURYSTYCZNY
3.1.
3.1.1.

lMlDA(NARoDowY RUCH
KMJOWY RUCH TURYSTYCZNY
CHAMKTERYSTYKA BAZY NOCLEGO

eicii}

]:ii

Norwegia Niemcy
Francja

4 5'77 3 894
3 849

466 114
511 35 33

Austria Finlandia Wgry Czechy Polska klandia

2 2 2 I
1

649 619
591 "t90

4t
263 185 I

748

1 370

W rezultacie,|iczba wypadk w drogowych w Polsce jest dua, wysoki jest te stosunek liczby zabitych na 100 wypadk w drogowych. W Polsce Stosunek ten wynosi 12 w 1995 r. i w 1999 r., natomiast w Unii Europejskiej tylko 4. Dalszy rozw j turystyki w Polsce, zwaszcza zagranicznej przyjazdowej, warunkuj dziaania skutkujce popraw bezpiecze(tstwa podr -

Jak wiadomo z rozwaari o czynnikach rozwoju turystyki, w grupie komplementarnych d br turystycznych g wne miejsce zajmuje szeroko rozumiane hotelarstwo. W oficjalnej polskiej statystyce hotelarstwo jest ujte w rozdziale ,,Baza noclegowa turystyki''. ostatnie lata przyniosy istotne zmiany bazy noclegowej turystyki w Polsce. Dotyczyy one liczby i standardu obiekt w. Jak podaje GUS' 31 lipca 2000 r. liczba obiekt w noclegowych wynosia 866 (bezpokoi gocinnych). oferoway one cznie ponad 668 tys. miejsc noclegowych. Liczba miejsc caorocznych wyniosa 327 tys., czyli 48,9vo caoci.Reszta miejsc bya wykorzystywana w sezonie letnim. Warto doda, i liczba miejsc caorocznych wzrosa o 47,7 tys. w stosunku do
1997 r.

zowania po Polsce oraz pobytu w miejscowociach turystycznych. Absolutnie niezbdne s take dziaania wadz parstwowych i samorzdowych majce na celu poprawienie wizerunku Polski jako kraju bezpiecznego i przyjaznego dla turyst w. Zdaniem specjalist w cel ten mozna osign przez promocj rynku polskiego za granic i w laaju oraz informacj turystyczn. Warto doda , i pena funkcja wsp czesnej informacji turystycznej obejmuje opr cz informowania turysty take doradztvo, opiek i pomoc.

W strukturze rodzajowej obiekt w noclegowych turystyki dominuj I95, tys. miejsc. obiekty te obejmoway 7,77o orodkiwczasowe - noclegowych w 2000 r. og lnej liczby miejsc W okresie 199'1_000 nastpiy zmiany w poszczeg lnych rodzajach obiekt w. W por wnaniu z 1997 r. zanotowano wzrost liczby miejsc noclegowych w hotelach o 9,1 tys., w orodkach szkoleniowo-wypoczynkowych o 3,4 tys., w pozostaych obiektach niesklasyfikowanych o 3,4 tys. miejsc, a w kwaterach agroturystycznych o 2,6 tys. miejsc w por wnaniu ze stanem z 1998 r. Nadal utrzymywa si w tym

w orodkachwczasowych o 55,9 tys., na polach biwakowych o ponad 17 tys. i w domach wycieczkowych o 4,8 tys. Ze wzgldu na szczeg ln rol hoteli w strukturze obiekt w nocle. gowych, aprzede wszystkim w obsudze ruchu turystyczne1o' warto im powicikilka uwag og lnych. Jak podaje GUS, liczba obiekt w hotelowych w 2000 r. wynosia 94. Je|iprzyjmiemy jako kryterium ka_ tegori jednostki, dane przedstawiaj si, jak pokazano w tablicy 3.1.
okresie spadek miejsc noclegowych
Tablica 3.'1. OBIEKTY HOTELOWE W POLSCE W 2000 R.

Tablica 3.2. STRUKTUM OBIEKTOW HOTELARSKICH (W

%)

Hotele, motele i PensjonatY

18,0
1,8

3,'7

Domy wycieczkowe
Schroniska i schroniska modzieowe

2,1 3,0 '|,4

3,8

orodkiwczasowe orodkiszkoleniowo-wypoczynkowe Kempingi i pola biwakowe

Pozostae obiekty

10)
t,5

tt,4
25,1 14'

2,4
33;7

5 gwiazdek

6 41

2,6 r0,9
47,1 23,3 16,0

4 gwiazdki
3 gwiazdki

do: Ma Rocznik Statystyczny 2001, GUs, Warszawa 2001, s'

33 285

2 gwiazdkt
I gwiazdka

260
2001,

zO0O r. wedug wojew dztw (tablica 3.3).

obrazu polskiego hotelarstwa dopenia struktura przestrzenna

do: Turyska polska

Po!

Warszawa2002, s.25.

Poda usug hoteli wztasta, co potwierdzaliczba pokoi, kt ra wynosia 40 37 w 1995 r.,45 000 w 1997 r. i 51 858 w 2001 r. Z punktu widzenia obsugi turyst w zagranicznych jest to zmiana korzystna. Naley te podkreli, ze Zaobserwowany ostatnio wzrost liczby hoteli dwu- i trzygwiazdkowych jest zjawiskiem korzystnym, poniewa utrzy_ muje si na rynku zapotrzebowanie na obiekty noclegowe o rednim

w polscE (w

Tablica 3.3. sTRUKTUM PME5TRZENNA oB|EKTW HoTELAR5K|CH

%)

'. ..-:;,':-..
,,::;:'i],;lllll
,
,. ... :.... ,............ t:.

.
.r.:r....,
:

is{.,.',. '., . ..ii fliiil;i:,:L:; . r.trr.r

. ...

Zachodniopomorskie

19,7 14,6 9,9

8,1

6'
8,5 15,4
I 1,8 '1

32,8 21,0

Warto pamita, e w wyniku wprowadzenia w ycie ustawy o usugach turystycznych proces kategoryzacjibazy noclegowej prowa_ dzi do zmian jej struktury rodzajowej, porzdkujc polskie hotelarstwo. Wyrazem tego jest wzrost liczby miejsc noclegowych w grupie ,,pozostae obiekty nieklasyfikowane'' z 51 tys. w t997 r. do 83,6 tys.

standardzie.

Pomorskie Maopolskie Dolnolskie

Warmir sko-Mazurskie
1skie

6,0
6,3 5,9 5,9 2,0 79,9

7,3

6,4 5,0
'71,O

10,9 11,5 71,5 s. 7.

Mazowieckie Razem

Blisz charakterystyk obiekt w bazy noclegowej turystyki uatwia poznanie ich struktury rodzajowej. Struktur obiekt w hotelarskich w 2000 r. przedstawiono w tablicy 3.2.
150

w 2000

r.

dlo: Turystyka w 2000 r, GUS, Warszawa 2001'

151

3.1.2. TURYSTYKA

KMJOWA

- Wskaniki sezonowocikrajowych
podr

podr y turystycznych w 2001 r. nie ulegy istotnym zmianom w stosunku do lat ubiegych. Ponad 617o podr y dugookresowych, czyli urlopowo-wakacyjnych, i36vo podr y kr tkookresowych przypado na okres tetni.'lko I2?o

wej. Proces wdraania ustawy o usugach turystycznych, weryfikujcej stan faktyczny na rynku biur podr y, nie przyni s tu jak na razie istotnych zmian.

Tirrystyka krajowa, obejmujca podr e Polak w po kraju (co najmniej z jednym noclegiem poza miejscem staego zamieszkania), skada si z wyjazd w urlopowo-wakacyjnych (trwajcych co najmniej 5 dni) i wyjazd w kr tkookresowych (do 4 dni). W strukturze cel w podr y dfugookresowych najczciejs wy_ mieniane cele turystyczno-wypoczynkowe (5vo), na drugim miejscu zaodwiedziny u krewnych i znajomych (33vo). W przypadku podr y kr tkookresowych kolejnowskazari jest odwrotna dominuj odwiedziny u krewnych oraz u znajomych (54To) nad celami turystyczno-wypoczynkowymi (2880). Podobnie jak w latach ubiegych, w 200I r. dominoway podr e organizowane samodzielnie, tzn. bez porednictwa biur podr y. w taki spos b wyjechao 83vo os b w ramach podr y dugookresowych i 85vo w ramach podr y terminowych. Stosunkowo niewielkie angaowanie si porednik w turystycznych w organizacj podr zy moze Sygnalizowa pewn nieporadnobiur podr y na rynku turystyki krajo-

kookresowych. Autokaru uyto ptzy obsudze 67o podr1y dugookresowych i 8vo podr y kr 'tkookresowych. W okresie I995_00I obserwuje si istotne wahania poziomu aktywnociturystycznej Polak w. Wskaniki aktywnocimiay nastpujc warto|:54vo w 1995 r., 57vo w 1996 r., 63vo w 1997 r., 6lvo w 1998 r.,637o w 1999 r.,60Vo w 2000 r. i 567o w 2001 r. Wanym elementem charakteryzujcym turystyk krajow jest struktura wyjazd w Polak w w wieku 15 lat i wicej w latach 000_00I wedug czasu trwania podr zy (tablica 3.4). lwlcEJ W LATACH 2000-2001 (w
Tablica 3.4. sTRUKTUM wYJAzDoW PoLAKW w wlEKU 15 LAT
%)

;:,,,,::,11 '.r

1l1,1,pQp$:,ii1.:'1i.:'1:,

Wyjazdy urlopowo-wakacyjne Wyjazdy kr tkookresowe

34 37

32 34 1999, s. 187.

r do Ma Rocznik

Statystyczny 1999'

GUs' Warszawa

Niekorzystne zmiany w aktywnoci turystycznej Polak w w podr ach zar wno dugookresowych, jak i kr tkookresowych' naley tumaczy, og lnym spadkiem przewoz w oraz poszefiLajcym si marginesem ub stwa spoecze stwa, co ma cisy zwizek z wysok stop bezrobocia.

Jelichodzi o rodektransportu, to w podr zach krajowych dominowa transport drogowy. W roku 2001 Polacy skorzystali z samochod w przy 59vo podr y wakacyjno-urlopowych i 6lvo wyjazd w kr tkookresowych. Na drugim miejscu uplasowa si autobus kursowy, kt rym odbyto I27o podr y dugookresowych oraz I97o podr y t t-

kr tkookresowych nieco wicej , bo I8vo. W roku 2001 turycikrajowi, podobnie jak w latach poprzednich, korzystali g wnie z nocleg w u krewnych i znajomych. odnosio si to do 437o uczestnik w wyjazd w urlopowo-wakacyjnych i 6OVo uczestnik w wyjazd w kr tkookresowych.
a

y dugookresowych byo zwizanych Z

Sezonem zimowym,

g w. Natomiast w krajowych podr ach kr tkookresowych wzio udzia 34vo badanych, czyli okoo 10 mln os b. odbyy one ponad 36 mln podr y i skorzystay z ponad 61 mln nocleg w. Wrd turyst w krajowych modny by wypoczynek nad morzem, gdzie wypoczywao ponad 5 mln Polak w. Zdaniem ekspert w, za 5-7 |at w turystyce nadmorskiej wemie udzial okoo 8 mln urlopowiI

Wedug Instytutu Turystyki w Warszawie w krajowych podr ach dugookresowych uczestniczyo w 2001 r. ponad 37o badanej populacji, co wyraa si liczb 10 mln os b. Z oszacowa Instytutu wynika, ze odbyy one ponad 17 mln podr zy i skorzystay ze I78 mln nocle-

Turystyka polska 200I,

Po!

Warszawa O02, s. 0.

r52

153

Jak wynika z szacunk w Instytutu Turystyki, Polacy wydali w 1998 r. na krajowe podr e turyStyczne prawie 17 mld PLN, co oznacza wzrost o 9,5va w stosunku do roku poprzedniego. Wzrost ten by rezultatem zwikszenia liczby nocleg w w czasie pobyt w urlopowo_ -wakacyjnych i wzrostu koszt w wyjazd w kr tkookresowych. Doceniajc walory spoeczne turystyki kwalifikowanej, warto do_ da, e w 1998 r. PTTK zorganizowao ponad 6 tys. wycieczek, z kt rych skorzystao 676 tys. os b. W strukturze rodzajowej turystyki kwalifikowanej dominowaa turystyka piesza nizinna i g rska (64,37o uczestnik w w 2000 r.). Wanym elementem infrastruktury turystycz_ nej s szlaki g rskie i nizinne, kt rych lczna dugo 1990 r.wy_ w nosia 37 600 km, a w 2000 r. 45 74I kJn.

w. Wyniki badar Instytutu Turystyki informuj, e Polacy korzystajcy zmoliwociwypoczynku w kraju wyjedajco najmniej dwa ra_ zy w roku. W podr y czsto korzystaj z wasnego samochodu.

cz

wzgldem ich udziau w og lnej liczbie udzielonych nocleg w. Przy uwzgldnieniu progu 5vo i powyej og u nocleg w udzielonych w 2000 r., ukad tej listy pokazano w tablicy 3.5. Jak wida, 75,4vo og lnej liczby nocleg w udzielonych uczestnikom turystyki wewntrzkrajowej przypadao w 2000 r. na 7 nowych wojew dztw, znaczcych pod wzgldem funkcji turystycznej. Nie oznacza to naturalnie, ze pozostae wojew dztwa nie majznaczenia na
rynku usug noclegowych.

szarze kraju. Poszczeg |ne wojew dztwa charakteryzuje bowiem r ny poziom warunk w przyjcia turySt w krajowych i zagranicznych. R ny jest w zwizka z tymichudzial w og lnej liczbie uczestnik w turystyki wewntrzkrajowej. Utrzymujc podzia obiekt w noclegowych turystyki waciwydla 2000 r., mona okrelirang wojew dztw pod

.3. CHAMKTERYSTYKA PRZE5TRZENNA TU RY5TYK| WEWNTRZKMJoWEJ

3.1

wEwNTRzKRAJowEJ

3.1.4. RozKAD

czAsowY TURYSTYK|

Tlrrystyka wewntrzkrajowa, rozumiana jako suma turystyki krajowej i zagranicznej przyjazdowej, ma nier wnomierne nasilenie na obTablica 3.5. NOCLEGI UDZIELONE TURYSTOM W 2000 R. WEDUG WoJEwoDzrw

Zachodniopomorskie

19,8 13,7
I 1,8

Maopolskie Pomorskie Dolnolskie

11,2 6,8 6,7 5,4

skie
Mazowieckie Wielkopolskie Razem

Sezonowojest jedn z podstawowych cech turystyki, kt ra r znie si nasila w czasie. Znajomojej rozkadu w poszczeg lnych miesicach roku ma istotne znaczenie ekonomiczne dla gospodarki, zwaszcza turystycznej. Wiadomo, e koncentracja ruchu turyStycznego wystpuje w sezonie letnim lub zimowymi zaley od og lnych warunk w recepcji turystycznej w poszczeg lnych wojew dztwach. Wahania sezonowe ruchu turystycznego powoduj wiele konsekwencji natury ekonomicznej i organizacyjnej. Wane jest wydfuenie sezon w turystycznych, z czym si wi liczne kwestie z zakresu marketingu, modernizacjibazy hotelowej, uregulowa taryfowych i promocyjnych. Z kolei wydueniesezon w turystycznych moze utrwali pozytywn tendencj do skracania czasu pobytu, kompensowan przez zwikszon frekwencj i lepsze rczoenie podr zy turystycznych w czasie.

75,4 Statystyczny 1999, jw.

r do Ma Rocznik
t54

Stopier wykorzystania miejsc noclegowych cznie w hotelach, motelach i pensjonatach w 2000 r. wedug miesicy pokazano w tablicy 3.6.

155

MoTELACH l PEN5JoNATACH W 2000 R. WEDUG MlEslcY

Tablica 3.6. WYKOMYSTANIE MIEJSC NOCLEGOWYCH W HOTELACH,

Styczeri

31'
36,5 37,1
45,1

Luty Marzec
Kwiecieri

Maj
Czerwiec

46,4 43,9

Lipiec
Sierpier{

43,7
46,8 40,9 36,3 28,9 39,6

Wrzesie
Padzierrlrik

Listopad Grudzieri

og

em

3.1.5. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA ROZWOJU TURYSTYKI W POLSCE

Na wstpie naley powiedzie, ze Polska ma |iczcy si potencja rozwoju turystyki krajowej i midzynarodowej, oparty na:

w kraju oraz okrelenie roli turystyki y 1pdowej polityce i stra' tegii rozwoju. W poprzednim ustroju turystyka byarozwijana g wnie ze wzgldu na jej walory spoeczne i miaa przede wszystkim charakter socjalny. Ekonomiczna funkcja bya pomijana, rnimo e na wiecietusekryStyka jest jednym z najwikszych i najszybciej rozwijajcych si europejskich planach tor w gospodarki oraz odgrywa wan rol w rozwoju. Kluczowym elementem polityki ekonornicznej par{stwa powinno by traktowanie turystyki g wnie jako wanego sektora gospodarki narodowej oraz jako istotnego r da 66chod w dewizowych, wzrostu zatrudnienia i wpyw w budetowyc1, 2 take jako katalizatora rozwoju innych dzia w gospodalki narodowej @kich jak przemys' rolnictwo, budownictwo) i stymulatora poprawy infrastruktury' Takie proturystyczne ujcie polityki ekonomicz palstwa wymaga odpowiedniego wsparcia politycznego i finansowego. Jednoczenie warto podkreli,e spoeczue funkcje turystyki zar wno krajowej, jak i zagranicznej nie powinny by pomijane - procesie rozwoju turystyki. w Nastpnym problemem wymagajcym podkrelenia jest konsekwentne wdrazanie przyjtej Strategii ro1woju p7ajowego produktu tu' ryscznego Polski. Warto przypomnie kilka 1agadnie(t zwiry'anych z tym dokumentem. Z marketingowego punktu widzenia, og lny pro' dukt turystyczny Polskijest w nim rozumiany jako ukad nastpujcych

skadnik w:

r r : r : I

) :

modernizacji niekt rych element w); istnieniu zr nicowanych rynk w turystycznych, czciowo juz rozwinitych.

podlegaj rozwojowi lub maj moliwocirozwoju; znaczcej bazie obiekt w turystycznych i wczasowo_wypoczynkowych, usfug i infrastruktury og lnej (przy zaoeniuniezbdnoci

atrakcyjnych walorach turystycznych, kt re

juz s udostpnione,

rodowisko miejsca docelowego, d. atrakcje przyrcdnicze, stworzone przez czowieka, kulturowe i spoeczne; infrastruktura i usugi miejsca docelowego, lzy|i baza noclegowa i ywieniowa, transport w miejscu docelowyill. aktywny wypoczynek i inne oferty wypoczynku, nasycenie sieci4 sprzeday detalicz-

dostpnomiejsca docelowego, kt r opelaj: infrastruktura ftansportowa, sprzt, czynniki eksploatacyj1o i regulacje rzdowe;
wizerunek miejsca docelowego; planowane kampanie promocyjne w celu zmiY wizerunku; cena pacona przez turyst-konsumenta.

nej oraz inne usugi;

Aby w peni wykorzysta ten potencja , trzeba rozwiza kilka problem w. Podstawow Spraw dla rozwoju turystyki zgodnie z modelem Europy Zachodniej, do kt rego Polska dy, jest polityczna stabilizacja
156

Warto w tym miejscu zasygnalizowa opinie ekspert w zachodnich odnonie do polskiego produktu turystycznego. Jako jego silne Strony r57

wymienia si: 1) korzystne pooenie komunikacyjne Polski w Europie, 2) ciekawy, zr nicowany krajobraz i obszary nieskazonej przyrody, 3) zabytki architektury, walory kulturowe i bogata historia, 4) warunki do uprawiania turystyki aktywnej, 5) ciekawe wybrzee morskie, 6) go. cinno, mozliwoci dokonywania zakup w przez ssiad w z z 7)
granicy.

r r r r .

miejsk

biznesow: kongresy, konferencje, seminaria, imprezy targowe, podr e motywacyjne, indywidualne pobyty subowe;

Natomiast ukad sabych s/ron produktu tworz: 1) brak pozytyw. nego wizerunku Polski na arenie midzynarodowej, 2) og lnie nisld standard zakwaterowania i gastronomii na tle norm midzynarodo. wych, 3) niski poziom usug turyStycznych w innych sektorach, 4) saba dostpnokomunikacyjna atrakcyjnych region w i niski poziom usug motoryzacyjnych, 5) niedostateczny poziom usug telekomunikacyjnych i informacji turystycznej, 6) za organizacj a nielicznych przejgranicznych,1) zy stan urzdze sanitarnych, 8) niski stopierl bezpieczeristwa publicznego i niedocenianie ptzez wadze j ego znacze-

st w przebywajcych w 50-kilometrowym pasie przygranicznym (take przyjazdy w celach handlowych) oraz oferty zwi,zane z ruchem tranzytowym, ze szczeg lnym uwzgldnieniem autostrad.

kulturalne miast i miasteczek, trasy kulturowe; aktywn, rekreacyjn i specjalistyczn: |iczne dyscypliny zwizane z wod (eglarstwo), wdr wki piesze, jedziectuto' turystyka przyrodnicza, etniczna wiejsk: agroturystyka, ekoturystyka, turystyka na obszarach chronionych oraz atrakcj e zwizane z yciem na wsi, kultur ludow i tradycjami; przygraniczn i tranzytow: wszelkie oferty adresowane do tury-

kulturaln: wybitne wydarzenia kulturalne, dziedzictwo

polskiej gospodarki turystycznej konkretnych kierunk w i metod - usytuowanie konkurencyjnego dziaania, kt re umozliwi optymalne produktu turyStycznego w kraju i za granic. Trzeba podlaeli,e w Strategii kadzie si nacisk na zr wnowaony rozw j produktu tury_ stycznego przynoszcy istotne korzyci natury ekonomicznej krajowi
i regionom. kzyczyni nie uczyni z Polski cel atrakcyjnych wyjazd w turystycznych. Strategia obejmuje szeroki zakres dziaaf1 jakie powinny zosta podjte w tej sferze do 2010 r.z. Pierwszym kierunkiem dziaaniajest stworzenie i promocja markowych produkt w turystycznych.Zdaniem ekspert w kreowanie produkt w markowych wpynie na podwyszenie jakoci usug, przyniesie wymierne korzyci gospodarce turystycznej i przyczyni si do rozwoju regionalnego Polski. Trzeba doda, e tworzenie polskich marek turystycznych polega na opracowaniu kompletnej, specjalistycznej oferty dla turyst w,przy czym musi to by oferta wysokiej jakoci.Plany rozwijania produkt w markowych obejmuj nastpujce rodzaje turystyki:
2

nia w turystyce. G wnym celem Strategii jest okrelenie

dla potrzeb rzdu oraz

si on do zwikszenia zatrudnienia, a jednocze_

prowadzi dziaalnokoordynacyjn w sferze marketingu, azwlaszcza promocji polskiego produktu turystycznego. w strategii przypisywano tej strukturze nastpuj ce zadania:

by

wszechnie w krajach Unii Europejskiej. organizacja ta, wsp lna dla sektora publicznego i prywatnego o charakterze pararzdowym' miaa-

Drugim g wnym kierunkiem dziaaniaujtym w Strategiijest modernizacja struktur znzdzania turystyk polsk. Do osignicia cel w strategicznych turystyki polskiej niezbdne s Sprawne struktury organizacyjne. W Strategii zaleca si powoanie do ycia przede wszystkim narodowej organizacji turystycznej (NoT), a wic struktury spotykanej po-

n r r r

,*A,ktualnoci Turystyczne'' l99't, tlr

ll,

s. l9_3.

markowych; badania polskich i zagranicznvch rynk w turystycznych; promowanie dalszego rozwoju turystyki w Polsce wr krajowych 'd instytucji rzdowych oraz opinii publicznej.

turystycznej oraz rodkw pomocowych z program w Unii Europejskiej na optymalizacj form marketingu polskich produkt w

zgodnie z zaleceniami dokumentu; koncentrowanie rodkw rzdowych, samorzdowych

koordynacj rozwoju nowych produkt w markowych tworzonych

gospodarki

158

Naley stwierdzi, e zalecenia Strategii zostay ju podjte ptzez wadze pa stwowe. Sejm RP uchwali 5 czerwca 1999 r. ustaw o Polskiej organizacji Turystycznej (PoD3. Ma ona wzmocni promocj Polski w dziedzinie turystyki w kraju i za gtanicoraz tworzy warunki wsp pracy organ w administracji rzdowej, samorzdu terytorialnego i organizacji zrzeszajcych przedsibiorc w z dziedziny turystyki, w tym samorzdu gospodarczego i zawodowego oraz Stowarzysze(t dzialajcychw tej dziedzinie (art. 1). Do zada PoT-u ustawa za|icza:

rystycznie subregionu w formie stowarzyszeil |ub zwizk w stowarzyszeri. Jak na razie sie tych organizacji jest zbyt ograniczona w kraju, co ma negatywny wpyw na pozdane tempo przeksztaceri w turystyce polskiej. Trueba doda, ze PoT jest par stwow osob prawn' nadzo_
rowan przez waciwegoministra. okolicznota

r r r r

promocj Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie; zapewnianie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na wiecie; inicjowanie, opiniowanie oraz wspomaganie plan w rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej ; wykonywanie innych zadar powierzonych przez organy ijednostki, o kt rych mowa w art. l, na zasadach okrelonych w umowie zawieranej midzy tymi organami a jednostkami PoT.

PoT realizuje swe zadania we wsp pracy z:

r : r

jednostkami samorzdu terytorialnego; organiza cjarri zrzeszaj cymi przedsibior c w z dziedziny turystyki, w tym samorzdu gospodarczego i zawodowego oraz stowafzyszeniami dziaajcymi w tej dziedzinie; polskimi przedstawicielami zagranicznymi w zakresie zada(twykonywanych za granic.

rzue na skal pretej struktury w rodowisku. Warto przypomnie, e wedug Strastizu tegii miaa to by orgarizacja pararzdowa. Skarb Par stwa przekazal na rzecz Polskiej Organizacji Turystycznej l stycznia 2000 r. mienie przedsibiorstwa pa stwowego Polska Agencja Promocji Turystyki, akcje Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki s.A. i wyposayj ustawowo w inne rodkidzialania (alt. 13 i 14). Z perspektywy 002 r. trzeba zauway, i PoT nie notuje widocznych sukces w w realizacji swoich zada ustawowych. Zakesy przestrzenny i rodzajowy jej dziaalnocipromocyjnej oraz kooperatywnej s jak dotd jednostronne i mao dynamiczne. Nalezy mie nadziej , i ta wana struktura na rynku turystycznym oywi si oraz przyjmie odpowiednie tempo aktywnociw kraju i za granic. Trzeci g wny kierunek dziaa w ujciu Strateqii sprowadza si do stworzenia funduszu inwestycyjnego, jako instytucji wspierajcej roz_ w j inwestycji turystycznych w Polsce. Wiadomo, e rczw j gospodarki turystycznej, a zwaszcza widoczna poprawa jakoci usug, wymaga stosownych kapita w inwestycyjnych. Std w Strategii za|eca si powoanie Polskiego Funduszu Inwestycji Turystycznych, kt rego celem bdzie wspieranie inwestor w zainteresowanych budow i modernizazapewnienie dostpu do korzystnych kredyt w i innych funduszy. Bdzie on take prowadzi dziaanopromocyjn wrd inwestor w zagranicznych, zachcajc ich do kapitaowego angaowania si w polsk turystyk. Kapita zaoycielskiPolskiego Funduszu Inwestycji Turystycznych bdzie pochodzi od nastpujcych akcjonariuszy:

cj vrzdzer infrastruktury turystycznej. Zadaniem Funduszu bdzie

Ustawa dopuszcza tworzenie regionalnych i lokalnych organizacji rozwoju turystyki o podobnym zakresie dzialania na obszarze np. wojew dztwa czy gminy. organizacje te maj stanowi Swego rodzaju przymierze r znych instytucji i przedstawicieli biznesu zajmujcych si rozwojem turystyki na okrelonym obszarze. Istotn cech tych organizacji jest r norodnoformalna i organizacyjna. Regionalne i lokalne

organizacje turystyczne (RoT i LoT) maj stanowi forum wsp racy przede wszystkim samorzdu terytorialnego i biznesu turystycznego, tworzone w obrbie obszaru wojew dztwa lub innego, atrakcyjnego tu3

r r r s

rzdu polskiego, nych,

polskich inwestor w oraz polskich przedstawicielstw turystyczmidzynarodowych instytucji finansowych, Bank Inwestycyjny, zagranicznych bank w dziaajcych w Polsce.

jak np.

Europejski

Dz.U. z 7999 r., nr 62.

160

161

Aby stymulowa stworzenie odpowiednich warunk w do rozwoju produktu turystycznego Polski, w Strategii zaleca si podjcie oraz realizacj konkretnych dziaan w celu r ozwizania naj istotniej s zy ch problem w polskiej gospodarki turystycznej. Realizacja tych problem w bdzie prowadzona w ramach Program w Krajowych, kt re powinny
obj:

r r r r r r r r r

rozw j produkt w markowych, t''renesans miejscowoci wypoczynkowych'',

gwarantowanie jakoci, gromadzenie danych statystycznych na temat turystyki, rozw j przedsibiorczoci,

rozw j zasob w ludzkich, rozw j infrastruktury transportu, udostpnianie informacji turystycznej, rozw j krajowego oraz zagranicznego marketingu i biznesu, organizowanieimprez.

tralny organ administracji rzdowej ds. kultury fizycznej i turystyki (UKFiT). Problemy kultury ftzycznej s przedmiotem zainteresowania Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, natomiast ksztatowanie polityki turystycznej pa stwa, jej realizacj oraz tworzenie odpowiednich ram prawnych i ekonomicznych powierzono Ministerstwu Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej. Nie oceniajc wpywu przeprowadzonych zmian struktur zarzdzania turystyk polsk na dynamik jej rozwoju i zahamowanie zjawisk niekorzystnych, trzeba chocia zasygnalizowa koniecznozwikszenia udziau struktur paristwa w rozwoju turystyki. Takie s rygory nowoczesnego paristwa u progu

stoci, a strategia nie jest wdrazana. obecnie turystyka znajduje si w stanie stagnacji, moe nawet przeywa kryzys. Na zako czenie trzeba zauutty, e w 2000 r. uleg likwidacji cen-

XXI

w.

Trzebazau:way, e Programy Krajowe obejmuj istotne problemy rozwoju polskiej turystyki. Jedne s bezporedniozwizane z rozwojem produktu turystycznego, inne zadotyczog lnych warunk w rozwoju turystyki zblionych do rozwizar{ w krajach Unii Europejskiej. Reasumujc, Strategia Rozwoju Krajowego Produktu Turystycznego nakazuje: 1) stworzenie silnych i konkurencyjnych produkt w markowych polskiej turystyki, 2) rea|izacj Program w Krajowych i 3) powoanie do ycia struktur organizacyjnych zdolnych do dziaa w wa_ runkach wolnorynkowych. W wariancie optymistycznym realizacja Strategii zapewni:

3.2. TuRYSTYKA MlDzYNARoDoWA

3.2.1. ROZMIARY TURYSTYKI

M!DZYNARoDoWEJ NA wleclr
wie Turystyka midzynarodowa na wielk skal rozpocza si w pooXX w. i od tego czasu stale si rozwija. Ilustruje to zestawienie do-

tyczce liczby podr zujcych os

r r r

zwikszenie wpywu turystyki na gospodark narodow, zajma1c w niej nalezne miejsce; zr wnowaony rozw j infrastruktury turyStycznej i pamturystycz_
nej;

stawione w tablicy 3.7). W zwizku z podanymi liczbami trzebapoczyni kilka uwag. Naley przede wszystkim pamita, e wielkoci podane w zestawieniu nie oznaczajliczby os b biorcych udzia w midzynarodowym ruchu turystycznym. Ta sama osoba bowiem moe by |iczona wielokrotnie, jeeli si udaje kolejno do kilku kraj w lub te jeeli kilkakrotnie w ci-

bw

wybranych latacha (przed-

przyrost zatrudnienia w sektorze usug.

W sumie powinna ona wzmocni silne strony polskiego produktu turystycznego i zminima|izow a sabe. Niestety, oczekiwania pozytywnych przeksztace w polskiej turystyce od lat rozmijaj si z rzeczywiI6

gu jednego roku wyjezdza do okrelonego kraju. Dane statystyczne obejmuj wic w zasadzie liczb ,jednostek turystycznych" w sensie r drern danych dotyczcych turystyki na wiecie s g wnie liczne rozproszone informacje wiatowej organizacji Turystyki (wTo) i wiatowej Rady Podr y i Turystyki (WT and TC).
a

r63

Tablica 3.7. LlczBA PoDRoU.'cYcH w WYBMNYCH LATACH

Przytoczone okolicznoci sprawiaj , e statystyki midzynarodowego ruchu turyStycznego maj na og charakter szacunk w. Jednak na ich podstawie mona okrelitendencj rozwoju tego zjawiska. W la-

Twierdzi si, e podczas gdy w indywidualnych wyjazdach turystycznych stale wystpuj spadki i wzrosty, to w skali globalnej turystyka
midzynarodowa okazuje si odporna na recesje.

tach 1950-2001 midzynarodowy ruch turystyczny zwikszy si 27-krotnie, co dowodzi wzgldnie wysokiego tempa jego wzrostu.

ukad typowych czynnik w rozwoju turystyki (zob. rozdzial) znajduje

Warto przypomnie, e w przypadku turystyki midzynarodowej

si w zwizku komplementarnym z wszelkimi zmianami politycznymi,

kt re sprzyjaj wzrostowi ekonomicznemu, oraz przedsiwziciami paristw w zakresie znoszenia barier w dziedzinie przemieszczania si ludzi. W sumie stanowi one czynniki w zasadniczy spos b pomagajkadorazowego przekro czenia granicy par stwowej przez turyst zagranicznego (rozumianego mniej lub bardziej szeroko, zaIerue od stosowanej przez dane paristwo definicji takiego turysty). Warto te pamita, e podawane liczby na og obejmuj, poza turystami, r wnie odce rozwojowi turystyki wiatowej.

portu lotniczego. W latach 1950-1995 rosa liczba kraj w czonkowskich b. Midzynarodowego Zwizku oficjalnych organizacji Tirrystycznych i jego nastpczyni wiatowej organizacji Turystyki (od 2 stycznia t915 r.). obecnie organizacja ta skupia 113 kraj w. Informacje o wzrocie ruchu turyStycznego naley wic w okrelonymstopniu tumaczy zwikszajc si zbiorowoci danych Statystycznych. Trzeba te wzi pod

wiedzajcych jednodniowych, tzn. osoby przybywajce do danego kraju na czas kr tszy ni 4 godziny, oraz niekiedy podr nych ptzejedajcych przez dany kraj tranzytem' z wyjtkiem tranzytu lotnicze_ go, jelisi ogranicza do kr tkotrwaego zatrzymania bez opuszczania

Nawizujc do zestawienia liczb charakteryzujcych rozw j midzynarodowego ruchu turystycznego w latach 1950-2001, trzeba zauway, e mimo i turystyka wiatowawykazywaa w tym okresie stay wzrost, to rednieroczne tempo tego wzrostu w kolejnych dekadach malao. W latach 1950-1960 wynosio ono I0,97o, w latach 1960_1970 spado do 8,3vo i w latach 1970-1980 wynosio ju tylko 6vo. Wartoci indeks w w poszczeg lnych dekadach pokazano w tablicy 3.8. og lnie mona powiedzie, e wzrost Liczby przyjazd w z 5 mln w 1950 r. do 689 mln w 2001 r. jest wynikiem dynamicznego rozwoju wiatowego ruchu turystycznego oraz stosunkowo niskiej podstawy wyjciowej. Jak podaj r da,liczba pa stw i terytori w zaleznych dostarczajcych informacji statystycznych wynosia w 1950
Tablka 3.8. wARToclNDElowW LATACH l95o-20oo

r.

51,

uwag nieregularne nadsyanie danych przez poszczeg lne par{stwa czonkowskie otaz zaniechanie nadsyania informacji statystycznych przez niekt re pa stwa. Zdarzaj si r wnie przypadki nadsyania da_ nych po terminie oddania rocznika statystycznego do druku. Informacje takie s ujmowane w rocznikach nastpnych. Wreszcie warto pamita,
e w odniesieniu do niekt rych paristw, jeeli zaprzestay nadsyania in-

950-1960 960-1970 970-1980 980-1990 990-2000

70

30
180

formacji (np.b.ZSRR w latach 1977_1984), Sekretariat wiatowej organizacji Turystyki dokonuje szacunk w danych.
164

149 164

165

w 196r.

wskaniki wzrostu wianego mln w 200t r. Wielko liczby przyjazd w z 25 mln w 1950 r. do 689 ruchu mianowicie przekroczyla 100 mln jednostek turystycznych po po 11 latach upywie O |at (1945_1964), kolejne 100 mln (1964-1975). nastpneju po 9 latach (1975_1984). osignicie kolejnych 100 mbnprzyjazd w turystycznych nastpio po okoo 5 latach' Wedug wiatowej organizacji Turystyki wielko wiatowego ruchu turyStycznego wyniesie w 2005 r. l mld os b, a do 0o r' I,6 mld os b. - Miar rozwoju turyStyki wiatowejs przychody z turystyki midzynarodowej, okrelone jako wydatki os b odwiedzajcych dany kraj
(cznie z opatami za transport midzynarodowy na rzecz miejscowych przewonkw). w caym okresie 1950-2001 (wyjtek stanowi lata Ig8_Ig83 i 2001) turystyk midzynarodow cechowaa r wnie pod tym wzgldem tendencja wzrostowa. Ilustruje to zestawienie zawarte w tablicy 3.9.
Tablica 3.9. PRzYcHoDY 1950-2001

85, w 1977 r. - 96,a -awiska charakteryzuj r zj

w 1988

wnie czasowe

r.

I07 -Dynamik oma-

Tablica 3.l0. W^RTocllNDEloww

Po'zcEGoLNYcH

DE<ADACH

950- 1960
960- t970

305,8 187,8

970- 1980 980- 1990

99U" !000

797,4
242,3 192.0

Warto przypomnie, ze turystyka jest bardzo skutecznym rodkiem redysbucji dochod w midzy krajami i w ten spos b przyczynia si do bardziej r wnomiernego rozwoju gospodarki wiatowej. opracowan przez
Tabrica 3.11.

Na zakoriczenie przedstawimy prognoz przyjazd w w 200 r., WTo (tablica 3.11).

PROGNOZA PRZYJAZDOW W
2O2O R. (W

MLN OSOB)

w LATACH
*

TURYSTYK| M|DZYNARODOWEJ

ffi:i:i
1)

,'i''l*l:lffi i;liii,
Francja 70,0 47,7
47,1 34,8 25,5
1)

Chiny

137,1

Hiszpania

) 3)

USA
Francja

102,4 93,3
7

i
I I
i

3) 1950 1960

USA
Wochy
W. Brytania

2 100
6 867
12 900

4)

4)
5)
)

Hiszpania
Hongkong

t,o

s)
)

59,3

I
7

1970

Chiny

24,0
19,3 18,8

Wochy
W. Brytania

52,9
52,8 48,9 47,1 44,0

r980
1990 1995
199',1

to2 872
249 300 372 000 000 445 000 478 000 455 000

7) 8) e)
10)

Meksyk
Polska
Kanada

7)
8)

Meksyk
Rosja Czechy

t8,7 t7,3

e)

43

Austria

l0)

ffi

1998

2000
2001

3.2.2. REGIONY TURYSTYCZNE SWIATA

Turystyka midzynarodowa' powszechnie rozumiana jako suma zagranicznego ruchu turystycznego kilku, kilkunastu czy kilkudziesiciu 1la stw, po II wojnie wiatowej staa si zjawiskiem masowym. Na po-

Wartociindeks w w poszczeg lnych dekadach Zaprezentowano w tablicy 3.10. Jak wida, najwysza dynamika wzrostu dotyczy dekar dy 197G-1980. r66

I6'I

Tablica 3.12. REG|oNY TURY5TYCZNE wnrRWEDUG KLA5YF|I(ACJ| LAT 1949 t 1983

r r r r

zachodni, obejmujcy: Austri, Belgi, Francj, Holandi, RFN i Szwajcari.

Region amerykar{ski podzielono na tzy subregiony:

Ameryka P nocna (UsA i Kanada); Ameryka rodkowa i Poudniowa;
Karaiby.

razem ze wzgldu na dupowierzchni, bya Afryka. Na kontynencie

Trzecim regionem turystycznym podzielonym na subregiony, tym

tym wydzielono pi nastpujcych subregion w:

trzeby badari statystycznych tego zjawiska, zar wno pod wzgldem dy_ namiki, jak i struktury przestrzennej, podzielono wiatna pewne umowne obszary wystpowania midzynarodowego ruchu turysty cznego (regiony turystyczne). Warto doda, e proces ksztatowania regio_ n w trwa kilkadziesit lat, nie zmieniaa si tylko ich liczbas, okrelo_ na w 1949 r. Iluste to tablica 3.I. Uksztatowana ostatecznie i obowizujca sie szeciuregion w tu_ rystycznych wiatazostaa pod koniec lat70. poddana przez wiatow Organizacj Turystyki podziaowi wewntrznemu na subregiony. Przyy muje si, iz u podstaw tego podziau legy: wysoki adzia niekt rych re_ gion w w globalnym ruchu turystycznym i ich powierzchnia. Region europejski podzielono na cztery subregiony:

r r r r r

wschodni, rodkowy, p nocny, poudniowy, zachodni.

Na zako czenie mona powiedzie, i podzia wiata na regiony turystyczne, przy odpowiednio funkcjonujcych systemach narodowych statystyk turystyki, daje podstaw do uzyskania r znorodnych korzyci poznawczo-praktycznych. Na przykad dobrze przetworzony materia

Statystyczny dotyczcy midzynarodowego ruchu turystycznego

w przekroju regionalnym

i subregionalnym jest z poytkiem wykorzyStywany w analizach rynkowych. Moze on stanowi podstaw podejmowania decyzji co do wyboru strategii np. promocji produktu turyStycznego. Moe te suydo wykrywania i wyjanianiaistniejcych
rozwoju turystyki wiatowej.

r r r

wschodni, obejmujcy: Bugari, Czechy i Sowacj, b. NRD, Polsk, Rumuni, Wgry i b. ZSRR; p nocny, obejmujcy: Dani, Finlandi, Islandi, Irlandi, Norwe_ gi, Szwecj i Wielk Brytani; poudniowy, obejmujcy: Cypr, Gibraltar, Grecj, Hiszpani, b. Ju_ gosawi, Portugali, Turcj i Wochy;
5

na danych rynkach terytorialnych trwaych, og lnych prawidowoci

3.2.3. STRUKTUM REGIONALNA TURYSTYKI

wnroweJ
i
w tablicy 3.13.

W opracowaniu sieci turystycznych region w wiata wykorzystano opracowanie

W: Ekonomika i or8anizacja tury-

styi' wSi Warszawa 1987' s. l57_t'74.

S. Wodejski' organizacja turystyki mid7ynarodowej.

Dynamik i struktur regionaln turystyki wiatowej w latach 1982 1998 charakteryzuj dane wiatowej organizacji Turystyki, zawarte

168

r69

wRrowrJw LATAcH 1982l1?98

Tablica 3.13. DYNAMIKA ORAZ STRUKTUM REGIONALNA TURySTyKt

cja ta ma cechy trwaoci, wymienione regiony wywieraj decydujcy wpyw na przemiany w turystyce wiatowej. Wnioski te znajduj potwierdzenie w prognozie rozwoju i zmian w turystyce wiatowej do korca XX w., sporzdzonej przez wiatow organizacj Turystyki (tablica 3. 14).
Tablica 3.14. lJDzlA REGIoNW
.i.ll:.i;;'i;l:.,i

Przedstawione dane dowodz, e ptzeszo 90vo wiatowych podr y tllrystycznych koncentruje si w trzech regionach. Poniewaz sytua-

\t PPZY)AZDAIH (w
il!ii!i;:i:;iffi$ffi

%)

li;i:llllli'y$ffi ;;ilil:ll

.llli,',}i;i

wiat przyjazdy przychody Region europejski przyjazdy przychody Region amerykariski przyjazdy przychody Region azjatycki i Oceania przyjazdy przychody Region afrykar ski przyjazdy przychody

ffi Y,$ffi ,e,;ffi

r00,0
100,0

iri;:';lll

53,0 39,0 0'1 27,8

|'9
30,5

4,0
.7

koncentracji przestrzennej turystyki wiatowej. Region europejski skupia okoo 60vo midzynarodowych przyjazd w turyStycznych i jego dominacja utrzymuje si od kilkudziesiciu lat (np. w 1963 r. 73,77o, 1975 r. 1980 r. 69,0Vo, I9B7 r. 66,17o). Region obu partycypuje Ameryk -7I,07o, w globalnym ruchu turystycznymr wnie prawie od trzech dziesicioleci w granicach okoo Ovo. Naley tu przypomnie, e oba regiony przyjy w I98 r. 86,6vo i w 1998 r. 8O,5vo wiatowychprzyjazd w turyStycznych. Wyranie te wida, e ttzecim regionem turystycznym wiata o istotnym i systematycznie wzrastaj-

Zaprezentowane dane statystyczne dowodz wysokiego stopnia

Ot , ttzeba doda, i prognozowane dane zostay przekroczone. Na przykad udzial Europy w przyjazdach wyni s faktycznie 57,7va, a w przychodach 48,3Vo. Na zakoriczenie og lnej charakterystyki turystyki wiatowej warto przypomnie, e turyStyka wsp czesna jest najwikszym r dem produktu krajowego brutto i zatrudnienia. Stanowi ona l0vo kadej z tych dziedzin.Inwestycje zwizane z turystyk oraz zwizane z tym dochody z podatk w s odpowiednio wysokie. Przewiduje si, e zat wno te, jak i inne skutki ekonomiczne rozwoju turystyki bd nadal r wnomiernie wzrasta.

cym udziale w globalnym ruchu turystycznym jest Azja Wschodnia oraz Region Pacyfiku. r70

I
;& i=* It r

3.2.4. Tu RYsTYKA M lDzYNARoDoWA W POLSCE

3.2.4.1. TURYSTYKA PRa()AZDOWA DO pOLsKt kzyjazdy turyst w zagranicznych do Polski w poszczeg lnych latach charakteryzowaly nastpujce liczby (w tys. os b) : 1990 r. 17 850, I99I r. 36846, 49015, r. - r. 74645,- 1995 r. 1992 r. - 1998 r. 1993 5921, 60960, 1994 844, 88 - 2000 r. 84 500' 2001 r. 61400. Jak wida,1999 r. 89 100' liczba - w do Polski w latach I99u00I pocztkowo przyjazd w cudzoziemc systematycznie wzrastaa, jednak 2000 r. to pocztek spadku; w roku 2001 odnotowano poziom z 1993 r. Nalezy zasygnalizowa, i najwyszy spadek przyjazd w w 2001 r. w por wnaniu z rokiem poprzednim (7,37o) odnotowano z Niemiec (36,6vo), ze Sowacji (3,57o), z Czech (2,6vo) oraz z pozostaych kraj w niessiednich (o 9,lvo). Kwestia tego regresu wymaga blizszych studi w. Miar rozwoju zjawiska moe by, udzia turyst w zagranicznych w og lnej liczbie ludnociPolski. Wskanik ten przyjmowa nastpujce wartoci: 1989 r. 1,6vo, I99I r. 96,2vo' 1994 r. I93,57o.

Obraz polskiej turystyki w ostatnim dziesicioleciu warto przedsta_ wi na tle wiatowej turystyki, zwaszcza europejskiej. Lata 90. ubiegego wieku byy okresem wysokiej dynamiki rozwoju turyStyki europejskiej i wiatowej. Tablica 3.15 potwierdzat uwag. Jak wida, w 2001 r. nast)i regres zaledwie o lvo. Zarlach terrorystyczny z I1 wrzenia 200I r. i p niejsze jego skutki spowodoway gwatowne zaamanie wiatowej turystyki. Jednak Europa w najmniejSZym stopniu odczua ten spadek, co stanowi dow d, e turystyka broni si przed gbszym kryzysem. Naturalnie, powstae bariery rozwoju turystyki wiatowej wywary wpyw r wniez na stan polskiej turystyki, zme tu zaamanie nastpio wczeniej, co ilustruj dane dotyczce przyjazd w do Polski cudzoziemc w korzystajcych z co najmniej jednego noclegu (ablica 3.16).

Tablica 3.1 . PRZYI/\ZDY DO POLSKI CUDZOZIEMCOW KoRZY5TAJCYCH z co NMNIEJ JEDNEGo NoCLEGU

1994 1995 1996

1997 1998

18,8 19, 19,4 19,5 18,8 17,9 17,4 15,6

Tablica 3.15. RoayJ

TURYsryKl EURopEJ5K|EJ l WAToWEJ

Ptnwazdy oo b 1w.rnn)

"
1990

1999 2000

457 550 627 698 689

283
323

o0l

1995
1998

I
ts
6 s 280.

374 403 401

2000 2001

Turystyka

polska 1995, UKFiT, Warszawa 1996, s. 2-12; Turystyka w 1998 r., jw.

7 Dane statystyczne dotyczce przyjazd w cudzoziemc w do Polski i wyjazd w Polak w za granic obejmuj zar wno goci jednodniowych, jak i tych, kt rzy spdzili w Polsce lub za granic co najmniej jedn noc, lecz nie pozostawali duejni 365 dni'

Jak wida, w 2001 r. nastpi spadek o 07o w por wnaniu z najkorzystniejszym rokiem 1997. Problem ten wymaga pogbionych stuzwikszy wysiki w dziaalnociprorzeczjasna di w. Nalezy mocyjnej polskiego rynku turystycznego za granic oraz w kaju- Za' gadnienie jest o tyle istotne, e spadek przyjazd w turyst w do Polski dotyczy w najwyszym stopniu Niemiec (5,7vo), kt re s rynkiem strategicznym dla Polski. Interesuj cym elementem charakterystyki ilociowego rozwoju zagranicznego ruchu przyjazdowego moe by struktura rodzajowa przejgranicznych, kt rprzedstawiono w tablicy 3. 17.
t'73

17

Tablica 3.l 7. UDzlA PoszCJEGLNYcH W TURY5TYCE PRZ'AZDOWEJ DO POLSKI

PMEjc

TURY5ToW NocUJcYcH w PoLscE

Tablica 3.l9.

UDzlAwYBMNYcH KMJW w oGLNEj LlCzBlE

co

NAjMNlEi JEDN

Noc

(W

%)

:.1:il:ll:i!:!:,:!:er:.:r:::.ffi

rytrtr;!:l,l!;!li.lilll;llrll

i{!i!$j!fi

i$Eiii!iii!ies!$i1*iiilsl'l!ii:!:iii;i:

ill*!illifiiiili!ffiili!!!!iliiil;

t!:!'{B$!i'iti]!;!ll!i

.':m;{1.;.:.i:;: ";..;.d'i."l... i: 100,0 34,0 47,O 34,8 46,5 3,0 15.7

Razem wszystkie kraje Niemcy

b.

100,0 37,5

100,0

zsRR

42,7
3,4 16,4 2000,

Czechy i Sowacja
Pozostae

2,0
t'7.0

Dane te wskazuj, e w turystyce ptzyjazdowej do Polski jako rodek transportu dominuje samoch d. Jezeli tendencja ta nadal si utrzyma, bdzie to wana wskaz wka w podejmowaniu inwestycji w dziedzinie infrastruktury drogowej i granicznej oraz rozwoju usug motoryzacyjnych. Jelichodzi o struktur geograficzn przyjazd w cudzoziemc w do Polski, to charakteryzoway j wskaniki Zaprezentowane w tablicy 3.18.
Tablica 3.18. STRUKTUM GEoGMFlczNA PRZ'AZDW cvDzoztEMcow Do PoLsKr (w %)

do: Turyska polska

Po!

Warszawa 200l, s. 9, l1.

najmniej jedn noc. W og lnych liczbach tych turyst w wybrane kraje partycypoway, tak jak pokazano w tablicy 3.19. Naley podkreli,e z grupy ,,Pozostae'' Polsk odwiedzaj najczciej turyciz kraj w Beneluksu, ze Skandynawii, z Austrii, Francji i USA. Na tle przedstawionej geografii przyjazd w cudzoziemc w do Polski mozna stwierdzi, e obraz tego zjawiska bd tworzyy przyjazdy turyst w niemieckich, czeskich, sowackich, ukrair skich, biaoruskich, rosyjskich i litewskich. Dominowanie tych kierunk w w strukturze geograficznej przyjazd w do Polski stanowi dobr podstaw do rozwoju turystyki etnicznej. okrelone wartocipoznawcze ma charakterystyka sezonowoci

d w w ukadzie kwartalnym

przyjazd w turystycznych do Polski. Rozkad czasowy tych przyjazdla wybranych lat charakteryzuj wskaniki zaprezentowane w tablicy 3.20.
Tabljca 3.20. RozKAD czAsowY PPZY)^zDo\^t
7")

r 6 d o: Turystyl< polska

2000, jw.

WEDUG KWARTAW (w

Do PoLsKl

Mona powiedzie, e podobnie jak w wielu innych krajach europejskich, wrd odwiedzajcych Polsk przewaaj obywatele kraj w ssiedzkich, przy czym dominuj Niemcy. Wiadomo te, e przewaajca cz mieszkar{c w tych kraj w przybywa do Polski na jeden dzie(l, aichprzyjazdy szwizane z zakupami. Uszczeg owieniem obrazu geografii przyjazd w cudzoziemc w do Polski moe by ocena liczby turyst w nocujcych w Polsce przy174

Daje to podstaw do wniosku, ze w ukadzie motywacjiprzyjazd w do Polski dominuj cele wypoczynkowo-rodzinne, zawodowe oraz komercyjne. Z punktu widzenia wpyw w dewizowych z turystyki przyjazdowej istotna jest informacja dotyczca redniej dugocipobytu w Polsce turySt w korzystajcych z nocleg w. Wedug Instytutu Turystyki wielkota jest ustabilizowana. W latach 1992_1995 utrzymywaa si na poziomie 4,7-4,8 nocleg w. W roku 1995, podobnie jak w roku poprzednim, jedna trzecia turyst w spdzia w Polsce I_ noce, a 38vo 5lub wicej nocy. Badania Instytutu Turystyki dostarczaj interesujcych danych na temat cel w przyjazd w do Polski. Charakteryzuj je wskaniki8 zaprezentowane w tablicy 3.21. Dane dotyczce struktury cel w podr y cudzoziemc w do Polski wskazuj na dominacj turystyki wypoczynkowej, wakacyjnej i krajoznawczej, handlowej, biznesowej oraz towarzyskiej. Widoczne jest r wniez oywienie turystyki etnicznej. Zesta'w tych cel w stanowi wane informacje umozliwiajce okrelenie wielkoci popytu na turystyk w kluczowych segmentach rynku, wykorzystywane na potrzeby planowania, marketingu i reklamy. Zaprezentowane cele pobytu w Polsce

wskazuj te na miejski charakter turystyki. Ponad 60vo badanych wytnienia pobyt w miastach jako g wny spos b Spdzania wolnego czasu w Polsce. Wize si to przypu szczalnie z podstawowymi celami podr y do Polski (np. sprawy subowo-zawodowe, wypoczynek, krajo_ znawstwo i zakupy). Aby oceni ksztatowanie si wydatk w turystycznych i zaplanowa krajowe Systemy komunikacji, istotna jest informacja dotyczca rodk w transportu uywanych przez turySt w zagranicznych. W roku 1995 struktur tych rodkw okrelaynastpujce wskanikig: samo57o, prom 8Eo, samolot 8Eo, pocig ch d 707o, autokar - brak danych - ciar wka -47o. -37o, -7o, Turystyk ptzyjazdow do Polski charakteryzuje r wniez preferowanie okrelonejbazy noclegowej. Jest to informacja istotna dla polskiego hotelarstwa. Na przykad w 1995 r. turycizagraniczni korzystali w PolSce Z nastpujcych obiekt w noclegowychlo: hotele, motele -3'l,87o, I,tvo, pensjonaty I0,4vo, kwatery prywatne rodzina i znajomi - 4,0?o, inne I0,0Vo, brak- danych 19,37o, kempingi

Tablica 3.21. CELE PPZV)AZDOW DO pOLSKI LATACH 1994,1?98 r 2000 (W %)

.
;;;::;11$$r[,::,:

Lata
{gsl.,,,, 20,1
::l',:.,..eW0.i!j!i

Zakupy Wypoczynek, wakacje, zwiedzanie

Interesy subowe

35,4
9,8 18,9 12,6
'7,1

12,8 24,1

3'l
34,7 23,1 1,4

25,4
18, 10,3

Odwiedziny u krewnych

oraz znajomych
Tranzyt Praca dorywcza

5,1

,)\

3,0
6.2

Cele religijne, pielgrzymki

2.9

1,6

-6,47o. Warto powiedzie, e oferta polskiego rynku turystykj przyjazdowej spotyka si z duprzychylnocicudzoziemc w Wedug Instytutu Turystyki, przyjazdy cechuje znaczna liczba wizyt wielokrotnych. Poowa badanych turyst w odwiedzia Polsk cztery lub wicej razy. W roku 1995 zwraca uwag wzrost (o I57o) liczby pierwszych wizyt. Trzeba te doda, e 9vo badanych deklarowao ch ponownego odwiedzenia Polski. Elementem charakterystykt przyjazd w do Polski jest te spos b ich organizacji. Badania wykazay, e w 1997 r., podobnie jak w roku poprzednim, wysoki udzia miay przyjazdy organizowane indywidualnie (877o).Zwycieczek organizowanychptzez biura podr y korzystaokoo o okoo l3vo przyjedajcych, z innych usug porednictwa lvo gocizagranicznych przybyo do Polski nazaprosze157o. Blisko nie os b prywatnych, a I07o zaprosiy instytucje. Informacje te mog wiadczyo niedomaganiach polskjego rynku usug wiadczonych przez porednik w i organizator w.

r do Turyska
8

polska 2000, jw.' s. 13.

9

May Rocznik Statystyczny 1999, GUs, Warszawa 1999, s. 188.

'-

Tame, s. 14. ramze.

r76

177

Uzupeniajc zarysow ocen turystykt przyjazdowej do Polski, trzeba za Instytutem Turystyki powt rzy, e w Polce w 1997 r. nastpio zahamowanie wzrostu wydatk w cudzoziemc w. Szacuj e si, e czne wydatki cudzoziemc w w Polsce wyniosy 8,7 mld USD, tj. o 3,6vo wicej niz w roku poprzednim. Korzystnym zjawiskiem zaobserwowanym w 1998 r. by szybszy wzrost wpyw w dewizowych ni wzrost |iczby przyjazd w. Ponad po_ ow wpyw w dewizowych stanowiy wydatki odwiedzajcych na jeden dzie , obejmujce zakupy towar w w regionach przygranicznych. Ronieudzia podr y do Polski organizowanych indywidualnie, spada liczba korzystajcych z usug biur podr zy. Jest to zjawisko niekorzyst_
ne gospodarczo. Warto wskaza na pozycj Polski w rankingach turystycznych. Jak wynika z danych WTo z 1998 r., na wiatowych listach rankingowych

zA GMNlc W LA;ICH

Tabltca 3.22. KIERUNKI WYJAZDOW OBYVATELI POLSKICH 1995 l 1998

od lat dominuj cztery kraje: Francja (70 mln turyst w), Hiszpania (47,7 mln turyst w), USA (47 mln turyst w) i Wochy (35 mln turyst w korzystajcych co najmniej z jednego noclegu). Za t grup plasuj si dwa kraje o duzej atrakcyjnoci dla turystyki objazdowej, tj. Wielka Brytania (25 mln os b) i Chiny (4 m|n os b). Polska, z|iczb 18,8 mln os b w 1998 r., znajduje si na listach wiatowych poza pierwsz dziesitk, obok takich kraj w jak Meksyk (19,3 mln), Kanada (18,7 mln), Austria (17,3 mln) oraz Niemcy (16,5 mln). Nalezy doda, e w 1998 r. Polska zanotowaa spadek liczby turyst w o 3,67o w por wnaniu z rokiem poprzednim.

r do Ma Rocznik Statystyczny, I3I, I99I r.

1999, jw.

3.2.4.2. ZAGMNTCZNE WYJAZDY

MlEszKAcow PoLsKl

Turystyk wyjazdow w Polsce charakteryzowa w okresie I99I-200I znaczny wzrost liczby uczestnik w. Likwidacja barier uczestnictwa i powikszajca si lista kraj w kt re zniosy obowizek wizowy dla Polak w, sprawiy, e wskanik wzrostu wyjazd w
w 2001 r. w stosunku do 1991 r. wyni s 5vo. Wyjazdy Polak w za granic w poszczeg lnych latach charakteryzoway nastpujce |iczby (w tys. przekrocze granicy)ll: 1990 r.
l1

Tame, s. 188.

zainteresowanie podejmowaniem za granic pracy dorywczej cigu trzech poprzednich lat do l,8vo w 1998 r.). CharakteryStyczne jest, ze spado zainteresowanie odwiedzinami u krewnych lub znajomych mieszkajcych za granic, z 22vo w 1995 r. do I4,5%o w 1998 r., oraz zakupami, z2IVo do 5,8Vo. Odsetek wyjazd w w interesach wzr s z Llvo w 1995 r. do 26,vo w 1998 r.
Instytutu Turystyki

20 754, I99 r. 29 68, 1993 r. 31 395, 36 387,1998 r. 49 328,2000 r. 56700 i2001 r. 53 100. - Instytutu Turystyki pozwalaj na szacunkowe okreWyniki badar lenie g wnych cel w zagranicznych wyjazd w Polak w. ot z wypoczynek, wakacje i krajoznawstwo stanowiy w 1998 r. podstawow gru_ p cel w turystycznych 48vo. Dominacja tych cel w utrzymuje si od kilku |at, zm e w 1995 r. wyranie wzroso turystyczne zainteresowanie Polak w innymi krajami (o lUvo). Wyranie spado wedug

I994r.-34

96, 1995 r.

(z llvo w

178

r79

og

lnie mozna powiedzie, e przemiarry w motywacj ach podr y zagranicznych Polak w id w pozdanych cywilizacyjnie kierunkach. wiadcz te o wzrastajcej stabilizacji polskiego rynku towarowego oraz oywianiu si midzynarodowych stosunk w handlowych. Szacunki Instytutu Turystyki daj obraz geograficznych kierunk w wyjazd w obywateli polskich za granic. Zjawisko to w 1995 r. i 1998 r. wygldao, jak podano w tablicy 3.. orientacj w tym wzgldzie daje r wnie udzial rodzaj w przej granicznych w og lnej liczbie wyjazd w. Ich miejsce okrelajwsk'

WEDUG KWARTAoW (w

Tablica 3.24.

sEzoNowowyjnzoow PoLAKow zA GMNlc

%)

ilI Iv

il

20,6 9'4
30,8 19,2 1998

1'o
4,8 31,6 2.6
184.

niki podane w tab|icy 3.3'

w

7r

do: Turystyka w

r, GUS, Warszawa 1999' s'

Tablica 3.23. UDzlA Ppzqc GMNlczNYcH oGoLNEJ L\CZBIE WYJAZDOW W LATACH 1991 t 1998
,:l: :
r::lllll::I:'', ::::r' lla;l..;,l111Ai: .i:.;::,,,

:'

,':]ls'.
8,3

,..1fp.4...;

Drogowe

88,9

93,8 2,8

Kolejowe Lotnicze Morskie

))
1,2

padajcy g wnie w III kwartale roku nie decyduje o czasowym, typowym rozkadzie ruchu turystycznego wyjazdowego. Prawdopodobnie r wniez sytuacja na polskim rynku pracy (bezrobocie) wywiera pewien wpyw na sygnalizowan skal sezonowoci wyjazd w zagranicznych. Zagraniczne wyjazdy mieszka c w Polski na og nie s organizowaneprzez biura podr zy. Na przykad w 1995 r.bezudziau porednik w odbyo si ich 56vo. Warto jednak w tym miejscu podkreli wzrostowy trend udziau biur, a mianowicie z I5vo w 1994 r. do l9vo

0,1

w 1995

r.

r do Ma Rocznik

Statystyczny 1999, jw'

Mozna sdzi, e Polacy uczestniczyli w wewntrzeuropejskim ru' chu turystycznym' g wnie do kraj w ssiedzkich, korzystajc przede wszystkim z samochod w (75,5vo w 1995 r.) i kolei jako rodkw transportu turystycznego. Due znaczenie tych rodk w, przy rosncej liczbie przejgranicznych (170 w 1995 r.) i poprawie organizacji odpraw granicznych, prawdopodobnie nadal si utrzyma. Zniesienie za obowizku wizowego dla obywateli polskich przez Norwegi i Szwecj miao wpyw na wzrost udziau przejmorskich. Skal sezonowoci wyjazd w Polak w za granlc wedug kwarta w obrazuj wskaniki ztab|icy 3.4. Jak wida, zma|a udzia kwarta' u II. Nasli zawzrost udziau kwarta w I i IV. Brak wynik w badarl tego zjawiska uniemoliwia wyjanienie zachodzcych zmian. Jelisi jednak zway wysoki udzia podr y zagranicznych Polak w w celach zawodowych, to uzyska si wyjanienie, dlaczego okres urlopowy przy'
180

Polski turySta przebywa za granic rednio 7, nocy, czas spdza g wnie w miastach (587o), a ostatnio coraz czciej na wycieczkach objazdowych (1'77o). Turycipolscy korzystajcy z nocleg w za granic zatrzymywali si najczciejw wynajtym pokoju lub pensjonacie (297o) oraz prawie r wnie czsto u rodziny i znajomych (287o). Pobyt w hotelu wybrao w 1995 r. 7o turyst w. Warto te doda, iz okoo '70%o Po|ak w wyjedajcych za granic to ludzie modzi lub w wieku rednim, legitymujcy si wyksztaceniem rednim (Slvo) lub wyszym (4IVo).

Ciekawym elementem charakterystyki polskiej turystyki wyjazdowej za granic mog by wydatki Polak w za granic.Zdanem ekspert w, polscy turyci i odwiedzajcy na jeden dzie(l, przebywajc Za Branic, wydali cznie okoo ,9 mld UsD, co oznaczalo wzrost o 10,67o w por wnaniu z 1997 r. Szacuje si, i turysta polski korzystajcy z noclegu za granic w 1995 r. wydawa rednio52 UsD na dzie , jego pobytu wynosia okoo 8,2 dnia. W efekcie okoo 65%o a dugo wydatk w poniesionych przezPo|ak w za gtatic(ponad 3'5 mld USD)
181

pochodzio od turyst w korzystajcych z nocleg w, a pozostae 35?o (okoo 2 mld UsD) wydali turyciprzyjedajcyna jeden dzieri, a wic nie korzystajcy z noclegu za graric. Uog lniajc kr tk charakterystyk zagranicznych wyjazd w mieszka c w Polski, mona stwierdzi, ikajnasz staje si coraz bardziej interesujcy pod wzgldem generowania turystyki wyjazdowej na
rynek europejski.

tor w prognozy, wpywy w okresie 1995-2020 bd rosy znacznie szybciej ni Liczba turyst w midzynarodowych. Prognoza przyjazd w turyst w do g wnych region w wiata daje podstaw do nastpujcych wniosk w.

:
I

Najwysze wskaniki zanotuj: Bliski Wsch d (7,I7o), Azja Wschodnia i Pacyfik (6,5vo) oraz Azja Poudniowa (6,27o).
Europa odnotuje tylko 3-procentowy wzrost rocznie, tj. najmniej ze wszystkich region w turystycznych wiata.

rednioroczne tempo wzrostu w latach I995_2OO wyniesie

,Ivo.

3.2.5. NOWE TENDENCJE w TURY5TYCE wlnrowej

3.2.5.1. KIERUNKI ROZWOJU TURYSTYKI wnrowEJ Do 2o2o R.
Dla studiujcych turystyk i prowadzcych dziaalno sferze w interesujca moe by dugookresowa prognoza WTo dotyczca rozwoju turystyki wiatowej oraz jej uwarunkowa .Liczne r dadanych, stanowice podstaw tego opracowania, daj nadziej na dutrafno prognozylz. Dugookresowa prognoza WTo, poszerzona o dodatkowe analizy, pozwala na przyb|ienie czytelnikowi kilku bardzo interesujcych aspekt w rozwoju turystyki w skali wiatowej do 2O2O r. Ukad tych zagadnie t:worz: podstawowe trendy w rozwoju popytu i poday, przewidywania zmian ilociowych i jakociowych na rynku og lnym i turystycznym' wpyw globalizacji na przemiany w gospodarce turystycznej oraz wnioski z analiz prognozowanych zagadnie ' uyteczne dla ksztatowania stratii i polityki rozwoju turystyki. WTo przewiduje w 020 r. |iczb przyjazd w turyst w do wszystkich kraj w wiatarzdu 1560 mln, co maoznacza blisko trzykrotny wzrost w stosunku do roku bazowego, tj. do 1995 r., i przeszo dwukrotny wzrost w por wnanfu z 00o r. Natomiast wpywy dewizowe z turystyki wynios w 020 r. blisko 2 bln USD, tj. piciokrotnie wicej ni w 1995 r. i ponad czterokrotnie wicej ni w 2000 r. Zdaniem auT. skalska, Nowe tendencje w turystyce wiatowej w wietle analizy WTo'Instytut Turystyki, Warszawa 2001.
12

Dalekie podre maj rosn redniorocznie o 5,4vo, co moe potwierdza proces globalizacji w turyStyce. Wzyjte w prognozie rednioroczne tempo wzrostu poszczeg lnych region w przyniesie w rezultacie pewne zmiarry ich udziau w wiatowym ruchu turystycznym. I tak, w por wnaniuz 1995 r. Europa utrzyma pozycj lidera, ale zanoe spadek udziau z 607o do 467o w 2020 r. Region obu Ameryk utraci drug lokat z 1995 r. (I9,3vo) i odnoe stop udziau na poziomie I&,Ivo. Natomiast wyrunie zwikszy sw j udzia region Azji Wschodniej i Pacyfftu z l4,4vo do 5,4vo w 00 r.Przyjte w prognozie wskniki rozwoju turystyki w regionach przynios zmiany na licienajczciej odwiedzanych kraj w wiata. Ranking takich kraj w w latach 2000 i 020 zaprezentowano w tablicy 3.25. Ma ulec zmianie r wniez struktura narodowociowa turyst w. Niemcy pozostan nadal wiodcym rynkiem generujcym ruch turyStyczny w 00 r., gdy zasil go |iczb okoo 163 mln podr nych (107o rynku). W prognozie podkrela si zwikszenie aktywnoci rynku chir skiego, do okoo 100 mln podr znych, i rosyjskiego, kt ry ma generowa ponad 35 mln os b podr ujcych za granic. Z punktu widzenia skutk w rozwoju turystyki wiatowej naley zwr ci uwag na te elementy prognozy, kt re przewiduj nasilenie r znorodnoci kierunk w wyjazd w, miejsc docelowych i motyw w podr zowania. ZakJada si dekoncentracj w strukturze przestrzennej, czasowej i rzeczowej wiatowego rynku turystycznego. Ta deglomeracja ruchu podr niczego przyniesie prawdopodobnie wiele korzyci nowym miejscom docelowym, odcizy tradycyjne punkty docelowe i wzbogaci jakoprzey turyStycznych. Poza tym bdzie to zgodne zrygonmi globalizacji w turystyce.
183

I8

KMJOW W LATACH
11,r':..1f1:lj1:l:':..1.:.l,

Tablica 3.25.

MNK|NG NczclEJ oDwlEDzANYcH PRzEz TURY5ToW

2OOO

2O2O

(PROCNOZA)
ll.',t
tt t,'

!1 1., .. :l rr'r'...

..

..

rtt::!:a:;:,rl

&;

,i;;.:..il:litrl

x(f$9l,l,

.:i;;

,,.SP::'
tl:,]i''.:i,i],

l,.:l
li:,, t::t'
,1,,:.::;,::

::l':,.:,,:.,:
I.:
I

s'r{$'l
I

t::t::. ,: lt:::t

l;:ri:

l: t:

r': l
:

,:.:l,..l,:,'t;i'.:i

::,l:.l:lttt

:.',,,,i:,:

t:,:1:,1, i:

t:.",.a.: t:,'

l
130,0
106,1

Francja
3

74,5 52,7 48,5 41,2 31,

l)
2) 3) 4)

Chiny
Francja

USA
Hiszpania Wochy Chiny

USA
Hiszpania Hongkong (Chiny)

l0'4
'13,9

4
5 7
8.

s)
6) 7) 8) g)
10)

s6,6 53,8
52,5 48,9

W Brytania
Rosja
Kanada

5'4
21,2

W Brytania
Wochy Meksyk Rosja Czechy

20,4
20,0 18,9

9 10

Meksyk
Niemcy

48,0 44,0

3.2.5.2. CZYNNTKT ROZWOJU TURysTyKt wlnrowEJDo 2o2o R.

midzynarodowej w przyszocibd decydo_ wa czynniki uniwersalne i te bezporednio zwizane z rynkiem turystycznym, a dziaajc komplement arnie, przynios polaryzacj gust w i potrzeb turyst w, a take zr nicowanie oraz dynamik produktu tu_ rystycznego. Aby wzbogaci prezentac1 czynnik w rozwoju turystyki wiatowej do 2020 r. w ujciu wTo, warto przytoczy ukad podstawowych czyn-

o rozwoju turystyki

nik w, kt re prawdopodobnie bd ksztatowa rozw

cywilizacji w obecnym stuleciu, w tym kierunku turystyki. W. Alejziak i J. Bilirlskil3 prezentuj ukad tych czynnik w w podziale na szegrup:

skiej, liberalizacja migracji midzynarodowych. uatwienia paszi dewizowe, niestabilna sytuacja polityczna w wielu regionach wiata, radykalizacj a da i wzrost znaczenia ruch w etnicznych, religijnych itp., tenory zm midzynarodowy), czynniki ekonomiczfie (umiarkowany wzrost gospodarczy w skali wiatapomimo mniejszej dynamiki niz wczeniej, pog_bienie si dysproporcji midzy krajami bogatymi a biednymi, "ori, "rrt"r" zysy finansowe w wielu krajach i regionach wiata,stabilna
portowe, celne

gospodarstwa domowego' wyposLzenie wntrz, sprzt sportowo-turystyczny, rczw j tzw. technologii mikkich, np. franchising), czynniki polityczne (zmiany w Europie rodkowo-Wschodriiej, postpujca integracja oraz spodziewane rozszerzenie Unii Euiopej-

duzanie urlop w wypoczyowych i wczeniejsz" "'"rytury wzrost ilociczasu przeznaczanego na dodatkow pru., *".ort liczby ,,dwudochodowych" gospodarstw domowych, w kie_ "*.ot runku zdrowego trybu ycia, k'ryzys rodziny, konflikty midzy tosamocia deniem do nowoczesnoci, szczeg lnie * k'aja"i' .o"wijajcych si), czynniki technologiczne (automatyzacja i komputeryzacja, rozw j telekomunikacji, rozw j system w informatycznyctr, row j rodk w transportu oraz infrastruktury np. lotnisk, autostrad, *yko.rystanie nowoczesnych technologii w codziennym zyciu, np. artykuy

z Poudnia na P noc), czynniki socjalne i spoeczno-kulturowe (skracanie czasu pracy' wy-

czynniki demograficzne (starzenie si spoecze stw, tendencje do za|<adania rodziny w p niejszym okresie, mniejsza liczebnoj gospodarstw domowych, dominujcy model rodziny 2+I, wzrost|iczby os b samotnych, wzrost liczby maer stw bezdzietnych, wzrost liczby pracujcych kobiet, nasilajce si migracje siiy roboczej

13

Gda sk-Krokowa,76-17 Y 2002r.

Dziedzictwo kulturowe a nowe trendy w popycie i poday turysc7nej, referat,

ralizacja i rozw j wiatowego handlu, koncentracja kapitau l gto_ balizacja dziaalnocigospodarczej), czynniki ekalogic7ne (kurczce si zasoby rodowiska, np. zmniejszanie si zasob w wody i las w, wzrost wiadomoci ekologicznej spoecze stwa, troska rzd w poszczeg lnych par stw o stan-rodowiska, konflikty wywoane rozwojem wielkich aglomeracji zar w-

na ropy naftowej, swoboda przepywu kapitau i siy roboczej, libe-

ce-

184

185

no w klajach rozwinitych, jak i rozwijajcych si, rozw j ruchu ekologicznego, atake wsp praca midzynarodowa w tym wzgl_
dzie).

Wydaje si, i przedstawione uwarunkowania zewntrzne dalszego rozwoju turystyki wiatowej, flazwane przez autor w megatrendami rozwojowymi, bd wyznacza kierunki i tempo zmian w turystyce
globalnej. Przechodzc do prezentacji podstawowych czynnik w rozwoju tu_ rystyki do 00 r. autorstwa wTo, warto powt rzy za T. Skalsk, e nowoczesnych technologii popyt na potrzeby turyStyczne bdzie si nadal nasila i pojawi si warunki jego zaspokojenia.

duje si te rozlunienie tradycyjnych wizi rodzinnych w Wajach zachodnich. Czynniki wynikajqce z procesu globalizacji to przede wszystkim ro_ snce znaczenie midzynarodowych korporacji gospodarczych oraz globalne oddziaywanie proces w rynkowych, przynoszce ograniczenie roli poszczeg lnych par{stw i instytucji o zasigu lokalnym. ksztat prognozy' to konflikt w krajach rozwijajcycrr s miazy potrzeb utrwalenia tozsamoci lokalnej a dzeniem do nowoczesnoci oraz domaganie si ptaw przez mniejszoci, wyodrbnione na podstawie przynaleznocirasowej, religijnej lub spoecznej. Ro s nq c a wi adomo s p o t e c zna za ro e dow i s ka p r ro dnic ro 8 zy ze go i spoeczno-kulturowego jest r dem nacisku na upowszechnianie wiadomoci ekologicznej oraz spoeczno-kulturowej, i takze na zr wnowaony rozw j turystyki. oczekuje si r wnie szerszego omawiania w rodkachkomunikacji masowej g wnych problem w rodowiska naturalnego, takichjak ograniczenie zasob w wody na wiecie. Srodowisko ycia i pracy jest corazbardziej obcione skutkami urbanizacji demografic1nej i technicznej, co wyraa si rosncym zagszczeniem obszar w zurbanizowanych zar wno w krajach rozwini-

Czynniki wynikajce

procesu re7ionalizacjj, wpywajce na

autorzy prognozy przewiduj bardzo duy wpyw nowych roz:wiza(t technologicznych na wszystkie sfery zycia ludzkiego. Pod wpywem

spektywie 20 lat na pierwszym miejscu wymieniono czynniki ekonomic zne. Ich znaczenie maj wyraa :

Wrd dziesiciu kategorii czynnik w rozwoju turystyki w per-

r
:
I

kontynuacja pozytywnego trendu wzrostu gospodarczego

w skali

wiatowej, wzrost gospodarczy w krajach Azji Poudniowo-Wschodniej, wzrost znaczenianowych gospodarek: Btazylli, Chin, Indii, Indone-

zji i Rosji,

pogbianie si r znic midzy krajami najbogatszymi a najuboszymi, rozszerzatie si procesu ujednolicenia i harmonizacji walut.
Si c zy nnik w
te c

i rozwijajcych si. Przejcie od dzialnocinastawionej na proste wiadczenieusug turyStycznych do dziaalnociskierowanej na dostarczenie moliwoci ,,dowiadczania" i ,,pr7eywania" to kolejny czynnik rozwoju turystyki w perspektywie dwudziestolecia. Przewiduje si, i trend ien doprotych, jak

hno lo

g ic

zny

h maj okrela:

rozw j techniki informacyjnej, postp w technologiach dotyczcych rodk w transportu, poszukiwanie sposob w szybkiego przemieszczania si.

rozrywka, ch poznawania i dowiadczania emocji. wreszcie ostatnim czynnikiem rozwoju turystyki jest marketing. Ma on pozwoli na wykorzystanie technologii elektronicznych
w dw

wadzi do koncentracji motyw w podr zowania wok takich cel w, jak

Jelichodzi o czynniki polityczne, autorzy prognozy zakadaj usu_ nicie barier ograniczajcych podr e midzynarodowe i deregulacje

w zakresie transportu midzynarodowego (chodzi o taryfy). W grupie crynnik w demograficznych podkrela si proces starzenia si spoecze stwa oraz natenie migracji z Poudnia na P noc. wynikajce z potrzeby przemieszczania zasob w siy roboczej . Przewi186

nastawionego na turystyk masow marketingiem nastawionym na kon_ kretne segmenty, a nawet nisze rynkowe.Wyruajoni cenn opini, iz waciwe zharmonizowanie podazy turystycznej z popytem oraz oapowiednie relacje midzy cen a jakociusug turyStycznych zadecyduj r87

usprawnienia procesu komunikowania si z konsumentami. Autorzy prognozy formuuj podstawowe zadania dla instytucji odpowiedzialnych za marketing w turystyce, polegajce na zastpieniu marketingu

ch celach: rozpoznania

segment

w i nisz

rynkowych oraz

o konkurenryjnoci region w. Warunkiem powodzenia na rynku ma

by dobra wsp praca sektor w publicznego i prywatnego w turyStyce' Na zakorizenie ptezentacji czynnik w rozwoju turystyki warto przytoczy opini wto dotyczcprzewidywar do 00 r' w zakresie najistotniejszych segment w rynku turystycznego, a bd to:

r r

ksztatowanie i marketing produkt w turystycznych kierowanych do nowych segment w i nisz rynku, ksztatowanie takiego modelu turystyki, kt ry zapewni osignicie korzyci kademu uczestnikowi rynku.

r r r : r r r

wyjazdy po so ce i nad wod; obejmuj one dalekie podr e i pocelach, np. z:wiedzanie miast i wypoczynek nad ar ze o
morzem;

czonych

podr e motywowane Sportem; wymienia si zvaszcza narciarstwo, eglarstwo i golf; podr e motywowane chci dowiadczenia przyg d; turystyka kulturalna; turystyka wiejska; turystyka biznesowa (konferencje, spotkania subowe itp'); rejsy morskie.

zacji, czy|i z internacjonalizacj stosunk w gospodarczych, spoecznych, kulturalnych i politycznych. Miejsce turystyki w tym piocesie jest zarysowane w nastpnym podrozdziate.

Pozytywna prognoza oraz oparcie jej na analizie licznych statystyk, po_ chodzcych z kilku r de, stanowi tez podstaw programowaniarozwoju turystyki w Polsce. Tendencje te wsp graj Z procesem globali-

Nakrelone nowe tendencje w turystyce wiatowejnarnlcajzadania staej obserwacji przebiegu jej rozwoju ilociowo-jakociowego.

