ARAMIDNA VLAKNA

Aramidna vlakna
Jun. 5

UVOD Razvoj aromatskih poliamida je vrlo jednistveno poeo. Nastajanje aromtskih poliamida u industrijskoj korporaciji DuPont doveo je do kombijacije fundamentalnih nauka, ininjeringa i primjene istraivanja u vrlo ranim fazama razvoja. 1948 godine komecijalizacijom najlon vlakana, i skoro razvijenih polisetarskih vlakana, DuPont pokree istraivake programe s ciljevima, izmeu ostalog, za razvoj vlakana visoke vrstoe i vlakana otpornih na visoku temperaturu.[1] Prva faza razvoja trajala je deceniju od poetka 1950-ih do poetka 1960-ih. Materijale sa neobinim osobinama nje lako obraditi i ne bi se mogli obraivati bez razvoja niskotemperaturne polimerizacije. Zatim je trebalo razumjeti faktore koju reguliu rastvorljivost ovih teko rastvornih polimera. Ustanovljeno je da su to pojedine soli. Iz ovog rada nastaje prvo maramidno vlakno poznato pod nazivom Nomex. Zatim kree razvijanja vlakana boljih karakteristika od Nomex-a, pa su p-aramidi bili logian izbor. Tako je 1972 .godine predstavljen Kevlar, p-aramidno vlakno velike zatezne vrstoe. .[1] Proizvodnju ovih vlakana usvojilo je vie tvrtki od kojih posebno treba izdvojiti Teijin Aramid Njemaka, koja vlakna proizvodi pod nazivom Twaron. Danas se aramidna vlakna proizvode i u Teijin Aramid ( Holandija i Njemaka), DuPont (vicarska i SAD), Kolon Industries (Koreja) i Kamenskvolokno (Rusija). U posljednje etri decenije sve je rairenija upotreba aramidnih vlakana kao ojaivaa u izradi proizvoda za protubalistiku zatitu kao kaciga, prsluka, ploa za vozila i avione, za ojaavanje optikih kablova, izradu brtvi, gumenih pneumatika, za proizvodnju posebnih asfaltnih mjeavina, posebnih betona, elemenata koionog sistema, kompozitnih dijelova za avione, auta i mnoge druge proizvode... TA SU ARAMIDNA VLAKNA? Organizacija US Federal Trade Commission definie aramidno vlakno kao vlakno sastavljeno od sintetikoh linearnih makromolekula koje su sastavljene od aromatskih skupina povezanih amidnim ili imidnim vezama, od kojih je najmanje 85 % neposredno vezano na dva aromatska prstena.[5] Ako su prisutne i imidne veze njihov broj ne prelazi broj amidnih veza. Iz definicije je vidljiva razlika izmedju aramida i ostalih poliamida poput PA66. Na slici 1. je prikazana reakcija dobijanje kevlara (poli(p-fenilen tereftalamid) PPD-T)

