You are on page 1of 913

1

eBooksBrasil
2


D. Quioic dc La MancIa Princira Paric
(1605}
Migucl dc Ccrvanics |Saavcdra|
(1547-1616}
Traduao.
Francisco Locs dc Azcvcdo VclIo dc Fonscca Darlosa PinIciro
Pcrcira c Sa CoclIo (1809-1876}
Condc dc Azcvcdo
Aninio Fcliciano dc CasiilIo (1800-1875}
Viscondc dc CasiilIo

Ediao
cDoolsDrasil
www.cloolslrasil.con
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
Digiializaao da cdiao cn acl dc Classicos Jaclson, Vol. VIII
Incluscs das arics falianics confroniadas con a cdiao cn
csanIol da cDoolsDrasil.con (1999, 2005}

CoyrigIi
Auior. 1605, 2005 Migucl dc Ccrvanics
Traduao
Francisco Locs dc Azcvcdo VclIo dc Fonscca Darlosa PinIciro
Pcrcira c Sa CoclIo
Anionio Fcliciano dc CasiilIo
Caa. Honorc-Viciorin Daunicr (1808-1879}
Fciraio dc Ccrvanics. Eduardo Dalaca (1840-1914}
Ediao. 2005 cDoolsDrasil.con
3

NDICE
Noia do Ediior... 8
D. Quioic... 17
(cn concnoraao dc scu quario ccnicnario}
Tcotono Snocs
D. Quioic... 19
(cn concnoraao dc scu icrcciro ccnicnario}
Hudo HocIc
D. QUIXOTE... 34
Taa... 35
TcsicnunIo das Erraias... 36
O Fci... 37
Ao Duquc dc Dcjar... 40
PFLOCO... 41
AO LIVFO DE D. QUIXOTE DE LA MANCHA... 54
Urganda a dcsconIccida... 55
Anadis dc Caula a D. Quioic dc la MancIa... 58
D. Dclianis dc Crccia a D. Quioic dc la MancIa... 59
A ScnIora Oriana a Dulcincia dcl Toloso... 60
Candalin, cscudciro dc Anadis dc Caula, a SancIo Pana,
cscudciro dc D. Quioic... 61
Do Donoso, Pocia Enircvcrado, a SancIo Pana c Focinanic... 62
Orlando Furioso a D. Quioic dc la MancIa... 63
O Cavalciro do Fclo a D. Quioic dc la MancIa... 64
Dc Solisdao a D. Quioic dc la MancIa... 65
Dialogo cnirc Dalicca c Focinanic... 66
D. QuIxote de Ia Mancba:
Caiulo I... 68
Quc iraia da condiao c ccrccio do fanoso fidalgo D. Quioic dc
La MancIa.
Caiulo II... 77
Quc iraia da rincira sada quc dc sua icrra fcz o cngcnIoso D.
Quioic.
Caiulo III... 88
No qual sc conia a graciosa nancira quc icvc D. Quioic cn
arnar-sc cavalciro.
Caiulo IV... 99
4
Do quc succdcu ao nosso cavalciro saindo da vcnda.
Caiulo V... 111
En quc sc rosscguc a narraiiva da dcsgraa do nosso cavalciro.
Caiulo VI... 119
Da curiosa c grandc cscolIa quc o adrc cura c o larlciro fizcran
na livraria do nosso cngcnIoso fidalgo.
Caiulo VII... 132
Da scgunda sada do nosso lon cavalciro D. Quioic dc la
MancIa.
Caiulo VIII... 142
Do lon succsso quc icvc o valoroso D. Quioic na csaniosa c
janais inaginada avcniura dos noinIos dc vcnio, con ouiros
succssos dignos dc fcliz rccordaao.
Caiulo IX... 158
En quc sc conclui a csiucnda laialIa quc o galIardo liscanIo
c o valcnic nancIcgo iivcran.
Caiulo X... 167
Craciosas raiicas cnirc D. Quioic c scu cscudciro SancIo
Pana.
Caiulo XI... 177
Do quc a D. Quioic succdcu con uns calrciros.
Caiulo XII... 188
Do quc rcfcriu un calrciro aos quc csiavan con D. Quioic.
Caiulo XIII... 199
En quc sc da fin ao caso da asiora Marccla, con ouiros
succssos.
Caiulo XIV... 215
Ondc sc cn os vcrsos dcscscrados do asior dcfunio, con
ouiros inrcvisios succssos.
Caiulo XV... 231
En quc sc conia a dcsgraada avcniura, quc a D. Quioic ocorrcu
con uns dcsalnados iangucscs.
Caiulo XVI... 244
Do quc succdcu ao cngcnIoso fidalgo na vcnda quc clc inaginava
scr casiclo.
Caiulo XVII... 257
En quc sc rosscgucn os inuncravcis iralalIos, quc o lravo D.
Quioic c scu cscudciro SancIo Pana assaran na vcnda, quc o
fidalgo or scu nal cuidara scr casiclo.
Caiulo XVIII... 272
Ondc sc conian as razcs quc assou SancIo Pana con scu
5
scnIor D. Quioic con ouiras avcniuras dignas dc scr coniadas.
Caiulo XIX... 290
Das discrcias razcs quc SancIo assava con o ano c da
avcniura quc lIcs succdcu con un dcfunio, c ouiros
aconiccincnios fanosos.
Caiulo XX... 304
Da nunca visia ncn ouvida avcniura quc janais cavalciro algun
fanoso no nundo acalou, c a concluiu, quasc scn crigo, D.
Quioic dc la MancIa.
Caiulo XXI... 328
Quc iraia da alia avcniura c rcciosa ganancia do clno dc
Manlrino, con ouiras coisas succdidas ao nosso invcncvcl
cavalciro.
Caiulo XXII... 348
Da lilcrdadc quc D. Quioic dcu a nuiios dcsaforiunados, quc
ian lcvados conira sua voniadc ondc clcs or si nao qucrcrian ir.
Caiulo XXIII... 368
Do quc ao fanoso D. Quioic succdcu cn Scrra Morcna, quc foi
una das nais raras avcniuras couiadas ncsia vcrdadcira Iisioria.
Caiulo XXIV... 389
En quc sc rosscguc a avcniura da Scrra Morcna.
Caiulo XXV... 404
Quc iraia das csiranIas coisas quc cn Scrra Morcna succdcran
ao valcnic cavalciro da MancIa, c da iniiaao quc fcz da
cniicncia dc Dclicnclros.
Caiulo XXVI... 433
Ondc sc rosscgucn as finczas quc dc cnanorado fcz D. Quioic
cn Scrra Morcna.
Caiulo XXVII... 447
Dc cono sc Iouvcran o cura c o larlciro, con ouiras coisas
dignas dc scr coniadas ncsia grandc Iisioria.
Caiulo XXVIII... 474
Quc iraia da nova c agradavcl avcniura succdida na ncsna scrra
ao cura c ao larlciro.
Caiulo XXIX... 497
Quc iraia do gracioso ariifcio c ordcn quc sc icvc cn iirar o
nosso anorado cavalciro da nuiio ascra cniicncia cn quc sc
Iavia osio.
Caiulo XXX... 518
Quc iraia da discriao da fornosa Doroicia, con ouiras coisas dc
nuiio salor c assaicno.
6
Caiulo XXXI... 536
Das salorosas convcrsacs quc Iouvc cnirc D. Quioic c o scu
cscudciro con ouiros succssos.
Caiulo XXXII... 552
Quc iraia do quc na vcnda succdcu a iodo o rancIo dc D.
Quioic.
Caiulo XXXIII... 565
Ondc sc conia a novcla do curioso incriincnic.
Caiulo XXXIV... 596
En quc sc rosscguc a novcla do curioso incriincnic.
Caiulo XXXV... 628
En quc sc iraia da grandc c dcsconunal laialIa quc icvc D.
Quioic con uns odrcs dc vinIo iinio, c sc da fin novcla do
curioso incriincnic.
Caiulo XXXVI... 644
Quc iraia dc ouiros succssos raros quc na iavcrna succdcran.
Caiulo XXXVII... 663
No qual sc rosscguc con a Iisioria da fanosa infania dc
Miconicao, c dc ouiras graciosas avcniuras.
Caiulo XXXVIII... 684
En quc sc coniinua o discurso quc fcz D. Quioic solrc as arnas
c as lciras.
Caiulo XXXIX... 692
Ondc o caiivo conia a sua vida c succssos dcla.
Caiulo XL... 707
No qual sc conia a Iisioria do caiivo.
Caiulo XLI... 727
No qual o caiivo coniinua a sua Iisioria.
Caiulo XLII... 761
En quc sc iraia do nais quc succdcu na csialagcn, c dc ouiras
coisas dignas dc scrcn conIccidas.
Caiulo XLIII... 774
Ondc sc conia a agradavcl Iisioria do noo das nulas con ouiros
csiranIos succssos aconiccidos na vcnda.
Caiulo XLIV... 791
Ondc sc rosscgucn os inaudiios succssos da vcnda.
Caiulo XLV... 806
Ondc sc acala dc avcriguar a duvida do clno dc Manlrino c da
allarla, c dc ouiras avcniuras succdidas con ioda a vcrdadc.
Caiulo XLVI... 819
Da noiavcl avcniura dos quadrilIciros, c da grandc fcrocidadc do
7
nosso lon cavalciro D. Quioic.
Caiulo XLVII... 833
Do nodo csiranIo cono foi cncaniado D. Quioic dc la MancIa,
con ouiros succssos.
Caiulo XLVIII... 849
Ondc rosscguc o cncgo no assunio dos livros dc cavalaria, con
ouiras coisas dignas do scu cngcnIo.
Caiulo XLIX... 861
Ondc sc iraia do discrcio coloquio quc SancIo Pana icvc con scu
ano D. Quioic.
Caiulo L... 873
Das discrcias alicrcacs quc D. Quioic c o cncgo iivcran, con
ouiros succssos.
Caiulo LI... 884
Quc iraia do quc coniou o calrciro a iodos os quc lcvavan D.
Quioic.
Caiulo LII... 893
Da cndcncia quc icvc D. Quioic con o calrciro, con a rara
avcniura dos cniicnics, a quc fclizncnic dcu fin cusia do scu
suor.
8

Nota do Editor
Mas vocc dcvia rcsciiar csia cdiao, quc c rara c
rcciosa. TcnIa la as idcias quc quiscr, nas acaic a
roricdadc alIcia. Esia cdiao foi fciia cn Poriugal Ia
nuiios anos. Ncla aarccc a olra dc Ccrvanics iraduzida
clo fanoso Viscondc dc CasiilIo c clo Viscondc dc
Azcvcdo." Moniciro Lolaio, D. uxotc dus Cunus(}

Dcois dc Enlia icr aagado un dos dois a"
dc Saavcdra, foi, a acina, a olscrvaao dc D.
Dcnia. Advcricncia nao rcsciiada or nuiias
cdics dc D. Quioic, inclusivc a quc
digiializanos. Ncla, oniiiu-sc, ura c
sinlcsncnic, o crcdiio ao Viscondc dc Azcvcdo
quc, or sinal, norrcu Condc(}. E cono Condc
norrcu, ao Condc dc Azcvcdo, c nao ao Viscondc
dc Azcvcdo, sc da aqui o crcdiio.
Por quc sc airiluiu a iraduao, cla ioda, a
Aninio Fcliciano dc CasiilIo? Salc-sc la... Talvcz
or scr, cniao, nonc nais oular c dc naior
aclo ncrcaniilisia...
Quc sc icnIa iirado as arics Prclininarcs
(rccucradas ncsia cdiao}, aic sc odcria
cnicndcr or ccononia dc acl... Mas dciar dc
dar o crcdiio a qucn coulc a naior aric do
iralalIo... c roccdcr cono a Enlia quc acIava
csiar solrando un dos as" dc Saavcdra.}.
9
Para gaudio dos lilliofilos, c guisa dc
infornaao, iranscrcvc-sc o icio alaio, do
Insiiiuio Poriugucs do Livro c das Dillioiccas.
Mas dois ouiros noiivos dao ariicular
criincncia cvocaao, clo Insiiiuio
Poriugucs do Livro c das Dillioiccas, do 4
ccnicnario da ullicaao do uxotc.
A circunsiancia dc o livro, sc lcn quc
ullicado cn casiclIano c cono ial scr
anics dc nais airinonio da culiura
nancIcga c csanIola, dcnoiar cn iodo o
caso uma sensveI ateno IIteratura
portuguesa. Porquc Ccrvanics nclc rcsia
incquvoca Ioncnagcn a icios da
liicraiura oriugucsa, cono a Dunu
(1558} dc Jorgc dc Monicnor scgundo
liao dc Afonso Locs Vicira, in Prcfacio
cdiao dc 1924 (cf. Afonso Locs Vicira,
Dunu dc Jogc dc Montcno, Lisloa.
Parccria A.M. Pcrcira, 1974} daqucla
singular novcla asioril, Iniian-na con
grandiloqucncia Loc dc Vcga c Ccrvanics,
quc no Don uxotc a salva do fogo
urificador da livraria cavalcircsca do lon
scnIor Alonso Quiada c lIc confcrc la
Ionra dc scr rincro cn scncjanics
lilros" ; o Puncn dc Ingutcu (1547},
dc Francisco dc Morais (or si cs nui
lucno"}; as cglogas dcl ccclcnissino
10
Cancs". Maria Fcrnanda dc Alrcu,
olsiinada csiudiosa da olra dc Ccrvanics
c da sua rcccao cn Poriugal, aonia a
csic rcsciio a inoriancia dc a Dunu scr
idcniificada no uxotc cono nodclo dc
asioral ou novcla asioril, ao asso quc o
Puncn o c cono nodclo dc livro dc
cavalarias.
A ncccssidadc dc un rcgisio, quc dcvc
assunir-sc, ianlcn clc, cono
Ioncnagcn, das ccrca dc una dczcna dc
tradues, ao longo dos icnos, do icio
do uxotc, ou, ara as rcfcrir dc forna
nais rigorosa, das suas inicrrciacs ou
verses; aric o iraiancnio groicsco do
icna or Anionio Josc da Silva na Vdu do
Gundc D. uxotc dc u MuncIu c do
Godo SuncIo Punu, quc, glosando o
icna, vcrsa cn iodo o caso ouira rcalidadc
Iisiorica c social, ouiro univcrso dc
inicrdiios - quc lIc valcran alias a
crscguiao cla Inquisiao -, c nao odc
or isso scr classificado no anliio das
suas iraducs, dclas sc dcsiaqucn,
confornc rcconcnda Maria Fcrnanda
Alrcu. una rincira iraduao, anonina,
daiada dc 1794; a iraduao quc nais icn
circulado, dos Viscondcs dc CasiilIo c
Azcvcdo (Anionio Fcliciano dc CasiilIo
iinIa a sua aric da iarcfa cn naos
11
quando norrcu}, con rcfacio dc PinIciro
CIagas(}, noiavcl cono icio crudiio c
criico do scc. XIX; a vcrsao dc Aquilino
Filciro (cn 1954-55}, iao oularizada
quanio conicsiada, jusiancnic cla
lilcrdadc dc inicrrciaao do icio
original; c, dc cnirc os conicnorancos, a
scrcn nuiio roinancnic ullicadas,
or ocasiao das concnoracs dc 2005, as
iraducs dc Josc Dcnio c dc Migucl
Scrras Pcrcira."
A rcscnic cdiao, cn cDool, icvc or lasc a
digiializaao dos voluncs VIII c IX da colcao
Cusscos JucIson, con a inclusao das arics
acina rcfcridas. A oriografia foi alrasilcirada",
nas foran conscrvados iodos os vocalulos, or
nais arcaicos quc fosscn, or rcsciio aos
iraduiorcs c, nais, or rcsciio roria lngua
oriugucsa.
cDoolsDrasil
Alril, 2005
Notas
(} Solrc csic cisodio, vcr a icsc dc
ELIANE SANTANA DIAS DEDUS, O Lcto, Essc
ConIccdo. Montco LoIuto c u Fonuuo dc
Lctocs, Tcsc arcscniada ao curso dc Pos-
Craduaao cn Lciras, da Poniifcia Univcrsidadc
Caiolica do Fio Crandc do Sul, cono rcquisiio
12
arcial c uliino ara olicnao do iiulo dc Douior
cn Lciras. rca dc conccniraao. Tcoria Liicraria.
DATA DE DEFESA. 18/01/2001 - Dc ariicular
inicrcssc, o Caiulo 2 - Todos os CaninIos
Lcvan Lciiura. Disonvcl na inicrnci, cn
www.unican.lr/icl/ncnoria/Tcscs/Elianc
(} O Viscondc dc CasiilIo sc cIanava
Anionio Fcliciano dc CasiilIo. O Viscondc dc
Azcvcdo, Francisco Locs dc Azcvcdo VclIo dc
Fonscca Darlosa PinIciro Pcrcira c Sa CoclIo. A
liografia dc CasiilIo c facilncnic cnconirada na
wcl |.c. Iii.//lnd.ln.i/cd/casiilIo/| c
ncsno nos dicionarios c cnciclocdias. A do
Viscondc dc Azcvcdo, a qucn, iudo indica, coulc
a naior aric da iraduao, ou clo ncnos a
rcvisao final da iraduao, visio CasiilIo icr
norrido cnquanio sc dcdicava a iraduzir a aric
quc lIc calia, c nais difcil dc sc acIar. Por isso,
alaio, alguns dados liograficos colIidos na wcl.
"Francisco nasccu na Casa dc Marrancos, cn
Vila Vcrdc, a 21 dc Fcvcrciro dc 1809, c falcccu,
na sua Casa dc Sanio Anionio do Pcncdo, no
Porio, a 25 dc Dczcnlro dc 1876. Foi Moo
Fidalgo na Casa Fcal con ccrccio no Pao, or
Alvara dc 9 dc Scicnlro dc 1846, rinciro
Viscondc dc Azcvcdo, or caria conccdida cla
rainIa D. Maria II, cn 19 dc Agosio dc 1846,
clcvado grandcza dc Condc, or Dccrcio dc 23
dc Novcnlro c Caria dc 5 dc Dczcnlro dc 1876,
13
assada clo rci D. Lus I, oucos dias anics da
sua noric. O oulcnio fidalgo foi ScnIor dos
Solarcs dc Azcvcdo, dos PinIciros, cn Darcclos, c
do dc Marrancos, dos Morgados dos CoclIos dc
Vila do Souio dc Fila-dc-Honcn c do dc Pouvc,
do Couio dc Mazarcfcs, das Icrdadcs dc Paradcla
c Casiro. A insiancias do Viscondc dc Sania
Maria, cn 25 dc Alril dc 1832, ionou ossc do
cargo dc coroncl-conandanic dos Voluniarios
Fcalisias, quc sc acIavan cn Viana. Passou,
con o scu laialIao a fazcr aric da quaria
Divisao Fcalisia c, dcois, da Coluna Movcl ao
Noric do Douro, scndo agraciado con o Ialiio da
Torrc-c-Esada c con a concnda da Ordcn dc
Crisio.
Conandou, duranic algun icno, a lrigada
quc guarnccia a circna csqucrda nas linIas do
ccrciio rcalisia. Foi, dcois, con a divisao do
Ccncral Joao Couvcia Osono ara o Cano
Maior. A sc acIava aquando da convcnao dc
vora Monic. Nunca ionou aric ncn sc
cnvolvcu cn crscguics oliicas.
En Dczcnlro dc 1843, foi vivcr ara Draga c,
so dcois dc ouira, nuiio insiado or Silva
Passos c Tcicira dc Vasconcclos, sc rcsolvcu a
auiliar o Pariido Progrcssisia na cananIa
clciioral dc 1845.
14
En 29 dc Maio dc 1846, ainda os aninos dos
oliicos csiavan agiiadssinos cla rcvolia dc
Maria da Fonic, foi noncado govcrnador civil dc
Draga, lugar dc quc ionou ossc cn 1 dc JunIo
dc 1846, dcniiindo-sc logo cn 6 dc JulIo. A 11
dc Ouiulro, ao rcalizarcn-sc as clcics ara
dcuiados no Porio, foi clciio clos scicnlrisias c
calralisias. Mas, cnircianio, ocorrcu una rcvolia
naqucla cidadc, ondc sc consiiiui una Junia
Provisoria do Surcno Covcrno do Fcino, sol a
rcsidcncia do Condc das Anias, c nao sc
cIcgaran a rcunir as canaras lcgislaiivas. Foi
ainda clciio dcuiado or Draga, na lcgislaiura dc
1851 c 1852.
O scu csiado dc saudc nao lIc crniiiu
coniinuar a sua aciividadc oliica quc
alandonou ara sc consagrar aos scus iralalIos
liicrarios. ScnIor dc vasia culiura c dc una
ccclcnic lillioicca, foi ial o scu anor s olras
aniigas quc algunas foran rccdiiadas nuna
iiografia quc insialou no scu Solar dc Azcvcdo.
Foi ianlcn un assduo c dcdicado colalorador
dc Inoccncio Francisco da Silva na ullicaao do
"Dicionario Dilliografico Poriugucs". En Maio dc
1857, foi clciio socio rovincial da Acadcnia Fcal
das Cicncias c, or roosia dc Tonas Filciro,
assou a socio corrcsondcnic. En 1870, vcndcu
o quc rcsiava cn Paradcla, acnas una noiavcl
casa con iorrc c quinia, quc cla acao dc icno
c cla sua aniiguidadc, sc cnconirava arruinada.
15
Conrou-a o aladc dc Sao Joao da Filcira,
adrc Joao CoclIo dc Araujo, quc nao Icsiiou cn
dcnolir a iorrc, solarcnga, ara con a sua cdra
consiruir arcdcs na Quinia. Por noric do aladc,
iao inorianic rcdio c a quinia assaran ara
os scus Icrdciros. O Condc dc Azcvcdo casou, cn
1827, con D. Maria Josc Carnciro da Cra
Magrio, nascida a 6 dc Agosio dc 1804, filIa
Icrdcira dc Josc Carnciro da Cra Magrio,
ScnIor das Casas dc Dalazar, na Povoa dc
Varzin. c da dc Fio Tinio, c dc sua nulIcr D.
Francisca Hcnriqucia CoclIo Fiuza Fcrrcira
MarinIo Falcao Soionaior, scnIora da Quinia da
EsinIcira c da Casa dos CoclIos, cn Vila do
Condc.
Cono nao iinIa gcraao, dciou or
icsiancnio a sua grandc lillioicca ao scu rino,
o scgundo Condc dc Sanodacs, Francisco dc
Azcvcdo Tcicira dc Aguilar,(..}.
Fonic. Tcio dc. Porfrio Pcrcira da Silva n
MAZAFEFES - Hisioria.
www.frcgucsiasdcoriugal.con/disiriioviana/09/
nazarcfcs/Iisioria.Iin
A nagnfica lillioicca do Viscondc dc
Azcvcdo, lcgada ao scgundo Condc dc Sanodacs,
foi nais iardc vcndida cn un dos nais
inorianics lcilcs dc livros aconiccidos cn
Poriugal (1921-22}.
16
(} Manucl Joaquin PinIciro CIagas,
1842-1895 - NE
17

Don Quixote
(En concnouuo dc scu quuto ccntcnuo}

Ao concnorar os 300 anos do uxotc,
cscrcvia Fudolf Foclcr cn 1905. Vivcnos nun
nundo dc cicncia osiiiva c nossos coracs
csiao vazios c as alnas nurcIas." c ianlcn O
caninIo ara as csirclas foi csquccido; Iojc o
idcalisno crnanccc iranquilancnic no solo c
rccolIc vcrnczinIos...".
Ccn anos sc assaran, c csias alavras
nunca foran iao aiuais.
Mas as gcncralizacs sao crigosas c,
acrcsccniaria Nclson Fodrigucs, lurras. Inclusivc
orquc o rorio Quioic cra una cccao
sonIadora cn un nundo quc ja cnicrrava os
sonIos cavalcirosos c cavalIcircscos.
Todas as vczcs quc li o D. Quioic, inclusivc
csia, li un D. Quioic difcrcnic, orquc cn
difcrcnics fascs da vida. Dcssa vcz, cnsci ca con
ncus loics. acIo quc o cnicndi nclIor",
orquc ja assci da idadc cn quc clc rcsolvcu sair
ao nundo caia dc avcniuras. Un ouco iardio,
nas nao scrdio, ca csiou cu, agora c ainda, dc
lana cn risic, conira os quc confundcn
18
nodcrnidadc con o alandono dc valorcs lasicos,
scn os quais nao crcio quc a civilizaao crsisia
ou, cn crsisiindo, scra cono caricaiura, scn
quc valIa a cna.
Honra, dcccncia, Ioncsiidadc, cncnIo c
rcsciio alavra dada c, acina dc iudo,
solrciudo, fidclidadc aos rorios sonIos,
rcsciio a si ncsno. Valorcs quc nao dcvcrian
scr, c nao sao, dc csqucrda ou dc dirciia, nas
civilizaiorios. Todos valorcs quc cnconiranos no
D. Quioic c, aqui c ali, ainda nos quc crsisicn,
cn una coca cn quc sc diz quc o sonIo
acalou". Pior, digo cu. iransfornou-sc cn
csadclo".
Quc consiganos sair do csadclo, c nao cla
noric, ara quc, ao sc concnorar os quinIcnios
anos do Quioic, algucn ossa cscrcvcr. o sonIo
voliou c con clc a avcniura c a vcniura Iunanas.
E o sonIo c lclo, orquc agora c a rcalidadc!"
Tcotono Snocs
Outono dc 2UU5
19

Don Quixote
(En concnouuo dc scu tccco ccntcnuo}

DON QUIXOTE, nolrc cavalciro da MancIa,
anigo c roicior dos sofrcdorcs, ananic da
inorial Dulcincia dcl Toloso c dono do ficl
Focinanic. colrc icu rosio con anlas as naos
ara quc nao sc noic sua vcrgonIa anic a ofcnsa
quc acalan dc infligir-ic; orquc nunca ic
ofcndcran ianio cono Iojc, irczcnios anos dcois
daquclc dia incsquccvcl cn quc alandonasic
cla rincira vcz iua casa c icus anigos ara
crcorrcr o nundo cn dcfcsa da jusiia c ara
fazcr rcssusciiar a fana cicrna da cavalaria
andanic.
Muiio adcccsic cn iua vida, grandc
cavalciro da Trisic Figura! Conlaicsic una
laialIa dcscscrada conira giganics, nas afinal
os giganics cran acnas noinIos dc vcnio c
iivcsic dc agar icu crro con a calca quclrada c
alguns ossos ariidos. Fusiicos aldcacs
quclraran icus dcnics cavalIcircscos, asiorcs
dc ovclIas vulgarcs isaran-ic con scus cs,
gcnic ingraia, incaaz dc conrccndcr a
grandcza cavalIcircsca, ic cnccrrou nuna jaula
dc nadcira c ic convcnccu dc quc csiavas
20
cncaniado; aic corrias o crigo dc quc cn iua
csiranIa clausura sc scniissc o nau cIciro, c sc
nao fossc o lon SancIo, a ocsia dc iua cnrcsa
Icroica icria icrninado nun faio dcnasiado
rosaico... Mas suoriasic con acicncia
augusia, orquc icu cscudo csiava lranco c
ncnIuna nancIa sujava iua Ionra dc cavalciro.
Todo o nundo sc ria cniao dc iuas faanIas
inoriais, nas quc inoriava o scu riso? Tu vivias
cn icu nundo rorio, nundo disiinio do dos
ouiros; cada aconiccincnio sc arcscniava anic
ii cn corcs c inagcns ariicularcs c qucn sc
aircvcria a susicniar quc iuas viscs cran iorcs
quc as dos ouiros? Tu vias giganics, cnquanio
SancIo so crcclia noinIos dc vcnio, c
considcrando-sc quc a vcrdadc alsoluia nao
cisic, ja quc aquilo quc dcnoninanos vcrdadc
csia scnrc dcicrninado or nossas condics
suljciivas, or nossa convicao inicrior, iua
oiniao nao foi ior quc a do lon SancIo... Sc
iivcsscs conicnlado o nundo con os ncsnos
olIos quc os ouiros Ioncns, janais icrias sido
Don Quioic; no cnianio, dcvido rccisancnic a
icrcs inicrrciado os fcnncnos do nundo
scgundo iua roria nancira, icu nonc sc iornou
inorial c iua inagcn aarccc cn nossos coracs
iao frcsca c vvida cono Ia ircs scculos. Porianio,
nada dc agravar-ic or icr visio c scniido dc
un nodo disiinio do dc icus conicnorancos.
21
Elcs zonlaran dc ii, nas iu ncn scqucr os
ouvisics. scu riso nao icvc cco cn icu nundo.
Mas Iojc, aI! Iojc o quadro variou
conlciancnic. Hojc ic adniran, valcnic
cavalciro da Trisic Figura. Agora cclclran icu
icrcciro ccnicnario con salios discursos c fcsias
ruidosas. Os ncrcadorcs, Don Quioic, os
iraficanics, os filIos crvcriidos dc icu ficl criado
SancIo, ic adniran. Ouirora cras grandc orquc
os ncrcadorcs, os IoncnzinIos rudcnics c
raiicos zonlaran dc ii, nas Iojc, Iojc cclclran
iua ncnoria oculiando o quadro dc iua grandcza
luninosa con scus vcnircs avuliados c suas
alnas grossciras... Ncn scqucr ic consuliaran sc
csias dc acordo con scus fcsicjos, sc agradan
suas Ioncnagcns... Elcs sao os donos da vida,
grandc cavalciro, clcs, os iraficanics, conraran
a roosiio varias fangas dc avcia ara o nagro
Focinanic, a fin dc quc nao scja iao nagro cn
ncio dc una conanIia iao gorda.
, conrccndo iua dor, cavalciro inorial! Sci
or quc oculias icu rosio con anlas as naos.
ara quc o nundo nao vcja a ofcnsa gravc quc ic
causaran. Acrcdiia-nc, nolrc cavalciro, quc
conIco icus cnsancnios oculios c ariicio
conlciancnic da dor dc iua alna ofcndida. Quc
o nundo sc icnIa rido dc ii, quc inoriava? Mas,
quc os ncrcadorcs fcsicjcn iua ncnoria, quc os
ricos concrcianics dc Madrid csialclcan un
22
rcnio dc vinic nil cscias ara o quc inic o
nclIor rciraio dc ii, isio sin c doloroso, nais
anargo quc o fcl... Eu nao sci quc classc dc
quadro vao fazcr dc ii, nas icno nuiio quc
rcrcscnicn o lon Focinanic cono cavalo dc
ccrvcjciro c quc a ii ncsno ic onIan una
ana... Sin, grandc cavalciro, icno quc o faan,
orquc nos icnos quc corrcn ja nao sc
rcsciian os idcais nagros"; no nundo dos
ncrcadorcs aic o idcalisno cngordou. nao lIcs
nasccran asas, nas cn concnsaao adquiriran
un vcnirc rcsciiavcl... Quc ncccssidadc icn dc
asas? O caninIo ara as csirclas foi csquccido;
Iojc o idcalisno crnanccc iranquilancnic no
solo c rccolIc vcrnczinIos...
, nolrc cavalciro da MancIa! Tu iravasic
una laialIa conira giganics c scrcnics dc fogo;
os giganics norrcran a ouco c ouco, o fogo
ciinguiu c so ficaran as scrcs, scrcs
ncrcadoras, frias, cscorrcgadias quc nao odcn
conicnlar o ccu azul c o sol luninoso orquc sc
arrasian airavcs da vida cono ladrcs. Sc ic
lcvaniasscs agora dc icu iunulo c nao voliasscs a
crcorrcr o nundo ara rcalizar faanIas
Icroicas ccriancnic dcvcrias luiar con os
ncrcadorcs, nais crigosos quc os aniigos
giganics...
Fccordo ainda cono sc fossc a rincira vcz
quc ic conIcci. Eu iinIa cniao uns dozc ou irczc
23
anos. Era una noiic dc Naial; nos, as crianas,
csiavanos na cozinIa aguardando con
inacicncia quc a nac londosa alrissc a oria;
csiavanos inacicnics, ois qucn odcria
adivinIar as surrcsas quc nanac Iavia
rcarado ara nos? E or fin alriu-sc a oria
do araso c iodos corrcnos ao aoscnio con
ianio ncio cono sc Iouvcssc iraiado dc salvar
a vida. As vclas da arvorc dc Naial lrilIavan con
iodas as corcs c ao dcrrcdor dclas csiavan
disiriludas as coisas loas quc nanac Iavia
conrado ara nos c oculiado con ianio zclo
duranic ioda a scnana. A csiava o ncu lugar.
una cqucna csingarda, un qucc, un icairo
infaniil, naas, nozcs c divcrsos doccs, c no ncio
dc ioda cssa riqucza Iavia un livro. A rincio
nao o Iavia visio, ois ncus olIos csiavan
alsorvidos or ouiros oljcios; nais iardc, orcn,
ao dcscolri-lo, ionci-o raidancnic na nao c o
conicnlci con olIarcs curiosos. Trazia na caa
un quadro. duas figuras ciravaganics. Un
Ioncn alio c dclgado quc lcvava una vclIa
arnadura dcnasiado cqucna ara clc c noniava
un vclIo cavalo iao nagro cono o dono; ao lado
do rinciro gincic ia, noniado cn un asno
cinzcnio, un Ioncn cqucno c gordo. O iiulo do
livro cra. Hisioria do cngcnIoso fidalgo Don
Quioic dc la MancIa. Aqucla noiic conicnlci
acnas as figuras do livro cra una cdiao
ilusirada ara crianas nas nao li ncn una
24
alavra. Na nanIa scguinic nc cnircguci ao ncu
icsouro liicrario. Fazia un frio csanioso cn
casa; nao Iavia lunc orquc ninIa nac dornia
ainda. Cuidadosancnic dcsci da cana, cguci o
livro c iornci a ncicr-nc ncla cnirc os frios
lcnois. E conccci a lcr. A rincio a Iisioria nao
nc roduziu grandc inrcssao; logo dcois,
orcn, quando cIcguci s faanIas Icroicas do
nolrc fidalgo, cu nao coniivc o riso. Quc louco!
cnsci Aic un ccgo odcria vcr quc sc iraia
dc noinIos dc vcnio c nao dc giganics.
EsiranIava-nc quc nao sc inoriassc con as
alavras razoavcis do rudcnic SancIo!" E cu
ccrincniava un vcrdadciro razcr quando lIc
quclravan as cosiclas. Mas logo nasccu cn ncu
coraao ouiro scniincnio. a conaiao. Eu
inaginava a figura dc nariir do valcnic cavalciro
c scus lalios cnsangucniados c nc indignci
orquc o iraiavan iao nal. un louco; nao
salc o quc faz! Por quc naliraia-lo ianio?"
Volici a lcr o livro con frcqucncia, aic quc o
crdi un dia no losquc. Scniia-o nuiio, nas as
crianas csqucccn facilncnic c cu ianlcn
csqucci a ouco c ouco a Don Quioic, a SancIo
Pana, a Focinanic, fornosa Dulcincia dcl
Toloso. Passaran-sc os anos. O idcalisno
iorncnioso da juvcniudc nc alraou ianlcn a
nin con ioda a vccncncia dc sua fora. Ncssc
fornoso crodo volici a lcr cla scgunda vcz Don
25
Quioic. Havia caido or causalidadc cn ninIas
naos c dcsdc cniao ja nao nc scarci dclc.
Eu nao odcria afirnar quc nc icnIa scniido
cniusiasnado or clc nos rinciros icnos.
Ainda via nclc un ccgo faniascador, viina
inconscicnic dc una idcia fia; coniudo lia-o con
suno agrado, orquc a cslcndida aric narraiiva
dc Ccrvanics nc roduzia una foric inrcssao.
Eniao conrccndi ianlcn conira qucn Iavia
dirigido sua olra inorial, o grandc csanIol;
algunas coisas soncnic nc cran
inconrccnsvcis. cu nao crcclia ainda o
Focinanic, quc cu ncsno noniava c ainda nao
nc dava conia dc quc cu csiava ianlcn
cnanorado da inorrcdoura Dulcincia dcl Toloso.
Agora sci nuiio lcn quc cada un dc nos cavalga
cn scu rorio Focinanic c csia cnanorado dc
alguna Dulcincia c, ara dizcr a vcrdadc, alcgro-
nc dc quc scja assin... Mas cniao ignorava iudo
isso. Don Quioic cra un dos ncus favoriios,
nas na rcalidadc so cra un Ioscdc ara nin.
E novancnic iranscorrcran ncscs c anos.
Eu alracci a vida c a lcijci con iodo o idcalisno,
con ioda a fora da juvcniudc. En ninIa ncnic
sc rcflciian quadros sullincs, quadros dc
fclicidadc c dc anor, dc un fuiuro grandioso c
lclo. E ncsic crodo nc visiiava aniudc un
Ioscdc csiranIo, dcsconIccido; cIcgava ao
anoiicccr, quando a olscuridadc sc csicndia la
26
fora, c lcvava scnrc a ncsna caa ncgra solrc
os onlros sccos. Sua visiia nunca cra
rolongada. VinIa, conicnlava-nc con olIos
frios c crucis, cn scus lalios finos c alidos
aarccia un sorriso dc dcsrczo c nao
ronunciava una unica alavra. Cada vcz quc nc
visiiava cu scniia una unIalada no coraao.
nao o qucria, nas ianouco o odiava. Eu
cscrava scnrc quc nc falassc; s vczcs aic
novia os lalios cono sc nc quiscssc dizcr
alguna coisa, nas cu nada conrccndia. Logo
dciou dc vir or algun icno. Mas una noiic
voliou dc novo c csia vcz sin, falou-nc. Louco,
ara quc?" isso foi iudo o quc dissc, c logo
ariiu. Louco, ara quc?" Esias alavras ardian
cn ninIa alna cono un fogo infcrnal,
rcssoavan consianicncnic cn ncus ouvidos,
causando-nc nuiios noncnios anargos c
dolorosos. Qual, c o scniido dcssas alavras?
crguniava-nc. E dc rccnic nc aarcccu a cara
conIccida, con os olIos frios c inicdosos, os
lalios finos c alidos c o cicrno sorriso dc
dcsrczo... E crdia o valor dc acIar una
rcsosia ninIa crgunia.
En ccria ocasiao, cra no invcrno, volici ara
casa alias Ioras da noiic. Havia ido vcr Hanlci c
a olra fornidavcl do gcnial inglcs inrcssionou
os scniincnios nais rccndiios dc ninIa alna.
Eu scniia iania anargura cn ncu coraao,
csiava cu iao irisic c nclancolico, quc quasc ia a
27
roncr cn cIoro. Scniado anic ninIa ncsa,
volvi a ouvir as alavras icrrvcis quc ianio nc
Iavian ioriurado c quc nc cran iao odiosas.
Louco, ara quc?" Dcscscrado, ionci do livro.
cra o rinciro iono dc Quioic. Nolrc cavalciro
da MancIa, odcs inaginar quao agradccido ic
fico? A nao scr or ii, ccriancnic nao icria
solrcvivido qucla noiic ircncnda, incsquccvcl.
Passci a noiic lcndo c ncu coraao sc scniiu
aliviado c conicnic; ncus olIos dcrranaran
lagrinas, nao or causa da dor, nas dcvido a
una alcgria inicrior quc nc fazia cIorar. Por fin
dcici o livro dc un lado c nc us a asscar cla
cqucna casa. Ncssa noiic, quc concou iao
irisicncnic, scnii-nc inicirancnic diioso.
Dc rccnic olIci or acaso o csclIo quc
csiava cn cina da cIaninc. Quc c isso, un
sonIo ou un quadro rcal? Ali, no csclIo, divisci
o fidalgo da MancIa. Moniava scu Focinanic c
nc fazia anavclncnic un sinal con a calca.
Mas scu rosio nc cra nuiio conIccido! Movi o
lrao ara a csqucrda c o cavalciro do csclIo fcz
o ncsno. Mcncci a calca; Don Quioic fcz
idcniico novincnio. E logo conrccndi qucn cra
c conIcci ianlcn Focinanic. Mas nao vou
rcvclar-vos o scgrcdo... Louco, ara quc?"
rcssoou novancnic cn ncus, ouvidos; nas csia
vcz ja nao iivc ncdo da crgunia, orquc ja salia
quc rcsondcr. Louco, ara quc?", crgunias,
Ioscdc silcncioso c dcsconIccido dos grandcs
28
olIos cnignaiicos, ara quc?". Pois agora vou
dizcr-ic. ara noniar un Focinanic c csiar
cnanorado dc una Dulcincia dcl Toloso...
Eniao cu nao salia nada dc NicizscIc, nas ja
conrccndia a nagnfica liao dc Zaraiusira.
Diioso c o Ioncn quc odc zonlar dc si ncsno!
Dcsdc aquclc noncnio o nolrc cavalciro da
MancIa ja nao cra ara nin un Ioscdc, nas
un lon anigo. Via-o cn iodos os crodos da
Iisioria Iunana c conccli quc Don Quioic c
Hanlci sao os dois olos ao rcdor dos quais gira a
nossa cisicncia.
Sin, valcnic fidalgo, iu cras grandc, nao or
icus faios, nas cla fora dc iua voniadc
odcrosa. Nao cscrasics quc algun dia criara
un nundo ara nin, iu ncsno criasics un
nundo, icu rorio nundo; odcn os ouiros rir
dclc, iu coniudo cs un criador, cnquanio clcs sao
soncnic scrcs dc ouiro nundo, quc rccclcran
cn Icrana, ois clcs janais scrian caazcs dc
cria-lo. Tu cs inorial orquc o cs iodo ara ii;
nao qucrias scr o cscravo nas o scnIor da vida c
or isso iivcsic scnrc o valor dc roccdcr, ainda
quando a razao raiica dc icus cociancos nao via
ncnIun noiivo ara a aao. , cavalciro da
Trisic Figura, oala iivcsscnos nos un ouco
dcssc valor ara agir, dcssc valor quc nao icnc as
conscqucncias! Quc lcn nos faria ncsia coca
cn quc o csriio dc Hanlci donina as alnas c
29
os coracs dos oucos Ioncns quc nao ionan
aric no lailc dos ncrcadorcs cn iorno do
lczcrro dc ouro! Todos nos icnos visio, cono
Hanlci, o faniasna dc nosso ai assassinado c
conIcccnos o assassino, nas rcnuncianos
aao, aao salvadora c lilcriadora, nolrc
cavalciro. Vivcnos nun nundo dc cicncia
osiiiva c nossos coracs csiao vazios c as alnas
nurcIas.
Aniigancnic os Ioncns ircnian anic a
noric c or isso suoriavan con nais rcsignaao
o jugo da scrvidao c da cscravidao, dcsdc quc
udcsscn salvar a vida. Os Hanlci dc nossa
coca nao icncn a noric, sua covardia adquiriu
un caraicr divcrso. ircncn anic o ridculo,
orquc sc csqucccran dc rir dc si ncsnos. Elcs
vccn a sonlra cnsangucniada do assassinado c
lcn quiscran iirar vingana do Ionicida, nas
Ia una coisa quc os dcicn. nao o ncdo da
noric, nas a idcia dc quc ialvcz os giganics sc
convcrian cn noinIos dc vcnio, quc a iragcdia
ialvcz icrninc cn concdia; c cn ial caso Hanlci
crdcria sua fana dc cnsador rofundo, c a
gcnic diria. Vcdc quc ncscio c, ncn scqucr salc
disiinguir cnirc un giganic c un noinIo dc
vcnio"; c ara Hanlci a lurla das cssoas c ior
quc a noric...
Una aricula dc icu csriio, nolrc
cavalciro, una aricula acnas... Isio c o quc
30
odcria salvar-nos. A aao foi rclcgada ao
csquccincnio clo conIccincnio. arcndcnos,
graas a Dcus, a difcrcnciar os giganics dos
noinIos dc vcnio, nas sc iu nao rcssusciias nos
aodrcccnos no conIccincnio. salcrcnos iudo
nas nao salcrcnos nada... Nossos ccrclros sc
iornarao cada vcz nais crfciios; coniudo a fora
dos nusculos sc ira ciinguindo, nossos lraos
sc iornarao inoicnics...
E nao olsianic, dcvcnos dirigir-nos Iojc iao-
soncnic aos Hanlci; ialvcz nos cnicndan c con
o icno, qucn salc, anlos os olos ialvcz sc
cnconircn no cquador da vida c Don Quioic c
Hanlci sc iorncn anigos. o rinciro arcndcra a
scr o faniasna do ai norio, a rcconIcccr o
assassino vcrdadciro, c Hanlci ira noniado nun
Focinanic c cscrcvcra ocsias dcdicadas inorial
Dulcincia dcl Toloso... Qucn odc salcr o quc
nos ofcrcccra o fuiuro? E a qucn, sc nao aos
Hanlci, ircnos dirigir nossa alavra? Hanlci
nasccu sol o ccu cinzcnio c nas ncvoas cscssas
da Inglaicrra c quando iivcr ocasiao dc conIcccr
a airia dc Don Quioic, o fornoso ccu azul da
MancIa, qucn salc cono nclc influira o clina?
A qucn nos Iavcrcnos dc nos dirigir, nolrc
cavalciro? Aos ncrcadorcs quc cclclran agora
iuas faanIas inoriais? A clcs, don Quioic? A
clcs Iavcnos dc falar? , nolrc cavalciro da
MancIa, vcjo quao vcrnclIo fica o icu rosio ao
31
rccordar con quania crucldadc ic ofcndcran! Tu
nao odcs conrccndcr cono dcgcncrou a iua
raa. vcrdadc quc SancIo cra un grandc
conilao, sua inicligcncia nao alarcava nais quc
as ncccssidadcs dc scu csinago c dc noiic,
quando iu, valcnic fidalgo, sonIavas con grandcs
faanIas c con a fornosa Dulcincia, clc
crnanccia csicndido, roncando ruidosancnic.
Acsar disso, cra un Ioncn lon c alcgrc c
quando nao Iavia nada nclIor ficava saiisfciio
con un cdao dc ao c un ar dc cclolas. Mas
iudo isso ocorria cnquanio iu vivias. Tu cras scu
ano c clc con scu juncnio iinIa dc arrasiar-sc
airas dc ii c dc Focinanic, orquc salia nuiio
lcn quc so iu c nao ouiro lIc roorcionarias a
ilIa ronciida. E foi una dcsgraa quc nao icnIa
norrido anics dc ii, orquc dcois dc icu
falccincnio considcrou-sc scnIor c vivcu dc iua
Ionra. Scus filIos csqucccran logo quc scu ai
Iavia sido un sinlcs cscudciro c lIcs arcccu
quc o vclIo SancIo foi o Icroi vcrdadciro dc iua
Iisioria. Ccriancnic o ai lIcs falou anics dc
norrcr da fornosa Dulcincia c clcs sc
cncnIaran cn cnconira-la. cono gcnic raiica,
quc nunca voa no ar con scus cnsancnios,
dcran logo con cla. Mas adivinIai o quc fizcran.
TcnIo ncdo dc dizc-lo, nas ianlcn nao osso
oculiar, orquc o assunio graviia solrc ninIa
razao cono una cdra.
32
Violaran-na, os niscravcis, c a divina
Dulcincia foi cngravidada clos filIos dc un
cscudciro... Nolrc cavalciro. os ricos
concrcianics dc Madri quc csialclcccran un
rcnio or icu rciraio auicniico sao os filIos
csurios, os ncios dc icu aniigo criado SancIo
Pana...
E csscs lasiardos sao agora os donos da
vida. Elcs rosiiiuran os scniincnios dclicados
da Iunanidadc, fccIaran con orias dc fcrro o
caninIo ara as csirclas c adornaran con
nocdas dc raia o caninIo quc lcva ao lodaal.
Esscs scrvidorcs do lczcrro dc ouro fizcran do
nundo una nancclia, c ai daquclcs quc sc
ncgan a rcconIcccr sua Ioncsiidadc dc
ncrcadorcs! Un dia, un rouinol caniou anic as
suas orias c clcs lIc crguniaran cn scguida.
Qual c icu rco conun? Quanio sc ic dcvc clo
canio?" c o rouinol fugiu ara nunca nais
voliar. E foi lcn fciio. Porquc ali ondc grunIcn
os orcos, nao odc caniar o rouinol. Fclizncnic
os orics do ccu csiao fccIados, scnao os
scnIorcs da vida cnviarian una dclcgaao ao
Criador ara crguniar-lIc o quc lIc dcvcn clo
univcrso quc criou ara clcs.
, nolrc cavalciro da MancIa, dcfcnsor da
jusiia, quc fizcran dc icu nonc Ioncsio cssas
alnas dc ncrcadorcs quc cclclran agora icu
icrcciro ccnicnario? Tcno quc o lon Focinanic
33
nao odcra suoriar a ignonnia c a vcrgonIa
quc ic causaran. E ara consolar-ic, grandc
cavalciro, ara dininuir un ouco as iuas
aflics, cscrcvi csias alavras, ncdianic as quais
sc rccordarao os soliiarios, os ascciicos c
incrcdulos, os sonIadorcs dc coraao sangranic c
dc alna cnfcrna, quc irczcnios anos airas vivia
un cavalciro quc sc scniia fcliz dc cavalgar nun
Focinanic c dc csiar cnanorado da lcla
Dulcincia. E ialvcz lcian iua Iisioria c a alcgria
lIcs suavizc os olrcs coracs...
Esia c a ninIa Ioncnagcn cn icu
anivcrsario; cu nao sci sc vai agradar-ic, nas Ias
dc rccclc-la con o coraao lino... Coniudo,
scniir-nc-ia fcliz sc rcssusciiasscs no nundo dos
ncrcadorcs. Eu ic rccclcria cono un nonarca c
con lagrinas nos olIos ic lcijaria cono o
salvador c rcdcnior da Iunanidadc cscravizada.
E cIanaria a iodos os dcscscranados c
dcscscrados ara quc sc rcconforiasscn con a
iua rcscna c lIcs diria. Tirai os saaios orquc
a icrra cn quc isais agora c icrra sagrada".
Hudo HocIc
Escriio cn 1905
n
As Idcias Alsoluiisias no Socialisno
cDoolsDrasil, wcl, julIo 2002
34

O Engenhoso Fidalgo
D. Quixote de la Mancha



Miguel de Cervantes
35

TAXA
Eu, Joao Callo dc Andrada, cscrivao dc
canara do Fci nosso scnIor, dos quc rcsidcn cn
scu ConsclIo, ccriifico c dou fc quc, icndo visio
clos scnIorcs dclc un livro iniiiulado O
cngcnIoso dugo du MuncIu, conosio or
Migucl dc Ccrvanics Saavcdra, iaaran cada
cadcrno do diio livro cn ircs naravcdis c ncio. o
qual icn oiicnia c ircs cadcrnos, quc, ao diio
rco, nonia o diio livro a duzcnios c novcnia
naravcdis c ncio, cn quc sc Ia dc vcndcr cn
acl, c dcran liccna ara quc a csic rco sc
ossa vcndcr, c nandaran quc csia iaa sc
onIa no conco do diio livro, c nao sc ossa
vcndcr scn cla. E, ara quc dclc consic, dci a
rcscnic, cn Valladolid, aos vinic dias do ncs dc
dczcnlro dc nil c scisccnios c quairo anos.
Juan Calli dc Andrada.
36

TESTEMUNHO DAS ERRATAS
Esic livro nao icn coisa digna quc nao
corrcsonda ao scu original; cn icsicnunIo dc o
Iavcr corrigido, dci csia fc. No Colcgio da Mac dc
Dcus dos icologos da Univcrsidadc dc Alcala, cn
rinciro dc dczcnlro dc nil c scisccnios c quairo
anos.
O liccnciado
Francisco Murcia dc la Llana.
37

O REI
Porquanio or aric dc vos, Migucl dc
Ccrvanics, nos foi rclaiado quc Iavcis conosio
un livro iniiiulado O cngcnIoso dugo du
MuncIu, o qual vos Iavia cusiado nuiio iralalIo,
c cra nui uiil c rovciioso, nos cdisics c
sulicasics vos nandasscnos dar liccna c
faculdadc ara o odcr inrinir, c rivilcgio clo
icno quc fsscnos scrvidos, ou cono a nossa
ncrcc fossc; o qual visio clos do nosso
ConsclIo, orquanio no diio livro sc fizcran as
diligcncias quc a rcnaiica uliinancnic or nos
fciia solrc a inrcssao dos livros disc, foi
acordado quc dcvanos nandar dar csia nossa
ccdula ara vos, na diia razao, c nos a iivcnos
or lcn; clo qual, or vos fazcr lcn c ncrcc,
vos danos liccna c faculdadc ara quc vos ou a
cssoa quc vosso odcr iivcr, c nao alguna ouira,
ossais inrinir o diio livro, iniiiulado O
cngcnIoso dugo du MuncIu, ja ncncionado, cn
iodos csics nossos rcinos dc Cosicla, or icno c
csao dc dcz anos, quc corran c sc conicn
dcsdc o diio dia da daia dcsia nossa ccdula, sol
cna quc a cssoa ou cssoas quc, scn icr vosso
odcr, o inrinir ou vcndcr, ou fizcr inrinir ou
vcndcr, clo ncsno caso crca a inrcssao quc
fizcr, con os noldcs c aarclIos dcla, c nais,
incorra cn cna dc cinqucnia nil naravcdis cada
38
vcz quc o conirario fizcr. A qual diia cna scja a
icra aric ara a cssoa quc o acusar, c a ouira
icra aric ara nossa Canara, c a ouira icra
aric ara o juiz quc o scnicnciar. Conianio quc
iodas as vczcs quc Iouvcrdcs dc fazcr inrinir o
diio livro, duranic o icno dos diios dcz anos, o
iragais ao nosso ConsclIo, juniancnic con o
original quc nclc foi visio, quc vai rulricado cn
cada lauda c firnado ao fin dclc or Joao Callo
dc Andrada, nosso Escrivao dc Canara, dos quc
nclc rcsidcn, ara salcr sc a diia inrcssao csia
confornc o original, ou iragais fc cn ullica
forna dc cono or corrcior noncado or nosso
nandado, sc viu c corrigiu a diia inrcssao clo
original, c sc inriniu confornc a clc, c fican
inrcssas as crraias or clc aoniadas, ara
cada un livro dos quc assin forcn inrcssos,
ara quc sc iac o rco quc or cada volunc
iivcrdcs dc Iavcr. E nandanos ao inrcssor quc
assin inrinir o diio livro, nao inrina o
rincio ncn o rinciro cadcrno dclc, ncn
cnircguc nais dc un so livro con o original ao
auior, ou cssoa a cuja cusia o inrinir, ncn
ouiro algun, ara cfciio da diia corrcao c iaa,
aic quc anics c rinciro o diio livro csicja
corrigido c iaado clos do nosso ConsclIo; c
csiando fciio, c nao dc ouira nancira, ossa
inrinir o diio rincio c rinciro cadcrno, c
succssivancnic onIa csia nossa ccdula c a
arovaao, iaa c crraias, sol cna dc cair c
39
incorrcr nas cnas coniidas nas lcis c rcnaiicas
dcsics nossos rcinos. E nandanos aos do nosso
ConsclIo c a ouiras quaisqucr jusiias dclcs,
guardcn c cunran csia nossa ccdula c o ncla
coniido. Fciia cn Valladolid, aos vinic c scis dias
do ncs dc scicnlro dc nil c scisccnios c quairo
anos.
EU, O FEI.
Por nandado dcl Fci nosso scnIor.
Juan dc Anczqucia.
40

AO DUQUE DE BJAR,
marqus de GIbraIen, conde de BenaIczar e Banbares,
vIsconde do Povoado de AIcocer, senbor das vIIas de
CapIIba, CurIeI e BurguIIbos
En fc do lon acolIincnio c Ionra quc faz
Vossa Ecclcncia a ioda soric dc livros, cono
rncic iao inclinado a favorcccr as loas arics,
naiorncnic as quc or sua nolrcza nao sc
alaicn ao scrvio c louvorcs do vulgo, dcicrninci
iirar luz ao EngcnIoso dugo Don uxotc du
MuncIu, ao alrigo do clarssino nonc dc Vossa
Ecclcncia, a qucn, con o acaiancnio quc dcvo
a iania grandcza, sulico o rcccla
agradavclncnic cn sua roicao, ara quc sua
sonlra, ainda quc dcsnudo daquclc rccioso
ornancnio dc clcgancia c crudiao dc quc socn
andar vcsiidas as olras quc sc concn nas
casas dos Ioncns quc salcn, ousc arcccr
scgurancnic no juzo dc alguns quc, conicndo-sc
nos liniics dc sua ignorancia, cosiunan
condcnar con nais rigor c ncnos jusiia os
iralalIos alIcios; quc, ondo os olIos a
rudcncia dc Vossa Ecclcncia cn ncu lon
dcscjo, fio cn quc nao dcsdcnIara a coricsia dc
iao Iunildc scrvio.
Migucl dc Ccrvanics Saavcdra.
41

PRLOGO

DESOCUPADO LEITOF. Nao rcciso dc
rcsiar aqui un jurancnio ara quc crcias quc
con ioda a ninIa voniadc quiscra quc csic livro,
cono filIo do cnicndincnio, fossc o nais
fornoso, o nais galIardo, c discrcio quc sc
udcssc inaginar. orcn nao csicvc na ninIa
nao coniravir ordcn da naiurcza, na qual cada
coisa gcra ouira quc lIc scja scnclIanic; quc
odia orianio o ncu cngcnIo, csicril c nal
culiivado, roduzir ncsic nundo, scnao a Iisioria
dc un filIo nagro, scco c cnrugado, caricIoso c
cIcio dc cnsancnios varios, c nunca
inaginados dc ouira alguna cssoa? Dcn cono
qucn foi gcrado cn un carccrc ondc ioda a
inconodidadc icn scu asscnio, c ondc iodo o
irisic rudo faz a sua Ialiiaao! O dcscanso, o
lugar arazvcl, a ancnidadc dos canos, a
scrcnidadc dos ccus, o nurnurar das fonics, c a
iranquilidadc do csriio cniran scnrc cn
grandc aric, quando as nusas csicrcis sc
nosiran fccundas, c ofcrcccn ao nundo arios,
quc o cncIcn dc adniraao c dc conicniancnio.
Aconiccc nuiias vczcs icr un ai un filIo
fcio c circnancnic dcscngraado, nas o anor
aicrnal lIc c una cncira nos olIos ara quc
42
nao vcja csias cnornidadcs, anics as julga cono
discrics c lindczas, c csia scnrc a conia-las
aos scus anigos, cono agudczas c donaircs.
Porcn cu, quc, ainda quc arco ai, nao sou
coniudo scnao adrasio dc D. uxotc, nao qucro
dciar-nc ir con a corrcnic do uso, ncn cdir-ic,
quasc con as lagrinas nos olIos, cono or a
fazcn nuiios, quc iu, lciior carssino, nc
crdocs ou dcsculcs as falias quc cnconirarcs c
dcscolrircs ncsic ncu filIo; c orquc nao cs scu
arcnic ncn scu anigo, c icns a iua alna no icu
coro, c a iua lilcrdadc dc julgar nuiio larga c
a icu gosio, c csias cn iua casa, ondc cs scnIor
dcla cono cl-rci das suas alcavalas, c salcs o quc
conuncnic sc diz quc dclaio do ncu nanio ao
rci naio (o quc iudo ic iscnia dc iodo o rcsciio c
olrigaao} odcs do ncsno nodo dizcr dcsia
Iisioria iudo quanio ic lcnlrar scn icrcs ncdo
dc quc ic calunicn clo nal, ncn ic rcncicn
clo lcn quc dcla disscrcs.
O quc cu soncnic nuiio dcscjava cra dar-ia
nondada c dcsida, scn os ornaios dc rologo
ncn do inuncravcl caialogo dos cosiunados
soncios, cigranas, c clogios, quc no rincio
dos livros or a c uso r-sc; ois nao icnIo
rcncdio scnao dizcr-ic quc, acsar dc nc Iavcr
cusiado algun iralalIo a conosiao dcsia
Iisioria, foi coniudo o naior dc iodos fazcr csia
rcfaao, quc vais agora lcndo.
43
Muiias vczcs cguci na cna ara cscrcvc-la,
c nuiias a iornci a largar or nao salcr o quc
cscrcvcria; c csiando cn una das diias vczcs
suscnso, con o acl dianic dc nin, a cna
cngasiada na orclIa, o coiovclo solrc a lanca, c
a nao dclaio do qucio, cnsando no quc diria,
cnirou or acaso un ncu anigo, Ioncn lcn
cnicndido, c csiriiuoso, o qual, vcndo-nc iao
inaginaiivo, nc crguniou a causa, c cu, nao lIa
cncolrindo, lIc dissc quc csiava cnsando no
rologo quc Iavia dc fazcr ara a Iisioria do D.
uxotc, c quc nc via iao airaalIado c afliio con
csic cncnIo, quc ncn qucria fazcr ial rologo,
ncn dar luz as faanIas dc un iao nolrc
cavalciro. Porquc cono qucrcis vos quc nc nao
cncIa dc confusao o aniigo lcgislador, cIanado
Vulgo, quando clc vir quc no calo dc ianios anos,
cono Ia quc durno no silcncio do csquccincnio,
nc saio agora, icndo ja iao grandc cugu dc anos
s cosias, con una lcgcnda scca cono as alIas,
falia dc invcnao, ninguada dc csiilo, olrc dc
concciios, c alIcia a ioda a crudiao c douirina,
scn noias s nargcns, ncn concniarios no fin
do livro, cono vcjo quc csiao or a nuiios ouiros
livros (ainda quc scjan falulosos c rofanos} iao
cIcios dc scnicnas dc Arisioiclcs, dc Plaiao, c dc
ioda a caicrva dc filosofos quc lcvan a adniraao
ao anino dos lciiorcs, c fazcn quc csics julgucn
os auiorcs dos iais livros cono Ioncns lidos,
crudiios, c cloqucnics? Pois quc, quando ciian a
44
Divina Escriiura, sc dira quc sao uns Sanios
Tonascs, c ouiros douiorcs da Igrcja, guardando
nisio un dccoro iao cngcnIoso, quc cn una
linIa inian un nanorado disirado, c cn ouira
fazcn un scrnaozinIo iao crisiao, quc c ncsno
un rcgalo lc-lo ou ouvi-lo.
Dc iudo isio Ia-dc carcccr o ncu livro,
orquc ncn icnIo quc noiar nclc nargcn, ncn
quc concniar no fin, c ainda ncnos sci os
auiorcs quc sigo nclc ara -los cn un caialogo
clas lciras do alfalcio, cono sc usa, concando
cn Arisioiclcs, c acalando cn Xcnofonic, cn
Zoilo ou cn Zcuis, ainda quc foi naldizcnic un
dcsics c inior o ouiro.
Tanlcn Ia-dc o ncu livro carcccr dc soncios
no rincio, clo ncnos dc soncios cujos auiorcs
scjan duqucs, narqucscs, condcs, lisos,
danas, ou ocias cclclcrrinos, lcn quc sc cu os
cdissc a dois ou ircs anigos ncus quc
cnicndcn da naicria, sci quc nos darian iais,
quc nao os igualasscn os daquclcs quc icn nais
nonc na nossa EsanIa. Enfin, ncu lon c
qucrido anigo, coniinuci cu, icnIo asscniado
conigo cn quc o scnIor D. uxotc coniinuc a
jazcr sculiado nos arquivos da MancIa aic quc o
ccu lIc dcarc cssoa concicnic quc o adornc
dc iodas csias coisas quc lIc falian, orquc cu
nc sinio incaaz dc rcncdia-las cn razao das
ninIas oucas lciras c naiural insuficicncia, c,
45
ainda dc nais a nais, orquc sou nuiio
rcguioso c cusia-nc nuiio a andar rocurando
auiorcs quc nc digan aquilo quc cu nuiio lcn
nc sci dizcr scn clcs. Daqui nascc o cnlarao c
suscnsao cn quc nc acIasics sulncrso.
lasianic causa nc arccc scr csia quc icndcs
ouvido ara roduzir cn nin os cfciios quc
rcscnciais.
Quando o ncu anigo acalou dc ouvir iudo o
quc cu lIc dissc, dcu una grandc alnada na
icsia, c cn scguida, dcois dc una longa c
csirondosa gargalIada, nc rcsondcu.
Por Dcus, ncu anigo, quc ainda agora
acalo dc sair dc un cngano cn quc icnIo csiado
dcsdc iodo o nuiio icno cn quc vos Ici
conIccido, no qual scnrc vos julguci Ioncn
discrcio c rudcnic cn iodas as vossas acs;
agora, orcn, conIco o crro cn quc ca c o
quanio csiais longc dc scrdcs o quc cu cnsava,
quc nc arccc scr naior a disiancia do quc c do
ccu icrra. Cono?! Pois c ossvcl quc coisas, dc
iao insignificanic inoriancia c iao faccis dc
rcncdiar, ossan icr fora dc confundir c
suscndcr un cngcnIo iao naduro cono o
vosso, c iao afciio a roncr c assar
iriunfanicncnic or cina dc ouiras dificuldadcs
nuiio naiorcs? fc quc isio nao vcn dc falia dc
Ialilidadc, nas sin dc solcjo dc rcguia c
cnuria dc rcflcao. Qucrcis convcnccr-vos da
46
vcrdadc quc vos digo? Esiai aicnio ao quc vou
dizcr-vos, c cn un alrir c fccIar dc olIos
acIarcis dcsfciias c dcsirudas iodas as vossas
dificuldadcs, c rcncdiadas iodas as falias quc vos
assusian c acolardan ara dciardcs dc
arcscniar luz do nundo a Iisioria do vosso
fanoso D. uxotc, csclIo c lrilIo dc ioda a
cavalaria andanic."
Aqui lIc aialIci cu con a scguinic crgunia.
Dizci-nc. qual c o nodo or quc cnsais quc
Ici-dc cncIcr o vazio do ncu icnor, c irazcr a
lucida claridadc ao cscuro caos da ninIa
confusao?"
A isio nc rclicou clc.
O rcaro quc fazcis solrc os iais soncios,
cigranas c clogios quc falian ara o rincio
do vosso livro, c quc scjan dc crsonagcns gravcs
c dc Tiulo, sc odc rcncdiar, una vcz quc vos
ncsno qucirais icr o iralalIo dc os conor, c
dcois laiiza-los, ondo-lIcs o nonc da cssoa
quc for nais do vosso agrado, odcndo ncsno
airilu-los ao Prcsics Joao das ndias, ou ao
incrador dc Traizonda, dos quais cu or
noicias ccrias sci quc foran fanosos ocias;
nas, ainda quando isio scja airanIa c nao o
icnIan sido, c aarcan orvcniura alguns
cdanics alradorcs, quc vos nordan or dciras,
c nurnurcn dcsia cia, nao sc vos dc dcz rcis dc
47
ncl coado dcsscs falaiorios, orquc, ainda
quando avcrigucn a vossa vclIacaria a rcsciio
da aicrnidadc dos iais vcrsos, ncn or isso vos
Iao-dc coriar a nao con quc os cscrcvcsics.
Enquanio ao ncgocio dc ciiar nas nargcns
do livro os noncs dos auiorcs, dos quais vos
arovciiardcs ara inscrirdcs na vossa Iisioria os
scus diios c scnicnas, nao icndcs nais quc
arranjar-vos dc nancira quc vcnIan a onio
algunas dcssas scnicnas, as quais vos sailais
dc ncnoria, ou clo ncnos quc vos dc o rocura-
las nuiio ouco iralalIo, cono scra, iraiando
or ccnlo dc lilcrdadc c cscravidao, ciiar a
scguinic.
Non lcnc ro ioio lilcrias vcndiiur auro,
c logo nargcn ciiar Horacio, ou qucn foi quc o
dissc. Sc iraiardcs do odcr da noric, acudi logo
con.
Pallida nors acquo ulsai cdc aucrun
ialcrnas
Fcgunquc iurrcs.
Sc da anizadc c anor quc Dcus nanda icr ara
con os ininigos, cnirai-vos logo scn dcnora cla
Escriiura Divina, o quc odcis fazcr con una
ouca dc curiosidadc, c dizcr dcois as alavras
clo ncnos do rorio Dcus. Ego uutcn dco
uoIs. Dgtc nncos uostos. Sc iraiardcs dc
48
naus cnsancnios, vindc con o EvangclIo,
quando csic diz. Dc codc cxcunt cogtutoncs
nuuc; sc da insialilidadc dos anigos, a csia
Caiao quc vos dara o scu dsiico.
Doncc cris fcli, nulios nuncralis anicos
Tcnora si fucrini nulila, solus cris.
Con csics laiins, c con ouiros quc iais, vos
icrao, scqucr or granaiico, quc ja o sc-lo nao c
ouco Ionroso, c s vczcs ianlcn rovciioso nos
icnos dc agora.
Pclo quc ioca a fazcr anoiacs ou
concniarios no fin do livro, odcis fazc-los con
scgurana da nancira scguinic. Sc noncardcs no
vosso livro algun giganic, nao vos csqucais dc
quc csic scja o giganic Colias, c soncnic con
csic nonc, quc vos cusiara nuiio ouco a
cscrcvcr, icndcs ja un grandc concniario a fazcr,
orquc odcis dizcr, ouco nais ou ncnos, isio.
O giganic Colias, ou ColiaiI, foi un Filisicu, a
qucn o asior David naiou con una grandc
cdrada quc lIc dcu no valc dc Tcrclinio,
scgundo sc conia no livro dos Fcis, no caiulo
ondc acIardcs quc csia Iisioria sc acIa cscriia."
En scguida a csia anoiaao, ara nosirar-vos
Ioncn crudiio cn lciras Iunanas c ao ncsno
icno un lon cosnografo, fazci dc nodo quc no
livro sc concnorc o rio Tcjo, c vircis logo con un
nagnfico concniario, dizcndo. O rio Tcjo foi
49
assin cIanado cn ncnoria dc un aniigo rci das
EsanIas; icn o scu nascincnio cn ial lugar c
vai norrcr no nar Occano, lcijando os nuros da
fanosa cidadc dc Lisloa, c c oiniao dc nuiia
gcnic quc iraz arcias dc ouro, cic." Sc iraiardcs
dc ladrcs, dar-vos-ci a Iisioria dc Caco, a qual
cu sci dc cor; sc dc nulIcrcs nanoradciras, a
csia o liso dc Mondoncdo quc vos cnrcsiara
Lania, Las c Flora, cujo concniario vos
granjcara grandc crcdiio; sc dc nulIcrcs crucis,
Ovdio ora Mcdcia vossa disosiao; sc dc
fciiicciras c cncaniadoras, la icndcs Caliso cn
Honcro, c Circc cn Virglio; sc dc caiiacs
valcrosos, Julio Ccsar sc vos da a si rorio nos
scus Concntuos, c Pluiarco vos dara nil
Alcandrcs; sc vos ncicrdcs cn ncgocios dc
anorcs, con una casca dc alIos quc sailais da
lngua ioscana ioarcis cn Lcao Hclrcu, quc vos
cncIcra as ncdidas. c sc nao qucrcis viajar or
icrras csiranIas, cn vossa casa acIarcis Fonscca
c scu Ano dc Dcus, no qual sc cifra iudo quanio
vos c qualqucr dos nais cngcnIosos cscriiorcs
ossa accriar a dizcr cn ial naicria. En
conclusao, nada nais Ia scnao quc vos rocurcis
ncicr no livro csics noncs, ou iocar nclc csias
Iisiorias, quc vos aonici, c dcois dciai ao ncu
cuidado o r as noias narginais, c as anoiacs
c concniarios finais, c vos dou a ninIa alavra
dc Ionra dc vos aicsiar as nargcns dc noias, c dc
50
acnsar ao fin do livro una rcsina dc acl ioda
cIcia dc concniarios.
Vanos agora ciiaao dos auiorcs quc or
a cosiunan irazcr os ouiros livros, nas quc
falian no vosso. O rcncdio dcsia nngua c nuiio
facil, orquc nada nais icndcs a fazcr do quc
cgar cn un caialogo, quc conicnIa iodos os
auiorcs conIccidos or ordcn alfalciica, cono
Ia ouco disscsics; dcois cgarcis ncssc ncsno
caialogo c o inscrircis no vosso livro, orquc,
acsar dc ficar a ncniira ioialncnic calva or
nao icrdcs ncccssidadc dc inconodar a iania
gcnic, isso ouco inoria, c orvcniura
cnconirarcis lciiorcs iao lons c iao ingcnuos quc
acrcdiicn na vcrdadc do vosso caialogo, c sc
crsuadan dc quc a vossa Iisioria, iao sinlcs c
iao singcla, iodavia rccisava nuiio daquclas
incnsas ciiacs. c quando nao sirva isio dc
ouira coisa, scrvira coniudo or ccrio dc dar ao
vosso livro una grandc auioridadc; alcn dc quc
ningucn qucrcra dar-sc ao iralalIo dc avcriguar
sc iodos aquclcs auiorcs foran consuliados c
scguidos or vos ou nao o foran, orquc da nao
iira rovciio algun, c dc nais a nais, sc nc nao
iludo, csic vosso livro nao carccc dc alguna
dcssas coisas quc dizcis lIc falia, ois iodo clc c
una invcciiva conira os livros dc cavalarias, dos
quais nunca sc lcnlrou Arisioiclcs ncn vicran
idcia dc Cccro, c ncsno S. Daslio guardou
rofundo silcncio a rcsciio dclcs. O livro quc
51
cscrcvcis Ia-dc conicr disaraics falulosos, con
os quais nada icn quc vcr as oniualidadcs da
vcrdadc, ncn as olscrvacs da asirologia, ncn
lIc scrvcn dc coisa alguna as ncdidas
gconciricas, ncn a confuiaao dos arguncnios
usados cla rciorica, ncn icn ncccssidadc dc
fazcr scrncs aos lciiorcs nisiurando o Iunano
con o divino, nisiura csia quc nao dcvc sair dc
algun crisiao cnicndincnio. No vosso livro o quc
nuiio convcn c una fcliz iniiaao dos lons
nodclos, a qual, quanio nais crfciia for, ianio
nclIor scra o quc sc cscrcvcr. c ois quc a vossa
cscriiura icn or unico fin dcsfazcr a auioridadc
quc or cssc nundo c cnirc o vulgo ganIaran os
livros dc cavalarias, nao carcccis dc andar
ncndigando scnicnas dc filosofos, consclIos da
Divina Escriiura, falulas dc ocias, oracs dc
rcioricos, c nilagrcs dc sanios; o dc quc rccisais
c dc rocurar quc a vossa Iisioria sc arcscnic
cn ullico cscriia cn csiilo significaiivo, con
alavras Ioncsias c lcn colocadas, sonoras c
fcsiivas cn grandc alasiana, iniando cn iudo
quanio for ossvcl a vossa inicnao, fazcndo
cnicndcr os vossos concciios scn os iornar
inirincados, ncn olscuros. Procurai ianlcn quc,
quando lcr o vosso livro, o nclancolico sc alcgrc c
solic una risada, quc o risonIo quasc cndoidca
dc razcr, o sinlcs sc nao cnfadc, o discrcio sc
adnirc da vossa invcnao, o gravc a nao
dcsrczc, ncn o rudcnic dcic dc gala-la.
52
Finalncnic, icndc scnrc osia a nira cn
dcrrilar a nal fundada naquina dcsics
cavalcircscos livros alorrccidos dc nuiia gcnic, c
louvados c qucridos dc nuiia nais. Sc
conscguirdcs fazcr quanio vos digo, nao icrcis
fciio ouco."
Con grandc silcncio csiivc cu cscuiando o
quc o ncu anigo nc dizia, c con ial fora sc
inriniran cn nin as suas razcs, quc scn
nais discussao alguna as arovci or loas, c
dclas ncsnas quis conor csic rologo. aqui
vcras, lciior suavc, a discriao do ncu anigo, a
ninIa loa vcniura dc cnconirar un ial
consclIciro cn icno dc iao acriada
ncccssidadc, c a iua consolaao cn odcrcs lcr a
Iisioria iao sinccra c iao vcrdadcira do fanoso D.
uxotc dc u MuncIu, do qual a oiniao nais
gcral dos Ialiianics do Cano dc Moniicl c Iavcr
sido o nais casio cnanorado, c o nais valcnic
cavalciro quc dcsdc nuiios anos a csia aric
aarcccu or aquclcs siios. Nao qucro cncarcccr-
ic o scrvio quc ic rcsio cn dar-ic a conIcccr
iao Ionrado c noiavcl cavalciro; nas scnrc
qucro quc nc agradcas o conIccincnio quc
viras a icr do grandc SancIo Pana, scu
cscudciro, no qual, scgundo o ncu arcccr, ic
dou cnfciadas iodas as graas cscudcirais quc
cla caicrva dos livros ocos dc cavalarias sc
cnconiran csalIadas c discrsas. E con isio
Dcus ic dc saudc, c sc nao csquca dc nin.
53
Vuc
54

AO LIVRO DE D. QUIXOTE DE LA
MANCHA
55

UFCANDA, A DESCONHECIDA
Sc dc cIcgar-ic aos lo|ns|,
Livro, fosscs con lciiu|ra|,
Nao ic dira o loquirro|io|
Quc nao cs lcn os dc|dos|.
Mas sc o ao nao sc ic co|zc|
Por ir a naos dc idio|ias|
Vcras dc naos a lo|ca|,
Ainda nao dar una no cra|vo|
Sc lcn sc concn as na|os}
Por nosirar quc sao curio|sas|.