3.2.6. GLOBALTZAC)A A TURYSTYKA

Co waciwieoznacza globalizacja gospodarki wiatowej? Jakie si_ y kryj si za tym kontrowersyjnym zjawiskiem? Tak jak kazdy proces, kt ry daje pocztek jakiemu trendowi, globaliacja ma tei sw j przeciwprd. Czy rosnca globalizacja gospodarki wiatowej jest nieodwracalna i czy ronie znaczenie szczeb|a lokalnego? odpowiedzi na postawione pytania sszczeg lnie wane dla sektor w gospodarki uzalenionych od turystyki, kt re znajdujsi pod roSncym wpywem globalizacji w ujciu makroekonomicznym. Gwatownie rosncy popyt na oferty do coraz odleglejszych miejsc docelo_ wych w turyStyce pomaga wzmocni i przyspieszy proces powiza gospodarczych midzy poszczeg lnymi krajami, regionami oraz przedsibiorstwami. Analiza struktur rynku wiatowego moze tu dostarczy najlepszych dowod w. W tym kontekcie pojawiaj si te zdaniem specjalist w inne pytania. czy internacjonalizacja popytu prowadzi do niszczenia dojrzaych struktur, uksztatowanych w tradycyjnych miejscach docelowych podr y turystycznej ? Czy male i rednieprzedsibiorstwa poradz sobie z dodatkow konkurencj i zmianami, kt re
Termin,,globalizacj a" wykracza poza

3.2.5.3. STMTEG|A DztAANlA w sEKToRzE TURYsTYKl

Zaprezentowanie podstawowych czynnik w ksztacych dynami_ k i kierunki rozwoju turystyki globalnej oraz wskazanie najistotniejs'ych segment w rynku turyStycznego w perspektywie najbliszych0

lai narzuca koniecznosformuowania zada strategiczny ch. Zdanim WTo na szczeg |nuwag zasuguj:

t t

:
I I I

tworzenie baz danych statystycznych o rynku turystycznym przy wykorzystaniu najnowszych technik komputerowych, opracowanie system w i procedur planowania w turystyce' umocnienie zr wnowaonego rozwoju sektora turystycznego' partnerstwo w zarudzaniu turystyk, w tym wsp praca sektor w
prywatnego i publicznego, wsp praca regionalna, pozyskanie funduszy na rynku kapitaowym'

wszystkich )apewnienie warunk w do rentownej dziaa1noci turystycznego w krajach docelowych, ucestnik w rynku
ksztatowanie odpowiedniego Systemu edukacji turystyki,

i szkolenia kadr dla

ten proces niesie?

ne. Jest to raczej megatrend,

kt ry prowadzi do internacjonalizacji

zj

awisko typowo ekonomicz_

sto189

188

sunk w spoecznych, kulturalnych i politycznych. Globalizacjato ces wyrany, dynamiczny i niejednorodny, kt ry zmienia wiat w baln wiosk. Nastpio przyspieszenie procesu otwarcia gos wiatowej, a jego nowym aspektem jest intensyfikacja sieci, kt ra jawia si wraz Z postpem technologicznym w sferze transportu, komunikacji i technik informacyjnych. Warto te podkreli,e lizac1a obejmuje swym zasigiem wszystkie zaktki wiata: Ameryki, Europy i Japonii r wnie rosnc liczb nowo powstaj gospodarek. Postpujcy proces globalizacji napdzaj zasad zmiany ekonomiczne, polityczne i technologiczne wystpujce w
samym czasie, takie jak:

zmiany w gospodarce rynkowej, kt rym towarzyszy odwr t darki planowej, oparcie wiatowej konkurencji na etyce wolnego handlu i normach globalnych, polepszenie poziomu ycia, obnienie koszt w transportu i komunikacji.

Naley podkreli w tym miejscu, e rozw j turystyki przyspiesza zmiany,kt re z kolei maj duy wpyw na rynek turystyczny. Na przy. kad konkurencja tworzy warunki dla postpu techniczno-technologiczr nego' a ten z kolei pomaga przyspieszy proces globalnej integracji. od noszc to do innowacji w dziedzinte transportu i komunikacji, warto przypomnie , e szybkopodr zowania w epoce silnik w odrzutowych gwatownie ronie. Dylizans pocztowy m g przejecha 160 km dzienr nie, a wsp czesny odrzutowiec moze osign 1000 kmr. Informacje za,wczajc to obraz, dociera dziz prdkociwiata. w Naturalnie, wsp czesna turystyka korzysta z przyspieszenia, kt ro jest czciprocesu globalizacji. Dziki rozszerzeniu rynku wiatowego w centrum zainteresowania turyst w znalazy si nowe miejsca. Praktyka ostatnich lat dowodzi, ze nowe cele podr y przecigaj tradycyjne kraje turystyczne. Og lna poprawa warunk w ycia' kt ra dokonaa si dziki konkurencji, otworzya nowe subregiony wiatadla
turystyki. Przykadowo, region wschodnio-azjatycko-pacyficzny sta si obecnie jednym z czolowych obszar w turyStycznych globu. Naley podkreli'e wysoka dynamika wzrostu turystyki midzynarodowej ostatnich lat to efekt podboju czasu i przesffzeni, dokonanego dziki
190

teclrnologii oraz obnizeniu koszt w transportu. Zainteresowanie wielonltt ltowymi celami turystycznymi jest bowiem cakowicie uzaleznione od tlos tpnociniedro gich poczeft lotniczych. wiatowy rynek turystyki jest por wnywany do zamknitego skleptl, kt ry otwiera si wycznie dla najbardziej rozwinitych kraj w o;xrclobnych preferencjach w zakresie popytu i podobnej strukturze podrri.y. Wynika to std, e w istocie kraj musi osign pewien poziom rur.woju, bo taki jest warunek faktycznego rozwoju turystyki. W drugiej poowie XX w. turystyka midzynarodowa wykazaa wyrrlk dynamik wzrostu. Podczas gdy w 1950 r. liczbanocy spdzonych ltl'Zcz turyst w wyniosa 25 mln, w 2000 r. wielkota wzrosa do ()ll mln. Ten ogromny wzrost sta si mozliwy dziki og lnemu post1xlwi cywilizacyjnemu i wzrostowi poziomu ycia ludnoci kraj w rozwinitych. Najwikszy rozw j odnotowano w krajach Azji Wschodniej, Alrleryki aci skiej otM w Chinach i Indiach. Dysbucja geograficzna ruchu i wpyw w w turystyce nie jest jedlttlrodna. Mimo umidzynarodowienia popytu turystycznego rynki wewntrzne oraz rynki kraj w ssiadujcych na kadym kontynencie poz'rlstaj najwazniejszymi regionami dla turystyki midzyregionalnej krrdego kontynentu. Jeszcze daleko do zako czenia procesu globalizac'ii, nawet w turyStyce. okoo 82vo tustlki zagtanicznej odbywa si w ramach region w kontynentalnych, np. w Europie lub w regionie Azji Wschodniej oraz Pacyfiku. Jak podaj r da, np. mieszkarcy kra.j(tw UE najczciej spdzaj urlopy nad Morzem r dziemnym lub w Alpach, podczas gdy Australij czycy wol wyjecha na ssiednie Bali, zaJaporczycy podr zuj do Nowej Zeland1i. Nalezy te podkreli lakt, e turystyka midzyregionalna jest tylko czcidochodu kraju pochodzcego z turystyki. Takie potgi turyStyczne, jak UsA i Francja, czerpi wysze dochody z turystyki krajowej ni z zagranicznej przy.lazdowej.

G wnym wskanikiem globalizacj i j est turystyka midzykontynen_ talna lub podr e do odlegych miejsc docelowych. Wedug WTo obecnie ten sektor obejmuje 187o wiatowejturystyki, natomiast w 00 r. wskanik ten ma osign warto4vo.W ujciu geograficznym z najwiksz czstotliwoci maj by odwiedzane: szlak p nocnoatlantycki midzy Ameryk P nocn a Europ oraz midzy regionem Azji Wschodniej i Pacyfiku z Ameryk P nocn i Europ. Warto
19I

doda, e WTo prognozuje przyjazdy turyst w do g wnych region w wiataw OO r. nastpujco: og lna liczba przyjazd w: 1,561 mln 45,9%o, Azja Wschodnia os b, o rozkJadzie geograficznym: Europa I8,I7o. 5,47o, obie Amery| i Pacyfik W konsekwencji umidzynarodowienia popytu tradycyjne kraje tu_ Jednak obszary te ryStyczne trac Swe dotychczasowe udziay w rynku. w wystarczajcym stopniu moliwo_ prawdopodobnie nie wykorzystuj ci,kt re daje rozw j midzykontynentalny. W tym miejscu warto przypomnie , e udzialEuropy w turyStyce globalnej wynosi w 1995 r. 60?o, a Azji Wschodniej i Pacyfiku I4,47o. Wielkoci te wedug pro-

nadwyk poday usug hotelarskich i podr zy lotniczych. Globalizacja doprowadzia do konkurencji pod wzgldem ceny i jakoci tych usug, kt ra dotyczy g wnie maych i rednich przedsibiorstw turystycznych.

gnozy naOO r., maj wynieodpowiednio: 45,97o i5,4vo' powszechnego wzrostu popytu turyStycznego obserwuje

Mimo

si

korporacji, kt re mog wykorzysta cigle zwikszajc si globalizacj gospodarki. Podmioty gospodarki turyStycznej, takie jak linie lotnitu-p".utorzy, sieci hotelowe, firmy deweloperskie budujce obiek""", ty turystyczne, firmy wynajmu samochod w itp., dziaajwedug strategii globalnej, wykorzystujc walory konkurencyjnoci na wiatowym
rynku.

Internacjo na|izacjapopytu turyStycznego prowadzi te do tworzenia

Nalezy zwr ci uwag na fakt, e proces globalizacji moe by niepokojcy dla tych przedsibiorstw, organizacji i kraj w,kt rymzr nyctrpowod w nie udao si pozosta konkurencyjnymi, czyli g wnie dia tradycyjnych kraj w turystycznych. Kraje te czSto nie maj najnowszej infrastruktury turystycznej, wyposaenia i obiekt w aninie za' pewniaj nowych atrakcji. W krajach tych powszechnym problemem jest znaczna|iczba maych i rednich firm, kt re cierpi z powodu niskiej produktywnoci oraz wysokich koszt w.
tworzeniu wsp lnego produktu. obca jest im wsp praca w pionie oraz w poziomie, unikaj wic wsp dziaaniaw ramach sp jnego
systemu.

Tradycyjne kraje turysty czne maj te bardzo rozdrobnion organizacj poday. Firmy usug turysty cznych niechtnie wsp dziaajprzy

turystyki kourencyjnej. Po drugie, w warunkach globalizacji jest niezbdna starannie zaplanowana polityka turystyczna, kt ra si przyczynia do tworzenia pozytywnego wizerunku danego obszaru. W interesie kompetentnych wadz par stwowych ley stae polepszanie infrastruktury niezbdnej dla turystyki. Pa stwo powinno wsp tworzy dobra publiczne, takie jak bezpieczeristwo, rodkitransportu i ochrona rodowiska. Poniewa turystyka jako sektor gospodarki ma wymiar strategiczny, naley rozwin midzydziaow polityk turystyczn na szczeblach rzdu, regionu i lokalnym, aby zapewni jak najbardzi przyjazne warunki dla jej rozwoju. Po trzecie, globalizacja jest nieodwracalnym megatrendem, kt ry prawdopodobnie bdzie mia w przyszoci coraz wikszy wpyw na gospodark i spoecze stwo. Po czwarte, duy wzrost turystyki na wieciejest g wnie zvizany ze zwikszajc si wymian midzy rozwinitymi regionami wiata. Turystyka midzykontynentalna jest coraz wa:niejszym wskanikiem globalizacji. Jednake w por wnaniu z turystyk krajow oraz midzyregionaln, obejmujc |saje z wiodcych wiatowych region w turystycznych, nie jest ona jeszcze uznawana za wiodc. Po pite, chociaz globalizacja w sferze turystyki nadal jest we wczesnym stadium, mona ju zauway pierwsze strukturalne konsekwencje. Tradycyjne kraje turystyczne tlac swe udziay w rynku wraz z cotaz szybszym wzrostem nowych konkurent w. W zwizku z nadmiernym rozwojem sieci firm wzrasta konkurencja cenowa, co stawia mae i redniefirmy w niekorzystnej sytuacji.

sformuowanie kilku og lnych wniosk w. Po pierwsze, trendy globalne w gospodarce turystycznej powinny uwzgldnia preferencje konsument w, kt re zmieniaj si bardzo szybko wskutek postpu technicznego oraz towaftyszcych mu zmian czynnik w ekonomicznych i spoeczno_kulturalnych. Zmiany te prowadz do r znicowania stylu ycia, powstawania nowych system w komunikacyjnych, system w informacji i dysbucji, gruntownego badania globalnych rynk w turystycznych, rozwoju i dostosowania struktur fi rm, konsolidacj i konkurencyjnych strategii or az prezentowania zalet

Przyszy rozw j turystyki w warunkach globalizacji pozwala na

19

193

Po sz ste, w kolejnych fazach procesy globalizacji doprowadz do wiatowej standaryzacji komfortu i jakoci. Po si dme, obecnie turystyka jest strategicznczci gospodarki kraj w rozwinitych. oferowane przez ni usugi to ,,dowiadczenia" podnoszce jakoycia, oparte na niepowtarzalnych i autentycznych r nicach kulturalnych oraz atrakcjach bdcych wytworem czowieka,

3.2.7. MlDzYNARoDowE oRGAN lzAc)E TURYSTYCZNE

Wsp czeniewszystkie sfery zycia spoeczno-gospodarczego i po_ litycznego s obszarem dziaania organizacji midzynarodowych. R wnie turystyka, jako zjawisko spoeczne, kulturowe, przestrzenne i eko_ nomiczne, jest przedmiotem zainteresowania tych organizacji. Wspomniane organizacje, dzce do stworzenia dogodnych warunk w do rozwoju midzynarodowej wsp pracy w sferze turystyki, dzieli si na midzyrzdowe i pozarzdowe. Czonkami pierwszych s pa stwa, na_ tomiast drugich - stowarzyszenia krajowe o charakterze publicznym lub prywatnymbd osoby fizyczne. W grupie organizacji turystycznych midzynarodowych w sferze tu_

Zagadnienia turystyki s tez podejmowane w takich wyspecjalizowanych organizacjach ONZ, jak Organizacja Narod w Zjednoczonych do spraw owiaty, Nauki i Kultury oNEsco)' organizacja Narod w Zjednoczonych do spraw Wyywienia i Rolnictwa (FAo)' Midzynarodowy Bank odbudowy i Rozwoju, organizac1a Midzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, Midzynarodowa organizacja Pracy, Midzynarodowy Fundusz Walutowy. Problematyka turystyki jest przedmiotem szczeg lnego zainteresowania wiatowej organizacji Turystyki (wTo-oMT). Jest to wyspecjalizowana organizacja oNZ z siedzib w Madrycie, powoana do ycia w 1974 r. w miejsce dziaajcego od 1925 r. Midzynarodowego Zwizku oficjalnych organizacji Tirrystycznych. organizacja ta zrzesza obecnie 107 par stw, jak r wnie 146 czottk w afiliowanych z szela roko poj tej brany turystycznej . Zasadniczymi celami tej organizacji s: popieranie i rozw j turystyki na wiecie, a take suenie rad i pomoc w tym wzgldzie rudom parlstw czonkowskich. Program dziabadavcz (w dziedzinie statystyki tuania oT obejmuje dziaalno rystyki midzynarodowej, analiz ekonomicznych, badania rynk w turygranicznych itp.), informacyjno-publicystyczn i operacyjn (przygotowanie midzynarodowych konferencji i seminari w, koordynacja dzia-

stycznych, ochrony rodowiska,uatwier{ w zakresie formalnoci

zajmujsi takie jej organy' jakZgromadzenie og lne, Rada Gospodar_ cza i Spoeczna, podejmujca wiele inicjatyw w zakresie rozwoju tury_ styki midzynarodowej (np. w 1954 r. odbya si konferencja w Nowym Jorku w sprawie konwencji celnych, a w 1963 r. konferencja rzymska zako(tczya si uchwaleniem Rzymskiej Karty Turystyki), regionalne komisje gospodarcze (np. Europejska Komisja Gospodarcza) oraz Konferencja Narod w Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju. Naley r wnie odnotowa znaczenie dla turystyki ,,Programu rozwoju'' oNZ, w ramach kt rego jest realizowany pekt rozbudowy midzynarodo_ wej trasy turystycznej ,,p noc-poudnie'' (BTBA, tj. Batyk-Ta_ -Balaton-Adriatyk). Z,,Progtamu rozwoju'' oNZ jest r wnie udzielana pomoc na doskonalenie zawodowe pracownik w zatrudnionych w gospodarce turystycznej, rozw j park w narodowych itp.
194

rystyki na czoo wysuwa si organizacja Narod w Zjednoczonych (oNZ)' kt ra powica duo uwagi Sprawom turystyki. Wynika to z ce1 w tej organizacji. W obrbie oNZ zespoem zagadnier turystycznych

alnocikomisji regionalnych, szkolenie kadr turystycznych itp.). Do zada ' te1 organizacji na|ey r wniez zwracanie szczeg lnej uwagi na wsp praca rozw j turystyki w krajach rozwijajcych si oraz cisa zoNZ i jej agendami wyspecjalizowanymi. Warto doda, iz oT stanowi przede wszystkim fachowo-techniczn pomoc dla kraj w czonkowskich, a dopiero na drugim miejscu jest jej dziaanie jako centrum pomocy rozwojowej, finansowanej wycznie ze rodkw przyznawanych przez oNZ. organami oT s: 1) Zgromadzenie Generalne, 2) Rada Wykonawcza i 3) Sekretariat. Ponadto w jej strukturach dziaaj organy pomocnicze Zgromadzenia Generalnego w postaci komisji regionalnych oraz Rady Wykonawczej w postaci komitet w: Programowania i Koordynacji, Budetu i Finans w, ochrony rodowiska i Uatwier. Na zako czenie trzeba zauvay,i Zgromadzenie Generalne oT przyjo do programu dziaania m.in. spraw udoskonalenia statyra

,,Hotel Revue" 1989, nr 38 (Szwajcaria).

195

styk turystycznych. Chodzi o zblizenie do reali w gospodarczych wsp czesnej turystyki koncepcji statystyki w tej dziedzinie, obowizujceJ zinicjatywy oNZ od 1963 r. Mona tu wymieni zalecenia oT z 1993 r. dotyczce Statystyki w turyStyce, a take Midzynarodowej Klasyfikacji DziaalnociTurystycznej (SICTA). Zgromadzenie Gene_

ralne postanowio te zwoa konferencj dyplomatyczn w celu zawax' cia konwencji dotyczcej uatwier( podr niczych.

Naley te wymieni sie regionalnych organizacji midzynarodowych zajmujcych si turystyk, w tym m.in.: 1) Uni Europejsk, zrzeszajc 15 paristw zachodnioeuropejskich; jej poprzedniczka, EwG, ogosia rok 1990 Rokiem Turystyki Europejskiej, ) Organiza' cj Wsp pracy Gospodarczej i Rozwoju z siedzib w Paryu, skupia_ jc 28 wysoko rozwinitych kraj w wiata, 3) Midzyamerykanskie Kongresy Turystyki, zaoonew 1939 r., z siedzib w Waszyngtonie, 4) Arabski Zwizek Turystyczny. Organizacje turystyczne pozarzdowe dzieli si w literaturze na:

rodow i stymuluje jej rozw j; zrzesza ono krajowe organizacje i kluby turystyczne, atake publikuje m.in. monografie powicone wybranym problemom turystyki. o ranizacj mi re gionalnymi s m.in.: 1 ) Europej ska Komisja TuryStyczna; 2) Konfederacja organizacji Turystycznych Ameryki aci skiej; 3) Stowarzyszenie Turystyczne Rejonu Oceanu Spokojnego. W grupie organizacji pozarzdowych podejmujqcych vvybrane zagadnienia turyski znajduj si m.in': 1) Midzynarodowa Federacja Samochodowa, zaloona w 1904 r. w Paryu, grupujca kluby samochodowe (PZMot), kt ra stymuluje m.in. rozw j turystyki samochodowej ) Midzynarodowa Federacja Motocyklowa, powoana do ycia w Paryu w 1904 r.; 3) Midzynarodowa Federacja Kempingu i Karawaningu, zaoona w I93 r. w Lucernie; popularyzuje ona uprawianie turystyki kempingowej i wprowadza uatwienia w tym zakresie;
4) Midzynarodowe w Brukseli.

Biuro Turystyki Socjalnej, zaoonw 1953

r.

- I transportowe,
r hotelarskie, r podr zy;

organizacje zajmujce si og lnymi sprawami turystyki: r organizacje uniwersalne, r organizacje regionalne; organizacje zajmujce si wybranymi zagadnieniami turystyki; zawodowe organizacje turystyczne:

W grupie zawodowych organi7acji turyscznych mozna wymieni m.in.: 1) Midzynarodowy Zwizek Przewonik w Drogowych; 2)
Midzynarodow Federacj Drogow ; 3) Zrzeszenie Midzynarodowego Transportu Lotniczego; 4) Midzynarodowe Stowarzyszenie Hotelowe (1946 r., Londyn); 5) Midzynarodowy Zwizek Krajowych organizacji Hotelarzy, Restaurator w i WacicieliKawian (1949 r., Zu-

organizacje poredniozwizane z turystyk.

uniwersalnych na uwag zasuguj m.in.: Akademia Turystyki w Monte Carlo, zaoona 1) Midzynarodowa w 1951 r., kt ra si zajmuje m.in. kulturalno-humanistycznymi aspek' tami turystyki midzynarodowej i prowadzi badania lingwistyczne z dziedziny turystyki; 2) Midzynatodowe Stowarzyszenie Naukowych Ekspert w Turystyki, powoane do yciaw 1949 r. w Lugano, kt re po' dejmuje problemy kontakt w osobistych ekspert w turystyki, a take zwouje z1azdy i kongresy naukowe powicone Sprawom turystyki; 3) Midzynarodowe Stowarzyszenie Turystyki, zaoone w 1898 r, w Luksemburgu, kt re bada problemy zwizane z turystyk midzyna'

W grupie organizacji

6) Midzynarodow Federacj Schronisk Modzieowych (I93r., Amsterdam); 7) wiatowe Stowarzyszenie Agencji Podr y (1949 r., Genewa); 8) Powszechn Federacj Stowarzyszeri Biur Podr y w Brukseli (1966 r., Rzym). Do grupy organizacji porednio podejmujqcych tematyk turystycznq nale np. Midzynarodowa Izba Handlova oraz Midzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasob w Naturalnych.
rych);

196

Rozoztat

TURYSTYKA A GO5PODARKA NARODOWA

GOs PO DARKA TU RY5TYCZNA
TURYSTYCZNEJ
4.1.1.

PoJclE l zAKREs GosPoDARKl

Pojcia ,,gospodarka turystyczna'' i ,,przemys turystyczny'' s trakw lowane w tej ksizce jako synonimy. Poniewa' dziaalno obrbie gospodarki turystycznej, w szerokim sensie, nie kojarzy si raczej polskiemu Czytelnikowi z powszechnie rozumianym pojciem -przelnys'', autor ope za okreleniem ,,gospodarka turystyczna''l. Pojcie ,,gospodarka turystyczna'' stanowi zbiorczy termin, obejmu.|cy og arzdze i rodkw sucych zaspokojeniu potrzeb turyst w. Warto w tym miejscu przypomnie, i zapotrzebowanie na r norodne wartoci uytkowe w turyStyce obejmuje np.:

r r r r r

udostpnieniewalor w turystycznych,
transport osobowy,

zakwaterowanie,

wyywienie, zaatwienieformalnoci granicznych.

Na gruncie tych potrzeb rozwijaj si czynnoci gospodarcze, niezbdne do ich zaspokojenia. Wydaje si, i z punktu widzenia systematyki naukowej zesp czynnoci wykonywanych w ramach gospodarki
I

W pimiennictwieanglosaskim terminy te s uywane zamiennre'

199

r
i

rodowej. Takie czstkowe badania nie uatwiaj tez reklamy ekono_ miczno-spoecznych efekt w rozwoju turystyki w makroskali. Poszczeg lne czynnoci gospodarki turystycznej s zr nicowane, jednak s one w jaki spos b powizane, zmierzajc do wytworzenia podanej usugi lub dobra konsumpcyjnego innego rodzaju. Nikt nie kwestionuje wsp zalenoci hotelarstwa i usug gastronomicznych' handlu detalicznego i usug rzemielniczych, usug informacyjnych i pozostaych gazi usug turystycznych, owiaty i rozwoju gospodarki turystycznej jako caoci.Trzeba jednakprzyzna, ze warunki i wyniki przykadowo wymienionych czynnoci gospodarki turystycznej s przecie r ne. Dlatego niezbdne jest take prowadzenie badar{ w od_ niesieniu do poszczeg lnych czynnoci zwizartych z funkcjami gospodarki turystycznej jako podstawy rozmaitych decyzji gospodarczych otaz spoecznych, podejmowanych ptzez wadze lokalne i og lnokrajowe.

turystycznej (np. usug noclegowych, gastronom iczny ch, komunikacyj nych, wypoczynkowych)' nie sprzyjaj ksztatowaniu wiadomoci jej ekonomicznej i spolecznej roli jako r6dazaspokojenia potrzeb turyst w oraz zarobkowania dla pracujcych w tym sektorze gospodarki na-

turystycznej nie tworzy zwartego Systemu poj, dlatego tez nie jest uzasadnione uzywanie w stosunku do nich terminu ,,ekonomika gospodarki turystycznej". Istnieje natomiast wiele przesanek spoeczno_ -gospodarczych wskazujcych na to, e r norodne w swej istocie czynnoci, gwarantujce Sprawny rozw j turystyki, tworz pewn ca_ gospodarcz, o wyranie zarysowanych powizaniach wewntrzo nych. Uywanie terminu ,,gospodarka turystyczna'' na okrelenie tego rodzaju caoci wydaje si uzasadnione. W ukadzie czynnoci gospodarczych wykonywanych pod wsp l_ nym mianem ,,gospodarka turystyczna" mona wyr ni funkcje usfugowe, przemysowe i handlowe, speniane w celu zaspokojenia popytu turyStycznego. Wszystkie te czynnoci gospodarcze czy bezporedni lub poredni zwizek z dynamicznie rozwijajcym si ruchem turystycznym. Termin ,,gospodarka turystyczna" jest uzyteczny do cel w spoeczno-gospodarczych i politycznych. Aby bliej pozna korzyci pynce z rozwoju gospodarki turystycznej, jest nieodzowne prowadzenie wszechstronnych jej badari. Wydaje si, i odrbne badania poszczeg lnych kompleks w gospodarki

Posugiwanie si terminem ,,gospodarka turystyczna", mimo jego wicloznacznoci, jest w praktyce uyteczne i celowe. Nalezy zauway, /.c niejednoznaczno okreler dotyczy nie tylko og lnego sensu tego 1lrljcia, lecz take zakresu zada . Wynika to m.in. std, i trudno jest ci leustali turystyczny charakter wielu urzdzer infrastrukturalnych, rt w konsekwencji lini podziau midzy nimi a pozostaymi wystpuj_ cymi na danym obszarue. Ruch turystyczny bowiem tworzy bezporedttio oraz porednio podstaw okrelonychi koniecznych czynnoci gos p ld arczych, pr zy nalenych do r ny ch dzia w i galzi go spo darki nat

nrclowej.

tly. Gospodarka turystyczna twotzca poda turyStyczn skada si z cfekt w dziaalnocikilku r nych jej czci,nazywanych przez V.T.C. Middletona2 sektorami i mierzonych w statystykach wikszoci kraj w. Ukad ten tworz sektory:

Zakres zadari gospodarki turystycznej ilustruj nastpujce przykJa-

1 r r t t

biura rezerwacji), organizacji w miejscach odwiedzin (np. narodowe organizacje turystyczne, lokalne biura, organizacje turystyczne i stowarzyszenia turystyczne).

baz! noclegowei (szeroko rozumiane hotelarstwo), atrakcji (np. parki narodowe, galerie, mtJzea, miejsca historyczne i aktywnego spdzania czasu), transportowy (wszystkie rodki transportu osobowego), organizator w turystyki (np. turoperatorzy, agencje turystyczne,

Przykadem szerokiego zakresu dziaalnocizwizanej z gospodark turystyczn, opartej na strukturze poday, s zalecenia wiatowej organizacji Turystyki dotyczce midzynarodowej klasyfikacji turystycznej (SICTA). W wietle tych zalecer dziaalnogospodarcza 'twizana Z turystyk wystpuje faktycznie w dziesiciu sektorach gospodarki narodowej, takich jak 1) budownictwo, 2) handel, 3) hotele i restauracje, 4) transport, gospodarka magazynowa i czno, po5) rednictwo finansowe, 6) obsuga nieruchomoci, wynajem i dziaalttozwizana z prowadzeniem interes w, 7) administracja publiczna, l) edukacja, 9) pozostaa dziaa|nousugowa: komunalna, socjalna

200

oI

i indywidualna, 10) organizacje i instytucje midzynarodowe3. warto doda, e zadaniem SICTA jest stworzenie szansy waciwegorozwoju system w klasyfikacji midzynarodowej i krajowej, system w rachun' kowocioraz sprawozdavczoci, a take rozszerzenie wiedzy na temat zakresu i skali dziaalnocigospodarczej zwizanej z turystyk. og lnie biorc, gospodark turystyczn mona podzieli na bezpo. redniq i poredniq. Za kryterium podziau naley przyj stopier wy' korzystania infrastruktury turystycznej przez aczestnik w ruchu tury. Stycznego. Natomiast posugiwanie si tak cech urzdze(l turystycz' ftzyczne, prowadzi do znieksztace nych, jak np. waciwoci gospodarki. w strukturze tej Badania wydatk w turyst w dowodz, e ich potrzeby sznacznie zr nicowane. Na og s one zwizane z wydatkami na: komunikacj, noclegi, gastronomi, rozrywki kulturalne' zakup artyku w czno, spoywczych, pamitek, ubi r, Sprzt turyStyczny i inne usugi. Wida wic, e obsuga ruchu turystycznego wymaga zaangaowania, opr cz komunikacji, wielu dziedzin gospodarki miej scowoci turystycznych. Niekt re potrzeby muSZ by zaspokajane codziennie i powszechnie. Inne s zg|aszane sporadycznie, nieregularnie, lecz mimo to powinny by zaspokajane w warunkach kompleksowej obsugi ruchu turystycznego. Jelisi zaoy, ze podstawowe potrzeby zgaszane przez i)ry' st w s zaspokajane na miejscu, to mona powiedzie' iz gospodarka turystyczna ma charakter lokalny, miejscowy. Zr nicowana struktura rodzajowa potrzeb zgaszanych przez twyst w wywouje okrelone implikacje w zakresie podmiotowym gospodarki turystycznej. Jednostki gospodarc ze zaspokajajce potrzeby turyStyczne wykazuj due rozdrobnienie organizacyjne i czsto szr nicowane pod wzgldem typu i form wasnoci.Trzeba tez podkreli, i sie podmiot w dziaajcych w sektorze gospodarki turystycznej jest stosunkowo gsta, a zakres przestrzenny ich dziaalnociznacznie zr ' nicowany. Praktycznie gospodarka turystyczna jest wic ukadem wielosektorowym, wymagaj cym rozumnej koordynacj i. Wielokierunkowa w gospodarcza i r norodnoform wasnoci gospodarce dziaalno turystycznej s powodem wystpowania rozmaitych form organizacyjnych podmiot w dziaajcych w tym sektorze gospodarki narodowej.
3

ll sezonie turystycznym Znaczna cztych jednostek opiera swoj tlziaalnona potrzebach zglaszanych g wnie przez ludnomiejscow. okoliczno ta osabia w wiadomoci spoeczn de facto turyst yczny charakter ich dziaalnoci. Usugi i produkcja gospodarki turystycznej s w peni lub czciowo odpatne. Jest to konsekwencj rachunku ekonomicznego, kt ry nie ttloe by negowany w tym sektorze gospodarki narodowej, bdcym jcdnoczenie istotnym instrumentem wt rnego podziau dochodu narodowego.

r,icci przedsibiorstw i innych podmiot w niszej klasy organizacyjnej rric obejmuje w wikszoci caego zakresu dziaalnocigospodarczej.

Sezonoworuchu turystycznego sprawia, e trystyczny charakter

Gospodarka turyStyczna spenia swoje funkcje narzecz konsumpcji indywidualnej i zbiorowej. Dziki ternu moe ona stanowi wany czynnik ksztatowania polityki spoecznej i gospodarczej pa stwa. Zachodzi tu r wnie zalenoodwrotna. Preferowanie rozwoju turyStyki we wsp czesnej polityce spoecznej i gospodarczej kraju prowadzi do r<>zszerzenia dziaalnocigospodarki turystycznej, a wic do jakociowo lepszej obsugi ruchu turystycznego. Na podstawie nakrelonych spostrzeze mona dokona nastpujcej pr by zdefiniowania pojcia gospodarki turystycznej. Gospodarka turystyczna jest to kompleks r norodnych funkcji gospodarczych i spoecznych bezporednio lub porednio rozwij anych w celu zaspokoj enia wzrastaj cego zapotrzebowania czlowieka na dobra i usugi turystyczne.
dwie jej cechy: kompleksowo funkcji oraz naviry'anie do spoecznociturystycznej. Termin ,,gospodarka turystyczna" moe by pojmowa-

W zaproponowanej definicji gospodarki turystycznej podkrela si

Terminologia turystyczna. hleceniaWTO,UI<F|T, Warszawa 1995, s. 51-63.

ny w cisymznaczeniu, w wczas jego interpretacja obejmuje funkcje codziennego i powszechnego zaspokajania potrzeb turystycznych. Zakres tych funkcji wypeniaj m.in. usugi noclegowe, gastronomiczne, wypoczynkowe, komunikacyjne i informacyjne. Termin ten moze by r wnie rozumiany w szerszym znaczeniu, tzn. wraz z pozostaymi funkcjami w zakresie zaspokajania potrzeb masowych i regularnie zgaszanych przez turyst w. Nalezy zauwuy, e gospodarka turystyczna szeroko pojmowana obejmuje r norodne funkcje przynalene do wielu dzial w gospodarki narodowej. W ukadzie obowipujcej systematyki zada gospodarki 203

20

narodowej gospodarka turystyczna stanowi kategori nieformaln, jednak bardzo istotn, o wytanie zarysowanej specyfi ce funkcj i gospodarczych i spoecznych. czyni celoPodrcznikowy charakter tej ksiki si rzeczy - szrsze, ni wym zwr cenie uwagi Czytelnika na spotkane w literaturze na to zasuguje, traktowanie pojcia gospodarki turystycznej lub przemysu turystycznego. ot z W. Alejziak, referujc zagadnienie sektor w gospodarki turystycznej, stwierdza, ze ,,turystyka jest przemysem, na kt ry skadaj si efekty dziaalnoci(produkty) wielu czci skadoRysunek

wych nazywanych sektorami kt re obsuguj okrelone segmenty rynku turystycznegoa. Utozsamianie turystyki z przemyslem turystycznym jest po prostu nieporozumieniem. Powszechnie bowiem wiadomo, e przemys turystyczny lub gospodarka turystyczna jest jednym ze zjawisk turystyki; to ckonomiczno-organizacyjny aspekt jej rozwoju ' Zreszt wspomniany autor daje temu niejednokrotnie wyraz w swojej, skdind ciekawej,

4.l. PMEMYS TURYSTYCZNY

MARKETIN6

Aby poszerzy wiedz o zozonocirzeczowej gospodarki turystycznej, warto si zapozna z rysunkiem 4.1, powiconym strukturze przemysu turyStycznego.
4.1

pracy.

z4@\*tr'9) 2r\ \\ f 9\ -tn

=

.2. RYNEK TURY5TYCZNY

-/"9^Y^ //."a= A
FI uJI

^aY

statek Rower samolot

Kotej

o z

Samoch d Przyczepa

Ltmuzyna

Kemping Hotel Motel Kurort Pensjonat

4.1.2.l. PoJclE RYNKu TURY5TYCZNEGo

Przez pojcie rynku rozumie si zesp stosunk w midzy sprzeda.icymi i kupujcymi dany produkt. W szczeg lnocirynek jest okrelany przez odniesienie do produktu, jego dostawc w i nabyw c w, kt rzy reprezen popyt na ten produkt. Dlatego rynek turystyczny jest defi-

Motocykl Noclegi dla zmotoryzowanYch Tramwaj Bary i restauracle lekreacja

kemPingowa

vl E 4

Przyciganie zwied zajcych

Biznes r i handel

Sklepy z u pominkami
i pamitl iami

&*
r -

\o.>

w1 rdarzenia

Sklepy z r; lemioem lozrywka artystyc; rnym Zjazdy Sklepy mir rjscowe :estiwale Sklepy prz ydrone Studia Cigi skle1 r

z o
,s/'
^

-{

x m

Sport

,&

t"

Podstaw stanowi
bogactwa naturalne

niowany przez odniesienie do produktu turystycznego, jego dostawc w oraz turyst w5. Rynek turystyczny mona rozpawa z r nych punkt w widzenia. Przyjmuj c kryterium geograficzne, wyr nia si rynek lokalny, regionalny, krajowy, kontynentalny i wiatowy. Na podsta.wie kryterium rodzaju usug turyscznych wyodrbnia si rynki usug hotelarskich, gastronomicznych, transportowych itp. Biorc pod uwag kryterium grup wiekowych turyst w, mona m wi o rynkach turystyki modzieowej' rencist w i emeryt w. Przyjmujc zajako kryterium relacje: miejsce zamieszkania_miejsce docelowe, wyodrbnia si rynki turystyki krajowej i zagranicznej. Mona wreszcie zastosowa kryterium celu

a
,0. 5

w. Aleiziak, Turyska
s. Medlik, Leksykon

d o: opracowanie wasne na podstawie: R.W Mclntosch, ch.R. Goeldner, Tourlm Principles, Practices, Philosophies, John Wiley & Sons, New York 1986' s' 1 '

w obliczu wyzwali
y..., jw.,

D(I wieku, AL.-BIS, Krak w

1999,

podr

Warszawa 1995, s.

1.

o4

r
i
i

podr zy turyStycznej. W wczas wymienia si rynki turystyki bizneso-

wej, kongresowej, zdrowotnej, wypoczynkowej itd. Na potrzeby poznavczo-praktyczne kady rodzaj rynku i jego cechy mona opisa, charakteryzujc przedmiot wymiany, wystpujce na tym rynku podmioty oraz cechy popytu i poday, a tak:e tzw. warunki wejcia na rynek. ZdaniemJ. Altkorna , znajomotych cech rynku turystycznego jest niezbdnym warunkiem racjonalnoci dziaania podmiot w gospodarki turystycznej.

4.1.2.2. POPY T TURYST YCZNY

Problematyka popytu turystycznego jest obszernie omawiana w literaturze przedmiotu. Dlatego w tym miejscu Zostan tylko w skr cie przypomniane podstawowe wiadomoci z tego zakresu. Wedug W. Hunzikera i K. Krapfa7, ,,popyt turystyczny jest sum d br turystycznych, usug i towar w, kt re turyciskonni s naby przy okrelonym poziomie cen''. Natomiast C. Kaspar8 okrelapopyt

noprocentowy wzrost wydatk w na turystyk w odpowiedzi na jednoprocentowy wzrost dochodu do dyspozycji, to rynek ten jest nazywany dochodowo elastycznym. Natomiast jelizmiany s mniej ni propor_ cjonalne do dochodu, to rynek taki jest nazywany nieelastycznym. Zdaniem C' Kasparal0' dochodowa elastyczno popytu turystycznego dla turystyki krajowej przyjmuje praktycznie zawsze wartoci ponizej jednoci' Oznacza to wic, e wzgldne zmiany dochodu powodu_ j zmiany w popycie w stopniu mniej ni propoonalnym. obserwo-

Zwizek midzy dochodem a wydatkami na turystyk jest nazywa_ ny dochodowq elastycznoci popytu. Mona go zilustrowa nastpujco: jeliw dowolnej badanej grupie ludnocima miejsce przeszo jed-

turystyczny ,,..jako gotowoturysty do nabycia okrelonych iloci d br turystycznych za okrelon sum pienidzy''. Popyt turystyczny m ze wzgldu na wpyw wielu czynnik w, r ny charakter. Naley wymieni czynniki ekonomiczne, demograficzne, postawy spoeczno-kulturowe i spoeczne, mobilno,regulacje rzdowe, media oraz poda' Wsp czeniezmieniaj si one bardzo szybko,
co wymaga staej uwagi tych,
na rynkue.

kt rych

zadaniem jest ledzenie tendencji

Najwaniejszym czynnikiem wpywajcym na wielko popytu s zmienne ekonomiczne w krajach lub regionach zamieszkiwanych przez potencjalnych turyst w. Ich wpyw jest widoczny w r znych rodzajach turystyki' a zwaszcza w turystyce wypoczyowej, bowiem w wielu krajach wysoko rozwinitych redni doch d do dyspozycji najednego mieszka ca wzr s do poziomu umozliwiajcego znacznej czciludnociudzia w podr ach wypoczynkowych.
6

dobrem luksusowym, a staje si dobrem powszechnym, jest zwizany ze spadkiem dochodowej elastycznocipopytu. Wolno te przyj, e przy dochodach wzgldnie niskich oraz wzgldnie wysokich dochodowa elastycznopopytu turystycznego jest mniej sza ni przy dochodach rednich.Dlatego rosnce dochody, kt re pozwalaj na zakup wszystkich d br zaspokajajcych potrzeby wysze, s najistotniejszym stymulatorem rozwoju turystyki. Jak wynika z literaturyl1, wysz dochodow elastyczno popytu turystycznego stwierdza si w zagranicznej turystyce wyjazdowej. Oznacza to, e turystyka wyjazdowa jest bardziej wraliwa na zjawiska recesji ni turystyka krajowa. Wyrany spadek turystyki midzynarodowej nakadajcy si na recesj gospodarcz w latach I99o-I993 wydaje si t opini potwierdzalz. Na wielkopopytu turystycznego wywiera te wpyw cena d br turystycznych. Zwizek ten jest znany jako cenowa elastycznopopytu. Jest ona miar zmian popytu pod wpywem zmian cen na dobra tu_ rystyczne. Praktycznie gdy cena ronie, w wczas popyt na dane dobro spada, ajelicena spada, to popyt na to dobro ronie.Trzeba podkreli,i prawidowo na rynku turystycznym ujawnia si w specyta ftczny spos b. Na przykad w turystyce biznesowej czy leczniczej tury-

wany powszechnie na Zachodzie fakt, e turystyka przestaje by

J. Altkorn, Marketing w turystyce, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 1994,

r0

s. 19.

1
8
9

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw., s. 118. v.T.c. Middleton, Marketing w turysce, jw., s.38.

Cyt. za J. Altkom, Marketing w turystyce, jw., s. 23.

rI
12

C. Kaspar, Die Tburismuslehre im Grundriss, jw., s. 117. Tame, s. 119.

v.T.c. Middleton, Marketing w turystyce,

jw.,

s.39. 207

206

czynkowej.

sta w mniejszym stopniu reaguje na zmiany cen ni w turystyce wypo-

Warto doda, ze cenowa elastyczno popytu turystycznego ulega zmniejszenia przy przechodzeniu turystyki z fazy d br o charakterze luksusowym do fazy d br powszechnego uzytku. Trzeba te zauutuy, e przy wzrociecen turysta ma moliwo zlagodzenia sobie tego wzrostu przez wyjazd do tar{szych miejscowoci, wyb r tarszej formy zakwaterowania itd. Umoliwia to substytucyjnousug turystycz_ nych. og lnie mona powiedzie, e elastycznocenowa popytu tury_ stycznego zaley od wysokoci dochod w i od sytuacji gospodarczej. Jelipanuje recesja, to turysta bardziej reaguje na wysokocen i nastpuje przeniesienie popytu na

potencjalny turysta' Ciepy klimat i so ce, wzrastajce rozmiary wsp czesnych miast oraz poga$zajce si w nich warunki ycia stanowi istotne przesanki wzrostu popytu turystycznego. Ukad pozostaych czynnik w, poza ekonomiczno-demograftcznymi i geograftcznymi, determinujcych wzrost popytu turystycznego
tw

Jak wykazuj badania niemieckie, podwyka cen krajowych usug turystycznych o Ivo powoduje wzrost popytu na turystyk zagraniczn wyjazdow o 0,7vo. Jelinatomiast oferta urlopowa wewntrz kraju sta_ je si drosza o lvo w stosunku do zagranicznej, to nastpuje przesunicie z turystyki krajowej na turystyk zagraniczn wyjazdow,
a wzrost popytu na t turystyk

ta sze elementy poday.

logicznej, intensywnopodr owania, aktywna polityka turyStyczna i skuteczna komunikacja rodkw masowego przekazll, a zwaszcza telewizji jako g wnego nonika reklamy produkt w turystycznych. Aby wyczerpa temaq warto jeszcze przytoczy klasyfikacj czynnik w popytowych i cechy charakterystyczne popytu turystycznego w ujciu S. Wodejki'a. Czynniki te podzielono na ekonomiczne, wrd kt rych wyr niono:

orzi motywacje natury spoeczno-kulturalnej, osobistej oraz psycho-

bezrobocia, struktura konsumpcji, midzynarodowa wymiana go-

og lnogospodarcze, takie jak doch d narodowy, pace realne, stopa

spodarcza;

kursu wymiany walut w ksztatowaniu popytu w turystyce midzynaro_ dowej. Zmiany popytu s odwrotnie propoonalne do siy nabywczej pienidza poza granicami kraju. Parytety walutowe mog oddziaywa pozytywnie, obnizajc poziom cen' lub negatywnie, prowadzc do podwyszenia poziomu cen oraz spadku popytu na okrelonym rynku docelowym. w wikszoci znacznie wolniej ni zmienne ekonomiczne. Zesp tych czynnik w tworzi wielkogospodarstwa domowego, jego struktura, wiek czonk w i poziom ich wyksztacenia. Wzrost liczby gospodarstw, mniejsza |iczba dzieci w gospodarstwie domowym, zwikszenie si liczby os b w wieku ponad 55 lat, wzrastajcy poziom wyksztacenia to cechy okrelajce wzrost popytu turystycznego. - W grupie czynnik w geografic7nych, ksztaltujcych popyt turystyczny, podkrela si zwlaszcza czynniki pogodowe w odniesieniu do turystyki wypoczynkowej oraz wielkospoecznoci,w kt rej mieszka
13

wynosi okoo O,4vo13. W grupie czynnik w ekonomicznych naley take podkrelirol

r r

dochodowe, tj. poziom dochod w umozliwiajcych powstanie funduszu swobodnej konsumpcji, a take moda, efekt demonstracji oraz rozwinita turystyka socjalna mog Spowodowa wczenie si do ruchu tych os b, kt re osigaj niskie dochody; cenowe, czyli zmiany cen produkt w turystycznych oraz cen sub-

stytut

w.

Czynniki demograficzne, ksztatujce popyt turystyczny, dziaaj

: r r r r

Grup drug stanowi czynniki spotec7no-psychologic7ne, do kt rych zaliczono:

czas wolny, jego rozmiary i rozkad w skali rccznej, czynniki demograficzne' takie jak liczba i struktura ludnoci,wielkogospodarstw domowych, stopie uprzemysowienia i wskaniki urbanizacji, czynniki kulturalne, motYwY podr y.

czono:
ra

Wreszcie grup trzeci tworz czynniki podaowe, do kt rych zali-

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss,

jw,

s. 120

i nast.

S. Wodelko, Ekonomiczne Tagadnienia turystyki,PWSH, Warszawa 1997,

s.4j,60

08

209

r r r r

organizator

hotelarstwo, jego wielko,struktur, standard usug nocleiowych, kategoryzacj, sprawnoorganizacyjn i zakres pi"re'er'-"ii parstwa w odniesieniu do rozwoju hotelarstwa;

transport, jego infrastruktur, rodki transportu pasaerskiego obsugujce turyst w, sie i wydajno przejgranicznych itp;

polityk turystyczn obejmujc regulacje prawne w sferze gospodarki turystycznej, midzynarodowych stosunk w turystycznych natury handlowej i prawnej (formalnoci graniczne), rozw j turystyki socjalnej, reglamentacj dziaa|nociturystycznej itp.; "

Jest on kategori rynkow wraliwna

4.1

Reasumujc, o popycie turystycznym decyduje wiele czynnik

zmiany

w.

nej natury.

.2.3. PoD^ TURYsT

YczNA

usfug, konkurencj cenow.

podr y, tj. sie, organizacj, promocj, zakres

Wreszcie naley zwr ci uwag na pewne cechy charakterystyczne popytu turystycznego (wedug S' Wodejki):

r r r r r r r I r r l r

jest heterogeniczny i niejednorodny, co wynika z rodzaju produktu turyStycznego oraz z faktu, iz o wielkoci popytu decyduj zar wno czynniki wymierne, jak i niewymierne; wystpuje w grupie wydatk w na swobodn konsumpcj w budzecie jednostki; wyst)ienie popytu efektywnego na og wymaga wyszychdochod w ni w innych przypadkach konsumpcji; jest elastyczny dochodowo; jest zawsze popytem mobilnym, tzn. konsument udaje si do miejsca wystpowania poday; ma charakter popytu substytucyjnego; ma charakter popytu restytucyjnego (odnawianego); wzbudzona po_ trzeba podr owania jest na tyle silna, e zmiana uwarunkowa ekonomicznych konsumenta dopiero w dalszej kolejnociprowadzi do rezygnacji z uprawiania turystyki; jest popytem lcznym, co wynika z komplementarnoci d br i usfug turystycznych; jest elastyczny cenowo; jest sezonowy; moe mie charakter popytu inflacjogennego, jest wypadkow popytu na wszystkie skadniki poday, w wyjtkowo duym Stopniu zaley od spoeczno-gospodarczej po-

jako pakiet skadnik w materialnych

i niematerialnych, opartych na mozliwociach spdzania czasu w miejscu docelowym. Pakiet jest postrzegany przez turyst jako przecie dostpne za okrelon cen''l8. Mona wic powiedzie, e@oduturystyczn, czyli og lny produkt turysty czny, tw orzy ukad nastpuj cych czynnik w 9:
1

Pgda1e-St definiowana jako pewna ilod br i usfug oferowanych na sprzeda po danej cenllOznac za ona relacj midzy ilociproduktu, kt r wytw rcy s sKonni oferowa w danym czasie, a cen, przy zaoeniu, e inne czynniki ksztahujce rynek nie ulegn zmianGl Podaz, podobniejak popyt, niejest iloci,leczre|acjmidzy cen a iloci.Jest to oczywiste, skoro wiadomo, ze w miar wzrostu ceny wytw rcy s skonni zwiksza rozmiary swojej dziaalnoci,a postpo_ gdy wa odwrotnie,'gJF< cena spadals. Jelichodzi Q nodaz turystyczn w znaczeniu gospodarczym, jako czynnik ksztato'fiiania rynku, ,,...Stanowi to iloturystycznych d br i usfug, jak jest si skonnym odda przy danym stanie cen krajowych lub wartoci pienidza w stosunku do zagranicyJ. Wynika z tego, sloda turystyczna obejmuje dwa elementy: dobra i usugi turystycznel l ' Z marketingowego punktu widzenia trepodazy turystycznej wypenia produkt turystyczny. Z kolei z punktu widzenia potencjalnego turysty ,,...produkt turystyczny moe by zdefiniowany

l r r

atrakcje i rodowisko miejsca docelowego, infrastruktura i usugi miejsca docelowego, dostpnomiejsca docelowego,
15

I. Altkorn, Marketing w turysce, jw., s. 28. W. Hunziker i K. Krapf, cyt. za: W.W. Gaworecki, Ekonomika i organizacja turysryi' jw.' s. 138.

lityki pa stwa.

2r0

Charakterystyka d br turyscznych zostaa przedstawiona miast usug w rozdziale 5 niniejszej ksiki. 18 V.T.C. Middleton, Marketing w turystyce, jw., s.89. to '' -lamze-

|7

rozdziale 2, nato-

2rt

r
f

r t

wizerunki miejsca docelowego,cena pacona przez konsumenta.

,
I

y pierwotnej i poday wt rnej (pochodnej). Do poday pierwotnej zalicza si rzeczywisto przyrodnicz (naturalne walory turystyczne), stosunki spoeczno-kulturalne (zabytki, tradycje, jzyk, gocinno, osignicia mylitechnicznej) i urzdzenia infrastruktury og lnej (transport, gospodark komunaln itp.). Natomiast do poday wt rneJ lub pochodnej wcza si instytucje i vzdzenia infrastruktury turystycznej (np. hotelarstwo, gastronomi, urzdzenia wypoczynkowe i sportowe, porednictwooraz organizacj podr zy), stanowice podstaw materialno-organizacyjn wiadczer( turystycznyc ) og lnie mona powiedzie, e podt turystyczna, ze wzgldu na szerok skal potrzeb turyst w, jest bardzo zr nicowana. Jednak w za_ leznociod motywacjir ne znaczente przypisuje si podazy pi rwotnej i wt rnej . Uwaa si, i przy motywacjach o charakterze ftzycznym (np. wypoczynek, leczenie) wiksze znaczenie ma poda pierwotna, na_ tomiast przy motywacjach zwizanych z prestiem (np. turystyka biz_ nesowa, kongresowa) wiksze znaczenie przypisuje si poday wt rnej. Na zakoriczenie og lnej charakterystyki podazy turystycznej warto' podkreliniekt re jej cechy2o. popytu turystycznego powoduje zr nicowanie po_ ' Zr ,nicowanie da{akres poday pierwotnej i wt rnej w duzym stopniu za|ey od s k u t e zn o i dzi a n i a p o dmi o t w g o s p o da rki t ury s ty c znvZa pomoc c dostpnych im rodkw podmioty te decyduj o tym, co zostaje wczone do poduy turystycznej i jak poda ta si zwiksza (np. udostpnienie poday pierwotnej i rozbudowa poday wt rnej). Posugujc si takimi rodkami, jak np. reklama, przy sprzyjajcej polityce turystycz_ nej, podmioty te decyduj (lub co najmniej wpywaj na to), w jakiej mierze poda turyStyczna jest wykorzystana przez popyt. Cech charakterystyczn poday turystycznej jest jej zwiqzek miejscem, w kt rym jest oferowana, oraz jej dua kapitatochonnor\ z (szczeg lnie w odniesieniu np. do hoteli). W literaturze podkrela siQ]_' e cechy te sprawiaj, i poda turystyczna jest w znacznym stopniu
20

Lpanz

z) furystyczna moeby tez charakteryzowana jako

zbi r poda.

w Sprzecznoci z podatnoci (elastycznoci) popytu ltlrystycznego. Ta rozbieno cech utrudnia zachowanie normalnych, ttitturalnych proces w wyr wnawczych i sprawia, e w regulacji rynku rlu rol uzyskuje cena. Trzeba tu jednak podkreli,e przedsibiorstwa turyStyczne S na og jednostkami wiadczcymi usugi, kt re
s7,lywna, co stoi

wymagaj ftzycznej obecnoci klienta. Produkcja usug zachodzi w tym sitlnym czasie i miejscu co ich konsumpcja. Jednake brak przejrzystocirynku, komplementarno produktu turystycznego, silna za|eno rxl p r roku, brak moliwocimagazynowania usug, aby wyr wna cykle popytu, i silnie zaznaczajce si preferencje nabywc w w sumie zacieraj rol ceny jako regulatora rynku. W ksztatowaniu si rynku i cen dominujcrol, w przypadku rynku nabywcy, odgrywa popyt turyStycznyI. Popyt ten, ze wzgldu na rriznorodne motywacje,.jest wzgldnie elastyczny, podczas gdy intensywno potrzeb jest bardzo r na. W takiej sytuacji doch d staje si waciwym regulatorem rynku turystycznego. Na rynku tym oferty korzystne cenowo umozliwiaj uczestnictwo w ruchu turystycznym take grupom ludnoci o maych dochodach. Dla przedsibiorstw turystycznych wazne jest wykorzystanie w mozliwie maksymalnym stopniu swojego potencjau usugowego, z rezygnacj, gdy zachodzi potrzeba,

zwysokich cen. Wiadomo, e ptzy odpowiednim zr nicowaniu cen mona dowolnie spoytkowa si nabywcz ludnoci i jej skonno do zakup w usug turystycznych, co zapewnia wysokie wykorzystanie
potencjau usugowego2z.

4.1 .3

GOSPODARCZE KONSEKWENCJ E RozwoJU TURYsT YKt (u/clr KERUNKoWE)

.

Konsekwencje rozwoju wsp czesnej turystyki, zar wno krajowej, jak i midzynarodowej, sroz|iczne. Zagadnieniu temu s powicone rozdziay 4 i 6 niniejszej ksiki. W tym miejscu Zwraca si uwag na
2| 22

c. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw.,

Tane. Szerzej na temat poday turystycznej pisze J. Altkorn, Marketing w turystyce, jw',

s. 121-12.

s.28-31.

I2

I3

w przypadku turystyki krajowej, oraz midzy krajami, w przypadku turystyki midzynarodowej. W taki spos b moe si ona przyczyni do zr nicowania rozwoju gospodarki narodowej i wiatowej. Warto podkreli,i g wnym czynnikiem okrelajcym regionalny i krajowy wzrost gospodarczy jest atrakcyjno turystyczna regionu lub kraju. W literaturze przedmiotu spotyka si stwierdzenie, e udzia
regionami,
im Grundriss, jw., s. 1_l3o. Dtly postp w tym zakresie rokuj zalecenia WTo dotyczce statystyki wydatk w na turystyk, jelizostan ratyfikowane przez rzd RP.
2a
23

konsekwencje gospodarcze, tworzc to rozwaart prowadzonych w dalszej czci rozdziau3 . Turystyka ma sw j udzia w bilansie patniczym paristwa. Jezeli roczne wydatki na turystyk zagraniczn rosn szybciej ni produkt krajowy brutto, to tym Samym wzrasta znaczenie turystyki dla wpyw w i wydatk w dewizowych gospodarki narodowej. Bilans turystyki, bdc czcibilansu patniczego, jest por wnaniem wartocid br i usfug turystycznych sprzedanych w kraju obcokrajowcom oraz d br i usug zakupionych przez mieszkarc w danego kraju w czasie tury_ Stycznego pobytu za granic.Inaczej m wic, bilans turystyki jest zestawieniem wartoci konsumpcji turystycznej w zagranicznej turystyce przyjazdowej orazw zagranicznej turystyce wyjazdowej, czyli og lnie biorc, w turyStyce midzynarodowej danego kraju. Gospodarcze znaczenie turystyki zagranicznej zaley od tego, czy dany kraj jest krajem turystyki przyjazdowej (np. Hiszpania, Wochy) i wykazuje nadwyk w bilansie turyStycznym, czy|ijest krajem turystyki aktywnej, czy te jest krajem turystyki wyjazdowej (np. Niemcy, Japonia) i wykazuje deficyt bilansu turystycznego. Naley przypomnie, e wpywy z turystyki zagranicznej ptzyjazdowej s, z punktu widzenia bilansu patniczego, r wnowazne wpywom z eksportu w bilansie handlowym. Natomiast wydatki na turystyk zagraniczn wyjazdows, z punktu widzenia bilansu patniczego pa stwa, r wnowane wydatkom na import. W przeciwieristwie do tra_ dycyjnego eksportu i importu, wpywy i wydatki na turystyk nie daj si atwo rejestrowa2a. Dlatego turystyka jest uwazana Za tzw. niewi_ dzialny eksport i import. Turystyka jest wanym rodkiemredystrybucji dochod w midzy

kr1ju Jest tym rvtkszy' turystyki.'uy rozwoiu gosnorlarczvm --"ioflU 1ou

:T::T.j..^

fl:iil"#:l1'"I:|] "*;il;'h." iy"*uprac. Praktyka dowo. 9-' JJr r zaopatrzenra w tow/.1 kt rej rozwijaj si dzt. ze turystyka
iest

il

jI".:

i[(.,l;';#J."#r'^""ilf::il
wok

li::::l$..*i#[""T1'-"il\;l;,i1arkisminturystycznych,re-."T,ffi,;li'

j1l;:"j
rj

li},::'f,i":,fi tu.KaJowego brutto.

i**gr*'r:m#jii''ffi
l

::::-::'::-*;":I^li't:rr'",i1{;f^il:1":T"|ff'T'lT ka ffi3#1!:nieisca pracy i oo"nojf z

,""ff ::ilttlipTj-fl 1"stykizl,165x^2?:,y^,I\;;:''-#i::f

itrtrn*-ff#J''ffi ri:'jjil.#l*'"'*
4'1'4' MARTenNG w TgfiYSTYcg
poswlclc kilka uwas waciwierozumianv marketino --.
,nfiy sty ce

:i:'T'^,|'::;;#:#:mTilyi:il"'i1"$pi'#*5"-'"

*yyu"^.:'1lil |l-

ffi

c. Kaspar, Die Tourismuslehre

.ffi

rcach

yffi;:;n:ff:mBerner

Studien zum Frem

I4

I5

przy uzyskiwaniu umiarkowanego zysku. Natomiast zdaniem C. Kasparaz7 , marketing w turystyce jest okrelany jako ,,...polityka turyStyczna nakierowana na rynek i uzasadniana przez rynek, polityka zar wno przedsibiorstw turystycznych, jak i organizacji turystycznych, bez wzgldu nato, czy S one podmiotami prawa publicznego, czy prywatnego''. Takie ujcie marketingu oznacza akceptacj zar wno marketingowego sposobu mylenia, jak i marketingowego sposobu praktycznego dziaania. Marketing w turystyce w szerszym znaczeniu tworz:

nym, powinny by skonkretyzowane pod wzgldem finansowym i osobowym. Cele polityki turystycznej osiga si za pomoc instrumentarium marketingowego. Instrumentarium to tworz:

r r

: : : r

produkt (asortyment, iloitd.), cena (warunki, zr nicowanie cen), promocja (reklama, public relations oraz sprzedaz osobista), dystrybucja (kanay dysbucji, systemy dystrybucji).

okrelenie cel w i funkcji turystycznych, opracowanie wskaz wek postpowania za pomoc strategii czstkowych.

Zagadnienia te w duzym stopniu zale od waciwejinformacji, i okrelenie trend w wskazujcych przyszy rozw j. Praktyka niestety dowodzi, e czsto nie docenia si w turystyce koniecznoci tworzenia banku informacji Statystycznych, co mcisi bdami przy podejmowaniu decyzji przez podmioty
pozwalaj cej na analiz biecej sytuacji

Zastosowanie tych instrument w w praktyce w okrelonej kompozycji (marketing-mix) jest przedmiotem tzw. strategii marketingowej. Zadanie strategii sprowadza si do okrelenia rodkw zapewniajcych osiganie cel w polityki turystycznej lub zbyt w duszej perspektywie czasowej. Mona te m wi o strategiach narzdziowych (czstkowych), gdy np. w ramach koncepcji marketingowej planuje si polityk cen, dysbucji itd. Zdaniem C. Kaspara, przy stosowaniu instrumentarium marketingo-

polityki turystycznej. H. Weinhold8 zwtaca uwag, i w okrelaniu cel w polityki turystycznej powinno si uwzgldnia nastpujce elementy:

r r l r l

opis pozycji, jak zajmuje przedsibiorstwo lub organizacja turystycznazg w og lnogospodarczym procesie dysbucji d br i usug, opis potrzeb, kt re przedsibiorstwo lub organizacja zamierza zaspokoi Za pomoc wiadczonych usug, opis usug, kt re okrelone podmioty zamierzaj wiadczy, opis rynk w, na kt rych podmioty te zamierzajdziala, opis usug okrelonych podmiot w w wymiarze ilociowo-jakociowym.

wego nalezy zwr ci szczeg ln uwag na stopie nasycenia rynku. Dlatego wanajest koordynacja marketingu na poziomie przedsibiorstwa z marketingiem w skali makro. Rola skoordynowanych poczyna jest szczeg lnie wana w warunkach wystpowania popytu turystycz-

jego wiksz przejrzysto.obserwowane poziome

nego na pakiet usug. Ponadto wzrastajca integracja rynku powoduje

Nalezy doda, iz wymienione elementy, stanowice podstaw okreleniacel w polityki turystycznej na konkretnym szczeblu terytorialC. Kaspar, Die Tburismuslehre im Grundriss, jw., s. 133. H. Weinhold, Marketing in 20 Lektionen, cyt. za: C. Kaspar, Die Tburismuslehre im Grundriss, jw., s. 134-136. 2e Organtzacja turystyczna jako podmiot polityki turystycznej, np. gminy.
28

2i

sprawiaj, Ze szanse na sukces maych, pojedynczych przedsibiorstw turystycznych s w efekcie rozrastajcego si rynku krajowego i midzynarodowego coraz mniejsze. C. Kaspar zauwaa, e takj wniosek powinien wypywa zbada rynku i by podstaw marketingu. Wzgldy praktyczne uzasadniajpoczynienie kilku uwag powiconych poszczeg lnym elementom instrumentarium marketingowego. Jeeli chodzi o polityk dotyczc produktu turyStyczne7o, to powinno si w spos b jasny precyzowa ofert turystycznijej ksztat pod wzgldem iloci,jakocioraz rodzaju infrastruktury og lnej i tury_ stycznej. Duej roztropnoci wymaga polityka cen. Zalety zt nicowania cen usug turystycznych r ne ceny za te Same usugi w zalenociod okresu (przed sezonem, w czasie sezonu czy po sezonie) lub od czasu
17

pionowe fuzje

zr6

r
korzystania z usug (duszyczy kr tszy), oraz ceny ryczatowe s na wsp czesnym rynku (nabywcy) oczywistoci' W turystyce podkrela si znaczenie polityki ,,obr bki'' rynku' poWszystko to, co w promocji wypenia zakres public relations, suzy w oczach opinii pu_ lepszeniu wizerunku i zwikszeniu wiarygodnoci blicznej. Dziaania objte public relations maj g wnie charakter informacy3ny i powinny tworzy dobry klimat dla udanych kampanii reklamowych. Jezeli chodz\ o reklam w turyStyce, to powinna budzi zapotrzebowanie na oferowane usugi i ukierunkowywa istniejcy popyt na okrelonpoda, a take spenia funkcj informacyjn. W literaturze p."" .iotu podkrela si wym g Systematycznoci przygotowywania jest akcji reklamowych. Punktem wyjciaw opracowaniu takiej akcji odpowied na nastpujce pytania.

r s r r

Czemu akcja ma suy,jaki jest jej cel? Gdzie akcja powinna by przeprowadzola| czy wrd ludnoci wiejskiej, czy w aglomeracjach miejskich? latie zastosowa noniki reklamy, np. telewizj, ogoszenia, pro-

Kiedy akcja powinna by przeprowadzona' czy np' w listopadzie,

czy na wiosn?

spektY?

sympozja i konferencje. Promowanie sprzeday usug turystycznych w szerokim znaczenil tego terminu oznacza r wniez okreleniekana w dystrybucji (wasne plac wki sprzeday, porednicy detalici,hurtownicy itd.) i ksztacenie tych, kt rzy maj bezporedni kontakt z klientami. og lny przegld problematyki marketingu w turystyce potwierdza istnienie dodatkowej za|enocimidzy rozwojem turystyki w kierunkach spoecznie podanych a szeroko rozumianym marketingiem.
*t<t<

imprez staych, regularnie organizowanych w okrelonych miejscach i terminach. Imprezy targowe stwarzaj wystawcom ofert i potencjalnym ich nabywcom due moliwociprowadzenia dziaa marketingowych i kontakt w. Tereny targowe s take miejscem konfrontacji wystawianych ofert z opini zutiedzajcych. Warto podkreli,e s one r wnie miejscem kontakt w Z pras, radiem i telewizj. Giedy turystyczne natomiast s organizowane okresowo. Pozwalaj one na dokadny przegld ofert turystycznych i bezporednie kontakty organizacji turystycznych. Due znaczenie reklamowe maj giedy midzynarodowe. Na przykad w Europie s znane: Midzynarodowa Gieda Turystyczna w Berlinie, Europejska Gieda Turystyki Motywacyjnej i Kongresowej, Europejska Gieda Turystyczna Par stw Nadbatyckich. Przy okazji gied turystycznych organizuje si r ne wycieczki reklamujce atrakcyjnopromowanych miejscowoci, a take seminaria,

Warunkiem skutecznoci kadej akcji reklamowej jest oparcie odpowiedzi na te pytania na wnikliwej obserwacji rynku turystycznego' to na wynikach badar, rynku. Aby reklama w tuu.'"sti to moliwe - oczekiwania, musi przyciga uwag, informorystyce moga speni praww a, zachca,, by zrozumiaa, lekka, rzeczow a, bliska nabywcy, dziwa, aktualna, wiarygodna,przyzutoita. planoiva itp. Wszystkie te cechy s komplementarne. 'Promocja

na rynku turyStycznym jest te prowadzona w formie sprzed.ay osobistej oferowanych usug. Decyzja o zaktpie, spowodowana reklam4, powinna zosta urzeczywistniona' Istotne znaczenie dla reklamy w turyStyce mog mie targi oraz giedy. Nale one do imprez, kt rych celem jest prezentacja ofert turystycznYch.

spoecznego, kulturalnego dochodu narodowego.

Przypisywane turystyce wsp czesnej, d. masowej, rozliczne uwarunkowania rozwoju i nastpnie jego skutki (funkcje) w - wymiarze ekonomicznym, spoecznym, kulturowym, przestrzennym itp. wskazuj na jej wsp zaleno licznymi elementami gospodarki- narodoz wej. Zjednej strony turystyka jest pochodn wysokiej aktywnoci gospodarki jako caoci,z drugiej zastymuluj e rozw j r nych sfer zycia

i ekonomicznego oruz oddziauje na wzrost

Targi turyStyczne, ze wzg\dt na ich zasig przestrzenny' mog by midzynarodowe, og lnokrajowe lub regionalne' Na og nateone do

I8

219

4.2.T URYSTYKA A TMN5PORT

Usugi transportowe integruj rozmaite dziedziny zycia spoecznego i spajaj gospodark danego Yu. aden dzia gospodarki nie moze si bowiem obejbez usug przewozowych i w ostatecznym rachunku efekty pracy np. przemysu, budownictwa, rolnictwa czy handlu zagranicznego w duzym Stopniu za|eod sprawnoci i niezawodnoci transportu. Bez usug transportowych nie jest te moliwy rozw j turystyki, przy czym popyt na wiadczenia transportu turystycznego pobudza wzrost ich poday (zwikszenie liczby i jakocirodkw transportu). R wnie oczywisty jest wpyw podazy usug transportu na popyt' Na przykad dziki upowszechnieniu samochodu turystyka moga si gwatownie rozwin. Take korzyci z wynalezienia samolotu zrodziy nowe potrzeby turystyczne w zakresie usug transportowych. Wybierajc rodek transportu, turySta zwraca uwag na wiele czynnik w. Jednym z nich jest bezpiecze stwo podr y. Jednak w miar postpu technicznego w transporcie, atake m.in. rozwoju turystyki biznesowej czynnik ten nie zajmuje juz pierwszego miejsca na licie
wymagari.

wskaza na kosz, poniewaz kazda poprawa jakociusug transportu musi by zwizana z dodatkowymi wydatkami turystycznymi. Praktycznie biorc, wymagania turyst w wobec cech jakociowychrodk w transportu s ograniczone przez ekonomiczn relacj koszt w i dochod w. Mona Z tego wycign wniosek, e wydatki, jako usug transportu i dochody przewon1k w musz pozostawa w korzystnym stosunku z punktu widzenia interes w transportu. Historia transportu wskazuje, e jego rozvt j odbywa si zar wno dziki poprawie jakociusug, jak i dziki zmniejszaniu kosztu jednostkowego.
Spadek cen usug nastpuje na skutek postpu technicznego w transporcie, poprawy jego ekonomiki i w wyniku subwencji na rozw j infrastruktury transportowej. Rzecz jasna, stymuluje to rozw j turystyki.

Krajoznawcze ce|e podr zy turyStycznych, zamiowanie do przyg d, nasilanie si podr zy w interesach uczyniy cech dominujc szybko.Praktyka wykazuje, e coraz wiksza szybkopodr owania, przede wszystkim transportem lotniczym, pozwala na zwiedzanie kraj w, kt re dotychczas nie mogy by obiektem turystyki masowej. W ofercie usugowej dotyczcej wsp czesnych rodkw transportu turyStyczneg o duuwag zwraca si na komfor'. warto w tym miejscu wskaza na powodzenie np. podr zy pocigiem z zabraniem samochodu, pocigami superekspresowymi, sypialnymi, luksusowymi autokarami czy podr y coraz wikszymi i szybszymi samolotami. obserwuje si tez tendencj do indywidua|izacji oferowanych usug przewozowych. Jeeli chodzi o inne cechy jakociowe rodk w transportu, takie jak punktualno'regularno czy czstotliwo,to w odniesieniu do transportu turyStycznego nie maj one wikszego znaczenia. Za|ety te s bardziej doceniane ptzez podr u1cych w celach nieturystycznych' Rozwaajc zagadnienie wzajemnego wpywu turystyki i transportu punktu widzenia jakociowych cech rodk w transportu, trzeba te z
20

Trzeba przy tym zauway, ze co do niekt rych rodkw transportu, np. nowoczesnych samolot w o duych szybkociach'istnieje przymus ustanawinia stosunkowo wysokich cen wskutek wysokich koszt w eksploatacji. Cenowa elastyczno popytu prowadzi tu do pewnej selekcj i popytu, kt ry j ednoczeni e wy znacza podzia zada dla poszczeg lnych rodkw transportu dziki ich substytucji (np. kolej-samolot). M wic o wpywie poprawy jakociusug transportowych na rozw j turystyki, trzeba r wnie zutr ci uwag na stymulacyjny charakter wzrastaj cej zdolnoci przewozowej wsp czesnych rodk w transportu. Czynniki techniczno-ekonomiczne i organizacyjne ksztatuj bowiem zdolnoprzewozow poszczeg lnych rodzaj w transportu: kolei jako rodka ptzewoz w masowych, samochodu jako rodkatransportu indywidualnego, autokaru i samolotu jako rodkw przewoz w grupowych. Wypada tu powiedzie, e turystyka oddziauje te na wzrost poduy usug transportowych. Wystpuje tu zasada sprzenia zwrotnego: do_ stpno transportowa walor w turystycznych ozywia ruch turystyczny, kt ry z kolei oddziauje na rozw j transportu w podanych kierunkach. Zalenociturystyki i usug transportu Zostan szerzej om wione w nastpnym rozdziale.

4.3.T URYSTYKA A PRZEMY5

Rozw j wsp czesnej turystyki i jej roz|iczne uwarunkowania znajduj si w cisymzwizku z rozwojem przemysu. Turystyka jest produktem cywilizacji przemysowej, przemys ksztatuje te kierunki i intensywnoturyStycznych form spdzania czasu wolnego od pracy. W niniejszy ch rozvaaniach przemys jest rozumiany jako dzia gospodarki narodowej zajmujcy si wytwarzaniem rodkw produkcji i rodkw spozycia oraz viadczeniemusug produkcyjnych. Z trzech grup dziaalnociprzemysowej (wedfug klasyfikacji oNZ): przemysu wydobywczego, przemysu przetw rczego oraz przemysu produkcji energii elektrycznej i gazu przedmiotem rozwaafl w tym podrozdziale jest przemys przetwtrczy. Wpyw wsp czesnej turystyki na przemys jest znaczny. Turysta jako konsument zwiksza zakres swoich zainteresowa o r ne elementy i przez to modyfikuje struktur popytu oraz podnosi jego poziom' W wyniku popytu turyStycznego powstaje wiele dziedzin wytw rczoci przemysowej, nastawionych na obsug ruchu turystycznego. Dotyczy to g wnie przemysfu przetw rczego i rzemiosa. Dowiadczenie uczy, ze pod wpywem popytu turyStycznego znaczco si rozwija przemys d br konsumpcyjnych powszechnego uytku. Mona tu wymieni przemys motoryzacyjny, stoczniowy, metalowy, drzewny, sk rzany, odzieowy, poligraficzny, papierniczy itp. Produkcja wymienionych przykadowo gazi przemysu przetw rczego ma charakter specjalistyczny bdbywa dostosowywana do potrzeb oraz upodobar uczestnik w turystyki powszechnej i kwalifikowanej. Z ptzemysem przetw rczym nakierowanym na potrzeby turystyki

wzgldem ceny.

w swojej formie i treciodzwierciedla specyfik danego regionu; stanowi estetycznie wykonany, trway nabytek godny przechowania i obdarowania nim osoby, dla kt rej ma by dowodem pamici; stanowi przedmiot wygodny do przewiezienia i dostpny pod

wie;e si przemy sow o'rzemie lnicza produkcj a pamiqtek tury styc znych

swoje wspomnienia z podr y, chtnie kupuje pamitki. Kuda pamitka powinna budzi w turycie i w jego rodowisku zainteresowanie danym krajem. Aby speni funkcje spoeczne, wytw rczopamitkar_ ska powinna:

drobnych artyku w. Na og bowiem kady turysta, chcc utrwali

Pamitkarstwo jest w wielu krajach o rozwinitych funkcjach turystycznych spoecznie i gospodarczo wandziedzin wytw rczoci artystycznej. Jednak masowy popyt na pamitki turystyczne czsto sprawia, e nie speniaj one wsponrnianych wymagar{. Rozw j turystyki wpywa r wnie na przemys pr7etw rczy produkujcy arkuy ywnociowe' Masowe podr e turystyczne, zr nicowane np. ze wzg|du na rodkitransportu' czas trwania, stopie zagospodarowania miejsc pobytu i standard konsumpcji turystycznej, s inspiracj masowej i r znorodnej produkcji tych d br spoycia. Specyfika popytu turystycznego na artykuy ywnociowesprawia, ze jest wymagana produkcja tych d br w okrelonych jednostkach wagowych i pojemnociowych, o przedfuonym okresie trwaoci,w stosownych opakowaniach. W warunkach gospodarki rynkowej przemys spoywczy wyprzedza popyt turystyczny i ksztae jego kierunki. Warto w tym miejscu zau:way, i niedorozw j tego przemysu moe hamowa aktywno turystyczn pewnych grup ludnoci, obniajc standard konsumpcji turystycznej. Moze te obniy spoeczno-ekonomiczn efektywno aktywizacji region w turystycznych. Produkcja przemysu przetu rczego na potrzeby turystyki jest typow produkcj rynkow. Dlatego te wnastajce potrzeby turystyczne stymuluj przede wszystkim produkcj d br konsumpcyjnych. Zkolei, aby uruchomi dodatkow produkcj rynkow, niezbdne s rodki produkcji' kt rych wytwarzanie oywia dziedziny dostarczajce d br inwestycyjnych.

Masowo produkcji przemysu ptzet:w rczego na potrzeby Stale

nasilajcego si ruchu turystycznego uzasadnia okrelenie tego przemysu mianem przemysu turystycznego. Jednak termin ,,przemys turystyczny" niejestjeszcze w takim znaczeniu obecny w literaturze przedmiotu. W wietlekryteri w klasyfikacji polskiego przemysu stanowi on kategori nieformaln. Pojcie to moe by zbiorczym terminem na r>znaczenie zada r nych gazi i branz przemysfu przetw rczego, wY-

ukazywa turyciecharakter kraju, regionu, miejscowoci lub rodowiska, panujce tam zwyczaje, kultur, histori i rozw j warunk w spoeczno-gospodarczych;

kazujcych okrelonezwizkibezporednie lub porednie z obsug ruchu turystycznego. Du rol w rozwoju przemysu turyStycznego moe odegra przemys drobny. Przemys ten bowiem, w por wnaniu z przemysem red_

nim i wielkim, charakteryzuj:

r r r s s

dua elastycznodziaania, z:waszcza w dostosowywaniu produkcji do zmienicego si popytu; wysoka efektywno, majca zw\ry',ek ze specyftcznymi warunkami lolalnymi (surowce, zasoby pracy, kwalifikacje kadr, warunki popy-

tu miejscowego i popytu turystycznego); dua elastyczno organizacyjna; dua innowacyjno; w niszakapitaochonno, tym nisze wydatki na ochron rodoinfrastruktury. wiska i rozbudow

lnie mozna postawi tez, e im wicej jest sprawnie dziaajcych, drobnych przedsibiorstw w sektorze przemysu turystycznego' tym realniejsze s szanse zaspokojenia potrzeb turystycznych i tym wikszy jest stopier wzrostu caej gospodarki' Turystyka moe stanowi podstaw materialnego rozwoju region w oraz miejscowoci turystycznych w kraju. Postulowana pena samodzielnoekonomiczna samorzdu terytorialnego powinna stworzy warunki umoliwiajce kojarzenie interes w terenowych z rozwojem

og

turystyki.

Postulat rozwoju przemysu turyStycznego znajduje r wnie uzasadnienie spoeczne. Przemys ten umoliwia m.in. uprawianie turystyki kwalifikowanej, wsp czenieszczeg |nie preferowanej ze wzgtdu na jej walory zdrowotne i profilaktyczne. Reklama turystyki kwalifikostanowi porednio bodziec do rozwoju przemysu turys*an"i
tycznego.

