Skrypt do Prawa Karnego(nauka o przestpstwie)/B.

Migas/
(Skrypt obejmuje wykad prof. Witolda Kuleszy z 2008/2009, podrcznik prof. Indecki i prof. Liszewska wyd. z 2002, komentarz z wicze dr Wiciski oraz poprzedni skrypt z roku 2004 w zakresie poruszanym na wykadzie kursowym z prawa karnego materialnego 2008/2009)1
SKRYPT DO PRAWA KARNEGO(NAUKA O PRZESTPSTWIE)/B.MIGAS/..................................................1 POJCIE, FUNKCJE I ZASADY PRAWA KARNEGO.........................................................................................................................2 POJCIE PRAWA KARNEGO........................................................................................................................................................2 FUNKCJE PRAWA KARNEGO.......................................................................................................................................................2 ZASADY PRAWA KARNEGO.......................................................................................................................................................3 WYKAD DIETERA SHENKA(ZBRODNIA SDOWA).....................................................................................................................5 BUDOWA PRZEPISU I NORMY PRAWNOKARNEJ...........................................................................................................................8 SANKCJA PRAWNOKARNA.........................................................................................................................................................9 BUDOWA NORMY PRAWNOKARNEJ.............................................................................................................................................9 PRZEDMIOT OCHRONY PRAWNOKARNEJ..................................................................................................................................10 STRUKTURA PRZESTPSTWA..................................................................................................................................................11 TRJELEMENTOWA DEFINICJA PRZESTPSTWA(ERNST BELING). ...................................................................................................11 CZTEROELEMENTOWA DEFINICJA PRZESTPSTWA........................................................................................................................11 PICIOELEMENTOWA STRUKTURA PRZESTPSTWA........................................................................................................................11 PODZIAY PRZESTPSTW......................................................................................................................................................12 CZYN W UJCIU PRAWNOKARNYM(I ELEMENT PRZESTPSTWA) ...............................................................................................14 POJCIE CZYNU....................................................................................................................................................................14 OKOLICZNOCI WYCZAJCE CZYN........................................................................................................................................17 TEORIE ZWIZKU PRZYCZYNOWEGO(CZYN A PRZYPISANIE SKUTKU)...............................................................................................20 KARALNO CZYNU(II ELEMENT PRZESTPSTWA)...................................................................................................................23 BEZPRAWNO CZYNU ZABRONIONEGO(III ELEMENT PRZESTPSTWA)......................................................................................23 OKOLICZNOCI WYCZAJCE BEZPRAWNO CZYNU(KONTRATYPY - TEORIA)................................................................................24 KONTRATYPY(OPIS)..............................................................................................................................................................26 KARYGODNO CZYNU(SPOECZNA SZKODLIWO)(IV ELEMENT PRZESTPSTWA).....................................................................42 PODMIOT PRZESTPSTWA(SPRAWCA).....................................................................................................................................43 ODPOWIEDZIALNO KARNA A WIEK........................................................................................................................................43 GWARANT W UJCIU PRAWNOKARNYM.....................................................................................................................................46 UMYLNO I NIEUMYLNO W OCENIE PRAWNOKARNEJ........................................................................................................49 UMYLNO(ZAMIAR I POSTACIE ZAMIARU)..............................................................................................................................49 NIEUMYLNO....................................................................................................................................................................52 CZYN ZABRONIONY KWALIFIKOWANY PRZEZ NASTPSTWO...........................................................................................................54 WINA(V ELEMENT PRZESTPSTWA)......................................................................................................................................55 TEORIE WINY.......................................................................................................................................................................56 OKOLICZNOCI WYCZAJCE WIN.........................................................................................................................................58 FORMY STADIALNE PRZESTPSTWA........................................................................................................................................71 ZAMIAR..............................................................................................................................................................................72 PRZYGOTOWANIE..................................................................................................................................................................72 USIOWANIE........................................................................................................................................................................74 POSTACIE ZJAWISKOWE PRZESTPSTWA.................................................................................................................................78 SPRAWSTWO........................................................................................................................................................................83 PODEGANIE........................................................................................................................................................................86 POMOCNICTWO.....................................................................................................................................................................87 KARALNO ZA PRZESTPSTWA W POSTACI ZJAWISKOWEJ ...........................................................................................................88 ZBIEG PRZESTPSTW I ZBIEG PRZEPISW USTAWY...................................................................................................................91 ZBIEG PRZEPISW USTAWY.....................................................................................................................................................91 ZBIEG PRZESTPSTW..............................................................................................................................................................93
1

Skrypt ma charakter jedynie pomocy naukowej, jest niekomercyjny, autorzy nie ponosz odpowiedzialnoci za jego uywanie, rozpowszechnianie, powoywanie a w szczeglnoci nie ponosz odpowiedzialnoci za niezdany egzamin z prawa karnego lub z jakiegokolwiek zakresu poruszanego w niniejszym skrypcie. Skrypt stanowi interpretacj tekstw i wykadw autorw podanych na wstpie, wic nie ponosz oni odpowiedzialnoci za adn z informacji zawartych w skrypcie. Autorzy niniejszego skryptu ycz powodzenia na egzaminie i zachcaj do samodzielnego badania dogmatyki prawa karnego.

NAUKA O KARZE/O.BCZYK/..............................................................................................................................97 KARA KRYMINALNA(POJCIE, TEORIE CELE)..............................................................................................................................97 KARY(RODZAJE)...................................................................................................................................................................99 RODKI KARNE...................................................................................................................................................................103 ZASADY I DYREKTYWY WYMIARU KARY.................................................................................................................................110 NADZWYCZAJNE ZAGODZENIE I NADZWYCZAJNE OBOSTRZENIE KARY.........................................................................................115 WARUNKOWA REAKCJA KARNA.............................................................................................................................................121 UCHYLENIE I DAROWANIE KARY............................................................................................................................................126 RODKI ZABEZPIECZAJCE....................................................................................................................................................133 CZ SZCZEGLNA /O.BCZYK/...................................................................................................................135 KRADZIE(I JEJ ODMIANY).............................................................................................................................................135 ROZBJ(I JEGO ODMIANY)................................................................................................................................................139 OSZUSTWA..................................................................................................................................................................142 PASERSTWO................................................................................................................................................................146 ZAOSTRZENIE I ZAGODZENIE ODPOWIEDZIALNOCI KARNEJ.......................................................................................................147 PRANIE PIENIDZY I KORUPCJA..............................................................................................................................................148

Pojcie, funkcje i zasady prawa karnego

Pojcie prawa karnego
Prawo karne to zinstytucjonalizowana przemoc(kara), ktra jest reakcj na przemoc niezinstytucjonalizowan (przestpstwo). Jest to reakcja pastwa na przestpstwo. Prawo karne jako dziedzina prawa dzieli si na 3 podstawowe dziay: Prawo karne materialne(gwnie k.k. ) Prawo karne procesowe(gwnie k.p.k.) Prawo karne wykonawcze(gwnie k.k.w.) Te trzy dziay prawa operuj w zakresie systemowej jednoci, dotycz caoci procesu w jakim pastwo reaguje na przestpstwo, czyli wskazuje zachowania, ktre s przestpstwami, opisuje procedur w jakiej osdza si sprawc takiego zachowania oraz sposb i wymiar reakcji prawnokarnej, a take reguluje sposb wykonania sdowego wyroku w danej sprawie(tzw. prawo karne sensu stricte) Poza naukami normatywnymi wchodzcymi w skad prawa karnego sensu stricte rozwijaj si nauki pokrewne, ktre s bezporednio zwizane z tematyk prawa karnego( np. kryminologia, wiktymologia, kryminalistyka, polityka kryminalna, medycyna sdowa) Prawo karne sensu stricte poszerzone o nauki pomocnicze tworz wsplnie prawo karne largissimo senso, ktre ma na celu zapobieganie i przeciwdziaania patologii spoecznych.

Funkcje prawa karnego

Prawo karne jest czci caego porzdku prawnego, ktry ma na celu zapewnienie adu spoecznego, dotyczy przede wszystkim dbr chronionych prawnie(najwaniejszych dla danej spoecznoci: ycie, zdrowie, wasno) oraz sposobu postpowania z tymi dobrami. Jak kada dziedzina prawa, prawo karne zostao ustanowione by realizowa pewne konkretne funkcje: Funkcja sprawiedliwociowa: Zwizana z rodzajem i wymiarem kary. Ta funkcja ma na celu zaspokojenie poczucia sprawiedliwoci. Problem sprawiedliwoci w prawie karnym dotyczy sprawiedliwoci postrzeganej ze strony pokrzywdzonego, oskaronego oraz spoeczestwo. W wypadku zachwiania tej funkcji nastpuj negatywne skutki: 2

Gdy prawo karne jest zbyt agodne dla przestpstw spadek zaufania spoeczestwa i pokrzywdzonych do organw wymiaru sprawiedliwoci co prowadzi do samodzielnego wymierzania sprawiedliwoci poza gmachem sdu. (biznesmeni w sportowym stroju wymierzajcy kary cielesne) Gdy prawo karne jest zbyt surowe dla przestpstw wywouje lito i wspczucie spoeczestwa do przestpcw, co zaburza ca zasadno sankcji karnej, ktra powinna dotyczy jedynie czynw karygodnych(np. konfiskata majtku za domow produkcj wysokoprocentowego alkoholu)

Funkcja ochronna: Prawo karne chroni dobra prawne szczeglnie wane dla danej spoecznoci i ma na celu zapobieganie naruszania tych dbr. Zwizana jest z kar kryminaln, ktra skada si z istoty kary(dolegliwo) oraz celu kary(skutek wychowawczy, resocjalizacyjny).Z funkcji ochronnej wyprowadza si bezporednio: Funkcja prewencyjna: jest realizowana poprzez wskazanie dbr chronionych prawnie i czynw dotyczcych tych dbr, ktre podlegaj karze(prewencja generalna), ma na celu odstraszy i zniechci potencjalnych przestpcw od dokonywania opisanych w ustawie karnej czynw(z punktu widzenia ustawodawcy najbardziej podane jest aby powstrzymywanie si od popeniania przestpstw wynikao z przekonania o susznoci o susznoci obowizujcych norm prawnych. Gdy jednak mimo to sprawca dopuci si naruszenia dobra prawnego nie stosujc si do obowizujcych przepisw, pastwo poprzez swoj prawnokarn reakcj ma na celu wpynicie na sprawc tak aby nie popeni ponownie przestpstwa(prewencja indywidualna)(zwizana z celem kary). Funkcja represyjna(zwizana z istot kary): Istot kary kryminalnej jest wywoanie dolegliwoci u sprawcy w ramach reakcji pastwa(przemoc zinstytucjonalizowana) na przestpstwo(przemoc niezinstytucjonalizowana). Funkcja gwarancyjna: Jedna z najwaniejszych funkcji prawa karnego. Prawo karne realizuje funkcj gwarancyjn wyznaczajc granic bezprawia, z jednej strony wskazujc wszystkie zachowania, ktre bd skutkowa reakcj w postaci kary kryminalnej, z drugiej za strony wskazuje, i tylko i wycznie te zachowania, dokadnie opisane w ustawie bd skutkowa kar, a wic gwarantuje z jednej strony kar za przestpstwa, a brak kary za czyny, ktre przestpstwami nie s. [Art. 1 k.k] Prawo karne ma zatem wskazywa ktre czyny s karalne, jaka i w jakiej wysokoci grozi kara za dane czyny i kto i nijakiej podstawie bdzie osdza czy czyn mia miejsce i jak zastosowa kar. Z funkcji gwarancyjnej wypywaj bezporednio zasady prawa karnego.

Zasady prawa karnego

W obrbie prawa karnego funkcjonuj ustalone zasady, ktre znajduj odzwierciedlenie w ustawie karnej, a ktre towarzysz prawu karnemu od pocztku jego istnienia. Zasady te s fundamentem funkcjonowania caej gazi prawa, wic ich naruszenie i osabienie podwaa zasadno funkcjonowania prawa karnego w ogle. Lex retro non agit(w prawie karnym) Podstaw odpowiedzialnoci karnej mog by jedynie przepisy zawarte w ustawie, ktra obowizuje w chwili dokonania czynu przez sprawc. Stosowanie tej zasady ma fundamentalne znaczenie nie tylko dla prawa karnego, ale dla caego systemu(L.L Fuller uwaa, e przepisy przewidujce wsteczne dziaanie prawa nie s prawem, gdy nieracjonalne i niewykonalne jest wymaganie stosowania norm, bez ich ogoszenia). Wydawanie ustaw karnych z moc wsteczn neguje funkcj gwarancyjn, gdy doprowadza do sytuacji, gdzie nie wiadomo jakie zachowania bd karalne w przyszoci a jakie nie, a zatem nie s one adn regulacj zachowa ludzkich(wg Fullera w ogle nie jest to prawo). Ta zasada znajduje swoj gwarancj[Art. 1 k.k. oraz Art. 42 Konstytucji RP]. /naruszenie 30 X 1944 dekret PKWN o ochronie pastwa art. 18 dekret wchodzi w ycie z dniem ogoszenia 3 XI 1944, z moc obowizujc od 15 VIII 1944. Art.1 kto zakada zwizek majcy na celu obalenie demokratycznego ustroju polskiego[] Bezprawie tego zdarzenia oznacza, i oskarony w momencie popenienia czynu nie ma i nie moe mie pojcia o tym, e bdzie to czyn zabroniony przez ustaw, a wic w aden sposb nie dziaa sprzecznie z 3

prawem, jego zachowanie nie niesie ze sob negatywnej oceny spoecznej ani nieposuszestwa wobec wadzy. Ponowna taka sytuacja miaa miejsce w Polsce gdy dekret z 14 XII 1981 sta si podstaw ukarania uczestnikw strajku z dnia 13 XII 1981. Nullum crimen sine lege(nie ma przestpstwa bez ustawy) Podstaw odpowiedzialnoci karnej mog by jedynie przepisy zawarte w ustawie. Zasada ta ogranicza nadmiern ingerencj pastwa, karze podlegaj tylko te zachowania, ktre zostay naleycie opisane i ogoszone, jest to gwarancja, e podstaw odpowiedzialnoci nie bdzie wola wadcy, kaprys sdziego czy te zwyczaj. W tej zasadzie zawiera si rwnie zakaz analogii w prawie karnym: Analogia legis karanie za czyn, ktry jest podobny do czynu karalnego. Ustawa co prawda nie przewiduje odpowiedzialnoci karnej za czyn sprawcy, ale sdzia czujc kryminalne bezprawie zawarte w zachowaniu sprawcy stosuje przepisy dotyczce podobnego zachowania, ktre znajduj si w ustawie karnej(w praktyce wystpuje niezmiernie rzadko i na granicy wykadni rozszerzajcej przepisw karnych). Analogia iuris karanie za czyn, ktry nie jest opisany w ustawie, ale w ocenie sdziego zasuguje na kar(np. w faszystowskiej III Rzeszy, gdzie sdzia mg ukara za czyn, ktry nie by opisany w ustawie karnej, ale zgodnie z duchem narodu zasugiwa na kar lub prawo karne w Rosji 1917-1918 gdzie sdzia mg ukara za czyn nieopisany w ustawie jeli byo to zgodne z jego sumieniem rewolucyjnym. / zasada ta znalaza zastosowanie m. in.: 1. w Jzefinie(k.k. austriacki z 1787) Podstaw karania moe by tylko ustawa, a nie wola wadcy. 2. Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela (Rewolucja Francuska 1789) 3. Anzelm Feuerbach sformuowa zasad po acinie w roku 1801. 4. Powszechna Deklaracja Praw Czowieka 1948 5. Europejska Konwencja Praw Czowieka 1950 6. art. 42 Konstytucja RP 1997 7. art.1 k.k. 1997 Nullum crimen sine lege scripta(nie ma przestpstwa bez ustawy pisanej) Co do zasady przyjmuje si, i podstaw odpowiedzialnoci karnej moe by przepis rangi co najmniej ustawowej, ktry zosta wydany w odpowiedniej procedurze, ogoszony w odpowiednim terminie. Nie moe by to zwyczaj. /np. zniewaga poszkodowany twierdzi, e oskarony dopuci si zniewagi, gdy odmawia mu ucinicia rki, co jest nakazane przez zwyczaj. Podstaw odpowiedzialnoci karnej nie moe by zwyczaj, ale zwyczaj moe wpywa na interpretacj przepisw w taki sposb, e wykae si przed sdem kryminalne bezprawie zawarte w zachowaniu sprawcy(np. dla modziey okrelenie ej stary! Nie jest zniewag(taki zwyczaj) natomiast dla osb starszych moe by to traktowane jako obraliwe/. Nullum crimen sine lege certa(nie ma przestpstwa bez ustawy wyranie opisujcej czyn zabroniony) Jest to obowizek opisania typw czynw zabronionych w sposb wystarczajco precyzyjny, aby nie pozostawi wtpliwoci interpretacyjnych. Jest to oczywicie postulat, gdy nie da si w sposb jednoznaczny opisa znamion tak, aby nie dopuci elementw ocennych, gdy ustawa karna popada by w nadmiern kazuistyk. Postulat ten zakada formuowanie na tyle precyzyjnych przepisw na ile to moliwe bez uchybienia innym zasadom prawa karnego. Nullum crimen sine lege praevia Jest to zakaz ustanawiania wstecznego dziaania przepisw tworzcych nowe typy przestpstw lub zaostrzajcych odpowiedzialno karn w stosunku do typw ju istniejcych. Zabronione jest wsteczne dziaanie ustawy, ktra pogarsza sytuacje oskaronego, natomiast z w wyjtkowych okolicznociach dopuszcza si stosowanie z moc wsteczn przepisw polepszajcych sytuacj oskaronego. Jest to rwnie zakaz stosowania wykadni rozszerzajcej i analogii na niekorzy oskaronego. Nullum crimen sine lege stricta Zakaz stosowania analogii legis, nie mona ukara nikogo za czyn, ktry nie jest dokadnie opisany w ustawie karnej, a jest jedynie do niego podobny. 4

Nullum poena sine lege(nie ma kary bez ustawy) Nikt nie moe by skazany na kar, ktra nie jest opisana w ustawie karnej. Sdzia podczas wymierzania kary ma okrelony dokadnie wachlarz kar oraz dyrektywy w jaki sposb i w jakiej wysokoci ma te kary wymierza dostosowujc je do sytuacji. Nullum crimen sine periculo sociali(nie ma przestpstwa bez szkodliwoci spoecznej) Tylko takie zachowania, ktre s w wikszym ni znikomym zakresie szkodliwe spoecznie mog by podstaw do ponoszenia odpowiedzialnoci karnej. Jest to postulat, ktry ma ograniczy ingerencj wadzy pastwowej w ycie obywateli(np. nie moe by karalne nieopuszczanie deski klozetowej). Zasada odpowiedzialnoci karnej za czyn. Podstaw odpowiedzialnoci karnej jest dokonanie czynu zabronionego, a wic nie dziaania(lub zaniechanie), a nie tylko powzicie zamiaru. Nie podlegaj odpowiedzialnoci karnej myli i zamiary, ktre nie s w aden sposb uzewntrznione przez sprawc. Zasada winy(zasada subiektywizmu) Odpowiedzialnoci karnej podlegaj tylko Ci sprawcy, ktrym mona przypisa win w czasie czynu. Zasada odpowiedzialnoci osobistej i indywidualnej. Wyklucza tzw. odpowiedzialno zbiorow(co prawda istnieje ustawa o odpowiedzialnoci karnej podmiotw zbiorowych, ktra zostaa wydana z polecenia UE, ale jest ona martwa i ze wzgldu na jej konstrukcj/trudno przypisa win osobie prawnej/ raczej nie bdzie zastosowana w Polsce) oraz przejmowanie na siebie odpowiedzialnoci karnej za innych. Kara ma zatem stanowi indywidualn i osobist dolegliwo dla sprawcy. Zasada humanitaryzmu Ta zasada wyklucza stosowanie tortur, kar cielesnych, kar upokarzajcych oraz nakazuje stosowanie kar z uwzgldnieniem zasad humanitaryzmu i z poszanowaniem godnoci czowieka.

Wykad Dietera Shenka(zbrodnia sdowa)

POJCIE MORDERSTWA SDOWEGO na przykadzie wyroku skazujcego obrocw poczty polskiej w Gdasku. Prof. Dieter Schenk- pisarz, historyk, prawnik. W 1996 opublikowa ksik o wyroku skazujcym polskich pocztowcw. Na podstawie tego sd w Lubece wyda orzeczenie uznajce skazanie za morderstwo sdowe. W uzasadnieniu przytoczono wszystkie argumenty prof. Schenka. Chodzi o morderstwo sdowe obrocw polskiej poczty w ramach realizacji programu likwidacji polskiej inteligencji- w ramach tego programu wymordowano na samym pocztku wojny 50- 60 tys. ludzi ( Policja, SS, Gestapo, Selbschutz, Wymiar Sprawiedliwoci ). Liczba jest tak abstrakcyjna, e wrcz niepojta. Temat wykadu napina uk czcy rok 1939 i rok 2000. Zarwno wczesne jak i wspczesne sdy zajmoway si t sam spraw. Poprzez prawomocne orzeczenie sdu Lubece skazanie obrocw polskiej poczty zostao uchylone. Polscy pocztowcy zostali skazania na kar mierci przez niemiecki sd polowy jesieni 1939. Doszo nie tylko do formalnego naruszenia sprawy, lecz sdziowie w sposb umylny naruszyli podstawowe obowizki sdziowskie. Chcieli wyda wyrok skazujcy za wszelk cen- i Polacy s winni przestpczej partyzantki. PRZESTPSTWO NAGINANIA PRAWA (Zbrodni sdowej) - nie wystpuje jako osobne przestpstwo w polskim kk. W niemieckim kk z 1987 pojcie to opisane jest jako odrbny typ rodzajowy przestpstwa w
399. "Sdzia lub inny urzdnik, ktry przy prowadzeniu sprawy lub wydawaniu orzeczenia w sprawie majcej znaczenie prawne, umylnie nagina prawo na szkod lub na korzy jednej ze stron postpowania, podlega karze pozbawienia wolnoci od 1 roku do lat 5.

Jeeli wynikiem nagicia prawa jest wydanie wyroki mierci, powouje si do kwalifikacji prawnej czynu 211, ktry zawiera znamiona morderstwa. Na gruncie prawa polskiego przyjmujemy, i nagicie prawa mieci si w ramach przestpstwa naduycia subowego art.231 ( odpowiedzialno karna funkcjonariusza, ktry dziaa na szkod dobra publicznego lub prawnego przekraczajc swe uprawnienia lub nie dochowujc obowizki ). Zbrodnia sdowa jest przedmiotem mojej ksiki, ktra ukazaa si w Niemczech w 1995, a w Polsce w 1998 "Poczta Polska w Gdasku". Spowodowaa ponowne podjcie procesu. Postanowi o tym sd najwyszy w Karlshrure, zlecajc sdowi krajowemu w Lubece sprawdzenie procesu i uchylenie orzeczenia. Prawdziwy tytu: "Polska poczta w Gdasku". Znajdoway si tam bowiem dwa inne urzdy pocztowe. Kuzyn matki profesora nalea do obrocw poczty- zosta zamordowany. Z listu Gunthera Grassa do prof. Schenka: "Nie dziwnego, e sdziowie ci w RFN mogli robi karier. To dobrze, e paska ksika dostarcza dowodw na zatrucie wymiaru sprawiedliwoci RFN". Prof. Schenk spotka si w Polsce z pogldem, e Grass odnosi si obojtnie do wydarze w Poczcie Polskiej. W czasie przesuchania w 1965 w procedurze w Lubece Grass przekaza sw wiedz do dyspozycji i z wasnej inicjatywy wskaza trzech wiadkw, ale niemiecki wymiar sprawiedliwoci nie chcia o nich wiedzie. Szczegy walki o poczt- w czterech falach atakoway siy policyjne, w kocu podpalono wpompowan benzyn, 5 ludzi spono, 6 zmaro w strasznych cierpieniach, wrd ofiar bya rwnie Emina- 11 letnia przybrana crka pary maeskiej- gospodarcza domu. Naczelnik i kierownik zostali postrzeleni. Morderstwo te nie zostay zbadane. Podobnie jak morderstwa tych, ktry odmwili pomocy poparzonym. Proces przeciwko 38 pocztowcom, ktrzy przeyli, by fars, ponownie oskareni na podstawie prawa narodowosocjalistycznego, jednake obrocw skazano na podstawie rozporzdzenia o specjalnym wojskowym prawie karnym z 1938. Ten akt prawny nie mia jednak w okresie zdarze adnej mocy obowizujcej na obszarze Gdaska- ustawo o wczeniu W. M. Gdaska do Rzeszy- 01.09.1939 stanowia, e tymczasowo obowizuj na terenie Gdaska gdaskie ustawy, ktre nie znay kary mierci. Dopiero zarzdzeniem z 14.11.1939 prawo Rzeszy Niemieckiej zostao rozcignite na obszar W. M. Gdaska. Obrocy poczty bronili si, gdy otrzymali taki rozkaz z dowdztwa, a do obrony zostali zmuszeni przez napa, Nie byli strzelajcymi w plecy ani te partyzantami. Skazanie nastpio jednak za PRZESTPSTWO CZYNNEJ PARTYZANTKI, wg rozporzdzenia o wojskowym prawie karnym, chocia nie zostay wypenione znamiona przestpstwa. Przestpstwo to ( Frei Schulderei )- Konwencja Haska o zasadach prowadzenia wojny ldowej-1907 wyranie okrela, komu przysuguje status kombatantw ( strony walczcej ), co ma zasadnicze znaczenie w badanej sprawie- jeli osoby z broni w rku speniaj warunku, od ktrych zaley status strony walczcej, nie mog by uznani za partyzantw i nie mog by sdzeni. Kombatantw mona byo tylko wzi do niewoli, ale nie ponosz odpowiedzialnoci karnej za zabjstwa dokonane w walce. Skazanie pomijao ust. 2- w wyjtek odpowiedzialnoci za przestpstwo, sd w ogle o nim nie wspomnia. Ust. 2- nie jest przestpc partyzantem, ten, kto: - nosi bro jawnie, - pozostaje pod jednolitym dowdztwem, - nosi z daleka widoczne i jednolite z innymi odznaki, - przestrzega ustaw i zwyczajw wojennych. Wszystkie te warunki speniali polscy pocztowcy. Musieli zosta zakwalifikowani jako nalecy do milicji wojskowej. Natomiast napastnicy nie byli ani onierzami ani wojskow milicj, tylko policjantami. Wzmocnieni przez SS. To napastnikom nie przysugiwa status kombatanta. A zatem obrocy poczty mogli si powoa na obron konieczn. Gdyby kady z uczestnikw mia cho 15 minut na przedstawienie argumentw, to proces trwaby kilka dni, a trwa od popoudnia do wieczora. Po za tym mieli tylko jednego obroc- oficera Wehrmachtu. Znamy kryteria, ktre decyduj o tym, e wyrok by bezprawny. Rozporzdzenie o specjalnym wojskowym prawie karnym miao moc na terenie operacyjnym Wehrmachtu, a nie na terenie operacyjnym III Rzeszy, a Gdask wczono do Rzeszy ustaw z 01.09. Rozporzdzenie regulowao odpowiedzialno karn za dziaania na szkod Wehrmachtu, a przecie napastnicy naleeli do policji. A nawet gdyby przyj, e obowizywao w Gdasku, to pozostaje wtpliwo czy w ogle istnia stan wojenny- III Rzesza nie 6

wypowiedziaa wojny, do ktrego odnosio si rozporzdzenie. De iure stan wojny rozpocz si 03.09.1939. Istniej zatem wiele wzgldw, ktre wskazuj, e nie mogo doj do skazania zgodnie z prawem. Egzekucja nastpia 05.10.1939. Oskaryciel, ktry bra udzia w tym procesie osobicie bra udzia w rozstrzelaniu. Ciaa zostay zakopane i odnalezione je przypadkowo dopiero w 1991 podczas prac budowlanych. W Gdasku 05.10.1939 dzwoniy dzwony- bo Hitler odebra w Warszawie parad zwycistwa. Lata do 1945 byy dla rodzin pocztowcw bardzo cikie, pene godu i niebezpieczestw. Los taki przeywaa rwnie rodzina Fuss. Urzdnik pocztowy Leon Fuss mia we wrzeniu 1939 44 lata i udao mu si z 6 innymi obrocami poczty zbiec, ale ju 05.09. aresztowano go, a 09.09 zesano do obozu internowania w Gdyni. Oficer sdowy odkry, e obroca poczty, ktrego chcia oskary, znajduje si w obozie internowania i zada wydania go od szefa Gestapo, ten jednak tego nie zrobi. Ale Leon Fuss zosta poddany szczeglnemu traktowaniu- przeznaczono go na mier. W kocu przydzielono go do komanda grzebalnego. Z kadym strzaem Leon Fuss wiedzia, e jako wiadek tych wydarze musi umrze. Stao si to 13.12.1939. Kurt Eichman, autor zbrodni, zosta pniej skazany przez sd na 4 lata pozbawienia wolnoci, z czego odby 2, a jego przeoony nie by w ogle sdzony. Sd polowy, ktry sdzi pocztowcw, skada si z 3 sdziw. a) Dr Bode, b) dr mjr Wolfgang Scherenfeig, c) trzeciego nie znamy, bo wymiar sprawiedliwoci nie zada sobie nawet trudu, by go zidentyfikowa. Poprzez naginanie prawa sdziowie chcieli osign wydanie wyroku mierci. Bode chcia zrobi karier, dla majora zbrodni byo strzela do umundurowanych Niemcw. Panujcy wwczas klimat polityczny w Gdasku stwarza podstawy dla wydania wyroku. Program wyniszczenia polskiej inteligencji- dr. Werner Best by autorem zosta dostarczony. Nigdy nie przyznano mu prawno-karnego rachunku za zbrodnie. Poczta Polska bya celem w oku nazistw. W tych warunkach byo oczywiste, e polscy pocztowcy nie mieli adnej szansy. Dr Bode by od dawna okrelany jako najlepsza sia nazizmu, jego wyroki byy charakteryzowane w superlatywach. Zosta zaliczony do 100 najwybitniejszych i wiodcych jurystw. Jest to masowy morderca. Przykady z lat 1943- 45: a) sd specjalny w Bydgoszczy skaza w lutym 1943 Stanisawa Mikoajczaka za kradzie i ciki uszkodzenie cia na kar mierci. Prbowa on ukra kurczaka. Bode wzbrania si przed uaskawieniem"zostawiam woln drog, by przesza przez ni sprawiedliwo" b) 19.07.1944- wyroki mierci z powodu kradziey trzody chlewnej i kur. Bode donosi do Ministra Sprawiedliwoci- "zdecydowaem si nie czyni uytku z prawa do uaskawienia, by wyrok zosta wykonany", c) 05.01.1945- wyrok mierci dla Edmunda Suwalskiego uzasadniony sowami oskaronego "wojna skoczy si za 14 dni. Gorzej ni teraz nie bdzie nam nawet pod bolszewikami". Dr Giesekel- jeden z 3 tys. sdziw wojskowych. Uznawano go za surowego, ale sprawiedliwego. Wysyano go na rne teatry dziaa wojennych. Poowa jego dziennikw wojennych zosta utracona, ale w jego ksigach mona odnale 34 wyroki mierci ( m. in. za nielegalne sprowadzanie wgla do lokomotywy ). Skazywa na mier nieletnich, chocia byo to zabronione, sam biorc odpowiedzialno za swj czyn. W wykazie czytelnikw akt figuruj nazwiska prawnikw, policjantw, oficerw- aden z nich w okresie ycia autora nie zawiadomi organw cigania. Obaj prawnicy byli fanatycznymi zwolennikami narodowego socjalizmu, ale obaj wnieli wkad w celu zboczenia prawa. Bode to ambitny technokrata, Giesekel ze wzgldu na swe przekonania. Dr Bode bdc w rosyjskiej niewoli- nieznana bya jego funkcja jako prokuratora generalnego, bo na pewno by tej niewoli nie przey. Gdy powrci do Niemiec otrzyma ju po 6 tygodniach "wiadectwo persilowe" w ktrym uznano go za odcionego od nazistowskiej przeszoci. 01.04.1951 Bode zosta zatrudniony w subie wymiaru sprawiedliwoci. Pocztkowo zosta prezydentem wyszego sdu, w 1960 przeszed w stan 7

spoczynku, w 1979 umar w wieku 84 lat. Nikt nie postawi w tych latach nasuwajcego si pytanie: Ile zwok musia mie w swej piwnicy prokurator generalny nazizmu? Giesekel- w 1949 w postpowaniu denazyfikacyjnym zosta zakwalifikowany czonek partii nazistowskiej, ale zoy skarg, w oparciu o ktr zosta zatrudniony w wymiarze sprawiedliwoci. Mwi, e wyda tylko 5 wyrokw mierci, skazujc 5 partyzantw, tumaczc si, e kady sd wojskowy wydaby wyroki mierci. W 1971 przeniesiono go w stan spoczynku, do tego czasu zdy zosta dyrektorem Sdu Krajowego we Frankfurcie. Jedyny syn Leona Fussa po wojnie wyemigrowa do USA i uzyska obywatelstwo. George Fuss habilitowa si na doktora nauk prawnych i w 1964 zoy wniosek do Centrali cigania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Luisburgu dotyczcy wyroku mierci na pocztowcw. Wychodzi z zaoenia, e jego ojciec nalea do skazanych na kar mierci pocztowcw. Wspuczestniczy w postpowaniu karnym a do momentu, w ktrym okazao si, e Leon Fuss zosta zamordowany. Zoy wniosek o odszkodowanie z tytuu uniemoliwienia wyksztacenia w Polsce i szkd psychicznych oraz jako spadkobierca majtku. Postpowanie toczono przez 12 lat. W wieku 49 lat Fuss zmar w USA. Nie doczeka ostatecznego orzeczenia sdu we Frankfurcie: "To, e ojciec nalea do przeciwnikw narodowego socjalizmu nie da si ustali". Nie mona przyj, e napa na polski urzd pocztowy dlatego, e bdcy w tym budynku polscy urzdnicy zostali potraktowani jako przeciwnicy narodowego socjalizmu. Nie mona ustali, e bya to kryjwka jego przeciwnikw. Zaniechania cigania byo kolejn metod nie zbadania zbrodni nazistowskich. Nie zadawano podejrzanym pyta: nie stawiano zarzutw tym, ktrzy odmwili polskim pocztowcom prawa do aktu aski. Np. byli urzdnicy- jeden sta si sdzi SN, a drugi zasiad w Urzdzie Ochrony Konstytucji. Podawano cakowicie nieprzydatne wyniki ledztwa. Z prokuratury mona byo przesa akta ledztwa do Komisji Kryminalnej, gdzie referent wykaza cakowit nieznajomo prawa. Tak byo z urzdnikiem Dortmundu, ktry przesuchiwa szefa Gestapo z Gdaska, dysponujcego skierowaniami do obozu koncentracyjnego w Stuthof. Za wszystkie zbrodnie zosta skazany przez sd w Stuttgarcie na 2 lata wizienia, ale mimo to do ostatniego sowo zezna kama, jego zeznania oceniano jako wiarygodne. Ust. 2 o statusie kombatanta by przez sdy tak samo ignorowany jak w czasie jego stosowania. A wreszcie nastpio tzw. "biologiczne przedawnienie". Mona byo nie obejmowa ledztwem osb wanych tak dugi, jak umarli albo zostao stwierdzone, e z powodw zdrowotnych nie mog uczestniczy w postpowaniu. Tak by z dr Erikiem Ladchertem Bode i Giesekel w ogle nie musieli si troszczy o siebie- z powodu panowania "ducha kastowego". Ci, ktrzy prowadzili ledztwo przeciwko nim, stali si ich najlepszymi obrocami. Uczestniczyli w paradoksalnej zamianie rl. Nastpio pomocnictwo. Naginanie prawa dokonywane przez prawnikw i urzdnikw. Sprawa odszkodowania: osoby, ktrych czonkowie rodzin zostali skazani, a pniej wyrok uniewanionoprzysuguje im prawo do odszkodowania na podstawie rozporzdzenia z 1951 ze Skarbu Pastwa. Roszczenie zostao nie uwzgldniono. Zaskarono wyrok do sdu w Kolonii. Waciwo ustalonoponiewa zadaniem jego jest uregulowa wszystkie roszczenia odszkodowawcze zwizane ze skutkami wojny. IV Izba Sdu Krajowego w Kolonii uznaa roszczenie odszkodowawcze, poniewa orzeczenie Sdu Krajowego w Lubece miao moc wic. Ale by to pocztek sporu z Wysz Dyrekcj Finansow w Kolonii co do wysokoci odszkodowania. Musiao doj do wystpienia rnych osb, w tym Gunthera Grassa. Ostatecznie kada crka i syn pocztowcw otrzymali 5000 DM, a wdowy- 10000 DM. Zostao to odebrane jako poniajce. Ponadto wymogiem wypacenia odszkodowania byo zgoda wszystkich roszczcych. Jedna z nich powiedziaa: "To jest jak jamuna, a nie wyrwnanie czy zadouczynienie za zdarzenie dokonane aktem morderstwa". Ostatecznie jednak ze wzgldu na solidarno, wszyscy si zgodzili. Nie chcieli prowadzi dalszego sporu co do wysokoci odszkodowania.

Zapamita: przesanki zbrodni sdowej!

Budowa przepisu i normy prawnokarnej.
(zakres podrcznikowy niniejszego rozdziau zosta okrojony w niniejszym opracowaniu, gdy prof. Kulesza nie umieszcza tego w swoim wykadzie i istnieje niemal pewno, e ta wiedza nie obowizuje na egzaminie)

Sankcja prawnokarna
Opis sankcji w przepisie prawnokarnym skada si z opisu rodzaju kary oraz granic ustawowego zagroenia. Sankcja to zatem negatywne konsekwencje jakie ustawodawca wie z zachowaniem sprawcy wypeniajcym znamiona czynu zabronionego. Sankcje dzielimy: 1. Ze wzgldu na sposb w jaki dokonano opisu grocych kar i rodkw karnych: Sankcje bezwzgldnie nieoznaczone(historyczne) Stosowane w epoce feudalnej, wskazywano czyny, ktre podlegay karze, ale nie okrelano ani jej rodzajw ani wysokoci(np. kto zabija podlega karze). Sankcje bezwzgldnie oznaczone(historyczne cho nie do koca/niestety/). Kara jest cile okrelona zarwno co do rodzaju jak i wysokoci kary(np. kto zabija podlega karze 25 lat pozbawienia wolnoci). /W obecnym kodeksie karnym z 1997 po nowelizacji z 2005r. za przestpstwo zabjstwa w typie kwalifikowanym z art. 1482 grozi kara 25 lat pozbawienia wolnoci albo kara doywotniego pozbawienia wolnoci, natomiast na podstawie art. 542 wobec sprawcy, ktry nie ukoczy 18 lat nie orzeka si kary doywotniego pozbawienia wolnoci, wic sprawca zabjstwa z art.1482 podlega karze bezwzgldnie oznaczonej 25 lat pozbawienia wolnoci/. Sankcje wzgldnie nieoznaczone(historyczne) Przewiduj jedynie rodzaj kary nie okrelajc jej wysokoci ani adnych granic jej wymierzania(np. kto zabija podlega karze wizienia). Sankcje wzgldnie oznaczone(obecnie powszechnie stosowane) Przewiduj nie tylko rodzaje kary ale rwnie i ich zakres, w obrbie ktrego mog by one wymierzone. (np. kto nieumylnie powoduje mier czowieka podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. Ze wzgldu na budow sankcji: Sankcje jednorodzajowe/ przewiduj tylko jeden rodzaj kary (np. art. 155) Sankcje wielorodzajowe/ przewiduj dwa lub wicej rodzaje kary za dane przestpstwo(np. art.241) a. O charakterze alternatywnym/ sd ma do wyboru rodzaj kary(np. art. 1481) b. O charakterze kumulatywnym/ sd wymierza wszystkie kary cznie(np. art. 5851 k.s.h.) Sankcje odsyajce(rzadko wystpujce w prawie karnym)/ nie okrela rodzaju kary ani jej wysokoci ale odsya do innego przepisu prawnokarnego, ktry powinien by uyty przy wymiarze kary(np. art. 2901)

Budowa normy prawnokarnej

(prof. Kulesza umieci ten fragment wykadu w miejscu dotyczcym struktury przestpstwa jako uzasadnienie do powstania koncepcji picioelementowej, natomiast logika tego skryptu nakazuje umieci to w tym miejscu). Obecnie powszechnie uznaje si teori, ktre czyni rozrnienie pomidzy normami sankcjonowanymi, a normami sankcjonujcymi w prawie karnym, ktra wyrosa na podou myli Carla Bindinga, niemieckiego prawnika z przeomu wiekw XIX i XX. Carl Binding w 1916 r, opublikowa prac O normach i ich naruszaniu, ktra stanowi podstaw tej teorii. / Sama koncepcja ta zostaa jednak wykorzystana w sposb zbrodniczy. Binding stworzy bowiem dogmatyczne uzasadnienie dla eksterminacji "yjcych niewartych ycia". Opublikowa dzieo, ktre zawierao dogmatyczne uzasadnienie dla mordowania osb dotknitych kalectwem psychicznym i fizycznym ( EUTANAZJA ). "Jeeli wrd uczestnikw grskiej wycieczki s osoby kalekie, to bd one opnia marsz caej grupy". W narodzie niemieckim s takie jednostki i musz by wyeliminowane. Ale jest przecie norma "nie zabijaj". ma ona chroni jakie dobro prawne. Ale norma to nie chroni "ycia niewartego ycia" (ein unwertiges Leben). Jeli si umierca takie jednostki, to przepis 211 i 212 niemieckiego kk w ogle nie maj zastosowania do takiej sytuacji./ Normy sankcjonowane: Normy sankcjonowane to zesp nakazw i zakazw, wykreowany przez cywilizacj ludzk w toku jej rozwoju, ktre maj na celu chroni najwaniejsze dobra, takie jak wolno, ycie, zdrowie, wasno. Normy sankcjonowane s oderwane od kodeksu karnego, egzystuj poza nim, s samoistne i niezalene od 9

przepisw prawnych, mimo i prawo w oczywisty sposb stara si je broni. Normy te to np. (nie zabijaj, nie kradnij). Normy sankcjonujce: Przepisy prawnokarne to zbir norm sankcjonujcych, ktre przewiduj reakcj na nieprzestrzeganie norm sankcjonowanych. Normy te nie zakazuj niczego, ani niczego nie nakazuj, aden przepis prawnokarny nie brzmi(zabijanie jest ze, nie mona kra), a jedynie przewiduje reakcj prawnokarn pastwa wobec sprawcy takiego czy innego czynu (kto zabija podlega karze). Zalety tej koncepcji: wiadomo, i normy sankcjonowane s wynikiem rozwoju cywilizacji ludzkiej. Normy sankcjonowane s bezwzgldnie obowizujce, istniej poza kodeksem bez wzgldu na to, czy odpowiada im norma sankcjonowana. Nie mona ich uchyli. Nie wszystko co nie jest zakazane jest dozwolone! Pozakodeksowa norma nie kam jest pewnym zaleceniem chronicym warto mwienia prawdy, kodeks karny nie przewiduje odpowiedzialnoci karnej za czyn kamstwa(oprcz kamstwa przy skadaniu zezna), co nie oznacza, ze kamanie jest dozwolone, bo nadal egzystuje pozakodeksowa norma. Dochodzimy wic do wniosku, e jeeli jaki czyn nie wie ze sob odpowiedzialnoci karnej to nie znaczy jeszcze, e jest dozwolony. Czytanie cudzych listw ju otwartych i podsuchiwanie pod drzwiami jest niezgodne z normami sankcjonowanymi, ale nie podlega karze w myl kodeksu karnego. WSZYSTKO CO NIE JEST ZAKAZANE PRZEZ KODEKS KARNY NIE JEST PRZESTPSTWEM. PRZESTPSTWEM JEST TYLKO TAKI CZYN CZOWIEKA, KTRY NARUSZA NORM SANKCJONOWAN W SPOSB I W OKOLICZNOCIACH PRZEWIDZIANYCH PRZEZ NORM SANKCJONUJC ZAWART W USTAWIE. Zatem bdem(szczeglnie na niego wyczulony jest prof. Kulesza) jest twierdzenie, e jeeli co nie jest zagroone konsekwencj prawnokarn to jest to dozwolone. Kodeks karny nie jest zbiorem wskazwek jak y, czy te podrcznikiem korzystania z wolnoci, a jedynie zbiorem technicznych przepisw, ktre przewiduj sankcje prawnokarne za naruszenie pewnych norm sankcjonowanych w pewnych okrelonych przez prawo karne przypadkach(naruszenie innych norm sankcjonowanych skutkuje przewanie sankcj obyczajow, nieformaln, ostracyzmem spoecznym, ale nie pociga za sob odpowiedzialnoci karnej).

Przedmiot ochrony prawnokarnej

Przedmiotem przestpstwa jest dobro chronione prawem: Z punktu widzenia sprawcy jest to przedmiot zamachu Z punktu widzenia ustawodawcy jest to przedmiot ochrony prawnokarnej Sam fakt ustanowienia dobra chronionego prawem w ustawie karnej, bez wzgldu na to czy to dobro zostanie kiedykolwiek naruszone, ustawia je w pozycji przedmiotu przestpstwa, co oznacza, ze przedmiotem przestpstwa moe by tylko takie dobro, ktre jest chronione prawnie, a wic ustawodawca wskaza w ustawie karnej zagroenie ustawowe dla sprawcy, ktry dopuci si jego naruszenia. Oglny przedmiot przestpstwa to zesp dbr prawnie chronionych(chronionych przez prawo karne), jest to pewien worek w ktrym znajduj si wszystkie normy prawnokarne i prokurator rozpoczyna ciganie publiczne sprawcy jeli naruszy ktr z tych norm, dlatego, e godzi w porzdek spoeczny, nie jest to stosunek prywatnoprawny pomidzy ofiar a sprawc, ale stosunek spoeczestwa rzdzcego si pewnymi zasadami chronicymi dobra do sprawcy, ktry nieprzestrzegajc zasad te dobra narusza. Indywidualny(szczeglny przedmiot przestpstwa to konkretne dobro chronione prawem karnym(np. ycie, zdrowie, wasno, porzdek publiczny). Dobra te maj zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania wsplnoty dlatego s chronione przez pastwo. 10

Rodzajowy przedmiot przestpstwa[art. 1153 przestpstwa podobne] Dwa lub wicej przestpstw s do siebie podobne ze wzgldu na dobro chronione, ktre jest naruszane w konsekwencji popenienia tych przestpstw. Ustawodawca korzysta z instytucji podobnych przestpstw do kreowania innych instytucji prawa karnego[np. recydywa, odwieszenie wykonania kary s zalene od popenienia podobnego przestpstwa przez sprawc]. Przedmiot wykonawczy przestpstwa jest to swojego rodzaju nonik dobra prawnie chronionego(np. przy zabjstwie to ciao, przy kradziey zegarek).

Struktura przestpstwa
Trjelementowa definicja przestpstwa(Ernst Beling).
Przestpstwo to czyn czowieka odpowiadajcy opisowi czynu zakazanego w ustawie, jest bezprawny i zawiniony przez sprawc. Zgodnie z t koncepcj naley wyrni trzy elementy przestpstwa: 1. Zgodno czynu czowieka z ustawowym opisem czynu zabronionego /np. oskarenie o przestpstwo ona skrada mi serce jest bezzasadne, gdy kradzie to zabr rzeczy ruchomej celem przywaszczenia, a serce nie jest rzecz ruchom/. 2. Bezprawno takie czynu(sprzeczno z porzdkiem prawnym). /np. zabr samochodu osobowego dokonany przez komornika zapewniajcego spenienie zobowizania nie jest dziaaniem bezprawnym, a wic wyklucza byt przestpstwa. 3. Wina sprawcy(zarzut, i mg dochowa wiernoci prawu). /np. jeli bezdomne, godujce dziecko zabiera kawaek chleba aby zaspokoi gd nie mona przypisa mu winy, e nie dochowa wiernoci prawu. Podczas badania danego czynu czowieka pod ktem odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo, zgodnie z koncepcj trjelementow naley kolejno rozpatrywa wyej wymienione elementy, przy czym kolejno nie jest przypadkowa, gdy brak jednego elementu wyklucza byt przestpstwa i dalsze badanie.

Czteroelementowa definicja przestpstwa

Czteroelementowa definicja przestpstwa powstaa na skutek wzbogacenia trjelementowej definicji o kolejne kryterium jakie zachowanie musi speni, ktrym jest spoeczna szkodliwo. Jest to kryterium, ktre odpowiada zasadzie prawa karnego, i nie ma przestpstwa bez spoecznej szkodliwoci. Przez dugi czas bya powszechnie przyjmowana w doktrynie. 1. 2. 3. 4. Czyn czowieka zabroniony w ustawie Bezprawny Szkodliwy spoecznie Zawiniony

Picioelementowa struktura przestpstwa

Kodeks karny z 1997 r. przewiduje w swoim art. 1 picioelementow definicj przestpstwa. Powstaa ona na gruncie teorii normy sankcjonowanej i sankcjonujcej Carla Bindinga. Art. 1 1 Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto popenia czyn zabroniony pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. 2 Nie stanowi przestpstwa czyn zabroniony, ktrego spoeczna szkodliwo jest znikoma 3 Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa winy w czasie czynu.

11

Przestpstwo to: 1. Czyn czowieka naruszajcy norm sankcjonowan. 2. Karalny(Jest opisany w ustawie zawierajcej normy sankcjonujce). 3. Bezprawny(Nie jest popeniony w okolicznociach wyczajcych bezprawno). 4. Karygodny(Jego spoeczna szkodliwo jest wiksza ni znikoma). 5. Zawiniony(Sprawcy mona przypisa win w czasie czynu). Szczegowy opis poszczeglnych elementw struktury przestpstwa bdzie zawarty w dalszej czci skryptu.

Podziay przestpstw
Niektre podziay przestpstw zostay przeprowadzone przez ustawodawc w ustawie karnym(podziay ustawowe), niektre natomiast poprzez doktryn, aczkolwiek maj wpyw na stosowanie ustawy karnej praktyce. Przestpstwa dziel si: Wedug wagi[ art. 7 podzia ustawowy] na: Zbrodnie(zagroenie min. 3 lata pozbawienia wolnoci)/np. art. 1481/ Wystpki(min. Zagroenie mniejsze ni 3 lata pozbawienia wolnoci)/np. art. 2781/ /Naley pamita, aby zawsze bra pod uwag DOLN GRANIC! zagroenia ustawowego. Ustawodawca polski przewiduje jeszcze jedn kategori czynw zabronionych, ktre nie s przestpstwami. S to wykroczenia, ktrych karalno jest regulowana w kodeksie wykrocze Ustawodawca z tym podziaem wie konkretne skutki, ot ZBRODNI MONA POPENI TYLKO UMYLNIE, NATOMIAST WYSTPKI POPENIONE NIEUMYLNIE MOG PODLEGA KARZE JELI USTAWA TAK STANOWI[art. 8]/. Wedug umylnoci[art. 8 i 9 podzia ustawowy] na: Umylne(popenione z zamiarem)/chodzi tutaj o zamiar zarwno bezporednio jak i ewentualny/ Nieumylne(popenione bez zamiaru)/popenione w wyniku naruszenia regu ostronoci/ Wedug zamiaru[podzia doktrynalny] na: Kierunkowe(dla bytu przestpstwa wymagany jest bezporedni zamiar sprawcy, dziaanie w konkretnym celu)/np. art.2781 kto zabiera cudz rzecz ruchom w celu przywaszczenia/ Inne(mog by popenione w zamiarze ewentualnym lub bez zamiaru). Wedug skutku[podzia doktrynalny] na: Formalne(w zespole znamion przestpstwa nie wystpuje skutek jako element konieczny, tote podstaw odpowiedzialnoci karnej jest sam czyn]. /np. art. 272 wyudzenie powiadczenia nieprawdy, samo wyudzanie jest ju wystarczajce do bytu przestpstwa, bez wzgldu na to czy si udao czy nie/ Materialne(w zespole znamion wystpuje skutek(warunkiem popenienia przestpstwa jest wystpienie skutku)./np. art.1481 mier czowieka jest niezbdna do postawienia zarzutu zabjstwa/. / spr w doktrynie toczy si o przestpstwo zniewagi art. 216. Przewaga doktryny uwaa, e przestpstwo to jest przestpstwem materialnym, co oznacza, e poszkodowany musi poczu si zniewaony, a wic musi dowiedzie si o zniewadze, ktra wywoa u niego poczucie zniewaenia niezbdne dla bytu przestpstwa. dzka szkoa prawa karnego uwaa[i jest to votum separatum]e przestpstwo to jest przestpstwem formalnym, a wic dla bytu przestpstwa zniewagi nie jest wymagane poczucie zniewaenia u pokrzywdzonego, ale wystarczy dziaanie sprawcy w celu wywoania takiego poczucia, bez wzgldu na faktyczny skutek. W ten sposb po raz kolejny objawia si pogld dzkiej szkoy, e prawo karne przede w pierwszym rzdzie chroni sposb postpowania z dobrami, a nie same dobra jak twierdz inni przedstawiciele doktryny/.

12

Wedug intensywnoci[podzia doktrynalny] na: Naruszajce dobro(niszczce dobro, przestpstwa materialne)/np. art.1481 w wyniku tego przestpstwa nastpuje zniszczenie dobra jakim jest ludzkie ycie/. Z naraenia(nie jest koniecznie naruszenie dobra, wystarczy jego zagroenie: o Naraenie abstrakcyjne(formalne)(w opisie znamion nie jest uwzgldniony ani skutek, ani rodzaj dobra jakie ma by naruszone)./np. art. 212 zniesawienie, ustawodawca penalizuje zachowanie zniesawiania bez wzgldu na to czy i jakie dobra poszkodowanego zostay naruszone, wystarczy abstrakcyjne istnienie takiej moliwoci/. o Naraenie konkretne(materialne)(ustawodawca wskazuje jakie dobra maj by zagroone i to, e zagroenie musi by bezporednie, a nie tylko abstrakcyjne). /np. art. 160 kto naraa czowieka na bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia lub cikiego uszczerbku na zdrowiu W zespole znamion ustawodawca przewiduje, e zagroenie musi by bezporednie, a dobrem zagroonym ma by ycie i zdrowie czowieka, i tylko w takich przypadkach mona zakwalifikowa czyn z art. 160/ Wedug cech sprawcy[podzia doktrynalny]na: Powszechne(oglno sprawcze)(kady moe dokona takiego przestpstwa, gdy podmiot jest okrelony zaimkiem kto). /np. art. 1481/. Indywidualne(takie przestpstwo moe popeni tylko osoba posiadajca konkretn cech wskazan w treci przepisu). o Waciwe(dla bytu przestpstwa wymagana jest szczeglna cecha sprawcy, jeeli tej cechy brakuje, sprawca w ogle nie poniesie odpowiedzialnoci karnej)./np. art.2281 apownictwo bierne, przewiduje i tylko osoba penica funkcje publiczne moe dokona apownictwa biernego, jeeli natomiast student otrzyma pienidze za zaatwienie jakiej sprawy w urzdzie, to nie bdzie to apownictwo bierne, gdy student nie peni funkcji publicznej, a wic uniknie odpowiedzialnoci karnej/. o Niewaciwe(Kady sprawca danego czynu ponosi odpowiedzialno karn, natomiast jeli sprawca posiada pewn szczegln cech opisan w ustawie jego czyn zmienia kwalifikacj na agodniejsz bd surowsz)/np. art.1601 naraenie na niebezpieczestwo, kady kto naraa inn osob na bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia lub zdrowia podlega karze, ale osoba, na ktrej ciy szczeglny obowizek opieki nad osob naraon[posiada szczegln cech szczeglnego obowizku] podlega surowszej odpowiedzialnoci karnej[art. 1602]/. Wedug wariantw[podzia doktrynalny]na: Typ podstawowy(podstawowy zesp znamion danego typu rodzajowego przestpstw)/np. 1481/ Typy modyfikowane(Wystpuje dodatkowe znami/znamiona ktre wpywaj na wysze albo nisze zagroenie ustawowe). o Typ kwalifikowany(wysze zagroenie ustawowe)/np. art. 1482 pkt.1 zabjstwo ze szczeglnym okruciestwem, zabjstwo w typie podstawowym zagroone jest kar nie mniej ni 8 lat, 25 albo doywotnie pozbawienie wolnoci, a zabjstwo ze szczeglnym okruciestwem jako typ kwalifikowany zagroone jest kar 25 lat pozbawienia wolnoci albo kar doywotniego pozbawienia wolnoci/ o Typ uprzywilejowany(nisze zagroenie ustawowe)/np. art.150 zabjstwo eutanatyczne na danie ofiary i pod wpywem wspczucia od 3 miesicy do lat 5. Wedug zachowania sprawcy[podzia doktrynalny] na: Z dziaania(dla bytu przestpstwa wymagane jest dziaanie sprawcy)/np. art. 2171 naruszenie nietykalnoci cielesnej, art. 2781 kradzie/. Z zaniechania(dla bytu przestpstwa wymagany jest brak dziaania i tylko wtedy kiedy ustawodawca dokadnie to opisuje) / np. art.162 nieudzielenie pomocy/. Zarwno z dziaania jak i zaniechania(przestpstwo moe by dokonane zarwno poprzez dziaanie sprawcy jak i brak dziaania)/ np. art. 1481 moe by to zarwno zabicie noem jak i niepodanie wody i pokarmu powodujce mier czowieka/. 13

Wedug sposobu cigania[podzia ustawowy] na: Z oskarenia publicznego(prokurator oskara z urzdu i wystpuje przed sdem, wola osoby pokrzywdzonej jest nieistotna w podjciu decyzji o wszczciu postpowania)(jeeli przepis milczy o sposobie cigania danego przestpstwa, to jest ono cigane z oskarenia publicznego/ np. art. 1481/. Z oskarenia prywatnego(dla wszczcia postpowania konieczne jest zoenie wniosku przez uprawniony podmiot np. poszkodowanego)(jeeli takiego wniosku nie ma, to na podstawie art. 17 k.p.k. postpowanie nie bdzie rozpoczte, a rozpoczte zostanie umorzone): o ciganie publicznie(po zoeniu wniosku uprawnionego organu postpowanie toczy si z oskarenia publicznego i wola uprawnionego jest ju bez znaczenia). / np. art. 2784 kradzie na szkod osoby najbliszej, wymagany wniosek okradzionego/ o ciganie prywatne(oskarony sam skada akt oskarenia do sdu i popiera go przed sdem). /np. art. 2124 pomwienie./ Wedug celu dziaania sprawcy[podzia medialny niespecjalnie udany] na: Przestpstwa polityczne(ocenia si motywacj sprawcy[kryterium podmiotowe] czy dziaa na szkod pastwa lub przeciw organom pastwowym)/ np. art. 127 spisek/ Powszechne(pospolite caa reszta). Media dziel jeszcze przestpstwa na kryminalne i inne, ale zgodnie z dogmatyk prawa karnego kade przestpstwo jest kryminalne[idem per idem], a wic kryterium jest tu niejasne i warto spyta studenta dziennikarstwa o co chodzi jak si przypadkiem napatoczy.

Czyn w ujciu prawnokarnym(I element przestpstwa)

(prof. Kulesza czsto podaje na wykadach teori nard zbrodniarz w kontekcie czynu, ktr stworzy prof. Emil Rappaport(U)/a nie prof. E. Habakort wymieniany czsto w poprzednich skryptach [sic!]/, a dotyczy ona III Rzeszy. Odpowiedzialno za czyn(hitleryzm) dotyczy kadego dorosego Niemca, ktry przez zaniechanie(nawet w symboliczny sposb) udzieli penomocnictwa zbrodniom hitlerowskim(wyczony spod odpowiedzialnoci mia by ten, ktry udowodniby, e nie mia moliwoci nawet symbolicznie zaprotestowa). /lepiej j pamita, bez wzgldu na przydatno w kontekcie wykadu z prawa karnego/

Pojcie czynu
Art. 11 Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto popenia czyn zabroniony pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. Art. 1151 Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach okrelonych w ustawie karnej Pocztkowo za czyn uwaano kade zachowanie czowieka(w redniowieczu to i zwierztom si dostawao za czyn), ktre nosio za sob konkretny skutek przyrodzie(zgodnie z zasad niewane czy ukradli Ci rower, czy ukrade rower, masz co wsplnego z kradzionym rowerem) Na cae szczcie jurysprudencja na przestrzeni kilku wiekw wyksztacia bardziej wyrafinowane definicje czynu, ktre pozwoliy odrni czyn, mogcy stanowi podstaw odpowiedzialnoci karnej od innych zachowa, ktre odpowiedzialnoci karnej powodowa nie mog. Ujcie naturalistyczno kauzalne(F. Liszt, E. Beling): Czyn to spowodowane ludzk wol zmiany w wiecie zewntrznym Czynem jest chciane dziaanie lub niechciane zaniechanie, w ktrym istniaa wola, by traktowa to jako czyn 14

Ujcie to powstao w wyniku poczenia dwch nurtw. Ujcie czysto naturalistyczne zakadao, e czyn to ruch mini przy dziaaniu i brak ruchu mini przy zaniechaniu(byo to kryterium czysto przedmiotowe, nie uwzgldniao aspektu psychologicznego). Ujcie to zostao nastpnie wzbogacone o pewien element podmiotowy, a mianowicie uwaano, e czyn to ruch mini poddany kontrolnej funkcji psychicznej, wic taki w ktrym yje wola(jest to pewna wiadomo ontologiczna, gdy czowiek zawsze poprzez dziaania chce osign jaki cel. Pocztkowo ujcie to nie przewidywao uznania zaniechania za czyn. Stopniowo jednak wyklarowa si pogld, i zmiany w wiecie zewntrznym mog by spowodowane zarwno ruchem mini jak i brakiem takiego ruchu. Czyn z zaniechania to bierno wobec prawnego(a nie adnego innego) obowizku narzucanego przez przepisy i wskazujcego naleyty sposb zachowania. Czyn to zatem pasywno wobec prawnego nakazu dziaania(nie jest zatem przestpstwem zamanie nakazu moralnego, ktremu nie odpowiada obowizek prawny). / Mczyzna zakochany w kobiecie mwi jej, e si zabije jeli ona nie bdzie chciaa si z nim spotyka. Niezalenie od nakazu moralnego jakim kierowaa si ta kobieta, nie poniesie ona odpowiedzialnoci karnej za brak akceptacji tego mczyzny, gdy nie ma takiego obowizku prawnego/ Wadysaw Wolter(krakowska szkoa prawa karnego) w swojej refleksji o czynie kad nacisk na aktywno woli: Czyn to kompleks ruchw ciaa oraz kierunkowa bezczynno uzaleniona od procesw psychicznych. KRYTYKA: Ze wzgldu na oparcie si tej teorii na elemencie woluntatywnym(woli dziaajcego podmiotu), od ktrego uzaleniony by byt czynu w ocenie prawnokarnej(uwaano, e wola jest czynnikiem sprawczym), powstawa pewien problem praktyczny drniczka, ktra nie zamkna na czas przejazdu, zgodnie z t teori, nie ponosia odpowiedzialnoci karnej wtedy gdy zapomniaa o tym, gdy w jej zachowaniu nie byo elementu woli, co prowadzio do niezaistnienia czynu w ocenie prawnokarnej. Koncepcja finalistyczna czynu(Hans Welzel). Czyn to kategoria bytu(taka samo jak krzeso) a nie sfera mylenia. To kategoria obiektywnej rzeczywistoci, odrzuca zaniechanie jako sfer myli(zaniechanie to sfera mylenia, pewna konstrukcja abstrakcyjna nie istniejca w dotykalnej rzeczywistoci). Czyn jest to rzeczywiste zachowanie czowieka stanowice kategori ontologiczn(byt), ktra zbudowana jest z warstwy subiektywnej i obiektywnej. Istot czynu jako aktywnoci jest zdolno do przewidywania zdarze(i ich skutkw), ktre wystpuj w obiektywnej rzeczywistoci, a w konsekwencji wiadome kierowanie przebiegiem zdarze tak aby zrealizowa uprzednio zamierzony cel. Struktura czynu w koncepcji finalistycznej: 1. Warstwa subiektywna(podmiotowa odnoszca si do przey wewntrznych i procesw psychicznych). Antycypacja celu(sprawca wybiera sobie cel, ktry chce osign swoim dziaaniem) Wybr rodkw realizacji(kiedy cel jest ju wykreowany sprawca ustala jakich rodkw uyje do jego osignicia). Podjcie decyzji(powzicie zamiaru w znaczeniu prawnokarnym, sprawca posiada wiadomo celu i rodkw jakie s potrzebne do jego realizacji oraz posiada wol dokonania). 2. Warstwa obiektywna sprawca dziaajcy w zamiarze przewidujc znaczenie swoich dziaa i ich skutki wpywa na otaczajc rzeczywisto tak aby spowodowa konkretny cel.