Aramidna vlakna
Jun. 5

Slika 1. Reakcija dobijanja Kevlara Vidimo da Kevlar nastaje reakcijom izmedju p-fenilendiamina i hlorida teraftalne kiseline. Umjesto kiseline se koristi njen hlorid, jer je sam diamin nedovoljno reaktivan u prisustvu dikiseline. Ali bitnije izmene su uinjene u samom procesu sinteze. Tokom 1960-ih Du Pont je razvio metod za dobijanje skoro savrenog polimera. Osnovni polimer je tapiaste strukture i ima para orijentisane supstituente na benzenovom prstenu. Proces dobijanja se odvija preko teno-kristalnog stanja u rastvoru, to se ispostavilo da je bio kljuni pomak u sintezi savreno ureenih polimera sa pravilnom orijentacijom makromolekulskih lanaca.[3] PPD-T je kao i veina para orijentisanih aromatskih poliamida jako postojan u klasinim rastvaraima, ali se rastvara u jako koncentrisanim kiselinama poput sulfidne kiseline. Kowlek ja otkrio zanimljivu pojavu da se 10 % rastvor PPD-T /H2SO4 ponaa kao teni kristal i da pokazuje anizortopna svojstva. Dalja istraivanja pokazaa su da svojstvo anizotropnosti prestaje kada koncentracija PPD-T-a pree 12 %. Da bi se dobio homogen rastvor poliamida u odreenoj razmjeri, upotrebljava se postupak ovravanja sulfatne kiseline i mijeanje prakastog poliamida s ledenim prahom sulfatne kiseline. Smino naprezanje dovodi do usmjeravanja makromolekula koje se nalaze uz stjenku mlaznice u smjeru srtujanja. Zbog visoke elastinosti kapljevine na izlasku iz mlaznice dolazi do djelominog gubitka usmjrenosti makromolekula, meutim do povratka usmjerenosti dolazi u zranom prostoru. Na slici 2. Je prikazan postupak ekstrudiranja PPD-T /H2SO4 kroz mlaznicu malog prenika. [2] Orijentacija makromolekula u polimerizaciji teno-kristalnih polimera je izuzetno visoka to utie i na veliku zateznu vrstou vlakana koja se dobijaju pri ovakvoj polimerizaciji.Ovo je omoguilo neke, sasvim nove aspekte primjene sintetikih makromolekula. Tako se danas, kelvlar moe pronai u pancir kouljama i ljemovima, ali i odjevnim predmetima za svakodnevnu upotrebu. .[3]

Slika 2. Ekstrudiranje anizotropnog rastvora PPD-T/H2SO4

Aramidna vlakna
Jun. 5

HEMIJSKE, MEHANIKE I TOPLOTNE OSOBINE ARAMIDNIH VLAKANA

Slika 3. Kevlar Aramidna vlakna karakterie optimalan odnos mehanikih i hemijskih osobina, nemaju najvee module rastezljivosti ni najveu rasteznu vrstou. Gustina p-aramidnih vlakana u normalnim uslovima iznosi oko 1,44 g/cm3. Ako uporedimo sa gustinom PA 1,14 g/cm3, stakla 2,55g/cm3,
ugljenika 1,8 g/cm3, elika 7,9 g/cm3, vidljivo je da je gustina p-aramida neto veca od gustine PA, dok je znatno manja od gustine ugljenika, stakla i elika. Jedan od najveih nedostataka aramida i aramidnih vlakana je upijanje vode. Pored hemijskog sastava struktura vlakna igra kljunu ulogu u odreivanju apsorpcije vlage. Razliiti proizvodi Kevlara upijaju vlagu u razliitim koliinama. Koeficijent difuzije omotaa: Kevlar 149 > Kevlar 29 > Kevlar 49 i koeficijent difuzije jezgra: Kevlar 29 > Kevlar 49 > Kevlar 149, kretanje penetracije je manje od 0,02 g/cm3. Upijanje vlage Kevlara 29 i Kevlara 49 je slino, dok Kevlar 149 upija manje vlage u poreenju sa prethodna dva. Na 20C i 55% relativne vlanosti Kevlar 29 upija ~ 7 %, dok Kevlar 149 upija ~ 1 %. [4] PPD-T vlakna pokazuju dobru hemijsku otpornost prema organskim rastvaraima i vodenim rastvorima soli. Jake baze i kiseline napadaju aramidna vlakna na povienim temperaturama uzrokujui hidrolizu amidnih spojeva i gubitak jaine. Ova vlakna su otpornija na kiseline od Najlona 6,6, ali nisu otporna kao polisetarska vlakna, osim na visokim temperaturama. Otpornost na jake baze ja uporediva sa otpornosti najlona 6,6.[4] Aramidna vlakna su osjetljiva na UV zraenje, pa ih treba zatiti od izvora zraenja. Vlakna imaju neku vrstu samozatite jer gornji slojevi tite donje slojeve vlakna od zraenja. UV zraenje dovodi do oksidacionih reakcija, a samim tim i do pogoranja osobina vlakna (starenja). Istraivanja su pokazala da se aramidna vlakna mogu upotrebljavati u oksidnoj sredini pri temperature ne vioj od 150C. Aramidna vlakna imaju manju zateznu vrstou od elika, ali veu od veine polimernih materijala to je prikazano na slici 4. Vlakna u uzdunom smjeru imaju nizak modul sminosti i nisku uzdunu pritisnu vrstou. Vana mjera poreenja rastezne vrstoe materijala izrazito razliite gustoe jeste vrijednost specifine rastezne vrstoe i specifinog modula rasteznosti. Oni se izraunavaju tako da se vrijednost rastezne vrstoe ili modula rasteznosti podijeli sa gustinom materijala. Primjer poreenja vlakana razliite gustoe prikazan je na slici 5. vrstoa aramidnih i elinih vlakana poreena je na vazduhu i u slanoj vodi, tako to ja mjerena duina slobodno objeene niti, pri emu je dolo do loma niti zbog