Na zakoriczenie warto wspomnie o porednim wpywie przemysu rozw j turystyki przez urbanizacj. Powszechny jest pogld, e industrializacja odegraa wybitn rol w procesach urbanizacyjnych wsp czesnego wiata.Koncentracja ludnoci w coraz wikszych miastach i aglomeracjach sprawia, i s one g wnymi miejscami emisji ruchu turyStycznego. S te miejscami koncentracji tego ruchu. Niemaa jest r wnie rola turystyki w ksztatowaniu proces w urbanizacyjnych. Naley podkreli,e midzy rozwojem turystyki a przemysem ja_ ko dziaem gospodarki narodowej wystpuje wsp czeniewytany konflikt. Z jednej strony rozw j przemysu i jego przemiany jakociowe stay si podstaw og lnego rozwoju, dajc spoecze stwom wysze dochody, kr tszy czas pracy i warunki materialne uprawiania turystyl<l'. Z drugiej strony przemys jest r dem zanieczyszcze rodowiska przytodniczego i wielu ujemnych zjawisk w rodowisku spoecznym. W efekcie, negatywne skutki rozwoju cywilizacji przemysowej stay si barier rozwoju turystyki, obniajc znaczco spoeczne korzyci pynce z turystycznych form spdzania czasu wolnego od pracy. Powszechny jest pogld, i z taktej konfliktowej sytuacji s dwa wyjcia: jedno to zahamowanie degradacji rodowiska przyrodniczego przez pruemys i rekultywacja rodowiska, drugie zato podejmowanie podr zy turystycznych do obszar w jeszcze nie ska:onych. Pierwsze rozwiry,aniejest nakazem chwili, cho jest ono bardzo kapitaochonne i nie wszdzie reaIne. Drugie natomiast, przy spenieniu innych warun_ k w, jest realne i niezbdne spoecznie.
na

4.4.T URY5TYKA A ROLNICTWO

zacji, przestszennej koncentracj i ludnocimiej skiej i zanieczy szcze(l rodowiska przy r odniczego recepcyj na funkcj a przestrzeni wiej skiej nabiera coraz wikszego znaczenia. Z drugiej strony, rozw j turystyki wywouje zmiany w strukturze produkcji rolniczej, zwaszcza na obszarach pooonych w poblizu miejscowoci turystycznych.
Istotne zwiryk'l' wystpuj r wnie midzy turystyk a rolnictwem. Maj one dwojaki charakter. Z jednej strony, w miar postp w urbani-

"us

ywnociowych,staje si przedmiotem coraz wikszego zapotrzebowania w krajach wysoko rozwinitych. Jest to odzwierciedleniem upo_ wszechniania si tam turystyki jako stylu zycia. Popyt na te dobra' niegdydostpne tylko dla zamonych, przenika wsp czeniedo jest on wywoyzerokich warstw spoecze stwa. Warto podkreli,e wany nie tylko nakazem mody, |ecz take ma podoe snobistyczne'
4

oautcia przemysu turystycznego, szczeg

|nie w grupie

d br nie-

Rozw j cywilizacji przyczyn1 si do znacznego osabienia wizi czowieka zprzyrod. W celu podtrzymania tej wizi niezbdna jest taka organizacja spoecze stwa, aby czowiek nie by pozbawiony widoku przyrody. egzystencji wsp czesnego mieszka ca Antidotum na uciliwoci miast jest m.in. turystyka wiejska. Przestrzenie wiejskie bogate w walory turystyczne' pfzy odpowiedniej polityce promocyjnej, staj si obszarami rozwoju infrastruktury turystycznej i og lnej, dziki kt rym turystyka wiejska powoli staje si zjawiskiem masowym. Atrakcyjno tych obszar w jest przyczyn, dla kt rej ludnopreferujca turystyczne formy spdzania czasu wolnego opuszcza miejsca turystycznej koncentracj

4.5. TURYSTYKA A SPORT

Zwizk't turystyki Ze sportem wynikaj z cel w, czsto zbienych, ich uprawiania. Zar wno sport, jak i turystyka sucelom spoecznie wartociowym, wychowawczym' s wic rodkiem wielostronnego, humanistycznego wychowania czowieka. Rozsdnie uprawiany Sport, podobnie jak turystyka, np. kwalifikowana, jest rodkiem kszttowania spoecznie wartociowych cech charkteru' Wyrabianie w sobie choby silnej woli wymaga cigego zmagania si z przeszkodami oraz przeciwnociami, co przecie wystpuje w dziaalnocisportowej i turystycznej. funkcji turystyki i sportu naprzykJadzie Przy omawianiu zbienoci zdrowia pojcie ,'Zdrowie'' naley potraktowa szeroko. Chodzi tu nie tylko o zdrowie w znaczeniu braku choroby,|ecz take o dobre samopoczucie ftzyczne, psychiczne i spoeczne. Szeroko rozumiane zdrowie

i, coraz bardziej zurbanizowane i zaniec zy szczone, aby szuka wartociowych form aktywnego spdzania czasu. Turystyka na wsi staje si wic alternatyw w stosunku do powszechnie przyjtych modeli tej aktywnoci. Iednz konsekwencji rozwoju turystyki wiejskiej moze by zmiana wacicieliteren w rolniczych. W Polsce np. opr cz tradycyjnych wa_ cicieli ziemi, tj. parstwa i rolnik w indywidualnych, pojawiaj si noi wi wacicie|e dzierawcy, budujcy na obszarach wiejskich orodki przyzakadowe dla pobytowej turystyki grupowej oraz prywatne domki letniskowe, stwarzajce warunki do rozwoju przede wszystkim rodzinnej turystyki weekendowej. w taki spos b nastpuje zmiana organiza' cji przestrzeni wiejskiej i rozszerzenie jej funkcji. Funkcja rollnicza czsto schodzi na drugi plan, natomiast rozwija si funkcja turystyczna.
Zjawisko to jest szczeg lnie widoczne we wsiach letniskowych. Turystyka wiejska staje si wic istotnym czynnikiem rozwoju spoeczno-gospodarczego, stwarzajc pozytywne nastawienie do niej wrd ludnociwiejskiej, atake dajc tej ludnoci zatrudnienie. Innym efektem zwizk w turystyki z rolnictwem s przemiany w produkcji rolinneji hodowlanej. W miar rozwoju turystyki rolnictwo wcza si do obsugi ruchu turystycznego. W wyniku wzrostu popytu i cen na skutek rozwoju turystyki obserwuje si wzrost skupu drobiu, ryb, runa lenegoitp. obsuga ruchu turystycznego na wsi oraz wmiejscowociach turyStycznych poozonych korzystnie wzgldem miejsc produkcji rolnej moe by stymulatorem rozwoju gospodarstw rolnych, ogrodniczych i hodowlanych oraz sp dzielczociogrodniczej

rdem zdolnocido pracy, satysfakcji spoecznej itp. Wsp czenieczowiek zdrowy to g wnie czowiek zdoIny do wasnego rozwoju i przeksztacania otoczenia. Jak juz wspomniano w tej ksizce, tempo przemian stwarza wiele zagroe(t dla zdrowia. Sport uprawiany z umiarem i rozsdkiem oraz aktywny wypoczynek urlopowy s najlepszym lekarstwem dla wsp czesnego czowieka, zmczonego ftzycznie i psychicznie. W medycypowinno by
nie mno si gosy, e ruch ciaa stanowi nie tylko rodekterapeutycz-

i mleczarskiej.
6

lecz przede wszystkim profilaktyczny. Zwizkl turystyki Ze sportem s r wnie widoczne w pas7czynie dostarcza szeroko ekonomicznej. PrzykJad w takiej wsp zalenoci pojmowana gospodarka turystyczna. Iej rozw j i struktura s pod przemoznym wpywem zar wno potrzeb turyst w, jak i sportowc w. Przedmiotem konsumpcji w sferze turystyki oraz Sportu s prawie takie same usugi i dobra turystyczne, np. mona wymieni usugi transportowe' noclegowe, gastronomiczne, kulturalno-rozrywkowe, wypoczynkowe. R wnie w sferze zagospodarowania na potrzeby turystyki i sportu wystpuje zbieno rodzajowa vrzdze infrastrukturalnych. Wyjtek stanowi urzdzenia sportowe specjalnego przeznaczenia, zapewniajce uzyskanie wynik w w sporcie wyczynowym. Poniewaz na og imprezy Sportowe odbywaj si w miejscowociach i regionach turystyczny,

27

r'

nych, przeto mona lzna, e rozul j turystyki i rozw j sportu s komplementarne. Dlatego tez korzyci ekonomiczne wice si z tym roztake w zgldy praktyczne.

wojem naley traktowa cznie. Za tak'tm podejciem przemawiaj

rozwoju turystyki i sporPouczajcym przykadem wsp zalenoci tu moe by Szwajcaria. W polityce turystycznej tego kraju konsekwentnie si zmierza do wykorzystania walor w sportu w rozwoju turystyki. Szwajcaria zawsze kadanacisk na swoje atllty zwizane ze rodowiskiem geograficznym. Najpierw przez alpinizm, nastpnie ptzez narciarstwo i sporty zimowe w cigu dw ch wiek w rozwina turystyczn. Ewolucja sektora sportowo-turimponujc dziaalno ystycznego w gospodarce szwajcarskiej wskazuje na preferowanie jakociw dziaaniach inwestycyjnych. hoducenci artyku w sportowych notuj zwikszajce si zainteresowanie swojej klienteli' g wnie narciatzy, artykuami odpowiadajcymi wymaganiom bezpieczeristwa i komfortu' Takie same yczenia stara si spenia hotelarstwo szwajcarskie. Na popraw jakoci zwraca si r wnie uwag w szwajcarskiej sieci wycig w mechanicznych (500 kolejek linowych oraz 1200 kole_ jek narciarskich). Wzajemne zalenocimidzy rozwojem turystyki a rozwojem sportu wida te na przykadzie wielkich itnprez sportowych, g wnie tych o zasigu wiatowym,jak Ietnie i zimowe igrzyska olimpijskie, mi_ strzostwa wiata w pice nonej itp. U podstaw organizacji takich imprez le przewanie wzgldy prestiowo-polityczne i ekonomiczne. Dziki nim mona bowiem poprawi wizerunek miejscowoci turystycznej, regionu, a nawet caego kraju oraz osign dugofalowe efekty promocyjne.

bowiem, e imprezy te Stwarzaj wzmoony ruch, a tym samym trudnocikomunikacyjne, oraz zwikszon emisj substancji toksycznych, s r wnie r dem haasu. Z tych wzgld 'w uwaa si za celowe organizowanie wielkich imprez sportowych przed sezonem turystycznym oraz po tym sezonie. w taki spos b mog one by wykorzystywane jako czynnik przeciwdziaania sezonowoci w turystyce. Turystyczne walory promocyjne wielkich imprez sportowych znajduj tez odbicie w sferze spoeczno_kulturalnej. Imprezy te bowiem powinny przysparza ich uczestnikom korzyciduchowych przez dobre zaplanowanie i przeprowadzenie programu turystycznego. Umiejtne kojarzenie cel w sportowych z turystycznymi zapewnia wielkim impreZom sportowym rol stymulatora rozwoju turystyki. Naley te zauwuy, ze wielkie imprezy sportowe nie przyspieszaj rozwoju turystyki, jezeli ich przebieg stanowi zagtoenie dla rodowiska przyrodniczego. Z tych wzgld w decyzja o organizacji takich imprez powinna by poprzedzona przeprowadzeniem testu Zgodnoci z wymaganiami ochrony rodowiska. Reasumujc, mona powiedzie, i zwizek turystyki Ze sportem j est cisy, wielopaszczyznowy' bezporedni i dwustronny. Znajomo

wzajemnych uwarunkowar rozwoju turystyki oraz sportu moze by

fu dlem wielorakich korzycispoecznych, kulturalnych,

take

ekonomicznych.

4.6.T URY5TYKA A KULTUM

W literaturze dotyczcej turystyki du cz stanowi tematyka ekonomiczna. Natomiast inne aspekty tego zjawiska w wymiarze wsp czesnym, np. spoeczne oraz kulturowe, nie zostay dostatecznie zbadane i opisane. Poza tym termin ,,kultura" ma wiele znacze . Sprawia to, e naszkicowane zwizki turystyki z kultur s zbiorem do lunych uwag og lnych. Spotykane w literaturze definicje kultury mozna uj w dwie grupy: definicje antropologiczne i definicje humanistyczne. W ujciu antropologicznym kultura jest og lnym przejawem ludzkich zachowa , sposobu ycia, umiejtnoci, zwyczaj w i obyczaj w, wierze jzyka, idei,
' 9

Wielkie imprezy sportowe pomagaj miejscowociom i regionom turyStycznym w pozyskiwaniu nowych utzdze(t infrastruktury turystycznej, sportowej oraz og lnej. W konsekwencji wzrostu zdo|noci usugowych ty ch lxzdzerl wielkie imprezy sportowe ptzynosz znacz' ne korzyci ekonomiczne. Pene ujcie tych korzycijestjednak trudne, czsto niemoliwe. Naley w tym miejscu zaznaczy, e organizacja i przebieg wiel_ kich imprez sportowych wywouj take skutki negatywne w sferze spoeczno-kulturalnej i ekologicznej. Dlatego te mieszkarcy orodk w turystycznych s negatywnie nastawieni do wielkich imprez. Uwaza si
28

7
norm, dziaalnociitd. Natomiast dl humanisry kultura jest okrelonym dziedzictwem spoecze stw i caej ludzkoci, g wnie aktywnociprowadzcdo samookrelenia si jednostki, grupy Czy narodu, do afirmacji indywidualnej i spoecznej. Jest te aktywnocizmierzajc do spotgowania wraliwocina pikno i dobro oraz do harmonii z otoczeniem przyrodniczym i ludzkim. Zwizlr<l turystyki z kultur uwidaczniaj si w humanistycznych podstawach turystyki3g. Turysta uczestniczy w tworzeniu i ochronie wartocikulturowych oraz jednoczenie ma dogodne warunki do poznawania tych wartoci i przekazywania trecipoznawczych, estetycznych i moralnych.

Kultura ludowa (nie tylko dziaalnoartystyczna, lecz takze budownictwo, rzemioso itp.). Przyroda jako wartokulturowa (twory przyrody majce szczeg |ne znaczenie symboliczne). Zagospodarowanie turystyczne (tylko te elementy, kt re bd zad wieray zaoone waciwoci br kultury' np. wyposaenie bazy turystycznej w urzdzenia kulturalne).

kultury, bdce przedmiotem duchowych potrzeb turystycznych. A. Koodziej czyk3| pogrupowaa je nastpujco.

W obrbie dziaa]nociturystycznej wystpuj r norodne dobra

atwo zauutay, e wszystkie wymienione dobra kultury mog by przedmiotem potrzeb turyStycznych. Zaspokajanie tych potrzeb oznacza popularyzacj d br kultury i duchowe wzbogacanie uczestnik w ruchu turyStycznego. Jednoczenie wystpowanie tych d br stanowi wany czynnik rozwoju turystyki w okrelonych ukadach przeW literaturze przedmiotu turystyka jest zaliczana do zjawisk kultury masowej. Turystyczne formy spdzania czasu wolnego s wykadnikiem kultury tworzonej w duym stopniu przez rodki masowego przekazu. Jednake rodkiprzekazu kultury masowej, cho zjednej strony zaspokajaj ludzkie aspiracje poznawcze, to z drugiej oddalaj jednostk od natury. Czowiek wsp czesny coraz czciej poznaje rodowisko
strzennych.

- r

Przedmioty, miejsca i zjawiska zwizane z histori: zabytki architektoniczne, r zabytki historyczne, : miejsca pamici narodowej.
Sztuka:

- s
r

dziea sztuki i wyroby rzemiosa artystycznego, instytucje gromadzce dobra kultury materialnej (np. muzea, bi-

blioteki). Zjawiska yciabdce wykadnikiem typu i poziomu wsp czesnej

kultury: r osignicia techniczne, gospodarcze i naukowe, : instytucje kulturalne (prowadzce dziaalno kulturaln i kulturalno-rozrywkow, np. kluby, teatry, kawiarnie), : zjawiska ycia kulturalnego (np. imprezy, festiwale), r organizacja i spos b ycia innych grup spoecznych (np. wzory zachow art, style, moda).
Problem szeroko i interesujco analizuje K. Przecawski, Humanistyczne podstawy

30

tury styki, Instytut Turystyki, Warszawa 1986.

A. Koodzieiczyk, RoIa element w kultury w turystyce,Instytut Turystyki, Warszawa 79'79, s. 9-10. Autorka ta szeroko omawia zagadnienie element w kultury w turystyce i miejsca turystyki w kulturze.

3l

przytodnicze i spoeczne nie dziki bezporedniej obserwacji, |ecz dziki przekazom kultury masowej. Poznaje zatem obraz wiata,kt ry nie zawsze jest realny. Przed osabieniem wizi z natur chroni czowieka uczestnictwo w turyStyce, jest to bowiem doskonaa okazja do zobaczenia na wasne oczy d br kulturalnych i do przeywania wydarzer kulturalnych. Funkcjonujc w obszarze kultury masowej, turystyka moze wic stanowi doskonay rodekprzeciwdziaajcy niekorzystnym skutkom percepcji przekaz w kultury masowej. W tym kontekcie trzeba podkreli,e wanrol w synchronizowaniu korzyci z rozwoju turystyki i kultury masowej ma do odegrania powszechna edukacja spoecze stwa. Efektywno uczestnictwa turyst w w kulturze moe bowiem obniza niebezpieczeristwo niesione przez kultur masow. Na og w literaturze zainteresowa wymienia si m.in. pogor za ptzyjemnoci,pytko uczestnik w ruchu turystycznego, bierny, poyierzchowny kontakt z dobrami kultury i poznanym rodowiskiem spoecznym, bierne postawy konsumpcyjne, niech do refleksji. 23r

30

/
Zwizkt turystyki z kultur mona te zilustrowa naprzyhJadzie archeologii przemysowej. Archeolo gia, przez odkrywanie i popularyzowanie zabytk w oraz przedmiot w, kt re miay udzia w minionych przedsiwziciach gospodarczych danego regionu czy krajuiw zwiz' czspucizny naukowej, moe by ku z tym stanowi wsp czenie wanym nonikiem wartoci kulturalnych w sferze turystyki, zwaszcza
kajoznavczej3. zvtizkj religii z kultur, warto tu wspomnie Zwaywszy na cise o turystyce religijno-pielgrzymkowej' Przekazy historyczne dowodz, i pie|grzymki naleaydo najstarszych form turystyki. Szersze om wienie tego zagadnienia znajduje si w podrozdziale I.3.L2. W skali midzynarodowej uznanie budzi rola turystyki jako czynnika wychowania w duchu humanizmu, przyczynia1cego si do utrzymania pokoju oraz pogbiania wzajemnego zrozumienia midzy narodami. Jednoczenie podnosi si problem koszt w w dziedzinie spoeczno-kulturowej, ponoszonych w zwizku z rozwojem turystyki. Mona tu wskaza na kilka turystycznych aspekt w w midzynarodowej wsp pracy kulturalnej' Powszechnie si uwaa, i dziaa|no kulturalna prowadzi do zblienia narod w. Towarzyszy temu wymiana turyStyczna. Zb|ienie narod w z kolei toruje niejednokrotnie drog de-

polskich oraz poprawa klimatu politycznego w stosunkach midzynarodowych. Na zakoriczenie uwag naley stwierdzi, e zwizki wsp czesnej turystyki i kultury s coraz bardziej zoone, wymagaj wic systematycznych studi w specjalistycznych. Zjawiska te znajduj si w zwiz-

kt rych nonikiem jest turystyka. Mozna sdzi, i dziaa|nota ma perspektywy rozwoju. okrelaj je: wzrastajca samodzielnomiast

ku dialektycznym. Kultura inspiruje rozw j turystyki, turystyka za wzbogaca i chroni dobra kulturalne' Naturalnie nie naley zapomina o stratach, jakie ponosz spoecze stwa w wyniku tych dw ch zjawisk
masowych.

TURY5TYKA A GOSPODARKA MORSKA

w tym szczeg |nie morskim, stanowi punkt wyjciarozwaa
Wzajemne zalenoci midzy rozwojem turystyki a transportem,

cyzjom politycznym, uatwia nawizywanie kontakt w w dziedzinie np. handlowej, naukowej czy technicznej, tworzy sprzyjajce warunki do rozvizywania na zasadach partnerstwa wielu problem w nurtujcych wsp czesny wiat. obserwujc rozv j turystyki midzynarodowej, mona wskaza na rol w tym wzgldzie midzynarodowych imprez kulturalnych.Imptezy te przyjmuj r ne formy, jak np. festiwale muzyki powanej, muzyki filmowej, konkursy muzyczne' wystawy ksizek czy sztuk plastycznych. Niezalenie od swoich funkcji kulturotw rczych wpywaj
one jednoczenie na rozw j

,,Gospodarka morska jest to kompleks r norodnych funkcji gospodarczych i spoecznych, bezporednio zwizanych z wykorzysta-

o zwizkach. jakie mona zaobserwowa midzy turystyk a gospodark morsk. W tym celu niezbdne jest okrelenie pojcia ,,gospodarka morska'' i jej funkcji. W bogatej literaturze przedmiotu oraz w yciu gospodarczym pojcie to nie jest jednoznacznie zdefiniowane. Stanowi ono zbiorczy termin dla r nych zada(t gazi gospodarki, wykazujcych okrelone zvizkj z morzem. Na potrzeby niniejszej ksizki monaptzyj nastpujc definicj:

nych usug turystycznych. Warto zwr ci uwag na wsp prac i wymian kulturaln midzy miastami a jednostkami administracyjnymi polskimi i zagranicznymi,
32

Przykadowo mona tu wymieni takie zabytki przemysowe, jak myny wodne,

wytapiania szka i wypalania cegy, krosna tkackie, stare gorzelnie, warsztaty okrtowe'
mosty, porty, luzy,kanay.

stare osady

wybrzea morskiego jako okrelonegorodowiska geograficznego''33.w definicji tej podkrela si dwie cechy gospodarki morskiej: kompleksowofunkcji orazbezporedni zwizek ze rodowiskiem motza czy te wybrzea morskiego. Poza tym umownym zakresem zadari gospodarki morskiej pozostawayby wic wszelkie funkcje zwizane z nijedynie porednio.

niem morza

micze, rybackie, piece hutnicze, piece do produkcji wyrob w garncarskich,

33

w.w. Gaworecki, Cnniki ks4atujce rysp l portowo-miejski Gda sk_Gdynia,

Wydawnictwo UG, Gdarisk 1974,

s.3940.

33

Teoretyczna interpretacja pojcia gospodarki morskiej upowania do stwierdzenia, ijest ona zespoem funkcji, obejmujcym nie tylko transport morski, przemys okrtowy i morski przemys rybny, chocia te trzy funkcje mona uwaa za podstawowe czony gospodarki morskiej. Rozw j zwaszcza produkcyjnych funkcji gospodarki morskiej wpywa na rozw j innych funkcji miast portowych. Na przykad rozw j transportu morskiego i przemysu okrtowego pociga za sob odpowiedni rozw j transportu ldowego, handlu zagranicznego i wewntrznego. Ponadto og lny rozw i gospodarki morskiej wymaga odpowiedniej rozbudowy zaplecza usugowego w dziedzinie szkolnictwa zawodowego i wyszego oraz zap|ecza naukowo-badawczego' Miasta portowe stanowi orodkiadministracji gospodarczej o regionalnym, atake ponadregionalnym zasigu dziaania- og lnie biorc, w zespole funkcji gospodarki morskiej mona wyr ni:

cyjne warunki rozwoju morskich podr y turyStycznych. Natomiast przemys okrtowy buduje statki i jachty wykorzystywane w turystyce lnorskiej oraz Zapewnia sta gotowotechniczn i eksploatacyjn
tych jednostek.

r r

funkcje bezporednie, funkcje porednie.

W grupie/a nkcji bezporednich zna1duj si funkcje portowo-eglugowe' przemysu okrtowego, morskiego przemysu rybnego i turyStyczne. Natomiast w grupie funkcji porednich gospodarki morskiej wyr znia si funkcje: wza komunikacyjnego, orodkahandlowego, orodka nauki i owiaty oraz orodka administracyjnego. Midzy turystyk a gospodark morsk zachodzzwiryl<t bezporednie i porednie' W ukadzie zvizk w bezporednich nalezy wskaza na turystyk si morsk. Jej rozw j cile wie z funkcjami portowo-eglugowymi i przemysu okrtowego gospodarki morskiej. Morskie porty handlo_ we, jako wZy transportowe i jednoczenie miejsca zmiany rodka przewozl) speniaj wane funkcje w obsudze turystyki morskiej. Ztego punktu widzenia zadania usugowe morskich port w handlowych obejmuj przemieszczenia pasaer w z jednego rodkatransportu na drugi, p7lota, holowanie, cumowanie i inne usugi portowe wiadczonenarzecz statk w i ich pasaer w. Na terenie port w odby_ waj si r wnie odprawy graniczne i celne turyst w krajowych oraz zagtaniczny ch. eg|uga morska, opr cz morskich port w handlowych, stanowi wany instrument obsugi turystyki morskiej, uprawianej statkami pasazerskimi, promami pasaersko-samochodowymi i statkami towarowymi. Razem z portami egluga Stwarza materialno-organiza34

okrelone zvizk't wystpuj take midzy turystyk morsk a pozostaymi funkcjami gospodarki morskiej. Przykadowo, mona tu wyrnieni takie funkcje porednie, jak funkcje handlowe, administracyjne rlraz nauki i szkolnictwa. Wszystkie one maj okrelony wpyw natozw j turystyki morskiej, jakousug wiadczonych turystom oraz zakres reglamentacji morskich podr zy turystycznych. Zwizkt porednie midzy gospodark morsk a turystyk mona wskaza na przykadzie turystyki nadmorskiej, rozumianej jako wypoczynek urlopowy w pasie wybrzea morskiego i miast tam pooonych. Wypoczynek urlopowy nad morzem, szczeg lnie latem, cigle .icst atrakcyjny. Utrzymuj si take pewne stae motywy uprawiania turystyki nadmorskiej: walory terapeutyczne klimatu i wody, upodobania tlo wylegiwania si na piasku w soricu, atrakcyjno tego rodzaju wakacji dla dzieci. Opr cz tych tradycyjnych motyw w wystpuj nowe' 'twizane ze zmianarrli w strukturze ruchu turystycznego. Nabiera te l,naczenia wypoczynek nad morzem zim. W por wnaniu z turystyk lnorsk ta forma spdzania czasu wolnego jest wzgldnie tania i ma charakter masowy.

Funkcje turystyczne polskiej gospodarki morskiej s widoczne w caym pasie wybrzea morskiego. Wrd czynnik w rozwoju turystyki nadmorskiej mona wskaza warunki rodowiska geograficznego, wartocikrajoznawcze, a take atrakcyjnozagospodarowania miejscowoci nadmorskich' na co wywara wpyw gospodarka morska. lstotnym czynnikiem tego rozwoju s r wnie dogodne powizania kolrrunikacyjne miast wybrzea, szczeg lnie portowych, z wikszymi rlrodkami miejskimi w kraju. Llczne miasta pooone w pasie nadmorskim s wyposaone w przystanie zeglugi przybrzenej, zatokowej i zalewowej' a take starlowi bazy dla eglarstwa morskiego i przybrzenego. Istniejce tu szk ki i orodkieglarskie stanowi z kolei podstaw rozwoju eglars( wa penomorskiego, czyli turystyki morskiej. Na zako czenie naley zwr ci uwag na pogarszajce si warunki rrlzwoju turystyki nadmorskiej na skutek zanieczyszczer rodowiska
235

przyrodniczego. Plae i woda morska wykazuj wysoki stopieri zanieczyszczenia. S wyczane z eksploatacji przez subysanitarne, co znacznie obnia atrakcyjnowypoczynku nad morzem. Sprawa ochrony pla morskich i w d przybrzenych wymaga zresztrozwizanianie tylko w interesie turystyki nadmorskiej. Nie wdajc si w dyskusj na temat r de powstania zanieczyszcze(l, tzeba powiedzie, ze gospodarka morska, a szczeg1lnie przemys portowy, w duym stopniu si przyczynia do obnienia walor w turystycznych obszar w przymorskich. okrelonw tym rol naley r wnie przypisa turystyce nadmorskiej. Warto tewskaza na pewne zwizkt morskiego przemysfu rybnego i turystyki nadmorskiej. S one widoczne g wnie w licznych osiedlach i miastach wzduwybrzea morskiego. Miastotw rcz funkcj w tych jednostkach osadniczych peni rybo wstwo przybrzene i turystyka morska. Wydaje si, i w miar rozwoju omawianej turystyki i malejcych zasob w ryb morskich w Batyku turystyka nadmorska stanie si tu funkcj wiodc. Trzeba r wnie odnotowa, iz turystyk nadmorsk charakteryzuje stosunkowo kr tki, bo trwajcy 2-3 miesice' sezon letni. W miar modernizacji hotelarstwa, polegajcej na przystosowywaniu go do eksploatacji caorocznej, istniej moliwociwydueniasezonu turystycznego. Moze temu r wnie suyotwarcie ku rynkowi |icznej sieci pensjonat w ptzyzakJadowych, kt re nie tylko nawybrzeu nie s w peni wykorzystane poza Sezonem letnim. Inn cech charakterystycznturystyki nadmorskiej jest jej przestrzenna nadmierna koncentracja, g wnie w miastach portowychwybrzea morskiego, stanowicych atrakcj
turyStycZn.

4.8. TURY5TYKA W GOSPODARCE

M
l

EJscowoo Tu RYsT YczN

EJ

TURYSTYCZNYCH

4.8.1. Po)clE l TYPoLoGlA

MlEJscowocl

ska czy miejska jednostka osadnicza lub jednostka nowa, gdzie poprzednio nikt nie mieszka. omawiana miejscowo jest wyposaona w podstawowe walory turystyczne i infrastruktur turystyczn. Znaczca czludnociw niej zamieszkaej trudni si prac w bezporedniej
lub poredniej gospodarce turystycznej.

na" na|ey do dyskusyjnych. Wolno ptzypuszcza, i moe to by wiej-

Jak wskazuje literatura przedmiotu, termin ,,miejscowoturystycz-

Prezydium b. GKKFiT wyrazio pogld, i jednostka osadnicza (miasto, wie) jest zaliczana do miejscowoci turystycznej, jeeli posiada co najmniej jeden ze skadnik w podstawowych d br turystycznych i w zwizku z tym jest punktem docelowym wypoczynkowego lub krajoznaw czego ruchu turystycznego. J. Kruczaa3a za kryterium wyr nienia miejscowoci turystycznej przyjmuje,,wyksztacony nakad turystyczny'', obejmujcy: walory, urzdzenia infrastruktury techniczno-ekonomicznej, urzdzenia podstawowe i uzupeniajce powizane funkcjonalnie oraz przestrzennie. Natomiast

Reasumujc, mona powiedzie, e gospodarka morska wykazuje rozliczne zwizkj z turystyk, szczeg lnie morsk i nadmorsk. Zwizki te mog mie charakter dwustronny, gdy rozw j turystyki moe wpywa na rozw j i zakres niekt rych funkcji gospodarki morskiej'

nadaa specjalny charakter. Wytworzony w miejscowoci turystycznej bezporedni doch d odgrywa bardzo wan rol, nawet decydujc, w jej egzystencji i rozwoju". Warto doda, i zar wno I.Ikaczaa, jak i J. Markowic susznie zwracajuwag, e problematyki miejscowociturystycznej nie naley rozpatrywa w oderwaniu od regionu, lecz jako integraln jego cz. Wiadomo bowiem, e zasig przestrzenny d br i usug turystycznych,
3a

J. Markowic35 jest zdania, e miejscowo turystyczna to: ,,...miejsce, kt&e ptzycigaliczne tzesze turyst w i kt remu turystyka

35

I. Kruczaa, fugospodarowanie turystyczne, jw. Cyt. za M. Peters, International Tourism, London 1969.

36

237

zazwy czaj regionalny i ponadregionalny, narzuca konieczno koj arzenia funkcji miejscowoci turystycznej z takimi samymi w skali regionu.

l r

centra administracji, np. stolice par{stw, region w, inne wane miasta;

centra gospodarcze, np' przemysowe czy handlowe.

Zagadnienie definicji miejscowoci turystycznej interesujco przedstawia A. Jackowski3 . Autor ten wyodrbnia cztery podstawowe kryteria typologii miejscowoci turystycznych: flzjologiczne, spoeczno-

-gospodarcze, formalno-fizjonomiczne i genetyczno-historyczne. Na przykad wedug kryterium spoeczno-gospodarczego miejscowociturystyczne s wyodrbniane na podstawie penionej funkcji, struktury spoeczno-zawodowej ludnocioraz zasigu przestrzennego funkcji tu-

rystycznych i pozaturystycznYch. og lnie mozna powiedzie' ze miejscowoturystyczna zewzgl' du na walory turystyczne, infrastruktur turyStyczn i dostpnokomunikacyjn stanowi punkt docelowy migracji turystycznych. Nalezy r wnie zauway, i problem definicji miejscowociturystycznej jest
kontrowersyjny, zoony i wymaga badari naukowych. Biorc za punkt wyjcia r znorodno motywacji uprawiania tury-

styki, mozna wyr ni miejscowoci turystyczne w wZszym i szerszym znaczeniu tego sowa37. Wrd miejscowoci turystycznych w wszym znaczeniu s wymieniane:

Nietrudno zauway, e podzia miejscowoci turystycznych na te w wZszym i w szerszym znaczetiu tego terminu odpowiada rozr nieniom pod wzgldem motywacji uprawiania turystyki. Jelikorzystanie z usug turyStycznych w miejscowoci turystycznej w szerszym znaczeniu jest tylko rodkiemwiodcym do celu (pobyt i nocleg w centrum owiatowym, aby wzi udzia w konferencji czy kongresie), to wyjazd np. do miejscowociwypoczynkowej jest podejmowany z mylo skorzystaniu z usfug turyStycznych oferowanychptzez t miejscowo' Podzia ten nie informuje jednak o znaczeniu usug turystycznych, na kt re jest popyt. W strukturze miejscowoci turystycznych w wskim tego sowa znaczeniu na czoo, z punktu widzenia turystyki, wysuwaj si miejscowoci wypoczynkowe. Niemi ecki Zw izek Uzdrowi sk oraz Niemie cki Zw izek Tury stycz_ ny definiuj miejscowociwypoczynkowe jako ,,obszary, miejscowoci uprzywilejowane pod wzgldem krajobrazowym i klimatycznym, kt re suprzede wszystkim wypoczynkowi i maj wasny charakter''. W grupie miejscowoci turystycznych o charakterze wypoczynko-

miejscowoci wypoczynkowe, obejmujce kurorty, miejscowoci urlopowe, miejscowoci w poblizu miejsca zamieszkania bdce celem wypoczynku sobotnio-niedzielnego; miejscowoci znane z atrakcji turystycznych, takich jak np. imprezy lub uroczystoci o charakterze wieckim,centra rozrywki; miejscowoci kultu religijnego, odwiedzane z pobudek religijnych, poznaw czy ch lub religijno-poznawczych.

grupie miejscowoci turystycznych w szerszym znaczeniu

wy'

wym przede wszystkim wystpuj kuror. Jak wynika z literatury rdzeri ,,kur'' pochodzi z acir{skiego ,,cura'' wzgldnie ,,curatio''. Pierwotnie sowo to oznaczao zar wno leczenie si samemu, jak i leczenie przez lekarza. Obecnie oznacza leczenie przez lekarzy sanatoryjnych. Warto zauwuy w tym miejscu, e w wielu krajach niesusznie kad miejscowo wypoczynkow okrela si mianem kurortu. W niekt rych krajach natomiast, np. w Niemczech, stosowanie tego okrelenia jest unonnowane prawnie i mozliwe tylko wtedy' kiedy miejscowospenia okrelone warunki.

mienia si:

r r

centra komunikacyjne, tj. morskie, kolejowe, lotnicze i autobusowe;

centra owiatowe, tj. miejscowoci kongresowo-konferencyjne, miej scowociskupiaj ce szkolnictwo i instytucj e naukowe ;
36

Niemiecki Zwizek Uzdrowisk i Niemiecki Zwizek Turystyczny okrelajkurorty jako ,,...obszary, miejscowoci lub czcimiejscowo_ ci,kt re maj <rodki |eczce>> zwizane z ziemi, morzem lub klimatem, s wyposaone w odpowiednie urzdzenia (infrastruktur) do leczenia, agodzenia i zapobiegania chorobom''38.
'" lam7.e.

A. Jackowski , Typotogia funkcjonowania miejscowoci turystycznych, UJ' Krak w

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw.

1981.
37

38

39

Warto wspomnie, i w praktyce rozt nia si kurorty (np. w Niemczech):

r r s

charakterze kpieliskowo-zdrojowym (kpiele, wody mineralne od do picia w zalenoci wskazar medycznych), klimatyczne (dziaania ochronne lub bodcowe klimatu), czce w sobie cechy wymienionych dw ch grup.

literaturze polskiej spotyka si definicj kurortu okrelonego mianem uzdrowisko' Mianowicie uzdrowisko to ,,miejscowo (lub jej cz)majca klimat oraz warunki rodowiskowe o waciwociach Ieczniczy ch (klimatoterapia, przyrodolecznictwo), zasobna w naturalne tworzywa lecznicze (np. borowiny), wyposaona w budynkj i urzdzenia umozliw iajce dziaalno lecznicz i wypoczynkowo-turyStyczn (np. sanatoia, zaklady kpielowe, pijalnie w d czy zaklady ftzykoterapii)"3e.

Chcc precyzyjnie rozr ni kurorty i miejscowoci urlopowe, warzasadami sformuowanymi przez Midzynarodowe Stowarzyszenie Balneologiczno-Klimatologiczne (FITEC). Zasady te okrelaj niezbdne warunki, jakie miejscowo musi spenia, aby uzyska status kurortu. Poniewaz w Polsce podnosi si problem prawnego uregulowania statusu gminy uzdrowiskowejao, i nie tylko dlatego, naley przytoczy podane przez FITEC cechy charakterysczne a| miej scowoci turyscznej typu kurort .

to posuysi

Naturalne czynniki |eczce musz by uznane w sensie naukowym. Chodzi tu o analizy i opinie oparte na kompleksowych badaniach fizy czny ch, chemicznych, biologicznych, farmakodynamicznych oraz na obserwacjach klinicznych. Warto doda, e d|a czynnik w tych ustala si wartoci graniczne, kt rych poziom jest okresowo Sprawdzany. Ponadto trzeba takie udowodni wystarc zajc,,wydajno''

wiednio przeszkolonego personelu. Krajobraz musi by w spos b oczywisty waciwydla obszaru wypoczynkowego. Infrastruktura powinna by zabezpieczona w spos b moliwie najlepszy, tzn' musi poprawnie funkcjonowa zaopatzenie miejscowociw wod i energi oraz wyw z nieczystoci' musz te by spenione wymagania ochrony rodowiska naturalnego i spoecznego, np. dotyczce haasu. Substancja budowlana musi by odpowiednio uksztatowana, d.powinna stuarza atmosfer przyjazn, typow dla miejscowoci wypoczynkowej, musi take mie budynki lub pomieszczenia suce rozrywce kuracjuszy. Urzdzenia transportowe, znajdujce si w poblizu kurortu, powinny by dostpne bez trudnoci dla pieszych' Usugi medyczne powinny by wiadczone na najwyzszym poziomie, chodzi zwaszcza o pogotowie ratunkowe, transport chorych izwalczanie chor b zakanych. Na miejscu powinien by co najmniej jeden lekarz stale mieszkajcy w tej miejscowoci.Lekarz ten powinien dysponowa odpowiedni wiedz na temat chor b, kt re mona |eczy w kurorcie oraz mie odpowiednie zaplecze niezbdne do postawienia waciwej diagnozy i ledzenia postpu leczenia. Warunki zakwaterowania w kurorcie powinny spenia normy sani-

Urzdzenia niezbdne do wykorzystania typowych dla danego kurortu rodk w leczcych s zalene od rodzaju kurortu (budynki, ich wyposazenie i aparatwa).Urzdzenia te zawsze musz si nadawa do uzytku i by do dyspozycji kuracjuszy, przy pomocy odpo-

tych czynnik w, tak aby mimo korzystania z nich przez turyst w zachowyway swoje waciwoci przewidzianych ramach. w
3e

i bezpiecze stwa. Wyzywienie normalne i dietetyczne musi odpowiada zaleceniom lekarza.

tarne

Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. 6, Warszawa 199 . Postulat zgoszony podczas obrad I Kongresu T!rystyki Polskiej, kt ry odby si -8 listopada 1995 r. ar C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw.
a0

tcres zdrowotny kuracjuszy.

Jak wida, wyznacznikj miejscowoci turystycznej typu kurort, sfbrmuowane ptzez profesjonaln organizacj midzynarodow, s liczne i dorygorystyczne. Nie wdajc si w dyskusj na temat ich Przestrzegania w praktyce, trzeba podkreli,i u ich podstaw ley in-

240

241

Na zakoriczenie tego fragmentu warto Zauway, i FITEC, przy pomocy Niemieckiego Zwizku Uzdrowisk, opracowa te podstawy wsp czesnego leczenia uzdrowiskowegoaz. zdaniem fachowc w, istotne jest zrozumienie tego, e medycyna kliniczna i farmakologiczna z jednej strony, a balneologia i klimatologia z drugiej strony, nie s

r r . r

brak albo ograniczenie uywek, wicej ruchu lub wicej odpoczynku, czas wolny jako warunek wewntrznego uporzdkowania ycia, rozw j swoich mozliwoci w grze i sporcie, bez przymusu itd.

w stosunku do siebie konkurencyjne, lecz komplementarne. Po prostu, leczenie Za pomoc lekarstw oraz rodkw leczcych danego kurortu si uzupeniaj'C. Kaspara3 podkrela, e|eczenie uzdrowiskowe i medycyna kliniczna nie tworz alternatywy. Leczenie w kurorcie jest natomiast rozsdnym uzupenieniem |eczenia w szpitalu. Poniewaz leczenie w kurorcie zakada aktywnoturysty-pacjenta w okresie leczninadaje si ono czym naturalnie pod nadzorem lekarzy szczeg |nie jako rodekprofilaktyczny i do cel w rehabilitacyjnych. Umoliwia r wnie ponowne wczenie ofiar wypadk w w normalne zycie, r wniez zawodowe. Obecnie znaczenie kurort w wzrasta dodatkowo z powodu nasilania si chor b cywilizacyjnych. Chodzi zwaszcza o takie ich przejawy, jak np. brak ruchu, niewaciwadieta, brak so ca, zak cona r wnowaga biologiczna oraz stresy w zyciu zawodowym. 7y1|a37g7v Wolno wygosi pogld, i |eczenie uzdrowiskow w funkcji profilaktycznej, niezaLenie od r de jego finansowania jego walor w spoecznych jest niestenie jest doceniane, a wiadomo ty niska. Reforma opieki zdrowotnej w Polsce powinna stymulowa rozut j leczenia w kurortach' co unowoczeniobyreceptury na zdrowie. Aby podkreliwalory |eczenia uzdrowiskowego, warto na zako czeni przypomnie metody dla charakteryStyczne. Jak wiadomo, leczenie uzdrowiskowe obejmuje terapi og lnq, przejawiajc si w zmianie sposobu ycia w czasie pobytu w kurorcie. Na zmian t skada si m.in.:

omawiane leczenie obejmuje r wnie terapi specjalnq.'xworz j rozmaite zabiegilecznicze, np. kpiele, picie w d, wykorzystanie sor{ca, wiata, leczenie powietrzem, hydro- i termoterapia, inhalacje, terawzmacniajce prac serca), masaze i ksztacenie zdrowotne. Naley zauway, e w |eczeniu uzdrowiskowym zdaniem fachowc w mozna take stosowa inne rodki terapeutyczne, jelisi oka konieczne' np. przyjmowanie lek w. Warunki panujce w kurorcie pozwalaj jednak na ograniczenie ilocipodawanych lek w do niezbdnego minimum. Jak juz wspomniano, miejscowoci wypoczynkowe, opr cz kurort w, obejmuj miejscowociurlopowe oraz miejscowoci wypoczynku sobotnio-niedzielnego. ot z warto przypomnie, e oba rodzaje tych miejscowoci suz odbudowie, zachowaniu i ochronie si fizycznych oraz psychicznych wsp czesnego czowieka. Speniaj one rol, kt r

pia ruchowa (gimnastyka dla chorych, Sport zdrowotny, wiczenia

enie, spoywanie posik w-Sen, brak szkodliwych czynnik w klimatycznych,

- lamze. '' lamze. 42

zwolnienie od normalnych obowizk w domowych i obowizk w zwizanych Z prac' zharmonizowanie rytmu dnia, jelichodzi o cykl: napicie_odpr-

tury spoecznej i gospodarczej. Miejscowoci turystyczne o charakterze centr w komunikacyjnych, tzn. z wzami kolejowymi, drogowymi, lotniskami, trac wsp czenie na znaczeliu turystycznym, gdy stale wzrasta indywidualna ruchliwo czowieka. Zdaniem C. Kaspara4, szybkie poczenia kolejowe oraz budowa i rozbudowa autostrad umoliwiaj szybki dojazd do wanych centr w administracyjnych i gospodarczych, bez koniecznoci noclegu w tych miejscowociach. W konsekwencji rozwoju transportu pasaeraa

endowe zatem aktywnie wsp dziaajw ksztatowaniu zdrowotnej funkcji wsp czesnej turystyki. Wzrasta te znaczenie miejscowoci turystycznych stanowicych centra kultu religijnego. o rozwoju tych miejscowoci' a wic i pielgrzymek, decyduj opr cz motyw w religijnych r wnie czynniki na-

w kurortach spenia terapia og lna, natomiast nie oferuj zabieg w leczniczych terapii specjalnej. Kurorty, miejscowoci urlopowe i week-

Tame.

43

skiego wazne konferencje, kongresy, zjazdy oraz wystawy odbywaj si w takich miejscowociach, kt re dysponuj bardzo sprawnymi poczeniami kontynentalnymi i midzykontynentalnymi. okoliczno ta tumaczy r wlie. skd si bierze obserwowany na wiecie boom w budownictwie hoteli i sal kongresowych w miastach z portami lotniczymi. Centra owiatowe s z reguy odwiedzane przed sezonem lub po se-

zonie turystycznym.

miej scowoci dodatkowego ruchu turystyczneg o, w an ro1 odgrywaj

turystyce ksztaccej, przysparzajcej danej

budowle historyczne lub miejsca wane w historii. okrelonym potencj aem turystycznym charakteryzuj si r wnie centra administracyjne i gospodarcze. Dowiadczenie wskazuje, e odbywajce si w takich miejscowociach konferencje i zebrania, coroczne targi oraz wystawy przycig licznych turyst w i wspieraj lokal_ n gospodark turystyczn. Trzeba tu zauvay,e w por wnaniu z miejscowociami urlopowymi czstotliwoodwiedzania takich cen_ tr w jest roz\oonabardziej r wnomiernie w skali roku. Natomiast centra te nie s odwiedzane w czasie weekend w i wit. Z punktu widzenia ekonomicznego rozwoju miejscowoci tury-

Poziom cen na miejscowym rynku turystycznym powinien odpowiada, mozliwociom turyst w, dla kt rych miejscowota jest g wnie przeznaczona, a take powinien by konkurencyjny wobec cen w innych miejscowociach. Program zagospodarowania turysty cznego danej miej scowocipowinna charakteryzowa pewna elastyczno,pozutalajca z jednej strony na rozbudow w miar potrzeby komplementarnych d br tu_ rystycznych, a wic na wzrost poday usug, z drugiej zana zachowanie walor w turystycznych na odpowiednim poziomie, gwarantujcym utrzymanie swoistego uroku danej miejscowoci.
Dowiadczeniewskazuje, i miejscowo obdarzona np. wybitnymi walorami naturalnymi, dostpna komunikacyjnie dla goci, ma ju Z g ry zapewnione szanse rozwijania opacalnej turystyki (np. kurorty). lnna miejscowo'o mniejszych walorach naturalnych, moe r wnie rozwija turystyk, ale w wyniku tworzenia sztucznych atrakcji turystycznych (np. park w rozrywki), kt re wymagajznacznych nakad w i kosztownych inicjatyw marketingowych. Z punktu widzenia rde satysfakcji osiganych przez turySt mona wskaza na optymalny ukad walor w miejscowoci turystycznej. Zdaniem M. Petersa, wsp czesny turysta wysoko ceni miejscowoci turystyczne, kt re przedsta_ wiaj sob walory: widowiskowe, klimatyczne, spoeczne, kulturalne
i ekonomiczne.

polityki turystycznej.

stycznych na uwag zasuguj wyniki badar M. Petersaas. Mozna z nich uzyska wane wskaz wki w prowadzeniu lokalnej i regionalnej

Konieczne jest maksymalne wykorzystanie naturalnych walor w turystycznych danej miejscowoci oraz tradycji i zwycz w miejscowej ludnociw celu zachowania jej indywidualnego charakteru. Niewskazane jest przy tym kopiowanie innych atrakcyjnych miejscowoci turystycznych. W przypadku miejscowoci turystycznej o charakterze midzynarodowym oferta gospodarki turystycznej w zakresie usug wypoczynkowo-rozrywkowych powinna by dostosowana do narodowoci,

wieku, dochod w i gust w turYst w. Warunkiem pomylnegorozwoju danej miejscowoci turystycznej jest zapewnienie turystom przez cay czas ich pobytu atmosfery go_ Przekonani, i za wydane pienidze otrzymali pozdane cinnoci. wartoci, wyjad w peni usatysfakcjonowani i jeszcze tu powr c.
a5

Walorami widowiskowymi s rozlege, panoramiczne widoki, niekiedy o rysach specjalnych, np. g ry, wwozy, wodospady, jeziora, plae, wykopaliska. Interesujce dla turysty s widoki miejscowe. Walory klimaczne S prezentowane wtedy, kiedy stanowi przyjemny kontrast z warunkami klimatycznymi okolic, w kt rych turysta stale mieszka. Na przykad pobyt na obszarach o klimacie ciepym jest preferowany przez osoby zamieszkujce w klimacie zimnym, natomiast osoby mieszkajce w klimacie gorcym lubi spdza urlop w strefach klimatu umiarkowanego. W cenie s przy tym stosunkowo atwy dostp do waniejszych orodkw miejskich, moliwowypoczynku zar wno w formie czynnej, jak i biernej, na wolnym powietrzu oraz w zamknitych ur zdzeniach sportowych. W grupie wlor w spoecznych Zwraca si uwag na przyjazny Stosunek miejscowej ludnoci do turyst w, gocinno wzajemne kontaki 45

Cyt. za: M. Peters, International Tburism, jw.

44

ty. Podnosi si koniecznowytworzenia przez miejscowo przyjmujc np. gocizagranicznych atmosfery specjalnego prestiu wok ich

4.8.2. GOSPODARCZE ZN ACZEN E TU RYSTYKI

Walory kulturalne umozliwiaj turystom poznanie miejscowych zwyczaj w, tradycji i historii danej miejscowoci. Udostpniajc je turyStom, warto tez mie na uwadze zainteresowanie lokalnymi wyrobami sztuki ludowej i rzemiosa oraz muzyk, taricem i folklorem. Wskazane s r wnie r norodna dziaalno kulturalna i rozrywkowa oraz spotkania z miejscow ludnocii innymi grupami turyst w o podobnych zainteresowaniach. Dana miejscowo powinna r wniez oferowa gociom walory ekonomiczne. Wyraaj si one m.in. w konkurencyjnych cenach w stosunku do cen w ssiednich miejscowociach, w rozmaitoci towar w, atwym dostpie i niskich kosztach podt y do innych miejscowoci. Skadaj si na nie takze wygodne hotele o niskich cenach zakwaterowania, tak aby turycio niszych dochodach r wnie mogli odwiedzi t miejscowo. Chodzi tez o Stworzenie atmosfery zaufania, przekonania, i turysta za swoje pienidze zostanie dobrze obsuony. Sprowadza si to wic do etyki w obsudze turyst w.

odwiedzin.

DLA MlEJscowoo TURY5TYCZNYCH

Przytoczone uwagi warto uwzgldni w praktycznej dziaalnoci polskiej gospodarki turystycznej oraz w programach rozwoju turystyki zar wno w skali miejscowoci' jak i regionu. Naley tu przypomnie, e czynniki wywoujce popyt turystyczny s jednoczenie czynnikami ksztatujcymi miejscowoturyStyczn. Mowa tu o czynnikach naturalnych (klimat, krajobraz, topografia itp.), pooeniu komunikacyjnym (og lne pooenie geograficzne, liczba i jakopoczer{ komunikacyjnych) oraz turystycznej infrastrturze i suprastrukturze.

Dowiadczenie wskazuje, e czynniki ksztace miejscowo turystyczn, podobnie jak motywacje do uprawiania turystyki, nieatwo wyodrbni. Praktycznie wystpuje tu kombinacja czynnik w, sprawiajca, i dana miejscowo jest uznawana za miejscowoturystyczn. Na og o turystycznym charakterze miejscowoci decyduj czynniki naturalne, historyczne i spoeczne. W kadym razie s one punktem wyjciaprzy ocenie przydatnoci danej miejscowoci do cel w turystycznych.

Gospodarka miejscowoci turystycznej, gminy turystycznej lub regionu, podobnie jak kraju, stanowi pewien System naczy poczonych, w kt rym oddziauje na ptzy czym oddziay',wszystko'' ',wszystko", wanie to moze mie pozytywny lub negatywny charakter. Dlatego tez turystyka jako zjawisko gospodarcze, spoleczne, kulturowe i przeStrzenne ma w swoim otoczeniu zar wno czynniki pobudzajce jej rozw j oraz potgujce korzystne w niej zmiany, jak i czynniki hamujce ten rozw j oraz powodujce zmiany niekorzystne. Jednym z czynnik w stymulujcych rozw j gospodarki miejscowoci czy gminy turystycznej jest lokalna polityka turystyczna. Sens lokalnej polityki turystycznej mona okrelijako wiadome, aktywne popieranie i ksztatowanie turystyki oraz jej otoczenia przezr nego rodzaju przedsibiorstwa, organizacje i instytucje, wpywajce swoj dziaalnocina wszystko to, co potguje korzyci dla lokalnej gospodarki i spoecznoci'W tym miejscu naley podkreli przede wszystkim korzystne zmiany, jakie mog by skutkiem rozwoju turystyki w skali lokalnej. Mog si one przejawia jako: wzrost dochod w ludnoci i budetu lokalnego, arbanizacja, wzrost zatrudnienia' poprawa standardu ycia miejscowej spoecznoci,rozw j maej przedsibiorczoci, poprawa i rozw j lokalnej infrastruktury technicznej oraz usug, ozywienie folkloru i rzemiosa lokalnego, zainteresowanie lokaln histori i pojawienie si nowej elity. oczywicie naley by wiadomym niekorzystnych zj awisk tow arzy szcych rozwoj owi miej scowoci turystycznych, zwlaszcza gdy rozw j ten jest niekontrolowany. W celu stymulacji kontrolowanego rozwoju tych miejscowoci trzeba prowadzi rozsdn i aktywn lokaln polityk turystyczn. Warto zauway, e rozw j miejscowoci oraz gmin turystycznych j ako wynik aktywnej polityki turystycznej oznacza j ednoczenie likwidacj, a przynajmniej agodzenie, barier rozwoju tych miejscowoci. Praktycznymi celami lokalnej polityki turystycznej s:

n tr

staa obserwacja spoeczno-ekonomicznych skutk w rozwoju turystyki, dywersyfikacja lokalnej gospodarki, 247

46

I t I I
I I

Systematyczna

okrelanie docelowej poj emnoci turystycznej miej scowo ci, czenie usugodawc w w struktury lokalne, inspirowanie proturystycz ny ch rozwizari prawnych, podatkowych i finansowych, selektywne rozbudowywanie infrastruktury turystycznej, dostosowywanie budownictwa w miejscowoci turystycznej do rozwoju krajobrazu tradycyjnego dla danej miejscowoci, poszerzanie obszar w wypoczynku wolnych od ruchu samochodowego,

i pena penetracja lokalnego rynku turystycznego'

l l r

wpyw na wydueniesezonu turystyczngo, wzrost wpyw w budetowych, unikanie ujemnego wpywu turystyki na dobra kulturalne i warunki zycia spoecznocilokalnej.

Zaprezentowana lista-cel w lokalnej, a praktycznie gminnej, polity_ ki turystycznej ma charakter pogldowy. ui<ao tych cel w, ,L."lo*utlych'z polityk turystyczn szczebla krajowego i regionalnego, powinien by aktualizowany w miar rozwojusytuacji.

prowadzenie wsp lnego marketingu, azwaszcza promocji miejscowociturystycznej,

r r l r r

uprzywilejowanie spoecznocilokalnej w czerpaniu korzyci zrozwoju turystyki, informowanie we waciwymczasie ludnoci miejscowej o zamiarach turystycznego zagospodarowania i umozliwianie jej wsp dzialania, rozwijanie ochrony konsumenta-turysty, turywiadome wspieranie odrbnoci kulturowej
stycznej, podnoszenie wiadomoci turystycznej wrd spoecznocilokalnej jako r da m.in' gocinnoci, podejmowanie wysik w zmierzajcych do wyduenia sezonu turystycznego,

l LoKALNEJ WsPoLNoTY 5AMoRZDoWEJ

Rosnce

4.8.3. M|EJSCE TURysTyKt w sTMTEGil ORAZ POLIT YCE ROZWOJU REGIONALNEJ

wspieranie turystyki na obszarach wiejskich jako uzupeniajcego rda dochod w, preferowanie turystyki jako r da zatrudnienia na lokalnym rynku
pracy.

znaczenie turystyki jako r dla dobrobytu materialnego wielu wsp czesnych spoecze stw sprawia, ze pa stwo i wadzesamorzdowe staj si w coraz wikszym stopniu pod-iot"* polityki turystycznej. Warto wic w tym miejscu przypomnie, ze polityka turystyczna to wiadome popieranie orazksztatowanie turystyb't przez r znego rodzaju organizacje i instytucje wpywajce sw'aziaainocina ltl wszystko, co jest wane dla turystyki. Wrd tyclr organizacji i instytucji naley wymieni np. par{stwo i regionalne oraz lokalne wsp llloty samorzdowe. Podmioty regional oraz lokalnej polityki turystycznej mog si wykazywa aktywnoci w ukadzie roilicznych funkcji i dysfJ*cji rozwoju turystyki na swoim obszarze dziaania statutow-ego. a"zy ,u 1'odkreliprzede wszystkim korzystne zmiany,jakie mog by skutkiem rozwoju turystyki w skali lokalnej, o kt rych bya rriowa w pod-

Wadze samorzdowe prowadz polityk zachcania sektora prywatnego do inwestowania w rozw j turystyki, jednak przy zachowaniu pewnych zasad, uwzgldniajcych ograniczelia ruchu turystycznego. Preferuj one tak dzialalno inwestor w w dziedzinie turystyki, w kt rej s uwzgldnione m.in. nastpujce sprawy:

r r r

wzrost zatrudnienia, ochrona rodowiska przyrodniczego i spoecznego, zwikszenie potencjau turystycznego miejscowoci,

rozdziale 4.8.2. dztwo, jako najwy szajednostka podziau administracyjne'Wojew go kraju, zajmuje istotne miejsce w ukadzie organizacyjno-strukiuraltlym paristwa. Z tego tytuu dysponuje ono pewnym stopniem samot zielnoci, rozumianym przew aniej ako niezale no deiy zyjna wadz l'cgionalnych od wadz centralnych. Z punktu widzenia ksztatowania
l

48

249

turystyki w regionie jest to okolicznokorzystna. Istnieje zgoda co do tego, e wojew dztwa s niele wyposa'one w podstawowe skadniki produktu turystycznego, a turystyka tam rozwijana przyczynla si znacznie do dynamiki gospodarki regionalnej i podniesienia poziomu dobrobytu jego mieszkar c w. Jako e turystyka bdzie w coraz wikszym stopniu stymulowa rozw j tych region w, musi by uwzgldniona przy okrelaniucel w strategii ich rozwoju. Cele te, zdefiniowane dziki turystyce i na drodze ustawowo, maj szans realizacji wanie turyStycznej funkcji region w Polski, a oto przykady' ksztatowania Po pierwsze, regionalna wsp lnota samorzdowaprzez swoje organy, tj. sejmik

Zko|ei rozw j turyllyki w regionie przyjazny rodowiskumoe si przyczyni do zahas1lirdek przestrzeni nadajcej si do wypoczynku.

ttttlwania degradacji rodowiska i podniesienia wiadomociekologiczttc.j

i zarzd wojew dztwa, okrelajc strategi rozwoju wojedztwa, powinna uwzgldnia m.in. taki cel, jak ,,pielgnowanie polnarodowej, obywatelskocioraz rozw j i ksztahowanie wiadomoci skiej i kulturowej mieszka c w". Historia turystyki polskiej oraz zagranicznej dowodzi istnienia licznych mozliwoci wychowawczych i edukacyjnych. Turystyka jest te uwaana za funkcj i element kultury, spotkania kultur oraz czynnik przemian kulturowych. Po drugie, kolejnym celem strategii rozwoju regionu jest pobudzanie aktywnoci gospodarczej. Dotychczasowy rozw j turystyki krajowej i zagranicznej, duy potencja tego sektora usug, a take oddziaywanie turystyki na inne sektory gospodarki regionalnej i krajowej oraz sfery gospodarowania (produkcji d br i usug, podziau, wymiany oraz konsumpcji) sprawiaj, ze turystyka bdzie nadal odgrywa rol czynnika aktywizacji gospodarczej region w i miejscowoci turystycznych. Ekonomiczna funkcja turystyki z pewnoci zachci samorzd wojew dzki i lokalny do wykorzystania turystyki jako czynnika wzrostu aktywnocigospodarczej regionu. Po trzecie, ustawa o samorzdzie wojew dztwa wymienia cel strategii rozwoju polegajcy na zachowaniu wartocirodowiska kulturalnego i przyrodniczego, przy uwzgldnieniu potrzeb przyszych pokoler. Nietrudno zauvay,e warunkiem rozwoju turystyki w regionie jest m.in. bogactwo atrakcji i nieskaone rodowisko. Mowa tu o walorach naturalnych, kulturowych i spoecznych. Rozumna polityka przestrzenna wadz samorzdowych moze zapewni odpowiednie d|a rczwoju turystyki rodowisko naturalne oraz zapobiec ujemnym wpywom turystyki na rodowisko. Powinna te hamowa jakociowy i ilociowy
50

lwa kluczowa jest te rola polityki kulturalnej. W tym wzgldzie dzialrtlnoorgan w samorzdu wojew rdztwa zmjerza do zachowania i utrzymania w nalezytym stanie element w dziedzictwa narodowego. Mtlwa tu o architekturze zabytkowej, sakralnej i wsp czesnej' pomnikrrch pimiennictwa i dzie sztuki, tradycjach, religii, folklorze, jzyku, sdach i przesdach oraz sposobach ycia mieszka c w wojew dztwa 1xlmorskiego. Tak rozumiana polityka kulturalna ujawnia te wzajemne t,wizki midzy turystyk a kultur. Nalezy doda, e zapomoc turystyki tworzy si, chroni i popularyzuje wartocikulturalne. Warto tez 1lrzypomnie, ze turystyka edukuje kulturalnie, stymuluje wic populatyzacj dorobku wsp czesnoci dziedzictwa przeszoci.Moze wic i wzmocni postawy patriotyzmu, pojmowanego jako troska o wsp lnot ttarodow. W sumie tak rozumiana polityka kulturalna organ w samorzdu wojew dztuta staje si jednym z waniejszych czynnik w polityki turystycznej regionu. Tworzenie warunk w rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie t'ynku pracy, to podstawowy element polityki rozwoju sformuowany
w ustawie o samorzdzie wojew dztwa. Mona postawi tez, e w ukadzie warunk w rozwoju gospodarczego wielu wojew dztw wane miejsce zajmuje turystyka. Miejsce turystyki w procesie wzrostu gospodarczego regionu jest funkcj skali aktywnoci polityki turystycznej pa stwa i ogniw samorzdu terytorialnego, roli turystyki w stabilizowaniu dynamiki gospodarczej wojew dztwa oraz jej znaczenia w kompen-

r.gtldnie z ekologi. W realizacji tego celu strategii rozwoju wojew dz-

oraz postpowania ekologicznego turyst w

ludnoci miejscowej

styka jest powszechnie kojarzona Ze wzrostem dochod w ludnoci, sty-

ki w regionie wyznaczaj turystyce nalene jej miejsce w polityce r'ozwoju tego obszaru. Trzeba doda, e w rozwoju regionalnym tury-

sowaniu osabienia produkcji w sferze materialnej, np. rolnictwa. Wolno sdzi, zalenocite i dotychczasowa dynamika rozwoju turySty-

lnulacj rozwoju maych i rednich przedsibiorstw oraz ze wzrostem zatrudnienia, a wic sektor ten tworzy nowe miejsca pracy. Wpywa tez na wyr wnanie poziomu gospodarczego obszar w subregionalnych.

5I

Uwagi te warto zako czy wnioskiem o podjcie badar ekonomicznych skutk w rozwoju turystyki w regionie. Uwaam, e pelne rozeznanie np. turyStycznego rynku pracy w wojew dztwie daoby wane
informacje niezbdne do budowy programu ograniczenia bezrobocia. Po czwarte, zadaniem polityki rozwoju wojew dztwa zapisanym w ustawie jest racjonalne korzystanie z zasob w przyrody orazksztatowanie rodowiska naturalnego zgodnie z zasad zr wnowazonego rozwoju. waga tego elementu polityki rozwoju regionu jest dua' gdy s\ zvay,e zalenoturystyki od rodowiska przyrodniczego jest duzo wiksza ni innych sektor w gospodarki. Wiadomo, e degradacja walor w przyrcdniczych musi prdzej czy p niej prowadzi do zanik-

Turystyka zajmuje wane miejsce w realizacji kolejnego zadania polityki rozwoju, a mianowicie w promocji walor w i moliwoci rozwojowych wojew dztwa' Zvtikszajcy si ruch turystyczny cul]zoziemc w oraz turyst w krajowych wsp dziaaw wypenieniu tego
zadania.

nicia turystyki w regionie. Warto zau:way, e rodkiemrea|izacjitego zadania w ramach polityki rozwoju, wanego te d|a turystyki, jest wzajemne dostosowanie roiwoju turystyki, gospodarki, dobrobytu i czasu wolnego do dopuszczalnego obcizenia potencjafu rodowiska przyrodniczego w regionie lub miejscowociturystycznej. Naley w tym miejscu przypomnie, e obcizenie to nie jest wielkocista t na\ey cigle dostosowywa skutki dziaalnociludzkiej do potencjau przyrody oraz zapewni jej odnawialno. obcienie rodowisk a oznacza zmian warunk w natu_ ralnych, a zwaszcza pogorszenie warunk w ycialudzi, zwierzt oraz rolin, i to pod wzgldem ilociowym oraz jakociowym. Dla turystyki przypomnijmy najwaniejszymi obcieniami jakociowymis oraz przypadkowe zazanieczyszczenie powietrza, w d i ziemi, haas siedlenia izmiany krajobrazu' prowadzce do faktycznego 1ej zniszczenia. Natomiast najwazniej sze obcienia ilociowe rodowiska przyrodniczego, wpywajce bezporednio na rozw j turystyki, to wykorzysty_ wanie obszar w wypoczynkowych do innych cel w.

r r r r l r r

Reasumujc, turystyka moe stanowi bardzo wane tworzywo strategii i polityki rozwoju wojew dztwa. Regionalne i lokalne wsp lnoty Samorzdowe wyodrbniaj na ich szczeblach polityk turystyczn. Przemawia za tym istotna rola turystyki w:
osiganiu ekonomicznej sp jnocigospodarki regionalnej, polityce regionalnej, polityce r wnowaenia rynku pracy, rozwoju maych i rednich przedsibiorstw turystycznych, rozwoju gmin sabiej rozwinitych, ochronie regionalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,

promowaniu regionalnej tosamociitp.

4.8.4. zAoENn KoN cErcJ| TURYST YKl REGIONALNEJ I LOKALNEJ

Na tle dotychczasowych rozwaar i opinii o roli turystyki w gospodarce, a take w zyciu miejscowoci turystycznych orazregionu mona

Realizujc omawiane zadanie polki rozwoju turystyki, samorzd wojew dztwa powinien by wiadomy zar wno pozytywnych, jak i negatywnych skutk w. Z jednej strony walory przyrodnicze regionu s kluczowym czynnikiem rozwoju turystyki, a obnienie ich jakocimoe za' hamowa popyt turystyczny w regionie, z drugiej za- przekroczenie turystycz ihonnociregionu lub miejscowoci stanowi czynnik degradi rodowiska przyrodniczego. Wadze samorzdowe powinny *i. p'o-o*a strategi i polityk rozwoju majce na celu zapewnienie r wnowagi midzy rozwojem turystyki a ochron rodowiska'
5

podj pr b sformuowania zaoekoncepcji turystyki, wykorzystu'jc dowiadczenia sprawdzone za granic. Nalezaoby zacz od uwag og lnych wprowadzajcych. Po pierwsze, postulowana koncepcja stawia przed ogniwami samorzdu terytorialnego zadanie sformuowania ukierunkowanej i skoordynowanej polityki turystycznej. Mowa tu nie tylko o polityce podmiot w publiczltych, takich jak sejmik i zarzd wojew dztwa,wadze powiatu i gminy, lecz take o polityce prowadzonej ptzez prywatne podmioty turystyczttc, tj. przedsibiorstwa, organizacje turystyczne itp. Po drugie, koncepc'ja turystyki w regionie nie moe by planem o charakterze nakazowym, nie powinna wic by instrumentem interwencji organ w samorudu terytorialnego w sferze turystyki. Po trzecie, ma ona by po 1lrostu inform acj o biecej sytuacji w turystyce regionalnej, uwzgld253

nia wady i zalety istniejcych rozwiza(t oraz powinna wskazywa rodki zapewniaj ce lepsze, racj onalniej s ze rozw izania ekonomiczne w przyszoci.omawiana koncepcja powinna nawizywa do strategii rozwoju danego wojew dztwa' og lnej koncepcji komunikacji i opiera si na planie zagospodarowania przestrzennego. Wreszcie, po czwarte, postulowana koncepcja powinna peni funkcj instrumentu prowadzcego do ukierunkowanej i zorientowanej rynkowo oraz skoordynowanej polityki regionalnej w dziedzinie turystyki na drodze ustawodawstwa wojew dzkiego i lokalnego. M wic o zaoeniach koncepcji turystyki w regionie, ograniczono si do wskazania kilku strategii, zakt rych pomoc mozna skonkretyzowa podstawowe cele polityki turystycznej. Warto podkreli,e zaprezentowane dalej wybrane strategie powinny peni funkcj praktycz-

r l r : r l r r r r r r r l s

wspiera turystyk wiejsk, w tym agroturystyk, jako uzupeniajce r do dochod w ludnoci i gminy oraz nowe moliwoci zatrudnienia,

inspirowa poszerzenie poday usug dla turyst w, np. usug parkingowych, wzbogaca ochron konsumenta-turysty i dba w ten spos b o korzystny wizerunek podmiot w wiadczcych usfugi turystyczne. Strategie marketingowe:
dy do wsp lnej, np. lokalnej (Tr jmiasto), polityki prowadzenia dziaalnoci(promocyjnej itp.), inspirowa oraz Systematycznie rozwija skoordynowane badania rynku, rozwija oraz polepsza jakoreklamy i informacji turystycznej regionu, miejscowoci,a take gmin turystycznych.

nych wskaz wek dla sejmiku i zarzdu wojew dztwa, rad i zarzd w powiat w oraz gminy. Dotyczy to r wnie niepublicznych podmiot w
gospodarki turystycznej regionu. Biorc pod uwag zr nicowane moliwociposzczeg Lnych szcze' bli samorzdowych w okrelaniu cel w polityki turystycznej, omawiane strategie przedstawiono w podziale na: ideowe, instytucjonalne, marketingowe, rozwojow e i odciajce.

Strategie rozwojowe:
zachowa integralno programowania gospodarczego i planowania
przestrzennego,

rozbudowywa infrastruktur turystyczn

i skoncentrowany,

spos

selektywny

Strategie ideowe:

wspiera tworzenie optymalnych pocze(t komunikacyjnych

z miejscowociami turystycznymi regionu,

r r r

dostrzec wartopozaekonomicznych funkcji turystyki, wzbogacajcych osobowomieszkaric w i podanych spoecznie, wiadomiewspiera odrbnokulturow obszar w, gmin i miejscowoci turystycznych regionu, turystyki wzmacnia podstawy ksztatowania si etnicznej pomorskiego. do regionu

kacw,

popiera rozbudow obszar w dla turystyki weekendowej miesz-

docenia ekologiczne otoczenie turystyki.

Strategie odciajce:

Strategie instytucjonalne: informowa skutecznie

cel w turyStycznych; umoliwi tej ludnoci aktywne wsp dziaanie w ramach przewidziao zamiarach udostpnienia teren w dla

i we waciwymczasie ludnomiejscow

nych prawem, uprzywilej owywa ludnomiej scowoci turystycznych w dostpie do korzyci z rozwoju turystyki,
54

w miejscowociach turystycznych regionu z charakterem krajobrazu i typem zabudowy tradycyjnych dla danego obszaru, okreliprzezornie docelow wielkodanej miejscowoci turystycznej, zmierza do zwikszenia udziau komunikacji publicznej w obsu_ dze turyst w i ludnoci duych orodkw turystycznych kosztem prywatnych rodkw lokomocji, tworzy tereny wypoczynkowe wolne od ruchu samochodowego,
zachowa harmoni budownictwa
255

r'
:

dy do tego, aby obszary |ece w pobliu miejsca zamieszkania lub miejsca pracy staway si atrakcyjne pod wzgldem spdzenia czasu wolnego, turystyczna miejscowoci jest nleinterweniowa, gdy chonno b ezpiecznie przekroczona.

i narodowym, w ujciu dynamicznym i penowymiarowyIn. Na licietrudnoci z uchwyceniem penego zatrudnienia we wsp czesnej turystyce wymienia si m.in.:
rcg,ionalnym

Zaprezentowana lista strategii konkretyzujcych cele polityki turystycznej okrelonychwsp lnot samorzdowych ma charakter pogldowy. Nie jest ona pena oraz wymaga aktualizacji wraz ze zmianami w otoczeniu turystyki.

r r : l

czste ujmowanie w statystykach paristwowych zatrudnienia w ,,handlu i usugach'' cznie, co utrudnia wyznaczenie dokadnej
redniejdla sektora turystycznego.

niepeny wymiar czasu pracy Qlartime-work), sezonowe kontrakty pracy, znaczne zatrudnienie w szarej strefie,

4.9. TURYSTYKA NA WAToWYM

RYNKU PMCY

,,Nowy raport o stanie zatrudnienia na wiecieprzewidywa, e do ko ca stulecia bezrobociebdzie roso nie tylko w wikszoci par stw uprzemysowionych, lecz take w wielu krajach rozwijajcych si. Co wicej, prognozy dla kraj w byego bloku komunistycznego s okrelone jako (<ponure>>. W wydanym w tym roku raporcie pod tytuem <<Za' trudnienie na wiecie>>Midzynarodowa organizacjaPracy (MoP) t...] stwierdza, ze upadek dawnego reimu spowodowa <<ostry spadek produkcji, nage pojawienie si masowego bezrobocia, coraz wiksze rozwarstwienie spoecze stwa i bied>. MoP szacuj e, e 30vo wiatowych zasob w pracy,|iczcych okoo 2,5 m7d os b, pozostajebez zatrudnienia lub pracuje w niepenym wymiarze godzin"a6. Na tle zarysowanej prognozy nasuwa si pytanie, jak ro1 w procesie r wnowaenia rynku pracy moze odgrywa wsp czesna turystyka. odpowiedbrzmi: turystyka odgrywa rol kreatywn w tym procesie i daje podstawy do dobrych rokowari w tym wzgIdzie. Pogld ten, nienowy zreszt, mona udokumentowa. Zanim zadanie to zostanie podjte, warto zwr ci uwag na trudnociw oszacowaniu ,,turystycznego rynku pracy'' w zakresie globalnym,
G.P. zachary, Pospne pro7nozy dla wiatowego rynku pracy, ,,The Wall Street Journal Europe" 227 II1995 r.
a6

Jeden na dziewiciu zatrudnionych pracuje w sektorze turystykia7. Za l0lat bdzie to ju 338 mln pracownik w, co oznacza, e sektor turystyczny naley do grupy najwikszych pracodawc w wiata. Mimo wysik w zmierzajcych do zwikszenia produkcyjnoci przez wprowadzenie nowych technik, sektor ten nadal regularnie powiksza stan zatrudnienia, wynoszcy okolo 6_7vo og u pracujcych na wiecie. Dodaje si, i ta sia robocza jest relatywnie moda i duzy odsetek staPowszechnie wiadomo, e zatrudnienie w sektorze turyStycznym ma wymiar ograniczony i dorany. Badania Midzynarodowego Biura Pracy (MBP) wykazay, e praca sezonowa stanowi 44,67o caocizatrudnienia turystycznego we Francji,35vo w Irlandii i5vo w Hiszpanii. Warto podkreli,eptaca w niepenym wymiarze jest szczeg lnierozpowszechniona w krajach wysoko uprzemysowionych. Dane MBP wykazuj, e stanowi ona od lvo caoci zatrudnienia w tym sektorze w Szwajcarii oraz od przeszo 30vo w Danii, Norwegii i Wielkiej Brytanii do 5IVo w Australiia8. Naley doda, chociaby na przykadzie polskich turyst w za granlc' e pracujcy w niepenym wymiarze czasu lub okazjonalnie s
a7
48

rde statystycznych, z grubsza scharakteryzowa pozycj turystyki na rynku pracy wybranych laaj w wiata. Wedug literatury przedmiotu wsp czesna turystyka generuje bezporednio oraz porednio zatrudnienie dla I m|n os b na wiecie.
rywkowych

Mimo podanych ogranicze mona, na podstawie dostpnych i wy-

nowi w niej kobiety.

,,Hotels Travel Agents" 1993, No. lt (cyt. za:,,MAT" No. 58). W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 1998, s. 180.

56

57

czsto rodkiem znadczym w sytuacjach awaryjnych. Pracodawcy anguujich w szczycie sezonu oraz do zada(l wymagajcych niewielkich kwalifikacji. W konsekwencji pracownicy ci, nalec na og do grupy bezrobotnych, modych w poszukiwaniu pierwszego zatrudnienia, student w lub nielegalnych imigrant w, nie mog mie duych wymagar'i pod wzgldem zatrudnienia i pracy. W opinii MBP w Genewie wikszopracownik w sezonowych w niepenym wymiarze czasu pracy lub okazjonalnych stanowibezrobotni. Wystpuje tu problem etyczny. Nie tylko nie maj oni pewnoci nych z zatrudnieniem, takich jak: ochrona zdrowia, patne urlopy w wypadku choroby, ubezpieczenie na wypadek bezrobocia oraz emerytury. Wolno sdzi, i jest to istotna wskaz wka doskonalenia prawa pracy i opieki socjalnej r wnie w warunkach polskich. Przypominajc o sezonowoci zatrudnienia w turystyce, trzeba j tego sektora gospodarki. Zjauzna za pochodn specyfiki dziaalnoci wisko to mozna ogranicza w wyniku np. bardziej r wnomiernego rozoeniadziaalnociw cigu caego roku lub umoliwienia pracownikom atwiejszego znajdowania zatrudnienia poza sezonem. Prezentowanie wybranych informacji na temat wkadu turystyki w tworzenie miejsc pracy warto rozpocz od Europy. W omawianym sektorze znajduje prac 40 mln Europejczyk w, przy czym tworzy on dwukrotnie wicej miejsc pracy ni przecitny sektor gospodarczy. Turystyka ma wysok pozycj na rynku pracy Unii Europejskiej. W ocenie ekspert w ,,Hansa-Tourist'' z Hamburga Unia Europejska spodziewa si poprawy warunk w zatrudnienia wewntrz swojej struktury. obecnie na jej obszarze notuje si okoo 16 mln bezrobotnych. Powstanie jednolitego rynku wewntrznego Stwarza szans na dodatkowe 2-3 mln miejsc pracy. Problem bezrobocia nie ma wic szans na ryche rozwiryatie. Wymaga on nie tylko nowych miejsc pracy,|ecz t:e przemieszczania siy roboczej do nowych okrg w i nowego sytuowania przedsibiorstw. W ramach tego procesu, w ocenie zwizk w zawodowych, naley si liczy z powstaniem okoo 12 mln miejsc pracy Z now lokalizacj, ale te zlutoiatczy likwidacj okoo 10 mln miejsc. Poniewa: w dziaalnociturystycznej Unia utrzymuje wysoki wskanik dziki wzrastajcej zamonociwielu warstw spoecznych i wyduaniu si czasu wolnego od pracy, wkad turystyki w tworzenie miejsc pracy moe si okaza znaczcy. 258

i rlryginalnie

zatrudnienia,lecz take czsto s wyczeni z dobrodziejstw zwiza-

wisk pracy poredniozwizanych z dziaalnociturystyc zn. ot w ocenie wspomnianego Instytutu okoo 260 tys. os b byo zatrudnionych w przedsibiorstwach usugowych, z kt rych korzystali turyci. W tej grupie wymienia si obsug bankow, artyst w rozrywkowych w uzdrowiskach, bagazowych na dworcach korejowych i w portach lotniczych, a take dziennikarzy turystycznych. W dalszej kolejnoci eksperci zwracajuwag na wysok warto specyficznie turystycznych miejsc pracy w handlu hurtowym i detalicznym. Prawie 200 tys. os b byoby bez pracy w tym sektorze, gdyby nie istniaa turystyka. R 'wnie ponad 40 tys. pracownik w reklamy, sztuki, teatru, architektury i rodkw masowego przekazu zawdzicza swoje zatrudnienie pragnieniu podr zowania obywateli Niemiec. warto doda, e w bankach i towarzystwach ubezpieczeniowych na potrzeby turyst w pracowao ponad 20 tys. zatrudnionych. Silne zwizki przez zatradnienie akcentu|e si np. midzy turystyk a przemysem i rzemiosem. ot turyci przysparzali p.u.y * przemylei rzemioleNiemiec okoo 350 tys. os b. Z tej licby :s iy'. p.u59

lrlnii uwazaj gospodark turystyczn'za jedno z najwaniejszych r tlc zatrudnienia w tym kraju. Wedug przeprowadzonych przezlnstytut hadar{ ju w 1989 r. w gospodarce turystycznej RFN pracowao og em |'-5 mln os b, co stanowio 6vo wszystkjch (5,5 mln) zarejestrowanych w kraju os b utrzymujcych si z pracy zarobkowej. Interesujco wyglda struktura gaziowa tego zatrudnienia. Najwiksz podaz miejsc pracy zapewniaj przedsibiorstwa turystyczne. W niemieckim hotelarstwie i gastronomii pracowao we wspomniuny.kresie 653 tys. os 'b. w sferze organizacji technicznej ruchu turysryczllego byo zatrudnionych dalszych 150 tys. pracownik w, wrd kt rych wymienia si 110 tys. przewodnik w turystycznych, pilot w wycieczek i kierownik w autokar w. w grupie organizator w turystyki, pracownik w biur i agencji podr zy oraz w urzdach turystycznych pracowao 40 tys. os b. omawiajc ten temat, naley rlwnie podkreliznaczenie stano-

RFN zatrudnia dwukrotnie wicej wanocigazi gospodarki narodowej. Eksperci Instytutu Gospodarki Niemieckiej w Korlslb ni rolnictwo, bdce drug pod wzgldem

warto doda, e sektor turystyczny w

Problematyk obecnociturystyki na rynku pracy interesujco om wiono w literaturze ekonomiczne| nrN Na wstpie

cownik w zajmowao si budow hoteli i innych urzdze infrastrukturalnych zwiry'anych z czasem wolnym, np. produkcj przyczep kempingowych i samochod w mieszkalnych. Blisko 30 tys. os b pracowao przy produkcji wyrob w cukierniczych. Ponad 35 tys. os b byo za_ trudnionych przy produkcji odziey turystycznej .Przy zaopatrzeniu za turyst w w kamery filmy i artykuy Sportowe byo zatrudnionych 40 tys. os b. Wreszcie 10 tys. os b pracowao w obrocie pamitkami
turystycznymi. Na uwag zasuguje tu opinia ekspert w Instytutu w Kolonii' e za_ wody turystyczne majdue szanse na rozw j. Dla polskiego Czytelnika moe by interesujce to, e wyniki badar Instytutu Gospodarki Niemieckiej w Kolonii potwierdzaj kreatywn rol turystyki wyjazdo_ wej na rynkach pracy kraj w przyjmujcych turyst w. Powszechnie

znana wysoka aktywnoturystyczna obywateli Niemiec, zwaszcza wyjazdy za granic, w duzym stopniu wsp tworzy r wnie stanowiska pracy za granic. W ocenie wspomnianego Instytutu przy obsudze tu-

ryst w niemieckich za granic byo zaanguowanych okoo 700 tys. os b. W poszczeg lnych paristwach na rzecz tych turyst w pracowaa 55,0 tys., 6I,6 tys., Wochy nastpujca |iczba os b: Austria - 5,3 tys., Holandia - 17,8 tys., 45,8 tys., Francja Hiszpania - 16,9 tys., b. Jugosawia 16, tys., Grecja - 16,0 tys" Szwajcaria 8,2 tys., Portu10,1 tys., Turcja 10,4 tys., W. Brytania USA - '7,3 tys., Dania 6,7-tys., Belgia 4,4-tys. i Kanada galia
,9 tys.