15

Koncepcja finalna czynu wcza zamiar w opis czynu zabronionego nie za(jak byo wczeniej) do winy. Celowo czynu jest jego cech konstytutywn tote zachowanie, ktre nie wiedzie do z gry zaoonego celu nie jest czynem w rozumieniu prawnokarnym. KRYTYKA: Koncepcja finalna odrzuca zaniechanie jako czyn, gdy tylko czyn jest bytem w rzeczywistoci, zaniechanie za tylko konstrukcj abstrakcyjn ze sfery psychologicznej. Mimo tego jednak zwolennicy tej teorii uznawali karalno zaniechania. Koncepcja finalna nie znajduje uzasadnienia dla karalnoci czynw w ktrych skutek nie pokrywa si z celem, ktry przywieca dziaaniu sprawcy(np. czyny nieumylne czy popenione z zamiarem ewentualnym). Koncepcja finalna jest wysoce zindywidualizowana, gdy jest wynikiem pewnego przewartociowania elementw subiektywnych czynu( w skad bytu czynu wchodz przebiegi psychiczne). Teoria socjologiczna O czynie nie decyduje zachowanie czowieka i jego cechy lecz spoeczny kontekst tego zachowania. To ocena spoeczna decyduje czy zachowanie sprawcy bdziemy traktowa jako czyn. W tej koncepcji traktujemy zaniechanie jako czyn, jeeli tylko ocena spoeczna tak wskazuje. KRYTYKA: To samo zachowanie raz stanowi czyn, a raz nie, w zalenoci od kontekstu spoecznego. Odbiera to pewno ocenie prawnokarnej i stanowi zaburzenie funkcji gwarancyjnej(sprawca nie wie co zostanie w sdzie uznane za czyn, gdy to zaley od kontekstu spoecznego). Negatywna definicja czynu(Gunther Jacobs) Czyn to zdolno do uniknicie skutku. Skutkiem w takim wypadku jest naruszenie dobra prawnie chronionego, badamy czy sprawca posiada zdolno do uniknicia skutku, jeli mia tak moliwo, a z niej nie skorzysta, to jego zachowanie moemy okreli jako czyn. / mniej przydatna praktycznie przypis autora skryptu/ Pojcie czynu wedug Clausa Roxina Czyn czowieka to akt uzewntrznienia jego osobowoci. Czynem jest zatem wszystko co mona przypisa czowiekowi jako centrum aktywnoci, dziki ktrej czowiek moe rozwin osobowo poprzez integralno psychiczn jako ja. Istot tej teorii jest stwierdzenie czy dane uzewntrznienie byo opanowane lub opanowywane, a wic istot czynu jest ocena czy sprawca podda dziaanie kontrolnej funkcji umysu. Roxin uwaa, e tylko zachowania opanowywalne mog by uwaane za czyn(wszystkie zachowania umylne). Przy zachowaniach nieumylnych, jeli sprawca mg opanowa zachowanie prowadzce do naruszenie regu ostronoci, a mimo tego nie zrobi tego, to takie zachowanie jest czynem w rozumieniu prawa karnego. Operacyjna eklektyczna teoria czynu(sformuowana na potrzeby sdu): Poniewa ustawodawca nie przesdzi o teorii czynu jak przyjmuje kodeks karny z 1997 sdy podczas rozpatrywania spraw sformuoway definicj eklektyczn, powsta w wyniku poczenia elementw wyej wymienionych teorii, tak aby na potrzeby rozpatrywania sprawcy moliwe byo ujednolicenie kryteriw, wedug ktrych dokonuje si oceny czy dane zachowanie byo czynem czy te nie. Czynem jest zachowanie czowieka, wiadome i celowe, poddane kontrolnej funkcji jego wiadomoci, polegajce na dziaaniu a take zaniechaniu aktywnoci we wskazanym przez prawo kierunku, posiadajce warto spoeczn(czyn jest zatem kategori przedmiotowo podmiotow(zawiera w sobie zarwno 16

elementy obiektywne, jak zaistnienie pewnego zachowania dostrzegalnego w rzeczywistoci jak i ocen przebiegw psychicznych podmiotu, jak poddanie zachowania kontrolnej funkcji wiadomoci) / do ilustracji tych teorii posu si przykadem zaczerpnitym z wykadu: 1. Mczyzna A zosta popchnity przez osob trzeci na mczyzn B i nabi mu guza. 2. Mczyzna A polizgn si i chwyci mczyzn B za kurtk co by nie wywin ora, w wyniku czego podar rzeczon kurtk. Na gruncie teorii naturalistyczno kauzalnej = ani mczyzna A ani mczyzna B nie popenili czynu, gdy w ich zachowaniu nie wystpuje wola jako element konstytutywny czynu. Na gruncie teorii finalistycznej ani mczyzna A ani B nie popenili czynu, gdy ich zachowanie nie byo celowe. Na gruncie teorii C. Roxina ani mczyzna A ani B nie popenili czynu, gdy ich dziaanie nie byo poddane kontrolnej funkcji wiadomoci. /

Okolicznoci wyczajce czyn

Vis absoluta(przymus fizyczny nieodporny)(wycza czyn) Cakowite wyczenie osoby poddanej przymusowi od wykonania jakiegokolwiek aktu zgodnego z jego wol. Osoba taka jest poddana przymusowi, ktremu nie jest w stanie si przeciwstawi w aden sposb. /np. stranik banku zostaje zwizany przez napastnikw i nie jest w stanie w aden sposb zapobiec obrabowaniu banku, bo nie jest w stanie fizycznie broni sejfu czy choby wczy alarmu. Nie ponosi zatem odpowiedzialnoci karnej za pomocnictwo: Art. 183 []Odpowiada za pomocnictwo take ten, kto wbrew prawnemu, szczeglnemu obowizkowi niedopuszczenia do popenienia czynu zabronionego swoim zachowaniem uatwia innej osobie jego popenienie Przymus nieodporny badamy obiektywnie, a wic ustalamy czy sprawca mia obiektywn, fizyczn moliwo dokonania danego czynu. Naley jednak pamita o ujciu podmiotowej strony tego kryterium, bo jeeli np. stranik z wasnej woli pozwoli si zwiza wtedy przymus nieodporny nie bdzie okolicznoci wyczajca czyn. Vis compulsiva(przymus fizyczny odporny przymus fizyczny innego rodzaju)(NIE WYCZA CZYNU, ALE JEGO ZAISTNIENIE MOE WYCZY ODPOWIEDZIALNO KARN!!!) Nie pozbawia moliwoci zachowania si zgodnie ze swoj wol. Jest to wywoanie blu poprzez nacisk na ciao, aby przymuszana osoba dokonaa jakiego czynu. / np. napastnicy wdarli si do banku i bij stranika aby ten otworzy sejf, przymuszany stranik w kocu otwiera sejf. Popeni on czyn zabroniony w postaci pomocnictwa, ale odpowiedzialno karna moe by wyczona na podstawie stanu wyszej koniecznoci/ Stan wyszej koniecznoci(dalej SWK, tutaj opisany pokrtce na potrzeby przykadu => problematyka omwione szerzej w czci powiconej kontratypom i w czci dotyczcej gwaranta) Art. 261 Nie popenia przestpstwa, kto dziaa w celu uchylenia bezporedniego niebezpieczestwa grocemu jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeeli niebezpieczestwa nie mona inaczej unikn, a dobro powicone przedstawia warto nisz od dobra ratowanego 2 Nie popenia przestpstwa take ten, kto, ratujc dobro chronione prawem w warunkach okrelonych w 1, powica dobro, ktre nie przedstawia wartoci oczywicie wyszej od dobra ratowanego 4 Przepisu 2 nie stosuje si, jeeli sprawca powica dobro, ktre ma szczeglny obowizek chroni nawet z naraaniem si na niebezpieczestwo osobiste 17

Istot SWK w tym wypadku jest kolizja dwch dbr chronionych prawem, ycia i zdrowia stranika oraz mienia banku. Stranik poddany torturom, ktry otworzy sejf dokona czynu zabronionego, ale nie bdzie ponosi odpowiedzialnoci karnej, z uwagi na art. 261 wyczajcy bezprawno czynu. Art. 262 jest opisem okolicznoci, ktre wyczaj odpowiedzialno karn za czyn z powodu braku winy, kiedy sprawca dziaajc w stanie wyszej koniecznoci powica dobro, ktre nie jest oczywicie wikszej wartoci ni dobro ratowane lub s to dobra o wartoci podobnej. Art. 264 to tzw. klauzula wyczajca ktra przewiduje, i 2 nie stosuje si do osb, na ktrych ciy szczeglny obowizek ochrony danego dobra prawnego. Jeeli zatem stranik ma szczeglny prawny obowizek ochrony mienia banku, to nie moe powoa si na wyczenie winy z 2. Nie oznacza to jednak, e ma obowizek powici swoje ycie aby chroni mienie banku. Uwaa si powszechnie, e ze wzgldu na szczeglny obowizek ochrony mienia stranik nie moe zbiec z banku podczas napadu argumentujc, e ratowa swoje ycie, powinien pozosta na miejscu. Jeeli jednak zostanie poddany torturom i otworzy sejf to zgodnie z 1 nie poniesie odpowiedzialnoci karnej ze wzgldu na wyczenie bezprawnoci czynu dziaajc w SWK. W adnym wypadku ustawodawca nie wymaga od adresata przepisu powicenia swojego ycia(wymaga jednak naraenia si na niebezpieczestwo, jeeli na takiej osobie ciy szczeglny prawny obowizek). /Oczywicie naley pamita, e przymus fizyczny, aby wyczy odpowiedzialno karn powinien mie pewien stopie nasilenia => prztyczek w ucho(nawet najbardziej bolesny) nie bdzie uznany przez sd za vis compulsiva dla stranika otwierajcego sejf). Przymus psychiczny(groba)(nie wycza czynu, ale wycza odpowiedzialno karn na podstawie SWK). Przymus psychiczny(groba) ma wymusi zachowanie zgodne z wol sprawcy przymusu na osobie podlegajcej przymusowi. Okoliczno ta nie wycza czynu, ale moe wyczy odpowiedzialno karn. /napastnik przystawia kasjerce pistolet to gowy i da wydania pienidzy z kasy. Na kasjerk nie dziaa aden przymus fizyczny, ale wiszca nad ni groba utraty ycia wpywa na jej zachowanie. W takiej sytuacji jeli wyda pienidze nie poniesie odpowiedzialnoci ze wzgldu na dziaanie w SWK(powica mienie banku aby ratowa wasne ycie ycie jest zawsze wikszej wartoci ni mienie) co wycza bezprawno czynu, a wic element konieczny dla bytu przestpstwa. Oczywicie nie moe powoa si na zaistnienie groby kasjerka, jeli sprawca grozi, e porysuje jej samochd lub poplami rcznie robion bluzk atramentem(lub jeszcze inne barwne przykady)/. Poza sytuacjami w ktrych groba powoduje wyczenie bezprawnoci, moe si zdarzy rwnie, e groba nie ma realnej moliwoci zaistnienia, gdy np. bro, ktr napastnicy posuyli si do napadu na bank jest atrap. W takich wypadkach jeeli jest to usprawiedliwione przekonanie, e bro jest prawdziwa, to kasjerka uniknie odpowiedzialnoci karnej, nie bdzie to co prawda okoliczno wyczajca bezprawno czynu, ale bdzie wycza win. /np. Jeeli jednak napastnicy posugiwaliby si atrapami broni(np. pistolety na wod) to okolicznoci faktyczne wskazuj, e nie ma bezporedniego zagroenia ycia, wic nie mona wykluczy odpowiedzialnoci karnej na podstawie SWK, natomiast Art.29 - bd co do okolicznoci wyczajcych bezprawno, przewiduje, i nie ponosi odpowiedzialnoci karnej ten kto by w usprawiedliwionym okolicznociami przekonaniu, e zachodzi okoliczno wyczajca bezprawno lub win. Jeeli wic pistolety byy atrapami wystarczajco podobnymi do oryginaw sd uzna, i przekonanie byo usprawiedliwione, natomiast jeli z pistoletu cieka woda, to sd uzna, e przekonanie nie byo usprawiedliwione i sprawca poniesie odpowiedzialno karn.

18

Czynnoci zautomatyzowane(wycza czyn) Czynno zautomatyzowana- wyuczona, powtarzana dostateczn ilo razy, sprawia to, e jest poza kontrol wiadomoci. Nie s one czynami, a jeli tak, to doj moemy do wniosku, e jeli uszczerbek na dobru spowodowany jest czynnoci zautomatyzowan, to sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. /np. operator koparki usysza krzyk kobiety i natychmiast opuci yk do wykopu, tak niefortunnie, e yka zabia dziecko. Operator koparki nie poniesie odpowiedzialnoci karnej, gdy zgodnie z zasadami obsugi koparki we wszystkich niebezpiecznych sytuacjach naley najpierw opuci yk koparki. Operator zatem wykona czynno zautomatyzowan, zgodn z lege artis, nie podda tego dziaania kontrolnej funkcji wiadomoci. Odpowiedzialno karna jest uzaleniona od tego czy sprawca mg podda swoje dzianie kontrolnej funkcji wiadomoci, czy te nie. Moliwo odautomatyzowania czynnoci wynika bdziemy ze zbadania elementw subiektywnych- wieku, dowiadczenia, wiedzy, stan psychicznego w trakcie czynu. /np. sprawca patrzy w ziemi na przejciu dla pieszych, inni zaczli przechodzi na drug stron wic i n zacza przechodzi. Okazao si, e byo czerwone wiato i samochd hamujc wpad w polizg i uderzy w przystanek ranic kilka osb. Sprawca tego zdarzenia nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za sam czyn(automatyczne przejcie przez ulic za innymi ludmi) ale za to, e nie podda tego dziaania bezporednio wczeniej kontrolnej funkcji wiadomoci. Aby sd uzna czynno zautomatyzowan za okoliczno wyczajc czyn nie moe by zautomatyzowany atak bezporedni na dobro chronione prawem(np. sd nie uzna za okoliczno wyczajc czyn jeli sprawca bdzie argumentowa, e zawsze jak widzi wystajcy z kieszeni portfel to automatycznie po niego siga. Czynnoci odruchowe(Wyczaj czyn) Czynnoci odruchowe (odruchy) to zachowania czowieka na dziaanie zewntrznego bodca. Jeli pojawi si ten sam bodziec, to w psychice pojawia si uk zachowa warunkowych. Ilekro nastpuje percepcja bodca to odruch nie jest czynem. Sowem jeli zachowanie jest reakcj na nieoczekiwany bodziec, to nie jest to czynem. /np. sprawca, ktry si polizgn przed upadkiem prbowa si chwyci kurtki nieznajomego idcego obok, aby uchroni si przed zderzeniem z ziemi. Sprawca nie dokona czynu, gdy zareagowa odruchowo na niespodziewany bodziec. Oczywicie sd bierze pod uwage jak taka reakcja na bodziec wygldaa(np. nie bdzie okolicznoci wyczajca odpowiedzialno karn uderzenie w twarz, ktre jest reakcj na potrcenie pieszego przez innego pieszego na chodniku. Bodziec powinien te by niespodziewany, bo jeeli sprawca spodziewa si bodca, to mg podda zachowanie kontrolnej funkcji wiadomoci. Inne okolicznoci wyczajce czyn Niemale wszystkie okolicznoci wyczajce czyn sprowadzaj si do ustalenia, czy sprawca mg podda zachowanie kontrolnej funkcji wiadomoci, czy te takiej moliwoci nie mia. Inne okolicznoci w ktrych zachowanie nie moe by poddane tej funkcji to: Sen /np. jeeli osoba przez sen zniewaa inn osob, to nie jest to czyn) Stan wysokiej gorczki Ataki epileptyczne, czynnoci ruchowe zwizane z atakami serca, wylewami itp. Zachowania niezgodne z wol sprawcy, ktre zaistniay pod wpywem innej siy, ktrej sprawca nie mg si przeciwstawi(np. mczyzna A zosta popchnity na mczyzn B i ten wpad pod samochd, zatem mczyzna A nie dokona czynu). Upoledzenie umysowe gbokie(poniej 20 IQ) Hipnoza(doktryna obecnie prowadzi spr czy bycie zahipnotyzowanym wycza czyn, czy te nie problem na razie nierozwizany).

19

Teorie zwizku przyczynowego(czyn a przypisanie skutku)

Zagadnienie zwizku przyczynowo-skutkowego pojawia si przede wszystkim w kontekcie przestpstw materialnych, gdzie zarwno czyn jak i skutek wchodz do zespou znamion danego typu rodzajowego przestpstw. Zwizek przyczynowo-skutkowy jest to konstrukcja, ktra pozwala okrelonym dziaaniom przypisa konkretne skutki. Za pomoc okrelenia zwizku przyczynowo-skutkowego jestemy w stanie okreli sprawstwo oraz zakres odpowiedzialnoci(moemy okreli kto si dopuci czynu i jakie skutki on wywoa, a wic jaki bdzie zakres jego odpowiedzialnoci karnej). Przypisanie skutku i zwizanie go z czynem dokonuje si na dwch paszczyznach: Przyrodniczej(fizyczne powizanie) Normatywnej(powizanie prawne konsekwencje prawne) Dla odpowiedzialnoci karnej sprawcy za przestpstwo skutkowe konieczne jest przypisanie mu skutku zarwno w paszczynie przyrodniczej jak i normatywnej. Jeeli nie jest moliwe poczenie czynu ze skutkiem ani w sferze przyrodniczej, ani w sferze normatywnej, to sprawca z ca pewnoci nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. Natomiast jeli sprawcy nie da si przypisa zwizku przyczynowo-skutkowego jedynie na paszczynie normatywnej, to sprawca uniknie odpowiedzialnoci karnej mimo, ze da si przypisa taki zwizek na paszczynie przyrodniczej. Do odpowiedzialnoci karnej nie wystarczy zatem przypisanie skutku w sferze przyrodniczej, gdy musi temu towarzyszy naruszenie normy sankcjonowanej, a zatem przypisanie skutku na paszczynie normatywnej. /np. sprawca chcia mierci swojego spadkodawcy eby przyspieszy objcie spadku. Pod wpywem doniesie prasowych o czstych porwaniach i katastrofach lotniczych sprawca kupuje spadkodawcy bilet lotniczy na podr dookoa wiata. Spadkodawca rzeczywicie ginie w tej podry. Gdyby sprawca nie kupi tego biletu na pewno nie wystpiby skutek w postaci mierci, zatem mona mu przypisa skutek na paszczynie przyrodniczej natomiast nie mona mu przypisa skutku na paszczynie normatywnej gdy zakup biletu nie jest naruszeniem normy sankcjonowanej, tote sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej mimo przypisania skutku na paszczynie przyrodniczej/ Teoria ekwiwalencji(rwnowartoci warunkw)(J. S. Mill) Na przyczyn skada si cay zesp warunkw, ktre w rwnym stopniu posiadaj moc sprawcz. Zesp warunkw nazywamy przyczyn skutku, a ustalamy j metod warunkw sine qua non to znaczy, e cofajc si w czasie po kolei usuwamy warunki skadajce si na przyczyn skutki. Jeeli bez danego warunku skutek i tak by wystpi usuwamy go, pozostajc wic tylko te warunki bez ktrych skutek by nie wystpi(sine qua non). Teoria ta odnosia si do oglnej teorii przyczynowoci, co powodowao pewna wtpliwoci: /np. paradoks nosa Kleopatry - Nie ulega wtpliwoci, e zachowania Juliusza Cezara i Marka Antoniusza zdeterminoway bieg historii, a zachowania te byy kierowane emocjami skierowanymi ku Kleopatrze. Czy emocje te kierowayby zachowaniami Cezara i Antoniusza, gdyby Kleopatra miaa inny nos?/ Na potrzeby prawa karnego naleao t teori ograniczy. Ograniczenie polega na cofaniu si od zdarzenia rozpatrywanego jako skutek, myl w czasie od zdarze, ktre odpowiadaj przyjmowanemu przez nas pojciu czynu czowieka. (Jeli skutkiem jest mier czowieka, a mier poprzedzao uderzenie pioruna, to jego konstatacja pozostanie poza zainteresowaniem prawa karnego, bo uderzenie pioruna nie jest czynem czowieka) Zaczynamy od czynw w czasie najbardziej przylegych do skutku i cofamy si nastpnie. Przy kadym czynie czowieka poprzedzajcym skutek wszystkie te czyny, ktre umiecimy w katalogu warunkw, maj tak sam moc sprawcz, s one wzgldem siebie ekwiwalentne. Mimo teorii ograniczenia, e badamy tylko czyny poprzedzajce skutek, to katalog owych warunkw ekwiwalentnych moe by do duy./Jeli rozpatrujemy skutek jakim jest uszczerbek na zdrowiu ofiary wypadku drogowego, ktra przechodzia przez 20

jezdni i zostaa potrcona przez kierowc, ktry przekroczy prdko swym superszybkim samochodemnie nastpiby skutek w postaci uszczerbku na zdrowiu, gdyby nie byoby czynu. Kierowca tumaczy: to bya moja pierwsza jazda, kupiem samochd od dilera pod wpywem namowy. Gdyby nie to, e diler mnie namawia do kupna samochodu o duej mocy, to prdko samochodu byaby mniejsza i zdybym zahamowa. Diler argumentuje: gdyby nie konstruktor, ktry wypuci nowy model, to bym go nie sprzeda. A konstruktor: nie skonstruowabym nowego modelu, gdyby nie polecenie producenta.To samo dotyczy sytuacji zwizanej z uyciem broni palnej. Jest wic potrzeba dalszego ograniczenia teorii ekwiwalencji na potrzeby prawa. Ograniczenia przeprowadza mona przez pojcie winy. Spord czynw wybieramy tylko te, ktre byy zawinione - w naszych warunkach chodzi o naruszenie regu starannoci przez kierowc czy oddanie strzau. Reklamowanie pojazdu przez sprzedawc czy wydanie zezwolenia na bro, jeli wnioskodawca spenia okrelone warunki, nie byo czynem zawinionym. Inne kryterium- odwoanie si do kryterium spoecznej szkodliwoci, midzy nim a skutkiem wystpuje zwizek przyczynowo- skutkowy (prof. Leszek Lernell z UW). /Np. sprawca na swej dziace wykopa d, w ktrym umieci mia beczk z przeznaczeniem na kiszenie ogrkw. Zgromadzia si w nim woda. Ssiedzi ostrzegali sprawc, i na jego dziace bawi si dzieci i ktre z nich moe tam wpa. Sprawca odpowiada: pilnujcie dzieci- to moja nieruchomo i mog robi na niej co chce. Rzeczywicie jedno z dzieci wpado do dou i utono. Podstaw odpowiedzialnoci za przestpstwo stao si ustalenie zwizku przyczynowo- skutkowego- gdyby nie d, nie byoby mierci dziecka. Jednak wykopanie na swym gruncie dou nie jest czynem spoecznie szkodliwym, nie istniej zwizek przyczynowo- skutkowy midzy wykopaniem dou a mierci dziecka/ Owo ograniczenie katalogu skutkw jest bdne, bo zwizek przyczynowo- skutkowy to przypisanie skutku w paszczynie przyrodniczej, spoeczna szkodliwo czynu to nie kategoria przyrodnicza, lecz spoeczna. Ograniczenie katalogu warunkw na gruncie teorii ekwiwalencji- chodzi o warunki w paszczynie normatywnej a nie przyrodniczej. W przypisaniu w paszczynie normatywnej bada bdziemy, ktry z czynw ludzkich wchodzcych do zespou warunkw tworzcych przyczyn narusza reguy postpowania z danym dobrem prawnym. Mog znajdowa si warunki, ktre uzasadniaj przypisanie w paszczynie przyrodniczej, a nie uzasadniaj przypisywania w paszczynie normatywnej. /sprawca czytajc o wypadkach w komunikacji lotniczej z nadziej, e w podry lotniczej jego spadkodawca zginie, by spowodowa jego mier, sprawca sprezentowa spadkodawcy bilet lotniczy na podr dookoa wiata, argumentujc to sympati i chci uatrakcyjnienia ycia obdarowanego. Nawet jeli przewidywany skutek nastpi, to spadkobierca, ktry wg testu sine qua non dopuci si warunku, a wic przyrodniczo spowodowa mier, to jednak za w skutek nie poniesie odpowiedzialnoci karnej, bo przyrodnicze przypisanie nie wystarcza. Trzeba przypisania w paszczynie normatywnej- czyn, ktry spowodowa skutek, musiaby narusza reguy postpowania z dobrem chronionym prawnie/ Ograniczenie polega na tym, e bierzemy pod uwag tylko te warunki, ktre maj wpyw na odpowiedzialno karn za czyn lub jej brak paszczyzna normatywna. Ta teoria staa si podstaw do dalszych rozwaa na temat przyczynowoci w prawie karnym, bya wielokrotnie komentowana i uzupeniani na potrzeby przydatnoci do prawa karnego, ale w swoim podstawowym zaoeniu ma ona przede wszystkim wykaza zwizek przyczyny ze skutkiem na paszczynie przyrodniczej. Teoria normatywnego zwizku przyczynowo-skutkowego(teoria adekwatnoci) Zgodnie z uzasadnieniem przedstawionym do projektu tej ustawy ta teoria miaa by obowizujca w obecnym kodeksie karnym. Wedug teorii adekwatnoci sprawca ponosi odpowiedzialno za spowodowany przez ten czyn skutek, o ile skutek ten jest wg dowiadczenia powszechnego typowy, wystpujcy z reguy. W ocenie prawnokarnej zatem wizane s tylko te skutki, ktre wynikaj normalnie z danych zachowa(kryterium oceny bdzie tutaj dowiadczenie yciowe sdu, ktry podejmuje decyzje badajc spraw obiektywnie, a nie tak jak j widzi sprawca). 21

/np. W prawie cywilnym sprawca szkody ponosi odpowiedzialno odszkodowawcz tylko za szkod typow, ktra zazwyczaj wystpuje po wyrzdzeniu, czynie wyrzdzajcym ow szkod. Jeli np. sprawca czynu niedozwolonego zniszczy poszkodowanemu garnitur, a nastpstwem tego zniszczenia byo odrzucenie zalotw poszkodowanego przez wybrank jego serca, w skutek czego nie doszo do mariau, a poszkodowany utraci posag, to wystpujc do sdu cywilnego o naprawienie szkody, poszkodowany moe szkod okreli jako zoon z wartoci garnituru + wysokoci utraconego majtku. Jednake sd rozpatrujc spraw zastosuje teori adekwatnego zwizku- ten, kto zniszczy, odpowiada za nastpstwa typowe- normalnym nastpstwem takiego zdarzenia jest szkoda- warto zniszczonego ubrania. Utrata posagu jest nastpstwem atypowym, wystpuje incydentalnie- sprawca nie ponosi wic odpowiedzialnoci odszkodowawczej./ (teoria ta jest expressis verbis wskazana w prawie cywilnym jako obowizujca). Teoria relewancji Teoria relewancji opiera si na ocenie znamion czasownikowych zawartych w ustawie karnej(teoria dominujca w nauce niemieckiej wszystko wskazuje na to, e prof. Kulesza te jest jej zwolennikiem przypis autora skryptu/ . /np. przy art. 1481 kto zabija czowieka badamy znaczenie i zakres pojciowy czasownika zabija: Dganie noem jest powszechnie wiadomo, e taka czynno czsto powoduje mier czowieka, a wic mieci si w granicach pojciowych czasownika zabija jest zwizek. piewanie piosenki Killing me softy nie jest przyczyn mierci czowieka w granicach czasownika zabija nie ma zwizku. Student zaskakujc wykadowc odpowiedzi powoduje atak serca nie mieci si w granicach zabija nie ma zwizku. Nie wszystkie sytuacje s jednak atwe do rozstrzygnicia. Jeeli np. Mczyzna A uderza w twarz mczyzn B, a mczyzna B chorowa na chorob objawiajc si zmikczeniem koci(i akurat byy dotknite tym schorzeniem koci twarzy) i uderzenie powoduje mier B. Co do zasady sprawca nie poniesienie odpowiedzialnoci karnej, bo uderzenie w twarz czowieka mimo, e jest czynem zabronionym i jest przyczyn mierci na paszczynie przyrodniczej, to na gruncie teorii relewancji nie mieci si w granicach znaczenia sowa zabija(uderzenie w twarz rk nie jest zasadniczo przyczyn mierci, sprawca nie mg przewidzie takiego skutku), a wic sprawca odpowie za uderzenie w twarz, a nie za zabjstwo czowieka. Naley jednak oceni rwnie kryterium subiektywne. Jeeli bowiem Mczyzna A wiedzia o schorzeniu na jakie cierpi mczyzna B, to jego zachowanie miecio si w granicach czasownika zabija gdy sprawca wiedzia, e jego zachowanie moe przynie taki efekt. Teoria obiektywnego przypisania skutku Teoria ta opiera si na obiektywnym przypisaniu skutku do zachowa. Nie bierzemy pod uwag tylko tych skutkw, ktre s naruszeniem norm postpowania z dobrami prawnie chronionymi, ale oceniamy jakie okolicznoci wpyny(lub mogy wpyn) obiektywnie na wystpienie danego skutku. /np. kierowca jecha po drodze z prdkoci o 30km/h wiksz od dopuszczalnej, dziecko wyszo na przejcie dla pieszych i kierowca nie wyhamowa(hamulce posiaday wad fabryczn i nie dziaay sprawca nie by tego wiadom) i potrci je powodujc mier. Teoretycznie sprawca naruszy przepisy ruchu drogowego przekraczajc dozwolon prdko, ale obiektywn przyczyn mierci dziecka nie jest przekroczenie prdkoci przez kierowc, a wada fabryczna ukadu hamulcowego. Sprawca poniesie zatem odpowiedzialno za przekroczenie prdkoci(np. mandat) ale nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za nieumylne spowodowanie mierci, bo gdyby jecha prdkoci zgodn z przepisami to przez wad ukadu hamulcowego i tak by potrci to dziecko i tak./ Podsumowanie Ustawodawca nie zadecydowa expressis verbis o teorii jak naley zastosowa w prawie karnym, pozostawiajc to decyzji sdu. Przyjmuje si jednak, e interpretacja sdu nie moe tak si rni, e zgodnie z jedn teori nie ma zwizku przyczynowo skutkowego, a zgodnie z drug jest(w razie niemonoci rozstrzygnicia zasada in dubio pro reo). Na gruncie prawa polskiego najczciej przyjmuje si teori ekwiwalencji (rwnowartoci warunkw), ale przypisanie skutku nastpuje na podstawie teorii ekwiwalencji oznacza przypisanie skutku w paszczynie 22

przyrodniczej, a to nie wystarcza, konieczne jest przypisanie skutku rwnie w paszczynie normatywnej. Odbywa si to przez ustalenie, czy czyn sprawcy, ktry przyrodniczo spowodowa skutek, narusza reguy postpowania z danym dobrem. Tylko twierdzca odpowied na tak postawione pytanie pozwala na przypisanie uszczerbku w dobru chronionym prawem w paszczynie normatywnej(a wic zaistnienie w ocenie prawnokarnej zwizku przyczynowo-skutkowego pomidzy dziaaniem sprawcy a skutkiem w postaci naruszenia dobra chronionego prawem). Odpowied przeczca oznacza, e sprawcy, ktry skutek przyrodniczo spowodowa, nie da si przypisa skutku w paszczynie normatywnej. Dobra chronione prawem nie s muzealnymi eksponatami, przy ktrych znajdujemy tabliczk nie dotyka. Dobra te s w yciu codziennym w tym sensie, e bior udzia w obrocie wynikajcym z realiw dnia powszedniego. Przypisanie skutku w paszczynie normatywnej wymaga ustalenia, e sprawca swoim zachowaniem narazi dobro chronione na wiksze niebezpieczestwo anieli to, ktre akceptowane jest w realiach dnia powszedniego, tzn. niebezpieczestwo to stworzy wczeniej, jeli takowe nie istniao, albo te istniejce niebezpieczestwo zwikszy tak, e przekroczyo ono granic tolerowaln. Badamy zatem, czy sprawca czynu przekroczy granice spoecznie tolerowanego niebezpieczestwa dla dbr chronionych prawem. Inaczej: ustalenie przypisania w paszczynie normatywnej uszczerbku w dobru chronionym prawem sprawcy wymaga stwierdzenia, e jego czyn naruszy reguy postpowania z dobrem chronionym prawnie. Owe reguy postpowania z dobrem chronionym prawnie wyksztacone zostay i powszechnie zaakceptowane w wyniku praktyki dnia powszedniego. Jeeli sprawca spowodowa skutek przyrodniczo, a nie naruszy regu postpowania z danym dobrem prawnym, nie moemy przypisa mu uszczerbku, a co za tym idzie, nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. /np. Pieszy zza supa wyskoczy pod koa samochodu. Kierowca jecha zgodnie z przepisami, zachowujc wszelkie reguy ostronoci, ale potrci pieszego, poniewa nie zdy zahamowa. Sprawcy mona przypisa czyn w paszczynie przyrodniczej- gdyby nie czyn sprawcy, nie nastpiby uszczerbek w dobru chronionym prawem, ale nie przypiszemy w paszczynie normatywnej- kierowca nie naruszy adnych regu. Nie jest speniony warunek odpowiedzialnoci karnej, jakim jest przypisanie skutku w paszczynie normatywnej. W gazetach czsto pisze si, i kierowca w takim wypadku nie ponosi winy za spowodowanie wypadku, Taki komentarz jest bdny- w opisanym stanie faktycznym nie badamy winy. Pojawiaby si ona wtedy, gdyby kierowca zachowa si w sposb sprzeczny z prawem. Jeeli sprawca normy nie naruszy, to nie mona pyta o zachowanie zgodne z norm. Sprawca bdzie wolny od odpowiedzialnoci ze wzgldu na brak przypisania mu uszczerbku!!!/

Karalno czynu(II element przestpstwa)

Przedmiotem prawnokarnej oceny s tylko czyny karalne, a wic takie, ktre odpowiadaj opisowi zawartemu w ustawie karnej. /nie ma zatem podstaw do rozwaa, czy wstanie z ka lew nog jest czynem w rozumieniu prawa karnego, skoro takie zachowanie nie odpowiada opisowi adnego z czynw zabronionych przewidzianych w ustawie karnej/. To ustawodawca decyduje o tym, ktre czyny czowieka s karalne, ustala to poprzez opisywanie znamion caego typu rodzajowego zachowa(pewnej grupy zachowa spoecznie szkodliwych), nie wskazujc na konkretne przykady. Aby czyn zosta zakwalifikowany jako karalny, musimy stwierdzi czy w ustawie karnej znajduje si przepis, ktry opisuj tak grup zachowa, w przeciwnym wypadku, mimo, e moemy negatywnie ocenia zachowanie, ktre moe mie szkodliwo spoeczn(np. prostytucja) sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. Ustalenie karalnoci danego zachowania polega zatem na stwierdzeniu czy zachowanie realizuje wszystkie znamiona typu rodzajowego przestpstw, czy te nie.

Bezprawno czynu zabronionego(III element przestpstwa)

Po ustaleniu, e sprawca dokona czynu oraz faktu, e taki czyn znajduje swj opis w ustawie karnej naley przeanalizowa, czy czyn sprawcy by bezprawny(bo bezprawno jest jednym z warunkw bytu przestpstwa). 23

Bezprawno dzielimy na: Bezprawno formaln znamiona czynu(czy czyn jest karalny) Bezprawno materialn podstawa odpowiedzialnoci(czy czyn zosta popeniony w takich okolicznociach, e moe on stanowi podstaw odpowiedzialnoci karnej). Bezprawno- naruszenie normy, ale warunkiem stwierdzenia bezprawnoci jest ustalenie, e czyn naruszajcy norm nie zosta popeniony w okolicznociach, ktre bezprawno wyczaj. Bezprawno pozostaje w konkretnym zwizku ze spoeczn szkodliwoci. Uznaje si bowiem, e wszystkie czyny bezprawne s spoecznie szkodliwe(dlatego wanie zostay opatrzone sankcj karn), natomiast nie wszystkie czyny spoecznie szkodliwe s bezprawne / wie si to z celem prawa karnego. Prawo karne nie jest po to aby naprawi cae zo tego wiata, nie wystarczy czego opatrzy sankcj karn, eby walczy z tym zjawiskiem. Dlatego istnieje pewna kategoria czynw, ktre co prawda s spoecznie szkodliwe, ale nie s bezprawne(ich penalizacja nie przyniosaby pozytywnych rezultatw) S to: prostytucja, alkoholizm, narkomania kara kryminalna nie pomoe w ograniczeniu tych patologii, potrzebne jest np. leczenie, pomoc, wsparcie, terapia itp./

Okolicznoci wyczajce bezprawno czynu(kontratypy - teoria)

Mimo, e dokonano czynu zabronionego(czyn spenia wszystkie znamiona opisane w ustawie) nie zawsze taki czyn moe by uznany za bezprawny. W niektrych wypadkach mimo popenienia czynu zabronionego ustawodawca wycza jego bezprawno ze wzgldu na brak negatywnej oceny spoecznej danego zachowania mimo jego spoecznej szkodliwoci(ujemny ocenny adunek przestpstwa to wedug prof. Jana Waszczyskiego - materialny substrat bezprawnoci, przy braku takiej negatywnej oceny zachowanie czowieka nie podlega karze). Naley nadmieni, ze kontratyp wystpuje wtedy i tylko wtedy gdy zachowanie wypenia wszelkie znamiona czynu zabronionego!!! /np. napastnik zamierza si pak, a bronicy si apie za jego kij i odrzuca zachowanie atakowanego nie wypenia znamion adnego typu rodzajowego przestpstwa, a wic nie jest to obrona konieczna KONTRATYPU nie stanowi sama obrona konieczna, kontratypem jest zabicie czowieka w obronie koniecznej! Pojcie kontratypu[Wadysaw Wolter] Do polskiego jzyka prawniczego pojcie kontratypu zostao na stae wprowadzone za spraw prof. Woltera, ktry przedstawi wasn teori na temat budowy okolicznoci wyczajcej bezprawno. Wedug powoywanego autora kady typ rodzajowy przestpstwa skada si z wyranie opisanych w czci szczeglnej znamion przestpstwa. Szczegy znamion pozytywnych oraz milczco zaoonych przez ustawodawc znamion negatywnych. Aby czyn by bezprawny musi wypenia wszystkie znamiona pozytywne(zawarte w czci szczeglnej) i nie wypenia adnych znamion negatywnych(wyczajcych bezprawno) Kontratyp wedug prof. Woltera, to kontra-typ dla przestpstwa, to czyn zabroniony(wypenia wszelkie znamiona czynu zabronionego opisanego w ustawie), ktry popeniono w okolicznociach wyczajcych bezprawno(w sytuacji kontratypowej np. opisany w ustawie stan wyszej koniecznoci)(zatem kontratyp to wszystkie znamiona pozytywne i jedno negatywne)/np. (znamiona pozytywne} kto, zabija, czowieka + (znamiona negatywne) w obronie koniecznej, wypeniajc obowizki subowe, dziaajc na wojnie na rozkaz = (kontratyp) kto zabija czowieka w obronie koniecznej nie popenia przestpstwa./ Prof. Wolter uwaa, e napastnik poprzez bezporedni atak na inn osob pozbawia si ochrony prawnej, zatem jeli poniesie mier napotykajc na obron konieczn, to nie bdzie to czyn bezprawny. Teoria ta zakada, e zniszczenie dbr osobistych napastnika nie jest spoecznie szkodliwe. 24

Ten kto dokonuje bezporedniego, bezpodstawnego zamachu na inn osob, pozbawia si ochrony prawnej, a wic atakowany moe naruszy dobra osobiste napastnika w celu obrony Krytyka: Najbardziej krytykuje si w koncepcji prof. Woltera jego przekonanie, e osoba dokonujca zamachu na dobro chronione prawem sama pozbawia si ochrony prawnej, a wic nie ponosi odpowiedzialnoci ten kto naruszy jego dobra osobiste. Prowadzi to nieuchronnie do wartociowania ycia ludzkiego, promujc twierdzenie, e ycie przestpcw jest mniej wartociowe od ycia praworzdnych obywateli, co powoduje pewne wtpliwoci moralne(kade ycie ludzkie jest wane i podlega ochronie ze strony pastwa, a jego naruszenie jest szkodliwe spoecznie). Oglna teoria kontratypw[Claus Roxin, Andrzej Zoll] Prof. Zoll wprowadzi do polskiej doktryny teori promowan w nauce niemieckiej przez C. Roxina, profesora Uniwersytetu w Monachium. Teoria ta gosi, i: Istot kontratypw jest kolizja dwch dbr prawnych z ktrych kade ma warto spoeczn, ktrej to kolizji nie da si rozwiza w inny sposb ni poprzez ustawowe dozwolenie zniszczenia jednego z nich dla ratowania drugiego. Takie dziaanie musi przejawia spoeczn opacalno, o ktrej decyduje ustawodawca. obrona konieczna to dozwolenie ustawodawcy na powicenie dobra napastnika gdy inaczej nie mona rozwiza kolizji dbr. Stan wyszej koniecznoci(SWK) jest zatem matk kontratypw, jest skuteczny tylko wtedy gdy dobro powicone jest mniejszej wartoci ni dobro ratowane. Zasada ta ogranicza zatem wyczenie bezprawnoci do zasady proporcjonalnoci, jeeli wic w sytuacji kontratypowej sprawca zniszczy dobro wyszej wartoci, wtedy przekroczy ustawowe dozwolenie. WARUNEK SUBSYDIARNOCI dozwolenie na spoeczne powicenie 1 z 2 kolidujcych ze sob dbr, dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy zachodzi nierozwizywalna kolizja midzy 2 dobrami i tylko wtedy, gdy nie mona jej rozwiza w sposb inny. WARUNEK PROPORCJONALNOCI(SPOECZNA OPACALNO) Dozwala si na unicestwienie dobra pozostajcego w nierozwizywalnej innymi sposobami kolizji wtedy i tylko wtedy gdy przyniesie to spoeczn opacalno(dobro powicone bdzie mniejszej wartoci ni dobro ratowane). Krytyka: Opierajc si na zaoeniu, e SWK jest matk wszelkich kontratypw dochodzimy do wniosku, e warunki jakie musz by spenione dla bytu SWK odnosz si do wszystkich kontratypw(implikuje to tez, e wszystkie inne kontratypy np. obrona konieczna nie s samoistnymi instytucjami). Obrona konieczna- wedug tego rozumowania: bronicy si nie moe zastosowa obrony koniecznej, jeli istnieje inny sposb obrony ni naruszenie dbr napastnika- np. poprzez zwrcenie si do organw powoanych w pastwie do ochrony dbr prawem chronionym, ucieczk czy te wystpienie z ustn oracj do napastnika, ktre ma spowodowa refleksj prawn. Prezentowana przez Zolla koncepcja wiedzie na stanowisko, e nie mona powici dobra napastnika jeli istnieje inny sposb uniknicia napaci. /Sprawca w miejscu publicznym dokonuje sownego zamachu na godno pokrzywdzonego zniewaajc go. Czy taki werbalny zamach daje prawo do naruszenia nietykalnoci osobistej zniewaajcego poprzez dziaanie obronne zniewaanego? Jeli obrona konieczna ma charakter posikowy, to nie mona naruszy dbr napastnika, bo jeli jest inny sposb- np. oddalenie si z miejsca na tak odlego, w ktrej zniewaga nie bdzie syszana. Ale jeli zaatakowany sowami w miejscu publicznym zdecyduje si zosta na miejscu, nie bdzie to ju obrona godnoci, ale obrona wolnoci osobistej pozostawania w miejscu publicznym, a dobra tego nie mona ju inaczej broni jak czynic uszczerbek na zdrowiu napastnika. Ale jaka jest spoeczna opacalno powicenia dbr napastnika? 25

Inny autor- Radecki- okrela jakie dobra napastnika maj by naruszone w toku odpierania bezprawnego, bezporedniego i rzeczywistego zamachu na mienie? Decyduje warto zaatakowanego mienia. Jeli jest niewielka- mona naruszy nietykalno cielesn, jeli nieco wiksza- lekki uszczerbek na zdrowiu, itd. Gdyby pj proponowan drog, to dojdziemy do absurdalnych sytuacji- np. kto zdecyduje si przyj z pomoc kobiecie, ktrej wyrwano torebk. Powinien on zwrci si do kobiety z pytaniem: na ile ocenia pani warto mienia? Czy wolno mi spowodowa ciki uszczerbek na zdrowiu?/ Porwnanie Aby porwna wyej wymienione teorie naley posuy si pewnym przykadem: Mae dziecko idc z mam po ulicy w okresie witecznych zakupw chce przebiec na drug stron ruchliwej ulicy aby dosta cukierka od w. Mikoaja. Mama widzc ten zamiar dziecka chwyta go za rk i daje mu klapsa w pup. [prof. Wolter] Dziecko usiujc przebiec przez jedni pozbawia si ochrony, nie jest wic penalizowane naruszenie jego nietykalnoci cielesnej przez matk. [prof. Zoll] Nastpuje kolizja dbr prawnych, nietykalno cielesna dziecka oraz jego ycie i dobre wychowanie. Biorc pod uwag t kolizj matka moe da dziecku klapsa, bo ycie dziecka i jego dobre wychowanie jest wikszej wartoci ni jego nietykalno cielesna, a wic spenione zostay przesanki kontratypu. Biorc pod uwag stan faktyczny mona stwierdzi, e jest to zwyczajowy kontratyp karcenia maoletnich, a dodatkowo matka realizuje w ten sposb szczeglny obowizek ochrony dziecka przez rodzica, dlatego te nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za naruszenie nietykalnoci cielesnej dziecka. Trudno dogmatycznie odrni, ktra koncepcja jest lepsza, czy te bardziej uzasadniona, gdy obie maj swoj podstaw w dogmatycznych zaoeniach, ktrych nie trzeba udowadnia, a naley je przyj a priori. / Oznacza to mniej wicej tyle, e problem nie jest rozstrzygnity, a kada z koncepcji ma swoje wady i zalety cho przesanki kadej sytuacji kontratypowej s uksztatowane w orzecznictwie przypis autora skryptu./ Kontratypy dzielimy na: 1. Ustawowe(maj swoje oparcie w ustawie): a. Kodeksowe(opisane w kodeksie karnym) i. Czci oglnej(Stan wyszej koniecznoci, obrona konieczna, dozwolony eksperyment) ii. Czci szczeglnej(np. dozwolona krytyka) b. Pozakodeksowa(opisane w innych ustawach karnych)(np. strajk) 2. Pozaustawowe(swoje oparcie znajduj w tradycji lub zwyczaju)(np. karcenie maoletnich)

Kontratypy(opis)
Stan wyszej koniecznoci(dalej SWK)/kontratyp ustawowy cz oglna/
Art. 26 1 Nie popenia przestpstwa, kto dziaa w celu uchylenia bezporedniego niebezpieczestwa grocego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeeli niebezpieczestwa nie mona inaczej unikn, a dobro powicone przedstawia warto nisz od dobra ratowanego 2. Nie popenia przestpstwa take ten, kto, ratujc dobro chronione prawem w warunkach okrelonych w 1, powica dobro, ktre nie przedstawia wartoci oczywicie wyszej od dobra ratowanego 3. W razie przekroczenia granic stanu wyszej koniecznoci, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia. 4. Przepisu 2 nie stosuje si, jeeli sprawca powica dobro, ktre ma szczeglny obowizek chroni nawet z naraeniem si na niebezpieczestwo osobiste

26

5. Przepisy 1-3 stosuje si odpowiednio w wypadku, gdy z cicych na sprawcy obowizkw tylko jeden moe by speniony.

Polski ustawodawca w przepisie dotyczcym SWK przewidzia jego dwie formy: 1 odnosi si do sytuacji kiedy dobro ratowane jest wikszej wartoci od dobra powiconego(taki stan wyszej koniecznoci wycza bezprawno czynu) 2 dotyczy sytuacji w ktrej dobro ratowane nie jest oczywicie wikszej wartoci od dobra powicanego(taki SWK nie wycza bezprawnoci!! Wycza jedynie win naley to traktowa jako wyjtek!!) 1- jest to ustawowe dozwolenie wyraone sowami "nie popenia przestpstwa" na powicenie dobra niszej wagi anieli dobro ratowane w sytuacji, gdy dobru ratowanemu grozi bezporednie niebezpieczestwo, ktrego nie mona inaczej unikn, jak tylko poprzez uczynienie uszczerbku lub unicestwienie dobra powiconego. Nie wystpuje wyczenie bezprawnoci, jeli sprawca odpowiada za dziaanie, ktre nie jest/nie weszo w kolizj z innym dobrem chronionym prawem(SWK odnosi si tylko do zachowa, ktre w innym wypadku uwaane byyby za czyn zabroniony. / SWK nie dotyczy sytuacji kiedy okamujemy koleg, e ma liczny krawat mimo, e jest beznadziejny, tylko dla tego, e przyja jest waniejsza od prawdy o krawacie. Okamanie kolegi co do jego krawatu nie jest czynem opisanym w ustawie karnej, a wic SWK nie stosuje si do tej sytuacji. / Przesanki SWK: 1. Istnienie bezporedniego niebezpieczestwa grocego uszczerbkiem lub unicestwieniem dobra chronionego prawem. Takie niebezpieczestwo moe pochodzi z rnych rde(inaczej ni w obronie koniecznej): - moe by spowodowane dziaaniem si przyrody, - atakiem zwierzcia, - zachowaniem czowieka Niebezpieczestwo to nie polega ocenie w kategoriach bezprawnoci, inaczej ni w konstrukcji obrony koniecznej. (Jeli np. jest powd, nie ma co pyta, czy zdarzenie jest bezprawne) Niebezpieczestwo musi by bezporednie- grozi wprost dobru chronionemu prawem, stwarzajc zagroenie uszczerbku w tym dobru chronionym prawem lub niebezpieczestwo jego unicestwienia. (Np. powd we Wrocawiu- wadze rozwaay moliwo spowodowania zalania przez fal powodziow zabudowa wiejskich aby uchroni miasto przed zalaniem. Nie doszo do realizacji, ale by to przykad stanu wyszej koniecznoci. Jednake w trakcie ratowania dbr zagroonych powodzi miay miejsce liczne sytuacje wyczajce bezprawno dziaa. Take inne ywioy- ogie- akcja ratownicza prowadzona przez stra poarn- uzasadnia ze wzgldu na stan wyszej koniecznoci spowodowanie uszczerbku w mieniu- np. uszkodzenie zaparkowanego na drodze poarowej samochodu, poniewa jest to konieczne dla prowadzenia akcji ratunkowej. Nie jest dziaaniem w SWK zachowanie ssiada, ktry wybija szyby w samochodzie ssiada, tak aby straacy mogli tam przecign w ganiczy, kiedy tylko zobaczy dym nie ma bezporedniego zagroenia zniszczenia dobra chronionego prawem. 2. Niemono uniknicia tego niebezpieczestwa w inny sposb(ZASADA SUBSYDIARNOCI) Na SWK mona powoa si tylko i wycznie w momencie kiedy nastpuje kolizja dbr chronionych prawem, ale tylko wtedy kiedy nie da si jej w aden inny sposb unikn. SWK powinien by zatem traktowany jako wyjtek, kiedy nie ma innej moliwoci rozwizania sytuacji ni poprzez zniszczenie jednego dobra kosztem innego. 27

(Jeli w trakcie akcji ganiczej straacy mog doprowadzi w przez pooenie go na dachu samochodu, to nie bdzie speniony warunek, jeli wybij w samochodzie szyby, by go przeprowadzi przez wntrze pojazdu. Podobnie z dziaaniem policjanta, ktry umierca psa atakujcego dziecko. Czy umiercenie psa byo jedynym sposobem ratowania dobra zagroonego, jakim byo ycie dziecka? Jeli pies by na smyczy, to zabicie go nie odpowiadao warunkowi subsydiarnoci) 3. Dobro powicone musi PROPORCJONALNOCI) by wikszej wartoci ni dobro ratowane(WARUNEK

Dziaania podejmowane w SWK musz by proporcjonalne do niebezpieczestwa jakie grozi dobru chronionemu prawem. / Nie dziaa w SWK straak, ktry mimo tego, e moe przecign w ganiczy po masce samochodu wybija szyby eby przecign go w rodku/ /W SWK dziaa ten sprawca, ktry dla ratowania ycia zwierzcia zamknitego w samochodzie wybija szyb po to, aby pies mg przey(przy np. duych upaach. W takiej sytuacji obowizuj wszystkie zasady SWK. Jeeli mona tego niebezpieczestwa(mierci psa) unikn w inny sposb, to naley z tych moliwoci skorzysta(np. powiadomi ochron sklepu przed ktrym stoi samochd aby powiadomili waciciela i eby przyszed i otworzy drzwi). Jeeli ju nie ma innej moliwoci, naley wybi szyb boczn, moliwie najmniejsz, a nie przedni(zasada proporcjonalnoci jeli ju trzeba wybi szyb to najlepiej tak, ktra ma najmniejsz warto). Wszelkie inne dziaanie bdzie uwaane za przekroczenie SWK./ SWK 2 okoliczno wyczajca win: SWK dotyczy rwnie sytuacji kiedy w kolizji pozostaj dobra prawne takiej samej wartoci, jest to druga posta SWK, ktra co prawda nie wycza bezprawnoci czynu, natomiast wycza win, wic uwalnia od odpowiedzialnoci karnej. / Zaczo si od kazusu znanego jako deska Carneadesa. Grecki prawnik Karreadeus zbudowa kazus: dwaj rozbitkowie po zatoniciu statku w wyniku burzy dopynli do jednej deski. Jej wyporno jest na tyle maa, e moe utrzyma tylko jednego z rozbitkw. Czy rozbitek moe zepchn w odmt towarzysza niedoli, argumentujc, e jest to klasyczny stan wyszej koniecznoci- kolizja dwch dbr- ycia A i ycia B. Czy spychany z deski rozbitek ma przyj prawn argumentacj- skoro jest to stan wyszej koniecznoci. Dlatego, aby da takiemu rozbitkowi szans obrony koniecznej, stworzono 2. "Ten, kto mnie spycha, zapomnia, e istniej dwa przepisy o stanie wyszej koniecznoci. 2 wycza win, a nie bezprawnoskazywanie na mier jest dziaaniem bezprawnym, zatem mona zastosowa obron konieczn w celu obrony wasnego ycia wolno zabi napastnika. Obrona konieczna wycza bezprawno czynu, a nie win!/ Na podstawie art.26 5 przepisy 1 - 3 stosuje si odpowiednio do sytuacji kiedy z dwch obowizkw osoba moe wykona tylko jeden(jest wic to nie tylko kolizja dwch dbr ale i kolizja szczeglnych obowizkw). Kolizja obowizkw wystpuje, gdy na jednym i tym samym sprawcy ci co dwa obowizki, z ktrych w konkretnej sytuacji tylko jeden moe by wypeniony. 5 stanowi na wstpie, e do takiej sytuacji kolizji powinnoci stosuje si 1-3 tego artykuu. Rozstrzygajc sytuacj, gdy sprawca moe wypeni tylko jeden obowizek, zaczynamy od 1: /Jeli straak w momencie akcji ganiczej wchodzi do pomieszczenia zajtego ogniem, w ktrym znajduje si czowiek i telewizor, to straak odwoa si do treci 1- nie popenia przestpstwa, jeli powici telewizor dla ratowania ycia widza. Ciyy na straaku dwa obowizki- ratowania ycia i ratowania mienia. Ratownik- jeli ma wybr uratowania materaca i ycia pywaka, to ratuje ycie czowieka a nie ratuje mienia./ Problem rozpoczyna si gdy kolidujce ze sob obowizki dotycz dbr takiej samej wartoci - 2: /Ratownik ma do wyboru uratowanie ycia tylko jednego toncego. Ratujc plaowicza B i dopuszczajc utonicie plaowicza A dziaa w wietle 2- nie dziaa w sposb zawiniony. Ma to miejsce rwnie wtedy 28

gdy lekarz uczestniczcy w wypadku samochodowym ma do wyboru ratowanie poszkodowanego A i ratowanie poszkodowanego B. Wanie na podstawie 2 jego dziaanie mimo e bezprawne nie bdzie pocigao odpowiedzialnoci karnej, ze wzgldu na brak winy(mia moliwo uratowania tylko jednej osoby w tym wypadku lekarz powinien kierowa si rozsdkiem i dowiadczeniem i wybra t osob, ktra ma wiksze szanse na przeycie). Poniewa dziaanie lekarza pozostawiajcego innego rannego bez pomocy jest bezprawne to bliski pozostawionego moe wobec lekarza zastosowa obron konieczn w celu ratowania ycia bliskiego(czyn lekarza jest bezprawny). Klauzula wyczenia [4]: Klauzula wyczenia jest bezporednio zwizana ze statusem gwaranta i 2 przepisu o SWK. Wedug niej gwarant(lekarz, straak) nie moe si powoa na 2 dlatego, e ma szczeglny prawny obowizek ochrony tych dbr. /lekarz nie moe odmwi zbadania/leczenia osoby chorej na chorob zakan dlatego, e boi si o wasne ycie i zdrowie, tak samo straak nie moe odmwi brania udziau w akcji powoujc si na SWK 2. Gwarant ma obowizek narazi wasne ycie w celu ratowania dobra chronionego prawem, ktrego ma szczeglny obowizek broni/. Prawo jednak nie moe wymaga nawet od gwaranta, eby powici swoje ycie, dlatego w sytuacjach w ktrych akcja jest pewn mierci gwarant ma prawo odmwi, ale ma tutaj zastosowanie SWK z 1, nie natomiast wyczony klauzul wyczenia 2. /Straak moe odmwi wejcia do poncego domu, jeli dom ten si zawala, a temperatura jest tak wysoka, e osob, ktra wejdzie do rodka z pewnoci poniesie mier/. Przekroczenie granicy SWK[3]: Przekroczenie granicy SWK ma miejsce gdy sprawca: Uchyla groce niebezpieczestwo, ktre stao si jeszcze nie bezporednie /np. wybija szyby w samochodzie ssiada, eby straacy mogli przecign w w momencie kiedy tylko zobaczy dym./ Powica dobro wikszej wartoci ni dobro ratowane /wybija wszystkie szyby w samochodzie eby uratowa siedzcego w rodku pieska mimo tego, e mg wybi tylko szyb boczn. W takich wypadkach sd biorc pod uwag wszelkie okolicznoci sprawcy moe nadzwyczajnie zagodzi kar albo odstpi od jej wymierzenia. Kwestie problematyczne w kontekcie egzaminu: Art. 162 2 Nie popenia przestpstwa, kto nie udziela pomocy, do ktrej konieczne jest poddanie si zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w ktrych moliwa jest niezwoczna pomoc ze strony instytucji albo osoby do tego powoanej. Przepis ten dotyczy [m. in.] sytuacji kiedy do przeprowadzenia akcji ratowniczej konieczne jest przetoczenie krwi. Na podstawie tego przepisu mona odmwi przetoczenia krwi nawet w sytuacji, kiedy jest to konieczne do udzielenia komu natychmiastowej pomocy. [A. Zoll] W wietle klauzuli wyczenia ten przepis wydaje si wadliwie skonstruowany. Od osoby, ktra ma status gwaranta wymaga si naraenia wasnego bezpieczestwa. Mona zatem wymaga od rodzica lub osoby najbliszej(opiekuna itp.), jeli jest to konieczne dla ratowania ycia danej osoby. Prof. Kulesza zwraca rwnie uwag na ocen wartoci dbr chronionych prawnie. Jeeli sprawa dotyczy przedmiotw materialnych, to warto dobra prawnego oceniamy wedug jego wartoci materialnej. /np. straak wpada do poncego muzeum, moe uratowa albo Obra Mona Lisa albo haftowan firank, oczywicie powinien uratowa obraz Mona Lisa gdy jest oczywicie wikszej wartoci/. Jeeli natomiast kolizja dotyczy dobra materialnego i ycia, to oczywicie wiksz warto naley przypisa yciu(nawet yciu zwierzcia). 29

/Straak wpada do mieszkania i ma do wyboru ratowa czowieka albo telewizor- ratuje czowieka. Straak wpada do poncego muzeum i moe ratowa albo kotka albo obraz Mona Lisa straak powinien uratowa ycie kotka, gdy ycie nie jest mierzalne materialne, nawet jeli dotyczy zwierzcia, niedopuszczalne jest mierzenie wartoci zwierzcia poprzez mierzenie jego ceny rynkowej. Sprawca w tym wypadku dziaa w SWK i moe si na niego skutecznie powoa przed sdem. Wtpliwoci budzi sytuacja, gdy w kolizji jest ycie ludzkie i ycie zwierzcia: /mczyzna z psem wpada do wody, ratownik moe ratowa albo czowieka albo psa. Uznaje si, e ratownik mgby uratowa psa i obroni si przed sdem powoujc na SWK wyczajcy win 2/ Obrona konieczna(dalej OK)/kontratyp ustawowy cz oglna/ Art. 25 1 Nie popenia przestpstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezporedni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem 2 W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczeglnoci gdy sprawca zastosowa sposb obrony niewspmierny do niebezpieczestwa zamachu, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia 3 Sd odstpuje od wymierzenia kary, jeeli przekroczenie granic obrony koniecznej byo wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznociami zamachu Obrona konieczna jest jednym z najstarszych kontratypw w historii prawa. Ju staroytni odczuwali, e nie dziaa bezprawnie ten kto dokonuje uszczerbku w dobrach innej osoby bronic si. Cyceron: Jest takie prawo naturalne niepisane, e przemoc moemy odeprze przemoc(vim vi repelle licet) Jeli jest obrona konieczna- to kieruje si zawsze na dobra napastnika! Natomiast stan wyszej koniecznoci pozwala na unicestwienie dbr chronionych innych ni dobra osoby, od ktrej niebezpieczestwo pochodzi. Bronicy si nie musi jednak odpiera ataku wymierzonego w jego osob, moe take broni dbr innych./np. mczyzna atakuje napastnikw prbujcych wypchn kobiet z pocigu jest to obrona konieczna mimo, e mczyzna nie odpiera ataku na swoje dobro, a na dobro osoby trzeciej/

Przesanki:
Bronicy si wypenia zesp znamion przestpstwa opisanego w ustawie(np. naruszenie nietykalnoci cielesnej, wolnoci, mienia, ycia, zdrowia)/nie ma OK. gdy sprawca wyrwa napastnikowi kij z rki, bo w ustawie karnej nie ma przepisu kto wyrywa drugiemu kij z rki podlega karze Zamach napastnika musi by bezprawny, bezporedni i rzeczywisty. (Obie te przesanki musz by spenione cznie abymy mogli mwi o zaistnieniu w danej sytuacji okolicznoci wskazujcych na obron konieczn)

Zamach:
rdem zamachu moe by tylko zachowanie czowieka i to zachowanie bezprawne, stwarzajce bezporednie niebezpieczestwo dla dobra chronionego prawem bronicej si osoby. Zamach czowieka: /Napastnik szczuje psem inn osob, zaatakowane przez psa szczutego przez napastnika zabija psa (w stanie wyszej koniecznoci). W drugim wariancie uderza waciciela psa, by ten zaprzesta szczucia (obronie koniecznej)/ 30

Zamach rzeczywisty: Atak musi by rzeczywisty(obiektywnie). Jeli bronicy si odpiera atak, ktry tylko w jego mniemaniu(subiektywnie) jest atakiem, to jest to atak urojony i mamy w tym wypadku do czynienia z urojon obron konieczn(wchodz w gr przepisy o bdzie co do kontratypu [art.29]) /Motocyklista w kominiarce wchodzi do sklepu eby kupi papierosy, a dostaje pak w gow, bo kasjerka mylaa, e bdzie chcia okra sklep/ Zamach bezporedni: Zamach musi grozi zniszczeniem lub naraeniem dobra bez potrzeby uruchamiania przez napastnika dodatkowych czynnoci przyczynowych(nie jest to jednak rwnoznaczne z jednoci czasu np. podoenie bomby jest atakiem bezporednim(nie wymaga dodatkowych czynnoci) mimo, e jej wybuch jest oddalony w czasie o kilka godzin) /Nie jest obron konieczn instalowanie puapek na zodzieja (np. rw peen zaostrzonych bali drewna eby zodziej nadzia si jak wejdzie na podwrko) poniewa nie ma bezporedniego zamachu/ Zamach bezprawny: Zamach musi by sprzeczny z norm zakazujc czynienia uszczerbku w danym dobru chronionym prawem(powinien by sprzeczny z prawem). /np. nie stosuje si obrony koniecznej w stosunku do funkcjonariusza dziaajcego w ramach porzdku prawnego, nie mona zatem stosowa OK wobec komornika prowadzcego egzekucj, czy te policjanta, ktry chce zatrzyma osob podejrzan o popenienie przestpstwa. WYJTEK: Wolno stosowa obron konieczn wobec funkcjonariusza wtedy, gdy jego uprawnione dziaanie jest bdne i grozi nieodwracalnym uszczerbkiem w dobru chronionym prawem lub zniszczeniem tego dobra. Np. jeeli komornik zabiera mienie nie tej osoby co trzeba to nie mona zastosowa OK, poniewa uszczerbek powstay w wyniku tego dziaania nie jest nieodwracalny, tak samo jak policjant zatrzymuje nie t osob. Natomiast jeli policjant wycelowaby bro z zamiarem uycia nie do tej osoby co trzeba, wtedy mona mwi o obronie koniecznej wobec dziaa policjanta, gdy potencjalny uszczerbek byby nieodwracalny/

GRANICE OBRONY KONIECZNEJ(!!!):