vlastite mase. Mjerenja su pokazala da Kevlar 49 ima sedam puta veu duinu loma od elika na vazduhu i 26 puta veu duinu loma mjereno u slanoj vodi.[2]

Aramidna vlakna
Jun. 5

Slika 4. Rastezno naprezanje-istezanje (1-ugljenik, 2-Twaron, 3-Technora, 4-E-staklo, 5-PEN,6PET, 7-celuloza, 8-PA66

Slika 5. Poreenje prekidnih duina loma u neoptereenom stanj

Aramidna vlakna
Jun. 5

Svoju izvanrednu vrstou kevlar ima zbog sledeeg: zbog aromatinih i amidnih grupa kada se Kevlar prede u vlakna, polimer ima kristalnu strukturu, gdje su polimerni lanci orijantisani paralelno na osu vlakna. individualne polimerne lance Kevlara spajaju vodonikove veze koje se formiraju izmeu polarnih amidnih grupa na susjednim lancima (slika 3.) aromatine komponente Kevlara imaju radijalnu orijentaciju, to daje veliki stepen simetrije i regulrnosti unutranjoj strukturi vlakna. [4]

Modul rasteznosti i modul stlaivosti imaju istu vrijednost, dok je vrijednost modula sministi sedamdeset puta manja. Niska vrijednost sminih svojstava objanjava se anizotropnim svojstvima.[1] Jedna od vaznijih osobina vlakana koja se koriste za ojaavanje kompozita je otpornost na puzanje. Zbog kistalne strukture i anizotropskih svojstava ova vlakna pokazuju visoku otpornost na puzanje. Kod ekstremno velikih optereenja, poviene temperature, pod uticajem vlage dolazi do odreenog puzanja. Zbog visokog udjela kristalne strukture ima niske vrijednosti pritisne vrstoe u smijeru vlakna i u smijeru vertikalno na smijer vlakna. Energija disocijacije C-C i C-N veza u aromatskim poliamidima je za oko ~ 20 % vea nego u alifatskim poliamidima. Ovo je razlog zato toplotna razgradnja aramida poinje na 400C. [1] PPD-T je stabilan do 550C. Linearna toplotna rastezljivost ovih vlakana ja negativna to je prikazano u tabeli 1.[2] Nigativni koeficijent je otvorio novo polje primjene ovih vlakana u elektronici. Zbog svoje kristalne strukture zanemrljivo se skuplja na visokoj temperaturi na vazduhu (< 0,1 % na 177C) u vruoj vodi ( <0,1 na 100C). Tabela 1. Toplotna rastezljivost Vlakno Fiber Kevlar 29 Kevlar 49 Kevlar 149 Toplotna rastezljivost 10-6/C Linear thermal expansion 10-6/C -3,76 -4,25 -1,96

Aramidna vlakna
Jun. 5

PROIZVODNJA ARAMIDA
Polimerizacija U prvoj fazi monomeri se pretvaraju u fini prah. Taj materijal ve posjeduje toplotnu i hemijsku postojanost aramida i u takvom stanju se najee koristi za poboljanje osobina polimernih materijala.