E ois a ccricncia cnsi|na|
Quc o quc a loa arvorc sc arri|na|
Doa sonlra o aco|lIc|,
En Dcjar iua loa csirc|la|
Una arvorc rcal ic ofcrc|cc|
Quc da rncics or fru|io|,
Na qual florcsccu un du|quc}
Quc c novo Alcandrc Mag|no|.
CIcga a sua sonlra; quc a ousa|dos|
Favorccc a Foriu|na|.

Dc un nolrc fidalgo nancIc|go|
Coniaras as avcniu|ras|,
A qucn ociosas lciiu|ras|
Transiornaran a calc|a|.
Danas, arnas, cavalci|ros|
56
O rovocaran dc no|do|,
Quc, qual Orlando Furio|so|,
Dosado ao nanora|do|,
Alcanou fora dc lra|o|
A Dulcincia dcl Tolo|so|.

Nao indiscrcios Iicrogli|fos|
Esiancs no cscu|do|;
Quc quando c iudo figu|ra|,
Con ruins onios sc aos|ia|.
Sc na dircao ic Iuni|lIas|,
Nao dira irocisia alg|un|.
Quc Don lvaro dc Lu|na|,
Quc Anlal o dc Caria|go|,
Quc Fci Francisco na Esa|nIa|
Sc qucia da Foriu|na|!"

Pois aos ccus nao arou|vc|
Quc sasscs iao ladi|no|,
Cono o ncgro Joao Laii|no|,
Falar laiin sc rccu|sa|.
Nao nc cscics con agu|lIa|,
Ncn nc alcgucs con filolo|go|;
Porquc, iorccndo a lo|ca|,
Dira o quc cnicndc a lc|ira|,
Nao un alno das orc|lIas|.
Para quc conigo flo|rciar|?"

Nao ic ncias cn dcsc|nIos|
Ncn cn salcr vidas alIci|as|;
57
Quc ao quc nao vai ncn |vcn|
Passar ao largo c cordu|ra|.
Quc cosiunan cn cacru|a|
Da-los aos quc gracc|jan|;
Mas qucina-ic as csia|nas|
So cn colrar loa fa|na|;
Quc o quc inrinc ioli|ccs|
Da-as a ccnso crc|iuo|

Advcric quc c dcsaii|no|,
Scndo dc vidro o iclIa|do|,
AanIar cdras na |nao|
Para aiirar ao vizi|nIo|.
Dcia quc o Ioncn dc ju|zo|
Nas olras quc con|c|
Sc va con cs dc cIun|lo|.
Quc o quc iira luz a|cis|
Para cnircicr donzc|las|
Escrcvc s ionias c s lou|cas|.
58

AMADIS DE GAULA A D.
QUIXOTE DE LA MANCHA
SONETO
Tu, quc iniiasic a cIorosa vida
Quc lcvci auscnic c dcsdcnIado solrc
O gran cnIasco da PcnIa Polrc,
Dc alcgrc a cniicncia rcduzida.

Tu, a qucn os olIos dcran a lclida
Dc alundanic licor, cnlora salolra,
E crgucndo-ic dc raia, csianIo c colrc,
Tc dcu a icrra cn icrra a conida.

Vivc scguro dc quc cicrnancnic,
En ianio, ao ncnos, quc na quaria csfcra
Scus cavalos cciic o ruivo Aolo,

Tcras claro rcnonc dc valcnic;
Tua airia scra dcnirc iodas a rincira;
Tcu salio auior, ao nundo unico c so.
59

D. BELIANIS DE GRCIA A D.
QUIXOTE DE LA MANCHA
SONETO
Foni, corici, anolguci, fiz c rcfiz
Mais quc no orlc cavalciro andanic;
Fui dcsiro, valcnic, arroganic;
Mil agravos vinguci, ccra nil dcsfiz.

FaanIas dci a Fana quc cicrnizc;
Concdido c rcgalado ananic;
Foi anao ara nin iodo giganic
E ao duclo cn qualqucr onio saiisfiz.

Tivc a ncus cs rosirada a Foriuna,
E irouc do cocic ninIa cordura
calva Ocasiao ao csiricoic.

Mas, ainda solrc os cornos da lua
Scnrc sc viu no cunc ninIa vcniura,
Tuas roczas invcjo, o grao Quioic!
60

A SENHORA ORIANA A
DULCINIA DEL TOBOSO
SONETO
OI, qucn iivcra, fornosa Dulcincia,
Por nais conodidadc c nais rcouso,
A Miraflorcs osio cn cl Toloso,
E irocara scus Londrcs con iua aldcia!

OI, qucn dc icus dcscjos c lilrc
Alna c coro adornara c do fanoso
Cavalciro quc fizcsic vcniuroso
Mirara alguna dcsigual clcja!

OI, qucn iao casiancnic sc cscaara
Do ScnIor Anadis cono fizcsic
Do concdido fidalgo Don Quioic!

Quc, assin, invcjada fora c nao invcjara
E fora alcgrc o icno quc foi irisic,
Cozara os razcrcs scn liniic.
61

GANDALIM, ESCUDEIRO DE
AMADIS DE GAULA, A SANCHO
PANA, ESCUDEIRO DE D.
QUIXOTE
SONETO
Salvc, varao fanoso, a qucn Foriuna
Quando no iraio cscudcril ic s,
Tao acaia c lrandancnic o diss,
Quc o assasic scn dcsgraa alguna.

Ja a cnada ou a foicc ouco rcugna
Ao andanic ccrccio; ja csia cn uso
A lIancza cscudcira, con quc acuso
Ao solcrlo quc inicnia isar a lua.

Invcjo icu juncnio c icu nonc,
E a icus alforjcs igualncnic invcjo,
Quc nosiraran iua acaia rovidcncia.

Salvc ouira vcz, o SancIo! iao lon
Ioncn,
Quc a ii so nosso csanIol Ovidio
Con un cascudo ic faz rcvcrcncia.
62

DO DONOSO, POETA
ENTREVERADO, A SANCHO
PANA E ROCINANTE
A SANCHO PANA
Sou SancIo Pana, cscudci|ro|
Do nancIcgo Don Quio|ic|,
Pus cs cn olvoro|sa|
Para vivcr ao discrc|io|;
Quc o iaciio Vila-Dio|go},
Toda sua razao dc csia|do|
Cifrou nuna rciira|da|,
Scgundo scnic Cclcsii|na|,
Livro, ao ncu vcr, divi|no|,
Sc cncolrissc nais o Iuna|no|.
A FOCINANTE
Sou Focinanic, o fano|so|,
Disncio do grandc Dalic|ca|.
Por ccados dc fraquc|za|
Fui a odcr dun Don Quio|ic|;
ParclIas corri ao frou|o|;
Mas or unIa dc cava|lo|
Nao nc cscaou ccva|da|;
Quc isio iirci a Lazari|lIo|
Quando, ara furiar o vi|nIo|
Ao ccgo, lIc dci a a|lIa|.
63

ORLANDO FURIOSO A D.
QUIXOTE DE LA MANCHA
SONETO
Sc nao cs ar, ianouco o iivcsic.
Quc ar udcras scr cnirc nil arcs,
Ncn odc Iavc-lo ondc iu ic acIarcs,
Invicio vcnccdor, janais vcncido.

Orlando sou, Quioic, quc crdido
Por Angclica, vi rcnoios narcs,
Ofcrcccndo Fana cn scus aliarcs
Aquclc valor quc rcsciiou o olvido.

Nao osso scr icu igual; quc csic dccoro
Sc dcvc a iuas roczas c a iua fana,
Posio quc, cono cu, crdcsic o siso.

Mas sc-lo-as ncu, sc ao solcrlo nauro
c ciia fcro dornas, quc Iojc nos cIana
Iguais cn anor con nau succsso.
64

O CAVALEIRO DO FEBO A D.
QUIXOTE DE LA MANCHA
SONETO
A vossa csada nao igualou a ninIa,
Fclo csanIol, curioso coricsao,
Ncn alia gloria dc valor ninIa nao,
Quc raio foi dondc nascc c norrc o dia.

Incrios dcsrczci. a nonarquia
Quc nc ofcrcccu o Oricnic vcrnclIo cn
vao
Dcici, ara vcr o rosio solcrano
Dc Claridiana, aurora lcla ninIa.

Anci-a or nilagrc unico c raro,
E, auscnic cn sua dcsgraa, o rorio
infcrno
Tcncu ncu lrao quc donou sua raiva.

Mas vos, godo Quioic, ilusirc c claro,
Por Dulcincia sois ao nundo cicrno,
E cla or vos, fanosa, Ioncsia c salia.
65

DE SOLISDO A D. QUIXOTE DE
LA MANCHA
SONETO
Malgrado, ScnIor Quioic, quc sandiccs
Vos icnIan o ccrclro iransiornado,
Nunca scrcis or algucn rcrovado
Por Ioncn dc olras vis c soczcs.

Scrao vossas faanIas os juzcs,
Pois crros dcsfazcndo Iavcis andado,
Scndo or vczcs nil surrado
Por vagalundos caiivos c dcsrczvcis.

E sc a vossa linda Dulcincia
Dcsaguisado conira vos concic,
Ncn a vossas cnas nosira lon ialanic,

En ial dcsnando, vosso consolo scja
Quc SancIo Pana foi nau alcoviiciro,
Ncscio clc, dura cla, c vos nao ananic.
66

DILOGO ENTRE BABIECA E
ROCINANTE
SONETO
D. Cono csias, Focinanic, iao dclgado?
F. Porquc nunca sc conc, c sc iralalIa.
D. Pois, quc c da ccvada c da alIa?
F. Nao nc dcia ncu ano ncn un
locado.

D. Vai, scnIor, quc csiais nui nalcriado
ois vossa lingua dc asno ao ano falIa.
F. Asno sc c do lcro norialIa.
Qucrc-lo vcr? OlIai-o cnanorado.

D. ncccdadc anar?
F. Nao c grandc inrudcncia.
D. Mciafsico csiais.
F. quc nao cono.
D. Quciai-vos do cscudciro.
F. Nao c lasianic.

Cono nc Ici dc quciar cn ninIa
dolcncia,
Sc o ano c cscudciro ou nais nordono
Sao iao rocins cono Focinanic?
67

PRIMEIRA PARTE
68

LIVRO PRIMEIRO
CAPTULO I
Quc iraia da condiao c ccrccio do fanoso fidalgo D. Quioic
dc La MancIa.

NUM lugar da MancIa, dc cujo nonc nao
qucro lcnlrar-nc, vivia, nao Ia nuiio, un
fidalgo, dos dc lana cn calido, adarga aniiga,
rocin fraco, c galgo corrcdor.
Passadio, olIa scu ianio nais dc vaca do quc
dc carnciro, as nais das ccias rcsios da carnc
icados con sua cclola c vinagrc, aos salados
ouiros solcjos ainda soncnos, lcniilIas s
scias-fciras, algun onliio dc crcsccna aos
doningos, consunian ircs quarios do scu Iavcr.
O rcnancsccnic, lcvavan-no saio dc Icutc,
calas dc vcludo ara as fcsias, con scus
aniufos do ncsno; c ara os dias dc scnana o
scu Ico do nais fino.
TinIa cn casa una ana quc assava dos
quarcnia, una solrinIa quc nao cIcgava aos
vinic, c un noo da oisada c dc oria a fora,
ianio ara o iraio do rocin, cono ara o da
fazcnda.
69
Orava na idadc o nosso fidalgo clos
cinqucnia anos. Era rijo dc conlciao, scco dc
carncs, cnuio dc rosio, nadrugador, c anigo da
caa.
Qucrcn dizcr quc iinIa o solrcnonc dc
uudu ou ucsudu (quc nisio discrcan algun
ianio os auiorcs quc iraian da naicria}, ainda
quc or conjcciuras vcrossncis sc dcia
cnicndcr quc sc cIanava uunu. Isio orcn
ouco faz ara a nossa Iisioria; lasia quc, no
quc iivcrnos dc coniar, nao nos dcsvicnos da
vcrdadc ncn un iil.
ois dc salcr quc csic fidalgo, nos
inicrvalos quc iinIa dc ocio (quc cran os nais do
ano} sc dava a lcr livros dc cavalaria, con iania
afciao c gosio, quc sc csqucccu quasc dc iodo do
ccrccio da caa, c aic da adninisiraao dos
scus lcns; c a ianio cIcgou a sua curiosidadc c
dcsaiino ncsic onio, quc vcndcu nuiias
courclas dc scncadura ara conrar livros dc
cavalarias quc lcr; con o quc juniou cn casa
quanios dc aanIar daquclc gcncro.
Dcnirc iodos clcs, ncnIuns lIc arccian iao
lcn cono os conosios clo fanoso Fcliciano da
Silva, orquc a clarcza da sua rosa c aquclas
inirincadas razcs suas lIc arccian dc crolas;
c nais, quando cIcgava a lcr aquclcs rcquclros c
carias dc dcsafio, ondc cn nuiias arics acIava
70
cscriio. u uzuo du scn-uzuo quc u nnIu uzuo
sc uz, dc tu nuncu u nnIu uzuo cnuquccc,
quc con uzuo nc qucxo du uossu onosuu; c
ianlcn quando lia. os utos ccus quc dc uossu
dundudc dununcntc con us cstcus uos
otcun, c uos uzcn nccccdou do ncccncnto
quc ncccc u uossu gundczu.
Con csias razcs crdia o olrc cavalciro o
juzo; c dcsvclava-sc or cnicndc-las, c
dcscniranIar-lIcs o scniido, quc ncn o rorio
Arisioiclcs o lograria, ainda quc so ara isso
rcssusciiara. Nao sc cnicndia la nuiio lcn con
as fcridas quc D. Dclianis dava c rccclia, or
inaginar quc, or grandcs faculiaiivos quc o
iivcsscn curado, nao dciaria dc icr o rosio c
iodo o coro cIcio dc cicairizcs c cosiuras.
Porcn, coniudo louvava no auior aquclc acalar o
scu livro con a roncssa daqucla inacalavcl
avcniura; c nuiias vczcs lIc vcio dcscjo dc cgar
na cna, c finalizar clc a coisa ao c da lcira,
cono ali sc roncic c scn duvida alguna o
fizcra, c aic o sacara luz, sc ouiros naiorcs c
coninuos cnsancnios lIo nao csiorvaran.
Tcvc nuiias vczcs icsiilIas con o cura do
scu lugar (quc cra Ioncn douio, graduado cn
Sigucna} solrc qual iinIa sido nclIor cavalciro,
sc Palncirin dc Inglaicrra, ou Anadis dc Caula.
Mcsirc Nicolau, larlciro do ncsno ovo, dizia
quc ncnIun cIcgava ao Cavalciro do Fclo"; c
71
quc, sc algun sc lIc odia conarar, cra D.
Calaor, irnao do Anadis dc Caula, o qual cra
ara iudo, c nao cavalciro nclindroso ncn iao
cIorao cono scu irnao, c quc cn onios dc
valcniia lIc nao ficava airas.
En suna, ianio naquclas lciiuras sc
cnfrascou, quc as noiics sc lIc assavan a lcr
dcsdc o sol osio aic alvorada, c os dias, dcsdc
o ananIcccr aic fin da iardc. E assin, do ouco
dornir c do nuiio lcr sc lIc sccou o ccrclro, dc
nancira quc cIcgou a crdcr o juzo.
EncIcu-sc-lIc a faniasia dc iudo quc acIava
nos livros, assin dc cncaniancnios, cono
cndcncias, laialIas, dcsafios, fcridas,
rcquclros, anorcs, iorncnias, c disaraics
inossvcis; c asscniou-sc-lIc dc ial nodo na
inaginaao scr vcrdadc ioda aqucla naquina dc
sonIadas invcncs quc lia, quc ara clc nao
Iavia Iisioria nais ccria no nundo.
Dizia clc quc Cid Fui Dias fora nui lon
cavalciro; orcn quc nao iinIa quc vcr con o
Cavalciro da Ardcnic Esada, quc dc un so rcvcs
iinIa ariido clo ncio a dois fcros c
dcsconunais giganics.
MclIor csiava con Dcrnardo dcl Cario,
orquc cn Fonccsvalcs Iavia norio a Foldao o
cncaniado, valcndo-sc da indusiria dc Hcrculcs
72
quando afogou cnirc os lraos a Anicu, filIo da
Tcrra.
Dizia nuiio lcn do giganic Morganic,
orquc, con scr daqucla gcraao dos giganics,
quc iodos sao solcrlos c dcsconcdidos, so clc
cra afavcl c lcn criado.
Porcn solrc iodos csiava lcn con Fcinaldo
dc Monialvao, csccialncnic quando o via sair do
scu casiclo, c roular quanios ioava, c quando
cn Alcndc sc aossou daquclc dolo dc Mafona,
quc cra dc ouro nacio, scgundo rcfcrc a sua
Iisioria.
Para odcr rcgar un lon ar dc oniacs
no iraidor Calalao, dcra clc a ana, c dc
crcsccnas a solrinIa.
Afinal, rcnaiado ja dc iodo o juzo, dcu no
nais csiranIo cnsancnio cn quc nunca janais
caiu louco algun do nundo; c foi. arcccr-lIc
convinIavcl c ncccssario, assin ara auncnio dc
sua Ionra roria, cono ara rovciio da
rcullica, fazcr-sc cavalciro andanic, c ir-sc or
iodo o nundo, con as suas arnas c cavalo,
caia dc avcniuras, c ccrciiar-sc cn iudo cn quc
iinIa lido sc ccrciiavan os da andanic cavalaria,
dcsfazcndo iodo o gcncro dc agravos, c ondo-sc
cn ocasics c crigos, dondc, lcvando-os a calo,
colrassc crciuo nonc c fana.
73
Ja o coiiado sc inaginava coroado clo valor
do scu lrao, clo ncnos con o incrio dc
Traizonda; c assin, con csics cnsancnios dc
ianio gosio, lcvado do cnlcvo quc nclcs irazia, sc
dcu rcssa a r or olra o quc dcscjava; c a
rincira coisa quc fcz foi linar unas arnas quc
iinIan sido dos scus lisavos, c quc, dcsgasiadas
dc fcrrugcn, jazian ara un canio csquccidas
Iavia scculos. Linou-as c conscriou-as o nclIor
quc dc; orcn viu quc iinIan una grandc
falia, quc cra nao icrcn cclada dc cncaic, scnao
so norriao sinlcs. A isio orcn rcncdiou a sua
Ialilidadc. arranjou con aclcs una csccic
dc ncia cclada, quc cncaiava con o norriao,
rcrcscniando cclada inicira.
Vcrdadc c quc, ara ccrincniar sc lIc sara
foric c odcria con una cuiilada, sacou da
csada c lIc aiirou duas. Con a rincira ara
logo dcsfcz o quc lIc iinIa lcvado una scnana a
arranjar; nao dciou dc arcccr-lIc nal a
facilidadc con quc dcra calo dcla. Para forrar-sc
a ouira quc ial, iornou a corrcgc-la, ncicndo-lIc
or dcniro unas larras dc fcrro, or nodo quc sc
dcu or saiisfciio con a sua forialcza; c scn
qucrcr avcniurar-sc a nais ccricncias, a
dcsacIou c icvc or cclada dc cncaic das nais
finas.
Foi-sc logo a vcr o scu rocin; c dado iivcssc
nais quutos quc un cu, c nais iacIas quc o
74
rorio cavalo dc Concla, quc tuntun cs ct
ossu ut, arcccu-lIc quc ncn o Duccfalo dc
Alcandrc ncn o Dalicca do Cid iinIan quc vcr
con clc.
Quairo dias lcvou a cisnar quc nonc lIc
oria, orquc (scgundo clc a si rorio sc dizia}
nao cra razao quc un cavalo dc iao fanoso
cavalciro, c clc ncsno dc si iao lon, ficassc scn
nonc aaraioso. Darafusiava or lIc dar un, quc
dcclarassc o quc fora anics dc cricnccr a
cavalciro andanic; ois cra coisa nuiio dc razao
quc, nudando o scu scnIor dc csiado, nudassc
clc ianlcn dc nonc, c o colrassc fanoso c dc
csirondo, cono convinIa nova ordcn c ao
ccrccio quc ja rofcssava; c assin, dcois dc
cscrcvcr, riscar, c irocar nuiios noncs, ajuniou,
dcsfcz, c rcfcz na roria lcnlrana ouiros, aic
quc accriou cn o aclidar Hocnuntc, nonc (cn
scu concciio} alio, sonoro, c significaiivo do quc
Iavia sido quando nao assava dc ocn, untcs do
quc ao rcscnic cra, cono qucn disscra quc cra o
rinciro dc iodos os rocins do nundo.
Posio a scu cavalo nonc ianio a conicnio,
quis ianlcn arranjar ouiro ara si; nisso gasiou
nais oiio dias; c ao calo dcsarou cn cIanar-sc
D. Quioic; do quc (scgundo diio fica} ionaran
ocasiao alguns auiorcs dcsia vcrdadcira Iisioria
ara asscniarcn quc sc dcvia cIanar uudu c
nao ucsudu, cono ouiros quiscran dizcr.
75
Fccordando-sc orcn dc quc o valoroso
Anadis, nao conicnic con cIanar-sc Anadis
scn nais nada, acrcsccniou o nonc con o do
scu rcino c airia, ara a iornar fanosa, c sc
noncou Anadis dc Caula, assin quis ianlcn
clc, cono lon cavalciro, acrcsccniar ao scu nonc
o da sua icrra, c cIanar-sc D. uxotc dc u
MuncIu; con o quc (a scu arcccr} dcclarava
nuiio ao vivo sua linIagcn c airia, a qucn dava
Ionra con ionar dcla o solrcnonc.
Assin, linas as suas arnas, fciia do
norriao cclada, osio o nonc ao rocin, c
confirnando-sc a si rorio, julgou-sc inicirado
dc quc nada nais lIc faliava, scnao luscar una
dana dc qucn sc cnanorar; quc andanic
cavalciro scn anorcs cra arvorc scn folIas ncn
fruios, c coro scn alna.
Dizia clc cnirc si.
Dcnos quc, or nal dos ncus ccados (ou
or ninIa loa soric}, nc cnconiro or a con
algun giganic cono dc ordinario aconiccc aos
cavalciros andanics, c o dcrrilo dc un rcconiro,
ou o ario cn dois, ou finalncnic o vcno c
rcndo; nao scra lcn icr a qucn nanda-lo
arcscniar, ara quc clc cnirc, c sc lancc dc
joclIos aos cs da ninIa rcciosa scnIora c lIc
diga con voz Iunildc c rcndida. Eu, scnIora,
sou o giganic Caraculianlro, scnIor da ilIa
76
Malindrania, a qucn vcnccu cn singular laialIa
o janais dignancnic louvado cavalciro D. Quioic
dc la MancIa, o qual nc ordcnou nc
arcscniassc cranic Vossa Mcrcc, ara quc a
vossa grandcza disonIa dc nin cono for
scrvida"?
Cono sc alcgrou o nosso lon cavalciro dc icr
cngcnIado csic discurso, c csccialncnic quando
aiinou con qucn udcssc cIanar a suu dunu!
Foi o caso, confornc sc crc, quc, nun lugar
crio do scu, Iavia ccria noa lavradora dc
nuiio lon arcccr, dc qucn clc cn icnos
andara cnanorado, ainda quc (scgundo sc
cnicndc} cla nunca o soulc, ncn dc ial
dcsconfiou. CIanava-sc Aldona Lourcno; a
csia c quc a clc arcccu lcn dar o iiulo dc
scnIora dos scus cnsancnios; c luscando-lIc
nonc quc nao dcsdisscssc nuiio do quc cla
iinIa, c ao ncsno icno dcssc scus arcs dc
rinccsa c gra-scnIora, vcio a cIana-la Ducncu
dc ToIoso, or scr Toloso a aldcia da sua
naiuralidadc; nonc csic (cn scu cnicndcr}
nusico, crcgrino, c significaiivo, cono iodos os
nais quc a si c s suas coisas ja Iavia osio.
77

CAPTULO II
Quc iraia da rincira sada quc dc sua icrra fcz o cngcnIoso D.
Quioic.

Concludos ois iodos csics arranjos, nao
quis rciardar nais o r cn cfciio o scu
cnsancnio, csiinulando-o a lcnlrana da falia
quc csiava ja fazcndo ao nundo a sua iardana,
scgundo cran os agravos quc cnsava dcsfazcr,
scn-razcs quc cndirciiar, injusiias quc
rcrinir, alusos quc nclIorar, c dvidas quc
saiisfazcr.
E assin, scn a ningucn dar aric da sua
inicnao, c scn quc ningucn o vissc, una nanIa
anics do dia, quc cra un dos cncalnados dc
JulIo, acrcclcu-sc dc iodas as suas arnas,
noniou-sc no Focinanic, osia a sua cclada fciia
rcssa, cnlraou a sua adarga, cnunIou a
lana, c cla oria furiada dc un aiio sc lanou
ao cano, con grandssino conicniancnio c
alvoroo, dc vcr con quc fclicidadc dava rincio
ao scu lon dcscjo.
Mas, acnas sc viu no cano, quando o
assaliou un icrrvcl cnsancnio, c ial, quc or
ouco o nao fcz dcsisiir da concada cnrcsa.
78
lcnlrou-lIc nao icr sido ainda arnado cavalciro,
c quc, scgundo a lci da cavalaria, nao odia ncn
dcvia ionar arnas con algun cavalciro; c ainda
quc as ionara, Iavia dc lcva-las lrancas, cono
cavalciro donzcl, scn cnrcsa no cscudo
cnquanio or scu csforo a nao ganIassc.
Esics cnsancnios nao dciaran dc lIc
alalar os roosiios; nas, odcndo nclc nais a
loucura do quc ouira qualqucr razao, asscniou
cn quc sc faria arnar cavalciro or algun quc
ioassc, iniiaao dc nuiios quc ianlcn assin
o fizcran, scgundo clc iinIa lido nos livros do scu
uso; c, quanio a arnas lrancas, linaria as suas
or nodo, logo quc ara isso iivcssc lugar, quc
ncn un arninIo lIcs ganIassc.
Con isio scrcnou, c scguiu jornada or ondc
ao cavalo aciccia, or acrcdiiar quc nisso
consisiia a nclIor vcnida ara as avcniuras.
Indo ois caninIando o nosso flananic
avcniurciro, convcrsava consigo ncsno c dizia.
Qucn duvida dc quc la ara o fuiuro,
quando sair luz a vcrdadcira Iisioria dos ncus
fanosos fciios, o salio quc os cscrcvcr Ia-dc r,
quando cIcgar narraao dcsia ninIa rincira
avcniura iao dc nadrugada, as scguinics frascs.
Acnas iinIa o rulicundo Aolo csicndido cla
facc da anla c csaosa icrra as doiradas
nclanias dos scus fornosos calclos, c acnas os
79
cqucnos c iniados assarinIos, con as suas
faradas lnguas, iinIan saudado, con docc c
nclflua Iarnonia, a vinda da rosada aurora,
quc, dciando a lranda cana do zcloso narido,
clas orias c varandas do Iorizonic nancIcgo
aos noriais sc nosirava; quando o fanoso
cavalciro D. Quioic dc la MancIa, dciando as
ociosas cnas, sc noniou no scu fanoso cavalo
Focinanic c concou a caninIar clo aniigo c
conIccido cano dc Moniicl (c cra vcrdadc, quc
or cssc ncsno cano c quc clc ia};" c coniinuou
dizcndo. Dtosu dudc c sccuo dtoso, uqucc cn
quc Iuo-dc su u uz us nnIus ungcudus
uunIus dgnus dc guuu-sc cn Ionzc, cscu-
sc cn nunocs, c ntu-sc cn uncs uu
cnIunu dc todus us dudcs!" iu, salio
cncaniador (qucn qucr quc scjas} a qucn Ia-dc
iocar scr o cronisia dcsia Iisioria, co-ic quc ic
nao csqucas do ncu lon Focinanic, ncu cicrno
conanIciro cn iodos os caninIos c carrciras.
E logo assava a dizcr, cono sc
vcrdadcirancnic fora cnanorado.
Princcsa Dulcincia, scnIora dcsic caiivo
coraao, nuiio agravo nc fizcsics cn dcscdir-
nc c vcdar-nc con iao crucl rigor quc aarcccssc
na vossa rcscna. Araza-vos, scnIora, lcnlrar-
vos dcsic coraao iao rcndidancnic vosso, quc
ianias nagoas adccc or anor dc vos.
80
E cono csics ia icccndo ouiros disaraics,
iodos clo icor dos quc Iavia arcndido nos scus
livros, iniiando, confornc odia, o rorio falar
dclcs; c con isio caninIava iao vagaroso, c o sol
caa iao rijo, quc dc iodo lIc dcrrcicra os niolos
sc alguns iivcra.
CaninIou quasc iodo o dia scn lIc
aconicccr coisa ncrcccdora dc scr coniada; con o
quc clc sc anofinava, ois cra iodo o scu
cncnIo ioar logo logo ondc rovar o valor do
scu foric lrao.
Dizcn alguns auiorcs quc a sua rincira
avcniura foi a dc Porio Laicc; ouiros, quc foi a
dos noinIos dc vcnio. Mas o quc cu udc
avcriguar, c o quc acIci cscriio nos anais da
MancIa, c quc clc andou iodo aquclc dia, c, ao
anoiicccr, clc con o scu rocin sc acIava csiafado
c norio dc fonc; c quc, olIando ara iodas as
arics, a vcr sc sc lIc dcscolriria algun casiclo,
ou alguna larraca dc asiorcs, ondc sc rccolIcr,
c rcncdiar sua nuiia ncccssidadc, viu nao longc
do caninIo una vcnda, quc foi cono aarcccr-
lIc una csircla quc o cncaninIava, sc nao ao
alcaar, clo ncnos aos oriais da sua rcdcnao.
Dcu-sc rcssa cn caninIar, c cIcgou a
icno, quc ja a noiic sc ia ccrrando.
AcIavan-sc acaso oria duas nulIcrcs
noas, dcsias quc cIanan dc Iou uucnu, as
81
quais sc ian a ScvilIa con uns arriciros, quc
ncssa noiic accriaran dc ousar na csialagcn.
E cono ao nosso avcniurciro iudo quanio
cnsava, via, ou inaginava, lIc arccia rcal, c
confornc ao quc iinIa lido, logo quc viu a
locanda sc lIc rcrcscniou scr un casiclo con
suas quairo iorrcs, c corucIcus fciios dc luzcnic
raia, scn lIc faliar sua onic lcvadia, c cava
rofunda, c nais accssorios quc cn scnclIanics
casiclos sc dcluan.
Foi-sc cIcgando ousada (ou casiclo, clo
quc sc lIc rcrcscniava}; c a cqucna disiancia
colIcu as rcdcas a Focinanic, cscrando quc
algun anao surdiria cnirc as ancias a dar sinal
dc ironlcia or scr cIcgado cavalciro ao casiclo.
Vcndo orcn quc iardava, c quc Focinanic
nosirava rcssa cn cIcgar csirclaria,
acIcgou-sc oria da vcnda, c avisiou as duas
divcriidas noas quc ali csiavan, quc a clc lIc
arcccran duas fornosas donzclas, ou duas
graciosas danas, quc dianic das orias do
casiclo sc csairccian.
Succdcu acaso quc un orquciro, quc
andava rccolIcndo dc uns rcsiolIos a sua
nanada dc orcos (quc csic, scn faliar coricsia,
c quc c o nonc dclcs}, iocou una luzina a
rccolIcr. No ncsno insianic sc figurou a D.
Quioic o quc dcscjava; a salcr. quc la csiava
82
algun anao dando sinal da sua vinda. E assin,
con csiranIo conicniancnio, cIcgou vcnda c
s danas.
Elas, vcndo accrcar-sc un Ioncn daquclc
fciiio, c con lana c adarga, cIcias dc susio ja sc
ian acolIcndo vcnda, quando D. Quioic,
conIcccndo o ncdo quc as ionara, lcvaniando a
viscira dc aclao, c dcscolrindo o scnllanic
scco c cnocirado, con o ion nais ancno c voz
nais rcousada lIcs dissc.
Nao fujan Suas Mcrccs, ncn icnan
dcsaguisado algun, orquanio a Ordcn dc
cavalaria quc rofcsso a ningucn crniic quc
ofcndanos, quanio nais a iao alias donzclas,
cono sc csia vcndo quc anlas sois.
Miravan-no as noas, c andavan-lIc con os
olIos rocurando o rosio, quc a dcsasirada
viscira cn aric lIc cncolria; nas cono sc
ouviran cIanar donzclas, coisa iao alIcia ao scu
nodo dc vida, nao udcran conicr o riso; c foi
ianio, quc D. Quioic cIcgou a cnvcrgonIar-sc c
dizcr-lIcs.
Concdincnio c azul solrc o ouro da
fornosura; c dcnais, o rir scn causa gravc
dcnuncia sandicc. Nao vos digo isio ara quc vos
csionagucis, quc a ninIa voniadc ouira nao c
scnao scrvir-vos.
83
A linguagcn quc as iais fidalgas nao
cnicndian, c o dcsajciiado do nosso cavalciro,
ainda acrcsccniavan nclas as risadas, c csias
nclc o cnjo; c adianic assara, sc a onio nao
sassc o vcndciro, sujciio quc or nuiio gordo cra
nuiio acfico dc gcnio. Esic, vcndo aqucla
dcsroosiiada figura, con arranjos iao
disaraiados cono cran os aarclIos, as arnas,
lana, adarga, c corsolcic, csicvc ara fazcr coro
con as donzclas nas nosiras dc Iilaridadc. Mas,
rcarando nclIor naqucla quaniia dc circcIos,
icvc nao cn si, asscniou cn lIc falar
concdidancnic, c dissc-lIc dcsia nancira.
Sc Vossa Mcrcc, scnIor cavalciro, lusca
ousada, ccciuando o lciio (orquc ncsia vcnda
ncnIun Ia} iudo nais acIara ncla dc solcjo.
Vcndo D. Quioic a Iunildadc do alcaidc da
forialcza", rcsondcu.
Para nin, scnIor casiclao, qualqucr coisa
lasia orquc
ninIas onas sao as arnas,
ncu dcscanso o clcjar." cic.
Figurou-sc ao locandciro quc o nonc dc
custcuo scria iroca dc custcIuno (ainda quc clc
cra andaluz, c dos da raia dc S. Lucar, quc cn
iunanics nao lIc fican airas, c sao nais ladrcs
84
quc o rorio Caco, c lurlcs cono csiudanic ou
ajcn}; c assin lIc rcsondcu.
Scgundo isso (cono ianlcn la rcza a
irova},
colcIcs lIc scrao as cnIas,
c o dornir scnrc vclar."
E scndo assin, odc nuiio lcn acar-sc, con a
ccricza dc acIar ncsia cIoa ocasiao c ocasics
ara nao dornir cn iodo un ano, quanio nais
una noiic.
E diio isio, foi scgurar no csirilo a D.
Quioic, o qual sc acou con nuiia dificuldadc c
iralalIo, cono Ioncn quc cn iodo o dia ncn
nigalIa iinIa rovado.
Dissc logo ao Ioscdciro quc iivcssc nuiio
cuidado naquclc cavalo, orquc cra a nclIor ca
dc quanias consunian ao ncsic nundo.
Fcarou nclc o vcndciro, c ncn or isso lIc
arcccu iao lon cono D. Quioic lIc dizia, c
ncn nciadc. Aconodou-o na cavalaria, c voliou
a salcr o quc o scu Ioscdc nandava; acIou-o ja
s loas con as donzcus, quc o csiavan
dcsarnando. Do ciio dc arnas c couraa lcn o
iinIan clas dcsquiiado; nas o quc nunca
udcran, foi dcscncaiar-lIc a gola, ncn iirar-lIc
a conosia cclada, quc irazia aiada con unas
85
fiias vcrdcs, con iao ccgos nos, quc so coriando-
as; no quc clc dc nodo ncnIun conscniiu.
E assin assou a noiic con a cclada osia,
quc cra a nais ciravaganic c graciosa figura quc
sc odia inaginar.
Enquanio o csiivcran dcsarnando, clc, quc
inaginava scrcn danas c scnIoras, das
rinciais do casiclo, aquclas duas safadas
firnas, con nuiio donairc lIcs rcciia.
Nunca fora cavalciro
dc danas iao lcn scrvido,
cono ao vir dc sua aldcia
D. Quioic o csclarccido.
donzclas iraiavan dclc,
rinccsas do scu rocin,
ou Focinanic, quc csic c o nonc do ncu cavalo,
scnIoras ninIas, c D. Quioic dc la MancIa o
ncu. Nao quiscra cu dcscolrir-nc, aic quc as
faanIas, olradas cn vosso scrvio c rol, or si
nc roclanasscn; nas a ncccssidadc dc
aconodar ao lancc rcscnic csic ronancc aniigo
dc Lanaroic ocasionou quc vicsscis a salcr o
ncu nonc anics dc icno. Dia orcn vira cn
quc Vossas ScnIorias nc iniincn suas ordcns, c
cu lIas cunra, nosirando con o valor do ncu
lrao o ncu grandc dcscjo dc scrvir-vos.
86
As noas, quc nao andavan corrcnics cn
scnclIanics rcioricas, nao rcsondian alavra;
unicancnic lIc crguniaran sc qucria concr
alguna coisa.
Da nclIor voniadc, c scja o quc for
rcsondcu D. Quioic , orquc, scgundo
cnicndo, lon rol nc faria.
Quis logo a nofina quc fossc aquclc dia una
scia-fcira, nao Iavcndo na locanda scnao unas
osias dc un cscado, quc cn Casicla sc cIana
uIudco, c cn Andaluzia IucuIuu, nouiras
arics cuudo, c nouiras tucIucu.
Pcrguniaran-lIc sc orvcniura concria Sua
Mcrcc tucIucu, aicndcndo a nao Iavcr or cniao
ouiro conduio.
Muiias irucIuclas rcsondcu D.
Quioic quc sao dininuiivos, sonarao una
iruia; ianio nc valc quc nc dccn oiio rcais
cgados, cono cn niudos. E qucn salc sc as
iais irucIuclas nao scrao cono a viicla, quc c
nclIor do quc a vaca, cono o calriio c nais
saloroso quc o lodc? Scja orcn o quc for, vcnIa
logo, quc o iralalIo c cso das arnas nao sc
odc lcvar scn o govcrno das irias.
Puscran-lIc a ncsa oria da vcnda ara
csiar nais frcsca, c irouc-lIc o Ioscdciro
una orao do nal rcnolIado c ior cozido
87
lacalIau, c un ao iao ncgro c dc iao na cara,
cono as arnas dc D. Quioic.
PraiinIo ara loa risoia cra vc-lo concr;
orquc, cono iinIa osia a cclada c a viscira
crguida, nao odia ncicr nada ara a loca or
suas rorias naos; c or isso una daquclas
scnIous o ajudava cn ial scrvio. Agora o dar-
lIc dc lclcr c quc nao foi ossvcl, ncn janais o
scria, sc o vcndciro nao furara os nos dc una
cana, c, ncicndo-lIc na loca una das
circnidadcs dcla, lIc nao vazassc cla ouira o
vinIo. Con iudo aquilo sc confornava o sofrido
fidalgo, so or sc lIc nao coriarcn os aiilIos da
cclada.
Nisio csiavan, quando vcnda cIcgou un
caador dc orcos c dcu sinal dc si corrcndo a
sua gaiia dc canas quairo ou cinco vczcs; con o
quc sc acalou dc caaciiar D. Quioic dc quc
csiava cn algun fanoso casiclo, c o scrvian con
nusica, c quc o uIudco cran iruias, o ao
candial, as duas nulIcrinIas danas, c o
vcndciro casiclao do casiclo; c con isio dava or
lcn cnrcgada a sua dcicrninaao c sada.
O quc orcn solrciudo o dcsassosscgava cra
nao sc vcr ainda arnado cavalciro, or lIc
arcccr quc anics disso nao lIc cra dado cnirar
or jusios calais cn avcniura alguna.
88

CAPTULO III
No qual sc conia a graciosa nancira quc icvc D. Quioic cn
arnar-sc cavalciro.

Falado con csic cnsancnio, arcssou D.
Quioic a sua arca ccia, c ao calo dcla cIanou
a sos o vcndciro, c, fccIando-sc con clc na
cavalaria, sc lIc ajoclIou dianic, dizcndo-lIc.
Nunca dondc csiou nc lcvaniarci, valoroso
cavalciro, cnquanio vossa coricsia nc nao
ouiorgar un don quc lIc co, o qual rcdundara
cn vosso louvor, c rovciio do gcncro Iunano.
O vcndciro, quc viu o Ioscdc aos scus cs, c
ouviu scnclIanics razcs, csiava cnlcado a olIar
ara clc, scn aiinar no quc fizcssc ou lIc
rcsondcssc, c icinava con clc quc sc lcvaniassc.
Nao Iavia convcncc-lo, cnquanio or fin lIc nao
dissc quc lIc ouiorgava o quc cdia,
Nao cscrava cu ncnos da vossa grandc
nagnificcncia, scnIor ncu rcsondcu D.
Quioic c assin vos digo quc a ncrcc quc vos
Ici cdido, c quc a vossa lilcralidadc nc afiana,
c quc ananIa ncsno nc Iajais dc arnar
cavalciro. Esia noiic na cacla dcsic vosso casiclo
89
vclarci as arnas, c ananIa, cono digo, sc
cunrira o quc ianio dcscjo, ara odcr, cono sc
dcvc, ir or iodas as quairo arics do nundo
luscar avcniuras cn rovciio dos ncccssiiados,
cono incunlc cavalaria c aos cavalciros
andanics, qual cu sou, or inclinaao dc ninIa
ndolc.
O vcndciro, quc cra, cono ja sc dissc,
folgazao, c ja iinIa scus larrunios da falia dc
juzo do Ioscdc, acalou dc o rcconIcccr quando
ial lIc ouviu; c ara lcvar a noiic dc risoia,
dcicrninou fazcr-lIc a voniadc; clo quc lIc
dissc quc andava nui accriado no quc dcscjava, c
quc ial dclilcraao cra roria dc scnIor iao
rincial cono clc lIc arccia scr, c cono sua
galIarda rcscna o inculcava; c quc ianlcn clc
quc lIc falava, quando ainda nancclo sc Iavia
dado quclc Ionroso ccrccio, andando or
divcrsas arics do nundo lusca dc suas
avcniuras, scn lIc cscaar rccanio nos
arralaldcs dc Malaga, IlIas dc Fiaran, Conasso
dc ScvilIa, Mcrcados dc Scgovia, Olivcira dc
Valcna, Praa dc, Cranada, Praia dc Sanlucar,
Poiro dc Cordova, Vcndas dc Tolcdo, c ouiras
divcrsas arics, ondc iinIa rovado a ligcircza
dos cs, a suiilcza das naos, fazcndo nuiios
dcsnandos, rcqucsiando a nuiias viuvas,
cnovalIando algunas donzclas, cnganando
ncnorcs, c, finalncnic, dando-sc a conIcccr or
quanios audiiorios c irilunais Ia, or quasc ioda
90
EsanIa. Por dcrradciro, iinIa vindo rccolIcr-sc
quclc scu casiclo, ondc vivia dos scus icrcs c
dos alIcios, rccclcndo nclc a iodos os cavalciros
andanics, dc qualqucr qualidadc c condiao quc
fosscn, so cla nuiia afciao quc lIcs iinIa, c
ara quc rcariisscn con clc os scus Iavcrcs, a
iroco dos scus lons dcscjos.
Dissc-lIc ianlcn, quc naquclc scu casiclo
nao Iavia cacla cn quc udcssc vclar as arnas,
orquc a iinIan dcnolido ara a rcconsiruao;
orcn, quc clc salia odcrcn-sc as arnas vclar
ondc qucr quc fossc, cn caso dc ncccssidadc; c
quc naqucla noiic as vclaria nun aiio do
casiclo, c cla nanIa, razcndo a Nosso ScnIor,
sc farian as dcvidas ccrinnias, dc nancira quc
ficassc arnado cavalciro, c iao cavalciro cono os
nais cavalciros do nundo.
Pcrguniou-lIc sc irazia dinIciros.
Fcsondcu-lIc D. Quioic quc ncn lranca,
orquc nunca iinIa lido nas Iisiorias dos
cavalciros andanics quc ncnIun os iivcssc
irazido.
A isio dissc o vcndciro quc sc cnganava; quc,
osio nas Iisiorias sc nao acIassc ial ncnao,
or icrcn cnicndido os auiorcs dclas nao scr
ncccssario csccificar una coisa iao clara c
indiscnsavcl, cono cran o dinIciro c canisas
lavadas, ncn or isso sc Iavia dc acrcdiiar quc
91
nao iroucsscn ial; c assin iivcssc or ccrio c
avcriguado, quc iodos os cavalciros andanics, dc
quc ianios livros andan cIcios c rasos, lcvavan
lcn circcIadas as lolsas ara o quc dcssc c
vicssc, c quc igualncnic lcvavan canisas, c una
caiinIa cqucna cIcia dc ungucnios, ara sc
guarcccrcn das fcridas quc aanIasscn, orquc
ncn scnrc sc lIcs dcararia qucn os curassc
nos canos c dcscrios ondc conlaicsscn, c
dondc sasscn cscalavrados; a nao scr quc
iivcsscn or si algun salio cncaniador, quc ara
logo os socorrcssc, irazcndo-lIcs clo ar nalguna
nuvcn alguna donzcla ou anao, con rcdona dc
agua dc ial viriudc, quc cn rovando dcla una so
goia sarasscn logo dc qualqucr lanIo ou cIaga,
cono sc nada fora. Quc os assados cavalciros
scnrc iivcran or lon accrio quc os scus
cscudciros fosscn rcvcnidos dc dinIciro c
ouiras coisas ncccssarias, cono fios, c
ungucnios. E quando aconiccia nao icrcn
cscudciros, o quc cra rarssino, clcs rorios cn
cssoa lcvavan iudo aquilo ao disfarcc nuns
alforjcs, figurando scr coisa dc nais iono;
orquc, a nao scr or scnclIanic noiivo, isso dc
lcvar alforjcs nao cra nuiio adniiido cnirc os
cavalciros andanics. Por isso lIc dava dc
consclIo (ainda quc or cnquanio lcn lIo
udcra ordcnar cono a afilIado, quc lrcvcncnic
o scria} quc da cn dianic nao iornassc a
caninIar assin, csurio dc cun quIus c nais
92
adninculos ncccssarios; c, quando ncnos o
cnsassc, la vcria quanio lIc arovciiavan.
Proncicu D. Quicic cccuiar con ioda a
oniualidadc o lon consclIo.
Dcu-sc logo ordcn a scrcn vcladas as arnas
nun aiio grandc cgado con a vcnda; c,
juniando iodas as suas, D. Quioic as cnilIou
ara cina dc una ia ao c dc un oo.
Enlraando a sua adarga, cnunIou a lana, c
con gcniil donairc concou a asscar dianic da
ia, quando ja dc iodo sc acalava dc ccrrar a
noiic.
Coniou o vcndciro a iodos, quc na vcnda
csiavan, a nania do scu Ioscdc, a vcla das
arnas, c a ccrinnia quc sc rcarava ara lIas
vcsiir. Adnirados dc iao csiranIo dcsaiino,
foran-sc iodos csrciiar dc longc, c viran o
Ioncn andar unas vczcs con sosscgada
conosiura asscando, ouiras arar arrinado
sua lana, dc olIos fiios nas arnas.
Con scr noiic lcn fccIada, iao clara cra a
lua, quc odia conciir con o rorio asiro quc
lIc cnrcsiava a luz; or nancira quc iudo
quanio o novcl cavalciro fazia, cra dc iodos
dcsfruiado.
Lcnlrou-sc ncsic concnos un dos arriciros,
quc na ousada sc acIavan, dc ir dar dc lclcr
93
s suas cavalgaduras; ara o quc lIc foi
ncccssario iirar dc cina da ia as arnas dc D.
Quioic. Esic, vcndo-o accrcar-sc, lIc dissc cn
alia voz.
iu, qucn qucr quc scjas, aircvido
cavalciro, quc vcns iocar nas arnas do nais
valoroso andanic quc janais cingiu csada, olIa
o quc fazcs, c nao lIcs ioqucs, sc nao qucrcs
dciar a vida cn aga do icu aircvincnio.
Nao curou dcsias lravaias o arriciro (c anics
curara dclas, quc fora curar-sc cn saudc}; lanou
nao daquclas iraalIadas, c arrcncssou-as ara
longc.
Vcndo aquilo D. Quioic, lcvaniou os olIos
aos ccus; c osio cnsancnio (cono sc dcia
cnicndcr} cn sua scnIora Dulcincia, dissc.
Assisii-nc, scnIora ninIa, na rincira
afronia quc a csic vosso avassalado ciio sc
arcscnia! nao nc falic ncsic rinciro iransc o
vosso anaro!
E dizcndo csias c ouiras scnclIanics razcs,
largando a adarga alou a lana s naos anlas c
con cla dcscarrcgou iananIo golc na calca ao
arriciro, quc o dcrrulou no cIao iao naliraiado,
quc, a rcgar-lIc scgundo, nao Iouvcra quc
cIanar cirurgiao ara o dcscnar; fciio o quc,
aanIou c rcs no scu lugar as suas arnas, c
94
iornou-sc ao asscio con a ncsna scrcnidadc do
rincio.
Dali a ouco, scn sc salcr o quc cra
assado, orquc o arriciro csiava ainda scn
acordo, cIcgou ouiro con igual inicnao dc dar
agua aos scus nacIos, c ianio cono luliu nas
arnas ara dcscnacIar a ia, D. Quioic, scn
dizcr alavra, c scn cdir aulio a ningucn,
largou ouira vcz a adarga, c alou dc novo a
lana, c, scn fazc-la cdaos, cscangalIou cn
nais dc ircs a calca dcsic scgundo arriciro,
orquc lIa alriu cn quairo.
Ao rudo, acudiu ioda a gcnic, c o rorio
vcndciro.
Vcndo isio D. Quioic, cnlraou a sua
adarga, c, ncicndo a nao csada, dissc.
scnIora da fornosura, csforo c vigor do
ncu dcliliiado coraao, lancc c csic ara ordcs
os olIos da vossa grandcza ncsic caiivo cavalciro,
quc a iananIa avcniura c cIcgado!
Con isio rccolrou, a scu arcccr, ianio
anino, quc ncn quc o aconcicsscn iodos os
arriciros do nundo, fizcra c airas.
Os conanIciros dos fcridos, vcndo-os
naquclc csiado, concaran dc longc a cIovcr
cdras solrc D. Quioic, o qual, o nclIor quc
95
odia, sc ia dclas anicarando con a sua adarga,
c nao ousava aariar-sc da ia, ara nao
dcsanarar as suas arnas.
Vozcava o vcndciro ara quc dciasscn o
Ioncn, orquc ja lIcs iinIa diio quc cra doido, c
or doido sc livraria, ainda quc os naiassc a
iodos.
Mais alio orcn lradava D. Quioic,
cIanando-lIcs alcivosos c iraidorcs, c
acrcsccniava quc o scnIor do casiclo cra un
covardc, c nal nascido cavalciro, or conscniir
quc assin sc iraiasscn cavalciros andanics; c
quc a icr ja rccclido a ordcn dc cavalaria, clc o
cnsinara.
Dc vos ouiros, canzoada laia c socz,
ncnIun caso fao. Aiirai-nc, cIcgai, vindc c
ofcndci-nc cn quanio udcrdcs, quc vcrcs o
ago quc lcvais da sandicc c dcnasia.
Dizia aquilo con ianio lrio c dcnodo, quc
infundiu avor nos quc o aconciian, c ianio or
isio, cono clas crsuascs do locandciro,
dciaran dc o acdrcjar, c clc dcu azo ara
lcvarcn os fcridos, c coniinuou na vcla das arnas
con a ncsna quiciaao c sosscgo quc a
rincio.
Nao arcccran lcn ao dono da casa os
lrincos do Ioscdc, c dcicrninou alrcviar, c dar-
96
lIc a ncgrcgada ordcn dc cavalaria, scn crda dc
icno, anics quc nais alguna dcsgraa
succdcssc; c assin, aroinando-sc-lIc, sc lIc
dcsculou da insolcncia daqucla gcnic laia, scn
clc salcr dc ial, nas quc lcn casiigados ficavan
do scu aircvincnio.
Fcciiu-lIc o quc ja lIc iinIa diio, quc
naquclc casiclo nao Iavia cacla, c ara o
oucocIiio quc faliava, lcn odia isso discnsar-
sc; quc o csscncial ara ficar arnado cavalciro
consisiia no cscoao c na csadcirada, scgundo
clc salia clo ccrinonial da ordcn, c quc isio aic
no ncio dc un cano sc odia fazcr; quc clo
quc iocava ao vclar as arnas, ja o iinIa
cunrido, scndo lasianic duas Ioras dc vcla, c
icndo clc csiado nisso nais dc quairo.
Tudo lIc acrcdiiou D. Quioic, c rcsondcu
quc csiava ali ronio ara lIc olcdcccr, c quc
finalizassc con a naior lrcvidadc quc udcssc,
orquc, sc iornassc a scr aconciido, dcois dc
arnado cavalciro, nao dciaria cssoa viva no
casiclo, cccio as quc o scnIor casiclao lIc
nandassc, quc a cssas, or scu rcsciio,
crdoaria.
Avisado c ncdroso, o casiclao irouc logo un
livro, cn quc asscniava a alIa c ccvada quc
dava aos arriciros, c con un coio dc vcla dc sclo
quc un nucIacIo lIc irouc accso, c, con as
97
duas solrcdiias donzclas, voliou ara ao c dc D.
Quioic, nandou-o r dc joclIos, c, lcndo no
scu nanual cn ion dc qucn rcciiava alguna
oraao dcvoia, no ncio da lciiura lcvaniou a nao,
c lIc dcscarrcgou no cacIao un lon cscoao,
c logo dcois con a sua ncsna csada una
rancIada, scnrc rosnando cnirc dcnics, cono
qucn rczava. Fciio isio, nandou a una das
donzclas quc lIc cingissc a csada, o quc cla fcz
con nuiio dcscnlarao c discriao (c nao cra
ncccssaria ouca ara nao rclcniar dc riso cn
cada circunsiancia da ccrinnia}; orcn as
roczas quc ja iinIan visio do novo cavalciro lIcs
davan naic Iilaridadc
Ao cingir-lIc a csada, dissc-lIc a loa
scnIora.
Dcus faa a Vossa Mcrcc nuiio lon
cavalciro, c lIc dc vcniura cn lidcs.
Pcrguniou-lIc D. Quioic cono sc cIanava,
ara clc salcr dali avanic a qucn ficava dcvcdor
cla ncrcc rccclida, orquc cra sua icnao
rcariir con cla da Ionra quc vicssc a alcanar
clo valor do scu lrao.
Fcsondcu cla con nuiia Iunildadc quc sc
cIanava a Tolosa, c quc cra filIa dc un
rcncndao naiural dc Tolcdo, quc vivia nas lojiias
dc SancIo Dicnaya, c ondc qucr quc cla csiivcssc
o scrviria cono a scu scnIor.
98
D. Quioic lIc rclicou quc, or anor dclc,
lIc fizcssc ncrcc da cn dianic dc sc iraiar or
Don, c sc cIanassc Donu Toosu, o quc cla lIc
roncicu.
A ouira calou-lIc a csora, c con csia sc
assou quasc o ncsno coloquio. Pcrguniou-lIc
clc o nonc; ao quc cla lIc rcsondcu quc sc
cIanava a Molcira, c quc cra filIa dc un
Ionrado nolciro dc Aniiqucra. A csia ianlcn D.
Quioic cdiu quc usassc Don, c sc cIanassc
Dona Mocu, ofcrcccndo-lIc novos scrvios c
ncrccs.
Fciias ois a galoc as (aic ali nunca visias}
ccrinnias, ja iardava a D. Quioic a Iora dc sc
vcr cncavalgado c sair, farcjando avcniuras.
AarclIando scn nais dcicna o scu Focinanic,
noniou-sc nclc, c, alraando o scu Ioscdciro,
lIc dissc coisas iao arrcvcsadas, cn
agradccincnio a Iavc-lo arnado cavalciro, quc
nao Ia qucn accric rcfcri-las.
O vcndciro, ara o vcr ja fora da vcnda,
rcsondcu s suas alavras con ouiras nao
ncnos rcioricas, orcn nuiio nais lrcvcs; c,
scn lIc cdir a aga da ousada, o dciou ir nas
loas Ioras.
99

CAPTULO IV
Do quc succdcu ao nosso cavalciro saindo da vcnda.