W GRANICACH OBRONY KONIECZNEJ WOLNE DOKONA USZCZERBKU W DOBRACH NAPASTNIKA CHRONIONYCH PRAWEM W TAKIM STOPNIU, JAKI JEST NIEZBDNY DO ODPARCIA ATAKU. Granice obrony koniecznej wyznaczane s rwnie przez samo znaczenie sw, z ktrych stworzona jest ta konstrukcja: OBRONA tylko w wypadku kiedy atak jest bezprawny, rzeczywisty i bezporedni KONIECZNA Gdy nie ma innej moliwoci uniknicia zagroenia uszczerbku w dobrach chronionych prawem, gdy uszczerbek w dobrach napastnika jest konieczny do odparcia ataku /np. Jak kady kontratyp, take OK wymaga pewnej proporcji pomidzy dobrem chronionym, a dobrem napastnika. Oznacza to, e powinna istnie racjonalna proporcja, ktra jest oceniania przez kryterium probabilistyczne, czyli kryterium spodziewanej korzyci. Co prawda dobro powicone nie musi by oczywicie mniejszej wartoci ni dobro chronione, ale nie moe by uznawane za dziaanie w obronie koniecznej zachowanie, gdzie naruszone dobro napastnika jest niewspmiernie wicej warte ni chronione dobro bronicego si. Midzywojnie /Napastnikiem jest dziecko, ktre wkrada si do ogrodu chromego(kulawego) mczyzny i kradnie jabka. Mczyzna nie moe go goni eby odebra swoje mienie, a zanim wezwie odpowiednie suby, to dziecko 31

zdy zbiec i zje jabka, a wic dozna on nieodwracalnego uszczerbku. Mczyzna oddaje wic strza z broni palnej do dziecka, ktre zostaje zabite/ Zdaniem doktryny prawa karnego takie zachowanie godzi w ludzko takiego postpowania. OK. wymaga proporcji pomidzy dobrem unicestwianym a dobrem chronionym. Obrona konieczna jest problemem, ktry jest bardzo czsto rozstrzygany przed sdem, przewanie przez wszystkie instancje. Problem polega na tym, e nie ma sztywnej, obiektywnej granicy obrony koniecznej, kada rozprawa sdowa jest ponownym wyznaczaniem granicy pomidzy tym co dozwolone, a tym co bezprawne. Na ocen sdu wpywaj bardzo rne czynniki, w zalenoci od specyfiki sprawy, dlatego te orzecznictwo dotyczce obrony koniecznej jest tak samo obszerne jak niespjne. /Dwaj maturzyci przygotowywali si do egzaminw, gono powtarzajc fragmenty podrcznika na awce w parku. Grupa nie uczcej si, niepracujcej modziey postanowia im "da szko". Sprawcy bili maturzystw i jeden z nich nadbiega z zamiarem kopnicia w gow pokrzywdzonego, ktry po poprzednim ciosie lea na kolanach. Lecy wyj scyzoryk z kieszeni i zada cios na wysokoci pachwiny. Przeci ttnic udow, powodujc mier napastnika./ Zamach by rzeczywisty, bezporedni i bezprawny. Maturzysta zosta jednak skazany za zabjstwo przez przekroczenie granic obrony koniecznej. Sd uzna, e bronicy si powinien by napastnika uprzedzi, e bdzie stosowa obron konieczn. Wyrok ten zosta uchylony dopiero w wyniku kasacji, w ktrej sd uzna, e do obrony koniecznej, co oczywiste, ustawodawca nie wprowadzi obowizku uprzedzenia napastnika o obronie. K.Buchaa - J.Waszczyski - w praktyce stosowania prawa, ilekro sd widzi na awie oskaronych "obroc" zdrowego, a napastnik nie yje(sdziowie widz go tylko na zdjciach doczonych do akt sprawy), sdy rozumiej, e napa nie bya taka powana, skoro obroca zabi tego, obroni si skutecznie i sdy skonne s poszukiwa racji do skazania tego obrocy, ktry zabi. Skoro kodeks o tym nie wspomina, sdy tworz kwiatki dla skazania- np. obowizek uprzedzenia o obronie. Dyskusja praktykw - jeli nie bdziemy ograniczajco traktowa obrony koniecznej w sytuacji, gdy kto straci ycie, co weekend po dyskotekach bd dziesitki ofiar - praktyka sdowa dy do ograniczania stosowania kontratypu. Praktyka sdowa: Bronicy si przed zamachem i odpierajcy go nie musi stosowa regu rycerskiej walki, moe posuy si niebezpiecznym narzdziem, nawet gdy napastnik atakuje jedynie si goych rk, nie musi go powiadamia o podjciu obrony koniecznej, ani wznios oracj prbowa zniechci napastnika do podjcia ataku. Obrona konieczna odnosi si do dziaania aktywnego, bronicy si nie musi zatem najpierw prbowa ucieczki(dziaania pasywnego), a dopiero potem stosowa obron konieczn. Dziaania podjte w obronie koniecznej powinny by proporcjonalne do ataku i potrzeby odparcia go. Jeeli bronicy wycignie n i broni si przed atakujcym, to nie musi wbija go w serce eby odeprze atak, powinien wic mie to na uwadze(tak samo jeeli kto wama si do naszego domu i na nasz widok ucieka, to samo nasze obudzenie byo wystarczajc reakcj do odstpienia od zamachu, przekroczeniem OK. bdzie pogo za napastnikiem i zabicie go noem to bronicy si w takiej sytuacji dopuszcza si bezprawnego zamachu. OK. nie moe by powoana kiedy bronicy si poprzez unicestwienie ycia atakujcego realizuje swj interes(odnosi si do porachunkw, kiedy to bronicy si prowokuje bjk(sprowokowana obrona konieczna) tak aby powstaa sytuacja w ktrej mgby zabi swojego przeciwnika. W niektrych orzeczeniach sd wskazuje, e do obrony koniecznej wymagana jest wiadomo bronicego si o zamachu oraz wiadomo i wola podjcia obrony koniecznej przypis autora skryptu. Czy zagroony napaci czowiek moe naruszy dobra napastnika, take w sytuacji, kiedy moe zwrci si o pomoc do funkcjonariuszy policji? 32

Obrona konieczna powinna respektowa zasad subsydiarnoci, moe by stosowana wtedy, kiedy nie ma innego sposobu uniknicia naruszenia dbr, a wic tylko wtedy gdy jest konieczna. Jeli jest moliwe zwrcenie si o pomoc do odpowiednich organw, a bronicy si zdajc sobie z tego spraw zaniecha takiego dziaania, to jeli naruszy dobra napastnika, bdzie to uznane za przekroczenie granic obrony koniecznej. Obrona konieczna, zwaszcza wtedy gdy w jej wyniku moe by unicestwione ycie ludzkie, powinna by sytuacj ostateczn i absolutnie wyjtkow. Poniewa w demokratycznym pastwie prawie istniej odpowiednie organy, ktre maj chroni obywateli, to obrona konieczna jest swojego rodzaju ostateczn ostatecznoci kiedy nie ma absolutnie innej moliwoci uniknicia naruszenia dbr, mona stosowa OK. i tylko na zasadzie wyjtku. Wolter jeli mona unikn zamachu nie przysuguje obrona konieczna. Problem bjki: Problem pojawi si w praktyce sdowej, gdzie sprawcy biorcy udzia w bjce powoywali si na OB. Kiedy w wyniku bjki jeden uczestnikw ponis mier. Praktyka jednak uznaje, e ten kto bierze udzia w bjce nie moe powoa si na okoliczno, e odpiera zamach. Wyjtek: Prawo do OK. przysuguje tylko temu uczestnikowi bjki, ktry z bjki si wycofa, zamanifestowa to, a pomimo tego zosta przez jedno z walczcych zaatakowany ponownie. PROBLEM SKUTKU OBRONY KONIECZNEJ W POSTACI MIERCI NAPASTNIKA(prof. Kulesza czsto o to pyta). Czsto pojawia si pytanie, czy chronic dobra bronicy moe spowodowa mier atakowanego, a jeli tak czy dozwolone jest aby bronicy si dziaa z zamiarem bezporednim czy ewentualnym. Wedug prof. Kuleszy problem ten rozstrzyga Europejska Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci: Art. 2 ust. 1 Prawo kadego czowieka do ycia jest chronione przez ustaw. Nikt nie moe by umylnie pozbawiony ycia, wyjwszy przypadki wykonania wyroku sdowego skazujcego za przestpstwo, za ktre ustawa przewiduje tak kar ust. 2 Pozbawienie ycia nie bdzie uznane za sprzeczne z tym Artykuem, jeeli nastpi w wyniku bezwzgldnego koniecznego uycia siy: a) W obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawn przemoc b) W celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemoliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolnoci zgodnie z prawem c) W dziaaniach podjtych zgodnie z prawem w celu stumienia zamieszek lub powstania Biorc pod uwag przepisy zawarte w konwencji(ktre s czci polskiego porzdku prawnego, gdy Polska ratyfikowaa t umow) pozbawienie ycia moe nastpi w obronie jakiejkolwiek osoby przed groc jej bezprawn przemoc, a wic a contrario zabronione jest zabicie w obronie mienia. W adnej sytuacji nie jest dozwolone pozbawienie ycia napastnika(przy ataku na mienie), nawet jeli byoby to konieczne dla skutecznego odparcia zamachu na mienie (Kazimierz Buchaa). Inaczej interpretuje ten przepis Hans-Heinrich Jescheck: Nie wykracza poza granice OK. dobra chronionego prawem jakim jest mienie obroca, ktry powoduje mier czowieka, z wyjtkiem przypadku gdy osoba dziaa w sposb zamierzony i pragnie mierci napastnika(musi by wiadomo, e sprawca nie atakuje osoby tylko rzecz). Powoany autor opiera si na anglojzycznym tekcie konwencji, ktry odnosi si do zamiaru(rozumuje zamiar bezporedni), natomiast w polskim prawie karnym dziaanie w zamiarze obejmuje take zamiar ewentualny. Autor odrzuca koncepcj karania za zamiar ewentualny i nieumylne spowodowanie mierci: /obywatelka Francji spieniya cay swj majtek, pienidze umiecia w torebce na siedzeniu samochodu i wyjechaa rozpocz nowe ycie na poudniu kraju. W trakcie drogi podjecha do niej motocyklista, wybi 33

szyb i zabra torebk. Kobieta dogonia motocyklist i potrcia go, powodujc jego mier, torebk odebraa. Czy jej zachowanie byo sprzeczne z Konwencj? Wg Jeschecka- mier napastnika nie bya spowodowana intencjonalnie, sprawczyni nie dziaaa z zamiarem zabicia zodzieja, ale jej dziaanie nie byo nakierowane na mier zamiar ewentualny/ Ponadto powoany autor argumentuje, e przepisy konwencji wi jedynie pastwa czonkowskie, a nie obywateli. Naley zatem przyj, e chronic mienie, sprawca powodujc mier napastnika wykracza poza granice obrony koniecznej tylko wtedy gdy dziaa z zamiarem bezporednim. Polski ustawodawca rozwiza ten problem umieszczajc dodatkowy przepis: 3 Sd odstpuje od wymierzenia kary, jeeli przekroczenie granic obrony koniecznej byo wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznociami zamachu

1) Sformuowanie przepisu zawiera jednak bd:

- ustawodawca nie stopniuje strachu lub wzburzenia, - odstpienie jest obligatoryjne. Jeli signiemy do przepisu o zabjstwie czowieka w postaci uprzywilejowanej- art. 1484 (zabicie pod wpywem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznociami). Jeli wic sprawca- tylko zwyke wzburzenie z art. 25, to brak odpowiedzialnoci karnej, a jeli silne wzburzenie- tylko agodzi kar. Jest to wic pewna niekonsekwencja. (w kilku orzeczeniach sdw znajduje si twierdzenie, e kryteria strachu i wzburzenia z art. 25 3 s podobne do tych z 1484 przypis autora skryptu) Prof. Kulesza proponuje nastpujce rozwizanie: Obrona konieczna nie legitymuje dziaania osoby, ktra zamach na cudze mienie odpiera z zamiarem bezporednim pozbawienia ycia napastnika. Zabicie napastnika, jeeli towarzyszy mu zamiar bezporedni jest zawsze przekroczeniem granic obrony koniecznej. Nie jest przekroczeniem zabjstwo napastnika atakujcego mienie, jeli zostao dokonane z zamiarem ewentualnym lub bez zamiaru(nieumylnie) /Sprawca bronic portfela uderzy napastnika, ten upad, uderzy gow o chodnik i zmar- nie jest to przekroczenie granic obrony koniecznej/ Przekroczenie granic obrony koniecznej: Obrona konieczna powinna by przede wszystkim wspmierna do zamachu, oznacza to: Wspmierno czasow Wspmierno intensywnoci Jakiekolwiek naruszenie tych regu stanowi przekroczenie granic obrony koniecznej, czyli tzw. ekscesy: Eksces ekstensywny(niewspmierno czasowa obrona zbyt wczesna lub zbyt pna): odnosi si do takich zachowa, gdzie bronicy si odpiera zamach, ktry nie jest jeszcze bezporedni, cho istnienie realnie. /Np. m krzyczy do ony, e j zabije, i biegnie w kierunku broni, a ona rzuca si na niego z noem/ Oraz do sytuacji, kiedy bronicy si dziaa zbyt pno /np. m celowa do ony z pistoletu krzyczc, e j zabije, potem odkada bro do sejfu i mwi, e zabije j nastpnym razem, a ona wtedy rzuca si na niego z noem/ Eksces intensywny(niewspmierno intensywnoci zbyt intensywne dziaanie) Bronicy si dziaa zbyt intensywnie w porwnaniu do sprawcy. /np. zodziej chce wyrwa babci torb, a ona wyciga pistolet i zaczyna do niego strzela/ Problem przekroczenia granic obrony koniecznej powstaje wtedy, kiedy w wyniku przekroczenia bronicy si popenia przestpstwo okrelone w ustawie karnej(np. zabjstwo przy przekroczeniu obrony koniecznej). 34

W takim wypadku odpowiedzialno karna bronicego si za eksces obrony koniecznej wyznaczana jest przez art. 252 2 W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczeglnoci gdy sprawca zastosowa sposb obrony niewspmierny do niebezpieczestwa zamachu, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia Trudno okreli jednoznacznie i obiektywnie, jakie ekscesy bd wiza si z odpowiedzialnoci karn, a jakie nie, co wynika z tego, e ustalenie granic obrony koniecznej i powodw jej przekroczenia s zawsze dostosowane do danej sytuacji i musz by zawsze wyznaczane na nowo. / nie ma jednak wtpliwoci, e np: 15-letni pijany chopak biegnie z piciami do dorosego postawnego mczyzny, a ten wyciga n i go zabija na pewno bdzie to przekroczenie OK. M celuje do ony z pistoletu, a ona rzuca si na niego z noem na pewno uniknie odpowiedzialnoci karnej, bo trudno wymaga od niej aby czekaa z obron konieczn a padnie strza/ Eksperyment(kontratyp ustawowy cz oglna) Art. 27. 1. Nie popenia przestpstwa, kto dziaa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeeli spodziewana korzy ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osignicia, celowo oraz sposb przeprowadzenia eksperymentu s zasadne w wietle aktualnego stanu wiedzy. 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na ktrym jest przeprowadzany, naleycie poinformowanego o spodziewanych korzyciach i grocych mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobiestwie ich powstania, jak rwnie o moliwoci odstpienia od udziau w eksperymencie na kadym jego etapie. 3. Zasady i warunki dopuszczalnoci eksperymentu medycznego okrela ustawa. Podobnie jak przy innych kontratypach, odwoujemy si do tej konstrukcji tylko wtedy kiedy dziaanie podjte w ramach eksperymentu wypenio znamiona przestpstwa opisanego w ustawie karnej. Nie odwoujemy si wtedy, gdy zachowanie nie wypenia znamion przestpstwa. W komentarzu do kk A. Zolla i K. Buchay eksperymentem nazwano np. plan Balcerowicza. Tymczasem nie ma potrzeby odwoywa si do kontratypu, jeli nie s spenione znamiona typu. Nie byo przepisu: "Kto przeprowadza reform finansw, podlega karze". Eksperymenty: a) Eksperyment poznawczy(ma powikszy ogln wiedz np. tragedia promu Columbia) Zamierzony skutek powinien mie doniose znaczenie i w sposb znaczny poprawia stan wiedzy w danej dziedzinie. b) Eksperyment medyczny(ma polepszy stan zdrowia czowieka dotknitego chorob, ktrej nie da si wyleczy inaczej, jeli natomiast eksperyment dotyczy oglnej wiedzy medycznej to jest to eksperyment poznawczy) Celem dziaania powinno by powane polepszenie stanu zdrowia pacjenta. c) Eksperyment techniczny(powinien sprawdza skuteczno zaoe technicznych np. eksperyment budowlany) osignite skutki powinny posiada znaczn warto w wietle gospodarki. d) Eksperyment ekonomiczny(prof. Kulesza uwaa, e niepotrzebnie znajduje si w k.k.) powinien mie na celu przyniesienie korzyci podmiotowi gospodarujcemu i mie zastosowanie w gospodarce. Przepisy o eksperymencie stosujemy wtedy gdy eksperymentator jest uprawniony do przeprowadzenia tego rodzaju eksperymentu(posiada odpowiednie kwalifikacje) /np. okrutna dziewczynka wyrywajca pajkowi 35

nogi by zbada jego odruchy i poszerzy wiedz o tych stworzeniach nie dziaa w ramach eksperymentu, gdy nie jest do tego rodzaju bada uprawniona/ Punktem wyjcia dla kontratypu eksperymentu jest wskazanie podmiotu uprawnionego do jego dokonywania. Kto, kto nie jest medykiem, nie moe podejmowa eksperymentu medycznego. Wszystkie rodzaje eksperymentu, aby by traktowane jako okolicznoci wyczajce bezprawno, powinny spenia dwa warunki: 1. Spodziewana korzy ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne, gospodarcze 2. Eksperyment musi by zgodny z aktualnym stanem wiedzy. Eksperymentator musi przed podjciem eksperymentu zapozna si z aktualnym stanem wiedzy, jeli eksperyment przynosi informacje takie same, jak dziki eksperymentom wczeniejszym, to nie jest dopuszczalny. Eksperyment ma odzwierciedla celowo i racjonalno przeprowadzenia. Take sam sposb jego przeprowadzenia. Stan wiedzy musi by powszechnie uznany. Przy ocenie czy zachodz okolicznoci wyczajce bezprawno naley zbada: a) Kwalifikacje osoby przeprowadzajcej eksperyment b) Celowo eksperymentu c) Spodziewan istotn korzy d) Sposb przeprowadzenia e) Oglny stan wiedzy z danej dziedziny uznany powszechnie. Jeli oceniamy eksperymentatora, ktry wypeni znamiona typu rodzajowego przestpstwa i chcemy zbada, czy odnosz si do niego sowa "nie popenia przestpstwa", to musimy zbada stan wiedzy: - nie moe on pochodzi z przypadkw indywidualno- konkretnych, - nie moe pochodzi ze rde niepowszechnych. Jeli eksperyment stwarza zagroenie dla osb uczestniczcych musz one wyrazi zgod na naraenie dbr chronionych prawem (2). Owa zgoda musi by poprzedzona poinformowaniem uczestnika o spodziewanych korzyciach i ujemnych skutkach. Uczestnik eksperymentu musi mie moliwo odstpienia od eksperymentu w kadym momencie eksperymentowania. /Eksperymentem przyszo si niekiedy okrela zbrodnie popeniane w obozach koncentracyjnych. Ofiary poddane zostay dziaaniu sprawcw, z gry miay zosta umiercone. Nie jest eksperymentem dziaanie, w ktrej ofiara nie ma szans przeycie, jest to zwyke zabjstwo./ Dozwolona krytyka(kontratyp ustawowy cz szczeglna, dotyczy przestpstwa pomwienia art. 212 k.k.) Art. 213. 1. Nie ma przestpstwa okrelonego w art. 212 1, jeeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy. 2. Nie popenia przestpstwa okrelonego w art. 212 1 lub 2, kto publicznie podnosi lub rozgasza prawdziwy zarzut sucy obronie spoecznie uzasadnionego interesu; jeeli zarzut dotyczy ycia prywatnego lub rodzinnego, dowd prawdy moe by przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczestwu dla ycia lub zdrowia czowieka albo demoralizacji maoletniego. Dozwolona krytyka odnosi si do dwch rodzajw sytuacji: 1. Habicy zarzut postawiony by niepublicznie i okaza si prawd. 2. Habicy zarzut postawiony by publicznie, jest prawdziwy i zosta postawiony w obronie interesu spoecznego(za wyjtkiem sfery ycia prywatnego i rodzinnego) 36

Trybuna Konstytucyjny: Gdy chodzi o publiczne pomawianie osb penicych funkcje publiczne, domniemywa si, e sprawca dziaa w interesie publicznym, wic jeli dowiedzie prawdziwoci zarzutu, unika odpowiedzialnoci karnej. Dotyczy to jednak tylko osb penicych funkcje publiczne(w przeciwnym wypadku sprawca musi udowodni i dziaa w interesie spoecznym). Ograniczenie moliwoci dowodzenia prawdy zarzutw dotyczcych ycia rodzinnego i prywatnego wystpuje tylko wtedy kiedy zarzut przedstawiony jest publicznie(co do zasady zabronione jest prowadzenie dowodu prawdziwoci takiego zarzutu) Wyjtek => mona dowodzi prawdziwoci zarzutu postawionego publicznie, a dotyczcego ycia rodzinnego i prywatnego gdy: Zarzut ma na celu zapobieenie naruszenia ycia i zdrowia czowieka. Zarzut ma na celu zapobieenie demoralizacji maoletniego. Kontratyp ten wycza odpowiedzialno karn za przestpstwo pomwienia, nie dotyczy jednak przestpstwa zniewagi!!! Art. 214 Brak przestpstwa wynikajcy z przyczyn okrelonych w art. 213 nie wycza odpowiedzialnoci sprawcy za zniewag ze wzgldu na form podniesienia lub rozgoszenia zarzutu Kontratyp ten dotyczy tylko wypowiedzi, ktre nie zawieraj sownych zniewag/ np. zarzut kwestionujcy kompetencje intelektualne i moralne danej osoby do prowadzenia konkretnej dziaalnoci np. artyku w gazecie burmistrz miasta bra apwki, czy powinnimy wybra go ponownie? jeeli dziennikarz dowiedzie prawdziwoci zarzutu nie poniesie odpowiedzialnoci karnej Nie wyczy jednak odpowiedzialnoci karnej za zniewag, jeeli zarzut kwestionujcy kompetencje intelektualne i moralne zosta postawiony w formie sownej zniewagi np. "pgwek" (obraza intelektualna) i "ajdak" (obraza moralna). /np. artyku w gazecie burmistrz miasta, ten pgwek, bra apwki. Czy powinnimy wybra ponownie tego ajdaka? nawet jeli dziennikarz dowiedzie prawdziwoci zarzutu odpowie za przestpstwo zniewagi, gdy sowa pgwek i ajdak to czysta zniewaga i nie da si udowodni przed sdem ich prawdziwoci Kontratyp strajku(kontratyp ustawowy pozakodeksowy) W nauce polskiej rozrnia si dwa rodzaje kontratypw strajku(odnosz si do wyczenia bezprawnoci dwch rnych czynw zabronionych opisanych w ustawie karnej) 1. Wyczenie bezprawnoci zniewagi wobec amistrajkw(ustalone w drodze zwyczaju) 2. Wyczenie bezprawnoci naruszenia miru budynkw przedsibiorstwa(legalny strajk) Strajk legalny(strajk okupacyjny) Opisany zosta w ustawie z 1991r. O rozwizywaniu sporw zbiorowych. Kontratyp strajku dedukujemy z przepisw powyszej ustawy, jednak inaczej ni w przypadku kontratypw k.k., gdy kontratyp strajku nie zosta opisany przy uyciu Nie popenia przestpstwa. Kontratyp strajku wycza bezprawno naruszenia miru zakadu pracy w sytuacji gdy strajk przybiera posta, strajku okupacyjnego. Strajk okupacyjny wypenia w istocie znamiona przestpstwa art. 193 k.k. czyli naruszenia miru pomieszczenia. Art. 193 k.k.

37

Kto wdziera si do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew daniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku W momencie wezwania strajkujcej zaogi do opuszczenia pomieszczenia, jeli pozostanie ona w pomieszczeniu zakadu pracy, wypeni znamiona przestpstwa z art. 193 kk. Ich zachowanie nie jest bezprawne ze wzgldu na kontratyp strajku opisany w art. 21 u.r.s.z: Art. 21 ustawy o rozwizywaniu sporw zbiorowych Kierownik zakadu pracy nie moe by ograniczany w czasie pracy w wykonywaniu swych uprawnie lub obowizkw w stosunku do swych pracownikw Skoro ustawa zawiera wyraone ograniczenie zachowa strajkujcych, ktrzy nie mog w czasie strajku ogranicza uprawnie kierownika, przepis ten ma sens tylko wtedy gdy zaoga pozostaje w pomieszczeniach zakadu i czyni nic co by ograniczaoby moliwo wykonywania uprawnie i obowizkw kierownika. Nie popenia przestpstwa naruszenia miru zakadu pracy ten kto uczestniczy w strajku okupacyjnym, ktrego prowadzenie nie ogranicza uprawnie i obowizkw kierownika. Ewolucja historyczna powyszego zagadnienia: redniowiecze - - strajk polega na ustalonym dziaaniu czeladnikw, ktrzy odmawiali swym mistrzom pracy (tzw. wstawanie od warsztatu). Reakcja mistrzw polegaa na chwytaniu i przymuszeniu ich do pracy bd wypdzaniu ich z miasta Midzywojnie strajk okupacyjny by czynem bezprawnym! W orzecznictwie SN II RP przyjto, e strajk okupacyjny wypenia znamiona przestpstwa Lata powojenne brak pojcia strajku z przyczyn ideologicznych. Zakadano, e strajk jest form protestu pracownikw, ktrzy wiadczc prac wytwarzaj warto dodatkow przywaszczan przez wacicieli rodkw produkcji, kapitalistw. Strajk nie wystpuje w gospodarce socjalistycznej, gdy rodki produkcji nale do ludu pracujcego miast i wsi. Lud pracujcy nie moe sam siebie wyzyskiwa, co powoduje brak przyczyn do strajkowania. Strajk okrelono jak przerwy w pracy. One byy przez wadz tolerowane a reakcja na strajk z uyciem oddziaw Milicji Obywatelskiej nastpowaa wtedy gdy zaoga opuszcza zakad formujc pochd np. strajk w Poznaniu 1956r. Rok 1980r. strajk na wybrzeu, ktry nastpnie znalaz swoje odzwierciedlenie na terenie caej Polski. W dniach 30.VIII w Szczecinie i 31.VIII w Gdasku podpisano porozumienia sierpniowe midzy MKS a przedstawicielami wadz. Pracownicy na mocy tych porozumie uzyskali prawo do strajku. Jednak w tyche porozumieniach nie zdefiniowano czy strajk obejmuje rwnie strajk okupacyjny. Uznano per facta concludentia, e sowo strajk odnosi si do wydarze na wybrzeu czyli do strajku typu okupacyjnego.

Strajk okupacyjny nie jest bezprawnym zachowaniem, ktre wypenia zesp znamion przestpstwa naruszenia miru pomieszcze zakadu pracy. Strajk okupacyjny by jednak czsto negowany w orzecznictwie i pimiennictwie RFN. Przyjto w nim nawet okrelenie strajk polski do okrelenia strajku okupacyjnego. 38

Wedug pimiennictwa niemieckiego strajk wymyliy kobiety zatrudnione w dzkim przemyle tekstylnym. To wanie w odzi po raz pierwszy w historii walki pracownikw przybray w swym nateniu tak szerok skal. Strajk zwyky nie dawa adnych rezultatw, panowao w odzi due bezrobocie i w kadej chwili pracodawca mg bardzo atwo znale now zaog, wic gromadzenie si przed zakadem nie przynosio adnych zmian. dzkie wkniarki postanowiy, e akcja strajkowa bdzie polega na blokowaniu miejsc pracy i to wanie te zdarzenia okrelono mianem strajku polskiego. Kontratyp ograniczenia swobody poruszania si obywateli w miejscu publicznym(kontratyp ustawowy pozakodeksowy) Ograniczenie to nie jest bezprawne ze wzgldu na dedukowany z ustawy o zgromadzeniach z 1990r. kontratyp zgromadze publicznych. Wyczenie bezprawnoci takich zachowa , ktre zmuszaj osoby przebywajce w miejscu publicznym i nie uczestnicz w zgromadzeniu, do zaniechania przemieszczania si w miejscu publicznym wczeniej przez siebie zaplanowanym!!!! Tego typu zachowania demonstrantw, ktrzy blokujc pochodem bd przez udzia w zgromadzeniu w miejscu publicznym mog by zakwalifikowane jako zmuszenie innej osoby do okrelonego zachowania, zaniechania lub znoszenia Art. 191. 1. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub grob bezprawn w celu zmuszenia innej osoby do okrelonego dziaania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3. Ustawa o zgromadzeniach wycza bezprawno tylko takich zachowa, ktre wynikaj z istoty zgromadze publicznych i jeeli s podejmowane przez uczestnikw tego zgromadzenia. Bezprawnoci nie wycza blokada drogi publicznej. Wyrniamy 2 rne postacie blokady drogi publicznej: a) blokada drogi publicznej w postaci muru cia demonstrantw- jest czynem bezprawnym uczestnikw b) blokada drogi publicznej przy uyciu rodkw technicznych takich jak maszyny rolne, ustawione w poprzek drogi. wypeniaj znamiona przestpstwa opisanego w art. 191 kk gdy posuenie si przez demonstrantw rodkami technicznymi uzna naley za uycie przemocy. W zalenoci od tego czy blokada drogi publicznej tworzona jest jedynie z cia demonstrantw czy te przy uyciu rodkw technicznych bdziemy j dwojako kwalifikowa! W 1 przypadku bdzie to wykroczenie bezprawnego zajcia pasa ruchu, w 2 przypadku bdzie to przestpstwo zmuszenia do wyboru innej trasy jazdy w rozumieniu art. 191 kk. W praktyce i pimiennictwie RFN w pewnym okresie czasu przyjto, e blokada utworzona z ywej przeszkody jest przestpstwem zmuszenie nie za wykroczeniem!!! Kazus Leplee: Student na znak protestu przeciwko podwykom cen biletw studenckich na rodki komunikacji miejskiej usiad na torach tramwajowych demonstrujc swoje stanowisko. Uznano t okoliczno za przestpstwo zmuszenia w myl art. 240 k.k. niemieckiego. Sd stwierdzi, e siedzcy na torach student uruchomi w psychice motorniczego proces mylenia, w ktrym motorniczy wyobrazi sobie straszne skutki nie zatrzymania tramwaju. Sparaliowao to wol pokrzywdzonego motorniczego, stwierdzono, e sia przymusu psychicznego bya tak wielka jak uycie przymusu fizycznego. Orzeczenie to dao pocztek caej linii orzecznictwa, w ktrym potwierdzono powysz argumentacj!!! Zdaniem prof. Kuleszy rozumowanie sdu niemieckiego byo cakowicie bdne w tym sensie, e brak jest dogmatycznych racji, ktre przemawiayby za tez, e bierne siedzenie na jezdni naley poczytywa jako akt przemocy. 39

Pojcie przemocy psychicznej prowadzi do uduchowienia samego pojcia przemocy i wie musi mylenie prawnika karnisty na manowce. Przykadowo art. 197 k.k. przestpstwo zgwacenia czyli zmuszenie przemoc do obcowania pciowego wiodo by do rozumowania, e samo siedzenie potencjalnego sprawcy mogo wywrze w umyle potencjalnego pokrzywdzonego wyobraenie o gwacie. Istniej zakaz uczestnictwa w zgromadzeniach publicznych w zamaskowaniu. Ratio legis tego zakazu uczestnicy zakadaj maski w celu uniemoliwienia identyfikacji ich twarzy wtedy gdy osoby zgromadzone dokonuj gwatu na osobach lub mieniu. W demonstracjach, ktre przybieraj przebieg przestpczy, zgromadzeni zakadaj maski w celu uniknicia odpowiedzialnoci karnej, w zwizku z tym sytuacja ta nie jest objta kontratypem. Kontratyp czynnoci leczniczych(kontratyp pozaustawowy) Rozpoczynajc rozwaania na ten temat legalnoci czynnoci medycznych podziau ich na: nale wstpnie dokona

Lecznicze (terapeutyczne) takie, ktre podejmowane s dla ratowania ycia, poprawy zdrowia lub umniejszenia cierpie pacjenta. Istotny jest cel leczniczy, bez ktrego nie moe by mowy o zabiegu Nielecznicze (nieterapeutyczne) takie, ktre podejmowane s w innym celu ni leczenie np. operacja plastyczna w celu powikszenia biustu.

Do niedawna w doktrynie polskiej panowa pogld, zgodnie z ktrym kady zabieg leczniczy , jako zwizany z naruszeniem dobra prawnego, zdrowia i ycia pacjenta, wymaga usprawiedliwienia na podstawie kontratypu. Wymieniano tu nastpujce znamiona: a) cel leczniczy b) wykonanie zabiegu zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej(zgodnie z lege artis) c) zgoda pacjenta Z krytyk tej koncepcji wystpi A.Zoll, odrzuci kontratyp uzasadnienia legalnoci czynnoci leczniczych. Poda nastpujce argumenty: 1) czynno lecznicza zmierzajca do ratowania zdrowia lub ycia pacjenta nie moe by traktowana jako atak na to dobro prawne. Czynno lekarska moe by traktowana w kategoriach kontratypu, jednak wymaga to tego by czyn lekarza wypeni znamiona typu czynu zabronionego skierowanego przeciwko yciu lub zdrowiu, ktrego bezprawno zostaje wyczona. w wypadku kontratypu ciar dowodu spoczywa na osobie powoujcej si na okoliczno wyczajc bezprawno (czyli na lekarza) w przypadku wykonania zabiegu lege artis i w celu leczniczym, ale bez zgody pacjenta, lekarz powinien odpowiada za przestpstwo przeciwko yciu lub zdrowiu, skoro zabieg leczniczy wypenia znamiona typw przestpstw skierowanych przeciwko zdrowiu lub yciu

2) 3)

Zgodnie z koncepcj A. Zolla nie naley zabiegw leczniczych usprawiedliwia kontratypowo. Jako czynnoci zmierzajce do ratowania ycia i zdrowia ludzkiego nie zmierzaj jednoczenie do naruszenia tych wanie dbr. Dlatego traktujemy je jako pierwotnie legalne czyli nie wypeniajce znamion typw przestpstw przeciwko yciu i zdrowiu. Zachowanie lekarza, podejmujcego swoje czynnoci w celu ratowania ycia lub zdrowia pacjenta, w przypadku braku jego zgody, godzi jedynie w jego wolno, rozumiana w tym wypadku jako prawo do samostanowienia!!!! Zabieg leczniczy traci jednak walor pierwotnej legalnoci, jeeli lekarz w trakcie jego wykonywania postpi w sposb sprzeczny z reguami wiedzy i praktyki medycznej. Mwimy wwczas o bdzie w sztuce medycznej, ktry powoduje bezprawno podjtej czynnoci, godzc w zdrowie lub ycie pacjenta. 40

Inna zupenie sytuacja wystpuje przy zabiegach nieleczniczych. Lekarz, ktry bez zgody pacjenta wykonuje zabieg nieleczniczy, swoim zachowaniem wypenia znamiona przestpstwa przeciwko zdrowiu lub zdrowiu. Jego zachowanie jest wymierzone bowiem w zdrowie lub ycie czowieka, skoro nie chodzi o leczenie, lecz o osignicie innego celu, ktry wymaga wtrnej legalizacji zgody. Granice zabiegw nieleczniczych s w kadym przypadku inaczej okrelone np. ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komrek. Najwikszy problem w tym zakresie sprawia ustalenie granic dopuszczalnoci zabiegw kosmetycznych. Podsumowujc, zawsze dla legalnoci zabiegw nieleczniczych wymagana jest zgoda pacjenta, odpowiednio poinformowanego o wszystkich moliwych skutkach i ryzyku zwizanym z takim zabiegiem. Komentarz: Co do zasady zawsze wymagana jest zgoda na zabieg, czy to leczniczy, czy nieleczniczy. aden lekarz nie podejmie si przeprowadzenia zabiegu jeli nie uzyska zgody na niego, bo w wypadku bdu poniesie odpowiedzialno karn. W przypadku zabiegw nieleczniczych bez zgody nie moe przeprowadzi zabiegu. Zabiegi lecznicze: 1. Zgoda(zgoda powinna odpowiada wszystkim wymogom owiadczenia woli, tzn. powinna by zoona na serio, bez przymusu itp.) 2. w wypadku braku zgody(osoba nieprzytomna) wystpuj tzw. surogaty zgody(co co zgod zastpuje): a. zgoda rodzicw, dzieci, najbliszych b. decyzja consilium lekarskiego c. decyzja podjta po konsultacji z innym lekarzem d. w wyjtkowych okolicznociach samodzielne podjcie decyzji. /jeli osob wymagajc natychmiastowego zabiegu jest dziecko, a rodzice nie wyrazili zgody na zabieg, to zgod tak moe wyrazi sd sdzia sdu rodzinnego pod telefon na dyurze/ Zgoda pokrzywdzonego(kontratyp pozaustawowy) Zgoda pokrzywdzonego peni w prawie karnym 3 funkcje: 1) jest znamieniem innego kontratypu 2) brak zgody stanowi znami czynu zabronionego uprzywilejowujcym typ przestpstwa 3) stanowi samoistn okoliczno wyczajc bezprawno bd te zgoda jest znamieniem

Z punktu widzenia samodzielnego kontratypu interesuje nas wariant zgody przedstawiony w 3 punkcie. We wszystkich przypadkach, gdy pokrzywdzony jest dysponentem dobra prawnego i moe decydowa o jego naruszeniu, zgoda tego podmiotu jest okolicznoci wyczajc bezprawno czynu sprawcy naruszajcego owo dobro. Zgoda moe wycza bezprawno tylko wtedy gdy, penalizacja okrelonego zachowania nastpuje przede wszystkim w celu ochrony praw podmiotowych jednostki. Zatem spoeczestwo jest zainteresowane ochron tych dbr tylko w takim stopniu, w jakim sam zainteresowany yczy sobie, aby byy one chronione. Jako kryterium pomocnicze moemy tu wskaza tryb cigania przestpstw, przyjmujc, e jeli ciganie zaley od woli pokrzywdzonego (np. zdrowie, mienie). Zgoda pokrzywdzonego wywouje skutki prawne tylko wtedy gdy jest wyraana: wiadomie i dobrowolnie uprzednio albo najpniej w chwili czynu

wiadomo i dobrowolno zachodz wtedy gdy wyraajcy zgod w peni zdaje sobie spraw ze wszystkich okolicznoci faktycznych istotnych dla podjcia decyzji woli oraz skutkw, jakie wywoa jego 41

owiadczenie. Trzeba przy tym mie na uwadze, e zgoda nie jest owiadczeniem woli w rozumieniu prawa cywilnego, tym samym nie jest tu istotne kryterium penej zdolnoci do czynnoci prawnych. wiadome wyraenie zgody wymaga posiadania wszystkich istotnych informacji. Zgody nie mona rwnie wymusi, co determinuje kryterium dobrowolnoci. Karcenie maoletnich(kontratyp pozaustawowy) Karcenie maoletniego mimo, e wypenia znamiona przestpstw znajdujcych si kk, to czyny te na gruncie prawa karnego nie s oceniane jako przestpstwa. Najwaniejsz kwestia jest udzielenie odpowiedzi na pytanie jaki podmiot uprawniony jest do takich zachowa oraz gdzie ley granica midzy nieprzestpnym karceniem maoletnich a przestpnym. Po pierwsze przestpno takich zachowa wyczona jest przez kontratyp obowizku karcenia maoletnich ale tylko wobec rodzicw i opiekunw. Po drugie drobne naruszenia lub naraenia na niebezpieczestwo dbr maoletniego. Znamiona kontratypu obowizku karcenia maoletniego: 1) dziaanie musi mie cechy karcenia czyli wyrzdzenia dolegliwoci , ktrej celem jest uwiadomienie innej osobie nagannoci jej zachowania po to, by wpyn na zachowanie tej osoby w przyszoci 2) karcenie musi by podjte w celu wychowawczym 3) na kontratyp ten mog si powoa wycznie osoby sprawujce wadz rodzicielsk. 4) podmiotem karconym moe by osoba niepenoletnia 5) karcenie nie moe przybiera postaci wielokrotnego bicia powodujcego sice na ciele niepenoletniego. Uprawianie sportu(kontratyp pozaustawowy) Czynnoci podejmowane przez podmioty w czasie brania udziau w zawodach sportowych co do zasady s okolicznociami wyczajcymi odpowiedzialno karn. Naley jednak zwrci uwag, e takie dziaania musz si mieci w tzw. ryzyku sportowym, oraz w zakresie w jakim takie zachowania w danym sporcie wystpuj. /Np. Pikarz robicy wlizg nie trafia w pik i kopie pokrzywdzonego, ktry doznaje bolesnej kontuzji, poniewa jednak wlizgi zdarzaj si w pice nonej sprawca uniknie odpowiedzialnoci karnej, bo ryzyko doznania kontuzji w wypadku wlizgu jest wliczone w ryzyko uprawiania piki nonej. Jeli jednak sprawca uderzy przeciwnika pici w twarz, a potem zacznie go kopa, to nie bdzie to wyczao bezprawnoci zachowania, gdy nie mieci si to w ryzyku uprawiana piki nonej, ani nie jest dozwolone w tej dyscyplinie/

Karygodno czynu(spoeczna szkodliwo)(IV element przestpstwa)

Karygodno czynu czowieka okrelamy badajc czy ten czyn posiada spoeczn szkodliwo wiksz ni znikoma, co wynika wprost z art.12, - Nie stanowi przestpstwa czyn zabroniony, ktrego spoeczna szkodliwo jest znikoma. Zgodnie z art. 1152 sd decydujc o stopniu spoecznej szkodliwoci danego czynu bierze pod uwag: a) rodzaj i charakter naruszonego dobra(czyny, ktre naruszaj dobra o wikszej wartoci(ycie, zdrowie) s bardziej szkodliwe spoecznie od czynw naruszajcych dobra mniejszej wartoci(wasno). b) rozmiary wyrzdzonej i grocej szkod(W wypadku kradziey im drosza rzecz tym wiksza szkodliwo spoeczna/np. kradzie mienia znacznej wartoci[przekracza 200x najnisze wynagrodzenie miesiczne] jest typem kwalifikowanym kradziey. Na tej podstawie te usiowanie bdzie zawsze agodniej karalne od dokonania. c) sposb i okolicznoci popenionego czynu(np. jak dopuci si przestpstwa publicznie to bdzie surowiej karane) d) wag naruszonych obowizkw, e) posta zamiaru(zamiar ewentualny bdzie zawsze agodniej karalny ni bezporedni) 42

f) motywacja sprawcy(np. jeli sprawca dziaa eby si wzbogadzi to wysza karalno, jeli po to by zaspokoi gd to nisza) g) rodzaj naruszonych regu ostronoci, h) stopie ich naruszenia O karalnoci czynu decyduje zatem ustawodawca poprzez zawarcie opisu danego zachowania w ustawie karnej, natomiast stopie spoecznej szkodliwoci jest kadorazowo mierzony przez sd w konkretnym stanie faktycznym. Okrelenie stopnia spoecznej szkodliwoci ma konkretny wpyw na wymiar kary, gdy na podstawie art. 53 Sd wymierza kar wedug swego uznania baczc by [m. in.] nie bya ona wiksza ni stopie winy i spoecznej szkodliwoci dziaa sprawcy. / dzka szkoa prawa karnego odbiega nieznacznie od pogldu reszty doktryny[swoiste votum separatum]. Ot prof. Jan Waszczyski susznie podnosi, i kade zachowanie opisane w ustawie karnej jest spoeczne szkodliwie, bo wanie ze wzgldu na sw szkodliwo zostao opatrzone sankcj karn. Funkcjonuje zatem domniemanie, e kady czyn zabroniony jest spoecznie szkodliwy. Przedstawiciele dzkiej szkoy mwi czsto, e art. 12 wyczajcy przestpstwo ze wzgldu na brak spoecznej szkodliwoci ilustruje takie podejcie: nie wolno kra, chyba, e kradniesz mao. Tu po raz kolejny objawia si przekonanie dzkiej szkoy prawa karnego, e kodeks karny chroni w pierwszym rzdzie sposb postpowania z dobrami prawnie chronionymi [dostrzega si jednak problem czynw zabronionych niskiej szkodliwoci, wedug przedstawicieli dzkiej doktryny takie przestpstwo z punktu widzenia dogmatyki ma miejsce, ale ze wzgldu na znikom spoeczn szkodliwo postpowanie powinno by niewszczynane(lub umarzane) na podstawie stosownego przepisu k.p.k.] Zaoenie dzkiej szkoy prawa karnego: Prawo karne nie chroni w pierwszym rzdzie dbr prawnych lecz normy. Byt przestpstwa wynika z naruszenia przez czyn czowieka normy. Z punktu widzenia dogmatyki prawa karnego byt przestpstwa nie jest uzaleniony od spoecznej szkodliwoci. Nie ma zatem rnicy czy przedmiotem kradziey jest drogi przedmiot czy bardzo tani, jest to przestpstwo kradziey, bo narusza normy zawarte w ustawie. Prawo karne to prawo do praw(do prawa do ycia, zdrowia, wasnoci). NIE JEST ZATEM TAK, E MINIMALNA SZKODLIWO CZYNU UNIEWANIA NORM PRAWNOKARN!!!

Podmiot przestpstwa(sprawca)
Strona podmiotowa czynu zabronionego obejmuje zjawiska psychiczne towarzyszce zachowaniu si czowieka i odzwierciedlajce jego stosunek do popenionego czynu. W obrbie tej kategorii mieci si osoba przestpcy jako sprawcy czynu i w jaki sposb indywidualne cechy, czy te stany umysu w momencie popeniania czynu zabronionego wpywaj na odpowiedzialno karn za przestpstwo.

Odpowiedzialno karna a wiek

Nieletni(<17lat) Art. 10 1 Na zasadach okrelonych tym kodeksie odpowiada ten, kto popenia czyn zabroniony po ukoczeniu 17 lat 2 Nieletni, ktry po ukoczeniu 15 lat dopuszcza si czynu zabronionego okrelonego w art. 134, art. 1481,2 lub 3, art.1561 lub 3, art. 1631 lub 3, art. 166, art. 1731 lub 3, art. 197 3, art. 2521 lub 2 oraz w art. 280, moe odpowiada na zasadach okrelonych w tym kodeksie, jeeli okolicznoci sprawy oraz 43

stopie rozwoju sprawcy, jego waciwoci i warunki osobiste za tym przemawiaj, a w szczeglnoci, jeeli poprzednio stosowane rodki wychowawcze lub poprawcze okazay si bezskuteczne 3 W wypadku okrelonym w 2, orzeczona kara nie moe przekroczy dwch trzecich grnej granicy ustawowego zagroenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestpstwo; sd moe zastosowa take nadzwyczajne zagodzenie kary 4 W stosunku do sprawcy, ktry popeni wystpek po ukoczeniu lat 17, lecz przed ukoczeniem lat 18, sd zamiast kary stosuje rodki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich. Jeeli okolicznoci sprawy oraz stopie rozwoju sprawcy, jego waciwoci i warunki osobiste za tym przemawiaj Nieletni to osoba, ktra w czasie popenienia czynu zabronionego nie ukoczya 17 lat. Co do zasady nieletni odpowiadaj na podstawie ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich(Ustawa prawo nieletnich UPN) Nieletni: Popeniaj czyny karalne. Nie podlegaj odpowiedzialnoci karnej, poniewa ze wzgldu na zbyt niski wiek nie mona im przypisa winy w czasie czynu. Nie stosuje si wobec nich kar, a orzeka si rodki poprawcze, wychowawcze lub lecznicze. Nieletni moe podlega odpowiedzialnoci karnej (zgodnie z 2) jeeli speni cznie przesanki: 1. Przesanki formalne: a. Odpowiedni wiek(ukoczone lat 15 w chwili popenienia czynu) b. Dopuszczenie si przynajmniej jednego czynu zabronionego wskazanego w ustawie(katalog zamknity!): a) Art. 134 zamach na Prezydenta RP b) Art. 148 1, 2, 3 zabjstwo, zabjstwo kwalifikowane, wielokrotne zabjstwo c) Art. 156 1, 3 cikie uszkodzenie ciaa, cikie uszkodzenie ciaa ze skutkiem miertelnym. d) Art. 163 1, 3 sprowadzenie katastrofy, sprowadzenie katastrofy ze skutkiem miertelnym lub cikim uszkodzeniem ciaa wielu osb. e) Art. 166 przejcie kontroli na statku f) Art. 173 1, 3 sprowadzenie katastrofy w ruchu, sprowadzenie katastrofy w ruchu ze skutkiem miertelnym lub cikim uszkodzeniem ciaa wielu osb. g) Art. 197 3 gwat wsplnie z inn osob(ale np. nie gwat w typie podstawowym krytyka!) h) Art. 252 1, 2 branie lub przetrzymywanie zakadnika, branie lub przetrzymywanie zakadnika ze skutkiem miertelnym lub cikim uszczerbku na zdrowiu. i) Art. 280 rozbj c. W szczeglnoci(a wic niekoniecznie) jeli wczeniej byy stosowane wobec sprawcy rodki wychowawcze lub poprawcze(jeeli osoba odpowiadaa ju z UPN). 2. Przesanki materialne: a. Okolicznoci sprawy na to wskazuj(ocena czynu) b. Warunki i cechy sprawcy(ocenia si indywiduum sprawcy, w szczeglnoci jego stopie rozwoju czy sprawca rozpoznawa znaczenie swojego czynu i mg pokierowa swoim postpowaniem czy mona mu przypisa win w czasie czynu)/konieczno ustalenia rozwoju intelektualnego, moralnego i wiadomo konieczna do przypisania winy, a take cechy osobowoci, stopie demoralizacji, stan zdrowia, rodowisko w ktrym przebywa, sytuacja rodzinna wywiad rodowiskowy, badania psychologiczne, pedagogiczne i lekarskie/ Osoba, ktra w chwili popenienia czynu zabronionego miaa ukoczone 17 lat, a nie ukoczya jeszcze 18 lat, moe odpowiada jak nieletni(z UPN) jeli speni cznie przesanki/4/: 44

1. Przesanki formalne: a. Ukoczone lat 17, nieukoczone 18 b. Popenienie wystpku 2. Przesanki materialne: a. Okolicznoci sprawy na to wskazuj(ocena czynu) b. Warunki i cechy sprawcy(ocenia si indywiduum sprawcy, w szczeglnoci jego stopie rozwoju czy sprawca rozpoznawa znaczenie swojego czynu i mg pokierowa swoim postpowaniem czy mona mu przypisa win w czasie czynu)/konieczno ustalenia rozwoju intelektualnego, moralnego i wiadomo konieczna do przypisania winy, a take cechy osobowoci, stopie demoralizacji, stan zdrowia, rodowisko w ktrym przebywa, sytuacja rodzinna wywiad rodowiskowy, badania psychologiczne, pedagogiczne i lekarskie/ Modociany Art. 115 10 Modocianym jest sprawca, ktry w chwili popenienia czynu zabronionego nie ukoczy 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. Art. 54 1 Wymierzajc kar nieletniemu albo modocianemu, sd kieruje si przede wszystkim tym, aby sprawc wychowa Modociany to sprawca czynu zabronionego, ktry w czasie popenienia czynu nie mia ukoczonych lat 21, a w chwili orzekania w pierwszej instancji nie mia ukoczonych lat 24. Sd przy wymiarze kary powinien kierowa si przede wszystkim tym, aby sprawc wychowa, nie oznacza to jednak zawsze mniejszej kary(np. jeli sprawca kradziey popeni przestpstwo by zdoby pienidze bo nie ma pracy, to sd moe osadzi sprawc w zakadzie karnym, gdzie zostanie nauczony zawodu, nawet jeli bdzie to kradzie o niskiej wartoci Maoletni(ofiara przestpstwa) Art. 208 Kto rozpija maoletniego, dostarczajc mu napoju alkoholowego, uatwiajc jego spoycie lub nakaniajc go do spoycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2 Art. 200 1 Kto obcuje pciowo z maoletnim poniej 15 lat lub dopuszcza si wobec takiej osoby innej czynnoci seksualnej lub doprowadza j do poddania si takim czynnociom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolnoci od lat 2 do 12 Co do zasady maoletni to osoba, ktra nie ukoczya 18 lat(nie ma tutaj znaczenia zdolno do czynnoci prawnej, ani to czy maoletni pozostaje w zwizku maeskim czy nie prawo cywilne) i jest ofiar przestpstwa. Maoletni z 200 => przed ukoczeniem lat 15 Maoletni z 208 => przed ukoczeniem lat 18 /zatem okazuje si, e picie alkoholu jest bardziej grone spoecznie ni seks zoliwo/

45

Gwarant w ujciu prawnokarnym

Cho ustawodawca nie uywa pojcia gwaranta w przepisach prawno karnych, to jego definicja znajduje si w kodeksie karnym: Art. 2 Odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo skutkowe popenione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciy szczeglny prawny obowizek zapobiegnicia skutkowi Gwarant to osoba na ktrej ciy szczeglny prawny obowizek zapobiegnicia skutkowi. Obowizek cicy na gwarancie: Prawny(nie aden inny, nie moralny czy religijny) Szczeglny(chodzi o szczeglny, a nie kady prawny obowizek) Na kadym z nas ciy prawny, ale oglny obowizek udzielenia pomocy czowiekowi, ktry znajduje si w bezporednim niebezpieczestwie grocym zdrowiu lub yciu. Kady z nas ma obowizek pomocy takiej osobie jeeli nie naraamy si tym samym na osobisty uszczerbek. /np. mamy obowizek pomc potrconemu lecemu na drodze jeli nie narazimy si tym samym na uszczerbek/ Jeeli nie zadouczynimy temu obowizkowi to popeniamy przestpstwo nieudzielenia pomocy opisane w art. 162. Nieudzielenie pomocy jest przestpstwem formalnym, wic do zespou znamion nie naley skutek(skutek nie jest konieczny dla bytu przestpstwa). Jeli na naszym miejscu znajdzie si osoba, na ktrej ciy szczeglny prawny obowizek zapobiegnicia skutkowi, to jeli ta osoba zaniecha dziaania, to poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo skutkowe/np. gwarant poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo skutkowe, co oznacza, e jeli ofiara wypadku utraci ycie w wyniku nieudzielenia jej pomocy przez gwaranta, to gwarant w wypadku jeli dziaa umylnie to odpowie za zabjstwo, a jeeli nieumylnie, to odpowie za nieumylne spowodowanie mierci. Gwarant odpowie zatem za co wicej ni kady inny obywatel/ Kazus: Ratownik medyczny wezwany telefonicznie na miejsce wypadku postanawia uoy ofiar na trawie i poczeka a jej przejdzie bo ma inne zajcia, a po odjechaniu osoba umiera. Jeli okae si przed sdem, e gwarant dziaa w zamiarze to poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo skutkowe zabjstwa, a jeli dokona tego bez zamiaru, ale naruszajc reguy ostronoci, to odpowie za nieumylne spowodowanie mierci. Postaci w jakich wystpuje gwarant: 1. Gwarant, ktry ma szczeglny prawny obowizek ochrony konkretnego dobra prawnego od wszelkich moliwych, dajcych si wyobrazi zagroe/np. rodzice maj szczeglny prawny obowizek chroni wasne dziecko od wszelkich zagroe na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuczego/ 2. Gwarant ma obowizek chroni wszystkie moliwe dobra prawne zagroone przez konkretne rdo niebezpieczestwa nad ktrym to gwarant sprawuje piecz/np. waciciel przeraajcej bestii(psa rasy jamnik) wychodzi z psem na spacer i ciy na nim szczeglny prawny obowizek chroni wszelkie moliwe dobra prawne przed besti, nad ktr sprawuje kontrol/ 3. (spr w doktrynie) Gwarant ma obowizek ochrony pewnej generalnie okrelonej grupy osb przed rdem niebezpieczestwa wyranie wskazanym przez prawo./np. osoba sprawujca piecz nad pracownikami budowy, aby wszdzie spenione byy przepisy bhp chronice ich zdrowie i ycie/

46

rdo obowizkw gwaranta: I. Przepis ustawy(niekwestionowane w doktrynie) Rodzice maj obowizek wobec swoich dzieci ochrony ich zdrowia i ycia od wszelkich zagroe, obowizek ten wynika wprost z przepisw kodeksu rodzinnego i opiekuczego. Czy jednak jeden z wspmaonkw ma szczeglny prawny obowizek wobec drugiego maonka? Praktyka sdowa: Szczeglny obowizek prawny rodzicw wobec dzieci jest niekwestionowany/np. sprawca zamyka dziecko w pomieszczeniu bez jedzenie, po czym zaniepokojeni ssiedzi po kilku dniach gdy wci syszeli pacz dziecka alarmuj policj. Jeli policjanci po otwarciu pomieszczenia odnajd dziecko ywe, to rodzic poniesie odpowiedzialno z art. 160 naraenie na bezporednie niebezpieczestwo, a jeeli dziecko bdzie martwe sprawca poniesie odpowiedzialno karn za zabjstwo z art. 148. Co do szczeglnego obowizku maonkw wobec siebie nie ma adnego orzecznictwa, ktre w jakikolwiek sposb potwierdza istnienie takiego obowizku. /np. wspmaonek zamkn drugiego wspmaonka w pomieszczeniu bez ywnoci, a policjanci go uwolnili, to sd zazwyczaj kwalifikuje to jako zncanie fizyczne lub psychiczne. II. Przyjcie na siebie obowizku Gwarant moe przyj na siebie obowizek ochrony dobra, ktry to obowizek moe wynika z umowy o prac lub umowy zawartej indywidualnie lub te moe by przyjty poprzez faktyczne przejcie na siebie obowizkw gwaranta./np. pielgniarka zatrudnia si na podstawie umowy o prac i zobowizuje do chronienia i pielgnacji powierzonych jej pacjentw/ W takim wypadku jednak pielgniarka nie jest odpowiedzialna za pacjentw przez 24 h jak rodzice za dzieci, ale tylko w momencie dyuru, kiedy to faktycznie przystpuje do wykonywania obowizkw gwaranta. Co prawda rdem jej obowizkw jest umowa, ale jest zobowizana w momencie kiedy faktycznie przystpuje do wykonywania obowizkw, np. stawi si na dyurze. /powstao pytanie czy gwarant moe podj akcj strajkow, np. lekarze czy pielgniarki gwarant moe podj akcj strajkow, ale nie jak przystpi ju do faktycznego wykonywania obowizku gwaranta zatem pielgniarki mog zastrajkowa, ale nie w momencie kiedy rozpoczy ju dyur przy pacjentach/ Status gwaranta uzyskuje take osoba, ktra z wasnej woli przyjmuje na siebie taki obowizek poprzez swoje dziaanie./np. dorosy mczyzna zauway, e dziecko stoi samotne na ulicy, chwyta je za rk i mwi, e odprowadzi je do domu. W tym momencie sprawca dobrowolnie przyjmuje szczeglny prawny obowizek, wic jeli dziecko dozna uszczerbku podczas odprowadzania go do domu, to mczyzna ten poniesie odpowiedzialno karn jak gwarant/ III Uprzednie dziaanie stwarzajce niebezpieczestwo(spr w doktrynie Kulesza jest na tak) Na osobie, ktra poprzez uprzednie dziaanie stworzya niebezpieczestwo dla dbr chronionych prawem ma szczeglny prawny obowizek zapobiegnicia skutkowi w postaci naruszenia tych dbr. Kulesza: Na takie stwierdzenie wskazuje wykadnia historyczna. Ju w prawie karnym Rzymu przewidywano odpowiedzialno karn za zagroenie, ktrego skutkowi sprawca nie zapobieg, a zagroenie takie stworzy./np. waciciel gospody napoi swoich klientw winem, a wic stworzy zagroenie na dla ich bezpieczestwa, bo drogi byy nierwne, a pijani przewracali si i doznawali zama. Zatem na gospodarzu, jako na tym kto zagroenie stworzy ciy szczeglny obowizek prawny zapobiec naruszeniom dbr. W tym celu gospodarz wywiesza lamp oliwn przed gospod, aby owietlaa drog wracajcym do domu. Prawnicy rzymscy zadawali sobie pytania dalej co w sytuacji kiedy gospodarz lamp wywiesi, a pierwszy z klientw zabra j ze sob, czy gospodarz ma obowizek ponownego wywieszenia lampy??/ Wspczenie: /np. sprawca naprawia swj samochd na drodze publicznej i doprowadzi do wycieku oleju na powierzchni drogi. Powsta szczeglny obowizek usunicia plamy oleju, gdy sprawca stworzy to 47

zagroenie. Jeli sprawca nie zapobieg skutkowi, i samochd wpad w polizg na danej plamie i wpad w grup przechodniw ranic ich dotkliwie, to sprawca wycieku oleje poniesie odpowiedzialno za przestpstwa skutkowe, tak jak gwarant./ IV Elementarna norma midzyludzkiej solidarnoci(krytykowane przez doktryn, Kulesza jest na tak) Szczeglny prawny obowizek spoczywa rwnie na tym, kto wedug elementarnej reguy midzyludzkiej solidarnoci powinien skutkowi zapobiec. Np. wprawny i dowiadczony grotoaz, jest jedyn osob, ktra zna topograficzny ukad danej gronej jaskini. Okazuje si, e do tej jaskini wszed niedowiadczony grotoaz, ktry wkrtce znalaz si w niebezpieczestwie. Ratownicy nie wiedzieli jak dosta si inn drog do zagroonego grotoaza. Zwrcili si do dowiadczonego grotoaza, ktry zna dobrze t jaskini, a ten odpowiedzia: Postawiem przed wejciem do jaskini napis niebezpieczestwo, uwaga, nie wchodzi, a cigle wchodz tam jacy ludzie. Moe w kocu jak kto tam umrze to przestan tam azi. Wiem jak dosta si do tego miejsca, ale nie powiem, bo moe jak wiadomo o wypadku miertelnym pjdzie w wiat to przestan tam wchodzi Akcja ratownicza si nie powioda i uwiziony w jaskini grotoaz ponis mier. Sprawca poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo formalne nieudzielenia pomocy(jak kady obywatel) Sprawca poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo skutkowe zabjstwa popenione w zamiarze(odpowie tak jak gwarant).[za tym rozwizaniem opowiada si prof. Kulesza] Saby punkt teorii: Gwarant to ten na kim ciy szczeglny prawny obowizek, ale ta teoria zakada, e podstaw moe by elementarna norma. Kulesza twierdzi, e prawo karne chroni w pierwszym rzdzie norm postpowania z dobrami prawnymi, a jeli tak, to tym rdem moe by take elementarna norma midzyludzkiej solidarnoci, zwaszcza gdy sprawca moe pomc drugiej osobie w sposb niewymagajcy powicenia intelektualnego i fizycznego. Doktryna krytykuje ten pogld, twierdzc, e podstaw odpowiedzialnoci karnej moe by tylko obowizek wynikajcy wprost z prawa, nie moe by to norma funkcjonujca poza prawem pozytywnym. Prof. Kulesza twierdzi jednak, e jeli uznamy, e nie istniej normy, ktre nie zostan wyranie opisane przez ustawodawc, to dojdziemy do konstatacji, e wszystko co nie jest zabronione prawem jest dozwolone, a wic bdzie to znaczca degeneracja myli prawniczej. Sposb wykonania obowizkw gwaranta: Niezalenie od rde jego niedopenienie rodzi odpowiedzialno karn za przestpstwo skutkowe zawsze i tylko wtedy, gdy gwarant mia faktyczn moliwo wypenienia swego obowizku, tj. dziaa. Nie powstaje odpowiedzialno, jeli gwarant nie mia moliwoci podjcia dziaania, ktre zapobiegoby skutkowi, chyba e przez swe wasne zachowanie tej moliwoci si pozbawi. /Np. .drnik nie mia moliwoci opuszczenia szlabanw, bo poszed do ssiada obejrze mecz. Wwczas drnik jako gwarant ponosi odpowiedzialno za przestpstwo skutkowe./ Od gwaranta wymagamy dziaania, ktre w racjonalny sposb zmierza do zapobiegnicia skutkowi. Nie wymagamy od gwaranta dziaania w sytuacjach, ktre okrelane s jako nieuchronnie prowadzce do uszczerbku w dobru chronionym prawem lub do zniszczenia dobra, ktremu to zniszczeniu wedug wiedzy powszechnej zapobiec nie mona. Ma to szczeglne znaczenie przy odpowiedzialnoci lekarza- zabiegi zmierzaj do ratowania zdrowia i ycia pacjenta, oparte s na wiedzy i dowiadczeniu medycznym. Nie wymaga si natomiast podejmowania zabiegw nie rokujcych adnych szans na uratowanie dobra chronionego prawem. W przepisach dotyczcych SWK zawarta jest klauzula wyczenia, dotyczca sytuacji odmowy dziaania przez gwaranta. Gwarant nie moe odmwi udzielenia pomocy powoujc si na ochron wasnych dbr osobistych.

48

Wymagamy od gwaranta aby podj wszelkie dziaania zmierzajce do zapobiegnicia skutkowi nawet z naraeniem swoich dbr osobistych, ale nie wymagamy od gwaranta aby powici swoje wasne ycie. /Straak, ktry odmwi wejcia do poncego domu, w ktrym na pewno by nie przey, nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za niespenienie obowizkw na nim cicych/

Umylno i nieumylno w ocenie prawnokarnej

Jednym z elementw strony podmiotowej przestpstwa jest okrelenie czy sprawca dokonujc czynu zabronionego dziaa umylnie czy te nie. Konsekwencje takiego ustalenia s dosy powane i maj ogromny wpyw na odpowiedzialno karn. Art. 8 Zbrodni mona popeni tylko umylnie; wystpek mona popeni take nieumylnie, jeeli ustawa tak stanowi Jeeli zatem sprawca popeni zbrodni, ale sd uzna, ze dziaa nieumylnie, to bdzie ponosi odpowiedzialno za swj czyn tylko wtedy, kiedy przewidziana jest karalno za nieumylny wystpek(np. nieumylne spowodowanie mierci zamiast zabjstwa nisza odpowiedzialno karna) Przestpstwa kierunkowe natomiast, mog by popenione jedynie umylnie, i to tylko w formie zamiaru bezporedniego, a wic jeli sprawca dziaa nieumylnie nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za swj czyn w ogle(np. kradzie wymaga zamiaru bezporedniego, jeli nieumylnie zabierzemy z teatru cudzy paszcz, to nie bdzie to nie poniesiemy odpowiedzialnoci karnej) Na okreleniu umylnoci i nieumylnoci opiera si rwnie zarzut stawiany oskaronemu w procesie karnym(umylno albo nieumylno s istot zarzutu) /np. Rne formy zarzutu: zamiar bezporedni nie powiniene by chcie zamiar ewentualny nie powiniene by si godzi nieumylno nie powiniene narusza regu ostronoci/ Zarzut formuuje si zatem w postaci pewnego wyboru, w ktrym wskazuj si wybr sprawcy, ktry podlega negatywnej ocenie i stanowi podstaw odpowiedzialnoci karnej/np. Moge nie zabija, ale mimo to zabie, nie powiniene by zabija/ Umylno i nieumylno obok winy s wanymi obszarami okrelenia odpowiedzialnoci karnej od strony podmiotowej przestpstwa.