Przytoczone liczby potwierdzaj tez o wysokiej pozycji turystyki w r wnowaeniu rynku pracy Niemiec, wiadczte o aktywnej polityce turystycznej tego par stwa. Maj one r wnie walor promocyjny. IJnaoczniajbowiem krajom goszczcym turyst w niemieckich kotzy'
citake w sferze zatrudnienia. Jelichodzi o inne kraje europejskie, to w gospodarce woskiej tylko sektor hotelarsko-gastronomiczny zatrudnia okoo miliona os b. Dostpne statystyki informuj, e w I99I r. na og ln liczb 976 tys. zatrudnionych w gospodarce turystycznej Woch 46,3vo pracowao we wa_ snych przedsibiorstwach, 53,7vo zastanowili pracownicy najemni. Turystyka austriacka daje prac w hotelarstwie otaz gastronomii 130 tys. os b, z czego warto doda, e 617o stanowi kobiety. W pa stwie tym funkcjonuje schemat sezonowego zatrudnienia w turystyce, 60

penym wymiarze czasu pracy i modociani, mogli atwiej znale Zatrudnienie ni gdzie indziej. o wysokiej pozycji amerykar{skiej gospodarki turystycznej mog wiadczy nastpujce liczby: w 1991 r. sektor turystyki zatrudnia trzykrotnie wicej os b ni rolnictwo oraz przemys teks^tylny i dziesiciokrotnie wicej ni przemys samochodowy i stalowyae.
Wszystkie informacje statystyczne doczce zatrudnienia w turystyce pochodz nych r de zagranicznych, cytowanych na podstawie ,,Midzynaroaowyct AktualnociTurystycznych'' (MAT) wydawanych przezZesp ds' Bada ,,orbis'' S.A' w Warszawie.
a9

go cznie. W ostatnich latach obserwuje si promocj turystyki na rynku pracy USA. Podkrela si rol tego biznesu w szybkim tempie tworzenia nowych miejsc pracy. Na przykad w czasie rzd w R. Reagana sektor turystyczny stworzy 13 mln nowych stanowisk pracy. Dziki temu potencjalni bezrobotni, a wic mniejszocinarodowe, pracownicy w nie-

twym sezonie. Wzgldnie wysoki stosunek zatrudnienia w turystyce do og u pracujcych lub mieszkar{c w jest odnotowywany w miniparstwach europejskich. W Andorze 3/4 mieszkaitc w utrzymuje si z pracy w turystyce. W San Marino I/6 zatrudnierua przypada na sektor turystyczny. W Ksistwie Monako bezporednio w turystyce pracuje 3,5 tys. os b, ptzy liczbie mieszkaric w 3 tys. R wnie w Ksistwie Licirtenstein Ilvo zatrudnienia og lnego stanowi pracownicy turystyki. Istotne znaczenie przypisuje si turystyce take na angielskim rynpracy. Liczba zatrudnionych w tym sektorze jest dwukrotnie wikku sza ni zatrudnionych w rolnictwie, przemyleelektronic znym, Samochodowym' tekstylnym i stalowym razem wzitych. R wnie w Kanadzie z pracy w turyStyce utrzymuje si wicej os b ni z rolnictwa' przemysu elektronic znego' samochodowego i-stalowe-

przedsibiorcom gospodarki turystycznej oszczdza si wysokich koszodprawy pracownicze1 przysugujcej w razie ustawowego zwolnienia albo r wnie kosztownego kontynuowania zatrudnienia w mar-

z wymawianiem kontraktu z ko cem sezonu i wznawianiem go z po_ cztkiem nastpnego. Wedug r de oznaczato, e pracownik korzysta Z o,urlopu'' patnego z rzdowego funduszu bezrobocia. W ten spos b

tw

'zr

61

Skala zatrudnienia w polskiej gospodarce turystycznej nie jest jak dotychczas Problem ten wymaga zbadania. Wysokie bezrobocie w kraju dodatkowo uzasadnia celowopodjcia bada diagnostycznych roli turystyki na rynku pracy, mimo braku moliwoci cisegowydzielenia stanowisk pracy za|enych od turystyki. oficjalne informacje dotyczce zatrudnienia w hotelach i restauracjach, podawane ptzez GUS, nie odzwierciedlaj skali zjawiska nawet w przyb|iegospodarcza zwizana Z turystyk jest obecna np. niu. Dziaalno
w handlu, transporcie, budownictwie, porednictwie finansowym, ad-

rystyczna aktywizacja gospodarki lokalnej wzrostu popytu na prac w szeroko -".r,,q\ul. si wic. ,?r::Yr" turystycznego. "\sj sferze obsd9l r|
w. Ich zatrudnienie .ol,: * pracowniKow gar,poredni gospodark turyStyczn, np' z hote;ioe by zwizaf|e z "r, handlem. Aktywizuje te zatrudnienie w seh)stvngrn, East:oml');-

W sferze

tej jest zgaszane

nych dziedzin

i zawod

zapotrzebowu*.

.--

ministracji publicznej i samorzdowej czy w edukacji. W zwipku z tym trudno przyj, e 186 tys. os b w 1995 r. i 07 tys. w 1998 r. pracujcych w sektorze ,,hotele i restauracje'' charakteryzuje opisan rzeczywistow Polsce50. wyda3e si, e due rezerwy Zatrudnienia turystycznego w Polsce tkwi np. w sektorze ,,handel i naprawy'', w kt rym liczba pracujcych bya szacowana przez GUS na 1,903 mln os b w 1995 t. i ,I77 mln w 1998 r. Podobnie jak handel wewntrzny r wnie inne dziay gospodarki narodowej, np. transport pasa'erski, przemys przetw rczy, rolnictwo oraz sektor usug, znaczco wsp dziaaj w tworzeniu produktu turystycznego kraju i region w, uczestniczc w ten spos b w zwikszaniu liczby miejsc pracy zwizanych z obsfug
ruchu turystyczne9o.

Podkrelajc wzrastajce znaczenie turystyki na krajowym rynku pracy' na zako czenie naley zwr ci uwag na rynki lokalne, zwaszcza region w i miejscowoci bd gmin turystycznych. W tej paszczyrlte omawiane zagadnienie w og le nie jest naukowo penetrowane. Nie jest te rozpoznane przez ogniwa samorzdu terytorialnego. Perspektywa rozszerzenia autonomii samorzdu terytorialnego sprawia, e problem obecnoci turystyki na lokalnych rynkach pracy nabiera w Polsce szczeg Inego znaczenia. W zwiryku z tym warto poczyni kilka uwag w tej kwestii.

Pod wpwem rozwoju turystyki wystpuj korzystne warunki wnowazenia lokalnego rynku pracy, gdy sprzyja ona powstawaniu nowych miejsc zatrudnienia. Warto tu przypomnie, i cechami charakterystycznymi zatrudnienia w turyStyce s: stosunkowo wysoki udzia pracy ywej oraz niski stopier jej uzbrojenia technicznego. Tu50

Ma Rocznik Statystyczny 1999, jw', s.99

wsp dziaajcychw tworzeniu produktu i]l gospoaarki fllod' ^,rl" wic istotna za|enomidzy turystyk a z,}stycznego. V/st9P-' Z punktu widzenia rozwoju gospodarki lldnieniem. _^,- siQ uznaje, i turystyka moe przyniebard2;]okahej powszc!fie',il w kwestii zatrudnienia ni inwestycje * pr"ejJ bezporedni" Ko"|,iudzie robocizny, w dodatku wysoko kwalifiko]}le o niewielkJfl iToo sugi ruchu turystycznego istnieje znacznie th:nej. ot w st"'?" ltgwania si do kosztownego personelu wyso\,.\iejsza poffzebu "'Yiiu s tanowi sk pracy utwor zony ch na potrzeby ob( kr,yu1161 ow aneo.' lf,lie od, zaj dla pracownik w niewykwalifikow{\si turyst w roxcl} ,urowniczej. Jest wic relatywnie korzystna. ''Vch do dziaalttosc| Warto te pamita o roli turystyki w Nt", ','.'ci w miejscowociach turyStycznych. obszary tobilizacji liczby ' .Y pzwinitych funkcji pracy, s terenem migracji l,'^czsto pozbarione,*glkach turystyka, absorbujc miejscowe nadwy|Qnoci. W txc\!!r.,dziaajednoczeniewyludnianiu si tych migi: siy roboczej, Y pdo dochod w mieszkarc w i ich stabilizacjiJ\eowoci, stanorill4c Rozwaajc rol turystyki w ksztatow naleyjednak pamita, i zatrudnieni" * gl': lokalnego rynkl ptao!' r'11[[lZ charakter .""ono*y. Wyj tek stanowi," ?*rr., "s.|1.o*"" s podejmowane w celach subowych, szko1^"qki, do kt rych Poo \io} l - s anatoryj nych, i dziki temu utrzymui ;er,:'-r#, oni "i;;; gospodarki turystycznej w cigu caego rokq. ttm1gznodziatnr
263

z rozwojem turystyki, np. w sektodorgh porednio'.*'(r'!r, transportu miej skiego' administracji, banko,.1n' ttsug rzemie rLY, i, " runki wzrostu zatrudnienia w przemyle wy1ffci. Powstaj ,*?.9otelowe, sprzt turystyczny i Sportowy' artyku1i\zicym np. *"!'f,ruce przedmiotem popytu turyStycznego. og 1{, sDoywcze i iflne,.Dy ie zatrudnienie w bezporedniej gospodarce tu's mona po.wio|||]urro1 konieczno zatrudnienia w innych dzia{ty.'nej pocigo za,-rr3
nych

62

Na przypomnienie zasuguje fakt, e cech charakterystyczn za, trudnienia w turystyce jest znaczny udzia kobiet. okolicznota ma
istotne znaczenie z punktu widzenia gospodarki. Aktywna polityka tu. rystyczna samorzdu terytorialnego daje szans zr wnowaenia rynku pracy ze wzgldu na pe zatrudnionych, co ma due znaczenie dla

rlrl

ptlr,tr

miejscowoci o wielofunkcyjnym charakterze ich gospodarki. Inn istotn cech zatrudnienia w gospodarce turystycznej jest mozliwo aktywizacji zawodowej emeryt w i rencist w. Sprzyjaj temu Sezono] wiadczedla turyst w wodziaalnociturystycznej i r norodno na rynku lokalnym. Szeroko obserwuje si r wnie zjawisko podejmowania pracy w obsudze ruchu turystycznego przez rr odzie, zwaszcza studenck. og lnie mozna powiedzie, e ro|a turystyki w ksztatowaniu poziomu yciai struktury zatrudnienia w gospodarce lokalnej jest znaczca i wieloaspektowa. Wzrost zatrudnienia w bezporedniej gospodarce turystycznej wywouje zwikszony popyt na prac w poredniej gospodarce turystycznej. W sumie powstaje zjawisko komplementarnoci zatrudnienia w sferze obsfugi ruchu turystycznego. Zavarte tu rozwaania powicone powszechnie uznanym i docenianym zwizkom rozwoju turystyki i zatrudnienia w gospodarce lokalnej zasuguj na uwag wadz samorzdowych w warunkach tworzenia nowoczesnej gospodarki rynkowej kraju. Reasumujc, naley stwierdzi, e wsp czesna turystyka wywiera Znaczcy wpyw na bilans zatrudnienia wielu kraj w, agodzc skal bezrobocia i jego skutki spoeczne.

klclr globalnych przemieszcze turystycznych wyraaj si w wydat_ lttt'h w kwocie przeszo 2 bln USD na zakup r nych d br i usug tufy$lycznych. Wydatki te stanowi okoo lvo produktu globalnego. Wtrto r wnie podkreli,e dziaaLnogospodarcza w turystyce jest hlrltn dziedzin aktywizacji zatrudnienia. Jest ona take r dem do_ cllrxl w i wpyw w fiskalnych oraz dewiz dla |icznych kraj w rozwillitych i rozwijajcych si wiata. Widoczna jest te wyrunajej obecltrlw wiatowym handlu, zwaszcza w handlu usugami. Wolno wic lwiedzie, e w sp lczesna turystyk a ma z:wizek prawie z kad dzie1tr il.itl y cia spoeczno-gospodarczego. Teoretycznie mona zaoy, e nktywna rola turystyki w przemianach spoeczno-gospodarczych wiata ltrrdal si utrzyma. Hipoteza ta wydaje si przekonujca w wietle progtloz Swiatowej organizacji Turystyki, w kt rych na koniec ubiegego
wicku przewidywano:
I I

750 mln os b odbywa podr1e turystyczne zar wno na obszarze wlrtsnego kraju, jak i pozajego granice. Finansowe konsekwencje ta-

|,5 ttlld os b' czyli przeszo 307o ludnoci wiata,podejmuje podr ze tltiejsce staego zamieszkania. Szacuje si, iz w skali globalnej bli-

I I

400-500 mln os b w midzynarodowym ruchu turystycznym' 300-400 mld UsD wydatk w zwizanychz midzynarodowym ruchem turystycznym, 9-I0vo udziau dziaalnociturystycznej w handlu wiatowym, okoo 40 mln nowych miejsc pracy w dziaalnociturystycznej.

4.10. TURYSTYKA A

OBROT GOSPODARCZY

MlDzYNARoDowY

obserwacja rozwoju wsp czesnej turystyki na wiecieupowania do wniosku, e zajmuje ona czoowe miejsce w strukturze dziaalnoci gospodarczej kraj w uprzemysowionych i wzrastajcej liczby kraj w rozwijajcych si. Wedug r de zachodnichs', kadego roku ponad
5l Wszystkie informacje statystyczne przytoczone w tym podrozdziale zaczerpnito z,,Midzynarodowych Aktualnoci Turystycznych'' (MAT)' wydawanych przez Zesp

Patrzc na te wielkocistatystyczne z perspektywy 002 r., trzeba stwierdzi, i prognozy WTo okazay si znacznie zanione. Warto dotla, e raporty WTo wykazay przekroczenie ju prognozowanych wielkoci ruchu turystycznego. Wedug tego r da, w 2000 r. liczba potlr y na wieciewyniosa 698 mln, tj. o 7,3vo wicej ni w roku po1lrzednim, co si wizao z wydatkami w wysokoci478 mld USD, nie liczc koszt w usug transportowych. Warto doda, i ostatni rok XX w. cechowaa wysoka dynamika wzrostu w por wnaniu z caym ostatnim dziesicioleciem. Wpyw na t skal zjawiska miay megaimprezy wiatls. Badarl ,,Orbis" S.A. w Warszawie w latach 1987-1999 oraz z opracowaniaTurystyka

ylska 1995, jw.

64

65

towe, takie jak obchody rocznicowe chrzecijarstwa, Igrzyska

skie w Australii oraz Wystawa wiatowa EXPO w Niemczech. W roku 2O2O liczbapodr y zagranicznych, wedug wiatowej organizacji Turystyki (wTo), ma osign 1,6 mld os b, a wydatki na cele turystyczne wynios okoo 2 bln USD. Kierunki rozwoju turystyki wiatowej do 00 r. om wiono w podrozdziaLe 3..5. i Ze wzgldu na zoono wieloaspektoworozwoju turystyka midzynarodowa wymaga kompleksowych analiz o charakterze interdyscyplinarnym. og lnie monajednak okrelistatystycznie uchwytne skutki jej rozwoju w sferze gospodarczej, zwaszcza w bilansach

olimpij-

c'zwart lub pit dziedzin gospodarki wiatowej. Trzeba jednak palnita, e przytoczone informacje o wydatkach nie odzwierciedlaj ich laktycznych rozmiar w. Nie obejmuj bowiem np. koszt w transportu (rodki z tego tytuu wpwaj do kasy przewonik w). Istniej take

patniczych kraj w o rozwinitych funkcjach turystycznych oraz go-

spodarczych. Punktem wyjcia w okrelaniu miejsca turystyki w midzynaro. dowym obrocie gospodarczym s wydatki zwizane z podr ami za' granicznymi w celach turystycznych. Wydatki na turystyk to cakowite wydatki konsumpcyjne poniesione przez odwiedzajcego lub w jego imieniu na podr oraz pobyt w miejscu docelowym (wedug wTo). Wydatki te mog by ponoszone zar wno przed podr , jak i na tere-

r(lnice w sposobach ujmowania danych w poszczeg lnych krajach. Naley r wnie zwr ci uwag na lokalizacj wydatk w ponoszoltych na turystyk w wymiarze globalnym. Konsekwencj regionalnego rtlzkadu wiatowego ruchu turystycznego jest regionalny rozkad tych wydatk w. Informacje Statystyczne wiadcz o dominacji regionu euro1rcjskiego w og lnych wydatkach turyst w podr ujcych do obcych kraj w. Udzia Europy pod tym wzgldem na tle pozostaych region w ksztatowasi w 1998 r., tak jak podano w tablicy 4.1.
Tablica 4.l. WYDATK!ruRYsToW PoDRozUJcYcH Do oBcYcH WEDUG REGloNow w 1988 R.

KMJow

nie odwiedzanego kraju. Wedug szacunk w wiatowej organizacji Turystyki wydatki w skali wiatowej poniesione przez turySt w wykazuj wysokie tempo wzrostu. Dla wybranych lat okresu 1950-2001 ich 2,I mld USD, 1960 r. wysoko oceniano nastpujco: 1950 r. -1980 r. I0'3 mld USD' I7,9 mld UsD, 6,8 mld UsD, 19'70 r. - r. 49,3 mld USD, 2000 r. 480 mld USD, a 2001 r. 1990 455 mld USD. Jelirok 1950 przyjmie si za bazowy, to wskaniki wzrostu wydat-

liuropa Ameryka Azja Wschodnia i Pacyfik

llliski Wsch d
Afryka Azja Poudniowa

w na cele turystyki midzynarodowej osigny w koricowych latach 33,87o, ocenianych dziesicioleci nastpujce wartoci:1960 r. - Nato' 16 978,4Vo. 487I,47o i 1990 r. 19'70 r. 852,3Vo, 1980 r. miast w 00I r. nastpi wzrost o I8,37o w stosunku do 1990 r. Wpywy z turystyki midzynarodowej charakteryzuje wysoki stopieri koncentracji. Na przykad w 1995 r. pierwsza dwudziestka kraj w skupiaa 72vo, a pierwsza dziesitka 55vo wpyw w globalnych. Rok 1995 potwierdzi wzrost znaczenia turystyki w gospodarce wiatowej, czne wydatki turystyczne osigny poziom 8vo wartocirejestrowanego wiatowego eksportu. Do jednej trzeciej wzr s udzia wydatk w turyStycznych w eksporcie usug. Turystyka ma Szans sta si wkr tco

ski utrzyma sw j wysoki udzia r wnie w przyszoci.Przema'wia za tyrn wiele okolicznoci korzystnych dla rozwoju turystyki midzynarotkrwej.

Z duym prawdopodobieristwem mona zaoy,,e region

europej-

Jedn

kraj

ttriejscu podkreli, e o skali koncentracji wiatowegoruchu turystyczlrcgo i wpyw w z tego tytuu w Europie decyduj kraje Unii Europejrikiej. odnotowuj one ponad 40-procentowy udzia we wpywach z tu-

z takich przesanek jest integracja polityczno-gospodarcza europejskich, zwaszcza Europy Zachodniej. Naley w tym

r'ystyki i w zagranicznych podr ach turystycznych w Europie. Zniesieltic wszelkich barier w przepywie os b, d br i kapita w w 15 krajach

llnii

Europejskiej

L993 r. oraz powstanie rynku liczcego okoo

67

66

w' przy spenieniu innych warunk w, stworzyo korzystn sytuacj wzrostu zar wno dla turystyki krajowej, jak i mi360 mln konsument to dane wiatowej Rady Podr y i Turystyki doczce 1995 r. ot z tu_ rystyka bya r dem 13,4vo dochodu narodowego 15 kraj w Unii Eu_

dzynarodowej w tym ugrupowaniu ekonomiczno-politycznym. Ilustruj

ropejskiej, zapewnia prac co smemu zatrudnionemu, stanowia I5,57o nakad w inwestycyjnych i przyniosa IS,Ivo wszystkich podatk w zainkasowanych przez rzdy kraj w UE. Informacje te maj wiksz wymow w bardziej szczeg owym ujciu. Wartousug turystycznych sprzedanych na obszarze Unii Europejskiej w 1995 r. oszacowano na 1,1 bln USD, co stanowio okoo 3vo wartoci w skali wiatowej. Wpywy z eksportu usug turystycz_ nych oceniono na 159 mld USD, natomiast z eksportu towar w turystycznych na 113 mld USD. Na inwestycje sektor turyStyczny wyda 19 tl1ld USD, a na podatki 39 mld UsD. Wedug ocen wiatowej Rady Podr y i Turystyki w dekadzie 1996_2005 mona si spodzie_ wa staego rozwoju turystyki w krajach UE, ze wzrostem redniookoo 5,57o rocznie. wafto te podkreli,ze o koncentracji wydatk 'w w turystyce midzynarodowej na obszarze Europy, obu Ameryk, a take Azji WschodTabllca 4.2. WYDATK| NA ruRYSTYK MlDZYNARoDow

wsp czesnych przemian cywilizacyjnych. Potwierdza to prawidowo silnej dodatniej korelacji midzy poziomem rozwoju gospodarczego kraj w a aktywnoci turystyczn ich ludnoci. Ciekawym polem obserwacji w ksztatowaniu opinii o skutkach ckonomicznych rozwoju wsp czesnej turystyki dla midzynarodowego obrotu gospodarczego jest te klasyfikacja kraj w-najwikszych inkasent w wpw w z turystyki zagranicznej przyjazdowej. Wedug danych OECD oraz WTo wygldaa ona tak jak w tablicy 4.3.
Tablica 4'3. KMjE-NAJWK5I lNKAsENcl WPWW z ruRYsryKl ZAGMNICZNE) PPZY)MDOWEJ W LATACH 1980, 1998 I 2OOO

lriej i Pacyfiku decyduj kraje wysoko rozwinite pooone w tych regionach turystycznych. List kraj w o najwikszych wydatkach l980-1998 zauiera tablica 4.2. Jak mona zauvuy, udzia wymienionych kraj w stanowi w 1980 r. 54'8vo, a w 1998 r. 6,0vo globalnych wydatk w turyStycznych. Kraje te rozstrzygaj o sile wiatowejgospodarki i gbokoci

USA
Wochy
Francja

10,0

74,2
30,4 29;7

85,2 'I,4 9,9

8,2 6,9
8,2

Hiszpania
W. Brytania

29,6

31,0
19,5 18,8

6,9 4,9
b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

l,3

Niemcy Chiny Austria

Kanada

1,8
12,5 12,2 9,1 8,4 8,4

t6,2
11,4 10,8
6,1 6.1

Australia Polska

Z punktu widzenia rozwaa(l o roli turystyki w midzynarodowym obrocie gospodarczym interesujcy moe by bilans rachunku turyStycznego w czoowych krajach docelowych i kreujcych ruch turystyczny w wieciew ujciu dynamicznym (ablica 4.4).
69

Tablica 4.4. BILANS

KRAJACH DOCELOWYCH W LATACH I98O-I998

MCHUNKU TURYSryCZNEGO

W WYBMNYCH

w LATACH 1980 t 1992

z TYTUU ZAGMNI@NEJ TURYSTYK| Do WARTocl EIPoRTU W wYKAzANYcH KMJACH PRZYJAZDoWEJ

Tablica 4.5. STOSUNEK WP\VOW

iszpania

Atrstria
(

ln c.la

'lirlcja
I'ultugalia

Mcksyk

do:,,EIU International Tourism Reports''

r.

5l); raport WTO za 1998

1993, No. 2'

wTo

(cyt. za:,'Ir4AT'' No.

l{clacja omawianych wartociw wybranych krajach wiata w 1980 r. l l99 r. przedstawiaa si tak jak w tablicy 4.5. Znaczenie turystyki w midzynarodowym obrocie gospodarczym Jcst zwaszczawidoczne, gdy si wemie pod uwag udzia wpyw w r' turystyki w eksporcie usug. Wedug publikacji Midzynarodowego

Jak mona zavwily, kraje o rozwinitej turyStyce przyjazdowei (g wnie Zachodnioeuropejskie) odnotoway w tym okresie wyso nadwyk w bilansie turystycznym, inne kraje wysoko rozwinite gospodarczo za(np. Niemcy i Japonia) deficyt. Mona wic powie- rynku turystycznym wykazuj dzie, e kraje liczce si na wiatowym istotne r nice pod wzgldem nadwyki lub deficytu w bilansach turystycznych. Pewne jest to, e jedne kraje o rozwinitych funkcjach turystycznych ddo likwidacji, a przynajmniej do minima|izacji deficytu w bilansie turyStycznym, inne za do maksymalizowania wpyw w z tego tytufu. Zagraniczna turystyka przyjazdowa stanowi bowiem dla wielu kraj w r do dochod w dewizowych i czynnik rozwoju. Cele te ksztatuj polityk turyStyczn tych paristw. Interesujcym miernikiem miejsca turystyki w midzynarodowym obrocie gospodarczymjest stosunek wpyw w z tytutu zagranicznej turystyki Przyjazdowej do wartociwiatowego eksportu' Dla wybranych lat okresu 1950-1995 oszacowano go nastpujco: 1950 r. -3,4vo, 1960 r. 5,6Vo, 1970 r. 5,7Vo,1980 r. 5,IVo oraz 1995 r. 87o.

Z wyczeniem opat z tytufu lunduszu Walutowego wpywy te wyniosy np. w 198'7 r. uslug transportu midzynarodowego l59 mld USD, czyli 25vo og u wpyw w ze wiatowego handlu usugirlni. Wspomniany udzia oscylowa midzy 7o alvo w takich krajak Francja, Wielka Brytania, USA, Indie, Korea Poudniowa, 'jrrch, i wynosi 357o w Argentynie, 467o w Kanadzie,5vo w Meksyku, 547o w Tajlandii, 647o w Portugalii i Tunezji, 67Vo w Jamajce, 69Vo w Hisz1lanii, 72vo w Maroku oraz 82%a w Indonezji. Fragmentaryczn inforlrlacj o Polsce moe by ocena GUS-I za 1998 t', dotyczca relacji wurtoci towar w zakupionych w Polsce przez cudzoziemc w do warltlcieksportu zarejestrowanego na podstawie dokument w odprawy cclnej SAD. ot z redniawarto relacji wyniosa t4,Ivo w 199'7 r. i l],9?o w 1998 r.52. wedug tego samego r da cudzoziemcy wydali w Polsce w 1998 r.lcznie 10,5 mld PLN, Polacy zawydali za granic -l,5 mld PLN. Saldo dodatnie wynioso 6 mld PLN.
s2

Ruch graniczny i wydatki cudzoziemc w..., jw., s. 21.

70

7l

omawiajc ekonomiczn e znaczenie turystyki midzynarodowej, na_ ley zvrlci uwag na oddziaywanie dewizovvych wpw w z turystyki na wielkodochod w dewizowych danego kraju. Re|acje te, dziki dostpnoci informacji Statystycznych, mona zteferow a na przykadzie wybranych kraj w europejskich. Wedug danych OECD lista kraj w osigajcych znaczne dochody Z turystyki ptzyjazdowej w stosunku do og lnych dochod w dewizowych przedstawiaa si w 1990 r., tak jak pokazano w tablicy 4.6.
Tablica 4. . UDzlA DocHoDowzTURYSTYK| PpZY)^zDo\IlE) w oGLNYCH DocHoDAcH DEWlzoWYcH KMjU W 1990 R.

nych wpyw w dewizowych. Na drugim ko cu tej klasyfikacji znajdoway si: Niemcy, Dania i Holandia. Ich wpywy ksztatoway si poni ej redniejdla EWG i osigny tylko piciokrotny wzrost. Trzeba te wspomnie o transferze dewiz z kraj w bogatych do kraw mniej rozwinitych. W tym sensie na obszarze UE, dziki turystyce .j midzynarodowej, nastpuje wyr wnywanie poziomu rozwoju gospodarczego midzy zamon P noc a ubogim Poudniem. Pozytywne skutki rozwoju turystyki dla midzynarodowego obrotu gospodarczego akcentuje si w USA. Wedug ekspertyz Amerykariskiego Stowarzyszenia Biur Podr y (ASTA), turystyka naley tam do najwikszych sektor w gospodarki i jest bardzo znaczcym r dem dopywu dewiz. W roku 1993 udzia USA w wiatowych wpywach z turystyki wyni s l8,9vo' W roku 1994 okoo 47 mln turyst w zagranicznych wydao na obszatze tego kraju 57 mld USD plus 16 mld USD na usugi transportowe. Turystyka we wspomnianym roku przyspotzya USA 67o produktu krajowego brutto. Innym przykadem kraju wysoko rozwinitego, w kt rym znaczenie turystyki w midzynarodowym obrocie gospodarczym jest istotne, s Niemcy. Turystyka cieszy si tam ogronrnym zainteresowaniem, Niemcy bowiem s najchtniej podr ujcym narodem na wiecie. Jeeli si doda, e turysta z RFN wydawa np. w 1985 r.2009 frank w francu-

razy, oraz Wielka Brytania, wykazujca siedmiokrotny wzrost omawia-

skich w skali rocznej, Brytyjczyk

a Hiszpan

Jak wida, siedem wymienionych kraj w w duej mietze zavdzicza swoje dochody dewizowe zagranicznej turystyce przyjazdowej' Natomiast w takich krajach wysoko rozwinitych, jak Niemcy oraz Wielka Brytania, dochody z turystyki s mao istotne dla rozwoju gospodarczego. Aby mie peny obraz ekonomicznego znaczenia turystyki midzynarodowej, warto zaprezentowa tempo zmian wpyw w z turystyki zagranicznej w niekt rych krajach europejskich. w okresie 1970-1985 redniaeuropejska (EwG) wpyw w dewizowych z turystyki zagra-

w przez nich odwiedzanychs3. Zjednoczone Niemcy, dziki wielu atrakcjom turystycznym' s r wnie interesujcym obszarem podr y turystycznych dla obcokrajowc w. Mozna doda' ze turystyka w Niemczech staa si waznym elementem gospodarki. Jej obroty stanowi okoo 6,57o produktu narodowego brutto. Stworzya ona znaczcIiczb nowych miejsc pracy. Dochody z obsugi ruchu turystycznego wzrastajprzy tym szybciej niz wydatki Niemc w za granic. W roku 1996 Deutscher Reisemonitor zarejestrowa okoo 160 mln podr zujcych z minimum jednym noclegiem, w tym 65vo stanowiy podr e urlopowe, 20vo przypado na podr ze

-32, obiecujca- dla kraj staje si

189, to wysoka frekwencja turyst w niemieckich

980, Francuz

686, Woch

nicznej wzrosa siedmiokrotnie. Najwikszy wskanik wzrostu miay Hiszpania, Grecja i Portugalia, kt rych wpywy pomnoyy si osiem
7

suzbowe oraz I5vo stanowiy wizyty

s3

rodzin. Wedug wTo,

,,Modernes Reisen" 1986, nr 41.

73

w 1996r. 78 mln Niemc w uczestniczyo w zagranicznych podr ach na turyStycznych. To samo r do podaje, e w 1998 r' Niemcy wydali mld USD odnotowano po turystyk zagraniczn46, mld USD, a 1 ,8 stronie i'"y"noao' z turystyki przyjazdowej' Warto doda' e sa]do ujemne wymiany turystycznej Niemiec stale spada, np' w 1996 r' wynosio 33,j .1d USD. Tendencja ta, korzystna z punktu widzenia bilansu patniczego, jest wynikiem rozwijania turystyki przyjazdowej do Nierniec i krajowego ruchu turystycznego' Niemcy lokuj si w czo_ wce turystycznej wiata i coraz bardziej utrwalaj swoj pozycj na

stopniowego, ale trwaego wzrostu patnoci dewizowych rejestrowanych przez NBP (o lvo), wynikajcego g wnie Ze wzrostu wartoci rozlicze(t z tytufu kart patniczych.

spadku przecitnych wydatk w os b przyjedajcych na jeden dzie , spowodowanego g wnie sabncym zainteresowaniem Polsk jako miejscem robienia zakup w,

spadku |iczby przyjazd w turyst w z Niemiec (o 6vo) - rynku generujcego Znaczn czprzychod w dewizowych Polski z tytuu turystyki zagraricznej,

rynku turystycznym. ' W Polsce, mimo istnienia wielu atrakcyjnych walor w turystycznych, rozw j turystyki przyjazdowej nie nastpi w minionym okresie' downymi przyczynami byy m.in. niski poziom wiadczonych usug w mi_ torystyc"nych itrudnocipolityczne. Miejsce turystyki polskiej stabilne' ani.zna' dzynarodowym obrocie gospodarczym nie byo ani polityczczce. Wolno sdzi, i usunicie dotychczasowych barier nych, system atyczne ograniczanie formalnoci granicznych oraz two-

rzenie

recepcji cudzoziemc w przybywajcych do Polski, przy znaczcym

w sprzyjajcych aktywizacji tego sektora' Natomiast poprawa warunk

Polsce gospodarki rynkowej stworz ukad przesanek

l0-procentowy wzrost zar wno przyjazd w,jak i przychod ,w. ioszu_ kiwanie przyczyn gbokiego zaamaniaw zagranicznej turystyce przyjazdowej do Polski tylko poza granicami kraju to zamao. Jedynie radykalna zmiana stosunku wadz par stwowych i samorzdo*y"h do turystyki przyjazdowej moe przywr ci korzystne tendencje w turystyce
polskiej.

Akceptujc generalnie diagnoz przyczyn kryzysu turystyki polskiej Instytutu Turystyki opracowan dla PoT warto zwr ci uwag, e w turystyce europejskiej odnotowano w latach t999_OO1 prawie

j proudziale kapitau zachodniego, ptzy czyni si do polepszenia akoci zaduktu turystycznego i wzrostu znaczenia turystyki w omawianym dalszego rozwoju polskiej turystyki nawietlokresie. Uwarunkowania no w podroz dziaach 2-I0, 2.II i 3. 1.5. Dane Statystyczne z lat 1996_2001 potwierdzajbardzo nier wny polskiej gotrend w rozwoju turystyki polskiej. Pozytywne tendencje w w zagtaspodarce turycznej trway do 1997 r., kiedy to liczba turyst jej sme. miejni""nych, tidrzy w wczas odwiedzili Polsk, wyznaczaa jedenaste miejsce' sce w wiecie, a wpwy z turystyki przyjazdowej

Wlatach1998_2001wpywyztytuuprzyjazd wcudzoziemc wdo Polski spady z 8,0 mld USD w 1998 r. do ,1 mld w 1999 r. i 2000 r.
oraz4,8mldUSDwOOIr.InstytutTurystykiwyjania,espadekprzychod w dewizowych w latach 2000_2001 nastpi w wyniku:

W tym kontekcie trzeba przypomnie kilka prawidowociog lnych. Turystyka przyjazdowa zwiksza doch d narodowy, turystyka wyjazdowa zazmniejsza jego rozmiary. Wynika z tego, e turystyka zagraniczna' podobnie jak krajowa, stanowi narzdzie podziau dochodu narodowego, lecz w skali midzynarodowej. okolicznota jest uznawana zawun przesank wzrostu znaczenia turystyki w strukturze nowoczesnych czynnik w rozwoju spoeczno-gospodarczego. Turystyk zagraniczn przyjazdow, ze wzgldu na skutki ekonomiczne, mona przyr wna do eksportu towar w i usug, natomiast wyjazdow do importu tych d br i usug. Analogia ta sprawia, iz wainym zagadnieniem jest saldo obrot w turystycznych, kt re moze mie duzy wpyw na og lny bilans patniczy w wielu krajach o rozwinitych funkcj

(o']vo), duego spadku liczby przyjazd w cudzoziemc w do Polski w spowodowanego m.in. zaamaniem koniunktury i wpywem atak terroryStycznych w USA na wiatowy ruch turystyczny'

u wpyw w dewizowych z turystyki w og lnych dochodach dewizowych niekt rych kraj w europejskich (podrozdzia 4.10) wymownie potwierdzaj t wsp zale no. Nadwyka w bilansie turystycznym moze by wykorzystanana czciowelub cakowite pokrycie deficytu bilansu handlowego, przyczy75

ach turystykl

pr zy j

azdowej. Przytoc zone pr zykady wy sokiego udzia-

74

niajc si do zwikszenia importu koniecznego do zapewnienia rozwoju gospodarczego danego kraju. Innymi sowy, wpywy z turystyki, poiotni" jak wpywy z eksportu towar w, umoliwiaj pokonywanie barier wzrostu, jednak mona je osign czsto niszym nakadem'

Wzrost udziau usug turystycznych w bilansie obrot w zagranicznych moe si wic przyczyni do zwikszenia opacalnoci tych obrot w. Wpywy dewizowe z turyStyki zagratltcznej nie obejmujz reguy wpywow z tytuu pasaerskich opat transportowych kolejowych, lotniczyctr i morskich, kt re s oceniane przecitnie na 30vo og lnych wpyw w dewizowych z turyStyki, w krajach zao dobtze rozwinity"t' u.oguch przewozowych mog stanowi znacznie wikszy odsetek. Koszty transportu ksztasi, rzeczjasna, inaczej w ruchu midzynarodowym i inaczej w ruchu midzykontynentalnym'

turyst w

wymi. Dla por wnania na|ey poda, e rednie wpywy w przeliczeniu na jednego turyst zagranicznego wynosiy w 1987 r. 330 USD we Francji, 290 USD w Hiszpanii i 540 USD w RFN. Istotne znaczenie dla wysokoci wpyw w dewizowych z turystyki zagranicznej ma Sprawa wysokoci przecitnych dziennych wydatk w

wydatki turyst w zagranicznych s jednak znaczni wiksze. Wedug danych Instytutu Turystyki, rednie wydatki turystyczne cudzoziemc w zZachodu odwiedzajcych Polsk w 1989 r. wynosiy okoo 200 USD. Wynika Z tego, ze wysokoog lnych wpyw w z tych kraj w wyniosa w 1989 r. 250--300 mln USD, cznie z przychodarni wolnorynko-

Jakjuwykazano,wpywydewizowezturystykimidzynarodowej nie rozkadaj si r wnomiernie midzy poszczeg lne kraje czy nawet regiony turysiyczne wiata,lecz koncentruj si tam, gdzie wystpuje najsilniejsze skupienie turystyki przyjazdowej' tj' w krajach Europy Zacnoaniej i w USA. Ta koncentracjaptzestrzenna wpyw w ma charakter trway.

W Polsce wpywy z turystyki zagranicznej nie odgrywaj jeszcze znaczcej roli w tworzeniu dochodu narodowego. oficjalna ewidencja wpyw w wskazuje w przybIieniu na O,5vo ich udziau. Rzeczywiste
Tablica 4.7. WYDATK|

- 9 USD; korzystajcy (UsA, Kanada) wydawali

203

w 2001 r. Jee|i chodzi o wydatki wedug kraju pochodzenia,to Instytut Turystyki odnotowa, ze turyciz Niemiec przyjedajcy na jeden dzie w 200I r. wydawali 41 USD, Biaorusini 76 USD, Ukraircy
UsD' Wgrzy
z noclegu turyci np.-z kraj w zamorskich rednio na osob 324 USD, Brytyjczycy 197 USD, Francuzi 170 USD, Niemcy -

Wielkociwydatk w zaleayod rodzaju oraz dugocipobytu kraju pochodzenia. odwiedzaj cy na jeden dzie wydawali np. w 2000 r. 44 USD, a w 2001 r. 41 USD, natomiast ci,kt rzy korzystali na terenie Polski z noclegu wydawali rednio na osob 136 USD
i

blica 4.7.

mog by interesujce. Wyniki badar Instytutu Turystyki zawiera ta-

dugociczasu pobytu. Szacunki tych wielkoci w Polsce

w LATACH

cuDzozlEMcw w pot-sce

1993-2001

1993 1994
1995

|6

2lr
174

1996
199'I 1998

213
o3

200
159 13'l
140

1999 2000

200t

USD, Skandynawowie 128 105 USD. Jezeli - w USD i Ukrair cy - kraj w, to rednia chodzi o dugo pobytu turyst w Polsce wedug |iczba deklarowanych nocleg w bya nastpujca: og em 4,8 w 2000 r. i 4,5 w 00I r. Niemcy gociliw Polsce w 2001 r. 5,3 noclegu (5,0 w 2000 r.), Amerykanie 16,4, Wosi 7'3, Francuzi - 6,3, -3,0 noclegu w 2000 r. Szwedzi 4,0, Rosjanie 3,, a Litwini W latach I999_00l ulega zmianie struktura cznych wpyw w dewizowych Polski (tablica 4.8). Udzia cznych wpyw w od turyst w, po uwzgldnieniu wpyw w rejestrowanych przez NB wzr s z 55,7Vo w 1999 r. do 60,4Vo w 2001 r. Trzeba wreszcie podkrelidominacj Niemiec w cznych wpywach dewizowych Polski z turystyki przyjazdowej. W latach I999_0u struktura wpyw w ksztatowaa si, tak jak pokazano w tablicy 4.9.
143

76

77

2ooo l 2ool WEDUG

Tablica4.8.sTRUKruMWPY1voWDEwlzowYcHPoLsKlwLATACH1999,

noo*TYcH WPYlVow

Tablica 4.9.

sTRUKruM wPYVw DEWlzowYcH PoLsKl w LATAcH

1999,

2ooo l2oo1 WEDUG

KM]ow

;,;;

i;iiilit
Niemcy
Pozostae kraje ssiedzkie Inne kraje europejskie Pozostae kraje

-' i.

'q.;;,8-{,:

s'ttt

#! ffiffifi
iiri#;*!$*ffi
51,0
25,5
'7,6

5r,3
25,1 9,1 14,5

35,8
32,3
10,1

15,9

21,8

lnie uwaa si, i redniawydatk w zaley nie tylko od wysokocikoszt w utrzymania oraz poziomu cen pamitek' na og chtnie zornabywanych przez turyst w zagranicznych, |ecz take od stopnia i mo1iwocizwiedzania kraju reganizo*unia ut ut"ii turyStycznych pacepcji turystycznej. Natomiast jelichodzi o czas pobytu, to warto na og miitae, e wsp czesnego turyst np. z kraj w europejskich'

og

wypoczynkowo-rozrywkowych, az do stworzenia szerokiej sieci informacyjnej. Wypada przypomnie, e inwestycje turystyczne, np. budowa dr g czy rozbudowa rodkw transportu, s niezbdne do rozwoju caej gospodarki narodowej lub s spoecznie uyteczne, zwlaszcza z punktu widzenia rozwoju turystyki krajowej i potrzeby zapewnienia waru w niezbdnego wypoczynku. Czsto s one r wnie gospodarczo opacalne. Dlatego wszystkie kraje doceniajce ekonomiczne znaczenii turystyki przeznaczajwysokie sumy na rozw j infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, wydatkowane przez paristwo bezporedni,o lub w formie kredytowania inwestycji podejmowanych przez r zne sektory gospodarki turystycznej. Mile widziane s take inwestycje z udziaem kapitau zagr anicznego.

W krajach prowadzcych aktywn polityk turystyczn powszechnie si obserwuje dqenie do zwikszania wpyw w dewizowych z turystyki zagranicznej nie tylko przez odpowiedni i intensywn promocj wasnych walor w turystycznych,lecz take przez stwarzanie moliwocikorzystnych i atrakcyjnych warunk w, motywujcych turyst w do wyduaniapobytu. Nie trzeba podkrela, e osignicie tych cel w wymaga znacznych nakad w finansowych na inwestycje turyStyczne, od budowy i modernizacji dr g koowych, transportu kolejowego, rozbudowy lotnisk i parku samochodow ego' przez budow hoteli, pensjonat w, moteli itp. oraz zakad w gastronomicznych i urdze

zmotoryZowanego, charakteryzuje dua ruchliwoprzestrzenna rym i w zwizku z tym nie tylko zmienia miejsca pobytu w kraju' w kt kolejno kilka kraj w' Jednoczenie przebywa, |ecz czsto odwiedza ale szybkowsp czesnych rodkw transportu pozwala na czste' np' na obszarze t<rotkotrwae-wyjazdy turystyczne do pardstw obcych, UE. Spotyka sii-opinie, ze stosunkowo niewielka |iczba os b udaje si za grinic na duszypobyt w celach wypoczynkowych, zdrowotnych

Wszelkie nakady inwestycyjne w gospodarce turystycznej lizowane pod ktem ich opacalnociekonomiczno-spoecznej. si pod uwag bezporedni rentownoobiekt w oddawanych ploatacji oraz fakt napywu dewiz, czyli czynn\k majcy istotne
nie dla gospodarki narodowej danego kraju.
o

s ana-

Bierze
do eks_ znacze-

"r{k w krajach

uiornu*czych. Relatywnie duzszy czas pobytu turySta wybiera pozaeuropejskich. Przyczyn tego mona upawa m'in' tuw duzl wyzszych kosztach przejazdu, nima to miejsce w obrocie
ryStycznym midzyeuropej skim.

W rachunku korzyci naley jeszcze uwzgldni dwa elementy doduej wadze. Po pierwsze, rozw j turystyki midzynarodowej daje szans aktywizacji region w i miejscowoci turystycznych nie rnajcych korzystnych warunk w do rozwoju innych dziedzingospodarki narodowej. Jako przykady mozna poda region nowosdecki w Polsce czy Dalmacj w Chorwacji. Po drugie, gospodarka turystyczna daje mozliwozatrudnienia znaczne1liczby rk do pracy przy stosunkowo niskim koszcie tworzenia stanowisk.
279

78

ekonomicznego punktu widzenia zagraniczna turystyka ptzyjazdowa jest uwaana za jedn z najbardziej korzystnych form obrotu dewizowego. Powszechnie wiadomo, e w midzynarodowym obrocie turyStycznym wystpuje, z jednej strony, korzystna ekonomicznie tzw. niesptzeda r norodnych usug turyStycznych, z drugiej za zagraniczni, dokonujc wymiany widzialny eksport towrowy. Turyci dewiz na krajowe rodkipatnicze, zakupuj na rynku r ne towary i usugi. Kraj przyjmujcy turyst w uzyskuje wic dewizy Za towary, kt re s eksportowane r wniez w ramach zagranicznych obrot w towarowych. Turysta, zabierajcje ze sob, paci za nie detaliczn cen rynkow krajow , z rcguy o wiele wyszod mozliwej do uzyskania ceny eksportowej. Przedmiotem nabycia przez turySt w s r wnie towaly, w wikszocinie zostayby wywiezione nieliczc pamitek kt re za granic' Eksport niewidzialny jest na og korzystniejszy od wywozu dokonywanego przez ptzedsibiorstwa profesjonalne' Handel nie ponosi przy tym koszt w ubezpieczenia, transportu itp., wystpujcych obligatoryjnie przy eksporcie tradycyjnym. Zdobywane w ten spos b dewizy mona na og wykorzysta natychmiast, podczas gdy w przypadku tradycyjnej transakcji zapata odbywa si z odpowiednim op nieniem eksportu niewidziali na og na warunkach kredytowych. opacalno jest szczeg Inie dua w przypadku konsumpcji turystycznych nego usug gastronomicznych. S one bowiem wiadczone po cenach detalicznych, powikszonych o marz gastronomiczn. Uog lniajc, mozna zatem powiedzie, e zagraniczna turystyka przyjazdowa przez eksport niewidzialny efektywnie oddziauje na bilans platniczy kraju recepcji

turystycznej, tworzc natychmiastowe r do got wki, z pominiciem koniecznoci midzynarodowych roz|iczefi finansowych5a. Na rol turystyki midzynarodowej mozna te spojrze od strony jej wpywu na r wnowaenie i wzbogacanie wewntrznego rynku d br konsumpcyjnych kraju, z kt rego pochodz turyci. Jelichodzi np. o Polsk, to gdy si pominie przyczyny natenia importu turystycznego oraz ocen jego skutk w pozaekonomicznych, trzeba powiedzie', i
Problematyce ekonomicznej zagran;cznej turystyki przyjazdowejjest powicone opracowanie S ' Wodejki, Ruch przyjazdowy z Zachodu do vybranych pa stw socjalistycznych..., jw.
5a

datk w i dochod w dewizowych zwizanych z turystyk. W tablicy 4'10 przedstawiono schemat zewntrznego rachunku opiacalnociturystyki zagranicznej. Nalezy si zgodzi z opiniR. Barede'a56, e aby oszacowa wynik netto midzynarodowej wymiany turystycznej, niezbdne j est przyjcie konc epcj i rchunku zewntrzne 80 turyStyki, opartego na przedstawionej

y turystycznych. Turystyka biznesowa np. moe stanowi dla kraju recepcji interesujce r do informacji o istniejcych za granicusprawnieniach techniczno-o rganizacy jnych, nowych towarach czy usugactr. okolicznota moze uatwi poszukiwanie nowych, lepszych ro'wiza(l w wielu dziedzinach yciahaja,z kt rego pochodz turyci55. Na tle zarysowanej problematyki ekonomicznego znaczenia tury_ styki midzynarodowej wyania si jeszcze zagadnienie obliczania wy-

w niehandlowych. Ponadto trzeba zauway, e import turystyczny w normalnej gospodarce moe stanowi w duszym okresie stuteczny stymulator wzrostu produkcji d br konsumpcyjnych zakupywanych masowo przez turyst w i ksztatowa polityk ich importu w tradycyjnym bie. Midzynarodowy ruch turystyczny moe te by kanaem przepywu informacji, np. naukowo-technicznej. Turyci zagraniczni mog w okrelonym stopniu reklamowa niekt re towary potencjalnie eksportowalne lub te wasny kraj jako interesujcy ce| przyszch podr -

towarzyszy turystyce midzynarodowej, pod warunkiem ze przebiega w granicach okrelonychprzez skal atrakcyjnoci dokonywania zakup w podczas pobytu poza wasnym krajem i *uzy do cel

zwykle

z punktu widzenia tempa poprawy zaopatrzenialudnoci ta turyStyczna droga redukowania czstkowej nier wnowagi rynkowej jest wymowna, skuteczna i niekiedy wiadomie preferowana przez czynniki oficjalne, np. w polityce celnej. Naley jednoczenie przypomnie, ze zjawisko to

w tablicy jego strukturze. Pa stwo, aby zvikszy swoje dochody i (lub) zmniejszy wydatki, moe wywiera wikszy nacisk na t czy inn pozycj rachunku Zewntrznego turystyki. Zdaniem'rpo.'riun"go francuskiego eksperta, rachunek zewntrzny turystyki jest przede
Zob. R. Baretje, Przycfujd netto z turyski midzynarodowej w bilansie patniczym, ,,Problemy turystyki" 798'l , nr 4;,,problemy turysryki" 19gg, nr l. s6-" lamze55

80

Tablica 4'1 0. sTRU KTUM poo* W TURYSTYCE ZAGMNICZNEJ

DocHoDow l wYDATKow

Rozoztnt

Wydatki bezporednie turyst w zagranicznych (noclegi, wyywienie, pamir ki, rozrywki, transport lokalny itp.)

Wydatki turystyczne bezporednie obywateli danego kraju za granic (noclegi, wyywienie, pamitki' rozrywki, transport lokalny itp.) Import towar w (g wnie ywno,wyposaenie i vzdzenia turystyczne) Transport midzynarodowy (koszty zagranicznych przelazd w turyst w kra-

U5UG| TURY5TYCZNE

r I

Eksport (towary, dobra konsumpcyjne trwae i nietrwae, wyroby rzemielnicze,

ur

l
t I r

zdzeni a tury

sty

czne)

I
r

Transport midzynarodowy (wpywy z przejazd midzynarodowych turyst w z zagranicy)

jowych)
Inwestycje turystyczne danego kraju za granic

Inwestycje turystyczne inwestor granicznych granic

w za-

TURYSTYCZNYCH (CeCnY I ZAKRES)

Przez usugi turystyczne naley rozumie wszystkie spoecznie poyteczne czynnoci sucezaspokojeniu potrzeb turystycznych materialnych (np. komunikacyjnych, noclegowych) i niematerialnych, czyli duchowych (np. kulturalno-rozrywkowych) czowieka. Usfugi turystyczne obejmuj wic r zne czynnoci, umoliwiajce turycie m.in. dojazd do miejsca wystpowania walor w turystycznych, pobyt w tym miejscu, a nastpnie powr t do staego miejsca zamieszkania. Naley r wnie zaznaczy, e usugi turystyczne s wiadczone przede wszystkim przez komplementarne dobra turystyczne, czy|iurz-

5.1. DEFlNlcJA usUG

Dochody z inwestycji turystycznych za

z dewiz wypacanych krajowym pracownikom zatrudnionym w turystyce za graric Reklama, promocja

Spata odsetek

tkzyw
I I

l
I l

tytuu inwestycji zagranicznych i spata kapita w

Wyw z dewiz wypacanych zagranicznym pracownikom zatrudnionym w turystyce Reklama, promocja

Usugi r ne (np. pomoc techniczna, licencje, ksztacenie zawodowe)

Usugi r ne (np. pomoc techniczna, licencje, ksztacenie zawodowe pracownik w za granic)

wszystkim metod obliczeniow. Jednak moe on i powinien si sta narzdziem zarzdzania, lecz do tego potrzeba dodatkowych badar{ nad wpywem turystyki na r ne mechanizmy gospodarcze, spoeczne i ekologiczne. Pozwoli to na ilociowe i jakociowe okrelenie wpywu zmiany jednej skadowej tego Systemu na inne skadowe.

dzenia oraz instytucje infrastruktury turystycznej, i e wytwarza je g 'wnie bezporednia gospodarka turystyczna. Jednak trzeba przy zna, iz w bogatej strukturze usug turystycznych wystpuje wiele rodzaj w dziaalnociusugowej, majcych zwiryek z urzdzeniami oraz z instytucjami infrastruktury nieturystycznej (np. usugi noclegowe w kwaterach prywatnych czy usugi komunalne). Chodzi tu o dziaalno poredniej gospodarki turystycznej , zwizanej z eksploatacj walor w turystycznych. zaspokajania potrzeb turystycznych omawiane usugi mona og lnie podzieli na podstawowe, zaspokajajce potrzeby materialne' i komplementarne, obrnujce czynnoci zwizane z Utzedecydujcym o charakterze usugi (podstawowej lub komplementarnej) jest cel jej wiadczenia na rzecz turysty.

Z punktu widzenia

czywistnieniem potrzeb duchowych turysty. oznacza to, i kryterium

283

Na podstawie literatury przedmiotu oraz obserwacji rueczywistoci mona podj pr b wyr nienia specyficznych cech usug turystycznych.

Po pierwsze, usugi turystyczne mog by pojedynczymi usugami odnoszcymi si do rueczy lub ludzi, np. sprzeda pamitek w kiosku hotelowym lub rezerwacja pojazdu w wypoyczalni samochod w. Mozna r wnie m wi o zestawie (pakiecie) usug. Przykadem tego moe by zakwaterowanie w hotelu z czciowymlub penym wyywieniem czy komplet usug zwizanych z wyjazdem, pobytem i powrotem do miejsca zamieszkania. Usug turystyczn mona wreszcie pojmowa w sensie og lnoekonomicznym jako zestaw usug pojedynczych, kt re turysta konsumuje w czasie zmiany miejsca (podr y) i w czasie pobytu w nowym miejscu (cel podr zy). Zdaniem C. Kasparal, tak rozumiany Zestaw usug jest produktem w sensie makroekonomicznym i skada si z duej |iczby usug pojedynczych. Cech charakterystyczn jest wic to, ,,e turysta konsumuje cay zestaw usug odnoszcych si do os b lub rzeczy' kt ry skada si z czciowopodobnych, a czciowoistotnie si r znicych usug pojedynczych, czstkowych, kt re jednak Zawsze s komp1ementarne''2.

Po trzecie, usfugi turystyczne charakteryzuj e wewntrzna dysproporcja. To, e zaspokajaj one popyt turystyczny komplementarnie i substytucyjnie, w istotny spos b wpywa na poziom o.u".jukoe
sugi ruchu turystycznego.

usug turystycznych. Wynika Ztego' ze usfugi turystyczne determinuj og lnie rozw j turystyki. Po drugie, cech usug turystycznych jest ich substytucyjno. TurySta ma moliwoci wyboru np. usugi noclegowej w t'oietu czy na kempingu, moe korzysta z usug transportu pasaerskiego itd. Podstawow przesank substytucyjnoci usug s kondycja ekonomiczna turysty i cechy usug zastpowalnych.

ob-

ztego zaniaru, jeliw planowanym miejscu pobytu nie bdzie mia moliwoci znalezienia zakwaterowania lub wyywienia. Wtpliwe te jest, aby narciarz wynajmowa pok j w hotelu w Zakopanem, gdyby nie mia tam mozliwoci jedenia na nartach. Przykady te wskazuj powizania midzy usugami czstkowymi. Zwaywna bardzo cise
nych oferent w, tzeba podkreli,i oferenci ci s r wnie zaleni od siebie. Musz wic ze sob wsp pracowa. Usugi turystyczne w sensie makroekonomicznym znajduj si w komplementarnym zwizku z walorami turystycznymi. W konsewalor w turystycznych kwencji spoeczno-ekonomiczna uyteczno jest uwarunkowana odpowiedni dynamik i struktur wewntrzn

Usugi komplementarne to taYje usugi, kt re s wzajemnie zalene. Turysta zamierzajcy wyjecha na urlop prawdopodobnie zrezygnuje

szy, e czstkowe, komplementarne usugi s oferowane na rynku przez

C. Kaspar, Management imTourismus, jw., s. 33-35.

lam7,e.

war. Produkcja usugi turystycznej odbywa si w ouecnosci klienta i w momencie wytwarzania usuga jest ,,konsumowana,,. Wynika std, i usuga turystyczna nie moe by ,,magazynowana''. Po si dme, cech usug turystycznychjest ich abstrakcyjny charakter.' Potencjalny turysta nie ma mozliwoci wypr bowania proaunu, kt ry kupuje. Nie istnieje bowiem nic takiego jak pr bka oi"o."o*u, z.kt rmona si spotka w przypadku towar w. Turysta, podejmujc decyzj, musi si w duym stopniu opiera na materiaa"h ."k]u,,,o285

rozwagi i roztropnoci ekonomicznej. Po pite, produkcja usug turyStycznychjest w mniejszym stopniu ni przemysowa podatna na postp techniczny. Dlatego iue znaczenie maj dob r personelu i zarudzanie nim oraz tzw. komunikacja interpersonalna' Dotyczy to zwaszcza tych usug turystycznych, -kt ." , zwizane z bezporednim kontaktem z turyst (hotelej restaurac.je, biura podr zy). W transporcie turystycznym zas bezporedni kontaki konsumenta z producentem usugi nie jest cech istotn. Po sz ste, cech istotn usug turystycznych jest obecno konsumenta' Usugi turystycznej nie mona przesa, tak jak przesya si to-

Po czwarte, cech usug turystycznych jest zr nicowany pod wzgldem czasowym' przestrzennym i rodzajowym popyt na te usugi. Nawet popyt uczestnik w turystyki kongresowej oiar Liznesowel nie jest wolny od wpywu waha .."ono'y.h. Zjawisko to ma istotn e znaczenie gospodarcze. Sezonowo popytu moe utrudni funkcjonowanie niekt rych przedsibiorstw, gdyz wpywa na ograniczenie przedazy i powoduje zamroenie zdolnociusugowej. Wtnsekw"n.;'i uuaunia popytu w tym wzgldzie s trudne, rozwoj tych usug zaiymaga

284

wych. Dlatego bardzo wunajest informacja turystyczna. Mozna powiedzie, e usugi turystyczne najpierw si sprzedaje, a potem wiadczy i konsumuje. Po sme, usugi turyStyczne, podobnie jak inne usugi, speniaj w ane funkcj e s p o e c zn e. Zap ew niaj c wypo czynek, umoliwiaj p en reprodukcj si biologicznych i psychicznychzuytych w procesie pracy i nauki otaz podczas innych obowipkowych czynnoci wsp czesnego czowieka. Poprawnie funkcjonujcy rynek moe r wnie tutorzy warunki rozwoju osobowoci czowieka wypoczywajcego. Ten aspekt rozwoju usug turystycznych wize si g wnie ze spoecznymi funkcjami czasu wolnego. Wiadomo za,e turystyka naley wsp czenie do najdoskonalszych form zagospodarowania tej kategorii czasu. Po dziewite, usugi turystyczne, podobnie zreszjak wszystkie usugi, tworz podstaw r norodnej dziaalnocigospodarczej. Ekonomiczny sens tych usug polega jednak na tym, iz s one rozwijane ze wzgldu na inne warunki ycia ni w staym miejscu zamieszkania turysty i nowe potrzeby' jakie si rodz podczas podr y turystycznej. W tym sensie s one wanym, a niekiedy jedynym czynnikiem rozwoju miejscowoci zasobnych w walory turyStyczne, g wnie naturalne. Po dziesite, znaczna czusug turystycznych w Polsce ma charakter rynkowy. W mierze s one w peni lub czciowoodpatne. Niekt re z nich s wiadczone bezpatnie, jak np. usugi celne czy informacyjne. Po jedenaste, usugi turystyczne w Polsce, szczeg lnie w zakresie noclegu i gastronomii, cechuje ju wyrunie rynek nabywcy. Naley w tym dostrzega koniecznozastosowania nowoczesnych metod badan rynku.

5.2.

Usucl TMN5PoRToWE

Usugi transportowe nale do podstawowych usug turystycznych. Rozw j i konsumpcja tych usug warunkuj bowiem dostpnowalor w turystycznych dla turyst w. Warto te podkreli,i w strukturze konsumpcji turystycznej podr jest zawsze pierwsz i ostatni jej faz. 86

Dlatego usugi transportowe s powszechnie uwaane za dynamiczny czynnik ksztatowania ruchu turystycznego i jego obsugi. Przedmiotem wiadczer{ transportu jest, jak wiadomo, przew z adunk w iprzew z pasazer w. Z usfug transportu korzystaj osoby podr ujce zar wno w celach turyStycznych, jak i pozaturyStycznych. Tbansport osobowy w celach turyStycznych wiadczy usugi zapomocr nych rodk'w transportu. Wrd kryteri w wyboru okrelonego rodkatransportu turystycznego wymienia si' opr cz kryteri w ja_ kociowych i zwizanych z waciwociami technicznymi rodk w transportu oraz z kosztami podr y, cele podr y turystycznej , a take motywy wyboru. Wrd wielu motyw w wskazuje si m.in. wiksz wygod, wiksze bezpieczeristwo podr y, wzgldy ekonomiczne, wiksz swobod ruchu w czasie podr y, wolny przebieg, przyjemnopodr y, wiksz niezaleno,zakes usug, szybko, zwyczaje' sentyment, wzgldy towarzyskie3. Naley wyranie powiedzie, e wrct'ra wyboru rodkatransportu turystycznego mog ze sob konkurowa. Jest to z pewnoci okolicznokorzystna dla rozwoju wsp czesnej turystyki. Przechodzc do og lnej charakterystyki roli poszczeg lnych rodk w transportu w obsudze ruchu turystycznego i obserwowanych tendencji w tym zakresie, wypada powt rzy uwag, i ro|a ta jest wynikiem wzajemnego oddziaywania turystyki i transportu. Na pierwszym miejscu na|ey wymieni transport kolejowy. Historia turystyki dobitnie wskazuje' i kolej miaa due, jeeli nie decydujce, znaczenie dla wsp czesnej turystyki. Nazywa si j nawet pionierem turystyki. rodek ten odznacza si zawsze du zdolnoci przewozow i tanioci wiadczonych usug. Wane miejscowoci i regiony turystyczne, np. Alp francuskich, szwajcarskich i austriackich czy Zakoparle, zavtdziczaj sw j rozw j budowie linii kolejowych w XIX w. Dziki takim zaletom usug transportu kolejowego, jakbezpieczeristwo, komfort, szybko, popularno i regularno,kolej staa si najbardziej uniwersalnym rodkiem podr y. Trzebajednak powiedzie, ijako rodek ptzewoza ruchu masowego' w tym turystycznego,
3 c. Kaspar, Wsp zaleno midzy turysk a rodkami-transportu. Problemy eko' nomiczre turystyki, GKKFiT, Warszawa 1970, s. 39 i nast.

287

w ostatnich kilkudziesiciu latach kolej utraciapozycj podstawy przewozu na rzecz innych rodk w transportu osobowego. Statystyki midzynarodowe wskazuj na zmniejszanie si dugoci eksploatowanych linii kolejowych i spadek wzgldnie ustabilizowanego udziau kolei w przewozachpasazerskich w cigu ostatnich kilkunastu lat. W konsekwencji tych przemian ilociowych wystpi te wyrany spadek udziau transportu kolejowego w przewozach turystycznych

RFN z 4vo w 1960 r. do 8,4?o w 1989 r.)a. Mimo wzgldnego spadku udziau kolei w obsudze ruchu turyStycznego obserwuje si jednak prawie niezmieniony poziom liczby turyst w przybywajcych do turystycznie g wnych kraj w europejskich.
(np. w

szc w innych, podejmuje wiele wysik w zmierzajcych do poprawy jakoci swoich wiadczer . Te zmiany jakociowe wyraaj si we ^. n wzrocieszybkoci,w uprzyjemnianiu podr y, a take w obnice oplat ptzez stosowanie r nych zniek i bonifikat dla turyst w, co

Inaczej przedstawia si sytuacja na innych kontynentach, gdzie rola kolei w obsudze ruchu turyStycznego jest maa, a odlegocipokonywane przez turySt zbyt znaczne, by mogy wpyn na zwikszenie znaczenia kolei w obsudze tego ruchu. Kolej, pod naciskiem konkurencji innych rodkw transportu, stabiIizujc poda usug przewoz w osobowych w jednych krajach i podno-

"

wadzony przez koleje brytyjskie. W piciu poczeniach do Londynu i z Londynu otazw piciu pocigach dziennie od poniedziaku do pitku podr ni z biletem ryczatowym ,,Executive'' korzystaj z nastpujcych udogodnier{ i usfug:

turystyce samochodowej weekendowej i urlopowej. Jak ju wspomniano, kolejowy transport pasazerski zarnierza odzyska liczce si miejsce na rynku przewozowym. Rozmaite przedsiwzicia prowadzce do tego celu s podejmowane zwaszcza w Europie. Koleje europejskie w walce konkurencyjnej z samolotami, opr cz uruchamiania pocig 'w o bardzo duzych szybkociach, wprowadzaj wiele usug przycigajcych turyst w i osoby podr ujce zawodowo. Jednym z takich przykad w jest system ,,Intercity Pullman'', wpro-

ocznej dugoci 120 tys. km. Do roku 2000 Austria zarierzaadodatkowo zbudowa 3 tys. wycig w i tras narciarskich. Charakterystycznym przykadem dynamicznego rozwoju tychurzdzeri transportu turystycznego moe by Szwajcaria. W roku 1987 np. w Alpach szwajcarskich odnotowano 500 kolejek linowych i rz00 kolejek narciarskich (w 1950 r. 77 kolejek narciarskich). Roczna ich zdolnoptzewozowa osiga liczb kilkudziesiciu milion w statystycznych uytkownik w. Mona doda, e koleje specjalne, charakteryzujce si ograniczon substytucyjnoci, sw j pomylny rozvt j zawdziczaj w duej mierze

, w warunkach wzrastajcej siy nabywczej ludnoci i preferencji indyi widualnych oraz masowego charakteru turystyki ma istotne znaczenie '', na rynku turyStycznych usug przewozowych w krajach zachodnich. Zanim zostan zreferowane kierunki unowoczeniania usug trans_ portu turystycznego kolei, warto wspomnie o znaczeniu turystycznym kolei specjalnych. S to rodki transportu do cel w czysto turystycznych i obejmuj koleje zbate, kolejki linowe oraz wyciryi. Ta istotna kategoria, kt rej uzupenieniem s wycigi wagonikowe, krzesekowe, orczykowe itd., ma szczeg lne znaczenie dla turystyki g rskiej zimowej, uprawianej w celach sportowych. obecnie urzdzenia te s zainstalowane we wszystkich orodkach turystycznych i ich rozw j wykazuje tendencj wzrostow. Na przykad w 1987 r. w Alpach austriackich byo zarejestrowanych 15 tys. wycig w i kolejek alpejskich
a

l : r r s r r r

telefonu w pocigu, Z4-godzinnego bezpatnego miejsca na parkingu na stacji wyjazdowej, l5-procentowej zni]r't na samoch d ,,Europacar'' wynajty na dworcu, kuponu upowazniajcego do gratisowej konsumpcji i napoju w barze znajdujcym si w skadzie pocigu, bezpatnego, caodziennego biletu na metro londyriskie.

salonu pullmanowskiego z napojami i przekskami oraz stanowiskami biurowymi na g wnych dworcach, rezerwacji miejsc siedzcych, niadania, obiadu i kolacji podawanych do zajmowanego fotela,

zavt arty ch

Wszystkie dane dotyczce usfug turystycznych za graniczaczerpnito z informacji w,,Midzynarodowych Aktualnociach Turystycznych'', jw.

Interesujce przemiany jakociowe s r wnie widoczne w transporcie kolejowym innych kraj w europejskich. Na przykad we francu-

skiej sieci TGV (system szybkich

nowoczesnych kolei) od jesieni

88

89

1989 r. kursuj w kierunku zachodnim i poudniowo-zachodnim gi z szybkoci 300 kmr. Koleje hiszparskie (RENFE) w okresie

gotowa do Wystawy wiatowej ExPo I99 r. w Sewilli o \vo liczc 480 km lini do Madrytu i przystosoway j do ci200 kmr. Do wikszych szybkoci jest r wnie Experimental Intercity niemieckiej Kolei Federalnej, osi

5u80 kmr. Warto przy tym podkreliwysoki komfort w nia 14 wagon w bdcych w skadach tych pocig w. Wymienia sl; m.in. indywidualne sfuchawki, salony towarzyskie, aparaty telefoniczno oraz zestaw usug podobny do stosowanego na pokadach samolot w. l Duzo miejsca oraz niekonwencjonalne urzdzenie przedzia w z* pewniaj koleje francuskie (SNCF) w swoim luksusowym pocigu trasie Paryz-Strasburg. Oferta obejmuje zar wno rozbudowany na pokadzie pocigu, jak i obsug przed podr oraz po podr y1 w spos b zbliony do serwisu brytyjskiego. Koleje francuskie powi" cajr wnie wyjtkow uwag podr nym pocig w Loisirail, w kt . rych jest oferowany specjalny program rozrywkowy, zwizany z geo. graft, histori oraz kultur region w znajdujcych si na trasie przc" jazd w. W Niemczech zwraca si duz uwag na moliwociobsugi tury. styki biznesowej, i to szybkimi pocigami. Turystyka urlopowa peniaby, wedug wysuwanych koncepcji, funkcje uzupeniajce, ale o istotnym znaczeniu dla wielkociwpyw w finansowych uzyskiwanych z eksploatacji kolei. Przyjcie takiej koncepcji wymaga duzych zmian programowych: koordynacji ruchu, zaplanowania wikszej liczby bezporednich pocze(t midzy g wnymi aglomeracjami, przede wszystkim w celu unikania przesiadek, szczeg lnie uciliwych dla os b podr zujcych w interesach, w dodatku obcionych bagaem. Podkrela si przy tym due znaczenie tych aspekt w dla przedsiwzi biur podr y i organizator w turystyki. Inn koncepcj dyskutowan w Niemczech jest projekt zorganizowania turystyki kolejowo-autobusowej. Przewiduje si dow z turyst w kolej do centralnych punkt w w regionach turystycznych, tzw. dworc w rozdzielczych, a nastpnie autobusami do wybranych cel w
!

turystycznych.

transportu kolejowego

Jelichodzi o jednostkowe projekty modernizacji pasa:erskiego w Europie, to trzeba poda, i poczwszy od

alizacja narodowych pekt w rozbudowy i tworzenia sieci z punktami: Londyn-Hamburg-Marsylia-Bordeaux. Wreszcie w nastpnych la_ tach nowe linie przecinajce Alpy maj umoliwi zamknicie wszystkich tras w skali kontynentu. Ten gigantyczny projekt odrodzenia transportu kolejowego w Europie Zachodniej ma by realizowany pod hasem: ,,Kolej dwarazy szybciej ni samochodem oraz dwarazy taniej niz samolotem". Istnieje te zaniar przyczenia Szwecji do europejskiej sieci kolejowej. Dyskutowana jest koncepcja poczenia kolejowego Malm z wysp Sjaelland, na kt ley Kopenhaga. Cel ten ma by osignity dziki budowie odpowiedniej konstrukcji dugoci17,6 km oraz l t91

dam i Paryz-Bruksela-Kolonia.

crskiego pocig ekspresowy o redniejszybkoci 250 km/h. Koleje l;cderalne zar erzaj uruchomi 40 skad w takiego superekspresu. Natomiast koleje hiszpar{skie wprowadzaj wagony sypialne wyposaone w indywidualne kabiny natryskowe. W strumieniu informacji traktujcych o narodowych projektach rnodernizacji kolei na uwag zasuguje r wnie ptzyhJad Woch. Par_ stwo to przystpio do dokadnej rekonstrukcji swoich kolei. obecnie udzia transportu kolejowego w przewozach pasaerskich wynosi we Woszech zaledwie 27vo, na transport drogowy przypada7vo, ana powietrzny - Ivo. Aby zwikszy rol transportu kolejowego, zakada si 60_procentowy wzrost rocznych przewoz w. Naley podkreli,i cech charakteryStyczn rekonstrukcji kolei woskich jest uruchamianie pocig 50 km/h i 300 km/h 'w o duzych szybkociach spektywie do 2020 r. Na zakoriczenie rozwaa o narodowych zamierzeniach modernizacji transportu kolejowego w Europie warto zwr ci uwag na wysiki, jakie w tym zakresie podejmuje si w skali Unii Europejskiej. Koleje Europy Zachodniej zarnierzaj wykorzysta powstanie jednolitego rynku europejskiego i ostro rywalizowa z transportem samochodowym oraz |otniczym na tym kontynencie. W pitnastu krajach UE oraz w Szwajcarii przewiduje si utworzenie w trzech etapach, do OI5 r., sieci 30 tys. km szybkich tras kolejowych. Podstawami tej sieci s od 1995 r. tunel pod kanaem La Manche oraz trasy: Pary-Londyn (3 godz. podr zy), Pary-Bruksela-Amster-

1991 r. w Niemczech zosta wprowadzony do normalnego ruchu pasa-

Do kor ca stulecia jest przewidzianare-

90

kiego tunelu po stronie dur skiej dla dwutorowej sieci kolejowej, a take czteropasmowej autostrady. Zakfada si, e w 2010 r. ruch pasaerski na tej linii przeoczy 30 mln os b. og lnie mozna powiedzie' i koleje elazne, po latach stagnacji w obsudze ruchu pasaerskiego i turystycznego' rozwijaj si, dziki pocigom o duzych szybkociach,poszerzonej ofercie usugowej oraz inteligentnym systemom sygna w i kontroli. Trzeba tu przypomnie, e inwestycje kapitaowe w kolejnictwie zachodnioeuropejskim przez dugi czas zaniedbywano, koleje maj bowiem wizerunek monopolu pa stwowego bez cel w dochodowych. Tunel pod kanaem La Manche oraz podobne poczenie midzy Szwecj a Dani stwarzaj olbrzymie moliwociekonomiczne. Kolej jest r wniez r dem osigania korzy_ ciz system w informacji elektronicznej i kontrolnej. Jak podaje brytyjskie czasopismo ,,Business Travel World'', ju obecnie obserwuje si w Europie Zachodniej interesujce dla kolei zjawisko: na kr tkich dystansach samolot zaczyna przegrywa z szybkim pocigiem nowej generacji. Prasa przytacza nastpujcy przykad: lot samolotem w klasie biznesowej na trasie Bruksela_Pary trwa cznie 3 godz. i kosze 190 UsD, natomiast przejazd t sam tras pierwsz klas szybkiego pocigu Thaylas trwa tylko godz. i kosze 45 USD. Eksperci oceniaj, e juw niedalekiej przyszocikolej przejmie od linii lotniczych obsug pasazer w na trasach kr tszych ni 800 km. Przyczyni si do tego takze niedob r port w lotniczych w Europie i zatoczona jll przestrze powietrzna. W wietlepodanych informacji mona z duym prawdopodobierstwem przyj, e rola transportu kolejowego w obsudze ruchu tury-

stycznego wyranie wzronie.Mona te przewidywa, e pod wpywem rewolucji technologicznej w omawianym transporcie wzronie
ruch turystyczny.

Na tle poczynionych uwag o transporcie kolejowym na|ey powici par s w sytuacji Polskich Kolei Par stwowych. PKP ograniczyy eksploatacj linii kolejowych z 2 tys. km w 1990 r. do tys. w 2000 r. i przewiduj zako czenie eksploatacji 6 tys. km uznanych zanaibardziej deficytowe. R wnolegle spada liczba przewoonych pasazer w. W okresie 1990-2000 przew z zmniejszy si o 54vo.IJdzia pocig w osobowych w og lnej liczbie 360 mln pasazer w przewiezionych normalnotorowym transportem kolejowym
9

ci,wyruajcej si w moliwociatwego osigania odlegych miejsc, samoch d cechuje inna ogromna zaleta. Jelinp. kolej czyni dostpny_ mi dla turystyki miejscowoci i regiony, przezkt reprzechodzi lub kt re znajduj si w pobliu dr g elaznych, to samoch d umoliwia zwiedzanie obszar w interesujcych turystycznie i mniej vczszczanych, miejscowocipoozonych na uboczu, atake uytkowanie mniej znanych dr g. P.W. ossipows, charakteryzuj c znaczenie samochodu dla rozwoju turystyki, wyraa suszny pogld, eatwo, jakmona z przedsiwzi podr turystyczn, sprawia, i samoch d prywatny jest
5Cyt.za: C.Kaspar, Wsp zalenomidzyturystykarodkamitransportu..., jw.,
s. 40.

ry?ada indywidualna. i Jak pokazuje historia transportu, ju w pierwszej poowie biecego wieku dziki swoim zaletom samoch d podbi rynek transportowy. Upowszechnianie si w spoecze stwie prywatnego samochodu nastpuje szybko, nadajc turystyce ostatecznie charakter indywidualny. Krg uytkownik w samochodu prywatnego nie rozszerza si bowiem poza blisk rodzin czy przyjaci . Duza swoboda wyboru cel w turystycznych, tras, etap w i przerw w podr zy, jak daje samoch d, okazay si istotnymi bodcami do przemieszczania si os b, czyli take turyst w. opr cz duej ruchliwo_

wynosi w 2000 r. 85,5vo, pospiesznych II,67o i ekspresowych ,57o. Warto doda, e w stosunku do 1999 r. spada liczba pasazer w przewiezionych og em i we wszystkich rodzajach pocig w. Z punktu widzenia potrzeb turystyki g rskiej naley zwt ci uwag na koleje linowe (PKL). Chodzi tu o kolejki linowe na Kasprowy Wierch, Guba wk' G r Parkow w Krynicy oraz na Szrenic w Szklarskiej Porbie. W wariancie optymistycznym mona przyj, e PKP zuiksz sw j udzia w obsudze turystycznej na poziomie europejskim po przeprowadzeniu programu uzdrowienia gospodarki tej firmy. Reforma zakada utworzenie sp ek Skarbu Pa stwa, spord kt rych na uwag zasuguj: Polskie Linie Kolejowe (PK), PKP-Przewozy Pasazerskie i PKP-Cargo. Nowo powstae sp ki maj by sprywatyzovane. r dem finansowania reformy PKP ma by emisja kolejowych obligacji gwarantowany ch przez Skarb Parfu t w a i poyczka Banku wiatowego. Istotne znaczenie dla rozwoju usug transportowych ma te moto-

293

Wolno sdzi, i motoryzacja indywidualna, tak jak inne rodki transportu w turystyce, generuje r wnie mobilnowsp czesnego tu_ rysty. Dziki samochodowi turysta odwiedza wiele miejscowoci i re_ gion w turystycznych. Na skutek tego nastpuje korzystniejsze tozmieszczenie ruchu turystycznego. Mona spotka opinie, i regiony stosunkowo mao odwiedzane przez turyst w korzystaj na szybkim
rozwoju turystyki samochodowej prawdopodobnie wicej ni orodki
nastawione na duszy pobyt.

sta pokus do zmiany miejsca pobytu. Ta pena autonomia jest by moe podstawowym elementem psychologicznym, decydujcym o atrakcyjnoci tego rodkatransportu.

w cigu 20 lat ich liczba si podwoia. Warto poda, e w 1996 r. na licie kraj w o liczbie samochod w osobowych w uytkowaniu powyzej .5,5 mln szt. znajdoway si: 1) UsA 136 mln, 2) Japonia 45 mln, .1) Niemcy 41 mln, 4) Wochy 3 mln,5) Francja 25 mln, 6)

Rozw j motoryzacji indywidualnej sprzyja korzystnemu rozkadowi czasowemu ruchu turystycznego. Dowiadczenie wykazuje, i w pierwszym okresie rozwoju turystyki samochodowej natenie ruchu turystycznego wystpowao g wnie w miesicach letnich. Zmotoryzowany turysta preferuje bowiem najlepsze warunki drogowe. Jednak
w miar postpu technicznego w przemyle samochodowym turysta nie jest ju nara:ony na niebezpiecze stwo, jakie wywouje zmienno pogody. obserwacj a strumieni midzynarodowej turystyki samochodowej

Wielka w8. - w osobowych wzrosa W Polsce liczba zarejestrowanych samochod 't 479 tys. szt. w 1970 r. do 2,4 mln szt. w 1980 r., 6,7 mln szt. w 1993 r., 8,9 mln szt. w 1998 r. i 9,9 mln szt. w 2000 r. Peniejsz ilustracj zmian liczebnych w parku samochodowym na wiecie jest liczba samochod w na 1000 mieszkaric w. Wynosia ona w 1980 r. w 1990 r. 83,9 i w 1996 r. 80,6. Dla wybra-

Brytania

- Polska 3 mln oraz

8 mln samochod

-71,4,

Tabljca 5.l. LlCBAsAMocHoDow NA l0oo MlEszKAcow W WYBMNYCH KMJACH W LATACH 197011998

,,:ll

],:l'll

l'.,ffi lri;l.:l,'
481

Austria

11
213

Belgia
Czechy Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia
Japonia

440 340

w Europie Zachodniej daje podstaw do wniosku, iz turystyka samochodowa nie jest tak skoncentrowana w miesicach letnich jak cay

l8
155

iWarto te podkreli,e zwikszona mobilnoturysty dziki samochodowi wywouje skutek w postaci skr cenia czasu pobytu. Turysta bowiem, szczeg lnie kierujcy si motywami krajoznawczymi, chce jak najwicej zobaczy w jak najkr tszym czasie. Rozvaajc zagadnienie roli samochodu prywatnego w rozwoju wsp czesnej turystyki, trzeba zwr ci uwag na wzrastajce rozmiary parku samochodowego w Europie i w wiecie. Jak informuje GUS7, stan liczebny samochod w osobowych wzr s na wiecie ze I94 mln szt. w 1970 r. do 316 mln szt. w 1980 r. i 456 mln szt. w 1993 r., czyli
i czerwcu wobec 31'vo w penym sezonie (lipiec, sierpieri), natomiast dla caego ruchu turystycznego wskaniki te wynosiy odpowiednio: 22%o oraz 35vo (C. Kaspar,
Wsp zaleno midzy turystylr a rodkami transportu...,1w'' s. 50).
Rocznik Statystyczny 1988, GUS, Warszawa 1988, s. 582 oraz Rocznik Statystyczny 1995, GUS, Warszawa 1995, s. 640.
1

ruch turystyczny6.

54
6

456 408 390 459

508

70

200
310 38 193

Niemcy Norwegia Polska Portugalia Szwajcaria Szwecja

l5
64 224 285 433
190

259 430 (1997 r.) 476 428 146 (1997 r.)

548 407

Jak podaje C. Kaspar, 30vo podr y samochodami miao miejsce w kwietniu, maju

USA
Wochy
W. Brytania
8

15

Ma Rocznik Statystyczny 1999, jw., s.399.

294

95

nych kraj w wiatawskanik ten uksztatowa si, tak jak pokazano w tablicy 5.1. M wic o wpywie indywidualnego transportu samochodowego na rozw j turystyki, trzeba doda, e jego rola wzrasta zar wno w miar wzrostu dochod w, jak i koncenttacji przestrzennej ludnoci.Badania francuskie wykazay, iz ludnodorosa zarnieszkaa w miastach liczcych ponad 100 tys. mieszkar c w i posiadajca samoch d jest tury_

.iy""ni" aktywniejsza od tej, kt ra nie posiada tego rodkatransportug.

Znaczenie usug samochodowych jest te okrelone przez poozenie geograficzne kraju. Na przykad udzial turyst w odwiedzajcych Austri, Hiszpani oraz Wochy i korzystajcych z samochodu jako rodka transportu w latach 60. wynosi 70-807o og lnej liczby turyst w zagranicznych, natomiast w przypadku Grecji tylko okoo O?o|0. Mozna z duymprawdopodobieristwem zaoy,iz wartoci te s obecnie wy-

sze dziki m.in. rozwojowi infrastruktury uatwiajcej podr owanie

samochodem po Europie.

tendencji mog by nastpujce informacje z 199'7 r.Ildzia samochodu w podr zach turystycznych Niemc w ocena39vo, a Amerykan w na 8vo w seniano na 49vo, Szwajcar w - pozaletnim. zonie letnim i 80Vo w sezonie Aktywnej roli samochodu w rozwoju wsp czesnej turystyki mona te upatrywa w ukadzie motywacji wyboru rodkatransportu. Wrd motyw w dominuj dua wygoda i znaczna niezaleno. Na zakoriczenie tego fragmentu rozvaa na\ey przypomnie, e prywatny park samochod w osobowych jest uzupeniany przez sta|e rozvijajcsi sie wypoyczalni samochod w. Krajowe i midzynarodowe towarzystwa rent-a-car Systematycznie rozszerzaj zak'res swoich usug, oferujc turyStom liczne samochody od najdrozszych marek i typ w po klas ekonomiczn, a take przejrzyst taryfikacj, rozszerzon ochron ubezpieczeniow i wiele usug dodatkowychll. Koszty wynajmu zaleod czasu najmu, marki i typu samochodu oraz Potwierdzeniem
|0 Tame.