Qucria ja ananIcccr, quando D. Quioic saiu
da vcnda, iao conicnic c lizarro, c con ianio
alvoroo or sc vcr arnado cavalciro, quc a
alcgria lIc rclcniava aic clas silIas do cavalo.
Mas, rccordando-sc do consclIo do
Ioscdciro accrca das rcvcncs iao ncccssarias
quc dcvia lcvar consigo, csccialncnic no ariigo
dinIciro c canisas, dcicrninou voliar a casa,
ara sc rovcr dc iudo aquilo, c dc un cscudciro,
dciiando logo o scniido cssoa dc un lavrador
scu vizinIo, quc cra olrc c con filIos, nas dc
noldc ara o ofcio dc cscudciro dc cavalaria.
Con csic cnsancnio, dirigiu o Focinanic
ara a sua aldcia. O aninal, cono sc adivinIara
a voniadc do dono, concou a caninIar con
iananIa ansia, quc ncn quasc asscniava os cs
no cIao.
Pouco iinIan andado, quando ao cavalciro sc
figurou quc, nao dirciia do caninIo, c dc
dcniro dc un losquc, saan unas vozcs
100
dclicadas, cono dc cssoa quc sc lasiinava; c,
acnas as ouviu, dissc.
Craas rcndo ao ccu cla ncrcc quc nc
faz, ois iao dcrcssa nc c dianic ocasiao dc
cu cunrir o quc dcvo ninIa rofissao, c
rcalizar os ncus lons dcscjos. Esias vozcs
solia-as (scn duvida} algun ou alguna, quc csia
carcccndo do ncu favor c ajuda.
E iorccndo as rcdcas, cncaninIou o
Focinanic ara dondc vinIan os griios.
Aos rinciros assos quc dcu no losquc, viu
una cgua rcsa a una azinIcira, c aiado a ouira
un raaziio nu da cinia ara cina, c dc scus
quinzc anos; cra o quc sc lasiinava, c nao scn
causa, orquc o csiava con una corrcia
aoiiando un lavrador dc csiaiura alcniada,
aconanIando cada aoiic con una rcrccnsao
c consclIo, dizcndo.
Doca fccIada, c olIo vivo!
Ao quc o raaz rcsondia.
Nao iornarci nais, ncu ano, clas CIagas
dc Crisio, roncio nao iornar! roncio daqui cn
dianic ionar nais scniido no gado!
Vcndo D. Quioic aquilo, cclanava furioso.
101
Dcscorics cavalciro, nal arccc Iavcrdcs-
vos con qucn vos nao odc rcsisiir; suli ao
vosso cavalo, c ionai a vossa lana (quc
arrunada azinIcira csiava dc fciio una}; cu
vos farci conIcccr quc isso quc csiais raiicando
c dc covardc.
O lavrador, quc viu inincnic aqucla figura
carrcgada dc arnas, lrandindo-lIc a lana ao
rosio, dcu-sc or norio, c con rcvcrcnics
alavras lIc rcsondcu.
ScnIor cavalciro, csic raaz quc csiou
casiigando c ncu criado; scrvc-nc dc guardar un
lando dc ovclIas, quc irago or csics coniornos;
nas c iao dcscuidado, quc dc dia a dia nc falia
una; c, or cu casiigar o scu dcscuido ou
vclIacaria, diz quc o fao or forrcia, ara lIc
nao agar or iniciro a soldada; or Dcus, c cn
ninIa conscicncia, quc ncnic.
Mcntc na ninIa rcscna, vilao ruin?!
dissc D. Quioic Voio ao sol quc nos alunia,
quc csiou, vai nao vai, ara airavcssar-vos con
csia lana; agai-lIc logo scn nais rclica;
quando nao, or Dcus quc nos govcrna, cono
ncsic rorio insianic dou calo dc vos; dcsaiai-o
dc rccnic.
O lavrador alaiou a calca, c scn dizcr
nais alavra dcsaiou o ovclIciro.
102
Pcrguniou-lIc D. Quioic quanio scu ano lIc
dcvia; rcsondcu clc quc novc ncscs, razao dc
scic rcalcs cada ncs.
Fcz D. Quioic a conia, c viu quc sonava
scsscnia c ircs rcalcs, c dissc ao lavrador quc
lIos coniassc logo logo, sc nao qucria agar con
a vida.
Fcsondcu o canoncs, aicrrado cn iao
csirciio lancc, quc ja lIc Iavia jurado (c nao
iinIa ainda jurado coisa alguna} quc nao cran
ianios, orquc Iavia ara alaicr ircs arcs dc
saaios quc lIc Iavia ncrcado, c nais un rcal dc
duas sangrias quc lIc iinIan dado csiando
cnfcrno.
Tudo isso csia nuiio lcn rcsondcu D.
Quioic; nas os saaios c as sangrias fiqucn
cn dcsconio dos aoiics quc scn cula lIc
dcsics; orquanio, sc clc roncu o couro dos
saaios quc vos agasics, vos roncsics-lIc o do
scu coro; c sc o larlciro lIc iirou sanguc,
csiando docnic, ianlcn vos lIo iirasics csiando
clc sao; orianio ncssc ariicular nao Ia nais
quc vcr, csianos con as conias jusias.
Pior c, scnIor cavalciro, quc nao icnIo
aqui dinIciro conigo; aconanIa-nc iu a casa,
Andrc, quc cu la ic agarci dc coniado.
103
Eu ir con clc? dissc o raaz ouira vcz
Mau csar vicssc or nin! nao scnIor; ncn
cnsar cn ial. Sc sc iornassc a vcr conigo a sos,
csfolava-nc quc ncn un S. Darioloncu.
Tal nao fara rcsondcu D. Quioic;
lasia quc cu nandc, ara clc nc caiar rcsciio.
Jurc-no clc cla lci da cavalaria quc rccclcu,
dcia-lo-ci ir livrc, c dou-ic o agancnio or
scguro.
Vcja Vossa Mcrcc, scnIor, o quc diz
rclicou o raaziio; quc csic ncu ano nao c
cavalciro, ncn rccclcu ordcn ncnIuna dc
cavalarias; c Joao Haldudo, o rico, vizinIo dc
Quinianar.
Pouco inoria isso, olicncrou D.
Quioic quc cn Haldudos ianlcn odc Iavcr
cavalciros; c dcnais, cada un c filIo das suas
olras.
Isso c vcrdadc acudiu Andrc; nas
csic ncu ano, dc quc olras Ia-dc scr filIo, ois
nc ncga a aga do ncu suor c iralalIos?
Nao ncgo ial, ncu rico Andrc rcsondcu
o lavrador; da-nc o gosio dc vir conigo, quc cu
juro or quanias casias dc cavalarias Iaja no
nundo, dc agar, cono icnIo diio, aic uliina, c
cn nocdinIa dcfunada.
104
Dos dcfunados vos discnso cu dissc D.
Quioic; dai-lIc os rcalcs, scjan cono forcn, c
sou conicnic; c olIai la sc o cunris, scgundo
jurasics; quando nao, clo ncsno jurancnio vos
rcjuro cu quc voliarci a luscar-vos c casiigar-vos,
c quc dc fora vos Ici-dc acIar, ainda quc vos
cscondais nais fundo quc una lagariia; c sc
qucrcis salcr qucn isio vos iniina, ara ficardcs
nais dcvcras olrigado a cunrir, salci quc sou o
valoroso D. Quioic dc la MancIa, o dcsfazcdor
dc agravos c scn-razcs. Ficai-vos con Dcus, c
nao csqucais o ronciido c jurado, sol cna do
quc ja vos dissc.
Con o quc, ncicu csoras ao Focinanic, c
cn lrcvc csao sc aariou dclcs.
Scguiu-o con os olIos o lavrador, c, quando
o viu ja fora do losquc, c do alcancc, voliou-sc
ara o scu criado Andrc, c lIc dissc.
Vindc ca, ncu filIo, quc vos qucro agar o
quc vos dcvo, cono aquclc dcsfazcdor dc agravos
nc ordcnou.
Juro rcsondcu Andrc quc nuiio
lcn fara Vossa Mcrcc cn cunrir o nandancnio
daquclc lon cavalciro, quc nil anos viva, quc,
scgundo c valoroso c lon juiz, assin Dcus nc dc
saudc, cono sc nc nao aga, voliara, c Ia-dc
cccuiar o quc dissc.
105
Tanlcn cu o juro dissc o lavrador;
nas, clo nuiio quc ic qucro, vou rincirancnic
acrcsccniar a dvida, ara ficar scndo naior a
aga.
E iravando-lIc do lrao, o iornou a aiar na
azinIcira, ondc lIc dcu ianios aoiics, quc o
dciou or norio.
CIanai agora, scnIor Andrc, clo
dcsfazcdor dc agravos dizia o lavrador; c
vcrcis cono nao dcsfaz csic, ainda quc, scgundo
cnicndo, or cnquanio ainda clc nao csia
acalado dc fazcr, orquc nc csiao vindo ondas
dc ic csfolar vivo, cono iu rcccavas.
Mas afinal dcsaiou-o, c lIc dcu liccna ara
ir luscar o scu juiz, quc lIc cccuiassc a
scnicna quc dcra.
Pariiu Andrc algun ianio ironludo;
roncicndo quc sc ia lusca do valoroso D.
Quioic dc la MancIa, ara lIc coniar onio or
onio o quc cra assado, c dizcndo quc o ano
dcsia vcz lIc Iavia dc agar scic or un.
Assin ncsno orcn foi-sc a cIorar, c o ano
sc ficou a rir.
Ora aqui csia cono dcsfcz aquclc agravo o
valoroso D. Quioic, o qual, conicnissino do
succdido, or lIc arcccr quc dcra alio c
106
fclicssino conco s suas cavalarias, ia iodo
cIcio dc si, caninIando ara a sua aldcia c
dizcndo a ncia voz.
Dcn ic odcs aclanar diiosa solrc
quanias Iojc cisicn na icrra, o das lclas
lclssina Dulcincia dcl Toloso, ois ic coulc cn
soric Iavcrcs sujciio c rcndido ao icu qucrcr iao
valcnic c noncado cavalciro, qual c c scra D.
Quioic dc la MancIa, o qual, scgundo salc iodo
o nundo, onicn rccclcu a ordcn da cavalaria, c
ja Iojc dcsfcz a naior violcncia c o ior agravo
quc a scn-razao fornou, c a crucldadc concicu!
Sin, Iojc iirou das naos o iaganic quclc
dcsaicdado ininigo, quc ianio scn causa csiava
aoiiando un nclindroso infanic.
Nisio cIcgou a un caninIo cn cruz, c ara
logo lIc vicran lcnlrana as cncruzilIadas cn
quc os cavalciros andanics sc dciinIan a cnsar
or ondc ionarian.
Para os iniiar, sc conscrvou quicio or algun
csao, c, dcois dc icr nuiio lcn cogiiado,
dciou-o cscolIa do Focinanic, o qual scguiu o
scu rinciro iniuiio, quc foi corrcr ara a
cavalaria.
Cono Iouvc andado olra dc duas nilIas
dcscolriu D. Quioic un grandc irocl dc gcnic,
quc cran (cono dcois sc vcio a salcr} uns
107
ncrcadorcs dc Tolcdo, quc sc ian a Murcia
conra dc scda.
Scis cran clcs, c vinIan con scus guarda-
sois, con nais quairo criados a cavalo, c ircs
noos dc nulas a c.
Acnas D. Quioic avisiou iodo aquclc gcniio,
icvc logo ara si scr coisa dc avcniura nova; c
ara iniiar cn iudo quc lIc arccia ossvcl os
assos quc lcra, cnicndcu vir dc noldc ara o
caso una coisa quc lIc vcio idcia; c assin con
gcniil oriancnio c dcnodo, firnando-sc lcn nos
csirilos, acriou a lana, concIcgou a adarga ao
ciio, c osio no ncio do caninIo sc dcicvc
cscra dc quc cIcgasscn aquclcs cavalciros
andanics quc ja or iais os julgava. Quando
cIcgaran a disiancia dc sc odcrcn vcr c ouvir,
alou a voz, c con gcsio arroganic dissc.
Todo o nundo sc dcicnIa, sc iodo o
nundo nao confcssa, quc nao Ia no nundo iodo
donzcla nais fornosa quc a Incrairiz da
MancIa, a scn ar Dulcincia dcl Toloso.
Esiacaran os ncrcadorcs, ouvindo aquclas
vozcs, c nais, vcndo a csiranIa figura quc as
rofcria; c or una c ouira causa logo
cnicndcran csiarcn nciidos con un oraic; nas
scnrc quiscran vcr nais dcvagar cn quc
araria aqucla iniinaao. Un dclcs, quc cra scu
ianio lrincalIao, c discrcio quc faric, rcsondcu.
108
ScnIor cavalciro, nos ouiros nao
conIcccnos qucn scja cssa loa scnIora quc
dizcis; dciai-no-la vcr, quc, a scr cla dc iania
fornosura cono cncarcccsics, dc loa voniadc c
scn rcconcnsa alguna confcssarcnos a
vcrdadc quc cigis dc nos.
Sc a vsscis rclicou D. Quioic quc
avaria fora confcssardcs cvidcncia iao noioria? O
quc inoria c quc scn a vcr o acrcdiicis,
confcsscis, afirncis, jurcis c dcfcndais; quando
nao, cnirarcis conigo cn laialIa, gcnic
dcsconunal c solcrla; quc, ou vcnIais un or
cada vcz, cono cdc a ordcn dc cavalaria ou
iodos dc rondao, cono c cosiunc nos da vossa
ralc, aqui vos aguardo, confiado na razao quc or
nin icnIo.
ScnIor cavalciro, rcsondcu o ncrcador
sulico a Vossa Mcrcc, cn nonc dc iodos csics
Prncics quc rcscnics sonos, quc, ara nao
cncarrcgarnos as conscicncias, confcssando una
coisa quc nunca vinos ncn ouvinos, c nais,
scndo ianio cn ncnoscalo dc iodas as
Incrairizcs c FainIas da Alcarria c
Esircnadura, quc scja Vossa Mcrcc scrvido dc
nos nosirar algun rciraio dcssa scnIora, ainda
quc nao scja naior do quc un grao dc irigo; quc
clo dcdo sc conIccc o giganic, c so con isso
ficarcnos saiisfciios c scguros, c Sua Mcrcc
olcdccido c conicnic. E aic crcio quc ja vanos
109
csiando ianio cn favor dcla, quc, ainda quc o scu
rciraio nos nosirc scr ioria dc un olIo, c do
ouiro dcsiilar vcrnclIao c cnofrc, acsar disso,
or conrazcrnos a Vossa Mcrcc, dircnos cn
scu alono quanio sc quiscr.
Nao dcsiila, canalIa infanc, isso quc
dizcis rcsondcu D. Quioic accso cn colcra;
dcsiila anlar c algalia cnirc algodcs, c nao c
ioria ncn corcovada, scnao nais dirciia quc un
fuso dc Cuadarrana. Vos ouiros idcs agar a
grandc llasfcnia quc rofcrisics conira iananIa
lcldadc, cono c a ninIa scnIora.
E nisio arrcncicu logo con a lana cn risic
conira o quc lIc falara; c con iania furia dc
cnojado, quc, sc a loa soric nao crniiira quc no
ncio do caninIo cslarrassc c cassc o Focinanic,
nal assaria o aircvido ncrcador.
Con o csicndcr-sc do cavalo, foi D. Quioic
rodando un lon cdao clo cano, scn lograr
lcvaniar-sc, or nais quc fizcssc, ianio cra o
cnacIo da lana, adarga, csoras, c cclada, c o
cso da arnadura vclIa. Enquanio larafusiava
ara sc crgucr scn o conscguir, dizia.
Nao fujais, gcnic covardc, gcnic rcfccc!
rcarai, quc, sc csiou aqui csicndido, nao c or
cula ninIa, scnao do ncu cavalo.
110
Un noo dc nulas, dos quc ali vinIan, c
quc nao dcvia scr dos nais lcn inicncionados,
ouvindo ao olrc csiirado ianias arrogancias,
nao o dc lcvar acicncia scn lIc arcscniar o
iroco clas cosiclas; c, cIcgando-sc a clc, ionou
a lana, dcsfc-la cn cdaos, c con un dos
iroos dcla concou a dar ao nosso D. Quioic
ancadaria iao lasia, quc, a dcsciio c csar dc
suas arnas, o nocu cono lagao.
Dradavan-lIc os anos quc lIc nao dcssc
ianio, c o dciassc. Mas o noo, quc csiava ja
fora dc si, nao quis aconodar-sc anics dc
dcsafogar dc iodo a sua ira; c, agarrando nos
nais iroos da lana, os acalou dc dcsfazcr solrc
o niscravcl cado, quc, dclaio daquclc icnoral
dc ancadaria, nao dciava dc vocifcrar ancaas
conira ccu c icrra, c os quc lIc arccian
nalandrins.
Cansou-sc o noo, c os ncrcadorcs scguiran
sua jornada, lcvando ara ioda cla naicria dc
concniarios cusia do olrc acalrunIado. Esic,
dcois quc sc viu so, iornou a fazcr diligcncias
ara sc crgucr; nas sc, quando sao c lon, o nao
iinIa odido, cono o odcria agora, nodo c
quasc dcsfciio? E ainda sc iinIa or diioso,
inaginando quc cnfin cra dcsgraa roria dc
cavalciros andanics, c ioda a airilua a falias do
scu cavalo. En suna, ncn novcr-sc odia, dc
dcrrcado quc csiava dc iodo o coro.
111

CAPTULO V
En quc sc rosscguc a narraiiva da dcsgraa do nosso
cavalciro.

Vcndo-sc naquclc csiado, lcnlrou-sc dc
rccorrcr ao scu ordinario rcncdio, quc cra cnsar
cn algun asso dos scus livros; c irouc-lIc a
sua loucura lcnlrana o caso dc Daldovinos c
do Marqucs dc Maniua, quando Carloio o dciou
fcrido no nonic (Iisioria salida das crianas, nao
ignorada dos noos, cclclrada c aic crida dos
vclIos, c ncn or isso nais vcrdadcira quc os
nilagrcs dc Mafona}. Esia ois lIc arcccu a clc
quc vinIa dc noldc ara a conjuniura rcscnic; c
assin, con nosiras dc grandc scniincnio,
concou a rclolcar-sc cla icrra, c a dizcr, con
dcliliiado alcnio, o ncsno quc, scgundo sc
rcfcrc, dizia o fcrido cavalciro do losquc.
Ondc csias, scnIora ninIa,
quc ic nao doi o ncu nal?
ou nao no salcs, scnIora,
ou cs falsa c dcslcal.
E dcsia nancira foi cnfiando o ronancc, aic
quclcs vcrsos quc dizcn.
112
O nolrc Marqucs dc Maniua,
ncu iio c scnIor carnal.
Quis o acaso, quc, quando cIcgou a csic
vcrso, accriou dc assar or ali un lavrador do
scu ncsno lugar, c vizinIo scu, quc vinIa dc
lcvar una carga dc irigo ao noinIo, o qual, vcndo
aquclc Ioncn ali csicndido, sc acIcgou dclc, c
lIc crguniou qucn cra, c quc nal scniia, quc
iao irisicncnic sc quciava.
D. Quioic julgou scn duvida scr aquclc o
Marqucs dc Maniua, scu iio, c assin a rcsosia
quc dcu foi rosscguir o scu ronancc, cn quc lIc
dava conia do scu dcsasirc, c dos anorcs do filIo
do Incrador con sua csosa, iudo
oniualncnic cono no ronancc vcn coniado.
Esiava o lavrador asnado dc ouvir iodos
aquclcs disaraics, c, iirando-lIc a viscira, quc ja
csiava cscdaada das lordoadas, linou-lIc o
rosio da ocira quc lIo cncIia. Acnas lIo icvc
linado, quando o rcconIcccu, c lIc dissc.
ScnIor Quiada (quc assin sc dcvia
cIanar quando csiava cn scu juzo, c nao iinIa
assado dc fidalgo sosscgado a cavalciro andanic}
qucn o s a Vossa Mcrcc ncsia lasiina?
D. Quioic icinava con o scu ronancc a
iodas as crgunias.
113
Vcndo isio o lon do Ioncn, lIc iirou, o
nclIor quc dc, o ciio c o csaldar, ara
caninar sc iinIa alguna fcrida; orcn nao viu
sanguc ncn sinal algun. Procurou lcvania-lo do
cIao, c, con iralalIo grandc, o s ara cina do
scu juncnio, or lIc arcccr cavalaria nais
sosscgada. FccolIcu as arnas, c aic os iroos da
lana c anarrou iudo s cosias dc Focinanic,
ionou-o cla rcdca, c ao asno clo calrcsio, c
narcIou ara o scu ovo, cisnando lasianic nas
ioniarias quc D. Quioic dizia.
Nao ncnos cnsaiivo ia csic, quc, dc uro
nodo c quclraniado, sc nao odia susicr solrc o
lurrico, c dc quando cn quando dava uns
susiros, quc cIcgavan ao ccu; ianio, quc
olrigou o lavrador a crguniar-lIc dc novo o quc
scniia. Parccia quc o dcnnio lIc nao irazia
ncnoria scnao os conios aconodavcis aos scus
succssos, orquc, dcslcnlrando-sc cniao dc
Daldovinos, sc rccordou do nouro Alindarrais,
quando o alcaidc dc Anicqucra Fodrigo dc
Narvais o rcndcu, c rcso o lcvou sua
alcaidaria. E assin, quando o lavrador lIc iornou
a crguniar cono csiava c o quc scniia, lIc
rcsondcu as ncsnas alavras c razcs quc o
Alcnccrragc caiivo rcsondia a Fodrigo dc
Narvais, do ncsno nodo or quc clc iinIa lido a
Iisioria na Diana dc Jorgc dc Monicnaior (ou dc
Monic-nor} ondc cla vcn dcscriia; arovciiando-
sc dcla iao a roosiio, quc o lavrador sc ia
114
dando ao dialo dc ouvir iananIa larafunda dc
sandiccs; or ondc acalou dc conIcccr quc o
vizinIo csiava doido, c arcssava-sc cn cIcgar ao
ovo ara sc forrar ao cnfado quc D. Quioic lIc
dava con a sua conrida arcnga. Fcnaiou-a clc
ncsias alavras.
Saila Vossa Mcrcc, scnIor D. Fodrigo dc
Narvais, quc csia fornosa Xarifa quc digo c agora
a linda Dulcincia dcl Toloso, or qucn cu icnIo
fciio, fao c Ici-dc fazcr as nais fanosas
faanIas dc cavalaria quc janais sc viran, vccn,
ou Iao-dc vcr no nundo.
A isio rcsondcu o lavrador.
Pccados ncus! OlIc Vossa Mcrcc, scnIor,
quc cu nao sou D. Fodrigo dc Narvais, ncn o
Marqucs dc Maniua; sou Pcdro Alonso, scu
vizinIo; ncn Vossa Mcrcc c Daldovinos, ncn
Alindarrais, nas un Ionrado fidalgo, o scnIor
Quiada.
Fcsondcu D. Quioic.
Qucn cu sou, sci cu; c sci quc osso scr
nao so os quc ja dissc, scnao iodos os dozc Parcs
dc Frana, c aic iodos os novc da Fana, ois a
iodas as faanIas quc clcs or junio fizcran c
cada un or si sc avaniajarao as ninIas.
115
Con csias c ouiras scnclIanics raiicas,
cIcgaran ao lugar, quando ja anoiiccia; orcn o
lavrador aguardou quc fossc nais cscuro, ara
quc nao visscn ao nodo fidalgo iao nal
cncavalgado.
Quando lIc arcccu quc cra ja icno, cnirou
no ovoado, c cn casa dc D. Quioic. AcIaran-
na ioda cn rclolio, csiando la o cura c o
larlciro do lugar, quc cran grandcs anigos dc D.
Quioic, aos quais a ana csiava dizcndo cn alias
vozcs.
Quc lIc arccc a Vossa Mcrcc, scnIor
liccnciado Pcdro Pcrcs, (quc assin sc cIanava
o cura} a dcsgraa dc ncu ano? Ha ja scis dias
quc nao aarcccn, ncn clc, ncn o rocin, ncn a
adarga, ncn a lana, ncn as arnas. Dcsgraada
dc nin, quc ja vou dcsconfiando (c Ia-dc scr
ccrio, iao ccrio cono icr cu dc norrcr} quc csics
naldiios livros dc cavalarias quc clc icn, c quc
anda a lcr iao coniinuado, lIc viraran o juzo! E
agora nc rccordo dc icr-lIc ouvido nuiias vczcs,
falando cnirc si, quc sc Iavia dc fazcr cavalciro
andanic, c ir-sc luscar avcniuras or csscs
nundos. Saianas c Darralas quc lcvcn consigo
ioda cssa livraria, quc assin dciiaran a crdcr o
nais suiil cnicndincnio quc Iavia cn ioda a
MancIa!
116
A solrinIa dizia o ncsno, c ainda assava
adianic.
Saila, scnIor ncsirc Nicolau, (cra o
nonc do larlciro} quc nuiias vczcs succdcu o
scnIor ncu iio csiar lcndo ncsics dcsalnados
livros dc dcsavcniuras, dois dias con duas noiics
a fio, aic quc or fin arrojava o livro, nciia a nao
csada, c andava s cuiiladas con as arcdcs;
c, quando csiava csiafado, dizia quc iinIa norio
a quairo giganics cono quairo iorrcs; c o suor
quc lIc cscorria do cansao dizia quc cra sanguc
das fcridas quc rccclcra na laialIa; c cnlorcava
logo un grandc jarro dc agua fria, c ficava sao c
sosscgado, dizcndo quc aqucla agua cra una
rcciosssina lclida, quc lIc iinIa irazido o
salio Esquifc, grandc cncaniador c anigo scu.
Mas qucn icn a cula ioda sou cu, quc nao
avisci con icno a Suas Mcrccs dos disaraics
do scnIor ncu iio, ara acudircn con rcncdio
anics das coisas cIcgarcn ao quc cIcgaran, c
qucinarcn iodos csics cconungados
alfarralios, quc icn nuiios quc lcn ncrcccn scr
alrasados cono sc fosscn os Icrcgcs.
Isso ianlcn cu digo acudiu o cura; c
fc quc nao Ia-dc assar dc ananIa, scn quc
dclcs sc faa auio-dc-fc, c scjan condcnados ao
fogo, ara nao iornarcn a dar ocasiao, a qucn os
lcr, dc fazcr o quc o ncu lon anigo icra fciio.
117
Tudo aquilo csiavan ouvindo da aric dc fora
o lavrador c D. Quioic; con o quc acalou dc
cnicndcr a cnfcrnidadc do vizinIo, c concou a
dizcr cn alias vozcs.
Alran Vossas Mcrccs ao scnIor
Daldovinos c ao scnIor Marqucs dc Maniua, quc
vcn nal fcrido, c ao scnIor nouro Alindarrais,
quc iraz caiivo o valoroso Fodrigo dc Narvais,
alcaidc dc Anicqucra.
A csias vozcs acorrcran iodos; c, cono
conIcccran, uns o anigo, as ouiras o iio c o
ano, quc ainda sc nao iinIa acado do juncnio
or nao odcr, sc lanaran a clc aos alraos.
Parcn iodos, dissc clc quc vcnIo nal
fcrido or cula do ncu cavalo, lcvcn-nc ara a
cana, c cIanc-sc, odcndo scr, a salia Urganda,
quc nc rocurc as fcridas c as curc.
OlIai, na Iora! dissc ncsic onio a ana
sc nc nao dizia lcn o coraao dc quc c
cocava ncu ano! Sula Vossa Mcrcc cn loa
Iora, quc ncsno scn a ial Urganda nos ca o
curarcnos cono soulcrnos. Maldiios scjan
ouira vcz, c ccn vczcs, csics livros das cavalarias,
quc ial o uscran a Vossa Mcrcc.
Lcvaran-no logo cana, c, rocurando-lIc
as fcridas, ncnIuna lIc acIaran. Dissc clc
cniao, quc iodo o scu nal cra nocdcira, or icr
118
dado una grandc qucda con o scu cavalo
Focinanic, conlaicndo-sc con dcz giganics, os
nais dcsaforados c aircvidos dc quanios consia
quc no nundo Iaja.
Don, lon, dissc o cura cniran
giganics na dana! Pclo Sinal da Sania Cruz juro
quc ananIa Iao-dc scr qucinados, anics quc
cIcguc a noiic.
Fizcran a D. Quioic nil crgunias, scn quc
clc rcsondcssc a ncnIuna, scnao quc lIc
dcsscn dc concr, c o dciasscn dornir, quc cra
o quc nais lIc inoriava.
Assin sc fcz. O cura cniao inquiriu nuiio
dciidancnic do lavrador solrc o nodo cono
cnconirara a D. Quioic. Coniou-lIc clc iudo,
niudcando-lIc os disaraics quc ouvira quando
dcra con clc, c quando o irazia. Tudo isio foi
auncniar no liccnciado o dcscjo dc fazcr o quc dc
fciio cccuiou no dia scguinic, quc foi cIanar o
scu anigo larlciro ncsirc Nicolau, con o qual
voliou ousada dc D. Quioic.
119

CAPTULO VI
Da curiosa c grandc cscolIa quc o adrc cura c o larlciro
fizcran na livraria do nosso cngcnIoso fidalgo.

Dornia ainda D. Quioic, quando o cura
cdiu solrinIa a cIavc do quario cn quc
csiavan os livros ocasionadorcs do rcjuzo; c cla
lIc a dcu dc nuiio loa voniadc. Eniraran iodos,
c con clcs a ana; c acIaran nais dc ccn grossos
c grandcs voluncs, lcn cncadcrnados, c ouiros
cqucnos.
A ana, assin quc dcu con os olIos nclcs,
saiu nuiio rcssa do aoscnio, c voliou logo
con una iigcla dc agua-lcnia c un Iissoc, c
dissc.
Tonc Vossa Mcrcc, scnIor liccnciado,
rcguc csia casa ioda con agua-lcnia, nao andc
or a algun cncaniador, dos nuiios quc noran
or csics livros, c nos cncanic a nos, cn iroca do
quc nos lIcs qucrcnos fazcr a clcs dcsicrrando-
os do nundo.
Fiu-sc da sinlicidadc da ana o liccnciado, c
dissc ara o larlciro quc lIc fossc dando os
livros a un c un, ara vcr dc quc iraiavan, ois
120
alguns odcria Iavcr quc nao ncrcccsscn casiigo
dc fogo.
Nada, nada dissc a solrinIa; nao sc
dcvc crdoar a ncnIun; iodos concorrcran ara
o nal. O nclIor scra aiira-los iodos junios clas
janclas ao aiio, cnilIa-los cn ncda, c cgar-
lIcs fogo; c sc nao, carrcgarcnos con clcs ara
nais longiio da casa, ara nos nao vir nolcsiar o
funo acsiado.
Ouiro ianio dissc a ana; ial cra a gana con
quc anlas csiavan aos olrcs alfarralios; nas o
cura c quc nao csicvc clos auios, scn rinciro
lcr os iiulos.
O quc ncsirc Nicolau rinciro lIc s nas
naos foran os quairo dc Anadis dc Caula.
Parccc coisa dc nisicrio csia! dissc o
cura orquc, scgundo icnIo ouvido dizcr, csic
livro foi o rinciro dc cavalarias quc cn EsanIa
sc inriniu, c dclc roccdcran iodos os nais;
or isso cnicndo quc, or dognaiizador dc iao na
sciia, scn rcnissao o dcvcnos condcnar ao fogo.
Nao scnIor dissc o larlciro ianlcn
cu icnIo ouvido dizcr quc c o nclIor dc quanios
livros ncsic gcncro sc icn conosio; c or isso,
or scr unico cn sua aric, sc lIc dcvc crdoar.
121
Vcrdadc c dissc o cura; or cssa
razao dcicno-lo vivcr or cnquanio. Vcjanos
cssc ouiro quc csia ao c dclc.
dissc o larlciro as Scgus (ou
FaanIas} dc Esunduo, filIo lcgiino dc
Anadis dc Caula.
Pois c vcrdadc dissc o cura quc nao
Ia-dc valcr ao filIo a londadc do ai. Tonai,
scnIora ana, alri cssa jancla, c aiirai-o ao aiio;
dc rincio ao nonic ara a fogucira quc sc Ia-
dc fazcr.
Ao quc a ana olcdcccu ioda alcgrc, c la sc foi
o lon do Eslandiao voando ara o aiio,
cscrando con ioda a acicncia as cIanas quc o
ancaavan.
Adianic dissc o cura.
Esic quc sc scguc dissc o larlciro c
Anuds dc Gccu, c iodos os dcsic lado, scgundo
julgo, sao da ncsna raa dc Anadis.
Pois ao aiio con iodos clcs dissc o
cura quc so or qucinar a FainIa
Piniiquinicsira, c o asior Darincl, c as suas
cglogas, c as cndialradas c confusas razcs do
auior, qucinara juniancnic ao ai quc nc gcrou,
sc andassc cn figura dc cavalciro andanic.
122
Tanlcn assin o cnicndo rclicou o
larlciro.
Tanlcn cu acrcsccniou a solrinIa.
Pois vcnIan, c aiio con clcs acudiu a
ana.
Dcran-lIos, quc cran nuiios, c cla, ara nao
dcsccr a cscada, laldcou-os da jancla alaio.
Qucn c agora cssc ioncl? crguniou o
cura.
Esic c rcsondcu o ncsirc D.
Ouuntc dc Luuu.
O auior dcssc livro dissc o cura foi o
quc ianlcn cons o Judn dc Focs; c cn
vcrdadc quc nao sci dcicrninar qual das duas
olras c nais vcrdadcira, ou (or nclIor dizcr}
ncnos ncniirosa. O quc sci c quc csia Ia-dc ir ja
ao aiio or disaraiada c arroganic.
Esic quc scguc c Fosnutc dc Hcunu
dissc o larlciro.
OI! icnos a o scnIor Florisnaric?
rclicou o cura. Pois fc quc Ia-dc ir ja ao
aiio, acsar do scu csiranIo nascincnio, c
sonIadas avcniuras; nao ncrccc ouira coisa cla
durcza c sccura do csiilo. Ao aiio con clc, c
nais con csic, scnIora ana.
123
Dclo! rcsondcu cla, quc cccuiava as
ordcns con grandc alcgria.
Esic c o Cuuuco Put dissc o
larlciro.
Aniigo livro c cssc dissc o cura c nao
acIo nclc coisa or ondc ncrca crdao.
AconanIc aos dcnais scn rclica.
E assin sc fcz.
Alriu-sc ouiro, c viran-lIc o iiulo. Cuuuco
du Cuz.
Por icr nonc iao sanio, la sc odcria
crdoar a csic livro a sua ignorancia; nas
ianlcn sc cosiuna dizcr, quc or iras da cruz
csia o dialo. Va ara o fogo.
Tonando o larlciro ouiro livro, dissc.
Esic c EscIo dc cuuuuus.
Ja conIco a Sua Mcrcc dissc o cura.
A anda o scnIor Fcinaldo dc Monialvao con os
scus anigos c conanIciros, nais ladrcs quc
Caco, c os dozc Parcs con o vcrdico Iisioriador
Turin. A falar a vcrdadc, csiou cn os condcnar,
clo ncnos a dcsicrro crciuo, or icrcn aric
na invcnao do fanoso Maicus Doiardo, dondc
ianlcn icccu a sua icia o crisiao ocia Ludovico
Ariosio. Esic, sc or aqui o aanIo a falar-nc
124
lngua quc nao scja a sua, nao lIc Ici-dc guardar
rcsciio algun; falando orcn no scu rorio
idiona, coloca-lo-ci solrc a calca.
En iialiano icnIo-o cu dissc o larlciro
nas nao o cnicndo.
Ncn cra rcciso quc o cnicndcsscis
rcsondcu o cura; dc loa voniadc
crdoaranos ao scnIor caiiao quc sc iivcssc
dciado dc o irazcr a EsanIa, ois lIc iirou
nuiio dc sua valia original; c o ncsno succdcra a
iodos quanios quiscrcn iraduzir ara os scus
idionas livros dc vcrsos, quc, or nuiio cuidado
quc nisso onIan, c or nais Ialilidadc quc
nosircn, nunca Iao-dc igualar ao quc clcs valcn
no original. O quc cu digo c quc csic livro, c iodos
os nais quc sc acIarcrn iraiando dcsias coisas
dc Frana, sc lanccn c guardcn nun oo scco,
aic quc nais rcousadancnic sc vcja o quc sc
Ia-dc fazcr dclcs, ccciuando a un Hcnudo dc
Cuo quc or a anda, c a ouiro cIanado
Honccsuucs, quc csscs, cn nc cIcgando s
naos, vao dirciios ara as da ana, c dclas ara o
fogo, scn rcnissao.
Tudo o larlciro confirnou, c icvc or coisa
nuiio accriada, or cnicndcr quc o adrc, or iao
lon crisiao quc cra, c iao anigo da vcrdadc, nao
faliaria a cla or quanio Iouvcssc no nundo.
125
Alrindo ouiro livro, viu quc cra Puncn dc
Ouu; c ao c dclc csiava ouiro, quc sc cIanava
Puncn dc Ingutcu. Tanio quc os viu, dissc o
liccnciado.
Dc scnclIanic ouu, ou olivcira faan-sc
logo acIas, c sc qucincn, quc ncn cinzas dclas
fiqucn, c cssa unu dc Inglaicrra sc guardc c
conscrvc cono coisa unica, c sc faa ara cla
ouiro cofrc, cono o quc acIou Alcandrc nos
dcsojos dc Dario, quc o dcsiinou ara nclc sc
guardarcn as olras do ocia Honcro. Esic livro,
scnIor conadrc, icn auioridadc or duas
coisas. rinciro, orquc c dc si nuiio lon;
scgundo, or icr sido scu auior un discrcio rci dc
Poriugal. Todas as avcniuras do casiclo
Miraguarda sao lonssinas, c dc grandc ariifcio;
as razcs, coricsas c claras, conforncs scnrc ao
dccoro dc qucn fala; iudo con nuiia roricdadc
c cnicndincnio. Digo ois (salvo o vosso lon
juzo, ncsirc Nicolau} quc csic c Anadis dc Caula
fiqucn salvos da qucina; c iodos os rcsianics,
scn nais csquisas ncn rcaros, crcan.
Alio, scnIor conadrc rclicou o
larlciro quc csic quc icnIo aqui c o afanado
D. Dclianis.
Pois cssc rcsondcu o cura con a
scgunda, icrccira, c quaria aric, icn
ncccssidadc dc un ouco dc ruilarlo, ara
126
urgar a sua dcnasiada colcra; c c rcciso iirar-
lIcs iudo aquilo do casiclo da Fana c ouiras
incriincncias dc nais fundancnio, ara o quc
sc lIcs conccdc icrno uliranarino; c, scgundo sc
cncndarcn, assin sc usara con clcs dc
niscricordia ou jusiia; c daqui aic la icndc-os
vos cn vossa casa, conadrc, nas nao os dcicis
lcr a ningucn.
Sou conicnic rcsondcu o larlciro.
E scn qucrcr cansar-sc nais cn lcr livros dc
cavalarias, nandou ana quc ionassc iodos os
grandcs, c arrunassc con clcs ara o aiio.
Nao o dissc a ncnIuna ionia ncn surda, quc
nais voniadc iinIa cla roria dc os vcr
qucinados quc dc loiar ao icar una icia, or
grandc c fina quc fossc; c, alraando alguns oiio
dc una vcz, os lanou cla jancla fora.
Cono cran nuiios, caiu-lIc un aos cs do
larlciro. Esic icvc aciiic dc vcr o quc scria, c
viu quc dizia. Hstu do unoso Cuuuco Tuntc
c Iunco.
ValIa-nos Dcus! dissc o cura cn alia
voz Pois icnos aqui Tuntc c Iunco? Dai-no
ca, scnIor conadrc, quc fao dc conia quc nclc
acIci un icsouro dc conicniancnio, c nina ara
assaicnos. Aqui csia D. Kiriclcison dc
Monialvao, valoroso cavalciro, c scu irnao Tonas
127
Monialvao, c o cavalciro Fonscca, c a laialIa quc
o valoroso Dcirianic fcz con o alano, c as
agudczas da donzcla Prazcr-dc-ninIa-vida, con
os anorcs c cnlusics da viuva Fcousada, c a
scnIora incrairiz cnanorada dc Hioliio scu
cscudciro. A vcrdadc vos digo, scnIor conadrc,
quc cn razao dc csiilo nao Ia no nundo livro
nclIor. Aqui concn c dorncn os cavalciros,
norrcn nas suas canas, c anics dc norrcr fazcn
icsiancnio, con ouiras coisas nais quc falian
nos livros dcsic gcncro. Con iudo isio vos digo
quc o ladrao quc o fcz, quc ianios dcsicncros
juniou scn ncccssidadc, ncrccia scr nciido nas
galcs or ioda a vida. Lcvai-o ara casa, c la
vcrcis sc nao c ccrio o quc vos digo.
Assin scra rcsondcu o larlciro nas
quc sc Ia-dc fazcr dcsics livrccos cqucnos quc
ainda aqui csiao?
Esics dissc o cura nao Iao-dc scr dc
cavalarias, nas sin dc ocsia.
E alrindo un, viu quc cra a Dunu dc Jorgc
Monicnaior, c dissc (crcndo quc iodos os nais
cran do ncsno gcncro}.
Esics nao ncrcccn scr qucinados cono
iodos os nais, orquc nao fazcn, ncn farao, os
danos quc os dc cavalarias icn fciio; sao olras dc
cnircicnincnio, scn rcjuzo dc icrcciro.
128
Ai scnIor! dissc a solrinIa lcn os
odc Vossa Mcrcc nandar qucinar cono aos
ouiros, orquc nao adniraria quc, dcois dc
curado o scnIor ncu iio da nania dos cavalciros,
lcndo agora csics sc lIc ncicssc cn calca fazcr-
sc asior, c andar-sc clos losqucs c rados,
caniando c iangcndo; c ior fora ainda o crigo
dc sc fazcr ocia, quc, scgundo dizcn, c
cnfcrnidadc incuravcl c cgadia.
ccrio o quc diz csia donzcla olscrvou
o cura c lon scra iirarnos dianic do nosso
anigo csic iroco c azo. Concanos cla Dunu
dc Monicnaior. Esia sou dc arcccr quc sc nao
qucinc, lasiando iirar-sc-lIc iudo quc iraia da
salia Fclcia, c da agua cncaniada, c quasc iodos
os vcrsos naiorcs, c fiquc-lIc nuiio cn az a
rosa, c a Ionra dc scr rinciro cn scnclIanics
livros.
Esic quc scguc dissc o larlciro c a
Dunu cIanada scgundu do Salnaniino, c
csiouiro quc icn o ncsno nonc, cujo auior c Cil
Polo.
Pois a do Salnaniino rcsondcu o cura
aconanIc c acrcsccnic o nuncro dos
condcnados ao aiio; c a dc Cil Polo guardc-sc
cono sc fora do ncsno Aolo; c assc adianic,
scnIor conadrc; avicno-nos, quc sc vai fazcndo
iardc.
129
Esia olra c dissc o larlciro, alrindo
ouira Os dcz uos dc otunu dc uno,
conosios or Aninio dc Lofraso, ocia sardo.
Pclas ordcns quc rcccli dissc o cura
dcsdc quc Aolo foi Aolo, as Musas Musas, c os
ocias ocias, iao gracioso ncn iao disaraiado
livro cono cssc janais sc cons. Pclo scu
andancnio c o nclIor c o nais fcni dc quanios
icn sado luz do nundo. Qucn nunca o lcu
odc fazcr dc conia quc nunca lcu coisa dc gosio.
Passai-no ara ca dcrcssa, conadrc, quc nais
csiino ic-lo acIado, quc sc nc dcsscn una
soiaina dc uu dc Florcna.
P-lo dc aric con grandc gosio c o larlciro
rosscguiu.
Esics agora sao. O usto du IIcu, Nnus
dc Hcnucs, c Dcscnguno dc Zcos.
Pois c cnircga-los scn nais nada ao lrao
sccular da ana dissc o adrc c nao sc nc
crgunic o orquc; scria nao acalar nunca.
Esic c o Pusto dc Fdu.
Essc nao c asior dissc o cura scnao
coricsao nuiio discrcio; guardc-sc cono joia
rcciosa.
Esic grandc quc vcn agora dissc o
ncsirc iniiiula-sc Tcsouo dc uuus ocsus.
130
Sc nao fosscn ianias dissc o cura
nais csiinadas scrian. nisicr quc csic livro sc
dcscaric dc algunas laiczas quc icn nisiura
con as suas grandiosidadcs; c guardc-sc, orquc
o auior c ncu anigo, c cn aicnao a ouiras olras
quc fcz nais Icroicas c alcvaniadas.
Esic c rosscguiu o larlciro o
Cunconco dc Locz dc Maldonado.
Tanlcn o auior dcssc livro rclicou o
cura c grandc anigo ncu, c os scus vcrsos,
rcciiados or clc, adniran a qucn os ouvc, c ial
c a suavidadc da voz con quc os cania, quc
cncania. Nas cglogas c algun ianio cicnso, nas
o lon nunca c dcnasiado. Cuardc-sc con os
cscolIidos. Porcn quc livro c cssc quc csia ao c
dclc?
A Guutcu dc Migucl Ccrvanics dissc o
larlciro.
Muiios anos Ia quc cssc Migucl Ccrvanics
c ncu anigo; c sci quc c nais vcrsado cn dcsdiia
quc cn vcrsos. O scu livro alguna coisa icn dc
loa invcnao; alguna coisa roncic, nas nada
conclui; c ncccssario cscrar cla scgunda aric
quc clc ja nos anunciou. Talvcz con a cncnda
alcancc cn cIcio a niscricordia quc sc lIc ncga;
daqui aic la icndc-no fccIado cn casa, scnIor
conadrc.
131
Con nuiio gosio rcsondcu o larlciro
c aqui vcn nais ircs dc canlulIada. A
Auucunu dc Joao Alonso dc Ercila, a Austudu
dc Joao Fufo, jurado dc Cordova, c o Monscutc
dc Crisiovao dc Virucs, ocia valcnciano.
Todos csics ircs livros dissc o cura
sao os nclIorcs quc cn vcrso Icroico dc lngua
casiclIana sc icn cscriio, c odcn conciir con
os nais fanosos dc Iialia; guardcn-sc cono nais
ricas rcndas dc ocsia quc ossui EsanIa.
Cansou-sc o cura dc vcr nais livros; c assin,
carga ccrrada, quis quc iodos os nais sc
qucinasscn; nas o larlciro ja iinIa un alcrio;
cIanava-sc As ugnus dc Angccu.
CIorava-as cu ouvindo cssc nonc dissc
o cura sc ial livro Iouvcra nandado qucinar,
orquc o scu auior foi un dos fanosos ocias do
nundo, nao so dc EsanIa; c foi fclicssino na
iraduao dc algunas falulas dc Ovdio.
132

CAPTULO VII
Da scgunda sada do nosso lon cavalciro D. Quioic dc la
MancIa.

Naquilo sc csiava, quando rinciiou a dar
lrados D. Quioic, dizcndo.
Aqui, aqui, valorosos cavalciros! aqui c
nisicr nosirar a ossana dos vossos valorosos
lraos, quc os coricsaos lcvan a nclIoria no
iorncio!
Para acudir quclcs griios, nao sc assou
adianic con o canc dos livros quc ainda
faliavan; c assin sc crc quc nao dciarian dc ir
ao lunc, scn scrcn visios ncn ouvidos, a
Cuocu c Lcuo dc EsunIu, con os fciios do
Incrador, conosios or D. Lus dc vila, quc
scn duvida dcvian dc csiar cnirc os
rcnancsccnics; c ialvcz, sc o cura os vissc, nao
adcccsscn iao rigorosa scnicna.
Quando cIcgaran a D. Quioic, ja clc csiava
lcvaniado da cana, c rosscguia nas vozcs c
dcsaiinos, dando cuiiladas c rcvcscs ara iodas
as arics, csiando iao acordado, cono sc nunca
iivcra dornido.
133
Arcaran con clc, c fora o dciiaran no
lciio; c, dcois quc scrcnou un ianio nais,
iornando-sc a falar con o cura, lIc dissc.
ScnIor Arccliso Turin, nao Ia duvida
quc c grandc dcsar, ara os quc nos cIananos
Dozc Parcs, dciarnos scn nais ncn nais lcvar
a viioria dcsic iorncio aos cavalciros coricsaos,
icndo nos ouiros, os avcniurciros, ganIado o
rcnio dos ircs dias anics.
Calc Vossa Mcrcc a loca, scnIor conadrc
dissc o cura quc Dcus Ia-dc scr scrvido dc
quc a soric sc nudc, c o quc Iojc sc crdc
ananIa sc ganIc. Por agora o quc inoria c
iraiar da saudc, quc, scgundo nc arccc, dcvc
csiar nuiissino cansado, a nao scr quc csicja
aic nal fcrido.
Fcrido nao inicrroncu D. Quioic;
orcn nodo c quclraniado, scn duvida quc o
csiou, orquc aquclc filIo da nac dc D. Foldao
nc nocu lordoada con o ironco dc una
azinIcira; c iudo or invcja. or vcr quc cu so
ninIa landa coniracso iodas as suas valcniias.
Mas Fcinaldo dc Monialvao nc nao iornc cu a
cIanar, sc cn nc lcvaniando dcsic lciio no nao
agar, a dcsciio dc iodos os scus
cncaniancnios; c or agora iragan-nc dc janiar,
quc sci quc c o nais rcciso, c o vingar-nc fica a
ncu cuidado.
134
Assin sc fcz. Dcran-lIc dc concr, c rccaiu
no sono, dciando a iodos adnirados dc iananIo
dcsoricniancnio.
Naqucla noiic inccndiou c dcsiruiu a ana
quanios livros Iavia no aiio c cn ioda a casa; c
alguns ardcrian quc ncrcccsscn scr guardados
cn crciuos arquivos. Mas nao o quis assin a
nofina c a rcssa do sclcior; cunriu-sc o rifao
quc diz. quc s vczcs aga o jusio clo ccador.
Un dos rcncdios quc o larlciro c o cura or
cniao idcaran, foi quc sc condcnassc c
cnarcdassc a sala dos livros, ara quc ao
lcvaniar-sc o anigo nao udcssc dar con cla
(iirada a causa, ialvcz ccssassc o cfciio}. Dir-lIc-
ian quc un cncaniador os iinIa lcvado con o
aoscnio c iudo, c assin sc cccuiou con a
naior rcsicza.
A dois dias andados, crgucu-sc D. Quioic, c
o quc rinciro fcz foi ir-sc vcr os scus livros, c,
cono nao acIava o quario cn quc os iinIa
dciado, corria dc una aric ara ouira a
rocura-lo.
CIcgava ondc cosiunava csiar a oria, c
icnicava-a s aaladclas, c volvia c rcvolvia os
olIos or iodos os calos, scn rofcrir alavra.
Porcn, dcois dc un grandc csao, crguniou
ana a quc aric ficava o aoscnio dos scus
livros.
135
A ana, quc ja csiava lcn rccavida do quc
Iavia dc rcsondcr, lIc dissc.
Quc aoscnio ou quc Iisioria lusca Vossa
Mcrcc? Ja nao Ia aoscnio ncn livros ncsia
casa, carrcgou con iudo o ncsno dialo.
Nao cra dialo acudiu a solrinIa cra
un cncaniador quc vcio nuna nuvcn, nuna
noiic dcois daquclc dia cn quc Vossa Mcrcc sc
alalou daqui, c, acando-sc dc una scrc cn
quc vinIa cncavalgado, cnirou no aoscnio. Nao
sci o quc fcz la dcniro; ao calo dc un lrcvc
csao, saiu voando clo iclIado, dciando a
casa cIcia dc funarada, c, quando iornanos cn
nos, c fonos vcr o quc iinIa fciio, nao vinos ncn
livros, ncn aoscnio algun. So nos lcnlra nuiio
lcn a nin c ana quc, ao icno dc ariir-sc,
aquclc nalvado vclIo rofcriu cn alias vozcs,
quc, or ininizadc sccrcia, quc iinIa con o dono
daqucla livraria c csiancia, dciava fciio o dano
quc dcois sc vcria. Dissc ianlcn quc sc
cIanava o salio MunIaiao.
Frcsiao c quc Iavia dc dizcr acudiu D.
Quioic.
Nao sci inicrroncu a ana sc cra
Frcsiao ou Friiao; so sci quc o nonc acalava cn
tuo.
136
Isso ncsno dissc D. Quioic c cssc
un salio cncaniador grandc ininigo ncu, c quc
nc icn osga, orquc salc or suas arics c lciras,
quc, clo andar dos icnos, icnIo dc clcjar cn
singular laialIa con un cavalciro a qucn clc
favorccc, c o Ici-dc vcnccr scn quc clc no ossa
csiorvar; or isso rocura fazcr-nc quanias
scnsalorias odc, c cu digo-lIc quc nal odcra
clc cviiar o quc do ccu nos csia dcicrninado.
Disso ningucn duvida dissc a solrinIa
nas qucn o ncic, scnIor iio, a Vossa Mcrcc
ncssas cndcncias? Nao scra nclIor csiar-sc
nanso c acfico cn sua casa, cn vcz dc sc ir
clo nundo rocurar ao quc o dialo anassou,
scn sc lcnlrar dc quc nuiios vao luscar la c
vcn iosquiados?
Ai solrinIa, solrinIa! rcsondcu D.
Quioic Cono andas fora da conia! Princiro
quc a nin nc iosquicn, icrci cladas c
arrancadas as larlas a quanios inaginarcn
iocar-nc na onia dc un so calclo.
Nao quiscran as duas rclicar-lIc nais
nada, vcndo quc o agasiancnio lIc qucria ir a
nais.
O caso c quc icvc o nosso Icroi dc assar cn
casa quinzc dias nui qucdo, scn dar nosiras dc
qucrcr rccair nos scus rinciros dcvancios;
137
quinzc dias cn quc assou graciosssinos conios
con os scus dois conadrcs, o cura c o larlciro.
Era scnrc a sua icina, quc dc nada
rccisava ianio o nundo, cono dc cavalciros
andanics; c oala cssa cavalaria andanic ca
rcssusciiara!
O cura algunas vczcs o coniradizia, c ouiras
ia con clc, orquc scn cssa vclIacaria, cono sc
Iavian dc cnicndcr?
Ncsic ncio icno, soliciiou D. Quioic a un
lavrador scu vizinIo, Ioncn dc lcn (sc ial iiulo
sc odc dar a un olrc}, c dc ouco sal na
nolcira; ianio cn suna lIc dissc, ianio lIc
nariclou, quc o olrc rusiico sc dcicrninou cn
sair con clc, scrvindo-lIc dc cscudciro.
Dizia-lIc cnirc ouiras coisas D. Quioic, quc
sc disuscssc a aconanIa-lo dc loa voniadc,
orquc lcn odia dar o acaso quc do c ara a
nao ganIassc alguna ilIa, c o dciassc or
govcrnador dcla.
Con csias roncssas c ouiras qucjandas,
SancIo Pana (quc assin sc cIanava o lavrador}
dciou nulIcr c filIos, c sc assoldadou or
cscudciro do fidalgo.
Dcu logo ordcn D. Quioic a luscar
dinIciros; c, vcndcndo unas coisas, cncnIando
138
ouiras, c nallaraiando-as iodas, juniou una
quaniia razoavcl. AcirccIou-sc con una rodcla,
quc cdiu cnrcsiada a un anigo; c,
conscriando a sua cclada, o nclIor quc dc,
noiificou ao scu cscudciro SancIo o dia c a Iora
cn quc icncionava orcn-sc a caninIo, ara quc
clc sc arranjassc do quc lIc fossc nais rcciso;
solrciudo lIc rcconcndou quc lcvassc alforjcs.
Fcsondcu clc quc os lcvaria, c quc ianlcn
cnsava cn lcvar un asno quc iinIa nui lon,
orquc nao csiava cosiunado a andar nuiio a
c.
Naquilo do asno c quc D. Quioic nao dciou
dc rcflciir o scu ianio, cisnando sc lIc lcnlraria
quc algun cavalciro andanic icria irazido
cscudciro noniado asnalncnic; nas ncnIun lIc
vcio ncnoria. Acsar disso, dccidiu quc odia
lcvar o lurro, con o roosiio dc lIc arranjar
cavalgadura dc naior foro acnas sc lIc
dcarassc ocasiao, quc scria iirar o cavalo ao
rinciro cavalciro dcscorics quc ioassc.
Prcvcniu-sc dc canisas, c das nais coisas
quc dc, confornc o consclIo quc o vcndciro lIc
Iavia dado.
Fciio c cunrido iudo, scn sc dcscdir Pana
dos filIos c nulIcr, ncn D. Quioic da ana c da
solrinIa, saran una noiic do lugar scn os vcr
alna viva, c iao dc lcvada sc foran, quc ao
139
ananIcccr ja sc ian scguros dc quc os nao
cnconirarian, or nais quc os rasicjasscn.
Ia SancIo Pana solrc o scu juncnio cono
un airiarca, con os scus alforjcs c a sua
lorracIa, c con nuiia ansia dc sc vcr ja
govcrnador da ilIa quc o ano lIc Iavia
ronciido.
Accriou D. Quioic dc scguir a ncsna
dircao quc lcvara na rincira jornada, quc foi
clo cano dc Moniicl, or ondc caninIava nais
saiisfciio quc da rincira vcz, or scr ainda dc
nanIa c dar-lIcs dc cscac o sol, o quc scnrc
inoriunava ncnos.
Dissc cniao SancIo Pana a scu ano.
OlIc Vossa Mcrcc, scnIor cavalciro
andanic, nao sc csquca do quc nc roncicu a
rcsciio da ilIa, quc la o govcrna-la lcn, or
grandc quc scja, fica or ninIa conia.
Has-dc salcr, anigo SancIo Pana
dissc D. Quioic quc foi cosiunc nuiio usado
dos aniigos cavalciros andanics fazcrcn
govcrnadorcs aos scus cscudciros das ilIas ou
rcinos quc ganIavan; c cu icnIo asscniado cn
quc, or ninIa aric, sc nao dc quclra a csia
usana dc agradccido, anics ncla nc dcscjo
avaniajar; orquc os ouiros, algunas vczcs, c as
nais dclas, csiavan cscra dc quc os scus
140
cscudciros cIcgasscn a vclIos, c ja dcois dc
farios dc scrvir, c dc lcvar naus dias c iorcs
noiics, c quc lIcs davan algun iiulo dc Condc,
ou clo ncnos dc Marqucs dc algun valc ou
rovncia dc ouco nais ou ncnos; c iu, sc
vivcrcs c nais cu, lcn odcra scr quc anics dc
scis dias andados cu ganIc un rcino con ouiros
scus dccndcnics, quc vcnIan ncsno ao iniar
ara cu ic coroar a ii or scu Fci. E nao ic
adnircs do quc ic digo, ois coisas c casos
aconicccn aos iais cavalciros, or nodos iao
nunca visios c cnsados, quc facilncnic cu ic
odcria dar aic nais do quc ic roncio.
Dcssc nodo rcsondcu SancIo Pana
sc cu fossc Fci or algun nilagrc dos quc Vossa
Mcrcc diz, clo ncnos Joana Cuiicrrcs, ncu
concIcgo, cIcgaria a scr FainIa, c os ncus filIos
infanics.
Qucn o duvida? rcsondcu D. Quioic.
Duvido cu rclicou SancIo Pana
orquc icnIo ara nin quc, ainda quc Dcus
cIovcra rcinos solrc a icrra, ncnIun asscniaria
lcn na Maria Cuiicrrcs. Saila, scnIor ncu, quc
cla ara FainIa nao valc dois naravcdis; la
Condcssa nuiio nclIor accriara, c assin ncsno
con a ajuda dc Dcus.
A Nosso ScnIor cnconcnda iu, ncu SancIo,
o ncgocio, quc clc lIc dara o quc nais lIc accric;
141
nas nao aouqucs ianio os icus csriios, quc
vcnIas a conicniar-ic con ncnos quc scr
uduntudo.
Esicja dcscansado, scnIor ncu
rcsondcu SancIo icnIo anino, icnIo, c nais
scrvindo a un ano iao rincial cono c Vossa
Mcrcc, quc nc Ia-dc salcr dar iudo quc nc
csicja lcn, c nc coulcr nas foras.
142

CAPTULO VIII
Do lon succsso quc icvc o valoroso D. Quioic na csaniosa c
janais inaginada avcniura dos noinIos dc vcnio, con ouiros
succssos dignos dc fcliz rccordaao.

Quando nisio ian, dcscolriran irinia ou
quarcnia noinIos dc vcnio, quc Ia naquclc
cano. Assin quc D. Quioic os viu, dissc ara o
cscudciro.
A avcniura vai cncaninIando os nossos
ncgocios nclIor do quc o soulcnos dcscjar;
orquc, vcs ali, anigo SancIo Pana, ondc sc
dcscolrcn irinia ou nais dcsaforados giganics,
con qucn cnso fazcr laialIa, c iirar-lIcs a
iodos as vidas, c con cujos dcsojos
concarcnos a cnriqucccr; quc csia c loa gucrra,
c lon scrvio faz a Dcus qucn iira iao na raa
da facc da icrra.
Quais giganics? dissc SancIo Pana.
Aquclcs quc ali vcs rcsondcu o ano
dc lraos iao conridos, quc alguns os icn dc
quasc duas lcguas.
OlIc lcn Vossa Mcrcc dissc o cscudciro
quc aquilo nao sao giganics, sao noinIos dc
143
vcnio; c os quc arcccn lraos nao sao scnao as
vclas, quc iocadas do vcnio fazcn iralalIar as
nos.
Dcn sc vc rcsondcu D. Quioic quc
nao andas corrcnic nisio das avcniuras; sao
giganics, sao; c, sc icns ncdo, iira-ic da, c c-ic
cn oraao cnquanio cu vou cnirar con clcs cn
fcra c dcsigual laialIa.
Dizcndo isio, ncicu csoras ao cavalo
Focinanic, scn aicndcr aos griios do cscudciro,
quc lIc rcciia scrcn scn duvida alguna
noinIos dc vcnio, c nao giganics, os quc ia
aconcicr. Mas iao ccgo ia clc cn quc cran
giganics, quc ncn ouvia as vozcs dc SancIo ncn
rcconIccia, con o csiar ja nuiio crio, o quc cra;
anics ia dizcndo a lrado.
Nao fujais, covardcs c vis criaiuras; c un
so cavalciro o quc vos invcsic.
Lcvaniou-sc ncsic concnos un ouco dc
vcnio, c concaran as vclas a novcr-sc; vcndo
isio D. Quioic, dissc.
Ainda quc novais nais lraos do quc os
do giganic Driarcu, Icis-dc no agar.
E dizcndo isio, cnconcndando-sc dc iodo o
coraao sua scnIora Dulcincia, cdindo-lIc
quc, cn iananIo iransc o socorrcssc, lcn
144
colcrio da sua rodcla, con a lana cn risic,
arrcncicu a iodo o galoc do Focinanic, c sc
aviou conira o rinciro noinIo quc csiava
dianic, c dando-lIc una lanada na vcla, o vcnio
a volvcu con iania furia, quc fcz a lana cn
cdaos, lcvando dcsasiradancnic cavalo c
cavalciro, quc foi rodando niscravclncnic clo
cano fora.
Acudiu SancIo Pana a socorrc-lo, a iodo o
corrcr do scu asno; c quando cIcgou ao ano,
rcconIcccu quc nao sc odia ncncar, ial fora o
iranlolIao quc dcra con o cavalo.
ValIa-nc Dcus! cclanou SancIo
Nao lIc dissc cu a Vossa Mcrcc quc rcarassc no
quc fazia, quc nao cran scnao noinIos dc vcnio,
c quc so o odia dcsconIcccr qucn dcniro na
calca iivcssc ouiros?
Cala a loca, anigo SancIo rcsondcu
D. Quioic; as coisas da gucrra sao dc iodas as
nais sujciias a coninuas nudanas; o quc cu
nais crcio, c dcvc scr vcrdadc, c quc aquclc salio
Frcsiao, quc nc roulou o aoscnio c os livros,
iransfornou csics giganics cn noinIos, ara nc
falscar a gloria dc os vcnccr, iananIa c a
ininizadc quc nc icn; nas ao calo das conias,
ouco lIc Iao-dc valcr as suas nas arics conira
a londadc da ninIa csada.
145
ValIa-o Dcus, quc o odc! rcsondcu
Pana.
E ajudando-o a lcvaniar, o iornou a sulir
ara cina do Focinanic, quc csiava ianlcn ncio
dcsasado.
Convcrsando no assado succsso,
coniinuaran caninIo ara Porio Laicc, orquc
or ali (dizia D. Quioic} nao cra ossvcl quc sc
nao acIasscn nuiias c divcrsas avcniuras, or
sc siio dc grandc assagcn. Quc csar o vcr-sc
cniao scn lana! (cono clc dizia ao cscudciro}.
Mas dizia-lIc ianlcn logo.
Fccordo-nc icr lido quc ouiro cavalciro
csanIol, or nonc Diogo Pcrcs dc Vargas,
icndo-sc-lIc nuna laialIa quclrado a csada,
csgalIou dc una azinIcira una csada arranca,
c so con cla fcz iais coisas naquclc dia, c a ianios
nouros nacIucou, quc lIc ficou dc aclido o
MacIuca"; c assin clc cono os scus
dcsccndcnics sc ficaran noncando dcsdc aquclc
dia Vargas c MacIuca. Fcfiro-ic isio, orquc a
rincira azinIcira ou carvalIo quc sc nc dcarc,
icnciono sacar-lIc ouiro au iao lon cono
aquclc, c fazcr con clc iais faanIas, quc ic
julgucs lcn aforiunado or icrcs cIcgado a
rcscncia-las, c odcrcs scr icsicnunIa dc coisas
iao convizinIas do inossvcl.
146
Por Dcus, scnIor D. Quioic dissc
SancIo crcio iudo quc Vossa Mcrcc nc diz;
nas olIc sc sc cndirciia un oucocIinIo, quc
arccc ir dcscaindo ara a landa; Ia-dc scr do
iranlolIao quc aanIou.
E c vcrdadc rcsondcu D. Quioic; c
sc nc nao qucio con a dor, c orquc aos
cavalciros andanics nao c dado lasiinarcn-sc dc
fcridas, ainda quc or clas lIcs saian as irias.
Scndo assin, ja csiou calado rcsondcu
SancIo; nas salc Dcus sc cu nao acIava
nclIor quc Sua Mcrcc sc quciara quando lIc
docssc alguna coisa. Dc nin sci cu, quc, cn nc
docndo scja o quc for, Ici-dc or fora lcrrar, sc
c quc a ial rcgra, dc nao dar nosiras dc scniir,
nao cIcga ianlcn aos cscudciros da cavalaria
andanic.
Nao dciou dc sc rir D. Quioic da sinlcza
do scu ajcn; c dcclarou-lIc quc odia quciar-
sc quanias vczcs quiscssc, con voniadc ou scn
cla, quc aic aqucla daia nunca lcra roiliao
disso nos livros dc cavalaria.
Advcriiu-lIc SancIo quc rcarassc cn quc
cran Ioras dc concr. Fcsondcu-lIc o ano quc
or cnquanio lIc nao cra ncccssario; quc cnlora
concssc clc, sc lIc arccia.
147
Con csia liccna, ajciiou-sc Pana o nclIor
quc dc solrc o scu juncnio, c iirando dos
alforjcs o quc ara clcs iinIa nciido, ia
caninIando c concndo airas do ano con iodo o
scu dcscanso; c dc quando cn quando cninava
a lorracIa con ianio gosio, quc faria invcja ao
nais rcfcsiclado lodcguciro dc Malaga. E
cnquanio ia assin aniudando os iragos, nao sc
lcnlrava dc ncnIuna roncssa quc o ano lIc
iivcssc fciio; ncn iinIa or iralalIo, anics or
vida nui rcgalada, o andar luscando as
avcniuras, or crigosas quc fosscn.
En suna, aqucla noiic assaran-na cnirc
unas arvorcs; dc una dclas dcsgalIou D.
Quioic una das crnadas sccas, quc lIc odia
ouco nais ou ncnos surir a lana, c ncla s o
fcrro da quc sc lIc iinIa quclrado.
En ioda a noiic nao rcgou olIo, cnsando
na sua scnIora Dulcincia, ara sc confornar con
o quc iinIa lido nos scus livros, quando os
cavalciros assavan scn dornir nuiias noiics
nas florcsias c dcsovoados, cnlcvados na
lcnlrana dc suas anadas.
Ja SancIo Pana a nao assou do ncsno
nodo; cono lcvava a larriga cIcia (c nao dc agua
dc cIicoria} lcvou-a ioda dc un sono; c sc o ano
o nao cIanara, nao lasiarian ara acorda-lo os
raios do sol quc lIc vicran dar na cara, ncn as
148
caniorias das avcs, quc cn grandc nuncro
saudavan con alvoroo a vinda do novo dia.
Ao crgucr-sc, dcu nais un lcijo na lorracIa,
c acIou-a scu ianio nais cIaia quc a noiic dc
anics; con o quc sc lIc acriou o coraao,
cnsando cn quc nao lcvavan caninIo dc sc
rcncdiar iao dcrcssa aqucla falia.
Nao quis D. Quioic dcsjcjuar-sc, orquc,
scgundo ja disscnos, lIc dcu cn susicniar-sc dc
salorosas ncnorias. Prosscguiran no scu
concado caninIo dc Porio Laicc, c cla volia
das ircs do dia dcran visia dclc.
Aqui dissc D. Quioic odcnos,
SancIo Pana anigo, ncicr os lraos aic aos
coiovclos no quc cIanan avcniuras; nas
advcric, quc, ainda quc nc vcjas nos naiorcs
crigos do nundo, nao Ias-dc ncicr nao
csada ara nc dcfcndcr, salvo sc vircs quc os
quc nc agravan sao canalIa c gcnic laia, quc
ncssc caso odcs ajudar-nc; orcn sc forcn
cavalciros, dc nodo ncnIun ic c lciio, ncn
conccdido nas lcis da cavalaria, quc nc socorras,
cnquanio nao forcs arnado cavalciro.
Dcccrio rcsondcu SancIo quc ncssa
aric Ia-dc Sua Mcrcc scr oniualncnic
olcdccido, c nais, quc cu sou dc ncu naiural
acfico, c ininigo dc inironcicr-nc cn arrudos
c cndcncias. vcrdadc, quc, no quc iocar cn
149
dcfcndcr ca a cssoa, nao Ici-dc fazcr nuiio caso
dcssas lcis, orquc as divinas c Iunanas
crniicn dcfcndcr-sc cada un dc qucn lIc
qucira nal.
Nao digo ncnos disso rcsondcu D.
Quioic orcn no ajudar-nc conira cavalciros
Ias-dc icr nao nos icus ncios naiurais.
Afirno-lIc quc assin o farci rcsondcu
SancIo; cssc rccciio Ici-dc o guardar cono
os dias sanios c os doningos.
Esiando ncsias raiicas, viran vir clo
caninIo dois fradcs da ordcn dc S. Dcnio,
cavalgando solrc dois droncdarios (quc nao cran
nais cqucnas as nulas cn quc vinIan}.
Trazian scus oculos dc jornada, c scus guarda-
sois.
Airas scguia un cocIc con quairo ou cinco
Ioncns dc cavalo, quc o aconanIavan, c dois
noos dc nulas a c. VinIa no cocIc, cono
dcois sc vcio a salcr, una scnIora liscainIa,
quc ia a ScvilIa, ondc csiava scu narido, quc
assava s ndias con un nui Ionroso cargo.
Nao vinIan os fradcs con cla, ainda quc irazian
o ncsno caninIo; nas acnas D. Quioic os
divisou, quando dissc ara o cscudciro.
Ou nc cngano, ou csia icn dc scr a nais
afanada avcniura quc nunca sc viu, orquc
150
aquclcs vulios ncgros, quc ali aarcccn, dcvcn
scr alguns cncaniadorcs, quc lcvan naquclc
cocIc alguna Princcsa raiada; c c foroso, quc,
a iodo o odcr quc cu ossa, dcsfaa csia
violcncia.
Pior scra csia, quc a dos noinIos dc vcnio
dissc SancIo; rcarc, ncu ano, quc sao
fradcs dc S. Dcnio, c o cocIc dcvc scr dc alguna
gcnic dc assagcn; vcja, vcja lcn o quc faz, nao
scja o dialo quc o cnganc.
Ja ic dissc, SancIo rcsondcu D.
Quioic quc salcs ouco das naranIas quc
nuiias vczcs sc dao nas avcniuras. O quc cu digo
c vcrdadc, c agora o vcras.
Dizcndo isio, adianiou-sc c s-sc no ncio do
caninIo or ondc vinIan os fradcs; c, cIcgando
a disiancia quc a clc lIc arcccu o odcrian
ouvir, dissc cn alia voz.
Ccnic cndialrada c dcsconunal, dciai
logo no ncsno insianic as alias Princcsas quc
ncssc cocIc lcvais furiadas; quando nao,
aarclIai-vos ara rccclcr dcrcssa a noric, or
jusio casiigo das vossas nalfciiorias.
Dciivcran os fradcs as rcdcas, adnirados,
ianio da figura cono dos diios dc D. Quioic, c
rcsondcran.
151
ScnIor cavalciro, nos ouiros nao sonos
ncn cndialrados ncn dcsconunais; sonos dois
rcligiosos lcncdiiinos, quc vanos nossa jornada;
c nao salcnos sc ncssc cocIc vcn, ou nao,
algunas Princcsas violcniadas.
Falas nansas ca ara nin nao cgan
dissc D. Quioic quc ja vos conIco, fcncniida
canalIa.
E scn aguardar nais rcsosia, icou o
Focinanic, c dc lana laia arrcncicu con o
rinciro fradc con iania furia c dcnodo, quc, sc o
fradc sc nao dciassc cair da nula, clc o faria ir a
icrra conira voniadc, c aic nal fcrido, sc nao
norio.
O scgundo rcligioso, quc viu o quc sc iinIa
fciio ao conanIciro, ncicu crnas sua
acasiclada nula, c dcsaiou a corrcr or aquclc
cano, nais ligciro quc o rorio vcnio.
SancIo Pana, quc viu or icrra o fradc,
acou-sc do lurro con a naior rcssa, arrcncicu
a clc, c concou-lIc a iirar os Ialiios. Acudiran
dois noos dos fradcs, c crguniaran-lIc or quc
o dcsia. Fcsondcu-lIcs SancIo Pana, quc a
faiioia lIc cricncia a clc lcgiiinancnic, cono
dcsojos da laialIa, quc scu ano D. Quioic
Iavia ganIado. Os noos, quc nao cnicndian dc
acaras, ncn crcclian aquilo dc dcsojos c
laialIas, vcndo ja afasiado dali D. Quioic cn
152
convcrsaao con as danas do cocIc, invcsiiran
con SancIo, c dcran con clc cn icrra,
arrancaran-lIc as larlas, nocran-no a coiccs, c
o dciaran csicndido cono coisa noria.
O fradc cado nao sc dcnorou un insianic;
iodo icncroso c acovardado, crgucu-sc, noniou,
c, logo quc sc viu a cavalo, icou airas do
conanIciro, quc a lon cdao dali csiava
cscrando cn quc araria aquclc aiaquc.
Nao quiscran cscrar nais clo dcsfccIo, c
scguiran o scu caninIo, fazcndo nais cruzcs,
quc sc lcvasscn o dialo airas dc si.
Esiava D. Quioic, cono ja sc dissc, falando
con a scnIora do cocIc, dizcndo-lIc.
A Vossa fornosura, scnIora ninIa, odc
fazcr da sua cssoa o quc nais lIc acica,
orquc ja a solcrla dc vossos rouladorcs jaz
dcrrilada cn icrra or csic ncu foric lrao; c
ara quc vos nao ralcis dc nao salcr o nonc do
vosso lilcriador, cIano-nc D. Quioic dc la
MancIa, cavalciro andanic, c caiivo da scn ar
cn fornosura D. Dulcincia dcl Toloso; c cn aga
do lcncfcio quc dc nin Iavcis rccclido, nada
nais qucro scnao quc volicis a Toloso, c quc da
ninIa aric vos arcscnicis a cla, c lIc digais o
quc fiz ara vos lilcriar.
153
Tudo quc D. Quioic dizia, csiava-o
cscuiando un cscudciro dos quc aconanIavan
o cocIc, c quc cra liscainIo, o qual, vcndo quc o
cavalciro nao qucria dciar ir o cocIc ara dianic,
nas icinava quc Iavia dc dcsandar logo ara
Toloso, fcz frcnic a D. Quioic, c, agarrando-lIc
na lana, lIc dissc cn nau casiclIano c ior
liscainIo o quc ouco nais ou ncnos vinIa a
arar nisio.
Anda, cavalciro, quc nal andas; clo Dcus
quc nc criou, quc, sc nao dcias o cocIc, norrcs
iao ccrio cono scr cu liscainIo.
Enicndcu-o nuiio lcn D. Quioic, c con
nuiio sosscgo lIc rcsondcu.
Sc foras cavalciro, assin cono o nao cs, ja
cu icria casiigado a iua sandicc c aircvincnio,
criaiura rclcs.
Ao quc rcsondcu o liscainIo la clo scu
dialcio.
Nao sou cavalciro cu? juro a Dcus quc
ncnics, iao ccrio cono scr cu crisiao; sc arrojas
lana ou arrancas csada, vcras cono ic vai iudo
clo o do gaio; liscainIo or icrra, fidalgo or
nar, fidalgo con os dialos; c, sc o ncgarcs,
ncniisic.
154
Agora o vcrcnos, cono dizia Agragcs
rcsondcu D. Quioic.
E, aiirando a lana ao cIao, dcscnlainIou a
csada, cnlraou a rodcla, c arrcncicu ao
liscainIo, dc csinago fciio ara lIc arrancar a
vida. O liscainIo, quc assin o viu solrcvir-lIc,
ainda quc sc quiscssc acar da nula, quc, or
scr das dc alugucr, nao cra das loas, ncn Iavia
quc fiar ncla, o nais quc dc foi sacar da
csada; c foi-lIc diia acIar-sc junio ao cocIc,
dondc dc ionar una alnofada quc lIc scrviu
dc cscudo; c logo sc foran un ara o ouiro cono
dois noriais ininigos.
A dcnais gcnic lcn quiscra -los cn az,
nas nao dc, orquc dizia o liscainIo nas suas
dcscosidas razcs quc, sc o nao dciasscn acalar
a laialIa, clc rorio naiaria a sua ana c a
quanios lIo csiorvasscn.
A scnIora do cocIc, asnada c icncrosa do
quc via, dissc ao cocIciro quc sc dcsviassc algun
ianio dali, c sc s dc longc a adnirar a avorosa
conicnda.
No dccurso dcla, dcu o liscainIo una grandc
cuiilada a D. Quioic, acina dc un onlro or
solrc a rodcla, quc, a dar-lIa scn dcfcnsa, o
alrira aic ciniura. D. Quioic, quc scniiu o
cso daquclc dcsaforado golc, dcu un grandc
lcrro, dizcndo.
155
scnIora da ninIa alna, Dulcincia, flor
da fornosura, socorrci a csic vosso cavalciro,
quc, ara saiisfazcr a vossa nuiia londadc, sc
acIa cn iao rigoroso iransc.
O dizcr isio, acriar a csada, colrir-sc lcn
con a rodcla, c arrcncicr ao liscainIo, foi iudo
un, indo dcicrninado dc avcniurar iudo nun so
golc. O liscainIo, vcndo-o vir assin conira clc,
lcn cnicndcu or aquclc dcnodo a coragcn do
ininigo, c dcicrninou fazcr o ncsno quc clc; clo
quc sc dcicvc a cscra-lo lcn colcrio con a
alnofada, scn odcr rodcar a nula, ncn a una
ncn ouira aric, quc ja dc uro cansao, c nao
afciia a scnclIanics lrinqucdos, nao odia dar
un asso.
VinIa, ois, cono diio c, D. Quioic conira o
acauiclado liscainIo, con a csada cn alio,
dcicrninado a alri-lo cn dois; c o liscainIo o
aguardava assin ncsno, con a csada crguida,
c cscudado con a sua alnofada.
Todos os circunsianics csiavan icncrosos c
iransidos cscra do quc sc odcria scguir dc
golcs iananIos, con quc dc aric a aric sc
ancaavan. A scnIora do cocIc, c as suas
criadas, fazian nil voios c roncssas a iodas as
inagcns c igrcjas dc EsanIa, ara quc Dcus
livrassc ao scu cscudciro c a clas daquclc iao
grandc crigo.
156
O ior quc iudo c quc, ncsic onio
caiancnic, inicrronc o auior da Iisioria csia
laialIa, dando or dcscula nao icr acIado nais
noicias dcsia faanIa dc D. Quioic, alcn das ja
rcfcridas.
Vcrdadc c quc o scgundo auior dcsia olra
nao quis crcr quc iao curiosa Iisioria csiivcssc
cnicrrada no csquccincnio, ncn quc Iouvcsscn
sido iao ouco curiosos os cngcnIos da MancIa,
quc nao iivcsscn cn scus arquivos ou cscriiorios
alguns acis quc dcsic fanoso cavalciro
iraiasscn; c assin, con csia crsuasao, nao
crdcu a cscrana dc vir a acIar o final dcsia
arazvcl narraiiva, o qual or favor do ccu sc lIc
dcarou cono ao dianic sc coniara.
157

LIVRO SEGUNDO
158

CAPTULO IX
En quc sc conclui a csiucnda laialIa quc o galIardo
liscanIo c o valcnic nancIcgo iivcran.