Umylno(zamiar i postacie zamiaru)

Art. 9 1 Czyn popeniony jest umylnie, jeeli sprawca ma zamiar jego popenienia, to jest chce go popeni albo przewidujc moliwo jego popenienia, na to si godzi Z tego przepisu wynika, i polski ustawodawca przyj, i dziaa umylnie ten sprawca, ktry popenia czyn z zamiarem(umylno obejmuje dwa rodzaje zamiaru): Zamiar bezporedni(dolus directus) Zamiar ewentualny(dolus eventualis) Istot zamiaru jest poczenie dwch elementw: 1. wiadomo(element statyczny)(jej treci jest odbicie si w postrzeganiu sprawcy znamion danego czynu jako czynu zabronionego. Sprawca wiadom jest, e to co czyni jest czynem zabronionym. Jego wiadomo obejmuje cechy czynu zabronionego zwanego znamionami) 2. Wola(element dynamiczny)(ch zachowania si w dany sposb)

49

Skoro istot zamiaru jest wiadomo i wola, a wiadomo jest elementem statycznym(albo sprawca jest czego wiadom, albo nie) to rnice pomidzy poszczeglnymi rodzajami zamiarw, s de facto rnicami wynikajcymi z woli/np. zamiar bezporedni chce, zamiar ewentualny godzi si/ Zamiar bezporedni(dolus directus) Zamiar bezporedni to odbicie w wiadomoci sprawcy przesanek czynu zabronionego(tzn. sprawca zdaje sobie spraw, i jego dziaanie jest zabronione)/np. sprawca zabiera z teatru paszcz, cho wie, e nie jest to jego paszcz/ Wyrniamy 3 rodzaje zamiaru bezporedniego: 1. Sprawca wie, e jego czyn jest przestpstwem i chce go dokona. 2. Sprawca nie jest pewien, czy jego zachowanie wypeni znamiona przestpstwa i chce tego(np. strzela i nie wie czy trafi) 3. Sprawca wiadom jest nieuchronnoci popenienia czynu zabronionego i na t nieuchronno si godzi(w tym wypadku godzenie si jest rwnoznaczne z chceniem)np. sprawca wysadza samochd by zabi jego kierowc, ale w rodku jest jego rodzina, sprawca wie, e na pewno zgin, ale mimo to dokonuje tej zbrodni sprawca zabija rodzin ofiary z zamiarem bezporednim, gdy godzi si na nieuchronno popenienia czynu zabronionego/ Przestpstwa kierunkowe mona popeni tylko z zamiarem bezporednim/np. art. 278 kradzie zamiar bezporedni znajduje si w zespole znamion danego typu rodzajowego przestpstw/ Zamiar bezporedni podlega zawsze najwyszej karalnoci, gdy jest najwikszym zagroeniem dla dobra chronionego prawem i jest najbardziej ujemnie oceniany ze wzgldu na swoj spoeczn szkodliwo. Zamiar ewentualny(dolus eventualis) Zamiar ewentualny opiera si na godzeniu si na moliwo popenienia danego czynu zabronionego wiadomo sprawca przewiduje, e moe dokona czynu zabronionego Wola sprawca chce zachowa si w okrelony sposb i godzi si na to, e popeni przestpstwo Teoria woli warunkowej(Juliusz Makarewicz) Godzenie si to chcenie warunkowe godzi si na popenienie czynu zabronionego ten sprawca, ktry chce popeni przestpstwo jeli zostanie ono popenione. Wola jest zatem zawieszona, sprawca zachowuje si w konkretny sposb, jeli przestpstwo zostanie popenione uwaa si, e si z tym godzi, jeli nie zostao popenione, uwaa si, e si z tym nie godzi(wola sprawcy jest zawieszona do czasu wystpienia skutkw, ktre decyduj o bycie przestpstwa). Krytyka: Koncepcji tej zarzuca si brak kryteriw wedug ktrych mona okreli z jakim zamiarem sprawca faktycznie dziaa. Sprowadza rwnie karnist na manowce nie oddaje caej istoty zamiaru ewentualnego(sprawca chcia jak zabi i nie chcia jak nie zabi). Teoria obojtnoci woli(Wadysaw Wolter) Godzenie si to stan woli obojtnej opisany jako ani chcenie popenienia czynu, ani nie chcenie(dziaa cum dolo eventuali ten sprawca, ktry ani chce by tak, ani chce by nie. Krytyka: (Jan Waszczyski) Jeli przyjmiemy t teori niemoliwe jest racjonalne wytumaczenie karalnoci pomocnictwa z zamiarem ewentualnym skoro sprawca ani nie chce by tak, ani nie chce by nie to czemu ma odpowiada za pomocnictwo? Koncepcja Jana Waszczyskiego Zamiar ewentualny to chcenie naraenia dobra chronionego prawem na niebezpieczestwo oraz obojtno na to co wyniknie z takiego dziaania./np. sprawca bije po caym ciele swoj ofiar i chce narazi jej ycie 50

na niebezpieczestwo, a potem odchodzi od nieprzytomnej ofiary i jest obojtny, czy ofiara przeyje czy te nie jeeli np. ofiara umrze po kilku godzinach w szpitalu mona postawi sprawcy zarzut popenienia zabjstwa z zamiarem ewentualnym, bo pozostawi powanie pobit ofiar wykazujc obojtno/ Krytyka:(Kazimierz Buchaa) Waszczyski rozbija pojcie zamiaru ewentualnego na dwie czci, dzielc godzenie si na wol naraenia i obojtno wobec skutkw. Manifestacja woli Dziaa z zamiarem bezporednim ten kto przewidujc moliwo popenienia czynu zabronionego nie uczyni niczego co byoby manifestacj tego, e nie chce by czyn zabroniony zosta przez niego popeniony(godzenie si to brak zachowania, ktre wskazywaoby wol uniknicia popenienia czynu zabronionego) Sprawca zawsze czego chce, zamiar ewentualny wystpuje wtedy gdy sprawca zdaje sobie spraw, e cel mona osign tylko poprzez stworzenie moliwoci popenienia czynu zabronionego, ale sprawca to akceptuje(uwaa to jakby za cen dotarcia do celu) Krytyka: Dziaa z zamiarem ewentualnym(umylnie) ten kto dziaa akceptujc moliwo popenienia czynu zabronionego(nawet jeli jest bardzo mae prawdopodobiestwo wystpienia skutku)/np. potencjalny spadkobierca idzie zaraony gryp do swojego spadkodawcy eby zakaszle na niego, spowodowa zaraenie gryp, a w konsekwencji mier spadkodawcy i szybsze wejcie w posiadanie spadku sprawca dziaa zatem z zamiarem ewentualnym/ Koncepcja Kazimierza Buchay Zamiar ewentualny ma miejsce kiedy sprawca przewiduje realn moliwo, o wysokim prawdopodobiestwie spenienia si czynu zabronionego i na owe wysokie prawdopodobiestwo si godzi(postulat wprowadzenia do zamiaru ewentualnego element prawdopodobiestwa). Polska praktyka sdowa Sd ustali, i sprawca przewidujc moliwo popenienia czynu zabronionego wykaza rac obojtno na skutki jakie moe spowodowa jego dziaanie.(praktyka sdowa kadzie nacisk na wol). Tak jak niemale przy wszystkich elementach natury podmiotowej naley dostosowa ocen do konkretnego sprawcy, z konkretn wiadomoci, dziaajcego w konkretnych okolicznociach. / takie proste porwnanie dla zobrazowania rnicy pomidzy zamiarem bezporednim a ewentualnym: Zamiar bezporedni sprawca wyrzuca ofiar przez okno z 10 pitra Zamiar ewentualny sprawca zrzuca ofiar z 10 pitra po schodach/ Inne postaci zamiaru: W dogmatyce prawa karnego wymienia si jeszcze inne postacie zamiaru, ktre wskazuj na okolicznoci wane dla okrelenia spoecznej szkodliwoci danego czynu, a wic maj wpyw na okrelenie odpowiedzialnoci karnej za czyn: Zamiar nagy(dolus repentinus) sprawca decyduje si na popenienie czynu zabronionego pod wpywem chwili, za zwyczaj na skutek jaki gwatownych wydarze w otaczajcej go rzeczywistoci, jest to rodzaj reakcji lub wykorzystania nadarzajcej si okazji(zazwyczaj oceniany agodniej)/np. sprawca widzi, e kto zostawi komrk na stole i jest odwrcony, wic korzysta z okazji i zabiera/ Zamiar przemylany(dolus praemeditatus) sprawca mia czas eby przemyle sytuacj, podj decyzj, przygotowa si do popenienia przestpstwa(zazwyczaj jest surowiej oceniany)/np. sprawca obserwuje dom ofiary, sporzdza notatki dotyczce zabezpiecze domu, kupuje odpowiedni sprzt i wreszcie dokonuje przestpstwa kradziey z wamaniem). 51

Zamiar afektywny(dolus affectus) Sprawca podejmuje decyzj w sposb nagy i pod wpywem silnego wzburzenia czy te silnych emocji(agodniejsza ocena gdy jest to uczucie spoecznie nienaganne np. mio, troska, strach, a surowsza ocena gdy jest to zawi, ch zemsty) Zamiar kierunkowy, o szczeglnym zabarwieniu(dolus coloratus) sprawca popenia przestpstwo, ktre jest dodatkowo zabarwione ze wzgldu na przedmiot przestpstwa albo jego ofiar(wpyw na odpowiedzialno karn jest zaleny od rodzaju zabarwienia)/np. sprawca okrada dom kolegi z pracy, ktry dosta awans zamiast niego, jest to nie tylko bezporedni zamiar przywaszczenia rzeczy, ale czyn jest dodatkowo zabarwiony chci zemsty/

Nieumylno
Art. 9 2 Czyn zabroniony popeniony jest nieumylnie, jeeli sprawca nie majc zamiaru jego popenienia, popenia go jednak na skutek niezachowania ostronoci wymaganej w danych okolicznociach, mimo, e moliwo popenienie tego czynu przewidywa albo mg przewidzie Nieumylno wystpuje wtedy i tylko wtedy, gdy uprzednio wyeliminujemy umylno sprawcy(czyn jest nieumylny jeeli sprawca nie ma zamiaru popenienia czynu), oraz sprawca popeni czyn zabroniony z powodu naruszenia regu ostronoci obowizujcych w danych warunkach. Reguy ostronoci jakie naruszy sprawca musz by odpowiednie do zaistniaej sytuacji. Warunkiem odpowiedzialnoci karnej za czyn jest nie tylko naruszenie reguy ostronoci ale rwnie okrelenie czy sprawca przewidzia lub mg przewidzie popenienie czynu zabronionego. Wczeniejsze kodeksy rozrniay dwa rodzaje nieumylnoci: Lekkomylno(luxuria) Sprawca przewidywa moliwo popenienia czynu zabronionego(dowiadczenie powszechne wskazywao, e wikszo przecitnych obywateli popeniaby w tym miejscu czyn zabroniony) poczona z bezpodstawnym mniemaniem, e jego dziaanie nie doprowadzi do popenienia czynu zabronionego(ja jestem wyjtkiem) /np. kierowca tira wyjeda z bazy z niesprawnym ukadem hamulcowym, ale wydaje mu si, e uniknie wypadku na drodze dam rad/ Niedbalstwo(neglegentia) Sprawca nie przewidywa moliwoci popenienia czynu zabronionego, chocia tak moliwo powinien i mg przewidzie/np. sprawca zasn z papierosem i spowodowa poar, w ktrym zginli jego ssiedzi. Sprawca nie przewidzia, e zanie i spowoduje poar, a powinien/ Obecny kodeks karny odszed od tego podziau na rzecz jednolitej nieumylnoci, cho elementy obu tych konstrukcji s zachowane w obecnym unormowaniu. Do odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo popenione nieumylnie sd musi w wyroku wskaza: Brak zamiaru sprawcy Regu ostronoci, ktra bya wymagana w danych okolicznociach a zostaa naruszona(jeli sprawca bez zamiaru dokona czynu zabronionego, a nie naruszy adnych regu ostronoci to nie ma odpowiedzialnoci karnej)/np. sprawca potrci samochodem rowerzyst, ktry wyjecha wprost pod koa i zgin na miejscu, jeli kierowca samochodu mia w peni sprawny pojazd, by trzewy i jecha zgodnie z przepisami ruchu drogowego, to nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za nieumylne spowodowanie mierci/ Sprawca przewidywa lub mg przewidzie moliwo popenienia czynu zabronionego. Reguy ostronoci sd w wyroku skazujcym musi wskaza jakie reguy ostronoci byy naruszone przy popenianiu czynu zabronionego.

52

Standardy ostronoci: Dotyczce ycia codziennego(np. nie trzaska drzwiami, nie wyrzuca niebezpiecznych przedmiotw przez okno, nie zasypia z zapalonym papierosem) Dotyczce pracy lub wykonywanej czynnoci(dziaanie zgodne ze sztuk(lege artis) np. dziaanie zgodnie z zasadami bhp w miejscu pracy, przeprowadzenie operacji w odpowiedni sposb, przestrzeganie przepisw ruchu drogowego) Nie ma uniwersalnego standardu ostronoci, jest on zawsze dostosowany do konkretnej sytuacji. Przewidywanie popenienia czynu zabronionego lub moliwo przewidzenia Sd oceniajc moliwo przewidzenia moliwoci popenienia czynu zabronionego ocenia elementy subiektywne: Wiek(sd ocenia proporcj wieku do wymaganego dowiadczenia, np. modsza osoba jest mniej dowiadczona, wic sd moe uzna, e by zbyt mody eby przewidzie popenienie czynu, a osoba starsza powinna to ju przewidzie) Wiedza(wyksztacenie)(od lekarza prowadzcego operacj lub kierowcy autobusu wymaga si aby posiadali odpowiedni wiedz potrzebn do realizowania przez nich konkretnych zada) Dowiadczenie(jest zwizane zarwno z wiekiem sprawcy jak i dowiadczeniem w danym zawodzie czy przy penieniu danej funkcji, od lekarza z wieloletni praktyk, ktry w swoim yciu przeprowadzi ju setki operacji wymaga si wikszego dowiadczenia od staysty, ktry dopiero si uczy) Stan emocjonalny i psychiczny w czasie czynu(np. kierowca samochodu dosta wiadomo, e jego ona miaa ciki wypadek i w wyniku niezachowania bezpiecznej odlegoci uderzy w samochd jadcy przed nim sd morze wzi pod uwag stan emocjonalny w czasie czynu) Prof. Kulesza: Okrelenie czy sprawca mg przewidzie popenienie czynu zabronionego w nastpstwie naruszenia regu ostronoci wymaga ustalenia cech subiektywnych i dostosowania oceny do konkretnego stanu faktycznego i do konkretnej osoby(przewaga indywidualizmu, a nie odnoszenie si do abstrakcyjnej konstrukcji przecitnego obywatela/przecitny obywatel(reasonable person) w prawie anglosaskim przypis autora skryptu/. Ustalenie odpowiedzialnoci karnej zaley od odpowiedzi na pytanie czy w danej sytuacji mona byo(z punktu widzenia spoecznego) wymaga od sprawcy elementu, ktrego zabrako(np. sprawca wykaza si brakiem dowiadczenia pyt. Czy mona byo wymaga dowiadczenia od tego sprawcy?) Kazus 1: Lekarz w wyniku bdnie przeprowadzonego zabiegu operacyjnego, spowodowa pogorszenie stanu zdrowia czowieka, pytamy co byo przyczyn takiego dziaania; czy brak wiedzy? czy brak dowiadczenia? Jeli brak wiedzy W kategoriach spoecznych zawsze mona wymaga od lekarza wiedzy potrzebnej do wykonywania przez niego zawodu. Sprawca nie moe powoa si na brak wiedzy, bo jest ona od niego wymagana spoecznie/np. lekarz nie moe powoa si na okoliczno, e na danym wykadzie akurat spa/ Jeli brak dowiadczenia Jeeli jest to ordynator, ktry pracuje w swojej specjalizacji przez 30 lat i wykaza si dziaaniem sprzecznym z lege artis, to z pewnoci mona byo wymaga od niego wicej dowiadczenia. Jeli natomiast jest to lekarz dopiero wyrabiajcy specjalizacj, kiedy trafi mu si pierwszy raz w yciu trudny przypadek sd moe uzna, e nie mia moliwoci przewidzenia popenienia czynu zabronionego ze wzgldu na brak dowiadczenia, ktrego nie mona byo wymaga od tak modego lekarza. Kazus 2 : Pielgniarka oddziaowa wydaa polecenie staystce zaniesienia pynu infuzyjnego na oddzia pooniczy. Staystka naruszya regu ostronoci, nie sprawdzajc zawartoci, wzia pierwsz lepsz z brzegu z szafki, tak jak zalecia jej oddziaowa. Na pce znajdowa si pyn nie przeznaczony do kroplwki lecz pyn sucy do mycia narzdzi chirurgicznych. W powoanym stanie faktycznym doszo do mierci pacjentki, za staystk skazano za nieumylne zabjstwo. 53

Prof. Kulesza: Sd w podanych okolicznociach popeni bd. Staystka co prawda posiadaa odpowiedni wiedz potrzebn do wykonywania zawodu i naruszya regu ostronoci jak jest sprawdzenie zawartoci buteleczki przed podaniem, ale nie miaa odpowiedniego dowiadczenia i nie mona byo tego dowiadczenia wymaga od staystki(sd powinien uwolni j od odpowiedzialnoci karnej) Natomiast siostra oddziaowa nadzorujca sta miaa zarwno wiedz jak i wymagane dowiadczenie, a dodatkowo naruszya regu ostronoci(powinna sprawdzi jaki pyn przyniosa staystka). Zarzut powinien by zatem postawiony siostrze oddziaowej od ktrej mona byo wymaga zapobiegnicia popenienia czynu zabronionego.

Czyn zabroniony kwalifikowany przez nastpstwo

Czyny zabronione kwalifikowane przez nastpstwo skadaj si ze zoonej strony podmiotowej. Ta konstrukcja dotyczy przede wszystkim przestpstw, ktre podlegaj surowszej odpowiedzialnoci karnej jeli ich wystpienie powoduje pewien okrelony skutek. Powstaje pytanie jak interpretowa sytuacje, kiedy sprawca dokona czynu umylnie, a skutek decydujcy o wyszej karalnoci wystpi nieumylnie. Wyrni mona dwa rodzaje znamion jakie ustawodawca wprowadza do przestpstwa decydujc o jego wyszej karalnoci: Znamiona statyczne(znami to jest spenione ju w chwili popeniania czynu)/np. kradzie mienia o znacznej wartoci, mienie jest znacznej wartoci ju w chwili czynu, bez wzgldu czy sprawca zdaje sobie z tego spraw czy te nie/ Znamiona dynamiczne(znamiona powstaj w chwili popenienia czynu)/np. mier jednego z mczyzn biorcych udzia w bjce. Poprzez wprowadzanie do zespou znamion przestpstw znamion statycznych i dynamicznych ustawodawca wprowadza konstrukcj czynw kwalifikowanych przez nastpstwo. Art. 9 3 Sprawca ponosi surowsz odpowiedzialno, ktr ustawa uzalenia od okrelonego nastpstwa czynu zabronionego, jeeli nastpstwo to przewidywa albo mg przewidzie Okolicznoci kwalifikujce(powodujce surowsz odpowiedzialno karn) musz wystpi po spenieniu przesanek przestpstwa i musi istnie zwizek przyczynowo-skutkowy pomidzy przestpstwem, a jego nastpstwem. W obrbie czynw kwalifikowanych przez nastpstwo wyrnia si 3 warianty: Umylno umylny(czyn umylny + umylne nastpstwo) Zarwno czyn jaki i jego nastpstwo musi by objte umylnoci jako warunek zaostrzenia odpowiedzialnoci karnej poprzez typ kwalifikowany(przyjmuje si jednak, e podstawowe znamiona typu rodzajowego przestpstwa musz by popenione z zamiarem bezporednim, a nastpstwo zaostrzajce odpowiedzialno moe by objte zamiarem ewentualnym) /np. art. 1821 zanieczyszczanie rodowiska w sposb zagraajcy yciu i zdrowiu wielu osb i moe powodowa wielkie zniszczenia w wiecie przyrody(kara od 3 miesicy do lat 5). Art. 185 Jeeli nastpstwem jest zniszczenie w wiecie przyrody(kara od 6 miesicy do 8 lat) lub mier czowieka lub uszczerbek na zdrowiu wielu osb(kara od 2 do 12 lat) jest to przykad przestpstwa umylno-umylnego, sprawca dokonuje czynu umylnie i umylnoci musi obejmowa rwnie skutek/ Umylno nieumylny(czyn umylny + nieumylny skutek) 54

Czyn zabroniony musi by popeniony umylnie, natomiast nastpstwo danego czynu moe wystpi nieumylnie(ale bdzie powodowao surowsz odpowiedzialno karn tylko wtedy kiedy sprawca przewidzia lub mg przewidzie powstanie skutku). /Np. art. 1581 dotyczy bjki grocej utrat ycia lub zdrowia(kara do 3 lat)3 jeli nastpstwem jest mier czowieka(kara od 1 roku do 10 lat). Sprawcy umylnie bior udzia w bjce niebezpiecznej dla zdrowia i ycia, w ktrej mier ponosi jeden z uczestnikw. Powstaje pytanie o odpowiedzialno karn. Surowsz odpowiedzialno karn z art. 1583 ponios tylko ci sprawcy, ktrzy dziaali nieumylnie powodujc mier, bo jeeli wystpienie skutku miertelnego obejmowali umylnoci, to ponios odpowiedzialno karn za zabjstwo z art. 148, a nie za pobicie ze skutkiem miertelnym./ Kazus: Sprawcy brali umylnie udzia w bjce niebezpiecznej dla zdrowia i ycia, ale nie wiedzieli, e jeden z uczestnikw jest chory na hemofili. Uczestnik ten dozna krwotoku z nosa i w obliczu niemonoci jego zatamowania zmar. Sprawcy jednak nie odpowiedz surowiej za wywoanie skutku miertelnego, gdy nie byli w stanie przewidzie, e po doznaniu niewielkich obrae(zamanie nosa w bjce nic specjalnego) wystpi skutek w postaci mierci. Sprawcy nie realizuj wic warunkw z art. 9 3, a wic ponios odpowiedzialno karn za bjk, ale nie za skutek miertelny. Nieumylno nieumylne(czyn nieumylny + nieumylne nastpstwo) Czyn popeniony nieumylnie wywouje nieumylne nastpstwo. /np. Art. 1632 nieumylne sprowadzenie poaru(od 3 miesicy do lat 5) skutkuje nieumylnym spowodowaniem mierci lub cikiego uszczerbku na zdrowiu wielu osb(od 6 miesicy do lat 8). W tej konstrukcji sprawca przewiduje surowsz odpowiedzialno karn za nieumylny czyn jeeli wystpi nieumylny skutek. Niemoliwe logicznie jest popenienie nieumylnego czynu z umylnym jego nastpstwem. Obiektywne warunki wyszej karalnoci S to okolicznoci, z ktrych wystpieniem ustawodawca wie surowsz odpowiedzialno karn bez wzgldu na to czy sprawca mg je przewidzie czy te nie. W Polsce nie funkcjonuj obiektywne warunki wyszej karalnoci, jeli nawet stwierdzi si, e okoliczno kwalifikujca czyn wystpia naley stwierdzi czy sprawcy powinni przewidzie i mogli przewidzie wystpienie tego skutku /przykadem niestosowalnoci obiektywnych warunkw wyszej karalnoci jest przywoany wczeniej przykad z mczyzn chorym na hemofili, ktry ginie w bjce oraz wykadnia art. 9 3 Sprawca ponosi surowsz odpowiedzialno, ktr ustawa uzalenia od okrelonego nastpstwa czynu zabronionego, jeeli nastpstwo to przewidywa albo mg przewidzie Istot obiektywnych warunkw wyszej karalnoci jest fakt, e okolicznoci wystpujce obiektywnie, na ktre nie rozciga si wina sprawcy wpywaj na surowsz odpowiedzialno karn.

Wina(V element przestpstwa)

Art. 1 3 Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeli nie mona mu przypisa winy w czasie czynu Wina to personalny zarzut stawiany przez sdziego konkretnemu sprawcy, ktrego treci jest stwierdzenie, e naruszy norm postpowania, pomimo, e w sytuacji w ktrej si znajdowa mona byo od niego wymaga dochowania wiernoci prawu. Polski ustawodawca nie przesdzi jednoznacznie o obowizujcej teorii winy, spr toczy si rwnie w doktrynie, powszechnie cieraj si najbardziej popularne teorie. Zasada subiektywizmu przy ustalaniu winy: Sensu stricte sprowadza si do zarzutu winy(nie ma winy, nie ma przestpstwa) 55

Sensu largo okolicznoci ktre podczas wymierzania kary wpywaj na ocen stopnia zawinienia(np. motywacja, silne wzburzenie, lito itp.)

Ze wzgldu na umieszczenie winy rozrniamy: Prawo karne sprawcy(wina osobowoci)/gwnie w systemach totalitarnych, sprawca jest winny, bo jest elementem przewrotowym, sdy skupiaj si na negatywnej ocenie sprawcy i jego osobowoci(niezwizanej z czynem) do okrelenia stopnia winy. Prawo karne czynu(wina czynu)/sdy odmierzaj ilo zej woli zawartej w czynie biorc pod uwag te cechy sprawcy, ktre pozostaj w zwizku z dokonanym czynem.

Teorie winy
Teoria psychologiczna(najstarsza) Wina to psychiczny stosunek sprawcy do czynu(powstaa na gruncie klasycznej nauki prawa karnego oddzielajcej stron przedmiotow(czyn) od strony podmiotowej(wina). Wystpuje w dwch wersjach: 1. teoria woli wina realizuje si w nastawieniu do skutku czynu. Win jest zatem za wola towarzyszca czynowi zabronionemu. Jeli brak jest zamiaru to wina jest lekkomylnoci lub niedbalstwem w podejciu do czynu. 2. teoria wyobraenia wiadomo sprawcy, e podjte przez niego dziaanie moe doprowadzi do przestpnego skutku(bardziej represyjna w stosunku do teorii woli, bo podstaw odpowiedzialnoci karnej jest ju sama wiadomo). Na gruncie ewolucji teorii psychicznej zbudowano koncepcj winy umylnej i winy nieumylnej(lekkomylno, niedbalstwo) Sdzia podczas oceny prawnokarnej zachowania sprawcy dekoduje to co sprawca ma w swojej wiadomoci i to co jest objte jego wol. Zgodnie z t teori wina ley w gowie sprawcy, zatem sd przy stawianiu oskarenia tylko wydobywa te elementy. Krytyka: Brak uzasadnienia niedbalstwa(brak przeycia psychicznego, zarwno wiadomoci jak i woli w sytuacji kiedy powinno takie nastpi) jako winy nieumylnej. /zwolennicy tej teorii uznawali karalno niedbalstwa, ale na jej gruncie nie da si go logicznie uzasadni niekonsekwencja dogmatyczna/ Samo nastawienie czowieka i decyzje nie mog stanowi winy, bo jej istot jest nastawienie i decyzje w sytuacji i w sposb jaki jest to zabronione. Wina wymaga oceny czynu sprawcy z uwzgldnieniem wszystkich elementw, a nie tylko przeycia psychicznego. Teoria normatywna Wina nie wyczerpuje si w samej tylko umylnoci albo nieumylnoci(przeycia psychicznego), ale wymaga oceny, czy w danej sytuacji mona byo domaga si od sprawcy zachowania zgodnego z prawem. Mona postawi zarzut sprawcy, e dokona naruszenia normy(umylnie albo nieumylnie) mimo, i mg tego unikn. Kompleksowa teoria winy: Obok zarzucalnoci niezastosowania si do normy rwnie umylno albo nieumylno(charakteryzuj przeycia sprawcy zgodnie z teori psychologiczn). Ta teoria czy w sobie ocen(zarzut) i przedmiot tej oceny(umylno albo nieumylno)(ocena przebiegw psychicznych). Teoria uznawaa podzia winy na: Wina umylna(zwizana z zamiarem) 56

Wina nieumylna(wadliwy sposb podjcia decyzji negatywna ocena przebiegw psychicznych)

Krytyka: Upatrujc winy w ocenie zachowania teoria normatywna przenosi win na zewntrz sprawcy Upatrujc winy w zarzucalnoci nie okrela kryteriw wymagalnoci zgodnego z prawem zachowania(co narusza funkcj gwarancyjn winny jest ten, kto zostanie uznany za winnego przed sdem)/Wadysaw Wolter uwaa, e koncepcja ta powinna by ograniczona przez ustawodawc w drodze wyliczenia warunkw/ Czysta normatywna koncepcja winy(nauka niemiecka): Jest cile powizana z finaln koncepcj czynu(nauka niemiecka)(stanowi systemow jedno). Skoro czyn jest celowy i sterowany przez czowieka pozwolio to na przeniesienie umylnoci i nieumylnoci do pojcia czynu, a wina staa si samym zarzutem(negatywn ocen). Wina jest zatem wartociujcym osdem opartym na odpowiednich przesankach(poczytalno, dojrzao, wiadomo bezprawnoci czynu, zachowanie zgodnie z prawem). Skoro zatem przebiegi psychiczne dotycz czynu, to wina jest negatywn ocen przebiegw psychicznych przez sdziego. Naley przyj, e na gruncie polskiego prawa karnego obecnie dominuje kompleksowa normatywna koncepcja winy z duym ukonem w kierunku czystej normatywnej koncepcji winy, gdy umylno i nieumylno s wyranie przeniesione do znamion czynu(znajduj si w zespole znamion typw rodzajowych przestpstw), a wina staje si personalnym zarzutem stawianym sprawcy, e mg postpi w inny sposb, a mimo tej moliwoci popeni czyn zabroniony. Zarzucalno elementy zarzutu winy stawianego przez sdziego sprawcy przestpstwa(w teorii normatywnej): 1. Capacitas doli vel culpa zdolno danej osoby do bycia sprawc przestpstwa, jej podatno na dziaanie przestpcze zarwno w formie umylnej jak i nieumylnej(odpowiedni wiek sprawcy, poczytalno itp.) 2. Sytuacja motywacyjna czym kierowa si sprawca podczas dokonywania czynu zabronionego. 3. Stwierdzenie sdziego, personalny zarzut stawiany sprawcy, e w danych okolicznociach mona byo od niego wymaga dochowania wiernoci prawu, a mimo tego naruszy norm prawnokarn. /Pierwsze dwa elementy s cile zwizane z osob sprawcy i to w nim si znajduj, natomiast trzeci element zaley od oceny sdziego, znajduje si zatem w gowie sdziego, a nie sprawcy/ Sytuacja motywacyjna dotyczy motywacji i okolicznoci w jakich sprawca dokona danego czynu zabronionego. Pytamy dlaczego sprawca zdolny dokona przestpstwa, dziaa z premedytacja i w zamiarze bezporednim, a mimo to unika odpowiedzialnoci karnej. Ot wiele zaley od sytuacji motywacyjnej sprawcy w czasie dokonywania czynu zabronionego. Ustawodawca bowiem projektujc przepis zakada wobec jakich sprawcw bdzie on kierowany. Np. nieudzielenie pomocy ustawodawca przewidzia, e bdzie kara przede wszystkim tych, ktrzy wykazuj si obojtnoci wobec ycia bliniego, a zatem gwnie do nich kieruje ten przepis. Motywacja przewidziana przy projektowaniu przepisu/sprawca jest obojtny wobec zagroenia ycia innego czowieka, nie udziela mu pomocy i takie zachowanie podlega karze. Motywacja in minus motywacj jest np. nienawi /Sprawca nie udziela pomocy czarnoskremu, gdy nienawidzi takich ludzi albo nie udziela pomocy ssiadowi, bo nigdy go nie lubi. W takich wypadkach sytuacja motywacyjna dziaa jeszcze bardziej na niekorzy sprawcy, i tym bardziej jego zachowanie bdzie adekwatne do przepisu o nieudzieleniu pomocy. Motywacja in plus motywacj jest np. mio /{kazus oparty na fabule filmu Skazany) Sprawca mia nieuleczalnie chorego brata, ktry zaywa mierteln dawk lekw, sprawca widzi to, pocztkowo chce go ratowa, ale potem pozwala bratu umrze. Sprawca kierowa si mioci do cierpicego brata i uszanowa jego decyzj o samobjstwie z mioci i szacunku. Taka motywacja 57

nie leaa u podstaw projektowania przepisu o nieudzieleniu pomocy. Sprawca znajdowa si bowiem w sytuacji anormalnej, wyjtkowej, szczeglnej, dziaa z motywacj, ktra nie jest moralnie negatywnie oceniana. Na tej podstawie sprawca powinien unikn odpowiedzialnoci karnej ze wzgldu na wyjtkow sytuacj motywacyjn. Nie mona w takim wypadku wymaga od niego dochowania wiernoci prawu. Teoria normatywna spotyka si z krytyk ze strony czci doktryny. Podnosi si, e pozostawia ona zbyt wiele moliwoci i wolnoci do oceny sdziemu, nie wymienia adnego katalogu anormalnych sytuacji motywacyjnych i okolicznoci w ktrych sd mimo jawnie bezporedniemu dziaaniu sprawcy nie przypisze mu winy. Krytycy uwaaj, e godzi to w funkcj gwarancyjn, gdy istnieje zagroenie, e sdziowie mog niesusznie uwalnia od odpowiedzialnoci karnej kadego przestpc. Prof. Kulesza ma nadziej, e studia prawnicze, z uwagi na to, e przez pi lat ucz nie tylko wiedzy, ale i pewnych wartoci i postaw doprowadz do tego, e przyszli praktycy prawa bd mieli na tyle sztywny krgosup moralny, e dysputy na temat nieuczciwoci i niesprawiedliwoci sdziw bd jedynie sporami akademickimi bez odniesienia do rzeczywistoci.

Okolicznoci wyczajce win

Niepoczytalno Art. 31 1 Nie popenia przestpstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upoledzenia umysowego lub innego zakcenia czynnoci psychicznych, nie mg w czasie czynu rozpozna jego znaczenia lub pokierowa swoim postpowaniem 2 Jeeli w czasie popenienia przestpstwa zdolno rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postpowaniem bya w znacznym stopniu ograniczona, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary 3 Przepisw 1 i 2 nie stosuje si, gdy sprawca wprawi si w stan nietrzewoci lub odurzenia powodujcy wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci, ktre przewidywa albo mg przewidzie Zgodnie z 1 niepoczytalno wycza win, natomiast 2 przewiduje, e ograniczona poczytalno nie wycza winy, tylko j ogranicza, a sd moe w takich wypadkach zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Polski ustawodawca nie definiuje poczytalnoci, wskazuje jedynie na niepoczytalno, z ktrej mona a contrario wyprowadzi definicj poczytalnoci. Ustawodawca nie przesdza take o normie psychicznej, a ocena prawnokarna opiera si na teoriach zbudowanych przez psychologi i psychiatri: Teoria wartoci: Normalny jest ten, ktry przyjmuje powszechnie przyjty przez spoeczestwo system wartoci. Nie jest normalny ten kto takie wartoci odrzuca. Krytyka: W takim wypadku przeciwnicy komunizmu w ZSRR i nazizmu w III Rzeszy byli jednostkami nienormalnymi. Teoria przecitnoci: Normalny jest ten kto odpowiada wzorcowi przecitnego czowieka, gdzie ten wzorzec uksztatowany jest przez rne warunki spoeczne. Krytyka: w takim stanie rzeczy nienormalni s wszyscy ludzie wybitni i wyjtkowi, ktrzy nie odpowiadaj wzorcowi przecitnego obywatela. Teoria zdolnoci nawizywania relacji spoecznych i wchodzenia w spoecznych interakcje: Normaln jest ta jednostka, ktra potrafi nawiza relacje z innymi jednostkami, wchodzi w interakcje spoeczne i przyjmowa na siebie wykonywanie rl spoecznych, ktre decyduj o uznaniu danej jednostki za normaln. 58

Krytyka: Nienormalni s samotnicy, ktrzy nie nawizuj relacji np. samotnik malarz

W polskim prawie karnym przyjto, e do wyczenia odpowiedzialnoci karnej konieczne jest spenienie dwch kryteriw: Kryterium psychiatryczne(skada si z trzech elementw: choroba psychiczna, upoledzenie umysowe, inne zakcenie czynnoci psychicznych)(pojcie nieprawnicze, oparte na nauce, gwnie psychiatrii i psychologii). Kryterium psychologiczne(niemono rozpoznania znaczenia swojego czynu lub niemono pokierowania swoim postpowaniem)(termin prawny) Jeeli cznie spenione s przesanki z obu kryteriw, to sprawca uznawany jest za niepoczytalnego i nie mona przypisa mu winy w czasie czynu, a wic nie podlega odpowiedzialnoci karnej. Kryterium psychiatryczne: W praktyce do ustalenia poczytalnoci powouje si biegego specjalist, ktry po zbadaniu sprawcy wydaje opini, czy wystpiy u niego zaburzenia psychiatryczne, czy te nie. Sd nie jest zwizany opini biegego psychiatry, dokonuje oceny jak w przypadku kadego rodka dowodowego. Opinia sprowadza si do ustalenia czy wystpi element kryterium psychiatrycznego oraz czy zaistnia stan, o ktrym mwi kryterium psychologiczne tzn. sprawca nie mia w chwili czynu moliwoci rozpoznania znaczenia czynu. Zatem wniosek co do okolicznoci niepoczytalnoci, ktre wyczaj win, moe i musi wycign tylko sd(to nie biegy decyduje o niepoczytalnoci sprawcy, ale sd, ktre na podstawie opinii biegego dokonuje oceny poczytalnoci sprawcy) Choroba psychiczna: Nie jest to definicja prawna(opiera si na psychiatrii i psychologii) Jest zjawiskiem dynamicznym(moe zmienia swj stan, zakres itp.) Mona j leczy i uleczy Moe mie rne natenie(np. okresy choroby i remisji) a) Schizofrenia(rozpad osobowoci) Simplex => tylko dwie osobowoci, multiplex => kilka osobowoci. b) Cyklofrenia(choroba maniakalno-depresyjna) stan depresji, podczas ktrego nastpuje znaczne otpienie przez dugi okres czasu, a nastpnie stan manii gdzie powstaje pragnienie gwatownego dziaania wypaczone przez chorob(tutaj najczciej popeniane s czyny zabronione) c) Paranoja(obd) omamy w czasie ktrych sprawca rozpoznaje groce mu niebezpieczestwo i popenia czyny zabronione w ataku agresji. d) Epilepsja e) Nerwica f) Psychozy reaktywne(dugotrway stres itp.) Za choroby psychiczne nie s uznawane psychopatie! Upoledzenie umysowe: Element statyczny(jest albo go nie ma, wystpuje w danym zakresie przez cay czas) Stan nieuleczalny(mona czciowo usprawnia) Moe by to stan wrodzony, a moe powsta na skutek urazu mzgu. Moe by otpienie starcze powstae na skutek mniejszego dokrwienia mzgu ze wzgldu na wady ukadu krwiononego. 59

Wyrnia si 3 najwaniejsze stopnie niedorozwoju(terminologia aciska): 1. Idiotyzm(najpowaniejszy)[IQ poniej 20] jest to okoliczno wyczajca czyn, gdy sprawca ze wzgldu na upoledzenie nie jest w stanie podda swoich zachowa kontrolnej funkcji umysu. 2. Guptactwo, imbecylizm(redni)[IQ od 20 do 34] Wyczenie winy sprawcy, gdy nie jest on w stanie rozpozna znaczenia swojego czynu i pokierowa swoim postpowaniem. 3. Debilizm(lekki)[IQ 35 50] ogranicza poczytalno sprawcy, ale co do zasady nie jest okolicznoci wyczajc win. / Jednak wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazaa na konieczno zmiany tej terminologii, gdy powysze terminy weszy do jzyka codziennego jako terminy zniewaajce, dlatego te obecnie uywa si okrele: gbokie upoledzenie, znaczce upoledzenie, lekkie itp./ To czy upoledzenie umysowe stanowi okoliczno wyczajc odpowiedzialno zaley rwnie od powagi naruszenia. /np. lekko upoledzony nie zostanie oskarony o kradzie, jeli zabierze cudz rzecz znalezion, bo nie bdzie wiedzia, e tak nie wolno, ale odpowie za zabjstwo/ Inne zakcenie czynnoci psychicznych: Psychopatie(powoduj zakcenie sfery emocjonalnej, woluntatywnej i sfery popdw. Psychopatia nie upoledza intelektu) Sprawca jest wiadom czynu i jego znaczenia, ale nie umie zapanowa nad patologiami innych sfer. Choroby wieku starczego(np. Alzheimer) Choroby spowodowane uywkami(np. upojenie patologiczne maa ilo alkoholu, a dua agresja, nie ma nic wsplnego z upiciem fizycznym, ale bardzo wpywa na psychik sprawcy) Pomroczno jasna Doktryna prowadzi spr czy hipnoza moe by traktowana jako zakcenie czynnoci psychicznych, a w konsekwencji czy moe wyczy poczytalno sprawcy czynu zabronionego. Wtpliwoci budzi rwnie mio, ale eby mona byo j zakwalifikowa jako okoliczno ograniczajc poczytalno, to naleaoby j uzna za chorob /prof. Kulesza dowcipnie proponuje nazw omamica emocjonalna/ Psychoza wyindukowana zakcenie czynnoci psychicznych wytworzone na podstawie oddziaywania otoczenia. Pojawia si w spoeczestwach opartych na wadzy totalitarnej. Czonkowie partii trac podmiotowe mylenie na rzecz adoracji przywdcy(Stalina, Hitlera)/np. masowe akcje przeciw Cyganom inspirowane przez system/ Poddanie si instynktowi stadnemu nie ma wpywu na odpowiedzialno karn! Kryterium psychologiczne(pojcie prawne): Niezdolno rozpoznania znaczenia swojego czynu lub niemono pokierowania swym postpowaniem(jeeli osoba jest niezdolna do rozpoznania znaczenia swojego czynu to nie jest te zdolna pokierowa swym postpowaniem). Sd ocenia, czy z powodw wymienionych w kryterium psychiatrycznym sprawca by w stanie rozpozna znaczenie swojego czynu lub pokierowa swoim postpowaniem: Jeli nie mg brak winy, wyczenie odpowiedzialnoci karnej. Jeli mg, ale by w tym ograniczony ograniczona wina, podlega odpowiedzialnoci karnej, ale sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, jeli ograniczenie byo znaczne. Jeli mg bez wzgldu na spenieniu przesanki psychiatrycznej sprawca odpowie karnie za czyn(np. przestpstwo popenione przez osob chor psychicznie w czasie remisji)/moe pa pytanie: Czy osoba chora psychicznie moe popeni przestpstwo i i odby kar pozbawienia wolnoci? Tak, jeli czyn zabroniony zosta popeniony w okresie remisji kiedy osoba bya zdolna rozpozna znaczenie swojego czynu i pokierowa swoim postpowaniem/

60

Reakcja sdu na czyn zabroniony w oparciu o opini biegego, ktra stwierdza niepoczytalno sprawcy, moe polega na zastosowaniu rodka zabezpieczajcego w postaci umieszczenia sprawcy w zakadzie psychiatrycznym: Art. 93 Sd moe orzec przewidziany w tym rozdziale rodek zabezpieczajcy zwizany z umieszczeniem w zakadzie zamknitym tylko wtedy, gdy jest to niezbdne, aby zapobiec ponownemu popenieniu przez sprawc czynu zabronionego zwizanego z jego chorob psychiczn, upoledzeniem umysowym lub uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego; przed orzeczeniem tego rodka sd wysuchuje lekarzy psychiatrw oraz psychologa Art. 94 1 Jeeli sprawca, w stanie niepoczytalnoci okrelonej w art. 31 1, popeni czyn zabroniony o znacznej spoecznej szkodliwoci i zachodzi wysokie prawdopodobiestwo, e popeni taki czyn ponownie, sd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakadzie psychiatrycznym 2 Czasu pobytu w zakadzie nie okrela si z gry; sd orzeka zwolnienie sprawcy, jeeli jego dalsze pozostawanie w zakadzie nie jest konieczne 3 Sd moe zarzdzi ponowne umieszczenie sprawcy okrelonego w 1 w odpowiednim zakadzie psychiatrycznym, jeeli przemawiaj za tym okolicznoci wymienione w 1 lub w art. 93; zarzdzenie nie moe by wydane po upywie 5 lat od zwolnienia z zakadu Warunki umieszczenia sprawcy w szpitalu psychiatrycznym(musz by spenione cznie): Popenienie przez sprawc czynu zabronionego o znacznej spoecznej szkodliwoci Zachodzi wysokie prawdopodobiestwo, e sprawca ponownie dokona czynu zabronionego, ktry ma du szkodliwo spoeczn. Czas pobytu w szpitalu lub innym orodkiem nie jest okrelany z gry, sd orzeka o zwolnieniu sprawcy jeli jego pobyt w takiej placwce nie jest duej konieczny. Sd przy orzeczeniu niepoczytalnoci moe rwnie zasdzi zakazy i nakazy, ktre moe pniej uchyli jeli ustaa przyczyna ich ustanowienia. Art. 39 rodkami karnymi s: 1) pozbawienie praw publicznych, 2) zakaz zajmowania okrelonego stanowiska, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej, 2a) zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub z opiek nad nimi, 2b) obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu, 3) zakaz prowadzenia pojazdw, 4) przepadek , 5) obowizek naprawienia szkody, 6) nawizka, 7) wiadczenie pienine, 8) podanie wyroku do publicznej wiadomoci. Poczytalno ograniczona Poczytalno ograniczona wystpuje, gdy sprawca speni ktry z elementw kryterium psychiatrycznego, natomiast zdolno do rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postpowaniem nie bya wyczona, a jedynie ograniczona. 61

2 zakada milczco wystpienie przesanek psychiatrycznych z 1 !!! Do oceny sdu naley w jakim stopniu bya ograniczona zdolno sprawcy do rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postpowaniem, podejmuje j na podstawie opinii biegego, ale nie moe cakowicie uwolni sprawcy od odpowiedzialnoci karnej, moe jedynie w wypadkach kiedy ograniczenie byo znaczne zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Odpowiedzialno karna za czyn popeniony w stanie odurzenia lub nietrzewoci Problem odnosi si do sytuacji w ktrej sprawca jest odurzony alkoholem w takim stopniu, e nie jest w stanie rozpozna znaczenia swojego czynu lub pokierowa swoim postpowaniem(tzw. upicie fizjologiczne). Sytuacja taka z jednej strony jest znaczcym ograniczeniem poczytalnoci sprawcy, natomiast od strony szkodliwoci spoecznej nie mona sobie pozwoli na to, by bya agodniej traktowana przez ustawodawc. Ustawodawca zawsze stara si uzasadni penalizacj czynw dokonanych w stanie silnego upojenia alkoholowego, cho czasem odbiegao to pojcia winy. /Odpowiedzialno karna za czyny popenione w stanie odurzenia alkoholowego odbiegaj od klasycznego pojcia winy zawartego w 1 k.k. Konstrukcje sformuowane przez doktryn s bardziej uzasadnieniem karalnoci tych czynw ze wzgldu na ich spoeczn szkodliwo ni podstaw do ich karania. Mona zaoy, e przy czynie popenionym w stanie bardzo silnego upojenia mamy niemale do czynienia z elementami obiektywnej odpowiedzialnoci karnej niezalenej od winy(stricte liability w krajach anglosaskich) Trudno bowiem przypisa kompletnie pijanemu sprawcy win za pobicie ze skutkiem miertelnym jeli by tak pijany, e nie pamita w ogle bjki przypis autora skryptu oparty na komentarzu z wicze/ Actio libera in causa (skarga wolna w przyczynie): Przyjmowana przez polski k.k. z 1932 r. koncepcja broniona przez Juliusza Makarewicza. Sprawca odpowiada za czyn popeniony w stanie upojenia jeli w momencie penej poczytalnoci powzi zamiar popenienia czynu zabronionego i w tym celu wprawi si w stan odurzenia. Koncepcja ta dopuszczaa karalno za czyny popenione w stanie upojenia alkoholowego zarwno w formie umylnej jak i nieumylnej: Czyny umylne matka postanawia zabi wasne dziecko. W tym celu yka odpowiednie piguki psychotropowe, by wprawi si w stan braku wiadomoci i wyrzuca dziecko przez okno, odpowie za zabjstwo w formie umylnej. Czyny nieumylne pijany kierowca powoduje wypadek w ktrym ginie jedna osoba. Sprawca nie mia zamiaru popenienia czynu wczeniej, ale odpowie za czyn w formie nieumylnej, gdy wykaza rac lekkomylno. Krytyka: Koncepcji czsto zarzucano brak konsekwencji. Trudno jest bowiem uzna, e sprawca w celu popenienia przestpstwa wprawia si w stan odurzenia alkoholowego a do takiego stopnia, e niemale wycza poczytalno, bo jak mg realizowa zamiar popenienia przestpstwa w takim stanie? Koncepcja penego upicia oparta na rauschdelikt nauka niemiecka(Vollrausch) art.. 323niemiecki k.k. 1. Kto wprawia si umylnie lub nieumylnie za pomoc alkoholu lub innych rodkw odurzajcych w stan upicia (rauschu) , podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 5 lub karze grzywny jeeli w tym stanie popenia czyn zabroniony, za ktry nie moe by ukarany, poniewa z powodu rauschu, w ktrym si znajdowa nie mona mu przypisa winy 2. Kara nie moe by jednak surowsza anieli, ta ktr zagroony jest czyn faktycznie popeniony przez sprawc dziaajcego w stanie rauschu Sama koncepcja zwana jest jako rauschdelikt, czyli przestpcze upicie. 62

Sprawca ponosi odpowiedzialno karn za to, e wprowadzi si w stan odurzenia, w ktrym to stanie popeni jakikolwiek czyn zabroniony, za ktry nie moe by oskarony gdy nie mona mu przypisa winy w chwili popenienia czynu. Karzemy go za fakt upicia i w tym stanie dokonanie czynu zabronionego. Jeeli czyn zabroniony objty jest kar nisz ni rauschdelict stosuje si kar nisz przewidzian za ten czyn!!! Koncepcja winy na przedpolu(obecnie stosowana w Polsce): art.31 3 Przepisw 1 i 2 nie stosuje si, gdy sprawca wprawi si w stan nietrzewoci lub odurzenia powodujcy wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci, ktre przewidywa albo mg przewidzie. Sprawca odpowiada za czyn, ktry faktycznie popeni, nie mona do niego zastosowa przepisw ani o wyczeniu winy, ani o nadzwyczajnym zagodzeniu kary. Odpowiedzialno wystpuje za popenienie czynu zabronionego w stanie odurzenia, w ktry to stan sprawca wprawi si wiadomie lub niewiadomie, a mg to przewidzie lub przewidywa. Na gruncie tej teorii bez znaczenia dla odpowiedzialnoci karnej jest, czy sprawca by odurzony w czasie czynu te nie, gdy przewidywana jest odpowiedzialno karna w takim samym zakresie. Sd bada w takiej sprawie tylko czy sprawca zna dziaanie tego rodka lub powinien je zna i przewidzia lub mg przewidzie, e pod wpywem tego rodka czowiek traci zdolno oceny swojego postpowania. Sd uwolni tylko takiego sprawc, ktry udowodni(co jest niemale niemoliwe) e nie zna dziaania alkoholu, pierwszy raz wprowadzi si w stan upojenia i dziaania tego nie przewidzia i nie mg przewidzie. Z treci komentowanego art. 313 wynika, e dla odpowiedzialnoci karnej sprawcy niepoczytalnego z powodu odurzenia alkoholem nie ma znaczenia czy wprowadzajcy si w stan odurzenia przewidywa albo mg przewidzie, e w tym stanie popeni czyn zabroniony. Znaczenie ma tylko to czy przewidywa albo mg przewidzie to, e wprowadzenie si w stan odurzenia spowoduje utrat zdolnoci rozpoznania znaczenia czynu i kierowania swym postpowaniem lub zdolno t bdzie mia ograniczon. W praktyce sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej jedynie za tzw. upicie patologiczne, czyli chorobliwa reakcja czowieka na niewielk dawk alkoholu, ktra to reakcja powoduje utrat zdolnoci rozpoznawcze czynu i kierowania swym postpowaniem, a sprawca dziaa w stanie podobnym do paranoi. Dokonuje czynu zabronionego, najczciej w postaci zaatakowania innej osoby. Po tej okolicznoci zapada w dugi sen, za po przebudzeniu nie pamita nic. Do objaw zewntrznych naley zaliczy przede wszystkim, silne, wrcz fontannowe pocenie si sprawcy. Upojenie patologiczne wystpuje bardzo rzadko i tylko u osb nie uzalenionych od alkoholu, nie majcych czstego kontaktu z alkoholem. Reakcja patologiczna wystpuje po spoyciu niewielkiej iloci alkoholu np. 50 ml wdki 40%.(nie moe si jednak powoa na upicie patologiczne ten, kto ju wczeniej wprawi si w taki stan i wiedzia, e tak zareaguje na alkohol, jeli spoyje go ponownie). Rozkaz Problem rozkazu dotyczy czynw zabronionych popenionych przez onierza w czynnej subie wojskowej, ktry dokonuje je na rozkaz onierza wyszego stopniem. Rozkaz wydany przez starszego stopniem do podlegego onierza jeeli prowadzi do dokonania czynu zabronionego nie wycza bezprawnoci! Rozkaz nie jest prawem dla onierza dlatego te nie wycza bezprawnoci, moe jedynie wyczy win. 63

W kwestii rozkazu jako okolicznoci wyczajcej win powstay dwie rywalizujce teorie: Teoria lepych bagnetw onierz podwadny jest tylko narzdziem realizujcym wol rozkazodawcy, jest bezrozumny, wykonuje bezwzgldnie rozkaz przeoonego, tote nie ponosi odpowiedzialnoci karnej za czyn bdcy treci rozkazu z powodu braku winy. /np. dowdca w czasie wicze wydaje rozkaz podpalenia okolicznej wioski penej ludnoci cywilnej dla podniesienia realizmu manewrw, onierze wykonuj ten rozkaz. Odpowiedzialnoci karnej podlega dowdca, natomiast onierze s wolni ze wzgldu n a brak winy/ Teoria mylcych bagnetw Obowizkiem onierza jest refleksja prawna nad treci rozkazu, tote ponosi on odpowiedzialno karn za tre rozkazu jeeli jest to czyn zabroniony. /np. dowdca rozkazuje uycie w transporcie jakiego pojazdu opancerzonego, ale onierz twierdzi, e samochd nie posiada wiate drogowych, wic musi si skontaktowa z prawnikiem, czy w takiej sytuacji moe prowadzi taki pojazd czy te jest to zabronione/ Unormowanie polskie: Art. 318 Nie popenia przestpstwa onierz, ktry dopuszcza si czynu zabronionego bdcego wykonaniem rozkazu, chyba, e wykonujc rozkaz umylnie popenia przestpstwo Sprawca nie ponosi odpowiedzialnoci karnej za czyn zabroniony bdcy przedmiotem rozkazu, jeli nie popeni tego czynu umylnie(zarwno z zamiarem bezporednim jak i ewentualnym). Natomiast poniesie odpowiedzialno karn jeli umylnie popeni przestpstwo. Art. 334 1 Nie popenia przestpstwa okrelonego w art. 343 onierz, ktry odmawia wykonania rozkazu polecajcego popenienie przestpstwa albo nie wykonuje go W procesach zbrodniarzy wojennych XX wieku czsto powouj si oni na wykonywanie rozkazu. Jednak ponosi odpowiedzialno karn ten kto dziaa z zamiarem popenienia przestpstwa tote sprawcy czsto powouj si na SWK, twierdzc, i odmowa wykonania rozkazu byaby rwnoznaczna ze mierci, a wic staraj si unikn odpowiedzialnoci karnej. W historii nie jest znany jednak ani jeden przypadek eby odmawiajcy rozkazowi popenienia zbrodni zosta dotknity bezporednim zagroeniem ycia. Sprawa Nangar Khel: W sytuacji kiedy popeniono zbrodni wojenn dziaa zasada aut dedere aut punie(wydaj albo ukarz) Podczas polskiej misji w Afganistanie onierze ostrzelali afgask wiosk Nangar Khel gdzie zgino kilku cywili. Media niesusznie rozpowszechniay wiadomo, e zostali oni oskareni o ludobjstwo(jest to zupenie inna kwalifikacja prawnokarna, ludobjstwo dotyczy mordowania w celu wyniszczenia grupy etnicznej, politycznej lub religijnej). W wypadku incydentu w Nangar Khel sprawcy mog by oskareni: [oskarenie]Podwjna bezprawno: Art. 123 k.k. [ zabjstwo ludnoci cywilnej niezgodne z prawem midzynarodowym] 1 Kto naruszajc prawo midzynarodowe, dopuszcza si zabjstwa[] 4) ludnoci cywilnej obszaru okupowanego[] Jest to zarwno czyn zabroniony w myl polskiego prawa karnego jak i wicych Polsk umw midzynarodowych takich jak: 64

Konwencja dotyczca praw i zwyczajw wojny ldowej (1907) IV Konwencja genewska o ochronie osb cywilnych podczas wojny(1948)

Bd Bd to rozbieno pomidzy rzeczywistoci, a odbiciem tej rzeczywistoci w wiadomoci sprawcy. Moe wystpi w dwch postaciach(albo w obu naraz): Niewiadomo sprawca nie jest wiadom jakiego elementu, ktry obiektywnie wystpuje w rzeczywistoci Urojenie sprawca wyobraa sobie w swojej wiadomoci, e istnieje pewien element, cho nie istnieje on obiektywnie w rzeczywistoci. W praktyce wystpuj czsto sytuacje, kiedy to na skutek bdu sprawcy podejmuj dziaanie, ktrego nie podjliby gdyby nie znajdowali si w bdzie. Problem polega na wyznaczeniu granicy odpowiedzialnoci karnej dla takich osb, a dokadniej, kiedy mona zagodzi ocen prawnokarn takiego zachowania lub nawet nie przypisa odpowiedzialnoci karnej za czyn zabroniony popeniony w warunkach bdu z powodu braku winy po stronie sprawcy. Np. uczestnik polowania syszy ruch w krzakach i byska mu kawaek brzowego futra, oddaje strza w tamtym kierunku sdzc, e strzela do dzika, a okazuje si, e na skutek bdu zabi kobiet w futrze zbierajc grzyby czy sprawca poniesie odpowiedzialno karn za zabjstwo? Nie wszystkie jednak momenty, w ktrych wiadomo sprawcy rozmija si z obiektywn rzeczywistoci traktowane s jako bd w rozumieniu prawnokarnym. Zdarzaj si bowiem sytuacje kiedy, bd jest na tyle nie dotyczy zawartoci kryminalnego bezprawia dziaania sprawcy, albo te w ogle nie dotyczy jego dziaania, e staje si on nieistotny w ocenie prawnokarnej. Na gruncie dogmatyki prawa karnego wyrnia si zatem: Bdy istotne wpywaj na odpowiedzialno karn sprawcy Bdy nieistotne pozostaj bez wpywu na ocen prawnokarn czynu sprawcy Bdy nieistotne: Bdy nieistotne nie wpywaj na ocen prawnokarn zachowania sprawcy, mog wystpi w formie niewiadomoci, urojenia lub w obu formach jednoczenie: 1. Error in personam(bd co do osoby) sprawca oddaje strza aby zabi osob A, ale okazuje si, e to nie A tylko B i w efekcie sprawca zabija B/chcia zabi A, a zabija B). Jest to bd nieistotny dla oceny prawnokarnej, sprawca bez wzgldu na to jak tosamo miaa ofiara odpowie za zbrodni morderstwa z art. 1482 (kto zabija czowieka) Bd co do tosamoci ofiary nie wpynie na zakres odpowiedzialnoci karnej. WYJTEK: Bd co do osoby bdzie mia znaczenie wtedy, gdy tosamo ofiary wchodzi w zesp znamion danego typu rodzajowego przestpstw, to znaczy, e mona popeni to przestpstwo tylko na okrelonej osobie/np. sprawca zniewaa w ZUSie jakiego czowieka mylc, e to urzdnik, a potem okazuje si, e to by zwyky petent. Sprawca w takim wypadku nie odpowie za zniewag urzdnika[Art. 226] ale za zniewag [Art. 216]. W tym stanie rzeczy bd bdzie istotny(bd co do faktu). 2. Error in faciendo(bd co do sposobu dziaania) Sprawca bdnie przypisuje skutek jakiej czci swego dziaania cho w rzeczywistoci ten skutek jest spowodowany innym dziaaniem sprawcy/np. sprawca bi swoj ofiar do utraty przytomnoci i by pewien, ze ofiara ju nie yje. Nastpnie wrzuci ciao do wody. Sekcja zwok wykazaa, e bezporedni przyczyn mierci byo utonicie. Pozostaje to bez wpywu na odpowiedzialno karn sprawcy, gdy zrealizowa on przesanki przepisu kto zabija czowieka, bez wzgldu na to, ktremu swojemu dziaaniu przypisywa w wiadomoci wywoanie skutku w postaci mierci. 65

3. Bd co do znamion podmiotowych charakteryzujcych np. stan emocjonalny sprawcy Sprawca znajduje si w bdzie co do swojego stanu emocjonalnego, nie ma to wpywu na ocen prawnokarn /moim zdaniem nie mona tutaj w ogle mwi o bdzie, gdy trudno sobie wyobrazi dogmatycznie poprawne uzasadnienie do argumentacji: Wysoki sdzie, w chwili kiedy dokonywaem zabjstwa eutanatycznego wydawao mi si, e byem pod wpywem alu, ale teraz doszedem do wniosku, e byem w bdzie przypis autora skryptu 4. Abberatio ictus(zboczenie dziaania) Wystpuje wtedy i tylko wtedy, gdy dziaanie sprawcy wywouje skutek rny od zamierzonego, ale podlegajcy takiej samej klasyfikacji prawnokarnej. a. Art. 11 1 Ten sam czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo b. Art. 11 2 Jeeli czyn wyczerpuje znamiona okrelone w dwch albo wicej przepisach ustawy karnej, sd skazuje za jedno przestpstwo na podstawie wszystkich zbiegajcych si przepisw W przypadku abberatio ictus naley wyranie rozrni dwie sytuacje: 1. Sprawca wywouje inny skutek ni zamierzony, ale o takiej samej prawnokarnej ocenieni/np. Sprawca strzela do A, a zabija siedzcego obok B. Sprawca chcia dokona morderstwa na A, a wywoa inny skutek, morderstwo na B, ale w ocenie prawnokarnej oba skutki(zamierzony i niezamierzony) maj tak sam kwalifikacj/ W pierwszym momencie wydawaby si mogo, i sprawca dokona dwch przestpstw: usiowanie zabjstwa A i dokonanie zabjstwa B. Jednak zgodnie z Art. 111 jeden czyn mone stanowi tylko jedno przestpstwo, zatem sprawca odpowie jedynie za zabjstwo, bo bez wzgldu na zboczenie dziaania dokona on zabjstwa. Tylko taka sytuacja jest oznaczana mianem abberatio ictus! 2. Sprawca wywouje inny skutek ni zamierzony, ale ich ocena prawnokarna jest rna. /np. sprawca strzela do A z zamiarem zabicia, ale nie trafia i w efekcie powoduje ciki uszczerbek na zdrowiu siedzcego obok B/ W tym stanie rzeczy dochodzimy do wniosku, e sprawca swoim zachowaniem dokona dwa przestpstwa: usiowanie zabjstwa A i ciki uszczerbek na zdrowiu B. Poniewa czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo, to w wypadku, gdy skutek zamierzony i niezamierzony maj inn kwalifikacj stosuj si zasady dotyczce zbiegu przepisw ustawy(o czym mowa dalej przypis autora skryptu) Takie dziaanie nie bdzie wic traktowane jako abberatio ictus, a wic nie jest te bdem nieistotnym! Bdy istotne: Bdy istotne, jeli zostan stwierdzone po stronie sprawcy podczas procesu sdowego, w pewien sposb wpywaj na ocen prawnokarn takiego zachowania. Samo stwierdzenie bdu nie wystarczy do uwolnienia od odpowiedzialnoci karnej, naley jeszcze oceni czy bd by usprawiedliwiony czy te nie. Bd: wiadomy sprawca zdaje sobie spraw, e jest w bdzie. Nie jest to bd w rozumieniu prawa karnego, gdy sprawca zdaje sobie spraw z rnicy pomidzy jego wiadomoci a rzeczywistoci!!! Niewiadomy jeeli zakwalifikujemy jak okoliczno jako bd w rozumieniu prawa karnego zawsze mwimy o niewiadomoci sprawcy, a waciwie o braku moliwoci przypisania mu zamiaru(bo jeeli mia mylne wyobraenie o rzeczywistoci, to odpada z zamiaru wiadomo zamiar to wiadomo i wola) Zawiniony okolicznoci towarzyszce czynowi nie usprawiedliwiaj sprawcy w jego bdnym przekonaniu, jest wic winny temu, e by w bdzie, podczas gdy powinien tego bdu unikn/ np. kasjerka oddaa pienidze bandycie, ktry grozi jej pistoletem na wod, ona powouje si na bd co do kontratypu, ale bd by nieusprawiedliwiony, bo pistolet by na pierwszy rzut oka zabawkowy i kapaa z niego woda powinna to zauway Niezawiniony sprawca w sposb niezawiniony znajdowa si w bdzie, co usprawiedliwia jego zachowanie w danych okolicznociach, w takim wypadku sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. /np. kasjerka oddaje pienidze bandycie grocemu jej broni, ktra jest atrap, ale jest wiern replik autentycznej broni i kasjerka nie moga si domyli, e jest faszywa, wic jej bd jest usprawiedliwiony/ 66