9 C. Kaspar, Wsp zaleno midzy turystyk a rodkami transportu..., jw.

okolice wielkich metropolii. Istotne znaczenie w rozwoju usug transportu samochodowego ma r wnie autokar. Turyci korzystajcy z tego rodka transportu s na og motywowani takimi korzyciami' jak przyjemnopodr owania i wikszy komfort. Autokar, jak kady samoch d osobowy, zapewnia turystom moliwo penetracji, mobilnoi w pewnej mierze swobod. Program wycieczki, w tym trasa podr y i czas, zawsze moze by do_ stosowany do specyficznych ycze turySty. Zalety og lne autokaru jako rodka transportu turystycznego w zasadzie si pokrywajz tymi, kt re s przypisywane samochodowi osobowemu. Pod wieloma jednak wzgldami zakres wiadczonych usug przekracza mozliwoci Samochodu. Na przykad nowa generacja autokar w zapewnia turycie nieograniczony widok panoramiczny, usugi kuchni pokadowej, wideo, Stereo oraz dostpnotoalety pokadowej. Mona powiedzie, e o wyborze autokaru w podr y turystycznej za granic decyduj g wnie status majtkowy turysty i cel, a takze charakter wyjazdu, np. wypoczynek, krajoznawstwo, uczestnictwo w imprezach szczeg lnego rodzaju, studia.

wiksze znaczenie maj w wielu krajach usugi taxi, wiadczone i instytucjach, jak np. porty lotnicze, dworce kolejowe, sie hotelowa, transport rdmiejski oraz najblisze
w newralgicznych orodkach

mochodowym. W transporcie samochodowym cile zwiryar:ym z funkcjonowaniem przewoz w pasaerskich, w tym r wniez turyStycznych, coraz

jego wieku, zakresu usug dodatkowych, pory roku itp. Ten rodzaj usug transportu turystycznego, dziki doskonaej organizacji i penej poday na rynku zachodnim, budzi due zainteresowanie wrd turyst w, szczeg lnie krajoznawc w i podr ujcych w interesach. Lokalizacja park w samochodowych w ssiedztwie hoteli i lotnisk daje gwarancj sukcesu. Warto zauway, i system rent-a-carjest obecny na polskim rynku turystycznym. Jednak na skutek niskiej poday u su g oferow any ch przez przedsibiorstwa turystyczne funkcj onuj e on praktycznie g wnie poza nimi, opierajc si na prywatnym parku sa-

1l

rent-a-cari Autohansa, Avis, Hertz' Interrent, Six-Budget

Dla przykadu mona wymieni znane w Europie Zachodniej

umowy z biurami podr y i towarzystwami lotniczymi. Na przykad turysta zakupuje bilet lotniczy cnlie z wynajciem samochodu w docelowym miejscu za cen zryczatowan.

towarzystwa

inne. Firmy te zawieraj

Krajowa statystyka nie odzwierciedla roli autokaru w przewozach turyStycznych. Pewn orientacj w temacie zapewnia informacja o liczbie autokar w i ich pojemnoci otaz o liczbie przewiezionych pasazer w w transporcie niemiejskim, reprezentowanym przez firmy zatrudniajce
97

96

wicej ni 5 os bl'. ot z w 1998 r. polski tabor autobusowy liczy 20378 jednostek o zdolnoci przewozowej l 186 356 os b. W tyme 1998 r. zarobkowe przewozy autobusowe pasazer w w komunikacji przewozu jednego pasaera midzynarodowej, na redniodlego I,34 tys. km, GUs ocenia na I,7I4 mln os b. W liczbie PKS partycypowa udziaem 46vo. Uzupenieniem tej informacji mog by dane dotyczce ruchu autobus w przekraczajcych granic Polski. Jak podaje GUS, liczba autobus w obywateli polskich wyjedajcych z Polski w 1999 r. wyniosa 9I,7 tys., a w 2000 r. wyniosa II, tys. Z ko|ei liczba autobus w zagranicznych wyjedajcych z Polski wynosia 138,3 tys. w 1999 r. i 143,5 tys. w 2000 r.

Dziki staej poprawie jakociwiadczonych usug turystyka autokarowa w krajach Europy Zachodniej jest dobrze rozwinita i popular-

na. Tysice przedsibiorstw autokarowych wskutek rywalizacji na rynku turystycznym nieustannie wzbogaca swoje oferty usug pozatransportowych. Na przykad w 1987 r. we Francji liczba turyst w 90 mln os b. autokarowych wynosia 23 mln, a w RFN j turystyki autokarowej w Europie Zachodniej znajduje te Rozw odzwierciedlenie we wsp pracy w zakresie eksploatacji midzynarodowych pocze autokarowych. W roku 1986 powoano do ycia midzynarodow or ganizacj europej skich linii autokarowych, Eurolines organization, z siedzilb w Genewie. Organizacja ta Zrzesza okoo 50 firm autokarowych z 9 kraj w Europy. Jej celem jest umocnienie wsp pracy midzy zrzeszonymi przedsibiorstwami, aby zharmonizowa warunki techniczne, handlowe i prawne eksploatacji oraz doprowadzi w ten spos b do powstania zintegrowanej i skoordynowanej sieci europejskiej, obejmujcej 1 5 regularnych linii midzynarodowych, eksploatowanych w formie poolu. Znaczenie Eurolines dla rozwoju usug autokarowych jest due. Zrzeszone w tym poolu przedsibiorstwa autokarowe przewiozy np. w 1985 r. 1,5 mln pasazer w, zapewniajc poczenie okoo 200 miast europejskich, z mozliwoci rozwoju sieci tych linii. Naley przypuszcza, i denie do ujednolicenia zasad komercjalizacji usug, czyli np. unifikacja bilet w, wsp lny rozkad jazdy, stworzenie specjalnego biletu umoliwiajcego podr owanie po Europie za opatzryczatowan
1

jednolit w stosunku do ustalonych tras autokarowych, ustanowienie specjalnej legitymacji znikowej, przystosowanej do potrzeb europejskich i umozliwiajcej osignicie zniek do \vo oraz rozszerzenie sieci linii, znacznie si przyczyni do dalszego uatwiania turystom zwiedzanta Europy i do rozwoju turystyki autokarowej. Warto r wnie zauway,, e turystyczny transport autokarowy podejmuje wysiki zmierzajce do zdobycia klienteli w segmencie tury_ styki biznesowej. Przykadem tego rodzaju przedsiwzi we Francji moe by przekazanie do eksploatacji salonki autokarowej przeznaczonej dla os b podr ujcych w interesach. Spor d przedsiwzi zmierzajcych do umacniania transportu autokarowego na rynku turyStycznym mona wymieni inicjatyw Midzynarodowej Unii Transportu Drogowego (IRU) w zakresie wprowadzania jednolitego systemu klasyfikacji autokar w turystycznych. W tym miejscu trzeba wyrunie powiedzie, e transport drogowy dominuje w obsudze kontynentalnego ruchu turystycznego i ma mozliwocirozwoju. Due znaczenie dla rozwoju turystyki samochodowej i autokarowej maj przeksztacenia w infrastrukturze transportu samochodowego i hotelarstwa . Z tego punktu widzenia trzeba zwrlci uwag na stan sieci polskich dr g. obecnie sie drogowa liczy ponad 36 tys. km, z czego
i

Transport w 1998 r, GUS, Warszawa 1999, s. 37-38.

(tablica 5.), zadowalajcy stan techniczny, speniajcy unijne standardy, ma zaledwie 60 km polskich dr g. W wietlerosncego wzrostu natenia ruchu samochodowego na dob (20 mln pojazd w w 2003 r.) moe nastpi kryzys drogowy w Polsce. Podkrelaj to dane Generalnej Dyrekcji Dr g Krajowych i Autostrad. Obecnie stan 35?o dr g krajowych jest oceniany jako zy, za42vo jako niezadowalajcy. W sumie ponad 75vo dr g wymaga remontu. Warto doda, e drogi krajowe to tylko 5Vo wszystkich dr g w Polsce. Reszta to drogi wojew dzkie, powiatowe i gminne. Ich stan techniczny orazbezpiecze stwo uytkowni_ k w, w tym turyst w, zale wic od mozliwocibudetowych i rozumnych rozstrzygni wsp lnot samorzdowych r nego szczebla wadzy lokalnej. W wielu krajach europejskich o rozwinitych funkcjach turyStycznych obserwuje si systematyczny i intensywny rozw j sieci autostrad, 299

do eksploatacji na przyzwoitych warunkach nadaje si okoo 5vo. opr cz autostrad, kt rych dugow Polsce wynosi zaledwie 394 km

98

Tablica 5.2. AUTOSTMDY W POLSCE

Rysunek 5.1. SIEC

AUTOSTMD W POLSCE

A-1

18"

542 604 365 42

18

L-2
A-3 A-4 A-6 A-18
Razem

48 305 6
17

394

r951

'

Plus 11 km (tylko lewa jezdnia). d o:,,Wprost'' 0o, marzec, llr 12.

doskonale uatwiajcych podr samochodem. Na przykad sie autostrad w kierunku poudnia Europy przez Szula1cari przechodzi przez tunel drogowy na Wielkiej Przeczy w.Bernarda, eksploatowany od 1964 r. Tunel ten skraca podr na trasie Paryz-Rzym o 207o i codziennie przejeda nim okoo 1600 pojazd w, w tym 907o sarrtochod w osobowych i autokar w. Czas przejazdu wynosi 7 minut. Dziki temu podr samochodem w kierunku poudniowym staa si szybsza oraz

sie funkcjonujcych autostrad oywia gospodarczo regiony, przez kt re przebiegaj te drogi. R wnie w Polsce podjto problem budowy autostrad, co z punktu

wygodniejsza. Uwagi te warto uzupeni informacj o dugociautostrad w nastpujcych krajachl3: Niemcy 11515 km, Francja 11 000 km, Hiszpania 10 3I7 km, Wochy 6957 km, Czechy -km i Sowacj a 95 km. Naley podkreli,-i 499 km, Wgry 438

tJ|65f16dy istniejce

Autostrady planowane

r d o:,,Wprost''

Oo2, marzec, nr 12.

widzenia rozwoju turystyki midzynarodowej samochodowej naley oceni pozytywnie. W roku 1993 Rada Ministr w zatwierdzia now sie autostrad o dugoci600 km. Jest ona dopasowana do Europejskiej Sieci Autostrad. W roku 1994 Sejm przyj{ ustaw o budowie autostrad patnych, a w 1995 r. powstaa paristwowa Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad. Program budowy autostrad mia by realizo13

,,Wprost'' 2OO, marzec, rlr 12

scowoci i region w turystycznych maj decydujce znaczenie, gdy wsp czenieruch turystyczny ZmotoryZowany bywa utrudniony w miesicach szczytu waniez powodu niedostatecznej infrastruktury
301

wany w cigu 15 lat i mia kosztowa okoo 10 mld UsD (rysunek 5.l). 200 r. program budowy polskich autostrad mona oceni nastpujco. Po latach dyskusji, projekt budowy autostrad znajduje si w pierwszej fazie realizacji. Trzeba mie nadziej, iz budowa I95I km autostrad bdzie stymulowa rozw j turystyki oraz region w' Ztedukuje bezrobocie, a take bdzie waznym czynnikiem wzrostu gospodarczego kraju. og lnie trzeba powiedzie' e szlaki drogowe prowadzce do miej-

Z perspektywy

300

drogowej. Dlatego wszystkie koncepcje zmierzajce do redukcji i agodzenia prog w infrastrukturalnych w dziedzinie drogownictwa nalezy traktowa jako czynniki rozwoju turystyki motorowej. Skal zjawiska mog sygnalizowa nastpujce liczby: w 2000 r.liczba samochod w osobowych cudzoziemc w odprawianych na granicy par stwa w kierunku Polski wyniosa 4 tnln, natomiast autokar w 148 tys. Dane te cechuj si Znaczn dynamikla. Pod wpywem rozwoju turystyki samochodowej i autokarowej nastpuj te przemiany w hotelarstwie oraz gastronomii. Na przykad w 1966 r' powsta we Francji system hotelowy Novotel, kt rego g wnym celem jest obsuga zmotoryZowanego ruchu turystycznego. obiekty tego systemu s zlokalizowane poza orodkami miejskimi, na ich

obrzeach bd przy g wnych trasach komunikacyjnych czy lotniskach. R wnie motele i zajazdy s budowane z mylo turystach zmotoryzowanych, kt rym obiekty te zapewniaj przede wszystkim mozliwoparkowania pojazd w samochodowych i serwis samochodowy. Aktywizacji turystyki samochodowej sprzyjaj take kemping i karawaning, kt re pozwalajdotrze do kadego miejsca ciekawego turystycznie. Wreszcie omawiana turystyka przyczynia si do powstania i rozwoju nowych form zywienia turyst w, jak bary samoobsugowe,
snack-bary, kioski gastronomiczne itp. M wic o usfugach transportu, trzeba wskaza na wzrastajc rol

lotnictwa cywilnego. Samolot jako rodektransportu turystycznego, szczeg lnie trans_ portu zbiorowego, stanowi podstaw rozwoju turystyki' W rozwoju lotnictwa cywilnego wyr nia si kilka faz: I) lotnictwo na kr tkich odlegociach(I919_I97), 2) lotnictwo kontynentalne (1928-1939), 3) lotnictwo midzykontynentalne (od 1945 r.). C. Kasparls uwaa, e dla turystyki decydujca bya ostatnia faza, gdy faktycznie umoliwia turystyk wiatow. Rozw j lotnictwa na potrzeby wsp czesnej turystyki opiera si z punktu widzenia technicznego na osigniciach lotnictwa wojskowe_ go, natomiast z punktu widzenia ekonomicznego na wsp pracy towarzystw lotniczych w obrbie organizacji midzynarodowych i na akla
15

tywnej polityce towarzystw czarterowych. W efekcie postpu technicznego, organizacyjnego i przestrzegania zdrowych zasad ekonomiki, dziki g wnej zalecie samolotu szybkocii rosncej jego pojemno_ ci,rola transportu lotniczego stale wzrasta oraz umacnia si on na ryn_ ku przewozowym. Statystyki wykazuj , i pasaerski ruch lotniczy od 1945 r. podwaja si rednio co 10-15 lat. Do kor{ca XX w. zakadano wskanik wzrostu rzdu 5_7vo rocznie. Z rozwojem turystyki i usug transportu lotniczego wize si wiele problem w, np. brak dostatecznej infrastruktury. Zdolnousugowa instytucji i utzdze infrastrukturalnych jest znacznie mniejsza od potrzeb dynamicznego ruchu lotniczego. Na przykad w Europie w cigu ostatnich lat pasaerski transport lotniczy wzr s w skali przetaczajcej wszelkie oczekiwania. W roku 1984 Eurocontrol, organizacja nadzorujca loty w Europie Zachodniej, szacowaa, e w 1995 r. punktem startu lub ldowania okoo 3,6 mln lot w handlowych bd lotniska europejskie. T}mczasem poziom taki osignito ju w 1988 r. Uog lniajc ten przykad, naley stwierdzi , i niedorozw j infrastruktury jest r dem przecieye(l transportu lotniczego. Przecienia te dotycz port w i tras lotniczych, pas w startowych oraz autostrad dojazdowych. W ocenie zrzeszenia przew onik w Midzynarodowego Stowarzy_ szenia Transportu Lotniczego (IATA) i wiatowej Rady Port w Lotniczych (ACJ) na europejskich drogach powietrznych pojawiaj si pro-

Transport w 1998 r, jw., s. 199. c. Kaspar, Wsp zaleno midzy turystyk

a rodkami transportu..., jw.

blemy z wchoniciem zwikszajcego si o okoo sEo rocznie ruchl lotniczego. W ostatnich latach dochodzio czsto do niebezpiecznych sytuacji nazatJoczonym niebie. Ta niepokojca sytuacja zostaa rozwizana w 1999 r. dziki wyznaczeniu nowej mapy korytnzy lotniczych (Air Route Network). Drogi lotnicze nad Europ przypominaj sie autostrad. Korytarze S proste, o redniej szerokoci okoo 30 km i dwukierunkowe. Ruch na niebie jest prawostronny. Cywilne korytarze zoStay tez wyrztnie oddzielone od stref wicze(l lotnictwa wojskowego. Zdaniem pilot w i kontroler w lotu, ruch w nowych powietrznych korytatzach jest bardziej bezpieczny, pynny i przewidywalny. Zaobserwowane trudnoci mog Stanowi istotnej wagi hamulec dalszego rozwoju ruchu powietrznego i turystycznego. Warto podkreli,i podmioty transportu lotniczego podejmuj wiele przedsiwzi agodzcych skutki przytoczonych trudnoci (np' zmiany rozkad w lot w w celu uzyskaniaprzydziau godzin startu i ldowania, wyduzanie
303

30

godzin otwarcia port w noc, wycofanie z lotnisk ruchu nierejsowego oraz, w miar potrzeby, wojskowy ruch lotniczy). Dynamiczny rozw j ruchu lotniczego oraz zwizane z nim trudnociuwypukliy spraw bezpiecze(tstwa podr y samolotem. Wiadomo za,e stopier bezpiecze(lstwa jest wanym motywem wyboru rodka transportu turystycznego. Na przykad w ostatnich latach na wiecie, take w Polsce, zwraca si uwag na koniecznointensywnych konserwacji starszych wiekiem samolot w, kt re nie Zostan szybko wycofane z eksploatacji ze wzgldu na wysoki popyt.Trzeba zaznaczy, e przecitny wiek samolot w pasa:erskich w USA pod koniec lat 80. wynosi 12 lat,przeszo07o mialo wicej ni20lat,35vo za-przeszo si 15 lat. redni wiek floty Lufthansy mieci w granicach7 lat, a floty szwajcarskiej (Swissair), najmodszej w Europie, wynosi niecae 6lat. W zwizku z tyrnnaley doda, ze z punktu widzenia technicznego stosowane s rodkimajce zapewni wysoki stopier bezpiecze stwa podr y samolotem. Jest to dobry prognostyk dla rozwoju wsp czesnej
turystyki.

4) Niemcy

Rozwaajc zagadnienie bezpiecze stwa podr zy samolotem w celach turystycznych, na|ey r wnie zaakcentowa spraw terroryZmu w powietrzu. od kilkunastu lat jest to powany problem lotnictwa cywilnego, zwalczany zar wno ptzez rzdy,jak i towarzystwa lotnicze na

omawiajc rozut j turystyki i egzystencj ludnoci aglomeracji miejskich, trzeba podnieproblem ochrony rodowiska, zwiryany zrozwojem wsp czesnego lotnictwa cywilnego. Borykaj si z nim zvaszcza porty oraz towarzystwa lotnicze16 i ma by rozwizany w rednim okresie. Na razie s podejmowane wysiki, aby ruch powietrzny przesta by celem atak w ekolog w i licznych ruch w grupujcych mieszkaric w z teren w ssiadujcych z portami lotniczymi. Niekt re Z towarzystw lotniczych, wiadomepotrzeby ograniczenia haasu w otoczeniu port w, odnowiy swoje floty. Jednak wiele haaliwych samolot w nadal lduje w licznych portach pooonych niekiedy w rejonach gsto zaludnionych.
Na problem ten wskazuj m.in. Midzynarodowe Stowarzyszenie Cywilnych Por' Midzynarodowa Organtzacja Lotnictwa Cywilnego (oAC[) i Midzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Lotniczego GAIA).

wiecie.

widzenia rozwoju turystyki, zwlaszcza midzynarodowej. Stymulacyjny charakter rozwoju lotnictwa cywilnego dla rozwoju turystyki znajduje podstawy w postpie technicznym i organizacyjnym w tym transporcie. Due mozliwoci rozwoju turystyki midzynarodowej wi si z oddaniem do eksploatacji w 1994 r. najwikszego lot_ niskowca wiata portu lotniczego Kansai w Zatoce osaki w Japonii. JeSt on wybudowany na penym morzu (na sztucznej wyspie), 5 km od brzegu, i ma przepustowo 27 mln pasazer w rocznie. Nowy port lotniczy zosta zaprojektowany pod ktem zapewnienia szczeg lnie szybkich transfer w na lotniczych liniach wewntrznych lub w naziemnych rodkachtransportu. Przewiduje si nawet regularny ruch bardzo szybkich statk w od wybrzea. jako uzupenienie ruchu drogowego oraz ko-

Jest to tendencja korzystna

87 mld (62 mld w 1995 r.), 5) Francj a 84 mld (43 mld 65 mld (46 mld w 1990 r.), 7) Holandia 57 mld (28 mld w 1990 r.), 8) Polska 5,6 rnld, (4,4 mld w 1990 r.).

y w przewozach pasaerskich liczb 25 mld pasazerokilometr wl7: l) UsA 1039 rnld (65 mld w 1990 r.), 2) Japonia 15 mld (61 mld w 1990 r.), 3) Wielka Brytania 149 mld (81 mld w 1990 r.),

dzonych zreszt r nymi rodkami, ptzewozy pasaer w w tej gazi transportu maj moliwoci wzrostu. Wedug Midzynarodowej organizacji Lotnictwa Cywilnego w 1985 r. towarzystwa lotnicze wiata przewiozy 891 mln pasaer w, w 1987 r. zaponad l mld os b. Na przeomie wiek w przewozy te miay osign 2 mld os b. Informacj t mona poszerzy o kraje, kt re w 1999 r. przekroczy-

na wiecie wolno powiedzie, iz mimo zwikszajcych si barier, ago-

W wietle zarysowanej problematyki rozwoju transportu lotniczego

w 1990 r.),-6) Kanada

z punktu

rnini stracyj ne, sale konferencyj no-kongresowe, hotele, miej sca na orga-

Z punktu widzenia rozwoju turystyki na|ey wskaza na moliwoci,jakie powstay dziki budowie nowego miasta na morzu' o powierzchni 2,5 ha, w miejscu, gdzie most |czcy nowy port lotniczy Opuszcza wybrzee. Na obszarze tego miasta znajduj si budynki adnizacj wystaw oraz obszerna strefa handlowa,

lejowego.

na spokojne dokonanie
11

zakup

kt ra pozwala gociom

w.

t w Lotniczych (ICAA), 304

Ma Rocznik Statystyczny 2000, GUs, Warszawa 2000.

305

Innym ciekawym przykadem rewolucyjnych zamierze w transporcie lotniczym jest projektowana budowa samolot w orbitalnych, pozwalajcych odby podr lotnicz dookoa wiataw 120 minut. Jak wskazuj r6dla, projekt samolotu orbitalnego jest juz przedmiotem prac badawczych w USA od 1965 r., natomiast w 1985 r. uzyska oficjalne poparcie Biaego Domu. Projektowany samolot orient-Express ma lata z szybkoci przekaczajc 25-krotnie szybkodwiku. Samolot ten mia by gotowy do eksploatacji z korcem ubiegego stulecia. R wnie Francja zalrierza zbudowa samolot Concorde drugiej generacji, kt ry byby w stanie |ata z szybkociprzekraczajc-kotnie szybkodwiku, jego zdolnoprzewozowa zama wynie200 pasaer w, tj. razy wicej ni obecnie. lotnictwa pasazerskiego wize si Naley podkreli,e przyszo bezporednio z rozwojem turystyki. WTo prognozuje liczb turyst w midzynarodowych do00 r. na 1,6 mld os b. Jest to wielkoistotna, zwuywszy na szacunki z 1998 r. przewidujce 625 mln turyst w. ot , zakadajc, e pr o gnozy te s realne, Iiczba pasaer w transportu lotni-

czego si podwoi. osignicie tej wielkoci przewoz w jest jednak uwarunkowane zwikszeniem przepustowoci port w lotniczych w Europie Zachodniej i Azji Poudniowo-Wschodniej oraz rozwizaniem problem w wynikajcych z przeadowania lotnisk. Europejski producent samolot w, Airbus Industries, prognozuje wzrost ruchu lotniczego w tempie 5,3vo rocznie w cigu najbliszych 10 lat i 4,8vo rocznie przez nastpn dekad. Aby obsugiwa prognoZowane wielkoci podr ne, firma ta planuje budow maszyn nowej generacji, zdolnych transportowa ponad 600 pasazer w. Jej najwikszy optuje za jednostkami typu 747 , o pojemnoci 400 Boeing rywal - w. obaj -producenci zakadaj wzrost wykorzystania miejsc pasaer w parku samolotowym ze I79 obecnie do 7 za okoo 20 lat. Natomiast na najbardziej ulczszczanych trasach w Azji i rejonie Pacyfiku rednia liczba miejsc zwikszy si do 320 wobec 240 obecnie. Warto doda' e obie firmy zamierzajzmodernizowa park posiadanych flot i zakupi 16 tys. maszyn, wydajc na ten cel ponad bilion USD. fNu zako czenie tego fragmentu rozwaza warto zasygna|izowa g *n" problemy polskiego lotnictwa pasaerskiego. W ostatnich latach obserwuje si powoln ekspansj PLL ',LoT'' w skali midzynarodowej. Aktywnot wyruaj m.in. : powikszenie parku samolot w
306

eksploatujc 58 linii zagranicznych i 10 krajowych. Jak podaje GUS18, dysponujc w 2000 r. 46 samolotami (35 w 1999 r.) i 4656 miejscami pasazerskimi (3948 w 1999 r.), przewi z 2,9 mln os b, w tym 8vo w komunikacji midzynarodowej. Z punktu widzenia rozwoju polskiej turystyki midzynarodowej warto powicipar s w portom lotniczym kraju. Biorc pod uwag porty lotnicze, w kt rych liczba start w i ldowar samolot w w ruchu krajowym i midzynarodowym przekloczya 10 000 w 2000 r., licz si w porzdku malejcym nastpujce: Warszawa (75 979), Pozna (I35)' Krak w (13 128), Wrocaw (11 858)' Gdarsk (II434) i Bydgoszcz (10 589). Warto doda, e ldzia polskich samolot w w og lnej liczbie start w i ldowar w 2000 r. wynosi 687o. Peniejsz rang polskich port w lotniczych ilustruj liczby pasazer w zagranicznych przeze przyjtych. W og lnej liczbie g 'wne porty partycypoway nastpujco: Warszawa 8lvo, Krak w 87o, Katowice 3vo, Gdarsk Naley doda, e liczba cudzoziemclw w 2000 r. wzrosa -37o. w stosunku do roku poprzedniego a o l|vo. Jeeli chodzi o linie krajowe, to sytuacja nadal jest trudna. Aby zwikszy zdolnoprzewozow, polski przewonik musi podj nastpujce dzialania:

o 20 jednostek typu Boeing 767 i 737 oraz o 8 samolot w produkcji francusko-woskiej ATR-72, oddanie do uzytku AIR Terminalu LoT wraz z nowoczesnym hotelem Marriott oraz zbudowanie nowego portu lotniczego okcie II oraz rozbudowa port w lotniczych w Gdar{sku i Krakowie. W roku 2000 LoT dociera do 42 miast w 9 kajach wiata,

Lol

wykorzystanie istniejcych lotnisk krajowych i zainstalowanie tam infrastruktury; rozbudowa port w i dworc w lotniczych pod ktem przystosowania ich do ruchu midzynarodowego; optymalizacja sieci lotnisk; wiadomo, i obszar p nocno-wschodni

kraju (stanowicy ll.. powierzchni) jest pozbawiony komunikacji lotniczej; r wniez pas pog rza, odznaczajcy si interesujcymi walorami turystycznymi, praktycznie nie ma lotnisk;

18

Transport w 2000

r.,

GUS, Warszawa 2001

307

r r J

zr wnowuenie rynku przewoz w lotniczychprzez zwikszenie podazy usug tej galzi transportu; modernizacja parku samolot w przez wprowadzenie na linie krajowe odpowiednich jednostek redniego zasigu o optymalnej pojem-

ga pasaerskarczwijaa si intensywnie dziki emigracji, a od I wojny wiatowej r wniez dzikl turystyce. Warto przypomnie, iz do ko ca II wojny wiatowej transatlantyki byy jedynym rodkiem tlansportu midzykontynentalnego w turyStyce.

noci; rozszetzenie zakresu bezporedni ch pocze(l zagr aniczny ch, przy noszce popraw ekonomiki przewoz w i organizacji obsugi pasaer w.

ograniczenia ruchu emigracyjnego zmusiy towarzystwa zeglugowe

przejazdu. Szybki rozw j komunikacji lotniczej i wzrastajca atrakcyjnoprzewoz w tym rodkiem transportu wpynyhamujco na rozw j zeglugi morskiej, kt ra si podja g wnie rejs w turystycznych, cieszcych si zreszt coraz wikszym popytem. Ponadto trzeba przypomnie, e rozw j turystyki samochodowej i autokarowej sprzyja jednoczenie rozwojowi transportu promami, czcymi r ne obszary geograficzne. Pewn rol w obsudze ruchu turystycznego odgrywa tez zegluga najeziorach, rzekach i egluga przybrzena.
do zainteresowania si moliwociamipyncymi z transportu turyst w. Wysiki ukierunkowywano na zwikszenie komfortu obnienie cen

zacji lotniska okcie. Nowy, drugi juz terminal lotniczy w Warszawie ma by oddany do eksploatacji w drugiej poowie 005 r. Warto przypomnie, ze oddany w I99 r. terminal I mia planowan przepustoon wo3,5 mln pasazer w rocznie. W roku 2001 obsuy prawie prognozami w 2010 r. na okciu ma by 8 mln 5 mln os b, a zgodnie Z pasazer w. Terminal II, w poczeniu z terminalem I zapobiegn paralizowi portu lotniczego, obsugujccznie od 10 mln do 12 mln pasaer w. Nowo budowany termina| z II rkawami pasaerskimi bdzie mia przepustowo6,5 mln pasaer w rocznie. Razem z tym obiektem powstan: sortownia bagau, podziemna stacja kolei i nowa pyta lotni_ ska z infrastruktur. Terminal I zostanie wzbogacony o segment VIP oraz o dwa rkawy pasaerskie. Uzupeni je nowe, wielopoziomowe parkingi na okoo 9, tys. miejsc. Warto doda, e port bdzie mia nowoczesne poczenie z infrastruktur miasta Warszawy. . Na zakor{czenie trzeba przypomnie, ze sytuacja transportu lotniczelo w Polsce, a zwaszcza rola port w lotniczych w rozwoju pocze transportowych w Europie, bdzie zaleaa w niedalekiej przy' szociod czonkostwa w Unii Europejskiej. Chodzi tu o nastpujce fakty: polityka protekcji paristwa wobec LoT-u zanikanie, w Polsce bdzie obowizywa polityka otwartego nieba w Europie, bdzie si liczy pooenie geograficzne portu, stan techniczny i stopieri rozwoju gospodarczego regionu, w kt rym dany port jest zlokalizowany. W kontekcie rozvaa o zalenociachmidzy turystyk a usugami transportu warto t wnie om wi rol eglugi pasaerskiej. Jak wiadomo, od 1840 r., kiedy angielskie towarzystwo Cunard wprowadzio pierwsz regularn lini podr zy transatlantyckich, zeglu308

Z punktu widzenia rozwoju turystyki midzynarodowej moze by poyteczna informacja o podejmowaniu dalszej rozbudowy i moderni_

obecnie w midzynarodowej egludze pasaerskiej trwa boom,

czego dowodem moe by najwiksza od kilkudziesiciu lat |iczba zam wier{ na budow statk w zoonych w stoczniach. Jest to dobry prognostyk dla rozwoju turystyki morskiej. Wedug r de niemickich, przeszo 4 mln turyst w spdza sw j 2-tygodniowy urlop na pokadach statk w zeglugi wiatowej. Wazn przesank wzrostu znaczenia eglugi pasaerskiej w obsudze turystycznej jest zmiana profilu turySty morskiego. Zanika powoli stereotyp, e turystyk morsk preferuje starsza, a zatem bogata czspoecze stwa. Na pokadach statk w pojawiaj si ostatnio ludzie modzi i energiczni. W sumie, z podr y statkami wycieczkowymi skorzystao w 1997 r. okoo 5 mln obywateli USA, co oznaczao wzrost o 9vo w por wnaniu z rokiem poprzednim. Zjawisko to r wnie si obserwuje z duym nateniem w Europie Zachodniej.

oraz Niemcy ponad 400 tys. os b, d. o lvo wicej niz w roku poprzednim. Warto doda, ebadania p nocnoamerykar{skiego ruchu turystyki morskiej wskazuj na mozliwoci wzrostu jej uczestnik w do 40_50 mln os b w perspektywie kilkunastu lat' Zgodnie z tpto1noz, wzrasta portfel zarn wie na statki turystyczne. Wzrosa take liczba turyst w chtnych do podr owania statkami eglugi rzecznej. W tym segmencie turystyki morskiej np. w 1990 r. 309

W ostatnich latach aktywni s pod tym wzgldem Brytyjczycy 520 tys. turyst w w 1997 r., tj. o 5vo wicej niz w roku poprzednim,

odnotowano wzrost o I7o w stosunku do roku poprzedniego. Perspek-

przedsibiorstw eglugi promowej Europy P nocnej i Zachodniej, operujcych na 55 trasach promowych,czcych sie parstw (Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia, klandia, Niemcy, Norwegia, Szwecja i Wielka Brytania), przewiozo w 1991 r. 49 mln pasaer w. : W Europie dziaa blisko 100 przedsibiorstw zeglugowych, obsfur gujcych okoo 600 odcink w przewozowych na trasach morskich. Na przykad w regionie Skandynawii funkcjonuje okoo 120 tras komuni90, kacyjnych, w komunikacji morskiej z Irlandi i Wielk Brytani 400 tras. a w regionie zachodnim i wschodnim Morzar dziemnego oddaniu do W obsfudze ruchu turyStycznego nastpiy zmiany po eksploatacji w 1994 r. tunelu (50 km) pod kanaem La Manche (Eurotunnel). W opinii realizator w budowy tego przejcia podmorskiego midzy Francj i Angli Eurotunnel prze1$' znaczn czruchu pasa-

flot'' tywy rozwoju usug turystycznych wiadczonych przez ',bia kanaami wodwidzi si na Dunaju, Wodze, Donie, Dnieprze, atake nymi z Moskwy do Petersburga i w strefie jezior onega i adoga. Powstay take mozliwoci zeglugi ab do Drezna. wiatowe statystyki wskazuj, ze nadal utrzymuje si wysoki popyt na usugi floty pasaerskiej w odlege regiony, szczeg |nie na obszar Karaib w. Pewn miar rozwoju usug turystycznych transportu morskiego s te przewozy na liniach promowych. Przykadowo, 10 regionalnych

od roku 2000 GUs prowadzi badania statystyczne dotyczce stanu i wykorzystania bazy noclegowej turystyki w Polsce. obiekty wiadczce usugi noclegowe dla turyst w s zobowizane do sporzdzania sprawozda kwartalnych, w kt rych podaj lokalizacj, rodzaj obiektu, a dla niekt rych jednostek take kategori, waciciela,gestora (uytkownika) obiektu, liczb pokoi, miejsc noclegowych i plac wek gastronomicznych oraz informacje o udogodnieniach dla os b niepenosprawnych i wyposaeniu w urzdzenia Sportowo-rekreacyjne. Ponadto informuj one o wykorzystaniu obiektu, nominalnej liczbie nocleg w lub pokoi, a take o liczbie os b korzystajcych oraz ldzie|onych nocleg w i wynajtych pokoi (z wyodrbnieniem turyst w zagranicznych).
Klasyfikacja obiekt w noclegowych turystyki GUS jest nastpujcalg:

turysta korzysta we wasnym mieszkaniu.

legowa obejmuje |iczne czynnoci zwizane z zarnieszkaniem turysty w okrelonym obiekcie noclegowym. W optymalnych warunkach zakres usug noclegowych nie powinien by mniejszy od tego, z jakiego

kt rych turysta zosta pozbawiony wskutek opuszczenia wasnego mieszkania na okres podr y turystycznej. lnnymi sowy, usfuga noc_

szeroko rozumiany. Zaley on od rodzaju arzdzenia noclegowego. Urzdzenie to powinno zapewni wynajmujcemu nie tylko nocleg w potocznym znaczeniu tego sowa, |ecz take wiadczywiele usug,

zerskiego, odbywajcego si dotd drog lotnicz i morsk, midzy Wyspami Brytyjskimi a g wnymi krajami na kontynencie Europy. Na zako czenie mona podkreliistnienie cisychzwizk w midzy turystyk jako zjawiskiem og lnym a usugami transportu. Bez usug transportu nie istniaaby wsp czesna turystyka, bez turystyki za nie byoby wysokiej dynamiki przemian ilociowo-jakociowychwe

wsp czesnym transporcie.

5.3. U5UG! HoTELARSK|E

Usugi noclegowe naledo podstawowych usug turystycznych. S ym miejscem jego zamieszkania. Zahes usugi noclegowej moe by
310
one zwizane z wynajmem turycie noclegu na okrelony czas poza sta-

hotel - obiekt hotelarski zlokalizowany g wnie w zabudowie miejskiej, dysponujcy co najmniej 10 pokojami, w tym wikszo miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych; wiadczy szeroki zakres usug zwiry'anych z pobytem klient w; w kadym hotelu muszby stae urzdzenia grzewcze i przynajmniej jedna plac wka gastronomiczna, w zalenociod wyposazenia i zakresu wiadczonych usug wyr nia si pi kategorii hoteli: najwysza 5 gwiazdek, najnisza l gwiazdka; motel trasach komunikacji - obiekt hotelarski zlokalizowany przyjest drogowej, kt ry, poza usugami hotelarskimi, r wniez przystosowany do wiadczenia usug motoryzacyjnych i dysponuje parkingiem; motel musi mie co najmniej 10 pokoi, w tym wikszo miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych; w kazdym motelu mu_
le

Turystyka w 2000 r., GUS, Warszawa 2001. s.

1l-13

311

szby stae urzdzenia grzewcze i przynajmniej jedna plac wka gastronomiczna; w zalenoci wyposazenia i zakresu wiadczood nych usug wyr nia si pi kategorii moteli: najwysza

kat. III; s schroniso - obiekt poozony poza obszarem zabudowanym, ptzy szlakach turystycznych; wiadczy minimalny zakres usug zwizac wk gastronomiczn;

kt ry wiadczy usugi hotelarskie - obiekt cznie z caodziennym wyzywieniem i dysponuje co najmniej 7 pokojami; musi mie stae urzdzenia grzewcze oraz przynajmniej jedn plac wk gastronomiczn; w zalenociod wyposazeniai zakresu wiadczonych usug wyr nia si pi kategorii pensjonat w: l gwiazdka; nwysza 5 gwiazdek, najnizsza - na obszarze zabudowanym dom wycieczkowy - obiekt pooony lub w poblizu zabudowy, kt ry ma co najmniej 30 miejsc noclegowych, jest dostosowany do samoobsugi klient w oraz wiadczy minimalny zakres usug zwizanych z pobytem klient w; w kaz_ dym domu wycieczkowym muSZ by stae wzdzenia grzewcze i przynajmniej jedna plac wka gastronomiczna' w za]eznoci od wyposaenia i zakresu wiadczonych usfug wyr nia si trzy kate_ gorie dom w wycieczkowych: najwysza kat. I, najnisza
pensjonar

5 gwiazdek, najnisza

hotelarski,

l gwiazdka;

orodek szkoleniowo-wypoczynkowy - obiekt noclegowy (lub zesp obiekt w) przeznaczony i przystosowany do przeprowadzania kurs w, konferencji, szkole , zjazd w itp.; moe bytake przystosowany do wiadczenia usug wczasowych; dom pracy tw rczej obiekt, w kt rym s zapewnione waciwe

warunki do wykonywania pracy tw rczej i wypoczynku tw

wykorzystywany r wnie (g wnie ptzez ich rodziny) jako orodek wczasowy; w obiekcie tym muSZ by stae urzdzenia
gtzewcze; trwaych, kt ry czenia usug typu hotelarskiego; domki mog tworzy zespoy og lnodostpnych domk w turyStycznych lub organi zacyjnie wchodzi w skad innych obiekt w noclegowych; kemping - teren zwykle zadrzewiony, sttzeony, owietlony, kt ry ma sta obsug recepcyjn i jest wyposazony w urzdzenia (sanitarne, gastronomiczne, rekreacyj ne) umoliwiaj ce turyStom nocleg w namiotach lub mieszkalnych przyczepach samochodowych,
domek turyStyczny

rc

w,

budynek niepodpiwniczony, z materia w nie-nie wicej ni 4 pokoje, dostosowany do wiadma

nych z pobytem klient w; schronisko ma przynajmniej jedn plapojcie ,,schronisko'' nie obejmuje schronisk modzieowych; schronisko modzieowe - obiekt przeznaczony do indywidualnej grupowej turystyki modzieowej, dostosowany do samoobsugi i klient w; jest to obiekt samodzielny lub zajmuje czinnego obiektu, zazwyczaj pomieszczenia szkoy, internatu lub innej plac wki owiatowo-wychowawczej; w zaLenociod wyposaenia i zakresu wiadczonych usug wy nia si trzy kategorie schronisk modzieowych: najwyzsza- kat. I, najnizsza- kat. III; noclegowy (lub zesp obiekt orodekwczasow - obiekt do wiadczeniawycznie lub w) przeg wnie Znaczony i przystosowany usug zwizanych z wczasami; (lub zesp obiekt w) noclegowy przeorodekkolonijny - obiekt znaczony i przystosowany do wiadczenia wycznie lub g wnie usug zwizanych z koloniami;

a take przyrzdzanie posik w oraz parkowanie samochod w; w zalenociod wyposaeniai zakresu wiadczonych usug wyr nia si cztery kategorie kemping w: najwysza 4 gwiazdki, naj-

pole biwakowe

nisza

1 gwiazdka;

wydzielone miejsce w terenie zadrzewionym, nie i ogrodzone prowizory cznie, umoliwiajce turystom nocleg w namiotach; na polu biwakowym znajduj si punkty poboru wody pitnej' podstawowe vzdzenia sanitarne i testrzeone, oznakowane

orodekvvypoczynku sobotnio-niedzielnego i witecznego ze- od sp obiekt w iurzdze zlokalizowanych w nieduzej odlegoci aglomeracji miejskiej, w bezporednim ssiedztwie teren w o walorach przyrodniczych sprzyjajcych rekreacji, w strefach z komunikacj rodkamiptzewozu publicznego; orodekjest wyposaony zgodnie Zpotrzebafii kr tkotrwaego wypoczynku i rekreacji;moe zapewni obsug jednoczenie znacznej liczbie os b o r nych upodobaniach; obiekty noclegowe wchodzce w skad orodkamogby wykorzystywane na potrzeby wczas w;
313

reny rekreacyjne;

3I

s s s

huatera qroturyStyczna - pokoje mieszkaniowe i budynki gospodarcze (po adaptacji) nalece do rolnik w, wykorzystywane na noclegi dla turyst w; zakad uzdrowiskowy - zakad opieki zdrowotnej pooony na terenie uzdrowiska, kt ry wykorzystuje przy udzielaniu wiadczer zdrowotnych naturalne zasoby lecznicze uzdrowiska i wiadczy

- obiekt, kt ry w czasie niepenego wykorzystania zgodnie z jego przeznaczeniem peni funkcj obiektu noclegowego dla turyst w; S to m.in. internaty, domy studenckie, hotele robotnicze itp., a take obiekty, kt re nie speniaj wymo g w kategory zacyj nych d|a po szcze g lnych r o dzaj w obiekt w.

usfugi noclegowe; inny obiekt wykorzystywany w turystyce

Wszystkie obiekty noclegowe odgrywaj spoecznie i gospodarczo poytecznrol. Naley zwr ci szczeg ln uwag na hotele. Ich rola w og lnym ukadzie potencjau usug noclegowych stale wzrasta' na co maj wpyw tendencje w rozwoju ruchu turystycznego. Przykadowo, mona tu wskaza na stay wzrost luksusowej turystyki midzynarodowej, turystyki weekendowej i podr y subowych. W wietle ustawy o usugach turystycznych usfugi hotelarskie mo_ e by wiadczonew obiektach speniajcych okrelonewymagania, doty czce wielkoci, wyposaenia, kwalifikacji personelu oraz zakresu wiadczonych usug, rodzaju i kategorii, a take zalece(l, sanitarnych,
pr

lnie mona powiedzie, Ze ustawa o usugach turystycznych ponie tylko przywrucakategoryzacj -r wniez hotelarzom wysokie wymagania niezbdne do ochrony praw gocihotelowych. Ustawa ta jest zgodna z rozwizartiami przyjtymi w wytycznych dotyczcych hotelarstwa kraj w Unii Europejskiej. W ten spos b tworzy si korzystne warunki, aby zwikszy liczb obywateli kraj w unijnych przyjedajcych do Polski. Zakes usug hotelarskich jest znacznie zr nicowany. R znorodnota wize si ze zr nicowaniem popytu turystycznego oraz z odmiennoci funkcji spenianych przez r ne obiekty. Rozw j masowego ruchu turystycznego i zwikszajca si r znorodnocel w podr y wywouj potrzeb zmiany zakresu usug hotelarskich. Wedug J. Sierpir skiego2o ,,usuga hotelarska stanowi zesp dziaail os b zatrudnionych w zakadzie hotelarskim, przy wykorzystaniu specjalnie do tego celu przystosowanych wzdze(l". Przytoczone sformuowanie odzwierciedla istot pojcia usugi hotelarskiej, jednak nie oznacza, ze usuga ta stanowi organiczn jedno,niezmienn we wszystkich zakJadach. Usuga hotelarska skada si z wielu usug szczeg owych, kt re mona dzielri wedug r nych kryteri w. Kryterium zakresu wiadczenia pozwa|a wyodrbni trzy grupy
rzdkuje rynek usug hotelarskich obiekt w hotelarskich, lecz stawia usug:

og

oarowych itp. W ustawie wymienia si osiem rodzaj w obiekt w hotelarskich:hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska modzieowe, schroniska i pola biwakowe. Warto doda, e dla hoteli, moteli i pensjonat w ustalono w ustawie pi kategorii oznaczonych gwiazdkami, dla kemping w cztery kategorie oznaczone r wnie gwiazdkami, natomiast dla dom w wycieczkowych i schronisk modzieowych trzy kategorie oznaczone cyframi rzymskimi. Nadawazeciw
p

: I r

noclegowe, gastronomiczne,
dodatkowe.

nie kategorii oraz prowadzenie ewidencji poszczeg lnych rodzaj w obiekt w hotelarskich na|ey do kompetencji wojewody, natomiast ewidencj p l biwakowych prowadzi w jt, burmistrz lub prezydent
miejscowoci.

nych zakadach hotelarskich. Usugi noclegowe na|e do grupy podstawowych usug turystycznych i s usugami hotelarskimi sensu stricto. Ich wiadczeniestanowi pierwotn funkcj obiekt w hotelarskich. Usugi te polegaj na odpat20

W kadej ztych grup mona z kolei wydzieli wiadczenia bardziej szczeg owe, kt rych liczba i poziom mog si r ni w poszczeg l-

1974,

s.40.

J. Sierpiriski, hkad hotelarski, i Zarzdzanle"' TNoiK' Krak '"Ekonomika

3r4

315

nym udzielaniu gociom nocleg w oraz zagwaIantowaniu im bezpieczeristwa i higieny. Usugi gastronomiczne s zvizane z ptowadzeniem przez niekt re obiekty restauracji, kawiarni, bar w, sto wek itp. oraz z obsug goci w pokojach w zakresie podawania posik w. Uzupenieniem dw ch wspomnianych grup usug hotelarskich s
nego rodzaju usugi dodatkowe,jak np. czyszczenie obuwia, odwieanie ubrari, usugi fryzj erskie, przechowyw anie bagay, prowadzenie czytelni, sprzeda gazet, pamitek oraz wypoyczanie r nych vrz-

l r

usugi zaspokajajce codzienne potrzeby goci, usugi zaspokajajce potrzeby powstajce w nowym' tymczasowym miejscu pobytu.

W pierwszej grupie znajd si wszystkie usugi majce na celu stworzenie gociom warunk w zblionych do warunk w domowych.
Bd to np.:
I I

dze . od zakresu usug gastronomicznych i dodatkowych oraz od poziohotelarskiego.

zapewnienie noclegu, bezpiecze(tstwa i higieny osobistej, wypoyczanie przedmiot w, kt rych gonie m g lub z jakich wzgld w nie przywi z| ze sob, a do kt rych by przyzwyczajony w domu (telewizor, radio, maszynka do golenia, maszyna do pisa-

mu wiadczenia wszystkich usug hotelarskich za|ey kategoria zakadu

Zgodnie z kryterium stosunku usug hotelarskich do podstawo_ wej funkcji danego obiektu mozna wyr ni usugi:

I !

nia itp.), czyszczenie odziey i obuwia, pranie bielizny, budzenie itp., wiadczenie usug polegajcych na umozliwieniu wypeniania w podr y obowizk w zawodowych czy subowych.

r :

podstawowe, dodatkowe.

Grup usug podstawowych stanowi wiadczenia, dla kt rych powsta dany rodzaj obiektu. Usugami na|ecymi do tej grupy, wsp lny_ mi dla wszystkich obiekt w hotelarskich, s usugi noclegowe i usugi gastronomiczne. Ponadto w r nych rodzajach obiekt w do usug podstawowych mozna take za|iczy inne wiadczenia, np.: kowania pojazd w samochodowych oraz serwis samochodowy, w pensjonatach zapewnienie caodziennego wyzywienia, w domach wycieczkowych dokonywanie drobnych napraw

Usugami powstajcymi w nowym miejscu tymczasowego pobytu zwizane z tym miejscem lub celem podr y' s wiadczenia cile Mona do nich za|iczy:

x r r r :

usugi informacyjne' rezerwowanie miejsc i zakup bilet w

nar

ne

rodkitransportu, zamawianie pokoi w innych hotelach,

usugi wypoczynkowe, stworzenie warunk w do odbywania konferencji

w motelu usug podstawow bdzie zapewnienie mozliwocipar-

i zlazd

w.

Wedug kryterium wyniku pracy wrd usug hotelarskich mona

I I

wyr6ni: usugi noclegowe, wypoczynkowe, Iecznicze,

-estetyczne,
a take

w schroniskach

Sprztu Sportowego

i turystycznego,

higieniczno-

umoliwienie turystom przygotowywania posiw we wasnym zakresie, w uzdrowiskach wiadczenie usug leczniczych.

r r : r

usugi kulturalno-owiatowe, tj. prowadzenie czytelni, wietlicy,

klubu, usugi informacyjne, usugi dysbucyjne, gastronomiczne i handlowe, usugi renowacyjne, jak np. naprawa sprztu turystycznego czy obsuga samochod w.

Usugi dodatkowe w kazdym obiekcie s uwarunkowane jego rodzajem. atwo zauway, iz te same usugi w r nych obiektach mog by b dusugami podstawowy m| bd dodatkowymi. Kryterium charakteru zaspokajanych potrzeb pozwala podzieli usugi hotelarskie na dwie grupy:

Podobnie jak wszystkie usfugi, usugi hotelarskie mozna podzieli wedug kryterium obiektu oddziaywania na:

wnie

3r6

3r7

r r r

- wspomniane parking w, pranie i czyszczenie

obsug rzeczy

ju usugi naprawcze' prowadzenie odziey, przenoszenie oraz prze-

Tablica 5.3. MIEJSCA NOCLEGOWE W POLSCE W LATACH 1980, 1990 I 2000

chowywanie bagay, usugi noclegowe i gastronomiczne, obsug osoby usugi obsug osobowoci w dziedzinie potrzeb wyszego rzdu oraz rekreacyjne, usugi w zakresie kultury i owiaty. rozrywkowe

ii;;;l:il!i.rygii
Miejsca noclegowe (w tys.) w tym caoroczne (w vo)
907,3
33,6

i;i:i;i:r.iiffi riiiiii: i;'!::ii,n1r,:,.*

;:r;!.:r;:illi!rl;:air.

743,0 33,0

68,3 49.0

Kryterium podziau usug' w tym r wniez turystycznych, jest te Kryterium to dotyczy usug dodatkowych, poniewa odpatno. wiadczenie wszystkich usug podstawowych jest odpatne. Wyjtek od tej zasady stanowi nieodpatne wiadczenieustug noclegowych dzieciom do lat7 , jee|i nie korzystaj z oddzielnego miejsca noclegowego. Wrd odpatnych usug dodatkowych wymienia si:
wypoyczenie maszynki do golenia, suszarki do wos w, parasoli, przybor w do pracy, takich jak magnetofony, dyktafony, maszyny

d o: Turystyka w t998 r, jw., s. 2, 34'

do pisania itp., sprztu sportowego i turystycznego; usugi fryzjersko-kosmetyczne, pranie bielizny osobistej, prasowanie, dostarczanie posik w do pokoi, wynajmowanie pojazd w, ga-

r
$t

raowanie, parkowanie wsp lnej azienki itp.;

usugi handlowe.

na strzeonym parkingu, korzystanie

ze

westycjom w grupie hoteli, moteli i pensjonat w zanotowano spory przyrost miejsc. Przyjmujc 1990 r. za l00, indeks dla og lnej |iczby rniejsc noclegowych caorocznych w 2000 r. wynosi l33'5vo, dla hoteli - I66,6vo, dla moteli - 73,5vo, a dla pensjonat w a 34,57o. nocW roku 1980 w obiektach noclegowych udzielono 100,4 mln leg w, w 1985 r. 78,4 mln, w 1990 r. 49,4 mln, a w 2000 r. 49,0 mln. Jeli1980 r. to 100, indeks dla poszczeg lnych lat wynosi: 1985 r. 78,0 mln, 1990 r. 49, mln, 2000 r. 49,0 mln. Jak wida, usugi charakteryzowaa stagnacjabd regres. oczywiciechodzi tu o usugi wiadczone oficjalnie, a wic estrowane.
sze. W bazie nie rejestrowanej (chodzi tu o mieszkania czy domy letni-

Wrzeczywistoci liczby udzielonych nocleg w s znacznie wik-

skowe krewnych

W ramach usug nieodpatnych hotel wiadczy:

r s s s
i;

r r

usugi informacyjne,

dostarczanie drobnych przedmiot w codziennego uytku, jak szczotki do ubra i do but w, przybory do szycia, koce, pledy, papier listowy itp.

Pena klasyfikacja usug i ustalenie ich zakresu maj istotne znaczenie dla okrelenia kategorii poszczeg lnych obiekt w hotelarskich. Przedstawiona charakterystyka usug hotelarskich daje podstaw do zaprezentowania ilociowego rozwoju tych usug w kraju. Szczupo r de statystycznych pozwala jedynie na ukazanie og lnego obrazu zjawiska w makroskali, co ilustruj informacje podane przez GUS (ta-

blica 5.3).

Trzeba zauway, e w okresie 1990-2000 nastpiy og lnie korzystne zmiany w strukturze polskiego hotelarstwa. Dziki nowym in318

wyjazd w kr tkookresowych. Nie ulega wtpliwoci' ze na niekorzystnym obrazie statystyki udzielonych nocleg w zawuya saba kondycja ekonomiczna okrelonychgrup ludnociPolski. Pogld na omawiane zagadnienie wzbogacaj dane ujte w tablicy 5.4. Uwypuklajc znaczenie hoteli i moteli w strukturze obiekt w noclegowych dla rozwoju turystyki, warto podkrelidue zalegoci Polski w budownictwie tych obiekt w. Przemiany ilociowo-jakocioweruchu turystycznego krajowego oraz midzynarodowego sprawiy, e zakres usug hotelarskich staje si coraz szerszy i urozmaicony. Dotyczy to g wnie hotelarstwa tradycyjnego, czyli hoteli. Konkurencja na wiatowym rynku usug hotelarskich doprowadzia do zmian form dziaalnocihoteli, kt rych wyrazem jest specjalizacja i koncentracja we wsp czesnym hotelarstwie wiatowym. Konsekwencj omawianych zjawisk jest powstawanie sieci lub sysre_
i 67vo podczas

Polak

w podr ujcych po kraju w celach

znajomych) z nocleg w korzystao w 2000 r' 44vo

urlopowo-wakacyjnych

319

w oGoLNEi LICZBIE NOCLEGOW UDZIELONYCH w PoLSCE W LATACH 1985, 19rO i 2OO1 (W %)

Tablica 5.4. |JDzlA GowNYcH oBlEKToW NocLEGowYcH PPZEZ TE OBIEKTY

i'.::.' :1'8s* j]:]:::.1 i!:::|.::']],'..;,]l.:.

rljiiit$,$;i;i
16,0
0,1

Hotele Pensjonaty

14,6 1,2
'7,3

r5,3

'4
1,7

Domy wycieczkowe

orodkiwczasowe orodkiszkoleniowo-wypoczynkowe
akJady uzdrowiskowe

36,5

44,

4,9

Zespoy og lnodostpnych domk w tury_

stycznych Schroniska modzieowe

5,4

obserwacja midzynarodowego rynku usug hotelarskich wskazuje, ze w grupie najwikszych sieci hoteli nastp cige zmiany ilosciowo-jakociowe. W celu sprostania gigantyn"j-m't*"n cii ri-tosztom niezbdnego rozwoju musi si dokonywa stay rucr w dziedzinie fuzji i wykup w poszczeg lnych sieci hoteli. IJwazisi bowiem, i sieci zbyt mae,liczce od 50 do 100 hoteli, nie maj szans na wsp czesnym rynku. Jako ciekawostk mona tu przytoczy ranking najwikszych sieci hoteli na wieciew 0OI r. (tabfica 5.5)'
Tablica 5.5. RANK|NG NAJWlKszYcH

2't;t
7,5

slEcl HoTELl NA WlEclE W 20ol

R.

3,t 4,2
3,4

'0
2.0

1,9

11

r)
2) 3) 4) 5)
) '7) 8)

Holiday Inn Days Inn of America, Inc. Comfort Inns & Comfort
Suites

GB

1 541
1 909

d o: obliczenia wasne na podstawie: Turystyka polska 2001, jw', s' 24'

USA USA USA USA USA USA USA USA GB

289 836

1,7

t6t 705
149 286 149 200 128 332

-0,5
6,6 6,0
4,8 -8, I 2,5 15,7 3,0
14,5

m w hotelowyc. Wedug Z. Bdka przez System hotelowy naley rozrrmie ,,Zestaw obiekt w hotelowych zarzdzanych lub nadzorowanych przez central, kt ra wypracowaa indywidualne cechy charakteZakresu wiadczonych rystyczne w odniesieniu do funkcji, standardu, zewntrznych-| . usug, organ izacji i innych cech Podstaw okrelonegosystemu hotelowego jest wic rodzaj jego
specjalizacji, np.:

Maniott Resorts & Suites

Sheraton Hotels
sorts tems

1 940

&

393 386

Re-

Ramada Franchise SysSuper 8 Motels Hampton Inn Radisson SAS Express by Holiday Inn

984
1 964 1 073
t

t2 999
118 850

l : r : r r r r

obsuga kongres w

w, obsuga ruchu turystycznego wypoczynkowego' Ze szczeg lnym

uatrakcyj nieniem PobYtu,

i zjazd

e)
10)

tt

231

420

99 912

l1)
12)
13)

Motel 6 Hilton Hotels

Hyatt Hotels

I 162
814

FRA
USA USA USA USA

93 136
438

0,2

obsuga ruchu turystycznego pobytowego, obsuga ruchu turystycznego ZmotoryZowanego' obsuga turystyki rozrywkowej, obsuga turystyki wodnej, obsuga turystyki krajoznawczej, obsuga ruchu handlowego.
2,

228 200 766 520 640

226
197 538

85 243 83 323 81 277

-2,3 -2,6
3,8 10,3 14,2 20,1

r4)
15) 16)

Quality Inns
Courtyard

Mrcure

17)

Hilton
Wyndham Hotels Group Ibis

FRA
GB

73 900
68 810 65 572
561',78

l8)
le)

USA

FRA
FRA

-17,0
8,6 6,7

z. Bdek, Systemy hotelowe, teren ich dziaalnocioraz wpbw na ksztatowanlc si wsp czesnego hotelarstwa,,,Biuletyn Instytutu Turystyk'l" ,Pozna l914' 30

Novotel

55 84

329

52 488

do:,,Rynek Turystyczny'' 2002, nr 5'

321

Warto wspomnie o sieciach hoteli, kt re zna|azy si poza sz dziesitk rankingu, a maj swoje obiekty w Polsce: Motel 6 pozycia 16, pozycja 13, Mercure zycja II, Hilton Hotels pozycja 0, a na pozycji I00 znalaz si orbis. - Pewne jest, i zjawisko koncentracji bdzie si pogbia' usug zaposzerza. obserwuje si tendencje do fuzji niczych i sieci hoteli oraz przedsibiorstw samochodowych' twierdza m.in. przykad Lufthansy i SAS-a. W interesie polskiego hotelarstwa jest cisawsp praca ,,orbis'' z innymi systemami wiatowymi. Koncesjonowane

ych do wymagar midzynarodowych. Przejawem tego rodzaju korzy:i moe by r wnie adaptowanie w caej krajowej bazie hotelowej 'ogramu usug towarzyszcych i urzdze infrastruktury w orodkach

wiatowych system w hotelowych w Polsce musz si pod wa wymaganiom tych system w. odstpstwo od tych wymagul spowodowa wypowiedzenie umowy przez wadze systemu, wiednie kom rki system w na biezco kontroluj standard i usug wiadczonych w koncesjonowanych obiektach. Zwizek hotelarstwa polskiego ze wiatowymi systemami wymi ma due znaczenie dla krajowej gospodarki turystyczncj. wow korzyci, jak hotelarstwo polskie czerpie z tytuu tych k w, jest konfrontacja bazy krajowej z rozwizaniami wiecie. Chodzi tu zar wno o rczvizania decydujce o poziomie wiadczonych usug, jak i o rozwi kresu ekonomiki inwestycji oraz eksploatacji obiekt w. na|ey zaznaczy, e umowy ze wiatowymi systemami hotcr maj charakter czasowy i nie naruszaj prawa wasnociPolskl, Istotn korzycidla polskiego hotelarstwa, wynikajc z nej wsp pracy, jest reklama i akwizycja o zasigu wiatowttll'
nie z umow Systemy hotelowe s zobowizane reklamowa za polskie hotele, i odwrotnie, hotele wiatowych system w w zobowizane reklamowa hotele swoich system w znajdujce nych krajach. Warto doda, e systemy hotelowe s na og zainteresowane reklamowaniem swoich hoteli w Polsce, gdy koich prowizji zaley od frekwencji goci. Zwizek polskiego hotelarstwa z Systemami wiatowymi do aktywizacji zagranicznej turystyki przyjazdowej r wnie w zapewnienia gociomwarunk w pobytowych zblionych do ielt zvyczaje(t i wymagari oraz wskutek wczenia si do sieci rezerwacji miejsc.
32

l kraju. Budowa obiekt w hotelowych zaprzez wyspecjalizowane r'my, wedug typowych zaloe projektowych i wyposaonych w stanlrrdowe urzdzetia, pozwala na osignicie wysokiego standardu ug. Jelichodzi o obecn sytuacj hotelarstwa zachodnioeuropejskiego, ' zdaniem ekspert w22, w latach 90. mae hotele byy poddane ol'zymiemu naciskowi ekonomicznemu. Towarz y szya mu postpujca wazja wielkich korporacji hotelowych na obszarze Europy, port jako kolejna faza powstawania ponadeuropejskiej sieci hotelowej "lgunowym ksztacie. W konsekwencji, mae hotele, przytoczonerozmaem reklamy renomowanych organizacji, znajduj si w cieniu ich aku handlowego i s zmuszone do dziaania w znacznie mniej koystnych warunkach rynkowych. Dla analityk w rynku ekspansja zestrzenna sieci hoteli jest zaskoczeniem. podobnym zaskoczeniem z','iany zaobserwowane w psychice i zachowaniu klienteli hoteloj kt ra coraz batdziej si skania ku midzynarodowemu modelowi ' bsugi, opartej na wzorach wiatowych. Eksperci s&z, ze ekspansja lewntrz natzuca koniecznotworzenia wasnych, europejskich ari:tr w hotelowych i dostosowywania oferty usugowej- dt bardziej 'znicowanych wymagar{ klienta.
22',Midzynarodowe Aktualnoci Turystyczne'', jw.

(>w zagranicznych wpywa oczywicie na popraw bilansu patnicze-

Naley r wnie podkrelikorzyciekonomiczne, jakie Polska irya w wyniku tej wsp pracy' Zwikszenie liczby przyjazd w tury-

33

Dla wikszoci kraj w europejskich hotelarstwo jest wanym sek_ torem gospodarki i cechuj je pewne wsp lne prawidowoci:znaczne koszty stae, sie rozbita na liczne przedsibiorstwa oraz zakJady o zr nicowanych wielkociach i funkcjach. Jednoczenie wsp czesne hotelarstwo zachodnioeuropej skie jest poddane oywionej konkurencji. Pod wzgldem rozmiar w przoduje hotelarstwo francuskie. W strukturze rodzajowej znaczce miejsca zajmuj pokoje gocinne i kempingi, kt re wywieraj istotny wpyw na rynek hotelarski.
ciowo udziaem poszczeg lnych land w, kt re udzielaj temu sektorowi wsparcia finansowego, natomiast strategi marketingow caego hotelarstwa prowadzi Niemiecki Zwizek Hoteli i Restauracji. Dla Hiszpanii hotelarstwo jest wyjtkowo wane, poniewa turysty_ ka jest r dem 107o dochodu narodowego i daje zatrudnienie okoo 200 tys. os b. Sie hotelarstwa hiszparskiego tworz g wnie przedsibiorstwa i zakady rodzinne stosunkowo wolno modernizowane. W znacznie zaduonym sektorze hotelarskim zmiany przejawiaj si g wnie w doskonaleniu strategii handlowej, w czym uczestnicz wa_ dze publiczne. Cech charakterysty czn hiszpaitskiego hotelarstwa jest stosunkowo wysoka sezonowo,g wnie w regionach o wybitnych funkcjach turystycznych (np. Costa Brava). Wielka Brytania dysponuje potencjaem usug hotelarskich rzdu 900 tys. ek, kt ry jest bardzo rozdrobniony, gdy 507o jednostek hotelarskich ma z reguy mniej ni 10 pokoi. obserwuje si znaczne wyzmierzajce do czenia si w ugrupowania na szczeblu siki wacicieli regionalnym w celu zapewnienia promocji i organizowania wsp lnych system w rezerwacyjnych. Cech charakterystyczn hotelarstwa woskiego jest przeprow adza' na od lat restrukturyzacja, w wyniku kt np. od L974 r. zamknito 3 tys. hoteli' W dziedzinie tej wadze centralne pozostawiaj okrelony margines manewru wadzom regionalnym, ale ceny podlegaj kontroli na szczeblu krajowym. Modernizacj i rozw j hotelarstwa obserwuje si r wnie w Portugalii. Hotelarstwo w tym kraju, liczce ponad 130 tys. ek, jest wzmacniane sieci pokoi gocinnych tworzonych w miasteczkach

jliczby:20 tys. hoteli i 800 tys.

Potencj a usugowy hotelarstwa zachodnioniemieckiego

zek. Promocja

wy znacza-

hotelarstwa jest cz-

og lnie mozna powiedzie, e r norodny zachodnioeuropejski sektor hotelarski jest konfrontowany z jednakowymi czynnikami koniunkturalnymi' G wny wysiek kieruje si na unowoczenianie metod pracy. Wyraza Si to m.in. we wprowadzaniu informatyki do zandzania przedsibiorstwem hotelowym oraz system w rezerwacyjnych. Pod wzgldem standardu wiadczonych usug hotelarskich istnieje jeszcze znaczne zr nicowanie midzy poszczeg lnymi krajami, oczywicie poza duzymi sieciami hoteli. Cech charakterystyczn omawianego hotelarstwa jest r wniez to, e tendencji Stowarzyszeniowej, rysujcej si w grupie maych i rednich przedsibiorstw, towarzyszy nowe podejciedo sprzedazy usug hotelarskich. Lepiej sprzedaje si ofert regionu turystycznego lub pakiet usug Zaprogramowune przez kilku oferent w ni zwyky pok j hotelowy. Stworzenie w 1993 r. gigantycznego rynku zachodnioeuropejskiego, pozwa|ajcego na swobodny przepyw ludzi, narzaca konieczno przygotowania warunk w do konfrontacji wszystkich system w hotelowych. W tym wzgldzie wyjtkowy wysiek jest podejmowany w zakresie szkolenia kadr hotelarskich, wiadomych skutk w tej konfrontacji na rynku turystycznym. Naley stwierdzi, i rozv j hotelarstwa we wszystkich jego odmianach warunkuje aktywnowsp czesnego spoecze stwa. Jednoczenie rozut j ruchu turystycznego, wywoywanego licznymi czynnikami spoeczno-gospodarczymi i politycznymi, pobudza popyt na coraz bardziej r norodne usugi hotelarskie. Wsp zaleno rozwoju turystyki i hotelarstwa staje si coraz wiksza' co przynosi korzyci turystom

jedna stanowi wasno paristwa.

iwsiach. Duy nacisk kadzie si tu na wzrost kwalifikacji zatrudnionych pracownik w, aby dor wna do poziomu europejskiego pod wzgldem promocji usug hotelarskich i poziomu obsugi. Z sieci hoteli

i gospodarce

narodowej.

Na tle poczynionych uwag o rynku hotelarskim w wieciei w PolSce warto om wi Za ptasbranzow (,,Rynek Turystyczny") problemy dalszego rozwoju hotelarstwa w Polsce w najbliszym czasie. Uznanie turystyki biznesowej za produkt markowy w polskiej turystyce stanowi wan przesank og ln przedsiwzi inwestycyjnych w sektorze usug hotelarskich.

34

35

kaj w hotelach i motelach. redni czas spdzony w hotelach ocenia si na 5 dni. Nalezy si spodziewa, i ten korzystny trend utrzyma si te

odwiedzajcy Polsk turycizagraniczni najczciej(387o) miesz-

Tablica 5. . HoTELAR5TWo WATowE NA PoczTKU LAT 90.

]l;lllliil&_iffi*i;,'!

w latach nastpnych. obecne i aktywne na polskim rynku od ponad dziesiciu lat midzynarodowe Systemy hotelowe (Inter Continental, Holiday Inn, Novotel, Marriott, Le Maridien, Accor, Sheraton) dowo-

,:liiltl::!ffi:li.
Afryka
Karaiby Ameryka
rodkowa
10 769

;.:;.:ii:]'sry*i; ':'' ;!ocK .

:::i:

tl:':,i:,t:l

:lira:i:i :. ::::;.1.,3:l

343 747 155 253

657 960 300 097 83 862

6',725 390

59

0l9

5 290

'1',l 614

dz atrakcyjnoci prowadzonych inwestycji. W literaturze informuje si o projektach inwestycyjnych w Polsce nowych sieci midzynarodowych. Wymienia si m.in' takie jak Hilton, Radisson SAS, Hyatt, Kempir ski

Ameryka Ameryka

rl0
nocna

4t

221

232 180 2 268 256

I r20 339
I r20 339

66 943

3 738 977 487 787

'719 480

i Movenpick. wic o atrakcyjnoci polskiego rynku turystycznego dla inwestycji hotelowych finansowanych przez kapita zagraniczny' warto

Poudniowa

t4 576
10

0o5 97

Azja P nocno-Wschodnia

zwr ci uwag na nastpujce przesanki lece u podstaw decyzji inoczekiwany rozw j gospodarczy w Polsce; sytuacj na rynku usug hotelowych pod wzgldem popytu, jakoci i struktury rodzajowej hotelarstwa oraz planowany rozw j turystyki; dostpnokapitau i polityk kredytow oraz polityk podatkow;

r92

1 470 857 898

56',7

westycyjnych:

Azja Poudniowo-Wschodnia
13

r r r r

2t1

453 657
159 417

l2
346

730 585 4'I2 09 539 286 455 432

Azja Poudniowa Australia i Pacyfik Bliski Wsch d

Europa wiat

3 663

23 519

l0 082
4 735

29

3l9

162 1'78

326 181 9 530 248

21 540 267

r7r 123
30 683

polityk lokalizacyjn wladz samorzdowych, zwaszcza pod wzgldem dostpnoci atrakcyjnych dziaek budowlanych i warun-

lt

4 918 824 333 199

6'79 002
11 194 418

k
za

w wsp pracy z samorzdem lokalnym.

do:,,Hotels'' 1995, No. 1l, s. 105-106 (cyt. za:,,MAT'' 1995,

No.

9).

Korzystne zmiany na krajowym rynku hotelarskim naley te wiz dziaaLnocii programem rozwoju sieci hoteli orbis. Konkurencja sieci zagranicznych zmusza orbis, si rzeczy, do modernizacji obiekt w znacznie zuytych technicznie i ekonomicznie oraz do budowy nowych, zlokalizowanych na obrzeach miast, a take przy g wnych szlakach komunikacyjnych. ZakJadajc, e program orbisu zostanie w peni zrealizowany, pozycja sieci hoteli orbis umocni si na rynku i nadal bdzie dominujca. Liczcym si uczestnikiem rynku hotelarskiego w kraju jest te firma sp dzielcza Gromada, dysponujca kilkunastoma obiektami. o sukcesach polskiego hotelarstwa bdzie decydowa stopier zgodnoci jego struktury z popytem na usugi hotelowe pod wzgldem kategorii i rozmieszczenia na obszarze kaju. Zgodnot odzwierciedlaj

wskniki wykorzystania potencjau usugowego. ostatnie

326

lata wskazue najlepsze wskaniki (okoo 607o) osigaj hotele czterogwiazdko1,

we. Hotele trzygwiazdkowe wykazyway 55vo, a jedno- i dwugwiazdkowe do 407o wykorzystania potencjau usugowego. Warto zauvuy, e w 1998 r. struktura hoteli (900 obiekt w) wedug kategorii bya nastpujca: l hotel piciogwiazdkowy, 4 hotele czteroguiazdkowe, hotele trzygwiazdkowe 347o sieci, hotele dwugwiazdko 28?o ihotele jednogwiazdkowe 35Vo. Jeeli chodzi o lokalizacj hoteli picio- i czterogwiazdkowych, to dominuje Warszawa. Naley przyj, e stolica nadal utrzyma t pozycj ze wzgld w popytowo-prestiowych. Wedfug WTo Warszawa dysponuje 3,2 tys. pokoi, podczas gdy Berlin tys., Monachium - 6,4 5,5 tys., Budapeszt 4,7 tys., Wieder 4 tys. i Praga 3,8 tys. Inwestorzy maj r wnie due Szanse na korzystne inwestycje w stolicach wojew dztw, gdzie noe si niezaspokojony popyt na usugi hoteli redniejklasy midzynarodowej. Jak wida, wszystko wskazuje na to, ze polskie hotelarstwo ma dobre perspektywy rozwoju.
37

l
Na zako czenie warto przytoczy zestawienie wiatowej Rady Turystyki i Podr zy, charakteryzujce po raz pierwszy rozmiary oraz zakres hotelarstwa wiatowego na pocztku lat 90. (tablica 5.6).

r r

popularyzacj mao znarrych region

stycznych;

w oraz

miejscowoci tury-

zwikszenie zainteresowania turyst w zagranicznych Polsk.

5.4. Usucl INFoRMACYJNE

5.4.1. WPROWADZENIE
rodowym, jak

Usfugi informacyjne odgrywaj wanrol zar wno na midzyna-

Usfugi te s wiadczone przez instytucje poredniczce w organizowaniu podr y oraz dostarczajspoecze stwu dokadnej i zwizej informacji o wszystkich sprawach zuizanych z podr do danej miejscowoci, regionu czy kraju. Instytucje te udzielaj r wniez praktycz-

na krajowych rynkach turystycznych.

System informacji turystycznej w Polsce tworzorodki dyspozycyjno-koordynujce i wykonawcze. orodki dyspozycyjno-koordynujce s wielostopniowe, natomiast orodki wykonawcze obejmuj punkty informacyjne bezporednio wiadczce usugi turystom. orodkiinformacji turyStycznej stosuj r ne rodki techniczne, speniajc swoje funkcje. Na przykad za pomoc prasy, radia, telewizji oraz filmu rozpowszechniaj informacje o zaletach i wadach poszczeg lnych miejscowoci turystycznych, ksztac w taki spos b przeStrzenn struktur ruchu turystycznego krajowego i zagranicznego wyjazdowego. orodki te inicjuj r wnie i wydaj r nego rodzaju ma-

nych rad, jak nalezy organizowa wypraw' aby osign pene

zadowolenie z pobytu. Dziaania w tym zakresie polegaj na organizowaniu biur i punkt w informacyjnych, dysponujcych wiadomociami o wszystkim, co si czy z danym krajem: o zabytkach, klimacie, gastronomii, ubiorze, usugach hotelarskich oraz transportowych, cenach itp. sie tych jednostek dysponuje te informacjami o wycieczkach miej scowych, usugach przewodnicki ch oraz miejscach szczeg lnie interesujcych. organizuj one wystawy lub spotkania organizator w turystyki oraz pozos w kontakcie z przedstawicielami gospodarki turystycznej. Ruch turystyczny w Polsce cechuje si m.in. zr nicowan struktur rodzajow oraz przestrzenn i nie rozkada si r wnomiernie w czasie. Wywouje to niekorzystne skutki, zar wno spoeczne, jak i ekonomiczne. Jednym ze rodkw pozaekonomicznych ograniczajcych zjawisko ywioowoci rozwoju ruchu turystycznego, a jednoczenie ksztacych ten ruch w spoecznie podanych kierunkach, moze by opr cz reklamy informacja turystyczna. Sprawny system informacji tu-

teriay informacyjne, takie jak broszury, ulotki, foldery, prospekty, plakaty, mapy turystyczne. Inspiruj take i organizuj wystawy. konkursy, pokazy oraz stoiska o tematyce turystycznej, popularyzujce ma|o znan wrd spoecze stwa miejscowoci turystyczne. Wan rol w systemie informacji turystycznej maj do odegrania punkty informacji turyscznej. S one prowadzone przez instytucje, organizacje i przedsibiorstwa oraz inne jednostki gospodarki turystycznej, ponoszce koszty utrzymania tych punkt w. Podstawowym zadaniem punktu jest udzielenie bezpatnej informacji turystycznej zaintereSowanym osobom. Zates informacji obejmuje cay kraj lub okrelony region, co zaley od kategorii punktu. W praktyce spotyka si punkty:

r : n

wzorcowe centra informacji turystycznej, kategorii II i III,

ptzyzakadowe.

rystycznej zapewnia:

I :

usprawnienie obsugi turyst w; prawidowetozmieszczenie ruchu turyStycznego w stosunku do moliwoci recepcyjnych poszczeg lnych region w oraz miej scowoci;

Naleyte spenianie zada przez punkty informacji turystycznej jest uwarunkowane odpowiednio rozwinit sieci tych punkt w, dobr znajomociproblematyki przez |udzi wykonujcych te zadania, penym zakresem usug, a take uzbrojeniem technicznym poszczeg lnych punkt w, w sensie unowoczenienia zbierania i ptzekazywania danych informacji. Niezbdne s r wnie zmiany w strukturze rodzajowej

i organizacyjnej tych punkt

w.

38

39

Dobra informacja turystyczna wywiera wpyw na ksztatowanie si wielkoci oraz strtury rodzajowej, przestrzennej i czasowej ruchu turystycznego. Moze wic by wanym czynnikiem realizowania funkcji turystyki i narzdziem ksztatowania polityki turystycznej par{stwa. W jej walorach spoeczno-gospodarczych naley upawa sensu rozwoju tej grupy usug w gospodarce turyStycznej miejscowoci, regionu i kraju. og lnie trzeba stwierdzi, e podany w warunkach gospodarki rynkowej system informacji turystycznej w Polsce jeszcze nie istnieje. Nie wdajc si w ocen kondycji usug informacyjnych w kraju, warto w tym miejscu powiedzie, e ich stan i skuteczno promocyjna s wynikiem braku rozwinitych stosunk w rynkowych i strategii rozwoju turystyki, zwlaszcza zagr anicznej. Warto przytoczy kilka przykad w charakteryzujcych rozwizania problemu informacji turystycznej Stosowane za granic. Dowiadczenie uczy, e potrzeba informacji turystycznej wystpuje w kilku momentach: na etapie ucilania plan w wyjazdowych, przygotowari do konkretnej podr y i podczas samej podr y. S.A. Bk23 susznie twierdzi, e zaspokojenie tej potrzeby czSto warunkuje podjcie podr y turystycznej lub modyfikacj planowanej trasy czy nawet ju kontynuowanej podr y. Klient biura informacji turystycznej, obojtnie czy rzeczywisty, czy potencjalny turySta, otrzymuje bezpatne broszury lub foldery. Na przykad materiay informacyjne hoteli o wysokim standardzie dotycz:

Poyteczna moe te by uwaga, e zaopawanie biur informacji turystycznej, zar wno w kraju, jaki za granic, w materiay promocyjne naley do obowipk w miejscowo waciwychurzd w turystycznych i jednostek gospodarki turystycznej chccych promowa swoje
usugi25.

je sw

W Japonii aktywizacjaprzyjazd w turyst w zagranicznych znajduj wyraz r wnie w sferze informacji' Japorska Narodowa organizacja Turystyczna (JNTO) opracowaa w tym celu kilka broszur o ak_ tualizowanej treci,w kt rych mona znaleZestaw obszernych informacji na temat usug turystycznych wiadczonych w tym lrraju. Poniewa wikszoturyst w przybywajcych do Japonii stanowi Amerykanie, JNTO rozpowszechnia broszur informacyjn zawierujc list pensjonat w ,,w stylu zachodnim''. Dla indywidualnego ruchu turystycznego preferowanego pruez turyst w z Zachodu Japor ska Narodowa organizacja Turystyczna rozwina System informacji w jzyku angielskim i zorganizowaa sie tzw. orodkw informacji turystycznej (TIC) w najwaniejszych miastach Japonii. Warto podkreIi,e s one wyposone w bezpatny system informacji telefonicznej. Przykadem troski o turyst w zagranicznych i interes narodowy mog te by Wgry. od lat funkcjonuje w Budapeszcie telefoniczny system informacji turystycznej. Stworzyy go Wgierski Urzd Turystyki, regionalne urzdy turyStyczne i przedsibiorstwa gospodarki tu-

r : r r r

sieci lub konsoum hoteli, miejscowoci turystycznej, regionuturystycznego, walor w turystycznych kraju,
centrumkongresowego.

Ponadto klient otrzymuje dokumenty redagowane przez przedstawicielstwa zagraniczne krajowych urzd w turystycznych i upowszechnione w kraju bdcym siedzib tych przedstawicielstw. W tej grupie

dokument w informacyjnych wymienia siza: biuletyny, foldery tematyczne, czasopisma ilustrowane, opisy tras turystycznych itp.
23

s.A. Bk, Promocja produktu turystycznego w obrocie

Tame.

kowej, ,,Monografie
2a

z kami o gospodarce rynRuch Turystyczny" z. 26, SGPiS, Warszawa 1990, s. 102.

rystycznej. System ten, znany pod nazw ,,Tourinform'', obejmuje bank danych, a niezbdnymnarzdziem pracy jest komputer. Wykrcajc odpowiedni numer' mona otrzyma wyczerpujce odpowiedzi w czterechjzykach na pytania dotyczce np. formalnoci granicznych, pocze statkami dunajskimi, hoteli, restauracji i kuracji uzdrowiskowych. obszerny zestaw informacji turystycznej jest te dostpny telefonicznie i bezpatnie w Szwajcarii. Na obszarze tego kraju turystom suzy kilkadziesit central telefonicznych systemu SINTRO. Umoliwiaj one dostp do serwisu obejmujcego informacje o usugach hotelarskich i informacje og lne. W Szwecji wprowadzono komputerowy informator turystyczny. Za pomoc komputera ,,Scan M-Turist'' mozna uzyska w szeciu jzykach informacje na temat interesujcej turySt trasy, wskaz wki doty-'
I

Arn7.e

330

331

czce mijanych po drodze obiekt w, informacje o mozliwociach zakwaterowania, prognoz pogody, ciekawostki turyStyczne, programl rozrywek i spektakli. Po objanieniach werbalnych turysta otrzymuje; pisemne potwierdzenie informacji. Poniewa stawiane pytania oraz uzyskiwane odpowiedzi s rejestrowane i mog by opracowywanerl biuro turystyczne uzyskuje jednoczenie analiz marketingow. Wolno sdzi, Ze nastpne generacje tego vzdzenia bd wyznaczay kieru-' nek postpu technicznego w omawianych usugach turystycznych.