DEIXAMOS no caiulo anicccdcnic o valcnic
liscainIo c o fanoso D. Quioic con as csadas
alias c nuas, ancaando dcscarrcgar dois
furilundos fcndcnics, c iais, quc, sc cn cIcio
accriasscn, clo ncnos os racIarian dc alio a
laio cono duas ronas. Naquclc onio iao
duvidoso arou, ficando-nos iruncada iao
salorida Iisioria, scn nos dar noicia o auior
dondc sc odcria acIar o quc ncla faliava.
Causou-nc isio grandc cna, orquc o gosio
dc icr lido aquclc ouco sc nc dcvolvia cn
dcsgosio, cnsando no nau caninIo quc sc
ofcrccia ara sc acIar o nuiio quc cn ncu
cnicndcr faliava ainda a iao saloroso conio.
Parccia-nc coisa inossvcl, c fora dc iodo o
lon cosiunc, quc a iao lon cavalciro iivcssc
faliado algun salio, quc ionassc a cargo o
cscrcvcr as suas nunca visias faanIas; coisa
quc nao ninguou a ncnIun dos cavalciros
andanics, dos quc as gcnics dizcn quc sc vao s
suas avcniuras, ois cada un dclcs iinIa un ou
159
dois salios, quc arccian ialIados ara isso
ncsno, os quais nao soncnic cscrcvian os scus
fciios, scnao quc iniavan aic os scus nninos
cnsancnios c ninIarias, or nais oculias quc
fosscn. Cono Iavia dc scr iao dcsdiiado un
cavalciro iao ccclcnic, quc a clc lIc faliassc o
quc solrou a P1aiir c ouiros quc iais?
Assin nao odia inclinar-nc a crcr quc iao
galIarda Iisioria iivcssc ficado nanca, c ja
aiirava a cula nalignidadc do icno dcvorador
c consunidor dc iodas as coisas, quc ou iinIa
aquilo oculio, ou o dcslaraiara c crdcra.
Por ouira aric nc arccia, quc, ois cnirc os
scus livros sc iinIan acIado alguns iao
nodcrnos cono Dcscnguno dc zcos, c Nnus c
Pustocs dc Hcnucs, ianlcn a sua Iisioria dcvia
dc scr nodcrna c, sc nao csiivcssc cscriia, csiaria
na ncnoria da gcnic da sua aldcia, c das aldcias
circunvizinIas.
Esias faniasias nc irazian confuso c
dcscjoso dc salcr rcal c vcrdadcirancnic ioda a
vida c nilagrcs do nosso fanigcrado csanIol D.
Quioic dc la MancIa, luz c csclIo da cavalaria
nancIcga, c o rinciro quc, cn nossa idadc c
ncsics iao calaniiosos icnos, sc s ao iralalIo
c ccrccio das andanics arnas, c ao dc dcsfazcr
agravos, socorrcr viuvas, anarar donzclas,
daquclas quc andavan dc aoiic cn unIo,
160
noniadas cn scus alafrcns, c con ioda a sua
virgindadc sua conia, dc nonic cn nonic, c dc
valc cn valc, quc (a nao scr fora-las algun
valdcvinos, ou algun vilao dc nacIada c norriao,
ou algun dcsconunal giganic} donzcla Iouvc nos
assados icnos, quc, ao calo dc oiicnia anos,
scn icr dornido una so vcz dclaio dc iclIa, sc
foi iao inicira sculiura, cono a nac a arira.
Digo, ois, quc, or csics c ouiros nuiios
rcsciios, c ncrcccdor o nosso galIardo D.
Quioic dc coninuos c ncnoravcis louvorcs; a
nin nao sc dcvcn clcs ncgar clo iralalIo c
diligcncia quc us cn luscar o fin dcsia
agradavcl Iisioria, ainda quc sci lcn quc, sc o
ccu, o acaso, c a foriuna, nc nao ajudasscn, o
nundo ficaria falio do assaicno c gosio quc
odcra icr or quasc duas Ioras a cssoa quc
aicniancnic a lcr. O nodo da acIada foi o
scguinic.
Esiando cu un dia no Alcana dc Tolcdo,
aarcccu ali un nucIacIo a vcndcr uns
alfarralios c acis vclIos, a un ncrcador dc
scdas. Cono cu sou anigo dc lcr aic os acis
csfarraados das ruas, lcvado da inclinaao
naiural, ionci un daquclcs cariaacios, c cla
cscriia rcconIcci scr aralc (osio o nao soulcssc
dccifrar}.
161
EsalIci os olIos rocura dc algun
nourisco algaraviado, quc no dclcircassc.
Dcrcssa nc aarcccu inicrrcic, ois dc nclIor
c nais aniiga lngua quc o cu ncccssiiassc,
facilncnic or ali sc nc dcararia. Enfin aiinci
con un, quc, ouvindo o quc cu dcscjava,
cgando no livro o alriu clo ncio, c, lcndo nclc
un ouco, sc concou a rir.
Pcrgunici-lIc dc quc sc ria, c rcsondcu-nc
quc dc una coisa quc ali vinIa cscriia na
nargcn cono anoiaao. Pcdi-lIc quc na
dccifrassc, c clc, scn inicrroncr o riso,
coniinuou.
O quc sc lc aqui ncsia nargcn, ao c da
lcira, c o scguinic. Estu Ducncu dc ToIoso,
tuntus uczcs ncnconudu nu cscntc concu,
dzcn quc uu u sugu dos ocos cu u ncu
nuo dc todu u MuncIu.
Quando cu ouvi falar dc Dulcincia dcl
Toloso, fiquci ainiio c suscnso, orquc logo sc
nc rcrcscniou quc no alfarralio sc conicria a
Iisioria dc D. Quioic. Ncsic rcssuosio, roguci-
lIc quc nc lcssc o rincio do livro cn
linguagcn crisia, o quc clc fcz iraduzindo dc
rccnic o iiulo araligo cn casiclIano dcsic
nodo. Hstu dc D. uxotc dc u MuncIu, csctu
o Cd Hunctc Hcncngc, Istoudo uuIgo.
162
Muiia rudcncia nc foi nisicr ara
dissinular o conicniancnio quc nc ionou,
quando scnclIanic iiulo nc cIcgou aos ouvidos;
c anics quc o raaz arcscniassc o livro ao
Ioncn das scdas, lIc conrci ioda a aclada c
os alfarralios or uns rclcs colrcs, quc, sc clc
fora nais rcvisio, c soulcssc a grandc nclgucira
quc nc irazia ali, lcn odia icr fciio conigo
vcniaga ara nais dc scis rcalcs.
Fciirci-nc logo con o nourisco ara o
clausiro da igrcja naior, c lIc cdi nc irocassc
cn vulgar iodos aquclcs alfarralios, quc iraiavan
dc D. Quioic, scn oniiir ncn acrcsccniar nada,
ofcrcccndo-lIc a aga quc clc quiscssc.
Conicniou-sc con duas arrolas dc assas, c
duas fangas dc irigo, c roncicu iraduzi-los lcn
c ficlncnic con nuiia lrcvidadc. Mas cu, ara
faciliiar nais o ncgocio, c nao largar da nao iao
lon acIado, o irouc ara ninIa casa, ondc cn
ouco nais dc ncs c ncio iraduziu iudo
caiancnic cono aqui sc rcfcrc.
Esiava no rinciro cariaacio dcluada nui
ao naiural a laialIa dc D. Quioic con o
liscainIo, na ncsna osiura cn quc os dcscrcvc
a Iisioria, dc csadas alias, un colcrio da sua
rodcla, o ouiro da alnofada, c a nula do
liscainIo iao ao vivo, quc a disiancia dc iiro dc
lcsia sc conIccia scr dc alugucr. TinIa o
163
liscainIo or laio una inscriao quc dizia. D.
SuncIo dc Azctu, quc scn duvida dcvia scr o
scu nonc, c aos cs do Focinanic csiava ouira
quc dizia. D. uxotc.
VinIa o Focinanic naravilIosancnic
iniado, iao dclgado c conrido, iao dcscarnado
c fraco, con arcalouo iao rcssado, c iao
dcscnganado ciico, quc lcn nosirava quanio
roria sc lIc iinIa osio o nonc dc Hocnuntc.
Ao c dclc csiava SancIo Pana con o lurro
clo calrcsio, con ouiro lcirciro quc dizia.
SuncIo Zuncus, o quc Iavia dc scr, clo quc a
iniura nosirava, or icr a larriga lojuda, a
csiaiura laia, c as ancas largas, do quc lIc viria
o nonc dc Punu c Zuncus, quc or anlas csias
alcunIas o dcsigna algunas vczcs a Iisioria.
Algunas ouiras niudczas sc odcrian noiar,
nas sao iodas dc ouca inoriancia, c nao fazcn
ao caso ara a vcrdadc da narraiiva, quc no scr
vcrdadcira c quc cifra a sua londadc.
Sc aqui sc odc r alguna duvida or aric
da vcracidadc, scra so o icr sido o auior araligo,
or scr nui rorio dos daqucla naao scrcn
ncniirosos, ainda quc, or ouira aric, cn razao
dc scrcn iao nossos ininigos, anics sc odc
cnicndcr quc nais scrian aoucados quc solcjos
nos louvorcs dc un cavalciro laiizado. A nin
assin nc arccc, ois, odcndo dciar corrcr
164
larga a cna no cncarcccr os ncrccincnios dc iao
lon fidalgo, arccc quc dc roosiio os rcncic ao
cscuro; coisa nal fciia c iorncnic cnsada, or
dcvcrcn scr os Iisioriadorcs nuiio oniuais,
vcrdadciros, c nada aaionados, scn quc ncn
inicrcssc, ncn icnor, ncn odio, ncn afciao, os
dcsvicn do caninIo dirciio da vcrdadc, quc c a
filIa lcgiina dc qucn Iisioria, cnula do icno,
dcosiio dos fciios, icsicnunIa do assado,
ccnlo c consclIo do rcscnic, c cnsino do
fuiuro.
Ncsia sci cu quc sc acIara iudo quc
orvcniura sc dcscjc na nais arazvcl; c sc
alguna coisa loa lIc falcccr, ara nin icnIo quc
foi cula do crro do auior, anics quc or nngua
da naicria.
Enfin, a sua scgunda aric, rosscguindo na
iraduao, concava dcsia nancira.
Posias c lcvaniadas cn alio as coriadoras
csadas dos dois valorosos c cnojados
conlaicnics, nao arccia scnao quc csiavan
ancaando ccu, icrra, c alisno; ial cra o scu
dcnodo c asccio!
O rinciro quc dcscarrcgou o golc foi o
colcrico liscainIo; c con ial fora c furia o
dcscarrcgou, quc, a nao sc voliar nos arcs o fcrro,
lasiara aqucla cuiilada ara dar fin sua
rigorosa conicnda, c a iodas as avcniuras do
165
nosso cavalciro. Mas a loa soric, quc ara
naiorcs coisas o guardava, iorccu a csada do
ininigo, or nodo quc, osio lIc accriassc no
onlro csqucrdo, lIc nao fcz ouiro dano scnao
dcsarna-lo daqucla landa, lcvando-lIc dc
caninIo grandc aric da cclada, con a nciadc
da orclIa, quc iudo aquilo vcio a icrra con
csaniosa nina, dciando-o nuiio nal iraiado.
ValIa-nc Dcus! qucn Iavcra a quc lcn
ossa coniar agora a raiva quc cnirou no coraao
do nosso nancIcgo, vcndo-sc osio naqucla
niscria? lasiara dizcr quc sc arunou dc novo
nos csirilos; c, acriando nais a csada nas
naos, con iananIo ncio dcscarrcgou solrc o
liscainIo, accriando-a cn cIcio na alnofada c
calca, quc, nao lIc valcndo iao scguro rcaro,
foi cono sc lIc cara cn cina una nonianIa;
concou logo a dciiar sanguc clos narizcs, cla
loca, c clos ouvidos, c a dar nosiras dc cair da
nula alaio; c scn falia cairia, a sc nao alraar
ao cscoo do aninal. Mas, acsar dc iudo,
dcscniralIou os cs dos csirilos, soliou os
lraos, c a nula, csaniada con o ircncndo
golc, dcu a corrcr clo cano; c a oucos
corcovos rcgou con o scu dono cn icrra.
Conicnlava D. Quioic iudo con nuiio
sosscgo; c, logo quc o viu cado, saliou do scu
cavalo, c con nuiia ligcircza sc cIcgou; c,
166
ncicndo-lIc aos olIos a onia da csada, lIc
dissc quc sc rcndcssc, ou lIc coriaria a calca.
Esiava o liscainIo iao fora dc si, quc nao
odia rcsondcr alavra; c nal assaria visia
da ccgucira dc D. Quioic, sc as danas do cocIc,
quc aic cniao iinIan con grandc dcsacordo
rcscnciado a cndcncia, nao corrcsscn ara
ondc clc csiava, cdindo-lIc con as naiorcs
insiancias lIcs fizcssc a infiniia ncrcc dc crdoar
a noric quclc scu cscudciro; ao quc D. Quioic
rcsondcu con o naior cniono c gravidadc.
fc, fornosas scnIoras, quc sou nui
conicnic dc fazcr o quc nc cdis; nas Ia-dc scr
con una condiao; a salcr. quc csic cavalciro nc
Ia-dc roncicr quc ira ao lugar dc Toloso, c sc
Ia-dc arcscniar da ninIa aric scn ar D.
Dulcincia, ara quc faa dclc o quc for nais dc
sua voniadc.
As ncdrosas c dcsconsoladas, scn cnirar cn
clicacs do quc D. Quioic cigia, c scn
crguniarcn qucn vinIa a scr D. Dulcincia, lIc
roncicran quc o cscudciro cccuiaria quanio dc
sua aric lIc fossc nandado.
Pois, fiado ncssa roncssa, nao lIc farci
nais rcjuzo, ainda quc lcn o icnIa ncrccido.
167

CAPTULO X
Craciosas raiicas cnirc D. Quioic c scu cscudciro SancIo
Pana.

Ja cniao sc Iavia lcvaniado SancIo Pana,
algun ianio naliraiado clos noos dos fradcs, c
iinIa assisiido aicnio laialIa dc scu ano D.
Quioic, rogando no coraao a Dcus fossc scrvido
dc lIc dar viioria, c con cla o ganIo dc alguna
ilIa, c quc o fizcssc govcrnador, scgundo o
ronciido.
Vcndo ois concluda ja a cndcncia, c quc
scu ano iornava a cncavalgar-sc no Focinanic,
cIcgou-sc a cgar-lIc no csirilo, c, anics quc clc
sulissc, sc s dc joclIos dianic dclc, cgou-lIc
na nao, lcijou-a, c dissc-lIc.
Scja Vossa Mcrcc scrvido, ncu scnIor D.
Quioic da ninIa alna, dc nc dar o govcrno da
ilIa quc ncsia rigorosa cndcncia ganIou, quc,
or grandc quc cla scja, sinio-nc con foras dc a
salcr govcrnar, ial c iao lcn cono qualqucr quc
icnIa govcrnado ilIas ncsic nundo.
Advcrii, SancIo anigo rcsondcu D.
Quioic quc csia avcniura, c ouiras
168
scnclIanics a csia, nao sao avcniuras dc ilIas,
scnao so cncruzilIadas, cn quc sc nao ganIa
ouira coisa scnao calca quclrada, ou orclIa dc
ncnos. Tcndc acicncia; nao vos Iao-dc faliar
avcniuras, cn quc nao soncnic cu vos ossa
fazcr govcrnador, nas alguna coisa nais.
Agradcccu-lIc nuiio SancIo; c, lcijando-lIc
ouira vcz a nao c a orla da coia dc arnas, o
ajudou a sulir ara o Focinanic. EscarrancIou-
sc no scu asno, c concou a aajcar o fidalgo,
quc, a asso largo, scn sc dcscdir das do cocIc,
ncn lIcs dizcr nais nada, sc ncicu or un
losquc crio dali.
Scguia-o SancIo a iodo o iroic do lurro; nas
iao lcvado na carrcira ia Focinanic, quc, vcndo-sc
ir ficando ara iras, nao icvc rcncdio scnao griiar
ao ano quc cscrassc or clc. Assin o fcz D.
Quioic, colIcndo as rcdcas a Focinanic, aic quc
sc accrcassc o scu cansado cscudciro quc,
acnas cIcgou, lIc dissc.
Parccc-nc, scnIor, quc scria accriado
rcfugiarno-nos cn alguna igrcja, orquc, visia
do csiado cn quc uscsics aquclc ininigo, nao
adnirara quc, cIcgando a coisa ao conIccincnio
da Sania Irnandadc, nos nandcn rcndcr; c fc
quc sc o fazcn, nao saircnos da cadcia scn
rinciro nos suar o iocic.
169
Cala-ic a rcsondcu D. Quioic ondc
visic ou lcsic janais quc algun cavalciro andanic
fossc osio cn juzo, or nais Ionicdios quc
fizcssc?
Dc Ionicdios nada cnicndo rcsondcu
SancIo ncn nc inironcii cn ncnIun cn dias
dc vida; o quc sci c quc a Sania Irnandadc icn la
suas conias quc ajusiar con os quc clcjan cn
cano; no nais nao nc ncio.
Nao icnIas cuidado, anigo rcsondcu
D. Quioic; das naos dos Caldcus ic livraria
cu, quanio nais da Irnandadc. Mas dizc-nc, or
vida iua. visic nunca nais valoroso cavalciro quc
cu cn iodo o nundo dcscolcrio? lc-sc cn
Iisiorias algun quc icnIa ou Iaja iido nais lrio
cn aconcicr, nais alcnio no crscvcrar, nais
dcsircza no fcrir, ncn nais aric cn dar con o
ininigo cn icrra?
ValIa a vcrdadc rcsondcu SancIo
cu nunca li Iisiorias, orquc nao sci lcr ncn
cscrcvcr; nas o quc nc aircvo a aosiar c, quc
nais aircvido ano do quc c Vossa Mcrcc, nunca o
cu scrvi cn dias dc ninIa vida; c qucira Dcus
quc csics aircvincnios sc nao vcnIan a agar
ondc ja dissc. O quc a Vossa Mcrcc co c quc sc
curc dcssa orclIa, quc sc lIc vai csvaindo cn
sanguc; cu aqui irago nos alforjcs fios, c un
ouco dc ungucnio lranco.
170
Dcn cscusado fora iudo isso rcsondcu
D. Quioic sc cu nc iivcssc lcnlrado dc
rcarar una rcdona dc lalsano dc Fcrralras,
quc una so goia dclc nos ouaria nais icno c
curaiivos.
Quc rcdona c quc lalsano vcn a scr
cssc? dissc SancIo Pana.
un lalsano rcsondcu D. Quioic
dc quc cu icnIo a rccciia na ncnoria, con o qual
ningucn odc icr ncdo da noric, ncn sc norrc
dc fcrida alguna; c assin, quando cu o iivcr fciio
c io cnircgar, nao icns nais nada quc fazcr. cn
vcndo quc nalguna laialIa nc aricn or ncio
coro, cono nuiias vczcs aconiccc, a aric do
coro quc iivcr cado no cIao iona-la-as con
nuiio jciio c con nuiia suiilcza, c, anics quc o
sanguc sc gclc, a oras solrc a ouira nciadc quc
iivcr ficado na scla, or nodo quc accric lcn
jusia; c dar-nc-as a lclcr lasia dois iragos do
diio lalsano, c vcr-nc-as ficar nais sao quc un
crro.
Scndo isso vcrdadciro dissc Pana ja
daqui discnso o govcrno da ronciida ilIa, c
nada nais qucro cn aga dos ncus nuiios c
lons scrvios, scnao quc Sua Mcrcc nc dc a
rccciia dcssa nilagrosa lclida, quc icnIo ara
nin sc odcra vcndcr a olIos fccIados cada ona
dcla or nais dc quairo vinicns. Nao rcciso nais
171
ara assar o rcsio da vida Ionradancnic c con
iodo o dcscanso. O quc falia salcr c sc nao scra
nuiio cusioso arranja-la.
Con ncnos dc ircs rcalcs sc odc fazcr
canada c ncia rcsondcu D. Quioic.
ValIa-nc Dcus! rclicou SancIo or
quc iarda Vossa Mcrcc cn fazcr isso, c cn
cnsinar-nc a rccciia?
Cala-ic, anigo rcsondcu o cavalciro
quc naiorcs scgrcdos icnciono cu cnsinar-ic, c
fazcr-ic ncrccs ainda naiorcs; c or agora
curcno-nos, orquc a orclIa nc csia docndo
nais do quc cu quiscra.
Tirou SancIo dos alforjcs os fios c o
ungucnio; nas, quando D. Quioic rcarou no
csirago da cclada, cnsou cndoidcccr; c, osia a
nao na csada, c lcvaniando os olIos ao ccu,
dissc.
Fao jurancnio ao Criador dc iodas as
coisas, c aos quairo Sanios EvangclIos, ondc
nais or cicnso clcs csicjan cscriios, dc fazcr a
vida quc fcz o grandc Marqucs dc Maniua,
quando jurou dc vingar a noric dc scu solrinIo
Daldovinos, quc foi dc nao concr ao cn ioalIa,
ncn con sua nulIcr folgar, c ouiras coisas, quc,
ainda quc nc nao lcnlran, as dou aqui or
172
crcssadas, cnquanio nao ionar inicira
vingana dc qucn ial dcscoricsia nc fcz.
Ouvindo aquilo SancIo, lIc rcsondcu.
Adviria Vossa Mcrcc, scnIor D. Quioic,
quc, sc o cavalciro cunriu o quc lIc foi
ordcnado, dc ir-sc arcscniar ninIa scnIora
Dulcincia dcl Toloso, ja icra cunrido con o quc
dcvia, c nao ncrccc nais casiigo, sc nao concicr
novo dcliio.
Falasic c rccordasic nui lcn rcsondcu
D. Quioic c orianio anulo o jurancnio na
aric quc ioca a ionar dclc nova vingana; nas
rciicro c confirno o voio dc lcvar a vida quc ja
dissc, aic quc iirc a algun cavalciro ouira cclada
ial c iao loa cono csia cra; c nao cuidcs iu,
SancIo, quc fao isio assin a lunc dc alIas,
ois nao nc falian lons ccnlos a qucn iniic
ncsic ariicular, quc ouiro ianio ao c da lcira sc
assou solrc o clno dc Manlrino, quc iao caro
cusiou a Sacrianic.
Dc Vossa Mcrcc ao dialo iais jurancnios,
scnIor ncu rclicou SancIo quc rcdundan
cn gravc dano ara a saudc, c rcjuzo ara a
conscicncia. Quando nao, quc nc diga. sc or
acaso cn nuiios dias nao cnconirarnos Ioncn
arnado con cclada, quc Iavcnos dc fazcr? Ia-sc
dc cunrir o jurancnio a dcsciio dc ianias
dcsconvcnicncias c inconodidadcs, cono sao o
173
dornir vcsiido c scnrc fora dc ovoado, c ouiras
nil cniicncias, cono coniinIa o voio daquclc
doido vclIo Marqucs dc Maniua, a qucn Vossa
Mcrcc agora rcicndc iniiar? OlIc Vossa Mcrcc
lcn, quc or iodos csics caninIos nao andan
Ioncns arnados, scnao so arriciros c carrciros,
quc nao so nao irazcn ccladas, nas ialvcz nunca
cn dias dc vida ouvisscn falar dclas.
Enganas-ic nisso dissc D. Quioic;
ncn duas Ioras sc nos Iao-dc assar or csias
cncruzilIadas, scn vcrnos nais Ioncns
arnados, quc os quc foran solrc Allraca ara a
conquisia dc Angclica, a fornosa.
Dasia, scja assin dissc SancIo c a
Dcus raza quc nos succda lcn, c quc cIcguc ja
o icno dc sc ganIar cssa ilIa quc iao cara nc
cusia, c cnlora cu norra logo.
Ja ic dissc, SancIo, quc ic nao dc isso
cuidado algun; quando falic ilIa, a csiao o rcino
dc Dinanarca ou o dc Solradisa. quc ic scrvirao
cono ancl cn dcdo; c nais dcvcs iu folgar con
csics, or scrcn cn icrra firnc. Mas dcicnos
isio ara quando for icno; c vc sc irazcs a nos
alforjcs coisa quc sc cona, ara irnos logo cn
lusca dc algun casiclo, cn quc nos alojcnos
csia noiic, c ondc faa o lalsano quc ic dissc,
orquc ic juro quc a orclIa nc vai ja docndo, quc
nao osso arar.
174
O quc nos alforjcs irago rcsondcu
SancIo c una cclola, un cdao dc qucijo, c
nao sci quanios noirccos dc ao; nas isio nao
sao nanjarcs rorios ara iao valcnic cavalciro
cono c Vossa Mcrcc.
Cono cnsas nal! rcsondcu D.
Quioic. Fao-ic salcr, SancIo, quc c iinlrc
dos cavalciros andanics nao concrcn un ncs a
fio, ou concrcn so do quc sc acIa nais nao; o
quc iu ja salcrias, sc iivcras lido ianias Iisiorias
cono cu; li nuiiissinas, c cn ncnIuna acIci
icrcn cavalciros andanics conido ncn nigalIa,
salvo or casualidadc, ou cn alguns suniuosos
lanqucics quc lIcs davan; c os nais dias os
assavan con o cIciro das florcs. E osio sc
dcva cnicndcr quc nao odian assar scn concr,
c saiisfazcr a ouiras ncccssidadcs cororais,
orquc rcalncnic cran gcnic cono nos sonos,
dcvc-sc cnicndcr ianlcn quc, andando o nais
dc sua vida clas florcsias c dcsovoados, c scn
cozinIciro, a sua conida nais usual scrian
alincnios rusiicos, iais cono csscs quc a nc
irazcs. Porianio, anigo SancIo, nao ic
noriifiqucs con o quc a nin nc da gosio, ncn
quciras fazcr nundo novo, ncn iirar a cavalaria
andanic dos scus cios.
Dcsculc-nc Vossa Mcrcc lIc dissc
SancIo cono cu nao sci lcr ncn cscrcvcr,
scgundo ja lIc dissc, nao sci ncn ando visio nas
175
rcgras da rofissao cavalcircsca; c daqui cn
dianic cu rovcrci os alforjcs dc ioda a casia dc
fruias sccas, ara Vossa Mcrcc, quc c cavalciro; c
ara nin, quc o nao sou, circcIa-los-ci dc
ouiras coisas quc voan, c dc nais sulsiancias.
Eu nao ic digo, SancIo rclicou D.
Quioic quc scja foroso aos cavalciros
andanics nao concr ouira coisa scnao cssas
fruias sccas quc dizcs; afirno so quc o scu
assadio nais ordinario dcvia scr dclas, c dc
algunas crvas quc acIavan clo cano, quc clcs
conIccian, c quc cu ianlcn conIco.
Don c rcsondcu SancIo conIcccr
cssas crvas, quc, scgundo cu vou caninando,
algun dia scra ncccssario usar dcssc
conIccincnio.
Nisio, dcscnfardclando o quc iinIa diio quc
irazia, concran anlos junios cn loa az.
Dcscjosos dc luscar ondc crnoiiasscn,
acalaran rcssa a sua olrc c scca rcfciao,
noniaran incdiaiancnic a cavalo, c sc dcran
rcssa ara cIcgar a ovoado anics dc anoiicccr;
nas junio a unas cIoas dc calrciros s-sc-
lIcs o sol, c crdcran a cscrana dc rcalizar o
scu dcscjo; clo quc dcicrninaran assar ali a
noiic.
176
A SancIo csou-lIc icr dc dornir fora dc
ovoaao; nas ara o ano foi rcgalo o icr dc lcvar
aquclas Ioras ao ar livrc, or lIc arcccr quc,
scnrc quc assin lIc succdia, fazia un aio
osscssivo, quc faciliiava a rova da sua
cavalaria.
177

CAPTULO XI
Do quc a D. Quioic succdcu con uns calrciros.

Con loa sonlra foi dos calrciros rccolIido o
nosso cavalciro. SancIo aconodou, o nclIor quc
dc, a Focinanic c ao juncnio, c dciou-sc ir
airas do cIciro quc dcscdian dc si ccrios
iassalIos dc calra, quc csiavan nuna caldcira a
fcrvcr ao lunc. Ainda quc o scu gosio scria logo
ali scn nais dcicna vcr sc csiavan ronios ara
sc irasladarcn da vasilIa ao csinago, alsicvc-
sc dc o fazcr, orquc os calrciros os iiraran da
larcira c, csicndcndo na icrra uns vclos dc
ovclIa, aarclIaran azafanados a sua ncsa
rusiica, c convidaran aos dois con nosiras dc
nuiio loa voniadc ara o quc ali Iavia.
Scis scniaran-sc roda das clcs, quc cra
quanios sc coniavan na nalIada, dcois dc
Iavcrcn con grossciras ccrinnias rogado a D.
Quioic quc sc scniassc nuna gancla quc lIc
uscran con o fundo ara cina. Scniou-sc D.
Quioic, ficando SancIo dc c ara lIc ir
scrvindo o coo, quc cra fciio dc au do ar. O
ano, rcarando-lIc na osiura, dissc-lIc.
178
Para quc vcjas, SancIo, o lcn quc cnccrra
a andanic cavalaria, c quao a iquc csiao os quc
cn qualqucr ninisicrio dcla sc ccrciian, dc
vircn cn ouco icno a scr noliliiados c
csiinados do nundo, qucro quc ic scnics aqui ao
ncu lado c cn conanIia dcsia loa gcnic, c quc
csicjas ial qual cono cu, quc sou icu ano c
naiural scnIor, quc conas no ncu raio, c lclas
or ondc cu lclcr, orquc da cavalaria sc odc
dizcr o ncsno quc sc diz do anor. iodas as
condics iguala.
Viva nuiios anos rcsondcu SancIo
nas sou or dizcr a vossa Mcrcc quc, icndo cu
lcn dc concr, iao lcn c nclIor o concria cn c
c sozinIo, cono scniado ilIarga dc un
Incrador; c aic (sc Ici-dc dizcr ioda a vcrdadc}
nuiio nclIor nc salc concr no ncu caniinIo,
scn ccrinnias, ncn rcsciios, ainda quc nao
scja scnao ao c cclola, quc os crus dc ouiras
ncsas con a olrigaao dc nasiigar dcvagar,
lclcr ouco, linar-nc a niudo, nao csirrar
ncn iossir quando nc for rcciso, ncn fazcr
ouiras coisas, quc a solidao c lilcrdadc irazcn
consigo. E orianio, scnIor ncu, cssas Ionras
quc Vossa Mcrcc nc qucr dar, or cu scr ninisiro
c adcrcnic da cavalaria andanic, cono cscudciro
quc sou dc Vossa Mcrcc, iroquc-as nouiras coisas
quc nc scjan nais cnodas c dc nclIor
rovciio; quc csias agradco-lIas, nas discnso-
as dcsdc ja aic ao fin do nundo.
179
Acsar disso Ias-dc ic scniar, orquc
qucn nais sc IunilIa nais sc calia.
E uando-lIc clo lrao, o olrigou a scniar-
sc-lIc a ar.
Nao cnicndian os calrciros aquclc
alavrcado dc cscudciros c cavalciros andanics, c
nao fazian scnao concr c calar c olIar ara os
Ioscdcs, quc, con nuiio garlo c gana, ian
cnluiindo ara laio iassalIos cono unIos.
Acalado o scrvio da carnc, csicndcran solrc as
clcs cruas grandc quaniidadc dc loloias
avcladas, c ncio qucijo nais duro quc sc fossc dc
arganassa.
Nao csiava cnircianio ocioso o coo; andava
cn roda iao a niudo, ja cIcio ja vazio cono
alcairuz dc nora, quc dcrcssa sc dcscjou una
quariola, dc duas quc rcscnics cran.
Dcois quc D. Quioic sc dcu or lcn
rclcio, ionou un unIado das loloias, c
considcrando-as aicniancnic, soliou a voz
dizcndo.
Diiosa idadc c aforiunados scculos
aquclcs, a quc os aniigos uscran o nonc dc
douudos, nao orquc ncsscs icnos o ouro (quc
ncsia idadc dc fcrro ianio sc csiina!} sc
alcanassc scn fadiga alguna, nas sin orquc
cniao sc ignoravan as alavras tcu c ncu! Tudo
180
cra conun naqucla sania idadc; a ningucn cra
ncccssario, ara alcanar o scu ordinario
susicnio, nais iralalIo quc lcvaniar a nao c
aanIa-lo das rolusias azinIciras, quc
lilcralncnic csiavan ofcrcccndo o scu docc c
sazoado fruio. As claras nasccnics c corrcnics
rios ofcrccian a iodos, con nagnfica
alundancia, as salorosas c iransarcnics aguas.
Nas alcrias das cnIas, c no cncavo dos
ironcos fornavan as suas rcullicas as solciias
c discrcias alclIas, ofcrcccndo a qualqucr, scn
inicrcssc algun, a alundosa colIciia do scu
dulcssino iralalIo. Os valcnics solrciros
dcscgavan dc si, scn nais ariifcios quc a sua
naiural coricsia, as suas anlas c lcvcs coriias,
con quc sc concaran a colrir casas solrc
rusiicas csiacas, susicniadas so ara rcaro
conira as inclcncncias do ccu. Tudo cniao cra
az, iudo anizadc, iudo concordia. Ainda sc nao
iinIa aircvido a csada rclIa do curvo arado a
alrir c visiiar as cniranIas icdosas da nossa
rincira nac, quc cla, scn a olrigarcn, ofcrccia
or iodas as arics do scu fcriil c csaoso scio o
quc udcssc fariar, susicniar, c dclciiar, aos
filIos quc cniao a ossuan. Eniao, sin, quc
andavan as snliccs c fornosas asiorinIas dc
valc cn valc, c dc ouiciro cn ouiciro, con
singclas iran\as ou cn calclo, scn nais
vcsiidos quc os ncccssarios ara cncolrircn
Ioncsiancnic o quc a Ioncsiidadc qucr, c quis
181
scnrc, quc sc cnculra. Nao cran scus adornos,
cono os quc ao rcscnic sc usan, cagcrados
con a urura dc Tiro, c con a or ianios nodos
nariirizada scda; cran folIagcns dc vcrdc
lardana c Icra cnirciccidas; con o quc ialvcz
andavan iao garridas c cnfciiadas cono agora
andan as nossas danas dc coric con as raras c
crcgrinas invcncs quc a indusiria ociosa lIcs
icn cnsinado. Eniao crcssavan-sc os concciios
anorosos da alna sinlcs, iao singclancnic
cono cla os dava, scn sc rocurarcn ariificiosos
rodcios dc frascado ara os cncarcccr. Con a
vcrdadc c lIancza nao sc iinIa ainda nisiurado a
fraudc, o cngano, c a nalcia. A jusiia coniinIa-
sc nos scus liniics rorios, scn quc ousasscn
iurla-la ncn ofcndc-la o favor c inicrcssc, quc
ianio Iojc a cnovalIan, criurlan c
crscgucn. Ainda sc nao iinIa nciido cn calca
a juiz o julgar or arlirio, orquc ainda nao
Iavia ncn julgadorcs, ncn cssoas ara scrcn
julgadas. As donzclas c a Ioncsiidadc andavan,
cono ja dissc, or ioda a aric dcsguardadas c
scguras, scn ncdo dc quc a alIcia dcscnvoliura
c aircvincnios lascivos as dcsacaiasscn; sc sc
crdian cra or scu gosio c roria voniadc. E
agora, ncsics nossos dcicsiavcis scculos,
ncnIuna csia scgura, ainda quc a cnccrrc c
csconda ouiro lalirinio dc Crcia, orquc la
ncsno, clas fcndas ou clo ar, con o zclo do
naldiio cuidado lIcs cnira o anoroso coniagio, c
182
as faz dar con iodo o scu rccaio cosia. Para
scgurana dclas, con o andar dos icnos, c
crcsccndo nais a nalcia, sc insiiiuiu a ordcn
dos cavalciros andanics, dcfcnsora das donzclas,
anaradora das viuvas, c socorrcdora dos orfaos
c ncccssiiados.
Dcsia ordcn sou cu, irnaos calrciros, a
qucn agradco o lon agasalIo c iraio quc nc
dais a nin c ao ncu cscudciro; ois, ainda quc
or lci naiural iodos os vivcnics csiao olrigados a
favorcccr aos cavalciros andanics, coniudo sci
quc vos ouiros, ignorando csia olrigaao, nc
acolIcsics c olscquiasics; c razao c quc cu vos
agradca quanio osso a vossa loa voniadc.
Toda csia larga arcnga (quc sc udcra nuiio
lcn discnsar} inrovisou-a o nosso cavalciro,
cn razao dc lIc icr vindo lcnlrana, a
roosiio das loloias quc lIc dcran, a idadc dc
ouro; or isso lIc arcccu fazcr iodo aquclc inuiil
arrazoado aos calrciros, quc, scn lIc
rcsondcrcn alavra, aaiciados c suscnsos, o
csiivcran cscuiando.
SancIo ianlcn nao falava, c ia concndo
loloias, c visiiando nuiio a niudo a scgunda
quariola, quc iinIan cndurada nun carvalIo
ara icr o vinIo nais frcsco.
Mais durou a arlanda dc D. Quioic, do quc
a ccia. Dcois dcla, dissc un dos calrciros.
183
Para con nais vcrdadc odcr Vossa Mcrcc
dizcr, scnIor cavalciro andanic, quc o
agasalIanos dc loa ncnic, qucrcnos rcgala-lo
dando-lIc a ouvir un conanIciro nosso quc
csia ara cIcgar. Isso c quc c asior cnicndido c
cnanorado; aic salc lcr c cscrcvcr, c ioca arralil,
quc nao Ia nais quc dcscjar.
Mal acalava o calrciro, quando sc ouviu con
cfciio un arralil, c ouco dcois sc viu cnirar o
arralilciro, quc cra un noo dos scus vinic c
dois anos, dc arazvcl rcscna. Pcrguniaran-
lIc os conanIciros sc iinIa ccado; c,
rcsondcndo clc quc sin, iornou-lIc o quc Iavia
fciio os ofcrccincnios.
Visio isso, Aninio, odcras dar-nos gosio
caniando un ouco, ara quc csic scnIor
Ioscdc vcja quc ianlcn ca clos nonics c
naias Ia qucn saila dc nusica. Ja lIc disscnos
as iuas loas Ialilidadcs; dcscjanos quc iu agora
lIas nosircs, c nos nao dcics ncniirosos. Por
vida iua ic rogo quc ic asscnics c canics o
ronancc dos icus anorcs, cono io cons o
Dcncficiado icu iio, c quc nuiio lcn arcccu no
ovo.
Dc loa voniadc rcsondcu o noo.
E scn fazcr-sc nais rogado, asscniou-sc nun
cco dc azinIcira; c, icncrando o arralil, dali a
184
ouco concou dc caniar con nuiia loa graa
dcsia nancira.
ANTNIO
Sci, Olala, quc nc adoras,
scn nunca no icrcs diio,
ncn co'os olIos, lnguas nudas,
quc cnicndcn os anorios.

Sci-o sin, orquc cs discrcia;
or isso cn ial nc confirno;
iodo o anor alcana aga,
salvo sc c dcsconIccido.

Vcrdadc c quc icnIo, Olala,
cn ii dcscolcrio indcios
dc icrcs a alna dc lronzc,
c o ciio dc gclo frio.

Mas, airavcs das rculsas
c Ioncsissinos dcsvios,
ialvcz sc cncrguc da cs'rana
un vislunlrc fugiiivo.

O ncu anor sc alalana
a cscrar, scn icr odido
ncn ninguar or cnjciiado,
ncn crcsccr or cscolIido.

Sc anorcs icn coricsia,
185
da quc iu nosiras colijo
quc o fin das ninIas cs'ranas
Ia-dc scr qual inagino.

E sc o lcn scrvir conscguc
iornar un ciio lcnigno,
ja icnIo cn quc fundc a crcna
dc olicr os lcns a quc asiro;

orquc, sc nisso rcaras,
s vczcs nc icras visio
vcsiido scgunda-fcira
con as galas do doningo.

As louainIas c anorcs
scgucn o ncsno caninIo;
c cu scnrc quis aos icus olIos
arcscniar-nc olido.

Por icu rcsciio nao lailo;
as nusicas nao ic ciio,
quc a dcsoras, c acordando
os galos, icras ouvido.

Nao ic cncarco os louvorcs
con quc os icus doics sullino,
quc, sc lcn quc vcrdadciros,
nc fazcn dc ouiras nalquisio.

Tcrcsa do Darrocal
186
ja, louvando-ic cu, nc Ia diio.
Ha qucn cnsc adorar anjos,
csiando a adorar lugiosa;

nilagrcs dos arrcliqucs
nais dos calclos osiios,
Iiocriias fornosuras,
quc cnganan aic Cuido.

Dcsncnii-a; cla cnfadou-sc;
s-sc or cla scu rino;
dcsafiou-nc, c lcn salcs
qual saiu do dcsafio.

Ncn or dcnais ic coricjo,
ncn ara nal ic colio.
a nclIor fin sc cndcrcan
ninIas aicncs coniigo.

Na Igrcja Ia riscs dc scda
ara os casais lcn unidos;
ncic o cscoo na canga,
quc cu sigo o ncsno caninIo.

Quando nao, dcsdc aqui juro,
clo Sanio nais lcndiio,
nao sairci dcsias scrras
scnao ara caucIinIo.
Con isio dcu o calrciro rcnaic ao scu
caniar; c, ainda quc D. Quioic lIc cdiu
187
caniassc nais alguna coisa, os-sc Pana, quc
csiava nais ara dornir quc ara ouvir
caniorias; c assin dissc ao ano.
Dcn odc Vossa Mcrcc arranjar-sc logo, c
ja ondc icn dc ficar csia noiic, quc o iralalIo,
cn quc csics lons Ioncns lcvan o dia iodo, nao
conscnic noiiadas dc caniarola.
Dcn crcclo, SancIo rcsondcu D.
Quioic as visiias quariola cdcn nais aga
dc cana quc dc nusicas.
A iodos salc cla lcn, louvado scja Dcus!
rcsondcu SancIo.
Nao digo ncnos rclicou D. Quioic
nas aconoda-ic la iu ondc quiscrcs, quc os da
ninIa rofissao nclIor arcccn vclando, quc
dornindo. Mas, acsar dc iudo, lon scria,
SancIo, quc nc iornasscs a curar csia orclIa,
quc nc csia docndo nais do quc cra rcciso.
Fcz SancIo o quc sc lIc nandava. Un dos
calciros, vcndo a fcrida, lIc dissc quc nao
iivcssc cuidado, quc clc lIc oria un rcncdio,
con quc lrcvc sararia; c, ionando algunas
onias dc rosnaninIo, quc or ali cra nui lasio,
as nasiigou, nisiurou-as con un ouco dc sal, c
alicando-as orclIa, a ligou nuiio lcn,
ccriificando-lIc quc nao Iavia rccisao dc nais
ncnIun curaiivo; c o caso c quc assin succdcu.
188

CAPTULO XII
Do quc rcfcriu un calrciro aos quc csiavan con D. Quioic.

Quando csiavan nisio, cIcgou ouiro noo
dos quc lIcs irazian da aldcia os rovincnios, c
dissc.
Salcis o quc vai no lugar, conanIciros?
Cono Iavcnos dc salc-lo? rcsondcu
un dclcs.
Pois salci rosscguiu o noo quc
norrcu csia nanIa aquclc fanoso asior
csiudanic, cIanado Crisosiono; c rosnan quc
norrcu dc anorcs or aqucla cndialrada noa
Marccla, a filIa dc CuilIcrnc, o rico, a quc anda
cn irajo dc asiora or csscs andurriais.
Por Marccla?! dissc un.
Por cssa ncsna rcsondcu o calrciro
c o loniio c quc dcicrninou no icsiancnio quc o
cnicrrasscn no cano, cono sc fora algun
nouro, c quc scja ao c da cnIa, ondc csia a
fonic do carvalIo, orquc, scgundo c fana (c
dizcn quc clc ncsno o dcclarou}, ali c quc clc a
189
viu cla rincira vcz, c ianlcn nandou ouiras
coisas dc ial fciiio, quc os adrcs do lugar dizcn
nao sc odcrcn cunrir, ncn c lcn quc
cunran, orquc arcccn dc gcniios. A iudo
rcsondc aquclc scu grandc anigo Anlrosio, o
csiudanic, quc ianlcn assin cono clc sc vcsiiu
dc asior, quc sc Ia-dc cunrir iudo scn faliar
nada, cono o dcicrninou Crisosiono. Anda con
isio o ovo iodo alvoroiado; nas, clo quc sc diz,
scnrc afinal sc Ia-dc fazcr cono Anlrosio c
iodos os asiorcs scus anigos qucrcn, c ananIa
o Iao-dc ir cnicrrar con grandc ona ondc ja
dissc. Para nin icnIo quc Ia-dc scr coisa nui dc
vcr; clo ncnos cu nao Ici-dc la faliar, ainda quc
soulcssc nao iornar ananIa ao ovo.
O ncsno farcnos nos iodos
rcsondcran una os calrciros c dciiarcnos
sorics, a vcr qucn Ia-dc ficar guardando as
calradas iodas junias.
Dizcs lcn, Pcdro dissc un dclcs nas
nao c rcciso isso; ofcrco-nc cu a ficar or
iodos, c nao o airiluas a viriudc, ncn a ncnos
curiosidadc ninIa. c orquc nao osso andar
con o gravcio quc nouiro dia ncii ncsic c.
Mcsno assin, agradcccnos-io dissc
Pcdro.
190
Pcdiu D. Quioic ao ncsno Pcdro lIc
dcclarassc quc norio cra aquclc, c quc asiora a
ial, dc quc sc falava.
Fcsondcu Pcdro quc o quc salia cra so quc
o norio cra un fidalgo rico, norador nun lugar
naquclas scrras, o qual iinIa sido csiudanic
nuiios anos cn Salananca, c ao calo dclcs sc
rccolIcra ao scu ovo, con fana dc nui salio c
lido. Princialncnic dizia quc salia a cicncia das
csirclas, c do quc fazcn la clo ccu o sol c a lua,
orquc oniualncnic dcclarava as criscs do sol c
da lua.
Ecsc sc cIana, c nao cs, o
cscurcccrcn-sc csscs dois luninarcs naiorcs
dissc D. Quioic.
Pcdro, scn fazcr caso dc ninIarias,
rosscguiu o scu conio, dizcndo.
Aic adivinIava sc o ano Iavia dc scr safaro
ou csiil.
Estc qucrcis dizcr, anigo acudiu D.
Quioic.
Estc ou cst iudo vcn a dar na ncsna
rcsondcu Pcdro c digo quc or aquclas
coisas quc clc cnicndia sc fizcran scu ai, c scus
anigos, quc nclc sc fiavan, nuiio ricos, orquc
cccuiavan os scus consclIos, dizcndo-lIcs. csic
191
ano scncai ccvada c nao irigo; ncsic odcis
scncar graos dc lico c nao ccvada; o quc vcn
scra dc olco dc linIaa, c nos ircs scguinics nao
Iavcra ncn goia.
Cicncia c cssa quc sc cIana Astoogu
dissc D. Quioic.
Cono sc cIana nao sci rclicou Pcdro
o quc sci c quc iudo isio salia clc, c nuiio
nais ainda. Finalncnic, nao assaran nuiios
ncscs dcois dc vir dc Salananca, scn o vcrcn
un dia aarcccr vcsiido dc asior con o scu
cajado c clico, scn a roucia quc danics
cnvcrgava cono csiudanic. Ouiro, cIanado
Anlrosio, scu grandc anigo, ianlcn juniancnic
sc vcsiiu dc zagal, assin cono danics Iavia sido
scu conanIciro dos csiudos. Ja nc ia
csqucccndo dizcr quc o dcfunio, o Crisosiono, foi
grandc Ioncn cn conor colas; ianio assin
quc cra clc quc fazia os vilancicos ara a noiic dc
Naial, c os auios ara a fcsia do Corus-CIrisii,
quc os rcrcscniavan os raazcs do nosso ovo,
c iodos dizian quc nao Iavia nais quc dcscjar.
Adnirados ficaran os do lugar, vcndo iao a
suliias vcsiidos dc asiorcs os dois csiudanics; c
nao odian adivinIar a causa dc iao csiranIa
nudana. Ja a cssc icno sc cra finado o ai do
nosso Crisosiono, dciando-lIc un odcrio dc
fazcnda, ianio cn novcis, cono cn lcns dc raiz,
c quaniidadc nao cqucna dc gado niudo c
192
grosso, c dinIciro quc faric; do quc iudo ficou o
noo scnIor alsoluio; c vcrdadc, vcrdadc, quc
iudo isso ncrccia clc, quc cra nuiio lon
conanIciro, cariiaiivo c anigo dos lons, c iinIa
una cara dc alcnoado. Dcois c quc sc vcio a
alcanar quc a nudana do irajo ncnIuna ouira
razao iinIa iido, scnao o andar-sc or csics
dcsovoados airas daqucla asiora Marccla, quc
o nosso cgurciro ja noncou, c da qual sc iinIa
nanorado o olrc dcfunio do Crisosiono. E
agora vos qucro dizcr, orquc c lcn quc o
sailais, qucn scja csia cacIoa; coisa
scnclIanic, nunca ialvcz cn dias dc vida a
ouvsscis, ncn ouvircis, ainda quc vivais nais
anos quc Sarna.
Dizci Suu rclicou D. Quioic, nao
odcndo sofrcr ao calrciro a iroca dc alavras.
A sarna vivc or dcscscro rcsondcu
Pcdro; sc nc Iavcis dc andar rcnordcndo a
cada asso as alavras, ncn nun ano
concluircnos.
Pcrdoai, anigo dissc D. Quioic nas
iao difcrcnics coisas sao sunu c Suu, quc or
isso vos fui nao; nas vos rcsondcsics nuiio
lcn, orquc nais vivc no nundo a sarna do quc
vivcu Sara. E rosscgui a vossa Iisioria, quc vos
nao iornarci a aialIar cn coisa alguna.
193
Digo ois, scnIor ncu da ninIa alna
coniinuou o calrciro quc Iouvc cn nossa
aldcia un lavrador ainda nais rico do quc o ai
dc Crisosiono, c quc sc cIanava CuilIcrnc, c a
qucn Dcus, ainda or cina das nuiias c grandcs
riquczas, conccdcu una filIa, quc logo ao
nasccdouro ficou scn a nac, quc fora a nais
Ionrada nulIcr quc Iouvc or iodos csics
arrcdorcs. Parccc-nc quc ainda a csiou vcndo,
con aqucla cara, quc dc una landa iinIa o sol, c
da ouira a lua; c, alcn dc iudo nais, grandc
arranjadcira, c ao ncsno icno nuiio aniguinIa
dos olrcs; clo quc cnicndo quc a csias Ioras
dcvc csiar a sua alna a gozar-sc dc Dcus no
ouiro nundo. Con csar da noric dc iao loa
nulIcr, norrcu o narido CuilIcrnc, dciando a
filIa Marccla, cqucna c rica, cn odcr dc un iio
saccrdoic, Dcncficiado no nosso lugar. Crcsccu a
ncnina ianio cn fornosura, quc nos fazia
lcnlrar da dc sua nac, quc ianlcn nisso sc
circnara; c ja sc fuiurava quc a Icrdcira a
cccdcria. E assin succdcu quc aos caiorzc ou
quinzc anos ningucn a via, quc nao dcssc graas
a Dcus dc icr criado iananIa lindcza. Quasc
iodos ficavan cnanorados c crdidos or cla.
Cuardava-a scu iio con nuiio rccaio c
rccolIincnio; nas, acsar disso, a fana da sua
nuiia lclcza sc csicndcu dc nancira quc, assin
or cla cono or suas nuiias riquczas, nao
soncnic clos do nosso ovo, scnao aic clos dc
194
nuiias lcguas cn rcdondo, c dos nclIorcs dcnirc
clcs, cra rogado, soliciiado c inoriunado o iio
ara lIa dar cn casancnio. Elc orcn, quc cra
lon crisiao s dirciias, ainda quc dcscjava casa-
la ccdo, nao qucria cfciua-lo scn conscniincnio
dcla, vcndo-a na idadc dc accriar na cscolIa. Elc
or si ncnIun caso fazia dos inicrcsscs quc
odcria dar-lIc o adninisirar os Iavcrcs da
solrinIa cnquanio solicira; c fc quc assin sc
dizia nuiias vczcs cn louvor do lon saccrdoic
nos scrcs da aldcia (quc Ia-dc salcr, scnIor
andanic, quc nisio dos lugarcjos cqucnos, dc
iudo sc iraia, c dc iudo sc nurnura; c fazci dc
conia, cono cu, quc nuiissino lon dcvia dc scr
o clcrigo, quc assin olrigava os frcgucscs a
dizcrcn lcn dclc cn icrrinIas cono csias}.
Isso c vcrdadc dissc D. Quioic c
rosscgui a narraiiva, quc vai nuiio lcn; c vos,
lon Pcdro, quc a fazcis con nuiia graa.
Nao nc falic a dc Nosso ScnIor, quc c o
quc nais inoria. Pclo quc ioca ao succsso, Icis-
dc salcr quc, ainda quc o iio rounIa
solrinIa, c lIc dizia as qualidadcs dc cada un
dos nuiios quc or nulIcr a cdian, ara cla
cscolIcr a scu gosio, nunca cla lIc rcsondcu
scnao quc or cniao nao qucria casar-sc, c quc,
or scr ainda iao nova, sc nao scniia con foras
ara a carga do nairinnio. Ouvindo csias
dcsculas quc dava, ao arcccr iao aicndvcis, ja
195
o iio dciava dc inoriuna-la, c ia cscrando quc
fossc cnirando nais cn idadc, ara lcn cscolIcr
conanIia do scu gosio; orquc dizia clc (c dizia
nuiio lcn} quc os ais nao dcvian dar csiado
aos filIos conira voniadc. Mas cis quc un dia,
quando ningucn dc ial sc rccaiava, aarccc
fciia asiora a ninosa Marccla; c, scn vcnia do
iio, ncn arovaao dc cssoa alguna do lugar,
dcu cn ir-sc ao cano con as nais guardadoras
dc gado, asiorcando ianlcn o scu. Tanio cono
cla saiu a ullico daqucla nancira, c sc viu a
dcscolcrio a sua fornosura, nao vos osso dizcr
jusia quanios ricos nancclos, fidalgos c
lavradorcs ionaran o irajo dc Crisosiono, c a
andan rcquclrando or csscs canos. Un dclcs,
cono ja sc dissc, foi o nosso dcfunio, dc qucn
dizian quc nao lIc qucria, scnao quc a adorava.
E nao sc cuidc quc, or cla sc icr osio naqucla
lilcrdadc, c vida iao solia, c dc iao ouco ou dc
ncnIun rccolIincnio, dava indcios (ncn or
sonlras} dc coisa quc dcsdisscssc da sua
Ioncsiidadc c rccaio; anics c iania a vigilancia
con quc olIa or sua Ionra, quc dc quanios a
scrvcn c soliciian ncnIun ainda sc galou, ncn
con vcrdadc sc odcra janais galar, dc Iavcr
dcla oliido alguna cqucna cscrana dc lograr
os scus dcscjos. Nao c quc fuja ncn sc csquivc da
conanIia c convivcncia dos asiorcs, scnao quc
os iraia corics c anigavclncnic; nas cn
qualqucr dclcs cIcgando a dcscolrir-lIc a sua
196
inicnao, ainda quc scja iao jusia c sania cono a
do nairinnio, afugcnia-o quc ncn iraluco. Con
csics roccdcrcs, faz nais dano ncsia icrra do
quc sc or cla cnirara a csic, orquc a sua
afalilidadc c fornosura airai os coracs dos quc
iraian con cla a quc sc lIc rcndan c a ancn; c
o scu dcsdcn c dcscngano os conduzcn a icrnos
dc dcscscraao; c assin nao salcn quc lIc
dizcr, scnao cIana-la a vozcs cuc c
dcsugudccdu, con ouiros iiulos scnclIanics a
csics, quc lcn nanifcsian qual scja a sua
condiao. Sc aqui csiivcsscis algun dia ouvircis
rcssoar csias scrras c csics valcs con os
lancnios dos dcsrczados quc a scgucn. Nao
csia nuiio longc daqui un siio, ondc Ia quasc
duas duzias dc faias alias, c ncnIuna quc dcic
dc icr gravado na casca o nonc dc Marccla, c cn
algunas una coroa gravada or cina do nonc,
cono sc crcssancnic assin dcclarara o
ananic, quc Marccla a ncrccc c a alcana dc
ioda a fornosura Iunana. Aqui susira un
asior; ali sc qucia ouiro; acola sc ouvcn
anorosas cancs; ara ouira aric dcscscradas
cndccIas. Tal Ia, quc assa iodas as Ioras da
noiic scniado ao c dc alguna azinIcira ou
cnIa; c ali, scn rcgar os cIorosos olIos,
cnlcvccido c iransoriado cn scus
cnsancnios, o acIa dc nanIa o sol. E ial Ia
ianlcn quc, scn dar vaga ncn ircgua aos scus
susiros, no ncio do ardor da nais cnfadosa
197
scsia do vcrao, csicndido solrc a ardcnic arcia,
cnvia suas qucias ao icdoso ccu. Dcsics c
daquclcs, c daquclcs c dcsics, livrc c
dcscnfadadancnic vai iriunfando a fornosa
Marccla. Todos nos ouiros, quc a conIcccnos,
csianos cscra dc vcr cn quc vira a arar sua
aliivcza, c qucn scra o diioso quc doninc ao calo
condiao iao rigorosa, c sc gozc dc lindcza iao
crfciia. Por scr iudo quc dcio coniado vcrdadc
iao avcriguada, cnicndo quc ianlcn o c o quc o
nosso zagal ouviu quc sc dizia da causa da noric
dc Crisosiono. E assin vos aconsclIo, scnIor,
nao dcicis dc assisiir ananIa ao cnicrro, quc
Ia-dc scr nuiio ara vcr, orquc os anigos dc
Crisosiono sao nuiios, c daqui ao lugar ondc clc
nandou quc o cnicrrasscn nao disia ncia lcgua.
Nao nc Ici-dc dcscuidar dissc D.
Quioic c agradco-vos o gosio quc nc Iavcis
dado con a narraao dc iao saloroso conio.
E ainda cu nao sci a nciadc dos casos
succdidos aos ananics dc Marccla rclicou o
calrciro nas nao cra inossvcl cnconirarnos
ananIa clo caninIo algun asior quc no-los
disscssc. E or agora lcn scra quc vos vadcs
dornir dclaio dc iclIa, orquc o scrcno vos
odcria fazcr nal fcrida, osio quc o ncu
rcncdio c ial, quc nao icndcs nuiio dc quc vos
arrcccar.
198
SancIo Pana, quc ja dava ao dialo o iao
csiirado falar do calrciro, fcz or sua aric
diligcncia ara quc o ano fossc crnoiiar na
cIoca dc Pcdro. Assin o fcz D. Quioic; c o nais
da noiic o lcvou cn ncnorias dc sua scnIora
Dulcincia, iniiaao dos nanorados dc Marccla.
SancIo Pana la sc aconodou cnirc
Focinanic c o scu juncnio, c dorniu, nao cono
ananic dcsfavorccido, scnao cono Ioncn nodo
a coiccs.
199

CAPTULO XIII
En quc sc da fin ao caso da asiora Marccla, con ouiros
succssos.