O tym czy bd jest usprawiedliwiony czy tez nie decyduje sd biorc pod uwag obiektywne kryterium jakim jest urednione pojcie oparte na dowiadczeniu, czy mona byo wymaga od sprawcy eby si zorientowa, ze jest w bdzie czy te nie. Konsekwencji przyjcia danej oceny s rne: Bd usprawiedliwiony nie ma odpowiedzialnoci karnej bez wzgldu na to czy przestpstwo przewiduje form nieumyln czy te nie. Bd nieusprawiedliwiony jeli dany rodzaj przestpstwa przewiduje form nieumyln to sprawca odpowie za czyn w formie nieumylnej, jeli zostanie wykazane, ze mona mu przypisa win w czasie czynu i gdy naruszy regu bezpieczestwa(gdy speni kryteria dla przestpstwa w formie niewiadomej). Bd co do ustawowych znamion(Error facti bd co do faktu) Art. 28 1 Nie popenia umylnie czynu zabronionego, kto pozostaje w bdzie co do okolicznoci stanowicej jego znami 2 Odpowiada na podstawie przepisu przewidujcego agodniejsz odpowiedzialno sprawca, ktry dopuszcza si czynu w usprawiedliwionym bdnym przekonaniu, e zachodzi okoliczno stanowica znami czynu zabronionego, od ktrego taka agodniejsza odpowiedzialno zaley Sprawca znajdujcy si w bdzie nie odpowiada za czyn umylny, a wic jeli ustawa karna nie przewiduje penalizacji danego czynu w postaci nieumylnej, to sprawca uniknie odpowiedzialnoci karnej. /np. mczyzna wracajcy z teatru zabra cudzy paszcz mylc, ze to jego. Poniewa nie mona popeni przestpstwa kradziey nieumylnie, to sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej Taka sytuacja wystpuje gdy sprawca nie jest wiadom, e jego dziaanie w warstwie obiektywnej rzeczywistoci realizuje znamiona przestpstwa. Ustawodawca nie wymaga tutaj tego, aby bd by usprawiedliwiony, ale uwalnia od odpowiedzialnoci tylko za czyn umylny, jeeli zatem istnieje wariant nieumylny danego przestpstwa, a dziaanie sprawcy speni wymagania odpowiedzialnoci za przestpstwo nieumylne(niezachowanie ostronoci) to sprawca odpowie za czyn w wariancie nieumylnym. KAZUS 1: Myliwy na polowaniu oddaje strza do dzika biegncego po polu, po czym okazuje si, e ten dzik to czowiek kradncy z pola ziemniaki ubrany w futro, ktry ginie na skutek postrzau. Czy sprawca poniesie odpowiedzialno karn? Najpierw badamy, czy bd w ktrym znajdowa si sprawca jest istotny czy te nie /art. 148 1 przewiduje odpowiedzialno karn dla tego kto zabija czowieka. Sprawca zdecydowanie zrealizowa znami czasownikowe zabija, oddajc strza z broni palnej, natomiast przedmiotem przestpstwa moe by w tym wypadku jedynie osoba ludzka. Jeli wic sprawca by w bdzie co do swego celu, to jest to bd istotny, gdy jest konstytutywny dla odpowiedzialnoci karnej/ Pozostajc w istotnym bdzie sprawca nie moe popeni czynu w formie umylnej. Skoro wic art. 8 k.k. przewiduje, e zbrodni mona popeni tylko umylnie, to dedukujemy, e sprawca nie mg popeni zbrodni z art. 1481, a odpowiedzialno karn moe ponie jedynie, jeli zrealizowa swym zachowaniem znamiona nieumylnego wystpku. Jeli ustawa karna nie przewiduje nieumylnego wystpku zgodnego z dziaaniem sprawcy dziaajcego w bdzie co do faktu, to bdzie on uwolniony od odpowiedzialnoci karnej ze wzgldu na brak winy. A contrario naley stwierdzi, e musi istnie nieumylny wariant czynu zabronionego aby mona byo mwi o odpowiedzialnoci karnej osoby dziaajcej w bdzie co do faktu!!! 67

/np. Sprawca naby samochd na giedzie po okazyjnej cenie. Auto wymagao rejestracji, po uprzednim wykonaniu przegldu technicznego. Okazao si, e koszt naprawy bdzie wielokrotnie przekracza warto samochodu. W zoci sprawca wzi prt metalowy i zniszczy samochd stojcy przed budynkiem firmy dokonujcej przegldu. Okazao si, e zniszczy on nie swj samochd lecz cudzy, tej samej marki i tego samego koloru poniewa zniszczenie cudzej rzeczy nie przewiduje wariantu nieumylnego, to sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej/ Odnonie spowodowania skutku miertelnego istnieje jednak wystpek w formie nieumylnej: Art. 155 Kto nieumylnie powoduje mier czowieka, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5 Skoro wic myliwy wywoa skutek w postaci mierci czowieka, to naley przeanalizowa, czy speni przesanki odpowiedzialnoci karnej za czyn nieumylny, to jest czy naruszy regu ostronoci: Sprawca nie naruszy regu ostronoci nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. Sprawca naruszy regu ostronoci ponosi odpowiedzialno karn za czyn w wariancie nieumylnym /Myliwy naruszy reguy ostronoci mwice o tym, e nie mona oddawa strzau do zwierzcia, jeli nie widzi si jego gowy. Sprawca naruszy t regu, a poniewa by dugoletnim myliwym, to mona byo od niego wymaga zarwno wiedzy jak i odpowiedniego dowiadczenia tote poniesie odpowiedzialno karn/ Odpowiedzialnoci karnej za czyn popeniony w warunkach bdu co do ustawowych znamion przestpstwa podlega sprawca, jeli cznie zostay spenione warunki: 1. Obok umylnego wariantu przestpstwa w ustawie karnej penalizowany jest take wariant nieumylny. 2. Sprawca naruszy reguy ostronoci. 3. Mona przypisa sprawcy win w czasie czynu, ktry dokonywa w warunkach bdu co do okolicznoci stanowicych znami przestpstwa. Na podstawie 2 powoanego przepisu agodniejsz odpowiedzialno karn poniesie ten sprawca, ktry znajdowa si w bdnym mniemaniu, e okoliczno agodzca zachodzi i bd w ktrym si znajdowa jest usprawiedliwiony. /Sprawca zabi chorego mczyzn pod wpywem wspczucia i na jego danie, po czym okazuje si, e ofiara wcale nie daa umiercenia. W takim wypadku, jeli sd orzeknie, e bd sprawcy by usprawiedliwiony[np. ofiara kiwna gow na pytanie sprawcy i ponaglia go ruchami rki, a potem okazao si, ze prbowaa zapa powietrze] to sprawca poniesie agodniejsz odpowiedzialno karn, jeli za bd by nieusprawiedliwiony[np. ofiara powiedziaa zabij mnie a sobie nie przypomn a sprawca potraktowa to jako danie i by peen wspczucia wobec sabej pamici ofiary] to sprawca poniesie odpowiedzialno karn za czyn w wariancie podstawowym/ Bd co do znamienia kontratypu(Error facti bd co do faktu) Art. 29 Nie popenia przestpstwa, kto dopuszcza si czynu zabronionego w usprawiedliwionym bdnym przekonaniu, e zachodzi okoliczno wyczajca bezprawno albo win; jeeli bd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary Bd co do kontratypu odnosi si tylko i wycznie do kontratypu istniejcego w systemie prawa karnego, a wic jeli sprawca uroi sobie kontratyp, ktrego nie ma w systemie prawa karnego, to bd sprawcy nie jest bdem co do kontratypy, ale bdem co do prawa(omawiany dalej). Omawiany artyku dotyczy bdu co znamienia stanowicego kontratyp. Wystpuje w sytuacji kiedy sprawca uroi sobie, e dziaa w sytuacji kontratypowej, a w rzeczywistoci tak nie jest. /np. obrona konieczna sprawca uroi sobie nieistniejcy zamach ze strony napastnika(ktry napastnikiem de facto nie jest), czynic uszczerbek w jego zdrowiu, odpierajc owy zamach. Sprawca uroi sobie take istnienie bezprawnoci, bezporednioci, rzeczywistoci zamachu/ 68

Kazus 1: Sprawca mieszka na obrzeach wsi i docieray do niego informacje o zamachach rabunkowych dokonywanych na mieszkacach wsi. Aby uchroni si przed potencjalnym zamachem, zaopatrzy si w metalowy prt. Syszc pewnego wieczoru pukanie do drzwi, podszed do drzwi i spyta: Kto tam? usysza odpowied: Swj. Otwierajc drzwi sprawca zada cios intruzowi, nie mogc zobaczy jego twarzy. Okazao si, e po 2 stronie drzwi sta listonosz majcy paczk dla adresata. Sprawca tumaczy si, e nie by wstanie rozpozna twarzy pokrzywdzonego. Czy sprawca odpowie za ciki uszczerbek na zdrowiu? Odpowiedzialnoci karnej nie odpowiada ten kto popenia czyn zabroniony w usprawiedliwionym bdnym przekonaniu, e wystpia okoliczno kontratypowa. Istot odpowiedzialnoci karnej, jeli uznamy, e sprawca rzeczywicie dziaa w bdzie, jest okrelenie czy bd ten by usprawiedliwiony czy te nie. W tym celu stosujemy test rozwanego obywatela, ktry jest abstrakcyjnym standardem zachowa dla danego spoeczestwa. Jeeli zatem sd uzna, e rozsdny obywatel postpiby w ten sam sposb, to bd bdzie uznany za usprawiedliwiony, zatem sprawca uniknie odpowiedzialnoci karnej ze wzgldu na brak winy. Czyn w ramach obrony koniecznej wyczenie bezprawnoci Czyn w usprawiedliwionym bdzie co do okolicznoci stanowicych kontratyp obrony koniecznej wycza win. Przedmiotem bdu moe by znami kontratypu: Obrony koniecznej Stanu wyszej koniecznoci(zarwno wyczajcej bezprawno jak i win) Dozwolonego eksperymentu Dozwolonej krytyki Kolizji obowizkw Rozkazu /W przypadku kontratypu dozwolonej publicznej krytyki (art.213 k.k.), jeeli zarzut okae si obiektywnie nieprawdziwy badamy zaistnia sytuacj zgodnie z art. 29 k.k. Aby sprawdzi czy by to bd usprawiedliwiony naley odwoa si do wzorca roztropnego i rozwanego obywatela. Czy sprawca na podstawie zgromadzonych przez siebie przesanek doszedby do wniosku, e zarzut przez niego stawiany jest zarzutem prawdziwym. Bd bdzie usprawiedliwiony wtedy gdy sprawca dziaa w ochronie interesu publicznego./ Sprawca uniknie odpowiedzialnoci karnej jeli bd bdzie usprawiedliwiony, jeli jednak bd nie bdzie usprawiedliwiony sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Bd co do prawa(Error iuris) Art. 30 Nie popenia przestpstwa, kto dopuszcza si czynu zabronionego w usprawiedliwionej niewiadomoci jego bezprawnoci; jeeli bd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary Wystpuje gdy sprawca realizuje swoim zachowaniem znamiona typu rodzajowego przestpstw nie majc wiadomoci, e ustawodawca wie z takim zachowaniem odpowiedzialno karn. Nie jest bdem co do prawa w ustalonym wyej rozumieniu, urojenie bezprawnoci, bdne wyobraenie, e konkretne zachowanie jest czynem zabronionym. Dopuszczenie si pewnego zachowania w wiadomoci, e popenia si przestpstwo. Urojenie bezprawnoci (delictum tutativum) pozostaje poza 69

zainteresowaniem prawa karnego z tego wzgldu, e art.1 k.k. stanowi, e odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto popeni czyn zabroniony przez ustaw obowizujc w chwili jego popenienia./np. sprawca wsta z ka lew nog mylc, e jest to zabronione. Sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej, a jego wyobraenie nie podlega ocenie prawnokarnej/ Co do zasady funkcjonuje Ignorantia iuris nocet nieznajomo prawa szkodzi(nie uwalnia od odpowiedzialnoci karnej) Zasada ta ma dalej mocne zastosowanie, lecz od XIX wieku doznaa pewnych ogranicze. Teoria zamiaru: Warunkiem popenienia przestpstwa jest dolus malus(za wola) Jeeli sprawca dziaa w niewiadomoci bezprawnoci swego czynu to nie mg dziaa z zamiarem i z wol, a wic nie mg dokona przestpstwa umylnego. Bd co do prawa wycza zatem odpowiedzialno karn za przestpstwa w formie umylnej. Sprawca ponosi odpowiedzialno karn tylko za przestpstwa umylne. Krytyka: W sytuacjach gdy ustawa nie przewiduje wariantu przestpstwa nieumylnego to sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej. Nawet gdy sprawca nie mg unikn bdu, jeli ustawa karna penalizuje czyn w wariancie nieumylnym, to sprawca poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo w formie umylnej. Teoria winy: Podstaw jest okrelenie, czy bd sprawcy jest zawiniony czy te nie. o Skrajna teoria winy sprawca odpowiada za przestpstwo tylko wtedy kiedy zdawa sobie spraw, e jego czyn jest bezprawny. Jeli zatem sprawca nie jest wiadom, e czyn podlega karze to nie poniesie odpowiedzialnoci. /krytyka: bardzo szkodliwy pogld, ktry implikuje ignorantia iuris non nocet, czyli nieznajomo prawa nie szkodzi(problem dowodowy, bo jak ustali czy sprawca by wiadom czy nie, wiele czynw byoby niekaralnych itp./ o Ograniczona teoria winy Odpowiedzialno karna sprawcy dziaajcego bezprawnie zaley od tego, czy sprawca dziaa w bdnym usprawiedliwionym przekonaniu, e nie popenia przestpstwa, czy te bd ten jest nieusprawiedliwiony. Wedug niej sprawca dziaajcy w bdzie co do prawa ponosi odpowiedzialno karn zarwno za przestpstwo umylne jak i za przestpstwo nieumylne jeeli mg zapozna si z treci naruszonej przez siebie normy a tego nie uczyni. Polski ustawodawca przyj ograniczon teori winy: Zwrot Nie popenia przestpstwa naley interpretowa jako brak przestpstwa z powodu niemonoci przypisania sprawcy winy, niemonoci wymagania od niego dochowania wiernoci prawu w sytuacji gdy pozostawa w usprawiedliwionej niewiadomoci bezprawnoci swego zachowania. A contrario: Mona od sprawcy wymaga posuszestwa prawu jeeli niewiadomo prawa bya nieusprawiedliwiona, a zatem jeeli sprawca powinien by i mg pozna tre przepisu, ktry naruszy, a mimo to z treci przepisu si nie zapozna. W istocie czy si to z podziaem czynw zabronionych na: Mala in se(zo samo w sobie)/np. zabjstwo/ Mala in prohibita(zo zabronione)/np. posiadanie mikkich narkotykw/ Nie da si skutecznie przed sdem dowie, e sprawca znajdowa si w bdzie co do prawa, jeli chodzi o czyn zy sam w sobie(mala in se)/n[. nie uwolni si od odpowiedzialnoci karnej sprawca, ktry stwierdzi, ze nigdy nie czyta kodeksu karnego i nie wiedzia, ze nie mona kra, ani wamywa si do domw/ 70

Mona natomiast skutecznie powoa si na bd co do prawa w sytuacji, kiedy bezprawno danego zachowania wynika tylko i wycznie z tego, e zosta on zabroniony, bez wzgldu na to, czy czyn sam w sobie jest zy(mala in prohibita zo zabronione). /np. mona sobie wyobrazi, e mody holender, przejeda akurat przez Polsk i zosta zatrzymany, a mia przy sobie ma dawk narkotyku, ktra w Holandii jest dozwolona. Moe powoa si na bd co do prawa, jeli bdzie on usprawiedliwiony(np. tylko przez Polsk przejeda, a jego cel lea gdzie indziej). Jeli jednak np. by ju w Polsce wiele razy i studiowa tutaj rok czasu, to na pewno sd stwierdzi, ze powinien by zapozna si z prawem, a wic jego bd jest nieusprawiedliwiony/ To czy bd by usprawiedliwiony bada si rwnie za pomoc testu roztropnego obywatela. Pytanie: Co uczyniby w konkretnej sytuacji dobry obywatel by pozna tre danego przepisu a czego nie uczyni sprawca powoujcy si na bd co do prawa? Jeeli sprawca uczyni wszystko co na jego miejscu poczyniby dobry obywatel, a mimo to sprawca nie rozpozna bezprawnoci swego zachowania, powiemy, e jego bd by usprawiedliwiony. Dopuszczajc si czynu nie popeni przestpstwa z powodu braku winy, inaczej mwic stopie jego winy jest zdecydowanie mniejszy ni sprawcw dziaajcych w wiadomoci bezprawnoci popenianego czynu. Dlatego te ustawodawca zezwala sdowi na nadzwyczajne zagodzenie kary. Wymaga to ucilenia i namysu nad tym jaki zakres znawstwa prawa powinien cechowa obywatela? Na pewno dobry obywatel powinien zna zakazy, choby w formie oglnej oraz znamiona okrelonych czynw zabronionych. Obywatel ma obowizek znajomoci zakazw odpowiadajcych znamionom przestpstw pospolitych (powszechna znajomo przestpstw pospolitych) Jednake od dobrego obywatela nie wymaga si znajomoci przepisw, ktrych tre jest obliczona na dziaanie profesjonalistw np. przepisy o publicznym obrocie papierw wartociowych. Jednak jeli obywatel zachowuj si tak jak profesjonalist bd jeli znajduj si sytuacji dla niego charakterystycznej wymaga si od niego znawstwa przepisw z tej szczeglnej dziedziny. W historii Polski, w okresie stanu wojennego wystpiy okolicznoci pogwacajce prawo karne. Ot Dekret o wprowadzeniu stanu wojennego z 14.XII.1981r. przewidywa odpowiedzialno karn za organizowanie strajkw. Oskareni na jego podstawie powoywali si na bd co do prawa, nie mieli moliwoci zapoznania si z jego postanowieniami w dniu 13.XII.1981r. gdy zosta opublikowany on dzie pniej. Nawet dobry obywatel nie by wstanie zapozna si z treci dekretu gdy moliwe to byo dopiero po czynie!! Tylko sd w Olsztynie mia odwag uniewinni czowieka za udzia w strajku w dniu 13.XII.1981r. /przepis ten ma niewielkie zastosowanie praktyczne i jest stosowany absolutnie wyjtkowo przypis autora skryptu/

Formy stadialne przestpstwa

Przed dokonaniem przez sprawc przestpstwa dochodzi do wielu procesw mylowych i faktycznych, w ktrych sprawca powoli realizuje dane przestpstwo. Okrelane jest to mianem iter delicti, czyli droga przestpstwa(lub pochd przestpstwa). Sprawca przechodzi przez kolejne etapy w procesie realizacji znamion czynu zabronionego zbliajc si do jego dokonania. Ustawodawca wyrni poszczeglne etapy, by w niektrych przypadkach penalizowa ju przygotowanie do dokonania danego czynu, zwaszcza przy przestpstwach o duym ciarze gatunkowym. Formy stadialne przestpstwa dotycz oczywicie jedynie przestpstw umylnych(przy przestpstwach nieumylnych nie badamy tej drogi, gdy sprawca nie popeni czynu celowo, a wic nie kierowa si wiadomie w kierunku jego realizacji. Wyrniamy dwa rodzaje iter delicti: 71

Wewntrzny to zesp procesw mylowych, ktre zachodz w wiadomoci sprawcy, a ktrych zakoczeniem jest powzicie zamiaru(jest to rwnie pocztek pochodu zewntrznego) /np. co do zasady doktryna prawa karnego nie bada procesw mylowych poprzedzajcych powzicie zamiaru, gdy nie ma to wpywu na odpowiedzialno karn, natomiast psychologia z pewnoci opisaaby dokadnie etapy tego pochodu/ Zewntrzny to pochd, ktrego skutki i dziaania podjte w jego obrbie wida w otaczajcej rzeczywistoci. Od ustawodawcy zaley w ktrym momencie zaczyna penalizowa zachowanie sprawcy podajcego drog przestpstwa: o Zamiar o Przygotowanie o Usiowanie o Dokonanie Pochd wewntrzny nie jest karalny, a pochd zewntrzny moe by karalny w przypadkach okrelonych przez ustaw.

Zamiar
Zamiar popenienia czynu zabronionego nigdy nie jest karalny, bo niedopuszczalne jest w pastwie demokratycznym, aby karano za myli. Ten pogld wyraa aciska premia: cogitationis poenam nemo patitur nikt nie ponosi odpowiedzialnoci za swoje myli. /Zostaa ona skrytykowana przez dogmatykw prawa radzieckiego. Prokurator Generalny ZSRR A. Wyszyski wykaza wyszo prawa karnego radzieckiego nad prawem karnym buruazyjnym. Uzna, e w prawie karnym ZSRR wystarczy chociaby cie zamiaru by pocign osob do odpowiedzialnoci karnej. W pniejszych latach popad nawet w mistycyzm mwic, e wystarczy nawet cie, cienia zamiaru/ Zgonie z art. 1 k.k. ktry wskazuje podstawy odpowiedzialnoci karnej, karze podlega jedynie czyn czowieka, a nie zamiar jego popenienia. Nie podlega odpowiedzialnoci karnej ten, kto powzi zamiar popenienia czynu zabronionego.

Przygotowanie
Art. 16 1 Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popenienia czynu zabronionego podejmuje czynnoci majce stworzy warunki do przedsiwzicia czynu zmierzajcego bezporednio do jego dokonania, w szczeglnoci w tyme celu wchodzi w porozumienie z inn osob, uzyskuje lub przysposabia rodki, zbiera informacje lub sporzdza plan dziaania 2 Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi Przygotowanie jest kolejnym etapem na drodze przestpstwa, ktry przechodzi sprawca popeniajc czyn. Dotyczy oczywicie jedynie przestpstw w zamiarze przemylanym, nie wystpuje co do zasady w momencie kiedy czyn zabroniony jest popeniany w zamiarze nagym. Przygotowanie co do zasady nie jest karalne, ale jeli ustawa tak stanowi, to ju przygotowanie moe podlega karze. W praktyce pojawia si to przy najciszych gatunkowo czynach zabronionych. Powstaje pytanie dlaczego ustawodawca nie penalizuje przygotowania do jakiekolwiek przestpstwa? 1. Od przygotowania do dokonania jest jeszcze duga droga przed przestpc, w tym czasie moe zrezygnowa, zapobiec zaistnieniu przestpstwa, odstpi od jego dokonania. 2. Wzgldy praktyczne trudno jest udowodni, e sprawca znalaz si na etapie przygotowa do np. kradziey, dlatego te racjonalny ustawodawca nie tworzy przepisw, ktre w ogromnej wikszoci pozostayby martwe. 72

/Ciekawym przykadem jest zabjstwo, ktre mimo niewtpliwie duego ciaru gatunkowego, nie jest karalne na etapie przygotowania. Powodem tego stanu rzeczy jest przede wszystkim trudno w przeprowadzenia dowodu/ Karalne przygotowanie: Sprawca dziaa w celu popenienia czynu zabronionego o Dziaa z zamiarem bezporednim! o Jeli nie dziaa z zamiarem bezporednim nie bdzie ponosi odpowiedzialnoci za przygotowanie(jeeli np. niewiadomie zbiera informacje) Sprawca dziaa aby utworzy warunki do przedsiwzicia czynu zmierzajcego bezporednio do dokonania czynu zabronionego. Przygotowanie rni si od usiowania wanie tym, e usiowanie zmierza bezporednio do dokonania czynu zabronionego, natomiast przygotowanie jest czynione w celu stworzenia warunkw do dokonania. (Przygotowanie nie zmierza bezporednio do czynu zabronionego, a jedynie tworzy warunki do jego dokonania). /Dwch sprawcw przygotowywao si do dokonania przestpstwa rozboju, ktre to przygotowanie wedug k.k. nie jest karalne. Sprawcy dziaali z zamiarem bezporednim dokonania rozboju na samotnie mieszkajcej, starej osobie. Jedne ze sprawcw mia przebra si za listonosza, za drugi mia zaczai si pod cian i w momencie gdy ofiara uchyli drzwi wtargn do mieszkania, gdzie sprawcy mieli dokona rozboju. Sprawcy podzielili si swoimi planami ze znajomym listonoszem od , ktrego poyczyli strj. Listonosz powiadomi jednak Policj, funkcjonariusze zatrzymali sprawcw przed drzwiami domu staruszki. Prokurator prowadzcy ledztwo w tej sprawie chcia zakwalifikowania dziaa sprawcw jako usiowanie popenienia przestpstwa rozboju. Obrona podniosa, e zachowanie sprawcw nie wykroczyo poza etap niekaralnego przygotowania. Argumentujc, podkrelia fakt, e istot przygotowania jest stworzenie warunkw do podjcia czynu zmierzajcego bezporednio do dokonania czynu zabronionego. Zatem sprawcy powinni by uwolnieni od odpowiedzialnoci karnej/ Problem polega zatem na oddzieleniu przygotowania od usiowania, nie jest to jednak zadanie proste, gdy granica ta podczas pochodu przestpstwa czsto zaciera si. L. Gardocki: Zamiar kradziey z wamaniem na dom (jest to tylko zamiar, nie ponosi odpowiedzialnoci karnej) Przyszy sprawca kradziey z wamaniem czeka za drzewem a ofiara wyjdzie z domu(przygotowanie, niekaralne) Sprawca wychodzi zza drzewa eby zobaczy gdzie jest ofiara(usiowanie karalne!) Dogmatycy krakowscy: Przyszli sprawcy kradziey z wamaniem udali si pod dom ofiary z potrzebnymi narzdziami(jest to co wicej ni przygotowanie, to usiowanie, ktre jest karalne wyrok SN) Buchaa: To rozumowanie SN idzie zbyt daleko, dopiero prba wejcia do mieszkania jest karalnym usiowaniem. /W praktyce powstao rwnie pytanie czy karalne jest przygotowanie do przestpstwa nieopacalnego. W latach 70-tych sprawcy przygotowywali si do faszowania 5 zotwek przy pomocy patelni aluminiowych, gdzie patelnia bya drosza ni spodziewane korzyci z przestpstwa. Czy w takich wypadkach moemy mwi o przygotowaniu?/ Przygotowanie moe polega na: 1. Wejciu w porozumienie z inn osob(przygotowanie grupowe)/od przygotowania grupowego naley odrni wejcie do grupy, ktra cechuje si staoci celw i zorganizowaniem, gdy jest to ju przestpstwo opisane w art. 258 udzia w gangu/ 73

2. Uzyskanie lub przysposobienie rodkw, zbieranie informacji, lub sporzdzanie planu dziaania(przygotowanie rzeczowe) Przykady karalnoci przygotowania: Art. 128 2 zbrodnia zamachu stanu Art. 127 2 zdrada pastwa polskiego (spisek) Art. 175 podjcie czynnoci przygotowawczych do sprowadzenia katastrofy w ruchu ldowym, morskim lub powietrznym Art. 252 3 przygotowania do przestpstwa wzicia lub przetrzymywania zakadnikw Art. 270 3 przygotowanie do przestpstwa podrobienia dokumentw Art. 168 wymienia 4 przestpstwa do, ktrych przygotowanie podlega karze: o Art. 163 sprowadzenie powszechnego niebezpieczestwa w postaci poaru, zawalenia budowli itp. o Art. 165 sprowadzenie niebezpieczestwa dla ycia lub zdrowia wielu osb poprzez np. zagroenie epidemiologiczne o Art. 166 akt porwania statku powietrznego lub morskiego o Art. 167 umieszczenie na statku powietrznym lub morskim adunku wybuchowego. Jeeli ustawodawca nie przewidzia karalnoci przygotowania do danego przestpstwa, to sprawca odpowie tylko za takie czyny zwizane z przygotowaniem, ktre bd realizoway samodzielnie znami czynu zabronionego opisanego w ustawie karnej/np. sprawcy w ramach przygotowania do napadu na bank kradn samochd, ktry ma posuy jako transport. Zatrzymani sprawcy nie odpowiedz za przygotowanie do napadu, ale ponios odpowiedzialno za kradzie/ Czynny al sprawcy przygotowania: Art. 17 1 Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstpi, w szczeglnoci zniszczy przygotowane rodki lub zapobieg skorzystaniu z nich w przyszoci; w razie wejcia w porozumienie z inn osob w celu popenienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podj istotne starania zmierzajce do zapobieenia dokonaniu 2 Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do ktrej stosuje si art. 15 1(odstpienie od usiowania) Nie podlega odpowiedzialnoci za przygotowanie ten kto: W przypadku przygotowania rzeczowego zniszczy rzeczy potrzebne do tego przestpstwa lub zapobieg, by byy w przyszoci uyte(zamanifestowanie odstpienia) W przypadku wejcia w porozumienie z innymi osobami nie tylko musi odstpi od porozumienia, ale wykaza dziaanie zmierzajce do zapobiegnicia dokonania czynu zabronionego(samo odstpienie nie wystarczy). Osoba, ktra odstpia od usiowania dokonania przestpstwa nie bdzie odpowiada za przygotowanie.

Usiowanie
XV w. glosatorzy usiowanie to blisko popenienia przestpstwa. Anzelm Feuerbach usiowanie stwarza niebezpieczestwo dla dobra chronionego prawem. Skonstruowa teori obiektywnego karania za usiowanie, czyli jeeli istniao zagroenie dla dziaania sprawcy, to podstaw by stopie zagroenia dla dobra chronionego prawem. Teoria ta kada duy nacisk na kryterium przedmiotowe, a wic uzaleniao odpowiedzialno karn od obiektywnie ocenionego zagroenia dla dobra, a elementy podmiotowe(zamiar itp.) byy jedynie dopenieniem. Na gruncie nauki niemieckiej przyjo si twierdzenie, e usiowanie to pocztek dokonania. 74

Obecnie w polskim prawie karnym stosowana jest teoria subiektywna: Odpowiedzialno karna za usiowanie oparta jest na uzewntrznionym zamiarze naruszenia normy sankcjonujcej, bez wzgldu na obiektywne zagroenie dla dobra chronionego prawem. Znalazo to swj wyraz w kodeksowej regulacji: Art. 13 1 Odpowiada za usiowanie, kto w zamiarze popenienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezporednio zmierza do jego dokonania, ktre jednak nie nastpuje 2 Usiowanie zachodzi take wtedy, gdy sprawca nie uwiadamia sobie, e dokonanie jest niemoliwe ze wzgldu na brak przedmiotu nadajcego si do popenienia na nim czynu zabronionego lub ze wzgldu na uycie rodka nie nadajcego si do popenienia czynu zabronionego Warunki bytu usiowania: 1. Uzewntrzniony zamiar(wystpujcy w obu postaciach, zarwno bezporednim jak i ewentualnym) (element subiektywny) 2. Zachowanie bezporednio zmierzajce do dokonania(element obiektywny) 3. Dokonanie nie nastpio. Usiowanie moe by popenione jedynie przy przestpstwach umylnych, jednak zauway naley, e w odrnieniu od przygotowania, ktre moe by popenione jedynie z zamiarem bezporednim, usiowanie mona popeni zarwno w zamiarze bezporednim jak i zamiarze ewentualnym(jeeli natomiast do bytu przestpstwa wymagane jest dziaanie w zamiarze bezporednim, to usiowanie aby byo karalne musi by popenione take w zamiarze bezporednim). Istot usiowania jest bezporednie zmierzanie ku dokonaniu czynu zabronionego, pod ktrym to pojciem rozumie si stworzenie obiektywnego zagroenia dla dobra chronionego prawem bez potrzeby wczenia si dodatkowych elementw przyczynowoci, uruchamianych przez samo zachowanie sprawcy. Orzecznictwo SN: Bezporednio jako kryterium usiowania naley ocenia na podstawie takich czynnoci, ktre s zblione do dokonania czynu zabronionego, a podjte w celu urzeczywistnienia zamiaru sprawcy Bezporednio to ostatnia forma dziaalnoci sprawcy, ktr chce dokona aby urzeczywistni swj zamiar Zatem bezporednio to zachowanie sprawcy stwarzajce obiektywne zagroenie dla dobra chronionego prawem take wtedy gdy uzyskanie zamierzonego skutku uzalenione jest od postpowania innych osb. /np. usiowaniem jest nadanie przesyki, zwierajcej materia wybuchowy, ktra ma by umieszczona na pokadzie samolotu, choby sprawca nie by wstanie sam zrealizowa tego czynu. Mianowicie to pracownicy obsugi lotniska umieszcz paczk na pokadzie samolotu./ Na bezporednio nie ma wpywu take odlego czasowa i miejscowa od czynnoci majcych na celu spowodowanie uszczerbku w dobru chronionym prawem. Jeeli zatem sprawca dokona wszelkich czynnoci potrzebnych do dokonania czynu zabronionego i nie jest ju potrzebne uruchamianie przez niego adnych dodatkowych czynnoci, to mamy do czynienia z usiowaniem. /np. sprawca woy uzbrojon bomb do paczki i wysa poczt. Jest to dziaanie bezporednie mimo, e bomba ma wybuchn par dni pniej i w miejscu odlegym o setki kilometrw/ Usiowanie zostao podzielone w doktrynie na: Zaniechane sprawca dobrowolnie odstpi od dokonania czynu(czynny al) Zatamowane przerwane z przyczyn niezalenych od sprawcy /np. policjant wytrci bro z rki/ Ukoczone - sprawca uczyni wszystko by spowodowa uszczerbek w dobru chronionym prawem, a skutek ten jednak nie nastpi. Wystpuje tylko przy przestpstwach materialnych(przy 75

przestpstwach formalnych skutek nie wchodzi w znamiona przestpstwa, wic na tym etapie zachodzi ju dokonanie). /np. sprawca oddaje strza z broni palnej, ale nie trafia/ Nieukoczone Sprawca na jakim etapie nie dokona pewnej czynnoci lub nie zaistnia pewien element konieczny dla dokonania /np. sprawca wysa bomb poczt, ale okazao si, e nie bya uzbrojona/ Usiowanie kwalifikowane Sprawca dokonywa czynu zabronionego, w czasie jego trwania dobrowolnie odstpi(czynny al uday), ale po drodze dokona innego czynu zabronionego.

Podzia kodeksowy: Usiowanie udolne[1] Wszystkie czynnoci konieczne do wystpienia skutku zostay dokonane, ale mimo to skutek nie wystpi./np. sprawca strzeli do ofiary, ale chybi/ Usiowanie nieudolne[2] Bez wzgldu na to, czy wszystkie czynnoci zostay dokonane czy te nie skutek nie moe obiektywnie wystpi(sprawca nie jest tego wiadom) ze wzgldu na: o Brak przedmiotu przestpstwa/np. sprawca wamuje si do magazynu eby go okra, a magazyn okazuje si pusty/ o Uycie nieodpowiedniego rodka/Sprawca dosypa ofierze do jedzenia cyjanek potasu, a okazao si, e jest to cukier puder(obiektywnie nieodpowiedni)/ Nie jest jednak usiowaniem nieudolnym uycie narzdzia z ktrego sprawca nie potrafi korzysta/np. nie jest usiowaniem nieudolnym jeli kobieta chwyta za zabezpieczony pistolet i prbuje strzela do ma, a nie potrafi go odbezpieczy/ Przy przestpstwach formalnych usiowanie rwnoznaczne jest z dokonaniem, gdy do znamion przestpstw formalnych nie jest wczony skutek. Usiowanie przestpstw formalnych z zaniechania Cz doktryny uwaa, e mona dokona usiowania przestpstwa formalnego z zaniechania. Przyjmuje si, e usiowanie np. nieudzielenia pomocy czowiekowi, bdzie miao miejsce wtedy gdy sprawca pozbawia si sam swoim wasnym czynem moliwoci wypenienia obowizku nakazanego przez prawo. Z chwil gdy sprawca sam pozbawi si moliwoci wypenienia obowizku, powstaje usiowanie popenienia przestpstwa nie udzielenia pomocy. Kazus: /Lekarz dyurny otrzyma wiadomo, e do izby przyj zmierza karetka z ofiara wypadku. Nakaza on pielgniarce zamknicie izby przyj i wczenie TV, gdy bardzo chcia zobaczy konkurs skokw narciarskich. Tym samym pozbawi si moliwoci wykonania cicego na nim obowizku ustawowego. Jeli karetka zawiezie ofiar wypadku do innego szpitala i inny lekarz przeprowadzi skutecznie operacj, ratujc ycie ofiary wypadku, lekarz, ktry oglda skoki poniesie odpowiedzialno karn za usiowanie. Gdyby ofiara zmara ponisby odpowiedzialno karn za przestpstwo umylne zabicia czowiek z art. 148 k.k./ Karalno usiowania: Art. 14 1 Sd wymierza kar za usiowanie w granicach zagroenia przewidzianego dla danego przestpstwa 2 W wypadku okrelonym w art. 13 2 sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia Za usiowanie udolne sprawca poniesie odpowiedzialno karn w granicach ustawowego zagroenia, jednak powinna ona by nisza ni za dokonania, co znajduj swoj podstaw w art. 115 2 wskazujcym 76

spoeczn szkodliwo w zwizku z art. 53 1 wymieniajcym spoeczn szkodliwo jako podstaw wymierzenia kary(usiowanie jest zawsze mniej spoecznie szkodliwe ni dokonanie). Przy usiowaniu nieudolnym sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia. Sama moliwo karalnoci usiowanie nieudolnego wskazuje wyranie na koncepcj subiektywn karania za usiowanie, gdy karanie za usiowanie nieudolne to w praktyce wymierzanie kary za czyn nie powodujcy obiektywnego zagroenia dla dobra chronionego prawem. (kolejny argument do twierdzenia, i prawo karne w pierwszej kolejnoci broni norm postpowania z dobrami chronionymi prawem)

Odstpienie od usiowania(czynny al): Art. 15 1 Nie podlega karze za usiowanie, kto dobrowolnie odstpi od dokonania lub zapobieg skutkowi stanowicemu znami czynu zabronionego 2 Sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary w stosunku do sprawcy, ktry dobrowolnie stara si zapobiec skutkowi stanowicemu znami czynu zabronionego Tak dugo jak dobro prawne nie zostao naruszone ustawodawca stara si przekona sprawc, by nie dopuci do naruszenia tego dobra, zapewniajc mu w takim wypadku uniknicie odpowiedzialnoci karnej(w myl zasady nigdy nie jest za pno dopki nie zniszczysz dobra) Odstpienie moe wystpi w dwch postaciach: 1. Dobrowolne odstpienie od dokonania Dobrowolne wyraenie woli o odstpieniu od dokonania czynu w sytuacji gdy usiowanie nie zostao zatamowane, wtedy kiedy istnieje obiektywna moliwo dokonania czynu zabronionego(sprawca z wasnej woli nie przymuszonej okolicznociami odstpuje od usiowania czynu). Z punktu widzenia tej konstrukcji bez znaczenia pozostaje motywacja sprawcy/np. dobrowolno wystpuje gdy sprawca zrozumia swj bd, stwierdzi, e jest to nieopacalne, boi si kary, nie wystpi dobry moment do zamachu na dobro, a nawet pchany motywami, ktre s potpiane spoecznie np. mczyzna napada kobiet i usiuje j zgwaci, ale w pewnym momencie mwi jej, e jak mu odda pienidze to jej nie zgwaci, a ona oddaje te pienidze. Sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za usiowanie gwatu, bo dobrowolnie odstpi od jego dokonania/ Nie bdzie jednak dobrowolnym odstpieniem od usiowania kradziey z wamaniem sytuacja kiedy sprawca ucieka na widok policjanta. 2. Dobrowolne zapobiegnicie skutkowi stanowicemu znami czynu zabronionego(czynny al) Sprawca dobrowolnie zapobiega skutkowi wchodzcemu w skad znamion czynu zabronionego i udaje mu si to(tzw. czynny al uday). /np. sprawca podoy bomb pod samochd ony, ale po pewnym czasie zanim ona wsiada do samochodu rozbraja j/ Usiowanie kwalifikowane: Usiowanie kwalifikowane ma miejsce gdy sprawca dziaajc w zamiarze popenienia danego przestpstwa zapobiega skutki wchodzcemu w zesp znamion tego przestpstwa, jednak jego dziaanie wypenia znamiona innego przestpstwa. W takim wypadku sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo zamierzonego, ktrego skutkowi dobrowolnie zapobieg, a poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo dokonane./np. sprawca z zamiarem zabjstwa dga noem swoj ofiar, po czym udziela jej pomocy i ofiara zostaje uratowana, ale doznaje cikiego uszczerbku na zdrowiu. Sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za usiowanie zabjstwa, ale poniesie odpowiedzialno karn za spowodowanie cikiego uszczerbku na zdrowiu/ Czynny al nieuday[2]: 77

Sprawca stara si zapobiec skutkowi swojego dziaania wchodzcego do zespou znamion przestpstwa, ale nie udao mu si temu skutkowi zapobiec. W takiej sytuacji sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, ale nie moe odstpi od jej wymierzenia. Kazus: Doktorant skada prac doktorsk plagiat. Czy jeeli dobrowolnie przerwie proces nadania doktoratu to czy uniknie odpowiedzialnoci karnej? Art. 272 Kto wyudza powiadczenie nieprawdy przed podstpne wprowadzenie w bd funkcjonariusza publicznego lub innej osoby upowanionej do wystawienia dokumentu podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3 Rne spojrzenia na ten problem: 1. Przestpstwo wyudzenia powiadczenia nieprawdy jest przestpstwem formalnym, wic jest popenione ju gdy przedstawiamy prac do podpisu(z chwil wyudzenia ju jest przestpstwem bez wzgldu na skutek) /rezygnacja nie wycza odpowiedzialnoci karnej/ 2. Przestpstwo wyudzanie powiadczenia nieprawdy jest przestpstwem materialnym, a wic ma miejsce dopiero gdy nieprawda zostanie powiadczona przez odpowiedni organ. /rezygnacja wyczy odpowiedzialno karn/ Promotor, ktry nie przeczyta pracy magistranta, a wystawi opini pozytywn dziaa cum dolo eventuali jako pomocnik do przestpstwa wyudzenia powiadczenia nieprawdy. DOKONANIE PRZESTPSTWA NASTPUJE: W WYPADKU PRZESTPSTW FORMALNYCH W CHWILI ZREALIZOWANIA PRZESANEK BEZ WZGLDU NA SKUTEK WYWOANY CZYNEM ZABRONIONYM. W WYPADKU PRZESTPSTW MATERIALNYCH KIEDY WYSTPI SKUTEK ZNAJDUJCY SI W ZESPOLE ZNAMION CZYNU ZABRONIONEGO, KTRY JEST ZMIAN W WIECIE MATERIALNYM.

Postacie zjawiskowe przestpstwa

Problem ma swoje rdo w sytuacji kiedy przy dokonaniu czynu zabronionego mamy do czynienia z wiksz liczb osb, ktre si do tego przyczyniy. Powstao pytanie o odpowiedzialno karn tych, ktrzy mimo tego, e nie zrealizowali znamion przestpstw to jednak wydatnie przyczynili si do jego popenienia. W procesie ewolucji prawa karnego powstao wiele teorii uzasadniajcych karalno dla osb, ktre bray udzia w popenianiu czynu zabronionego: Odpowiedzialno zbiorowa: Karze podlegaj nie tylko Ci, ktrzy fizycznie realizowali znamiona czynu zabronionego, ale rwnie Ci, ktrzy s ze sprawc zwizani(podstaw odpowiedzialnoci jest wi): Wi krwi wrda, krwawa zemsta. Zemsta za popenienie przestpstwa dotyka nie tylko sprawc ale i jego rd, gdy w pewnym sensie domniemuje si, e mu pomagali. Wi terytorialna np. jeli ciao zostao znalezione w Opolu, to wszyscy mieszkacy Opola mieli obowizek wydania sprawcy, jeli tego nie zrobili to naraali si na odpowiedzialno karn/mieli rwnie np. obowizek goni z krzykiem sprawc nocnej kradziey/ Generalnie traktuje si odpowiedzialno zbiorow za relikt prawa karnego, ale w niektrych typach rodzajowych przestpstw zachoway si pewne elementy odpowiedzialnoci oparte na braniu udziau. [udzia w przestpczym zbiegowisku] Art. 254 78

1 Kto bierze czynny udzia w zbiegowisku wiedzc, e jego uczestnicy wsplnymi siami dopuszczaj si gwatownego zamachu na osob lub mienie, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3 2 Jeeli nastpstwem gwatownego zamachu jest mier czowieka lub ciki uszczerbek na zdrowiu, uczestnik zbiegowiska okrelony w 1, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5 Znajdujcy si w obrbie zbiegowiska ponosz odpowiedzialno karn za branie udziau w zbiegowisku jeeli zachowuj si czynnie(bij brawo, wznosz okrzyki) w momencie gdy inni uczestnicy zbiegowiska dokonuj gwatownego zamachu na osoby lub mienie(podstaw odpowiedzialnoci karnej jest pozostawanie w obrbie zbiegowiska i czynne okazywanie poparcia i solidarnoci z innymi uczestnikami zbiegowiska).

Art. 158 [udzia w bjce lub pobiciu] 1 Kto bierze udzia w bjce lub pobiciu, w ktrym naraa si czowieka na bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia albo nastpienie skutku okrelonego w art. 156 1 lub w art. 157 1,podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3 2 Jeeli nastpstwem bjki lub pobicia jest ciki uszczerbek na zdrowiu czowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy d o lat 8 3 Jeeli nastpstwem bjki lub pobicia jest mier czowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10 Wedug orzecznictwa nie tylko zadawanie ciosw jest uznawane za branie udziau w bjce, rwnie okrzyki, bicie brawa, zachcanie uczestnikw do bjki jest uznawane za branie w niej udziau (nawet stwierdzenie ale fajnie si bij) Trzeba pamita, e na gruncie art. 1 k.k. odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dokona czynu zabronionego, a wic mona odpowiada jedynie za swj czyn(odpowiedzialno indywidualna) Ustawodawca pozostawi jednak w niektrych przestpstwach elementy odpowiedzialnoci zbiorowej, ale trzeba to traktowa zawsze w kategoriach wyjtku!. Koncepcja spisku(komplott) Odpowiedzialno karn ponosz wszyscy uczestniczcy w porozumieniu przestpczym(ograniczenie w stosunku do krgu karanych przy odpowiedzialnoci zbiorowej). Wspczenie ta forma funkcjonuje gwnie w prawie amerykaskim w postaci spisku conspiracy (odp. Karna powstaje gdy jest on zwizany w celu popeniania czynw zabronionych i dziaania bezporednio do tego zmierzaj nawet jeli rodki s legalne np. wzicie kredytu(osignicie celu przestpczego nieprzestpczymi metodami). Odpowiedzialno karna powstaje ju na etapie podziau rl przestpczych. W Polsce mamy do czynienia z t koncepcj przy przestpstwie udziau w gangu lub prowadzenia gangu: Art. 258 1 Kto bierze udzia w zorganizowanej grupie albo zwizku majcym na celu popenianie przestpstw, w tym i przestpstw skarbowych, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3 2 Jeeli grupa albo zwizek okrelony w 1 ma charakter zbrojny, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5 3 Kto grup albo zwizek okrelony w 1 lub 2 zakada lub tak grup albo takim zwizkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8 79

Uczestnicy takiego zwizku majcego na celu popenianie przestpstw ponosz odpowiedzialno karn za samo uczestnictwo w tym spisku, nawet jeli nie dokonano przestpstwa, ktre byo celem takiej grupy. Sam fakt przynalenoci do takiej grupy stanowi podstaw odpowiedzialnoci karnej. Teoria udziau w cudzym przestpstwie(akcesoryjno) Teoria ta zakada, e istnieje jedno popenione przestpstwo dokonane przez sprawc gwnego(sprawca sensu stricte), a udzia w tym przestpstwie bior inne osoby, jak podegacz(nawoujcy do popenienia przestpstwa) czy pomocnik(udzielajcy pomocy przy przestpstwie). Popenia przestpstwo jedynie sprawca gwny, natomiast podegacz i pomocnik bior w nim udzia, a co za tym idzie ich odpowiedzialno jest akcesoryjna(jest cakowicie zalena od odpowiedzialnoci karnej sprawcy gwnego): Jeeli zatem sprawca dokona czynu zabronionego, a nie bdzie mona przypisa mu winy w czasie czynu i nie poniesie odpowiedzialnoci karnej, to nie ponios rwnie odpowiedzialnoci karnej podegacz i pomocnik, mimo, e nie dziaali w okolicznociach wyczajcych win. /np. namwiony przez dorosych 12-latek bierze n i zabija wskazanego mczyzny przy uyciu noa, ktry dosta od starszego mczyzny. Sprawca gwny nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za czyn, a wic podegacz i pomocnik rwnie nie ponios odpowiedzialnoci/ Podegacz i pomocnik odpowiadaj w takim samym zakresie za czyn zabroniony jak sprawca gwny, bez wzgldu na to do jakiego czynu nawoywali lub udzielali pomocy, a jaki zosta dokonany. S w penym zakresie odpowiedzialni za eksces sprawcy, a jeeli sprawca dokona czyn mniejszej wagi ni nawoywali, to rwnie ponios mniejsz odpowiedzialno. /np. podegacz i pomocnik nawouj i pomagaj mczynie do kradziey z wamaniem. Mczyzna w czasie dokonywania kradziey napotyka waciciela domu i zabija go. Podegacz i pomocnik odpowiedz nie tylko za kradzie z wamaniem, ale rwnie za zabjstwo, o ktrym nie mieli pojcia i ktrego nie planowali/ Kazus: Adwokatka zostaa poproszona przez swego mandanta o udzielenie pomocy w postaci dostarczenia mu nabitego pistoletu. Mandant by przesuchiwany przez policj, za adwokatka jako penomocnik oskaronego wzia udzia w przesuchani, przekazujc mu wtedy bro. Jej intencj byo udzielenie pomocy do sterroryzowania policjanta i samouwolnienia. Jednak sprawca zastrzeli stranika. Pani adwokat, w tym wypadku pomocnik, niezalenie od intencji, zamiaru udzielenia pomocy poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo faktycznie popenione. Adwokatka zostaa skazana za nieumylny udzia w umylnym przestpstwie zabjstwa. Krytyka: Ta koncepcja spotkaa si z szerok krytyk, ktra podwaaa uzasadnienie dogmatyczne takiego zaoenia. Z najwikszym oporem spotkaa si ta teoria w przypadku sprawcy, ktry nie popeni przestpstwa, a jedynie czyn zabroniony, w takim wypadku podegacz i pomocnik mieli unikn odpowiedzialnoci karnej. Na gruncie takiej krytyki powstaa koncepcja sprawcy poredniego: Sprawca poredni to osoba, ktra posuguj si osob nie podlegajc odpowiedzialnoci karnej(gownie dzieckiem) w celu zrealizowania swego wasnego przestpczego zamiaru. Wedug tej koncepcji jeli sprawca gwny dokona czynu zabronionego nie podlegajcego odpowiedzialnoci karnej, to odpowiedzialno ta przechodzia na sprawc poredniego. /Sprzeciwia si temu zwaszcza Juliusz Makarewicz, ktry uwaa za degeneracj myli prawniczej traktowanie sprawcy czynu zabronionego niezdolnego do dokonania przestpstwa jak psa, jak narzdzie w rkach innych/ Z takim rozwizaniem nie zgodzio si rwnie 3 wybitnych prawnikw: Nikolanoi, Getz, Fojnicki. Zwrcili oni uwag, e teoria udziau w cudzym przestpstwie cile trzyma si schematu i niezalenie od iloci osb biorcych udzia w popenianiu przestpstwa, wedug tej teorii zostaje popenione tylko 1 przestpstwo. 80

Takie rozwizanie jest sprzeczne z zasad odpowiedzialnoci za wasny czyn.(W takiej sytuacji sprawca porednio poniesie odpowiedzialno za czyn sprawcy gwnego, co kci si z zasad, ze kady odpowiada za swj czyn/ Uwaali, e podegacz i pomocnik powinni ponosi odpowiedzialno za wasny czyn. Norweski prokurator Getz zaproponowa zmian opisw przestpstw rodzajowych w k.k. Kodeks norweski opisywa nie tylko zachowanie sprawcy gwnego, ale podeganie i pomocnictwo /np. Kto zabiera w celu przywaszczenia cudz rzecz ruchom, bd te podega do popenienia czynu zabronionego, albo pomaga w jego popenieniu podlega karze/ Kady ze wspdziaajcych popenia wasne przestpstwo. Wypenia on swoim zachowaniem okrelone znami wystpujce w ustawowym opisie przestpstwa. Wyraa to aciska premia: QUOD DELIQUENTES QUENTA TOT DELICTO Ile przestpstw tylu sprawcw Teoria postaci zjawiskowych przestpstwa(Juliusz Makarewicz): Juliusz Makarewicz stworzy wasn autorsk koncepcj, ktra zostaa przyjta w polskim k.k. z 1932. Zakada ona, i kady biorcy udzia w przestpstwie popenia wasne przestpstwo. Nie uwaa, za konieczne, eby w kadym przepisie czci szczeglnej opisywa poszczeglne formy, zakada, i wystarczy wyj przed nawias(do czci oglnej), e za kady czyn zabroniony odpowiedzialny jest take podegacz i pomocnik. Sprawca sensu stricto sprawca Sprawca sensu largo podegacz, pomocnik Konsekwencje: Kade przestpstwo mona popeni w 3 rwnorzdnych formach, ktre w rwnym stopniu s realizacj przestpstwa: Sprawstwo(sprawca sensu stricte), podeganie, pomocnictwo(sprawcy sensu largo). Podegacz i pomocnik odpowiadaj niezalenie od odpowiedzialnoci sprawcy, a wic nawet jeli zostanie on uwolniony od odpowiedzialnoci karnej, to podegacz i pomocnik tak odpowiedzialno ponios. Traci sens konstrukcja sprawcy poredniego, gdy kady odpowiada za wasny czyn bdcy odrbnym przestpstwem. Sprawcy sensu largo(podegacz i pomocnik) odpowiedz za zabjstwo nawet wtedy, kiedy sprawca sensu stricte faktycznie go nie popeni. Krytyka: Powstao powane pytanie, czy teoria ta nie idzie za daleko w wyznaczaniu odpowiedzialnoci karnej, skoro np. podegacz ponosi odpowiedzialno karn ju w momencie kiedy skutecznie nakoni sprawc do popenienia przestpstwa, nawet jeli sprawca nigdy tego czynu nie dokona. /np. Sprawca sensu stricto(nie doszy) zawar zwizek maeski. Napisa list do swego przyjaciela po pewnym okresie trwania maestwa. Stwierdzi w licie, e jego ycie stao si gehenn z powodu tecia, ktry nie ustanie inwigilowa jego postpowanie. Sprawca spyta co ma robi? Uzyska odpowied: Zabij starego. Po 10 latach od owej wymiany listw, sprawca napisa kolejny list, w ktrym stwierdzi: Dzikuje Ci za dobr rad, podjem zamiar zabicia tecia, nie zrealizowaem go, ale myl o tym, e moe go zabije, pomagaa mi cieszy si kadym nowo rozpocztym dniem. Te zmar w kocu w wyniku mierci naturalnej. List przyjaciela ze stwierdzeniem zabij wpad jednak rce organu prowadzcego ledztwo w tej sprawie. Pytanie: Czy nadawca listu ze zwrotem zabij starca poniesie odpowiedzialno karn?/ 81

Jeeli podeganie i pomocnictwo to rwnowane ze sprawstwem, typy rodzajowe przestpstwa, to nadawca listu poniesie odpowiedzialno karn za przestpstwo w postaci zjawiskowej podegania do zabjstwa. Prowadzi to do zbyt dalekich skutkw (sprawca ponisby kar 8 lat pozbawienia wolnoci!!!!), ot obecny k.k. w celu zagodzenia tak daleko idcych skutkw wprowadzi odblask akcesoryjnoci: Odblask akcesoryjnoci: Art. 22 2 Jeeli czynu zabronionego nie usiowano dokona, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia[ w stosunku do podegacza i pomocnika] W tym stanie rzeczy podegacz i pomocnik do przestpstwa, ktrego sprawca sensu stricto nawet nie prbowa dokona, popeniaj wasne przestpstwo, ale sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia. Krytyka: Owy odblask akcesoryjnoci nie rozwizuje problemu(ale znaczco agodzi teori zjawiskow) 1) Wystpuje jedynie moliwo odstpienia od wymierzenia kary 2) Przepis wskazuje, na to e w owej sytuacji trzeba przeprowadzi cae postpowanie karne i sdowe 3) Sd moe sprawce sensu largo uwolni od odpowiedzialnoci karnej ale tylko w wyroku skazujcym, zatem owy sprawca popenia przestpstwo!!! Kazus: dzki s rozwaa kwesti odpowiedzialnoci karnej sprawcy A , ktry nakania swoj przyjacik do poddania si zabiegowi przerwania ciy. Jednak kobieta zdecydowanie odmawiaa. Zatem sprawca A znalaz sprawc B, aby ten pobi kobiet ciarn, w celu aby ta ostatnia poronia. Sprawca B nie chcc samemu dokona owego czynu zabronionego, znalaz sprawc C, ktremu zagwarantowa ekwiwalent pieniny w zamian za popenienie czynu. Ostatecznie zdjcie ofiary trafio do sprawcy C. Potencjalny wykonawca czynu zabronionego , nie dokona czynu zabronionego, gdy widzc kobiet, zrobio mu si przykro, al przyszej matki i nawet nie usiowa popeni przestpstwa. Wystpia tu sytuacja przestpstwa typu zjawiskowego podegania do podegania. Jak zbada tutaj ow paszczyzn aksjologiczn? Czy z faktu i w sprawcy C odezway si ludzkie instynkty, postpi zgodnie z zasadami prawa, humanitaryzmu, to czy z tego faktu sprawca A i B maj uzyska korzyci? Przecie mogliby ponownie prbowa dokona czynu zabronionego. Trzeba wic zawsze wzi pod uwag paszczyzn aksjologiczn, na ktrej opiera si prawo karne. Art. 19 1 Sd wymierza kar za podeganie lub pomocnictwo w granicach zagroenia przewidzianego za sprawstwo 2 Wymierzajc kar za pomocnictwo sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary 1 wyraa dokadnie koncepcj J. Makarewicza, e kade przestpstwo ma by traktowane samoistnie i jest rwnowane wobec innych, a wic wymierzane w granicach ustawowego zagroenia przewidzianego dla dokonania(oczywicie ze wzgldu na art. 1552 w zwizku z 53 1 bdzie to zawsze nisza odpowiedzialno karna ni za dokonanie). 2 w wypadku pomocnictwa sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary Tym samym bardzo nieudolnie ustawodawca polski sformuowa przepis w 2, wymieniajc w nim jedynie pomocnictwo a zapominajc cakowicie o podeganiu!!!(w stosunku do podegania sd nie moe zastosowa nadzwyczajnego zagodzenia kary na podstawie art. 19). 82

Sprawstwo
Art. 18 1 Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wsplnie i w porozumieniu z inn osob, ale take ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inn osob lub wykorzystujc uzalenienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu Sprawstwo w polskim prawie karnym to: Jednosprawstwo Wspsprawstwo Sprawstwo kierownicze Sprawstwo polecajce /Niektrzy przedstawiciele doktryny postuluj dodanie sprawstwa na zlecenie(np. zabjstwa na zlecenie), ale prof. Kulesza twierdzi, e taka posta mieci si ju w kodeksowym ujciu sprawstwa/ Jednosprawstwo Jednosprawstwo ma miejsce wtedy, gdy sprawca samodzielnie realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego, dokonuje go samodzielnie. Istniej dwie teorie wskazujce na istot Jednosprawstwo: 1. teoria formalno obiektywna / Wykonuje wasnorcznie sprawstwo ten kto wykonuje wszystkie znamiona czynu zabronionego samodzielnie. 2. teoria subiektywna / Sprawc jest ten kto dziaa cum animo actoris(ten kto jest autorem intelektualnym czynu zabronionego) Poprzez czyn realizuje on wasn wol popenienia czynu mimo, e pewne czynnoci popenione s przez kogo innego. Powoany art. 18 k.k. w pierwszej czci wskazuje na teori subiektywn, natomiast w dalszej czci wymienia postaci sprawstwa przewidziane przez teori subiektywn. Wspsprawstwo Jest dokonanie czynu zabronionego wsplnie i w porozumieniu: porozumienie(czy sprawcw) - nie musi by wyraone dosownie, mog by to gesty lub milczca zgoda, moe by dorozumiane) wsplnie dokonuj czynu razem, razem realizuj znamiona przestpstwa. Istot wspsprawstwa jest dziaanie w porozumieniu, ktre to porozumienie w pewien sposb czy sprawcw czynu zabronionego, jest podstaw dziaania wsplnego. /np. Kradzie z wamaniem, sprawca pragn obrabowa pewien sklep, wybijajc szyb wystawow w tym celu. Jednak zabrana przez niego drewniana paka, nie bya wstanie rozbi szyby. Jednak wspsprawca przejedajcy samochodem ow ulic, na ktrej mieci si sklep, zatrzyma si i rozbi szyb kluczem francuskim. Nastpnie wraz z 2 sprawc wynis towar ze sklepu/ Kady wspsprawca odpowiada w caoci za czyn zabroniony, nawet jeli dokona tylko czci znamion przestpstwa. /np. przy przestpstwie rozboju, jeden tylko uywa siy fizycznej, a drugi tylko okrada ofiary. Odpowiedz razem za cae przestpstwo rozboju. Tak samo dziaa to przy kradziey mienia znacznej wartoci. Jeeli zatem dwch sprawcw ukrado mienie znacznej wartoci 200.000 z i nastpnie podzielili si upem, kady po 100.000 z, to ponios wsplnie odpowiedzialno za kradzie mienia znacznej wartoci, mimo, e dochd z przestpstwa kadego z nich nie mieci si w pojciu mienie znacznej wartoci/ Wspsprawstwem nie jest natomiast dziaanie koincydentalne(tzw. wielosprawstwo), ktre ma miejsce wtedy, gdy wielu sprawcw realizuje znamiona przestpstwa w tym samym miejscu i czasie, ale nie ma midzy nimi porozumienia(kady dziaa samodzielni i na wasn rk). /np. wybuchy zamieszki i kto wybi szyb do sklepu RTV. Uczestnicy zamieszek wchodz do sklepu i kady bierze co mu si podoba, dziaaj oddzielnie, bez porozumienia, a mijaj si tylko w drzwiach/ Eksces wspsprawcy 83

Ma miejsce wtedy, gdy jeden ze wspsprawcw dokonuje czynu nieobjtego porozumieniem, ktry realizuje kwalifikowan form przestpstwa lub inne przestpstwo ni to wobec, ktrego sprawcy byli w porozumieniu. Powstaje pytanie o odpowiedzialno wspsprawcy za eksces innego wspsprawcy. /np. sprawcy porozumieli si w sprawie dokonania rozboju, a podczas jego dokonywania jeden z nich zabi ofiar/ Uznaje si, e co do zasady jeden wspsprawca nie odpowiada za eksces drugiego wspsprawcy. Jan Waszczyski: Wspsprawca odpowiada za eksces jeli w czasie ekscesu nie odstpi od realizacji czynu objtego porozumieniem. /np. dwch sprawcw wamuje si do mieszkania w nocy, eby je okra. Jeden z nich zabija jednak waciciela. Jeeli ten drugi nie zwrci na to uwagi i bdzie dalej okrada mieszkanie to poniesie odpowiedzialno karn za eksces, jeli natomiast zostawi up i ucieknie z mieszkania, to nie poniesie odpowiedzialnoci karnej/ Krytyka: Ta teoria przypisuje odpowiedzialno karn za czyny wykraczajce poza wiadomo wspdziaajcego co do umwionych wczeniej dziaa, a istot wspsprawstwa jest dziaanie w porozumieniu. Leon Tyszkiewicz: Wspsprawca jest odpowiedzialny za eksces, jeli eksces taki mg przewidzie. Praktyka sdowa: W praktyce sdowej przyjo si, e granic odpowiedzialnoci karnej wspsprawcy jest porozumienie. Wyrok SN zanegowa pogld Jana Waszczyskiego. Art. 280[rozbj] 2 Jeeli sprawca rozboju posuguje si broni paln, noem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub rodkiem obezwadniajcym albo dziaa w inny sposb bezporednio zagraajcy yciu lub wsplnie z inn osob, ktra posuguje si tak broni, przedmiotem, rodkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 3 /Przyjty zosta pogld, e wspsprawstwo w kwestii zbrodni rozboju opiera si na dziaaniu wsplnym/ Kulesza: T wykadnie naley odrzuci. Naley przyj, i w treci art. 2802 znami porozumienia jest milczco zaoone. Prof. Kulesza podtrzymuje pogld Jana Waszczyskiego dotyczcy odpowiedzialnoci wspsprawcy za eksces jeli nie odstpi od dokonywania przestpstwa, gdy uwaa, e dalsze dokonywanie przestpstwa jest milczcym porozumieniem wobec zmieniajcych si okolicznoci czynu. Naley przyj rwnie, i: Przedmiotem porozumienia moe by czyn zabroniony, a wic sprawcy odpowiadaj za przestpstwa umylne objte porozumieniem. Przedmiotem moe by rwnie naruszenie regu ostronoci, co oznacza, e wspsprawcy mog odpowiada za czyny popenione nieumylnie, ktre nie s objte porozumieniem(porozumieniem objte jest tylko naruszenie regu ostronoci)./np. dwaj pracownicy budowy porozumieli si co do wyrzucania cegie z rusztowania na chodnik, bo nie chciao im si schodzi. Jeden z nich spowodowa ciki uszczerbek na zdrowiu trafiajc ceg przechodnia. Naley przyj, e odpowiedz za czyn w formie nieumylnej, gdy istniao pomidzy nimi porozumienie dotyczce naruszenia regu ostronoci, ktre s podstaw odpowiedzialnoci karnej za czyn nieumylny/ Rnica pomidzy wspsprawc a pomocnikiem:

84

Wspsprawca ma wol animus actoris popenienia przestpstwa. Czyn zabroniony jest realizacj jego wasnej woli dokonania tego przestpstwa, podczas gdy pomocnik jest obojtny wobec czynu, pomaga on jedynie przy realizacji woli innej osoby. Wspsprawca realizuje pewne znamiona czynu zabronionego, a pomocnik nie. /W praktyce czsto trudno wyznaczy granic pomidzy wspsprawstwem, a pomocnictwem, dlatego bardzo czsto jest to przedmiotem rozwaa sdu/ Kazus: /Sprawcy umawiaj si co do napadu na bank i dziel midzy siebie role. Gdy sprawcy udaj si ju do budynku, jeden z nich zostaje w samochodzie jako kierowca podczas ucieczki. Sprawcy zostaj jednak ujci przed wejciem do banku. Czy kierowca poniesie odpowiedzialno karn?/ Naley przyj, i kierowca podlega odpowiedzialnoci karnej z chwil wyjcia wspsprawcw w kierunku banku(usiowanie). Mimo, i nie realizuje on swoim zachowaniem znamion przestpstwa, to poprzez realizacj tego czynu wypenia si jego przestpcza wola jego dokonania, powinien by zatem traktowany jako wspsprawca, a nie jako pomocnik. Sprawstwo kierownicze: Art. 18 1 Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wsplnie i w porozumieniu z inn osob, ale take ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inn osob lub wykorzystujc uzalenienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu Sprawca kierowniczy to ten, ktry nie realizujc samodzielnie adnego znamienia czynu zabronionego(rk sobie nie brudzc) panuje nad przebiegiem realizacji znamion przestpstwa, a fizycznie wykonuj te znamiona inni sprawcy zaleni od sprawcy kierowniczego. /w praktyce chodzi tu przede wszystkim o hersztw grup przestpczych/ Sprawca kierowniczy: Panuje nad przebiegiem akcji przestpczej(kontroluje j) Rozdziela role przestpcze i koordynuje dziaania pomidzy sprawcami Ma wpyw na rozpoczcie i zakoczenie akcji przestpczej. Istot sprawstwa kierowniczego jest jego dominujcy wpyw na przestpstwo, decyduje o tym kiedy si rozpoczyna, koczy, gdzie bdzie dokonywane, w jakim zakresie i przez kogo. Sprawcy realizuj jego wol. Ma miejsce nawet wtedy gdy sprawca znajduje si setki kilometrw od miejsca przestpstwa(jeli tylko ma kontakt ze sprawcami i moe koordynowa ich dziaania). Odpowiedzialno sprawcy kierownicze powstaje w momencie, kiedy wykona wszelkie dziaania kierownicze(np. przygotuje ca akcj i wyda polecenie jej rozpoczcia). Ponosi odpowiedzialno karn za usiowanie nawet wtedy, kiedy sprawcy sensu stricte nie przystpi do usiowania. /np. sprawca kierowniczy wyda polecenie rozpoczcia akcji, a w drodze na miejsce przestpstwa sprawcy zostan ujci/ Sprawstwo polecajce Wystpuje wtedy gdy sprawca korzystajc ze stosunku zalenoci wydaje polecenie sprawcy sensu stricte, ktre przedmiotem jest dokonanie czynu zabronionego. Art. 18 1 Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wsplnie i w porozumieniu z inn osob, ale take ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inn osob lub wykorzystujc uzalenienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu

85

Istot sprawstwa polecajcego jest stosunek zalenoci pomidzy sprawc polecajcym a sprawc sensu stricto. W odrnieniu od sprawstwa kierowniczego, sprawca polecajcy nie kontroluje caej akcji dokonywania czynu, a jedynie wprawia maszyn w ruch wydajc polecenie dokonania czynu. Sprawca polecajcy odpowie za usiowanie nawet wtedy, gdy sprawca sensu stricto nawet nie przystpi do usiowania(analogicznie do sprawcy kierowniczego). Prof. Kulesza uwaa, e smutnym faktem dla myli prawniczej w Polsce jest to, e cz wojskowa kodeksu karnego nie przewiduje zasad odpowiedzialnoci karnej dla dowdcw, ktrych rozkazy byy poleceniem dokonania czynu przestpnego. Powoduje to, i dowdcy Wojska Polskiego zostali niejako wrzuceni do jednego worka z hersztami grup przestpczych i odpowiadaj na takich samych zasadach na podstawie przepisw dotyczcych sprawstwa kierowniczego i sprawstwa polecajcego.