5.4.2. KTERUNK| ROZWOJU TECHN|K! TNFORMACYJNEJ W TURYST YCE

Praktycy gospodarczy powszechnie awaaj, e informacja to krwiobieg gospodarki turystycznej , a zatem efektywne wykorzystanie techniki informacyjnej (information technology, IT) jest dzisiaj podstaw jej konkurencyjnoci i rozkwitu. Nalezy przypomnie, e prze-, ksztacenia gospodarki spowodowane rewolucj techniczn maj przemony wpyw na rozw j wsp czesnej turyStyki. Gospodarka turystyczna jest wic przesiknita technik informacyjn. Informacja, dostarczana w waciwymczasie i odpowiadajca potrzebom klient w, jest kluczem do penego zaspokojenia ich da oraz umoliwia przedsibiorstwom turystycznym ksztatowanie ofert. Il jako krgosup informacyjny, Znaczco promuje turystyk. W kon_ sekwencji, technika informacyjna uatwia globalizacj popytu orM poday d br i usug turystycznych, a jednoczenie stymuluje rozw j tury_ styki, dostarczaj c skutec zny ch nnzdzi umoliwiaj cych konsumen_ tom-turyStom identyfikacj i zakup waciwegoproduktu, natomiast ich dostawcom rozwijanie oraz dysbucj ofert, a take zarzdzanle nimi na skal globaln. Wynika std, e IT w coraz wikszym stopniu wyznacza w skali globalnej obszar wzajemnego oddziaywaniamidzy turystami a dostawcami d br i usug turystycznych. Naley podkreli, w ladza literatur przedmiotu, e technika informacyjna umozliwia
w ostatnich paru latach ubiegego wieku znaczne poszerzenie zakresu ofert turystycznych oraz rczbudowanie mechanizm w ich dostarczania w znacznie wikszym Stopniu ni w poprzednich trzech dekadach. Wy_ znaczyla r wnie pewne ramy kierunk w rozwoju.

stawienie.

Przed om wieniem korzyci z zastosowania techniki informacyjnej e najwaniejszym elementem wsp czesnej rewolucji technicznej s sieci. Doniosy etap rozwoju IT, kt ry l,acz$ si na pocztku lat 90. XX w. stanowi praca w sieci (the net work era). Przy wykorzystaniu sieci lokalnych oraz szerszych, obejmu.icych znaczny obszar, mnoyysi sieci intra- i interorganizacyjne. Rozw j Internetu, intranet w i ekstranet w zrewolucjonizowa ten etap ttraz spos b funkcjonowania biznesu, umoliwiajc wydajn komunikacj i integracj na wielu poziomach. Synergia i mozliwowsp odtlziaywania proces w, dzia w oraz funkcji umoliwiaj przedsibiorstwom m.in. obnizenie koszt w pracy, zwikszenie wydajnoci i podejmowanie decyzji z uwzgldnieniem wikszej liczby informacji. Rosnce wykorzystanie Internetu, intranet w i ekstranet w polepsza komunikacj midzy pracownikami, jednostkami a otganizacjaIni oraz rnidzy partnerami zewntrznymi a konsumentami. W konsekwencji zwiksza si wydajnooraz Skutecznosieci. Warto przypomnie, e w ramach Internetu mona korzysta ze stron WW'W (World Wide Web), z sieci wszechwiatowej uywanej .iako multimedialna technika dysbucji, umoliwiajcej natychmiastowe rozpowszechnianie dokument w zawierajcych obrazy, wideo, dwik i tekst. Dostarcza ona te usugodawcom niepowtarzalnych rnozliwoci prowadzenia marketingu interaktywnego. Intrane ty dziaaj w podobny spos b, jako zamknite lub zabezpieczone sieci wewntrz poszczeg lnych organizacji, z uyciem standardowych metod do zabezpieczenia potrzeb wewntrznych uzytkownik w firmy. W przypadku ekstranet w natomiast wykorzyse si te same zasady i sieci kompu_ terowe, aby zwikszy interaktywno midzy poszczeg lnymi organi_ zacjami a ich zaufanymi partnerami. czenie danych i proces w oraz wsp lne korzystanie z nich umoliwia im opracowanie tanich oraz atwych w obsudze schemat w sprzeday elektronicznej. Zdaniem specjalist w (np. D. Buhalisa) zastosowanie techniki inlbrmacyjnej w turystyce jest rozlege, co odzwierciedla nastpujce zew turystyce warto wspomnie,

- Zarzdzanie wewntrzne i r specjalnie opracowane

wntrznego'

zwizki ad hoc z partnerami z zewntrzi zastosowanie metod zarzdzania we-

332

333

Sieci i otwarta dystrybucja:

r r r r

bazy danych,
automatyzacja biura, systemy zarzdzania wiedz,
intranety/ekstranety.

r r

r
r

specjalne Systemy zarzdzania wewntrznego i dystrybucji, Computer Reserva. Systemy Rezerwacji Komputerowej (CRS tion Systems),

Systemy Dystrybucji Globalnej (GDS

Systems).

Global Distributioi

aplikacje przeczajce (tzw. switchowe) dla organizacji branl

turystycznej (np. THISCO i WIZCOM),
D
e

l l

systemy Zarzdzania Punktem Docelowym w Turystyce

stination Management Sy stems), lnie, nowe, internetowe programy pomocnicze/narzdziowe (np.

rInternet og

dia, Travelocity, Preview Travel, Internet Travel N

Priceline.com), przyrzdy przenone (PDA, WA GPRS itp.).

Tradycyjne technologie dystrybucji wspierajce systemy zautomaf

tyzowane:

r r r

centra telefoniczne,

CD-ROM-y, kioski.

W zwizku z tym

warto przypomnie, e np. pewne

opracowane aplikacje zarzdzania wewntrznego uatwiaj organizacj turyStyczn i prowadzenie marketingu. Natomiast s zarzdzania wiedz umoliwiaj organizacjom zdobycie informacji temat ich funkcji oraz gromadzenie wiedzy w zakresie sposob w wizywania problem w i spornych kwestii. W coraz wikszym s intranety i ekstranety s wykorzystywane przez ptacownik w danej ganizacji oraz upowanionych partner w przy dostpie do danych

my w celu wykonania zada(t. wiatowa Organizacja Turystyki, podkrelaj c rosnce nie techniki informacyjnej w turystyce, przyznaje, e wielk rol w zakresie odegray lotnicze Systemy Rezerwacji Komputerowej. Wyko.
334

tlti, kt rych celem jest dostarczanie zintegrowanych rozwiza dla punkt w docelowych oraz maych i rednichprzedsibiorstw turystyczttych wyczonych z g wnych system w, a take scalenie wszystkich system w lokalnych i usugodawc w pod jedn nazw firmow. Dla studiujcych zagadnienia dotyczce rozwoju wsp czesnej tu_ tystyki interesujce mog by kierunki rozwoju techniki informacyjtlcj, wymuszajce now fal ewolucji technicznej w turyStyce. Midzy_ ttarodowa Federacja ds. Techniki Informacyjnej i Turystyki przedstawia ten problem nastpujco. Podstaw omawianych zmian jest integracja sprztu i oprogramowania komputerowego oraz inteligentttych aplikacji przez sieci i zaawansowane technicznie interfejsy dla uytkownik w. Narzdzia techniczne wymagaj wprowadzenia ulepnzeri zwikszajcych ich wydajno,niezawodno,zdolnodo wsp dziaania oraz przystosowanie do potrzeb IT i turysty. Powstaj szybkie i niezawodne sieci, kt rych celemjest udostpnianie rozbudowanych aplikacji oraz internetowych prezentacji wideo, wymaganych zar wno przez turyst w, jak i dostawc w. Przenone komputery i koltllrki wspieraj struktury oraz metody sieciowe. Zdaniem specjalist w, umozliwi to mobilnym uzytkownikom, niezaleznie od ich lokalizircji, dostp do informacji i dokonywanie zakup w usug turyStyczttych. Rozw j interfejs w typu klient-serwer zwikszy moliwoci u.ytkownik w ko cowych i zmniejszy liczb wymaganych szkoler rlraz niech nowych uytkownik w. Zaauansowana technika szyfrowa podniesie poziom bezpiecze stwa w Internecie oraz dostarczy pewttych system w finansowych na potrzeby sprzeday elektronicznej.
335

rzystywano je do zarzdzania potencjaem przewozowym, dystrybucji 1lrodukt w, a nastpnie do ekspansji w turystyce globalnej. Zdaniem l). Buhalisa, przeksztacenie na pocztku lat 80. ubiegego wieku Komputerowych System w Zarzdzania w Globalne Systemy Dystrybucji skutecznie pozwolio im si przeobrazi w elektroniczne supermarkety t urystyczne. Warto podkreli,e stopniow o rozszerzano geografi czny i operacyjny zasig dziaania Globalnych System w Dysbucji przez integracj horyzontaln z innymi systemami lotniczymi oraz przez intcgracj pionow, polegajc na wczeniu wielu usug turystycznych, takich jak zakwaterowanie, rozprowadzanie bilet w kolejowych i protllowych, wynajem samochod w, rozrywka oraz inne wiadczenia tury_ styczne. Ponadto powstay Systemy Zarzdzania Punktami Docelowy-

niach o specjalistycznym ukierunkowaniu. W przyszociczas wolny

336

bardziej efektywne zarzdzanie informacjami oraz umoliw i otganizacjom i konsumentom-turystom wykorzystanie zdobytych informacji. Automatyzacja biura i pena integracja biur obsugi bezporedniej turysty oraz obsugi poredniej(zaplecza) podnios wydajnoi skutecznoich dziaania. Dodatkowo, stosowanie symulacji i przetwarzania danych statystycznych polepszy jakoinformacji wykorzystywanych przy podejmowaniu decyzji oraz umoliwi organizacjom turystycznym przyjcie bardziej proaktywnego podejcia do problem w zarudzania i marketingu. D. Buhalis podkrela,e najbardziej znaczcym kierunkiem rozwoju techniki informacyjnej w turystyce w ostatniej dekadzie ubiegego wieku by rozw j interfejs w przyjaznych dla uytkownika, kt re umoliwiy niespecjalistom korzystanie z komputerubez mudnego szkolenia na temat kadego programu lub interfejsu. Rozw j interfejs w oraz systemu Windows spowodowa, ze stay si one dostpne dla wikszoci pracow_ nik w w organizacjach turystycznych oraz konsument w, oszczdzaj ich czas i zwikszaj skuteczno. Wykorzystanie techniki informacyjnej w turystyce powinno zdaniem specjalist w stworzy organizacjom turystycznym i obszarom docelowym moliwocizrewolucjonizowania sprzeday elektronicznej oraz uatwi odniesienie korzycii uniknicie negatywnych zjawisk zwiryanych z istniejc konkurencj. Ewolucja techniczna w turystyce jest r dem nowych moliwoci w sferze popytu i podazy na rynku turystycznym. Z litentury przedmiotu wynika, e rozut j nowej techniki informacyjnej, a zwaszczalnternetu, uatwi uksztatowanie nowego turysty, majcego coraz wik_ sz wiedz i poszukujcego wyjtkowo korzystnych czasowo, a take finansowo ofert oraz przejawiajcego ch uczestnictwa w dowiadcze_

Rozw j transakcji elektronicznych, szczeg lnie dziki wprowadzeniu telewizji cyfrowej, wymusi przeobraenia w gospodarce turystycznej oraz wprowadzi nowe metody dziaarua, takie jak zakup bilet w online czy obnika prowizji. Wreszcie, podkrelasi' e dostp do sieci umoliwiaj: kioski internetowe, systemy dostarczania rozrywki na po_ kadzie samolotu lub w pokoju hotelowym, przenonekomputery, telewizja cyfrowa oraz Internet, intranety i ekstranety (w celu poczenia wszystkich uzytkownik w i dostawc w). Warto podkreli, e te kierunki ewolucji technicznej bd wspiera

spektywy ma turystyka kulturalna. Kluczow rol ma odgrywa zapewnienie elastycznoci przy wyborze dokonywanym przez turyst oraz w procesie wiadczenia usug. Kady turysta bowiem jest inny, ma niepowtarzalne dowiadczenia, motywacje i pragnienia. Przykadowo, turycipochodzcy z kraj w wiata,kt re s g wnymi generatorami turystyki, podr zuj duo, dysponuj umiejtnociamilingiwistycznymi
i technologicznymi

resowa oraz dla potrzeb rozwoju osobistego i zawodowego. Duze per-

bdzie wykorzystywany coraz bardziej na rozwijanie wasnych zainte-

Nalezy zauway, ze korzystanie z techniki informacyjnej w turystyce jest napdzane ptzez wztost i zoono popytu turyStycznego oraz siln ekspansj i wymylno produkt w turystycznych, czyli podaz skierowan do segment w minirynkowych. Nowi, dowiadczeni i wyrafinowani turyci w coraz wikszym stopniu poszukuj informacji o bardziej egzotycznych punktach docelowych, planujc podr e, oraz pragn autentycznych dowiadcze . Chc oni kupi produkty, kt re mog zaspokoi ich specyficzne potrzeby i yczenia. Wsp czesny turySta coraz mniej jest skonny czeka lub tolerowa jakiekolwi ek op nienia, czsto cakowicie traci cierpliwo. Std WTo susznie utrzymuje, ze kluczem do sukcesu jest szybka identyfikacja potrzeb konsumenta oraz pozyskanie potencjalnych klient w Za pomoc caociowej, zindywidualizowanej i uaktualnionej informacji. Warto przypomnie' ze satysfakcja klienta zaley w duej mierze od dokadnocii og lnej klarownoci okrelonych informacji na temat dostpnoci danego miejsca, zaplecza turystycznego oraz mozliwych
dziaart
oczekuj nie tylko korzystnej ceny usug, lecz take efektywnego wykorzystania swego czasu w trakcie wszelkich kontakt w z organizacjami turystycznymi. Technika informacyjna w coraz wikszym stopniu umoliwia dostp do niezawodnej i dokadnej informacji oraz dokonywanie rezerwacji ptzy minimalnym nakadzie czasu' pienidzy i wyeliminowaniu innych niedogodnoci spotykanych w ukadzie tradycyjnym. Po prostu podnosi ona jakousug turystycznych oruz ptzyczynia si do zwikszenia satysfakcji turysty. Kierunki rozwoju, kt re stay si moliwe dziki technice informacyjnej, a kt re zwikszaj satysfakcj turysty-klienta, to:
337

i wymagajcych rodowiskach zagranicznych.

oraz potrafi funkcjonowa w wielokulturowych

turystycznym punkcie docelowym. Konsumenci-turyci

I I I

atwe w obsudze odpowiednie interfejsy, wicej informacji i wikszy wyb r dla klient w, lepsze rozumienie potrzeb, oparte na interakcjach badawczych oraz

ka to z faktu, e duzy odsetek konsument w ma dostp do Internetu

wydobywaniu danych, zr nicowanie usugi, zgodne z osobistymi preferencjami i postawami, a nie oparte na segmentacji spoeczno-demograficznej, przekonanie konsument w' ze mog uzyska informacje na temat produkt w i usug, kt rymi s zainteresowani, organizaelastyczno w ustalaniu cen, wica si ze skonnoci cji turystycznych do proponowania ogromnych opust w cenowych
na wybranych kierunkach,

i specjalne promocje last minute (z ostat-

I I

niej chwili),
polepszenie obsfu gi konsumenta dziki zmniej szeniu biurokracji, dostosowanie produktu do potrzeb klienta indywidualnego i stosowanie marketingu zindywidualizowanego skierowanego do konkretnego klienta, na podstawie wiedzy zebranej dziki tzw. programom lojalnoci (np. wymagania odnonie do diety, preferencje w zakresie produktu),

usugi o nowych, dodanych wartociach (np. kanay rozrywkowe lub informacyjne na pokadzie samolotu lub w pokoju), automatyzacja nucych zada operacyjnych (np. wymeldowanie gocia z hotelu odbywajce si w pokoju dziki systemowi TV), indywidualne podejcie do klienta w wiadczeniu usug (np. operator telefonii wita gociapo nazwisku, a kelner zna jego upodobania
kulinarne),

i funkcji organizacji turystycznych, suca lepszej obsudze, coraz powszechniejsza redukcja barier jzykowych dziki rozwijaniu interfejs w, sucych wszystkim rynkom docelowym, oraz dziki automatycznym tumaczeniom, dokadne i znacznie bogatsze badania marketingowe, dziki gromadzeniu danych z wszystkich transakcji i kontakt w o charakterze informacyjnym.
integracja wydzia w

W literaturze przedmiotu podkrela si, e Internet wci si rozwlja, co potwierdza rosncaliczba subskrybent w, a takze wzrost Sprzedazy internetowej usug hotelarskich i rezerwacji przezInternet. Wyni338

ternetu.

Wikszouytkownik w Internetu to wyksztaceni profesjonalici, kt rzy czsto podr zuj. Wypywa std wskaz wka dla podmiot w gospodarki turystycznej, by inwestowa w swoj obecnoelektroniczn i zutiksza jej zakres. Zdaniem D. Buhalisa, rozwlj telewizji cyfrowej skutecznie wprowadzi Internet do wikszocidom w. Interfejsy przyjazne dla uytkownika, dziaajce z wykorzystaniem odbiornika telewizyjnego i atwe w obsudze dziki uproszczonej klawiaturze, umoliwi szerokim rzeszom ludnocibezporedni dostp do podanych organizacji turystycznych. okoliczno ta zrewolucjonizuje handel internetowy i umoliwi rozw j masowego rynku cyfrowego. Warunkiem zaspokojenia tego rosncego popytu i utrzymania si na rynku turystycznym jest wykorzystanie przez gospodark turystyczn nowej techniki informacyjnej oraz rozszerzenie wsp dziaaniaz rynkiem. Specjaliciuwaaj, ze nastpi dalszy rozw j handlu elektronicznego na potrzeby turystyki i przewiduj zmiany w jego strukturze. Na rynku amerykar{skim krelisi'kilka kierunk w rozwoju turystyki internetowej. Penetracja Internetu w USA jest znacznie wysza niz w innych krajach, co potwierdza tablica 5.7. Wie si to nie tylko z wysokim standardem yciaw tym kraju i stosunkowo nisk cen Sprztu elektronicznego, lecz take z faktem, e w przeciwier stwie do wielu kraj w europejskich lokalne rozmowy telefoniczne w USA s bardzo tanie. obroty ze sprzeday produkt w turystycznych przez Intemet zajmljw USA drugie miejsce, po produktach komputerowych. Warto doda, ze na rynku informacji turystycznej opr czjednostek gospodarki turystycznej pojawiaj si coraz czciejfirmy poredniczce, kt re sigaj po korzyciz rewolucji na rynku turyStycznym. Wykorzystuj one Komputerowe Systemy Rezerwacji oraz Globalne Systemy Dystrybucji i dostarczaj odpowiednich interfej s w klientom zaintereSowanym rezerwacj produkt w turyStycznych za porednictwem InZmienia Si tez gwatownie struktura wydatk w internetowych na wieciew sensie poszerzenia r znorodnoci produkt w turystycznych.
339

stycznych. Dostpne informacje statystyczne wskazuj na gwatowny wzrost liczby konsument w internetowych na wiecie (ablica 5.7).

i moe znajdowa informacje adekwatne do swoich zainteresowar tury-

Tablica 5.7. LICZBA UZYTKOWNIKOW INTERNE|U W WYBMNYCH KMJACH/KONTYNENTACH (1998 R.)

USA
Japonia

164,0

62,0 4,2

5,2 4,3
4,1

Niemcy
W. Brytania

5
7,0 0,4
15,8 2,1

Ameryka acirlska Szwecja

Francja

2,0
1,4 1,2
1,1

Australia Norwegia Hiszpania

6,2
20;7
1,8

0,9

0;l
0.5

Afryka

0.07

Bilety lotnicze stanowiy 90vo wszystYjch sprzedanych przez In produkt w w 1996 r., nastpnie ich udzia w obrotach zmalal do 737o w 2002 r. W ostatnich latach zwikszy si udzia w obrotach interne.l' towych usug hotelarskich, wynajmu samochod w i reklamy internetoJ wej. W tym okresie wzrosy te obroty bezporednie przy sprzedazy inj ternetowej usug turystycznych. G wnym powodem wprowadze
nienia prowizji paconych porednikom turystycznym dziki rednimpowizaniom z konsumentami. Jakociowe przemiany w technice informacyjnej s r dem kich korzycidla turyst w. Przede wszystkim konsument-turysta skuje coraz wicej informacji, d. wiedzy na temat produkt w t
bezporedni ej sprzeday internetowej usug turysty czny ch est ch
j

w skali globalnej i konkurowaniu z wikszymi rywalami rynkowymi. ()t rozw j Internetu daje szanse zaistnienia na rynku elektronicznym
rr'lwnie tym drobnym organizacjom turystycznym oraz punktom doce_
tatni,

atrakcyjnoci cen dla turyst w dysponujcych wolnym czasem. Warto tez nadmieni, e cho w Internecie i turystyce midzynarodowej dominuje jzyk angielski, to coraz czciej pojawiaj si nowe natzdzia adresowane do turyst w, kt rzy nie posuguj si tym jzykiem, np. autolnatyczne tumaczenia czy regionalne Strony w jzyku lokalnym. Korzyci zrozwoju techniki informacyjnej w turystyce bd tewidoczne w sferze bezpiecze stwa transakcji oraz gwaruncji jakociusug i informacji. Chocia konsumenci nadal obawiaj si podania szczeg lowych danych dotyczcych karty kredytowej przez Internet, Zaawansowane techniki szyfrowania, wprowadzane pioniersko przez firmy obsugujce karty kredytowe, zwikszaj systematycznie zaufanie konsulllenta-turysty. og lnie mozna wic powiedzie, e z czasem zmniejsz si obawy o bezpiecze stwo transakcji internetowych. Bdzie to oczywista korzydla przyszego konsumenta na rynku turystycznym' Postp techniki informacynej w turyStyce niesie duze mozliwoci oraz wyzwania dla maych i rednich przedsibiorstw turystycznych rlraz punkt w docelowych. Dowiadczenie uczy, e na og wikszo tlostawc w usug i d br turystycznych to drobne firmy, kt re mog llrie due trudnocimarketingowe w promowaniu swoich produkt w

ltlwym, a take umozliwia polczenie sieciowe, zat wno z konsumenjak i z partnerami handlowymi. Zdaniem specjalist w, przedsibiorcy peni nowatorskich pomys w, doceniajcy si nowych medi w rlraz kreujcy i wspomagajcy swoj obecno na rynku elektronicz1lr'zedstawi turystom niepowtarzalne

ttym, bd mogli wsp zawodniczy na r wnych prawach nawet z wikszymi konkurentami. Bd oni tez konkurencyjni, jelizdoaj

nych i punkt w docelowych. Powinno to umozliwi wiksze zaanguowanie si w planowanie wasnych podr y. menci bd poszukiwa zindywidualizowanych dowiadczer{ i tycznoci, co uatwi im nowe narzdzia oraz popruednie do nia. Trzeba doda, e wicej informacji i ostrzejsza konkurencja aj obnizenie cen oraz umozliwi dokonywanie zakup w in wych. Uatwi to dostawcom sprzeda zagroonych niewy produkt w i maksymalizacj zysk w, przy oferowanej j
340

Wreszcie naley zwr ci uwag na konsekwencje rozwoju techniki irrltlrmacyjnej dla porednik w podr y, d. biur podr y i turoperatoltiw. oczekuje si, ze Internet zmieni te ich rol. Dowiadczenie uczy, lc biura turystyczne s najwikszymi maklerami usug turystycznych. W zwizku z tym, ze Internet umoliwia konsumentom tworzenie i zahtlp opracowanych we wasnym zakresie program w podr y, przylzltlbiur podr y staje si dyskusyjna, chyba e wykorzystaj one tlttt"zdzia oraz unowoc zenimetody dziaania. Zdaniem specjalist w
341

i autentyczne produkty niszowe.

od ksztatowania produkt w turystycznych, jeeli porednicy nie dodadz wartocido produktu turyStycznego, wzbogacajc go tym Samym' bd oni stopniowo traci udziay w rynku turystycznym, jako e coruz wicej konsument w kupuje produkty turystyczne bezporednio u dostawc w tyche d br. Literaturaza|ecaporednikom podr y zwikszenie podstawowych kompetencji oraz skoncentrowanie si na roli doradc w podr zy, dostarczajc wiedzy specjalistycznej i oszczdzajc czas turyst w. Podkrela si te konieczno uycia wysoce specjalistycznych narzdzi techniki informacyjnej w celu zwikszenia wartoci produktu turystycznego i redukcji koszt w ponoszonych przez turyst w-klient w. Trendy te s od lat widoczne w turystyce biznesowej, gdzie wikszoporednik w oferuje swoje usugi doradcze, pobierajc raczej honorarium ni prowizj od dokonanej rezerwacji. W wietle trend w stosowania techniki informacyjnej w turystyce, tradycyjne biura turystyczne bd musiay ponownie oceni sytuacj na rynku i zdecydowa, na kt rym segmencie powinny si skoncentrowa. Naturalnie, waciwewyposaenie, szkolenie kadry i usugi bd mi due znaczenie w utrzymaniu konkurencyjnoci na rynku na dlusz met. Wyjciemz tej sytuacji jest przeksztacenie si biur turystycz-

powinien przeprowadzi dokadn analiz swoich mocnych i sabych stron dziaania w celu zbudowania oferty uwzgldniajcej moliwoci, jakie daje wsp czenietechnika informacyjna w turyStyce. Reasumujc' najnowsze nnzdzia techniki informacyjnej wymagaj w turystyce cigych zmiart, inwestowania w zasoby ludzkie, io"'oju wizji strategicznej i penego zaanguowartia kadry zarzdzajcej. Wan rol w osigniciu sukcesu przez przedsibiorstwa turystyczne i punkty docelowe otaz zapewnieniu konkurencyjnoci przy wykorzystaniu narzdzi techniki informacyjnej w biecym wieku bdzie odgrywa intelekt26.

ty turyStyczne, korzystajc z usug porednik w. Natomiast podr ujcy w Sprawach zawodowych lub z duczstotliwoci,przygotowujc i realizujc plan podr y, bd prawdopodobnie korzyta usugodawc w internetowych. Std porednik' chcc utrzyma si na rynku,

5.5. U5UG! GAsTRoNoMlczNE

Pojcie usfug gastronomicznych jest w literaturze przedmiotu r _ nie okrelane. Zdaniem H. Rudeckiego ,,usug gastronomiczn stanowi zesp czynnoci: produkcyjnych, majcych na celu uzdatnienie pro-

nych z biur rezerwacji w jednostki menedzer w i doradc w podr y, r wnie dodajce wartodo dowiadczeniaturystycznego podr nego. Zdaniem D. Buhalisa, biura turystyczne powinny si kierowa dwiema strategiami: mog oferowa wartociproduktu zr nicowanego, tworzc wysokiej jakoci zindywidualizowane plany podr y, za

kt

jc standaryzacj usug i wysoki wolumen obrot w oraz czynniki konsolidujce. Te dwie strategie maj szanse dominowa w ofertach biur turystycznych. Nadto porednicy powinni rozvtin swoje interfejsy internetowe i zuikszy w ten spos b obecnona rynku elektronicznym. m.in. TUI. Firma ta Przykadem takiego rozwizania jest dziaalno przeksztaca skutecznie swoje interfejsy, zwiksza wic wydajno, utrzymuje klient w i rozszerza rynki na skal midzynarodow. D. Buhalis lwaa, e poszczeg lne segmenty rynku bd wykorzystywa r ne kanay dysbucji przy wyborze i zakupie swoich produkt w turyStycznych. Przykadowo, ludzie starszej generacji oraz ci
wszyscy,
34

re klienci chtnie zapac, albo, kierujc si poziomem koszt w, dostarcza klientowi tar szych produkt w ni ich konkurenci, wykorzystu-

jego obsugi. Waga usug gastronomicznych wiadczonych turystom

wymaganie zapewnienia warunk w konsumpcji na miejscu. Gastronomia jest wanym czynnikiem stymulujcym rozw ,j turystyki bowiem wywiera wpyw na wielkoruchu turyStycznego ijatose

W definicji tej kadzie si nacisk na kompleksowo funkcji zakad w gastronomicznych. Za novum w tym sformuowaniu naleiy uzna

konsumpcji na miejscu"27.

dukt w spoywczych do konsumpcji, oraz handlowych, polegajcych na sprzeday produkt w kulinarnych, przy zapewnieniu warunk w

2 Przy opracowaniu tego punktu obszernie korzystano z pracy D.Buhalisa, Trends in Information Technology and rourism. w: Trends in outdoor Recreation, Leisure and
H. Rudecki, Pr ba usystematyzowania niekt rych poj w gastronomii, ,,Przegld Gastronomiczny" 1974, nr 5.
27

Tburism, jw.,

s.4741.

kt rzy niezbyt

czSto'

podr zuj, nadal bd kupowa produk-

343

g wnie na tym, e stanowi one substytut usug ywieniowych wykonywanych w gospodarstwie domowym turysty. Poda usug gastronomicznych w miejscowociach turystycznych powinna by zbilansowana Z popytem na te usugi. Znajomorynku usug gastronomicznych moe wic stanowi punkt wyjcia do oceny rozwoju gastronomii nastawionej na obsug ruchu turystycznego. Ba. dania rynkowe w omawianym zakresie powinny dostarczy podstawor wych informacji' Niezbdna jest znajomotakich zagadnie(l rynko. wych, jak naturalna wielkopopytu na usugi gastronomiczne, prZ!. puszcza|na |iczba turyst w korzystajcych z tych usug, zmienno rynku i czynniki j powodujce. W efekcie tych badar mozna wic pozna og lne rozmiary rynku usug gastronomicznych oraz przedsiwzi rodki w celu jego rozszerzenia w miejscowociach turystyczpolega nych. Warunkiem stworzenia j ednostkom gospodarki turystycznej podsta. wy do realizacji stosownej polityki turystycznej jest prowadzenie bada czstkowych. Tworz one bank informacji o rynku turystycznym' w tym o usugach gastronomicznych. Poniewa: poda tych usug moc

by stosunkowo atwo mierzalna, maksymalnego wysiku wy badania popytu. W tym celu naley zbiera wiarygodne dane o liczbio turyst w przybywajcych do danej miejscowoci wedug dobranych z punktu widzenia potrzeb badar rynkowych kryteri w klasyfikacyj-

w Polsce wynosi 6 miesicy. Ruch turystyczny cechuje nie tylko pewna koncentracja czasowa, lccz take koncentracja przestrzenna' Na przykad w wojew dztwie potttorskim dominuje w tym wzg|dzie Tr jmiasto i P wysep Helski. Nier wnomierne rozmieszczenie czasowe oraz przestrzenne ruchu turystycznego nie moe wic by pomijane przy programowaniu rozwoju usug turyStycznych, w tym i gastronomicznych. Powoduje ono rliewtpliwie, i zdolnousugowa zakad 'w gastronomicznych nie peni wykorzystywana. Rzutuje to na ekonomik gastronolnoe by w lnii tym silniej, im wyzsze s koszty stae usug. okolicznota nakazuje dob r stosownej struktury obiekt w gastronomicznych, gwarantu.ic' z jednej Strony, zaspokajanie stale wzrastajcych potrzeb spoeczllych w zakresie usug turystycznych, z drugiej za stwarzajcych podstawy racj onalnej gospodarki w gastronomii. Sezonowo ruchu turystycznego wywiera pewien ujemny wpyw na obsug turyst w. W praktyce jest ona przeszkod zar wno w ilo-

rrraz warunk w klimatycznych, optymalny okres uprawiania turystyki

Z punktu widzenia ekonomiki i organizacji usug gastronomicznych

nych ruchu turyStycznego. Przykadowo, mona wskaza na takie kry. teria, jak czas pobytu i podr zy, rodz i cel podr y, wysoko i strukt prowadze. tura wydatk w oraz formy zorganizowania ruchu. Cigo nia badar{ popytu turyStycznego pozwala na odpowiedni dob r usug' oferowanych w okrelonej miejscowoci turystycznej. W uzupenieniu

ciowym, jak i jakociowym rozwoju usug turystycznych. Jest to szczeg lnie widoczne w zakresie usug gastronomicznych, co nie ozna_ cza, i przeszkoda tajest nie do pokonania. Zjawisko sezonowoci turystyki wystpuje prawie na caym wiecie, pocigajc za sob ujemne skutki gospodarcze. Problem sprowadza si do doboru odpowiedniego ukadu rodk w ekonomicznych i organizacyjnych, Za pomoc kt rych tnona by t sezonowozagodzi i spowodowa prawidowe fucjonowanie obsugi ruchu turystycznego.

wzmiankowanych badar celowa wydaje si okresowa analiza staty. Styczna danych o liczbie turyst w przybywajcych do innych miejscowoci turystycznych, zb|ionych pod wzgldem warunk w naturalnych, np. miejscowoci nadmorskich czy g rskich. Spord r norodnych problem w rozwoju turystycznych usug gastronomii naley wymieni sezonowo ruchu turystycznego. Kon centracja w czasie tego ruchu wywouje okrelone skutki ekonomiczno
l

organizacyjne, nie ty|ko zreszt w sektorze usug gastronomicznych. Skala koncentracji czasowej ruchu turysty;znego ksztatuje si r nio w poszczeg lnych dziedzinach turystyki. 344

r wnie usug noclegowych, kt re s czsto wiadczone razm z usugami gastronomicznymi we wsp lnych obiektach turystycznych. Nie trzeba chyba podkrela, i Sezonowe zakady gastronomiczne wystpujce w wadliwej propoi do reszty sieci nie gwaran odpowiedniej jakoci i rozwoju wiadczonych usug.
rl zimie. Uwaga ta dotyczy

Wydaje si, iz nieporozumieniem jest nadmierny rozw j sieci gastronomicznej przystosowanej g wnie do obsugi turyst w w okresie szczytu sezonowego. Tak uksztatowana struktura zakad w gastrono_ tnicznych utrudnia przeduenie Sezonu turyStycznego. W warunkach np. regionu nadmorskiego zakady te nie s przystosowane do wiadczenia usug w okresach wczesnowiosennych i jesiennych, nie m wic

345

Niekorzystnym zjawiskiem w gastronomicznej obsudze ruchu stycznego jest zamknity dla rynku charakter znacznej czci ywienia zbiorowego. Dotyczy to g wnie takich obiekt w, jak kadowe orodki wypoczynkowe. Spraw t zaostrza fakt, i ten jest zamroony w okresie ptzed- i posezonowym. rozwizania tego zagadnienia mogyby si znacznie przyczyni do tywizacji m.in. turystyki weekendowej.

1troporcje
w n1rrz

danej zbiorowoci.

zar wno midzy poszczeg lnymi typami zakad w,jak i we-

Ubogie

da informacji

ttt:go

Czynnikiem istotnej wagi, agodzcym ostrospraw zwipanych szczytem sezonu' moe by, elastyczna polityka cen. Stosowanie cowanej skali cen usug gastronomicznych stanowi wuny czynnik

1999 mona Zaprezentowa og lny stan sieci zakad w guit onottticznych, ich struktur rodzajow i wasnociow. latach tgg, Igg5 w i 2000 zjawisko to przedstawiao si, tak jak pokazano w tablicy 5'8.
l

nie dokadnego obrazu sieci zakad w gastronomi"rry"i w Polsce. Na podstawie Rocznika Statystyczpego 200] i Maego Rocznil<a Statystycz-

statystycznej uniemoliwiaj przedstawie-

budzania popytu konsumpcyjnego. Podobne efekty moe przyni rozwinita i spoecznie uzasadniona funkcja kulturalno-rozrywkowa kad w gastronomicznych. Z punktu widzenia potrzeb ruchu turystycznego istotne ma trafnie uksztatowany model zagospodarowania miejscowoci turystycznych. Musi on uwzgldnia g wne cechy turystyczneg o, a z:waszcza Sezonowo ,natenie i podstawowe wystpowania (tj. turystyka pobytowa, wycieczkowa, i zagraniczna przyjazdowa). Wspomniany model na|ey odpowi zr nicowa, uwzgldniajc rang funkcji turystycznych danej woci.Inaczej ona wyglda np. w Tr jmiecie lub na Mazurach, a i czej w Zakopanem, Krakowie, Krynicy Zdroju czy w Bieszczadach, Masowe zapotrzebowanie na usugi gastronomiczne, w g wnie przez turySt w, uksztat ow ao zr1nicowan struktur jow sieci zakad w gastronomicznych. Jelijako kryterium podzi zakad w gastronomic zny ch przy jmie si zakres ich dziaalnoci, fikacja bdzie wygldaa nastpujco: zakady zywieniowe (restauracje i bary uniwersalne, i bary szybkiej obsugi oraz bistra i bary przekskowe); zakady uzupeniajce (kawiarnie i herbaciarnie, cukiernie i cukiernicze, winiarnie i bary winne, piwiarnie i bary piwne, rozrywkowe i aperitif); punkty gastronomiczne (bufety, smaalnie, pijalnie i lodziarnie).

Tab ica 5. 8. STRU KTU RA RoDzAJoWA zAKADow GASTRONoM lczNYcH w LATACH 1992,1995 t 2000

ZakJady og em w tym: restauracje bary

sto wki
punkty gastronomiczne

do: Rocznik Statystyczny 1995, GUs, Warszawa 1995, s. 445: ltvczny 1999,jw., s. 142.

Ma Rocznik

Staty-

Struktur rodzajow zakJad w gastronomic zny ch ujtprocentowo przedstawiono w tablicy 5.9.

Tab l ica 5 -9. STRU KTU RA RoDzA., oWA ZAKADOW GASTRoNoM lcNYcH W LATACH 1992, 1?95I 2OOO UJ$A PROCENTOWO

Restauracje Bary

Zr nicowarta sie tych zakad w, rozwijana we waciwych porcjach, moze stanowi istotne narzdzie ksztatowania kierunk w ruchu turystycznego. Naley przy tym wzi, pod
346

sto wki
Punkty gastronomiczne

347

Tablica 5.10. sTRUKTUM wAsNoooWA PoL5K|EJ GAsTRoNoMll LATACH 1990,1995 12000

w 2000

Tablica 5.1l. PLACWK!

R.

GAsTRoNoMlczNE w BAzlE NocLEGowEj

Liczba zakJad w gastronomicznych og em

w tym: w hotelach w motelach w pensjonatach

I 675
520
160 605

sieci polskiej Interesujco przedstawia Si Struktura wasnociowa gastronomii (tablica 5.10). Z punktu widzenia wzrastajcych potrzeb ruchu turystycznego istotne znaczenie ma sie zakad w gastronomicznych. Wykazuje ona dynamik rozwoju i korzystne zmiany w strukturze. Stagnacja sektora pa stwowego i sp dzielczego' przy wysokiej dynamice prywatnej ga_ stronomii, stwarza Szans na stworzenie zdrowego rynku usug gastro' nomicznych w kraju. ZakJadajc pogbienie si tych tendencji, mozna przyj, i w kr tkim czasie problem rozwoju usug turystycznych

w domach wycieczkowych w schroniskach w schroniskach modzieowych na kempingach

na polach biwakowych

83
103

32

266
198

w orodkach wczasowych

w orodkach szkoleniowo-wypoczynkowych w zespoach og lnodstpnych domk w

turystycznych

tt'l
676 508
189

w kwaterach agroturystycznych
w pozostaych obiektach noclegowych

w tym segmencie rynku doczeka si rozwizania. Wpyw ruchu tury' Stycznego na dynamik i struktur rodzajowo-wasnociow sieci ga' stronomicznej mog odzwierciedla wielkozakad w wedug liczby zatrudnionych oraz struktura przestrzenna sieci. Dane GUS z 1998 r. dostarczaj nastpuj cych informacji : zakJady gastronomiczne niajce wicej ni 5 pracownik w stanowiy ty|ko l5,7vo sieci og l okoo 6Ovo og lnej sieci w tej grupie wielkoci zakad w byo zlokali zowanych w piciu wojew dztwach o rozwinitych funkcjach stycznych (mazowieckim, lskim,maopolskim, dolno i wielkopolskim)tt.

730

Sie zakad w i punkt w gastronomicznych obsugujcych ruch rystyczny uzupeniaj plac wki gastronomiczne w bazie nocleg Dane GUS-Iz9 pozvtalaj na ilustracj Statystyczn tego

w 2000 r. (tablica 5.11). og lnie na|ey przyj, e rozv j usug gastronomicznych znaczonych dla turyst w pozostaje w cisymzwiryku z sytuacj, w
28 2e

Rynek wewntrzny w 1998 i:, GUS, Warszawa 1999' s. 83. Rocznik Statystyczny RP 2001, GUS, Warszawa 2007' s.295'

ekonomiczno-spoeczne, formy wasnocioraz formy organizacyjne determinuj w ostatecznym rachunku zakres i tempo wiadczenia usug dla spoecznoci turystycznej. Wynika z tego wniosek, e tylko caociowei kompleksowe rozwizanie podstawowych problem w krajowej gastronomii na gruncie wolnego rynku moze stworzy warunki dy_ namicznego rozwoju gastronomicznych usug turystycznych. Praktyka kraj w zachodnich dowioria, e do rozwoju usug gastronomicznych, czyli do penego zaspokojenia potrzeb ruchu turystycznego w kraju, moe si przyczyni przyjcie koncepcji marketingu. Podkrelajcznaczenie usug gastronomicznych dla wsp czesnego ruchu turystycznego, warto przedstawi kilka uwag charakteryzujcych lendencje na wieciew tym zakresie. Przede wszystkim trzeba podkreli coraz powszechniejsze stosowanie informatyki w gastronomii. Komputeryzacja tego sektora usug (urystycznych przynosi znaczne oszczdnocipracy, uatwia zarzdzanie firmami i stwarza duze moliwocibadar{ rynkowych. 349

kiej si znajduje caa gastronomia. Jej mozliwoci rozwojowe, warunki

348

obsuga masowego turysty stworzya podstawy do dynamicznego w gastronomicznych, wyspecjalizowanych pod wzgldem szybkiego ywienia. Przedsibiorstwa te tworz sieci zakad w gastronomicznych o zasigu narodowym i midzynarodowym. W grupie znanych koncern w gastronomicznych wymienia si przedc wszystkim McDonald'sa, posiadaj c ego przeszo dziesiciotysiczn sie restauracji na caym wiecie. W dalszej kolejnoci S notowanc Kentuc Fried Chicken (pieczone kurcz) dwie filie Pepsi-Coli wymienia si sieci: Burger King (hamburgery), iPizza Hut. Nastpnie Daily Queen (mroone desery), Domino's Pizza Inc. oraz Wendy's (hamburgery). Poza wspomnianymi organizacjami amerykar skimi wysoko notowane S koncerny europejskie: francusko-holenderski Multi-Atsa] Food i woski New Food Trend Corporation. Nalezy doda, e w sieciach gastronomii szybkiego ywienia dokona si rewolucja techniczna. Roboty i komputery maj zapewni, przygotowywanie posik w oraz obsug w o poow kr tszym czasie i redukcj dotychczasowych koszt w o poow. W zwizku ze wztastajcym znaczeniem turystyki kongresowej

rozwoju koncern

elementy recepcji s uzupeniane o czynniki ludzkie: wzorowy i sympatyczny gospodarz, ujmujcy i dyspozycyjny personel. Uwaa si, e wszystkie formy usug gastronomicznych szybkie ywienie, restauracja tradycyjna, gastronomia regionalna orrz nowa kuchnia niezalenie od oferty i stylu, musz by na usugach goci i zapewnia im dobre samopoczucie.

stauracji, dekoracj a wntrza, umeblowanie, toalety, j adospis, waciwy stosunek jakoci do ceny, przystosowanie oferty do typ w klienteli. Te

5. . UsUGl BANKoWE
W warunkach stale rozwijajcego si ruchu turystycznego, o duzej r znorodnoci motywacji, usfugi bankowe nabieraj wielkiego znaczenia. Ich stay rozw j uatwia podr owanie, stymuluje popyt na usugi turystyczne i dynamizuje obroty gospodarki turystycznej. Rozmaite polinansowych

nicowanego popytu uczestnik w kongres w na usugi gastronomiczne. Poniewa wspomniany segment rynku turystycznego charakteryzuje due zr nicowartie siy nabywczej, kulturowe, demograficzne itp., poda usug gastronomicz.
Zwraca si du uwag na zaspokajanie

zr

trzeby turystyczne wywouj z kolei powstawanie nowych instrument w

nych powinna zadouczyniwszystkim gustom tej klienteli. Chcc uwzgldni potrzeby ywieniowe uczestnik w kongres w, odpowied. nio zbadane, naley si dostosowa do wymagar diet szczeg lnych, lei karskich, ograniczeri religijnych itp. og lnie mona powiedzie, o tzw. gastronomia kongresowa jest dziprzedmiotem szczeg lnego za.

wo. W takiej sytuacji poyteczne moe by przytoczenie informacji dotyczcych r nych form bezgot wkowej zapaty za usugi turystyczne.

macyjnej. Ronie wic sie instytucji bankowych, kt re w porozumieniu z biurami turystycznymi podejmuj to wyzwanie ruchu turystycznego. Problematyka usug bankowych wiadczonych wsp czesnej turystyce jest zbyt zoona, aby j w tym miejscu podj komplekso-

doskonalenie ich, oparte na nowoczesnej technice infor-

interesowania przedsibiorstw hotelarskich i gastronomicznych. Tworzenie w Polsce rynku konsumenta usug gastronomicznych na;. rzlca potIzeb zwr cenia uwagi na kwestie podejmowania gocl w wietlewymagar marketingowych. Jest to tym bardziej istotne, moze wzrosn liczba przyjazd w turyst w zagranicznych do Polski; w tym o wyrafinowanych gustach. Stworzenie atmosfery uatwiaj

i wsp biesiadowanie r wniez decyduje o ekonomicznej pogastronomii. Trzeba tu zwr ci uwag na konieczno mylnoci
kontakt

uwzgldniania tzw' psychologii recepcji w restauracji. opr cz zwykogo aktu ledzenia ma znaczenie wiele waznych element w, np. szyld ro.
350

lunkcjonuj rozmaite dokumenty podr nicze' IJwaa si przy tym, e czeki podr nicze oraz przekazy zagraniczne, jako pracochonne i kosztowne, nale do przeszoci. obecnie podkrela si wzrastajce znaczenie w tych operacjach fi_ nansowych wiatowego Voucher Podr niczego World Travel Voucher (wTV). W wikszoci kraj w wiata jest on traktowany jako najlepszy instrument patniczy na rynku turystycznym zat wno dla biura podr zy, hotelarza,jak i dla klienta. Dokument ten powsta w efekcie universal Federation of rravel Agents Associations) i porozumi enia za351

Na wiatowym rynku turystycznym w obrocie bezgot wkowym

inicjatywy wiatowej Federacji Stowarzyszer Biur Podr y (UFTAA,

wartego przez ni z jedn

z najwikszych instytucji kredytowych

Rysunek 5.2.

TPZYczFsoowY sYsTEM PATNocl

Wniosek o wydanie karty Karta Rachunek

wiecie(CITICORP). wiatowy Voucher Podr niczy jest rekomendowany jako optymal_ ny rodekregulowania nalenociza usugi hotelowe' transportowe' wynajmu samochod w oraz podobnych wiadcze na rzecz tury sty' Za,

let tego nowoczesnego rodkapatniczego jest to, e jest gwarantowany w skali wiatowej, w zwizku z czym zbdna si staje potrzeba ne-

zapata

gocjowania indywidualnych porozumier kredytowych. Oferuje on np' hotelarzowi uregulowanie rachunku natychmiast po udzieleniu usugi turyStycznej. System voucherowy zapewnia te klientowi utrzymanie w mocy rezerwacji miejsc w hotelu do godziny 12.00 nastpnego dnia po planowanej dacie przyjazdu. System ten funkcjonuje w USA i Japo-

nii na zasadzie wycznoci. Nalezy doda, ze na rynku turystycznym funkcjonuje te konkurenBiur cyjny sysiem voucherowy WATA - wiatowego Stowarzyszenia Jest on preferowany Podr zy (world Association of Travel Agents). w niekt rych trajach europejskich, lecz w por wnaniu z WTV ma mniej zalet. W obrocie patniczym na rynku turyStycznym obserwuje si coraz wiksz popularnokart (Iegitymacji) patniczyc . System kart patniczych w zaoeniu ma uatwia turystom podr owanie po kraju i po
wiecie.
tchnicznego punktu widzeniakarta patnicza to kawaek plastiku mm, zrobiona z polichlorku winylu. Na czoo wymiarach 54 mm na znajduj si nastpujce dane: owej stronie karty

Zr

do: S.

1992, s. 8.

Sch<ichle, Kartengebundene 7nhlungssysteme

in Deutschland, Hamburg

r l r r r

numer karty, karty, okres wanoci

jednoczenie jej akceptantem. Karty patnoci mona klasyfikowa wedug trzech kryteri w: obszar w akceptacji, czasu zapaty i funkcji.
Rylunek 5.3.

jego konto zostaje obcizone dopiero po pewnym czasie. Rozr nia si dwa systemy patnocispotykane przy zapasie za pomoc karty: trzyczciowy system patnoci (rysunek 5'2) i dwuczciowy system patnoci(rysunek 5.3). w katdym z tych system w odbywaj si transakcje midzy wacicielem, akceptantem a emitentem karty iutniczej. Naley doda, e w systemie dwuczciowym emitent tarty.jest
a

le zdolny do zapa, nie musi mie przy sobie znacznej ilocigot wki,

nazwisko i imi wacicielakarty, emblemat instytucji emicej kart'

symbole typu karty.

DwuczoowYsYsTEM PATNocl
Wniosek o wydanie karty Karta Usuga Przedozenie kar Rachunek

Na karcie moe by r wnie umieszczona llazwa banku, cho nio jest to regu. Natomiast na odwrotnej stronie zawsze widnieje podpis wacicielaoraz czsto jest umieszczony pasek magnetyczny' Spos b posugiwania si kart jest bardzo prosty. Zasady dokony' wania patnocis jednakowe na cam wiecie, zar wno jelidotyczy to systemu elektronicznego, jak i mechanicznego. Jej posiadacz jest sta'
35

zapata

r do: S.

Schjchle, Kartengebundene 7nhlungssysteme in Deutschland, jw

353

Wedug kryterium obszar w akceptacji karty patnicze dzieli si na uniwersalne i specjalne. Karty uniwersalne powstay w 1950 r. w USA i pocztkowo miay zastosowanie jako rodekplatn\czy w gastronomii, w podr zach prywatnych oraz subowych. Pozwalaj one na uniwer_ salne zastosowanie na caym wiecie przy paceniu za towar lub usu_ g. Karty uniwersalne' nazywane te midzynarodowymi, s wydawane przez wielkie' midzynarodowe organizacje kart patniczych, czsto we wsp pracy z r nymi bankami' Mog by stosowane zar wno przy paceniu np. za bilet lotniczy, usugi hotelarskie, gastronomiczne lub za wynajem samochod w, jak i podczas codziennych zakup w towar w pierwszej potrzeby. Najbardziej znane karty uniwersalne to: VISA, American Express, Eurocard, Diners Club i inne. Natomiast karty patnicze specjalne s wydawane przez przedsibiorstwa handlowe i usugowe' np. przez sieci hoteli' domy towarowe, linie lotnicze. W odr nieniu od kart uniwersalnych karty specjalne maj ograniczony obszar akceptacji (np. regionalny, lokalny bd obejmujcy jedynie emitujce je sieci hoteli i dom w towarowych). Karty te nosz nazw wydajcego je przedsibiorstwa, odgrywajc rol instrumentu marke_ tingowego. Wedug kryterium czasu zaptaty karty patnicze dzieli si na kredy_ towe i debetowe. Uytkownikowi karty kredytowej zostaje udzielony w okrelonym zakresie pewien kredyt' W ramach tego moe on doko_ nywa zakup w bezgot wkowych. Z reguy raz w miesicu waciciel takiej karty otrzymuje rachunek z wykazem wszystkich transakcji. karty kredytowej moe wybiera: albo wyr wnuje rachunek Waciciel natychmiast, albo spaca dan kwot w ratach wraz z odsetkami. Do najsynniejszych kart kredytowych nale: VISA i tzw. optima wyda_ w ana przez American Express. Innym przykadem kart patniczych wedug tego kryterium jest charge card. Wacicieltakiej karty w zalenociod swojej wiarygodnocipatniczej moe nieograniczenie bd w okrelonych granicach pacibezgot wkowo. R nica midzy charge card a kart kredytow polega na tym, e w przypadku charge card wac\cielkarty jest zobowiry'any do wyr wnania rachunku maksymalnie w cigu 14 dni od jego otrzymania. Karty te czsto w jzyku potocznym s nazywane kartami kredytowymi. Jest to jednak okrelenie niewaciwe,poniewa w przy_ padku charge card niemoliwa jest zapata za okrelony towar lub usu354

mona zaliczy American Express i Diners Club. Karty patnicze debetowe nie s oczywicie kartami kredytowymi, gdy po ich zastosowaniu do zaplaty bezgot wkowej dana kwota zostan.atrchmiastbd po paru dniach pobiana z konta waciciela !e karty. Istniej dwa rodzaje kart debetowych: bezporednie porednie. i Przy bezporednich kartach_ debetowych autoryacja oru" ptbr-ie pienidzy zkonta wacicielanastpuj w tym srmym czasie. Natomiast w przypadku kart porednich autoryzacja nastpuje od razu przy przedozeniu karty, a do obcizenia konta dochodzi z reguy kitka oni poniej. Najbardziej znanw Polsce kart debetow jet VISA wydawana przez Pekao S.A. Karty patnicze mona r wniez klasyfikowa wedug penionych funkcji. W grupie funkcji podstawowych wystpuje runtc.ia patnicza. Umozliwia ona posiadaczowi karty zakup towar w i usu!. nuouj" sw j podpis na rachunku, klient gwarant;je zapat wymalanei kwoty przez organizacj kredytowbdbark, z kt mu poo|i*an umorym w na okolicznokorzystania z jego karty. Czas zapity ialezy'od,rodzaj'karty, tzn. czy jest to karta kredytowa, debetowa czy charg" cord. Kolejn funkcj jest funkcja kredytowa. Jest ona ciie uzal*ezniona od rodzaju karty. Funkcj a ta przejawia si najsilniej w przypadku kart kredytowych. Klient ma tu mozliwo wsp ustalania z_banliem pewnej opcji kredytowej w ilu ratach chce laci zalegkwot oraz jak wysokie maj by te raty. Funkcja kredytowa przeiawia si take, lecz w ograniczonym zakresie, w przypadku charge ,rrd, gdri"k edytowa_ nie trwa maksymalnie. 14 dni. o funkcji tej nie moznr m wi , norpadku kart debetowych, wobec kt rych nie przewiduje si opcji kredy_ towych.
Istnieje take funkcja serwisu got wkowego. Funkcja taprzeczy samej idei powstania karty patniczej jako rodka majcego got wk. obecnie trake si jednak t funkcj;ato-;Lai 'u*pie pofr*ow banku w godzinach jego urzdowania, aa poa tymi godzinami w tzw. bankomatach (minibaach). Wedug liter;tury porioc t urty VISA mona pobra got wk w kilkuset tysicach oli"n"t bankowych "u i w ponad 100 tys. bankomat w na wiecie. W Polsce sie bankomat w np. w pionie PKo BP obejmuje ponad I50O urzdze (2002
r.)

g w ratach w duszym okresie. Do klasycznych kart typu charge card

wych funkcji kart patniczych. Pobranie got wki jest " moziiw e bd

355

T-

Jelichodzi o funkcje dodatkowe kart patniczych, to trzebawymieni przede wszystkim funkcj ubezpieczeniow. opcja ubezpieczeniowa w przypadku kart patniczych na\ey do wiadczer dodatkowych. rypowe tego rodzaju ubezpieczenia to: ubezpieczenie na okoliczno wypadku iamochodowego bd1otniczego, obowizkowe ubezpiepojazdu samochodowego pochodzcego z wypoyczalni i' """ni" w przypaJtu niekt rych ubezpiecze mona si domaga wypaty odsztoaowania jedynie wtedy, kiedy usuga zostaa opacona z uyciem karty, z kt r dane ubezpieczenie jest zwizane' wu'to wspomnie, e posiadacze kart patniczych suprawnieni do korzystania usug dodatkowych, kt re maj uprzyjemnia podr ' Mona tu wspomnie o specjalnych loach na dworcach lotniczych,
drobnych upominkach, bezpatnych biletach do teatru i kina, o uatwieniach w reierwacjimiejsc hotelowych (np. bez koniecznoci wpacania za|iczkl), a take w wypoyczaniu samochodu (np' rezygnacja z pobra' nia kaucji) itp. Praklyka-wielu kraj w dowodzi' e rlwnie Za pomoc pewnych

stwach handlowych, usugowych itp.). MasterCard dziaa od 1967 r. w szeciu regionach wiata.W Euro_ pie jest reprezentowana przez Eurocard. Karty tych firm s wydawane

VISA. Do roku 0o2 wydano ponad miliard kart, kt re S akceptowane w ponad 130 krajach. Ponad 4 mln plac wek handlowych i usugowych (np. hoteli, restauracji, agencji turystycznych) oraz linii lotniczych na wiecieakceptuje karty patnicze VISA. Karta ta jest wydawana w ftzech wersjach: classic card (kredytowa, debetowa lub charge ca, Premium Card (charge ca oraz Business Card (pomylana jako tzw. karta firmowa dla pracownik w zatrudnionych wprzedsibior-

card.

w trzech nastpujcych wersjach: kredytowej, debetowej oraz charge

bonifikat pr buje si zviksza atrakcyjnoi czstouyciakart pat-osiga si to przez stosowanie pewnych zniek (rabat w), niczych. atake system w gromadzenia okrelonej liczby punkt w potrzebnych jest jednak do otrzymania skromnego upominku. Stosowanie bonifikat w nieki rych krajach ograniczone za spraw istniejcego w nich tzw. prawa rabatowego. W ten spos b karty patnicze speniaj funkcj bo_ nifikaty.

Mozna wreszcie m wi o funkcji prestiu. Socjologowie dowodz, e denie czowieka do osignicia okrelonego prestiu w oczach innych wzrasta. Mozna to osign m.in. przez korzystanie zkarty pat' niczej. Klasycznym przykadem s karty stae VISA, zote i platynowe American Express' a take w mniejszym stopniu wszystkie inne karty
Na rynku kart patniczych wystpuj emitenci, akceptanci i waciciele kan patniczych. Spord tysicy r norodnych instytucji wydajcych karty patnicze do najwikszych na wiecie szaLiczane: VISA' tzw. emitent w - American Express (Amexco) i JCB' MasterCard (Eurocard), VISA International jest midzynarodowym systemem patniczym' do kt rego naley okoo tys. instytucji emicych karty patnicze
356 patnicze.

nazywana przez turyst w ,,Samuraj'', jest zwaszcza rozpowszechniona wrd turyst w biznesowych. Warto doda, e na zasadzie franchisingu karty JCB s te wydawane ptzez banki komercyjne,
Honda Motors, IBM-Japan, Hitachi, Sony, a take wielkie sieci dom w towarowych. obecnie obserwuje si tendencj do umidzynarodowienia tego Systemu kart patniczych. Jest on widoczny na rynkach USA i w krajach Azji Poudniowo-Wschodniej. Najwikszy udzia w rynku spor om wionych organizacji kart 'd patniczych maj VISA International (ponad 5O7o) ora MasterCard (okoo 307o).
357

ca,

kt rej przylczyo si wkr rce pi innych wiodcych bank w japorskich. Firma JCB ma swoich ,"pi"r"ntant w w przeszo 80 krajach. Emitowana przez ni karta (charge

nese Credit Bureau (JCB), do

jednak ,,Green Card" (zielona karta), wydana po tazpierwszy w 195g r. opr cz tradycyjnych charge cards (koloru zielonego, zotego i platynowego) wydaje ona take kart optima. Jej wacicielemaj mozliwo otrzymania okrelonego kredytu pieninego. American Express pozostaje jedyn w skali wiataorganizacj, kt 'ra wiadczy usugi na iynku kart patniczych, wystpujc tylko pod wasn nazwi korzystajc tylko z wasnej infrastruktury. Organizacja JCB zostaa zaoonaw 1961 r. w Japonii przez Japa-

Firma American Express zwt ciana siebie uwag w 1891 r., bdc tw rc czeku podr niczego. obecnie dysponuje ona sieci biur podr zy i bank w inwestycyjnych na caym wiecie. Saw pizyniosa
ie.|

inwestycyjne, ubezpieczeniowe, przedsibiorstwa przemysowe, np.

Nastpnym uczestnikiem rynku s akceptanci knrt patniczych' Ich for_ sie twoiz przedsibiorstwa handlowe i usugowe, kt re akceptuj m zapaty tart piatni cz. Liczba hoteli, restauracji, linii lotniczych, *ypriy"iutni samochod w, biur podr y, plac wek handlu detalicznego, .t*ji benzynowych itp., kt re podpisuj umowy z emitentami do|y"r""- akceptacji kart patniczych, jest coraz wiksza, zar wno na s*i""i", w Europie, jak i w Polsce. Jest oczywiste, e ptzydatnokart zyciu jest wprost proporcjonalna do liczby patniczych * "od"i"nnym jeonost"t akcepcych plastikowy pienidz' Szacuje si, e istnieje na wiecie ponad zi mln punkt w, kt re akceptuj t form patnoci' w Europie okoo 6 mln, a w Polsce ponad 52 tys' (1998 r')'

wa t form zapaty, jest bezpieczeristwo prowadzonych operacji (brak duzej ilocigot wki w kasie, mniejsze prawdopodouie'nst.vo napaou). Wspominajc o korzyciach pyncych z pizyjmowania zapiaty kartami patniczymi, nie naleyjednak zapomini o pewnych niedogodnociachwynikajcych z fakt w ujawniajcych si szczeg lnie jaskrawo w Polsce' atake w mniejszym stopniu na wiecie. r" ni-eaogojnoci to:

wia si w przycigartlu nowych klient w, okazicieli kart patniczych, kt rzy nigdy nie skorzystaliby z okrelonej oferty, gdyby nie moliwo zapaty kart. Wreszcie trzecim powodem, dla ktio warto akcepto-

s s r r

Strukturarodzajowo-przestzennasieciakceptant wkartpatni. czych jest dozr nicowana. Na przykad w Niemczech najwiksze

obioty notuj akceptanci w duych miastach i na obszarach wzmozone' go ruchu turystycznego. Szczeg lnie wysokie obroty plastikowym pie' iid""- notuj punkty zlokalizowa ne przy centrach kongresowych' tat' gowych itp. Natbszarach wiejskich akceptacja kart naley do rzadko-

wykazuj, e mieszkarcy miast mog dokonywa bezgot wkowych zakup w w 75va sieci sklep w odzieowych wobeo 38io siecisklip w brany zloka1izowanych na obszarach wiejskich. R wnie taks wkarze w miastach przejawiwiksz ch do akcep tacji kart ni ich koledzy wiadczcy usugi poza miastami' Cech charakterystyczn struktury rodzajowej akceptant w ka patniczych jest to, e na rynku kart w pierwszej kolejnociaktywizuj si przedsibiorstwa turystyczne (hotele, restauracje itp.) oraz sklepy ot!ru3ce artykuy luksusowe: bizuteri, zegarj, odzie sk6rzan, dziel a sziut<i itp. W nastpnej kolejnoci przyczajsi do sieci akcepr tant w stacje paliw znanych koncern w paliwowych' Trzeba podkreli,e decyzj o tym, czy akceptowa kart cz, czy nie, determinuj w Znacznym stopniu mare zarobkowe' prowizjach, kt re punkty akceptujce pac emitentom kart (wyn cych np. w Niemczech34vo wartoci transakcji), mara odgrywa

ici'

Badani

podrobion kart (np. wskutek niedbaej autoryzacji).

munikacji, odpowiedzialnow przypadku przyjcia zapaty skradzion bd

karty w stosunku do zysku akceptant w osanego ," "pirdnzy, zbyt wolny obieg pienidzamidzy bankami lpo'oau3" ,o u.uL got 'wki w kasie), czsto czasochonna autoryzacja, wynikajc a ze zego stanu teleko-

zbyt wyg rowane prowizje pobierane od punkt

w akcepcych

n rol. -

Warto te doda, ze u podstaw wzrostu liczby akceptant w kart niczych letrzy korzyci. Po pierwsze, badania wykazlj, e paccy kartami sznacznie bardziej rozrzltni, gdy w momencie ny**iu transakcji nie musz siga do portfela' Druga korzy
1

Kolejnym uczestnikiem rynku kart patniczych s ich wciciele. Krg uytkownik w tych art stale si powiksza. Na przykad zie rynku niemieckiego, ze wzgldu na bliskie ssiedztwo oiaz-stay wzrost liczby kart, mozna stwierdzi, co nastpuje. Pod koniec 1991 r.posiadaczami co najmniej jednej uniwersahej karty patniczej byo ponaa 6 mln Niemc w, przy czym najwiksz popularnosci "ievyi.i^nu.ocard (3,3 mln kart). Jelichodzi o kryterium pci, to wr d'posiadaczy kart dominowali mczyni(2l3 spor d dorosych mzciyzn w por wnaniu z 1/3 doroslych kobiet miao midzynarodowe karty patnicze). Dominoway osoby w rednimwieku (30-49lat), kt re by wac ic ielami prawie poowy midzynarodowych kart patntczYch:"o.' Jelichodzi o polski rynek kart patniczych, to mozna powiedzie, 'i'e rozvija si on bardzo dynamicznie. Wedug danych Polcardu, na koniec 1996 r.liczba kart wyemitowanych przez polskie banki bya szac()wana na okoo 500 tys., a w 2OOI r. ju na okoo t2 mln. Karty kredytowe s emitowane przez osiem bank w (czerwiec 2002 r.). Funk

x. t1'7-94.

_30

s. schrichle, Krten*ebundene ?ahlungssysteme in Deutschland,Hamburg

1992,

358

359

{
n

spenia PolCard. organizaw Polsce, a jej akcjonariuszami s due cja ta naley do najwikszych banki polskie. Drug organizacj roz|iczajc transakcje dokonywane przy uyciu kart patniczych jest Centrum Kart i Czek w Pekao S'A' Ponad 7o7o obrotuprzypada na PolCard. obie frrmy pobieraj prowizj w wysokoci 4,54,87o. Prowizje te s uwaane przez akceptant w za zbyt wysokie w stosunku do marz detalicznych. Poniewaz obie organizac1e podzieliy rynek, pole manewru dla punkt w akcepcych takie transakcje nie istnieje. W sezonie urlopowym 2001 r. Polacy wyjedajcy za granic mo_ gli paci kartami VISA w ponad 4 m|n punkt w handlowo-usugowych oraz wypaca zaich pomoc got wk w sieci ponad 762 tys' bankomat w na caym wiecie. W roku 2001 polskimi kartami zawatto
cj

centrum rozliczeniowo-autoryZacyjnego

o wartoci prawie 305 mln USD' Liczba punkt w akcepcych karty VISA wzrosa w stosunku do ubiegego roku o I8,5?o, aliczba bankomat w prawie o I57o.
154 krajach 3,9 mln transakcji

Najwicej punkt w handlowo-usugowych, bo prawie 12 mln, ak_ ceptujcych karty VISA mona zna|ew regionie Azji i Pacyfiku' W krajach Unii Europejskiej jest ich okoo 5, m|n, w USA prawie 5 mln, a w krajach Ameryki acirskiej blisko 1,5 mln. Karty VISA ak_ cepe na wiecieponad 4'3 m7n punkt w handlowo-usugowych, zczego w Polsce ponad 113,8 tys. punkt w. Biorc pod uwag rosnce |iczby uczestnik w rynku kart patni_ czych w Polsce, warto na zako czenie zulr ci uwag na wzrastajc skal popenianych naduy na rynku obrot w tym rodkiempatniczym. Poniewa w wikszociprzypadk w poszkodowanym jest posiadacz karty (przykad niemiecki), warto, aby posiadacz taktej karty skorzysta z kilku praktycznych rad, jakich udzielaj organizacje ochrony konsument w w Niemczech. Karty kredytowej nie naley oddawa w obce rce na duej.W razie powstania podejrzeni a naley sprawdzi, gdzie jest osoba obsugujca transakcj (np. kelner). Po zako(tczeniu procedury patnoci kart (identyfikacyjnQ' trzeba sprawdzi, czy zwr cono waciw czynnoci personelu w trakcie wyko_ Trzebadokadnie obserwowa nywania fakturowania i wystawiania dokumentu obcienia finanSowego. Naley zwraca szczeg ln uwag na to, aby karta tylko
360

r r

ment

o ewentualnej utracie karty naley bezzwocznie zawiadomi instytucj wystawiajc i policj. W razie podejrzenia o powstaniu naduycia ttzeba zgosi reklamacj, nie p niej ni w szetygodni po upywie terminu rozliczenia. W przypadku sporu w procedur wyjaniajcnaley wczyadwokata lub przedstawiciela (doradc) zrzeszenia ochrony konsuw.

Naley sprawdza zgodno obci;e z miesicznym wycigiem roz|icze(t. Niezgodno ci trzeba reklamowa natychmiast. Naley strzec karty tak jak got wki. Nie naley zapisywa numeru kodowego ari zdradza go nikomu.

i aby zosta wydrukowany tylko jeden egzemplarz obcienia. Trzeba dokadnie sprawdzi sum wymienion w wierszu ,,Kwota cakowita/Total''. Woln przestrze midzy liczbami naley przekrelalini cig (o wkiem, pi rem). Trzeba starannie notowa fakt podejmowania pienidzy got wk zbankomat w, kt re nie wystawiajadnych pokwitowar . Dochodzenie ewentualnych odszkodowa bdzie mozliwe tylko w razie pewnoci, ze konto nie zostao niewaciwieobcizone. Nalezy da wydarlia dokument w bdnie wypenionych (w przypadku omyki popenionej w trakcie ich wystawiania), a take od_ bitki kalkowej (pokwitowania), i zniszczy je.
raz przechodzla przez urzdzenia ,,czytn7Vwydruk''

Reasumujc, trzeba powiedzie, e przeksztahcenia polskiego systemu bankowego tworz warunki wzrostu obrot w kartami patniczymi.

.7. UsUGl

ORGANIZAC)I

PoREDNlcTwA

kich

Na rynku usug turystycznych wa-n, Stymulujc rol odgrywaj usfugi porednickiei organizatorskie. Przedmiotem usug porednics3l:

3I

A. Konieczna-Domariska,

stycznego, SGH, Warszawa 1994, s. 22.

Usugi porednictwa i organirucji w rozwoju rynku tury-

36r

r
: s s s s s l

informacja o moliwociachosignicia cel w podr y turystycz_

nej,

sprzeda bilet 'w na rodkitransportu, rezerwacja miejsc w tych rodkach, wynajem samochod w itp., sprzeda nocleg w i dokonywanie ich rezerwacji, sptzedu usug gastronomicznych, sptzeda usug wypoczynkowych (kulturalnych, sportowych, roz-

r r s

mozliwowyboru odpowiedniego zestawu usug, obnienie ryzyka trafienia w niewaciwypakiet usug, oszczdno czasu niezbdnego do zorganizowania podr y turystycznej.

rywkowych),

sprzed, usug instytucji ubezpieczeniowych, zaatutiarlie formalnocipaszportowo-wizowych, sprzedu zestaw w (pakiet w) usug turystycznych,

skup

sprzeda walut obcych oraz dokument w patniczych.

Zakses usug organizatorskich obejmuje ,,...pakiet usug czstkowych w spos b kompleksowy obsugujcych r ne potrzeby turysty
zvizane z jego podr z''3:. A. Konieczna-Domariska33 wyr nia nastpujce trzy grupy pakiet w turystycznych:

Organizacj podr y i porednictwem zajmuj si biura podr y, kt re tworz powizania midzy podmiotem turystyki a jej przedmiotem. Przed kr tkim om wieniem zagadnienia sieci biur podr y oraz jej struktury na wiecie i w Polsce na|ey poczyni nastpujce spostrzeenie og lne. W ostatnich latach na skutek konkurencji na rynku turyStycznym, wymuszajcej specjalizacj tych przedsibiorstw, coraz wyruniej wida rozdzielanie organizowania podr zy od porednictwa. organizacj podr y, a wic skupowanie pojedynczych usug i zestawianie ich w pakiety zautierujce r wnie usugi zwiry'ane z pobytem w okrelonym miejscu, przejy duze biura podr zy (turoperatorzy, hur_ townicy). oferty tych duych przedsibiorstw s sprzedawane klientom
przez wasne filie oraz przez poredniczce biura podr y' ZaIety wykorzystania istniejcej sieci sprzedazy skoniyr wniez domy wysykowe do organizowania sprzeday korespondencyjnej imprez tarystycznych (np. Kaufhof, Karstadt w Niemczech). Rol przedsibiorstw -

wycieczki poznawcze' wice si z zestawem usug obejmujcym r ne wiadczenia na caej trasie, d. transportowe, noclegowe, y_ wieniowe, przewodnicko-pilotowe, udostpniajce walory turystyczne itp. pobyty wypoczynkowe, obejmujce usugi noclegowe, ywieniowe, rekreacyjne itp. inne imprezy, wypeniajce np. obsug kongres w, konferencji, misj

i gospodar

czy ch, politycznych, religij nych.

Usugi porednicko_organizatorskie odgryw w anrol na rynku turystycznym, gdy kreuj nowe potrzeby i ksztatuj je w podanym kierunku, a ponadto zapewniajturycie3a:
wygod zwizanz nabyciem usug warunkujcych osignicie ce-

czcych podmiot i przedmiot turystyki przejmuj coraz czciej lokalne, regionalne i paristwowe organizacje turystyczne (np. PTTK) oraz towarzystwa lotnicze (np. PLL ,,LoT''), zajmujce si porednictwem i sprzeda usug turystycznych. Trzeba w tym miejscu r wnie zauwuy, ze tylko okoo 0_5vo podr y jest sprzedawanych za po_ rednictwem biur podr y. Zalety takiego porednictwa i organizacji s widoczne szczeg lnie wtedy, kiedy turysta jest zainteresowany pakietem usug.

lu podr zy,
komfort
32

sychic zny zw izany z gw

ar

ancj usu g,

" lamze.
3a

Tame, s.3-4'

Tame' s. 143.

jest zautomatyzowanych. Zarabiaj czrue 10,5 mld USD na bookingach hotelowych. Poowa tych transakcji jest zawierana w sieci CRS. Rynek europejski skada si z 40 tys. biur podr y, majcych 9 mld USD obrot w na bookingach hotelowych. Z tej liczby 7 5Vo biur podr -

wiatow sie biur (agencji) podr y charakteryzuj nastpujce dane. W USA jest zarejestrowanych 32 tys. biur podr y, w Kanadzie za 3 tys. Wikszoto pojedyncze biura, zlokalizowane rtteza|erlte od siebie, kt re dokonuj okoo l3 wszystkich booking w (rezerwacji) podr znych. Megabiur podr y jest okoo 57o. w UsA 96va bilr podr y

362

363

dzajach dziaalnoci:obsudze ruchu biznesowego albo tzw. leisure package travels, tj. podr ach wypoczynkowo-urlopowych z progra' mem Zryczatowanym. TyLko 407o europejskich biur podr y jest Zautomatyzowanych. W Wielkiej Brytanii vo biur podr y jest Zauto'

zy jest zlokalizowanych w szeciu krajach: w Wielkiej Brytanii, Niem' czech, we Francji, Woszech, w Hiszpanii i Szwecji. Dominuj megabiura podr y, nastawione g wnie na specjalizowanie si w dw ch ro-

matyzowanych. Najbardziej pod tym wzgldem technologicznie za' 70%o biur podr y jest wyposar awansowane s w Europie Niemcy w Amadeus Star System. lko I37o booking w hotelowych onych wykonuje si w systemie CRS. Na rynkach Azji i Pacyfiku funkcjonuje 13 tys. biur podr y, zara' biajcych 20 mld USD na sprzeday usug hotelowych. Cztery centralr ne rynki to Japonia, Hongkong, Australia i Korea Poudniowa. obsu' guj one 8Ovo caej dziaalnociw zakresie podr y i turystyki. Rynek japor ski jest zdominowany przez megabiura podr y. CZtery z nich opanoway poow caego biznesu podr y. Japan Travel Bureau jes| najwikszym biurem podr y na wiecie, nastpne po nim w kolejnocl to: Kintetsu, Nippon Travel Agency i Too Travel. Automatyzacjl znajduje si w penym rozwoju, ale tylko niewiele booking w hotelor wych przeprowadza si za porednictwem centralnej sieci rezerwacyj' nej CRS. Mimo e977o japorskich biur podr y naley do system W CRs, tylko 3M0?o ma dostp do sieci CRS poza obszarem Japonii. W Polsce zagranicznturystyk wyjazdow zajmuje si okoo 66* badanych biur. Blisko poowa polskich biur podr y prowadzi dziaal nopozaturyStyczn. Podkrelenia wymaga due rozdtobnienie biun okoo 8O%o biut zatrudnia 1- pracownik w. Naley te doda, i pol. skie biura podr y charakteryzuje niski stopier komputeryzacji
usfugowego.

Wzyszoi struktura dziaalnocipolskich biur podr zy znajduj si pod coraz silniejszym wpywem konkurencji biur zagranicznych obecnych na polskim rynku turystycznym. Warto temu zagadnieniu powici kilka uwag. Chodzi g wnie o turoperator w speniajcych na rynku rol hurtownik w produkt w turystycznych, odsprzedajcych pakiety usfug biurom. Dowiadczenie wskazuje, e niekt rzy turoperatorzy rnaj rozbudowane sieci wasnych hoteli, firm transportowych i innych wiadczcych r ne usugi turyStyczne, zapewnlajc w sumie kompleksowo obsfugi turysty. W paszczynie ekonomicznej naley podkrelidobr sytuacj finansow i poziom koszt w wiadczeri.Mianowicie, dua skala dziaalnocitych hurtownik w sprawia, e mogolurzymywa specjalne opusty cenowe od wszystkich uczestnik w rynku usug hotelarskich. zrodem obniki koszt w dziaalnocituroperator w jest tez aktywna akwizycja, kt r prowadz mniejsze biura, w tym r wnie polskie. Wreszcie naley podkrelisprawn i czsto globaln dziaalnomarketingow jako czynnik wzmacniajcy pozycj turoperator w na rynku. To wszystko razem sprawia, e ich konkurencyjno jest wysoka, ceny

Cech dziaalnocipolskich biur podr zy jest r wnie niski por ziom specjalizacji.Podzia ich dziaalnocina porednick i organiz torsk, tj. na hurtow (turoperatorsk) i deta|iczn,jest mao klarown$ Mozna wic powiedzie, e zajmowanie si przez nie jednoczenie rednictwem i organizacj podr y turystycznych jest, w wietle narir stajcych rygor w rynku, przejciowe. Wzrastajca konkurencjl i uksztatowanie si rynku turystycznego wymusz specjalizacj dzia' biur podr y. alnoci
364

W konfrontacji z sieci turoperator w zagranicznych polskie biura podr y mog zosta zdominowane. Niski stopier zagospodarowania, np. brak zwizkupolskich biur jako struktury samorzdu gospodarczego, drobny charakIer tych przedsibiorstw, na og saba kondycja ekonomiczna i wadliwa specjalizacja stanowi przesank odgrywania drugoplanowej roli na rynku turystycznym. W ukadzie zagroe(t dla przyszocipolskich biur podr zy w prasie branzowej zwraca si uwag na brak r wnoci partner w na rynku turyStycznym. Chodzi o problem pacenia podatku YNI przez firmy turystyczne. Przepisy prawne regulujce ten problem S uznawane przez niekt rych za mniej korzystne dla biur polskich, natomiast daj pewne przywileje firmom zagranicznym. W ten spos b fundamentalna zasada r wnoci podmiot w gospodarczych na
rynku turystycznym zostaa rzekomo podwazona. Problem ten nadal pozostaje otwarty.

usug atrakcyjne

zapewniajce powodzenie rynkowe'

Warto zauway, e spord zagranicznych turoperator w na polskim rynku turyStycznym s obecne: TUI, Neckennann' Scan Holiday, Ving i Scandinavian Leisure Group. Firmy te wykazuj du aktywno. Polska Izba Turystyki spenia funkcj samorzdu gospodarczego i zrzesza okolo 30vo polskich biur podr y.
36s

Ocena dziaalnocipolskich biur podr zy pod ktem ich profesjonalizmu i jakoci wiadczonych usug budzi pewne zastrzeenia.IJ r de tych negatyw w wymienia si m.in. atwo podejmowania dzialalnociw sektorze usug turystycznych oraz zwizanz tym przypadkowopodmiot w na rynku, a take brak gwarancji finansowych, w sytuacjach gdy roszczenie turysty jest zasadne, firma zaniewypa_ calna lub nie wywizuje si z przyjtych zobowiy,a . Problemy te generalnie porzdkuje ustawa o usugach turystycznych35. Ustawa ta, na wz r takich rozwiza za granic, wprowadza reglamentacj dziaalnoci turystyce. okrela ona warunki wiadczenia w usug turystycznych na terytorium Polski, atake za granic,jeliumo_ wa w tej sprawie zostaa zawaIta w kraju. Przedsibiorstwa zagraniczne mog wiadczyusugi turyStyczne r wnie na terytorium polskim, ale tylko na zasadach okrelonych w ustawie iwycznie za porednictwem utworzonego tu przedstawicielstwa. Koncesj na wykonywanie usug turyStycznych moe o1rzyma podmiot, dla kt rego organizowanie imprez turyStycznych lub wykonywanie porednictwa turystycznego stanowi podstawowy przedmiot jego dziaalnocilub dziaalno jest ta wyodrbniona organizacyjnie, a ponadto jest w stanie zapewni kierowanie dziaalnocioddzia w, filii i ekspozytlr przez osoby z odpowiedni praktyk i wyksztaceniem oraz nie karane za przestpstwa przeciwko zyciu, zdrowiu i dokumentom. Ponadto wnioskodawca musi przedstawi dow d wiarygodnoci finansowej i posiadania lokalu odpowiedniego do prowadzonej dziaalnoci. Koncesja nie jest wymagana w przypadku dziaalnociagent w turyStycznych, kt ra polega na staym porednictwie w zawieraniu um w o wiadczenieusug turystycznych dla koncesjonowanych organizator w turystyki lub innych krajowych usugodawc w. Nie wymaga jej take niezarobkowe organizowanie wycieczek i imprez turystycznych przez organizacje, Stowarzyszenia, kocioy,szkoy itp. Warto wspomnie w tym miejscu, Ze ustawa o usugach turyStycznych po trzech latach funkcjonowania przyniosa nastpujce rezultaty. W Centralnym Rejestrze Zezwole (koncesji), prowadzonym w Departamencie Turystyki Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej, napocztku lutego 002r. byo zarejestrowanych 3807 biur podr y, kt re uzy_
35

skay zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci.Struktura zakresu dziaalnocitych podmiot w bya nastpujca: 36 biaru podr y miay zezwolenie na prowadzenie organizacji imprez turystycznych (67o), 1412 jednostek (37vo) miao uprawnienia do prowadzenia organizacji imprez i porednictwa' a na samo porednictwow sprzeday imprez mialy zezwolenie 33 biura podr y (0,9vo). Trzeba zauutay, e w Polsce dziaa take blizej nieokrelona liczba jednostek, prowadzca dziaalno imieniu organizatora imprez, kt re nie musz mie zew

nansowe swojej dziaalnoci,4) zawrze umow ubezpieczenia oC, gwarantujc odpowiedzialno cywiln za szkody wyrzdzone na skutek swojej dziaalnocizawodowej, 5) posiada odpowiedni lokal. Licencja jest wydawana r wniez osobom prawnym. Brytyjska ustawa z grudnia I99 r. o podr zach turystycznych38 zmierza g wnie do ochrony konsument w. Biuro podr zy moe pro_ wadzi dziaalno pod warunkiem posiadania odpowiedniego zabezpieczenia fi nansowego w przypadku niewypacal noci.Zabezpieczenie to bdzie wykorzystane do zwrotu turyStom wpaconych pienidzy lub wypacenia nalenych odszkodowari w razie niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy o podr z i pokrycia koszt w powrotu tury36

by karana za wymienione w ustawie czyny, naruszajce prawo handlowe i za przestpstwa gospodarcze, 3) mie odpowiednie gwarancje fi-

Naley podkreli,ze w wielu krajach Unii Europejskiej usugi turystyczne s koncesjonowane. W wietle krytycznych uwag niekt rych rodowisk co do celowocireglamentowania w Polsce dziaalnoci w turyStyce, warto przytoczy chociaz Zarysowo przykady z niekt rych kraj w zachodnich. We Francji przyjto Ustaw z 13 lipca 1992 r. o warunkach wykonywania dziaalnociw dziedzinie organizacji i sprzeday podr y turyStycznych37. ot z osoba prowadzca biuro podr y musi mie licencj. osoba ftzyczna, chcc uzyska t licencj, powinna speni nastpujce warunki: I) wykaza si przygotowaniem zawodowym, ) nie
.

zwolenia

koncesji3

37
38

Turystyka polska 2001, jw., s.27.