Mal quc o dia concou a aarcccr nas
varandas do Oricnic, quando dos scis calrciros
cinco sc lcvaniaran, c foran dcscriar a D.
Quioic, c crguniar-lIc sc csiava ainda rcsolvido
a ir vcr o fanoso cnicrro dc Crisosiono, quc,
scndo assin, clcs lIc farian conanIia.
D. Quioic, quc ouira coisa nao dcscjava,
lcvaniou-sc c ordcnou a SancIo aarclIassc o
Focinanic, c allardassc o lurro con rcsicza, o
quc clc fcz; c assin sc uscran logo iodos a
caninIo.
Nao iinIan andado un quario dc lcgua,
quando, ao airavcssarcn una scnda, viran vir
ara clcs olra dc scis asiorcs vcsiidos con
clicos ncgros, c as calcas coroadas con
grinaldas dc circsic c anargoso clocndro; c
cnunIava cada un sua vara grossa, vindo no
ncsno rancIo dois fidalgos a cavalo, ara dc
jornada nuiio lcn vcsiidos, c con ircs noos,
quc a c os aconanIavan.
200
Logo quc cIcgaran uns aos ouiros,
saudaran-sc coricsncnic dc aric a aric, c
crguniando-sc nuiuancnic ara ondc ian,
soulcran quc iodos clcs ian ara o lugar do
cnicrro; c assin, dcran cn caninIar dc arccria.
Un dos dc cavalo dissc ara o conanIciro.
Parccc-nc, scnIor Vivaldo, quc Iavcnos
dc dar or lcn cnrcgada a dcnora quc
iivcrnos cn vcr csic fanoso cnicrrancnio, quc
lcn fanoso nao odc clc dciar dc scr, scgundo
as csiranIczas quc csics asiorcs nos icn
coniado, ianio do norio, cono da asiora sua
Ionicida.
Assin acIo cu ianlcn rcsondcu
Vivaldo; nao so un dia gasiara cu, scnao aic
quairo, clo inicrcssc dc rcscnciar csia
novidadc.
Pcrguniou-lIc D. Quioic o quc cra quc
iinIan ouvido dc Marccla c Crisosiono.
Fcsondcu-lIc un dos caninIanics quc dc
nadrugada sc iinIan cnconirado con aquclcs
asiorcs c, clos icrcn visio cn conccrio dc ianio
dcsconsolo, lIcs iinIan crguniado a razao or
quc ian daqucla nancira. Coniara-lIa un dclcs,
cncarcccndo-lIcs a csiranIa condiao c
fornosura dc una asiora cIanada Marccla, os
anorcs dc nuiios quc a rcqucsiavan, c a noric
daquclc Crisosiono, a cujo saincnio ian.
201
Finalncnic confirnou scn discrcancia o ncsno
quc ja o Pcdro Iavia coniado a D. Quioic.
Dcsia raiica assou-sc a ouira, crguniando
o quc sc cIanava Vivaldo ao nosso fidalgo, or
quc noiivo andava arnado daqucla nancira, or
icrra iao acfica.
O ccrccio quc rofcsso rcsondcu D.
Quioic nao nc dcia jornadcar dc ouira
nancira. O lon assadio, o rcgalo, c o dcscanso
invcniaran-sc ara os coricsaos ninosos; nas o
iralalIo, o dcsassosscgo c as arnas fizcran-sc
ara aquclcs quc o nundo cIana cavalciros
andanics, dos quais cu, ainda quc indigno, sou
un, c o nnino dc iodos.
Acnas ial lIc ouviran, ficaran-no dcsdc
logo icndo or dcsconscriado do juzo; c ara
canina-lo nclIor, c rcconIcccr quc gcncro dc
dcsvario cra o scu, iornou Vivaldo a crguniar-
lIc quc vinIan a scr cavalciros andanics.
Nunca lcran Vossas Mcrccs rcsondcu
D. Quioic os anais c Iisiorias dc Inglaicrra,
quc iraian das fanosas faanIas do Fci Ariur, a
qucn gcralncnic cn nosso ronancc casiclIano
cIananos o Hc Atus, c dc qucn c iradiao,
aniiga c conun cn iodo aquclc rcino da Cra-
DrcianIa, quc nao norrcu, nas sin quc or aric
dc cncaniancnio sc convcricu cn corvo, c quc,
andando os icnos, Ia-dc ouira vcz rcinar,
202
rccolrando o scu rcino c cciro, scndo or csia
razao quc ningucn c caaz dc rovar quc dcsdc
cniao aic Iojc inglcs ncnIun icnIa norio corvo?
Pois lcn; cn icno daquclc lon Fci foi
insiiiuda aqucla fanosa ordcn dos cavalciros da
Tavola Fcdonda, c ocorrcran (cono
oniualncnic ali sc conia} os anorcs dc D.
Lanaroic do Lago con a FainIa Cincvra, scndo
nclcs ncdiancira c salcdora aqucla iao Ionrada
D. QuinianIona, dondc roccdcu aquclc iao
salido ronancc, c iao dccaniado cn nossa
EsanIa, dc.
Nunca fora cavalciro
dc danas iao lcn scrvido,
cono fora Lanaroic
dc DrcianIa arriladio;
con ioda a nais scric, iao docc c suavc, das suas
anorosas c forics faanIas. Pois dcsdc cniao sc
foi dc nao cn nao dilaiando aqucla ordcn dc
cavalaria, or nuiias c divcrsas arics do nundo.
Ncla foran fanosos, c conIccidos or scus fciios
o valcnic Anadis dc Caula, con iodos os scus
filIos c ncios aic quinia gcraao; o valoroso
Fclisnaric dc Hircania; o nunca assaz louvado
Tiranic-cl-Dlanco; c quasc ja cn nossos dias
vinos, ouvinos, c iraianos, ao invcncvcl c
gcncroso cavalciro D. Dclianis dc Crccia. Ora aqui
csia, ncus scnIorcs, o quc c scr cavalciro
andanic; c o quc rcfcrido icnIo c a ordcn da sua
203
cavalaria, na qual (cono ianlcn ja dissc} cu,
ainda quc ccador, fiz rofissao; c o ncsno quc
rofcssaran os cavalciros ncncionados rofcsso
cu ianlcn; or isso ando or csias solidcs c
dcscanados luscando as avcniuras, con anino
dclilcrado dc ofcrcccr o ncu lrao c a ninIa
cssoa nais crigosa quc a soric nc dcarar,
cn ajuda dos fracos c ncccssiiados.
Por iudo isio, acalaran os ouvinics dc sc
inicirar da falia dc juzo dc D. Quioic, c da
csccic dc loucura quc o doninava; do quc os
ionou a ncsna adniraao, quc a iodos os quc
cla rincira vcz a rcscnciavan.
Vivaldo, quc cra sujciio nui discrcio, c dc
gcnio alcgrc, ara suavizar o fasiio do ouco
csao quc dizian lIcs rcsiava ainda ara andar
aic scrra da sculiura, quis dar-lIc ocasiao
ara quc lcvassc or dianic os scus dcsaiinos, c
dissc-lIc.
Parccc-nc, scnIor cavalciro, quc a
rofissao dc Sua Mcrcc c das nais acriadas quc
Ia no nundo; c crsuado-nc dc quc ncn a dos
fradcs cariuos c iao rigorosa.
Tao rigorosa ialvcz quc o scja rcsondcu
o nosso D. Quioic orcn iao ncccssaria,
duvido nuiio; orquc, sc sc Ia-dc dizcr ioda a
vcrdadc, nao faz ncnos o soldado quc cccuia o
quc lIc nanda o caiiao, do quc o rorio
204
caiiao, quc lIo ordcna. VcnIo a dizcr quc os
rcligiosos, con ioda a az c sosscgo, cdcn ao
ccu o lcn da icrra; c nos, os soldados c
cavalciros, cccuianos o quc clcs so rcqucrcn,
orquc a dcfcndcnos con o valor do nosso lrao,
c ao fio da nossa csada, nao dclaio dc icio,
nas cn cano dcscolcrio, ofcrccidos cn alvo aos
insofridos raios do sol do vcrao, c aos arrciados
gclos do invcrno. Dcsic nodo, sonos ninisiros dc
Dcus na icrra, c lrao clo qual sc cccuia no
nundo a sua jusiia. E cono as coisas da gucrra,
c as conccrncnics a clas, nao sc odcn r cn
cccuao scnao suando, cansando, c iralalIando
cccssivancnic, scguc-sc quc os quc a rofcssan
icn scn duvida naior iralalIo quc os ouiros,
quc cn sosscgada az csiao cdindo a Dcus quc
favorca aos quc odcn ouco. Nao qucro cu
dizcr (ncn clo cnsancnio nc assa} quc c iao
lon csiado o dc cavalciro andanic, cono o dc
rcligioso na sua clausura; so qucro infcrir quc
isio quc cu adco c scn conaraao nais
iralalIoso c acrrcado, nais faninio c scdcnio,
niscravcl, roio, c licIoso, ois c ccrissino quc
os cavalciros andanics assados coniavan
nuiias avcniuras ruins no dccurso dc suas vidas,
c, sc alguns cIcgavan a scr Incradorcs, clo
csforo do scu lrao, fc quc lasianic suor c
sanguc lIcs cusiou; c sc quclcs, quc a iais graus
suliran, Iouvcsscn faliado cncaniadorcs c
205
salios ara os ajudarcn, lcn dcfraudados
icrian ficado dc suas cscranas.
Dcssc arcccr ianlcn cu sou dissc o
caninIanic nas Ia una coisa, cnirc ouiras
nuiias, quc nc dcsioa da loa razao nos
cavalciros andanics; c c, quc, vcndo-sc cn
ocasiao dc concicrcn una grandc c crigosa
avcniura, cn quc a vida lIcs vai nun fio, nunca
ncsscs aurados lanccs sc lcnlran dc
cnconcndar-sc a Dcus, cono qualqucr ouiro
crisiao; a quc sc cnconcndan c s suas danas,
con iania ansia c dcvoao, cono sc o Dcus
fosscn clas; o quc ara nin cIcira o scu ianio a
coisas dc agao.
ScnIor ncu dissc D. Quioic isso c
quc or nancira ncnIuna odc dciar dc scr
assin; c nal iria ao cavalciro andanic quc ouira
coisa fizcssc. Isio c ja uso auiorizado, c ossc
vclIa na cavalaria andanicsca; a salcr. quc, sc o
cavalciro andanic, ao aconcicr algun grandc
fciio dc arnas, iivcssc a sua scnIora dianic,
oria ncla os olIos lranda c anorosancnic,
cono cdindo-lIc quc o favorcccssc no duvidoso
iransc cn quc sc ia cncnIar; c, ainda quc
ningucn o ouvissc, csiaria olrigado a rofcrir
alavras cnirc dcnics, con as quais dc iodo o
coraao sc lIc cnconcndassc; do quc vcnos
inuncravcis ccnlos nas Iisiorias. Nao sc Ia-dc
cnicndcr or isio quc Iao-dc dciar dc
206
cnconcndar-sc a Dcus, quc icno c lugar lIcs
fican ara o fazcrcn no dccurso do confliio.
Scja assin rcsondcu o ouiro nas
ainda nc fica un cscruulo. Muiias vczcs icnIo
lido quc sc iravan diios cnirc dois andanics
cavalciros, quc dc alavra cn alavra sc lIcs
cIcga a accndcr a colcra, volian os cavalos,
ionan o cano, c ara logo, scn nais ncn
ncnos, a iodo o odcr dclcs, iornan a cnconirar-
sc, c no ncio da corrida sc cnconcndan s suas
danas. O quc do rcconiro cosiuna rcsuliar c quc
un cai clas ancas do cavalo, assado dc aric
con a lana do ouiro; c ao ouiro succdc ianlcn
quc, a nao sc agarrar s crinas do scu, nao
udcra dciar dc vir ianlcn a icrra. Nao sci
cono o norio odcria icr azo ara sc rcconcndar
a Dcus no dccurso dc iao acclcrado fciio. MclIor
fora quc as alavras, quc na carrcira gasiou cn
sc cnconcndar sua coricjada, as cnrcgassc no
quc csiava olrigado cono crisiao. E dcnais, cu
icnIo ara nin quc ncn iodos os cavalciros
andanics Iao-dc icr danas a qucn sc
cnconcndcn, orquc ncn iodos scrao
cnanorados.
Nisso c quc vai o crro rcsondcu D.
Quioic; digo quc nao odc cisiir cavalciro
andanic scn dana, orquc iao rorio c naiural
asscnia nos quc o sao scrcn cnanorados, cono
no ccu o icr csirclas; c ondc con cfciio sc viu
207
nunca Iisioria dc cavalciro andanic scn anorcs?
sc os nao iivcssc, nao fora iido or lcgiino
cavalciro, scnao or lasiardo, c quc cnirou na
forialcza da diia cavalaria nao cla oria, nas
or alguna frcsia cono ladrao.
Acsar dc iudo rclicou o caninIciro
arccc-nc (sc lcn nc lcnlra} icr lido quc D.
Calaor, irnao do valoroso Anadis dc Caula,
nunca icvc dana cn ariicular, a qucn udcssc
cnconcndar-sc; c ncn or isso foi iido cn ncnos
conia, c foi nuiio valcnic c fanoso cavalciro.
Ao quc rcsondcu o nosso D. Quioic.
ScnIor ncu, una andorinIa so nao faz
rinavcra; quanio nais, quc cu sci quc cssc
cavalciro csiava sccrciancnic cnanorado, c
nuiio cnanorado; c, dcnais, aquilo dc qucrcr
lcn a iodas quanias lIc arccian lcn a clc cra
gcnio scu, c nao lIc odia rcsisiir. Mas afinal dc
conias, avcriguado csia ja quc iinIa so una a
qucn fizcra scnIora ao scu alvcdrio, c a qucn sc
cnconcndava a niudo c nuiio sccrciancnic,
orquc iinlrava dc sisudo cavalciro.
Visio isso, scndo csscncial quc iodo o
cavalciro Ia-dc scr or fora cnanorado dissc
o ouiro ianlcn o c or scr da rofissao; c a
nao scr quc Vossa Mcrcc caricIc cn scr iao dc
scgrcdo cono D. Calaor, con o naior cncnIo
lIc rogo, cn nonc dc ioda a conanIia, c no
208
ncu rorio, nos diga o nonc, airia, qualidadc,
c fornosura da sua dana; diiosa sc julgaria cla
dc quc o nundo iodo soulcra quc c anada c
scrvida or un ial cavalciro cono Vossa Mcrcc
arccc.
Aqui soliou D. Quioic un grandc susiro, c
dissc;
Nao odcrci afirnar sc a ninIa docc
ininiga gosia, ou nao, dc quc o nundo saila quc
cu a sirvo. So osso dizcr, cn rcsosia ao quc iao
rcsciiosancnic sc nc cdc, quc o scu nonc c
Dulcincia, sua airia Toloso, un lugar da
MancIa; a sua qualidadc Ia-dc scr, clo ncnos,
Princcsa, ois c FainIa c scnIora ninIa; sua
fornosura solrc-Iunana, ois ncla sc rcalizan
iodos os inossvcis c quincricos airiluios dc
fornosura, quc os ocias dao s suas danas;
scus calclos sao ouro; a sua icsia canos clsios;
suas solrancclIas arcos cclcsics; scus olIos sois;
suas faccs rosas; scus lalios corais; crolas os
scus dcnics; alalasiro o scu colo; narnorc o scu
ciio; narfin as suas naos; sua lrancura ncvc; c
as arics quc visia Iunana iraz cncolcrias a
Ioncsiidadc sao iais (scgundo cu conjcciuro} quc
so a discrcia considcraao odc cncarccc-las, scn
odcr conara-las.
Esiinaranos salcr a sua linIagcn,
rosaia c nolrcza rclicou Vivaldo.
209
Ao quc D. Quioic rcsondcu.
Nao c dos aniigos Curcios, Caios, c Ciics
ronanos; ncn dos nodcrnos Colonas c Ursinos;
ncn dos Moncadas c Fcqucscncs, dc CaialunIa;
ncn dos Fclclas c Vilanovas, dc Valcncia;
Palafozcs, Nuzas, Focalcriis, Corclas, Lunas,
Alagcs, Urrcas, Fozcs c Currcas, dc Aragao;
Ccrdas, Manriqucs, Mcndonas, c Cusncs, dc
Casicla; Alcncasircs, PalIas, c Mcncscs, dc
Poriugal; orcn dcsccndc dos dc Toloso da
MancIa, linIagcn, sc lcn quc nodcrna, ial, quc
odc dar gcncrosa raiz s nais ilusircs fanlias
dos vindouros scculos. E nao nc rcliqucn a
isio, a nao scr con as condics quc s Ccrvino
ao c do irofcu das arnas dc Orlando, quc dizia.
........Ningucn as nova
quc cnirar nao ossa con Foldao cn
rova.
Sc lcn quc o ncu sanguc c dos ncliios
CacIoins dc Larcdo rcsondcu o caninIanic
nao nc aircvcrci a confronia-lo con o dos dc
Toloso dc la MancIa, ainda quc, ara dizcr ioda
a vcrdadc, scnclIanic aclido ainda aic Iojc nao
icnIa cIcgado aos ncus ouvidos.
Aclido scnclIanic a csic, lcn o odcrcis
dizcr rclicou o cavalciro D. Quioic.
210
Con grandc aicnao ian cscuiando iodos os
nais o dialogo dos dois; c aic os ncsnos
calrciros c asiorcs conIcccran a cccssiva falia
dc juzo dc D. Quioic. Soncnic SancIo c quc
cnsava scr vcrdadc iudo quc o ano dizia, alias
qucn clc cra, c icndo-o conIccido dc nasccna;
cn quc unIa alguna duvida cra crcr naquilo da
linda Dulcincia dcl Toloso, orquc nunca ial
nonc ncn ial Princcsa lIc Iavia cIcgado
noicia, con scr Toloso iao lcira da icrra dclc.
Ncsias raiicas ian, quando viran quc na
quclrada dc dois nonics alios vinIan uns vinic
asiorcs, iodos con clicos dc la rcia c coroados
dc grinaldas, quc (clo quc dcois sc rcconIcccu}
cran unas dc icio, ouiras dc circsic.
Enirc scis dclcs irazian unas andas colcrias
dc nuiia divcrsidadc dc florcs c ranos.
Vcndo aquilo un dos calrcircs, dissc.
Os quc ali vcn sao os quc irazcn o coro
dc Crisosiono; c ao c daqucla nonianIa c o
lugar ondc clc ordcnou o sculiasscn.
Dcran-sc orianio rcssa cn cIcgar; c foi a
icno, quc ja os quc vinIan iinIan osio as
andas cn icrra c quairo dclcs csiavan cavando a
sculiura ao lado dc una cnIa.
211
Fccclcran-sc uns aos ouiros coricsncnic; c
logo D. Quioic c os quc vinIan con clc sc
uscran a considcrar as andas, c nclas
dcscolriran, ananiilIado con florcs, un dcfunio
vcsiido dc asior, dc idadc (o arcccr} dc irinia
anos, quc, acsar da noric, nosirava quc cn
vida Iavia sido dc rosio fornoso c disosiao
galIarda. roda dc si iinIa nas ncsnas andas
alguns livros c acis, uns alcrios, c ouiros
fccIados; c ianio os quc aquilo conicnlavan,
cono os quc alrian a cova, c iodos os nais quc
ali cran, guardavan un naravilIoso silcncio; aic
quc un dos quc iroucran o norio dissc ara
ouiro.
Fcara lcn, Anlrosio, sc scra aqui o
lugar quc dissc Crisosiono, ois qucrcis quc iao
oniualncnic sc cunra o quc dcicrninou.
csic ncsno rcsondcu Anlrosio
quc nuiias vczcs aqui nc coniou o ncu
dcsdiioso anigo a Iisioria da sua dcsgraa. Aqui
nc dissc clc quc viu cla rincira vcz aqucla
ininiga norial da raa Iunana; c foi ianlcn
aqui quc cla rincira lIc dcclarou scu
cnsancnio iao Ioncsio cono cnanorado; c
aqui, finalncnic, foi a uliina vcz quc Marccla o
acalou dc dcscnganar do scu dcsdcn, dc nodo
quc icrninou a iragcdia da sua vida niscravcl.
Por isso aqui foi, cn ncnoria dc ianias dcsdiias,
212
quc clc dcicrninou o dcosiiasscn nas
cniranIas do cicrno csquccincnio.
Voliando-sc ara D. Quioic c ara os
assisicnics, rosscguiu, dizcndo.
Esic coro, scnIorcs, quc csiais vcndo
con olIos icdosos, dcosiiario dc una alna cn
quc o ccu cnccrrou infiniia aric das suas
riquczas. Essc c o coro dc Crisosiono, quc foi
unico cn cngcnIo, unico cn coricsia, circno
cn gcniilcza, fcni na anizadc, nagnfico scn
scnao, gravc scn rcsunao, alcgrc scn laicza,
c finalncnic, rinciro cn iudo quc c scr lon, c
scn scgundo cn iudo quc c scr dcsaforiunado.
Quis lcn, foi alorrccido; adorou, foi dcsrczado;
rogou a una fcra, inoriunou a un narnorc,
corrcu airas do vcnio, dcu lrados solidao,
scrviu ao dcsagradccincnio, c alcanou or
rcnio scr dcsojo da noric no ncio da carrcira
da sua vida, qual dcu fin una asiora, a qucn
clc rocurava cicrnizar ara quc vivcssc na
ncnoria das gcnics; o quc lcn odcrian
nosirar csscs acis quc csiais vcndo, sc clc nc
nao iivcssc rcconcndado quc os cnircgassc ao
fogo logo quc o scu coro iivcssc sido dado
icrra.
Maior rigor c crucldadc usarcis vos con
clcs dissc Vivaldo quc o scu ncsno dono,
ois nao c jusio ncn accriado sc cunra a
213
voniadc dc qucn ordcna o quc c iao fora dc iodo
o discorrcr assisado; c crrado andaria Augusio
Ccsar, sc conscniissc cn quc sc cccuiassc o quc
o divino Maniuano iinIa rcconcndado no scu
icsiancnio. Porianio, scnIor Anlrosio, ja quc
dais o coro do vosso anigo icrra, nao qucirais
dar ianlcn os scus cscriios ao csquccincnio.
Elc ordcnou, cono agravado, o quc nao c lcn
quc vos cunrais or indiscriao. Fazci anics,
dando a vida a csics acis, quc fiqucn ara iodo
scnrc lcnlrando a crucldadc dc Marccla, ara
ccnlo aos quc vicrcn, quc sc aaricn c fujan
dc cair cn scnclIanics dcscnIadciros. Eu c
quanios aqui sonos ja salcnos a Iisioria dcsic
vosso cnanorado c airilulado anigo, assin cono
salcnos a vossa lcaldadc, a ocasiao da sua
noric, c a sua uliina voniadc. Dc ioda csia
lancniavcl Iisioria sc odc concluir quania nao
foi a crucza dc Marccla, o anor da sua viina, o
circno do vosso lcn-qucrcr, c o fin a quc vao
dar os quc rcdca solia corrcn cla scnda quc o
anor dcsvairado lIcs alrc dianic dos olIos.
Onicn noiic soulcnos a caiasirofc dc
Crisosiono, c quc ncsic lugar Iavia dc scr
cnicrrado; c assin, or curiosidadc c lasiina,
dcianos o caninIo cn quc anos, c asscnianos
cn vir vcr or nossos olIos o quc ianio nos iinIa
consicrnado quando o ouvinos; c cn aga dcsia
aiao c do dcscjo quc cn nos ouiros nasccu dc
rcncdiarnos o quc udcsscnos, ic roganos, o
214
discrcio Anlrosio (ao ncnos cu io sulico da
ninIa aric} quc, dciando dc alrasar csics
acis, nc consinias lcvar alguns dclcs.
Scn cscrar rcsosia do asior, csicndcu a
nao, c ionou alguns dos quc nais crio lIc
csiavan.
Vcndo aquilo Anlrosio, dissc.
Por coricsia, scnIor ncu, conscniirci quc
fiqucis con os quc ionasics; nas cuidardcs quc
Iao-dc dciar dc ardcr os quc rcsian c
cnsancnio vao.
Vivaldo, quc dcscjava vcr o quc os acis
rczavan, alriu logo un dclcs, c viu quc iinIa or
iiulo. Cunuo dcscscudu.
Ouviu Anlrosio, c dissc.
Essc c o uliino acl quc o scn-vcniura
cscrcvcu; c ara quc vcjais, scnIor, o circno cn
quc o iinIan as suas dcsgraas, lcdc-o dc nodo
quc scjais ouvido; lcn vos dara icno a dcnora
dc sc alrir a sculiura.
Da nclIor voniadc o farci rcsondcu
Vivaldo. E cono iodos os circunsianics iinIan o
ncsno dcscjo, uscran-sc-lIc cn dcrrcdor, c clc,
lcndo cn voz clara, viu quc falava assin.
215

CAPTULO XIV
Ondc sc cn os vcrsos dcscscrados do asior dcfunio, con
ouiros inrcvisios succssos.

Pois dcscjas, crucl, quc sc ulliquc
dc loca cn loca, c va dc gcnic cn gcnic,
do icu rigor a nunca visia fora;

farci quc o ncsno infcrno conuniquc
a csic ciio afliio un son vccncnic,
c ninIa voz o usual csiilo iora.

E a ar do ncu dcscjo, quc sc csfora
a coniar ninIa dor c iuas faanIas,
da voz icrrvcl lroiara o accnio;
c nclc cnvolios or naior iorncnio
cdaos dcsias nscras cniranIas.

Escuia ois, c rcsia aicnio ouvido,
nao a arazvcis sons, sin ao rudo,
quc dcsdc o alisno do ncu irisic ciio,
olrigado dc indniio dclrio,
sai ara ncu naririo c icu dcsciio.

O rugir do lcao; do lolo fcro
o ulular icncroso; o silvo Iorrcndo
216
da cscanosa scrcnic; o fornidavcl

son dc algun ncgro nonsiro; o grasno
ausicro
da gralIa, avc dc agouro; o nar fcrvcndo
cn luia co'un iufao inconirasiavcl

dc ja vcncido iouro o inanansavcl
lranido; os ais da lugulrc rolinIa
na viuvcz; o consicrnado canio
do alorrccido nocIo, a ar co'o ranio
do infcrno iodo, socn na dor ninIa,

c saia con csia alna cascrada
una closao dc nusica aicrrada,
dc confusao ara os scniidos iodos;
ois a cna crucl quc cn nin adco
cdc co'o scu cccsso csiranIos nodos.

Dc confusao iananIa ccos scniidos
clas raias do Tcjo nao rcssocn;
ncn do Dciis nos lcdos olivcdos;

or ali ncus quciuncs csarzidos
or cavcrnas c cnIas nao ccocn
ara o nundo os icrrvcis ncus scgrcdos;

vao or cscuros valcs, or dcgrcdos
dc crnas raias a Iunano iraio alIcias,
ou or ondc janais sc cncrguc dia,
217
ou cla scca Llia, ondc sc cria
vcncnosa ralc dc ragas fcias;

quc inda quc ncsscs aranos scn icrno
ningucn nc cscuic os ais do ciio
cnfcrno,
ncn oua o icu rigor iao scn scgundo,
or rivilcgio dc ncus curios fados
scrao lcvados aos confins do nundo.

Sao vcncno os dcsdcns; una susciia,
ou vcrdadcira ou falsa, dcscscra;
c os zclos naian con rigor nais foric.

Auscncia larga noric nos sujciia;
conira un icncr olvido nao sc cscra
rcncdio no cscrar diiosa soric.

No fundo disso iudo Ia ccria a noric;
nas cu (nilagrc nunca visio!} vivo
zcloso, auscnic, dcsdcnIado, c ccrio
das susciias a quc anda o ciio alcrio,
c do olvido cn quc o fogo cn dolro avivo.

E cnirc ianio iorncnio, ao ncu dcscjo
ncn una luz dc alvio ao longc vcjo,
ncn ja scqucr fingi-la cn nin rocuro;
anics, ara rcquinic dc qucrcla,
csiar scn cla cicrnancnic juro.

218
Podc-sc juniancnic, orvcniura,
cscrar c icncr? c ondc os icnorcs
icn nais razao quc a cs'rana, Ia-dc
cscrar-sc?

Dclaldc os olIos furio sina cscura;
clas fcridas d'alna os scus ncgrorcs
nao ccssan un noncnio dc nosirar-sc.

Qucn odc dcsconfiana rccusar-sc,
quando iao clarancnic sc csiao vcndo
os dcsdcns c os noiivos dc susciias?
Ai vcrdadcs cn falulas dcsfciias!
ai canlio infausio, lasiinoso Iorrcndo!

do rcino dc anor cros iiranos
zclos! dai-nc un unIal; dcsdcns
insanos,
un larao! un larao! ai soric crua
cclclras iua uliina viioria;
nao Ia ncnoria airoz igual iua.

Eu cnfin norro c or quc nunca cscrc
quc a noric nc rcssara o nal da vida,
crsisiirci na ninIa faniasia.

Dirci quc anda accriado qucn rcfcrc
a iudo o lcn-qucrcr, quc a nais rcndida
alna c a quc dc nais livrc sc gloria.

219
Dirci quc a ninIa algoz nao acIo nia
scnao quc dc alna, qual dc coro, c lcla
quc cu icnIo a cula, cu so, dc sua fcrcza;
quc os nalcs quc nos causa con ccricza
nao sc ocn ao iao jusio incrio dcla.

Con csia crcna c un rigoroso lao,
da noric acclcrando o circno asso,
a quc nc Iao scus dcsrczcs condcnado,
darci cndcnic ao vcnio coro c alna
scn louro ou alna dc ouiro c nclIor
fado.

Con ianias scn-razcs, uscsic clara
a causa or quc odcio c cnjciio a vida
c clas rorias naos a lano fora.

Dc iudo Iojc razao sc ic dcara.
rofunda c conIcnia cra a fcrida;
dc nao nais a sofrcr nc cino agora.

Sc or diia conIcccs ncsia Iora
quc o claro ccu dos olIos icus fornosos
nao c razao quc cu iurlc, cviia o ranio;
iudo quc or ii dci nao valc ianio
quc no agucs con olIos lacrinosos.

Anics a rir na ocasiao funcsia
nosira quc csic ncu fin c iua fcsia.
Louco c qucn aclarar-io assin sc aircvc
220
salcndo scr-ic a ansia nais qucrida
quc a ncgra vida nc icrninc cn lrcvc.

Vindc, scdcs dc Tanialo; cncdo
dc Ssifo; avc airoz quc rois a Tcio;
vcn, roda dc Egion con giro cicrno;

vindc a nin, vindc a nin; nao c ja ccdo,
iariarco Iorror do nais crucl sulcio,
urnas dc nias irnas, cansado infcrno.

Quanios sofrcn iorncnio nais inicrno,
vcjan quc igual ca dcniro nc iralalIa;
c sc a suicida ccquias sao dcvidas,
canicn-nas cn voz laia, c lcn scniidas,
ao norio, a qucn faliou aic norialIa.

E o oriciro infcrnal dos ircs scnllanics,
co'os ouiros nonsiros nil ciravaganics,
solicn-nc o dc ounds, ois cnicndo
scr csia a ona unica dcvida
do ananic suicida ao caso Iorrcndo.

Canao dcscscrada, nao ic qucics
quando a cIorar na solidao nc dcics;
sc a gloria dcla no ncu nal consisic,
c o crdincnio ncu lIc iraz vcniura,
ja ninIa sculiura c ncnos irisic.
Dcn arcccu aos ouvinics a canao dc
Crisosiono, ainda quc o lciior dissc quc a acIava
221
dissonanic do quc iinIa ouvido do rccaio c
londadc dc Marccla, orquc nos vcrsos o auior sc
quciava dc zclos, susciias c dc auscncia, iudo
cn ncnoscalo do lon crcdiio c fana dc Marccla.
Ao quc Anlrosio rcsondcu cono qucn cra
salcdor dos nais cscondidos cnsancnios do
anigo.
ScnIor, ara saiisfaao dcssa duvida
Iavcis dc salcr quc, o icno cn quc o infcliz isio
cscrcvcu, csiava auscnic dc Marccla, dc qucn sc
iinIa aariado or voniadc, a vcr sc a auscncia
usaria con clc o quc icn or cosiunc; c orquc
ao nanorado auscnic nao Ia coisa quc o nao
dcssosscguc, ncn icnor quc lIc nao cIcguc,
assin a Crisosiono o ralavan os zclos
inaginados, c as susciias, cono sc foran
vcrdadcs. E con isio ja fica ilcso o crcdiio quc a
fana rcgoa da londadc dc Marccla, a qucn ncn
a ncsna invcja odc r ccIa alguna,
cccao dc scr crucl, un ouco arroganic, c
nuiio dcsdcnIosa.
vcrdadc rcsondcu Vivaldo.
E qucrcndo lcr ouiro acl dos quc Iavia
salvado do fogo, vcio aialIa-lo una visao
naravilIosa (quc ial sc rcrcscniava} a qual
aarcccu ali inoinadancnic.
Por cina da cnIa, a cujo soc sc cavava a
sculiura, aarcccu a asiora Marccla, iao
222
fornosa, quc aic a sua fana cscurccia. Os quc
ainda a nao iinIan visio cncaravan ncla con
adniraao c silcncio; c os quc ja csiavan
acosiunados a vc-la nao ficavan ncnos ainiios
quc os ouiros. Anlrosio, ianio cono a avisiou,
dissc nun ncio dc indignaao.
Vcns ccrincniar, fcro lasilisco dcsics
nonics, sc con a iua rcscna vcricrao ainda
sanguc as fcridas dcsic niscravcl, a qucn a iua
crucldadc iirou a vida? ou vcns vangloriar-ic,
conicnlando as crucis faanIas da iua ndolc?
ou dcscjas olscrvar dcssa aliura, cono Ncro o
inccndio dc Fona, os cfciios da iua larlaridadc?
ou isar arroganic csic dcsasirado cadavcr, cono
a ingraia filIa fcz ao dc Scrvio Tulio? Dizc ja a
quc vcns, ou o quc c quc nais ic agrada, quc or
cu salcr quc os cnsancnios dc Crisosiono
nunca cn vida dciaran dc ic olcdcccr, farci
quc, ainda dcois da sua noric, or clc ic
oldcan os quc sc cIanaran, c foran scus
anigos.
Nao vcnIo, Anlrosio, a nada disso quc
dizcs rcsondcu Marccla vcnIo so a
dcfcndcr-nc, c nosirar quao fora dc razao andan
iodos os quc nc culan do quc cnan, c da
noric dc Crisosiono. Por isso, rogo a quanios
aqui sois nc aicndais, quc nao scra ncccssario
nuiio icno, ncn nuiias alavras, ara
crsuadir dc iao clara vcrdadc os assisados. Fcz-
223
nc o ccu fornosa, scgundo vos ouiros cncarcccis;
c ianio, quc nao csia cn vossa nao o rcsisiirdcs-
nc; c, clo anor quc nc nosirais, dizcis (c aic
suondcs} quc csicja cu olrigada a corrcsondcr-
vos. Con o naiural cnicndincnio quc Dcus nc
dcu, conIco quc ioda a fornosura c anavcl;
nas nao cnicndo quc cn razao dc scr anada scja
olrigada a anar, odcndo aic dar-sc quc scja fcio
o nanorado da fornosura. Ora scndo o fcio
alorrccvcl, fica nuiio inrorio o dizcr-sc.
qucro-ic or fornosa; c iu, ainda quc cu o nao
scja, dcvcs ianlcn anar-nc". Mas, ainda
suondo quc as fornosuras scjan dc aric a
aric iguais, ncn or isso Iao-dc corrcr iguais os
dcscjos, orquc ncn iodas as fornosuras
caiivan; algunas alcgran a visia, scn rcndcrcn
as voniadcs. Sc iodas as lclczas cnanorasscn c
rcndcsscn, scria un andarcn as voniadcs
confusas c dcscncaninIadas, scn salcrcn cn
quc Iavian dc arar; orquc, scndo infiniios os
oljcios fornosos, infiniios Iavian dc scr os
dcscjos; c, scgundo cu icnIo ouvido dizcr, o
vcrdadciro anor nao sc dividc, c dcvc scr
voluniario, c nao forado. Scndo isio assin, cono
julgo quc c, or quc cigis quc rcnda a ninIa
voniadc or fora, olrigada so or dizcrdcs quc
nc qucrcis lcn? Dizci-nc. sc, assin cono o ccu
nc fcz fornosa, nc fizcra fcia, scria jusio
quciar-nc cu dc vos or nc nao anardcs? E dc
nais, dcvcis considcrar quc cu nao cscolIi a
224
fornosura quc icnIo; quc, ial qual c, o ccu na
dcu graiuiiancnic, scn cu a cdir ncn a
cscolIcr; assin cono a vlora nao Ia-dc scr
culada da conIa quc icn, osio naiar con
cla, cn razao dc lIc icr sido dada cla naiurcza,
iao ouco ncrco cu scr rcrccndida or scr
fornosa, quc a fornosura na nulIcr Ioncsia c
cono o fogo aariado, ou cono a csada aguda,
quc ncn clc qucina, ncn cla coria a qucn sc
lIcs nao aroina. A Ionra c as viriudcs sao
adornos da alna, scn os quais o coro nao dcvc
arcccr fornoso, ainda quc o scja. Pois sc a
Ioncsiidadc c una das viriudcs quc ao coro c
alna nais adornan c afornoscnian, or quc Ia-
dc crdc-la a quc c anada or fornosa, ara
corrcsondcr inicnao dc qucn, so or scu
gosio, con iodas as suas foras c indusirias,
asira a quc a crca? Eu nasci livrc; c ara odcr
vivcr livrc cscolIi as solcdadcs dos canos; as
arvorcs dcsia nonianIa sao a ninIa conanIia;
as claras aguas dcsics arroios, ncus csclIos;
con as arvorcs c as aguas conunico ncus
cnsancnios c fornosura. Sou fogo, nas
aariado; csada, nas osia longc. Aos quc
icnIo nanorado con a visia, icnIo-os con as
alavras dcscnganado; c sc os dcscjos sc nanicn
con as cscranas, nao icndo cu dado ncnIuna
a Crisosiono, lcn sc odc dizcr quc o naiou a
sua icina, c nao a ninIa crucldadc; c sc sc nc
oljcia quc cran Ioncsios os scus cnsancnios, c
225
quc or isso csiava olrigada a corrcsondcr-lIcs,
digo quc, quando, ncsic ncsno lugar, ondc agora
sc cava a sua sculiura, nc dcscolriu a londadc
dos scus inicnios, cu lIc rcsondi c dcclarci quc
os ncus cran vivcr cn crciua solcdadc, c quc
so a icrra gozassc o fruio do ncu rccolIincnio, c
os dcsojos da ninIa fornosura; c sc clc, con
iodo csic dcscngano, quis aorfiar conira a
cscrana, c navcgar conira o vcnio, quc nuiio
quc sc afogassc no ncio do golfao do scu
dcsaiino!? Sc cu o cnirciivcra, scria falsa; sc o
conicniara, dcsncniiria a nclIor inicnao c
roosiio. Dcscnganado, icinou, dcscscrou scn
scr alorrccido. Vcdc agora sc c razao quc da sua
cula sc nc lancc a nin a cna. Qucic-sc o
cnganado, dcscscrc-sc aquclc a qucn faliaran
cscranas quc ianio lIc ronciian. O quc cu
cIanar, confic-sc; o quc cu adniiir, ufanc-sc;
orcn nao nc cIanc crucl ncn Ionicida aquclc
a qucn cu nao roncio, ncn cngano, ncn
cIano, ncn adniio. O ccu or ora nao icn
qucrido quc cu anc or dcsiino; c o cnsar quc
Ici-dc anar or clciao c cscusado. Esic
dcscngano gcral sirva a cada un dos quc nc
soliciian ara scu ariicular rovciio; c fiquc-sc
cnicndcndo daqui avanic quc, sc algun norrcr
or nin, nao norrc dc zcloso, ncn dcsdiiado,
orquc qucn a ningucn qucr a ningucn dcvc dar
ciuncs; dcscnganos nao sc dcvcn ionar or
dcsdcns. O quc nc cIana fcra c lasilisco, dcic-
226
nc cono coisa rcjudicial c ruin; o quc nc
cIana ingraia, nao nc sirva; qucn nc julga
dcsconIccida, quc nc nao conIca; qucn
dcsunana, quc nc nao siga. Esia fcra, csic
lasilisco, csia ingraia, csia crucl, c csia
dcsconIccida, ncn os Ia-dc luscar, ncn scrvir,
ncn conIcccr, ncn scguir dc nodo algun. Sc a
Crisosiono o naiou a sua inacicncia c arrojado
dcscjo, or quc sc nc Ia-dc cular o ncu
Ioncsio roccdcr c rccaio? Sc cu conscrvo a
ninIa urcza na conanIia das arvorcs, or quc
Iao-dc qucrcr quc cu a crca na conanIia dos
Ioncns? TcnIo riquczas rorias, cono salcis, c
nao colio as alIcias; icnIo livrc condiao, c nao
gosio dc sujciiar-nc; nao qucro ncn icnIo odio a
cssoa alguna; nao cngano a csic, ncn soliciio a
aquclc; nao nc divirio con un, ncn con ouiro
nc cnircicnIo. A convcrsaao Ioncsia das
zagalas dcsias aldcias, c o iraio das ninIas
calras, nc cnircicn; os ncus dcscjos icn or
liniics csias nonianIas; c, sc ara fora sc
csicndcn, c ara conicnlarcn a fornosura do
ccu. Sao csics os assos coniados, or ondc a
alna caninIa ara a sua norada rincira.
E isio diio, scn qucrcr ouvir rcsosia
alguna, voliou as cosias, c sc ncicu clo nais
ccrrado dc un nonic quc lIc ficava crio,
dciando a iodos adnirados, ianio da sua
discriao, cono da sua lindcza.
227
Alguns dos fcridos con as scias dos scus
lclos olIos arcccran qucrcr scgui-la, scn os
dcicr o fornal dcscngano quc iinIan ouvido.
Visio aquilo or D. Quioic, cnicndcndo quc
ara ali accriava lcn a sua cavalaria, socorrcndo
as donzclas ncccssiiadas; osia a nao no unIo
da csada, cn voz alia c inicligvcl dissc.
NcnIuna cssoa, dc qualqucr csiado c
condiao quc scja, sc aircva a scguir a gcniil
Marccla, sol cna dc cair na furia da ninIa
indignaao. Ja cla nosirou, con razcs claras, a
ouca ou ncnIuna cula quc icvc na noric dc
Crisosiono, c quao alIcia vivc dc condcsccndcr
con os dcscjos dc ncnIun dos scus arrojados. c
or isso c jusio quc, cn vcz dc scr scguida c
crscguida, scja Ionrada c csiinada dc iodos os
lons do nundo, ois nosira quc cn iodo clc c so
cla qucn vivc con icnao iao Ioncsia.
Ou fossc clas ancaas dc D. Quioic, ou
orquc Anlrosio lIcs dissc quc conclusscn o
quc dcvian ao scu anigo, ncnIun dos asiorcs
sc aariou ncn novcu dali, aic quc uliinado o
sculcro, c qucinados os acis dc Crisosiono,
uscran o coro na icrra, nao scn nuiias
lagrinas dos circunsianics. Taaran a sculiura
con una iosca lousa, cscra dc quc sc
icrninassc una cana, quc Anlrosio dissc
228
icncionava nandar fazcr con un ciiafio quc
Iavia dc dizcr assin.
Aqui jaz dc un anador
o olrc coro gclado;
foi clc un asior dc gado,
crdido or dcsanor.

Morrcu s naos do rigor
dc una csquiva c linda ingraia,
con qucn scu rcino dilaia
o iirano dcus Anor.
Esargiran logo or cina da sculiura
nuiias florcs c ranos c dando iodos os csancs
ao anigo, sc dcscdiran dclc. O ncsno fizcran
Vivaldo c o scu conanIciro, c D. Quioic
dcscdiu-sc dos scus Ioscdciros c dos
caninIanics, os quais lIc rogaran fossc con clcs
a ScvilIa, or scr lugar iao asado ara avcniuras,
quc cn cada rua c a cada csquina sc ofcrcccn
nais quc cn ouira alguna aric.
Agradcccu-lIcs o cavalciro a rcconcndaao, c
o anino quc naquilo nosiravan dc lIc dar gosio;
c dissc quc or cniao nao qucria ncn dcvia ir a
ScvilIa, cnquanio nao iivcssc linado aquclas
scrras dc rouladorcs nalandrins, dc quc cra
fana andarcn iodas inadas.
Vcndo-lIc a loa dcicrninaao, nao quiscran
os caninIanics inoriuna-lo nais; anics,
229
dcscdindo-sc dc novo, o dciaran, c
rosscguiran scu caninIo, cn quc lIcs nao
faliou assunio ara convcrsaao, ianio na
Iisioria dc Marccla c Crisosiono, cono nos
ircsvarios dc D. Quioic.
O cavalciro dcicrninou ir icr con a asiora
Marccla, c ofcrcccr-lIc iudo quanio odia ara a
scrvir; nas nao lIc aconicccu cono faniasiava,
scgundo sc coniara no dccurso dcsia vcrdica
Iisioria.
230

LIVRO TERCEIRO
231

CAPTULO XV
En quc sc conia a dcsgraada avcniura, quc a D. Quioic
ocorrcu con uns dcsalnados iangucscs.

CONTA o salio Cid Hancic Dcncngcli quc
assin quc D. Quioic sc dcscdiu dos scus
Ioscdciros, c dc iodos os quc sc acIaran ao
cnicrro do asior Crisosiono, clc c o scu
cscudciro sc cniranIaran no ncsno losquc
ondc iinIan visio dcsaarcccr a asiora Marccla;
c, Iavcndo andado or clc assanic dc duas
Ioras a rocura-la or iodos os siios, scn
odcrcn dar con cla, cIcgaran a un rado cIcio
dc viosa crva, or ondc corria un arroio frcsco c
dclciioso; ianio, quc inciiou c olrigou a assarcn
ali a Iora da scsia, quc ja rinciiava dc acriar.
Acaran-sc; c, dciando o juncnio c
Focinanic voniadc asiar da nuiia vcrdura quc
or ali crcscia, foran-sc aos alforjcs, c, scn
ccrinnia alguna, cn loa az c socicdadc, ano c
scrvo concran do quc nclcs acIaran.
Nao iraiara SancIo dc car o Focinanic, cn
razao dc o conIcccr or iao nanso c ouco
rincIao, quc iodas as cguas da dcvcsa dc
Cordova o nao farian dcsnandar-sc. Ordcnou
232
ois a soric, c o dialo (quc ncn scnrc dornc},
quc andassc cniao or aquclc valc asccndo una
nanada dc oldras galisianas dc uns arriciros
iangucscs, os quais icn or cosiunc ionarcn
con suas rccovas a sonlra no vcrao cn siios
ninosos dc crva c agua; c aquclc ondc accriou dc
csiar D. Quioic cra un dcsscs.
Succdcu quc ao Focinanic acicccu rcfocilar-
sc con as scnIoras facas; c, saindo, acnas as
farcjou, do scu naiural asso c cosiunc, scn
cdir liccna ao dono, dcu o scu iroiczinIo algun
ianio icadcic, c foi dcclarar a clas a sua
ncccssidadc. Elas, orcn, quc clas nosiras
dcvian icr nais voniadc dc asiar quc dc ouira
coisa, rccclcran-no con as fcrraduras c
dcniada, dc nodo quc cn lrcvcs audicncias lIc
rclcniaran as silIas, c o dciaran scn scla c cn
clo. O quc orcn nais o dcvcu nagoar foi quc,
vcndo os arriciros quc sc lIcs ian forar as
cguas, acudiran con arrocIos; c iania lanlada
lIc dcran quc o csicndcran no cIao nuna
lasiina.
Ja ncsic concnos D. Quioic c SaricIo, quc
iinIan visio a iunda dc Focinanic, cIcgavan
cslaforidos; c dissc D. Quioic ara SancIo.
Pclo quc vcjo, anigo SancIo, csics nao sao
cavalciros; sao gcnic socz c dc laia ralc. Digo-ic,
orquc dcsia fciia odcs ajudar-nc a ionar
233
dcvida vingana do agravo, quc dianic dos nossos
olIos sc Ia fciio a Focinanic.
Quc dialo dc vingana Iavcnos dc ionar
rcsondcu SancIo sc clcs sao nais dc vinic,
c nos so dois, c lcn odc scr quc so un c ncio?
Eu valIo or ccn rcsondcu D.
Quioic.
E, ncicndo logo nao csada, arrcncicu aos
iangucscs, c o ncsno fcz SancIo Pana, infludo
do ccnlo do ano. Logo no rinciro ronanic
dcu D. Quioic una cuiilada nun, quc lIc alriu
un saio dc couro quc irazia vcsiido, c loa aric
do onlro.
Os iangucscs, quc sc viran invcsiidos dc dois
Ioncns sos, scndo clcs ianios, iornaran-sc aos
lordcs c, ncicndo aos dois no ncio, concaran
a nalIar nclcs con grandc afinco c vccncncia. A
vcrdadc c quc, logo scgunda lanlada, dcran
con SancIo cn laio, c o ncsno aconicccu a D.
Quioic, scn lIc valcr sua dcsircza c lon anino;
c quis a sua soric quc vicssc a cair aos cs dc
Focinanic, quc ainda sc nao iinIa crguido; or
ondc sc vc a furia, con quc naan lordcs
osios cn naos rusiicas c cnraivccidas.
Vcndo ois os iangucscs a na olra quc
iinIan fciio, iornaran a carrcgar a rccova, c
234
scguiran jornada, dciando aos dois avcniurciros
cn ouco lon csiado, c dc csinago ainda ior.
O rinciro quc dcu sinal dc si foi SancIo
Pana, quc, vcndo crio o ano, lIc dissc con ion
dc cnfcrno c lasiinado.
ScnIor D. Quioic! aI scnIor D.
Quioic!...
Quc icns, SancIo nano? rcsondcu D.
Quioic con o ncsno ion afcninado c dorido dc
SancIo.
Qucria, sc udcssc scr rcsondcu csic
quc Vossa Mcrcc nc dcssc dois golos daqucla
lclida do fcio Dras, sc a icn a nao; ialvcz scja
iao loa ara os ossos quclrados cono ara as
fcridas.
Pois sc cu aqui a iivcssc, olrc dc nin!
quc nais nos cra rcciso? rcsondcu D.
Quioic Mas cu ic juro, SancIo, alavra dc
cavalciro andanic, quc, anics dc assarcn dois
dias, sc a foriuna nao ordcnar o conirario, ou a
Ici-dc icr cn ncu odcr, ou ruins naos scrao as
ninIas.
E cn quanios dias lIc arccc a Vossa
Mcrcc quc odcrcnos novcr os cs? rclicou
SancIo Pana.
235
Dc nin sci cu dizcr rcsondcu o nodo
cavalciro D. Quioic quc nao salcrci accriar
agora cssc cnuio dc dias. Mas a cula dc iudo
isio icnIo-a cu, quc ncii nao csada conira
Ioncns quc nao cran arnados cavalciros cono
cu; clo quc cnicndo quc, cn cna dc icr
infringido as lcis da cavalaria, c quc o dcus das
laialIas crniiiu quc sc nc dcssc csic casiigo.
Por isso, irnao SancIo, dcvcs icr scnrc lcn
rcscnic o quc ic vou dizcr, or inicrcssar nuiio
saudc dc anlos nos. cn vcndo quc scnclIanic
canalIa nos faz algun agravo, nao cscrcs aic cu
r nao csada conira clcs, orquc o nao farci
dc soric alguna; nas dcscnlainIa iu logo a iua
c rcgala-ic dc os casiigar. Sc cn sua ajuda c
dcfcnsa acudircn cavalciros, cniao cu ic salcrci
dcfcndcr c ofcndc-los con iodo o ncu odcr, quc
ja icns visio or nil sinais c ccricncias aic
ondc cIcga o valor dcsic ncu foric lrao.
Tal ficara dc arroganic o olrc fidalgo dcois
da viioria do valcnic liscainIo!
Mas a SancIo c quc nao arcccu iao lcn o
consclIo do ano, quc dciassc dc lIc rclicar,
dizcndo.
ScnIor, cu sou Ioncn acfico, nanso c
sosscgado, c sci disfarar qualqucr injuria,
orquc icnIo nulIcr c filIos quc nanicr c criar;
c orianio fiquc a Vossa Mcrcc ianlcn dc
236
advcricncia, ois nando nao odc scr, quc dc
nodo ncnIun ncicrci nao csada, ncn conira
vilao ncn conira cavalciro; c quc daqui cn dianic
Dcus crdoc quanios agravos sc nc icn fciio c sc
nc Iao-dc fazcr, cnlora nos icnIa fciio, faa ou
Iaja dc fazcr cssoa alia ou laia, rico ou olrc,
fidalgo ou nccanico, scn ccciuar ncnIun
csiado ncn condiao.
Ouvindo o ano aquilo, rcsondcu.
Quiscra icr foras ara odcr falar con
algun dcscanso, c quc a dor quc icnIo ncsias
cosiclas sc nc alacassc, ara ic cu dar a
cnicndcr, Pana, o crro cn quc csias. Vcn ca,
ccador; sc o vcnio da foriuna, iao conirario aic
aqui, vira dc runo ara nos favorcccr, cncIcndo-
nos as vclas do dcscjo, ara quc scgurancnic, c
scn conirasic algun, aoricnos cn algunas das
ilIas quc ja ic roncii, quc scria dc ii sc,
ganIando-a, cu ic fizcssc scnIor dcla? ois Ias-
dc iu ncsno inossililiiar-nc dc o rcalizar, or
nao scrcs arnado cavalciro ncn qucrcrcs sc-lo,
ncn icrcs valor ncn icnao dc vingar as iuas
injurias, c dcfcndcr os icus donnios?! orquc
Ias-dc salcr quc nos rcinos c rovncias rcccn-
conquisiadas nunca os aninos dos scus naiurais
csiao sosscgados, ncn iao favoravcis ao novo
scnIor, quc sc nao icna alguna novidadc ara sc
alicrarcn dc novo as coisas, c sc iornar, cono
dizcn, a icniar dc novo foriuna; c orianio c
237
ncccssario quc o novo osscssor icnIa
cnicndincnio ara sc salcr govcrnar, c valor
ara ofcndcr c dcfcndcr-sc cn qualqucr
coniingcncia.
Nisio quc nos agora aconicccu iornou
SancIo quiscra cu icr iido cssc cnicndincnio c
cssc valor quc Vossa Mcrcc diz; nas cu lIc juro,
fc dc olrc Ioncn, quc nais csiou cu ara
cnlasiros, quc ara arrazoados. OlIc Vossa
Mcrcc sc sc odc lcvaniar, c ajudarcnos ao
Focinanic a r-sc cn c (ainda quc lcn ouco o
ncrccc or icr sido o causador dcssc larulIo}.
Nunca ial cscrci dc Focinanic; iinIa-o or
cssoa casia, c iao acfica dc si cono cu rorio.
Enfin, lcn dizcn la quc c rcciso nuiio icno
ara sc acalar dc conIcccr os indivduos, c quc
nao Ia coisa scgura ncsia vida. Qucn Iavia dc
dizcr quc airas daquclas iao grandcs cuiiladas,
cono as quc Vossa Mcrcc dcu naquclc
dcsgraado cavalciro andanic, nos Iavia dc vir
cla oria, c no alcancc, csic icnoral iananIo
dc auladas quc nos dcsalou nos csinIaos?
Ainda o icu, SancIo rclicou D. Quioic
dcvc csiar acosiunado a lorrascas dcsias;
orcn o ncu, criado cnirc csguics c Iolandas
finas, claro csia quc Ia-dc scniir nais a dor dcsia
dcsgraa; c sc nao fossc or inaginar (quc digo?
inaginar!} or salcr, quc iodos csics dcscnodos
238
andan nuiio ancos ao ccrccio das arnas, aqui
nc dciara norrcr dc ura vcrgonIa.
Fcsondcu o cscudciro.
ScnIor ncu, ja quc csias dcsgraas sao
fruio da cavalaria, diga-nc Vossa Mcrcc sc
cosiuna Iavcr nuiias safaras dclas, ou sc icn
suas csiacs fora das quais sc nao aanIan;
orquc a nin nc arccc quc, dcois dc duas
colIciias assin, ja nos odcnos dar or
discnsados ara icrccira, sc Dcus con sua
infiniia niscricordia nos nao socorrc.
Salc, anigo SancIo rcsondcu D.
Quioic quc a vida dos cavalciros andanics
csia sujciia a nil crigos c dcsvcniuras, assin
cono, ncn nais ncn ncnos, csiao clcs ianlcn
scnrc cn coniingcncias nuiio roinas dc
sulircn a Fcis c Incradorcs, cono a ccricncia
o icn nosirado cn divcrsos c nuiios cavalciros,
dc cujas Iisiorias cu icnIo inicira noicia. Pudcra
coniar-ic agora, sc a dor nc dcssc vaga, dc
alguns quc, so clo valor do scu lrao, icn
sulido aos alios csiados quc ic dissc; c csscs
ncsnos sc viran, anics c dcois, cn divcrsas
calanidadcs c niscrias; orquc o valoroso
Anadis dc Caula caiu cn odcr do scu norial
ininigo Arcalau o cncaniador, a rcsciio do qual
sc icn or avcriguado quc, icndo-o rcso c aiado
nuna coluna dc un aiio, lIc dcu ara cina dc
239
duzcnios aoiics con as rcdcas do scu cavalo; c
aic Ia un auior sccrcio dc nao cqucno crcdiio,
quc diz quc, icndo o cavalciro dcl Fclo ioado cn
ccrio alaao quc sc lIc alriu dclaio dos cs cn
ccrio casiclo, ao cair sc acIou nuna rofunda
cova sulicrranca aiado dc cs c naos; c ali lIc
dcran un dcsics clisicrcs quc cIanan dc agua
dc ncvc c arcia, quc o dciou nas uliinas; c sc
nao fora socorrido naqucla grandc irilulaao or
un grandc salio scu anigo, nuiio nal iria ao
olrc cavalciro. Porianio, SancIo, or ondc iania
gcnic loa icn assado, lcn osso assar cu
ianlcn. Maiorcs foran os inrocrios or clcs
curiidos, quc csics nossos agora. Has-dc salcr,
SancIo, quc as fcridas quc afronian nao sao as
quc sc fazcn con os insiruncnios quc sc acIan
nao; o quc sc conicn na lci dos duclos cscriio
or csics rorios icrnos. quc sc o saaiciro da
nouircn con a forna quc na nao icn, osio quc
cla scja rcalncnic dc au, ncn or isso sc dira
quc lcvou aulada aquclc cn qucn dcu. Digo isio
ara quc nao cuidcs quc, sc lcn sanos dcsia
cndcncia nodos, ficanos or isso afroniados;
orquc as arnas quc irazian aquclcs Ioncns, c
con quc nos nacIucaran, nao cran ouiras
scnao os scus lordcs; c ncnIun dclcs (sc lcn
nc lcnlra} coniinIa csioquc, csada, ncn
unIal.
A nin nao nc dcran vagar rcsondcu
SancIo ara rcarar nisso, orquc acnas
240
ncii nao ninIa tsonu, quando logo nc
lcnzcran os lonlos con os aus, or nodo quc
sc nc foi o lunc dos olIos c a fora dos cs,
rcgando conigo ondc agora jazo; c ouco nc
inoria salcr sc foran afronia, ou nao, as
lordoadas; o quc nc inoria sao as dorcs dclas,
quc Iao-dc ficar iao inrcssas na ncnoria, cono
no csinIao.
Con iudo isso, salc, irnao Pana
rclicou D. Quioic quc nao Ia lcnlrana quc
sc nao gasic con o icno, ncn dor quc or noric
nao dcsaarca.
E ois, quc dcsgraa odc Iavcr naior
rclicou SancIo quc a quc so o icno cura, c
so a noric acala? Sc csic nosso coniraicno fora
daquclcs quc sc curan con un ar dc
cnlasiros, ainda nao fora iao nau, nas ja vou
vcndo quc ncn iodos os cnlasiros dc un
Iosiial Iao-dc lasiar ara nos r scqucr a lon
caninIo.
Dcia-ic disso, c fazc das fraquczas foras,
SancIo rcsondcu D. Quioic quc assin
farci cu ianlcn; c vcjanos cono csia o
Focinanic quc, ao quc nc arccc, o coiiado nao
aanIou ncnor quinIao quc nos ouiros.
Nao adnira rcsondcu SancIo or
isso c ianlcn andanic; o quc a nin nc csania
c quc o ncu juncnio cscaassc con as cosias
241
iniciras, dondc nos ouiros iroucnos quclradas
as cosiclas.
Nas dcsgraas rcsondcu D. Quioic
scnrc a vcniura dcia una oria alcria ara
rcncdio; c digo assin, orquc csia lcsiiaga nos
odcra agora surir a falia dc Focinanic, lcvando-
nc daqui ara algun casiclo, ondc scja curado
das fcridas; c ncn or isso Iavcrci or dcsonra
ial cavalgadura, orquc nc lcnlro dc icr lido quc
aquclc lon vclIo dc Silcno, aio c cdagogo do
alcgrc dcus da folgana, quando cnirou na cidadc
das ccn orias ia nuiio a scu gosio
cscarrancIado nun fornosssino asno.
Iria cscarrancIado cono Vossa Mcrcc diz
rcsondcu SancIo orcn c nuiio difcrcnic
ir cscarrancIado, dc ir airavcssado cono una
sacada dc iraos vclIos.
Ao quc D. Quioic rcsondcu.
As fcridas quc nas laialIas sc rccclcn
anics dao Ionra do quc a iiran; c assin, Pana
anigo, nao nc rcliqucs nais; c, scgundo ja ic
dissc, lcvania-ic cono udcrcs, c c-nc do
nodo quc nclIor ic arcccr cn cina do icu
juncnio. Vano-nos daqui anics quc a noiic
cIcguc c nos aanIc ncsic dcsovoado.
Pois cu nao ouvi dizcr a Vossa Mcrcc
dissc Pana quc cra nuiio rorio dc
242
cavalciros andanics o dornircn nos andurriais c
dcscrios o nais do ano, c quc clcs o rcuiavan
or grandc vcniura?
Isso c dissc D. Quioic quando dc
ouiro nodo sc nao odc, ou quando csiao
cnanorados; c c iao vcrdadc isio, quc icn Iavido
cavalciro quc csicvc solrc una cnIa ao sol,
sonlra, c s inclcncncias do icno, dois anos,
scn quc o soulcssc sua scnIora; c un dclcs foi
Anadis, quando, cIanando-sc Dclicnclros, sc
alojou na PcnIa-olrc nao sci sc oiio anos, ou
oiio ncscs (da conia c quc nao csiou lcn ccrio};
lasia quc csicvc ali fazcndo cniicncia or nao
sci quc dcsgosio quc lIc dcu a scnIora Oriana.
Mas dcicnos ja isio, SancIo, c conclui anics quc
succda ao juncnio alguna ouira dcsgraa cono
a dc Focinanic.
Essa fora do dialo dissc SancIo.
E, dcscdindo irinia ais, scsscnia susiros, c
ccnio c vinic nas Ioras" c i'arrcncgos" conira
qucn ali o iroucra, la sc foi lcvaniando dcrrcado
c curvo cono arco iurqucsco, scn odcr acalar
dc cndirciiar-sc; c con iodo csic iralalIo
aarclIou o scu asno, quc ianlcn iinIa andado
scu ianio disirado con a dcnasiada lilcrdadc
daquclc dia.
243
Dcois lcvaniou a Focinanic, o qual, sc iivcra
lngua con quc sc quciar, fc quc ncn SancIo
ncn scu ano scrian caazcs dc lIc iaar a loca.
En conclusao. SancIo aconodou ao fidalgo
solrc o asno, c, rcndcndo-lIc o Focinanic cla
arrcaia, c lcvando o asno clo calrcsio, sc dirigiu
or ondc ouco nais ou ncnos lIc arcccu quc
dcvia ir a csirada rcal. A soric, quc as suas coisas
ia cncaninIando dc lcn a nclIor, ainda nao
iinIan andado una cqucna lcgua, quando lIcs
dcarou o caninIo; nclc dcscolriran una vcnda,
quc, a csar scu, c a conicnio dc D. Quioic,
dcvia scr un casiclo.
SancIo orfiava quc cra vcnda, c scu ano
quc nao, orcn casiclo; c ianio durou a icina,
quc anics dc sc acalar, lIcs dcu icno dc
cIcgarcn la. Enirou SancIo, scn nais
avcriguaao, corn ioda a sua rccua.
244

CAPTULO XVI
Do quc succdcu ao cngcnIoso fidalgo na vcnda quc clc
inaginava scr casiclo.