Podeganie
Art. 18 2 Odpowiada za podeganie, kto chcc, aby inna osoba dokonaa czynu zabronionego, nakania j do tego Podeganie to podjte z zamiarem bezporednim(cum dolo directo) nakanianie innej osoby do popenienia czynu zabronionego. Nie jest moliwe zatem popenienie podegania z zamiarem ewentualnym. Podegacz oddziauje na psychik osoby w taki sposb aby wywoa zamiar popenienia czynu zabronionego u osoby, ktra nakania. Podeganie moe mie form: Sowna sowna enuncjacja pod adresem danej osoby. /np. Franek, zabij babsztyla, mwi Ci) Pisemna list skierowany do konkretnego adresata, mail, informacja na gg, sms, komentarz na naszej klasie /np. sowa w licie P. S. Franek zabij babsztyla!) Gest - /np. gestem strzelania w gow z broni kolega namawia Franka do zabicia babsztyla) Podeganie ukoczone ma miejsce w sytuacji kiedy u osoby, wobec ktrej kierowana jest namowa, powstaje zamiar dokonania czynu zabronionego. Nie jest natomiast konieczne aby osoba ta kiedykolwiek podja si usiowania dokonania czynu zabronionego. Karalno podegania: 1. Podeganie jest skierowane do konkretnej osoby oznaczonej indywidualnie w celu wywoania u niej zamiaru popenienia czynu zabronionego. W takim wypadku sprawca odpowie za taki czyn w formie podegania, jaki osoba dokonaa. /np. jeli Franek zabije babsztyla, to podegacz odpowie za podeganie do zabjstwa/ 2. Podeganie czynione jest publicznie, do nieokrelonej grupy osb. W takim wypadku sprawca nie poniesie odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo do ktrego nawoywa, ale odpowie za przestpstwo sui generis jakim jest nawoywanie do zbrodni. Art. 255[podeganie czynione publicznie] 1 Kto publicznie nawouje do popenienia wystpku lub przestpstwa skarbowego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2 2 Kto publicznie nawouje do popenienia zbrodni, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3 Odpowiedzialno prowokatora Art. 24 86

Odpowiada jak za podeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postpowania karnego nakania j do popenienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje si art. 22 i 23 Prowokator nie podega innej osoby do faktycznego popenienia przestpstwa, a ponosi odpowiedzialno jak za podeganie jeli ma na celu ujcie osoby do ktrej kieruje swoje nakanianie. Podegacz dy swym dziaaniem do popenienia przestpstwa. Prowokator dy swym dziaaniem do ujcia sprawcy. CBA:[czynnoci o charakterze prowokacji] S to czynnoci operacyjno rozpoznawcza, ktra ma na celu potwierdzenie wiarygodnych informacji uzyskanych o przestpstwie, tak aby zgromadzi dowody i uj sprawcw. /moe by zatem stosowana wobec tego, kto ma np. opini apwkarza, a nie ma na to dowodw, cho istnieje rzetelna wiedza/ Moliwe jest podjcie takiej operacji w sytuacji w ktrej istniej uzasadnione podejrzenia popenienia przestpstwa, ale nie daj si przeoy na dowody procesowe. W tak wypadku mona zoy propozycj uzyskania korzyci, a w pojciu zoy propozycj nie moe by zawarte dziaanie majce na celu wywoanie zamiaru u osoby poddanej prowokacji. Jeeli w treci zoonej propozycji bdzie zamieszczona dziaalno majca na celu nakonienie do popenienia przestpstwa, wtedy agent CBA usidzie na awie oskaronych. USA teoria owocw z zatrutego drzewa(fruits of the poisonous tree theory) Zgodnie z t koncepcj nie mona przed sdem powoywa dowodw, ktre zostay pozyskane w sposb nielegalny. Polska dziaanie nielegalne funkcjonariusza CBA nie unicestwi wartoci takich dowodw przed sdem, ale funkcjonariusz naraa si na odpowiedzialno karn. Nie jest prowokatorem ten kto nakania inn osob do dokonania czynu zabronionego nie w celu skierowania przeciw niemu postpowania, ale wie, i jest wysokie prawdopodobiestwo, ze zostanie ujta na gorcym uczynku. Do prowokatora nie stosuje si: Art. 22 Art. 23 /artykuy te zostan opisane w dalszej czci wywodu/

Pomocnictwo
Art. 18 3 Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonaa czynu zabronionego, swoim zachowaniem uatwia jego popenienie, w szczeglnoci dostarczajc narzdzie, rodek przewozu, udzielajc rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo take ten, kto wbrew prawnemu, szczeglnemu obowizkowi niedopuszczenia do popenienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem uatwia innej osobie jego popenienie Pomocnictwo moe by udzielone zarwno w zamiarze bezporednim jak i ewentualnym(w zamiarze polski ustawodawca obejmuje tym pojciem obie postacie zamiaru) Istot pomocnictwa jest uatwienie popenienia przestpstwa: Pomoc techniczna dostarczenie narzdzi, rodka przewozu. Pomoc intelektualna udzielanie rady lub informacji(np. udzielenie informacji o zabezpieczeniach). (nowo w prawie karnym) Zaniechanie wbrew szczeglnemu prawnemu obowizkowi zapobieenia skutkowi przez pomocnika, ktry uatwia tym samym dokonanie czynu zabronionego. 87

Kazus: /Sprawca wynosi z przedpokoju rower ssiada na d, a tam ekipa sprztajca wywozi bezuyteczne rzeczy. W tym wypadku jednak sprawca odpowie nie za pomocnictwo, a za kradzie, gdy istot kradziey jest wyjcie rzeczy ruchomej spod wadztwa osoby uprawnionej i rozporzdzenie rzecz jak waciciel/ Pomocnictwo moe by kierowane do indywidualnie nieokrelonej osoby. /np. pomocnik wywiesza na drzwiach nielubianego ssiada informacje o tym, w jakich dniach go nie bdzie i jakie s zabezpieczenia drzwi. Nie jest to kierowane do konkretnej osoby, ale do kogokolwiek kto zechciaby okra ssiada/ Pomocnictwo moe by dokonane przez zaniechanie. /np. matka, ktra przyglda si jak konkubent zabija jej dziecko podlega odpowiedzialnoci karnej za pomocnictwo do zabjstwa/

Karalno za przestpstwa w postaci zjawiskowej

Zakres odpowiedzialnoci karnej Art. 19 1 Sd wymierza kar za podeganie lub pomocnictwo w granicach zagroenia przewidzianego za przestpstwo 2 Wymierzajc kar za pomocnictwo, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary W zwizku z tym, i postacie zjawiskowe s wobec siebie rwnorzdne, to sd wymierza kar w granicach zagroenia ustawowego. Wyjtkiem jest tutaj art. 19 2, ktry przewiduje moliwo nadzwyczajnego zagodzenia kary za pomocnictwo/widocznie ustawodawca traktuje pomocnictwo jako najmniej szkodliw spoecznie form zjawiskow przestpstwa/ Art. 22 1 Jeeli czynu zabronionego tylko usiowano dokona, podmiot okrelony w art. 182 i 3[podegacz i pomocnik] odpowiada jak za usiowanie 2 Jeeli czynu zabronionego nie usiowano dokona, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, a nawet odstpi od jej wymierzenia Zgodnie z powyszym podegacz i pomocnik odpowiadaj za podeganie i pomocnictwo w postaci usiowania wtedy kiedy czynu zabronionego tylko usiowano dokona. Jeli natomiast czynu nie usiowano dokona, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary a nawet odstpi od jej wymierzenia(odblask akcesoryjnoci). Umylno i nieumylno wspdziaajcych Przy wspsprawstwie moliwe jest popenienie wsplnie i w porozumieniu przestpstwa nieumylnie. Treci porozumienia staje si wsplne naruszenie regu ostronoci, w warunkach, ktrych wspsprawcy podjli zagraajce dobru chronionemu prawem. Kazus: Robotnicy postanowili, e nie zabezpiecz chodnika, gdy bd naprawia dach, zrzucili belk z dachu razem, bo bya cika. Spada na kogo. Jeeli zosta zraniony- nieumylnie, wsplnie i w porozumieniu popenione przestpstwo cikiego uszkodzenia ciaa. Sprawca sensu stricto moe dziaa nieumylnie, a podegacz i pomocnik z zamiarem- czyn moe by popeniony nieumylnie.

88

Powstaje pytanie o odpowiedzialno karn sprawcy, ktry daje osobie odurzonej alkoholem kluczyki do samochodu. /np. m daje pijanej onie kluczyki, a ona potrca przechodnia powodujc jego mier/ Lech Gardocki: Kto przekazuje osobie odurzonej alkoholem kluczyki ten odpowiada za nieumylne spowodowanie mierci z powodu bycia sprawc porednim. Andrzej Zoll: Ten kto przekazuje kluczyki pijanemu ten odpowiada za sprawstwo jako ten, ktry wykona czyn zabroniony samodzielnie(posiada animus actoris dokonania przestpstwa). Kazus: Sprawca udostpnia kluczyki do samochodu osobie odurzonej alkoholem. Jest to pomocnictwo ale nie do popenienia czynu zabronionego, nie byo zamiaru, by wykonawca dokona czynu zabronionego lecz by ten naruszy reguy ostronoci. Pomocnik nie moe ponie odpowiedzialnoci karnej, bo nie chcia i nie godzi si by sprawca czyn zabroniony popeni. Nie ma nieumylnego pomocnictwa i podegania! Podegacz odpowiada, gdy namwi inn osob chcc, by wykonawca popeni czyn zabroniony, a pomocnik, gdy w zamiarze bezporednim lub ewentualnym uatwia innej osobie popenienie czynu zabronionego. Art. 20 Kady ze wspdziaajcych w popenieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umylnoci lub nieumylnoci niezalenie od odpowiedzialnoci pozostaych wspdziaajcych Zgodnie z teori postaci zjawiskowych Juliusza Makarewicza kady ze wspdziaajcych odpowiada oddzielnie i samoistnie w granicach swojej umylnoci albo nieumylnoci umylno jednego ze wspdziaajcych nie przesdza umylnoci innych. Wspdziaajcy to zarwno sprawca, jak i podegacz czy pomocnik. Podeganie moe by popenione tylko z zamiarem bezporednim. Pomocnictwo tylko umylnie(zamiar bezporedni i ewentualny). Nie mona odpowiada za nieumylne pomocnictwo lub nieumylne podeganie.

Kazus: Pracownicy naprawiajc dach dziaajc w porozumieniu zrzucali cik belk z dachu, w momencie gdy przechodzi przechodzie. Odpowiadaj oni za wspsprawstwo cikiego uszkodzenia ciaa cho nieumylnego. Mogo by take tak, e jeden ze wspsprawcw widzia przechodnia, a pozostali czekali na znak, kiedy bd mogli zrzuci belk. Ten, mimo, i widzia przechodnia, da znak do zrzutu. Przypiszemy mu umylne spowodowanie cikiego uszczerbku ciaa, pozostali - nieumylnie. Kazus II: Sprawca wykorzystujc podlego pozostaych czonkw grupy, poleci jednemu z czonkw zabjstwo drugiego, gdy podejrzewa, e jest on informatorem policji. Mia on wsypa trucizn do napoju ofiary. Zdecydowa si jednak na akt czynnego alu. Po wypiciu przez ofiar zawiadomi policj i pogotowie. Szef grupy przestpczej wyjania, e sprawdza lojalno swej grupy, poda nie cyjanek, a cukier puder. Za co odpowiada szef grupy przestpczej? Nie odpowiada on ani za podeganie ani za pomocnictwo brak zamiaru!!. Bezporedni wykonawca poniesie odpowiedzialno za nieudolne spowodowanie zabjstwa czowieka, gdy uy rodka, ktry nie mg spowodowa mierci czowieka. Czy bdzie miao to wpyw na odpowiedzialno karn to, e dokona aktu czynnego alu? Zgodnie z treci art. 15 nie powinien podlega karze - aczkolwiek sprawca nie zapobieg skutkowi przestpnemu, gdy skutek ten nie mg nastpi ze wzgldu na uycie niewaciwego rodka. Zgodnie z art. 89

15 2 sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Mona te zastosowa art. 14 2 nadzwyczajne zagodzenie kary przy usiowaniu nieudolnym. Zasada indywidualizacji odpowiedzialnoci karnej Art. 21 1 Okolicznoci osobiste, wyczajce lub agodzce albo zaostrzajce odpowiedzialno karn, uwzgldnia si tylko co do osoby, ktrej dotycz 2 Jeeli okoliczno osobista dotyczca sprawcy, wpywajca chociaby tylko na wysz karalno, stanowi znami czynu zabronionego, wspdziaajcy podlega odpowiedzialnoci karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okolicznoci wiedzia, chociaby go nie dotyczya 3 Wobec wspdziaajcego, ktrego nie dotyczy okoliczno okrelona w 2, sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary Kazus: Sprawca stawiajc pierwsze kroki w swym przestpnym yciorysie namwi wielokrotnego recydywist do wspdziaania w przestpstwie kradziey z wamaniem, bo chcia wykorzysta dowiadczenie recydywisty. Dokonali czynu. Art. 64 przewiduje surowsz odpowiedzialno karn recydywistw. 2 tego artykuu mwi o tzw. recydywie wielokrotnej, przy ktrej sd wymierza kar pozbawienia wolnoci powyej dolnej granicy ustawowego zagroenia a moe j zwikszy do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow. W przypadku kradziey z wamaniem ( art. 279 ) sd moe wymierzy kar pozbawienia wolnoci do lat 15. Jak bdzie odpowiada sprawca wczeniej nie karany? Wedug art. 21 1 okolicznoci osobiste zaostrzajce odpowiedzialno karn bd uwzgldniane tylko w odniesieniu do recydywisty. Sprawca wczeniej nie karany nie poniesie surowszej odpowiedzialnoci karnej. 1 stanowi, ze okolicznoci osobiste, ktre dotycz danej osoby, a nie s okolicznociami stanowicymi znami danego typu rodzajowego przestpstwa stosuje si tylko w odniesieniu do danej osoby: Te okolicznoci to: Maoletnio/sprawca posuy si dzieckiem do wamania. Sprawca poniesie odpowiedzialno, a dziecko nie). Niepoczytalno/ Jeli dziennikarz publikuje informacje zniesawiajce pokrzywdzonego, ktre uzyska od osoby niepoczytalnej, nie uwolni si od odpowiedzialnoci karnej. Ten wspdziaajcy, ktry jest niepoczytalny, nie bdzie natomiast podlega odpowiedzialnoci karnej/ Dziaanie w usprawiedliwionym bdzie Dokonanie czynnego alu. 2 Dotyczy przypadku kiedy jedna z osb wspdziaajcych posiada szczegln cech znajdujc si w zespole znamion przestpstwa(decyduje o bytnoci danego przestpstwa przestpstwa indywidualne waciwe) lub ta szczeglna cecha wpywa na zaostrzenie odpowiedzialnoci karnej(jej posiadanie nie warunkuje, ale zaostrza odpowiedzialno karn przestpstwa indywidualne niewaciwe). Przepis ten nie odnosi si do sytuacji, ktre dotycz cech agodzcych odpowiedzialno karn. EKSTRANEUS osoba, ktra nie posiada szczeglnej cechy INTRANEUS osoba, ktra szczegln cech posiada Powstaje pytanie, czy extraneus ponosi odpowiedzialno karn lub ta odpowiedzialno jest zaostrzona za wspdziaanie z intraneusem? Kazus I: Sekretarka posa przyjmuje za niego apwk i pniej mu przekazuje. Sekretarka nie peni funkcji publicznej. Czy poniesie odpowiedzialno karn za pomocnictwo przy apownictwie biernym[art. 228]? 90

Kazus II: Kady obywatel ponosi odpowiedzialno karn za nieudzieleni pomocy[art. 160 1]. Jeeli sprawca jest podegaczem do nieudzielenia pomocy przez matk w stosunku do dziecka, na ktrej ciy szczeglny prawny obowizek zwizany z wysz odpowiedzialnoci karn w przypadku naruszenia, to czy podegacz odpowie za nieudzielenie pomocy w typie podstawowym czy kwalifikowanym? Ekstraneus poniesie odpowiedzialno karn jak intraneus za wspdziaanie z intraneusem wtedy, gdy o szczeglnej cesze intraneusa wiedzia, choby go nie dotyczya. Kazus 1: Sekretarka wiedziaa, e pose sprawuje funkcj publiczn, a wic posiada szczegln cech wpywajc na zaistnienie odpowiedzialnoci karnej, zatem zostanie postawiony jej zarzut pomocnictwa do apownictwa biernego. Kazus II: Jeeli dany sprawca podegania wiedzia o tym, e ta osoba jest matk i ciy na niej szczeglny prawny obowizek ochrony dziecka, to poniesie odpowiedzialno karn za podeganie do typu kwalifikowanego, a jeeli nie wiedzia, ze jest to matka, odpowie za podeganie do typu podstawowego. Na podstawie 3 sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary w stosunku do extraneusa wspdziaajcego z intraneusem przy dokonaniu czynu zabronionego. Czynny al wspdziaajcego Art. 23 1 Nie podlega karze wspdziaajcy, ktry dobrowolnie zapobieg dokonaniu czynu zabronionego 2 Sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary w stosunku do wspdziaajcego, ktry dobrowolnie stara si zapobiec dokonaniu czynu zabronionego Jeeli wspdziaajcy dokona aktu: Czynnego alu udaego(dobrowolnie zapobieg dokonaniu czynu zabronionego) uniknie odpowiedzialnoci karnej. Czynnego alu nieudaego(stara si zapobiec dokonaniu, ale mu si nie powiodo) sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Czynny al stosuje si tylko i wycznie do osoby, ktra podja takie dziaania i nie ma wpywu na odpowiedzialno karn innych wspdziaajcych. Przepisw o czynnym alu nie stosuje si do prowokatora, ktry nie moe powoa si na dobrowolne zapobiegnicie skutkowi.

Zbieg przestpstw i zbieg przepisw ustawy

Zbieg przepisw ustawy Do jednego czynu konkuruj dwa lub wicej przepisy ustawy karnej(rne moliwoci kwalifikacji za ten sam czyn zabroniony) Zbieg przestpstw ten sam sprawca popeni dwa czyny i zastanawiamy si czy s to oddzielne przestpstwa, czy jedno przestpstwo.

Zbieg przepisw ustawy

Art. 11 91

1 Ten sam czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo 2 Jeeli czyn wyczerpuje znamiona okrelone w dwch albo wicej przepisach ustawy karnej, sd skazuje za jedno przestpstwo na podstawie wszystkich zbiegajcych si przepisw 3 W wypadku okrelonym w 2, sd wymierza kar na podstawie przepisu przewidujcego kar najsurowsz, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych rodkw przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegajcych si przepisw Zbieg pozorny przepisw ustawy Jeden czyn tego samego sprawcy wypenia dwa lub wicej przepisw, lecz uywajc reguy wyczania wieloci ocen prawno karnych sprowadzamy czyn do jednego przepisu, ktry stanowi podstaw oceny prawnokarnej(zgodnie z art. 11 jeden czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo). Reguy(wyczanie wieloci ocen prawno karnych): I. Lex specialis derogat legi generali(zasada specjalnoci) Przepis szczegowy uchyla przepis oglny. Jeli sprawca dopuszcza si zabjstwa ze szczeglnym okruciestwem, to tym samym nie podlega odpowiedzialnoci karnej z art. 148 2 , a nie zabjstwa w typie podstawowym z art. 148 . Andrzej Zoll(komentarz krakowski): Ta regua to bdne rozumowanie, przepis szczeglny opisuje zachowanie, ktre narusza t sam norm, ktra stanowi podstaw przepisu oglnego. Przepis szczegowy jest tylko dopenieniem do penego zakresu. Zoll uwaa, e w takich wypadkach nie ma zbiegu przepisw. Witold Kulesza: [Zoliwo wobec argumentw Zolla] Skoro tak to dochodzimy do wniosku, e sprawca zabi w art. 148 2, a nie zabi w art. 148 1 bd logiczny, jest zbieg przepisw, ktry naley usun regu specjalnoci. II. Lex primaria derogat legi subsidiariae(przepis pierwotny uchyla przepis posikowy) Jeli mamy przepis o charakterze pierwotnym i posikowym, to przepis posikowy stosujemy wtedy i tylko wtedy, kiedy nie stosuje si przepisu pierwotnego. /np. przepis pierwotny apwkarstwo bierne[art. 228 1] i przepis posikowy naduycie subowe w celu osignicia korzyci majtkowej[art. 231 1]. Jeli zakwalifikujemy czyn sprawcy jako apwkarstwo bierne, ktre to jest przepisem pierwotnym chronicym dane dobro prawne, to jego zachowanie nie bdzie zakwalifikowane jako naduycie subowe w celu uzyskania korzyci majtkowej, gdy to jest przepis posikowy, jeli zabronione dziaanie sprawcy nie mieci si w zakresie przepisu pierwotnego. Art. 231 4 Przepisu 2[naduycie subowe w celu osignicia korzyci majtkowych] nie stosuje si, jeeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego okrelonego w art. 228[apownictwo bierne] Odpowiedzialno karna za pewien etap na iter delicti jest form subsydiarn w stosunku do formy bardziej zaawansowanej na drodze przestpstwa. /np. jeli osoba odpowiada za usiowanie, to nie bdzie odpowiada za przygotowanie, jeli odpowiada za dokonanie, to nie podlega odpowiedzialnoci za usiowanie. Jeli odpada odpowiedzialno karna na pewnym etapie iter delicti to nie wznawia to odpowiedzialnoci karnej za etap poprzedni np. sprawca zosta uznany ze niewinnego dokonania, to nie bada si jego odpowiedzialnoci za usiowanie. Naraenie dobra chronionego prawem jest subsydiarne wobec naruszenie tosamego dobra prawnego. /np. sprawca spycha z dachu(naraajc na bezporednie zagroenie ycia)i zepchn(zabi) sprawca odpowie za zepchnicie/ 92

III Lex consumens derogat legi consumptae Przepis konsumujcy uchyla przepis konsumowany. Regu t stosujemy gdy przepis konsumujcy oddaje ca zawarto kryminalnego bezprawia czynu, ktry wypenia znamiona przepisu konsumowanego. Podstaw odpowiedzialnoci karnej jest wtedy przepis konsumujcy. /np. sprawca wamuje si do mieszkania w celu kradziey[art. 279] i dopuszcza si przy tym zniszczenia zamkw w drzwiach mieszkania[art. 288 uszkodzenie mienia]. Przyjmuje si, e przepis dotyczcy kradziey z wamaniem oddaje cay zakres kryminalnego bezprawia zawartego w czynie zniszczenia mienia przez wamywacza/ Wyjtek(z orzecznictwa): Nie zachodzi zbieg pozorny(nie dziaaj zasady wyczenia wieloci ocen) gdy warto zniszczonego przy kradziey zabezpieczenia jest znacznie wysza ni up wamywacza. O spoecznej szkodliwoci tego czynu decyduje warto zniszczonej rzeczy, a nie rzeczy skradzionej. /np. wamywacz aby dosta si do wntrza starego kocioa wybi XV wieczny witra, po czym skrad 200 z z pojemniczka z darami na kwiaty nie bdzie to pozorny zbieg przepisw, gdy warto mienia zniszczonego znacznie przewysza warto kradziey, zatem przepis kradziey z wamaniem nie zawiera odpowiedniej iloci kryminalnego bezprawia, ktrego dopuci si sprawca/ Np. art. 207[zncanie si] jest konsumujcy wobec dziaa ktre skadaj si na zncanie si{np. wobec zniewag czy naruszenia nietykalnoci cielesnej) Zbieg rzeczywisty przepisw ustawy Zbieg rzeczywisty ma miejsce wtedy, gdy z dwch lub wicej przepisw konkurujcych nie da si wybra jednego stanowicego podstaw do odpowiedzialnoci karnej. /np. sprawca podczas rozboju tak intensywnie uywa przemocy wobec swojej ofiary, e doprowadzi do cikiego uszczerbku na zdrowiu/ Jeeli czyn wypenia znamiona dwch lub wicej przepisw to sd skazuje za jedno przestpstwo na podstawie wszystkich zbiegajcych si przepisw ustawy. W sytuacji zbiegu przestpstw sd tworzy nowy typ rodzajowy przestpstwa posugujc si znamionami zawartymi w dwch lub wicej przepisw, gdy jeden czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo[art.. 11 1] /Sd uzna, e sprawca dokona jednego przestpstwa, stworzonego z poczenia znamion, ktre nazwiemy rozbojem ze skutkiem w postaci cikiego uszczerbku na zdrowiu/ Skazanie: Skazanie oznacza, e czyn odpowiada wszystkim piciu elementom przestpstwa. Skazanie dogmatycznie nie zawiera wymierzenia kary, jest procesem poprzedzajcym, ktry stwierdza, ze czyn dokonany przez sprawc jest przestpstwem i sprawca ten podlega karze. Kara: Zgodnie z [art. 11 3] Sd wymierza kar na podstawie przepisu przewidujcego najsurowsz odpowiedzialno karn, ale nie stoi to na przeszkodzie, aby zastosowa inne rodki reakcje przewidziane w innych przepisach stanowicych podstaw skazania. /np. w przypadku rozboju z cikim uszczerbkiem sd wymierzy kar w granicach surowszych przewidzianych dla uszczerbku od 2 lat do 12/

Zbieg przestpstw
Sytuacja ta zachodzi, gdy powstaje pytanie czy wielo zachowa sprawcy majcych miejsce w krtkim odstpie czasu traktowa jako jeden czyn, czy te jako oddzielne przestpstwa. /klasyczny przykad: kamerdyner co wieczr zabiera jedno drogie cygaro z gabinetu swego pracodawcy i wypala je przed pjciem do domu. Czy sprawca dopuci si jednego przestpstwa kradziey 100 cygar, czy te 100 kradziey jednego cygara?/ W kodeksie karnym z 1932 istniaa konstrukcja przestpstwa cigego, ktra w obecnym uregulowaniu z 1997 zostaa zastpiona dwoma pojciami: Czyn cigy Cig przestpstw 93

Czyn cigy (pojcie czy si z pozornym zbiegiem przestpstw wiele zachowa, jedno przestpstwo) Art. 12 Dwa lub wicej zachowa, podjtych w krtkich odstpach czasu w wykonaniu z gry powzitego zamiaru, uwaa si za jeden czyn zabroniony; jeeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wieloci zachowa za jeden czyn zabroniony jest tosamo pokrzywdzonego Czyn cigy Warunki: Z gry powzity i cigle odnawiajcy si zamiar Dwa lub wicej czyny tego samego rodzaju Krtki odstp czasu Jeeli to przestpstwo przeciw osobie(naruszajce dobra osobiste) to musi by to ta sama osoba W obecnym kodeksie karnym uznanie zachowa sprawcy za jeden czyn cigy jest dla niego korzystniejsze, bo mimo wielu zachowa przestpczych odpowie jak za jeden czyn( w kodeksie z 1932 zaostrzao to odpowiedzialno karn w obecnym tej odpowiedzialnoci nie zaostrza). Najczciej ma to miejsce wtedy, gdy sprawca postanawia dokona jedno przestpstwo na raty. /np. pracownik salonu samochodowego postanawia ukra samochd, ale codziennie wynosi jedn cz, najpierw koo, potem drugie, potem kierownice itp./ Aby uzna wielo czynw za jedno przestpstwo naley wykona test usiowania(czy jedno dziaanie sprawcy byo usiowaniem dokonania caego przestpstwa?) /np. jeeli zostanie zatrzymany sprawca kradziey koa do samochodu i udowodnimy, ze mia na celu kradzie caego pojazdu to bdzie to zakwalifikowane jako czyn cigy/ Wymagany jest rwnie krtki odstp czasu pomidzy poszczeglnymi zachowaniami skadajcymi si na dany czyn cigy(uznaje si kilka do kilkunastu dni). Jeeli zatem przerwa trwaa duej, to nastpi przerwanie czynu cigego i powrt do dokonania bdzie stanowi odrbny czyn zabroniony. Krytyka(A. Wsek)/zwolennik przestpstwa cigego z 32): Warunkiem przyjcia czynu cigego jest z gry powzity zamiar sprawcy(np. jeli urzdnik przerwa ten zamiar, to kady kolejny czyn nie jest ju podjty ze z gry powzitym zamiarem, a wic to nowe przestpstwa. Sabo tej koncepcji: Dwa artykuy zniesawiajce t sam osob zostay wydane w krtkim czasie i ze z gry podjtym zamiarem zniesawienia tej osoby, a wic zostan zakwalifikowane jako jeden czyn cigy. Konstrukcja czynu cigego nie czy si z ustawowym zaostrzeniem wymiaru kary!!! Sd wymierzajc kar za zachowania jednostkowe wchodzce w skad jednego czynu cigego nie moe przekroczy ustawowego zagroenia przewidzianego dla przestpstwa tego rodzaju./np. sprawca codziennie krad z domu ofiary jedno cygaro warte 300 PLN przez 100 dni, wic odpowie za czyn cigy kradziey do maksymalnej wysokoci kary przewidzianej za kradzie od 3 miesicy do lat 5/ Cig przestpstw Jest to kolejna konstrukcja, ktra zastpia znane z wczeniejszych uregulowa przestpstwo cige. Jest zwizana z rzeczywistym zbiegiem przestpstw, gdzie wiele zachowa uwaane jest za oddzielne przestpstwa popeniane w cigu. Art. 91 1 Jeeli sprawca popenia w podobny sposb, w krtkich odstpach czasu, dwa lub wicej przestpstw, zanim zapad pierwszy wyrok, chociaby nieprawomocny, co do ktregokolwiek z tych 94

przestpstw, sd orzeka jedn kar na podstawie przepisu, ktrego znamiona kade z tych przestpstw wyczerpuje, w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow 2 Jeeli sprawca w warunkach okrelonych w art. 85 popenia dwa lub wicej cigw przestpstw okrelonych w 1 lub cig przestpstw oraz inne przestpstwo, sd orzeka kar czn, stosujc odpowiednio przepisy tego rozdziau 3 Jeeli sprawca zosta skazany dwoma lub wicej wyrokami za przestpstwa nalece do cigu przestpstw okrelonego w 1, orzeczona w wyroku cznym kara nie moe przekroczy grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow, przewidzianego w przepisie, ktrego znamiona kade z tych przestpstw wyczerpuje

Cig przestpstw Warunki: Ten sam sprawca Czyny dokonane w podobny sposb Krtkie odstpy czasu(kilka, kilkanacie dni) Przestpstwa popeniane zanim zapad wyrok skazujcy za ktre z tych przestpstw(choby by to wyrok nieprawomocny) Jeeli 4 powysze warunki s spenione, sd orzeka 1 kar, mimo wieloci jednostkowych przestpstw, na podstawie przepisu, ktrego znamiona, kade z tych jednostkowych przestpstw wyczerpuje. Sd wymierza kar w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow (nadzwyczajne obostrzenie kary) za jeden cig przestpstw. /np. sprawca wama si do kilku samochodw po kolei kradnc z nich radia i znaleziono je w trakcie przeszukania w jego mieszkaniu/ Pozorny zbieg przestpstw Moemy mie take do czynienia z pozornym zbiegiem przestpstw. Ma to miejsce zawsze wtedy, kiedy dwa lub wicej zachowania sprawcy traktujemy jak jeden czyn zabroniony. I przestpstwo wieloczynowe(kolektywne, zbiorowe): Wiele czynw moe by potraktowane jako jedno przestpstwo gdy w ustawie opis tego zachowania jest tak sformuowany, e wynika bez wtpliwoci, e ustawodawca obj opisem wielo jednostkowych zachowa. /np. art. 207[zncanie si] ustawodawca projektujc ten przepis obj przestpstwem zncania si wielo zachowa sprawcy, takich jak zniewagi czy naruszenie nietykalnoci cielesnej, by cznie zakwalifikowa je jako zncanie si/ Przy zncaniu si wyjtkowo jeden czyn moe stanowi o bycie przestpstwa wieloszynowego/np. przypalenie dziecka papierosem/ Wyjtkiem jest take przepis dotyczcy handlu ludmi[art. 253] Przepis przewiduje, ze podlega karze ten kto uprawia handel ludmi, wskazujc na przestpstwo wieloczynowe. / Sd Okrgowy miasta L stan przed pytaniem jak zakwalifikowa czyn czowieka, ktry tylko jeden raz sprzeda jedn osob sd uzna, e nie jest to handel ludmi, gdy to zachowanie czowieka nie miao charakteru wieloszynowego/ Sd oczywicie popeni bd, gdy by to niewtpliwe handel ludmi, ktry moe by dokonany jednym czynem mimo, e z treci przepisu wynika wieloszynowo. II przestpstwo dwuaktowe: Opis przestpstwa zawiera dwa czyny(dwie przesanki)ktre musz by spenione cznie, aby powstaa odpowiedzialno karna. 95

/np. przestpstwo patnej protekcji[art. 230] ustawodawca dla zaistnienia tego przestpstwa wymaga aby sprawca: Powoa si na wpywy Podj si porednictwa w zaatwieniu sprawy Wystpuje take wtedy, kiedy ustawodawca przewiduje dwa zachowania skadajce si na dane przestpstwo, z ktrego kade jest oddzielnie penalizowane w ustawie karnej /np. przestpstwo rozboju ustawodawca zadecydowa, e do zaistnienia przestpstwa rozboju wymagane jest zarwno uycie siy fizycznej jak i kradzie/ III wspukarane czyny uprzednie: Dwa czyny traktujemy jako pozorny zbieg przestpstw: 1. Wtedy gdy sprawca dopuszcza si czynu na okrelonym etapie iter delicti, a nastpnie dopuszcza si drugiego czynu na nastpnej stacji iter delicti.(ukaranie za nastpny etap bdzie zawierao rwnie kar za etap poprzedni)./np. facet strzela do ona nie trafia, a za par dni prbuje jeszcze raz i tym razem j zabija. Odpowie za jedno zabjstwo, w ktrym bdzie zawiera si kara za usiowanie warunki: a. Ten sam sprawca b. Dziaa w tym samym miejscu(lub wobec tej samej osoby) c. Odstp czasu by niewielki Jeli te wymogi nie bd spenione to zbieg przestpstw bdzie rzeczywisty i sprawca poniesie odpowiedzialno karn za dwa oddzielne przestpstwa. 2. Sprawca dopuszcza si jednym czynem podegania lub pomocnictwa, a nastpnie wsplnie ze sprawc dokonuje czynu zabronionego. IV wspukarane czyny nastpcze: Sprawca korzysta z owocw przestpstwa lub zaciera lady, a owo korzystanie lub zacieranie ladw stanowi odrbne przestpstwo, jednak przyjmujemy, e ukaranie za czyn poprzedni bdzie uznane za wspukarane za czyny nastpcze. /np. ukrad samochd, jedzi nim przez jaki czas, a potem go zniszczy. Odpowie za kradzie, a nie za pniejsze zniszczenie cudzego mienia/ Wspukaranie czynw nastpczych nie ma zastosowania przy przestpstwie spowodowania wypadku drogowego[art. 177] kiedy sprawca nastpnie ucieka z miejsca zdarzenia. Jeeli sprawca zbieg z miejsca przestpstwa lub by pod wpywem alkoholu, to kara zostanie wymierzona w graniach od dolnej granicy zwikszonej o poow do grnej granicy zwikszonej o poow. Sdy traktuj kwalifikowan form wypadku drogowego spowodowan ucieczk sprawcy jako wspukaranie nieudzielenia pomocy, ale jest to rozumowanie bdne dogmatycznie: Spowodowanie wypadku(nieumylne) Nieudzielenie pomocy(umylne) /nie da si dogmatycznie uzasadni wspukaranie za dane przestpstwa/ Rzeczywisty zbieg przestpstw Art. 85 Jeeli sprawca popeni dwa lub wicej przestpstw zanim zapad pierwszy wyrok, chociaby nieprawomocny, co do ktregokolwiek z tych przestpstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegajce czeniu, sd orzeka kar czn, biorc za podstaw kary z osobna wymierzone za zbiegajce si przestpstwa Rzeczywisty zbieg przestpstw ma miejsce gdy ten sam sprawca popenia 2 lub wicej przestpstw, z ktrych kade jest oddzielne i podlega karze tego samego rodzaju i nie jest to pozorny zbieg przestpstw i nie zapad wyrok co do ktregokolwiek z tych przestpstw. 96

W takich okolicznociach sd wymierza kar za kade z tych przestpstw, a nastpnie orzeka kar czn. Kara czna[Art. 86]: (minimum) najwysza z kar wymierzonych za popenione przestpstwa (maximum) suma wymierzonych kar(nie moe by wicej ni suma poszczeglnych) (maximum) 15 lat pozbawienia wolnoci (i odpowiednia stawka grzywny itp.) [Art. 87] Jeeli zbiega si kara pozbawienia wolnoci z kar ograniczenia wolnoci, to sd wymierza kar czn pozbawienia wolnoci przyjmujc, e miesic ograniczenia wolnoci to 15 dni pozbawienia wolnoci. [Art. 88] Jeeli najsurowsz kar orzeczon za zbiegajce si przestpstwa jest kara 25 lat pozbawienia wolnoci albo kara doywotniego pozbawienia wolnoci, to orzeka si t kar jako kar czn. Jeli zbiegaj si dwie lub wicej kar 25 lat pozbawienia wolnoci sd moe orzec jako kar czn kar doywotniego pozbawienia wolnoci.

Nauka o karze/O.Bczyk/
Kara kryminalna(pojcie, teorie cele)
POJCIE KARY KRYMINALNEJ Mona wyrni 3 aspekty kary: 1. zagroenie karne zawarte w ustawie 2. kara orzeczona w wyroku skazujcym 3. kara wykonana Odpowiedzialno karna zawsze wie si z koniecznoci wymierzenia sankcji za popenienie przestpstwa. Jest ona jednak wymierzana tylko wtedy, gdy zostan spenione wszystkie warunki odpowiedzialnoci karnej. Cechy kary kryminalnej: moe by wymierzana tylko w razie popenienia przestpstwa dolegliwo, jak ma wyrzdza sprawcy przestpstwa osobisty charakter kary musi by ona wymierzona w sprawc przestpstwa (tu wtpliwoci budzi kara grzywny) jest rodkiem przymusu pastwowego wymierza j moe tylko pastwo, a kada prba wymierzenia jej na wasn rk traktowana jest jako dziaanie bezprawne powszechno moe by stosowana do kadego, kto dopuszcza si przestpstwa wspmierno do wagi popenionego czynu oznacza konieczno racjonalizacji kary, czyli ustalenia kryteriw, na podstawie ktrych jest ona wymierzana przez sd Kara kryminalna (def. J. Waszczyski) jest rodkiem przymusu pastwowego stosowanym przez sd wobec sprawcy przestpstwa, polegajcym na wyrzdzeniu okrelonej dolegliwoci o charakterze osobistym, wspmiernej do wagi popenionego czynu przestpnego i wyraajcej potpienie jego sprawcy. rodki karne stosowane s obok kary i maj na celu wyrzdzenie dodatkowej dolegliwoci dostosowanej do charakteru popenionego przestpstwa. Ich katalog wymienia art. 39 K.k.: pozbawienie praw publicznych zakaz zajmowania okrelonego stanowiska zaraz wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej zakaz prowadzenia pojazdw 97

przepadek przedmiotw obowizek naprawienia szkody nawizka wiadczenie pienine podanie wyroku do publicznej wiadomoci

rodki zabezpieczajce s to rodki penalne, ktre stosowane s wobec sprawcw, ktrym z powodu niepoczytalnoci nie mona przypisa winy. Rni si od kary tym, e ich celem nie jest wyrzdzenie dolegliwoci sprawcy. rodki zwizane z poddaniem sprawcy prbie nale do nich: warunkowe umorzenie postpowania karnego warunkowe zawieszenie wykonania kary warunkowe przedterminowe zwolnienie 2. RACJONALIZACJA KARY Racjonalizacja kary to uzasadnienie dla stosowania przez pastwo okrelonych rodkw reakcji na przestpstwo. Wyrniane s 3 rodzaje pogldw uzasadniajcych sens karania: Teorie absolutne (retrybutywne) kara jest reakcja pastwa na popenione przestpstwo oraz jednym z warunkw skutecznoci prawa karnego. Sensem kary jest sprawiedliwa odpata. Ma ona naprawi moralne zo, jakie wyrzdzi sprawca. Ma suy rwnie przywrceniu adu i porzdku spoecznego, ktry zosta naruszony wraz z popenieniem przestpstwa. Kar wymierza si tylko po to, by sprawca odpokutowa, nie ma adnych innych celw. Sprawca powinien by tak ukarany, by odechciao mu si popenia przestpstwa w przyszoci. Teorie te wynikay z klasycznej szkoy prawa. Filozoficznie uzasadniane przez pogldy Kanta, Hegla, Benthama, Beccarii. <patrzenie wstecz> Teorie wzgldne (utylitarne) kara to rodek oddziaywania na sprawc przestpstwa, ale te na reszt spoeczestwa. Ma na celu nie tylko wymierzenie kary sprawcy, ale te powodowa, by nie powrci on do popeniania przestpstw oraz by inni powstrzymali si od tego typu dziaa. Przestpczoci winne jest spoeczestwo, ktre generuje przestpcw spord siebie, dlatego najwaniejsze jest przywrcenie czowieka spoecznoci. Zwizane z socjologiczna szko prawa karnego. Pocztkw tej myli doszukiwa si mona u Seneki. Jej zwolennikiem by Liszt. <patrzenie w przd> Teorie mieszane elementy moralne jak i utylitarne. Kara to odpata, ktra ma spenia cele prewencyjne. Zwizana z socjologiczn szko prawa. Wg tej teorii kara powinna by dostosowana do indywidualnych cech i waciwoci sprawcy i w optymalnym zakresie prowadzi do jego resocjalizacji. Zwolennikiem tej teorii by m.in. J. Makarewicz. Celem finalnym wszystkich teorii jest ograniczenie przestpczoci. Teorie kary s bardzo cile powizane z teoriami przestpstwa. Kodeks z 1969 roku bliszy by modelowi represyjno-resocjalizacyjnemu. Kodeks z 1997 roku bliszy jest modelowi resocjalizacyjno-represyjnemu. Wspczesne teorie kary:

98

Model sprawiedliwoci retrybutywnej zwizany z neoklasycyzmem prawniczym. Wg tego modelu kara powinna by celowa i surowa, gdy tylko taka moe prowadzi do prewencji indywidualnej i generalnej. Przedstawiciel: prof. Mcior. Model sprawiedliwoci naprawczej w modelu tym wan rol peni pojednanie, zadouczynienie wyrzdzonym krzywdom, wsplne ustalenie odszkodowania, prace na rzecz lokalnej spoecznoci. Przejawem tego jest mediacja. Sd zawsze bierze pod uwag pojednanie si poszkodowanego ze sprawc. W drobnych sprawach jest to bardzo dobre rozwizanie. Przeciwnicy podnosz zarzut, e prowadzi on do braku rozgraniczenia midzy prawem karnym a prawem cywilnym CELE KARY I RODKW KARNYCH Cel sprawiedliwociowy kara powinna wyrzdza sprawy tylko tak dolegliwo, jaka jest wspmierna do jego winy i wagi (stopnia spoecznej szkodliwoci) popenionego czynu. Prewencja indywidualna dziaanie zapobiegawcze i wychowawcze na sprawc. Cel zapobiegawczy zostaje speniony, gdy sprawca nie powraca na drog przestpstwa. Due znaczenie maj tu rodki karne. Osignicie celu zapobiegawczego, bez wychowawczego nazywane jest popraw jurydyczn. Wiksz pewno, i sprawca nie powrci na drog przestpstwa daje realizacja zarwno celu zapobiegawczego, jak i celu wychowawczego, poprzez resocjalizacj. Prewencja generalna pocztkowo oznaczaa odstraszanie potencjalnych sprawcw poprzez zagroenie kar oraz jej orzekanie i wykonanie. Jest to tzw. prewencja negatywna, sprzeczna z zasadami humanitaryzmu (art. 3 K.k.), a kara ma na celu jedynie odstraszenie innych, potencjalnych sprawcw. Dzi przez prewencj generaln naley rozumie pozytywnie, tj. jako ksztatowanie wiadomoci prawnej spoeczestwa poprzez zagroenie kar oraz jej wymierzanie. W tym ujciu celem jest ksztatowanie postaw i poczucia, e prawo jest egzekwowane. Naprawienie szkody (kompensacja) domena prawa cywilnego. Jest jednym ze rodkw karnych (art. 46 K.k.). Skada si na nie nie tylko wymiar finansowy, lecz rwnie zadouczynienie moralne.

Kary(rodzaje)
Art. 32 K.k. za przestpstwo mog by wymierzone nastpujce kary: grzywna ograniczenie wolnoci pozbawienie wolnoci (dla onierzy moe by areszt wojskowy) 25 lat pozbawienia wolnoci doywotnie pozbawienie wolnoci Kolejno wana, gdy sd powinien najpierw rozway moliwo wymierzenia kary agodniejszej, a dopiero w ostatecznoci surowszej. Sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub rodek karny nie moe speni celw kary. GRZYWNA Kara majtkowa. Dolegliwo: uszczuplenie majtku skazanego. Jest szeroko stosowana we wspczesnych systemach prawnych. Zalety: 99

kara wolnociowa (nie wie si z izolowaniem sprawcy od rodziny i spoeczestwa, koniecznoci przerwania pracy, demoralizacj) wykonanie tej kary nie wie si z kosztami ze strony pastwa, a wrcz powiksza jego dochody

Wady: brak osobistego charakteru dolegliwoci (moe zapaci kto inny) kade uszczuplenie majtku skazanego stanowi dolegliwo dla jego rodziny Grzywna samoistna wymierzana jako jedyna dolegliwo (+ ewentualnie rodek karny). Grzywna kumulatywna wymierzana obok kary pozbawienia wolnoci. Grzywna samoistna orzekanie: przestpstwo zagroone wycznie kara grzywny lub kar grzywny alternatywnie z innymi karami w razie stosowania art. 58 3 (pozwala sdowi na zrezygnowanie z kary pozbawienia wolnoci i orzeczenie grzywny, jeeli przestpstwo jest zagroone kar nie przekraczajca 5 lat pozbawienia wolnoci) w razie zastosowania nadzwyczajnego zagodzenia kary (art. 60 6 pkt 2 i 3) Grzywna kumulatywna: ma na celu zwikszenie represji karnej orzekana fakultatywnie (art. 33 2 sd moe wymierzy grzywn obok pozbawienia wolnoci, jeli sprawca dopuci si czynu w celu osignicia korzyci majtkowej lub tak korzy osign. Nie dotyczy to orzeczenia kary 25 lat lub doywotniego pozbawienia wolnoci). Korzy majtkowa art. 115 4 korzy dla siebie, innej osoby fizycznej lub prawnej, jednostki organizacyjnej nie majcej osobowoci prawnej oraz grupy osb prowadzcej zorganizowan dziaalno przestpcz. nie orzeka si w grzywny obok kary ograniczenia wolnoci -> wyjtek: w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolnoci. W obecnym systemie karnym funkcjonuj 2 systemy wymiaru grzywny stawek dziennych (K.k. 1997) oraz system kwotowy (K.k. 1969 oraz niektre ustawy zawierajce ustawy karne)!!! SYSTEM STAWEK DZIENNYCH Zastosowany po raz pierwszy w krajach skandynawskich. Ustalenie ostatecznego wymiaru grzywny odbywa si w 2 etapach. W kadym sd rozwaa inne przesanki decydujce o wymiarze kary: I ETAP: o ustalenie liczby stawek dziennych, dopasowujc j do wagi czynu oraz winy sprawcy (bierze si pod uwag dyrektywy wymiaru kary) o nie bierze si pod uwag sytuacji majtkowej skazanego II ETAP o ustalenie wysokoci jednej stawki dziennej o sd bierze pod uwag sytuacj indywidualne moliwoci majtkowe, zarobkowe i osobiste W systemie kwotowym nie ma praktycznie moliwoci dopasowania grzywny do wagi czynu ze wzgldu na konieczno jednoczesnego dopasowania sytuacji majtkowej i osobistej skazanego. 100

Grzywn okrela si poprzez okrelenie jednej stawki dziennej oraz ilo stawek. Najnisza liczba stawek dziennych moe wynosi 10, a najwiksza 360. Grna granica liczby stawek dziennych moe ulec modyfikacji: 1. skazanie za przestpstwo z art. 296 3, art. 297 1 (oszustwo kredytowe) lub art. 299 (pranie brudnych pienidzy) zwikszenie do 2000 stawek dziennych 2. nadzwyczajne obostrzenie kary lub wymierzenie kary cznej do 540 stawek dziennych 3. grzywna wymierzana w zwizku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolnoci oraz jako kara czna z takich grzywien nie moe przekroczy 180 stawek dziennych 4. grzywna wymierzana w zwizku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary ograniczenia wolnoci oraz czna kara z takich grzywien nie moe przekroczy 90 stawek dziennych Wysoko jednej stawki dziennej nie moe by nisza od 10 z ani przekracza 2000 z. Orzekajc wysoko sd bierze pod uwag (na podstawie art. 33 3): dochody sprawcy warunki osobiste, rodzinne stosunki majtkowe moliwoci zarobkowe zobowizania wzgldem innych osb (np. alimenty) Grzywny nie orzeka si, gdy dochody sprawcy i inne ww. okolicznoci wskazuj, e nie uici on grzywny i nie bdzie mona jej cign w drodze egzekucji. Skazany jej wzywany do dobrowolnego uiszczenia kary grzywny w terminie 30 dni. Jeli termin ten upynie bezskutecznie, grzywn ciga si w drodze egzekucji. Gdy egzekucja okae si bezskuteczna, sd moe zmieni grzywn (nie przekraczajc 100 stawek dziennych) na prac spoecznie uyteczn, po wyraeniu zgody przez skazanego. Praca ta trawa min. miesic, a max. 12 miesicy. Granice obowizku pracy wyznacza przepis art. 35 1. Gdy nie mona zastosowa ww. wariantw (brak zgody na prac) sd orzeka wykonanie zastpczej kary pozbawienia wolnoci: 1 dzie = 2 stawki dzienne grzywny Kara zastpcza nie moe przekracza 12 miesicy pozbawienia wolnoci lub grnej granicy kary pozbawienia wolnoci za to przestpstwo, a jeli ustawa nie przewiduje pozbawienia wolnoci za to przestpstwo nie wicej ni 6 miesicy. Sd moe odroczy cignicie grzywny, lub rozoy j na raty (na rok), gdy cignicie grzywny przyniosoby zbyt cikie skutki dla jego rodziny. W szczeglnych wypadkach grzywn mona rozoy na 3 lata. KARA OGRANICZENIA WOLNOCI Alternatywa dla krtkoterminowego pozbawienia wolnoci. Nie ma charakteru izolacyjnego. Dolegliwo: naoenie na skazanego szeregu obowizkw, z ktrych najwaniejszy to obowizek pracy. Wymierza si w miesicach od 1 do 12 (art. 34 1). Obowizki: z mocy prawa: o zaniechanie zmiany miejsca staego pobytu bez zgody sdu o wykonywanie pracy wskazanej przez sd o udzielania wyjanie dotyczcych przebiegu odbywania kary na mocy decyzji sdu 101

o o o o o

przeproszenie pokrzywdzonego oenie na rzecz innej osoby powstrzymywanie si od naduywania alkoholu lub innych rodkw odurzajcych naprawienie szkody w caoci lub w czci ponadto moe odda skazanego pod nadzr kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji spoecznej

Obowizek pracy (dwa warianty art. 35): 1. wykonywanie nieodpatnej, dozorowanej pracy na cele spoeczne, wskazane przez sd w odpowiednim zakadzie pracy, placwce suby zdrowia, opieki spoecznej itp. od 20 do 40 godzin 2. potrcenie od 10 do 25% wynagrodzenia miesicznego na rzecz skarbu pastwa albo na cel spoeczny wskazany przez sd. W tym czasie skazany nie moe bez zgody sdu rozwiza stosunku pracy. Miejsce, czas, rodzaj i sposb wykonywania pracy okrela sd po wysuchaniu skazanego, jednak jego zgoda nie jest dla sdu wica.

Uchylanie si od tej kary skutkuje orzeczeniem zastpczej kary grzywny: 1 dzie ograniczenia wolnoci = 1 stawka dzienna Jeeli orzeczenie zastpczej kary grzywny jest niecelowe sd orzeka zastpcz kar pozbawienia wolnoci: 2 dni pozbawienia wolnoci = 1 dzie ograniczenia wolnoci Jeli ustawa nie przewiduje za dane przestpstwo kary pozbawienia wolnoci, kara zastpcza nie moe przekracza 6 miesicy. KARA POZBAWIENIA WOLNOCI (art. 37) Najsurowsza sankcja karna. Dolegliwo: godzi w podstawowe prawo kadego obywatela wolno. 3 rodzaje: 1. pozbawienie wolnoci 2. 25 lat pozbawienia wolnoci 3. doywotnie pozbawienie wolnoci Jakociowo si nie rni, gdy kada z nich polega na umieszczeniu skazanego w zakadzie karnym. Odmiennoci charakteryzuje si jedynie kara aresztu wojskowego (art. 322). Wymierzana jest onierzom na czas nie krtszy ni 2 miesice i nie duszy ni 2 lata. Skazany podlega w czasie jej odbywania szkoleniu wojskowemu. Stosuje si odpowiednio przepisy o karze pozbawienia wolnoci. W podstawowym rodzaju kara pozbawienia wolnoci trwa najkrcej miesic, a najduej 15 lat. Wymierzana jest w miesicach i latach (wyjtek stanowi zastpcza kara pozbawienia wolnoci). Np. grozi kara pozbawienia wolnoci do lat 3 naley rozumie od miesica do lat 3. Jedyn kar bezwzgldnie oznaczon jest kara 25 lat pozbawienia wolnoci. Kara doywotniego pozbawienia wolnoci ma gwnie cel prewencyjny odizolowanie sprawcy najciszych zbrodni od spoeczestwa. Peni funkcje ochronna i odstraszajc. 102

rodki karne
rodki karne w kodeksie z 1969 roku znane jako kary dodatkowe. rodki karne wymienione w art. 39 mog by uywane rwnie jako rodki zabezpieczajce (art. 99). Poza art. 39 znajduj si rodki karne o charakterze probacyjnym. Mog by orzekane obok kary zasadniczej lub zamiast niej. Art. 39 wymienia nastpujce rodki karne: 1. pozbawienie praw publicznych 2. zakaz zajmowania okrelonego stanowiska lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej 3. zakaz prowadzenia pojazdw 4. przepadek przedmiotw 5. obowizek naprawienia szkody 6. nawizka 7. wiadczenie pienine 8. podanie wyroku do publicznej wiadomoci Poza treci art. 39 znajduj si: 1. przepadek korzyci majtkowych uzyskanych z popenienia przestpstwa (art. 45) 2. zwrot korzyci majtkowej (art. 52) rodki karne stosowane wobec onierzy wymienia art. 324 1: obnienie stopnia wojskowego wydalenie z zawodowej suby wojskowej degradacja Niestosowanie si do orzeczonych przez s zakazw zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia dziaalnoci gospodarczej lub prowadzenia pojazdw stanowi wystpek zagroony kar pozbawienia wolnoci do lat 3. POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH Szeroki zakres stosowania. 1. Utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organw wadzy publicznej, organw samorzdu zawodowego lub gospodarczego. Moe nastpi w stosunku do podmiotw sprawujcych tak wadz (Prezydenta RP, czonka KRRiTV, Krajowej Rady Sdownictwa, sdziego TK, sdziego TS, Sejmu, Senatu, rad gmin i ich komisji, izb lekarskich itp.) oraz w stosunku do podmiotw takiej wadzy nie sprawujcych. Nie mona pozbawi czynnego i biernego prawa wyborczego do partii politycznych, fundacji itp. 2. Utrata prawa do udziau w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwoci oraz do penienia funkcji w organach i instytucjach pastwowych i samorzdu terytorialnego i zawodowego. Jest to zakaz wykonywania funkcji sdziego (take TK i TS), awnika, arbitra, notariusza itp. Dotyczy to te czonkowstwa w komisjach orzekajcych w sprawach dyscyplinarnych. 3. Utrata posiadanego stopnia wojskowego i powrt do stopnia szeregowego, a take utraty orderw, odznacze i tytuw honorowych przyznawanych przez uprawnione do tego podmioty (Prezydenta RP, samorzd terytorialny, wadze wyszej uczelni) oraz utraty zdolnoci do ich uzyskania w okresie trwania tego rodka karnego. 103

Mona pozbawi skazanego tytuu dr honoris causa, lecz nie mona pozbawi stopni naukowych i tytuw zawodowych (profesora, magistra). rodek ten orzeka si fakultatywnie w przypadku skazania na kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 3 za przestpstwo popenione w wyniku motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie (pojecie szersze ni niskie pobudki z chci uzyskania korzyci majtkowej, z zemsty). Pozbawienie praw publicznych orzeka si w latach od roku do 10 lat, chyba e ustawa daje moliwo orzeczenia w innym wymiarze. Po terminie, na jaki zosta ten rodek orzeczony, nabywa si zdolno do ponownego uzyskania praw publicznych, nie przywrcenia!! Przedmiotem orzeczenia mog by tylko prawa, ktre sprawca posiada w chwili orzeczenia, nie przysze! Okres, na ktry rodek ten zosta orzeczony, nie biegnie czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci. Sd po upywie poowy okresu, na ktry rodek ten zosta orzeczony, uzna, e rodek ten zosta wykonany, jeeli sprawca przestrzega porzdku prawnego, a zakaz by wykonywany przynajmniej przez rok. ZAKAZ ZAJMOWANIA OKRELONEGO STANOWISKA, WYKONYWANIA OKRESLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKRELONEJ DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ Trzy rne zakazy: 1. Zakaz zajmowania okrelonego stanowiska lub wykonywania okrelonego zawodu. By sd orzek ten rodek karny, musz by spenione warunki: Wykazanie, e sprawca naduy, przy popenieniu przestpstwa, stanowiska lub wykonywanego zawodu (midzy naduyciem stanowiska/zawodu a przestpstwem istnieje zwizek przyczynowy oraz gdy uprawnienia sprawcy umoliwiy mu lub uatwiy dokonanie przestpstwa) Zachowania te mog by objte umylnoci lub nieumylnoci. Okazanie, e dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanego zawodu zagraa istotnym dobrom chronionym prawem zazwyczaj chodzi tu o niedooenie naleytych stara w ich wykonywaniu. Okazanie (np. brak wiedzy, odpornoci na stres) te musi mie zwizek z popenionym przestpstwem! 2. Zakaz prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej. Orzeczony jedynie wtedy, gdy: przestpstwo, za ktre nastpio skazanie, popenione zostao w zwizku z prowadzeniem takiej dziaalnoci jej dalsze prowadzenie zagraa istotnym dobrom chronionym prawem. Nie musi to oznacza zakazu wykonywania zawodu zakresy tych znamion nie pokrywaj si. Naruszenie orzeczonego przez sd zakazu wykonywania zawodu, zajmowania stanowiska lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej stanowi przestpstwo z art. 244, zagroone kar pozbawienia wolnoci do lat 3. Zakaz ten orzeka si fakultatywnie w latach, od roku do 10 lat. Obowizuje od uprawomocnienia si wyroku, wykonywany po odbyciu kary pozbawienia wolnoci. 104

Sd po upywie poowy okresu, na ktry rodek ten zosta orzeczony, uzna, e rodek ten zosta wykonany, jeeli sprawca przestrzega porzdku prawnego, a zakaz by wykonywany przynajmniej przez rok. ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDW (art. 42) 1. Zakaz prowadzenia pojazdw okrelonego rodzaju. Moe by orzeczony (fakultatywnie) w razie skazania osoby uczestniczcej w ruchu za przestpstwo przeciwko bezpieczestwu w komunikacji. Przez pojazd naley rozumie wszelki pojazd przystosowany do poruszania si po drodze publicznej, wodnej lub powietrznej. Zakaz ten mona orzec, jeeli okolicznoci popenionego przestpstwa wskazuj na to, i prowadzenie pojazdw okrelonego rodzaju zagraa bezpieczestwu w komunikacji z powodu, np. istotnej wady wzroku kierujcego, barku poczucia odpowiedzialnoci. 2. Zakaz prowadzenia pojazdw mechanicznych okrelonego rodzaju. Orzeka si obligatoryjnie, jeeli zaistniaa cho jedna z przesanek: Sprawca dopucio si przestpstwa przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, bdc w stanie nietrzewoci , pod wpywem rodka odurzajcego, LUB Zbieg z miejsca zdarzenia, w ktrym doszo do sprowadzenia katastrofy w ruchu ldowym, wodnym lub powietrznym, do sprowadzenia bezporedniego niebezpieczestwa takiej katastrofy lub zbieg z miejsca wypadku. Pojazdy mechaniczne (m.in.): Pojazdy silnikowe Maszyny samobiene Maszyny rolnicze, lene Maszyny szynowe, tramwaje odzie motorowe Samoloty Zbiec z miejsca zdarzenia oddali si bez zamiaru powrotu. Orzeczenie nastpuje na czas od roku do 10 lat (do lat 2 w zwizku z warunkowym umorzeniem postpowania) oraz tytuem rodka zabezpieczajcego. Sd po upywie poowy okresu, na ktry rodek ten zosta orzeczony, uzna, e rodek ten zosta wykonany, jeeli sprawca przestrzega porzdku prawnego, a zakaz by wykonywany przynajmniej przez rok. 3. Zakaz prowadzenia wszelkich pojazdw mechanicznych. Przesanki: Sprawca dopucio si przestpstwa przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, bdc w stanie nietrzewoci , pod wpywem rodka odurzajcego, LUB Zbieg z miejsca zdarzenia, w ktrym doszo do sprowadzenia katastrofy w ruchu ldowym, wodnym lub powietrznym, do sprowadzenia bezporedniego niebezpieczestwa takiej katastrofy lub zbieg z miejsca wypadku.

Moe by orzeczony: 105

Obligatoryjnie, na czas od roku do 10 lat (do lat 2 w zwizku z warunkowym umorzeniem postpowania) oraz tytuem rodka zabezpieczajcego Na zawsze (fakultatywnie), jeeli sprawca w czasie popenienia przestpstwa z art. 173 lub 174 (katastrofa komunikacyjna i sprowadzenie zagroenia katastrof komunikacyjn), ktrego nastpstwem bya mier innej osoby lub ciki uszczerbek na jej zdrowiu, ALBO w czasie popenienia przestpstwa z art. 177 2 (wypadek komunikacyjne ze skutkiem miertelnym lub cikiego uszczerbku na zdrowiu) lub 355 2 (wojskowy wypadek komunikacyjny ze skutkiem miertelnym lub cikiego uszczerbku na zdrowiu) by w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurzajcego lub zbieg z miejsca zdarzenia. Na zawsze (obligatoryjnie) w razie ponownego skazania osoby prowadzcej pojazd mechaniczny w warunkach wymienionych wyej (patrz: na zawsze, fakultatywnie)

Sd nakada obowizek zwrotu dokumentu uprawniajcego do prowadzenia pojazdu. Jeli ten rodek karny orzeczony zostaje jako rodek zabezpieczajcy to orzeczenie nastpuje bez okrelenia terminu.