M.

w dziedzinie

Ustawa z 9 sierpnia 7997 r. o usugach turystycznych, jw

Turystyczny" 1995, nr 14.

organiucji i sprzedaiy podr y, ,,Ruch Turystyczny'' 1996, nr 27. M. Nestorowicz, IJstwa o podr ach turyscrych w Wielkiej Brytanii, ,,Ruch

Nestorowicz, Francuska ustawa

warunkach wykonywania dziaalnoci

366

367

I'
i

stwz
w niej:

innych kraj w. W zwipku z intencj ustawy

zablokowanie rachunku bankowego z kwot stanowic 5vo przewidywanego rocznego obrotu; lokat kwoty stanowicej I0%o obrotu w instytucji, kt ra stworzy fundusz gwarancyjny (trwaj prace nad powoaniem funduszu gwarancyjnego na podobier{stwo istniejcego Travel Fund''); ',Air ubezpieczenie na wypadek niewypacalnocibiura podr y; uvaa si jednak, e ubezpieczenie to moze by trudne do uzyskaniaprzez organizatora lub agenta podr y, gdyz nie moe zavtiera tradycyj_ nych wyczeri, jakie stosuje si przy ubezpieczeniach odpowie-

PILOTAZWCIECZEK

U5UG! PRzEwoDNlcKlE

Jedn z form obsugi ruchu turyStycznego jest przewodnictwo turystyczne. Nalezy ono do bezporednichform obsugi turysty. Przewodnikiem turystycznym moze by osoba, kt ra ma odpowiednie uprawnienia, okrelone w ustawie39. Do zada przewodnikalury.ty""nego naley prowadzenie wycieczek, fachowe udzielanie ich uczestnikom informacji o kraju, odwiedzanych miejscowociach, obszarach i obiektach oraz sprawowanie opieki nad uczestnikami wycieczki.

dzialnoci cywilnej (oC); skadanie wpat klient w na rachunku w instytucji powierniczej, kt ry pozostaje zablokowany; wpaty te bd ,,Zwalniane'' do dyspozycji biura podr zy w razie naleytego wykonania przeze umo_ wy o podr z' zwrotu wpaconej kwoty w razie anulowania podr y albo zapacenia klientom nalenego odszkodowania; w przypadku niewypacalnocibiura podr y kwoty ulokowane na rachunku powierniczym bd sfuzy do zaspokojenia roszczer klient w. Podobna sytuacja dotyczy organizatora okazjonalnego wycieczki omawiajc problemy rozwoju usug porednictwa i organizacji na rynku turystycznym' na|ey wspomnie o Internecie. Powszechnie si Llwa-a, e rozw j turystyki jest ju obecnie silnie determinowany wykorzystaniem nowoczesnej techniki informacyjnej. Zagadnienie to zostao szczeg owo om wione w podrozdziale 5.4.. Reasumujc, na rynku usug porednictwa i organizacji nasila si konkurencja midzy agencjami wirtualnymi a biurami podr y, zwaszcza turoperatorami. Biura podr y coraz bardziej odczuwaj wpyw Inlub pobytu.

Na podstawie danych GUS mona zaprezentowa og lny stan przewodnictwa turyStycznego i jego struktur w latach 1995 i 2000
(tablica 5.12).
Tabtica 5.12.STAN I

gion w.

nia dla przewodnik w: 1) przewodnicy g rscy na okrelonych obszarach g rskich, 2) przewodnicy miejscy dla poszczeg lnych miast i 3) przewodnicy terenowi dla poszczeg lnych wojew dztw lub re_

Ustawa o usugach turystycznych przewiduje nastpujce uprawnie-

w PoLSCE W LATACH 1?951 2000

STRUKTUM PMEWODNTCTWA TURYSTYCZNEGO

iffi
Przewodnicy og em w tym:

lit!;

jiill**iruffi i;ii::::;;
13

,lul;itliii
10 013 19,2

iiitii,l}i iri
18 10,3

itllili

ze znajomocijzykw obcych (w ?o)

d, o:

Turyska 2000 r,jw., s. 197.

W wietlenowych warunk w dziaaria polskich biur podr y, reprezentujcych okrelony ksztat organizacyjny i poziom ekonomiczny, jedn z g wnych szans na przetrwanie i rozw j s poprawa jakoci usug' zr nicowanie oferty i rozszerzenie zakresu proponowanych
usug turystycznych.

ternetu na zawieranie transakcji kupna-sprzedazy.

Struktur przewodnik w wedug uprawnie charakteryzuj dane zawarte w tablicy 5.13.

'9 Ustawa z 29 sierpnia 199'1 r. o usfugach turystycznych, jw.; Rozporzdzenie Prezesa Rady Mini str w z 26 rnarca 1999 r. w sprawie przewodnik w turystycznych i pilot w wycieczek (Dz.U. z 1999 r., nr 31).

368

369

Tablica 5.13. STRUKTUM PoLsKlcH PRzEWoDNlKow WEDUG UPMWN|E W LATACH 1995l 2oo} (w %)

Przewodnictwo turystyczne Spenia bardzo wanfunkcj w bezpo redniej realizacji imprez turyStycznych, polegaj c na przekazywaniu ich uczestnikom wiedzy o wartociach krajoznawczych. Mona przyj, e przewodnictwo spenia funkcj spoeczn i ekonomiczn. Najwaniejsz funkcj przewodnictwa turyStycznego jest jego funk cja spoeczna' Przewodnicy, spord wszystkich os b biorcych udzial w ruchu turystycznym Ze Strony organizator w, maj najwiksze moliwocioddziaywania na turyst w. Ich wygld, postawa i pogldy s poddawane bacznej obserwacji przez vczestnik w wycieczek orazbywaj przedmiotem ich ocen. Przewodnik turystyczny pomaga uczestnikom wycieczek waciwierozumie histori odwiedzanego kraju, zaznajamia turyst w z piknem krajobraz w i zabytk w przyrody. Budzi do w ten spos b mio stron ojczystych oraz zanteresowanie u obcokrajowc w. Waznym aspektem spoecznym przewodnictwa turystycz_ nego jest to, i autentyczny przewodnik spenia funkcj wzorca do naladowania. Podczas wycieczki turySta obserwuje go i pragnie naladowa, korzysta z jego wiedzy i mdroci yciowej, aby p niej Srmemu przyj dostrzeone wartoci i u:waa je za element wasnej osobowoci.opr cz treci spoecznych przewodnictwo turystyczne zawiera treciekonomiczne. Kady uczestnik wycieczki jest konsumentem wielu d br i usug. Przewodnicy w ramach swojej dziaalnocimog nakania turyst w do korzystaniaztych d br. W konsekwencji powoduje to napyw rodkw patniczych do tego regionu, a take zwikszenie popytu na dobra i usugi turyStyczne. obszary recepcji turystycznej s na og sabiej rozwinite gospodarczo od obszar w, zkt rych pochodz turyci.Przewodnictwo turyStyczne stwarza dodatkowe miejsca pracy na tych terenach. Mimo e ni moe ono Stanowi jedynego r da dodatkowych zarobk w' co w duzym utrzymania, Stwarza moliwoci 370

stopniu zwiksza dochody os b wykonujcych to zajcie.Istotn funkcj ekonomiczn, cho trudno wymiern spenia przewodnictwo turystyczne w zakresie wsp pracy gospodarczej z innymi krajami. Przewodnicy w trakcie oprowadzania wycieczek zagranicznych zapoznaj tlbcokrajowc w z dorobkiem gospodarczym i kulturalnym kraju, z osigniciami mylitechnicznej i naukowej. Zdarza si, i turyci ci, zachcani przez przewodnik w, nawizuj kontakty gospodarcze, naukowe i kulturalne z odwiedzanym krajem, co w efekcie moe przyniekorzyciekonomiczne obu stronom. Przewodnictwo turystyczne moe wic by waznym instrumentem oddziaywania wychowawczego na Znaczn czspoeczeristwa polskiego oraz na turyst w zagraricznych. Ma ono okrelony wpyw na ksztatowanie spoecznie podanych zachowa i spoecznie korzystnych zainteresowa . Uatwia poznanie kraju, jego zasob w naturalnych i infrastruktury. Ksztatuje stosunek turySty do materialnych skadnik w otoczenia i do spoecze stwa, zkt rym si styka. Funkcj t spenia pilot, czyli osoba zatrudnionaprzez organizatora imprezy turystycznej, kt ra towarzyszy podr ujcej grupie i czasem odgrywa r wniez rol przewodnika turystycznego. W praktyce spotyka si te funkcj pilota-rezydenta. Jest to pracownik biura turystycznego, kt ry przebywa w okrelonymorodku turyStycznym za granic i sta-

Do bezporednich form obsugi turysty naley r wniez pilota.

zagr anicznej czSto, zamiast wysya pllota z kud grup, zatrudniaj w miejscu docelowym pilota-rezydenta. Wskutek tego funkcja pilota jako kierownika, organizatota, mediatora, porednika i doradcy grupy

nowi formalny punkt kontaktowy midzy biurem, jego klientami usugami oraz urzdzeniami oferowanymi w danym orodku.Pilot-rezydent zajmuje si r wnie organizacj rozrywek dla turyst w i sprawami orgafizacyjnymi. Jak wykazuje praktyka, biura turystyki
a

turystycznej moe straci na znaczeniu. Ze wzg|d w praktycznych warto przytoczy ustawowe ujcie zadari pilota wycieczek turystycznych. Ustawa o usugach turystycznych formuuje je nastpujco:

sprawowanie w imieniu organizatora turystyki opieki nad uczestnikami imprezy tarystycznej w niezbdnym zakresie, wynikajcym z charakteru imprezy, 371

czuwanie nad sposobem wiadczeniausug na rzecz uczestnik w podczas imprezy, reprezentowanie organizatora turystyki wobec kontrahent w wiad. czcych usugi w trakcie trwania imprezy turystycznej.

INFMSTRU KTU RY LOKALNEJ

W strukturze przestrzennej arzdze infrastrukturalnych wystpuje infrastruktura o zasigu lokalnym miejskim, osiedlowym lub wiejskim. W grupie tych urzdze mona wymieni: wodocig wraz z sie-

5.10.

Usucl w zAKREslE

te rzutu1e na cao wiadczeri turystycznych, naley podkrelifakt' e ustawa okrelawarunki uzyskania uprawnie przewodnika turyStycznego i pilota wycieczek, a takze okolicznocizawieszenia upraw. nie na okres do roku lub ich cofnicia.

Z punktu widzenia jakociusug przewodnickich i pilotazu, kt

ra

-",#r5.9. U5UG! wYPoczYNKoWE l usucl .:# W ZAKRESIE KULTURY FITrcZNE)

Grupa usfug wypoczynkowych i usfug w zakresie kultury frzycz. nej obejmuje dziaalnopolegajc na stwarzaniu turystom warunk w do czynnego wypoczynku i uprawiania sportu masowego. Usugi te s bardzo istotnym czynnikiem wzmacniania potencjau biologicznego i zdrowia spoecze stwa. Ich rozw j warunkuje te popraw Sprawnociftzycznej modszych i starszych turyst w oraz zwiksza odporno uczestnik w ruchu turystycznego na uboczne, negatywne zjawiska roz. woju industri alizacji i urbanizacj i kraju. Urzeczywistnienie zamierzonego celu omawianych usug jest uwarunkowane rozbudow i budow siecirozlicznych obiekt w orazarzdze technicznych, takichjak ba_

we, skocznie narciarskie, tory saneczkowe, ywiarskie i regatowe, ujedalnie, tereny owieckie i rybackie oraz stadniny koni (urlop w siodle). Do tego naley doda rozw j sieci wypozycza|ni sprztu tu_ rystycznego i sportowego. Jak wida, rozw j usug wypoczynkowych i usug w zakresie kul_ tlry fizy cznej wymaga rozbudowan ej bazy materialno-technicznej. Poniewaz poziom ilociowo-jakociowytych usug w Polsce jest daleki od potrzeb, ich rozw j wymaga wysokich nakad w finansowych. Chocia efektywno wiadczenia omawianych usug turystom nie jest liczbowo wymierna, to jednak spoecznie batdzo odczuwalna.
37

Seny' Sauny' plae' przystanie, stadiony, boiska, krgielnie, korty teniso_

Warto przy tym wspomnie, ze istotne znaczenie dla podniesienia sprawnoci i jakociwiadczenia usug turystycznych ma rozw j sieci szkolnictwa przygotowujcego do pracy w gospodarce turystycznej. Masowy i przestrzenny oraz czasowo skoncentrowany ruch tury_ Styczny wymaga tez rozwoju usug wiadczonych przez subzdrowia. Zmiana warunk w klimatycznych i trybu ycia oraz czynne formy wypoczynku turyst w czSto potguj popyt na te usugi. Subazdrowia powinna wic by organizacyjnie i technicznie przygotowana do Zaspokajania zgaszanych potrzeb turyStycznych w omawianym zakresie.
J/J

jest uwarunkowane m.in. rozwoj em usug owitowo-kulturalnych. Mog je wiadczy przystosowane do potrzeb turyst w czytelnie, kluby, kina, muzea, estrady i biblioteki publiczne, tea, sale koncertowe itp.

ci, rozdzielcz sie elektryczn, drogownictwo, transport lokalny, miejscowe urzdzenia pocztowo-telekomunikacyjne, sie zakad w suzby zdrowia, owiaty, nauki i kultury itp. Wane funkcje obsugi turyst w spenia techniczna infrastruktura lokalna. Trudno sobie wyobr azi, urzeczywistnienie okrelonych cel w podr y turystycznej bez istnienia zakad w i og lnie dostpnych urzdzeri techniczno-sanitarnych, sucychksztatowaniu i ochronie rodowiska przyrodniczego. Mowa tu o kanalizacji i oczyszczaniu miast i osiedli oraz Zaopattzeniu w wod. Do podstawowych usug naley te energetyka lokalna. Brak gazu, energii elektrycznej i ciepa znacznie obnia wartoci wypoczynkowe miejscowoci turystycznych. R wnie rozwinite usugi drogownictwa, zbiorowej komunikacji miejskiej, pocztowe i telekomunikacyjne eliminuj wiele dolegliwoci ycia spo_ lecznociturystycznej. og lnie mozna powiedzie, e warunki wsp czesnej cywilizacji i rozwoju ruchu turystycznego czyni koniecznym odpowiedni rozw j usug infrastruktury technicznej. Powinnoci miejscowoci i orodk w turyStycznych jest te rozw j infrastruktury spoecznej. Spenianie spoecznej funkcji turystyki

niezbdnym rozw usug w zakresie nauki i dydaktyki. Poznawanie coraz bardziej skomplikowanego mechanizmu ruchu turystycznego oraz rozwoju obsugujcych go gazi gospodarki narodowej wymaga pro_ wadzenia odpowiednich badar naukowych oraz ksztacenia kadry specjalist w dla gospodarki turystycznej. S to przecie usugi o podstawowym znaczeniu spoeczno-gospodarczym. Powstawanie w kraju orodkw naukowo-dydaktycznych wiadczyo rozumieniu potrzeby ich rozwoju. Mona tu wskaza na Instytut Turystyki w Warszanaukowo-dydaktyczn Akademii Ekonomiczwie oraz na dziaalno nych we Wrocawiu, w Poznaniu i Krakowie, SGH w Warszawie, Uniwersytetu Gdariskiego, Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie i Poznaniu, atake kilkunastu ju wyszych, niepar stwowych szk tury styczno-hotelarskich. Jedn z cech charakterystycznych miejscowoci turystycznych jest to, e w okresie Sezonu liczba turyst w czsto kilkakrotnie przekacza liczb staych mieszkarc w. Dowodz tego przykady Sopotu, Zakopanego i innych miejscowoci. Nalezy 1eszcze doda rosncliczb tury' st w zmotoryzowanych i w zwizku z tym zwikszajc si przestrzen_ n mobilno ruchu turystycznego. Wrd turyst w indywidualnych mona te wskaza na pokan liczb os b wyznaczajcych sobie spo_ lecznie szkodliwy cel podr y do szczeg lnie renomowanych miejsco_
j

Praktyczne urzeczywistnianie polityki turystycznej pa stwa czyni

5.11. U5UG| HANDLoWE

W konsekwencji rozwoju ruchu turystycznego wystpuje te zapotrzebowanie na usugi handlu wewntrznego, w tym w g wnej mierue detalicznego. Usfugi handlowe w znaczeniu turystycznym obejmuj sprzeda artyku w ywnociowych,sprztu turystyczneg o i odziey, pamitek, wydawnictw turystycznych, materia w reklamowych, fotograftcznych i innych towar w o praktycznym znaczeniu dla turysty. Warto podkreliwzrastajce w Polsce mozliwocirozwoju usug handlu detalicznego wiadczonych turystom przez sie handlow. Z tego punktu widzenia wany jest wzrost sieci sklep w sprzedazy detalicznej. Liczba tych sklep w wzrosa z425 tys. w 1995 r. do 451 tys. w 1998 r. Sie sklep w stanowi w 99vo wasno prywatn. Warto doda, e o ile sie og lna wzrosa w tych latach zaledvtie o 6vo, o ty|e sie sklep w o powierzchni sprzedazowej ponad 400 m2 o blisko 407o. Istotna jest w tym miejscu informacja o sieci stacji benzynowych. Ich liczba wzrosa z 5344 w 1995 r. do 753 w 1998 r. Sie ta w 3l4 byla prywatn. Jeliwemiemy pod uwag rosnce znaczenie sawasnoci mochod w osobowych i autokar w dla ruchu turystycznego, jest to tendencja korzystnaao. W strukturze ustug handlowych istotne miejsce zajmuje Sprzeda turyStom aku w ywnociowych,zaspokajajcych potrzeby pierwszego rzdu. Rozw j turystyki masowej szczeg lnie zwiksza zapotrzebowanie na ten rodzaj usfug handlowych. Ich znaczenie w obsudze ruchu turyStycznego naley r wnie dostrzega w sabo rozwinitej sieci zakad w gastronomicznych. W Polsce sia nabywcza ludnoci w odniesieniu do sprzeday usfug gastronomicznych jest og lnie saba. o niedostatku

woci turystycznych. Grupa tych nietypowych turyst w wywouje okrelone zjawiska patologii spoecznej, kt rym naley ptzeciw dziaa, Wymienione okolicznoci sprawiaj, e wzrasta spoeczne zapotzebo'
wanie na usugi infrastruktury spoecznej w zakresie porzdku i bezpie' cze stwa publicznego w szerokim tego sowa znaczeniu. Dobra organi_ zacja wiadczeri w tym zakresie zapewnia turyStom oraz ludnoci miej_ scowej warunki uprawiania turystyki i pracy zawodowej. og lnie biorc, rozv j w zakresie infrastruktury lokalnej stanowi istotnej wagi czynnik ksztatowania spoecznie podanego modelu ru_ chu turystycznego oraz rozwoju gospodarki turystycznej jako caoci.

okolicznota wskazuje na konieczno poznania sezonowej zmiennocipopytu turystycznego na artykuy zywnociowe. Wystpuje r wnie zjawisko sezonowoci w dziaalnocihandlu artykuami ywnociowya0

rozwoju omawianych usug handlowych wiadczy te niski wskanik udziau obrot w gastronomii w obrocie towarowym ywnoci. Zapotrzebowanie turyst w na usugi handlowe nie jest r wnomiernie rozoone w czasie' co wynika z sezonowoci ruchu turyStycznego.

Ma Rocznik Statystyczny 1999,

jw.,

s.

l4l.
375

374

mi oraz niekt rymi innymi, zaspokajajcymi popyt turystyczny. Cech charakterystycznwaha(l popytu i obrotu towarowego, wywoanych ruchem turystycznym,jest ich zmienno czstkowa, a nie og lna. Prak_ tycznie oznacza to, ze wystpuje ona jedynie w okrelonychmiejsco_ wociachturyStycznych, a nie w caym wojew dztwie lub kraju. Nie wystpuje np. w Garwolinie, lecz w Tr jmiecie, Kazimierzu n. Wis
czy na
zakresie niezbdna zatem jest znajomo mechanizmu zmiennocipo_ pytu wywoanego rozwojem ruchu turyStycznego. Wychodzc z zaoenia, e likwidacja sezonowoci ruchu turystycznego nie jest realna' naley pozna skal jej wahar w okrelonejmiejscowoci turystycznej. Znajc kraricowe wartoci wahar rozwoju ruchu turystycznego' mona z grabsza okreliwielkoczasowego popytu na okrelone usugi turystyczne. I odwrotnie, Za pomoc wskanik w sezonowoci mozna handlu depozna sezonowy rozkad g wnych przejaw w dziaalnoci danej miejscowociw roz_ talicznego, a wic okrelirolr i znaczenie woju ruchu turystycznego. og lnie wolno powiedzie, e poznanie wzmiankowanych wsp za|enociwarunkuje z jednej Strony zaspokojenie popytu turystycznedob r rodkw ekonomicznych i organizacyjnych go, z drugiej za - skutki wahar sezonowych w dziaalnociusugo_ agodzcych ujemne wej handlu lub kadego innego sektora gospodarki turystycznej. Istotne znaczenie dla obsugi ruchu turystycznego ma r wnie rozw j usug handlowych w zakresie sprzeday arku w nieywnociowych. Brak szerszych badar rzeczywistej struktury wydatk w tury-

P wyspie Helskim. W celu prawidowego rozwoju usug handlowych w

omawianym

w tym zakresie jest uwarunkowana rozwizaniem licznych problem w, takich jak np. analiza popytu na usugi handlowe w miejscowociach tu_ rystycznych, odpowiednia polityka zatrudnienia i pac oraz dokonywania zakup w w przedsibiorstwach obsugujcych ruch turystyczny, rozw j sieci handlowej, analiza dziaalnocigospodarczej przedsibiorstw, uwzgldniajca turyStyczny charakter warunk w ich dziaaniaaz.

ma charakter dynamiczny. Istotne jest prawidowe dostosowarrie si handlu detalicznego do czasowej, przestrzennej i asortymentowej struktury potrzeb turystycznych. Strategia dziaana handlu detalicznego

Nalezy przyj, e popyt turyStyczny na usugi handlu detalicznego

5.12. U5UG!

RzEMlEnlczr

stycznych nie pozwala na okrelenie skali tego zjawiska. Jak podaje S. Bosiackiar, w 1985 r. wydatki turystyczne w Polsce na zakup odziezy, obuwia i sprztu turystycznego stanowiy I0,7o wydatk w gospodarstw domowych na turystyk. Widoczny postp w produkcji pami_ tek, ubioru i sprztu turyStycznego oraz import okrelonychtowar w zaspokajajcych potrzeby turystyczne mog wskazywa na wzrostow tendencj w tej grupie wydatk w turystycznych.

r n n r r r

W strukturze r norodnych usug poszukiwanych przez turyst w w okresie sezonu na obszarze miejscowoci turystycznych znajduj si te usfugi rzemielnicze. obejmuj one usugi osobiste oraz napraw Sprztu turystycznego. Wrd usug osobistych mona wymieni m.in. usugi:
fryzjerskie i kosmetyczne,
szewskie, krawieckie, pralnicze, fotograficzne, motoryzacyjne.

racy gumowych, plecak w, kuchenek, napeniania butli gazem oraz podobnego typu sprztu.

W 'zakresie naprwy sprztu turyStyczne7o turyci korzystaj g wnie z usug naprawy i konserwacji rodkw transportu (rower w, motocykli i samochod w), aparat w fotograficznych, namiot w, mate-

al S. Bosiacki, Konsumpcja d br i usug turystycznych w gospodarstwach domowych, Instytut Turystylci, Warszawa 1987, s. 148.

Naley podkreli konieczno i celowobada zakup w w sieci detalicznej, dokonywanych przez turyst w zagranicznych. Jak dotd brak jest jakiegokolwiek rozeznaniaw tymwzgldzie, co zmniejsza znaczenie dochod w z turystyki.

a2

376

377

Wymienione przykadowo rodzaje usug rzemielniczych s w r nym stopniu przedmiotem popytu turyStycznego. Na jedne wystpuje zapotrzebowanie masowe, inne s poszukiwane sporadycznie. R wnie rodzaj turystyki ma istotny wpyw na wielkoi czstotliwo wystpowania potrzeb w tym zakresie. Jezeli np. wzi pod uwag turystyk pobytow, tj. wczasy pracownicze, ruch uzdrowiskowo-sanatoryjny i letniskowy, to mona powiedzie, i zakres poszukiwanych przez tych turyst w usug rzemielniczych jest Znaczny. Dlatego miejscowoci turystyczne przyjmujce tego rodzaju turyst w muSZ si liczy ze wzrostem popytu prawie na wszystkie usugi rzemielnicze. Miejscowoci turystyczne bdce celem masowych wycieczek krajoznawczych' na og kilkudniowych, charakteryzuje wystpowanie popytu na usugi np. fotograficzne i motoryzacyjne. Natenie zapotrzebowania na okrelone usugi rzemielnicze jest te zalene od charakteru miejscowoci turystycznych. Inaczej wyglda ono np. w Sopocie, Krynicy Zdroju czy w Zakopanem' inaczej za ksztatuje si np. na Helu, w Bieszczadach czy nad jeziorami mazurskimi. W celu zaspokojenia popytu turystycznego w omawianym zakresie niezbdne jest istnienie sieci zakad w i punkt w usfugowych. Punktem wyjcia ich rozwoju jest, podobnie jak w przypadku pozostaych
usug turystycznych, moliwie pene rozeznanie w skali potrzeb turystycznych. Przedstawiona kr tka charakterystyka wybranych rodzaj w usug turystycznych upowania do wniosku, e s one podstawowym narzdziem i rodkiem zaspokajania potrzeb turystycznych. Materialn podstaw ich rozwoju stanowi komplementarne dobra turystyczne'uytkowane w gospodarce turystycznej.

stosunk w umownych wystpujcych na tymze rynku. Specjalici dzie| ubezpieczenia towarzyszce turyStyce na:

- :

- :

ubezpieczenia podr ne ubezpieczenia choroby (koszt w leczenia), s ubezpieczenia wypadku, r ubezpieczenia wiadczenia pomocy nakorzyos b, dy w trudnoci w czasie podr y (assistance), s ubezpieczenia rzeczy zabieranych w podr z, : ubezpieczenia ochrony prawnej, s ubezpieczenia od koszt w rezygnacji; ubezpieczenia majtku:

kt

re popa-

r r

ubezpieczenia szk szkody rzeczowe,

spowodowanych ywioami obejmujce

ubezpieczenia pozostaych szk d rzeczowych (np. kradziez), ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej i casco rodkw transportu,

ubezpieczenia przedmiot w w transporcie (cargo); ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej: r ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej z tytuu prowadzonej

s ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej na rzecz klient r inne ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej og lnej;

w,

- r -

ubezpieczenia finansowe: gwarancje ubezpieczeniowe, s ubezpieczenia kredytu, s ubezpieczenia r nych form ryzyka finansowego;

w podmiotach gospodarczych dziaajcych na rynku turystycznym.

tbezpieczenia

na zycie, jako oferta dla os b

zatrudnionych

5.13.

Usucl UBEzPlEczENloWE

Warto przypomnie, e Ustawa o usugach turystycznych z 29 sierpnia 1991 r., z p niejszymi zmianami, nakada na organizatora turystyki i porednika turystycznego obowizek posiadania umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia odpo-

Usugi ubezpieczeniowe w turystyce obejmuj ubezpieczenia podr ne, r znorodne ubezpieczenia chronice majtek uczestnik w rynku turystycznego oraz ubezpieczenia usug turystycznych i wszelkich
378

wiedzialnocicywilnej na rzecz klient w. Ma to zapewnl pokrycie koszt w powrotu klienta do kraju, a tak:e pokrycie Zwrotu wpat wniesionych przez klient w, w razie gdy organizator turystyki wbrew obowizkowi nie zapewnia powrotu do kraju lub w razie niewykonania zo-

3',79

bowizar umownych. Przepisy tej ustawy nakadaj jednoczenie na organizatora, kt ry organizuje imprezy turystyczne za granic, obowi_ zek zawarcia um w lbezpieczenia od nastpstw nieszczliwych wypadk w i koszt w leczenianarzecz os b uczestniczcych w tych im_
prezach. W Rozporzdzeniu ministra finans w z 4 |istopada 1999 r. w sprawie okrelenia minimalnej sumy gwarancji bankowej i ubezpieczenio_ wej oraz minimalnej wysokoci Sumy gwarancyjnej na rzecz jednego

klienta Z tytuu umowy ubezpieczenia na rzecz klient w w zwizku z dziaalnoci prowadzon przez organizator w turystyki i poredni_ k w turystycznych zr nicowano minimalne sumy odpowiedzialnoci banku iubezpieczyiela w za|enociod kraju, w kt rym dziaalno ta jest prowadzona, oraz od wielkociprzychod w z tytuu prowadzonej
dziaalnoci. Ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej okrelajako obowizkowe ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy pojazd w mechanicznych za szkody powstae w zwizku z ruchem tych pojazd w.

ubezpieczenia lub posiadania gwarancji bankowej pozostae ubezpieczenia i gwarancje s dobrowolne. Rozw j rynku turystycznego, szczeg lnie w okresie ostatniego dziesiciolecia, uksztatowa taki model wsp istnienia usugi ubezpieczeniowej i turystycznej, w kt rym profesjonalny uczestnik tego rynku, organizator turystyki lub porednik turystyczny decyduj o zakresie i sumach ubezpieczenia lub sumach gwarancyjnych ubezpiecze .'lko w przypadku tbezpiecze(t podr znych, kiedy klient sam planuje i organizuje sobie podr , samodzielnie decyduje take o ksztacie umowy ubezpieczenia, kt r czSto zawiera nie tylko w biurze podt y, lecz takze bezporednio u ubezpieczyciela. Przejdmy teraz do charakterystyki oferty ubezpieczeniowej na rynku turystycznym, aby przybliy istot i zakres funkcji usug ubezpieczeniowych. Ubezpieczenia podr ne s integralnym elementem kadej oferty turystycznej. Najbardziej rozwinity pakiet ubezpiecze podr nych towarzyszy turystyce zagranicznej wyjazdowej. Oferowany na rynku pakiet ubezpieczeniowy obejmuje w podstawowym ukadzie ubezpieczenie koszt w |eczenia, ubezpieczenie nastpstw nieszczliwych wypad380

opr cz ubezpieczenia

oC

posiadaczy pojazd

w oraz obowizk

podr ujcych za granic). Analizujc zakres i sumy ubezpieczenia, szczeg lnie w odniesieniu do ubezpieczenia koszt w leczenia, mozna stwierdzi, e oferowane zakresy odpowiedzialnoci mog w peni pokry niezbdne koszty zwizane z udzieleniem pierwszej pomocy, hospitalizacj i repatriacj os b dotknitych nag chorob lub nieszczliwym wypadkiem. Wystpujce incydentalnie sytuacje, kiedy suma ubezpieczenia nie pokrywa niezbdnych koszt w, s konsekwencj niedostosowania zakresu odpowiedzialnoci ubezpieczyciela do warunk w, w jakich jest realizowana usuga turystyczna. W realiach polskiego rynku decyduje o tym organizator turystyki, kt ry dobiera ofert ubezpieczeniow w zalenociod regionu wiata,rodzaju programu wyjazdu zagranicznego czy wieku uczestnik w. oferowane w tym produkcie sumy ubezpieczenia sigajce 50_60 tys. USD s na dziwystarczajce. Minimalne Sumy ubezpieczenia oferowane przez zakady ubezpiecze r nisi w zalenociod kraju wyjazdu. W zasadzie nie proponuje si sum ubezpieczenianiszych od 10 tys. USD przy wyjazd,ach do kraj w europejskich oraz I5_0 tys. USD przy wyjazdach do wszystkich kraj w
wiata.

Firmy ubezpieczeniowe oferuj ubezpieczenia podr ne dla turystyki wyjazdowej dostosowane do rodzaju wypoczynku (np. zwi:q,ane z uprawianiem narciarstwa), specjalizacji programu (np. zviry,ane z pielgrzymkami do miej sc kultu religijnego), czstotliwociwyjazd w (tzw. pakiety business), wieku uczestnik w (np. pakiety dla student w

central alarmow dziaajcw jzyku polskim, ubezpieczenie ochrony prawnej i ubezpieczenie od koszt w rezygnacjiuzupeniaj ten podstawowy pakiet.

- assistance nie

k 'w

realizacj zapisu ustawy o usugach turystycznych - ubezpieczenie bagazu podr znego. Rozbudowane a take

co jest

opcjonal-

takiego ustabilizowania stanu zdrowia, aby by mozliwy powr miejsca zamieszkania lub do najblizszej plac 'wki suby zdrowia.

Problemem samym w sobie jest niejednokrotnie postawa polskiego klienta, kt ry nie zawsze chce by mozliwie najszybciej przewieziony do miejsca zamieszkania w celu skorzystania z wysokostandardowych usug medycznych zagwarantowanych mu przez obowizkowe lub prywatne ubezpieczenie zdrowotne. Istot tego ubezpieczenia jest bowiem udzielenie pierwszej pomocy' lcznie z niezbdnhospitalizacj, w celu

do

381

W przypadku gdy organizator turystyki doczy do pakietu ubezpicl czeniowego assistance wykonywane przez firmy o wiatowym dziaania, jest mozliwe cakowite przeniesienie na ubezpieczyciela tylko wypaty odszkodowania, |ecz takze organizacji pierwszej cy, nadzorowania hospitalizacji, opieki nad pozostaymi czonkami ro1 dziny oraz przewiezienia poszkodowanego do miejsca specjalistycznym rodkiem transportu. Ubezpieczenie podr zne nastpstw nieszczliwych wypadk w odbiega standardem od podobnych tego typu produkt w nie zwiry.a, nych z podr zagraliczn. Wysokosumy ubezpieczenia i zakrcl (np. tzw. anglosaski) podzaj za rozwojem tych ubezpiecze(t na polskim. Ubezpieczenie koszt w rezygnacji, najczciejtowarzyszce kata. logowym ofertom turystycznym, jest take, cho w mniejszym stopnit1 sprzedawane na indywidu alne zapotrzebowanie klienta. Ubezpieczenie pomocy prawnej jest znacznie mniej popularnol cho powinno by standardem przy wyjazdach do dalekich, egzotycz. nych kraj w zar wno zorganizowanych, jak i indywidualnych, bywanych bez porednictwa profesjonalnego organizatoru. Ubezpieczo nie to powinno by szczeg lnie polecane osobom planujcym zagr aniczn wasnym s amochodem. Jeeli chodzi o ubezpieczenia podr zne w turystyce zagranicznct przyjazdowej, to S one Stosowane niezwykle rzadko, co moe nie bu dzi zastrzeer{, jelidotyczy przyjazd w z kraj w Europy Zachodniej; Natomiast w odniesieniu do przyjazd w z kraj w Europy WschodnioJ koszty pomocy medycznej i hospitalizacji obywateli tych kraj w pono si w zasadzie polski podatnik. Problemem s trudnoci z egzekwowa. niem wzajemnych wiadczeriusug medycznych w bilateralnych sto' sunkach Polski z innymi krajami tego regionu lub stosowanie praktyk de facto dyskryminujcych polskiego obywatela, jak w przypadku wprowadzania jednostronnymi decyzjami innych par stw koniecznocl wykupywania przez polskich obywateli ubezpiecze koszt w leczenia przy wjedzie do tych kraj w. oferta ubezpiecze podr znych dla cudzoziemc w odwiedzajcych Polsk jest w peni dostpna na rynku turystycznym. Wezpieczenia podr zne w turystyce krajowej sprowadzaj si do powszechnego stosowaniar nego rodzaju ubezpiecze nastpstw nie. 38

ce kwalifikowanej

szczliwych wypadk 'w. Dotychczasowe regulacje prawne nie nakadaj obowizku pokrywania np. koszt w akcji ratowniczych w turystysumy ubezpieczenia, podobnie jak w wypadku turystyki zagranicznej wyjazdowej, s ksztatowane przez poziom tego Samego

Zahes

i specjalistycznej.

polskich firm ubezpieczeniowych. Wikszopozostaych zakad w sprzedajcych ubezpieczenia majtkowe ma w swojej ofercie ptzynajmniej podstawowe pakiety ubezpiecze podr 'znych. Mona stwierdzi' ze po stronie zakad w ubezpiecze(t nie istniej adne ograniczenia dotyczce zakresu ani sum ubezpieczenia. Warto podkreli,e czynnikiem w najwikszym stopniu determinujcym standard ubezpiecze podr znych s moliwoci sfinansowania szerokiej ochrony ubezpieczeniowej w cenie usugi turystycznej. Cena jest pochodn wielu, niejednokrotne obiektywnych czynnik w ekonomicznych, a take przedmiotem ostrej walki konkurencyjnej. Z kolei ubezpieczenia majtku dotycz g wnie hoteli, obiekt w bazy noclegowej i rekreacyjnej, biur, budynk w oraz r notodnych rodkw transportu. Zakres ochrony obejmuje ubezpieczenia od ognia i innych zdarze losowych, ubezpieczenia od kradziey i dewastacji, ubezpieczenia sprztu elektronicznego itp. Ubezpieczenia samochod w i autokar w to obowizkowe ubezpieczenie odpowiedzialnoci posiadaczy pojazd w za szkody zwizane z ruchem tych pojazd w oraz ubezpieczenie autocasco. Tego rodzaju oferta ubezpieczeniowa suy podmiotom gospodarczym i osobom prowadzcym dziaalno gospodarcz na rynku turystycznym. Firmy ubezpieczeniowe proponuj ubezpieczenia specjalistyczne dla hoteli i innej bazy noclegowej, oferujc praktycznie nieograniczone wielkoci sum ubezpie czenia dziki moliwocireasekuracji. Pozostae ubezpieczenia majtkowe i komunikacyjne s oferowane wedug identycznych standard w jak dla innych podmiot w gospodarczych. Ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej s zvizane g wnie zwykonaniem obowizku ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej na tzecz klient w, o ile organizator turystyki lub porednik turystyczny nie ma gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej zgodnie z zapisami ustawy o usugach turyStycznych i odpowiedniego rozporzdzenia mi383

rodzaju ubezpiecze(l wystpujcych poza rynkiem turyStycznym. W prezentacji ofert ubezpiecze ' podr 'znych specjalizuje si kilka

nistra finans w. Ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej i gwarancjr

ubezpieczeniowa daj w praktyce takie samo zabezpieczenie z punkht czciejjest stosowan e ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej ni gwarancja. Po kilku latach od ustanowienia tego niezwykle potrzebne. go instrumentu, wprowadzajcego elementy bezpieczeristwa i zaufanie do rynku turystycznego, mona stwierdzi, ze sprawdzono zakres me. rytoryczny zabezpieczenia, natomiast naleaoby podj dyskusj na te. mat ewentualnego podniesienia minimalnej sumy gwarancji ubezpie. czeniowej i bankowej oraz minimalnej wysokoci sumy gwarancyjncj na tzecz jednego klienta z tytuu umowy ubezpieczenia. Nie ma obec. nie przeszk d, aby gwarancje i umowy ubezpieczenia byy zawieranc na znacznie wiksze sumy. Czyni tak wiele duzych biur podr y, wprowadzajc informacj o wysokocigwarancji lub sumy ubezpieczenia do program w reklamy ofert turystycznych. Coraz czciej jest take stosowane ubezpieczenie odpowiedzialno. cicywilnej og lnej, atake z tytuu prowadzenia okrelonego rodzaju dziaalnoci(np. w wypadku turystyki kwalifikowanej i rekreacji). kres ubezpiecze(t i odpowiednie sumy ubezpieczenia s takie same jak w wypadku innych dziedzin gospodarki. Stosunkowo now usug na rynku turyStycznym s ubezpieczenia finansowe. Najczciej wystpuje opisana przy ubezpieczeniach odpo_ wiedzialnoci cywilnej gwarancja ubezpieczeniowa jako skutek wykonywania za|eceil ustawy o usugach turystycznych. Kontakty handlowe rozwijajce si na krajowym i zagranicznych rynkach turystycznych

widzenia podmiot w turystycznych.

obserwacji rynku wynika, o

dy ubezpiecze bez trudu s w stanie sprosta wzrastajceml zapotrzebowaniu na te produkty. Wreszcie ubezpieczenia na ycie dla rynku turystycznego obejmuj ofert r znorodnych ubezpieczer dla pracownik w podmiot w gospodarczych dzialajcych na tym rynku oraz indywidualnych ubezpiedzialajcych na tym rynku. W efekcie rozwoju kontakt w handlowych coraz czciejstandardem przy zawieraniu r norodnych um w z osobami bdcymi wacicielamilub zarzdzajcymi majtkiem jest takze koniecznoposiadania polisy yciowej jako zabezpieczenia wykonania okrelonych kontrakt w gospodarczych. Jest to szczeg lnie istotne dla maych i rednich, czSto rodzinnych przedsibiorstw. oferta ubezpieczeniowa w tym zakresie jest bogata i dostosowana do indywidualnych potrzeb. Zdaniem Polskiej Izby Ubezpieczeir, oferowane na polskim rynku

cze

dla wacicielibiur turystycznych, hoteli

innych podmiot w

Ubezpieczenia te rozwijaj si w konsekwencji rozwoju rynku tury_ Stycznego i wzrostu wiadomoci ubezpieczeniowej spoecze stwa. Za-

turystycznym ubezpieczenia podr ne, ubezpieczenia majtku, odpowiedzialnoci cywilnej, fi nansowe oraz ubezpieczenia na y cie s zgodne ze standardami europejskimi i wiatowymi w tym zakresie. Wiele znich, tak jak ubezpieczenia podr ne, byo wprowadzanych na polski rynek jako odpowiednik zagranicznych ubezpieczer. W Polsce mona kupi kazdy rodzaj ubezpieczeni a tow arzy szcego usudze turystycznej lub rynkowi turystycznemu w Europie lub na wiecie. Wikszopolskich zakad w ubezpiecze(l ma ju zagranicznego inwestora strategicznego. Na polskim rynku ubezpieczeniowym obecne s juz prawie wszystkie najwiksze europejskie i wiele wiatowych koncern w ubezpieczeniowych. Przenosz one automatycznie na polski rynek dowiadczenia

ubezpiecze z grup finansowych. Wezpieczenia kredytu, ubezpieczenia kredytu kupieckiego czy okrelone gwarancje ubezpieczeniowe ju dziciesz si sporym zainteresowaniem . Ttzeba j ednak stwierdzi, e rygorysty czne przestzeganie procedur stosowanych przez zakJady ubezpieczeri sprawia niekiedy spore trudnoci podmiotom dziaajcym na rynku turystycznym. ZakJa384

spowodoway zainteresowanie nowymi instrumentami finansowymi usprawniajcymi obr t gospodarczy. Polski rynek turystyczny, jakkady mody, rozwijajcy si rynek, jest potencjalnym odbiorc wielu

i standardy sprawdzone

na europejskim

i wiatowym rynkua3.

Zagadnienie to opracowano na podstawie Raportu o Stanie usug ubeieczeniowych w turystyce, sporzdzonym przez Polsk lzbWezpiecze .

a3

noror,oa

ffi FUNKC)E IDY5FUNKC)E wsPo czEsN EJ TU RYsT YKI

6.1.

PotclE FUNKCJ! TuRYsTYKl

Turystyka, jako wielowymiarowe i dynamiczne zjawisko wsp czesnej kultury bytowania spoeczeristw, znajduje odzwierciedlenie w r nych sferach ycia: spoecznej, psychologicznej, kulturowej, przestrzennej i ekonomicznej. Dziki temu spenia ona okrelone funkcje, pojmowane jako skutki jej rozwoju dla tych licznych sfer wsp czesnego ycia. M wic zatem o funkcjach turystyki, naley mie na uwadze caoksztatskutk w jej rozwojul. Naturalnie skutki te wzajemnie si przenikaj. Rozwaajc zagadnienie okrelaniai klasyfikacji funkcji turystyki w przyjtym rozumieniu, warto wskaza na niekt re r da ich kreacji. Na funkcje turystyki mona spojrze jako na wynik obiektywnych powiza z otaczajc, wielowymirrow rzeczywistoci, w kt 'rej trwa jej rozw j. Mona te si przyjrze skutkom tego rozwoju z punktu widzenia postulat w polityki par stwowej lub rodowiskowej jako wyrazu woli i intencji okrelonych orodk w decyzyjnych oraz wiodcych podmiot w w gospodarce, programowaniu i organizacji turystyki. Innymi sowy, funkcje turystyki, skal ich wystpowania oraz zakres i intensywno przejawiania si mozna rozpawa pod ktem efektywnoci prowadzonej przez par stwo polityki spoeczno_ekonomicznej'
1 Koncepcj funkcji turystyki jako skutk w jej rozwoju przyjto od

K.

Prze-

cawskiego, Humanistyczne podstawy turystyki, jw.' s.35.

38',1

Nalezy te przypomnie, e skutki rozwoju turystyki mog by oczekiwane, postulowane , a take rzeczywiste. Na przykad rozw j tu.

.2. FU N Kc)E wsPoczEsN EJ TU RY5TYK|

6.2.1. FUNKCJA WYPOCZYNKOWA
Funkcja wypoczynkowa turystyki jest szeroko opisywana w literaturze Z zakresu wielu dyscyplin naukowych. Twierdzenie, e turystyka jest dzipowszechn form wypoczynku i samoobrony przed ujemnymi dla czowieka skutkami wsp czesnej cywilizacji ma uzasadnienie empiryczne. Wypoczynek w czasie wolnym od pracy i nauki, odbywajcy si poza staym miejscem zamieszkania, jest wic funkcj turystyki. Turystyka wypoczynkowa sama w sobie moe sprawia przyjemnoi by r dem radoci ycia. Jej rozw j jest r wnie konieczny do odnowy otv utrzymania si z ekonomicznego punktu widzenia fizycznych i psychicznych czowieka wydatkowanych w czasie pracy, a take poza ni. Bez wypoczynku ludzie nie mog dziaa efektywnie, gospodarka zamoe wtedy ponieZnaczne straty. Mimo e postp techniczno-organlzacyjny sprawia, i praca staje si flzycznie cotazatwiejsza, to jednak corazbardziej angazuje ona czowieka i wyczerpuje jego siy psychiczne, zmniejszajc odporno yciow' Niepeny wypoczynek prowadzi czsto do kumulowania si zmczenia i przechodzi w Stan wyczerpania, grocego niebezpiecznymi powikaniami w orgamoe zatanizmie oraz niesprawnoci w pracy i nauce. Temu wanie dzi uprawianie turystyki. Innymi sowy, realizowana w peni funkcja wypoczynkowa turyStyki stymuluje rozw j spoeczny i gospodarczy, co z kolei tworzy materialno-organi zacyjne warunki do urzeczywistniania omawianej funkcji turystyki. Ten wzajemny zwizek obydwu zjawisk znajduje potwierdzenie praktyczne, a take ma uzasadnienie naukowe w teoriach wzrostu gospodarczego i czasu wolnego. Trzeba te powiedzie, e obiektywny rozw j funkcji wypoczynkowej turystyki wymaga wzrastajcych wysik w ekonomicznych. Poniewa przyczyny wywoujce rozw j tej formy turystyki staj si coraz gbsze, a okresy odzyskiwaniasiflzycznych i psychicznych s obiektywn koniecznoci,przeto nietrudno zauway, i koszty wypoczynku stale si zwikszaj. 389

rystyki zdrowotnej moe przynosi nie tylko popraw szeroko rozumianego zdrowia spoeczeristwa, lecz take poszerzy jego stan wiedzy o kraju lub regionie. Dlatego funkcja rzeczywista turystyki zdrowotnej irzeczywiste skutki jej rozwoju przerastaj funkcj oczekiwan' Praktyka dowodzi, ebywa r wniez odwrotnie. Postulowana skala funkcji zdrowotnej turystyki moe zosta znaczco zmniejszona na skutek wa' dliwej organizacji usug zdrowotnych, wypoczynkowych itp. oznacza to, e funkcja rueczywista jest mniejsza od oczekiwanej, a wic nie sp enia w s zy stkich zw izany ch z ni o czelrjw a . Funkcje wsp czesnej turystyki zasuguj na systematyczn ocen. Trzebazauway, iz skutki rozwoju turystyki mog by oceniane negatywnie, gdy towarzysz im pewne zjawiska patologiczne, np. dewasta' cj a rodowiska przyrodniczego, kulturowego, nielegalny handel' infl a' cja. W takim przypadku mozna m wi o dysfunkcjach turystyki. Za'

i dysfunkcje turystyki mona rozpatrywa w odniesieniu do przyrody, kultury, czowieka jako jednostki i jako gru' py oraz w odniesieniu do gospodarki. W tych sferach yciarozw j ta' rystyki moe by r dem licznych satysfakcji, lcz take przedmiotem uzasadnionych i wielorakich trosk. Ze spolecznego punktu widzenia istnieje konieczno pogbiania wiedzy o wszystkich skutkach foZWo. ju wsp czesnej turystyki, wzmacniania siy i poszerzania zakresu wystpowania skutk w pozytywnych oraz redukcji skutk w negatywnych. Zagadnienie funkcji turystyki stanowi istotny problem naukowy o wyranie Zarysowanych aspektach praktycznych. Zaprezentowany dalej ukad funkcji i dysfunkcji wsp czesnej turystyki moze by dyskusyjny, jednak stanowi pr b klasyfikacji skutk w ekspansji turystyki i jej wszechobecnoci w yciu. Warto te parrita, e przypisywany czsto funkcjom wsp czesnej turystyki charakter rzeczywisty nie jest cakowicie jasny. Dlatego lepiej jest og lnie przyj, i nieza|enie od sposobu okrelania maj one charakter funkcji oczekiwanych lub postulowanych.
r wno funkcje, jak

388

Pena efektywno spoeczna wypoczynkowej funkcji turystyki d| si urzeczywistni zwaszcza w poczeniu z jej funkcj zdrowot Majc wsp lny rodow d, funkcje te w optymalnych warunkach s nql. nikiem ogromnych korzyci spoecznych o okrelonych implikacjach ekonomicznych.

6.2.2. FUNKCJA

ZDROWOTNA

"i
l"

twarzania odpornoci swoistej, skierowanej przeciwko czynnikom szkodliwym; nie tylko wic zdolnodo podjcia pracy, lecz stan, gdy czowiek nie jest leniwy ani ociay?. Spord wielu okreler{pojcia zdrowia spotykanych w literaturzc, w niniejszych rozwaaniach przyjto definicj podan przez A. Pawe. czyr{sk: ,,Zdrowie stanowi podstawow wartoindywidualn, warun kujc istnienie i dziaanie kadego czowieka zgodnie z jego celami, a jednoczenie podstawow wartospoeczn, od kt rej zaley Szansa realizacji zada ,jakie sobie stawia spoecze stwo. Jest to trwaa dyspozy cja psychofizyc zna do wzgldnie systematycznego wydatkowania energii i do staej regeneracji si dla odzyskania dobrego samopoczucia psychicznego oraz [...] satysfakcjizwizanych z [...] osiganiem cel 'w, do kt rych czowiek dy, i satysfakcji wynikajcych z akceptacji przez grup spoeczn (bd jednostk), stanowicych ukad odniesienia. Jest to r wniez zdolno do harmonijnego wsp zycia i wsp dzia.
ania''3.

Punktem wyjciarozwaa(l powiconych zdrowotnej funkcji turlr styki jest definicja szeroko rozumianego zdrowia. W tym sensie przct peni zdrowia rozumie si nie tylko brak choroby, lecz take energi, dobre samopoczucie, odporno og ln oraz zdolnodo atwego wy.

korzystnych zjawisk wystpujcych wskutek rozwoju rodkw masowego przekazu' Rozw j tych rodkw zaspokaja ludzkie aspiracje, ale jednoczenie oddala czowieka od przyrody, r da przey estetycznych, harmonii i porzdku' Czowiek poznaje wic czsto uproszczony obraz wiata,co wpywa na jego psychik. Turystyka moe umoliwi zacienianie kontakt w z przyrod i by czynnikiem prewencyjnym
w zakresie zdrowia psychicznego.

wanie turystyki w sferze ochrony zdrowia jest widoczne zwaszczawtedy, kiedy si patrzy na jej rol w zmniejszaniu negatywnych skutk w wsp czesnej cywilizacji, odbijajcych si na stanie zdrowia czowieka. Zdrowotna funkcja turystyki moe si przyczyni do redukcji nie-

banki czy organizacje midzynarodowe. Uwaa si, i w tej skomplikowanej maszynerii czowiek czsto czuje si zagubiony, anonimowy i bezradny. Traci poczucie panowania nad struktur organizacyjn
i procesami, w

Na poziom zdrowia psychicznego niekorzystny wpyw maj r wstruktury i spos b funkcjonowania podstawowych instynie zoono tucji, jak np. szkoy, uczelnie, urzdy publiczne, zakady przemysowe,

kt rych uczestniczy. Naraa go to na frustracje, konflikty ze sob i otoczeniem. Podr turystyczna moe tu by rodkiem
wzmacniajcym poczucie wewntrznej kontroli i osobistego wpywu na wasne ycie. Nie spos b tez nie wspomnie o zagroeniu zdrowia psychicznego niesionym przez zwikszanie si liczby ludnociwiatai jej koncentracji przestrzennej, przy jednoczesnej ograniczonoci przestrzeni. Masowor norodnych zbiorowoci ludzkich wystpuje np. w szkole, zak|adzie pracy, we wszystkich rodzajach rodkw transportu, w kom r-

W ukadzie dziaan zmierzajcych do podniesienia poziomu tak ro_ zumianego zdrowia obecnoturystyki jest bardzo wana. Funkcjono_
S. Kuvalayanda, S.L. Yineker, Joga. Indyjski system leclnicTy. podstawowe lasady Paweczy ska, Styl ycia w epoce przemian determinanty i uklady odniesienia. W: S|/ ycia. Koncepcje i propozycje, praca zbiorowa pod red. A. Siciriskiego, PWN, Warszawa 1976, s. 148). 3 A. Paweczyli ska, Styl ycia w epoce przemian determinanty i ukady odniesienia, jw., s. 149 i nast.
i metody, Warszawa 1971 (cyt. za: A.
2

kach zycia rodzinnego, sklepach czy miejscach kultury i rozrywki. Podobne skutki moe przynosi ingerencja wsp czesnego paristwa w sprawy jednostki' ograniczajca zindywidualizowany spos b zycia

czowieka' Wszystko to powoduje czsto dugotrwae stresy dnia codziennego, szczeg lnie szkodliwe przy jednoczesnym zmniejszaniu si odpornocipsychicznej w wyniku ptzemczenia. Systematyczne uprawianie turystyki, zwaszcza kwalifikowanej, stanowi niekwestionowany spos b poprawy zdrowia psychicznego, nadweronego wspomniany-

mi zjawiskami. U podstaw zagroe dla zdrowia czowieka naley te widzie otaczajce go rodowiso'Wywofuje ono u czowieka stany agresji i po391

390

sje nerwowe (w wyniku m.in. natenia haasu). W sumie moil powiedzie, ze konsekwencje rodowiskowetow arzy szce wsp cze8. nej cywilizacji tworz ukad czynnik w agresywnych, wywoujcych zagroenia warunk w zdrowotnych ycia. Wyzwala to w czowieku1 pragncym utrzyma dobre zdrowie, potrzeb ucieczki kompensacyj" nej, realizowanej przez turystyk. Waniew deniu do poprawy zdro. wia przez redukcj stanu napicia, w kt rym zyje wsp czesny czo. wiek, jest widoczna zdrowotna funkcja turystyki.

czrrcia szkodliwoci. Najczciejwymienia si agresje biologiczne (wyi nikajce np. z zalieczyszczenia ywnoci,wody i powietrza) oraz agto.

Zagadnienie wychowawczej funkcji turystyki mozna rozway na tle koncepcji czowieka jako istoty biosocjokulturalnej. A. Kamir ski5 twierdzi, e te trzy sfery ludzkiej osobowoci stanowi jedno,leczce-

6.2.3 . FU N KCJA

WYCHOWAWCZA

rozumianym jako zesp

czesnej turystyki naley powt rzy, iz turystyka oznacza m.in. wejcio czowieka w bezporedni kontakt Z nowym rodowiskiemspoecznym,

Przed podjciem pr by okrelenia funkcji wychowawczej wsp .

przygotowujcych go do ycia w spoecze stwie, mona sdzi, i w tym zoonym procesie turystyka jest r wniez obecna, a jej rola aktywna. Wychowawczy walor turystyki naley szczeg lnie odniedo jej dw ch rodzaj w turystyki krajoznawczej i kwalifikowanej.

ecznych i kulturowych. Z pojciem rodowiska spoecznego pozostaje w bezporednim zwizku rodowisko wychowawcze. Jest ono bowiem czciobiektywnego rodowiskaspoecznego (wraz z jego podoem przyrodniczym i kontekstem kulturowym). W rozumieniu A. Kamirlskiegoa rodowisko wychowawcze twotzosoby, grupy spoeczne i instytucje penice zadania wychowawcze, zachcajce jednostki i grupy dzieci, modziey oraz dorosych do przyswajania wartoci moralnych i zgodnych z nimi zachowa spoecznych, odpowiadajcych ideaowi wychowawczemu spoecze stwa. Przyjmujc, e zadanie rodowiska wychowawczego obejmuje ca_ o wpyw w i oddziaywar ksztatujcych rozw j czowieka oraz

trojakich

skadnik w: przyrodniczych, spo.

rozw j biologiczny czowieka wymaga m.in. wyr wnyWaciwy wania ewentualnych brak w organizmu oraz pobudzaniaprzez korzystne warunki rodowiska. Rozw j spoeczny polega na kolejnym wrastaniu w grupy spoeczne, kt rych jednostka staje si czonkiem, oraz na przyswajaniu sobie w tych grupach odpowiednich r l spoecznych (np. studenta, pracownika). Rozw j kulturalny zapolega na wrastaniu w wartoci kultury w drodze przyswajania podanych modeli kultury (np. wartociowego spdzania czasu wolnego, mioci ojczyzny). Sprzyja temu upowszechnianie kultury i samoksztacenie, m.in. przez uprawianie turystyki o motywacj ach poznawczych. Turystyka w swoim zaoeniu wychowawczymmoe przynosi pozytywne skutki w toku caego ludzkiego ycia. W kadej jego fazie (modo, staro)organizm ludzki wymaga kompensacji doroso, (np. wypoczynku, ruchu), zabieg w profilaktycznych itp. Turystyka, obejmujc zar wno dzieci, modzie, jak i dorosych oraz speniajc warunki ruchliwoci przestrzennej, moe stanowi znaczcy element wychowania ftzycznego, kt re wywoujc zmiany cielesno-fizyczne i psychomotoryczne, uatwia i przyspiesza socjalizacj. Moe te by rodkiem wychowania zdrowotnego, wdrazajcego czowieka do ochrony oraz doskonalenia zdrowia ftzycznego i psychicznego. Podczas imprez turyStycznych czowiek wchodzi w nowe grupy spoeczne i musi opanowywa nowe role spoeczne (przewodnika, pilota turystycznego, czonka organizacji turystycznych itp.). W kontakcie z przyrod, kt ra jest r dem spokoju, pikna i harmonii, turysta odkrywa te nowe wartoci moralne. Ksztae si w nim r wnie waciwy stosunek do rodowiska przyrodniczego i nastpuje uwiadomienie aspekt w degradacji rodowiska. Skania to do wniosku, e turystyka, zwaszcza kwalifikowala, moe stanowi istotne narudzie realizacji prawa czowieka do zdrowego rodowiska przyrodniczego. r de moliwociwychowawczych turystytj, szczeg lnie jej form specjalistycznych, mona tez upatrywa w budzeniu przez ni takich
5

chuj si odrbnoci sytuacji wychowawczej.

a A. Kamir ski, rodowisko wychowawcz,e Ekonomiczny i Socjologiczny" 1974,rtr 4.

kopoty definicyjne,,,Ruch Prawniczy,

A. Kamir ski, Funkcje pedagogiki spoecznej, PWN, Warszawa l9'l5, s.34_36,55.

39

393

l"sri sie w.e1mi_e.pod uwag masowy charaktei ""o*i"tu. wsp czesnej ,oryr,yki oru, wysoki udzia w niej modziey, to nasuwa si wniosek, aby zintensyfikowa badania efektywnoci wychowaw.""j tury.tyti i otra<tie iei rzeczywistrol w rodowisku wychowawczym.

Warto powt rzy, ze turystyki to nil tyko obcowanie _uprawianie zprzyrod' Jest to kontakt.z kultur, zyciem spoecznym i ludnoci odwiedzanych miejscowoci. Uwaza' sii, iz poznawanie wiataprzez _turystyk jest g wnym elementem iei ru*c;i *y"t o**-.i. Na zakoriczenie wypada stwierdi, iz postulowana funkcja wychowawcza turystyki miecisi w rygorach definicji wychowania o.u" *oe wspiera rozw j biologiczny, spoeczny i t<uituratny

-u" przesffzeganiu zasad bezpiecze stwa wasnego i innych.

dze(l zgodnie

politechnicznego. Umozliwia ono p.ryr'u. janie przez turyst w kultury technicznej, c)yli umiejtnoci ko'mpetentnego i efektywnego wykorzystania sprztu turystyczneg o, a takL urz-

nia turyst w, zwaszczamoaycn. W turystyce, przede wszystkim kwalifikowanej, naley tez upatry. wa
elementu wYchowania

dziej podane. Trzeba przypomnie, e tvystyka, szczeg lnie kwalifikowana' wy. maga wysiku' pewnego odpornoci ftzycznej i |.y"t i""n.j .stopnia olaz opanowaniazmczenia. Wymaga ona r wniez u-i";t-s"i wspodziaania z innymi, atakepono.'"iiu za innych odpowiedzialnoci. To rygory uprawiania turystyki maj due znaczenie * p'o"".J

cech' jak aktywno, wsp lnota przey, wizy kolee stwa, gospodar. no'odwaga' Ksztatuj on" po'tu*y i osobowoci spoecznie najba1.

*y.howa-

z ich

konstrukcj

ru*.j,

przy jednoczesnym

Znawcza" mona wyjani,podajc definicj ksztacenia. w"aog i kierowane czynnoci czowieka podejmowane dla osignicia okrelonego zasobu wiedzy o otaczajcym go wiecie, poznania siebie samego, "=dobycia umiejtnoci potrzebnych mu do przeobrazania wiatai do rozwoju jego okrelonych uzdolnie , zainteresowa i og lnej sprawnoci umysT. Wujka przez ksztalcenie naley rozumje,,...samodzieln

miotu powicona spoecznym funkcjom turystyki gosi, i jedn z podstawowych funkcji turystyki w odniesieniu do turysty jest funkcja poznawcza. Turystyka bowiem, jak pisze K. Przecaw ski' rozszerza wie, dz turysty o kraju i o wiecie.opr cz wiedzy przez tlrystyk powinno si r wniez zdobywa umiejtnoci potrzebne do celowego siozytkowania tej wiedzy. Przy jcie okrelenia,,funkcja ksztaceniow a" zarniast,,funkcja po-

owej''8.

6.2.4. FuNKCJA tzTAcENlowA

Przy zaoeniu, e kvtacenie jest czci skadow wychowania -"*iaui" jego szerokim znaczeniu6, ksztaceniowu run"iu,u.y.tyt i uzasadnienie jako element jej funkcji wychowawc zej. Literatura przedw
,

na drodze bezporedniej obserwacji, dowiadczenia i samotsziacenia, daje te dobre mozliwoci konfrontacji wiedzy og lnej oraz specjalistycznej z konkretnym obrazem rzeczywistoci.

wyki, kt re moze spoytkowa praktycznie. Warto te podkreli,e ksztaceniowa funkcja turystyki, szczeg lnie o motywacjach poznawczych, miecisi w koncepcji ksztacenia ustawicznego. Zakada si w niej, e zdo|norozumowania' przyswajania wiadomoci, doskonalenia intelektu i d,nodo wiedy irwaj przez cae ycie czowieka. Funkcja ksztaceniowa turystyki, zwlaszcza jej form krajoznawczych, przejav a si w tym, ze jej uczestnicy, wchodzc w bez|oredni kontakt ze rodowiskiem spoecznym, kulturowym i przyrodniczym, maj szans poznania wiataoraz Swego w nim miejsci. Poznawanie r nych skadnik w rodowiskadziki turystyce, tzn.

Ksztaceniowa funkcja turystyki moze wic by speniana zar wno w sensie poznawczym, jak i praktycznym. Turysta bowiem, zdobywa_ jc orientacj w otaczajcej go rzeczywistoci przyrodniczej, spoecznej i kulturowej, przyswaja sobie r wniez pewne umiejtnoci oraz na-

^_ 19'74,

.'

^Yoi:n, s.3540.

Miejsce pedagogiki w systemie nauk. W:, pedagogika,pWN, Warszawa

7
8

K' Przecawski, Humanisc1ne podstawy turystyki, jw., s. 56T. Wulek, Miejsce pedagogiki w systemie nauk. W: pedagogikn, jw.

394 395

Konfrontacja wiedzy o wiecie, zdobytej dziki czytaniu ksio prasy i ogldaniu telewizji, z praktycznym dowiadczeniem turyst w jest form weryfikacji tej wiedzy i niejednokrotnie powoduje szok. Sil. ne przeycie turystyczne sprawia, e poznawane fakty s szczeg lnlc odczuwane, rozumiane, zapamitywane i uwiadamiane. w turystyc krajoznavczej czowiek odkrywa nowe wartoci moralne i intelektuali. ne, moe te oblldzi w sobie nowe zainteresowania intelektualne oral

kulturalne. Ksztaceniowa funkcja turystyki zasuguje na popularyzacj zwasl cza w turyStyce modziezowej zorganizowanej. Wiadomo bowiem, c turystyka krajowa i zagraliczna, zorganizowana w formie wyciecze moze by interesujcym r dem wiedzy i instrumentem wychowania, Ksztaceniowa funkcja turystyki znajduje takze odbicie w formuow& niu prawidowego obrazu odwiedzanych miejscowocii kraj w.

r wnie zwr ci uwag na jej znaczenie dla samoksztacenia uczestnik w podr y turystycznych. Turystyka uatwia te porozumienie midzy ludmi, kt rzy odkrywaj, ze mimo zewntrznych r nic istnieje
w
si oraz wsp dziaanie.Turystyka daje okazj do praktycznego wykorzy_ stania umiejtnoci jzykowych. opanowana wczeniej wiedza o yciu

Rozvaajczagadnienie ksztaceniowej funkcji turystyki, warto

nich wiele cech wsp lnych, pozwalajcych na zrozumienie

spoeczno-kulturalnym innych kraj w moze stymulowa aktywnointelektualn turyst w

na rozwoju jak ju stwierdzono Proces urbanizacji polega jest wzrost liczby orodk w miejskich. Jego podstawowym miernikiem ludnoci zamieszkaej w miastach w stosunku do og lnego zaludnienia na danym obszarze geograficznym. Proces ten jest uwarunkowany rozwojern okrelonychczynnik w miastotw rczych. Wrd tych czynnik w mona wymieni przede wszystkim przemys, atake handel hurtowy, wze komunikacyjny, port, szkolnictwo rednie i wysze, nauk, administracj publiczn, garnizon wojskowy i turystyk' Turystyka, w swoim wymiarze ekonomicznym, spoecznym i przestrzennym, wykazuje okrelone zwizkj z podstawowymi czynnikami miastotw rczymi. Jak to si starano wykaza w rozdziale 2, turystyka jest pochodn jednych czynnik w, arczw j innych generuje' iurystyka jako czynnik miastotw rczy tie ma charakteru uniwersaln"go. omawianej roli wystpuje g wnie na obszarach wyposazonych przyrodniczojak wiadomo w walory turystyczne, stanowice rozwoju turystyki, czyli ruchu turystycznego -kulturowe podstawy i gospodarki turystycznej. Miastotw rcza funkcja turystyki zawiera te wiele element w pochodnych od innych jej funkcji, np. ekonomicznej. okolicznotawzmacniapozyq turystyki w procesie kulturowym, naZywanym urbanizacj. Ponadto w strukturze czynnik w miastotw rczych turystyka peni funkcj modernizacyjn, interesujc z punktu widzenia nowoczesnych czynnik w przemian spoeczno-gospodarczych
i przestrzennych. Po tych uwagach wstpnych mona przejdo zaprezentowanla Zakresu oddziaywania turystyki na proces urbanizacji, z uwzgldnieniem wszystkich aspekt w przejawiania si tego procesu' iod wpywem rozwoju turystyki zwiksza si 1iczba ludnocistaej oraz sezonowo i tymczasowo zamieszkaej w danej miejscowoci turystycznej. Dowiadczenie renomowanych miejscowoci turystycznych wikazuje, e stosunek liczby ludnoci staej do stanu ludnoci og em

Na zakoriczenie tego fragmentu rozwua wolno powiedzie,

w okrelonych warunkach ksztaceniowa funkcja turystyki, szczeg |nie zagranicznej, moe odegra znaczn rol w postpowych przeobrueniach spoeczno-kulturowych, politycznych i gospodarczych w Polsce.

6.2.5. FUNKCJA MlAsToT

wnczn

Jak juz stwierdzono w rozdziale 2, midzy wsp czesn turystyk a procesem urbanizacji wystpuje dwustronna za|eno.Wpyw urbanizacji na tempo i kierunki rozwoju turystyki Zosta ju dokadnie scharakteryzowany. Pozostaje do oceny oddziaywanie turystyki na proces urbanizacji, czyli funkcja miastotwr rcza turystyki.

przebywajcej w szczycie turystycznym jest wysoki i zwiksza si w miar wzrostu atrakcyjnoci turystycznej danej miejscowoci' Fakt ten nie zawsze jest uwiadamiany przez planist w oruz organizator w poday usug turystycznych i og lnomiejskich. Na skutek tego zwikycia obu grup ludnoci oraz zmniejsza satysfakcja sza si uciliwo turyst w.

396

397

Miastotw rcz funkcj turystyki mona te rozpatrywa z punktu widzenia cel w podr iy turyscznej. Denie do witszoci z nich prowadzi do rozwoju miasta, majcego warunki turystycznej. '"""p"ii Jeeli np. jako cel podr y turystycznej wemie si leczenie, to nietrudno zauway, iz turyciw istotny spos b si przyczyniaj do rozwoju miejscowoci gwarantujcej im zaspokojenie iej potrze. wu-nki". osignicia wspomnianego celu podr y turystycznej jest, opr cz walor w turystycznych danej miejscowoci, odpowiedni" .1".1 "ugo.podarowanie. So ce, morze czy powietrze g rskie nie wystarcz4- uo'i"m,
398

Rzeczowym wyrazem rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej i miejskich urzdze komunalnych jest odpowiedni przy_ rost zabudowy okrelonej miejscowoci, dostosowanej do potrzeu t"_ l stycznych. Powstaj bowiem nowe obiekty noclegowe, juk np. hotell, j kempingi, motele, pola namiotowe, rozwija si budownictwo'mieszkaniowe, zagszcza si sie zaklad w gastronomic znych, rzemielniczych, rozrywkowych i kulturalnych. Powstaj nowe utice i drogi. Roniewic majtek trway miasta. W taki .po'ou turystyka oddzialuje na przestrzenn stron proces w urbanistycznych. Wydaje si, i miastotw rcza funkcja turystyki dziaa wedug zasa_ dy sprzenia zwrotnego. Ruch turystyczny pobudza do rozwojulospodark danego orodka, czynic j sprawniej sz, przesrrz"nni" -"honniejsz i przez to atrakcyjniejsz dla turyst w. w eretcie tego rozszerzaj si moliwocirecepcji turystycznej caego miasta, .o-ni" |iczba turyst q aby z kolei z jeszcze wiksz si oddziaywa nagospodarczy i przestrzenny rozw j orodka turyStycznego.

potrzeb turyStycznych powstaje bogata sie zakad w usugowych b porednio i porednio wiadczcych usugi dla turyst w. lstltnym cz nikiem rozwoju urzdze infrastruktury turystycznej i paraturySt' s nakady inwestycyjne. W ich wyniku powstaj ''o*" -l"1.u oraz wzrasta liczba zatrudnionych w gospodarce. Nastpuj e iez rozw j gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, warunkujcej funkcj onowanio wzdzeft oraz instytucji turystycznych danej miejscow-oci. Gtspodarka turystyczna i wsp dziaaj ce z ni gazie gospodarki miejskiej zwikszaj wic r da zarobkowania w sektorze nierolniczy^-orui, rorrr"rzaj ekonomiczne podstawy rozwoju danego miasta.

W zakresie urbanizacji ekonomicznej turystyka ma due pole od-, dziaywania. W deniu do coraz lepszego zaspokajania roilicznych

cho stanowi istotn przesank podjcia takiej podr y. skuteczno kuracji wymaga zorganizowania zespou usug zapewniajcych osignicie celu. Z biegiem czasu powstaj odpowiednie sanatoria, domy d'oio*", hotele, rozwija si r norodna sie usug towarzyszcych,
komunikacyjnych, produkcj a przemysu spoywczego, pamitkarskiego itp. Dana jednostka osadnicza urbanizuje si i rozszerza terytorialnie. Ronieliczba ludnoci staej zatrudnionej w obsudze ruchu turystycznego, powstaje i rozwija si skupisko miejskie. Przykadami tego rodzaju miast w Polsce mog by: Zakopane, Krynica Zdr j, Sopot, Nacz w, Busko Zdr j, Poczyn Zdr j, a za gralicVichy we Francji' W procesach urbanizacyjnych duz ro1 odgrywa turystyka pobytowa, wycieczkowa i weekendowa, czyIi og lnie turyska rekreacyjna' Inieresujcym przykadem miastotw rczej roli turystyki mog by parki rozrywek, zapewniajce atrakcyjne spdzenie wolnego czasu' Takim miejscem jest m.in. Walt Disney World (Orlando, Floryda)' Park ten zajmuje 111 km2 powierzchni i odwiedza go kilkadziesit milion w os b rocznie, g wnie obcokrajowc w. Pod Znacznym wpywem turystyki w omawianym kompleksie w regionie orlando zaszy od 1970 r. isiotne zmiany. Prawie dwukrotnie wzrosa liczba mieszkarc w. Liczba pasaer w komunikacji lotniczej wzrosa siedmiokrotnie. W latach

1glo-tgtz

liczba pokoi hotelowych wzrosla z 6 tys. do 35 s, za |iczbaturyst w odwiedzajcych Floryd z3 mLn do 36 mln. Podobny mechanizm rozwoju pod wpywem turystyki mona wskaza la przyJadzieparku Disneyiand wKalifornii i innych w Europie Zachodniejg. Potrzeba wypoczynku nad morzem czy w g tach prowadzi do rozbudowy infrasruktury turystycznej, stanowicej stay element zabudowy miejskiej. wzrost zatrudnienia w sektorze usfug turystycznych, niezalenie od dugocitrwania Sezonu wypoczynku, powoduje wzrost liczby ludnociw kpieliskach nadmorskich i orodkach turystyki g rskiej. Dobrze rozwinita sie szeroko rozumianych usug turystyczny.h, p''y korzystnych warunkach naturalnych danej miejscowoci, gwarane przeksztacenie jej w prawdziwe miasto. Dowodem tego mog by liczne miasta w pasie wybrzea Batyku oraz sie g rskich orodk w turystyki wypoczynkowej, wykazujcych stosunkowo szybki wzrost liczby ludnoci. Dla przykadu mona wymieni Krynic More

R. Michna, Tury styka w parkach rozrywki,,,Problemy Turystyki"

1'98'1,

nt I'

399

r, Jastarni, Jurat, winouj cie,Ustk, Zakopane, Wis czy Szczyrk. Spord miast wypoczynku za granic mona wskaza Brighton, Atlantic City, Miami, miasta Krymu, Lazurowego

sk, Jastrzb i

Wybrzea czy Riwiery. Z potrzeb wypoczynku czsto si cz potrzeby emocji estetycznych. W celu ich zaspokojenia |iczne rzesze turyst w odwiedzaj miejscowoci synce z zabytk w kultury materialnej. Ponadto istniej miaSta, kt rych g wn siprzycigajc s skarby sztuki. Nale do nich przede wszystkim: Florencja, Wenecja, Dijon, Reims, Wersal, Ateny (Akropol) itp. S to wic skupiska ludnoci, kt re rozwijaj si dziki okrelonym potrzebom turyst w. Niekt re miejscowoci zaspokajaj religijne potrzeby turyst w. W wyniku tego rozwijaj si i stabilizuj gospodarczo. Wydaje si, i warunkiem miastotw rczego dziaania turystyki na obszarze wSpor
mnianych miast jest ponadregionalny i midzynarodowy zasig oddzia_ ywania orodk w religijnych. Jako przykady powstania i rozwoju takich miast mona wskaza m.in. Jerozolim, Lourdes, Czstochow

Kady cel podr y turystycznej prowadzi porednio do rozwoju skupisk ludnoci miejskiej. Sia miastotw1tczego oddziaywania tury_ stykijest szczeg lnie dua, gdy poszczeg |ne cele nakadaj si na siebie. Nie jest to rzadkoci w historii miast i orodkw turystycznych. Sia miastotw rczej funkcji turystyki 1est zalena od wagi, jak turystyka ma w strukturze funkcjonalnej danego skupiska ludnoci. Jeeli dominuje w niej, to oczywicie oddziauje pobudzajco na rozw j miasta. Ma to miejsce w wczas, gdy wiksza czludnoci zawodowo czynnej jest zatrudniona w obsudze ruchu turystycznego. Turystyka przyczynia si take do rozrostu miast, gdy tylko wystpuje w ukadzie licznych czynnik w miastotw rczych. Zapewnia to jej istota spoeczna

czy Mekk.

i ekonomiczna.

nych powinien by optymalizowany. Jezeli chodzi o miejscowoci typowo turystyczne, to urbanizacja demograftczna oraz przestrzenno-techniczna swoimi rozmiarami i struktur nie moe obnta wartoci recepcji ruchu turystycznego. Nie powinna te degradowa pierwotnych walor w naturalnych, bdcych zasadnicz przesank rozwoju turystyki. Wiadomo, e np. Zakopane, poddawane ywioowym proce400

Naley zaaway, e proces urbanizacyjny na obszarach turystycz_

som urbanizacji przez turystyk, utracio wiele na wartoci jako miejscowowypoczynkowa. Rozw j zatem tego rodzaju jednostek musi by oparty na planie zagospodarowania przestrzennego. Wszelka ywioowo prowadzi do sytuacji, w kt rej miejscowo turystyczna przestaje spenia swoje funkcje i przechodzi do tzdu jednostek osadniczych, wysyajcych swoich mieszka c w na wypoczynek do innych obszar w, nie pozbawionych walor w turystycznych. Jakjuz wspomniano, urbanizacja w paszczyniespoecznej wnosi jego miejski charakter. Mozna si tu zmiany do stylu ycia,ksztac zastanowi nad udziaem turystyki w przemianach stylu zycia w kontekcie funkcji miastotw rczej. Punktem wyjciabdzie zdefiniowanie pojcia ,,sty| ycia". W literaturze termin ten jest r nie okrelanylO. A. Sicir ski przez styl ycia proponuje ,,...rozumie zakres i formy codziennych zachowa jednostek lub grup, specyficzne dla ich usytuowania spoecznego, tzn. manifestujce poozenie spoeczne otaz postrzegane jako charakterystyczne dla tego poozenia, a dzik't temu umoliwiajce szeroko rozumian spoeczn lokalizacj innych ludzi''ll. Jelisi przyjmie, e urbanizacja nie nalezy do podstawowych czynnik w determinujcych trestylu ycia, to rol turystyki w tych przemianach mozna traktowa w sensie modyfikacji zmian. Przy takim zaoeniu urbanizacja spoeczna przezturystyk moe oddziaywa na styl ycia dwukierunkowo. Po pierwsze, jej wpyw przejawia si w tym, iz wiejskie elementy stylu zycia, tzn. te, kt re byy kojarzone z pracrolnika i mieszkaniem na wsi, s powoli i systematycznie zastpowane elementami zwizanymi z prac oraz yciem w miecie. Wzrost liczby mieszkar c w miast i rozpowszechnienie si miejskiego stylu ycia r wnie na wsi mog wyjaniamechanizmy tych przeksztaceri take pod wpywem turyStyki. Po drugie, masowy charakter wsp czesnej turystyki, zar wno krajowej, jak i zagranicznej, daje podstaw do twierdzenia, e urbanizacja turyStyczna oddziauje na proces ujednolicania stylu y cia przez o gr aniczanie r nic lokalnych i zmniej zob. Styl ycia..., jv. R wnie zestaw referat w na midzynarodow konferencj nt. Turystyka a pr7emiany slu ycia,Instytut Turystyki, Warszawa, wrzesieri 1988, daje
|0

obszerny przegld interpretacji tego terminu. r| A. siciriski, Styl ycia problemy pojciowe
s. 155.

teoretyc7ne. W: Sry,/ ycia..., jw.,

40r

szanie ich midzy miastem a wsi. Ten proces ujednolicania moze si odbywa dorodkowo, tzn. obejmowa elementy stylu miejskiego i tra_ dycyjnego w postaci pewnych wartoci rodowiska wiejskiego, np. kul_ tury regionalnej czy stosunku do przyrody. Po tych uwagach og lnych mona podj pr b wskazania na rol turystyki w modyfikowaniu niekt rych skadnik w stylu ycia. Naley
Zastrzec, i stwierdzenia dotyczce stopnia oraz kierunk w tego od_ dziaywania maj charakter hipotez, std si bior pewne uproszczenia

wywod w. Ludnoobszar w zurbanizowanych, pod wpywem turystyki biorcaudzia w ruchu turyStycznym, wykazuje relatywnie wiksze motywacje do podnoszenia swoich kwalifikacji i poziomu wyksztacenia og lnego. Tlv rcza obserwacja turyst w krajowych i zagranicznych oraz ksztaceniowa funkcja turystyki mog by r dem ksztatowania osobowoci otwartych na innowacj e, a take bodcem do nauki np. jzyk w obcych, geografii, etnografii czy pogbiania wiedzy o kulturze. Skadnikiem stylu zycia moze by ycie w rodzinie. Miastotw rcza
funkcja turystyki moe oddziaywa dwojako w odniesieniu do rodziny. Skutki pozytywne to moliwo wzmocnieniawizi emocjonalnych rodziny, np. przy powrocie rodziny lub jej czonka z podr y turyStycznej. Naley tu takze upawa moliwocinatenia funkcji socjaliza-

cyjnych, czyli przekazywania dzieciom dziedzictwa kulturowego, np. wasnego narodu, dziki wychowawczo-ksztaceniowej funkcji turystyki. Turystyka moe te nasila tendencje do umacniania lub osabiania partnerskich stosunk w w rodzinie. Nie mona wykluczy osabiania sp jnoci rodziny w wyniku niedostatecznego przeciwdziaania naciskom zewntrznym, pochodzcym od turyst w. Warto wreszcie zalway, i rodzina stwarza take wasne rodowisko kulturowe, sw j styl

wej jest r wm nonikiemwielu zjawisk stanowicych niezamierzony produkt uboczny tego procesu. Pod wpywem urbanizacji, a porednio i turystyki, nastpuje pogorszenie si szeroko pojtego rodowiska zdrowia. Przejawia si ono m.in. w degradacji rodowiska przyrodniczego, w zwikszonym obcizeniu organizmu nadmiern |iczb bodc w i we wzrocieprzecienia komunikacj . Jednoczenie turystyk jako stymulator rodowiska zdrowia naley umieciw ukadzie pozytywnych skutk w procesu urbanizacji. Ma ona sw j udzia w zwikszaniu nacisku na ochron zdrowia w obszarach zurbanizowanych, wzrasta jej udzia w zagospodarowaniu czasu wolnego od pracy itp. Aktywn obecnoturystyki mona te odnotowa w ksztatowaniu si kolejnego skadnika stylu ycia, tj. konsumpcji. Jezeli np. odzywianie uzna si za segment konsumpcji, to trudno nie zauwuy wpywu turystyki na ksztatowanie jego modyfikacji. Przejawami tego mog by: wzrost konsumpcji zywnocipoza domem (m.in. rozw j gastronomii), wiksza kultura spoycia i rozmaito posik w oraz konsumpcja przetwor w. R wnie w dziedzinie ubioru mona wskaza na zmiany pod wpywem turystyki. Wyraa si to m.in. w wikszym docenianiu mody i jej urozmaicaniu. odzie staje si wyr znikiem subkultur, zaciera si te r nica w sposobie ubierania si poszczeg lnych warstw

i spoeczne, bdteobejmujce takie cechyjednostki,jak zdolnodo pracy, satysfakcji spoecznych i tw rczoci|3. Wiadomo, e proces urbanizacji jako wynik cywilizacji przemyso-

ycia. Przy zaoeniu, e turystyka ksztatuje patriotyczne postawy jednostki lub grupy, jej rola w formowaniu tego rodowiska moe by poZytywna. Jednak moe r wnie wnosi elementy niekorzystne do obraZu tego rodowiska, np. w postaci obcych zwyczaj w czy sownictwal2. Istotnym skadnikiem stylu ycia jest zdrowie definiowane pozytywnie, czyli rozumiane jako dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne

ludnoci i grup wiekowych. Przedmiotem oddziaywania turystyki w omawianym zakresie jest r wnie mieszkalnictwo. Jest to widoczne np. w tendencji do posiadania domk w letniskowych, szczeg lnie wrd ludnocizamieszkujcej duze miasta. Zjawisko to wzrasta w miar rozwoju miast i pogarszania si rodowiska zdrowia ich mieszkar c w. W orodkach turystycznych, pod wpywem popytu na usugi

noclegowe, obserwuje si wzrost standardu mieszkar . W zespole codziennych zachowa formujcych styl zycia znajduje si take czas wolny i sposoby jego wykorzystania. Jak juz wczeniej wykazano, turystyczne formy zagospodarowania tej kategorii czasu maj tendencj do utrwalania si i szerokie perspektywy.
A. Paweczyriska, Sry'l ycia w epoce przemian nia, jw., s. 144.
13

|2

J. Szczepariski, Elementame pojcia socjologii' PWN, jw., s.

30l-302.

determinanty i ukady odniesie-

403

Dowiadczenie wykazuj e, e aczestnictwo w kulturze ma relatywnie korzystniejsze warunki rozwoju w wyniku procesu urbanizacji. Turystyka, jako czskadowa szeroko rozumianej kultury, przyczyrtla si d9 wzmocnienia i poszerzenia tego uczestnictwa, ksztac w okrelonym zakresie styl ycia ludnocimiejskiej.