O vcndciro, quc viu D. Quioic airavcssado
no asno, crguniou a SancIo quc nal irazia.
Fcsondcu-lIc csic quc nada cra, quc iinIa dado
una qucda dun cncdo alaio, c quc irazia
algun ianio anolgadas as cosiclas.
TinIa o vcndciro or nulIcr una, nao da
condiao cosiunada nas dc scnclIanic iraio,
orquc naiuralncnic cra cariiaiiva, c sc condoa
das calanidadcs do roino. Acudiu csia logo a
curar a D. Quioic, c fcz con quc una sua filIa
donzcla, raariga, c dc lcn lon arcccr, a
ajudassc a iraiar do Ioscdc.
Scrvia ianlcn na vcnda una noa
asiuriana, larga dc cara, calca cIaia or dciras,
nariz ronlo, ioria dc un olIo, c do ouiro ouco
sa. Vcrdadc c quc a galIardia do coro lIc
dcsconiava as ouiras falias; nao iinIa scic
alnos dos cs calca; c os onlros, quc algun
ianio lIc cargavan, a fazian olIar ara o cIao
nais do quc cla quiscra.
245
Esia gcniil noa ois ajudou a donzcla, c
cnirc anlas cngcnIaran una cana
suficicnicncnic na ara D. Quioic, nun soiao,
quc dava visvcis nosiras dc icr nouiro icno
scrvido dc alIciro nuiios anos, no qual sc
alojava ianlcn un arriciro, quc iinIa a sua
cana fciia un ouco adianic da do nosso D.
Quioic, c ainda quc cra das cncrgas c nanias
dos nacIos, lcvava ainda assin nuiia vaniagcn
do cavalciro, quc so sc conunIa dc quairo
ialuas nal accilIadas, solrc dois lancos
dcsiguais, c dun colcIao quc cn dclgado nais
arccia colcIa, rccIcado dc godclIcs, quc, sc
nao nosirasscn or alguns luracos scrcn dc la,
ao ioquc c cla durcza arccian calIaus, dois
lcnois cono dc couro dc adarga, c un colcrior
cujos fios sc odian coniar scn cscaar un
unico.
Ncsia analdioada cana sc dciiou D.
Quioic, c logo a vcndcira c sua filIa o
cnlasiraran dc alio a laio, aluniando-lIcs
Mariiorncs (quc assin sc cIanava a asiuriana}; c
vcndo a vcndcira o coro dc D. Quioic iao isado
cn nuiias arics, dissc quc nais arccian
aquilo ancadas, quc so qucda.
Nao foran ancadas acudiu SancIo c
quc o cncdo iinIa nuiios licos, c cada un dclcs
lIc fcz sua isadura.
246
E ajuniou logo.
OlIc, scnIora, sc faz isso dc nodo quc
solcjan algunas csioas, quc nao faliara qucn
dclas rccisc, quc ianlcn a nin nc docn un
ouco os lonlos.
Pclo quc vcjo dissc a vcndcira
ianlcn vos casics?
Nao ca rcsondcu SancIo nas do
susio quc iivc dc vcr cair a ncu ano dc ial nodo
nc doi o coro, quc c cono sc nc iivcsscn dado
nil lordoadas.
Podia nuiio lcn scr isso dissc a
donzcla quc a nin nuiias vczcs nc icn
aconiccido sonIar quc caa duna iorrc alaio, c
nao acalava nunca dc cIcgar ao cIao; c quando
dcscriava do sonIo, acIava-nc iao noda c
quclraniada, cono sc iivcra cado dcvcras.
Assin ncsno c quc c, scnIora
rcsondcu SancIo Pana; ianlcn cu, scn
sonIar nada, c csiando nais acordado do quc
csiou agora, acIo-nc con ouco ncnos
isaduras quc ncu ano o scnIor D. Quioic.
Cono sc cIana csic cavalciro?
crguniou a asiuriana Mariiorncs.
D. Quioic dc la MancIa rcsondcu
SancIo c cavalciro dc avcniuras, c dos
247
nclIorcs c nais forics quc dc longo icno ara
ca sc icn visio ncsic nundo.
Quc vcn a scr cavalciro dc avcniuras?
rclicou a scrva.
Tao novaia sois no nundo, quc o ignorais?
rcsondcu SancIo ois salci, irna, quc
cavalciro dc avcniuras vcn a scr un sujciio quc
cn duas alIciadas sc vc dcsancado, c
Incrador. Hojc csia a nais dcsdiiada criaiura
do nundo, c a nais ncccssiiada, c ananIa icra
duas ou ircs coroas rcais ara as dar ao scu
cscudciro.
Eniao cono c quc vos, cricnccndo a iao
lon scnIor crguniou a vcndcira nao
icndcs, ao quc arccc, clo ncnos algun
condado?
Ainda c ccdo rcsondcu SancIo
orquc nao Ia scnao un ncs quc andanos
luscando as avcniuras, c or cnquanio ainda
nao ioanos con alguna quc o fossc cn lcn;
nuiias vczcs sc lusca una coisa, c sc acIa
ouira. Vcrdadc c quc sc o ncu ano o scnIor D.
Quioic sara dcsia qucda ou dcsias fcridas, c cu
nao ficar csiroiado, nao iroco as ninIas
cscranas clo nclIor iiulo dc EsanIa.
Todas csias raiicas csiava D. Quioic
cscuiando nuiio aicnio; c, scniando-sc na cana
248
confornc dc, cgando na nao da vcndcira, lIc
dissc.
Crcdc, fornosa scnIora, quc vos odcis
cIanar fcliz or icrdcs allcrgado ncsic vosso
casiclo a ninIa cssoa, quc c ial, quc, sc cu a
nao louvo, c clo quc sc cosiuna dizcr quc o
louvor cn loca roria c viiucrio; orcn o ncu
cscudciro vos dira qucn sou. So vos digo quc Ici-
dc conscrvar cicrnancnic na ncnoria o scrvio
quc nc Iavcis fciio ara o agradcccr cnquanio a
vida nc durar; c rouvcra aos ccus quc o anor
nc nao iivcssc iao rcndido c sujciio s suas lcis,
c aos olIos daqucla fornosa ingraia, quc digo
cla loca cqucna quc os dcsia fornosa scnIora
sc iornarian scnIorcs do ncu alvcdrio.
Confusas csiavan a lodcgucira, a filIa c a
loa dc Mariiorncs, ouvindo os diios do cavalciro
andanic, quc clas cnicndian cono sc fosscn cn
grcgo, ainda quc lcn crcclian cndcrcarcn-sc
iodos a ofcrccincnios c rcquclros; c, or nao
acosiunadas con scnclIanic linguagcn,
olIavan ara clc, c adniravan-sc, arcccndo-
lIcs nao scr Ioncn cono os ouiros; c,
agradcccndo-lIc cn csiilo ialcrnaiico, o
dciaran. A asiuriana Mariiorncs curou a
SancIo, quc o nao rccisava ncnos quc o ano.
TinIa o arriciro concIavado con cla quc
naqucla noiic sc Iavian dc rcfocilar junios,
249
dando-lIc cla a sua alavra dc quc, cn csiando
sosscgados os Ioscdcs, c os anos adornccidos,
iria icr con clc, c saiisfazcr-lIc o gosio cnquanio
nandassc.
Conia-sc dcsia noa quc nunca janais
roncssas daqucla casia as dciava or cunrir,
ainda quc as dcssc nun nonic c scn
icsicnunIas, ois iinlrava nuiio dc fidalga, c
nao iinIa or afronia csiar naquclc scrvio dc
noa dc locanda, orquc dizia cla quc dcsgraas
c naus succssos a Iavian rcduzido a ial csiado.
O duro, csirciio, aoucado, c fingido lciio dc
D. Quioic ficava logo cnirada daquclc csirclado
soiao; c ao c iinIa SancIo arranjado a sua
jazida, quc so consiava duna csicira dc junco c
duna nania, quc nais arccia dc csioa iosada,
quc dc la.
A csics dois lciios scguia-sc o do arriciro,
cngcnIado, cono diio fica, das cncrgas c nais
conosiuras dos dois nclIorcs nacIos quc
irazia, os quais ao iodo cran dozc, luzidios,
anafados c fanosos, orquc cra un dos arriciros
ricos dc Arcvalo, scgundo diz o auior dcsia
Iisioria, quc dclc faz ariicular ncnao, clo icr
nui lcn conIccido; c aic qucrcn dizcr quc cra
algun ianio scu arcnic; alcn do quc Cid
Hancic Dcncngcli foi Iisioriador nuiio curioso c
nuiio oniual cn iodas as coisas; c lcn sc vc
250
quc sin, ois nas quc fican rcfcridas (con scrcn
nninas c rasiciras} nao as quis dciar no
cscuro; dc quc odcrao ionar ccnlo os
Iisioriadorcs gravcs, quc nos conian as acs
iao acanIadas c suciniancnic, quc nal sc lIcs
iona o gosio, dciando no iiniciro or dcscuido,
nalcia, ou ignorancia, o nais sulsiancial.
Dcn Iaja nil vczcs o auior dc TuIuntc dc
Hcunontc c o do ouiro livro, ondc sc conian os
fciios do Condc dc TonIus; c con quc
oniualidadc sc dcscrcvc iudo!
Digo ois, quc, ianio cono o arriciro visiiou a
sua rccova, c lIc dcu a scgunda raao, sc
csicndcu nas cncrgas, c ficou cscra da sua
oniualssina Mariiorncs.
Ja csiava SancIo cnlasirado c dciiado; c,
ainda quc rocurava dornir, nao lIo conscniia a
dor das cosiclas; c D. Quioic, con o dolorido das
suas, iinIa os olIos alcrios, quc ncn lclrc.
Toda a vcnda cra cn silcncio, nao Iavcndo
cn ioda cla ouira luz scnao a dc una lanicrna
cndurada ao ncio do orial.
Esia naravilIosa quiciaao, c os
cnsancnios quc o nosso cavalciro scnrc irazia
dos succssos quc a cada asso sc conian nos
livros ocasionadorcs dc sua dcsgraa, irouc-lIc
inaginaao una das csiranIas loucuras quc
251
lcn sc odcn figurar, c foi julgar-sc clc cIcgado
a un fanoso casiclo (quc, scgundo ja disscnos,
casiclos cran cn scu cnicndcr iodas as vcndas
cn quc crnoiiava}, c quc a filIa do vcndciro cra
a filIa do casiclao, a qual, vcncida da sua
gcniilcza, sc Iavia dclc cnanorado, roncicndo-
lIc quc naqucla noiic, s cscondidas dos ais,
Iavia dc vir assar con clc un lon cdao; c
icndo or firnc c vcrdadcira ioda csia quincra
or clc rorio falricada, cnirou a afligir-sc c a
cnsar no crigoso iransc cn quc a sua
Ioncsiidadc sc ia vcr; roondo orcn cn scu
coraao nao concicr falsidadc sua scnIora
Dulcincia dcl Toloso, ainda quc dianic sc lIc
uscssc a FainIa Cincvra con a sua canarcira
QuinianIona.
Pcnsando ois ncsics disaraics, cIcgou o
icno c a Iora (quc ara clc foi ninguada} dc vir
a asiuriana, a qual cn canisa c dcscala, con os
calclos nciidos nuna coifa dc algodao, a asso
aicnio c suiil cnirou rocura do arriciro no
aoscnio ondc os ircs jazian.
Mal cra cIcgada oria, quando D. Quioic
a scniiu; c scniando-sc na cana, acsar dos
cnlasiros, c con dorcs das cosiclas, csicndcu
os lraos ara rccclcr a sua fornosa donzcla, a
asiuriana, quc ioda cncolIida c calada ia con as
naos adianic rocurando o scu qucrido. Toou
cla con os lraos dc D. Quioic, o qual lIc
252
iravou rijancnic da nao, c uando-a ara si,
scn quc cla ousassc rofcrir alavra, a fcz
scniar-sc solrc a cana.
Aalou-lIc logo a canisa; c ainda quc cla
cra dc scrailIcira, a clc lIc arcccu dc dclgado c
finssino lragal. Trazia a noa nos ulsos unas
conias dc vidro, quc a clc sc rcrcscniavan
rcciosas crolas oricniais. Os calclos, quc
algun ianio aiiravan ara crinas, arccian-lIc
fios dc luzcnissino ouro da Aralia, cujo
cslcndor ao do rorio sol cscurccia; c o lafo,
quc scn duvida alguna cIcirava a alguns rcsios
dc carnc da vcscra, rcrcscniou-sc-lIc un
Ialiio suavc c aronaiico. Finalncnic, na faniasia
a idcou ial qual cono iinIa lido cn scus livros
accrca da ouira Princcsa, quc vcio vcr o nal
fcrido cavalciro, vcncido dos scus anorcs, con
iodos os adornos quc sc aqui dcclaran.
TananIa cra a ccgucira do olrc fidalgo, quc
ncn o iaio, ncn o cIciro, ncn ouiras coisas, quc
cn si irazia a loa donzcla, o dcscnganavan, con
scrcn iais, quc farian voniiar a qucn qucr quc
nao fossc arriciro; anics lIc arccia quc iinIa nos
lraos a dcusa da fornosura. Esirciiando-a
nclcs, con voz anorosa c laia lIc dissc.
Quiscra acIar-nc cn icrnos, fornosa c
alia scnIora, dc odcr agar iananIa ncrcc
cono csia quc nc Iavcis fciio con a visia da
253
vossa grandc fornosura. Porcn a foriuna, quc sc
nao cansa dc crscguir aos lons, quis rosirar-
nc ncsic lciio, ondc nc acIo iao nodo c
quclraniado, quc, or naior voniadc quc cu
iivcssc dc vos saiisfazcr, dc nodo ncnIun o
odcria. A csia inossililidadc acrcscc ouira
naior; c c a fc quc icnIo ronciido guardar
scn igual Dulcincia dcl Toloso, unica scnIora
dos ncus nais oculios cnsancnios. A nao sc
nc r isio dianic, nao scria cu cavalciro iao
sandcu, quc dciassc fugir a vcniurosa ocasiao
quc a vossa grandc londadc nc faculia.
Mariiorncs csiava afliissina, c ircssuando dc
vcr-sc iao acriada or D. Quioic, c scn
crcclcr ncn aicndcr ao quc clc dizia, rocurava,
scn dizcr cIus ncn lus, dcscnlcar-sc da risao.
O lon do arriciro, quc csiava lcn dcscrio con
os scus danados dcscjos, dcsdc o insianic cn quc
a noa cnirou a oria a scniiu, c csicvc
aicniancnic cscuiando quanio D. Quioic dizia;
c cioso dc quc a asiuriana o iivcssc con ouiro
falscado, foi-sc acIcgando nais cana dc D.
Quioic, c csicvc nuiio qucdo cscra dc vcr cn
quc ararian aquclcs alavrcados quc clc nao
odia cnicndcr; orcn cono viu quc a noa
forccjava ara sc vcr solia, c D. Quioic
iralalIava ara a rcicr, arcccu-lIc nal a
Iisioria, lcvaniou o lrao ao alio, c dcsfccIou iao
icrrvcl nurro nos csirciios qucios do
cnanorado cavalciro, quc lIc dciou a loca ioda
254
a cscorrcr cn sanguc; c nao conicnic con isio,
saliou-lIc solrc as cosiclas, c con os cs lIas
alnilIou sua voniadc, c nais quc a iroic. O
lciio, quc cra un ouco fraco, c dc fundancnios
nal scguros, nao odcndo sofrcr o coniracso do
arriciro, dcu consigo cn icrra.
quclc rudo dcscriou o vcndciro, c logo
inaginou quc Iavian dc scr cndcncias dc
Mariiorncs, orquc, icndo lradado or cla, nao
lIc rcsondia. Con csia susciia crgucu-sc, c
accndcndo una candcia, sc foi ara ondc iinIa
scniido a lallurdia.
A noa, vcndo quc o ano vinIa, c quc nao
cra Ioncn ara graas, ioda ncdrosa c
alvoroiada, fugiu ara a cana dc SancIo Pana,
quc csiava afinal adornccido, c ali sc cncolIcu
novclando-sc ioda.
O vcndciro cnirou dizcndo.
Ondc csias, irasic? isio sao or fora
coisas iuas.
Dcscriou SancIo; c scniindo aquclc vulio
quasc cn cina dc si, cnsou csiar con un
csadclo, c concou a aiirar unIadas ara una
c ouira landa, aanIando nao sci quanias a
Mariiorncs. Ela, con a dor, cnlaraando-sc
ouco dc dcccncias, rciriluiu a SancIo con
ianias, quc scn voniadc lIc csaniaran dc iodo
255
o sono. Vcndo-sc iraiado daquclc fciiio, c scn
salcr or qucn, lcvaniou-sc cono dc, alraou-
sc con a raariga, c cnirc os dois sc iravou a
nais rcnIida c cngraada cscaranua do nundo.
O arriciro, rcconIcccndo luz da candcia do
lodcgao cono a sua dana andava, largou a D.
Quioic ara acudir or cla. Ouiro ianio fcz o
dono da casa, nas con roosiio difcrcnic,
orquc o scu foi dc casiigar a noa, or crcr scn
duvida quc cla so cra a ocasionadora dc iodo
aquclc conccrio; c assin cono sc cosiuna dizcr.
o gaio ao raio, o raio corda, a corda ao au, o
arriciro dava cn SancIo, SancIo na noa, a
noa cn SancIo, o vcndciro na noa; c iodos
con iananIa azafana, quc ncn flcgo ionavan.
O loniio foi quando a candcia sc aagou. Na
cscuridao laiian iao scn do iodos ara o nonic,
quc ondc qucr quc accriavan a nao nao
dciavan coisa sa.
Jazia acaso na vcnda aqucla noiic un
quadrilIciro, dos quc cIanan da Sania
Irnandadc vclIa dc Tolcdo, o qual, ouvindo o
dcsconfornc larulIo da clcja, agarrou da sua
varinIa, c da caia dc laia dos scus iiulos, c
cnirou s cscuras no aoscnio, lradando.
Parcn da aric da Jusiia! arcn da aric
da Sania Irnandadc!
256
O rinciro con qucn ioou foi o csnurrado
dc D. Quioic quc csiava no scu lciio dcrrilado,
dc loca ara o ar c scn scniidos; c, lanando-lIc
s aaladclas a nao s larlas, nao ccssava dc
clanar.
Acudan Jusiia!
Vcndo orcn quc o vulio sc nao lolia, sus
quc csiava norio, c quc os nais quc na casa
cran dcvian scr os naiadorcs. Con csia
susciia rcforou a voz, dizcndo.
FccIc-sc a oria da vcnda. Scniido quc
nao saia viva alna, quc naiaran aqui un
Ioncn.
Esic lrado solrcssaliou a iodos, c cada un
dciou a dcsavcna insianiancancnic. Fciirou-sc
o vcndciro ara o scu quario, o arriciro ara as
suas cncrgas, c a noa ara o scu rancIo. So os
nal-avcniurados D. Quioic c SancIo c quc sc
nao udcran novcr dondc jazian.
Largou cniao o quadrilIciro a larla dc D.
Quioic, c saiu a luscar luz, ara vcr c rcndcr
os dclinqucnics; nas nao a acIou, orquc o
vcndciro dc roosiio Iavia aagado a alanada,
quando sc rciirou ara o scu culculo, c foi-lIc
foroso rccorrcr cIaninc, ondc, con nuiio
iralalIo c icno, o quadrilIciro accndcu ouira
luz.
257

CAPTULO XVII
En quc sc rosscgucn os inuncravcis iralalIos, quc o lravo
D. Quioic c scu cscudciro SancIo Pana assaran na vcnda,
quc o fidalgo or scu nal cuidara scr casiclo.

A csic icno ja iinIa D. Quioic iornado cn
si do lciargo, c con o ncsno ion dc voz con quc
na vcscra cIanara clo cscudciro quando
csiava csicndido no valc dc lordcs, concou a
cIanar or clc dizcndo.
SancIo anigo, dorncs? dorncs, anigo
SancIo?
Qual dornir, olrc dc nin! rcsondcu
SancIo fario dc quizlia c dcsgosio arccc quc
iodos os dialos andaran conigo csia noiic.
E lcn o odcs crcr rcsondcu D.
Quioic orquc ou cu lcio dc cor, ou csic
casiclo c cncaniado; orquc salcras... nas isio
quc ic qucro agora dizcr Ias-dc nc jurar nao o
rcciir a ningucn, cnquanio cu for vivo.
Juro rcsondcu SancIo.
Eigi-o, orquc sou nui conirario a quc sc
iirc a Ionra a ningucn.
258
Pois digo-lIc quc sin; juro rclicou
SancIo quc o nao dirci cnquanio Vossa Mcrcc
vivcr; c raza a Dcus quc o ossa dcscolrir ja
ananIa.
Tanio nal ic fao cu, SancIo, quc nc
dcscjcs iao dcrcssa acalado?
Nao c or isso rcsondcu SancIo c
orquc sou ouco anigo dc guardar as coisas
nuiio icno; icnIo ncdo dc quc nc aodrcan.
Scja clo quc for volvcu D. Quioic
fio na iua anizadc c coricsia; c assin Ias-dc
salcr quc nc aconicccu csia noiic una das nais
csiranIas avcniuras quc ic osso cncarcccr; c
ara ia coniar cn lrcvc, salcras quc Ia ouco
vcio icr conigo a filIa do scnIor dcsic casiclo,
quc c a nais airosa c linda donzcla dc quanias
cn quasc iodo o nundo sc odcn acIar. Quc ic
odcrci dizcr do adorno dc sua cssoa! do scu
galIardo cnicndincnio! c dc ouiras ccclcncias
sccrcias quc dciarci cn silcncio, ara nao
quclrar a fc quc dcvo inicira ninIa scnIora
Dulcincia dcl Toloso! So ic qucro dizcr quc foi
invcjoso o ccu dc iananIo lcn cono o quc a
vcniura nc iinIa osio nas naos; ou ialvcz (c
isio c o nais ccrio} csic casiclo c cncaniado,
cono ic digo. ao icno quc cu csiava con cla cn
dulcssinos c anorosssinos coloquios, vcio (scn
cu vcr ncn salcr dc ondc} a nao dc algun
259
dcsconunal giganic, c rcscniou-nc nas
quciadas un ial nurro, quc nas dciou iodas
cn sanguc, c dcois nc nocu dc ial soric, quc
csiou ior quc onicn, quando os arriciros (or
cccssos dc Focinanic} nos fizcran o agravo quc
iu salcs; clo quc cu conjcciuro quc o icsouro da
fornosura dcsia donzcla dcvc csiar sol a guarda
dc algun cncaniado nouro, c nao Ia-dc scr ara
nin.
Ncn ara nin iao ouco rcsondcu
SancIo orquc nais dc quairoccnios nouros
caran solrc nin, c dc ial nodo nc nocran, quc
a iosa dos lordcs cn conaraao foi ao con
ncl. Mas diga-nc, scnIor. cono cIana loa c
rara csia avcniura, icndo ficado dcla cono nos
ficanos? Ainda ara Vossa Mcrcc foi ncio nal,
ois icvc consigo a inconaravcl fornosura quc
diz; orcn cu, quc aanIci os naiorcs cacIacs
quc cscro rccclcr cn ioda a ninIa vida!... Mal
Iaja cu, c a nac quc nc cngcndrou, quc ncn sou
cavalciro andanic, ncn o Ici-dc scr nunca, c
scnrc a ior aric dcsias andanas c ara nin.
Visio isso, ianlcn iu csias sovado?
rcsondcu D. Quioic.
Nao lIc dissc ja quc sin? csar da ninIa
raa! dissc SancIo.
260
Nao icnIas cna, anigo dissc D.
Quioic quc cu vou fazcr o lalsano rccioso,
con quc sararcnos nun alrir c fccIar dc olIos.
Acalou ncsic ncio icno dc accndcr a luz o
quadrilIciro, c cnirou ara vcr o scu suosio
dcfunio. SancIo, vcndo-o cnirar cn canisa,
lcno anarrado na calca, candcia na nao, c dc
nuiio na caiadura, dissc ara o ano.
ScnIor, scra csic orvcniura o nouro
cncaniado quc vcnIa ouira vcz dcsancar-nos, or
lIc icr ainda ficado alguna coisa no iiniciro?
Nao odc scr o nouro rcsondcu D.
Quioic orquc os cncaniados nao sc dcian
vcr dc ningucn.
Sc nao sc dcian vcr, dcian-sc scniir
dissc SancIo scnao, quc o diga o ncu cosiado.
Tanlcn o ncu o odcria fazcr
rcsondcu D. Quioic nas nao c indcio
suficicnic isio ara sc crcr quc o quc sc csia
vcndo scja o cncaniado nouro.
CIcgou o quadrilIciro; c acIando-os a
alcsirar iao nao or nao, ficou suscnso.
Vcrdadc c quc ainda D. Quioic csiava dc cosias,
scn sc odcr novcr dc nodo c dc cnlasirado.
Accrcou-sc o quadrilIciro, c dissc-lIc.
261
Eniao cono vai isso, lon Ioncn?
Sc cu fossc vos rcsondcu D. Quioic
Iavia dc falar nais lcn criado. noda ca na
icrra iraiarcn-sc assin os cavalciros andanics,
cdao dc nadrao?
O quadrilIciro, quc sc viu iraiar iao nal or
una figura quc iao ouco inculcava, nao o dc
lcvar acicncia; c lcvaniando a candcia con
iodo o scu azciic, rcgou con cla na calca a D.
Quioic; dc soric quc lIa dciou nuiio lcn
cscalavrada; c, cono iudo ficou ouira vcz s
cscuras, saiu incdiaiancnic.
Dissc o cscudciro cniao.
Scn duvida, scnIor ncu, c csic o nouro
cncaniado; o icsouro icn-no clc guardado ara
ouircn; ara nos sao so as nurraas c as
candiladas.
Assin c rcsondcu D. Quioic c nao
Ia quc fazcr caso dcsias coisas dc
cncaniancnios, ncn Ia or quc ionar raivas
ncn cnfados con clas, quc, or scrcn invisvcis c
faniasiicas, nao nos dcian vcr dc qucn vingar-
nos, or nais quc o rocurcnos. Lcvania-ic,
SancIo, sc odcs; cIana o alcaidc dcsia
forialcza, c faz quc nc iragan un ouco dc
azciic, vinIo, sal c rosnaninIo, ara o saluifcro
lalsano, quc cn vcrdadc nc csia arcccndo quc
262
lcn ncccssario nc c agora, orquc nc corrc
nuiio sanguc da fcrida quc nc fcz o faniasna.
Lcvaniou-sc SancIo con grandc dor dos
ossos, c foi s cscuras ara ondc o vcndciro cra; c
cnconirando-sc con o quadrilIciro, quc csiava dc
orclIa alcria, a vcr sc cscava quc dcnnio viria
a scr o scu ininigo, lIc dissc.
ScnIor, qucn qucr quc scjais, fazci-nos
favor dc nos dar un ouco dc rosnaninIo, azciic,
sal c vinIo, quc c rcciso ara curar un dos
nclIorcs cavalciros andanics quc Ia no nundo,
c quc jaz naqucla cana nal fcrido or nao do
nouro cncaniado quc sc acIa aqui.
Quando o quadrilIciro ial ouviu, icvc-o or
Ioncn falio dc siso; c, orquc ja concava a
ananIcccr, alriu a oria da ialcrna c,
cIanando clo dono da ousada, lIc dissc o quc
aquclc lon Ioncn qucria.
Arranjou-lIc iudo o vcndciro, c SancIo o
lcvou a D. Quioic, quc csiava dc naos na calca
quciando-sc da dor da candilada, quc iodavia
lIc nao iinIa fciio scnao dois galos algun ianio
crcscidos; c o quc clc cuidava scr sanguc cra
unicancnic suor, quc lIc cscorria, cla afliao da
assada iorncnia. En suna, D. Quioic rccclcu
os ingrcdicnics, c dclcs nisiurados fcz una
conosiao cozcndo-os or un csao lon, aic
quc cnicndcu acIarcn-sc na conia.
263
Pcdiu algun vidro ara dciiar a nisicla; c,
nao o Iavcndo na vcnda, lanou-a nuna
alnoiolia dc folIa, quc scrvia ara azciic, c dc
quc o Ioscdciro lIc fcz rcscnic. Solrc a
alnoiolia rosnou o fidalgo nais dc oiicnia Padrc-
nossos, c ouiras ianias Avc-Marias, Salvc-
FainIas c Crcdos; c a cada alavra ia una cruz a
nodo dc lcnao. A iudo aquilo assisiian SancIo,
o vcndciro c o quadrilIciro; o arriciro, cssc ja
andava irasicjando no scrvio dos scus nacIos.
Fciio isio, quis D. Quioic ccrincniar a
viriudc quc clc inaginava no scu lalsano
rccioso; c s-sc a lclcr o solcjo quc iinIa
ficado da alnoiolia; daquilo ainda Iavia na
ancla, cn quc sc fizcra o cozincnio, quasc ncia
canada. Tanio cono a acalou dc lclcr, concou
a voniiar, dc nancira quc nada do quc iinIa no
csinago lIc ficou dcniro; c, con as ansias c
aflics do lanar, vcio-lIc un suor coiosssino,
quc o olrigou a cdir quc o cnlrulIasscn c o
dciasscn so.
Assin lIo fizcran, c adorncccu ara nais dc
ircs Ioras, ao calo das quais dcscriou, c sc
scniiu aliviadssino do coro, c a ial onio
nclIor do scu quclraniancnio, quc sc julgou
sao; clo quc ficou inicirancnic convcncido dc
quc Iavia aiinado con o lalsano dc Fcrralras, c
odia dali cn dianic ncicr-sc cn quaisqucr rias,
264
cndcncias c laialIas, scn ncdo ncnIun, or
nais crigosas quc fosscn.
SancIo Pana, quc ianlcn icvc or
nilagrosa a nclIoria do ano, cdiu-lIc quc lIc
dcssc a clc o quc solrava da ancla, quc nao cra
cqucna quaniidadc. Conccdcu-lIa D. Quioic; c
clc, cgando-lIc con as naos anlas, con ioda a
fc c loa voniadc, arrunou-a ao ciio, c cnlorcou
ianio quasc cono o fidalgo.
O caso c quc o csinago do olrc SancIo
nao scria iao nclindroso cono o do cavalciro; c
assin, rinciro quc voniiassc, ianias ansias c
vascas lIc dcran, ianios suorcs c dcsnaios, quc
cnsou dcvcras icr-lIc cIcgado a uliina Iora.
Vcndo-sc iao afliio, analdioou o lalsano c o
ladrao quc lIo iinIa dado. Vcndo-o assin D.
Quioic, dissc-lIc.
Eu crcio, SancIo, quc iodo cssc nal ic
vcn dc nao icrcs sido arnado cavalciro, orquc
icnIo ara nin quc csic rcncdio nao Ia-dc
arovciiar aos quc o nao sao.
Sc Vossa Mcrcc salia isso rclicou
SancIo nal Iaja cu c ioda a ninIa arcnicla!
ara quc conscniiu quc cu o rovassc?
A csic icno cnirou a lclida a fazcr o scu
cfciio, c concou o cscudciro a dcsaguar-sc or
anlos os canais con iania rcssa, quc a csicira
265
dc junco, cn quc dc novo sc iinIa dciiado, c a
nania, nunca nais scrviran. Suava c ircssuava
con iais aroisnos c acidcnics, quc nao so clc
nas iodos cnsaran scr aqucla a uliina da sua
vida.
Durou-lIc a iorncnia quasc duas Ioras,
acaladas as quais nao ficou cono scu ano, nas
iao nodo c quclraniado, quc nal sc odia icr; D.
Quioic, quc, scgundo sc dissc, sc scniia aliviado
c sao, quis incdiaiancnic ariir-sc a luscar
avcniuras, or lIc arcccr quc iodo o icno quc
ali sc dcnorava cra roulado ao nundo c aos
ncccssiiados do scu anaro; c nais, con a
confiana quc lIc dava agora o scu lalsano.
Forado dcsic dcscjo, aarclIou clc ncsno
ao Focinanic, allardou o juncnio do cscudciro c
ajudou-o a vcsiir-sc c noniar. Ps-sc a cavalo, c,
cIcgando a un canio da vcnda, aodcrou-sc
duna cIuaziia quc ali csiava ara lIc scrvir dc
lana.
OlIavan ara clc iodos quanios sc acIavan
na vcnda, quc assavan dc vinic cssoas;
considcrava-o nao ncnos a filIa do vcndciro, c
clc ianlcn nao iirava dcla os olIos; dc quando
cn quando arrojava un susiro, quc arccia scr
arrancado do fundo das cniranIas, suondo
iodos quc scria da dor quc scniia nas cosiclas;
266
clo ncnos assin o cuidavan aquclcs quc o
iinIan visio cnlasirar a noiic danics.
Logo quc csiivcran a cavalo, osio D. Quioic
oria da vcnda, cIanou clo dono da casa, c
con voz nui rcousada c gravc lIc dissc.
Muiias c nui grandcs, scnIor alcaidc, sao
as ncrccs quc ncsic vosso casiclo Ici rccclido; c
dcclaro-nc cn grandc olrigaao dc agradccido
ara iodos os dias dc ninIa vida. Sc vos osso
agar vingando-vos dc algun solcrlo quc vos
icnIa fciio agravo, salci quc o ncu ofcio ouiro
nao c scnao valcr aos quc ouco odcn, vingar os
quc rccclcn iorios, c casiigar alcivosias. Fazci
canc dc conscicncia. c sc acIais alguna coisa
dcsic jacz quc nc cnconcndar, nao icndcs nais
quc dizc-la, quc cu vos roncio, cla ordcn dc
cavalciro quc rcccli, saiisfazcr-vos c agar-vos a
vosso conicnio.
A isio rcsondcu con igual sosscgo o
vcndciro.
ScnIor cavalciro, cu nao icnIo
ncccssidadc dc quc Vossa Mcrcc nc vinguc dc
ncnIun agravo, orquc cu lcn sci ionar or
nin ncsno a dcsforra quc nc arccc, quando
algucn nos faz; o quc nc c rcciso so c quc
Vossa Mcrcc nc aguc o gasio quc csia noiic fcz
na vcnda, ianio da alIa c ccvada das duas
lcsias, cono da ccia c canas.
267
Eniao isio c vcnda? rclicou D. Quioic.
E nuiio Ionrada rcsondcu o vcndciro.
Pois scnIor, iinIa vivido cnganado aic
aqui rcsondcu D. Quioic julgando isio
casiclo, c nao dos iorcs; nas scndo quc nao c
casiclo, nas vcnda, o quc or agora sc odcra
fazcr c discnsardcs a aga, ois cu or nin nao
osso dcscunrir a ordcn dos cavalciros
andanics, dos quais sci ao ccrio (scn quc aic ao
dia dc Iojc icnIa Iavido ccnlo cn conirario}
quc janais agaran ousada ncn coisa alguna
cn vcnda ondc csiivcsscn, orquc iodo o lon
acolIincnio quc sc lIcs faz, ou ossa fazcr, dc
dirciio c foro sc lIcs dcvc, a iroco do
inconoriavcl iralalIo quc adcccn luscando
as avcniuras dc noiic c dc dia, dc invcrno c vcrao,
a c c a cavalo, con scdc c fonc, con frio c
calna, sujciios a iodas as inclcncncias do ccu c
a iodos os dcscnodos da icrra.
La ncssas coisas nao nc inironcio cu
rcsondcu o vcndciro; aguc-sc o quc sc nc
dcvc, c dcicno-nos dc conios, nais dc
cavalarias; o quc so nc inoria c rccclcr o quc
nc cricncc.
O quc vos sois rcsondcu D. Quioic
c un sandcu c dcsasirado Ioscdciro. E,
ncicndo crnas ao Focinanic, icrando a
cIuciia, saiu da vcnda scn lIo csiorvar ningucn;
268
c, scn rcarar sc o cscudciro o scguia ou nao,
adianiou-sc un lon csao.
O vcndciro, quc o viu ir-sc cnlora scn lIc
agar, iornou-sc clo agancnio a SancIo
Pana, quc lIc rcsondcu quc, visio o scu scnIor
nao qucrcr agar, ianlcn clc nao agaria,
orquc, scndo clc, cono cra, cscudciro dc
cavalciro andanic, a ncsna rcgra c razao lIc
assisiia a clc quc a scu ano, quc cra nao agar
coisa alguna cn ousadas c ialcrnas.
Con aquilo c quc sc agasiou nuiio o
vcndciro, c o ancaou quc sc lIc nao agassc
logo ara ali loancnic, clc o faria agar dc
nodo quc lIc csassc. Ao quc SancIo rcsondcu
quc, cla lci da cavalaria rccclida or scu ano,
nao agaria ncn un cornado, ainda quc o
naiasscn, orquc nao csiava ara crdcr or iao
ouco a loa c aniiga usana dos cavalciros
andanics, ncn qucria quc dclc sc quciasscn os
cscudciros dos iais quc ara o dianic vicsscn ao
nundo, incrcando-lIc a quclra dc iao jusio
foral.
Quis a na soric do olrc SancIo quc cnirc a
gcnic quc cra na vcnda sc acIasscn quairo
iosadorcs dc Scgovia, ircs falricanics dc agulIas
dc Poiro dc Cordova, c dois vizinIos da fcira dc
ScvilIa; gcnic alcgrc, lcn inicncionada,
naliciosa c lrincalIona, os quais, cono
269
scnIorcados do ncsno csriio, sc cIcgaran a
SancIo, c, acando-o do juncnio, un dclcs
cnirou a luscar a nania da cana do Ioscdc, c,
csiaiclando-o solrc cla, lcvaniaran os olIos, c
viran quc o icio cra algun ianio laio nais do
quc lIcs cra rcciso ara o quc icncionavan; clo
quc dcicrninaran sair ara o aiio, quc iinIa
or icio o ccu; c ali, osio SancIo no ncio da
nania, concaran a aiira-lo ao alio, c a divcriir-
sc con clc cono un cao or fcsia dc cnirudo.
As vozcs quc dava o nscro nanicado foran
ianias, quc cIcgaran aos ouvidos do ano, o
qual, dcicndo-sc a cscuia-las, sus quc alguna
grandc avcniura lIc vinIa, aic quc rcconIcccu
clarancnic scr o scu cscudciro qucn griiava; c
voliando as rcdcas, arrancando a cusio un
galoc, iornou ara a vcnda. AcIando-a fccIada,
rodcou-a rocura dc alguna cnirada.
Mal cra cIcgado s arcdcs do aiio, quc
ouco alias cran, quando viu o dcsalnado
divcriincnio quc ao scu cscudciro sc csiava
fazcndo. Viu-o sulir c dcsccr clos arcs con
iania graa c rcsicza, quc ara nin icnIo
dcsaiaria a rir, sc a raiva lIo conscniira. Fcz
quanio dc ara sulir do cavalo ao csigao do
nuro; nas iao nodo c quclrado csiava, quc ncn
acar-sc dc; c assin, dc cina do cavalo
concou a voniiar ianios docsios c inrocrios
aos quc lIc nanicavan o SancIo, quc nao c
270
ossvcl accriar a cscrcvc-los; nas ncn or isso
clcs inicrronian as risadas c a olra, ncn o
voador SancIo ccssava das suas qucias,
ncscladas ora con ancaas, ora con sulicas;
nas iudo cra or dcnais; ncn lIc arovciiou
cnquanio dc uro cansados o nao dciaran.
Troucran-lIc o lurro; c, sulindo-o ara
cina dclc, o cnlrulIaran con o galao. A
conassiva dc Mariiorncs, vcndo-o iao csiafado,
arcccu-lIc scr lcn socorrc-lo con una cancca
dc agua, c irouc-lIa do oo or scr nais frcsca.
Fccclcu-lIa SancIo, c, lcvando-a loca, dcicvc-
sc aos griios quc o ano lIc dava, dizcndo.
FilIo SancIo, nao lclas agua, filIo, nao
lclas, olIa quc norrcs; aqui csia o sanissino
lalsano; vcs (c nosirava-lIc a alnoiolia}
con duas goias quc lclas disio, cs-ic lon scn
falia ncnIuna.
A csics lrados volvcu SancIo a visia dc
rcvcs, c dissc con ouiros ainda naiorcs.
Ja orvcniura sc csqucccu Vossa Mcrcc dc
quc nao sou cavalciro? ou qucr quc nc acalcn
dc sair as cniranIas quc nc ficaran dcsia noiic?
guardc o scu rcncdio con iodos os dialos, c
dcic-nc ca.
O acalar dc dizcr isio, c o concar a lclcr foi
iudo un; nas cono ao rinciro irago conIcccu
271
quc cra agua, nao quis assar adianic, c rogou a
Mariiorncs quc lIc iroucssc anics vinIo, o quc
cla lIc fcz dc nuiio loa voniadc, c agou-o da
sua algilcira, orquc lcn sc dizia a scu rcsciio
quc, ainda quc andava naquclc iraio, iinIa unas
sonlras c longcs dc crisia.
Assin quc SancIo lclcu, laicu calcanIarcs
ao scu asno, c cla oria da vcnda, alcria dc ar
cn ar, saiu dcla nuiio conicnic dc nao icr ago
nada, c icr lcvado a sua avanic, ainda quc foi
cusia dos scus cosiunados fiadorcs, quc cran os
lonlos.
Vcrdadc c quc o vcndciro lIc ficou con os
alforjcs cn dcsconio do quc sc lIc dcvia; nas
SancIo, cla criurlaao quc lcvava, nao dcu
cla falia.
Quis o vcndciro irancar lcn a oria assin
quc o viu fora, nas nao lIo conscniiran os
nanicadorcs, quc cran ial gcnic, quc, ainda quc
D. Quioic fossc rcalncnic dos cavalciros
andanics da Tavola Fcdonda, ianio caso farian
dclc, cono dc dois coninIos.
272

CAPTULO XVIII
Ondc sc conian as razcs quc assou SancIo Pana con scu
scnIor D. Quioic con ouiras avcniuras dignas dc scr
coniadas.

CIcgou SancIo nurcIo c dcsnaiado ao c
do ano; ianio, quc ncn odia fazcr andar o
lurro. Quando D. Quioic assin o viu, dissc-lIc.
Agora, lon SancIo, c quc cu acalo dc crcr
quc aquclc casiclo ou vcnda c cncaniado scn
duvida, orquc aquclcs quc iao airozncnic sc
divcriiran coniigo, quc odcrian scr scnao
faniasnas, c gcnic do ouiro nundo? E nisio nc
ccriifico, or vcr quc, csiando clo csigao do
nuro do quinial a rcscnciar os aios da iua irisic
iragcdia, nao udc, or nais quc fiz, sulir-nc
acina, ncn scqucr acar-nc do Focinanic;
dcccrio orquc nc iinIan cncaniado; orquc ic
juro, fc dc qucn sou, quc, sc udcra sulir ou
acar-nc, cu ic Iouvcra vingado dc nancira quc
aquclcs folcs dc vcnio, aquclcs nalandrinos, sc
ficasscn lcnlrando da lrincadcira ara scnrc,
ainda quc nisso soulcra dcscunrir as lcis da
cavalaria, quc, scgundo ja nuiias vczcs nc
ouvisic, nao conscnicn a cavalciro r nao cn
qucn o nao scja, salvo scndo cn dcfcnsa da sua
273
roria vida c cssoa, cn caso dc urgcnic c
grandc ncccssidadc.
Tanlcn cu nc vingava sc udcssc
dissc o ouiro qucr fossc arnado cavalciro, qucr
nao; nas nao udc, ainda quc icnIo ara nin,
quc os quc sc divcriiran ninIa cusia nao cran
faniasnas, ncn Ioncns cncaniados, cono Vossa
Mcrcc diz. cran Ioncns dc carnc c osso cono
nos; c iodos (scgundo lIcs ouvi cnquanio nc
csiavan volicando} iinIan os scus noncs; un
cIanava-sc Pcdro Mariins, ouiro Tcnorio
Fcrnandcs; c o vcndciro ouvi quc sc cIanava
Joao Paloncquc, o surdo; c or isso, scnIor ncu,
o Vossa Mcrcc nao icr odido saliar o nuro, ncn
acar-sc do cavalo, or ouira causa foi, quc nao
or cncaniancnios. O quc cu iiro a lino dc iudo
isio c quc csias avcniuras, quc andanos
luscando, afinal dc conias nos Iao-dc ncicr cn
ianias dcsavcniuras, quc nao sailanos qual c a
nossa nao dirciia. O quc scria nclIor c nais
accriado, scgundo o ncu fraco cnicndcr, scria
iornarno-nos ara o nosso lugar, agora quc c
icno das accifas, c dc cuidar da fazcnda,
dciando-nos dc andar dc scca cn ncca, c dc
Hcrodcs ara Pilaios, cono dizcn.
Quc ouco salcs, SancIo rcsondcu D.
Quioic dos acIaqucs da cavalaria! Cala c icn
acicncia, quc la vira dia cn quc vcjas or icus
olIos quc Ionrosa coisa c andar ncsic ccrccio!
274
Sc nao, dizc-nc. quc naior conicniancnio odc
Iavcr ncsic nundo, ou quc saiisfaao odc
conarar-sc dc vcnccr una laialIa, c iriunfar
do ininigo? Scn duvida quc nada cIcga a isso.
Assin dcvc scr rcsondcu SancIo
osio quc cu or nin nao sci; so sci quc, dcois
quc sonos cavalciros andanics, ou (or nclIor
dizcr} dcois quc Vossa Mcrcc o c (quc cu,
ninIa aric, nao Ia or quc nc cnirc cn iao
Ionroso rol}, nunca janais icnos vcncido laialIa
alguna, salvo a do liscainIo, c ainda dcssa saiu
Vossa Mcrcc con ncia orclIa, c ncia cclada dc
ncnos; dc cniao ara ca iudo icn sido lordoada
c nais lordoada, nurros c nais nurros; c cu,
ainda or cina dc iudo, nanicado, c or cssoas
cncaniadas, dc qucn nc nao osso vingar ara
salcr aic ondc cIcga o gosio dc vcnccr ininigos,
cono Vossa Mcrcc diz.
Essa c quc c a ninIa cna, c a quc iu
dcvcs ianlcn scniir, SancIo rcsondcu D.
Quioic; orcn daqui cn dianic cu rocurarci
Iavcr s naos alguna csada fciia con ial
ncsiria, quc ao quc a iivcr consigo sc nao ossa
fazcr ncnIun gcncro dc cncaniancnio. Aic nao
cra inossvcl quc a vcniura nc dcarassc a dc
Anadis, quando sc cIanava O Cavalciro da
ardcnic csada"; foi a nclIor quc icvc cavalciro
algun do nundo, orquc, alcn dc icr a viriudc
rcfcrida, coriava cono una navalIa, c nao Iavia
275
arnadura, or foric c cncaniada quc fossc, quc
lIc rcsisiissc.
Eu sou iao vcniuroso dissc SancIo
quc, ainda quc isso fossc, c Vossa Mcrcc vicssc a
acIar csada scnclIanic, so viria a scrvir c
arovciiar aos arnados cavalciros, assin cono o
lalsano; c aos cscudciros, quc os acn os
lolos.
Nao icnIas ncdo, SancIo dissc D.
Quioic nclIor sc Iavcra Dcus coniigo.
Ncsics coloquios sc csiavan D. Quioic c o
cscudciro, quando o fidalgo rcarou quc clo
caninIo sc adianiava ara ali una grandc
ocirada. Voliou-sc cniao ara SancIo, c dissc-
lIc.
csic o dia, SancIo, cn quc sc Ia-dc vcr
o lcn quc a ninIa soric nc iinIa rcscrvado; c o
dia, rciio, cn quc sc Ia-dc nosirar nais quc
nunca o valor do ncu lrao, c cn quc Ici-dc
fazcr olras quc fiqucn rcgisiradas no livro da
fana or iodos os vindouros scculos. Vcs aqucla
ocirada quc ali sc crguc, SancIo? ois c
lcvaniada or un coiosssino ccrciio dc
divcrsos c inuncravcis ovos quc or ali vcn
narcIando.
276
Por cssas conias dissc SancIo dois
dcvcn clcs scr, orquc dcsia aric coniraria
ianlcn solc ouira ocirada scnclIanic.
Voliou-sc ara ali D. Quioic c viu quc cra
vcrdadc; c, alcgrando-sc solrcnodo, asscniou
quc cran, scn duvida alguna, dois ccrciios quc
vinIan a iravar-sc c conlaicr no ncio daqucla
csaosa lancic, orquc nao sc assava Iora
quc nao iivcssc a faniasia cIcia daquclas
laialIas, cncaniancnios, succssos, dcsaiinos,
anorcs c dcsafios, quc nos livros dc cavalaria sc
rclaian. Quanio dizia, cnsava, ou fazia, ia
scnrc laicr cn coisas dcssas.
A ocirada, quc Iavia visio, lcvaniavan-na
dois grandcs rclanIos dc ovclIas c carnciros quc
or aquclc ncsno caninIo vinIan dc difcrcnics
arics; os quais, cn razao do o, sc nao dciaran
crcclcr cnquanio sc nao avizinIaran. Con
iananIo afinco afirnava D. Quioic quc cran
ccrciios, quc SancIo cIcgou a acrcdiiar c a
dizcr.
Pois scnIor, quc Iavcnos cniao dc fazcr?
Quc Iavcnos dc fazcr! dissc D. Quioic
Iavcnos dc favorcccr c ajudar aos
ncccssiiados c dcsvalidos. Has-dc salcr, SancIo,
quc csic, quc vcn cla nossa frcnic, o caiiancia
o grandc Incrador Alifanfarrao, scnIor da
grandc Tarolana; c csiouiro, quc narcIa or
277
iras das ninIas cosias, c o do scu ininigo El-Fci
dos garananics Pcniaolin dc arrcnangado
lrao, orquc scnrc cnira nas laialIas con o
lrao dirciio nu.
E or quc sc qucrcn iao nal csscs dois
scnIorcs? crguniou SancIo.
Qucrcn-sc nal rcsondcu D. Quioic
orquc csic Alifanfarrao c un agao furilundo, c
csia nanorado da filIa dc Pcniaolin, quc c una
fornosssina, c ainda or cina nuiio cngraada
scnIora, c crisia. Scu ai nao qucr da-la ao Fci
agao, scn clc rinciro rcncgar a lci do scu falso
rofcia Mafona, c sc convcricr sua.
Voio or csias larlas dissc SancIo
quc faz nuiio lcn o Pcniaolin, c Ici-dc ajuda-
lo cn quanio udcr.
Nisso faras o quc dcvcs, SancIo dissc o
fidalgo orquc ara cnirar cn laialIas
scnclIanics nao sc rcqucr icr sido arnado
cavalciro.
Aic a lcn crcclo cu rcsondcu
SancIo; nas ondc orcnos nos csic asno,
ara icrnos a ccricza dc o acIarnos dcois da
rcfrcga? orquc o cnirar ncla con scnclIanic
cavalgadura, crcio quc ainda aic agora sc nao viu.
278
ccrio dissc D. Quioic; o quc
nclIorncnic odcs fazcr dclc c dcia-lo s suas
avcniuras, qucr sc crca, qucr nao; orquc ianios
Iao-dc scr os cavalos con quc Iavcnos dc ficar
dcois da viioria, quc aic o Focinanic corrc scu
risco dc cu o irocar or ouiro. Mas csia aicnio c
rcara, quc ic qucro dar conia dos cavalciros
nais rinciais quc vcn ncsics dois ccrciios; c
ara quc nclIor os noics, rciircno-nos ara
aqucla aliurinIa quc ali sc lcvania, dondc sc
dcvcn dcscolrir os ccrciios anlos.
Fizcran-no assin, colocando-sc nuna lonla,
dondc sc avisiavan lcn os dois rclanIos, quc a
D. Quioic sc rcrcscniavan ccrciios. As nuvcns
dc o quc lcvaniavan lIc iinIan iurvada c ccga
a visia. Acsar dc iudo, orcn, vcndo na
inaginaao o quc lIc nao nosiravan os olIos,
ncn Iavia, cn voz alia concou a dizcr.
Aquclc cavalciro quc ali vcs, dc arnas
anarclas, quc iraz no cscudo un lcao coroado
rcndido aos cs dc una donzcla, c o valoroso
Laurcalco, scnIor da onic dc raia. O ouiro das
arnas con florcs dc ouro, quc iraz no cscudo ircs
coroas dc raia cn cano azul, c o icnido
Micocolcnlo, Cra-Duquc da Quirocia. O ouiro,
dc ncnlros agiganiados, quc sua nao dirciia
vcn, c o nunca ancdroniado Drandalarlarrao dc
DolicIc, scnIor das ircs Aralias, quc vcn
arnado con aqucla clc dc scrcnic, c icn or
279
cscudo una oria, quc (scgundo c fana} c una
das do icnlo dcrrilado or Sansao, quando sc
vingou dos scus ininigos, naiando-sc. Mas vira
agora os olIos ara a ouira aric, c vcras dianic,
c na frcnic dcsiouiro ccrciio, ao scnrc
vcnccdor, c nunca janais vcncido Tinoncl dc
Carcajona, Prncic dc Nova Discaia, quc vcn
arnado con arnas csquaricladas dc azul, vcrdc,
lranco c anarclo, c iraz no cscudo un gaio dc
ouro cn cano alconado, con una lcira quc diz
Miau", quc c o rincio do nonc da sua dana,
quc (scgundo sc diz} c a scn ar Miaulina, filIa
do Duquc AlfcnIiquc do Algarvc. O ouiro, quc
orinc c assolcrla os lonlos daqucla ossanic
cgua, c iraz as arnas lrancas dc ncvc, c un
cavalciro novcl, dc naao franccs, cIanado Picrrc
Pain, scnIor das laronias dc Uiriquc. O ouiro,
quc laic con os fcrrados ialcs os ilIais daqucla
iniada c ligcira zclra c iraz o cscudo vcirado dc
azul, c o odcroso Duquc dc Ncrlia,
Esariafilardo do Dosquc. Traz or cnrcsa no
cscudo un csargal, con una lcira cn
casiclIano, quc diz assin. Hustcu n suctc.
E assin foi D. Quioic or dianic, noncando
nuiios cavalciros dc un c dc ouiro cano, cono
a clc sc aniolIavan, dando a iodos as suas
arnas, corcs, cnrcsas c lciras, quc inrovisava
lcvado das inaginaiivas da sua loucura nunca
visia; c scn sc dcicr rosscguiu, dizcndo.
280
Esic csquadrao fornan-no gcnics dc
divcrsas nacs. Aqui csiao os quc lclcn as
doccs aguas do fanoso Xanio; os nonianIcscs
quc isan os canos Masslicos; os quc jociran o
finssino c niudo ouro da fcliz Aralia; os quc
gozan das fanosas c frcscas rilciras do claro
Tcrnodonic; os quc sangran or nuiias c
divcrsas vias o rico Paciolo; os nunidas inccrios
no cunrir a alavra; os crsas afanados cn
arcos c frccIas; os arios c ncdas, quc clcjan
fugindo; os aralcs dc vivcndas nudavcis; os ciias
iao crucis cono alvos; os ciocs dc lalios
furados; c ouiras infiniias nacs, cujos rosios
csiou vcndo c conIcccndo, ainda quc os noncs
nao nc lcnlran. Ncsiouiro csquadrao vcn os
quc lclcn as corrcnics crisialinas do olivfcro
Dciis; os quc lavan o rosio nas aguas do scnrc
rico c dourado Tcjo; os quc dcsfruian as
rovciiosas aguas do divino Xcnil; os quc isan
os Taricsios canos dc asios alundanics; os
quc folgan nos clsios rados do Xcrcs; os
nancIcgos, ricos c coroados dc louras csigas; os
dc fcrro vcsiidos, rcsios aniigos do sanguc godo;
os quc sc lanIan no Pisucrga, fanoso cla
nansidao da corrcnic; os quc aasccnian os
scus gados nas cicnsas dcvcsas do ioriuoso
Cuadiana, cclclrado clo scu cscondido curso; os
quc ircncn con o frio dos sclvaiicos Pircncus, c
con as lrancas ncvcs do alicroso Acnino;
finalncnic, quanios sc conicn na Euroa ioda.
281
ValIa-nc Dcus! c quanias nais rovncias
nao dissc! quanias nacs nao noncou, dando a
cada una, c con naravilIosa rcsicza, os
airiluios quc lIc cricncian, iodo alsorio c
rcassado do quc iinIa lido nos scus livros
ncniirosos!
Enlaslacado csiava SancIo Pana con
ianio alavrorio scn dizcr ncn io; dc quando
cn quando voliava a calca ara vcr sc avisiava
os cavalciros c giganics quc o ano noncava; c
cono nao dcscolria ncn ncio, lIc dissc.
ScnIor ncu, lcvc o dialo iudo isso, quc
nao vcjo or iodo csic dcscanado Ioncn, ncn
giganic, ncn cavalciro ncnIun dos quc
ncnciona. Eu ao ncnos nao crcclo ial. Talvcz
scja iudo cncaniancnio cono os avcjcs dcsia
noiic.
Cono! ois nao ouvcs o rincIar dos
cavalos? o ioquc dos clarins, c o irovcjar dos
ianlorcs?
O quc cu ouo rcsondcu SancIo sao
nuiios lalidos dc carnciros c ovclIas; nais nada.
E cra vcrdadc, orquc os dois rclanIos ja
vinIan nuiio crio.
O ncdo quc icns dissc D. Quioic c
quc faz, SancIo, quc ncn vcjas, ncn ouas s
282
dirciias, orquc un dos cfciios do ncdo c iurvar
os scniidos, c fazcr quc arcan as coisas ouiras
do quc sao. Sc iao ncdroso cs, rciira-ic ara
ondc quiscrcs, c dcia-nc so, quc lasio cu ara
dar a viioria arcialidadc a qucn ajudc.
E, falando assin, cravou as csoras cn
Focinanic; c, osia a lana cn risic, laiou da
lonla cono un raio. Dava-lIc vozcs SancIo,
dizcndo.
Volic ara iras, scnIor D. Quioic, quc
voio a Dcus quc isso quc vai invcsiir sao
carnciros c ovclIas. Volic ara iras. Mal Iaja o
ai quc nc gcrou. Foric loucura! Fcarc lcn, quc
nao Ia giganic, ncn cavalciro, ncn gaios, ncn
cscudos ariidos ncn iniciros, ncn vciros azuis,
ncn cndialrados. Quc faz? ccados ncus!
Ncn con iudo aquilo sc rcfrcava D. Quioic,
anics cn alias vozcs ia clanando.
Eia, cavalciros, quc scguis c niliiais
dclaio das landciras do valoroso Incrador
Pcniaolin dc arrcnangado lrao, scgui-nc
iodos, vcrcis quao facilncnic lIc dou vingana do
scu ininigo Alifanfarrao dc Tarolana.
Con csias alavras sc cniranIou clo irocl
das ovclIas, c concou a alanccar nclas, iao
dcnodado cono sc dcssc cn vcrdadciros ininigos
noriais. Dradavan-lIc os asiorcs quc iivcssc
283
nao; orcn vcndo quc cra icno crdido,
lcvaran dc suas fundas, c concaran a
cunrinicniar-lIc as orclIas con cdradas cono
unIos. D. Quioic, scn fazcr caso das cdras,
cancava ara iodas as arics, dizcndo.
Ondc csias, solcrlo Alifanfarrao? vcn
ara nin, quc sou un so cavalciro, c dcscjo a sos
or sos rovar as iuas foras, c iirar-ic a vida cn
casiigo das cnas quc das ao valoroso Pcniaolin
Carananic.
Nisio accriou-lIc un scio dos do rio, quc lIc
ncicu duas cosiclas dcniro.
Vcndo-sc iao naliraiado, dcu or scn duvida
quc csiava norio, ou nuiio gravcncnic fcrido, c,
lcnlrando-sc do scu csccfico, uou da
alnoiolia, -la loca, c rinciiou a cngolir;
nas, anics dc icr csvaziado quanio lIc arcccu
suficicnic, vcio ouira ancndoa iao ccricira conira
a nao c a alnoiolia, quc a anolgou ioda, lcvando
juniancnic a D. Quioic ircs ou quairo dcnics
quciais, c isando-lIc foricncnic dois dcdos.
Tal foi o rinciro golc c o scgundo, quc ao
olrc cavalciro forado foi dciar-sc cair do
cavalo.
CIcgaran-sc a clc os asiorcs, c, suondo
icrcn-no norio, rccolIcran o gado a ioda a
rcssa, lcvaran as rcscs norias, quc assavan
284
dc scic, c scn nais avcriguacs sc lanaran a
fugir.
Todo aquclc icno o lcvou SancIo na lonla,
a olscrvar as loucuras quc scu ano fazia, c a
arrancar as larlas, c a analdioar a Iora c o
insianic cn quc a dcsgraa lIo iinIa fciio
conIcccr. Vcndo-o cado, c os asiorcs ja
dcsaarccidos, dcsccu da lonla, cIcgou-sc a clc,
c acIou-o naqucla lasiina, nas ainda cn si; c
dissc-lIc.
Nao lIc rcgava cu, scnIor D. Quioic,
quc sc iornassc airas, c quc os quc ia aconcicr
nao cran ccrciios, scnao carnciradas?
A icns iu cono aquclc ladrao do salio
ncu ininigo faz aarcccr c dcsaarcccr as coisas
dissc D. Quioic; odcs crcr, SancIo, quc
aos iais c facil figurarcn-nos iudo quc lIcs
lcnlra; c csic naligno quc nc crscguc, invcjoso
da gloria quc viu nc adviria dcsia laialIa,
iransfornou os csquadrcs dos ininigos cn faios
dc ovclIas; quando nao, or vida ninIa! fazc
una coisa, SancIo, ara ic dcscnganarcs da
vcrdadc. nonia no icu asno, scguc-os dc longc, c
vcras cono, cn sc afasiando un ouco daqui,
iornan ao scu rinciro scr, dcian dc scr
carnciros c sc fazcn Ioncns, iao fciios c crfciios
cono cu ios inici. Mas nao vas or ora, quc
icnIo rccisao dc quc nc ajudcs; rinciro cIcga-
285
ic ca, c vc lcn quanios quciais nc falian;
arccc-nc quc sao iodos.
CIcgou-sc-lIc iao crio o SancIo, quc lIc
nciia quasc os olIos cla loca, c foi a icno quc
ja o lalsano iinIa roduzido o scu cfciio no
csinago dc D. Quioic. Ncsic noncnio, ois,
dcsfccIou solrc as larlas do conassivo
cscudciro, quc ncn iiro dc cscocia, iudo quc
Iavia dcniro.
Nossa ScnIora! cclanou SancIo
quc c isio? scn duvida csic ccanic csia fcrido
norialncnic. voniia sanguc.
Fcarando orcn un ouco nais, conIcccu
cla cor, salor c cIciro, quc ial sanguc nao cra,
nas sin o lalsano da alnoiolia, quc clc lIc vira
cngolir. TananIo foi o scu nojo, quc, rcvolvcndo-
sc-lIc o inicrior, voniiou as irias ncsno or
cina do ano; ficaran anlos cono unas crolas.
Corrcu SancIo ao scu lurro, ara iirar dos
alforjcs con quc sc linar a si, c curar ao airao;
nao os acIou. Esicvc a iquc dc crdcr o juzo;
dissc ouira vcz nal sua vida, c rcsolvcu dc si
ara si dciar ial cargo, c iornar-sc ara a icrra,
ainda quc crdcssc a soldada ja ncrccida c as
cscranas da ronciida ilIa.
Lcvaniou-sc ncsic concnos D. Quioic, c con
a nao csqucrda na loca, ara lIc nao acalarcn
286
dc sair os dcnics, colIcu con a dirciia as rcdcas
dc Focinaiiic, o qual nao iinIa ainda arrcdado c
(iania cra a sua lcaldadc c loa condiao}, c foi-sc
ara ondc o cscudciro csiava dc ciio solrc o
asno, con a nao na facc, cono cccssivancnic
cnsaiivo.
Vcndo-o assin, c iao irisic, dissc-lIc.
Salc, SancIo, quc so qucn faz nais quc
ouircn c quc c nais quc ouircn. Todas csias
inclcncncias quc nos aconicccn sinais sao dc
quc lrcvc sc nos Ia-dc o icno alonanar, c as
coisas corrcr-nos nclIorncnic, orquc nao c
ossvcl quc ncn o nal ncn o lcn, scjan
crduravcis; or isso, icndo o nal aiurado ja
ianio, ja o lcn nos dcvc csiar cIcgando; clo
ianio, nao icns or quc anojar-ic clas dcsgraas
quc a nin nc succdcn, orquc nao icns nclas
quinIao.
Nao icnIo quinIao? soliou SancIo
cniao o quc onicn nanicaran nao cra o filIo dc
ncu ai? c os alforjcs, quc nc falian agora, con
iudo o quc cu iinIa dcniro dclcs, cran do
vizinIo; nao?
Pcrdcsic os alforjcs, SancIo? dissc D.
Quioic.
Nao sci; nao os acIo rcsondcu clc.
287
Dcssc nodo, nao Ia quc sc cona Iojc!
rclicou D. Quioic.
Nao Iavcria dcccrio iornou SancIo
sc faliasscn or csics rados as crvas quc Vossa
Mcrcc conIccc, scgundo diz, das quais sc
cosiunan valcr ara rcncdio cn scnclIanics
falias os iao nal-avcniurados cavalciros andanics
cono Vossa Mcrcc.
Mcsno assin rcsondcu D. Quioic
nais quiscra cu agora un quario dc ao, c aic
una lola dc sulorralIo, con duas calcas dc
sardinIas dc csicIa, quc iodas quanias crvas
dcscrcvc Dioscoridcs, ncn quc fossc o ilusirado
clo douior Laguna. Scja cono for, nonia, lon
SancIo, no icu juncnio, c vcn airas dc nin, quc
Dcus, quc or iudo olIa, nao nos Ia-dc faliar, c
nais andando nos ianio cn scrvio dclc cono
andanos, clc, quc ncn falia aos nosquiios do ar,
ncn aos licIinIos da icrra, ncn aos filIos das
ras nos cIarcos, c c iao icdoso quc faz nasccr o
sol solrc os lons c os naus, c cIovc solrc os
injusios c os jusios.
Mais ialIado csiava Vossa Mcrcc dissc
SancIo ara rcgador, quc ara cavalciro
andanic.
Dc iudo salian c dcvcn salcr os
cavalciros andanics dissc D. Quioic ois
cavalciro andanic Iouvc nos assados scculos,
288
quc sc dciinIa a fazcr un scrnao ou raiica no
ncio duna csirada rcal, cono sc fora graduado
cla Univcrsidadc dc Paris; dondc sc infcrc quc
ncn a lana dana cna, ncn a cna lana.
Ora lcn; scja assin cono Vossa Mcrcc diz
rcsondcu SancIo nas vano-nos ja daqui,
c rocurcnos ondc sc Ia-dc ficar csia noiic.
Pcrniia Dcus quc scja cn aric ondc nao Iaja
nanias, ncn nanicadorcs, ncn nouros
cncaniados, quc, sc os Iouvcr, dou ao dialo a
cariada.
Pcdc-o iu a Dcus, filIo dissc D. Quioic
c vanos ara ondc iu quiscrcs, quc dcsia vcz
qucro dciar iua cscolIa o allcrgar-nos. Mas
cIcga ca a nao, c aala-nc con o dcdo; vc lcn
quanios quciais nc falian dcsic lado dirciio no
qucio dc cina; ali c quc nc doi.
Mcicu SancIo os dcdos, c, csiando a aalar,
lIc dissc.
Quanios quciais cosiunava Vossa Mcrcc
icr dcsic lado?
Quairo rcsondcu D. Quioic afora a
rcsa; iodos iniciros c nuiio saos.
OlIc Vossa Mcrcc lcn o quc diz, scnIor
rcsondcu SancIo.
289
Digo quairo, sc nao cran cinco
rcsondcu D. Quioic orquc cn ioda a ninIa
vida nunca nc iiraran dcnic da loca, ncn nc
caiu ncnIun, ncn nc aodrcccu.
Pois ncsia aric dc laio iornou SancIo
nao icn Vossa Mcrcc scnao dois quciais c
ncio; c da aric dc cina ncn ncio, ncn
ncnIun; csia iudo raso cono a alna da nao,
Dcsvcniurado dc nin! dissc D. Quioic,
ouvindo as irisics novas quc o scu cscudciro lIc
dava anics quiscra quc nc iivcsscn dciiado
alaio un lrao (una vcz quc nao fossc o da
csada}; orquc ic digo, SancIo, quc loca scn
quciais c cono noinIo scn nos; c nuiio nais
sc Ia-dc csiinar un dcnic, quc un diananic.
Mas a iudo isio andanos sujciios os quc
rofcssanos a acriada ordcn da cavalaria.
Monia, anigo, c vai guiando, quc cu ic sigo na
andadura quc ic arcccr.
Assin o fcz SancIo, c sc cncaninIou ara
ondc cnicndcu odcria acIar acolIida scn sair
da csirada rcal, quc or ali ia nuiio irilIada; c,
caninIando dcvagarinIo orquc as dorcs dos
qucios dc D. Quioic nao o dciavan sosscgar
ncn arcssar-sc, quis SancIo i-lo cnircicndo c
divcriindo con dizcr-lIc alguna coisa; c, cnirc as
quc lIc dissc, foi o quc sc agora rcfcrira no
scguinic caiulo.
290

CAPTULO XIX
Das discrcias razcs quc SancIo assava con o ano c da
avcniura quc lIcs succdcu con un dcfunio, c ouiros
aconiccincnios fanosos.