PRZEPADEK PRZEDMIOTW Ma na celu pozbawienie sprawcy przestpstwa korzyci z niego osignitych. Orzekany: Obligatoryjnie przedmioty pochodzce bezporednio z przestpstwa (owoce przestpstwa): o Nie stanowice wasnoci sprawcy, uzyskane w drodze: Kradziey Rozboju Paserstwa apownictwa Faszerstwa o Przedmioty wytworzone w drodze przestpstwa o Dotyczy to te pienidzy, nieruchomoci Przepadek nie ma miejsca, jeli przedmioty te podlegaj zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Jeli nie mona ich zwrci, po uprawomocnieniu si wyroku staj si wasnoci Skarbu Pastwa. Jeli sprawca wiadomie spowoduje niemono orzeczenia przepadku rzeczy (np. j spali), wwczas sd moe orzec obowizek uiszczenia kwoty stanowicej rwnowarto tej rzeczy. Jeeli nie mona pienidzy zwrci pienidzy poszkodowanemu przechodz na rzecz Skarbu Pastwa. Przepadek orzeka si niezalenie od tego czy rzeczy s wasnoci sprawcy. Przepisw tych nie mona stosowa do przypadkw niewiadomej utraty tych przedmiotw. Fakultatywnie moe dotyczy: o Przedmiotw stanowicych mienie ruchome , ktre suyy lub byy przeznaczone do popenienia przestpstwa (instrumenta sceleris). Mog to by przedmioty codziennego uytku, np.: Noe Wytrychy 106

rodki transportu

Nie orzeka si przepadku instrumenta sceleris, jeli orzeczenie tego rodka karnego byoby niewspmierne do wagi popenionego czynu. Zamiast przepadku sd moe orzec nawizk na rzecz Skarbu Pastwa. Jeli sprawca wiadomie spowoduje niemono orzeczenia przepadku rzeczy uytej do popenienia przestpstwa, wwczas sd moe orzec obowizek uiszczenia kwoty stanowicej rwnowarto tej rzeczy. o Przedmiotw objtych zakazem posiadania, wytwarzania, obrotu lub przewozu w razie skazania za przestpstwo polegajce na naruszeniu tych zakazw. Jeli ww. przedmioty nie s wasnoci sprawcy podlegaj zwrotowi poszkodowanemu, lub przy jego braku Skarbowi Pastwa. Przepisw tych nie mona stosowa do przypadkw niewiadomej utraty tych przedmiotw. Jeli przedmioty stanowi wasno sprawcy, mona orzec ich przepadek tylko jeli wskazuje na to ustawa (np. art. 139). Ma to charakter zarwno zabezpieczajcy (uniemoliwia sprawcy ponowne uycie przedmiotu), jak i wyrzdzajcy sprawcy okrelon dolegliwo. W wypadku wspwasnoci orzeka si przepadek czci nalecej do sprawcy albo obowizek uiszczenia kwoty pieninej. Sd moe orzec (art. 100) przepadek rzeczy jeli spoeczna szkodliwo jest znikoma, w razie warunkowego umorzenia postpowania albo gdy zostanie stwierdzone, e zachodzi okoliczno wyczajca ukaranie sprawcy czynu zabronionego. Przepis jest wany, by mona byo orzec przepadek rzeczy w wypadku, gdy czyn nie stanowi przestpstwa lub gdy stanowiby przestpstwo, ale nie mona wymierzy rodka karnego, gdy nie zostaje wymierzona kara. Przepadek orzeka si w przypadku skazania za pranie brudnych pienidzy. PRZEPADEK KORZYCI MAJATKOWYCH OSIGNITYCH Z POPENIENIA PRZESTEPSTWA Przepadek korzyci majtkowych osignitych z popenienia przestpstwa (lub ich rwnowarto) moe by orzeczony: Fakultatywnie, jeeli osignita zostaa chociaby porednio z popenienia jakiegokolwiek przestpstwa, chyba e nastpi jej zwrot pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. Oczywici jeli nie podlega zwrotowi przechodzi na rzecz Skarbu Pastwa Obligatoryjnie w razie skazania sprawcy: o Ktry uczyni z przestpstwa stae rdo dochodu (art. 65) o Ktry osign z popenienia przestpstwa korzy majtkow znacznej wartoci Jest to wzgldna obligatoryjno, gdy dochodzi do przepadku korzyci majtkowych, jeli zostay one zwrcone poszkodowanemu lub innemu podmiotowi. Rwnowarto mienia budzi wiele kontrowersji czy ma to by kwora pienina, czy rzecz o podobnej wartoci naleca do sprawcy (powrt do konfiskaty mienia). Ciko jest udowodni, e korzyci pochodz porednio z przestpstwa. 107

OBOWIZEK NAPRAWIENIA SZKODY Moe by orzeczony w caoci lub w czci w postpowaniu karnym po uprzednim zoeniu wniosku przez pokrzywdzonego lub inn osob uprawniona. Jeli wniosek taki nie zostanie zoony, pokrzywdzony (lub inna uprawniona osoba) moe dochodzi roszcze w postpowaniu karnym jako oskaryciel posikowy lub w drodze powdztwa cywilnego. Sd wnioskiem nie jest zwizany! Szkoda naprawiona moe by np. przez nawizk (substytut obowizku naruszenia szkody), ktra nie moe przekroczy 10x najniszego miesicznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji. Powstaje na podstawie przepisw prawa karnego, wic nie podlega terminom przedawnienia prawa cywilnego. Orzeczenie tego rodka jest uzalenione od moliwoci skazania za okrelone przestpstwo (np. spowodowanie mierci, cikiego uszczerbku na zdrowiu, przestpstwo przeciwko mieniu, rodowisku itp.). Gdy czyn nie okae si bezprawny, odszkodowania dochodzi na zasadach oglnych prawa cywilnego.

NAWIZKA (art. 47) W czci oglnej, na podstawie: o Art. 46 2 (patrz: wyej) o Art. 47 (1 i 2) moliwo orzeczenia nawizki w razie skazania za umylne przestpstwo przeciwko yciu lub zdrowiu albo za inne przestpstwo umylne, ktrego skutkiem jest mier czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstrj zdrowia. Sd moe wtedy orzec nawizk na wskazany cel spoeczny zwizany z ochron zdrowia w wysokoci nie przekraczajcej 10x najniszego miesicznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji. W razie skazania za przestpstwo przeciwko rodowisku mona wyznaczy nawizk na cel spoeczny zwizany z ochron rodowiska w wysokoci od 3x do 20x najniszego miesicznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji. o Art. 47a nawizk orzeka si wobec sprawcy jednego z wymienionych przestpstw: 1. Sprowadzenie katastrofy w ruchu (art. 173) 2. Sprowadzenie niebezpieczestwa katastrofy komunikacyjnej (art. 174) 3. Wojskowy wypadek komunikacyjny (art. 355) jeli by w stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodka odurzajcego albo zbieg z miejsca zdarzenia. Nawizka od 3x do 100X najniszego miesicznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji, na rzecz organizacji spoecznej pomagajcej osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. Do jej orzeczenia nie jest wymagany wniosek! W czci szczeglnej - za przestpstwo z art. 212 (zniesawienie, pomwienie) sd moe orzec nawizk na rzecz pokrzywdzonego, PCK, albo inny cel spoeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Podobna sytuacja jest przy skazaniu za zniewag (art. 216) czy za wyrb drzewa albo za kradzie drzewa wyrbanego czy powalonego (art. 290 1 podwjna warto drzewa)

Nawizk mona orzec: 108

o Samoistnie o Obok innych rodkw karnych w tym obok obowizku naprawienia szkody (art. 46) o Obok innych nawizek kada wobec tego samego sprawcy na rzecz rnych podmiotw (tu sd powinien kierowa si dyrektywami wymiaru kary, by zachowa kompensacyjn funkcje tego rodka karnego) WIADCZENIE PIENINE (art. 49) Dwie przesanki orzekania: 1. w przypadku odstpienia od wymierzenia kary 2. w wypadkach przewidzianych w ustawie: a. Art. 36 2 zezwala na orzeczenie wiadczenia pieninego wobec sprawcy skazanego na kar ograniczenia wolnoci b. Art. 67 3 zezwala na orzeczenie wiadczenia pieninego w wypadku warunkowego umorzenia postpowania karnego c. Art. 72 2 zezwala na orzeczenie wiadczenia pieninego w wypadku zawieszenia wykonania kary Orzeka si je fakultatywnie na cel spoeczny w wysokoci nie przekraczajcej 3x najniszego miesicznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji. Moliwe jest czne orzekanie wiadczenia pieninego z obowizkiem naprawienia szkody i nawizk. Ustawa z 14 kwietnia 2000 roku wprowadzia obligatoryjne wiadczenie pienine w razie skazania sprawcy za przestpstwo z art. 178a (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzewoci). Orzekane jest na rzecz instytucji pastwowej lub organizacji spoecznej, do ktrej zada naley wiadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych. wiadczenie takie nie moe przekracza 10X najniszego miesicznego wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji. PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOCI (art. 50) Stosowane w wypadkach wskazanych w ustawie (np. art. 215) rodek wzgldnie obligatoryjny wymaga wniosku pokrzywdzonego, ktrym moe by osoba fizyczna lub prawna. Moliwe jest przez: Ogoszenie w czasopimie sd wysya odpis wyroku lub wycig z niego ze wzmiank o prawomocnoci do redakcji czasopisma, w ktrym wyrok ma by wydrukowany, z poleceniem jego wydrukowania w jednym z najbliszych numerw, redakcja za ma zawiadomi sd o wykonaniu polecenia, przesyajc jednoczenie egzemplarz w ktrym zamieszczono ogoszenie, by sd mia ewentualnie moliwo usunicia nieprawidowoci. W inny sposb sd wydaje odpowiednie polecenie komu naley, przesyajc jednoczenie odpis wyroku lub wycig z niego z ze wzmiank o prawomocnoci. Sposb wykonania tego polecenia ma by niezwoczny. Termin inny sposb wskazuje, e podanie wyroku moe nastpi w jakimkolwiek miejscu. Sprzeciwia si temu K. Buchaa, ktry wskazuje, e powinno to by miejsce merytorycznie zwizane ze skazaniem (np. zakad pracy). Sd rozwaa, ktry ze sposobw publikacji jest najbardziej podany. ZWROT KORZYCI MAJTKOWEJ (art. 52) 109

Zobowizanie podmiotu, ktry uzyska korzy majtkow przez inn ni sprawca osob fizyczn, prawn lub jednostk organizacyjn nie majc osobowoci prawnej w wyniku przestpczych dziaa jej przedstawicieli, do zwrotu korzyci majtkowej uzyskanej przez ten podmiot w wyniku tych dziaa. Nie jest wymieniony w art. 39!! Zwrot, o ktrym tu mowa jest orzekany wobec podmiotu, ktry uzyska korzy majtkow z przestpstwa, za ktre sprawca, dziaajcy w imieniu lub interesie tego podmiotu, zosta skazany. Niezbdne jest stwierdzenie, e sprawca popeni przestpstwo, ktre przynioso korzy majtkow podmiotom w tym przepisie wymienionym, jeeli czyn ten podjty by w ich interesie. Nie dotyczy to sprawcy przestpstwa, o ktrym mowa w art. 52!! Do sprawcy rodki karne orzeka si wedug oglnych zasad. Zwrot nastpuje na korzy Skarbu Pastwa, chyba e korzy ta podlega zwrotowi innemu podmiotowi.

Zasady i dyrektywy wymiaru kary

Wymiar kary to termin techniczny prawa karnego. Wykonywany jest przez sd i mwimy wtedy o sdowym wymiarze kary. Polega on na orzeczeniu kary zasadniczej i ewentualnie rodka karnego lub probacyjnego wobec sprawcy przestpstwa uznanego winnym zarzucanego mu czynu. Stosowanie kar (i innych rodkw) podlega dwojakim ograniczeniom: Wynikajcym z ustawy zesp przepisw zawartych zarwno w czci oglnej jak i szczeglnej K.k., ustawach dodatkowych. Dla nich punktem jest sankcja groca za dany typ przestpstwa. Wynikajcym z zasad swobody sdziowskiej jest to pewna swoboda w wymierzaniu kary przez sdziego, ksztatowana przez zasad ograniczonej swobody sdziw ZASADY WYMIARU KARY Podporzdkowany jest im wymiar kary, by niwelowa wtpliwoci przy jej wymierzaniu. Zawarte s w Konstytucji RP i przepisach K.k. Musz by uwzgldniane przy wymierzaniu kary. W Konstytucji zawarte s 2 zasady: praworzdnoci i rwnoci wobec prawa. ZASADA WZGLDNEJ SWOBODY SDU (Art. 53 1) Sd wymierza kar wedug swojego uznania w granicach przewidzianych przez ustaw Wynika z niezawisoci sdziowskiej i niezalenoci sdw. Sdzia, mimo i nie podlega adnym wpywom, powinien kierowa si dyrektywami sdowego wymiaru kary, linie orzecznictwa i pimiennictwo przedmiotu. W granicach przewidzianych przez ustaw: Sdzia nie jest zwizany adnymi katami prawnymi o randze niszej ni ustawa lub mu rwnorzdnym. Granice te wyznaczane s przez rodzaj i granice sankcji, ograniczenia wynikajce z zasad oglnoustrojowych i kodeksowych, dyrektyw szczeglnych oraz granice wyznaczone sdowi w procesie indywidualizacji kary i rodkw karnych.

110

Wedug swojego uznania: Swoboda wyboru dyrektywy wymiaru kary Swoboda wyboru instytucji do tego wymiaru prowadzcych ZASADA HUMANITARYZMU (art. 3) Kary oraz inne rodki przewidziane w K.k. stosuje si z uwzgldnieniem zasad humanitaryzmu, w szczeglnoci z poszanowaniem godnoci czowieka. Sprowadza si do przeciwdziaania kierowaniu si w procesie wymiaru kary prewencja ogln w sensie negatywnym. ZASADA INDYWIDUALIACJI KAR I RODKW KARNYCH (art. 55) Okolicznoci wpywajce na wymiar kary uwzgldnia si co do osoby, ktrej dotycz. Zasada ta umoliwia zrnicowanie odpowiedzialnoci karnej wobec osb wspdziaajcych w popenieniu przestpstwa, w szczeglnoci wspsprawcw oraz podegacza. ZASADA ZALICZENIA ARESZTU TYMCZASOWEGO NA POCZET ORZECZONEJ KARY ORAZ RODKW KARNYCH NA POCZET ORZECZONYCH RODKW (art. 63) Obligatoryjnie zalicza si okres tymczasowego aresztowania w zaokrgleniu do jednego penego dnia wg nastpujcych zasad: 1 dzie rzeczywistego pozbawienia wolnoci = 1 dzie kary pozbawienia wolnoci = 2 dni ograniczenia wolnoci = 2 dni dziennej stawki grzywny Wlicza si rwnie czas zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej w trybie art. 247 K.p.k. (?) Okres zatrzymania nie pokrywa si z okresem tymczasowego aresztowania. Obligatoryjnie zalicza si rwnie rodki zapobiegawcze, ktre rodzajowo odpowiadaj rodkom karnym. ZASADA WYBORU W PIERSZEJ KOLEJNOCI KAR I RODKW NIE ZWIZANYCH Z POZBAWIENIEM WOLNOCI Kodeks z 1969 roku sugerowa by sd w pierwszej kolejnoci orzeka kar pozbawienia wolnoci (kolejno wymienionych kar odwrotna ni w dzisiejszym kodeksie). Dzisiejszy kodeks wymienia kary w nastpujcej kolejnoci (art. 32): 1. grzywna 2. ograniczenie wolnoci 3. pozbawienie wolnoci Wzmocnieniem tej zasady jest art. 58 1 ilekro ustawa przewiduje moliwo wyboru rodzaju kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko tedy, gdy inna kara lub rodek karny nie moe speni celw kary. 3 tego artykuu pozwala zamiast kary pozbawienia wolnoci nie przekraczajcej 5 lat orzec kar grzywny albo ograniczenia wolnoci (chyba, e dziaanie przepisu jest wyczone). Art. 59 gdy przestpstwo zagroone kar do 3 lat pozbawienia wolnoci albo alternatywnie: grzywna lub kar ograniczenia wolnoci, a szkodliwo spoeczna czynu jest niewielka, sd moe odstpi od 111

wymierzenia kary, jeeli orzeczono rwnoczenie rodek karny i uznano, e w ten sposb cele kary zostan spenione. ZASADA WINY (Art.1 3) Wina jest podstaw odpowiedzialnoci karnej. Jest jednym z elementw konstytuujcych przestpstwo. Uwzgldniana musi by rwnie przy wymierzaniu rodkw karnych, probacyjnych albo zabezpieczajcych (tu wyjtkiem jest niepoczytalno sprawcy). ZASADA OZNACZONOCI RODKW KARNYCH Sd musi wskaza rodzaj i wysoko kary i rodkw karnych. Uniemoliwia to ich pniejsz modyfikacj po uprawomocnieniu si orzeczenia, chyba e ma miejsce uaskawienie, warunkowe przedterminowe zwolnienie, bezwarunkowe zwolnienie z odbycia czci kary lub rodka karnego, orzeczenia kary zastpczej. DYREKTYWY WYMIARU KARY Naley wiza e z celami karania, wynikajcymi z przepisw K.k. S to wskazwki, jakimi powinien kierowa si sd wydajc wyrok wg swego uznania w granicach przewidzianych w ustawie. DYREKTYWY OGLNE Dotycz stosowania kar i rodkw karnych wobec kadego sprawcy przestpstwa. a. DYREKTYWA WSPMIERNOCI KARY DO STOPNIA WINY. Dwie funkcje winy legitymuje odpowiedzialnoci karn oraz limituje kar. Art. 53 1 dolegliwo kary nie moe przekracza stopnia winy -> kara musi by wspmierna do winy. Na stopie winy wpywaj: Okolicznoci popenienia czynu Subiektywna strona realizacji znamion typu Stopie i rodzaj naruszenia cicych na sprawcy obowizkw Poziom rozwoju intelektualnego Bd sprawcy

Nie wpywaj na stopie winy: Sposb ycia przed popenieniem przestpstwa i zachowanie si po jego popenieniu Uprzednia karalno Zapobiegnicie skutkowi Naprawienie szkody Zachowanie si pokrzywdzonego Poddanie si mediacji Ugoda b. DYREKTYWA STOPNIA SPOECZNEJ SZKODLIWOCI. 112

Kodeks z 1969 roku kara wspmierna do stopnia spoecznego niebezpieczestwa- takie sformuowanie stymulowao moliwo ksztatowania wymiaru kary zgodnie z potrzebami kryminalno-politycznymi. Obecnie spoeczna szkodliwo czynu jest brana pod uwag przy okrelaniu wymiaru kary i rodkw karnych. Dyrektywa ta wraz z dyrektyw wspmiernoci kary do stopnia winy wzajemnie si uzupeniaj: Dyrektywa stopnia spoecznej szkodliwoci nie pozwala wymierzy kary zbyt agodnej. Dyrektywa wspmiernoci kary do stopnia winy nie pozwala wymierzy kary zbyt surowej. c. DYREKTYWA PREWENCJI INDYWIDUALNEJ. Art. 53 1 przy wymiarze kary sd musi bra pod uwag cele zapobiegawcze i wychowawcze. Zapobieganie ochrona spoeczestwa przed zagroeniami ze strony sprawcy (ponownym popenieniem przez niego przestpstwa). Mona to osign przez odstraszanie sprawcy wysokimi karami za pewne rodzaje przestpstw lub uniemoliwienie sprawcy popenienia przestpstwa, np. orzekajc zakaz prowadzenia pojazdw okrelonego rodzaju. Wychowanie denie do resocjalizacji sprawcy (przeksztacenie osobowoci skazanego, aby mona go byo ponownie be nadmiernego ryzyka wczy do spoeczestwa). Miar osignicia celu zapobiegawczego jest to, e sprawca nie popenia ponownie przestpstwa, za celu wychowawczego moralna poprawa osobowoci sprawcy. d. DYREKTYWA PREWENCJI OGLNEJ. Art. 53 1 ksztatowanie wiadomoci spoecznej Przy wymiarze kary naley uwzgldni potrzeby spoeczestwa w zakresie ksztatowania wiadomoci prawnej. Jest to prewencja pozytywna wprowadza konieczno ksztatowania postaw proprawnych, szczeglnie poprzez przekonanie o nieuchronnoci kary. Szczegowe cele: Socjologiczno-pedagogiczny motywowany efekt przyjmowania norm prawa karnego, ich przyswajanie przez spoeczestwo, osigany przez dziaanie wymiaru sprawiedliwoci Budowanie zaufania do dziaalnoci wymiaru sprawiedliwoci (spoeczestwo widzi, e prawo zwycia) Ksztatowanie wiadomoci prawnej, zadouczynienie poczuciu sprawiedliwoci spoeczestwa (kady sprawca karany jest wg stopnia winy) Orzeczona kara przede wszystkim powinna wywiera wpyw na osoby zwizane ze sprawc lub na jego rodowisko. Prewencja negatywna taki sposb orzekania kar, ktry poprzez surowo i nieuchronno wpywa na psychik potencjalnych sprawcw, przyczyniajc si do powstrzymania si przez nich od popeniania przestpstw. e. OKOLICZNOCI MAJCE WPYW NA WYMIAR KARY I RODKA KARNEGO (art. 53 2 i 3) Katalog ten naley rozpatrywa w powizaniu z dyrektywami oglnymi. Okolicznociami tymi s: Motywacja i sposb zachowania sprawcy 113

Popenienie przestpstwa wsplnie z nieletnim Rodzaj i stopie naruszenia przez sprawc cicych obowizkw Rodzaj i rozmiar ujemnych nastpstw przestpstwa Waciwoci i warunki osobiste sprawcy Sposb ycia przed popenieniem przestpstwa i zachowanie si po jego popenieniu, a zwaszcza staranie si o naprawienie szkody lub zadouczynienie w innej formie spoecznemu poczuciu sprawiedliwoci Zachowanie si pokrzywdzonego Poddanie si mediacji Ugoda

Nie maja jednolitego charakteru (niektre s obciajce, innego agodzce, a jeszcze inne z kolei albo obciajce albo agodzce). DYREKTYWY SZCZEGLNE a. DYREKTYWA WYMIARU KARY WOBEC NIELETNICH ALBO MODOCIANYCH Art. 54 1 cel wychowawczy wysuwa si tu przed cele kary Nie musi to jednak oznacza wymierzenia kary agodniejszej ni dorosemu. Czynnikiem wiodcym s warunki i waciwoci osobiste sprawcy. Gdy dyrektywy oglne i szczeglne prowadz do rozbienych rozwiza pierwszestwo naley da karze, ktra pozwoli wychowa sprawc, nauczy go zawodu i wdroy do przestrzegania porzdku prawnego. Art. 54 2 zakaz orzekania kary doywotniego pozbawienia wolnoci wobec sprawcy, ktry w czasie popenienia przestpstwa nie osign 18 lat. Dotyczy wic nieletnich oraz modocianych, ktrzy nie ukoczyli 18 roku ycia. Moliwe jest wic orzekanie kary doywotniego pozbawienia wolnoci wobec modocianych (dyrektywa z art. 54 1 nie jest stosowana). Art. 10 3 wobec nieletniego, ktry po ukoczeniu 15 lat dopuszcza si czynu zabronionego wymienionego w 2 tego artykuu, kara nie moe przekroczy 2/3 grnej granicy ustawowego zagroenia przewidzianego za to przestpstwo. Sd moe te zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary. Art. 60 sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary wobec modocianego, jeli przemawia za tym cel wychowawczy. b. DYREKTYWA ORZEKANIA GRZYWNY Pod rzdami kodeksu z 1969 roku sdy przy wymierzaniu kary grzywny kieroway si gwnie stopniem spoecznego niebezpieczestwa czynu i innymi dyrektywami oglnymi, co oznaczao wymierzanie grzywny bez brania pod uwag realnej sytuacji majtkowej sprawcy. W rezultacie czsto orzekano kar pozbawienia wolnoci za nieziszczone grzywny. Obecnie orzekajc wysoko grzywny sd bierze pod uwag (na podstawie art. 33 3): dochody sprawcy warunki osobiste, rodzinne stosunki majtkowe moliwoci zarobkowe zobowizania wzgldem innych osb (np. alimenty) Ma to na celu przeciwdziaaniu ww. praktykom. 114

Na wymiar grzywny powinno mie wpyw orzeczenie rodkw karny (np. nawizki). K.k. wprowadzi dyrektyw nieorzekania grzywny niecelowej oraz dyrektyw nieorzekania grzywny, gdy dochody sprawcy i inne ww. okolicznoci wskazuj, e nie uici on grzywny i nie bdzie mona jej cign w drodze egzekucji. Uniemoliwia to wymierzenie kary, gdy czyn przestpny zagroony jest wycznie kar grzywny! PIERWSZESTWO DYREKTYW WYMIARU KARY I RODKW KARNYCH Ciko rozpatrywa kwestie prymatu dyrektywy in abstracto. Zawsze zaley to od konkretnego przypadku i stopnia winy sprawcy, np. pooenie nacisku na cel wychowawczy, gdy sprawc nie jest osoba wyjtkowo zdemoralizowana.

Nadzwyczajne zagodzenie i nadzwyczajne obostrzenie kary

NADZWYCZAJNE ZAGODZENIE KARY Polega na wymierzeniu kary poniej dolnej granicy zagroenia ustawowego albo kary agodniejszego rodzaju w wypadkach wskazanych w ustawie oraz w stosunku do modocianego, jeeli przemawiaj za tym cele wychowawcze, a ponadto w szczeglnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najnisza kara przewidziana w ustawie byaby niewspmiernie surowa. Istniej dwa rodzaje nadzwyczajnego zagodzenia kary fakultatywne i obligatoryjne. FAKULTATYWNE NADZWYCZAJNE ZAGODZENIE KARY Sd moe je zastosowa: 1. w wypadkach wskazanych w ustawie (art. 60 1) Wskazane w przepisach oglnych i szczeglnych K.k. Jest ich 13 w czci oglnej i 8 w szczeglnej. W przepisach czci szczeglnej nadzwyczajne zagodzenie kary moe nastpi wraz z odstpieniem od jej wymierzenia. Moe te by jedynie moliwo odstpienia od jej wymierzenie wtedy bdzie to traktowane jako nadzwyczajne zagodzenie kary. Nie ma podanych powodw, dla ktrych nadzwyczajne zagodzenie kary jest stosowane. 2. w stosunku do modocianego, jeeli przemawiaj za tym wzgldy wychowawcze, o ktrych mowa w art. 54 1 (art. 60 1) Ustawodawca podaje powody, dla ktrych nadzwyczajne zagodzenie kary jest stosowane. S to wzgldy wychowawcze. Sd musi uzna, e nawet najnisza kara wskazana w ustawie za dany czyn jest niewspmiernie surowa. Nie dotyczy to nieletnich!! w stosunku do nich podstaw nadzwyczajnego zagodzenia kary jest art. 10 3 (pozwala na nadzwyczajne zagodzenie kary, nie uzaleniajc tego od dodatkowych okolicznoci; sd ex lege wymierza nieletniemu kar nie przekraczajc 2/3 grnej granicy ustawowego zagroenia). 3. w szczeglnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najnisza kara przewidziana za przestpstwo byaby niewspmiernie surowa (art. 60 ) Moliwe, gdy inne przepisy czci oglnej czy szczeglnej tego nie przewiduj. Katalog przypadkw dajcych tak moliwo jest otwarty, o ile bd spenia kryterium zawarte w tym przepisie bdzie to 115

przypadek szczeglnie uzasadniony, ktry da pretekst do przypuszczenia, e nawet najnisza kara przewidziana za przestpstwo bdzie niewspmiernie surowa. Przykadowy katalog takich przypadkw: pokrzywdzony pojedna si ze sprawc, szkoda zostaa naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposb naprawienia szkody Pojednanie nie jest regulowane, moe przybra kad posta, ktra mogaby by uznana przez sd (sd moe dopuci dowd z przesuchania wiadkw, e pojednanie miao miejsce). W zalenoci od konkretnego stanu faktycznego zalee moe od podjcia dziaa majcych na celu naprawienie szkody. Naprawienie szkody wyrwnanie strat poniesionych przez pokrzywdzonego w skutek uprzedniego zniszczenia lub uszkodzenia mienia. przemawia za tym postawa sprawcy, zwaszcza gdy czyni on starania o naprawienie szkody lub jej zapobieenie

Powinno si bra po uwag gwnie postaw sprawcy, nie za skuteczno podjtych dziaa. sprawca przestpstwa nieumylnego lub jego najbliszy ponis powany uszczerbek w zwizku z popenieniem przestpstwa

Stosowane gwnie przy popenieniu przestpstwa z art. 177 (wypadek komunikacyjny). Powany uszczerbek nie tylko efektywnie poniesiona szkoda, lecz take inne straty (np. niemono wykonywania pracy). Kwestia innych nie wymienionych wyej przypadkw pozostaje otwarta w tym celu naley odwoa si do orzecznictwa SN. Szczeglnie uzasadnionymi wypadkami s zdarzenia, w ktrych zdecydowanie przewaaj wakie okolicznoci tak dalece agodzce win, e nawet najnisza kara przewidziana za to przestpstwo byaby niewspmiernie surowa. Ocena kary nadmiernie surowej wymaga uwzgldnienia rodzaju kary, czasu jej trwania, a take faktu ewentualnego orzeczenia innych rodkw karnych. Chodzi tu wic o takie okolicznoci jak: zy stan zdrowia sprawcy wyjtkowe pobudki dziaania sprawcy W takich wypadkach nadzwyczajne zagodzenie kary stosuje si wg zasad oglnych. 4. w przypadkach zoenia wniosku przez prokuratora w stosunku do sprawcy przestpstwa, ktry, niezalenie od wyjanie zoonych w swojej sprawie, ujawni przed organem cigania i przedstawi istotne okolicznoci, nieznane dotychczas temu organowi, przestpstwa zagroonego kara powyej 5 lat pozbawienia wolnoci (art. 60 4) Stosowanie nadzwyczajnego zagodzenia kary podlega podwjnej ocenie prokuratora (skada wniosek) i sdziego. Ujawnienie nie musi by dobrowolne moe nastpi ustnie lub pisemnie. Istotne okolicznoci takie, ktrych ujawnienie przyczynio si do ustalenia sprawstwa lub okolicznoci popenienia czynu. Wymierzajc kar pozbawienia wolnoci do lat 5, sd moe warunkowo zawiesi jej 116

wykonanie na okres prby wynoszcy lat 10, jeeli uzna, e pomimo niewykonania kary sprawca nie popeni ponownie przestpstwa. OBLIGATORYJNE NADZWYCZAJNE ZAGODZENIE KARY Stosuje si wobec sprawcy, ktry wspdziaa z innymi osobami w popenieniu przestpstwa, jeeli ujawni on wobec organu cigania informacje dotyczce osb uczestniczcych w popenieniu przestpstwa oraz istotne okolicznoci jego popenienia (art. 60 3). Osoby wspdziaajce: wspsprawca sprawca kierowniczy sprawca polecajcy podegacz pomocnik Musz ujawni: informacje dotyczce osb uczestniczcych w popenieniu przestpstwa istotne okolicznoci jego popenienia niezbdne do ukoczenia postpowania, nie pniej ni przed zamkniciem rozprawy gwnej Ujawnienie nie musi by dobrowolne, forma dowolna. Informacje te mog by znane organom, liczy si wsppraca z wymiarem sprawiedliwoci. Nadzwyczajne zagodzenie kary moe prowadzi do warunkowego zawieszenia jej wykonania, jeeli wymierzono kar pozbawienia wolnoci do lat 5. Okres prbny bdzie wynosi 10 lat. Wane jest przekonanie sdu, e sprawca nie powrci na drog przestpstwa. Gdy informacje przyczyniy si do zapobieenia innemu przestpstwu, a rola sprawcy bya niewielka sd moe odstpi od wymierzenia kary i rodkw karnych. ZBIEG PODSTAW DO NADZWYCZAJNEGO ZAGODZENIA KARY Sd moe tylko raz nadzwyczajnie kar zagodzi. Ta sama okoliczno moe by tylko raz uwzgldniania w wymiarze kary. Jeeli takie podstawy zbiegaj si decyzja o wyborze naley do sdu. SPOSOBY NADZWYCZAJNEGO ZAGODZENIA KARY Nadzwyczajne zagodzenie kary wymierzenie kary poniej dolnej granicy ustawowego zagroenia albo kary agodniejszego rodzaju. a. ZBRODNIE Wymierzenie kary pozbawienia wolnoci w wymiarze co najmniej rwnym 1/3 dolnej granicy ustawowego zagroenia. Nie ma zastosowania do zbrodni, w ktrych jedynym zagroeniem jest kara 25 lat pozbawienia wolnoci lub doywotniego pozbawienia wolnoci, a take zbrodni zagroonych jedynie kara doywotniego pozbawienia wolnoci.

117

Zawsze jest to kara poniej dolnej granicy ustawowego zagroenia (np. rozbj kwalifikowany zagroony kar od 3 do 15 lat pozbawienia wolnoci -> przy nadzwyczajnym zagodzeniu kary sad moe wymierzy kar od 1 roku (1/3) do 2 lat 11 miesicy pozbawienia wolnoci). b. WYSTPKI Zagroony kar pozbawienia wolnoci: Nie nisz ni 1 rok -> grzywna, kara ograniczenia wolnoci albo kara pozbawienia wolnoci (od 1 miesica do 11 miesicy) Nisz ni rok -> grzywna albo kara ograniczenia wolnoci Zagroony alternatywnie grzywn, kar ograniczenia wolnoci i kara pozbawienia wolnoci (orzekan samoistnie) -> odstpienie od wymierzenia kary i wymierzenie rodka karnego (art. 60 7) (samoistne orzekanie rodka karnego). NADZWYCZAJNE OBOSTRZENIE KARY Moe dotyczy zarwno grnej jak i dolnej granicy ustawowego zagroenia. Przewidziana przy: Cigu przestpstw (art. 91) Recydywie specjalnej (art. 64) Uczynieniu z popenienia przestpstwa staego rda dochodu lub popenienia przestpstwa w zwizku z dziaaniem w zorganizowanej grupie albo zwizku majcym n celu popenianie przestpstw (art. 65) Nietrzewoci Dziaaniu pod wpywem rodka odurzajcego Zbiegniciu z miejsca zdarzenia CIG PRZESTEPSTW Wymierzanie kary w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow. Podstaw do wymierzania jest sankcja tego typu czynu zabronionego, ktrego znamiona wypeniaj przestpstwa pozostajce w cigu. RECYDYWA SPECJALNA Wyrniamy: 1) recydyw kryminologiczn fakt popenienia przez tego samego sprawc przestpstwa po raz drugi, niezalenie czy by on za to pierwsze ukarany czy nie 2) recydywa penitencjarna ponowne znalezienie si tego samego sprawcy w zakadzie karnym w zwizku z ponownym skazaniem go na bezwzgldn kar pozbawienia wolnoci 3) recydyw ustawow (jurydyczn), - w tym: K.k. 1969 r. -> K.k. 1997 r.: Recydywa oglna Recydywa specjalna: o Recydywa specjalna podstawowa o Recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa) a. RECYDYWA SPECJALNA PODSTAWOWA Spenione kumulatywnie nastpujce przesanki (znamiona): 118

Uprzednie skazanie za przestpstwo umylne na kar pozbawienia wolnoci, ktr skazany odby w wymiarze co najmniej 6 miesicy

Nie dotyczy przestpstw popenionych nieumylnie oraz wykrocze. 6 miesicy czny okres odbywania kary w zakadzie karnym i tymczasowego aresztowania (w tej samej sprawie). Nie dotyczy zakadw poprawczych! Popenienie w cigu przynajmniej 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesicy kary pozbawienia wolnoci umylnego przestpstwa podobnego do tego, za ktre wymierzono kar

Przestpstwa podobne (art. 115 3) przestpstwa nalece do tego samego rodzaju, czyli naruszajce t sam norm sankcjonowan lub rne normy sankcjonowane, ale godzce w to samo dobro prawne; S te nimi przestpstwa dokonane z uyciem przemocy lub groby jej uycia albo przestpstwa popenione w celu osignicia korzyci majtkowej. Przedawnienie recydywy 5 lat, liczc od dnia upywu kary pozbawienia wolnoci wymierzonej za poprzednie przestpstwo umylne. Za skazanie w warunkach recydywy specjalnej podstawowej sd moe wymierzy kar przewidzian za przypisane przestpstwo w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow. Gdy czyn stanowi zbrodni kara wymierzana w granicach ustawowego zagroenia. Jeli sprawa tyczy si kary 25 lat pozbawienie wolnoci albo doywotniego pozbawienia wolnoci, kary te sd moe orzec jedynie w takim wymiarze. Nie mona warunkowo umorzy postpowania w warunkach recydywy specjalnej podstawowej!! Mona warunkowo zawiesi wykonanie kary, a take warunkowo przedterminowo zwolni skazanego z odbycia reszty kary po odbyciu minimum 2/3 kary. b. MULITERCYDYWA Spenione kumulatywnie nastpujce przesanki (art. 64 2): Miao miejsce uprzednie skazanie w warunkach recydywy specjalnej podstawowej Sprawca popenia co najmniej trzecie przestpstwo, przy czym dwa poprzednie byy umylnymi przestpstwami podobnymi, popenionymi przed upywem 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolnoci, oraz odbyo dwukrotnie kary pozbawienia wolnoci. Skazany odby cznie co najmniej 1 rok kary pozbawienia wolnoci

Sprawca musia odby dwie kary zasadnicze pozbawienia wolnoci (kada w wymiarze co najmniej 6 miesicy). Skazany ponownie, w cigu 5 lat po odbyciu w caoci lub w czci ostatniej kary, dopuci si umylnego przestpstwa przeciwko yciu lub zdrowiu, przestpstwa zgwacenia, rozboju, kradziey z wamaniem lub innego przestpstwa przeciwko mieniu popenionego z uyciem przemocy lub groba jej uycia

Chodzi nie o jakiekolwiek popenione wczeniej przestpstwo, ale o przestpstwo objte skazaniem!!

119

Sd wymierza kar powyej dolnej granicy ustawowego zagroenia, a moe j wymierzy do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow (podwyszanie granicy ustawowego zagroenia nie dotyczy zbrodni!). Jeli sprawa tyczy si kary 25 lat pozbawienie wolnoci albo doywotniego pozbawienia wolnoci, kary te sd moe orzec jedynie w takim wymiarze. Nie mona warunkowo umorzy postpowania. Mona warunkowo zawiesi wykonanie kary (ale tylko w szczeglnych okolicznociach), a take warunkowo przedterminowo zwolni skazanego z odbycia reszty kary po odbyciu minimum kary, ale nie mniej ni 1 roku. STAE RDO DOCHODU JAKO PRZESANKA NADZWYCZAJNEGO OBOSTRZENIA KARY (art. 65) Stae rdo dochodu subiektywna ocena, czy sprawca przekonany jest, e popenianie przestpstw stanowi dla niego stae rdo dochodu. Popenienie co najmniej kilku przestpstw, ktre nie musz by popenione w warunkach recydywy, zbiegu przestpstw, cigu przestpstw. Dochd nie musi pochodzi wycznie z przestpstwa, wane by mia charakter trway.

POPENIENIE PRZESTPSTWA W ZORGANIZOWANEJ GRUPIE ALBO W ZWIZKU MAJACYM NA CELU POPENIANIE PRZESTEPSTW JAKO PRZESANKA NADZWYCZAJNEGO OBOSTRZENIA KARY Grupa zorganizowana i zwizek majcy na celu popenianie przestpstw nie maj normatywnego wyjanienia. Ich wykadnia dokonywana na podstawie doktryny i judykatury. Zasady wymierzania kary i rodkw karnych jak przy multirecydywie. Art. 258 kara na przynaleno do ww. struktur bez wzgldu na penion w nich rol. Grupa zorganizowana- konstrukcja podstawowa do karania przestpcw dziaajcych w ramach przestpczoci zorganizowanej, obejmujca swoim zakresem dwu lub wicej sprawcw , ktrych celem dziaania jest popenienie przestpstwa. Grupa zorganizowana a wspsprawstwo stopie zorganizowania grupy moe by niski byleby zapewnia dokonywanie przestpstw i posiadanie staego rda dochodu; grupa taka ma swojego przywdc. Czy mamy do czynienia z grup zorganizowan? : Czy dany czyn popeniony zosta w jakiej formie wspdziaania? Czy stopie zorganizowania osb wspdziaajcych by wyszy ni w przypadku wspdziaania przestpnego (kryterium subiektywne, np.: przynaleno do grupy)? Czy istnieje przywdca grupy (musi wykazywa cechy wykraczajce poza zwyke kierowanie czy organizowanie grupy)?

Jest to kwalifikowana posta wspdziaania przestpnego. 120

Zwizek (wyrok SN) porozumienie co najmniej 3 osb, w ktrym istniej rygory organizacyjne, a osoby zobowizane do wykonania polecenia w przypadku nie wykonania go spotykaj si z okrelonymi konsekwencjami. ZBIEG PODSTAW DO NADZWYCZAJNEGO OBOSTRZENIA KARY Sd moe tylko raz nadzwyczajnie kar obostrzy. ZBIEG PODSTAW DO NAZWYCZAJNEGO ZAGODZENIA I OBOSTRZENIA KARY Np. modociany recydywista. Sd dokonuje wyboru czy kar nadzwyczajnie zagodzi czy zaostrzy. ZAOSTRZENIE USTAWOWEGO WYMIARU KARY W PRZYPADKU POPENIENIA PRZESTEPSTWA PRZECIWKO BEZPIECZESTWU W KOMUNIKACJI (art. 178) Szczeglne nadzwyczajne zaostrzenie kary. Przepis ten obliguje sd do wymierzenia kary pozbawienia wolnoci nie niszej od dolnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego o poow, dopuszcza za, by wymierzona kara pozbawienia wolnoci bya orzeczona do grnej granicy tego zagroenia zwikszonego o poow. Kara w tych granicach moe by orzekana wycznie wobec sprawcy przestpstwa: spowodowania katastrofy bezporedniego niebezpieczestwa katastrofy albo wypadku w komunikacji znajdujcego si w chwili czynu w stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodka odurzajcego, czy wobec sprawcy, ktry zbieg z miejsca zdarzenia.

Warunkowa reakcja karna

S to tzw. instytucje probacyjne. Maj na celu poddanie sprawcy prbie, od wyniku ktrej zale jego dalsze losy. Mona rozrni 3 systemy probacji: Anglo-amerykaski po przeprowadzeniu postpowania i wydaniu wyroku skazujcego sd wstrzymuje si z orzeczeniem kary na okres prby, w czasie ktrego skazany jest poddany dozorowi kuratora. Wina sprawcy potwierdzona jest wyrokiem, sad zawiesza jednak orzeczenie o wymiarze kary. Francusko-belgijski polega na wydaniu wyroku, w ktrym sd nie tylko stwierdza win, ale wymierza take kar, zawieszajc warunkowo jej wykonanie. Dominuje w ustawodawstwie europejskim. Norwesko-duski zawieszenie nie dotyczy ani wymierzenia kary, ani te jej wykonania, lecz samego postpowania karnego. Pozytywny przebieg okresu prby powoduje, e nie dochodzi w ogle do wydania wyroku skazujcego za przestpstwo.

W polskim systemie prawa rodkami probacyjnym s: Warunkowe umorzenie postpowania karnego Warunkowe zawieszenie wykonania kary 121

Warunkowe przedterminowe zwolnienie (nie jest to rodek probacyjny sensu stricto ze wzgldu na to, e moe by stosowany dopiero po obyciu przynajmniej czci orzeczonej prawomocnej kary)

WARUNKOWE UMORZENIE POSTEPOWANIA KARNEGO (art. 66) W stosunku do sprawcw pewnej kategorii przestpstw, ktrzy speniaj dodatkowe ustawowo okrelone przesanki mona podj decyzj o umorzeniu postpowania karnego, ktra staje si ostateczna dopiero po pozytywnym przebiegu okresu prby. Decyzje zawsze podejmuje sd, z reguy jednak na wniosek prokuratora. Art. 66 przesanki war4unkowego umorzenia postpowania karnego: Zarzucany czyn zbrodni, gdy jednak pokrzywdzony pojedna si ze sprawc, sprawca naprawi szkod lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili obowizek naprawienia szkody, warunkowe umorzenie moe by zastosowane nawet wtedy, gdy zarzucany czyn jest zagroony kar nie przekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci Wina i spoeczna szkodliwo czynu nie s znaczne Okolicznoci popenienia czynu nie budz wtpliwoci Sprawca nie by wczeniej karany za przestpstwo umylne (tzw. recydywa oglna) Waciwoci i warunki osobiste sprawcy oraz jego dotychczasowy sposb ycia uzasadniaj przypuszczenie, e pomimo umorzenia postpowania bdzie przestrzega porzdku prawnego, w szczeglnoci nie popeni przestpstwa (pozytywna prognoza) Umarzajc warunkowo sd wyznacza okres prby i zakada na sprawc okrelone obowizki. Okres prby moe trwa najkrcej 1 rok najduej 2 lata i biegnie od uprawomocnienia si orzeczenia. Obligatoryjnie sd zobowizuje sprawc do: Naprawienia szkody wyrzdzonej przestpstwem w caoci lub w czci. Fakultatywnie sd zobowizuje sprawc do: Przeproszenia pokrzywdzonego Wykonywania cicego na nim obowizku oenia na utrzymanie innej osoby Powstrzymywania si od naduywania alkoholu lub uywania innych rodkw odurzajcych Sd moe orzec wiadczenie pienine oraz zakaz prowadzenia pojazdw na okres do 2 lat, a take odda sprawce pod dozr kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji spoecznej, do ktrej dziaalnoci naley troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Czas i sposb wykonania naoonych obowizkw sd okrela po wysuchaniu skazanego. W okresie prby sd moe ustanawia, rozszerza lub zmienia naoone obowizki albo zwolnic od ich wykonywania, jak rwnie odda sprawc pod dozr, albo od dozoru zwolni. Moliwo zwolnienia nie dotyczy obowizku naprawienia szkody oraz uiszczenia wiadczenia pieninego. Sd wydaje decyzj o podjciu postpowania: Obligatoryjnie: o Jeeli sprawca w okresie prby popeni przestpstwo umylne, za ktre zosta prawomocnie skazany Fakultatywnie, jeeli sprawca: 122

o W okresie prby raco narusza porzdek prawny, w szczeglnoci gdy popeni inne przestpstwo ni umylne, za ktre zosta prawomocnie skazany o Uchyla si od dozoru o Uchyla si od wykonania naoonego obowizku lub orzeczonego rodka karnego o Nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody o Po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu p.k. lecz przed jego uprawomocnieniem si raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci w tym czasie popenia przestpstwo Warunkowo umorzonego postpowania nie mona podj pniej ni w cigu 6 miesicy od zakoczenia okresu prby. Daje on moliwo dziaania sdowi w sytuacji, gdyby przesanki podjcia postpowania zaistniay pod koniec okresu prby. Po upywie tego terminu postpowanie uwaa si za umorzone bezwarunkowo (ostatecznie). WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY Zawsze poprzedzone jest skazaniem sprawcy za przestpstwo oraz orzeczeniem w stosunku do niego kary okrelonego rodzaju oraz w okrelonej wysokoci. Art. 69 przesanki: Orzeczona kara jest kara pozbawienia wolnoci nie przekraczajc 2 lat, kar ograniczenia wolnoci albo grzywna samoistn Samo orzeczenie kary nie jest wystarczajce do okrelenia jej celw a w szczeglnoci zapobieenia powrotowi do przestpstwa Istnieje pozytywna prognoza w stosunku do sprawcy, ktr sd ocenia na podstawie jego postawy, waciwoci i warunkw osobistych dotychczasowego sposobu ycia oraz zachowania si popenieniu przestpstwa Sprawca nie jest recydywist szczeglnym wielokrotnym, chyba e zachodz wyjtkowe okolicznoci Okres prby na jaki nastpuje zawieszenie zaley od rodzaju kary i wynosi od 2 do 5 lat (kara pozbawienia wolnoci) oraz od 1 roku do 3 lat (kara ograniczenia wolnoci oraz grzywna). Jeeli jednak kara pozbawienia wolnoci orzeczona jest w stosunku do modocianego lub multirecydywisty okres prby wynosi od 3 do 5 lat. Okres prby zaczyna biec od uprawomocnienia si wyroku. Zawieszajc wykonanie kary sd moe skazanego zobowiza do: Informowanie (sdu lub kuratora) o przebiegu okresu prby Przeproszenia pokrzywdzonego Wykonania cicego na nim obowizku oenia na utrzymanie innej osoby Wykonywania pracy zarobkowej Do nauki lub przygotowania si do zawodu Powstrzymania si od alkoholu lub innych rodkw Poddania si leczeniu, w szczeglnoci odwykowemu, lub rehabilitacyjnemu (potrzebna zgoda skazanego) Powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach Naprawienia w caoci lub w czci szkody, chyba e w wyroku zosta orzeczony rodek karny w postaci obowizku naprawienia szkody Uiszczenia wiadczenia pieninego na okrelony cel spoeczny

123

Sd moe odda sprawce pod dozr kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji spoecznej, do ktrej dziaalnoci naley troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dozr obowizkowy wobec sprawcy modocianego i multirecydywisty. Czas i sposb wykonania naoonych obowizkw sd okrela po wysuchaniu skazanego. W okresie prby sd moe ustanawia, rozszerza lub zmienia naoone obowizki (oprcz informowania o przebiegu, przeproszenia oraz oenia na utrzymanie innej osoby) albo od ich wykonania zwolni. Moe odda pod dozr albo z dozoru zwolni. Z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolnoci i ograniczenia wolnoci wie si moliwo wymierzenia grzywny (aby nie zmniejsza zanadto dolegliwoci kary), o ile jej orzeczenie na innej podstawie nie jest moliwe. Grzywna do 180 stawek dziennych (pozbawienie wolnoci) - do 90 stawek dziennych (ograniczenie wolnoci) Jeli sd zarzdzi wykonanie kary pozbawienia lub ograniczenia wolnoci kary grzywny si wykonuje si. Jeli zostaa wpacona nie podlega zwrotowi, ale kara ulega zwrceniu. Zarzdzenie wykonania kary: Obligatoryjnie: o Jeeli skazany popeni w okresie prby podobne przestpstwo (dotyczy tego, za ktre skazany z zawieszeniem oraz popenionego w okresie prby) umylne (tylko czyn popeniony w okresie prby) za ktre zosta prawomocnie skazany na kar pozbawienia wolnoci Fakultatywnie: o Skazany w okresie prby raco narusza porzdek prawny (popenia inne przestpstwo) o Uchyla si od uiszczenia grzywny lub dozoru, wykonania naoonych obowizkw lub orzeczonych rodkw karnych o Skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem si raco narusza porzdek prawny (popenia inne przestpstwo) Zarzdzenia wykonania kary nie mona podj pniej ni w cigu 6 miesicy od zakoczenia okresu prby. Skutkiem pozytywnego przebiegu okresu prby jest zatarcie skazania z mocy prawa z upywem 6 miesicy od zakoczenia tego okresu. Skazanie z t chwil uwaa si za niebye, a wpis usuwa si z rejestru skazanych. Gdy orzeczono grzywn, lub rodek karny, to zatarcie skazania nie moe nastpi przed ich wykonaniem ,darowaniem lub przedawnieniem (nie dotyczy naprawienia szkody). WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE Idea: w miar postpw w resocjalizacji skazanego powinno nastpowa agodzenie warunkw odbywania kary, wcznie z zezwoleniem odbycia jej ostatniego etapu na wolnoci. Pojawia si w XIX w. (pooenie nacisku na resocjalizacj). Wczeniejsze zwolnienie skazanego przesanki: 124

Skazany odby co najmniej poow kary (nie mniej ni 6 miesicy); recydywista szczeglny podstawowy 2/3, multirecydywista - (nie mniej ni rok) W wypadku skazania na 25 lat pozbawienia wolnoci skazany moe ubiega si o warunkowe zwolnienie po odbyciu 15 lat, a przy skazaniu na doywocie po odbyciu 25 lat Pozytywna prognoza kryminologiczna

Przesanki te dzielimy na: Formalne wskazanie czci kary, ktra musi by odbyta Materialne szeroko rozumiana pozytywna prognoza kryminologiczna Prognoza sd bierze pod uwag: Postaw sprawcy Cechy osobiste Sposb ycia i zachowania si przed popenieniem przestpstwa Jego zachowanie si w trakcie odbywania kary Moliwo oddziaywania na niego w okresie prby Czy nastpiy podane zmiany w postawie skazanego (najwaniejsze!), np. potrzeba przestrzegania porzdku prawnego Gdy skazany ma orzeczone dwie kary, a jedno przestpstwo popenione w warunkach recydywy, to przesanki formalne stosuje si do innych popenionych przez niego przestpstw. Art. 79 2 skazanego mona niezalenie od ww. warunkw zwolnic po odbyciu kary 15 lat pozbawienia wolnoci. Okres prby tyle, ile jeszcze kary skazany ma do odbycia (min. 2 lata, max 5 lat). Multirecydywista minimalny okres prby 3 lata Zwolnienie z doywotniego pozbawienia wolnoci zawsze 10 lat. Art. 77 2 - sd moe zaostrzy ograniczenia dotyczce warunkowego zwolnienia (nigdy na odwrt!). W okresie prby sd moe odda skazanego pod dozr kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji spoecznej, do ktrej dziaalnoci naley troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Obowizkowy dozr wobec recydywistw szczeglnych, modocianych, ktrzy popenili przestpstwo umylne, skazanych na kar doywotniego pozbawienia wolnoci. Przesanki odwoania warunkowego zwolnienia: Obligatoryjne: o Jeeli zwolniony w okresie prby popeni przestpstwo umylne, za ktre orzeczono prawomocna kar pozbawienia wolnoci, bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. o Jeeli zwolniony w okresie prby raco narusza porzdek prawny (popenia przestpstwo) o Gdy uchyla si od dozoru, wykonania naoonych obowizkw, rodkw karnych Odwoanie w cigu trwania prby i 6 miesicy po. Ponowne zwolnienie nie jest wykluczone (po roku od osadzenia skazanego, doywotnie 5 lat). Kara odbyta czas prby + 6 miesicy. Mona przedterminowo zwolni osob skazan na ograniczenie wolnoci, po poowie upywy, gdy przestrzegaa porzdku prawnego, spenia naoone obowizki. 125

rodki karne tak samo, gdy dotycz pozbawienia praw i zakazw (oprcz prowadzenia pojazdw).

Uchylenie i darowanie kary

Uchylenie kary - z powodu: immunitetu, przedawnienia, w wyniku abolicji, w przypadkach, w ktrych ustawa stanowi o niepodleganiu karze w zasadzie mier skazanego lub oskaronego Darowanie kary: amnestia abolicja odstpienie od wymierzenia kary IMMUNITETY Istota zapewnienie moliwoci prawidowego wykonywania swojej funkcji, zwaszcza ochrony przed szykanami z powodu jej wykonywania. a. MATERIALNY Wycza moliwo pocignicia do odpowiedzialnoci karnej i nie moe by to uchylone. Wycza karalno sprawcy typu czynu zabronionego Adwokat w wykonywaniu zawodu korzysta z wolnoci sowa i pisma w granicach okrelonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa. W przypadku jej naduycia (zniewaga, zniesawienie) wobec: Drugiej strony Penomocnika, obrocy wiadka Biegego Tumacza Kuratora Podlega jedynie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej. Gdy znieway lub zniesawi osob nie nalec do krgu ww. podlega odpowiedzialnoci dyscyplinarnej i karnej. Prokurator za naduycie wolnoci sowa podczas wykonywania obowizkw subowych (zniewaga, zniesawienie) wobec: Drugiej strony Penomocnika, obrocy wiadka Biegego Tumacza Kuratora Podlega jedynie odpowiedzialnoci dyscyplinarnej. Posowie/senatorowie- nie mog by pocignici do odpowiedzialnoci za swoj dziaalno wchodzc w zakres sprawowania immunitetu poselskiego ani w czasie jego trwania ani po jego wyganiciu 126

Odpowiadaj wycznie przed parlamentem. Nie mog by pocignici do odpowiedzialnoci za dziaalno za zakresie wykonywania mandatu ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wyganiciu, chyba, e narusza prawa osb trzecich. Odnosi si tez do dziaalnoci posa poza sejmem. b. FORMALNY Uchyla karalno czynu wypeniajcego znamiona typu tylko w czasie trwania tego immunitetu. Czas obowizywania to czas, w ktrym nie zosta on uchylony przez upowaniony do tego organ lub dana osoba przestaje peni funkcje, z ktr jest on zwizany. Przysuguje: Prezydentowi Posowi RPO Sdzia Prokurator Pracownik NIK-u Prezydent odpowiada przed TS za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popenienie przestpstwa. Nie moe by postawiony w stan oskarenia przed adnym innym sdem. Postawienie go w stan oskarenia moliwe jest uchwa Zgromadzenia Narodowego, Pose/senator immunitet obowizuje od dnia ogoszenia wyborw, do dnia wyganicia mandatu. Nie moe by pocignity do odpowiedzialnoci karnej bez zgody Sejmu. Jeli czyn przestpny popeniony zosta przed dniem wyboru i wszczto postpowanie przed dniem ogoszenia wyborw, to zostaje ono zawieszone na danie Sejmu do czasu wyganicia mandatu. Zawieszeniu ulega te przedawnienia w posterowani karnym. Pose moe wyrazi zgod na pocignicie go do odpowiedzialnoci. Bez zgody sejmu posa nie mona zatrzyma lub aresztowa, chyba e ujty zosta na gorcym uczynku i jeeli zatrzymanie jest niezbdne do prawidowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si Marszaka Sejmu, ktry moe nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. RPO nie moe by bez uprzedniej zgody sejmu pocignity do odpowiedzialnoci karnej ani pozbawiony wolnoci. RPO nie mona zatrzyma lub aresztowa, chyba e ujty zosta na gorcym uczynku i jeeli zatrzymanie jest niezbdne do prawidowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si Marszaka Sejmu, ktry moe nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Sdzia nie moe by bez uprzedniej zgody sdu pocignity do odpowiedzialnoci karnej ani pozbawiony wolnoci. Sdziego nie mona zatrzyma lub aresztowa, chyba e ujty zosta na gorcym uczynku i jeeli zatrzymanie jest niezbdne do prawidowego toku postpowania. O zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si prezesa waciwego miejscowo sdu, ktry moe nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Do czasu wydania uchway zezwalajcej na pocignicie sdziego do odpowiedzialnoci karnej sdowej lub administracyjnej wolno podejmowa tylko czynnoci nie cierpice zwoki. O zatrzymaniu prezes sdu apelacyjnego niezwocznie zawiadamia Krajow Rad Sdownictwa i Ministra Sprawiedliwoci. Za wykroczenia sdzia odpowiada wycznie dyscyplinarnie (immunitet materialny). Prokurator nie moe by pocignity do odpowiedzialnoci karnej lub administracyjnej bez zezwolenia waciwego sdu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez zgody przeoonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorcym uczynku. Do wydania zezwolenia mona podejmowa tylko czynnoci nie cierpice zwoki. Do czasu wydania wniosku sd dyscyplinarny moe poleci niezwoczne zwolnienie 127

prokuratora zatrzymanego na gorcym uczynku. Od orzeczenia sdu dyscyplinarnego przysuguje odwoanie do odwoawczego sdu dyscyplinarnego. Pracownik NIK Prezes NIK nie moe by bez uprzedniej zgody sejmu pocignity do odpowiedzialnoci karnej ani pozbawiony wolnoci. Prezesa NIK nie mona zatrzyma lub aresztowa, chyba e ujty zosta na gorcym uczynku i jeeli zatrzymanie jest niezbdne do prawidowego toku postpowania. Wiceprezesi, dyrektor generalny oraz pracownicy nadzorujcy lub wykonujcy czynnoci kontrolne nie mog by pocignici do odpowiedzialnoci karnej z powodu swoich czynnoci subowych bez uprzedniej zgody Kolegium NIK (Prezes Sejmu), take po ustaniu stosunku pracy. c. IMMUNITET DYPLOMATYCZNY I KONSULARNY Regulowany przez k.p.k. oraz zwyczaje midzynarodowe. Szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych pastw obcych Osoby nalece do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw Osoby nalece do personelu technicznego i administracyjnego tych przedstawicielstw Czonkowie rodzin osb ww., jeli pozostaj z nimi we wsplnocie domowej Inne osoby korzystajce z immunitetw dyplomatycznych

Jurysdykcja polskich sdw jest wyczona, jeli pastwo wysyajce nie zrzeknie si immunitetu w stosunku do ww. osb. PRZEDAWNIENIE Elementy lece u podstaw przedawnienia: Przestpstwo

Przestpstwo i jego waga nie mog pozosta bez wpywu na okresy przedawnienia. Im waga przestpstwa wiksza, tym okres przedawnienia bardziej odlegy, albo dane przestpstwo nie podlega przedawnieniu Kara

Brak moliwoci efektywnego oddziaywania na sprawc, jeeli midzy przestpstwem a chwil orzeczenia i wykonania kary upywnie zbyt dugi okres Cele kary

Po upywie okrelonego czasu nie mog by ju osignite. W przypadkach, w ktrych termin przedawnienia uleg wydueniu w stosunku do terminu przedawnienia okrelonych w k.k. z 19696 roku terminy przedawnienia okrela si wedug zasad wskazanych w K.k. z 1997 roku, chyba e termin przedawnienia ju upyn. PRZEDAWNIENIE KARALNOCI Terminy przedawnienia karalnoci zale od tego czy czyn stanowi zbrodni (i jak) czy te wystpek (art. 101 1 i 2) Zbrodnie: o Zabjstwo przedawnienie karalnoci po upywie 30 lat o Inne zbrodnie 20 lat Wystpek terminy zale: 128

o Od ustawowego zagroenia tych czynw: Zagroonych kar: Pozbawienia wolnoci przekraczajc 3 lata 10 lat Nie przekraczajca 3 lat 5 lat Ograniczenie wolnoci/grzywna 3 lata Trybu w jakich s cigane: Z oskarenia prywatnego z upywem 1 roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedzia si o osobie sprawcy przestpstwa, nie pniej jednak ni z upywem 3 lat od czasu jego popenienia Terminy mog ulec wydueniu nawet o 5 lat, jeli w okresach liczonych jako termin przedawnienia karalnoci dla poszczeglnych rodzajw zbrodni i wystpkw wszczto postpowanie przeciwko osobie karalno popenionego przez ni przestpstwa ustaje z upywem 5 lat od zakoczenia tego okresu. Art. 101 1 i 2 wzgldne terminy przedawnienia Art. 101 i 102 bezwzgldne terminy przedawnienia ( z ich upywem moliwo ukaranie sprawcy przestpstwa jest wyczona ex lege) Jest negatywna przesanka procesow w razie jest stwierdzenia postpowanie karne powinno by umorzone. Mimo upywu terminy przedawnienia k.p.k. dopuszcza wniesienie kasacji lub wznowienie postpowania. Po upywie terminu przedawnienia nie mona orzec rodkw zabezpieczajcych, o ktrych mowa w art. 94 i 95 (brak zwizku ze wzgldu na upyw czasu midzy czynem a przesank zastosowania tych rodkw jak jest powane zagroenie dla porzdku prawnego). Moe by orzeczony przepadek rzeczy. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna si z chwil popenienia (zakoczenia) przestpstwa (p. formalne), lub z chwil nastpienia Funku (p. materialne). Przestpstwa z zaniechania decyduje czas, w ktrym sprawca by zobowizany do dziaania lub zaniechania. Tak samo w odniesieniu do przygotowania lub usiowania. Czas zakoczenia przestpstwa, do ktrego podegano lub udzielano pomocy jest pocztkiem biegu przedawnienia dla czyny podegacza i pomocnika. Gdy nawet nie usiowano rozpocz realizacji przestpstwa decyduje czas dziaania lub zaniechania podegacza lub pomocnika. PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY Uzalenione jest od czasu wymiaru kary i rodzaju rodka karnego za popenione przestpstwo. Terminy te biegn, jeli od uprawomocnienia si wyroku skazujcego upyno: 30 lat skazanie na kar pozbawienia wolnoci przekraczajc 5 lat, albo surowsz (take 25 lat i doywotniego pozbawienia wolnoci) 15 lat w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci nie przekraczajc 5 lat, a take jeli orzeczono rodek karny w postaci naprawienia szkody 10 lat skazanie na inn kar (ograniczenie wolnoci/grzywna) oraz w przypadku orzeczenia rodka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych, zakazu zajmowania okrelonego stanowiska, wykonywani okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej, zakazu prowadzenia pojazdw, przepadku przedmiotw, nawizki i wiadczenia pieninego. W przypadku orzeczenia grzywny obok karty pozbawienia wolnoci termin przedawnienia wykonania kary pozbawienia wolnoci nie musi pokrywa si z terminem przedawnienia wykonania grzywny. Kara czna (spr 2 stanowiska): 129

o Przedawnienie wykonania dotyczy kar wymierzonych za poszczeglne przestpstwa o Przedawnienie wykonania nastpuje w terminach zalenych od wysokoci w jakiej kara czna zostaa orzeczona SPOCZYWANIE BIEGU PRZEDAWNIENIA W przypadku zaistnienia okolicznoci wskazanych w ustawie przedawnienie nie biegnie do czasu ustania tych okolicznoci. Przedawnienie nie biegnie, jeeli przepis ustawy nie pozwala na wszczcie lub dalsze prowadzenie postpowania karnego (np. immunitet formalny) charakter prawny. W przypadku przestpstw ciganych na wniosek lub z oskarenia prywatnego brak stosownego wniosku albo oskarenia prywatnego nie powoduje spoczywania biegu przedawnienia w odniesieniu do tych przestpstw. Nie przerywa spoczywania biegu przedawnienia take odbywanie kary pozbawienia wolnoci orzeczonej innym wyrokiem. Bieg przedawnienia w stosunku do przestpstw nie ciganych z przyczyn politycznych popenionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn. Ustalenie czy przestpstwo nie byo ciganie z przyczyn politycznych oparte by musi wycznie na ocenach. W demokratycznym pastwie nalee bdzie do rzadkoci.. Bieg terminu przedawnienia umylnych przestpstw przeciwko yciu, zdrowiu, wolnoci lub wymiarowi sprawiedliwoci zagroonych kar pozbawienia wolnoci powyej 3 lat popenionych przez funkcjonariuszy publicznych w okresie od 1.01. 1944 roku do 31.12. 1989 roku w czasie lub w zwizku z penieniem ich funkcji rozpoczyna si od 1.01.1990 roku. Do 1.01.1990 roku termin przedawnienia za wskazane w nim przestpstwo spoczywa. Spoczywanie dotyczy przedawnienia karalnoci (art. 101) jak i wykonania kary (art. 103). WYCZNIE BIEGU PRZEDAWNIENIA Art. 105 1 i 2 obejmuje 2 kategorie przestpstw: Zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkoci i przestpstwa wojenne rda w prawie midzynarodowym i prawie wewntrznym. Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkoci z 1968 roku. Art. 43 Konstytucji RP zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkoci nie podlegaj przedawnieniu. Art. 105 1 ma szerszy zakres obejmuje bowiem zbrodnie przeciwko pokojowi. Nie ulegaj przedawnieniu zbrodnie (nie za wystpki) przeciwko pokojowi i ludzkoci oraz zbrodnie i wystpki (przestpstwa wojenne). Umylne przestpstwa zabjstwa, cikie uszkodzenie ciaa, ciki uszczerbek na zdrowiu lub pozbawienie wolnoci poczone ze szczeglnym udrczaniem popenione przez funkcjonariusza publicznego w zwizku z penieniem obowizkw subowych 130