Rozwaajc kierunki oddziaywania turystyki na ksztatowanie miejskiego stylu zycia, warto r wnie zwr ci uwag na stosunki spo_ eczne, takie jak kolee stwo iprzyja '. Mona zatemWzyj, i uprawianie turystyki, np. kwalifikowanej czy wycieczkowej, tworzy korzystne warunki do powstawania tego rodzaju stosunk w spoecznych i do wzrostu znaczenia elementu komplementarnoci w charakterze wizi midzy turystami oraz midzy turystami a ludnoci goszczc. Turystyka uatwia te swobodne i intymne kontakty midzyludzkie. Dotychczasowe rozwuania o roli miastotw rczej funkcji turystyki w modyfikowaniu miejskiego stylu ycia skaniaj do og lnego wniosku, e turystyka moe w tym procesie z znaczce miejsce. Jej pozycja wynika r wnie z te9o, i jest ona jednoczenie jednym z cel w zyciowych wyznaczarLych wsp czenieprzezmiejski styl ycia' Wsp czesna wieznajduje si r wniez w polu oddziaywania procesu urbanizacji. Mozna postawi tez, i turystyka wywiera take wpyw na przebieg urbanizacji wiejskich jednostek osadniczych, wyposaonych w okrelone walory turystyczne. Miastotw rcza funkcja tury_ styki przejawia si tu z r nym nateniem we wszystkich czterech paszczyznach przebiegu procesu urbanizacji. Dowodem na to moze by zwaszcza sie wsi turystycznych, wykazujca wzrost w miar rozwoju turystyki. Skutki wzrastajcej roli turystyki s szczeg lnie widoczne w zakresie urbanizacji ekonomicznej i technicznej. Badania dowodz, e ronie odsetek ludnoci wiejskiej uffzymujcej si z nierolniczych r de zarobkowania, w tym z turystyki. obserwuje si, iz tworzenie nowych miejsc pracy oraz osiganie dodatkowych dochod w, r wniez z tytuu sprzeday turyStom i organizacjom zajmujcym si obsug ruchu turyStycznego usug noclegowych, artyku w ywnociowychitp., poprawiaj warunki zycia ludnoci wiejskiej i podtrzymuj funkcjonowanie niekt rych gospodarstw wiejskich, czSto zagroonych ekonomicznie. Podstawy urbanizacj i ekonomicznej w si rozsze rza take rozbudowa sieci usug bytowych wiadczonychturystom i ludnoci wiejskiej. W su404
,;

mie te przemiany ekonomiczne pochodzenia turystycznego mog zahamowa odpyw ludnociwiejskiej do miast. Warunkiem funkcjonowania wsi letniskowych jest te wyposaenie ich w podstawowe utzdzenia infrastrukturalne o charakterze turystycznym i miejskim. Widoczne s podane przemiany pod tym wzgldem, co wzmacnia rol turystyki w omawianym zakresie. Przejawem urbanizacji technicznej wsi jest r wnie rozszerzajca si zabudowa typu miejskiego. Zwikszajca si Zwarto tej zabudowy i wymiar przestrzenny (np. pensjonaty, domki letniskowe, kempingi, parkingi) nie-

rzadko s wyobcowane ze rodowiska wiejskiego i obniaj walory krajobrazu wiejskiego. Trzeba te og lnie zauvay, iz nieracjonalna urbanizacj a techniczna wiej skiej sieci osadni czej moe by przy czy n degradacji rodowiska przyrodniczego' Urbanizowane wsie turyStyczne staj si r wnie obiektem przeksztacer w sferze spoecznej. Rozw j infrastruktury turystycznej i og lnej oraz kontakty ludnoci wiejskiej z uczestnikami ruchu turystycznego tworz podstawy tych postpowych przemian. Mona je zwaszcza odniedo stylu ycia, kt ry pod wpywem turystyki jest poddany przeksztaceniom na wz r miejski. Na przykad tradycyjna wadza ojcowska, cil'e zwizana z dawn struktur ekonomiczn gospodarstw chopskich i decydowaniem o dziedziczeniu, jest lub moze by podwaoflaprzez pojawienie si lepszej pracy dla obu pci w sferze obsugi ruchu turystycznego. Praca taka daje modym ludziom wicej swobody, wiksz dostpno d br kultury, lepsze warunki rozwoju osobowoci. Wyrazem tych przemian moze by zatem poprawa warunk w, jakoci i stylu ycia ludnociwiejskiej. og lnie mona wic powiedzie, e miastotw rcza funkcja turyStyki, w sensie skutk w jej rozwoju, jest istotna dla wielokierunkowych przeksztacer wiejskiej sieci osadniczej. W tym sensie ma charakter pozytywny. Skutki nie kontrolowanego rozwoju turystyki na tych obszarach mog jednak r wnie by niekorzystne i wyraa si np. w degradacji rodowiska przyrodniczego, spoecznego i kulturalnego. Mog tez by przyczyn wielu zjawisk patologicznych, np. w sferze obrotu ziemiczy obyczaj w. Zapr ezentow ane r o zw aania o mi as to tw r czej funkcj i w sp c ze snej turystyki upowaniaj do wniosku, e vrbanizacja wywouje zjawisko turystyki, kt re z kolei potguje dziaanie czynnika wywoawczego.
$

405

$
:{

tl

Jednoczenie skaniaj one do nastpnego wniosku, i zakres i nat!r1l, nie miastotw rczego dziaania turystyki powinny by regulowane w cQ}i lu zachowania szeroko rozumianych spoecznych wartociwsp cze&:' nej turystyki.

nych

czynnikiem edukacji kulturowej jest tez turystyka pielgrzymkowa. Promujc liczne wartocireligijne, wzbogaca ona uczestnictwo w tradycji kulturalnej kraju i wiata;niesie przy tym wiele wartoci moral_

i spoecznych.

6.2.6. FUNKCJA EDUKACJI KULTUROWEJ

Zwizl<t turystyki z kultur pozwalaj na sformuowanie wniosku, e dziedziny te znajduj si w zwizku dialektycznym.

ra inspiruje rozw

j turystyki, turystyka zawzbogaca, chroni i dobra kulturalne. K. Przecawski wyraa pogld, i ryzuje moze by traktowana jako funkcja kultury, element kultury, kulturowy, spotkanie kultur i czynnik przemian kulturowychla. czeniestaa ewolucja form wsp czesnej turystyki zwiksza

formuowania wzaj emnych powizar{ tych zj awisk. Podjta w tym rczdziale pr ba okrelenia postulowanych funkcji httr rystyki w sferze pozaekonomicznej dowioda, e elementy szeroko ro;

zumianej kultury s obecne prawie we wszystkich rodzajach wsp li czesnej turystyki. Turystyka zama bardzo dogodne warunki do przal kazywania tych wartoci kulturowych swoim uczestnikom i otoczeniu' w kt rym s osigane jej rozmaite cele. Edukacja kulturowa jest terminem dajcym wyruz nowej potrzo' bie turystycznej, zasugujcej na upowszechnienie w warunkach maso. woci wsp czesnej turystyki. Termin ten odnosi si do r nych dzie'
dzin ycia. Przyjmujc, ze kultura oznacza spos b, jakoi poziom ycia,war to podniezagadnienie stanu zdrowia spoeczeristwa. Poniewa stan kultury pod tym wzgldem np. w Polsce jest zy, przeto trzeba zwr ci uwag na rol turystyki wypoczynkowej i zdrowotnej w poprawie sytuacji. Upowszechnienie wymienionych form turystyki oraz tworze nie odpowiednich warunk w ich rozwoju mog si przyczyni do po' lepszenia stanu zdrowotnego spoecze stwa i w konsekwencji, w wyni' ku edukacji kulturowej, do korzystnych przemian kulturowych.
|a

K. Przecawski, Humanisryczne podstawy urystyki, jw.

dzeri kulturalnych. Turystyczna edukacja kulturowa przejawia si takze w ekonomicz_ nych aspektach rozwoju turystyki. W tym sensie odzwierciedla j wzrost poziomu yciaw wyniku ekonomicznego i spoecznego rozwoju miej scowoci turystycznych. Korzyciekonomiczn e rwiry,ae z tozw o-

festiwalowej, plaowej, w parkach rozrywki oraz w odni"sieniu do wielkich miast i metropolii gospodarczych. Funkcja edukacji kulturowej turystyki odnosi si nie tylko do samych turyst w. Wywiera ona r wniez okrelony wpyw na iozw j kul_ turalny miejscowoci odwiedzanych przez turyst w, a take spos b i poziom ycia ich staych mieszkarc w. Przyswajaj oni zaobserwo_ wane u turyst w z reguy wysze potrzeby kulturalne oraz uczsi ko_ rzysta z przygotowanych dla turyst w i wymaganychptzez nich urz-

miona dobra kulturalnego. Postulat ten ma szans realizacjiw turystyce

Turystyka krajoznawcza otaz kwalifikowana, uprawiana rozumnie i dobrze zorganizowana, moe odegra donios .o_l * ksztatowaniu wiadomoci kulturowej jej uczestnik w. W ten.po.ou mog oni odniewiele korzyci,np. w sferach etyki (ochrona rodowiska';, int.t.k_ tualnej oraz kultury ycia codziennego. W sumie te rodzaje iurystyki mog spenia oczekjwania edukacji kulturowej spoeczer{twa, g wnte modziey. Wymiar edukacji kulturowej ma r wnie turystyka polegajca na zwiedzaliu zakad w przemysow ych, czyli archeologicznu. iu"i" interesuj si wielkimi osigniciami naukowymi i technicznymi, atake coraz czciej zabytkami przemysowymi. Turystyka archeolo giczna pogbia wiadomo kulturow spoecze stwa pod wzgldem tradycji wytw rczociprzemysowej. Edukacja kulturowa moe mie posta samoksztacenia. obecno turystyki, szczeg lnie o podoupoznawczym, jest w tym procesie powszechna i moe przyniewiele wartociowych efekt w. W edukacji kulturowej gosi si te postulat, a poziom, rodzaje i sposoby uprawiania rozrywki oraz zabawy byy wartoc ii rntay zna-

406

jem turystyki odnosz si te do caego kraju, zwaszcza gdy charakte. ryzuje go rozwinity poziom funkcji turystycznej. Wolno sdzi, e funkcja edukacji kulturowej turystyki moe by stymulatorem popularyzacji dorobku wsp czesnocii kultywowaniB dziedzictwa przeszoci.Moze wic wzbogaci postawy patriotyzmu, pojmowanego jako troska o narodow wsp lnot.

tem na wielko,atake na struktur popytu i w efekcie oddziafuje na rozmiary oraz struktur wydatk w ludnoci. Naley te doda, i do sfery wymiany mona przypisa efekty dewizowe turystyki midzynarodowej, wyraajce si g wnie w ich wpywie na bilans patniczy kraju o rozwinitych funkcjach turystycznych. Przeprowadzona w rozdziale 4 ocena miejsca turystyki w strukturze gospodarki narodowej daje podstawy do twierdzenia, e wiele zjawisk

6.2.7. FUNKCJA EKONOMICZNA

Zgodnie zprzyjtkonwencj podrozdzia ten, poprzedzony w rozdziale 2 obszern analiz uwarunkowa rozwoju turystyki jako zjawi_ ska ekonomicznego, stanowi pr b wnioskowania uog lniajcego, dotyczcego wpywu turystyki na procesy rozwojowe w r nej skali prze_
Turystyka, jako zjawisko o bogatej i r znorodnej treciekonomicz_ nej, jest dokadnie opisana zwlaszczaw zagranicznej literaturze przedmiotu. W polskiej rzeczywistoci ekonomiczna funkcja turystyki nie bya naleycie doceniana. Warto wic jeszcze raz podkreli jej walory w procesie gospodarowania. Punktem wyjciarozwaail jest twierdzenie, ze wysoki presti tury_ styki w strukturze czynnik w rozwoju jest okrelony ptzez jej obecno we wszystkich sferach gospodarowania: produkcji d br i usug, podzia_ u, wymiany oraz konsumpcji. Wiadomo, e turystyka ze swej natury jest form konsumpcji. Dlatego, jak kdyrodzaj konsumpcji, powoduje liczne konsekwencje we wszystkich sferach gospodarowania. Redysbucyjny efekt turystyki ma np. cisepowizaniaz procesem podziau i pociga za sob takie konsekwencje, jak zmiany w przestrzennej strukturze podziau dochodu narodowego, powstawanie nowych r de dochod w w miejscach restrzennej.

turystycznych oddziauje te na ksztatowanie sfery produkcji d br i usug. Jak wiadomo, bodce ze sf'ery konsumpcji docieraj do sfery produkcji za porednictwem wymiany i podziau. Pod wpywem popytu turystycznego powstaj nowe pola aktywnoci czowieka w r nych dziedzinach wytw rczocii usfug. Wzrasta liczba nowych stanowisk pracy. Tirrystyka zdrowotna i wypoczynkowa, stwarzajc moliwoci
odnowy si czowieka, prowadzi do wzrostu wydajnoci pracy. Turystyka zao motywacjach poznawczych moe przynieefekty w formie nowych tozuirya w wielu dziedzinachycia,moe te si przyczyni do intelektualnego rozwoju spoecznocituryStycznej, wpywajc dodatnio na innowacyjnogospodarki. Wolno te przypomnie, i konstatacja wyszego poziomu ycia w czasie uprawiania turystyki, przez efekt nalazwaszcza zagranicznej, wyszego poziomu ycia stanowi istotnej wagi bodziec do postpu spoecznego' downictwa

cepcji turystycznej, zmniejszanie rozpitoci w poziomie ycia miejscowoci,region w i kraj w turystycznych, wzrost wpyw w do bu_ dzet w lokalnych i centralnych. Turycis konsumentami wielu usfug i d br, a wic nonikami popytu na r norodne wiadczeniaturystyczne. W tym sensie turystyka naley zar wno do sfery wymiany, jak i sfery podziau. Ta obecnotu_ rystyki jest widoczna w ksztatowaniu modelu konsumpcji, wpywa za408

kulturalnego i gospodarczego. Ekonomiczne' dodatnie skutki turystyki przejawiaj si w skali kraj owej i zagr anicznej. Turystyka krajowa stanowi przede wszystkim wan! czynnik spoTurysta, e c zno - g o s p o darc ze g o ro zw oj u ob s zar w re c ep cj i tury s c zn ej. swojej dyspozycji rodkipatticze, zaspokaja potzeby w zamajc do kresie usug, np. komunikacyjnych, gastronomicznych, noclegowych, handlowych, rzemielniczych, rozrywkowych, kulturalnych, informacyjnych, dokonuje zakupu Sprztu turystycznego, pamitek itp', stajc si uczestnikiem rynku turystycznego. Jeeli popytowi temu przeciwstawi si odpowiednio zorganizowan poda: poszukiwanych usfug i d br materialnych, to strumie pienidza w formie wydatku turystycznego moe stanowi istotne r do dochod w budetowych i dochod w gospodarstw domowych w miej scowociach turystycznych. opr cz warunk w natuU podstaw dochodowoci turystyki ley wymaganie stworzenia pewnego miniralnych danej miejscowoci -

409

lonekorzyci,udzielajc turystom nocleg sprzedajc produkty zywnociowelub posiki. R 'wniez podejmujcy prac w sektorze usug turystycznych znajduj r do zarobkowania' Wszystko to razem pro_ wadzi do oywienia i rozwoju miejscowociturystycznych oraz do aktywizacji ruchu turystyczne1o w okresach nastpnych. Przejawem ekonomicznej funkcji turystyki krajowej jest take to, i turystyka stanowi narzdzie zmian w przestrzennej struktur7e podziau dochodu narodowego. Na og obszary turystyczne majniszy poziom rozwoju w por wnaniu z tymi, skd przybywaj turyci. Przy takim zaozeniu turysta ponosi wydatki z dochod w, kt re uzyskuje w staym miejscu zamieszkania. Dzikt turystyce nastpuje wic przemieszczanie si rodkw pieninych z obszar w rozwinitych do miejsca wy_ branego przez turyst jako cel podr y turystycznej. w wyniku tego poprawiaj si warunki aktywizacji on w turystycznych. Zmniejszaj si te rozpitocistandardu yciowego mieszkarc w poszczeg l_ nych region w kraju. Ekonomiczna funkcja turystyki jest wysoko notowana zwaszcza w skali midzynarodowej. Naley przypomnie, i turyska zagranicz-

dochody w zamian za wiadczone turyStom usfugi i sprzedawane inne dobra. Mieszkar{cy miej scowoci turystycznych uzyskuj r wnie okre_

do budetu podwyszone podatki w zutiry,ka z obsug ruchu turystycznego. Wszystkie jednostki gospodarki turystycznej osigaj zwikszone

miot w gospodarki turystycznej. Na przykad w poszczeg lnych uzdrowiskach francuskich doch d z turystyki przewysza607o budetu miejskiego, z wyjtkiem orodk w wielofunkcyjnych, jak np. Vichy czy Dax, gdzie nie przekracza30vo. Moze on nawet wynosi 10Ovo w maych uzdrowiskach o skromnych funkcjach miejskich. Ludnowpaca

d br turystycznych przynosi wielorakie korzyci. Przede wszystkim zwiksza dochody budetowe z tytuu podwyszonych obrot ,w pod.

mum poday ekonomicznych d br turystycznych. Dynamika popytu tu. rystycznego wywiera nacisk na poszczeg lne elementy ksztatujcej si gospodarki turystycznej. Powstaj nowe i rozwijaj si istniejce ele-' menty tej gospodarki. w wyniku inspiracji rynku powstaje i rozwija sigr infrastruktura turystyczn a oraz sie jednostek gospodarczych, gwaran., tujcych warunki bytowania turyStycznego. Jednoczenie powstaj liczn- +^_i_ *:^:^^^ pracy. l ne i tanie miejsca __^^-. Poczenie dynamiki ruchu turystycznego z poda r norodnych'
'

najest elementeln handlu zagranicznego. Ten zajest sfer gospodarki cile zwizalz caym systemem gospodarczym. Wiadomo, e czc gospodark Wajow ze wiatow,handel zagraniczny umoliwia osiganie korzy3gi z wyrnlany midzynarodowej, kt re nie wystpiyby w warunkach gospodarki zamknitej. Wymiana zagraniczna wywiera wielokierunkowy wpyw na gospodark narodow i jej dynamik wzrostu. Na pewnyrn etapie rozwoju staje si czynnikiem pokonywania barier i ograni7(l wzrostu. Jednake wadliwa, niekompetentna polityka w dziedzinie stosunk w gospodarczych z zagranic moe szybko do_ prowadzi do sytuacji, w kt rej handel zagraniczny sam si przeksztaca w najdotkliwsze ograniczenie jego rozwoju. W takiej sytuacji znaLazo si wiele kraj w rozwijajcych si i kraj w byego realnego socjalizmu, w tym 1$wnie Polska. Uwaa si, iz ogromne zaduzenie tych kraj w stao si jednym z najwuniejszych problem w gospodarczych wsp czesnego wiata.Dlatego aktywizacja wszelkich r de dochod w dewizowych nabiera w tych krajach szczeg lnego znaczenia. W takim kontekcie naley ocenia ekonomiczn funkcj turystyki zaZagraniczna turystyka przyjazdowa daje efekty analogiczne do efekt w, jak'te przynosi eksport towar w i usug. Pod wzgldem omawianej funkcji stanowi jedn z najbardziej korzystnych form obrotu. Jak to ju podkrelano przy opisie turystyki midzynarodowej' w midzynarodowym obrocie turystycznym wystpuje, z jednej strony, szczeg lnie korzystna sprzeda szerokiego zakresu usug, z drugiej zatzw. niewidzialny eksport towarowy. Wag ekononicznej funkcji turystyki zagranicznej podkrelafakt, e dta wielu kraj w jest ona bardzo istotnym dzialem ich midzynarodowego obrotu gospodarczego. w wielu przypadkach wpywy dewizowe z tytuu mrystyki zagranicznej nie tylko pozwalaj na pokrycie defi cytu bilans u patniczego, lecz take umozliwiaj zwikszenie importu koniecznego do zaPewruenia spoeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Miar gospodarczego znaczenia zagranicznej turystyki przyjazdowej jest stosunek dochod w z turystyki do og lnych dochod w pa stwa z tuu eksportu towar w i usug. Wykadnikiem znaczenia tego rodza_ ju turystyki moe by r wnie udzia wp'yw wdowizowych Z turyStyki w og 'lnych wPywach dewizowych danego kraju. Na przykad w 1990 r. wsknlkten w wybranych krajach europejskich mia nastgranicznej.

4ro

4II

pujce wartoci: Hiszpania _ Zl,vo, Grecja I9,5vo, - SzwajcariaAustria I7,9Vo, Turcja I5,7Vo, Portugalia 9,I?o, - Wielka Brytania - I4,9?o, 2,Ovo|5. W krajach Wochy RFN -7,vo, -3,4%o, o rozwinitych funkcjach turystycznych dochody-z turystyki stanowi wic wane r do fi nansowania rozwoju spoeczno-gospodarczego. Innym miernikiem znaczenia turystyki zagranicznej w gospodarce narodowej jest Stosunek wpyw w z tej dziaalnocido dochodu narodowego' W badaniach midzynarodowych przyjto zasad, e gdy stosunek ten jest wikszy od jednoci,to wpywy z turystyki zagraniczne1
s odczuwalne dla gospodarki narodowej.

Wzrastajca dynamika zagranicznego ruchu turyStycznego i wydatw turystycznych powoduje, i ekonomiczna funkcja turystyki zagranicznej jest przedmiotem obszernych badar naukowych, zwaszcza tam, gdzie turystyka stanowi odczuwalne r do finansowania rozwoju

kt ra ryst w pozwala na aktywizacj gospodarki lokaInej i regionalnej, nie miaaby warunk w do rozwoju sektor w pozaturystycznych' Trzeba r wnie podkreli,e turystyka, zaspokajajc r norodne potrzeby i aktywizujc gospodarczo wiele sfer ycia, oddziauje w okrelonyspos b na doch d narodowy. Nie rozwijajc tego tematu, mona powiedzie' i w pewnym zakresie, np. turystyki dzieci, modziey i uzdrowiskowej, jest ona kategori podziau dochodu narodowego' w innym za tworzy doch d narodowy przy stosunkowo nistich nakadach kapitaowych. Jest te narzdziem transferu dochodu zjednych obszar w i kraj w, najczciejbogatych, do innych, mniej zasobnych. w taki spos b stanowi instrument wyr wnywania poziom w rozwoju tychjednostek przestrzennych. W warunkach tworzenia w Polsce jakociowo nowej ekonomiki omawiana funkcja turystyki zasuguje na powane potraktowanie'

spoeczno- gospodarczego.

rozumnie zaplanowane, s gospodarczo opacalne. Par stwa doceniajce ekonomiczn funkcj turystyki stwarzajinwestorom daleko idce preferencje, widzc w tym r wnie znaczne korzyci porednie'

Rozwaajc zagadnienie ekonomicznej funkcji turystyki, naley te zutr ci uwag na spraw inwestycji. Denie do maksymalizacji do_ chod w z turystyki krajowej i zagranicznej przyjazdowej narzuca bowiem, si rzeczy, konieczno staej troski o wzrost produktu turystycznego na gruncie nowych inwestycji w szeroko rozumianej gospodarce turystycznej. Dowiadczenie wykazuje, e inwestycje takie,

6.2.8. FUNKCJA ETNICZNA

Trezarysowanej w rozdziale l charakterystyki turystyki etnicznej daje podstaw do wniosku, e ten rodzaj turystyki, dziki roz|icznym skutkom swego rozwoju, moe spenia funkcj etfiiczn, czyli funkcj wyraajc tendencj do szukania przez turyst w swoich korzeni. Funkcja etniczna wsp czesnej turystyki jest widoczna w wielu paszczyznach. Powszechnie si przyjmuje, e turystyka etniczna obejmuje podr e zagraniczne zwizane g wnie z miejscem pochodzenia, urodzenia

poczynkowe, sportowe itp.) pociga za sob konieczno powikszania zdolnoci usugowej i produkcyjnej w dziaach gospodarki narodowej porednio wczanych do obsugi ruchu turystycznego (drogownictwo, transport publiczny, przemys turystyczny, rolnictwo itp.). Nalezy w tym miejscu zwr ci uwag' e realizacja przedsiwzi, gospodarczo-orgaruzacyjnych w szeroko pojmowanej sferze obsugi tu-

Rozbudowa zdolnoci usugowej bezporedniej gospodarki turystycznej (hotelarstwo, gastronomia, handel detaliczny, urzdzenia wy-

]5 Przy opracowywaniu tego podrozdziau wykorzystano publikacje Instytufu Turystyki oraz Zespofu ds. Badar ,,orbis'' S.A., ogoszone w ,,Midzynarodowych AktualnociachTurystycznych'', jw.

i zamieszkania w przeszocisamych turyst w oraz ich przodk w. Wruchu tym bior udzia emigranci, ich dzieci i wnuki. Struktura tej populacji wedug wieku jest wic zr nicowana. Wsp czesna turystyka etniczna wystpuje w skali midzynarodowej i dziki niej osiga si r wnie inne, towarzyszce cele turystyczne. Wrd rozlicznych cel w podr y tego rodzaju turyst w s wizyty u rodzin, znajomych, w miejscowociach rodzinnych oraz w orodkach historycznych i kulturalnYch. U podstaw ksztatowania si etnicznej funkcji turystyki leliczne zwiqzii kraj w emisji i k w przyjmujqcych turyst w w paszczynle historyczno-kulturowej, a take wsp lne dziedzictwo historyczne i kul413

4r2

b. Zwiry,ku Radzieckiego. Pierwiastek poznaw czo-kulturowy

skiej, turystyka polonijna czy turystyka mieszkaric w Polski do krai

turowe. Ilustracj wystpowania tych zutizk w moeby turystyka niczna do Polski np. ludnoci niemieckojzycznej, narodowoci ydow.

midzynarodowych, np. Polski z t czcinarodu, kt ra pozostaj c poza granicarrli kraju, poczuwa si do zvizk w Ze ,,star ojczyzn{, i chce nawiza do swoich korzeni. Ksztatowanie si oraz umacnianie etnicznej funkcji turystyki znajduje podatny grunt w postaci istniejcych i tworzonych struktur organi_ i z Polski. Na przykad w Izraelu dziaa okoo 200 organizacji zrzeszajcych ludzi majcych swoje korzenie w r nych miastach polskich. Podobne moliwociorganizacyjne wystpuj na obszarze USA, Nie_ miec, Litwy,otuty, Ukrainy itp. W Polsce obserwuje si obecnie dziaalno nowych zasadach na stowarzyszenia ,,Wsp lnota Polska'', powstawanie r nych towaystw

uczestnik w. Znaczenie etnicznej funkcji turystyki wzrasta wic dziki temu, l w sprzyjajcych warunkach ten ruch turystyczny moe si sta istotnej wagi czynnikiem uatwiajcym tworzenie modelu szerokich kontakt
'w

narodowej oraz zwiksza satysfakcj i nicznych. Warto zauwuy, i turystyka etniczna czsto si wiqle z religijnymi i w tym sensie wspiera proces kreowania okrelonych war. toci.Polonijna turystyka pielgrzymkowa do Polski pozwala te napi lgnowarrie jzyka polskiego, suyowiacie i kulturze turyst w. Turystyczny ruch etniczny przyjmuje r ne formy organizacyjnc. Mog to by np. zbiorowe wycieczki szkolne, wczane czsto do programu nauczania o kraju przodk w. Ruch ten moe r wnie przyjme wa form podr y grup specjalistycznych, organizowanych przez stowarzyszenia kulturalne, spoeczne czy naukowe. Niezalenie od ksztatu organizacji tej turyStyki zwiksza ona wiadomo narodow

formie ruchu turystycznego moe wzbogaca

wi

wiedz o dum narodow turyst w

ne yjcych w Polsce mniejszoci narodowych: Niemc w, lIkrair{c w, Biaorusin w, Rosjan i yd w. Etniczna funkcja wsp czesnej turystyki ma te sw j wymiar ekonomiczny. W warunkach sprzyjajcych pokojowej wsp pracy narod w rozwoju turystyki etnicznej' zvtaszcza polonijwzrastaj moliwoci ydowskiej. Powinno to sprzyja intensyfikacji donej, niemieckiej czy chod w z turystyki przyjazdowej i procesowi inwestowania kapita w zagranicznych w Polsce, w tym w sektorze turystycznym. Mona te

przewidywa, e rozw j turystyki etnicznej do Polski i z Polski wzmocni budow wsp lnego domu europejskiego. Ostatecznie bowiem narody musz szuka tego, co jeczyo lub nadal czy. Na zakoriczenie wolno powiedzie, e funkcja etniczna turystyki ogniskuje w sobie prawie wszystkie funkcje bdce skutkiem rozwoju wsp czesnej turystyki i sd jej znaczelie. Penej realizacji omawianej funkcji w Polsce sprzyja tworzenie nowego, demokratycznego adu polityczno- gospodarczego.

EKoLoGlczNEJ wnooMoo

6.2.9 . FU N

KCJA lzTATowANlA

zacyjnych. Jest to widoczne

w kierunkach podr owania do Polski

Jak wykazano ju w rozdziaLe 2 ksiki, rozw j turystyki zaley od turystyatrakcyjnoci rodowiska. Warto tu przypomnie, e zaleno ki od rodowiska jest duo wiksza ni innych gazi gospodarki. De_ gradacja krajobrazu, tzn. takich jego element w, jak ziemia, powietrze, woda, wiatrolinny i zwierzcy oraz r nego rodzaju dziea czowieka, musi prdzej czy p niej prowadzi do zniszczeria turystyki. Dlatego te setki milion w turyst w, a take osoby pracujce w turystyce bezporednio i porednio, zutaszcza zaorganizatorzy turystyki, poe winni mie wiadomo, dobrze zachowane rodowiskoprzyrodnicze otM dziedzictwo kulturowe s dla turystyki bezcenne. ekoloW wietle tych uwag funkcja ksztahowania wiadomoci

majcych na celu ochron polskiej kultury kresowej, np. przyjaci Lwowa, Wilna czy Grodna. Jest to istotna przesanka urzeczywistniania etnicznej funkcji turystyki. Ukad struktur organizacyjnych sprzyjaj_
cych wzbogacaniu omawianej funkcji poszerzajtowarzystwa kultural414

gicznej wsp czesnej turystyki nabiera coraz wikszego znaczeria. Mona jej przypisa koniecznouwiadomienia tzech og lnych spraw: 1) problem rodowiska przyrodniczego i spoecznego naley do najwaniejszych zagadnieri wsp czesnego ycia, 2) turyci, organizatorzy i wiadczcy usugi turystyczne powinni mie waciwystosunek

415

budz pewne wtpliwoci, gdy si dokadnieprzyjrze, praktyce w miejscowociach turystycznych. Chodzi tu o brak wzajemnego dostosowania rozwoju techniki, gospodarki, poziomu zamoznoci i czasu wolnego

narastajcych wsp czenieproblem w rodowiska, 3) trzeba zmniejszy r nice midzy wiadomoci ekologiczn a postpowa_ niem ekologicznym podmiot w turystyki. Waga omawianej funkcji nabiera ostrocizwlaszcza w wietle wy_ nik w badar zalenocimidzy wiadomoci ekologiczn podmiot w turystyki a ich postpowaniem ekologicznym. Deklarowane czsto wiadomo ekologiczna, gotowodziaania i zrozumienie problemu

do

mnie, e dopuszczalne obcienie rodowiska nie jest wielkocista itrzeba cigle si stara dostosowywa skutki ludzkiej dziaalnocido potencjau natury kt ry zapewnia jej odnawialno.Wszystkie podmioty turystyki musz by wiadome ujemnych skutk w obcizyenia rodo_ wiska, takich jakt :

do dopuszczalnego obcienia potencjau przyrody. Trzeba przypo-

rzecz jasna fik kulturow odwiedzanego obszaru i nie powoduj e - rodowiska degradacji krajobrazu. Daje wic szans na zachowanie - stanie wartociowym zar wno dla ludnocimiejscowej, jak i dla tuw ryst w. Realizacja tej koncepcji odbywa si przez rozsdne, proekologiczne planowanie przestrzenne' rozumn promocj turystyki agodnej, apelowanie do moralnociludzkiej, zwikszenie roli wychowania ekologicznego i stosowanie mechanizm w ekonomiczno-rynkowych. Problem ten mona terozwizywa przezrozw j tzw. turystyki inteligentnej, rozumianej jako spos b mylenia. Punktem wyjcia jest w niej zaoenie, e turystyka opiera si na trzech nonikach:spoecze stwie, gospodarce i rodowisku, dlatego tetetrzy elementy naley
traktowa jednakowo powaniel8.

6.2.10. FUNKCJA POLIT YCZNA

czesnej turystyki nie wyczerpuj wszystjej rozwoju. Naley przypomnie, i wsp czesn turystykich skutk w k cechuje masowo' Skal zjawiska charakteryzuj nastpujce liczby: w 1995 r. odnotowano na wiecie567 mln zagranicznych podr y,

r r r
t

przypadkowe zasiedlenie i,,poszatkowanie'' krajobrazu, prow adzce do jego faktycznego zriszczenia,

haas,

om wione funkcje wsp

wykorzystanie na inne cele obszar czynek.

ptzeznaczonych na wypo-

o niewaciwymstosunku do ochrony rodowiska wrd podmiow turystyki , zwaszcza turyst w, moe np. wiadczy og lny wsp _ czynnik korelacji midzy wiadomociekologiczn a postpowaniem ekologicznym, uzyskany na podstawie badar niemieckich. Wynosi on 0,35, co oznacza' e wsp zaleno tajest bardzo maa17. Na zako czenie mona wskaza pewne kierunki dziaania proekologicznego w turystyce. Dotychczas rozwijana turystyka nadycyjna, ,,twarda'', na og masowa powinna by zastpowana turystyk ,,mikk'', agodn, alternatywn, respek c w peni wymagania ochrony
rodowiska. Turystyka agodna stwarza bowiem moliwo porozumienia midzy ludnoci tubylcz i gomi,nie wpywa ujemnie na specy-

l
|7

cjalne, s. 43.

C. Kaspar, Die Tburismuslehre im Grundriss, jw., s. 37-38. D. Dorner, Zmiana wiadomociekologicznej?,,,Deutschland'' 1995, wydanie spe-

Polsk odwiedzio 8,2 rnln cudzoziemc w, ponad 36 mln Polak w wyjechao za granic w celach turystycznych. Dlatego mona miao m wi o politycznej funkcji turystyki, gdy na skutek tych migracji midzynarodowych pa stwa s automatycznie wczane w t sfer ptzez ksztatowanie np. zakresu formalnoci granicznych (prawo paszportowe, dewizowe, celne itp.). Turystyka midzynarodowa moe stanowi istotny instrument osigania innych cel w politycznych, m.in. rozwijania kontakt w midzy krajami, budowania wizerunku kraju za granic czy aktywizacji turystyki etnicznej, np. polonijnej. W skali midzynarodowej polityczne aspekty turystyki pogbiaj si wraz z postpami proces w integracyjnych, jakie obserwuje si w Europie i poza ni. ozywienie tej funkcji jest wprost proporcjonalne do stanu odprenia orazzacieniania wsp pracy gospodarczej i kulturalnej poszczeg lnych pa stw. Pozycja danego par stwa w wiecie jest take mierzona obecnoci w sferze podr y midzynarodowych. Stat8

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw.

416

4r7

nowi to dobr przesank rozwoju turystyki. Wynika ztego,ipo ny aspekt rozwoju turystyki midzynarodowej stanowi istotny czy polityki zagranicznej poszczeg lnych par stw. og lnie biorc, turystyka midzynarodowa odgrywa wan rol wsp pracy i porozumieniu midzy krajami oraz narodami. zimnej wojny oraz zmiany w krajach Europy rodkowej i W stworzyy moliwo atwych kontakt w w czasie podr y i pobytu
granic.

zl

Polska podejmuje energiczne starania o to, aby si sta penopraw. nym czonkiem Unii Europejskiej. Jest to dobry prognostyk dla rozwo. ju polskiej turystyki midzynarodowej. W sferze politycznej natomiast powstaj w zwizku z tym na przykad stosunki handlowe, kt rych podstaw jest rozw j oraz modernizacja infrastruktury turystycznej z udziaem inwestor w zagranicznych. Dotyczy to r wnie polskich in. westycji za granic. Stosunki te mog by konfliktogenne' wic anga. Skutki polityczne towarzysz r wnie turyStyce krajowej. Turysty. ka daje moliwo rozpowszechniania osigni np. polskiej gospodar. ki, efekt w jej transformacji, rozwoju i modernizacji. Znaczny udzid m|odziey i dzieci w turystyce krajowej daje okazj do wychowywania turyst w w duchu patriotyzmu i zwikszania wiedzy o zachodzcych przemianach cywilizacyjnych. Mozna wyrazi opini, i walory poznawcze turystyki wywie duy wpyw na ycie jednostek i caych grup spoecznych, ksztap ich charaktery zainteresowania oraz postawy. Wydaje si, i na tym po. lega sens politycznego angaowania si par stwa w sfer turystyki jako ruchu masowego. Przedstawione obserwacje mona zakoitczy cytatem ze wsp 'lnej
uj agendy rzdowe.

nienia midzynarodowego pokoju i bezpieczeflstwa, kt re s niezbdne dla rozwoju krajowej i midzynarodowej turystyki''. Na zako czenie warto wic przypomnie, ze turystyka,bdc przejest w znacznym stopniu determinowanaprzez jawem wsp 'ycialudzi, czynniki polityczne. C. Kaspafo uvua, ze turystyka spenia funkcje polityczne porednio lub bezporednio oraz sama daje impulsy do formuowania polityki. Jednak mechanizm dziaania otoczenia politycznego turystyki jest zr nicowany w zalenociod ustroju pa stwa:

r r r

w pa stwach liberalnych prawa obywatela mog si swobodnie rozwija,, dlatego wystpuj tu Z natury rzeczy przesanki polityczne do swobodnego rozwoju turystyki wraz zjego korzyciami i kosztami, w pa stwach opiekur{czych turystyka jest popierana porednio lub bezporednio (np. turystyka socjalna), w pa stwach totalitarnych turystyka ley w kompetencjach parstwa; jest ona podporzdkowana celom politycznym, a jej rozul j jest sterowany centralnie; ponadto rozw j turystyki, zwaszcza zagr anicznej,
j

est reglamentowany.

.3. DYSFUNKCJE wsPoczEsNEJ TURYSTYKI

Turystyka wsp czesna, czyli masowa' jako zjawisko obejmujce przemieszczanie si w przestzeni, a take wykorzystywanie pewnej ilociczasu wolnego od pracy, jest wynikiem rozwoju spoeczno-gospodarczego. Jej pocztki sigaj, jak wiadomo, poowy XIX w., Iecz jako zjawisko masowe wyksztaciasi w latach 50. xx w. Naley zauway, i turystyka wsp czesna, rozwijajc si, obja ty|ko cz ludnoci wiata,a mianowicie t, kt ra naley do spoeczeristw ekonomicznie rozwinitych i dysponuje znacznymi dochodami oraz spor ilo-

deklaracji wiatowej organizacji Turystyki i wiatowej organizacji Parlament w, przyjtej w Hadze w 1989 r.' a powiconej turystycelg: ,,Turystyka jest pozytywnym i wszechobecnym czynnikiem promocji wzajemnego zrozumienia, a tym samym pokoju i odprenia; z drugiej strony turystyka jest hamowana konfliktami, a podsycana pokojem. [...] Wszystkie rzdy powinny wic podejmowa dziaania na rzecz zapew-

Wsp czesna furystyka, jako zjawisko ruchliwoci przestrzennej, wykae charakterystyczn struktur. Przepywa na og z region w
t0

ciwolnego czasu.

te

The Hague Declaration on Tburism, jw. 1

,i

C. Kaspar, Die Tourismuslehre im Grundriss, jw, s. 32-33.

418

$ s

419

1.

bogatszych do biedniejszych, z kraj w zaawansowanych przem do mniej rozwinitych, ze spoecze stw zurbanizowanych do czych, z P nocy na Pofudnie . Uwaa si, i stanowi to jedn z charak terystycznych cech obecnej sytuacji spoeczno-gospodarczej ciwiatowej, kt ra si staje corazbardziej wzajemnie za7ena. Jak ju wykazano, w turyStyce uczestniczy obecnie kilkaset mil n w os b. Do kor{ca stulecia liczba ta przekroczy 500 mln. Wsp czesna turystyka, bdca r dem rozmaitych korzyci, jest jednoczenie obciona r nymi kosztami. od kilkunastu lat na wiecio jest prowadzona dyskusja na temat korzyci i koszt w turystyki za: r wno dla gospodarki oraz spoecze stwa, jak i dla rodowiska przyrodniczego' Jest to wane, gdyz dotychczas na og m wiono tylko o korzyciach,i to wycznie ekonomicznych. Na podstawie literatury przedmiotu mona wskaza przynajmniej'

zachowania i postawy, kt re u ludnocimiejscowej mog wywoa uczucie rezygnacji lub agresywnego niezadowolenia. Turystyka moe wic powodowa r wnieuczucie frustracji wrd tych, dla kt rych np. niedostpne s dobra uzywane powszechnie przez turyst w. W stosunkach midzyludzkich zwraca si te uwag na zanikanie tradycyjnej gocinnoci, szczeg lnie w duych orodkachturystycznych. Nierzadko
stosunki te zastpio podejcie komercyjne. Sprzyja temu tendencja do upowszechniania postaw konsumpcyjnych. Inny przykad niekorzystnych konsekwencji turystyki mona wskaza w obrbie efekt w ekonomicznych dla ludnoci miejscowej. Wiadomo' ze pod wpywem rozwoju turystyki nastpuje majtkowe zr6nicowanie miejscowej spoecznoci.W efekcie obserwuje si zmiany w jej stylu yciai pewne zakl cenia w stosunkach spoecznych rodowiska przyjmujcego turyst w. Zanikajtradycyjne wartoci, zmieniaj si obyczaje, pogldy moralne i religijne, sabn wizirodzinne. Mona wic powiedzie, e pod wpywem turystyki masowej nastpuj stae i szybkie zmiany w zyciu miejscowej ludnoci,czemu towarzyszy nacisk na naladownictwo wzor w zachowania si turyst w. W literaturze przedmiotu zwraca si uwag na takie niekorzystne zjawiska, jak uprzedzenia i stereotypy wystpujce wrd turySt w oraz odwiedzanych spoecznoci. Na przykad w miar rozwoju turystyki masowej mae miejscowoci turystyczne oferuj swoim gociom bardziej wyrafinowan, a7e faszyw wersj swego folkloru i obyczaj w, dostosowan do Stereotypowych wyobraer o odwiedzanym kraju. Gospodarze zanie S przygotowani, aby pom c gociompozby si tych wyobra:eri. Czsto te turyci prezen wobec ludnoci miejscowej postaw wyszoci,pr bujc narzuci swoje wzory i swoj pseudokultur. Wywofuje to silne reakcje obronne i wzmaga wzajemn nieufno. Do niekorzystnych zjawisk rodowiskowych zvizanych z turystyk wsp czesn zalicza si take zjawiska patologii spoecznej' Najczciej wymienia si tu narkomani, pijar stw o, Wadziee, choroby weneryczne, prostytucj, wamania do samochod w, czarny rynek dewizowy ilp. Turystyka wsp czesna jest czcikultury i nonikiemwielu wartocikulturalnych. Jednoczenie jej rozw j moe by r dem niekorzystnych zjawisk dla kultury. Pojawiaj si opinie, e turycizagraniczni w duych orodkachnadmorskich nie odczuwaj zadnych po-

niekt re niekorzystne zj awiska tow arzy szce rozwojowi wsp czesnoJ' turystyki, czy|i jej dysfunkcje. Maj one rozmaity charakter, podobnio zresztjak korzyci zwizane z rozwojem turystyki. ZaprezentowanQ uwagi odnosz si do kraj w o rynkowym systemie gospodarki, wysoko rozwinitych gospodarczo i do kraj w rozwijajcych si. Ich znajo mojednak moe by w peni wykorzystana w ksztatowaniu polskieJ polityki turystycznej.

Ma ona jednak r wniez ujemny wpyw na omawiane rodowisko. Po-l

twierdzaj to prowadzone na wieciebadania naukowe. Turystyka nic jest bowiem penowartociowymnatzdziem przekazywania prawdl o wiecie. Zachowania turyst w s odbierane przez ludnoodwiedza.i nych miejscowoci jako typowe dla kraju ich pochodzenia. Nie jest td prawd, gdy turysta nie reprezentuje wszystkich mieszka c w swego kraju ani rodowiska, z kt rego si wywodzi. Nie odzwierciedla te co,} dziennego ycia w swoim kraju. Demonstrowana kultura turyStycznB jest wic niesusznie uog lniana w odwiedzanym rodowisku. Uwaajc turystyk za rodeksuzcy pogbianiu przyjani midzy zagroe ,,jakie moe ona stano-' ludmi, naley take mie wiadomo wi w ksztatowaniu przyjaznych stosunk w midzyludzkich. Niekt . rzy badacze uuaajnawet, e efekt wzrastajcego zrozumienia midzy narodami' jelisi temu batdzo dokadnie przyjrze, prawie nie ist. nieje. Nietrudno zau:wuy, i ttyci z bogatych kraj w demonstruj 40

Turystyka

ddzi auj e znac zqc o na dow ro

is

ko

s p o e c zno

kult urow c,

4I

trzeb kulturalnych.

dziaywanie turystyki na miejscowe zwyczaje nosi zaczsto charakter ,,odkulturalniania'' i przystosowania do skomercjalizowanego Stylu y. cia. Turystyce przypisuje si nawet niszczenie kultury lokalnej i wartocireligijnych. Turystyka, z jednej strony, moe by czynnikiem zwikszajcym samodzielnomieszkar{c w odwiedzanych obszar w, czyli sfer ich wolnoci, z drugiej za moe t sfer ograrricza. Dowiadczenie wykazuje, e nadmierna koncentracja ruchu turystycznego w okrelo_ nych miejscowociachwprowadza na og wiele ogranicze oraz niedogodnoci w zyciu codziennym i zawodowym. Przykad w z tego zakresu dostarcza szeroko rozumiany sektor usug bytowych. Degradoprzyrodniczym. ogranicza ona dostpno do przyrody jako r da har_ monii oraz porzdku, zak ca ten porzdek i wprowadza chaos do zycia codziennego mieszka c w obszar w turystycznych, czynicje bardziej

W czasie pobytu na og w jednym miejscu nic zdradzajzainteresowania okolicami ani krajem, kt ry odwie dzaj. od.

j zmotory zowani turyci. Preferowanie w polityce turyscznej g wnie cel w ekonomicznych prowadzi czsto do zuboenia rodowiska architektonicznego miejscowoci turystycznych. Wrd niekorzystnych zjawisk bdcych skutkiem nieprzemylanej polityki turystycznej mona wymieni urba_
nzacj obszar w turystycznychprzez wznoszenie budowli w stylu spotykanym powszechnie w miastach (np. Zakopane, P wysep Helski) czy przypadkowe i bezplanowe osadnictwo, piowadzce m.in' do architek-

wadza si np. ograniczenia szybkoci, zakazy parkowania, jednokierunkowe l|ice, zakazy wjazdu. Naturalnie przeciEenie szlak w komunikacyjnych nie jest jedynym problemem zwizanym z motoryzacj. W wyniku rozwoju i koncentracji turystyki masowej nastpuje coraz wiksze zamiecanie ulic, pl, teren w parkingowych, a take w d rdldowych' W zwipku Z tym wprowadza si r neprzepisy ochronne, bdce w konsekwencji ograniczeniem swob d, zkt rych korzysta-

tw

rczy wpyw turystyki jest widoczny take w

rodowisku

mczcym. Wsp czesna turystyka obniza jakoycia nle tylko odwiedzanych spoecznoci,lecztake turyst w. Powiksza np. r da haasu, a wic w konsekwencji ograrricza prawo do ciszy i spokoju. Wolnood niechcianego haasu samochod w, samolot w, motor wek, nart motorowych, tranzystor - vrzdze stereofonicznych itp' jest zapodsta_ w, wowym warunkiem zdrowia psychicznego. Systematyczny wzrost turystyki krajowej i midzynarodowej oraz zwiryarty z ru rozw j np. uzdrowisk pooonychna obszarach g rskich, wzdu wybrzey m rz i jezior, rozw j turystyki pielgrzymkowej i w duych miastach przyczyniaj si do zwikszania |iczby x de haasu oraz r wnomiernego rozprzestrzeniania si haasu prawie na caej powierzchni globu ziemskiego. Jak juz podkrelano, rozw j wsp czesnej turystyki jest cile zwizany z transportem. Zmotoryzowani turyci nie tylko w duzym stopniu ograniczaj wolnopieszych, lecz take stanowi zagroerue ycia na drogach. Potwierdzeniem tego jest wzrastaj ca |iczba wypadk w drogowych. Rozmiary r znorodnych uciliwocipowodowanych przez zmotoryZowanych turyst w umykaj kalkulacji. Wynikiem podejmowanych przez spoecze stwo pr b chronienia si przed skutkami motoryzacji s niekt re pomniejsze ograniczenia wolnoci osobistej. Wpro4

tonicznego niszczenia krajobrazu. Inn ujemn konsekwencj turystyki jest przekraczanie chonnociobszar w, obnizajce jakowypoczynku. Ujemne skutki s powodowane przez wzrastajce zagszczenie sieci dr g czy tor w kolejowych, wyrby w lasach, niwelacj terenu itp. Ucieczka od toku w miastach w paradoksalny spos b doprowadza do toku w miejscowociach turystycznych. W sumie jednostronnie traktowana polityka turystyczna przynosi wiele skutk w negatywnych, zak cajc harmoni rodowiska przyrodniczego i naturaln r wnowag. Spotyka si te opinie, e wraz z rozwojem wsp czesnej turystyki wystpuj zagroenia dla zdrowia ludzkiego. Na przykad ktaje zachodnie notuj nasilenie tradycyjnych epidemii, takichjak cholera, dyfteryt, tyfus, ospa czy grypa. Z masowymi podr ami jest r wnie zwi_ zana choroba AIDS. Dynamiczny rozw j turystyki masowej oraz koncentracja ruchu turystycznego wpywaj na bezpieczetistwo, zwaszcza turyst w. Pod tym wzgldem z saw cieszsi regiony i miejscowociturystyczne. Warto w tym miejscu powiedzie, e np. w Hiszpanii powoano do zycia policj turystyczn, kt ra w szczycie sezonu dodatkowo chroni

turyst

Problem bezpiecze stwa turyst w szczeg lnie ostro wystpuje w komunikacji lotniczej w wyniku eksplozji ruchu pasaerskiego,
z:waszcza w okresie letnim. PrzeciE/lenie midzynarodowej komunika423

cji lotniczej jest widoczne w portach lotniczych, na pasach startowych i autostradach dojazdowych. Zwraca si uwag na sab pojemnotas lotniczych, co prowadzi do przepenienia port w lotniczych. Drug dziedzin' do kt s odnoszone negatywne skutki rozwoju wsp czesnej turystyki, jest rodowisla pr7yrodnicze. Poniewa jest ono istotnym czynnikiem rozwoju turystyki, ptzeto wszelkie zagroenia pynce dla rodowiska ze strony turystyki budz uzasadniony niepo. k j.Zaosttza go okoliczno,i traktowanie niekt rych zasob w rodo. wiska, g wnie wody i powietrza, jako tzw. d br wolnych, kt rym nio zagrta wyczerpywanie si, naley do przeszoci.Powszechnie ju wiadomo, e warunkiem korzystaniaprzez czowieka z element w ro. dowiska jest uznanie ich za dobra ekonomiczne. Wie si to nie tylko z ich ograniczonoci fizy czn i narastaj c konkurencyjnoci midzy funkcjami rodowiska przyrodniczego,lecz take z relatywnym zwik szaniem si w rodowisku skadnik w antropogennych. Konsekwencj przyjmowanej w ekonomiitezy o istnieniu d br wol. nych byo nieuwzgldnianie w rachunku ekonomicznym dziaalnoci gospodarczej, w tym take turystycznej, fakt w korzystania z niekt . rych d br naturalnych i szkodliwego oddziaywania na nie. W Polsco (chocia nie tylko) czsto jeszcze trake si ziemi jako niemale dobro wolne. W wyniku tego wystpio wiele niekorzystnych zjawisk, np. w budownictwie. Znaczenie skadnik w rodowiska przyrodniczego dla turystyki oraz dla czowieka podkrelaj takie jego cechy, jak ograniczona substytucyjno oraz wysoka kapitaochonnoodzyskiwania utraconego
krajobrazu. Wrd wielu sprawc w degradacji rodowiska przyrodniczego wymienia si turystyk masow. W obliczu grocej wiatukatastrofy ekologicznej ludzie zaczli dostrzega' e mdo czynienia z procesami by moe nieodwracalnymi i e wzrost turystyki prowadzi do rujna. cji teren w bogato wyposazonychprzez natur, czyli do niszczenia sen. su istnienia samej turystyki. Coraz czciej si m wi, e turystyka masowa stwarza paradoks: turystyka niszczy turystyk. Negatywne skutki turystyki masowej odczuwalne dla rodowiska przyrodruczego S szczeg lnie widoczne w wielkich regionach turystycznych. Na przykad wybrzea morskie Woch oraz Hiszpanii wykazuj znaczne zalieczyszczenia spowodowane zbyt intensywnym

zagospodarowaniem turystycznym linii brzegowej, przy niedostatecznym uwzgldnieniu ochrony tych obszar w. Innym przykadem zagroerua rodowiska przyrodniczego s Alpy. od roku 1950 liczba turyst w w Alpach podwaja si co siedem lat. Systematycznie te wzrasta stosunek liczby turyst w do liczby staych mieszkardc w miejscowoci g rskich (np. w Davos na 6 tys. mieszka c w przypada 50 tys. turyst w). Przy takiej koncentracji przestrzennej ruchu turystycznego powstaj r ne lci|iwe problemy, m.in. masowe zamiecanie Alp. Due szkody powoduje turystyka narciarska. Skal problemu uzmywycig w i kolejek alpejskich, wynoszca okoo sawia choby dugo 120 tys. km, czyli tyle co trzykrotny obwd kuli ziemskiej. W rolu co czwarta trasa narciarska prowadzi przez zagroone lasy g rskie. Na cele turystyki narciarskiej powica si tam kadego roku 500 ha aytk w rolnych. Dodatkowo mona powiedzie, e np. Austria zamierza do kor{ca tego stulecia zbudowa 3 tys. wycig w i tras narciarskich ocznej powierzchni ponad 20 tys. ha. Nastpnym problemem jest stan las w w Alpach. ocenia si, i 60Vo drzew jest uszkodzonych. W Bawarii 70Vo las w g rskich jest skazanych na obumarcie. Stwarza to liczne niebezpieczerfutwa dla czowieka. Utrata drzew przyczynia si do zwikszania wystpowania lawin, niebezpiecznych obsuni ziemi, powodzi orazzwikszonych erozji. Biologowie obawiaj si, e wsp dziaaniewszystkich tych czynnik w moe w cigu najbliszych lat aczyni cay region wysokog rski niezamieszkanym. Zagroony jest r wnie inny skadnik rodowiskaprzyrodniczego, tj. ziemia. Walcowanie niegu na trasach narciarskich cikimi pojazdami powoduje, e ju tylko 10-15vo ziemijest pokryte traw. Stwierdza si te obumieranie rolini kwiat w alpejskich. W wyniku rozwoju turystyki g rskiej pojawia si tez zagroenie ze strony zwierut' Na skutek dokarmiania przez turyst w liczba jeleni wzrosa S-krotnie w stosunku do stanu z pocztk w tego stulecia. Wskutek koncentracji ruchu turystycznego kozice yjce na szczytach g rskich zostaj Zmuszone do szukania pokarmu na niszych poziomach, gdzie masowo poerajpdy modej rolinnoci. Rozw j wsp czesnej turystyki prowadzi te do zmiany charakteru rodowiska przyrodniczego. Stale rosnca liczba uczestnik w ruchu tu45

'

424

U podstaw dziaania szeroko rozumianej gospodarki turystycznej musi r wniez lec pena wiadomo sozoekologiczna. Polega ona na zdawaniu sobie sprawy ze znaczenia rodowiska przyrodniczego dla wsp czesnego czowieka oraz gospodarki, a take z koniecznoci ochrony i odnowy tego rodowiska. Wiedza, wyobrania i etyka sozoekologiczna, jako podstawowe elementy tej wiadomoci, powinny by przedmiotem edukacji mieszkaric w oraz turyst w. Na uwag zasuguj te ne?atywne skutki rozwoju turyski masowej w sferze ycia gospodarczeTo, zwaszcza kraj w przyjmujcych go_ ci.Dysfunkcje te s dotrudne do sklasyfikowania, chociaz w pewnym zakresie s odwrotnoci funkcji ekonomicznej.
Jak

wysep Helski itp.). G wnym narzdziem ochrony region w i miejscowoci turystycz_ nych przed szkodliwymi skutkami rozwoju turystyki powinna by kon_ sekwentna polityka turystyczna pa stwa. Powinna ona zapewni ochron rodowiska przyrodniczego w taki spos b, aby przesanki poprawy jakociyciai standardu ekonomicznego nie byy zagroone.

rystycznego oznaczajednoczenie wzrost popytu nar ne usugi i do_ bra turystyczne. Rynek reaguje na to wzrostem podazy. Z omawianego punktu widzenia prowadzi to do coraz wikszego zagszczenia vrzdzeniami infrastruktury turystycznej i og lnej (hotele, kempingi, drogi, tereny sportowe itp.) wielu obszar w wiejskich, szczeg lnie atrakcyjnych turystycznie. W sumie turystyka masowa przyczynia si do zmian w strukturze przestrzennej i funkcjonalnej obszar w wiejskich. Niekiedy niszczy rodowisko przyrodnicze, w kt rym stale yje miejscowa ludno,obniza wic jakoycia tej ludnoci.Nietrudno bowiem za_ uvay,e istotne skadniki rodowiska, np. plaze czy naturalny krajobraz wiej ski, doznaj uszczerbku przez eksploatacj turyst y czn (P -

tych, kt re nie mog powaznie myleo konkurowaniu w dziedzlnte produkcji przemysowej, przeto kady ktaj o rozwinitych funkcjach turystycznych dryy do poprawy swojej pozycii na rynku. Efekty tego splecionego ycia midzynarodowego, w wyniku ekspancoraz cilej sji masowej turystyki, majte sw j wymiar negatywny. Jednym z niekorzystnych przejaw w rozwoju turystyki moe by powstawanie i umacnianie zalenocikraj w przyjmujcych od kraj w ta wysyajcych turyst w. Zaleno ma charakter ekonomiczny, a odnosi si do struktury poday i popytu. Zasadniczo nie jest ona regulowal.ra ptzez wadz polityczn. Ponadto wchodzenie danego kraju na rynek turystyczny i ch ufizymania si na nim nie s wymuszane. Mona wic powiedzie, i ta oczywista zalenoekonomiczna jest akceptowana przez pailst:wa przyjmujce gocizagranicznych. Z eko' nomicznego punktu widzenia negatywnym skutkiem rozwoju wsp czesnej turystyki moe by inflacja. Jej stopa w regionach turystycznych bywa znacznie wysza niz rednia w danym kraju. Fakt ten jest wyjtkowo dokuczliwy dla ludnoci miejscowej i obnia jej standard Jednz istotnych cech turyStyki jest sezonowo.Wahania sezonowe dziaalnocigospodarczej w turyStyce powoduj wiele konsekwenycia.

olbrzymi ilousug i d br, stanowicych podstaw gospodarki turystycznej. Ta dziaalnokonsumpcyjna jest bardzo wana z punktu widzenia caej gospodarki, zar wno dla spoecze stwa przyjmujcego, jak i wysyajcego turyst w. Umoliwia ona przepyw kapita w, inwesto_ wanie, wymian usug oraz tworzenie organizacji gospodarczych. Jest tez g wnym powodem, dla kt rego r ne kraje i miejscowoci rywalizuj midzy sob o przyciganie turyst w. Poniewaz turystyka jest istotnym r dem dochod w dla wszystkich kraj w, zwaszcza za
426

juz niejednokrotnie podkrelano, turystyka masowa konsumuje

cji natury gospodarczej, spoecznej i organizacyjnej. Ryzyko zvizane z sezonowoci odnosi si najczciej do bezrobocia w okresach poza sezonami turystycznymi. rodkiem zaradczym w tym wzgldzie moe by wyduaniesezon w. Dla porzdku naley te zaprezentowa opinie, wedug kt rych turystyka wykazuje wysok podatnona kryzysy i niewielki spoeczny presti zawodowego zatrudnienia w niej. Lista dysfunkcji wsp czesnej turystyki obejmuje te zjawisko spekulacji gruntami budowlanymi. W krajach o wysokiej atrakcyjnoci tuinwestycyjn prowadzon przez rystycznej obserwuje si dziaalno ponadnarodowe organizacje turystyczne, majce swoje siedziby w krajach wysoko rozwinitych. odnosi si to zwaszcza do midzynarodo_ wych sieci hotelowych. Na przykad na Wyspach Karaibskich i na Hawajach ceny ziemi osigaj Zawrotne sumy. W roku 1983 za 10 tys. USD mona byo naby 4 tys. m2 teren w budowlanych, w 1988 r. zapotrzeba byo na ten cel 90 tys. USD. Naley tu zauway, e spekulacja terenami budowlanymi osiga szczeg tnie d:ue roz',]

--l
miary w tych krajach i regionach turystycznych, w kt rych brakuje odpowiednich wasnych rodkw kontroli ziemi. Naturalnie s podejmowane pr by blokady zakup w ziemi przezkapita zagraniczny (g wnie japo ski na Hawajach),lecz na razie z mmi efektami. Inwestycje zagraniczne w krajach i regionach turyStycznych take mog by r dlem niekorzystnych zjawisk ekonomicznych. Literatura przedmiotu noe w tym wzgldzie przede wszystkim odpyw dewiz za granic. Samo zjawisko odpywu dewiz naley uzna za nieuniknione, problem zasprowadza si do jego skali. W krajach, kt re osigaj dochody w bilansie patniczym' opierajc si na turystyce rozwijanej przezkapitazagraniczny, nadmierny odpyw dewiz obnia efekt mnonikowy dochod w turystycznych par stwa. W praktyce tych kraj w cz_ sto si stwierdza nieuzasadniony import poszukiwanychprzez turyst w d br konsumpcyjnych, import nowych technologii (know-how), nie przemylane transfery zysk w itp. W konsekwencji powoduje to znaczny odpyw dewiz do kraj w wysoko uprzemysowionych. W Kenii np. zaledwie 30vo wpyw w dewizowych pozostaje w kraju. Wikszodochod w idzie natomiast do wacicieli hoteli, przede wszystkim ugrupowar midzynarodowych. Mimo pomocy zagranicznej rzd Kenii mu_ si nawet dofinansowywa swoj g wn atrakcj turystyczn, jak s rezerwaty dzikich zwierzl Przyjmujc, e ptzykad Kenii nie jest od_ osobniony' mona powiedzie, i dla niekt rych kraj w rozwijajcych si turystyka moe by interesem niekorzystnym. Mona spotka opinie, ze im kraj turystyki docelowej jest biedniej_ szy, tym niekorzystniej wypada rachunek koszt w i zysk w. Wskazuje si te w tych krajach na stosunkowo niski udzia zatrudnienia pracownik w miejscowych w zatrudnieniu og lnym w gospodarce turystycznej. Prawie wszystkie stanowiska pracownik w wysoko kwalifikowanych zajmuj mieszkarcy metropolii i obcokrajowcy' Przytoczone przykady dysfunkcji turystyki w yciu gospodarczym kraj w przyjmujcych maj, rzecz jasna, charakter sygna w, kt re warto sobie uwiadomii w miar mozliwoci uwzgldnia w rachunku ekonomicznej efektywnoci przedsiwzi w dziedzinie turystyki,
zwaszcza midzynarodowej
.

6.4. BILANS GOSPODARCZO. -sPoEczNYcH KoRzYol RozWoJU wsPczEsNEJ TURYST YKl

KoszTow

]]

i organizacji turystycznych, samorzd w lokalnych i budet w par(stwowych' TUrystyka midzynarodowa staa si duzym biznesem; np. w 1998 r. wpywy z niej wyniosy 445 mld USD, co stanowio 97o wartociestrowanego wiatowegoeksportu. Kwota ta nie uwzgldnia wydatk w na usugi transportowe. R wnie turystyka krajowa, rozwijajca si coraz szybciej w krajach atrakcyjnych turystycznie, obejmuje swoim zasigiem liczne rzesze spoeczelistwa, przeksztacajc dynamicznie oblicze odwiedzanych miejscowoci, region w i kraju. Jednoczenie, w miar rozwoju wsp czesnej turystyki, notuje si coraz liczniejsze gosy krytyczne pod jej adresem. Specjalici2' rozwa' ajc funkcje i dysfunkcje turystyki, zgaszaj wiele pytar{, na kt re brak jednoznacznych odpowiedzi, gdy dotycz one g wnie pozaekonomicznych funkcji turystyki. U podstaw dylematu, czy wsp czesna turystyka jest bogosawierStwem, czy przekIe Stwem, tkwi r ne wtpliwoci, kt re dla przykadu mozna zaK. Pruecawskim22 uj w formie kilku pytar .

Przeprowadzona w tej ksice wieloaspektowa prezentacja rozwoju turystyki wskazuje na liczne implikacje rozmaitej natury. Turystyka staa si w mijajcym stuleciu nieodcznym elementem wsp czesnej kultury bytowania spoecze stw. Jeliwzi pod uwag turystyk midzynarodow, to fascynuje ona cotaz wiksz liczbprzy' jazdlw i wyjazd w (np. 65 mln zagranicznych podr zy w 1998 r.), atake coraz wikszymi wpywami os b prywatnych, przedsibiorstw

'

Czy zawsze jest tak, i uprawianie turystyki sprzyja zdrowiu ftzycznemu i psychicznemu, czy te moe w wielu przypadkach temu zdrowiu szkodzi?

2l
22

Na przykad J. Krippendorf, B. Tietz, C' Kaspar i K. Przecawski' K. Przecawskj' Turystyka a wiatwsp czeslcy, Wydawnictwo UW Warszawa 1994.

48

429

Czy w miejscowociach turystycznych stosunki midzylu-clzkie staj si lepsze, czy moejest zupenie inaczej? A moe turystyka przy. spiesza niekt re procesy patologii spoecznej?

nie przynosi w tych sferach ycia pozytywnych a towa'yn1io*, rzy szy jej przestpczo,ksenofobia, pijar{stwo, narkotyki? Czy wiedza, jak zdobywaj turyciw czasie poar ty i pobytu w innych miejscowociach, regionach, krajach, jest zawsze pog. bieniem dotychczasowej, czy moe zdarza si, i oczekiwany obraz bywa spycony lub wprost faszywy? Czy turyci chroni rodowisko przyrodnicze i spoeczn e, czy te moe przyczyniaj si niekiedy do jego dalszej degradacji?

zavsze jest tak, ze turystyka spenia funkcje wychowawczc, kulturowe, wiadomoci ekologicznej i kszta" po"yiy*n" posta. wy turyst w wobec innych ladzi? A moe jest tak, e j uprawianio

Czy

: :
: : :

polepszenie poziomu zaopatrzenia ludnoci, pracy np. dla modziey,kobiet, os b niestworzenie moliwoci wykwalifikowanych i dodatkowej w miejscowociach rolniczych, zachowanie i wspieranie d br kultury odbudowa dzie architektury, wzbogacanie treciowiatowych, przeamywanie barier, np. jzykowych, spoecznych, klasowych, religijnych i rasowych, zapoznanie si ludnocidanego kraju (regionu, miejscowoci)z innymi wzorcami socjologicznymi i kulturowymi, mieszanie si cy-

I
n

wilizacji,

docenianie wasnych i obcych wartoci spoeczno-kulturalnych, midzynarodowy pok j i zrozumienie.

Koszty gospodarczo-spoeczne to: I inflacja, I wycieki dewiz, a sezonowoi bezrobocie, I wahania ekonomiczne i niezr wnowa'ony rozw j, I zaniechanie alternatywnego wykorzystania zasob w miejscowych i ich niszczenie, : nieodwracalno funkcj i obiekt w infrastrukturalnych, I niewykorzystanie infrastruktury turystycznej przez ludnomiejscow ze wzgldu na brak rodkw lub fizyczn niedostpnotej I I
infrastruktury (getto turysty czne), zeszpecenie krajobrazu przez obiekty turystyczne, niszczenie krajobrazu jako skutek bdnego oszacowania chonnociturystycznej obszaru, turystycznej, due obcienie ekologiczne wskutek dziaalnoci kultury, sztuki i rzemiosa wskutek dopasowania komercjalizacja ich do gust w turyst w, a tym samym utrata tozsamoci, zabtrzenia ustalonej r wnowagi kulturowej i religijnej' ksenofobia, konflikty, prostytucja, przestpczo,brak zrozumienia i dziaalnona pokaz.

Przytoczone pytania mona mnoy. Faktem jest, i wtpliwoci narastaj w miar studi w nad skutkami rozwoju wsp czesnej turystyki dla r nych sfer wsp czesnego ycia. Jedno jest dzipewn-e, co po_ twierdziy nauka i praktyka: rozwoju wsp czesnej turyStyki nie mota zatrzyma. A skoro tak jest, to mona zaprezentowa bilans korzycl oraz koszt w wsptczesnej turystyki w sferze gospodarczej ispoecznej. S to tylko ptzyklady, gdy wszystkich za7et i wad turystyki nie mona okreli,poniewaz szbyt|iczne, nie wszystkie daj.i it **tyfikowa, a niekt re nie s dotd rozpoznane.

Korzycigospodarczo-spoeczne

r r r r r r

to:

napyw dewiz, norodno dziaalnoci gospodarczej, ziaszcza z wykorzystaniem miejscowych zasob w i produkt w,
wsparcie gospodarki dziki produkcji towar w i usug dla turyst w,

wiksza

t I
I a

miejscow, efekt mnonikowy, 430

korzystanie z istniejcej infrastruktury turystycznej przez ludno

inwestycje, wykorzystanie istniejcej infrastruktury, polepszenie infrastruktury komunalnej przez budow infrastruktury turystycznej,

w gruncie rzeczy ma charakter pogldowy. Moe do tworzenia optymalnego modelu

Przytoczony bilans zalet

wad rozwoju wsp czesnej turystykl

vki.

BIBL!OGRAFIA
Altkorn J., Marketing w turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1994.

Altkorn J., Nowakowska A., Podstawy marketingu turystycznego, AE, Krak w 1992. Altkorn J., Strategia marki, PWE, Warszaua 1999Baum T., Lundtorp 5., Seasonality in Tourism,Pergamon 2001. Bk S.A., Promocja produktu turystyczne7o w obrocie krajami o gospodarce rynkow ej,,,Monografie-Ruch Turystyczny" z. 26, SGPiS,
Warszawa 1990.

Bosiacki S., Konsumpcja d br i usug turystycznych w gospodarstw ach domowy ch, Instytut Turystyki, Warszawa 1 987. Butowski L., organizacja turyski w Polsce, APT MART, Warszawa 1996. Cieloch G., Kuczytiski J., Rogozir ski K., Czs wolny - czasem lconsumpcji?, PWE, Warszawa 1992. Cowell D., The Marketing of Services, Heinemann Professional Publishing, Oxford 1990. Daszkowska M, Usugi, produkcja, rynek, markerlng, Wydawnic_ two Naukowe PWN, Warszawa 1998. Davidson K, Turystyka, PART, Warszawa 1996. Dreyer A., Kulturtourismus, R. Oldenburg Verlag, Miinchen-Wien
2000.

433

Drzewicki M., Agroturyska, I.W.,,wiadectwo'', Bydgoszcz

Dziedzic E., Obszar recepcji turystycznej jako przedmiot zarzqdzania strategicznego, ,,Monografie i Opracowania" nt 442, SGH, Warszawa 1998. Encyclopedia of Tburism, praca zbiorowa pod red. J. Jafariego, Routledge, London-New York 2000. Encyklopedia agrobiznesu, praca zbiorowa pod red. A. Wosia, Fundacja,,Innowacja", Warszawa 1998. Funkcja turystyczna Augustowa, praca zbiorowa pod red. St. Liszewskiego, Instytut Turystyki, Warszawa 1989. Gaworecki w.w., Eleme n tury s tyki mi dzynaro dowe7, Wydawnictwo UG, Gda sk 1993. Gaworecki W.w., Gd ska aglomeracja. Geneza i funkcje, GTN, Gdar sk 1976. Giezgaa J'' Turystyka w gospodarce narodowej, PWE, Warszawa
Goembski G., Przedsibiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej, AE, Pozna(t 1997 . Gospodarla turystyczna u progu XXI wieku, praca zbiorowa pod red. S. Bosiackiego, Aw Pozna 2000. Hanis P', Planowanie 7ysku w hotelarstwi Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995. Holloway J.Ch., Plant R.Y., Marketing for Tourism, Pitman, London
1989.
19'77.

1995.

002.

Kaspar C., Wprowadzenie do zarzqdzania w turystyce, ODK ,,Orbis" S.A., Warszawa 1992. Knowles T., Zarzqdzanie hotelarstwem i gastronomiq, PWE, Warszava200I. Kompendium wiedzy o turystyce, praca zbiorowa pod red. G. Goembskiego, Wydawnictwo Naukowe PwN, Warszawa*Poznail

Konieczna-Doma ska A., Biura podr y na rynku turyStycznym, Wydawnictwo Naukowe Pv/N, Warszaua 1999. Konieczna-Domariska A., Usugi porednictwa i orTnizacji w rozwoju rynku turystycznego, SGH, Warszawa 1994. Kornak A., Biura podr y na rynku. hrzqdzanie, marketing i pro-

Holloway J.Ch., Robinson Ch., Marketing w turystyce, PWE, War-

Holloway LCh., The Business of Tburism, Pitman, London 1986. Jackowski A., Pielgrzymki i turyska religijna w Polsce, Instytut Turystyki, Warszawa 1991. Jdrzejczyk J., Ekologiczne uwarunkowni i funkcje turystyki, wydawnictwo,,lsk'', Katowice l995. Kaspar C., Die Tourismuslehre im Grundriss, Verlag Paul Haupt, Bern und Stuttgart 1991. Kaspar C., Management im Tourismus, Verlag Paul Haupt, Bern-stuttgart-Wien 1 995.
434

szavta 1997.

ce, AE, Wrocaw 1991. Kornak 4., Ekonomika turystyki, K-PS-Ed., Bydgoszcz 1991. Kornak A., Marketing usug turystycznych, AE, Wrocaw 1991. Kornak A., Nowy system kierowania (management) w turystyce, AE, Wrocaw 1992. Kornak S.A., Rapacz A., hr7qdzanie turysk i jej podmiotami w miejscowoci i regionie, Wydawnictwo AE, Wrocaw 2001. Kotler Ph., Bowen J., Makens J., Marketing for Hospitality and Tourism, Prntice Hall, Upper Saddle River, New Jersey, 1999. Kowalczyk A., Geografia hotelarstwa' Wydawnictuo IJ, d 200r. Kozielecki I., o czowieku wielowymiarowym. Eseje psychologiczne, PWN, Warszawa 1988. Kr l A., Elementy infrastruktury turyscznej i paraturyscznej,Instytut Turystyki, Warszawa 19'18. Libera K., Midzynarodowy ruch osobowy, PWE, Warszawa 1969. azarekR', Ekonomik turyStyki, WSE, Warszava 1999. Majewski J., Lane B., Turyska wiejska i rozw j lokalny, Fundacja ,,Fundusz Wp pracy'', Pozna 200I. Medlik S., Leksykon podr y, turystyki i hotelarstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

mocje, K-PS-Ed., Byd,goszcz 1999. Kornak A., Droga do europejskiego rynku wewntrzne7o w turysty-

rt
Metody smulowania rozwoju turyski w ujciu przestrzennym' praca zbiorowa pod red. G. Goembskiego, Wydawnictwo AE, Poznalt
002.

Sierpi ski J., Usugi porednictwaw polskiej gospodarce turyscznej, ,,Monografie i opracowania'' nr 262' scPis, Warszawa
Sikora J., organizacja ruchu turyStyczneqo na wsi, wsi Warszawa 1999. Styl ycia' Koncepcje i propozycje' praca zbiorowa pod red. A. siciriskiego, PWN, Warszawa 197 . Trends in Outdoor Recreation, Leisure and Tourism, praca zbiorowa pod red. W.C. Gartnera, D.W. Lime'a, CABI Publishing, New York
1988.

Middleton V.T.C., Marketing w turystyce, PAPT, Warszawa 1996. Miotke-Dzigiel J., Turystyka morska, Wydawnictwo UG, Gda sk Mishan 8J., Sp r o wzrost gospodarczy, PIW, Warszawa 1986. Naumowicz K., Turystyka jako sfera zaspokajania potrzeb osobistych, ,,Prace Naukowe Politechniki Szczecir skiej" nr 338, Szczecin
1987. 2002.

Nestorowicz M., Prawo turystyczne, Wydawnictwo Prawnicze,

S p oe c zno
- e

oo0.
I99.

Tulibacki T., Organizacja i zarzqdzanie hotelem. FBC, Warszawa

Turkowski M., Hotelarstwo. Elemen marketingll, PWE, Warszawa

Warszawa 1993. Nowakowsk a A',

kw

arunkow ania ruc hu turystyczne?o w ukadach przestrzennych, ,,Monografie'' nr 88, AE, Krako no mi c zne uw

1993.

1989.

nych, praca zbiorowa pod red. J. Kufla, z' 63, AE, Poznar{ 1998. Payne A, Marketing usug, PWE, Warszawa 1997. Pilot wycieczek zagranicznyc , PUS, ,,Mentor'', Krak w 1996. Pluta-olearnik M., Marketing usug,PWE Warszawa 1994. Przecawski K, Czowiek a turystyka. Zrys socjologii turyStyki,

Ochrona prawna konsumenta

w uregulowaniach publicznopraw-

Turkowski M., Marketing usug hotelarskich, PwE, Warszawa

Turyska a czowiek i spoeczeltstwo, praca zbiorowa pod red. K.

003.

Przecawski ego,

AL.-BIS, Krak w 1996. Przecawski K., Humanistyczne podstawy turyski, Instytut Turystyki, Warszawa 1986. Przecawski K., Turystyka a wiatwsp czesny, Wydawnictwo (JW, Warszawa 1994. Przecawski K', Turystyka a wychowanje, Nasza Ksigarnia, Warszaua 1973.

zi", Warszawa 1968. Witulska 1., Zarys ekonomiki i organizacji hotelarstwa, Wydawnictwo UG, Gda sk 1992. Wodejko S', Ekonomiczne zagadnienia turysi wsH' Warszawa

Turyska - Szansq rozwoju kraju, mateiay podstawowe Kongresu Turystyki Polskiej, UKFiT Warszawa 1996. Wielowieyski A., Przed trzecim przyspieszeniem, Biblioteka ,,Wi-

WZZ,

Warszawa 1984.

Rapacz A., Przedsibiorstvvo turystyczne. Podstawy i zasady dziaania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. Rozw j usug turyscznych u proqu XXI wieku, praca zbiorowa pod red. G. Goembskiego, AE, Pozna 1999. Schaetzing E.E., Management in Hotellerie und Gastronomie, Deutscher Fachverlag, FranKurt am Main 1992. Senyszyn L, PotrTeby konsumpcyjne, Wydawnictwo UG, Gda sk 1995.

Woniakowski J., Czy kultura jest do zbawienia koniecznie potrzebna, SfW ,,Znak", Krak w 1988. Zarys marketingu usug, praca zbiorowa pod red. M. Daszkowskiej, Wydawnictwo UG, Gda sk 1993.

pa stw sojako vvyraz luki na europejskim rynku turystycznym, cjalistycznych ,,Monografie i Opracowania" nt 288, SGPiS, Warszawa 1989.
Wodejko 5., Ruch prTyjazdovry z Zachodu do v,,ybranych

1997.

hrdzanie i marketing w kulturze i rekreacji.Iil\brane zagadnienia, ptaca zbiorowa pod red. B. Junga, Wydawnictwo Naukowe ,,Semper", Warszawa 1995.

436

437

il
Zarzqdzanie turysk, praca zbiorowa pod red. A. Kornaka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszauta 1994. Zawistowska H., Znaczenie ochrony prawnej konsument w usug turystycznych dla rozwoju turystyki w Polsce,,,Monografie i Opracowania" nr 448, SGH, Warszawa 1999. abi ska T., Podstawy i mechaniruy kszttownia konsumpcji usug turystycznych, ,,Prace Naukowe AE w Katowicach'', Katowice 1990.