O quc nc csia arcccndo, scnIor ncu, c
quc as dcsvcniuras, quc csics dias nc icn
succdido, icn sido, scn ncnIuna duvida, iodas
casiigo do ccado conciido or Vossa Mcrcc
conira a ordcn da sua cavalaria, or nao icr
dcscncnIado o jurancnio quc fcz dc.
nao concr ao cn ioalIa
ncn coa FainIa folgar,
con o nais quc a irova rcza, c quc Vossa Mcrcc
jurou dc cunrir, aic quc nao iirassc ara si o
clncic dc Malandrino, ou cono sc cIana o ial
nouro (quc o nonc nao nc lcnlra nuiio lcn}.
Tcns nuiia razao, SancIo dissc D.
Quioic nas, ara ic dizcr a vcrdadc, iinIa-nc
csquccido; c odcs ianlcn icr or ccrio quc, cla
cula dc iu no nao icrcs lcnlrado a icno, c
quc ic succdcu a ii aquilo da nania; orcn cu
farci a cncnda, quc ara iudo Ia nodos dc
conosiao na ordcn da cavalaria.
291
Pois cu jurci orvcniura alguna coisa?
rcsondcu SancIo.
Enlora nao jurasscs iornou D. Quioic
cnicndo quc dc ariicianic nao csias livrc; c,
clo sin clo nao lon scra rovcrno-nos dc
rcncdio.
Sc assin c dissc SancIo olIc, Vossa
Mcrcc nao sc csquca ianlcn disio cono do
jurancnio, quc ialvcz aos faniasnas lIcs
iornassc a gana dc sc divcriircn conigo, c aic
con Vossa Mcrcc, sc o vircn iao scn cncnda.
Ncsias c nouiras raiicas os ionou a noiic no
ncio do caninIo, scn icrcn, ncn dcscolrircn,
ondc crnoiiar; o quc nisso nada iinIa dc lon c
quc ian norios fonc, ois con o sunio dos
alforjcs sc lIcs iinIa ido cnlora dcscnsa c
naialoiagcn; c, ara conlcncnio dc iananIa
dcsgraa, succdcu-lIcs una coisa, quc, scn scr
dc roosiio, lcn o arccia; c foi quc a noiic sc
fccIou assaz dc cscura. Ian nao olsianic
caninIando, quc, visio scr aqucla a csirada rcal,
or loa razao a una ou duas lcguas sc
cnconiraria ncla alguna vcnda.
Indo ois dcsia nancira, a noiic cscura, o
cscudciro csfainado, c o ano con loa voniadc dc
concr, viran quc, clo caninIo ncsno quc
lcvavan, sc dirigia ara clcs grandc nuliidao dc
luzcs, quc nao arccian scnao csirclas crranics.
292
Pasnou SancIo quando as avisiou, c D. Quioic
nao dciou dc as csiranIar.
Sofrcou un clo calrcsio ao asno, c o ouiro
clas rcdcas ao rocin, c ficaran arados cscra
do quc surdiria. Viran quc as luzcs sc lIcs ian
aroinando, c, quanio nais sc aroinavan,
naiorcs arccian. qucla visia SancIo s-sc a
ircncr cono un azougado, c ao rorio D.
Quioic sc arrciaran os calclos. Esic, orcn,
aninando-sc un ianio, dissc.
Esia c, quc scn duvida, SancIo, dcvc scr
grandssina c crigosssina avcniura, c scra
ncccssario nosirar cu ncla iodo o ncu valor c
csforo.
Malfadado dc nin! rcsondcu SancIo
sc acaso csia avcniura for dc faniasnas,
scgundo nc vai arcccndo, ondc Iavcra cosiclas
quc lIcs lasicn?
Por nais faniasnas quc vcnIan
rcsondcu D. Quioic nao conscniirci quc ic
onIan nao ncn nun clinIo do faio. Sc da
ouira vcz zonlaran coniigo, foi orquc nao udc
saliar as arcdcs do aiio; nas agora csianos cn
icrrcno raso, ondc osso voniadc csgrinir a
csada.
293
E sc o cncanian c o iolIcn, cono da ouira
vcz fizcran dissc SancIo quc valcra csiar ou
nao cn icrrcno raso?
Acsar disso iudo rclicou D. Quioic
co-ic, SancIo, quc icnIas anino; vcras o ncu.
Hci-dc icr, sc Dcus quiscr rcsondcu
SancIo.
E, aariando-sc anlos ara a orla do
caninIo, iornaran a olIar aicniancnic no quc
odcria scr aquilo, c as luzcs quc la vinIan.
Dcniro cn ouco dcscolriran nuiios
cncanisados. Aqucla faniasnagoria avorosa dc
iodo o onio dcu naic ao anino dc SancIo, quc
cnirou a laicr os dcnics cono cn frio dc quaria;
nais ainda crcsccu nclc o laicr dos dcnics,
quando disiiniancnic sc viu o quc cra, orquc
dcscolriran uns vinic cncanisados, iodos a
cavalo, con suas iocIas accsas nas naos, aos
clcs una liicira colcria dc luio, scguida dc ouiros
scis a cavalo, cnluiados aic os cs das nulas,
quc lcn sc via quc o cran, c nao cavalos, clo
sosscgo con quc andavan.
Ian os cncanisados sussurrando cn voz
laia c lasiinosa.
Tao csiranIa visia, c iao a dcsoras, c nun
dcsovoado, cra lasianic ara r ncdo no
coraao dc SancIo, c aic no dc scu ano. Assin
294
succdcu a D. Quioic, o qual, a dcsciio dc iodas
as suas valcniias, ja iinIa virado dc avcsso iodo o
csforo dc SancIo; nas ao ano, clo conirario,
naquclc onio sc rcrcscniou ao vivo na
inaginaao scr aqucla una das avcniuras dos
scus livros.
Figurou-sc-lIc quc a liicira cra unas andas,
cn quc dcvia vir algun nalfcrido ou norio
cavalciro, cuja vingana lIc csiava so a clc
rcscrvada; c, scn fazcr nais discurso, cnrisiou a
sua cIua, firnou-sc lcn na scla, c con gcniil
lrio c garlo sc airavcssou no ncio do caninIo,
or ondc os cncanisados forosancnic Iavian dc
assar; c quando os viu ao c, lcvaniou a voz c
dissc.
Parai, cavalciros, qucn qucr quc scjais, c
dai-nc conia dc qucn sois, dc dondc vindcs,
ondc idcs, c quc lcvais nas andas, quc, scgundo
as nosiras, ou vos ouiros Iavcis fciio, ou vos Iao
fciio a vos, algun dcsaguisado, c convcn, c c
nisicr, quc cu o saila, ou ara vos casiigar do
nal quc crcirasics, ou ara vos vingar da scn-
razao quc vos fizcran a vos.
Vanos con rcssa rcsondcu un dos
cncanisados quc fica ainda longc a vcnda, c
nao nos odcnos dilaiar a dar ianias rcsosias
cono nos cdis; c, icando a nula, assou
ara dianic.
295
Scniiu-sc grandcncnic D. Quioic dcsia
rcsosia, c, iravando-lIc do frcio, dissc-lIc.
Dcicndc-vos, c scdc nais lcn criado, c
dai-nc conia do quc vos cu crgunici, quando
nao, icndcs dc vos Iavcr iodos conigo cn
laialIa.
Era a nula csaniadia; c, ao ionarcn-lIc o
frcio, dc ial nancira sc solrcssaliou, quc,
lcvaniando-sc nos dois cs irasciros, dcscjou
clas ancas o dono ara o cIao.
Un noco, quc ia a c, vcndo cado o
cncanisado, concou a injuriar D. Quioic, o
qual ja cncolcrizado, c scn nais cscras,
cnrisiando a sua cIua, arrcncicu a un dos
cnluiados, c dcu con clc cn icrra nalfcrido;
voliando-sc ara os dcnais, cra ara vcr cono os
aconciia, c dcslaraiava, quc nao arccia scnao
quc naquclc noncnio Iavian nascido asas a
Focinanic, scgundo cancava ligciro c orgulIoso.
Eran iodos os cncanisados gcnic iinoraia c
scn arnas; c assin, con facilidadc, nun
insianic dciaran a rcfrcga, c concaran a
corrcr or aquclc cano con as iocIas accsas,
quc nao arccian scnao nascarados a rcvolvcr
cn noiic dc fcsia c rcgozijo.
Os cnluiados, rcvolios c cnvolios nas suas
lolas c oas conridas, nal sc odian novcr;
296
clo quc, nuiio a scu salvo, D. Quioic os foi a
iodos aalcando, c os fcz dciar o siio a scu nau
grado, or sc lIcs rcrcscniar nao scr aquilo
Ioncn, scnao o rorio dialo do infcrno, quc
lIcs saa a iirar-lIcs o dcfunio quc ia na liicira.
Esiava SancIo a vcr iudo naravilIado do
dcscnlarao c aircvincnio do fidalgo; c dizia
cnirc si.
Scn duvida quc csic ncu ano c iao
valcnic c csforado cono clc diz.
Esiava or icrra una iocIa a ardcr junio ao
rinciro quc a nula dcrrulara. D. Quioic, quc o
dc vcr qucla claridadc, cIcgou-sc a clc, c,
aoniando-lIc ao rosio a cIua, lIc iniinou quc
sc rcndcssc, quando nao o naiaria; ao quc o
dcrrulado rcsondcu.
Fcndido dcnais csiou cu, ois nao nc
osso novcr; icnIo una crna quclrada. Sulico
a Vossa Mcrcc, sc c cavalciro crisiao, nc nao
naic, ois grandc sacrilcgio scria isso, scndo cu,
cono sou, liccnciado, c icndo as rinciras
ordcns, cono icnIo.
Pois qucn dialo o irouc aqui insiou D.
Quioic scndo Ioncn da Igrcja?
Qucn, scnIor? rclicou o cado a
ninIa dcsdiia.
297
Pois ouira naior vos ancaa dissc D.
Quioic sc nc nao saiisfazcis a iudo quc ao
rincio vos crgunici.
Con facilidadc scra Vossa Mcrcc saiisfciio
rcsondcu o liccnciado c orianio salcra
Vossa Mcrcc quc, ainda quc rinciro lIc dissc,
quc cra liccnciado, nao sou scnao lacIarcl, c
cIano-nc Afonso Locs; sou naiural dc
Alcolcndas; vcnIo da cidadc dc Daca con
ouiros onzc saccrdoics, quc sao os quc fugiran
con as iocIas; vanos cidadc dc Scgovia
aconanIando un norio, quc vai naqucla liicira,
quc c un cavalciro quc falcccu cn Daca, ondc
foi dcosiiado; c agora, cono lIc digo, lcvanos os
scus ossos ao scu sculcro, quc csia cn Scgovia,
quc c a sua naiuralidadc.
E qucn o naiou? crguniou D.
Quioic.
Maiou-o Dcus or ncio dunas fclrcs
csiilcnciais quc lIc dcran rcsondcu o
lacIarcl.
Dcssa nancira dissc D. Quioic
livrou-nc Nosso ScnIor do iralalIo quc cu
ionaria dc vingar-lIc a noric, sc ouircn
qualqucr o iivcra norio; nas, scndo qucn foi o
naiador, nao Ia scnao calar, c cncolIcr os
onlros, quc c o ncsno quc cu Iavia dc fazcr sc
clc nc naiara a nin; c qucro quc saila Vossa
298
Fcvcrcncia, quc cu sou un cavalciro da MancIa
cIanado D. Quioic; c c o ncu ofcio c ccrccio
andar clo nundo cndirciiando iorios, c
dcsfazcndo agravos.
Nao sci cono odc scr isso dc cndirciiar
iorios dissc o lacIarcl ois lcn dirciio cra
cu, c vos agora c quc nc cnioriasics, dciando-
nc una crna quclrada, quc nunca nais cn
dias dc vida nc iornara a scr dirciia; c o agravo
quc a nin nc dcsfizcsics foi dciardcs-nc
agravado dc nancira quc Ici-dc ficar agravado
ara scnrc; c dcsvcniura grandc Ia sido ara
nin cnconirar-nc convosco ncssc luscar dc
avcniuras.
Ncn iodas as coisas rcsondcu D.
Quioic succdcn do ncsno nodo; a dcsgraa
foi, scnIor lacIarcl Afonso Locs, o virdcs, cono
vicsics, dc noiic, vcsiidos con aquclas
solrcclizcs, con as iocIas accsas, rczando,
colcrios dc luio, quc arcccis ial qual coisas
nas c do ouiro nundo; or isso c quc nao udc
dciar dc cunrir a ninIa olrigaao
aconcicndo-vos, c fc quc vos aconcicria, ainda
quc soulcra scrdcs os rorios Saianascs do
infcrno, quc or iais vos julguci c iivc scnrc.
Ja quc assin o quis a ninIa dcsgraa
dissc o lacIarcl sulico a Vossa Mcrcc, scnIor
cavalciro andanic, quc iao na andana nc Ia
299
dado, nc ajudc a sair dclaio dcsia nula, quc
nc icn rcsa csia crna cnirc o csirilo c a scla.
Aic ananIa ficaria cu a alcsirar
rcdarguiu D. Quioic nas ara quando
dciavcis o quciar-vos?
Nisio cnirou logo a lradar or SancIo quc
vicssc; nas SancIo c quc nao fcz caso dc acudir,
orquc andava ocuado cn aliviar una azcnola
carrcgada dc viiualIas, quc os lons dos adrcs
irazian. EngcnIou SancIo do scu galao una
csccic dc saco; c, rccolIcndo nclc iudo o quc
dc c lIc coulc dcniro, o cargou ara cina do
scu juncnio, c ara logo acudiu aos lrados do
ano, c ajudou a livrar o scnIor lacIarcl da
orcssao da nula; -lo ara cina dcla, c lIc dcu
a sua iocIa, c D. Quioic lIc dissc quc scguissc
na dircao dos conanIciros, c quc da aric dclc
lIcs cdissc crdao do agravo, quc nao iinIa
csiado cn sua nao dciar dc lIcs fazcr.
A isio ajuniou ainda SancIo.
Sc or acaso quiscrcn salcr csscs
scnIorcs qucn Ia sido o valoroso quc iais os s,
Vossa Mcrcc lIcs dira quc foi o scnIor D. Quioic
dc la MancIa, quc or ouiro nonc sc cIana O
Cavalciro da Trisic Figura".
Con isio sc foi o lacIarcl; c D. Quioic
crguniou a SancIo or quc noiivo lIc ocorrcra
300
cIanar-lIc Cavalciro da Trisic Figura", naqucla
ocasiao rccisancnic.
Eu lIc digo rcsondcu SancIo c
orquc o csiivc considcrando un ouco luz da
iocIa quc vai na nao do nal andanic cavalciro, c
dcvcras rcconIcci cn Vossa Mcrcc, dc ouco ara
ca, a nais na figura quc nunca vi; do quc dcvc
icr sido causa ou o cansao dcsic conlaic, ou
ialvcz a falia dos dcnics quciais.
Nao c isso rcsondcu D. Quioic c
quc ao salio, a cujo cargo dcvc csiar o cscrcvcr a
Iisioria das ninIas faanIas, Iavcra arccido
lcn quc cu ionc algun nonc aclaiivo, cono o
ionavan os cavalciros assados, quc un sc
cIanava du udcntc csudu, ouiro do uncno,
aquclc o dus donzcus csic o du uuc Fcnx, ouiro o
cuuuco do go, csiouiro o du notc; c or csics
noncs c insgnias cran conIccidos or ioda a
rcdondcza da icrra; c assin, considcra quc o
solrcdiio salio ic Iavcra osio na lngua c na
idcia, quc nc cIanasscs agora Cavalciro da
Trisic Figura", cono icnciono ficar-nc noncando
dc Iojc avanic; c, ara quc nclIor nc accric o
nonc, dcicrnino nandar iniar no ncu cscudo,
quando ara isso Iouvcr ooriunidadc, una
figura nuiio irisic.
Nao c rcciso gasiar icno ncn dinIciro
ara sc fazcr cssa figura dissc Pana; o nais
301
accriado c quc Vossa Mcrcc dcsculra a sua
roria cara aos quc o olIarcn, quc, scn nais
ncn nais, c scn ouiro rciraio ncn cscudo, iodos
o cIanarao logo o da Trisic Figura"; c olIc quc
lIc digo a ura vcrdadc, orquc lIc ccriifico a
Vossa Mcrcc, scnIor ncu (cnlora ionc or
graccjo}, quc iao na cara csia scndo a sua con a
fonc, c a falia dos quciais, quc nuiio lcn sc
odcra discnsar, cono ja lIc dissc, a ial iniura
irisic.
Fiu-sc D. Quioic con o cIisic do scu
cscudciro; coniudo asscniou cn cIanar-sc con
aquclc nonc, logo quc udcssc conscguir quc
iniasscn o scu cscudo ou rodcla, cono
faniasiava. Dissc-lIc dcois.
Enicndo cu, SancIo, quc fiquci
cconungado or Iavcr osio as naos cn coisa
sagrada, uxtu ud; s qus suudcntc duIoo, ctc.,
ainda quc csiou lcn ccrio dc quc nao foran as
naos quc lIc cu us, nas sin csia lanciia;
quanio nais quc nao cnsci quc ofcndia a
saccrdoic ncn a coisas da Igrcja, a qucn rcsciio
c adoro, cono caiolico c ficl crisiao quc sou,
scnao a faniasnas c coisas do ouiro nundo; c,
quando isso assin fossc, cn ncnoria icnIo o
quc succdcu ao Cid Fui Dias, quando quclrou
dianic do Paa a cadcira do cnlaiador daquclc
rcino; clo quc o ncsno Paa o cconungou, c
302
naquclc dia andou o lon Fodrigo dc Divar cono
nuiio Ionrado c valcnic cavalciro.
Tcndo ariido o lacIarcl, cono diio fica, scn
rcsondcr nais alavra, dcu na voniadc a D.
Quioic ir vcr sc o coro quc vinIa na liicira cra
ossada ou nao, nas nao lIo conscniiu SancIo,
dizcndo-lIc.
ScnIor, saiu-sc Vossa Mcrcc dcsia
avcniura o nais a scu salvo dc iodas quanias cu
icnIo visio; csia gcnic, ainda quc vcncida c
dcslaraiada, lcn odcria scr quc, afinal,
rcarassc cn quc a iinIa dcrroiado una so
cssoa, c, corridos c cnvcrgonIados disio,
voliasscn a rcfazcr-sc c luscar-nos, c nos
dcsscn quc fazcr. O juncnio rcsics csia, a
nonianIa nao; c a fonc acria; nao Ia nais
quc fazcr scnao rciirarno-nos nuiio airosos, c,
cono dizcn, o norio cova, c o vivo fogaa.
E, iocando o juncnio, cdiu ao ano quc o
aconanIassc. Esic, acIando razao a SancIo,
scn nais rcsosia lIc foi no cncalo.
A oucos assos or cnirc dois oiiciros,
dcran nun csaoso c cncolcrio valc, cn quc sc
acaran. SancIo aliviou o juncnio, c, csicndidos
no crvaal vioso, con o icncro da fonc quc
irazian, alnoaran, janiaran, ncrcndaran c
ccaran, iudo junio, saiisfazcndo os csinagos
con varias carncs frias, quc os scnIorcs clcrigos
303
do dcfunio (quc oucas vczcs sc dcian assar
nal} irazian dc rcvcnao s cosias da azcnola.
Mas aqui lIcs succdcu ouira dcsgraa, quc a
SancIo arcccu a ior dc iodas; c foi nao icrcn
vinIo quc lclcr, c aic ncn agua ara cIcgar
loca; c, crscguidos da scdc, vcndo SancIo quc o
rado csiava colcrio dc crva niuda c viosa,
dissc o quc sc ouvira no scguinic caiulo.
304

CAPTULO XX
Da nunca visia ncn ouvida avcniura quc janais cavalciro
algun fanoso no nundo acalou, c a concluiu, quasc scn
crigo, D. Quioic dc la MancIa.

Nao c ossvcl, scnIor ncu, quc csias
crvas dcicn dc nos csiar nosirando Iavcr or
aqui crio fonic ou arroio quc lIcs alincnia o
vio. Scra logo razao assarnos un ouco
adianic, c acIarcnos con quc niiigar csia
dcscscrada scdc quc nos noriifica, c scn duvida
c ior dc sofrcr do quc a roria fonc.
Tonou or lon o consclIo a D. Quioic; c,
ionando cla rcdca a Focinanic, c SancIo ao scu
asno clo calrcsio, dcois dc lIc icr osio cn
cina os solcjos da ccia, concaran a caninIar
clo rado acina s aaladclas, orquc o cscuro
da noiic nao dciava cncrgar coisa alguna.
Ainda orcn nao iinIan andado duzcnios
assos, quando aos ouvidos lIcs cIcgou un
grandc rudo dc agua cono quc a dcscnIar-sc
dc alguna lcvaniada cncdia.
Alcgrou-os nuiissino aquclc csirondo; c,
arando a cscuiar dc quc aric vinIa, ouviran
305
naquclc fora dc Ioras ouiro csircido, quc
aguarcniou o conicniancnio da agua,
csccialncnic a SancIo, quc dc scu naiural cra
ncdroso c usilaninc.
Ouviran uns golcs a conasso con un
ccrio rciinir cono dc fcrros c cadcias, quc, junios
ao furioso csirondo da agua, quc lIcs fazia
aconanIancnio, orian avor a qucn qucr quc
nao fora D. Quioic.
Era a noiic, cono ja dissc, cscura; c clcs
accriaran dc sc acIar cnirc unas arvorcs alias,
cujas folIas, novidas dun vcnio lrando, fazian
un icncroso, ainda quc frouo rudo; or nodo
quc a solidao, o lugar, o cscuro, o cair da agua,
con o sussurro das folIas, iudo infundia icrror c
csanio, norncnic rcarando-sc cn quc ncn os
golcs ccssavan, ncn o vcnio adornccia, ncn a
nanIa cIcgava; acrcsccniando-sc a iudo isio o
nao salcrcn cn quc lugar sc acIavan.
Porcn D. Quioic, aconanIado do scu
inircido coraao, saliou solrc Focinanic, c,
cnlraando a rodcla, icrou a cIua, c dissc.
SancIo anigo, Ias-dc salcr quc cu nasci,
or dcicrninaao do ccu, ncsia idadc dc fcrro,
ara ncla rcssusciiar a dc ouro (ou dourada,
cono sc cosiuna dizcr}. Sou cu aquclc ara
qucn csiao guardados os crigos, as grandcs
faanIas, c os valorosos fciios. Sou, iorno a dizcr,
306
qucn Ia-dc rcssusciiar os da Tavola Fcdonda, os
dozc Parcs dc Frana, c os novc da Fana; o quc
Ia-dc r cn csquccincnio os Plaiircs, os
Tallanics, Olivanics c Tiranics, os Fclos c
Dclianiscs. con ioda a caicrva dos fornosos
cavalciros dos assados icnos, fazcndo ncsic
cn quc nc acIo iais grandiosidadcs, csiranIczas
c fciios dc arnas, quc cscurcccn os quc clcs
fizcran nais lrilIanics. Dcn csias vcndo,
cscudciro ficl c dc lci, as ircvas dcsia noiic, o scu
csiranIo silcncio, o soiurno c confuso csirondo
dcsias arvorcs, o icncroso fracasso daqucla
agua, cn cuja lusca vinos, quc arccc quc sc
dcscnIa c dcrrula dcsdc os alios nonics da
Lua, c aquclc inccssanic nariclar quc nos fcrc c
inoriuna os ouvidos, as quais coisas iodas
junias, c cada una so or si, sao lasianics ara
infundir ncdo, icnor c csanio ao ciio do
ncsno Maric, quanio nais a qucn nao csia
acosiunado a scnclIanics csiranIczas c
avcniuras. Pois iudo isio, quc cu ic inio, sao
inccniivos c dcscriadorcs do ncu anino, quc ja
csia fazcndo quc o coraao nc rclcnic no ciio,
con a ansia quc icn dc aconcicr csia avcniura,
or icncrosssina quc sc nosira. Acria ois as
silIas ao Focinanic, fica-ic con Dcus, c cscra-
nc aqui aic ircs dias, nao nais. Sc nclcs cu nao
voliar, odcs iu iornar-ic ara a nossa aldcia; c
dc la, ara nc olscquiarcs c fazcrcs una olra
loa, iras a Toloso, ondc diras ninIa
307
inconaravcl scnIora Dulcincia quc o scu caiivo
cavalciro norrcu, or icniar coisas quc o
udcsscn fazcr digno dc cIanar-sc dcla.
SancIo, ouvindo csias alavras do ano,
dcsaiou a cIorar con a naior icrnura do nundo,
c a dizcr-lIc.
ScnIor, nao sci or quc Vossa Mcrcc qucr
ncicr-sc ncssa avcniura iao ncdonIa. Agora c
noiic; aqui ningucn nos vc; lcn odcnos
dcsandar o caninIo, c dcsviar-nos do crigo,
nuiio cnlora nao lclanos cn ircs dias. Cono
nao Ia qucn nos vcja, ianlcn nao Ia-dc Iavcr
qucn nos onIa nacula dc covardcs; quanio
nais, quc cu ouvi nuiias vczcs rcgar ao cura do
nosso ovo, quc Vossa Mcrcc nuiio lcn conIccc,
quc qucn lusca o crigo no crigo norrc; c or
isso nao c lon icniar a Dcus aconcicndo iao
dcsaforado fciio, dondc sc nao odc cscaar, a
nao scr or algun nilagrc. Dcn lasian os quc o
ccu ja lIc icn fciio, cn o livrar dc scr nanicado
cono cu fui, c cn iira-lo vcnccdor, livrc c salvo
dcnirc ianios ininigos cono os quc ao dcfunio
aconanIavan. Quando nada disio alrandc ncn
nova cssc duro coraao, nova-o o cnsar c crcr
or dc fc, quc acnas Sua Mcrcc sc Iouvcr
aariado daqui, ja cu dc ncdo cnircgo a alna a
qucn a quiscr. Eu sa da ninIa icrra, c dcici
filIos c nulIcr ara vir ao scrvio dc Vossa
Mcrcc, con a fc dc vir a scr nais, c nao ncnos;
308
orcn cono a colia ronc o saco, a nin ja nc
icn csiragado as ninIas cscranas, ois
quando nais vivas as iinIa dc alcanar aqucla
ncgra c nalfadada ilIa, quc ianias vczcs Vossa
Mcrcc nc icn ronciido, vcjo quc cn aga c
iroca nc qucr agora dciar cn siio iao aariado
do iraio Iunano. Por Dcus, scnIor ncu, quc nc
nao faa scnclIanic dcsaguisado; c sc dc iodo
cn iodo Vossa Mcrcc nao dcsisic dc arcar con
csic fciio, ao ncnos dcic-o ara ananIa; isio
daqui alva, cla cicncia quc arcndi quando cra
asior, nao odcn ja ir ircs Ioras, orquc a loca
da luzina csia or cina da calca, c faz ncia
noiic na linIa do lrao csqucrdo.
Cono odcs iu, SancIo dissc D.
Quioic vcr ondc csia cssa linIa, ncn ondc
csia cssa loca, ou cssa nuca dc quc falas, sc
iananIo c o cscuro, quc ncn csirclinIa sc
dcscolrc cn iodo o ccu?
Assin c dissc SancIo nas ao ncdo
solcjan olIos; vc as coisas dclaio da icrra,
quanio nais as do ccu la or cina; nas lasia o
lon discurso ara sc cnicndcr quc daqui ao dia
ja falia ouco.
Falic o quc faliar rcsondcu D. Quioic
ncn sc Ia-dc dizcr or nin agora, ncn nunca,
quc lagrinas c rogos nc aariaran dc fazcr o quc
dcvia na qualidadc dc cavalciro; clo quc ic rogo,
309
SancIo, quc ic calcs, quc Dcus, quc nc s no
coraao aconcicr agora csia iao nunca visia c iao
avorosa avcniura, la icra cuidado dc olIar or
ncu salvancnio, c dc consolar a iua irisicza. O
quc Ias-dc fazcr c acriar as silIas a Focinanic,
c ficar-ic aqui, quc cu dcrcssa voliarci vivo ou
norio.
Vcndo ois SancIo a rcsoluao uliina do
ano, c quao ouco arovciiaran con clc as suas
lagrinas, consclIos c rogos, dcicrninou valcr-sc
da sua indusiria, c fazc-lo cscrar aic ao dia, sc
udcssc; c assin, cnquanio acriava as silIas ao
cavalo, sorraicirancnic, c scn scr scniido,
rcndcu con o calrcsio do scu asno anlas as
naos dc Focinanic, or nodo quc D. Quioic,
quando quis ariir, nao o dc, orquc o cavalo
sc nao odia novcr scnao aos salios.
Vcndo SancIo Pana o lon ciio da sua
naranIa, dissc.
Vcdc, scnIor, cono o ccu, conovido das
ninIas lagrinas c oracs, dcicrninou nao odcr
novcr-sc o Focinanic? sc qucrcis aicinar a
csorca-lo c laicr-lIc, scra ofcndcr a foriuna, c
cscoicinIar, cono dizcn, conira o aguilIao.
Dcscscrava-sc con isso D. Quioic; c, or
nais quc nciia as crnas cavalgadura, ncnos a
fazia andar; c, scn acalar dc crcclcr o csiorvo
da cia, icvc or lcn sosscgar, c cscrar, ou quc
310
ananIcccssc, ou quc o lruio dcscnaiassc,
crcndo scn duvida quc dc alguna ouira causa
rovinIa o cnacIo, c nao da Ialilidadc do
cscudciro; c falou-lIc assin.
Cono c incgavcl quc o Focinanic sc nao
odc ncncar, conicnic sou dc cscrar aic quc ria
a alva, ainda quc cIorc cu iodo o icno quc cla
iardar.
Nao icn quc cIorar rcsondcu SancIo
cu ca csiou ara cnircicr Vossa Mcrcc,
coniando-lIc casos aic ao ananIcccr; salvo sc
nao acIa nclIor acar-sc, c csicndcr-sc a dornir
un ouco solrc a vcrdc crva, noda dos
cavalciros andanics, ara sc acIar nais rcfciio
quando cIcgar o dia c o insianic dc aconcicr
cssa avcniura iao scn igual, quc o cscra.
Qual acar, ncn qual dornir! dissc D.
Quioic sou cu dcsscs cavalciros quc ionan
dcscanso nos crigos? dornc iu, quc ara dornir
nasccsic, ou fazc o quc nclIor ic arcccr, quc cu
Ici-dc fazcr o quc vir quc nclIor condiz con a
ninIa rcicnsao.
Nao sc cnfadc Sua Mcrcc rcsondcu
SancIo nao foi ara isso quc cu falci.
E, cIcgando-sc ara clc, s una das naos
no arao dianiciro, c a ouira no ouiro; or nodo,
quc ficou alraado con a coa csqucrda do ano,
311
scn sc afoiiar a aariar-sc dclc un dcdo; ial cra
o ncdo quc iinIa aos golcs quc ainda icinavan
cn sc alicrnar.
Dissc-lIc D. Quioic quc rcfcrissc algun
conio ara o cnircicr, cono iinIa ronciido; ao
quc SancIo rcsondcu quc dc loa voniadc o
fizcra, sc o ncdo do quc csiava ouvindo lIo
conscniissc.
Mas cnfin dissc clc scja cono for,
farci diligcncia ara coniar una Iisioria, quc, sc
aiino con cla, c nc nao forcn nao, c a rainIa
das Iisiorias. Dc-nc Vossa Mcrcc ioda a aicnao,
quc ja rinciio.
Era una vcz... o quc cra; sc for lcn, ara
iodos scja; sc nal, ara qucn o luscar; c adviria
Vossa Mcrcc, scnIor ncu, quc o nodo con quc
os aniigos concavan os scus conios nao cra
assin coisa ao acaso, ois foi una scnicna dc
Caiao Zonzorino ronano, o qual dissc. c o nu
uu qucn o o Iuscu; o quc vcn ara aqui
cono ancl ao dcdo, ara quc Vossa Mcrcc csicja
aconodado c nao va rocurar o nal a aric
ncnIuna, scnao quc nos volicnos or ouiro
caninIo, ois ningucn nos olriga a scguirnos
csic, dondc ianios ncdos nos assalian.
Scguc o icu conio, SancIo dissc D.
Quioic c do caninIo quc Icnos dc scguir
dcia-nc a nin o cuidado.
312
Digo ois rosscguiu SancIo quc
nun lugar da Esircnadura Iavia un asior
calrciro (qucro dizcr. un asior quc guardava
calras,} o qual asior (ou calrciro, cono digo no
ncu conio} sc cIanava Loo Doningucs; c csic
Loo Doningucs andava cnanorado duna
asiora quc sc cIanava Torralva; a qual asiora
cIanada Torralva cra filIa dc ouiro asior rico; c
csic asior rico...
Sc coniinuas a coniar or cssc nodo,
SancIo dissc D. Quioic rcciindo duas
vczcs o quc vais dizcndo, icrcnos conio ara dois
dias; conia scguido, c cono Ioncn dc juzo; ou,
quando nao, c nclIor quc ic calcs.
Cono cu o conio rcsondcu SancIo c
quc cu scnrc ouvi coniar os conios na ninIa
icrra; dc ouiro nodo nao sci, ncn Vossa Mcrcc
nc dcvc cdir quc arnc agora usos novos.
Dizc cono quiscrcs rcsondcu D.
Quioic; visio quc a soric qucr quc nao ossa
dciar dc ouvir-ic, rosscguc.
Assin ois, scnIor ncu da ninIa alna
coniinuou SancIo csic asior, cono ja dissc,
andava cnanorado dc Torralva, quc cra a ial
asiora, cacIoa rolia, dcsacIadona, c iirando
scu ianio ara nacIoa, orquc aic ligodcs iinIa;
arccc-nc quc ainda a csiou vcndo.
313
Visio isso conIcccsic-la? dissc D.
Quioic.
Eu nao, scnIor rcsondcu SancIo
nas qucn nc coniou csic conio dissc-nc quc cra
iao ccrio c vcrdadciro quc, sc cu o coniassc a
algucn, odia afirnar-lIc c jurar-lIc quc cu
rorio iinIa visio aquilo iudo con csics quc a
icrra Ia-dc concr. E vanos adianic. Cono airas
dc icnos, icnos vcn, o dialo, quc nao dornc
nunca, c quc csia scnrc airas da oria ara sc
inironcicr cn iudo, fcz dc nodo quc o anor quc
o asior lIc iinIa a cla sc dcrrancassc cn
ccnrcira c na voniadc; c foran causa (scgundo as
nas lnguas} uns ccrios ciunczinIos quc cla lIc
dcu a clc, c iais quc ja assavan dos liniics, c
ian frisando no dcfcso. Foi ianio da cn dianic o
alorrccincnio do asior quc, ara nunca nais a
cncrgar, sc quis auscniar da icrra, c ir-sc ara
ondc nunca nais a vissc con os dois olIos quc
iinIa na cara. A Torralva, vcndo-sc dcsrczada dc
Loo, logo lIc quis lcn, c nuiio nais quc cn
iodo o icno airas.
Naiural condiao dc nulIcrcs dissc D.
Quioic dcsdcnIar a qucn lIcs qucr, c anar a
qucn as alorrccc. Adianic, SancIo, adianic.
Succdcu dissc SancIo quc o asior
s or olra o dcicrninado; c, iocando dianic dc
si as suas calras, cncaninIou-sc clos canos
314
da Esircnadura dirciio a Poriugal. A Torralva,
quc o soulc, ariiu airas dclc, scguindo-o a c c
dcscala a disiancia, con o scu lordaozinIo na
nao, c uns alforjcs ao cscoo, lcvando nclcs,
scgundo c fana, dois cdaos, un dc csclIo,
ouiro dc cnic, c un loiaozinIo dc nao sci quc
uniuras ara o carao (nas lcvassc o quc lcvassc,
quc ncsscs dcluos c quc cu nc nao qucro
ncicr}; so digo quc, clo quc dizcn, o asior
cIcgou con o scu rclanIo lcira do rio
Cuadiana, c naqucla ocasiao ia crcscido c quasc
or fora da nadrc. No siio ondc clc cIcgou nao
Iavia larca ncn larco, ncn qucn o assassc a
clc ncn ao scu gado ara ouira aric; con o quc
nuiio sc ralou, or vcr quc a Torralva ja vinIa
nuiio crio, c, sc o aanIassc, nao ouca frcina
lIc daria con os scus rogos c lagrinas; nas ianio
nirou c rcnirou, quc scnrc ao calo viu un
cscador, quc iinIa ao c dc si un savciro, nas
iao cqucno, quc nclc so odian calcr una
cssoa c una calra. Con iudo isso falou-lIc c
concIavou con clc, quc o lcvaria, c as suas
irczcnias calras. Saliou o cscador ara o larco,
c lcvou una calra; voliou, c lcvou ouira; iornou a
voliar, c iornou a assar ouira. Tonc Vossa
Mcrcc lcn scniido na conia das calras quc o
cscador vai assando, orquc, sc sc lIc crdc
una da ncnoria, acala-sc o conio, c nao scra
ossvcl adianiar-sc ncn nais alavra dclc.
Coniinuo ois, c digo quc o dcscnlarcadouro da
315
ouira aric csiava iodo cnlodaado, c rcsvaladio;
c cn razao disso o cscador dcscndia nuiio
icno con as idas c vcnidas; acsar dc iudo,
voliou or ouira calra, c ouira, c ouira.
Dcn; fazc dc conia quc ja as assou iodas
dissc D. Quioic; nao andcs ara la c ara
ca dcssa nancira, quc nun ano nao acalarias dc
as assar.
Quanias sao as quc ja assaran? dissc
SancIo.
Eu quc dialo sci? rcsondcu D.
Quioic.
A csia or quc cu lIc dissc quc ionassc
scniido na conia acudiu SancIo; ois juro-
lIc quc csia a Iisioria acalada; nao sc odc
assar ara adianic.
Cono odc isso scr? rcsondcu D.
Quioic iao csscncial c ara a Iisioria salcr
jusia as calras quc icn assado, quc, sc sc crrar
una, ja o conio nao odc coniinuar?
Nao, scnIor; or fciiio ncnIun
rcsondcu SancIo; quando cu crgunici a
Vossa Mcrcc quc nc disscssc quanias calras
iinIan assado, c Vossa Mcrcc nc rcsondcu
quc nao salia, naquclc ncsno insianic sc nc
varrcu a nin da ncnoria o nais quc iinIa ainda
316
or dizcr; ois a-la-fc quc faliava o nclIor c o
nais saloroso.
Visio isio dissc D. Quioic csia ja
dcvcras acalada a Iisioria?
Tao acalada cono ninIa nac dissc
SancIo.
En vcrdadc ic digo rcsondcu D.
Quioic quc Ias a coniado una das nais
originais Iisiorias, ancdoias ou conios, quc
ningucn no nundo odcria invcniar. Modo ial dc
coniar c concluir nunca o vi ncn cscro vcr cn
ioda a ninIa vida. Mas ianlcn, quc ouira coisa
odcria vir do icu lcsiunio? Enfin. nao nc
adniro; csics golcs, quc nao ccssan, naiural c
quc ic Iajan iurlado o cnicndincnio.
Tudo odc scr rcsondcu SancIo
nas o quc cu sci c quc a rcsciio do ncu conio
nao Ia nais quc dizcr; acalou-sc ali, ondc
concou o crro da coniagcn das calras.
Acalado scja clc ondc quiscrcs, c cn loa
Iora; c vcjanos sc odcra ja novcr-sc o
Focinanic.
Tornou a ncicr-lIc as crnas, c clc iornou a
saliar, nas scn adianiar asso; iao lcn cado
csiava!
317
Mas, qucr fossc cla friagcn da nanIa, quc
ja concava, qucr or icr SancIo ccado alguna
coisa laanic, qucr fossc cnfin coisa naiural (quc
c o quc nais dcrcssa sc dcvc crcr}, vcio-lIc a clc
voniadc dc fazcr o quc nais ningucn odcria cn
scu lugar; nas iananIo cra o ncdo, quc dclc sc
iinIa aossado, quc nao sc aircvia a aariar-sc
una unIa ncgra do ano.
Cuidar quc nao Iavia dc fazcr o quc iao
acriadancnic lIc cra ncccssario, ianlcn nao
cra ossvcl. O quc fcz, ara dc algun nodo
conciliar iudo, foi soliar a nao dirciia, quc iinIa
scgura ao arao irasciro, c con cla, sorrclfa c
scn runor, soliou a laada corrcdia con quc os
calcs sc agucniavan scn nais nada, c,
soliando-a, caran-lIcs clcs logo aos cs, quc lIc
ficaran rcsos cono cn grilIcs; dcois lcvaniou
a canisa o nclIor quc dc, c s ao vcnio o
oisadouro (quc nao cra cqucno}.
Fciio aquilo, quc clc cnicndcu scr o csscncial
ara sair do icrrvcl acrio, solrcvcio-lIc logo
scgunda c ior angusiia, quc foi o arcccr-lIc quc
nao odia aliviar-sc scn fazcr csirondo; c cnirou
a rilIar os dcnics c cncolIcr os onlros, ionando
a si o flcgo quanio lIc cra ossvcl; nas, con
iodas csias rccaucs, ial foi a sua dcsgraa,
quc nao dciou dc lIc cscaar un ouco dc
rudo, lcn difcrcnic daquclc quc ianio rcccava.
Ouviu-o D. Quioic c dissc.
318
Quc runor c cssc, SancIo?
Nao sci, scnIor rcsondcu clc
alguna novidadc dcvc scr, quc as vcniuras c
dcsvcniuras nunca rinciian or ouco.
Tornou ouira vcz a icniar foriuna, c con iao
loa soric quc, scn nais rudo ncn alloroio quc
da rincira vcz, sc acIou aliviado da carga quc
ianio o Iavia aoqucniado. Mas, cono D. Quioic
nao cra ncnos fino dc olfaio quc dc ouvido, c
SancIo csiava iao cosido con clc, as calacs
sulian quasc cn linIa rcia ara cina, c o
cavalciro nao dc cscusar-sc dc lIc cIcgarcn
aos narizcs. Tanio cono as crcclcu, acudiu con
dois dcdos ao nariz, acriando-o, c cn ion algun
ianio fanIoso dissc.
Parccc-nc, SancIo, quc csias rcalncnic
con nuiio ncdo.
OI! sc csiou! rcsondcu SancIo nas
cono c quc Vossa Mcrcc crcclcu isso agora
nais quc danics?
orquc csias agora cIcirando nais do
quc nunca, c nao a coisa loa rcsondcu D.
Quioic.
Dcn odcra scr dissc SancIo nas a
cula nao c ninIa, c dc Vossa Mcrcc, quc nc
319
iraz fora dc Ioras or csics lugarcs
dcscosiunados.
Arrcda-ic dc nin ircs ou quairo assos,
anigo dissc D. Quioic, scn iirar ainda os
dcdos do nariz; daqui cn dianic icn nais
cauicla coniigo, c con o quc dcvcs ninIa
cssoa; a dcnasiada convcrsaao cn quc cu ic
adniio c quc c a causa dc iananIa dcscoricsia.
Qucro aosiar rcirucou SancIo quc
csia Vossa Mcrcc cuidando quc cu fiz dcsia
Iunanidadc alguna coisa quc nao dcvcra.
Pior c nccr-lIc, anigo SancIo
rcsondcu D. Quioic.
Ncsics c nouiros scnclIanics coloquios
assaran o rcsio da noiic, ano c noo; nas
vcndo SancIo quc vinIa ananIcccndo, soliou
con a naior suiilcza as naos a Focinanic, c
aiacou os calcs.
Quando Focinanic sc viu livrc, ainda quc dc
scu naiural nada iinIa dc lrioso, arccc quc sc
rcaninou, c concou dc cscavar con as naos; dc
curvcias, con sua liccna, nao Ia or quc
falcnos; a ianio nao cIcgava clc.
Vcndo o cavalciro quc ja o lruio sc novia,
ionou-o or lon sinal, cono sc nisso lIc
320
significara quc uscssc ciio icncrosa
avcniura.
Acalou ncsic concnos dc sc dcscolrir a alva,
dciando vcr disiiniancnic as coisas; c
rcconIcccu D. Quioic acIar-sc cnirc unas
arvorcs alias, quc cran casianIciros, quc fazcn
sonlra nuiio cscura. Noiou quc o golcar nao
dcsconiinuava, nas, scn sc crcclcr a causa, c
scn sc dcicr, fcz scniir as csoras a Focinanic; c,
iornando a dcscdir-sc dc SancIo, lIc nandou o
cscrassc ali ircs dias quando nuiio, cono ja
ouira vcz lIc rcconcndara; c, sc ao calo dclcs
nao iivcssc voliado, dcssc or ccrio quc Dcus
Iavia sido scrvido dc lIc fazcr acalar a vida
naqucla crigosa avcniura.
Tornou-lIc a rcciir o rccado c a cnlaiada
quc Iavia dc lcvar da sua aric sua scnIora
Dulcincia; c quc, clo quc iocava aga do scu
scrvio, nao iivcssc cna, orquc clc iinIa
dciado fciio o scu icsiancnio anics dc sair da
aldcia, no qual sc acIaria graiificado dc iudo quc
iocava ao scu salario, na roorao do icno quc
o iivcssc scrvido; orcn, sc Dcus o iirava daquclc
crigo sao, salvo c cscorrciio, odia icr or nais
quc ccria a ronciida ilIa.
Dc novo dcsaiou SancIo a cIorar, ouvindo
ouira vcz aquclcs icdosos diios do scu lon
321
scnIor, c rcsolvcu nao o dciar aic conclusao c
rcnaic uliino da cnrcsa.
(Dcsias lagrinas, c da dcicrninaao iao
Ionrada dc SancIo Pana dcduz o auior dcsia
Iisioria quc dcvia clc scr Ioncn lcn nascido, c
clo ncnos crisiao-vclIo}.
Aquclc scniincnio dc SancIo nao dciou dc
cnicrncccr ao ano, nao ianio orcn quc
dcscolrissc fraqucza alguna; anics, disfarando
o nclIor quc dc, concou a caninIar ara a
aric dondc lIc arccia vir o son da agua c das
ancadas. Scguia-o SancIo a c, lcvando, cono
iinIa or cosiunc, clo calrcsio o scu juncnio,
conanIciro consianic dc suas foriunas,
advcrsas ou roscras.
Tcndo andado un lon cdao or cnirc
aquclcs casianIciros c nais arvorcs sonlrias,
accriaran nun radozinIo ao soc dunas alias
cnIas, dondc sc dcscnIava una alundanic
caiaraia dc agua. AcIcgadas aos cncdos
csiavan unas casas nal fciias, quc ncnos
arccian casas quc runas; rcararan cn quc
dali dc dcniro c quc roccdia o rudo daquclc
csirondoso golcar, quc ainda ia or dianic.
Con o csirciio da agua c das ancadas
csaniou-sc Focinanic. D. Quioic, aquiciando-o,
sc foi ouco c ouco cIcgando s casas,
cnconcndando-sc dc iodo o coraao sua dana,
322
sulicando-lIc quc naqucla icncrosa jornada c
cnrcsa o favorcccssc, c dc caninIo
rcconcndava-sc ianlcn a Dcus, ara quc o nao
dcsanarassc. Nao sc lIc iirava do lado SancIo,
csicndcndo quanio odia o cscoo c os olIos or
cnirc as crnas dc Focinanic, a vcr sc crcclcria
cnfin o quc iao ancdroniado o irazia.
Ccn assos nais icrian andado quando, ao
iransorcn una quina da rocIa, aarcccu
aicnic a causa quc sc rocurava, c quc cra a
unica ossvcl ara aquclc Iorrssono rudo, quc
ianio os csaniara, c quc iao suscnsos c
ncdrosos os iivcra or ioda a noiic. A causa
unica, lciior ncu (sc nao lcvas a nal quc io
dcclarc}, cran scis naos dc isao quc
alicrnavan os golcs con iodo aquclc csianido.
Logo quc D. Quioic viu o quc cra, cnudcccu,
c ficou-sc dc iodo asnado. Voliou-sc ara clc
SancIo, c viu-o dc calca dcrrulada ara os
ciios, con nosiras dc cnvcrgonIadssino.
OlIou ianlcn D. Quioic ara SancIo, c viu
quc csiava dc locIccIas cniufadas, c a loca
cIcia dc riso, con cvidcnics sinais dc csiar or
un iriz a arrclcniar-lIc a gargalIada. Nao dc
ianio con o lon do cavalciro a sua nclancolia,
quc visia da cara dc SancIo sc udcssc conicr
quc ianlcn nao rissc. SancIo, vcndo quc o
rorio ano lIc alria o ccnlo, roncu a rcsa
323
dc nancira quc icvc dc acriar as ilIargas con
as naos anlas, ara nao rclcniar a rir.
Quairo vczcs scrcnou, c ouiras ianias voliou
ncsna closao dc Iilaridadc con a ncsna
fora quc a rincio.
Ja dc iania galIofa sc ia dando ao dialo D.
Quioic, norncnic quando lIc ouviu dizcr dc
cIana.
Has-dc salcr, SancIo anigo, quc cu nasci
or dcicrninaao do ccu ncsia idadc dc fcrro
ara rcssusciiar ncla a dc ouro ou dourada. Eu
sou aquclc ara qucn csiao guardados os
crigos, as grandcs faanIas, os valorosos fciios."
E or aqui foi cnfiando iodas as razcs quc ao
ano ouvira, quando concaran aquclcs golcs
ncdonIos.
Vcndo ois D. Quioic quc o scu cscudciro
fazia nofa dclc, corrcu-sc, c cn iania nancira sc
agasiou, quc alou a cIua, c lIc asscniou duas
lordoadas iais, quc, sc, assin cono as clc
rccclcu nas cosias, o aanIan cla calca,
livravan o ano dc lIc agar as soldadas, salvo sc
fossc aos scus Icrdciros.
SancIo, conIcccndo o nal quc as suas
graas lIc ian saindo, c, rcccando quc o cnsino
assassc a nais, con nuiia Iunildadc lIc dissc.
324
TcnIa nao Vossa Mcrcc, scnIor ncu, quc
iudo isio cn nin c graa.
Pois sc c graa cn ii, cn nin c quc nao o
c rcsondcu D. Quioic; vindc ca, scnIor
dizcdor; arccc-vos a vos, quc, sc assin cono nos
saran naos dc isao, nos surdissc rcalncnic
una avcniura crigosa, nao iinIa cu ja nosirado
o anino rcciso ara a cnrccndcr c lcvar a
calo? csiou olrigado, orvcniura, scndo, cono
sou cavalciro, a conIcccr c difcrcnar os sons, c
salcr quais sao os dc nao dc isociro, c quais
nao? c dcnais, lcn odia scr (c assin cra
rcalncnic} quc cu nunca cn dias dc vida ial
Iouvcssc rcscnciado, cono vos ouiro, quc sois
un rusiico c un vilao ruin nado c criado cnirc
clcs. Ora suondc vos quc csics scis naos sc
iransfornan cn scis giganics; alarlcn-nos
conigo, a un c un ou iodos dc rondao; c quando
cu vo-los nao arcscniar a iodos dc crnas ao ar,
dou-vos liccna quc faais dc nin quania
cIacoia quiscrdcs.
Dasia ja, scnIor ncu rclicou SancIo
confcsso quc assci dc risonIo; nas diga-nc
Vossa Mcrcc, agora quc fizcnos as azcs (assin
Dcus o iirc ara o fuiuro dc iodas as avcniuras
iao sao c salvo cono dcsias o livrou}. nao foi coisa
dc rir, c nao c ara sc coniar, o grandc ncdo quc
iivcnos? clo ncnos o quc cu iivc, quc dc Vossa
325
Mcrcc ja cu sci quc o nao conIccc, ncn salc o
quc vcnIa a scr icnor ncn csanio.
Nao ncgo rcsondcu D. Quioic quc o
succsso nao fossc ncrcccdor dc riso; nas digno
dc coniar-sc c quc nao c, orquc ncn iodas as
cssoas sao iao discrcias, quc sailan r as
coisas cn scu lugar.
Vossa Mcrcc clo ncnos rcsondcu
SancIo soulc r no scu lugar a cIua,
aoniando-nc calca, c dando-nc nas cosias
(graas a Dcus, c ao cuidado quc cu us cn
rcvirar-nc a jciio}. Mas va la, quc iudo afinal Ia-
dc scr clo nclIor, quc scnrc ouvi dizcr. qucn
lcn ana lcn casiiga"; c nais, quc os scnIorcs
rinciais, cn dizcndo alavra na a un criado,
logo cn dcsconio lIc dao ara unas calas; o quc
cu nao sci lcn c o quc lIc cosiunan dar dcois
dc lIc icrcn dado lordoadas, sc nao c quc dcois
das lordoadas os cavalciros andanics dao ilIas
ou rcinos cn icrra firnc.
Tal odcria corrcr o dado dissc D.
Quioic quc isso quc dizcs cIcgassc a scr
vcrdadc; c crdoa o assado, ois cs discrcio, c
salcs quc os rinciros novincnios nao csiao na
nao do Ioncn. Fica orcn daqui ara o dianic
advcriido duna coisa, ara quc ic alsicnIas c
colas no falar dcnasiado conigo. quc cn iodos
quanios livros dc cavalarias icnIo lido (c quc sao
326
inuncravcis} nunca acIci cscudciro quc alrassc
ianio con scu scnIor cono iu con o icu; c cn
vcrdadc quc o icnIo or grandc falia da iua c da
ninIa aric; da iua, orquc nisso nosiras
rcsciiar-nc ouco; c da ninIa, orquc nc nao
dcio rcsciiar cono dcvcra. Candalin, or
ccnlo, cscudciro dc Anadis dc Caula, foi condc
da IlIa Firnc; c dclc sc lc quc scnrc quc falava
ao scu scnIor o fazia dc gorra na nao, inclinada
a calca, c o coro curvado noc tuqucsco. Pois
quc dircnos dc Cazalal, cscudciro dc D. Calaor?
quc foi iao calado, quc, ara sc nos dcclarar a
ccclcncia do scu naravilIoso silcncio, so una
vcz sc rofcrc o scu nonc naqucla iao grandc
cono vcrdadcira Iisioria. Dc iudo quc ic digo
Ias-dc infcrir, SancIo, quc c ncccssario fazcr-sc
difcrcna dc ano a noo, dc scnIor a criado, c dc
cavalciro a cscudciro; orianio dc Iojc avanic
dcvcno-nos iraiar nais rcsciiosancnic, scn
nunca nos confundirnos un con o ouiro,
orquc, dc qualqucr nodo quc cu nc cnfadc
convosco, quclrado afinal Ia-dc scr scnrc o
caniaro. As ncrccs c lcncfcios, quc vos Ici
ronciido, a scu icno cIcgarao; c, sc nao
cIcgarcn, o vosso salario clo ncnos nunca o
Iavcis dc crdcr, cono ja vos dissc.
Dcn csia quanio Vossa Mcrcc nc diz
rcsondcu SancIo orcn gosiava cu dc salcr
(sc or acaso nao cIcgassc o icno das ncrccs, c
sc Iouvcsscn dc coniar os salarios} quanio
327
ganIava un cscudciro dc cavalciro andanic
naquclcs icnos; c cono cran os ajusics. sc or
ncscs, sc or dias, cono scrvcnics dc cdrciros.
Nao crcio cu rcsondcu D. Quioic
quc janais os iais cscudciros scrvisscn or
soldada jusia; scrvian confiados nas ncrccs; c sc
cu agora ic falci a ii cn salario, c no quc a csic
rcsciio dcici no ncu icsiancnio ccrrado la cn
casa, foi clas inccriczas do fuiuro; or ora ainda
nao sci cono corrc ncsics calaniiosos icnos a
cavalaria, c nao qucria, or iao cqucnas coisas,
condcnar a ninIa alna ara o ouiro nundo;
orquc fao-ic salcr, SancIo, quc ncsic cn quc
vivcnos nao Ia csiado nais crigoso quc o dos
avcniurciros.
Essa c a vcrdadc rcsondcu SancIo
ois so o csirondo duns naos dc isao lasiou
ara alloroiar c dcssosscgar o coraao dc iao
valoroso cavalciro andanic cono Vossa Mcrcc c;
nas odc ficar dcscansado, quc daqui cn dianic
nao iorno a alrir a loca ara lurlar solrc as
coisas dc Vossa Mcrcc, salvo scndo ara o Ionrar
cono a ncu ano c scnIor naiural quc c.
Dcssa nancira rcsondcu D. Quioic
vivcras longo icno solrc a sucrfcic da icrra,
orquc alaio dos ais sc Iao-dc os anos
rcsciiar cono sc o foran.
328

CAPTULO XXI
Quc iraia da alia avcniura c rcciosa ganancia do clno dc
Manlrino, con ouiras coisas succdidas ao nosso invcncvcl
cavalciro.

Nisio concou a cIovcr un ouco, c quiscra
SancIo quc sc rccolIcsscn no noinIo do isao;
nas iananIo iciro lIc Iavia ionado D. Quioic
cn razao do dcscncaniancnio assado, quc or
nodo ncnIun la quis cnirar; c, iorccndo o
caninIo ara a nao dirciia, dcran nouiro cono
o da vcscra.
Dali a ouco dcscolriu D. Quioic un
Ioncn a cavalo, quc irazia na calca coisa quc
rclanagucava cono sc fora dc ouro; acnas o
viu, voliou-sc ara SancIo, c lIc dissc.
Parccc-nc, SancIo, quc nao Ia rifao quc
nao scja vcrdadciro, orquc iodos clcs sao
scnicnas iiradas da roria ccricncia, nac
das cicncias iodas, c csccialncnic aquclc quc
diz. una oria sc fccIa, ouira sc alrc". Digo
isio, orquc, sc a noiic assada sc nos fccIou a
oria da vcniura quc luscavanos, cnganando-
nos con os iscs, agora sc nos alrc ouira dc ar
cn ar ara nclIor c nais ccria avcniura. Sc cu
329
nao accriar a cnirar or cla, ioda a cula scra
ninIa, scn cu a odcr airiluir, ncn a iscs,
ncn ao cscuro da noiic. Isio digo, orquc, sc nc
nao cngano, a vcn caninIando ara nos un
Ioncn quc iraz na calca o clno dc Manlrino,
solrc o qual nc ouvisic o jurancnio quc salcs.
OlIc Vossa Mcrcc lcn o quc diz, c nclIor
o quc faz rcsondcu SancIo. Dcus nos
livrara dc quc fosscn csics agora ouiros iscs,
quc nos acalasscn dc aisoar, c anofinar-nos o
cnicndincnio.
ValIa-ic o dialo, Ioncn! rclicou D.
Quioic cn quc sc arccc un clno con un
nao dc isociro?
Nao sci rcsondcu SancIo nas
afirno-lIc quc, sc udcssc agora falar ianio cono
cra o ncu cosiunc, ialvcz dcssc iais razcs, quc
Vossa Mcrcc vcria quc sc cnganava no quc diz.
Cono cnganar-nc no quc digo, iraiociro
cscruulizador? cclanou D. Quioic dizc-
nc. nao vcs aquclc cavalciro quc ara nos vcn
solrc un cavalo ruo rodado, c iraz na calca
un clno dc ouro?
O quc cu vcjo rcsondcu SancIo nao
c scnao un Ioncn cscarrancIado nun asno
ardo, cor do ncu, c quc iraz na calca una
coisa quc rcluz.
330
Pois cssa coisa quc rcluz" c quc c o clno
dc Manlrino rcsondcu D. Quioic. Arrcda-
ic ara un lado c dcia-nc so con clc; vais vcr
cono cu, scn rofcrir alavra, or nao cscrdiar
icno, concluo csia avcniura, c nc aosso do
clno quc ianio dcscjava.
O aariar-nc cu or ninIa conia fica
rclicou SancIo nas qucira Dcus, iorno a
dizcr, quc csic naio nos nao saia ourcgaos, cn
lugar dc iscs.
Ja vos Ici rcconcndado, irnao dissc D.
Quioic quc ncn or cnsancnios nc iorncis
a ancniar isso dos iscs, quc voio... (c nao digo
nais} aisoar-vos a alna.
Calou-sc SancIo con ncdo dc quc o ano
cunrissc logo o voio, quc cra iao rcdondo c scn
cgas cono una lola.
Era o caso quc o clno, cavalo c cavalciro, quc
D. Quioic via, nisio sc cifravan. dc dois lugarcs,
quc Iavia naquclc coniorno, un cra iao cqucno,
quc nao iinIa ncn loiica ncn larlciro; o ouiro,
quc lIc ficava roino, cssc sin; c or isso o
larlciro do naior cra ianlcn afrcgucsado no
ouiro. Dcu o caso quc un cnfcrno dcsic lugar
ncnor ncccssiiou dc scr sangrado, c ouiro da
larla fciia. Para csscs dois scrvios c quc o
larlciro vinIa, c irazia a sua lacia dc laiao.
Cono no caninIo lIc concou a cIovcr, rcccoso
331
clc dc quc lIc csiragassc o cIacu, quc
naiuralncnic scria novo, s-lIc or cina a
lacia, quc, or csiar arcada dc ouco icno,
rcslandccia a ncia lcgua dc disiancia.
VinIa noniado nun asno ardo, cono
SancIo disscra, c cssc c quc ao fidalgo sc figurou
cavalo ruo rodado; o ncsirc, cavalciro; c a lacia,
clno dc ouro. (TinIa isso dc si. quanias coisas
via, logo clo ar as aconodava s suas
dcsvairadas cavalarias c dcscaninIados sonIos}.
Quando viu quc vinIa ja crio o olrc cavalciro,
scn nais iir-ic ncn guar-ic ariiu solrc clc a
ioda a vclocidadc do Focinanic, c con a cIua
cnrisiada, dccidido a assa-lo dc landa a landa.
Quasc ao alcana-lo, nas scn alrandar a furia
da carrcira, lIc dissc.
Dcfcndc-ic, caiiva criaiura, ou cnircga-nc
loancnic o quc or loa razao nc cricncc.
O larlciro, quc iao dcscuidoso c acfico viu
crcsccr conira si aquclc faniasna, nao icvc
rcncdio ara sc livrar da lanada, scnao dciar-
sc cair do lurro alaio. Ainda lcn nao iocara no
cIao, lcvaniou-sc nais lcvc quc un gano, c
concou a corrcr or aqucla lancic, quc ncn
un furacao o alcanaria.
Con a lacia, quc na carrcira lIc cara, sc dcu
D. Quioic or saiisfciio; c dissc quc o cannio
andara discrcio no iniiar ao casior, quc, cn sc
332
vcndo acossado dos caadorcs, coria con os
dcnics aquilo quc o insiinio naiural lIc diz scr a
causa dc o crscguircn.
Mandou a SancIo quc lcvaniassc do cIao o
clno. D. Quioic, ionando-o nas naos, dissc.
Scn duvida quc o agao, ara qucn sc fcz
or ncdida csia fanosa cclada, iinIa una
grandssina calca; nas o ior c quc lIc falia
nciadc.
Quando SancIo ouviu cIanar lacia cclada,
nao dc susicr o riso, nas rcriniu-o logo,
lcnlrando-sc das iras do airao.
Dc quc ic ris, SancIo? dissc D. Quioic.
Fio-nc rcsondcu clc dc considcrar
na grandc calca quc iinIa aquclc agao dono
dcssc clncic, quc nao arccc scnao una lacia dc
larlciro cscriia c cscarrada.
Salcs o quc sc nc csia figurando, SancIo?
c quc csic fanoso clno cncaniado, or algun
csiranIo acidcnic cairia cn odcr dc qucn nao
soulc conIcccr ncn csiinar a sua valia, c scn
salcr o quc fazia, rcarando cn quc cra dc ouro
urssino, fundiu a ouira nciadc ara scu
rovciio, c dcsia fcz isio quc sc arccc con lacia
dc larlciro, cono iu dizcs. Porcn, scja o quc for,
quc ara nin, quc a conIco, csia iransfiguraao
333
nada faz ao caso; cu a rcararci no rinciro lugar
cn quc Iaja fcrrciro, c dc nodo quc lIc nao lcvc
vaniagcn, ncn scqucr lIc cIcguc, a quc foi
forjada clo dcus das fcrrarias ara o dcus das
laialIas, c daqui aic la ira-la-ci cono udcr, quc
nclIor c alguna coisa quc nada; ao ncnos
scnrc scra suficicnic ara nc dcfcndcr dc
alguna cdrada.
Podcra scr dissc SancIo sc nao for a
cdrada aiirada dc funda, cono as aiiravan na
clcja dos dois ccrciios, quando a Vossa Mcrcc
lIc lcnzcran os quciais, c lIc cscangalIaran a
alnoiolia cn quc vinIa aqucla lcndiia lclida,
quc nc fcz voniiar as foruras.
Nao nc faz grandc cna o ic-la crdido
dissc D. Quioic; lcn salcs, SancIo, quc cu
icnIo a rccciia dc ncnoria.
Eu ianlcn rcsondcu SancIo nas,
sc a iornar a fazcr, nunca nais cn ninIa vida a
rovarci, juro; ncn icnciono iornar a ncccssiiar
dcla, orquc voio guardar-nc con iodos os ncus
cinco scniidos dc scr fcrido ncn fcrir a qucn
qucr quc scja. La dc scr ouira vcz nanicado, nao
digo nada, quc dcsgraas dcssas nal sc odcn
rcvcr, c, icndo clas dc vir, nao Ia nais quc fazcr
scnao cncolIcr os onlros, ionar a si o flcgo,
fccIar os olIos, c dciar-sc un Ioncn ir or
ondc a soric c a nania o quiscrcn aiirar.
334
Mau crisiao cs iu rclicou D. Quioic
quc nunca ic csqucccs da injuria quc una vcz ic
fizcran; ois salc quc nao c dc ciios nolrcs c
gcncrosos fazcr caso dc ninIarias. Ficou-ic coo
algun c? quclrada alguna cosicla, ou a calca
alcria, ara ic ficar iao gravado na ncnoria
aquclc lrinco? orquc, auradas lcn as conias,
lrinco foi c ncro assaicno; sc cu o nao
cnicndcra assin, ja la iinIa iornado, c fciio ara
iua saiisfaao nais dano do quc os grcgos
fizcran cn Troia clo raio dc Hclcna, a qual, sc
cisiira ncsic nosso icno, ou a ninIa Dulcincia
fora naqucla aniiguidadc, odia csiar ccria dc
quc nao iivcra iania fana dc fornosa, cono icn.
(E aqui soliou un susiro quc cIcgou s
nuvcns}.
Fcsondcu SancIo.
Pois assc or lrinco, visio quc a vingana
nao odc scr a valcr; orcn, cu c quc sci a casia
dc quc foran os lrincos c as vcras, c ianlcn sci
quc nunca nc Iao-dc assar da lcnlrana, ncn
das cosias. Porcn, dciando isio dc aric, diga-
nc Vossa Mcrcc o quc Iavcnos dc fazcr dcsic
cavalo ruo rodado, quc sc arccc con un lurro
ardo, quc nos ficou ara a dcsanarado clo ial
MariinIo quc Vossa Mcrcc dcrrilou; scgundo clc
s os cs cn olvorosa, c ionou a carrcira s dc
vila-diogo, nao lcva jciio dc nos iornar nais a
335
aarcccr; c nais, or csias quc Dcus nc s na
cara, o ruo c lcn lon.
Nao cosiuno cu dissc D. Quioic
dcsojar aos quc vcno, ncn c usana na
cavalaria iirar cavalos c dciar os cavalciros a c,
salvo sc iivcr o vcnccdor crdido na cndcncia o
scu rorio; so ncssc caso c quc lIc c lciio ionar
o do vcncido, cono icndo sido ganIado cn loa
gucrra. Assin, SancIo, dcia o cavalo, ou
juncnio, ou o quc quiscrcs quc scja, quc o dono,
cn nos vcndo longc daqui, voliara a rocura-lo.
Salc Dcus rclicou SancIo sc cu o
nao lcvava dc loa voniadc, ou clo ncnos cn
iroca dcsic ncu, quc nc arccc ncnos lon.
Fcalncnic quc lcn acriadas sao as lcis da
cavalaria, ois nao dao liccna ara sc irocar un
asno or ouiro; nas qucria salcr sc odcria
scqucr irocar os aarclIos.
Nisso nao csiou nuiio ccrio rcsondcu
D. Quioic nas cn caso dc duvida, c cnquanio
nao icnIo nclIorcs infornacs, digo-ic quc os
iroqucs, sc csics sao ara ii dc circna
ncccssidadc.
Tao circna c cla acudiu logo SancIo
quc, sc fosscn ara nin ncsno cn cssoa, nao
nc scrian nais rccisos.
336
E ara logo, auiorizado con ial liccna, fcz
nututoncn cuuun, c s a sua cavalgadura
laia s nil naravilIas, dciando-a a valcr ircs
ou cinco vczcs nais.
Concludo csic arranjo, alnoaran dos rcsios
da conida quc ianlcn na azcnola sc lIc
dcararan, lclcran da agua do arroio dos iscs
scn voliarcn a cara ara clcs! (ial cra o
alorrccincnio cn quc os iinIan clo ncdo quc
lIcs Iavian causado!}, c dando naic colcra, c
aic nclancolia, noniaran, c, scn ionarcn
caninIo dcicrninado (or scr nuiio dc cavalciros
andanics o nao scguircn via ccria}, sc dciaran
ir or ondc ao Focinanic sc aniolIou; aos clc
ian lcvadas ioa a voniadc do ano c a do asno,
quc scnrc cn loa uniao o aconanIava or
ondc qucr quc fossc.
Con iudo isio iornaran csirada rcal, c or
cla scguiran vcniura, scn ouiro algun roiciro.
Cono assin ian caninIando, dissc SancIo
ara o ano.
Qucr Vossa Mcrcc, scnIor ncu, conccdcr-
nc vcnia ara cu ncicr nao nun iudo nada dc
alcsira con Vossa Mcrcc? dcois quc nc s
aquclc cusioso nandancnio do silcncio, ja nc
icn aodrccido nais dc quairo coisas no
csinago; c una, quc cu agora icnIo na onia da
lngua, nao qucria cu crdc-la.
337
Dizc-a cnlora dissc D. Quioic c sc
lrcvc no discorrcr, quc ara os diios agradarcn,
rcqucr-sc quc or difusos nao alorrcan.
Digo, ois, scnIor rcsondcu SancIo
quc dia Ia quc ando considcrando quao ouco sc
ganIa cn andar luscando csias avcniuras quc
Vossa Mcrcc cscra or csics dcscrios c
cncruzilIadas, ondc, ainda quc sc vcnan c
concluan cn lcn as nais crigosas, nao Ia
qucn rcscncic ou alcancc dclas noicias; c
orianio Iao-dc forosancnic ficar cn crciuo
silcncio, con rcjuzo do dcscjo dc Vossa Mcrcc, c
do quc clas ncrcccn. Parccc-nc, orianio, quc
nais accriado fora (salvo o nais avisado arcccr
dc Vossa Mcrcc} irno-nos a scrvir a algun
Incrador, ou a ouiro Prncic grandc, quc icnIa
alguna gucrra cn quc Vossa Mcrcc nclIor ossa
nosirar o scu valor, as suas grandcs foras c
claro cnicndincnio. FcconIcccndo iodas cssas
ccclcncias, o ial scnIor a qucn scrvirnos or
fora nos Ia-dc rcnuncrar, a cada qual scgundo
os scus ncrccincnios, nao faliando la or ccrio
qucn onIa cn cscriio as faanIas dc Vossa
Mcrcc, ara crciua ncnoria. Das ninIas nada
digo, ois nao Iao-dc sair dos liniics
cscudciraiicos, ainda quc sci dizcr quc, sc sc usa
na cavalaria cscrcvcr faanIas dc cscudciros, nao
nc arccc quc as ninIas Iajan dc ficar cnirc
lorrcs csquccidos.
338
Nao dizcs nal, SancIo rcsondcu D.
Quioic nas, anics dc sc cIcgar a cssc
circno, c nisicr andar clo nundo luscando as
avcniuras cono cscola raiica, ara quc, saindo
con alguns fciios cn lino, sc colrc nonc c
fana ial, quc, quando dcois sc cIcgar coric dc
algun grandc Monarca, ja o cavalciro scja
conIccido or suas olras, c quc, acnas o
Iouvcrcn visio cnirar clas orias da cidadc, os
raazcs da rua o rodcicn c aconanIcn,
vozcando cnirc vivas. Esic c o cavalciro do Sol",
ou da Scrcnic", ou dc ouira qualqucr insgnia,
dclaio da qual Iouvcr acalado grandcs
faanIas. Esic c dirao o quc vcnccu cn
singular laialIa o giganiao Drocalruno da
grandc fora; o quc dcscncaniou o grandc
Mancluco da Pcrsia do largo cncaniancnio cn
quc iinIa crnanccido quasc novcccnios anos"; c
assin dc nao cn nao irao rcgoando os scus
fciios; c logo, con o alvoroio dos raazcs da rua,
c dc iodo o ouiro gcniio, saira s janclas do scu
rcal alacio o Fci daquclc rcino; c assin quc vir o
cavalciro, conIcccndo-o clas arnas, ou cla
cnrcsa do cscudo, forosancnic Ia-dc dizcr.
Eia! sus! saian ncus cavalciros, quanios cn
ninIa coric sao, a rccclcr a flor da cavalaria quc
ali vcn"; qual ordcn sairao iodos, c clc dcsccra
ncia cscada c o alraara csirciiissinancnic,
dar-lIc-a a az lcijando-o no rosio, c logo o
lcvara cla nao ao aoscnio da scnIora FainIa,
339
aondc o cavalciro a acIara con a Infania sua
filIa, quc Ia-dc scr una das nais fornosas c
conlcias donzclas quc cn grandc aric do
nundo dcscolcrio con grandc cusio sc udcran
cnconirar. Succdcra logo aos iudo isio r cla os
olIos no cavalciro, c clc ncla os scus, c cada un
arcccra ao ouiro coisa nais divina quc Iunana;
c, scn salcrcn cono ncn cono nao, Iao-dc ficar
rcsos na insoluvcl rcdc anorosa, c con grandc
orcssao dc suas alnas, or nao salcrcn cono
sc Iao-dc falar c dcscolrir as suas ansias c
scniincnios. Dali o lcvarao scn duvida a algun
quario do ao, cusiosancnic adcrcado, ondc,
dcsindo-lIc as arnas, lIc irarao una caa rica
dc urura, con quc sc culra; c, sc arnado iao
lcn arccc, nclIor Ia-dc ainda arcccr assin
vcsiido. noiic ccara con o Fci, a FainIa c a
Infania, scn nunca iirar os olIos dcla, nirando-a
a furio dos circunsianics; c ouiro ianio fara cla, c
con igual disfarcc, orquc, scgundo ja dissc, c
nuiio discrcia donzcla. Lcvaniadas as ncsas,
cnirara a suliias cla oria da sala un fcio c
cqucno anao, con una fornosa dana, quc
cnirc dois giganics vcn airas do anao con ccrio
rollcna cngcnIado or un aniiqussino salio,
quc iodo o quc for caaz dc o dcslindar scra iido
clo nclIor cavalciro do nundo. Mandara logo o
Fci quc iodos os rcscnics rovcn naquilo a sua
Ialilidadc; c ncnIun aiinara, salvo o Ioscdc,
con grandcs auncnios ara a sua fana; do quc
340
ficava conicnissina a Infania, c sc csiinara fcliz
dc icr osio a sua clciao anorosa cn sujciio dc
iao alios ncriios. Para iudo corrcr ao iniar, csic
Fci, ou Prncic (ou o quc qucr quc c} iraz una
gucrra nui rcnIida con ouiro Fci iao odcroso
cono clc. O cavalciro Ioscdc lIc cdc, ao calo
dc alguns dias dc csiada na coric, liccna ara ir
scrvi-lo naqucla diia gucrra; dar-lIa-a o Fci dc
nuiio lon grado, c o cavalciro lIc lcijara
coricsncnic as naos cla ncrcc quc lIc conccdc;
c ncssa noiic sc dcscdira dc sua scnIora a
Infania, clas gradcs dc un jardin, ara ondc
dciia o aoscnio dc dornir dcla, gradcs or ondc
ja ouiras nuiias vczcs lIc iinIa falado, scndo
ncdiancira dc iudo una donzcla, cn quc a
Infania nuiio sc confia. Elc susirara, cla
dcsnaiara, a donzcla irara agua, lancniar-sc-a
nuiio, vcndo quc ja csia a ananIcccr, c nao
quiscra quc o dcscolrisscn, or sc nao cnanar
a Ionra da sua dana. Finalncnic a Infania
iornara cn si, c dara as suas lrancas naos or
cnirc as gradcs ao cavalciro, o qual as lcijara nil
c nil vczcs, c as lanIara dc lagrinas. Ficara
concIavado cnirc os dois o nodo, cono sc Iao-dc
un ao ouiro conunicar os scus lons ou naus
succdincnios; c a Princcsa lIc cdira quc sc
dcnorc o ncnos quc udcr. Elc lIo roncicra
con nuiios jurancnios; iorna-lIc a lcijar as
naos, c dcscdc-sc con ianio scniincnio, quc
or ouco lIc nao fogc a vida. Vai dali ara o
341
quario, dciia-sc solrc o lciio, nao odc dornir
con a dor da ariida, lcvania-sc anics da
nadrugada, vai-sc dcscdir do Fci, da FainIa c
da Infania. Dcscdido ja das duas rinciras
crsonagcns, dizcn-lIc quc a scnIora Infania
csia nal disosia, c quc nao odc rccclcr visiias.
Pcnsa o cavalciro scr con cna da sua ariida;
rasga-sc-lIc o coraao; c or un iriz nao da
indcio nanifcsio do scu csar. Esia dianic a
donzcla ncdiancira, olscrva iudo c vai conia-lo
sua ana; csia rccclc-a con lagrinas, c diz-lIc
quc una das naiorcs cnas quc lIc assisicn c
nao salcr qucn o scu cavalciro scja, c sc c, ou
nao, dc linIagcn rcal. A donzcla da-lIc or ccrio
quc nao odc calcr iania coricsia, gcniilcza, c
dcnodo, cono icn o scu cavalciro, scnao cn
cssoa rcal. Con isio sc conforia a coiiada, c
rocura consolar-sc, or nao dar aos ais
algunas ruins susciias; c, assados dois dias,
aarccc cn ullico. Ja o cavalciro c ariido; csia
clcjando na gucrra; vcncc ao ininigo dc El-Fci,
ganIa nuiias cidadcs, iriunfa dc nuiias
laialIas, volia coric, vc a sua dana or ondc
cosiunava, olicn dcla anucncia ara quc a ca
or nulIcr cn aga dos scrvios quc fcz; El-Fci,
quc nao salc qucn clc c, nao lIa qucr dar;
orcn, acsar disso, ou roulada ou dc qualqucr
nancira quc scja, a Infania casa con clc. O ai
cIcga a csiina-lo or grandc vcniura, orquc sc
dcscolrc quc o ial cavalciro c filIo dc un
342
valoroso rci dc nao sci quc rcino (orquc asscnio
quc nao vira no naa}. Morrc o ai, a Infania
Icrda, c, cn duas alavras, o cavalciro sai Fci.
Aqui rinciia logo or conccdcr ncrccs ao scu
cscudciro, c a iodos quc o ajudaran a sulir a iao
alio csiado; ao scu cscudciro casa-o con una aia
da Infania, quc scn falia dcvc scr a ncsna quc
lIc scrviu dc icrccira nos anorcs, a qual c filIa
dc un Duquc dc rincira nolrcza.
Isso c o quc cu co, scnIor ncu dissc
SancIo c iudo un; joguinIo liso c dirciio; con
iudo isso conio, c iudo Ia-dc sair ao c da lcira
cono Vossa Mcrcc o ialIa, c nais cIanando-sc o
Cuuuco du Tstc Fguu.
Nao lIc onIas duvida, SancIo rclicou
D. Quioic orquc, do ncsno nodo c clos
ncsnos assos con quc ic cncadcci csics
succssos, solcn c icn ja sulido cavalciros a scr
Fcis c Incradorcs. O quc so falia agora c salcr
quc nonarca dos crisiaos ou dos agaos andara
cn gucrra, c icra filIa dc iao csircnada
fornosura; nas nao faliara icno ara sc cnsar
nisso, orquc (ja ic dissc}, rinciro quc sc cIcguc
coric, c ncccssario icr colrado anino or
ouiras arics. Tanlcn falia ainda ouira coisa.
suosio sc acIc Fci con gucrra, c con filIa
fornosa, c conccdcndo quc cu icnIa adquirido
fana incrvcl or iodo o nundo, nao sci lcn
cono sc odcria acIar ara a ninIa cssoa
343
asccndcncia rcal, ou clo ncnos dc rino
scgundo dc Incrador, orquc o ial Fci nao Ia-dc
qucrcr dar-nc or nulIcr a filIa, scn
rcviancnic salcr isso lcn ao ccrio, or nais
quc lIo ncrcan os ncus fciios. Esiou rcccando
quc, or csia falia, vcnIa a crdcr o quc iao lcn
iinIa ja ncrccido o ncu foric ulso. Vcrdadc c
quc cu sou filIo dc algo dc solar conIccido, dc
ossc c roricdadc, c dos da iarifa dc
quinIcnios soldos; c lcn odcria scr quc o salio,
quc cscrcvcssc a ninIa Iisioria, dcslindassc dc
ial nancira a ninIa arcnicla c dcsccndcncia,
quc nc acIassc quinio ou scio ncio dc Fci;
orquc ic fao salcr, SancIo, quc Ia duas
csccics dc linIagcn. Ia a linIagcn dos quc
dcrivan a sua dcsccndcncia dc Prncics c
Monarcas, nas a qucn a ouco c ouco o icno
foi dcsgasiando aic acalar iudo cn lico, laia dc
iranidc; ouira linIagcn c a quc rinciiou or
gcnic laia, c foi ircando aic cIcgar a grandcs
scnIorcs. Toda a difcrcna csia cn quc uns
foran c nao sao, c ouiros sao, c nao cran. Ora
cu, odcria scr dcsics, quc, lcn avcriguada a
coisa, sc rovassc Iavcrcn iido nonc grandc c
fanoso; con isso sc dcvc conicniar o Fci, quc
csiivcr dcsiinado ara ncu sogro; c sc isso sc nao
dcr, ianio nc Ia-dc qucrcr a Infania, quc acsar
do ai, c ainda quc saila crfciiancnic quc sou
filIo dun aguadciro, nc Ia-dc adniiir or scu
scnIor c csoso; alias c o caso dc a raiar, c lcva-
344
la ara ondc for ninIa voniadc, orquc o icno,
ou a noric, Ia-dc acalar con a oosiao
aicrna.
Para a vcn nuiio ao cdir dissc
SancIo o quc alguns dcsalnados dizcn. Nao
cas or favor o quc odcs Iavcr or fora";
ainda quc nais assisado c csiouiro rifao. Mais
conscguc salicador, do quc Ionrado rogador".
Digo isio, orquc sc o scnIor Fci, sogro dc Vossa
Mcrcc, nao sc quiscr rcsolvcr a cnircgar-lIc a
Infania, ninIa scnIora, nao Ia scnao, cono
Vossa Mcrcc diz, roula-la c -la cn scguro; o
nau scra sc, cnquanio as azcs sc nao fazcn, c
sc nao goza acificancnic do rcino, o olrc
cscudciro odcra csiar olIando ao sinal ncssa
coisa das ncrccs; salvo sc a donzcla icrccira, quc
Ia-dc scr nulIcr dclc, sair ianlcn con a
Infania, c clc a aconanIar ncsscs dias ruins,
aic quc o ccu lIcs onIa onio, orquc lcn
odcra, crcio cu, o scu scnIor dar-lIa dcsdc logo
or lcgiina csosa.
La isso c cono qucn o icn ja fccIado na
nao dissc D. Quioic.
Pois, scndo assin dissc SancIo nao
Ia scnao r iudo nas naos dc Dcus, c dciar
corrcr a soric clo scu caninIo dirciio.
345
Faa Dcus o quc cu dcscjo, c iu, SancIo,
ncccssiias dissc D. Quioic c ruin scja
qucn cn ruin conia sc icn.
Scja or Dcus rcsondcu SancIo quc
cu crisiao-vclIo sou, c ara scr Condc isio nc
lasia.
E aic solcja dissc D. Quioic c ainda
quc o nao foras, quc inoriara isso ara o caso?
scndo cu Fci, lcn ic osso dar nolrcza scn quc
iu a conrcs ncn nc sirvas cn nada; orquc cu
a fazcr-ic Condc, c iu a ficarcs logo cavalciro; c
digan o quc disscrcn. fc quc ic Iao-dc iraiar
or ScnIoria, gosicn ou nao gosicn.
E nao salcria cu auiorizar o liiado?
dissc SancIo.
Dtudo dcvcs dizcr, c nao tudo
cncndou o ano.
Scja assin coniinuou SancIo cu os
olrigaria a nao nc andarcn fora do rcgo; afirno-
lIc quc fui Ia ja icnos andador duna
irnandadc; c iao lcn nc asscniava a vcsiincnia
dc andador, quc iodos dizian quc lcn acssoado
cra cu aic ara scrvir dc irnao naior da ncsna
irnandadc. Quc scra quando nc uscrcn una
caa dc arninIos clas cosias, cono a Duquc,
ou cu nc vcsiir dc ouro c crolas noda dc
346
Condc csirangciro! TcnIo ara nin quc dc ccn
lcguas Iao-dc vir curiosos ara nc vcrcn.
Dcccrio quc Ias-dc arcccr nuiio lcn
dissc D. Quioic nas scra rcciso quc racs as
larlas a niudo, quc, scgundo as irazcs
ouriadas c rcvolias, nao as raando navalIa
dc dois cn dois dias clo ncnos, disiancia dc
iiro dc cscocia scras conIccido cla inia.
Don rcncdio dissc SancIo c ionar
un larlciro, c ic-lo cn casa assoldadado, c aic,
sc rcciso for, farci quc andc airas dc nin cono
icador dc grandc.
Dondc salcs iu crguniou D. Quioic
quc os grandcs lcvcn airas dc si icadorcs?
Eu lIc digo rcsondcu SancIo; un
dos anos assados csiivc coisa dun ncs na coric,
c ali vi quc, assando un scnIor nuiio cqucno,
quc dizian scr nuiio grandc, airas dclc o ia
scguindo un Ioncn a cavalo cn quanias volias
dava, ncn quc fora sua cauda. Pcrgunici cono
cra quc aquclc Ioncn nunca sc unia ao ouiro, c
lIc andava scnrc no alcancc; rcsondcran-nc
quc cra o scu icador, c quc os grandcs iinIan
or uso lcvarcn airas dc si aquclcs csiafcrnos.
Dcsdc cniao o fiquci salcndo, quc nunca nais
nc csqucccu.
347
Con razao dissc D. Quioic c visio
isso, odcs ianlcn iu aconanIar-ic do icu
larlciro, quc as nodas nao sc invcniaran iodas
ao ncsno icno, ncn vicran ao nundo dc
canlulIada; c, orianio, lcn odcs scr iu o
rinciro Condc quc lcvc aos si o scu larlciro; c
dcois, dc naior suosiao c o cscanIoar un
Ioncn, quc aarclIar una lcsia.
Isso do larlciro dcic-o or ninIa conia
dissc SancIo dc Vossa Mcrcc fiquc o vir a
scr Fci, c fazcr-nc a nin Condc.
Assin sc fara rcsondcu D. Quioic.
E, lcvaniando os olIos, viu o quc no scguinic
caiulo sc dira.
348