Art. 105 2 nie ma wyranego oparcia w normach konstytucyjnych. A. Zoll: przestpstwo zabjstwa obejmuje przestpstwo okrelone w art. 148 2, natomiast nie obejmuje przestpstwa okrelonego w art. 148 4 (afekt) i art. 150 1 (eutanazja). Przestpstwa okrelone w tym przepisie zostay popenione przez funkcjonariusza publicznego w zwizku z penieniem obowizkw subowych, niekoniecznie za w czasie ich penienia. ABOLICJA Zaniechanie cigania i orzekania w sprawach o przestpstwa wskazane w akcje abolicyjnym (ranga ustawy). Prawny zakaz wszczcia postpowania karnego lub nakaz jego umorzenia, a w przypadku prawomocnego skazania jego zatarcie z mocy prawa. Charakterystyczne zwroty: nie wszczyna si postpowania, a wszczte umarza bezwzgldna negatywna przesanka procesowa przebacza si i puszcza w niepami zakaz toczenia postpowania karnego jak i zatarcie skazania jeeli kara zostaa prawomocnie orzeczona (abolicja pena) W gestii ustawodawcy pozostaje decyzja co do zakresu przestpstw objtych abolicja. Zazwyczaj s to motywy polityczne. Ustawodawca moe uzaleni stosowanie abolicji od pewnych szczeglnych ustawowo okrelonych warunkw (np. podjcie pracy). AMNESTIA Wprowadzana aktem normatywnym rangi ustawy. Polega na darowaniu lub zagodzeniu orzeczonej wczeniej kary kryminalnej. Po II wojnie wiatowej akty amnestyjne uchwalane byy przewanie z powodw: politycznych (uczczenie rocznic) kryminalno-politycznych i pragmatycznych (zniwelowanie efektw zbyt surowych skaza w okresie poprzedzajcym amnestie po to by doprowadzi do zmniejszenia liczby osadzonych) Amnestia z roku 1989 celem byo zagodzenie represyjnej polityki karnej okresu PRL. UASKAWIENIE Akt o charakterze indywidualnym skierowany zawsze do okrelonej osoby. Prezydent RP stosuje prawo aski (nie dotyczy to skaza przez TS). Brak innych postanowie regulujcych zakres uaskawie -> przedmiot uaskawie jest nieograniczony. Uaskawienie dotyczy moe kar: o skrcenie czasu na jaki je orzeczono o darowanie kar w caoci o zatarcie skazania o warunkowe zawieszenie wykonania kara o przedterminowe zwolnienie. 131

Nie dotyczy to rozstrzygni o charakterze cywilno-prawnym, a take uchylania rodkw zabezpieczajcych orzeczonych w trybie art. 94, przewinie i wykrocze dyscyplinarnych. Moe polega na abolicji indywidualnej, na nie orzekaniu kary ani rodkw karnych za popenione przestpstwo, co w praktyce oznacza zakaz wszczcia lub nakaz umorzenia postpowania karnego wobec sprawcy przestpstwa, np. z powodu zego stanu zdrowia skazanego, jego sytuacji rodzinnej lub podeszego wieku. Nie znosi skutkw wykonanej ju kary (nie ma charakteru restytucyjnego). ZATARCIE SKAZANIA Zatarcie skazania polega na uznaniu skazania za niebye i usuniciu wpisu o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego. Od tego momentu skazany ma prawo twierdzi, e nie by karany, a aden organ czy instytucja nie moe ograniczy jego praw z powoaniem si na karalno. Wszelkie owiadczenia o niekaralnoci nie mog by w takim wypadku traktowane jako owiadczenie nieprawdy. Usunicie wpisw dotyczcych skazania jest jedynie aktem deklaratoryjnym, co oznacza, e formalnoprawne skutki powstaj niezalenie od usunicia wpisu. Art. 107. 1. W razie skazania na kar pozbawienia wolnoci wymienion w art. 32 pkt 3 lub kar 25 lat pozbawienia wolnoci, zatarcie skazania nastpuje z mocy prawa z upywem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. 2. Sd moe na wniosek skazanego zarzdzi zatarcie skazania ju po upywie 5 lat, jeeli skazany w tym okresie przestrzega porzdku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolnoci nie przekraczaa 3 lat. 3. W razie skazania na kar doywotniego pozbawienia wolnoci, zatarcie skazania nastpuje z mocy prawa z upywem 10 lat od uznania jej za wykonan, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. 4. W razie skazania na grzywn albo kar ograniczenia wolnoci, zatarcie skazania nastpuje z mocy prawa z upywem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania; na wniosek skazanego sd moe zarzdzi zatarcie skazania ju po upywie 3 lat. 5. W razie odstpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania nastpuje z mocy prawa z upywem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. 6. Jeeli orzeczono rodek karny, zatarcie skazania nie moe nastpi przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania, z zastrzeeniem art. 76 2. Terminy po ktrych nastpuje zatarcie skazania: (10 lat)[1]/z mocy prawa/ przy karach pozbawienia wolnoci, od 1 miesica do lat 15, 25 lat pozbawienia wolnoci liczc od dnia jej wykonania, lub darowania albo przedawnienia jej wykonania. (10 lat)[3]/z mocy prawa/ w razie orzeczenia kary doywotniego pozbawienia wolnoci liczc od uznania za wykonan, od darowania, albo od przedawnienia jej wykonania. (5 lat)[2]/orzeczenie sdu/ kara pozbawienia wolnoci nie duej ni 3 lata, i w cigu 5 lat przestrzega porzdku prawnego. (5 lat)[4]/z mocy prawa/ - skazanie na grzywn lub ograniczenie wolnoci liczc od jej wykonania, lub darowania albo od przedawnienia jej wykonania. (3 lata)[4]/orzeczenie sdu/ - skazanie na grzywn lub ograniczenie wolnoci liczc od jej wykonania, lub darowania albo przedawnienia jej wykonania. (1 rok)[5]/z mocy prawa/ - W razie odstpienia od wymierzenia kary liczc od dnia prawomocnego wyroku w tej sprawie. (6 miesicy)[art. 76 2]/z mocy prawa/ - W razie pomylnego zakoczenia okresu prby orzeczonego w zwizku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary. 132

Zatarcie w przypadku orzeczenia rodka karnego lub kary grzywny, nie moe nastpi przed jego wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem jego wykonania(nie dotyczy art. 39 pkt. 5 obowizek naprawienia szkody). Tryb dokonywania zatarcia skazania: Z mocy prawa(ipso iure) zatarcie skazania dokonuje si po uprzednim ustaleniu, ze zaszy przesanki uzasadniajce zatarcia skazania. Przesanki s zrnicowane(rodzaj i wymiar orzeczonej kary, rodzaj orzeczonego rodka karnego, wykonanie, darowanie, przedawnienie wykonania kary, pomylny przebieg prby). Na mocy postanowienia sdu jest zawsze fakultatywne. Najczciej na wniosek skazanego, jeli zachodz pewne przesanki okrelone w ustawie karnej. W takim wypadku zatarcie skazania ma miejsce na mocy postanowienia sdu. W drodze aktu aski poprzez akt aski wydany przez Prezydenta RP, ktry dotyczy wszystkich, bez wzgldu na rodzaj i wymiar kary. Jednoczesne zatarcie skaza: Art. 108. Jeeli sprawc skazano za dwa lub wicej nie pozostajcych w zbiegu przestpstw, jak rwnie jeeli skazany po rozpoczciu, lecz przed upywem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popeni przestpstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skaza. Sprawca zosta skazany za dwa lub wicej przestpstwa za ktre nie mona byo wymierzy kary cznej. Skazany po rozpoczciu lecz przed upywem terminu wymaganego do zatarcia skazania, ponownie popeni przestpstwo, za ktre zosta prawomocnie skazany. Zatarcie skazania w takich wypadkach moe nastpi tylko jednoczenie. Jeeli natomiast bya kara czna, to za kade przestpstwo zatarcie nastpuje oddzielnie(chyba, ze jedna z kar zostao w caoci wykonana przed orzeczeniem kary cznej).

rodki zabezpieczajce
Ich celem jest (nie jak kary realizacja wymiaru sprawiedliwoci) ochrona spoeczestwa przed osobami zagraajcymi porzdkowi prawnemu wic ich stosowanie nie opiera si na zasadzie winy. Konieczne jest natomiast popenienie czynu zabronionego ze strony sprawcy(choby bdcego w stanie niepoczytalnoci) gdy niedopuszczalne jest stosowanie rodkw zabezpieczajcych z powodu samego zagroenia jakie osoba stwarza dla spoeczestwa(rodki o charakterze predeliktualnym). Rnice pomidzy karami, a rodkami zabezpieczajcymi: Kara to reakcja na przestpstwo, a rodek zabezpieczajcy moe by orzeczony ju przy czynie zabronionym. Wymiar kary powinien uwzgldnia stopie winy i spoecznej szkodliwoci czynu, a rodek zabezpieczajcy ma by proporcjonalny do zagroenia, ktre sprawca stanowi dla spoeczestwa. Kara musi by cile oznaczona, rodek moe by stosowany a do ustania przyczyny jego orzeczenia. Celem rodka zabezpieczajcego w przeciwiestwie do kary nie jest wyrzdzenie osobistej uciliwoci. Wyrnia si: rodki o charakterze leczniczo izolacyjnym. rodki o charakterze administracyjnym. RODKI O CHARAKTERZE LECZNICZO - IZOLACYJNYM Art. 93. 133

Sd moe orzec przewidziany w tym rozdziale rodek zabezpieczajcy zwizany z umieszczeniem w zakadzie zamknitym tylko wtedy, gdy jest to niezbdne, aby zapobiec ponownemu popenieniu przez sprawc czynu zabronionego zwizanego z jego chorob psychiczn, upoledzeniem umysowym lub uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego; przed orzeczeniem tego rodka sd wysuchuje lekarzy psychiatrw oraz psychologa. Rodzaje leczniczych rodkw zabezpieczajcych: Umieszczenie w odpowiednim zakadzie psychiatrycznym Umieszczenie w zakadzie leczenia odwykowego Umieszczenie w zakadzie karnym, w ktrym stosuje si szczeglne rodki lecznice oraz rehabilitacyjne Uycie tego rodka jest stosowane wtedy i tylko wtedy gdy jest to niezbdne aby zapobiec ponownemu dokonaniu czynu zabronionego i aby zapewni poprawne leczenie. Orzeczone zostaje zawsze po wysuchaniu opinii biegych psychiatrw i psychologa. Przymusowe leczenie psychiatryczne(orzekane obligatoryjnie jeli)[art. 94] szpital psychiatryczny: Sprawca popeni czyn zabroniony o znacznej szkodliwoci spoecznej W chwili czynu znajdowa si w stanie niepoczytalnoci Zachodzi wysokie prawdopodobiestwo, e popeni czyn ponownie Fakultatywne orzeczenie leczenia psychiatrycznego[art. 95] zakad karny stosujcy szczeglne rodki lecznicze i rehabilitacyjne: Sprawca popeni przestpstwo w stanie ograniczonej poczytalnoci Zosta za przestpstwo skazany na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Jeli pobyt w zakadzie nie jest konieczny sd orzeka zwolnienie. Sprawca moe by ponownie umieszczony w zakadzie, jeli moe on znw popeni przestpstwo, jednak dopiero po upywie 5 lat od zwolnienia. Umieszczenie sprawcy w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego[art. 96](zawsze fakultatywne): Sprawca dopuci si przestpstwa w zwizku z uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego Zosta za to skazany na kar pozbawienia wolnoci nie przekraczajc 2 lat bez warunkowego zawieszenia jej wykonania Zachodzi wysokie prawdopodobiestwo ponownego popenienia przestpstwa zwizanego z tym uzalenieniem. Leczenie nie moe by krtsze ni 3 miesice i dusze ni 2 lata. O zwolnieniu rozstrzyga sd na podstawie przebiegu leczenia. Po odbyciu tego leczenia skazany przystpuje do odbycia kary, ale czas spdzony na leczeniu zalicza si na poczet przyszej kary pozbawienia wolnoci, a sd moe warunkowo zwolni z pozostaej do odbycia kary. Jeeli skazany wykazuje due postpy, mona wyznaczy mu prb i nakaza odbywanie tego leczenia w wariancie wolnociowym. Okres prby trwa od 6 miesicy do 2 lat i sprawca jest oddany pod dozr kuratora. Sd moe ponownie zarzdzi umieszczenie w zakadzie zamknitym jeli oskarony w czasie prby: Uchyla si od obowizkowego leczenia Popenia przestpstwo lub raco narusza porzdek prawny Narusza regulamin placwki leczniczo rehabilitacyjnej. RODKI ZABEZPIECZAJCE O CHARAKTERZE NIELECZNICZYM (rodki administracyjne)
rodki te polegaj na orzeczeniu pozbawienia praw (zakaz) lub przepadku przedmiotw. S to: zakaz zajmowania okrelonego stanowiska, zakaz wykonywania okrelonego zawodu,

134

zakaz prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdw, przepadek rzeczy. Pozbawienie praw lub zakazy orzeka si bezterminowo sd uchyla zakaz, gdy ustay przyczyny jego orzeknicia. Zakazy odnosi si do sprawcw, ktrzy dopucili si czynu zabronionego w stanie niepoczytalnoci. Przepadek przedmiotw jako rodek zabezpieczajcy moe by take orzeczony w razie umorzenia postpowania z powodu znikomej szkodliwoci czynu, warunkowego umorzenia postpowania a take, gdy zachodzi okoliczno wyczajca karalno sprawcy.

Cz szczeglna /O.Bczyk/
KRADZIE(i jej odmiany)
KRADZIE ART. 278 Art. 278. 1. Kto zabiera w celu przywaszczenia cudz rzecz ruchom, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osignicia korzyci majtkowej. 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. 4. Jeeli kradzie popeniono na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. 5. Przepisy 1, 3 i 4 stosuje si odpowiednio do kradziey energii lub karty uprawniajcej do podjcia pienidzy z automatu bankowego. Kradzie jest przestpstwem kierunkowym. Jak wskazuje przepis sprawca dokonuje czynu w celu przywaszczenia rozporzdzania jak swoj wasnoci: Pobierania poytkw Uytkowania Zniszczenia Gdy kradzie dokonywana jest dla sportu nie jest kradzie nie jest dokonywana w celu przywaszczenia. Gdy do rzeczy skradzionej lub do dokonania przestpstwa kradziey trzeba dooy z wasnych rodkw nadal jest to kradzie. Teoria zawadnicia: Kradzie ma miejsce, gdy sprawca wyjmuje rzecz spod wadztwa osoby uprawnionej i przejmuje nad ni wadz tak, e waciciel straci moliwo wykonywania swoich praw. Teoria uniesienia: Kradzie ma miejsce, gdy sprawca rzecz porwa i unis j poza sfer, w ktrej waciciel moe wykonywa prawo wasnoci. Przykad: Sprawca wypi drogiego szampana na terenie sklepu dopuci si kradziey, mimo i sklepu nie opuci. Kradzie ma miejsce, gdy warto skradzionego mienia przekracza 250 z. Poniej tej kwoty jest to wykroczenia i podlega jurysdykcji sdu grodzkiego. 135

Dziaanie cum dolo directo. Zamiar wyklucza bd co do okolicznoci (znamienia: cudza rzecz ruchoma). KRADZIE PROGRAMU KOMPUTEROWEGO art. 278 2 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osignicia korzyci majtkowej. Nie polega na wyjciu przedmiotu kradziey spod wadztwa osoby uprawnionej, lecz na uzyskaniu programu bez zgody osoby uprawnionej. Zagroona kar od 3 miesicy do 5 lat pozbawienia wolnoci. Odnosi si do uzyskania programu w celu osignicia korzyci majtkowej (dotyczy to rwnie chci zaoszczdzenia sobie wydatku). WYPADEK MNIEJSZEJ WAGI art. 278 3 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. Dotyczy zarwno rzeczy ruchomej jak i programu komputerowego. Zagroony kar do 1 roku pozbawienia wolnoci. Z wypadkiem mniejszej wagi mamy do czynienia, gdy warto skradzionego mienia przekracza nieznacznie 250 z. Wane s rwnie okolicznoci, motywacja, sposb zachowania sprawcy. KRADZIEZ NA SZKOD OSOBY NAJBLISZEJ art. 218 4 4. Jeeli kradzie popeniono na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. Postpowanie wszczyna si na wniosek pokrzywdzonego. Rwnie na jego wniosek wszczte postpowanie si umarza. KRADZIE ENERGII LUB KARTY BANKOMATOWEJ art. 278 5 5. Przepisy 1, 3 i 4 stosuje si odpowiednio do kradziey energii lub karty uprawniajcej do podjcia pienidzy z automatu bankowego. Warto karty bankomatowej jako przedmiotu jest bardzo niska tyle, co kawaek plastiku. INNE Kradzie domu zdemontowany domek letniskowy jest cudz rzecz ruchom. Zamieszkanie w cudzym domu nie jest kradzie, lecz naruszeniem miru domowego. KRADZIE IMPULSW TELEFONICZNYCH art. 285 Art. 285. 1. Kto, wczajc si do urzdzenia telekomunikacyjnego, uruchamia na cudzy rachunek impulsy telefoniczne, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3. 136

 2. Jeeli czyn okrelony w 1 popeniono na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. Uruchomienie impulsw telefonicznych na cudzy rachunek nie jest tym samym co korzystanie z telefonu bez zgody uprawnionego dysponenta. Przykad: Przyczenie aparatu z budki telefonicznej do cudzego telefonu i dzwonienie na cudzy koszt (niezalenie od tego jak to wyglda technicznie ;). Przykad: Pracownice dzwonice na audio-tele z telefonu firmy ponosz odpowiedzialno pracownicz. Nie jest to kradzie impulsw telefonicznych. Zagroona kar do 3 lat pozbawienia wolnoci. Jeeli kradzie impulsw popeniono na szkod osoby najbliszej postpowanie wszczyna si na wniosek pokrzywdzonego. Rwnie na jego wniosek wszczte postpowanie si umarza. KRADZIE A PRZYWASZCZENIE art. 284 Art. 284. 1. Kto przywaszcza sobie cudz rzecz ruchom lub prawo majtkowe, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3. 2. Kto przywaszcza sobie powierzon mu rzecz ruchom, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 3. W wypadku mniejszej wagi lub przywaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. 4. Jeeli przywaszczenie nastpio na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. Zagroone kara pozbawienia wolnoci do 3 lat. Sprawca znajduje si w posiadaniu rzeczy ruchomej, ktr przywaszcza (a nie zabiera). Dysponuje rzecz tak, e waciciel nie moe sprawowa wadztwa, np.: na podstawie umowy uyczenia rzeczy.

Przywaszczenie nastpuje w momencie zadysponowania rzecz jak swoj wasnoci (gdy sprawca zapomnia odda rzecz na czas, nie ma przywaszczenia). Przedmiotem przywaszczenia moe by te prawo majtkowe. Przywaszczenie rzeczy, ktra zostaa powierzona sprawcy karane jest jak kradzie! (Przykad: przywaszczenie auta przez waciciela komisu) Przywaszczenie cudzej rzeczy znalezionej traktowane jak przywaszczenie mniejszej wagi (chyba e waciciel si wyranie owej rzeczy pozby). KRADZIE Z WAMANIEM art. 279 Art. 279. 1. Kto kradnie z wamaniem, podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. 2. Jeeli kradzie z wamaniem popeniono na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. 137

Sytuacja, w ktrej sprawca pokonuje szyfr zamka elektronicznego, kodu komputerowego, zrywa plomby z drzwi. Dotyczy rwnie sytuacji, w ktrej sprawca zamiar kradziey rzeczy powzi dopiero po pokonaniu przeszkody. Przepis o kradziey jest w tym wypadku rwnoczesny z wypenieniem znamion przestpstwa o zniszczeniu cudzej rzeczy. Przepis o wamaniu konsumuje przepis o zniszczeniu cudzej rzeczy, gdy oddaje ca zawarto bezprawia znajdujcego si w przepisie o zniszczeniu cudzej rzeczy. WYJTEK: gdy zniszczone mienie ma wiksz warto od skradzione rzeczy! Przykad: Wamanie do wityni przez wybicie cennego witraa, w celu kradziey kilku zotych z tacy. Jest to kradzie z wamaniem ze zniszczeniem cudzej rzeczy. Podpalenie pomieszczenia do ktrego wama si sprawca w celu zatarcia ladw -> rzeczywisty zbieg przestpstw (2 czyny, wic nie jest to zbieg przepisw ustawy). Kradzie z wamaniem + sprowadzenie poaru = czna kara. ZABR POJAZDU W CELU KRTKOTRWAEGO UYCIA - Art. 289 Art. 289. 1. Kto zabiera w celu krtkotrwaego uycia cudzy pojazd mechaniczny, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. Jeeli sprawca czynu okrelonego w 1 pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego uyciem przez osob nieupowanion, pojazd stanowi mienie znacznej wartoci albo sprawca nastpnie porzuca pojazd w stanie uszkodzonym lub w takich okolicznociach, e zachodzi niebezpieczestwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego czci lub zawartoci, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8. 3. Jeeli czyn okrelony w 1 popeniono uywajc przemocy lub groc natychmiastowym jej uyciem albo doprowadzajc czowieka do stanu nieprzytomnoci lub bezbronnoci, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. 4. W wypadkach okrelonych w 1-3 sd moe wymierzy grzywn obok kary pozbawienia wolnoci. 5. Jeeli czyn okrelony w 1-3 popeniono na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. Typ podstawowy: 1) sprawc moe by kady 2) zabr cudzego pojazdu mechanicznego 3) w celu krtkotrwaego uycia. W Polsce przestpstwo to pojawio si w latach 50- tych- popeniane przez modych mczyzn- bikiniarzymieli oni kolorowe marynarki, krtkie spodnie i kolorowe skarpetki- przedmiotem zaboru byy skuterynajchtniej woskie ni polski. Sprawcy nie dziaaj z zamiarem przywaszczenia lecz krtkotrwaego uycia Bo jeli w celu dugotrwaego- to jak przywaszczenia- i kradzie z Art. 278. Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 3 miesicy do 5 lat + fakultatywna grzywna. A wic tak jak za kradzie! Typy kwalifikowany: a) 2 138

- sprawca pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego uyciem przez osob nieupowanion lub, Np. blokada kierownicy, alarm. Pokonanie innego zabezpieczenia np. pogaskanie psa stojcego "na stray" samochodu nie wypenia znamion tego typu rodzajowego przestpstwa. Nie jest zabezpieczeniem pojazdu zostawienie w samochodzie czonka rodziny ani umieszczenie przez zapalonego kierowc haczyka do owienia ryb. - pojazd stanowi mienie wielkiej wartoci albo - sprawca nastpnie porzuca pojazd w stanie uszkodzonym lub w takich okolicznociach, e zachodzi niebezpieczestwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego czci lub zawartoci Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 6 miesicy do 8 lat + fakultatywna grzywna. b) 3 ( ROZBJNICZY ZABJ POJAZDU W CELU KRTKOTRWAEGO UYCIA ) - uycie przemocy lub, - groenie jej natychmiastowym uyciem albo, - doprowadzenie czowieka do stanu nieprzytomnoci lub bezbronnoci Np. sprawcy uruchomili alarm noc, waciciel pojazdu obudzi si, wybieg, a sprawcy pobili go, zabrali mu kluczyki i odjechali. Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 1 do 10 lat + fakultatywna grzywna. Przestpstwo cigane na wniosek, jeli pokrzywdzonym jest osoba najblisza ( wszystkie typy ).

ROZBJ(i jego odmiany)

ROZBJ art. 280 Art. 280. 1. Kto kradnie, uywajc przemocy wobec osoby lub groc natychmiastowym jej uyciem albo doprowadzajc czowieka do stanu nieprzytomnoci lub bezbronnoci, podlega karze pozbawienia wolnoci od lat 2 do 12. 2. Jeeli sprawca rozboju posuguje si broni paln, noem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub rodkiem obezwadniajcym albo dziaa w inny sposb bezporednio zagraajcy yciu lub wsplnie z inn osob, ktra posuguje si tak broni, przedmiotem, rodkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 3. Typu podstawowego (zagroony kar pozbawienia wolnoci od 2 do 12 lat wystpek) Typu kwalifikowanego (od 3 lat zbrodnia) *** Obowizujcy kodeks karny nie zna pojcia kradziey szczeglnie zuchwaej. W K.k. z 1969 roku jeszcze istniaa. Przykad: Sprawca w miejscu publicznym w akcie zuchwalstwa, na oczach innych wyrwa kobiecie torebk (tzw. kradzie na wyrw). W centrum handlowym wystawione w gablocie byo cenne futro, cen odpowiadajce samochodowi marki Mikrus. Sprawczyni wygldajca na bogat osob poprosia ekspedientk o podanie jej futra do przymierzenia. Po zaoeniu powiedziaa: bior je i wysza. Przy drzwiach rzucia jeszcze dzikuj. Sd zastanawia si, czy w tym przypadku miejsce miaa kradzie zuchwaa. Zachowania kiedy kwalifikowane jako zuchwae, dzi traktowane s jako zwyka kradzie, o ile nie uyto przemocy. Gdy przemoc zostaa uyta kwalifikowane s jako rozbj. ROZBJ TYPU PODSTAWOWEGO art. 280 1 139

 1. Kto kradnie, uywajc przemocy wobec osoby lub groc natychmiastowym jej uyciem albo doprowadzajc czowieka do stanu nieprzytomnoci lub bezbronnoci, podlega karze pozbawienia wolnoci od lat 2 do 12. Na rozbj skadaj si 2 zachowania sprawcy: 1. Kradzie 2. Uycie przemocy Groenie natychmiastowym uyciem przemocy Doprowadzenie czowieka do stanu nieprzytomnoci Doprowadzanie czowieka do stanu bezbronnoci

LUB ALBO LUB

Uycie przemocy dotyczy uycia siy fizycznej przeciwko osobie. Nie musi by to osoba, ktra ma si zamiar okra. Przemoc wobec rzeczy nie jest wystarczajca by wypeni znamiona rozboju! Groenie natychmiastowym uyciem przemocy moe mie posta sowa, gestu, ktry paraliuje u pokrzywdzonego wol obrony. Bez znaczenia jest czy sprawca obejmuje zamiarem rzeczywiste spenienie groby (np. grozi atrapa pistoletu) oraz czy sam zabiera rzecz ofierze, czy ofiara sama ja oddaje. Dla bytu przestpstwa rozboju nie jest istotna warto rzeczy!!! (por. kradzie) Przykad: Sprawca wykrci ofierze rk i ukrad fotografi. Do rozboju doszo, jednak skradziona rzecz ma warto poniej 250 z. Sprawca naruszy nietykalno cielesn ofiary. Dopuci si przestpstwa zmuszenia do okrelonego zachowania (art. 191 1). Doprowadzenie do nieprzytomnoci moe by dokonane za pomoc rodkw odurzajcych, nasennych, narkotykw, alkoholu. Wypenia znamiona rozboju, gdy sprawca powzi zamiar kradziey zanim zacz podawa ofierze rodek, ktry doprowadzi j do nieprzytomnoci. Nie wypenia znamion rozboju takie zachowanie, gdy sprawca razem z ofiar pij, a po wypiciu znacznej iloci sprawca postanawia okra ofiar. Doprowadzenie do bezbronnoci np. przez zwizanie, zakneblowanie. ROZBJ TYPU KWALIFIKOWANEGO art. 280 2 2. Jeeli sprawca rozboju posuguje si broni paln, noem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub rodkiem obezwadniajcym albo dziaa w inny sposb bezporednio zagraajcy yciu lub wsplnie z inn osob, ktra posuguje si tak broni, przedmiotem, rodkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od lat 3. Z rozbojem typu kwalifikowanego mamy do czynienia, gdy sprawca rozboju posuguje si: Broni paln (rwnie gazow, no podstawie ustawy z 1999 roku) Noem Innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem Innym podobnie niebezpiecznym rodkiem obezwadniajcym ALBO dziaa w inny sposb bezporednio zagraajcy yciu Wsplnie z inn osob, ktra posuguje si tak broni, przedmiotem, rodkiem lub sposobem Zagroony pozbawieniem wolnoci na czas nie krtszy od lat 3 (zbrodnia). N przedmiot o takich waciwociach (ksztat, powierzchnia tnca), ktre stwarzaj niebezpieczestwo mierci czowieka.

140

Inne niebezpieczne przedmioty: materiay wybuchowe, siekiery, yletki, stuczone butelki (tulipanw), glany. rodki obezwadniajce: rczny miotacz gazu, paralizator, rodki chemiczne, zaciskanie szalika na szyi ofiary. Przykad: Dwch sprawcw napada na bank. Jeden trzyma bro, drugi kradnie (wedug zaoonego przez nich planu). Obaj odpowiadaj za rozbj typu kwalifikowanego, mimo i drugi nie mia broni w rce. KRADZIE ROZBJNICZA art. 281 Art. 281. Kto, w celu utrzymania si w posiadaniu zabranej rzeczy, bezporednio po dokonaniu kradziey, uywa przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej uyciem albo doprowadza czowieka do stanu nieprzytomnoci lub bezbronnoci, podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. Stosowanie przemocy, groenie natychmiastowym jej uyciem albo doprowadzenie do stanu nieprzytomnoci lub bezbronnoci bezporednio PO dokonaniu kradziey. Ma to na celu utrzymanie si sprawcy w posiadaniu rzeczy. Zagroona kar pozbawienia wolnoci od roku do 10 lat. Przykad: Ochroniarz w sklepie prbuje zatrzyma zodzieja, a ten go bije by zachowa swj up. WYMUSZENIE ROZBJNICZE art. 282 Art. 282. Kto, w celu osignicia korzyci majtkowej, przemoc, grob zamachu na ycie lub zdrowie albo gwatownego zamachu na mienie, doprowadza inn osob do rozporzdzenia mieniem wasnym lub cudzym albo do zaprzestania dziaalnoci gospodarczej, podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. Sprawca nie zabiera rzeczy, lecz doprowadza ofiar do rozporzdzenia swoim wasnym lub cudzym mieniem albo do zaprzestania dziaalnoci gospodarczej pod wpywem groby lub przemocy. Czyni to w celu osignicia korzyci majtkowej. Zagroone kar pozbawienia wolnoci od roku do 10 lat. Przykad: W latach 90. czsto dochodzio do wymuszania haraczy oferujc tzw. ochron. Wana jest forma groby: Zamach na mienie wane by przedmiotem groby bya zamach gwatowny na mienie (np. podpalenie, podoenie bomby, zdemolowanie lokalu). Przykad: Sprawcy gro, e bd codziennie przychodzi i spoywa w nim posiki, a e masa ich ciaa jest znaczna zapewne w krtkim czasie poniszcz krzeseka zamach niegwatowny! Nie jest to forma groby naleca do znamion przestpstwa wymuszenia rozbjniczego. Przemoc uycie siy fizyczne, nie musi prowadzi do uszkodzenia ciaa czowieka. Doprowadzenie do rozporzdzenia mieniem np.. poprzez wysanie do rodzicw listu z grob pobicia dziecka. 141

Uwaga: Nadawca dla bytu przestpstwa nie musi posiada realnej moliwoci spenienia groby.!! Przykad: Sprawca grozi ofierze uyciem granatnika przeciwpancernego RPG 7, chocia go nie posiada. Jeeli nie dojdzie do rozporzdzenia mieniem przez osob pokrzywdzon usiowanie wymuszenia rozbjniczego. Do znamion przestpstwa wymuszenia rozbjniczego NIE NALEY niekorzystne rozporzdzenie mieniem!! Wane jest by rozporzdzenie byo wymuszone!! Przykad: Nie zabij Pana ony, jeli przekae mi Pan 100 000 z. Ale z okazji Walentynek postanowiem zorganizowa dla Pana promocj i chc tylko 50 000 z za oszczdzenie Pana ony. Sam Pan musi przyzna, e za ycie ukochanej to niewiele To, e 50 000 z za ycie ukochanej nie ma adnego znaczenia. Liczy si, e takie rozporzdzenie bdzie wymuszone. WYPADEK MNIEJSZEJ WAGI art. 283 Dotyczy sprawcw kradziey z wamaniem, rozboju typu podstawowego, kradziey rozbjniczej oraz wymuszenia rozbjniczego. Wypadek mniejszej wagi okrela si na podstawie motywacji sprawcy, sposobu dziaania, wartoci skradzionego lub wymuszonego mienia, poj skadajcych si na spoeczn szkodliwo czynu.

OSZUSTWA
OSZUSTWO art. 286 Art. 286. 1. Kto, w celu osignicia korzyci majtkowej, doprowadza inn osob do niekorzystnego rozporzdzenia wasnym lub cudzym mieniem za pomoc wprowadzenia jej w bd albo wyzyskania bdu lub niezdolnoci do naleytego pojmowania przedsibranego dziaania, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8. 2. Tej samej karze podlega, kto da korzyci majtkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2. 4. Jeeli czyn okrelony w 1-3 popeniono na szkod osoby najbliszej, ciganie nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. Doprowadzenie osoby poszkodowanej do niekorzystnego rozporzdzenia mieniem swoim lub cudzym. Sprawca dziaa w celu osignicia korzyci majtkowej. Sposoby dziaania sprawcy: Oszustwo czynne wprowadzenie w bd, 142

Oszustwo bierne wyzyskanie bdu osoby poszkodowanej lub jej niezdolnoci do naleytego pojmowania przedsibranego dziaania.

Zagroone kar pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. Oszustwo czynne wszelkie zachowanie wytwarzajce u pokrzywdzonego faszywe wyobraenie o stanie rzeczy, pod ktrego wpywem pokrzywdzony dokonuje niekorzystnego rozporzdzenia mieniem. Przykad: Oferowanie ROLEXA po okazyjnej cenie z zapewnieniem o jego oryginalnoci, ze wiadomoci, i jest to podrbka. Oszustwo bierne niewiadomo istnieje bez udziau sprawcy. Czsto dotyczy osb starszych i braku u nich wiadomoci co do wartoci ich mienia. Przykad: Podsunicie pijanemu poszkodowanemu weksla do podpisania, mwic, e jest to rachunek za alkohol. Nie popenia przestpstwa osoba, ktra wprowadza poszkodowanego w bd, pod wpywem ktrego osoba niekorzystnie rozporzdza swoim mieniem, jeli nie robi tego w celu osignicia korzyci majtkowej lecz z zawici. Ch osignicia korzyci majtkowej jest jednym ze znamion tego przestpstwa, musi mie miejsce!! Przykad: Wacicielka futra gronostajowego zostaa wprowadzona w bd przez przyjacik, utrzymujc, e jest to tandetna podrbka i sugerujc, e z futra mona by zrobi pikny dywanik. Przyjacika nie dopucia si oszustwa w rozumieniu kodeksu karnego, gdy wprowadzia wacicielk futra w bd z zawici i nie otrzymaa adnej korzyci majtkowej. OSZUSTWO POKRADZIEOWE art. 286 2 2. Tej samej karze podlega, kto da korzyci majtkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. Okrelenie to razi smak stylistyczny Prof. Kuleszy. danie korzyci majtkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. Przykad: Sprawcy ukradli samochd, a nastpnie dzwonili do waciciela z ofert wykupienia auta. Dla bytu przestpstwa nie ma znaczenia czy sprawcy sami ukradli rzecz! Moe to by np. osoba, ktra wie o kradziey i wprowadza w bd waciciela utrzymujc, e wie gdzie znajduje si skradziona rzecz w celu otrzymania korzyci majtkowej. Zagroone kar pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. Art. 286 3 - wypadek mniejszej wagi. Art. 286 4 - jeeli oszustwa pokradzieowego dopuszczono si na szkod osoby najbliszej postpowanie wszczyna si na wniosek pokrzywdzonego. Rwnie na jego wniosek wszczte postpowanie si umarza. 143

OSZUSTWO UBEZPIECZENIOWE WYUDZNIE ODSZKODOWANIA art. 298 Art. 298. 1. Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytuu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie bdce podstaw do wypaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. Nie podlega karze, kto przed wszczciem postpowania karnego dobrowolnie zapobieg wypacie odszkodowania. Naley do przestpstw kierunkowych. Czsto dotyczy wyudzenia odszkodowania AC Dla bytu przestpstwa sprawca sam musi wywoa zdarzenie bdce podstaw do wypaty odszkodowania. Przykad: Umylne rozbicie samochodu, w celu wyudzenia odszkodowania. Przykad: Sprawca sprzeda samochd cudzoziemcowi, a potem zgosi firmie ubezpieczeniowej kradzie pojazdu. Nie jest to przestpstwo w rozumieniu art. 298, gdy sprawca nie spowodowa zdarzenia bdcego podstaw do wypaty ubezpieczenia. Odpowiada bdzie jedynie za oszustwo (art. 286) oraz za bezpodstawne zgoszenie kradziey. Art. 298 2 instytucja czynnego alu; nie podlega karze, kto przed rozpoczciem postpowania karnego dobrowolnie zapobieg wypaceniu odszkodowania.

OSZUSTWO KAPITAOWE ( KREDYTOWE ) - Art. 297 Art. 297. 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzcej podobn dziaalno gospodarcz na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujcych rodkami publicznymi - kredytu, poyczki pieninej, porczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowizania wynikajcego z porczenia lub z gwarancji lub podobnego wiadczenia pieninego na okrelony cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu patniczego lub zamwienia publicznego, przedkada podrobiony, przerobiony, powiadczajcy nieprawd albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne owiadczenie dotyczce okolicznoci o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu patniczego lub zamwienia, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew cicemu obowizkowi, nie powiadamia waciwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogcej mie wpyw na wstrzymanie albo ograniczenie wysokoci udzielonego wsparcia finansowego, okrelonego w 1, lub zamwienia publicznego albo na moliwo dalszego korzystania z elektronicznego instrumentu patniczego. 3. Nie podlega karze, kto przed wszczciem postpowania karnego dobrowolnie zapobieg wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu patniczego, okrelonych w 1, zrezygnowa z dotacji lub zamwienia publicznego albo zaspokoi roszczenia pokrzywdzonego. Wprowadzone do k.k. ustaw o ochronie obrotu gospodarczego, gdy na pocztku lat 90- tych pojawiy si zachowania sprawcw, ktrzy zacigali kredyt. Jedyn podstaw do odpowiedzialnoci sprawcw by przepis o zwykym oszustwie. 144

Przysparzao to due problemy- wyobramy sobie groteskow sytuacj sprawcy, ktry dziaa w celu osignicia korzyci majtkowej, doprowadzajc do niekorzystnego rozporzdzenia wasnym lub cudzym mieniem (zacignicie kredytu), dziaajc w wierze, e kredyt zwrci i transakcja dojdzie do skutku, gdy bdzie budowa promy kosmiczne pod ulic Piotrkowsk. Takiego czynu nie da si zakwalifikowa jako zwyke oszustwo. A. ( 1 ) 1) sprawc moe by kady 2) przedkadanie bankowi lub innej jednostki dysponujcej rodkami publicznymi a) faszywych lub stwierdzajcych nieprawd dokumentw albo b) pisemnych owiadcze dotyczcych okolicznoci majcych istotne znaczenie dla uzyskania ( zob. 3 ) Przestpstwo formalne- nie musi by udzielony kredyt, wystarczy ju samo zoenie dokumentw czy owiadcze! Np. rolnicy, ktrzy przedkadaj faszywe informacje o powierzchni gruntu, dodajc jedno zero. 3) w celu uzyskania dla siebie lub innej osoby: - kredytu, Nawet, jeli w chwili popenienia czynu ma zamiar zwrotu kredytu. - poyczki bankowej, - gwarancji kredytowej, - dotacji, - subwencji, - zamwienia publicznego. B. ( 2 ) 1) sprawc moe by gwarant, 2) zaniechanie powiadomienia waciwego organu lub instytucji o powstaniu okolicznoci mogcych mie wpyw na wstrzymanie lub ograniczenie wysokoci udzielonego Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 3 miesicy do 5 lat Przepis powsta jako odpowied na stan faktyczny, w ktrych pracownicy banku wspdziaali z nieuczciwymi kredytobiorcami, udzielajc im kredytu. Na gruncie obowizujcego prawa- take zaniechania o powiadomieniu organw cigania. CZYNNY AL ( 3 ) 1) sprawca, 2) dobrowolnie a) zapobieg wykorzystaniu kredytu, poyczki bankowej, gwarancji kredytowej, zrezygnowa z zamwienia publicznego lub dotacji uzyskanych w sposb okrelony w 1 lub 2 albo, b) zaspokoi roszczenia pokrzywdzonego, 3) przed wszczciem postpowania karnego. Nie podlega karze. ZNISZCZENIE MIENIA art. 288 Art. 288. 1. Kto cudz rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatn do uytku, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. 3. Karze okrelonej w 1 podlega take ten, kto przerywa lub uszkadza kabel podmorski albo narusza przepisy obowizujce przy zakadaniu lub naprawie takiego kabla. 4. ciganie przestpstwa okrelonego w 1 lub 2 nastpuje na wniosek pokrzywdzonego. Zniszczenie rzeczy Uszkodzenie rzeczy 145

Uczynienie jej niezdatn do uytku

Istnieje tylko wariant umylny (jak w innych przestpstwach przeciw mieniu; jedyny wyjtek stanowi paserstwo) Przykad: Sprawca jedzie autobusem nie trzymajc si uchwytw lub porczy. Przy gwatownym hamowaniu wybija szyb. Nie ponosi odpowiedzialnoci karnej, gdy za to przestpstwo nie ma wariantu nieumylnego. Przykad: Sprawca jedzie autobusem nie trzymajc si uchwytw lub porczy. Przy gwatownym hamowaniu wpada na wzek z dzieckiem. Odpowie ze nieumylne spowodowanie uszkodzenia ciaa czowieka.

PASERSTWO
PASERSTWO art. 291 i 292 Art. 291. 1. Kto rzecz uzyskan za pomoc czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo t rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku. Dopuszcza si wariant nieumylnego paserstwa. Paserstwa dopuszcza si osoba, ktra wiadoma pochodzenia rzeczy: Nabywa j Pomaga j zby Rzecz tak przyjmuje Pomaga do jej ukrycia Korzy majtkowa nie naley do znamion tego przestpstwa! PASERSTWO NIEUMYLNE[art. 292] Art. 292. 1. Kto rzecz, o ktrej na podstawie towarzyszcych okolicznoci powinien i moe przypuszcza, e zostaa uzyskana za pomoc czynu zabronionego, nabywa lub pomaga do jej zbycia albo t rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2. 2. W wypadku znacznej wartoci rzeczy, o ktrej mowa w 1, sprawca podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. Z wariantem nieumylnym paserstwa mamy do czynienia, gdy sprawcy nie mona przypisa wiadomoci przestpnego pochodzenia rzeczy. Ustawodawca penalizuje paserstwo, gdy sprawca nie mia zamiaru, lecz mg i powinien na podstawie towarzyszcych okolicznoci domyli si pochodzenia rzeczy. Przykad: Nabywca samochodu za okazyjnie nisk cen syszy od sprzedawcy, e samochd wolny jest od wad prawnych, lecz lepiej by nie wyjeda na zachd, a dowd rejestracyjny pokazywa nie w penym socu. Przedmiotami paserstwa nieumylnego czsto staj si radia, czci samochodowe. 146

PASERSTWO PROGRAMU KOMPUTEROWEGO art. 293 Art. 293. 1. Przepisy art. 291 i 292 stosuje si odpowiednio do programu komputerowego. 2. Sd moe orzec przepadek rzeczy okrelonej w 1 oraz w art. 291 i 292, chociaby nie stanowia ona wasnoci sprawcy. Moliwe orzeczenie przepadku programu komputerowego, rwnie gdy nie stanowi wasnoci sprawcy. Przestpstwo to spotyka si z du tolerancj spoeczn, a karalno tego zachowania nie pokrywa si z przekonaniem o karygodnoci.

Zaostrzenie i zagodzenie odpowiedzialnoci karnej

ZAOSTRZENIE ODPOWIEDZIALNOCI KARNEJ Dotyczy: Kradziey (art. 278 1) Kradziey programu komputerowego (art. 278 2) Przywaszczenia (art. 284 1 lub2) Kradziey impulsw elektronicznych (art. 285 1) Oszustwa (art. 286 1) Oszustwa komputerowego (art. 287 1) Zniszczenia lub uszkodzenia mienia (art. 288 1 lub 3) Paserstwa umylnego (art. 291 1) Kara zostaje zaostrzona, gdy dopuszczono si przestpstwa w stosunku do mienia znacznej wartoci, lub dobra o szczeglnym znaczeniu dla kultury i wynosi od roku pozbawienia wolnoci do 10 lat. Mienie znacznej wartoci 200 x najnisza pensja krajowa NADZYCZAJNE ZAGODZENIE KARY art. 295 Dotyczy: Kradziey (art. 278) Przywaszczenia (art. 284) Kradziey impulsw elektronicznych (art. 285) Oszustwa (art. 286) Oszustwa komputerowego (art. 287) Zniszczenia lub uszkodzenia mienia (art. 288) Zaboru pojazdu mechanicznego w celu krtkotrwaego uycia (art. 289) Paserstwa umylnego (art. 291) Paserstwa nieumylnego (art. 292) LUB Przestpstwa przeciwko mieniu o znacznej wartoci lub dobru o szczeglnym znaczeniu dla kultury (art. 294) Sd moe nadzwyczajnie zagodzi kar albo odstpi od jej wymierzenia (ujcie fakultatywne), jeli sprawca po dokonaniu jednego z ww. przestpstw dokona aktu czynnego alu. PENY CZYNNY AL art. 295 1

147

Naprawienie szkody w caoci, zwrcenie pojazdu, rzeczy wanej dla kultury w stanie nieuszkodzonym (skuteczny i peny akt czynnego alu). NIEPENY CZYNNY AL art. 295 2 Gdy sprawca naprawi szkod w znacznej czci sd moe nadzwyczajnie zagodzi kar, lecz nie moe odstpi od jej wymierzenia. W obu przypadkach sprawca musi dokona tego dobrowolnie. Nie ocenia si motyww sprawcy, nie wartociuje si ich moralnie.

Pranie pienidzy i korupcja

PRANIE PIENIDZY art. 299 Art. 299. 1. Kto rodki patnicze, papiery wartociowe lub inne wartoci dewizowe, prawa majtkowe albo mienie ruchome lub nieruchome, pochodzce z korzyci zwizanych z popenieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granic, pomaga do przenoszenia ich wasnoci lub posiadania albo podejmuje inne czynnoci, ktre mog udaremni lub znacznie utrudni stwierdzenie ich przestpnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8.. 2. Karze okrelonej w 1 podlega, kto bdc pracownikiem banku, instytucji finansowej lub kredytowej albo innego podmiotu, na ktrym z mocy przepisw prawa ciy obowizek rejestracji transakcji i osb dokonujcych transakcji, przyjmuje w gotwce, wbrew przepisom, pienidze lub inne wartoci dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji albo przyjmuje je w innych okolicznociach wzbudzajcych uzasadnione podejrzenie, e stanowi one przedmiot czynu okrelonego w 1, albo wiadczy inne usugi majce ukry ich przestpne pochodzenie lub usugi w zabezpieczeniu przed zajciem. 3. Kto, bdc odpowiedzialny w banku, instytucji finansowej lub kredytowej za informowanie zarzdu lub organu nadzoru finansowego o przeprowadzeniu operacji finansowej, nie czyni tego niezwocznie w formie przewidzianej przepisami prawa, mimo e okolicznoci przeprowadzenia operacji finansowej wzbudzaj uzasadnione podejrzenie, e chodzi o rdo ich pochodzenia okrelone w 1, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3. 4. Karze okrelonej w 3 podlega, kto w banku, instytucji finansowej lub kredytowej, bdc odpowiedzialny za wyznaczenie osoby uprawnionej do przyjmowania informacji, o ktrych mowa w 3, lub udzielania ich osobie uprawnionej, nie czyni zado obowizujcym przepisom. 5. Jeeli sprawca dopuszcza si czynu okrelonego w 1 lub 2, dziaajc w porozumieniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. 6. Karze okrelonej w 5 podlega sprawca, jeeli dopuszczajc si czynu okrelonego w 1 lub 2, osiga znaczn korzy majtkow. 7. W razie skazania za przestpstwo okrelone w 1 lub 2, sd orzeka przepadek przedmiotw pochodzcych bezporednio albo porednio z przestpstwa, a take korzyci z tego przestpstwa lub ich rwnowarto, chociaby nie stanowiy one wasnoci sprawcy. Przepadku nie orzeka si w caoci lub w czci, jeeli przedmiot, korzy lub jej rwnowarto podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi. 8. Nie podlega karze za przestpstwo okrelone w 1-4, kto dobrowolnie ujawni wobec organu powoanego do cigania przestpstw informacje dotyczce osb uczestniczcych w popenieniu przestpstwa oraz okolicznoci jego popenienia, jeeli zapobiego to popenieniu innego przestpstwa; jeeli sprawca czyni starania zmierzajce do ujawnienia tych informacji i okolicznoci, sd stosuje nadzwyczajne zagodzenie kary. Pod pewnymi wzgldami konstrukcyjnie zblione do paserstwa. Kiedy by wprowadzi pienidze w obieg wpacano je jako utarg za dziaalno pralni, potem je opodatkowywano. Wtedy staway si czyste. 148

Dzisiaj odbywa si to na og poprzez transferowanie pienidzy z banku do banku, jako naprawy bdu. Tajemnica bankowa uniemoliwia cofnicie si do pocztkowych transakcji. Jest to legalizacja pozorna pienidzy pochodzcych z czynu zabronionego. Poprzez pranie brudnych pienidzy rozumie si: Przyjmowanie Przekazywanie Pomaganie do przenoszenia wasnoci lub posiadania Podejmowanie innych czynnoci, ktre mog udaremni lub utrudni stwierdzenie ich przestpnego pochodzenia, miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajcie albo orzeczenie przepadku rodkw patniczych, papierw wartociowych lub innych wartoci dewizowych, praw majtkowych albo mienia ruchomego lub nieruchomego, pochodzcych z korzyci zwizanych z popenieniem czynu zabronionego. Zagroone kar pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. Nie popenia przestpstwa, kto dopuci si kradziey, a pienidze przekaza dalej. Bdzie to raczej akt paserstwa. Przepis sformuowany jest oglnikowo, by obejmowanie tylko znane ju techniki prania brudnych pienidzy, ale rwnie te, ktre zostan wymylone. Przykad: Producenci amfetaminy w Polsce dostarczali pienidze dla kontrahentw z krajw Europy zachodniej. Zakupili sztuki odziey i pod przykrywk eksportu otrzymywali pienidze. Odzie nastpnie bya odsyana i tak w kko. Celnicy domylili si o co chodzi, gdy odkryli, e odzie jest ju bardzo zniszczona. Przykad: Tworzenie biur konsultingowych. Pacono setki tysicy Euro za wystawienie opinii dotyczcej rynku polskiego na pytania: czy w Polsce jest miejsce na kolejny proszek do prania?. Art. 299 2 odpowiedzialno pracownikw bankw nie dopeniajcych obowizku rejestracji transakcji i osb ich dokonujcych wpat gotwki. 2. Karze okrelonej w 1 podlega, kto bdc pracownikiem banku, instytucji finansowej lub kredytowej albo innego podmiotu, na ktrym z mocy przepisw prawa ciy obowizek rejestracji transakcji i osb dokonujcych transakcji, przyjmuje w gotwce, wbrew przepisom, pienidze lub inne wartoci dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji albo przyjmuje je w innych okolicznociach wzbudzajcych uzasadnione podejrzenie, e stanowi one przedmiot czynu okrelonego w 1, albo wiadczy inne usugi majce ukry ich przestpne pochodzenie lub usugi w zabezpieczeniu przed zajciem. By omin ten przepis pienidze dzielono na tzw. supy skadajce si z mniejszych sum pienidzy, by atwiej byo je wpaci do banku. Art. 299 3 odpowiedzialno pracownikw banku nie zgaszajcych niezwocznie zarzdowi lub organowi nadzoru finansowego operacji finansowych budzcych podejrzenia. 3. Kto, bdc odpowiedzialny w banku, instytucji finansowej lub kredytowej za informowanie zarzdu lub organu nadzoru finansowego o przeprowadzeniu operacji finansowej, nie czyni tego niezwocznie w formie przewidzianej przepisami prawa, mimo e okolicznoci przeprowadzenia operacji finansowej wzbudzaj uzasadnione podejrzenie, e chodzi o rdo ich pochodzenia okrelone w 1, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3. 149

Pozwala to obj odpowiedzialnoci karn nie tylko sprawc, ale te pracownikw, ktrzy nie dopenili swoich obowizkw. KORUPCJA Pojcie korupcji jest niedookrelone. Definicja legalna (ustawa o CBA z 2006 roku): Korupcj, w rozumieniu ustawy, jest obiecywanie, proponowanie, wrczanie, danie, przyjmowanie przez jakkolwiek osob, bezporednio lub porednio, jakiejkolwiek nienalenej korzyci majtkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyci w zamian za dziaanie lub zaniechanie dziaania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku dziaalnoci gospodarczej. Ta definicja nie poddaje si wykadni a contrario (dochodzi do sprzecznoci z art. 228). Ponadto uznane za korupcj s zachowania nie cigane przez K.k. Przykad: Po wyborach do PE wybrany otrzymuje od banku list gratulacyjny z zawiadomieniem o umorzeniu kredytu. Jeli nie zostanie dodane, e bank nie oczekuje dziaania lub zaniechania: Bdzie to przestpstwo w rozumieniu K.k. Nie bdzie przestpstwem w rozumieniu ustawy o CBA art. 228 (apownictwo bierne) Art. 228. 1. Kto, w zwizku z penieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzy majtkow lub osobist albo jej obietnic, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8. 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2. 3. Kto, w zwizku z penieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzy majtkow lub osobist albo jej obietnic za zachowanie stanowice naruszenie przepisw prawa, podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. 4. Karze okrelonej w 3 podlega take ten, kto, w zwizku z penieniem funkcji publicznej, uzalenia wykonanie czynnoci subowej od otrzymania korzyci majtkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyci da. 5. Kto, w zwizku z penieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzy majtkow znacznej wartoci lub jej obietnic, podlega karze pozbawienia wolnoci od lat 2 do 12. 6. Karom okrelonym w 1-5 podlega odpowiednio take ten, kto, w zwizku z penieniem funkcji publicznej w pastwie obcym lub w organizacji midzynarodowej, przyjmuje korzy majtkow lub osobist albo jej obietnic lub takiej korzyci da, albo uzalenia wykonanie czynnoci subowej od jej otrzymania. Typ podstawowy: 1) sprawc moe by tylko A. osoba penica funkcj publiczn, OSOBA PENICA FUNKCJ PUBLICZN- Art. 115 19 a) funkcjonariusz publiczny ( Art. 115 13 ): - Prezydent RP, - pose, senator, radny, - sdzia, awnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator sdowy, osoba orzekajca w sprawach o wykroczenia lub w organach dyscyplinarnych dziaajcych na podstawie ustawy,

150

- osoba bdca pracownikiem administracji rzdowej, innego organu pastwowego lub samorzdu terytorialnego, chyba, e peni wycznie czynnoci usugowe, a take inna osoba, w zakresie, w ktrym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych, - osoba bdca pracownikiem organu kontroli pastwowej lub organu kontroli samorzdu terytorialnego, chyba, e peni wycznie czynnoci usugowe, - osoba zajmujca kierownicze stanowisko w innej instytucji pastwowej, - funkcjonariusz organu powoanego do ochrony bezpieczestwa publicznego albo funkcjonariusz Suby Wiziennej, - onierz b) czonek organu samorzdowego ( nie jest rwnoznaczne z pojciem pracownik ), c) osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponujcej rodkami publicznymi, chyba, e wykonuje wycznie czynnoci usugowe, d) inna osoba, ktrej uprawnienia i obowizki w zakresie dziaalnoci publicznej s okrelone lub uznane przez ustaw lub wic RP umow midzynarodow. B. osoba penica funkcj publiczn w pastwie obcym lub w organizacji midzynarodowej. DZIENNIKARZE TAKE PENI FUNKCJ PUBLICZN 2) przyjcie korzyci majtkowej lub osobistej albo jej obietnicy, KORZY MAJTKOWA- kade zwikszenie aktyww stanu majtkowego osoby penicej funkcj publiczn, a take zmniejszenie pasyww ( np. umorzenie dugu ). KORZY OSOBISTA- kade polepszenie sytuacji osobistej osoby penicej funkcj publiczn, ktrej nie da si okreli w kategorii korzyci majtkowej, np. przyjcie zaproszenie na wakacje na Majorce, przyjcie dziecka bez egzaminu na studia dzienne, przyjcie odznaczenia pastwowego. Nie jest korzyci majtkow ani osobist - wrczenie przedmiotu wyraajcego wdziczno, jeeli warto symboliczna jest wiksza ni materialna ( np. pudeko cukierkw, kwiaty ), - wrczenie przedmiotu wasnorcznie wykonanego ( np. namalowany obraz ), nie dotyczy to wasnorcznie wykonanej biuterii. OBIETNICA KORZYCI MAJTKOWEJ LUB OSOBISTEJ- musi by ona konkretna co do rozmiaru korzyci. i musi by przyjta ( nawet per facta concludentia ). 3) w zwizku z penieniem tej funkcji. Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. Dla bytu przestpstwa nie jest konieczne konkretne wiadczenie ze strony osoby penicej funkcj publiczn. Protekcja jest apownictwem, gdy protegowany obiecuje dzieli si pensj z osoba, ktra udzielia mu pomocy. wiadczenie natury seksualnej nie jest to apwka, lecz inne przestpstwo (wg prof. Kuleszy), np.: art. 231 naduycie subowe art. 191 zmuszanie innej osoby do krelonego zachowania art. 199 naduycie stosunku zalenoci i doprowadzenie do czynnoci seksualnej o osoba udzielajca takiego wiadczenia nie podlega karze!! o karze podlega tylko osoba, na rzecz ktrej takie wiadczenie miao miejsce Przedmiotem apownictwa biernego moe by sama obietnica moe mie charakter oglnikowy (prof. Kulesza jest temu rozwizaniu przeciwny). Przykad: I w zamian jestem w stanie zaoferowa gr zota Bd dozgonnie wdziczny Bd zobowizany 151

Wszystkie podane wyej przykady s za mao konkretne. Niekonkretne nie s obietnic korzyci majtkowej lub osobistej. Nie jest karalne: gdy warto majtkowa jest mniejsza ni symboliczna np. kwiaty przedmioty wytworzone przez osob, ktra chce obdarowa w ramach wdzicznoci (obraz, laurka wasnorcznie malowana, gobelin, patchwork) *** nie dotyczy zawodowego jubilera O wasnorcznoci moe wiadczy podpisanie przedmiotu (dedykacja imienna wyklucza zarzut korupcji). butelka alkoholu jako wyraz wdzicznoci przyjmuje si, e wrczanie alkoholu, np.: lekarzowi po fakcie nie jest apownictwem, jeli warto trunku rwna si wartoci bukietu (tylko po zachowaniu lekarza wobec pacjenta) Typ uprzywilejowany- 2: - wypadek mniejszej wagi Np. wrczenie alkoholu. Zagroenie: grzywna, ograniczenie wolnoci, pozbawienie wolnoci do 2 lat. Typy kwalifikowane a) 3 - przyjcie korzyci majtkowej lub osobistej albo jej obietnice nastpuje w zamian za zachowanie stanowice naruszenie przepisw prawa albo: Np. osoba penica funkcj publiczn wystawia zawiadczenie, i podmiot gospodarczy uzyska zezwolenie na dziaalno gospodarcz w specjalnej sferze ekonomicznej, bdc do tego nieuprawnion. Przykad: Policjant, ktry za pienidze nie wypisuje mandatu osobie, ktra zamaa prawo drogowe. - uzalenienie wykonania czynnoci subowej od otrzymania korzyci majtkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub danie takiej korzyci. Zagroenie: kara pozbawienia wolnoci od 1 do 10 lat. b) 4 - korzy majtkowa jest znacznej wartoci KORZY MAJTKOWA ZNACZNEJ WARTOCI ( Art. 115 5- korzy majtkowa, ktrej warto w chwili popenienia czynu zabronionego przekracza 200- krotn warto najniszego miesicznego wynagrodzenie ). Zagroenie: kara pozbawienia wolnoci do 2 do 12 lat. art. 229 (apownictwo czynne) Art. 229. 1. Kto udziela albo obiecuje udzieli korzyci majtkowej lub osobistej osobie penicej funkcj publiczn w zwizku z penieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8. 2. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2. 3. Jeeli sprawca czynu okrelonego w 1 dziaa, aby skoni osob penic funkcj publiczn do naruszenia przepisw prawa lub udziela albo obiecuje udzieli takiej osobie korzyci majtkowej lub osobistej za naruszenie przepisw prawa podlega karze pozbawienia wolnoci od roku do lat 10. 4. Kto osobie penicej funkcj publiczn, w zwizku z penieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzieli korzyci majtkowej znacznej wartoci, podlega karze pozbawienia wolnoci od lat 2 do lat 12. 5. Karom okrelonym w 1-4 podlega odpowiednio take ten, kto udziela albo obiecuje udzieli korzyci majtkowej lub osobistej osobie penicej funkcj publiczn w pastwie obcym lub w organizacji midzynarodowej, w zwizku z penieniem tej funkcji. 152

 6. Nie podlega karze sprawca przestpstwa okrelonego w 1-5, jeeli korzy majtkowa lub osobista albo ich obietnica zostay przyjte przez osob penic funkcj publiczn, a sprawca zawiadomi o tym fakcie organ powoany do cigania przestpstw i ujawni wszystkie istotne okolicznoci przestpstwa, zanim organ ten o nim si dowiedzia. Typ podstawowy: 1) sprawc moe by kady 2) udzielenie lub obietnica udzielenia korzyci majtkowej lub osobistej osobie penicej funkcj publiczn lub osobie penicej funkcj publiczn w pastwie obcym lub organizacji midzynarodowej, 3) w zwizku z penieniem tej funkcji. Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 6 miesicy do 8 lat. Typ uprzywilejowany- 2: - wypadek mniejszej wagi Zagroenie: grzywna, ograniczenie wolnoci, pozbawienie wolnoci do 2 lat. Typy kwalifikowane: a) 3 - sprawca dziaa aby skoni osob penic funkcj publiczn do naruszenia przepisw prawa lub udziela albo obiecuje udzieli takiej korzyci majtkowej lub osobistej za naruszenie przepisw prawa, Zagroenie: pozbawienie wolnoci od 1 do 10 lat. b) 4 - korzy majtkowa jest znacznej wartoci. Zauwamy, e przestpstwa apownictwa czynnego i biernego s skonstruowane tak samo i zagroone takimi samymi karami, inny jest tylko podmiot ukarany- przy apownictwie biernym- ten, kto korzy lub obietnic korzyci przyjmuje, przy apownictwie czynnym- ten, kto jej udziela lub obiecuje udzieli. CZYNNY AL ( Art. 228 6 ) a) tylko sprawca apownictwa czynnego, b) korzy majtkowa lub osobista lub ich obietnica zostay ju przyjte przez osob penic funkcj publiczn, c) sprawca zawiadomi o tym fakcie organ powoany do cigania przestpstw i d) sprawca ujawni wszystkie okolicznoci przestpstwa , e) organ powoany do cigania przestpstw o tych okolicznociach nie dowiedzia si wczeniej. Sprawca dopuszczajcy si czynnego alu nie podlega karze. Uwaga: jeli kto wrczy apwk w celu, aby skierowa przeciw osobie penicej funkcj publiczn postpowanie karne, to prowokacja ( Art. 24 )!. Nie stosuje si czynnego alu. W praktyce bardzo trudno to odrni. RNICA: Tylko sprawca apownictwa czynnego korzysta z gwarancji nie podlegania karze, jeli zawiadomi o tym fakcie organ powoany do cigania przestpstw, a w zawiadomieniu zawrze wszystkie istotne okolicznoci popenienia przestpstwa. Musi si to odby, zanim dowiedzia si o tym organ upowaniony do cigania. Prokuratura nie bdzie wszczynaa postpowania Korzy lub jej obietnica musi zosta przyjta! Jest to swego rodzaju czynny al. W wypadku przyznania si funkcjonariusza publicznego: moe by to okoliczno agodzca moe skorzysta z treci art. 60 (nadzwyczajne zagodzenie kary; 3 i 4 tzw. may wiadek koronny

153

Dzikujemy za lektur Autorzy: Olga Bczyk Bartosz Migas

154