Predenje vlakana Druga fazaobuhvaa rastvaranje polimera u priblino100 % sulfatnoj kiselini ime se dobija kapljevina kristleste srtukture. Otopina se ekstrudira u filamente prenika 12 m. Struktura filamenta je blizu kristalnoj strukturi.Smijer molekulskih lanaca paralelan je s osom filamenta i taj visok stepen usmjerenosti zaslian je za posebne karakteristike filamenta. Proizvodnja tapela (kratkih vlakana) Za proizvodnju tapela (kratkih vlakana) vlakna (konac) se kovdaju i tretiraju sredstvom za zavrnu obradu. Nakon suenja vlakna se reu na traenu duinu i pakuju.

Proizvodjna pulpe Za proizvodnju pulpe vlakna se prvo reu, a zatim se uzduno cijepaju. Tako dobijena pulpa moe se pakovati u vlanom stanju ili se moe suiti i pakovati suha.[6]

Aramidna vlakna
Jun. 5

UPOTREBA ARAMIDNIH VLAKANA Primjenjuju se kao adhezivi, za zaptivanje, premazivanje u uvlaknima ojaanoj plastici. Kevlar odezbjeuje bolju kontrolu viskoziteta i nie trokove. Kevlar omoguava proizvoaima u avio, brodo i eljeznikoj inustriji izradu aviona, brodova, vozova koji su laki i trajniji.

Kevlar i Nomex vlakna povaavaju bezbjednost, performanse i trajnost automobilskih komponenti za iroki spektar vozila, od putnikih automobila, kamiona do auta za trke. Takoe se koristi za izradu automobilskih crijeva i pojaseva.

Nije neubiajeno da nova vozila imaju nekoliko bitnih dijelova izraenih od Kevlara kao to su dielovi pogonskog skolpa, dijelovi karoserije i dijelovi koionog sistema. Veliku primjenu imaju u kompozitnoj industriju, zbog izvrsnog odnosa vrstina-teina. Npr. masivne otrice modernih vetrenjaa su izraene od kompozita koji sadri kevlar.

Koristi se kao zatita optikih kablova od mahanikih naprezanja, da bi se osigurale optimalne performanse.

Vatrogana odjela su takoe izraenja od Nomexa i Kevlara.

Najpoznatije podruije primjene aramidnih vlakana je protubalistika zatita. Od ovih vlaka se izrauju kacige, pancir, zatite vojnih vozila...

Veliku primjenu su pronala i u industriji guma. Gumeni pneumatici, brtve remenje su samo neki od proizvoda u kojima se aramidna vlakna koriste kao ojaivai.[7]

Aramidna vlakna
Jun. 5

ZAKLJUAK Zbog svojih hemijskih i mehanikih osobina aramidna vlakna imaju veliki trini potencijal i iroku primjenu u svim granama ljudske djelatnosti. Vea primjena ovih vlakana tek dolazi. Ova vlakna su se slabije primjenjivala zbog sloenog procesa proizvodnje, koja je ukljuivala mnoga patentna rijeenja, pa je i sama cijna bila visoka. Aramidna vlakna zauzimaju jedno od videih mijesta kada je rije o ojaavanju kompozita.

Aramidna vlakna
Jun. 5

LITERATURA 1. Menachem Lewin: Handbook of Aramid Chemistry Third edition 2. Jelena Magdalena Bujani, Boo Bujani: Aramidna vlakna, asopis za plastiku i gumu, Vol. 32 No. 3-4, 2011 3. http://www.wikipedia.org 4. M. Jassal, S. Ghosh: Aramid fibes, an owerview, Indian Jurnal of Fibre and Textile Research Vol 27. September 2002. 5. http://www.christinedemerchant.com
6. http://www.teijinaramid.com/ 7. http://www.dupont.com

10

Aramidna vlakna
Jun. 5

SADRAJ UVOD..2 TA SU ARAMIDNA VLAKNA...2 HEMIJSKE, MEHANIKE I TOPLOTNE OSOBINE ARAMIDNIH VLAKANA.....................4 PROIZVODNJA ARAMIDA..........................................................................................................7 UPOTREBA ARAMIDNIH VLAKANA.......................................................................................8 ZAKLJUAK..................................................................................................................................9 LITERATURA..............................................................................................................................10

11