CAPTULO XXII
Da lilcrdadc quc D. Quioic dcu a nuiios dcsaforiunados, quc
ian lcvados conira sua voniadc ondc clcs or si nao qucrcrian
ir.

Conia Cid Hancic Dcncngcli, auior araligo c
nancIcgo dcsia gravssina, aliissonanic,
nnina, suavc c inaginada Iisioria, quc, dcois
daquclas razcs quc Iouvc cnirc o fanoso D.
Quioic dc la MancIa c SancIo Pana scu
cscudciro (dc quc no rcccdcnic caiulo XXI sc
dcu conia} alou D. Quioic os olIos, c viu quc
clo scu caninIo vinIan uns dozc Ioncns a c,
cngranzados cono conias nuna grandc cadcia dc
fcrro clos cscoos, c iodos algcnados. VinIan
igualncnic con clcs dois Ioncns a cavalo, c
ouiros dois a c; os cavalciros con cscocia dc
roda, c os ccs con dardos c csadas. Assin
quc SancIo Pana, os viu, dissc.
Esia c cadcia dc galcoics, gcnic forada da
aric dc El-Fci, ara ir scrvir nas galcs.
Cono gcnic forada"? crguniou D.
Quioic c ossvcl quc El-Fci forcc a ncnIuna
gcnic?
349
Nao digo isso rcsondcu SancIo digo
quc c gcnic quc, or dcliios quc fcz, vai
condcnada a scrvir o Fci nas galcs or fora.
En conclusao rclicou D. Quioic
cono qucr quc scja, csia gcnic, ainda quc os
lcvan, vai fora, c nao or sua voniadc.
vcrdadc dissc SancIo.
Pois scndo assin dissc o ano aqui
csia ondc accria roria o cunrincnio do ncu
ofcio; dcsfazcr violcncias, c dar socorro c aulio
a niscravcis.
Adviria Vossa Mcrcc dissc SancIo
quc a jusiia, quc c El-Fci cn cssoa, nao faz
violcncia ncn agravo a gcnic scnclIanic, scnao
quc os casiiga dos scus dcliios.
Nisio cIcgou a cadcia dos galcoics, c D.
Quioic con nui coricscs falas cdiu aos quc os
ian guardando fosscn scrvidos dc inforna-lo, c
dizcr-lIc a causa, ou causas, or quc lcvavan
aqucla gcnic daquclc nodo.
Un dos guardas dc cavalo rcsondcu quc
cran galcoics (gcnic cricnccnic a Sua
Majcsiadc} quc ian ara as galcs; c quc nao
Iavia quc dizcr, ncn clc quc crguniar.
350
Acsar disso rclicou D. Quioic
qucria salcr dc cada un dclcs cn ariicular a
causa da sua dcsgraa.
A csics diios ajuniou nais ouiros iais c iao
dcsconcdidos ara rcsolvc-los a dcclararcn-lIc o
quc dcscjava, quc o ouiro guarda noniado lIc
dissc.
Ainda quc lcvanos aqui o rcgisiro c a fc
das scnicnas dc cada un dcsics dcsgraados,
nao icnos icno quc crdcr a arcscniar acis
c fazcr lciiuras. CIcguc Vossa Mcrcc a clcs, c
inicrroguc-os sc qucr; quc clcs, sc for sua
voniadc, lIo dirao; ois c gcnic quc c gosio cn
fazcr c assoalIar vclIacarias.
Con csia liccna, quc D. Quioic or si
ionaria, ainda quc lIa nao dcsscn, cIcgou-sc
lcva, c crguniou ao rinciro or quc nau
ccado ia ali daqucla nancira iao dcsasirada.
Fcsondcu clc quc or cnanorado.
So or isso c nais nada? rclicou D.
Quioic Sc or coisas dc nanoro sc vai ara as
galcs, Ia nuiio icno quc cu as udcra andar
rcnando.
Nao sao nanoros, cono Vossa Mcrcc cuida
dissc o forado; o ncu nanoro foi con una
canasira dc roua lranca, quc a alracci conigo
iao foricncnic, quc, sc a jusiia na nao iira or
351
fora, ainda agora or voniadc ninIa nao a iinIa
largado. Fui aanIado cn flagranic, ccusaran-
sc iraios, c concluda a causa, asscniaran-nc
nas cosias un ccnio dc csiouros, c or
crcsccnas ircs anos dc guraas; c acalou-sc a
olra.
Quc vcn a scr guuus? crguniou D.
Quioic.
Guuus sao galcs rcsondcu o forado,
quc cra un raaz quc odcria coniar os scus
vinic c quairo anos c dissc scr naiural dc
Picdraia.
Igual crgunia fcz D. Quioic ao scgundo.
Esic nao rcsondcu alavra, scgundo ia cIcio dc
aiao c nclancolia, nas rcsondcu or clc o
rinciro, c dissc.
Esic scnIor vai or canario; vcnIo a dizcr
quc or nusico c canior.
Cono c isso? dissc adnirado D. Quioic
Pois ianlcn or scr nusico c canior sc vai
arar s galcs?
Sin, scnIor rcsondcu o galcoic ncn
clc Ia ior coisa do quc c un Ioncn caniar nas
ansias.
Anics scnrc ouvi dissc D. Quioic
quc qucn cania scus nalcs csania".
352
Ca c s avcssas dissc o forado qucn
una vcz cania ioda a vida cIora.
Nao cnicndo dissc D. Quioic. Mas un
dos guardas lIc dissc.
ScnIor cavalciro, cuntu nus unsus sc
cIana cnirc csia gcnic non sunctu confcssar nos
iraios o crinc quc sc fcz. A csic ccador
ncicran-no a iorncnios, c confcssou scr ladrao
dc lcsias; clo icr confcssado, o condcnaran a
scis anos dc galcs, alcn dc duzcnios aoiics quc
ja lcva nos lonlos. Vai scnrc cnsaiivo c irisic,
orquc os ouiros ladrcs, uns, quc ainda or la
fican, c os ouiros, quc vao aqui, o cnovalIan, c
nofan dclc, orquc caiu cn confcssar, c nao icvc
anino ara dizcr niqucs; orquc dizcn clcs quc
ianias lciras icn un nuo cono un sn. Quc
foriuna ara un dclinqucnic icr na lngua sua
cscolIa a vida c a noric, cn vcz dc as icr ncrcc
dc icsicnunIas c rovas! c ara nin, icnIo quc
nao vao crrados.
Assin ianlcn o cnicndo rcsondcu D.
Quioic.
Passando ao icrcciro, fcz-lIc a ncsna
crgunia quc aos dois rcccdcnics. O icrcciro
nuiio dcrcssa c con nuiio dcscnlarao dissc.
Eu vou or cinco anos ara as scnIoras
guraas or nc Iavcrcn faliado dcz ducados.
353
Vinic darci cu dc nuiio loa voniadc
dissc D. Quioic or vos livrar dcssc iralalIo.
Faz-nc isso lcnlrar rclicou o forado
un Ioncn quc icn a algilcira qucnic, c csia
csialando dc fonc, or nao icr ondc conrc o quc
lIc faz nngua. Digo isio, orquc, sc a icno cu
iivcssc iido csscs vinic ducados quc Vossa Mcrcc
agora nc ofcrccc, iivcra uniado con clcs a cna
do cscrivao, c aiivado o rocurador dc nancira
quc Iojc nc vcria no ncio da raa dc Zocodovcl
dc Tolcdo, c nao ncsia csirada airclado cono
galgo; nas Dcus c grandc; acicncia, c lasia.
Passou D. Quioic ao quario, quc cra un
sujciio dc asccio vcncrando, con una larla dc
ncvc quc lIc cIcgava alaio dos ciios, o qual,
crguniado solrc a causa or quc ali ia, concou
a cIorar, c nao rcsondcu alavra; nas o quinio
condcnado lIc scrviu dc lngua, c dissc.
Esic Ionrado Ioncn vai or quairo anos
s galcs, dcois dc icr asscado clas ruas do
cosiunc, vcsiido cn ona c a cavalo.
Vcn a dizcr na rua, scgundo cnicndo
dissc SancIo Pana quc saiu vcrgonIa do
nundo.
Assin c rcsondcu o acorrcniado c o
scu crinc foi icr sido corrcior dc orclIa, c ainda
do coro iodo; qucro dizcr quc csic cavalIciro vai
354
or alcaioic, c ianlcn or icr scus laivos dc
fciiicciro.
Sc nao fosscn csscs laivos dissc D.
Quioic la so or scr alcaioic dcccnic nao
ncrccia ir rcnar nas galcs, anics fora nais
rorio ara as govcrnar c scr gcncral dclas,
orquc o ofcio dc icrcciro dc anorcs nao c coisa
iao dc ouco nais ou ncnos; c un nodo dc vida
dc cssoas discrcias, c nuna rcullica lcn
ordcnada nuiio ncccssario; nao o dcvcrian icr
scnao indivduos nuiio lcn nascidos, c aic dcvia
Iavcr ara clcs vcdor c caninador, cono Ia
ara os dcnais ofcios, con nuncro ccrio c
conIccido, cono corrciorcs dc raa. Dcsia
nancira sc aialIarian nuiios nalcs, quc Iojc
rcsulian dc andar csic ofcio c ccrccio cnirc
gcnic idioia c dc ouco cnicndincnio, cono sao
unas nulIcrinIas dc ouco nais ou ncnos,
ajcnzinIos c irucs dc oucos anos c
ouqussina ccricncia, quc, nas ocasics nais
inorianics, c scndo ncccssario dar alguna iraa
dc naior iono, dao cn scco, c nao salcn qual c
a sua nao dirciia. Adianic quiscra cu assar,
dando as razcs or quc sc dcvcra fazcr clciao
dos quc na rcullica dcvcrian ccrccr iao
ncccssario ofcio; nas nao c aqui lugar rorio.
Algun dia o dirci a qucn ossa rovidcnciar; or
agora so digo quc a cna, quc cssas Ionradas cas
c vcncravcl scnllanic nc icn causado, or vos
vcr nciido cn iananIos iralalIos or alcaioic,
355
iirou-na o acnso dc fciiicciro, ainda quc sci
nuiio lcn nao Iavcr no nundo fciiios quc
ossan novcr c forar as voniadcs, cono cuidan
alguns alcrnas; o alvcdrio da cssoa c livrc, c
nao Ia crva ncn cncanio quc o olriguc. O quc
algunas nulIcrzinIas iolas c alguns vclIacos
cnlusiciros cosiunan fazcr, sao ccrias nisiclas
c vcncnos, con quc iornan os Ioncns doidos,
dando a cnicndcr quc sao csccficos ara lcn
qucrcr, scndo, cono digo, coisa inossvcl forar-
sc a voniadc dc ningucn.
Tudo isso c assin dissc o lon do vclIo;
vcrdadc, scnIor ncu, cula dc fciiios nao a
iivc; dc alcaioic sin, c nao o osso ncgar; orcn
nunca cnsci quc nisso fazia nal; o ncu
cncnIo cra quc ioda a gcnic folgassc, c vivcssc
cn az c quiciaao, scn cndcncias ncn cnas.
Porcn dc nada nc scrviran csics lons dcscjos,
ara dciar dc nc ir dondc nao cscro nais
voliar, scgundo nc carrcgan os anos, c un nal
dc urinas quc lcvo, quc nc nao da insianic dc
dcscanso.
Aqui iornou ao scu ranio do rincio. Tcvc
SancIo iania conaiao do irisic, quc iirou do
ciio uns colrcsiios c lIos dcu dc csnola.
Passou adianic D. Quioic, c crguniou a
ouiro o scu dcliio. Esic rcsondcu con nuiio
nais rcscna dc csriio quc o rcccdcnic.
356
Eu vou aqui or nc icr divcriido dcnais
con duas rinas ninIas co-irnas, c con nais
duas irnas quc nc nao cran nada; finalncnic,
ianio nc divcrii con iodas, quc do divcriincnio
rcsuliou auncniar-sc a arcnicla iao
inirincadancnic, quc nao Ia a sunisia quc a
dcslindc. Provou-sc-nc iudo, faliaran-nc
roiccs, dinIciros nao os iinIa, vi-nc a iquc
dc nc csiragarcn o gasncic; scnicnciaran-nc a
galcs or scis anos; sujciici-nc; foi casiigo do quc
fiz. Faaz, sou; nao co scnao quc a vida nc
durc; con cla iudo sc alcana. Sc Vossa Mcrcc,
scnIor cavalciro, lcva a alguna coisa con quc
socorrcr a csics olrcics, Dcus lIo agara no
ccu, c nos ouiros icrcnos ca na icrra cuidado dc
rogar a Nosso ScnIor nas nossas oracs cla
vida c saudc dc Vossa Mcrcc, quc scja iao
dilaiada c fcliz, cono a sua loa rcscna ncrccc.
Esic ia cn irajo dc csiudanic, c dissc un dos
guardas quc cra grandc falador c laiino dc nao
cIcia.
Airas dcsics vinIa un Ioncn dc nuiio lon
arcccr, dc idadc dc irinia anos, c quc nciia un
olIo clo ouiro. O nodo or quc vinIa rcso
difcria algun ianio dos ouiros, orquc irazia una
cadcia ao c, iao conrida, quc lIc sulia clo
coro iodo, c ao cscoo duas argolas. una cn
quc sc rcndia a cadcia, c a ouira das quc
cIanan guudu-ungo, ou c dc ungo, da qual
357
dcscian dois fcrros quc cIcgavan aic ciniura, a
quc sc rcndian duas algcnas cn quc ian
rcsas as naos con un grosso cadcado, dc nodo
quc ncn con as naos odia cIcgar loca, ncn
odia alaiar a calca aic cIcgar a clas.
Pcrguniou D. Quioic cono ia aquclc Ioncn
con ianias riscs nais quc os ouiros.
Fcsondcu-lIc o guarda quc nais dcliios iinIa
aquclc so, quc iodos os da lcva junios, c quc iao
aircvido c vclIaco cra, quc, ainda quc o lcvavan
daqucla nancira, nao ian scguros dclc, c
icnian, ainda assin, quc lIcs fugissc.
Quc dcliios odc clc icr dissc D. Quioic
sc o condcnaran so s galcs?
Vai or dcz anos rclicou o guarda
quc c cono noric civil. Nao Ia nais quc sc
cncarca. csic lon Ioncn c o fanoso Cincz dc
Passanonic; or ouiro nonc lIc cIanan o
CinczinIo dc ParailIa.
ScnIor conissario dissc cniao o forado
nao lcvc isso dc afogadilIo, c nao crcanos
agora icno a dcsirinar noncs c solrcnoncs; o
quc nc cu cIano c Cincz, c nao CinczinIo.
Passanonic c a ninIa alcunIa, c nao ParailIa
cono vocc dissc; c cada un quc olIc or si, c nao
fara ouco.
358
Nao falc iao dc ronca, scnIor ladrao dc
narca naior rclicou o conissario sc nao
qucr quc o faa calar conira voniadc.
Parccc rcsondcu o forado quc un
Ioncn vai or ondc Dcus qucr; nas nao
inoria; algucn algun dia Ia-dc salcr sc nc
cIano CinczinIo dc ParailIa, ou nao.
Pois nao ic cIanan assin, cnlusiciro?
dissc o guarda.
CIanan, sin rcsondcu Cincz nas
cu farci quc no nao cIancn; juro or csias; or
cnquanio c falar so cnirc dcnics.
ScnIor cavalciro, sc icn alguna coisa quc
nos dar, dc-o ja, c va-sc con Dcus, quc ja
alorrccc con ianio qucrcr salcr vidas alIcias. Sc
qucr salcr a ninIa, sou Cincz dc Passanonic; a
ninIa vida csia cscriia or csics cinco dcdos.
vcrdadc dissc o conissario a sua
Iisioria cscrcvcu-a clc rorio; c olra a quc nada
falia. O livro la lIc ficou cla cadcia cncnIado
cn duzcnios rcalcs.
TcnIo ioda a icnao acudiu Cincz dc
o dcscncnIar, or duzcnios ducados quc fossc.
Pois iao lon c o livro? dissc D. Quioic.
359
Tao lon c rcsondcu Cincz quc Ia
dc cnicrrar LazarilIo dc Torncs, c quanios sc
icn cscriio ou sc ossan cscrcvcr naquclc
gcncro. O quc sci dizcr a vocc c quc diz vcrdadcs
iao curiosas c arazvcis, quc nao odc Iavcr
ncniiras quc lIc cIcgucn.
E cono sc iniiiula o livro? crguniou D.
Quioic.
A vida dc Cincz Passanonic rcsondcu
clc cn cssoa.
E csia acalado? crguniou D. Quioic.
Cono odc csiar acalado dissc clc sc
ainda a vida sc nc nao acalou? o quc csia cscriio
c dcsdc o ncu nascincnio aic ao insianic cn quc
csia uliina vcz nc cncaiaran nas galcs.
Visio isso, ja la csiivcsic nais duna vcz
dissc D. Quioic.
Para scrvir a Dcus c a El-Fci ja la csiivc
quairo anos, c ja sci a quc salc a lolacIa c nais
o vcrgalIo rcsondcu Cincz; ouco sc nc da
iornar a clas; assin icrci vagar ara concluir o
ncu livro, quc ainda nc falian nuiias coisas quc
dizcr, c nas galcs dc EsanIa Ia sosscgo dc
solra. Vcrdadc c quc o quc nc falia cscrcvcr ja
nao c nuiio, c icnIo-o dc cor.
Escrio nc arcccs iu dissc D. Quioic.
360
E dcsdiiado ianlcn acrcsccniou Cincz
nao adnira; as dcsvcniuras vcn scnrc na
cola do ialcnio.
Na cola dos vclIacos cncndou o
conissario.
Ja lIc dissc, scnIor conissario
rcsondcu Cincz quc andc dcvagarinIo, quc
aquclcs scnIorcs nao lIc dcran cssa vara ara
naliraiar os olrczinIos quc aqui vanos; dcran-
lIa ara nos guiar, c ir-nos r ondc Sua
Majcsiadc nanda, scnao or vida dc... lasia, nao
c inossvcl quc algun dia dcois da larrcla
saian as nodoas do quc assou na vcnda. Cada
un quc iac a sua loca, viva lcn c falc nclIor; c
ioca a andar, quc dc cIalaa ja lasia.
Lcvaniou a vara ao alio o conissario ara dar
a Passanonic o iroco das suas icuinIas; nas D.
Quioic sc lIc s dianic, c lIc cdiu quc nao
csancassc o Ioncn, ois qucn lcvava as naos
iao rcsas nao adnirava iivcssc na lngua alguna
soliura; c dirigindo-sc a iodos os da lcva, dissc.
Dc iudo quc nc Iavcis diio, carssinos
irnaos, icnIo iirado a lino o scguinic. quc, sc
lcn vos casiigaran or vossas culas, as cnas
quc idcs adcccr ncn or isso vos dao nuiio
gosio, c quc idcs ara clas nuiio a vosso csar c
conira voniadc, c quc lcn odcria scr quc o
ouco anino daquclc nos iraios, a falia dc
361
dinIciro ncsic, os oucos adrinIos daquclouiro,
c finalncnic quc o juzo iorio do nagisirado
fosscn causa da vossa crdiao, c dc sc vos nao
icr fciio a jusiia quc vos cra dcvida. Tudo isio sc
nc rcrcscnia agora no anino, dc nancira quc
nc csia dizcndo, crsuadindo c aic forando, quc
nosirc cn favor dc vos ouiros o ara quc o ccu
nc arrojou ao nundo, c nc fcz nclc rofcssar a
ordcn dc cavalaria quc rofcsso, c o voio quc
ncla fiz dc favorcccr aos ncccssiiados, c aos
orinidos clos naiorcs quc clcs. Mas cono sci
quc una das condics da rudcncia c quc o quc
sc odc conscguir a lcn sc nao lcvc a nal, qucro
rogar a csics scnIorcs guardas c conissarios
faan favor dc vos dcscorrcniar c dciar-vos ir
cn az; nao faliarao ouiros, quc sirvan a El-Fci
con naior razao; orquc dura coisa nc arccc o
fazcrcn-sc cscravos indivduos quc Dcus c a
naiurcza fizcran livrcs; quanio nais, scnIorcs
guardas acrcsccniou D. Quioic quc csics
olrcs nada fizcran conira vos ouiros; cada qual
la sc avcnIa con o scu ccado. La cn cina csia
Dcus, quc sc nao dcscuida dc casiigar ao nau c
rcniar ao lon; c nao c lcn quc os Ioncns
Ionrados sc faan vcrdugos dos scus
scnclIanics, dc nais scn rovciio. Digo isio con
iananIa nansidao c sosscgo, ara vos odcr
agradcccr, caso nc cunrais o cdido; c quando
loancnic o nao faais, csia lana c csia csada
362
con o valor do ncu lrao farao quc or fora o
cccuicis.
Craciosa ilIcria c cssa rcsondcu o
conissario c vcn nuiio a icno. Forados dc
El-Fci qucr quc os solicnos, cono sc ara ial
Iouvcsscnos auioridadc, ou clc a iivcssc ara
no-la iniinar! Va-sc Vossa Mcrcc, scnIor, nas
loas Ioras; siga o scu caninIo, c cndirciic cssa
lacia quc lcva calca, c nao qucira iirar
casianIas con a nao do gaio.
Caio, c raio, c vclIaco, sois vos, aiifc
rcsondcu D. Quioic.
E diio c fciio, arrcncicu con clc iao as
suliias, quc scn lIc dar azo dc sc r cn dcfcsa,
dcu con clc cn icrra nalfcrido duna lanada; c
diia foi, quc cra aquclc o da cscocia.
Os dcnais guardas ficaran ainiios c
suscnsos da novidadc; nas, rccolrando logo o
acordo, ncicran naos s csadas os dc cavalo, c
os ccs aos scus dardos, c arrcncicran a D.
Quioic, quc iodo sosscgado os aguardava.
Mal assara scn duvida o fidalgo, sc os
forados, vcndo a ocasiao quc lIcs vinIa ara
alcanarcn a soliura, nao a arovciiasscn
forccjando or quclrar a cadcia cn quc vinIan
acorrcniados.
363
TananIa foi a rcvolia, quc os guardas, ja
ara icrcn nao nos galcoics, quc sc csiavan
soliando, ja ara sc Iavcrcn con D. Quioic, quc
os aconciia a clcs, nao udcran fazcr coisa quc
rovciiosa lIcs fossc.
SancIo sua aric ajudou a Cincz dc
Passanonic a soliar-sc; c csic foi o rinciro quc
saliou a cano livrc c dcscnlaraado; c indo-sc
solrc o conissario csicndido, lIc iirou a csada c
a cscocia, c con csia, aoniando ora a un, ora
a ouiro, scn nunca disarar, conscguiu quc ncn
un so guarda sc dciivcssc cn iodo o cano,
orquc foran fugindo, assin da cscocia dc
Passanonic, cono das nuiias cdradas quc os ja
solios galcoics lIcs aiiravan.
Mas dcsic succsso grandc foi a irisicza quc
dc SancIo sc aossou, or sc lIc rcrcscniar quc
os fugidos Iavian dc assar noicia do caso
sania Irnandadc, a qual dc cana iangida sairia
na isia dos dclinqucnics; c assin o rcrcscniou
ao ano, rogando-lIc quc sc ariisscn logo dali, c
sc cnloscasscn na scrra roina.
Tudo isso c nuiio lon dissc D. Quioic
nas cu c quc sci o quc nais convcn fazcr-sc
agora.
E cIanando a iodos os galcoics quc
andavan lcvaniados, c Iavian dcsojado ao
364
conissario aic o dciarcn nu, sc uscran iodos
roda a salcr o quc lIcs nandava.
Dc gcnic lcn nascida c rorio lIcs
dissc o cavalciro agradcccr os lcncfcios
rccclidos; c un dos ccados quc nais ofcndcn o
Alissino c a ingraiidao. Isio digo, scnIorcs
ncus, orquc ja Iavcis visio con nanifcsia
ccricncia o quc dc nin rccclcsics; cn aga do
quc qucria c c ninIa voniadc quc carrcgando
con cssa cadcia quc dos vossos cscoos iirci,
vos onIais ara logo a caninIo, c vadcs
cidadc dc Toloso, c ali vos arcscnicis cranic a
scnIora Dulcincia, c lIc digais quc o scu
cavalciro, o da Trisic Figura, lIc nanda nuiio
saudar, c lIc conicis onio or onio ioda csia
ninIa fanosa avcniura, con quc vos rcsiiiu
dcscjada lilcrdadc. Fciio isso, odcis vos ir ara
ondc vos arouvcr, c loa foriuna vos dcscjo.
Fcsondcu or iodos Cincz dc Passanonic, c
dissc.
O quc Vossa Mcrcc nos nanda, scnIor c
lilcriador dc iodos nos, c inossvcl dc ioda a
inossililidadc cunrirno-lo, orquc nao
odcnos ir junios or cssas csiradas, scnao sos c
scarados cada un dc cr si, rocurando ncicr-
sc nas cniranIas da icrra, ara nao dar con clc a
Sania Irnandadc, quc scn duvida alguna Ia-dc
sair nossa lusca. O quc Vossa Mcrcc odc
365
nclIor fazcr, c c jusio quc faa, c conuiar cssc
scrvio c iriluio scnIora Dulcincia dcl Toloso
cn alguna quaniidadcs dc Avc-Marias c Crcdos,
quc nos ouiros rczarcnos or icnao dc Vossa
Mcrcc. Coisa c csia quc sc odcra cunrir dc
noiic c dc dia, fugindo ou rcousando, cn az ou
cn gucrra; orcn cnsar cn nos iornarnos
agora ara as cclolas do Egiio, qucro dizcr a
ionarnos a nossa cadcia, c a narcIarnos ara
Toloso, o ncsno c quc cnsar quc c noiic agora
quc ainda nao sao dcz da nanIa. Pcdir-nos a nos
ouiros isso, ianio nonia cono cscrar cras dc
olnciros.
Pclo Dcus quc nc criou! cclanou D.
Quioic ja osio cn colcra Don filIo duna
iinIosa, Don CinczinIo dc ParoilIo, ou cono
qucr quc vos cIanais, quc Iavcis dc ir agora vos
so con o ralo cnirc as crnas, con ioda a cadcia
s cosias.
Passanonic quc nada iinIa dc sofrido, c ja
csiava cado na conia dc quc D. Quioic nao
iinIa o juzo iodo (ois ial disaraic Iavia
conciido cono cra o dc qucrcr dar-lIcs
lilcrdadc}, vcndo-sc nal iraiado, c daqucla
nancira, dcu dc olIo aos conanIciros, c
rciirando-sc aric concaran a cIovcr ianias
cdradas solrc D. Quioic, quc oucas lIc cran
as naos ara sc colrir con a rodcla; c o olrc
366
Focinanic ja fazia ianio caso da csora, cono sc
fora dc lronzc.
SancIo, or iras do scu asno, con cssc
anicnural la sc ia dcfcndcndo da cIuva dc
cdras quc nao ccssava dc lIc cair cn cina. Nao
sc dc anicarar iao lcn D. Quioic, quc lIc
nao accriasscn nao sci quanios scios no coro,
c con iania susiancia, quc rcgaran con clc cn
icrra.
Acnas caiu, vcio solrc clc o csiudanic,
iirou-lIc da calca a lacia c laicu-lIc con cla
ircs ou quairo laciadas nas cosias, c ouiras
ianias no cIao, con o quc a fcz quasc cdaos.
Tiraran-lIc un rouao quc irazia or cina
das arnas, c aic as ncias calas lIc qucrian
iirar, sc as grcvas lIo nao csiorvaran.
Ao SancIo, iiraran o galao, dciando-o
dcsnaniclado, c, rcariindo cnirc si iodos os
dcsojos da laialIa, ionou cada un ara a sua
aric con nais cuidado dc cscaar icnvcl
Irnandadc, quc dc sc carrcgarcn con a cadcia, c
ircn arcscniar-sc scnIora Dulcincia dcl
Toloso.
Ficaran sos o juncnio c Focinanic, SancIo c
D. Quioic; o juncnio calislaio c cnsaiivo,
sacudindo dc quando cn quando as orclIas, or
cuidar quc ainda nao icria acalado o icnoral
367
das sciadas, quc ainda lIc zunian aos ouvidos;
Focinanic, csicndido junio do ano, ois ianlcn
o dcrrulara ouira cdrada; SancIo
dcscnrouado, c icncroso da Sania Irnandadc; c
D. Quioic raladssino, or sc vcr con
scnclIanic ago daquclcs ncsnos a qucn
iananIo lcncfcio iinIa fciio.
368

CAPTULO XXIII
Do quc ao fanoso D. Quioic succdcu cn Scrra Morcna, quc foi
una das nais raras avcniuras couiadas ncsia vcrdadcira
Iisioria.

Vcndo-sc D. Quioic iao nal, dissc ara o
cscudciro.
Scnrc, SancIo, ouvi dizcr quc fazcr lcn
a vilcs c dciiar agua no nar. Sc cu iivcssc
csiado clo quc nc disscsic, cviiava-sc o rcscnic
dcsgosio; nas o quc csia fciio, fciio csia; ja agora
acicncia; ficar-nc-a dc cncnda ara o fuiuro.
Tanio sc Ia-dc Vossa Mcrcc cncndar con
csia, cono c vcrdadc scr cu iurco; nas, cono diz,
quc, sc iivcssc csiado clo quc lIc cu rcguci, sc
Iouvcra forrado a csic coniraicno, crcia-nc
agora, c cviiara ouiro naior, orquc lIc digo quc
ara a Sania Irnandadc cscusadas sao
cavalarias. Quanios cavalciros andanics Ia,
valcn ara cla ianio cono dois naravcdis; c
saila quc ja aic a nodo quc sinio zunir-nc s
orclIas as scias dos sulcios cn quc la ncicn a
gcnic.
369
s covardc dc iua naiurcza, SancIo ncu
dissc D. Quioic nas, ara quc nao nc
cIancs icinoso, ncn digas quc nunca fao o quc
nc aconsclIas, dcsia vcz qucro conrazcr-ic,
aariando-nc da furia quc ianio rcccias; nas
con una condiao. quc janais cnquanio cu vivo
for, ncn dcois da ninIa noric, confcssaras, a
qucn qucr quc scja, quc nc rciirci c fugi dcsic
crigo or ncdo, ois so o fiz ara condcsccndcr
coniigo; quc, sc ouira coisa disscrcs, scras un
ncniiroso, c dcsdc agora ara cniao, c dcsdc
cniao ara agora, ic dcsninio, c digo quc ncnics
c ncniiras iodas as vczcs quc o rofcrircs ou o
cnsarcs; c nao nc rcliqucs nais, quc so cn
cuidar quc nc csquivo a algun crigo,
csccialncnic dcsic quc arccc quc lcva un cs
nao cs dc sonlra dc ncdonIo, csiou ja quasc
ara nao arrcdar c, c ara ficar sozinIo cscra
nao so da Sania Irnandadc quc dizcs c rcccias,
nas dc iodos os irnaos das dozc irilos dc Isracl,
c dc iodos os scic Macalcus, c dc Casior c Polu,
c, ainda or cina, dc iodos os irnaos c
irnandadcs quc no nundo Iaja.
ScnIor ncu rcsondcu SancIo
rciirar-sc nao c fugir; ncn no cscrar vai rova
dc sisudcza quando a coisa c nais crigosa quc
lcn figurada. Prorio dos salios c o ouarcn-sc
dc Iojc ara ananIa; c saila Sua Mcrcc quc un
ignoranic c rusiico odc ncsno assin accriar
una vcz or ouira con o quc cIanan rcgras dc
370
lcn govcrnar. Porianio nao lIc csc dc Iavcr
ionado o ncu consclIo; nonic no Focinanic, sc
odc, ou cu o ajudarci, c siga-nc, quc nc diz
una voz ca dcniro quc nais uicis nos odcn scr
ncsia ocasiao os cs quc as naos.
Moniou D. Quioic scn nais rclica, c, indo
adianic SancIo no scu asno, sc ncicran Scrra
Morcna, quc cra ja roina dali, lcvando SancIo
o fiio cn airavcssa-la ioda, ara ircn sair ao Viso
ou Alnodovar do Cano, c cscondcrcn-sc alguns
dias or aquclas lrcnIas, ara nao scrcn
dcscolcrios, sc a Irnandadc lIcs vicssc no
alcancc.
Aninou-sc ncsic roosiio, or icr visio quc
na rcfrcga dos galcs sc iinIan salvado as
viiualIas quc solrc o asno vinIan, o quc clc
caiiulou dc nilagrc, visia das ionadias c
rocuras quc os forados iinIan fciio.
Ncssa noiic dciiaran aic ao ncio da Scrra
Morcna aondc a SancIo arcccu convcnicnic quc
crnoiiasscn, c aic alguns dias nais, clo ncnos
iodos os quc durassc a naialoiagcn quc lcvava;
clo quc sc aconodaran ara dornir cnirc duas
cnIas no ncio dc una grandc cscssura dc
solrciros. Porcn a soric faial, quc, scgundo o
cuido dos quc sc nao alunian dc vcrdadcira fc,
iudo cncaninIa, risca c disc a scu ialanic,
ordcnou quc Cincz dc Passanonic, o afanado
371
falsario c ladrao, quc da cadcia sc iinIa cscaado
cla doidicc dc D. Quioic, acossado do ncdo da
Sania Irnandadc (c con razao}, sc lcnlrou dc
Ioniziar-sc ianlcn naquclas scrranias; c
lcvaran-no o scu dcsiino c o scu ncdo ara a
ncsna aric cn quc D. Quioic c SancIo iinIan
cscrado acIar valIacouio, a icno c Ioras quc
ainda os dc conIcccr.
Dciou-os cgar no sono; c, cono os
nalvados sao scnrc dcsagradccidos, c a
ncccssidadc crsuadc a fazcr o quc sc nao dcvc, c
un rccurso nao sc nao Ia-dc cnjciiar fiando
nas inccriczas do fuiuro, Cincz, quc nao cra ncn
agradccido ncn dos nclIorncnic inicncionados,
rcsolvcu furiar o asno a SancIo Pana, nao
fazcndo caso dc Focinanic, cn razao dc scr
rcnda iao fraca ara cncnIada cono ara
vcndida.
Dornindo ois SancIo, furiou-lIc a alinaria,
c anics quc ananIcccssc ja csiava lcn longc dc
o odcrcn acIar.
Saiu a aurora alcgrando a icrra, c
cnirisicccndo a SancIo, or acIar dc ncnos o
scu ruo. Vcndo-sc scn clc, concou a fazcr o
nais irisic c dolorido ranio do nundo; c ianio,
quc D. Quioic dcscriou con o alarido, c
crcclcu or cnirc clc csias alavras.
372
filIo das ninIas cniranIas, nascido na
ninIa ncsna casa, cnircicnincnio dc ncus
filIos, rcgalo dc ninIa nulIcr, invcja dos ncus
vizinIos, alvio dos ncus iralalIos, c finalncnic
ncio nanicncdor dc ninIa cssoa, orquc, con
vinic c scis naravcdis quc nc ganIavas cada dia,
scgurava cu nciadc das ninIas dcscsas!
D. Quioic, quc viu o ranio, c lIc soulc a
causa, consolou a SancIo con as nclIorcs
razcs quc dc, c lIc cdiu quc iivcssc
acicncia, roncicndo-lIc una ordcn cscriia
ara quc lIc dcsscn cn sua casa ircs lurricos,
dc cinco quc la iinIa dciado.
Fcsirou SancIo con a roncssa, linou as
lagrinas, nodcrou os soluos, c agradcccu a D.
Quioic a ncrcc quc lIc fazia.
O ano cono cnirou or aquclas nonianIas,
alcgrou-sc-lIc o coraao, arcccndo-lIc aquclcs
lugarcs aconodados ara as avcniuras quc
luscava. VinIan-lIc ncnoria os naravilIosos
aconiccincnios quc cn solcdadcs c ascrczas
scnclIanics Iavian ocorrido a cavalciros
andanics. Ncsias coisas ia cnsando iao
cnlcvccido c alIcado nclas, quc ncnIuna ouira
lIc lcnlrava, ncn SancIo lcvava ouiro cuidado
(logo quc lIc arcccu scr scguro o siio or ondc
caninIavan} scnao o dc saiisfazcr o csinago
con os rcsios quc do dcsojo clcrical lIcs iinIa
373
ficado, c cn quc o ladrao nao aicniara; c assin ia
airas do ano carrcgado con iudo quc o ruo
Iavia dc lcvar c dc quc clc sc ia aliviando con
assa-lo dc cina das cosias ara dcniro do
vcnirc. Enquanio naquilo ia, nao cnsava
nouiras avcniuras.
Nisio lcvaniou os olIos, c viu quc o scu
fidalgo csiava arado, rocurando, con a onia
da cIua, lcvaniar nao sci quc volunc quc or
icrra jazia; clo quc sc dcu rcssa cn cIcgar a
clc ara o ajudar, sc rcciso fossc. CIcgando,
viu-o ja a lcvaniar con a cIua un coin c una
nalcia unida a clc, ncio odrcs, ou odrcs c
inicirancnic dcsfciios; nas ianio csavan, quc
foi nisicr a fora dc SancIo ara os crgucr.
Mandou-lIc o ano quc vissc o quc cnccrrava
a nalcia; con nuiia rcsicza assin o fcz SancIo;
c, ainda quc vinIa fccIada con una cadcia c scu
cadcado, clos luracos da fazcnda odrc viu o
quc dcniro Iavia, quc cran quairo canisas dc
Iolanda nuiio fina, c ouiras rouas dc linIo nao
ncnos auradas quc linas, c nun lcncinIo
acIou una loa naquia dc cscudos dc ouro.
Assin cono os lisou, dissc.
Dcndiio scja o ccu, quc cnfin nos dcara
una avcniura dc rovciio.
Coniinuando a luscar, acIou un livrinIo dc
lcnlranas ricancnic arranjado. Pcdiu-lIo D.
374
Quioic, c nandou-lIc quc o dinIciro o
guardassc clc ara si. Dcijou-lIc as naos
SancIo, cla gcncrosidadc, c, dcslaando a
nalcia, rcgou con iodo o scu conicudo ara o
lcndiio alforjc.
D. Quioic, quc cn iudo csicvc rcarando,
dissc.
Parccc-nc, SancIo (ncn ouira coisa c
ossvcl}, quc algun caninIanic ciraviado
assaria or csia icrra, c, assaliado dc
nalfciiorcs, fora ialvcz or clcs norio, quc or
isso irarian a cnicrrar ncsia iao cscondida aric.
Nao odc ial scr dissc SancIo; sc
foran ladrcs, nao lIc iivcran dciado csic
dinIciro.
Dizcs lcn olicncrou D. Quioic;
cniao nao adivinIo o quc isio fossc. Mas cscra.
vanos vcr sc ncsic livrinIo dc lcnlranas vira
alguna coisa cscriia ara nos oricniarnos no
cnigna.
Alriu-o; c a rincira coisa quc sc lIc
dcarou cscriia cono cn lorrao, ainda quc dc
nuiio loa lcira, foi un soncio. Ps-sc a lc-lo ara
quc ianlcn SancIo o ouvissc; dizia assin.
Ou nao calc no anor cnicndincnio,
ou assa dc crucl; c a ninIa cna
375
nao iguala razao quc nc condcna
ao gcncro nais duro dc iorncnio.

Porcn sc Anor c dcus, conIccincnio
dc iudo icn, c condiao ancna.
Qual ois o odcr larlaro quc ordcna
a dor airoz quc adoro, c cn vao lancnio?

Sc-lo-cis vos, Flis? inda dcsaccrio;
un nal iananIo cn ianio lcn nao calc,
ncn dc un ccu odc vir iania runa.

Sinio, c sci quc o ncu fin ja icnIo crio,
orquc cn nal cuja causa sc nao salc
c nilagrc quc accric a ncdicina.
Por cssa irova dissc SancIo nao sc
odc salcr nada, salvo sc or cssa oniinIa do
fio, quc a vcn, sc dcscnlrulIar o novclo.
Quc o crcclcs iu aqui? dissc D.
Quioic.
Parccc-nc dissc SancIo quc Vossa
Mcrcc falou a dc o.
Fs c quc cu dissc, c nao o rcsondcu
D. Quioic c Flis dcvc scr or fora a dana dc
qucn sc qucia o auior dcsic soncio; c ncnos
nau ocia quc clc c ou ouco cnicndo cu da aric.
376
Visio isso, ianlcn Vossa Mcrcc cnicndc
dc irovas dissc SancIo.
E nais do quc ic arccc rcsondcu D,
Quioic; vc-lo-as quando lcvarcs ninIa
scnIora Dulcincia dcl Toloso una caria ninIa
cscriia cn vcrso do rincio aic ao fin, orquc
Ias-dc salcr, SancIo, quc iodos ou quasc iodos
os cavalciros andanics dos assados icnos
cran grandcs irovadorcs c grandcs nusicos, quc
anlas csias Ialilidadcs ou graas infusas (or
nclIor dizcr} andan ancas aos nanorados
andanics, sc lcn quc as colas dos cavalciros
aniigos iinIan nais dc csiro, quc dc auro.
Lcia ara dianic Vossa Mcrcc, quc ialvcz
dc con alguna coisa quc saiisfaa.
Voliou D. Quioic a folIa, c dissc.
Isio agora c rosa, c arccc caria.
Caria nandadcira, scnIor? crguniou
SancIo.
Pclo rincio nao arccc scnao dc anorcs
rcsondcu D. Quioic.
Pois lcia Vossa Mcrcc alio dissc SancIo
quc cu norro-nc or csias coisas dc anorcs.
Con iodo o gosio dissc D. Quioic.
377
E lcndo-a alio cono SancIo lIc cdia, viu
quc dizia dcsia nancira.
A iua falsa roncssa, c a ninIa ccria
dcsvcniura nc lcvan a siios dondc anics
cIcgarao aos icus ouvidos novas da ninIa
noric, do quc as razcs das ninIas
qucias. Dciasic-nc, o ingraia, or qucn
icn nais; orcn nao valc nais do quc cu;
nas, sc a viriudc fora riqucza quc sc
csiinassc, nao invcjara cu diias alIcias,
ncn cIorara dcsdiias rorias. O quc
lcvaniou a iua fornosura Iao-no
dcrrilado as iuas olras. Por cla cnicndi
quc cras anjo, c or clas conIco quc cs
nulIcr. Fica-ic cn az, causadora da
ninIa gucrra, c o ccu crniia quc os
cnganos do icu csoso ic fiqucn scnrc
cncolcrios, ara quc iu nao fiqucs ara
scnrc arrccndida do quc fizcsic, c cu
nao ionc vingana do quc nao dcscjo."
Concluda a lciiura da caria, dissc D.
Quioic.
Esia caria ainda ncnos nos da a conIcccr,
do quc nos dcran os vcrsos, c so sin quc qucn a
cscrcvcu cra algun ananic dcsrczado.
E, folIcando quasc iodo o livrinIo, acIou
ouiros vcrsos c carias dc quc dc lcr aric, c
aric nao; nas cn gcral cran iudo qucias,
378
lancnios, dcsconfianas, gosios c dcsgosios,
favorcs c dcsdcns, os favorcs fcsicjados c os
dcsdcns caridos.
Enquanio D. Quioic rcvolvia o canIcnIo,
rcvolvia SancIo a nalcia, scn dciar rccaniinIo
cn ioda cla, ncn no coin, quc nao
csquadrinIassc, ncn cosiura quc nao
dcscoscssc, ncn no dc la quc nao carcassc, ara
lIc nao cscaar nada or falia dc diligcncia c
cuidado; ial sofrcguidao iinIa nclc dcscriado a
nclgucira dos cscudos, quc assavan dc ccn; c,
ainda quc nao acIou nais, ja con isso dcu or
lcn cnrcgados os lolcus da nania, os vniios
do lalsano, as lcnaos das csiacas, as
unIadas do arriciro, o dcsaarccincnio dos
alforjcs, o roulo do galao, c ioda a fonc, scdc c
cansao quc assara no scrvio dc scu lon
scnIor, cnicndcndo quc csiava ago c rcago,
con a ncrcc dc lIc cnircgar a rica vcniaga.
Con grandc dcscjo ficou o cavalciro da Trisic
Figura dc salcr qucn scria o dono da nalcia,
conjcciurando clo soncio, c caria, clo dinIciro
cn ouro, c clas loas canisas, quc odcria iudo
cricnccr a algun nanorado dc grandc conia, a
qucn dcsdcns c naus iraios da sua dana icrian
conduzido a algun icrno dcscscrado. Mas cono
or aquclc siio inaliiavcl c cscalroso nao
aarccia viva alna con qucn sc udcssc
infornar, nao iraiou dc nais, quc dc scguir
379
adianic, scn lcvar ouiro caninIo scnao o quc
agradava a Focinanic, quc cra o or ondc clc
nclIor odia andar. Ia scnrc con as faniasias
infalvcis dc quc or aquclcs naios lIc nao
odcria faliar alguna csiranIa avcniura.
Indo ois con aqucla idcia, viu quc or cina
dc un cqucno icso, quc dianic dos olIos sc lIc
ofcrccia, ia saliando un Ioncn dc cnIa cn
cnIa, c dc naia cn naia, con csiranIa
ligcircza. Figurou-sc-lIc quc ia nu, a larla ncgra
c cscssa, calclos lasios c rcvolios, cs
dcscalos c as crnas scn colcriura alguna,
scnao so uns calcs, ao quc arccia, dc vcludo,
dc cor ruiva, nas iao csfarraados, quc or
nuiias arics nosiravan as carncs. Trazia a
calca dcscolcria; c, ainda quc assou con a
ligcircza quc ja sc dissc, iodas csias ninudcncias
viu c noiou o cavalciro da Trisic Figura.
Quis scgui-lo, nas nao dc, orquc nao cra
ara a fraqucza dc Focinanic corrcr or aquclas
fragosidadcs, norncnic scndo clc dc scu naiural
nui iardo c flcunaiico.
Logo inaginou D. Quioic scr aquclc o dono
do coin c da nalcia; c asscniou consigo lusca-
lo, ainda quc iivcssc dc andar un ano or
aquclas nonianIas aic o alcanar. Assin,
nandou a SancIo aialIassc or una aric da
nonianIa, cnquanio clc iria cla ouira, ois
380
odcria scr quc assin ioasscn con aquclc
Ioncn, quc iao arcssado sc lIcs iinIa furiado
visia.
Isso c quc cu nao osso fazcr rcsondcu
SancIo orquc cn nc aariando dc Vossa
Mcrcc cnira logo conigo o ncdo, con ioda a
casia dc solrcssalios c viscs; c fiquc-lIc isio
daqui cn dianic dc lcnlrana, ara nunca nc
aariar dc si ncn una olcgada.
Assin scra dissc o da Trisic Figura
nuiio csiino quc ic quciras valcr do ncu anino,
quc nunca ic Ia-dc faliar, ainda quc a ii ic falic a
alna do coro. Vcn airas dc nin a ouco c
ouco, ou cono udcrcs, c fazc dos olIos
lanicrnas; rodcarcnos ioda csia cqucna scrra, c
orvcniura ioarcnos con o indivduo quc
avisianos, o qual, scn falia ncnIuna, nao c
ouiro scnao o dono do nosso acIado.
Muiio nclIor scria nao o luscar dissc
SancIo orquc, sc o acIanos, c dcr o acaso
quc scja clc o dono do dinIciro, claro csia quc
icnIo dc lIo rcsiiiuir; c assin o nclIor scra
dcsisiirnos dcssa inuiil diligcncia, c fica-lo cu
ossuindo dc loa fc, aic quc or alguna ouira via
ncnos curiosa, c scn cssas diligcncias, sc nos
dcarc o vcrdadciro scnIor; c odcra scr isso
quando o cu ja iivcr gasio; c cniao ondc o nao Ia,
El-Fci o crdc.
381
Enganas-ic, SancIo rcsondcu D.
Quioic; ja quc cniranos cn susciia, c quasc
ccricza, dc qucn c o dono, csianos olrigados a
rocura-lo c a rcsiiiuir; c, ainda quc o nao
luscasscnos, a vccncnic susciia quc icnos dc
quc clc o scja ja nos c cn iananIa cula,
cono sc rcalncnic o fossc. Porianio, SancIo
anigo, nao ic csc o rasircarno-lo; naior cna
do quc cssa iua fora a ninIa, sc o nao
acIaranos.
E assin icou o Focinanic, scguindo-o
SancIo a c, c carrcgado, graas ao CinczinIo dc
Passanonic.
Havcndo rodcado aric da nonianIa,
acIaran nun rcgaio, cada, noria c ncio conida
dos cacs c icada dos corvos, una nula
cnsilIada c cnfrcada, o quc iudo os confirnou
ainda nais nas susciias dc quc o fugiiivo cra o
dono da nula c do coin. Esiando a olIar ara
cla, ouviran uns assolios, cono dc asior dc
gado, c incscradancnic avisiaran csqucrda
una loa quaniidadc dc calras, c airas dclas,
clo alio do nonic, o calrciro quc as guardava,
quc cra un Ioncn anciao.
Dradou-lIc D. Quioic, rogando-lIc quc
dcsccssc dondc csiava. Fcsondcu clc a griios,
crguniando qucn os Iavia irazido quclc lugar,
oucas vczcs isado, ou nunca scnao dc cs dc
382
calras, ou dc lolos, ou ouiras fcras, quc or ali
nao faliavan. Fcsondcu-lIc SancIo quc
dcsccssc, quc dc iudo sc lIc daria conia.
Dcsccu o calrciro; c, cIcgando ondc D.
Quioic csiava, dissc.
Aosio quc csia rcarando na nula dc
alugucr noria ali naquclc larranco; scis ncscs
Ia quc cla ara ali jaz. Digan-nc. ioaran or a
o dono dcla?
Ningucn cnconiranos rcsondcu D.
Quioic scnao so un coin c una nalciiia
quc acIanos nao longc daqui.
Tanlcn cu a acIci rcsondcu o
calrciro nas nunca nc aircvi a crguc-la, ncn
a cIcgar-lIc nuiio ao c, rcccando nao fossc
alguna cnircga, c quc nc ionasscn or ladrao,
quc o dialo c nuiio fino, c dclaio dos cs sc
lcvania a un Ioncn coisa cn quc iroccc c caia,
scn salcr cono ncn cono nao.
Isso ncsno c o quc cu digo rcsondcu
SancIo quc ianlcn cu a acIci, c nao quis
cIcgar a cla nais crio quc un iiro dc cdra;
dcici-a ficar cono csiava; nao qucro ralos dc
alIa, ncn cao con guizo.
383
Dizci-nc ca, lon Ioncn dissc D.
Quioic salcis vos qucn scra o dono dcsias
rcndas?
O quc so osso dizcr rcsondcu o
calrciro c quc Iavcra agora uns scis ncscs,
ouco nais ou ncnos, quc cIcgou a una
nalIada dc asiorcs, ianio cono ircs lcguas
daqui, un nancclo dc gcniil rcscna c lon
irajo, noniado ncssa nula quc ara a csia
noria, c con o ncsno coin quc nc dizcis icr
acIado, c cn quc nao uscsics nao. Pcrguniou-
nos qual cra dcsia scrrania a aric nais lrava c
cscondida. Disscnos-lIc quc cra csia ondc agora
csianos; c c vcrdadc, orquc, sc cnirardcs ncia
lcgua nais ara dcniro, lcn odc scr quc nunca
nais dcslindcis sada. Adnirado csiou cu dc
icrdcs odido cIcgar aic aqui, orquc ara csic
lugar nao Ia caninIo ncn aialIo. Ora cono ial
ouviu o nancclo, voliou as rcdcas, c sc dirigiu c
ionou ara o lugar quc lIc assinalanos,
dciando-nos a iodos conicnics da sua lcla
rcscna, c adnirados da sua crgunia, c da
rcssa con quc o vinos caninIar cn dirciiura s
lrcnIas. Dcsdc cniao nunca nais lIc uscnos a
visia cn cina. Alguns dias dcois saiu ao
caninIo a un dos nossos asiorcs, c, scn lIc
dizcr alavra, saliou nclc con nuiias unIadas c
oniacs, c assou logo a una juncniinIa quc
lIc lcvava o fardcl, c lIc iirou quanio ao c qucijo
acIou; c, concludo aquilo, con csiranIa ligcircza
384
sc iornou a sunir na scrra. A csia noicia, alguns
calrciros dc nos ouiros nos uscnos a rocura-lo
quasc dois dias clo nais ccrrado do nonic, aic
quc afinal dcnos con clc nciido no oco dc un
alcniado solrciro. Surdiu-nos dali c vcio ara nos
con nuiia nansidao, con o faio ja roio c o rosio
dcsfigurado c qucinado do sol, ianio quc nal sc
odia conIcccr clo ncsno. So os vcsiidos, ainda
quc csfarraados, nas conforncs noicia quc
dclc inIanos, c quc nos dcran a cnicndcr quc
cra o ncsno quc luscavanos. Saudou-nos
coricsncnic, c cn oucos c lons icrnos nos
dissc quc nao nos naravilIasscnos dc o vcr
andar daqucla soric, orquc assin lIc convinIa
ara cunrir ccria cniicncia, quc or scus
nuiios ccados lIc Iavia sido inosia. Pcdinos-
lIc quc nos disscssc qucn cra, nas nao foi
ossvcl rcsolvcrno-lo a ial. Pcdinos-lIc ianlcn
quc cn rccisando dc susicnio, ois nao odia
vivcr scn clc, nos disscssc aondc o acIaranos,
orquc con nuiio anor c cuidado lIo iranos
lcvar; c quc, sc ianlcn isio nao fossc do scu
gosio, clo ncnos sassc c cdi-lo aos asiorcs,
cn vcz dc lIo iirar or fora. Agradcccu o nosso
ofcrccincnio, cdiu crdao do assado, c
roncicu da cn dianic olic-lo clo anor dc
Dcus, scn inconodar a cssoa alguna. Pclo quc
iocava sua Ialiiaao, dissc quc nao iinIa
ouira, scnao aqucla quc sc lIc dcarava ondc
qucr quc a noiic o colIia; c, acalando dc falar,
385
dcsaiou nun cIoro iao scniido, quc, so sc
franos dc cdra os quc lIo ouvinos, odcranos
dciar dc o aconanIar, or nos lcnlrar cono o
vranos da rincira vcz iao ouiro dc agora,
orquc ja lIcs icnIo diio quc cra un noo nui
gcniil c cngraado, c cn scu falar, corics c
conccriado, nosirava scr lcn nascido c cssoa
nui dc coric, quc, ainda quc cranos uns rusiicos
os quc o ouvanos, ianio avuliava o scu donairc,
quc aic a rusiicos sc dava a conIcccr. Esiando no
nclIor da sua raiica, arou c cnudcccu, cravou
os olIos no cIao or un lon csao, cn quc
iodos csiivcnos quicios c suscnsos, cscrando
cn quc araria aquclc arroulancnio quc ianio
nos lasiinava, orquc clo quc lIc vanos fazcr
dc alrir os olIos, ic-los fiios no cIao c scn
csiancjar un grandc cdao, c ouiras vczcs
ccrra-los, nordcndo os lalios, c arqucando os
solrolIos, facilncnic crcclcnos quc algun
accsso dc loucura o Iavia ionado. Dcrcssa nos
nosirou quc nos nao cnganavanos, orquc sc
lcvaniou furioso do cIao ondc sc iinIa dciiado, c
arrcncicu con o rinciro quc acIou nao, con
ial dcnodo c raiva, quc, sc lIc nao acudranos, o
naiara a nurros c dcniadas; c iudo aquilo fazia
dizcndo ao ncsno icno. AI! fcncniido
Fcrnando! aqui, aqui nc Ias-dc agar as
injusiias quc nc fizcsic; csias naos ic Iao-dc
arrancar o coraao, rccciaculo dc quanias
naldadcs Ia, c csccialncnic dc iraiao c
386
cnganos." E a csias ajuniava ouiras razcs iodas
cncaninIadas a dizcr nal daquclc ial Fcrnando,
c a -lo or iraidor c fcncniido. Dciano-lo nao
ouco csarosos, c clc, scn dar nais alavra, sc
ariiu dc cnirc nos, c sc cnloscou carrcira or
csics naios c lrcnIas, or nodo quc nao Iouvc
odcrnos scgui-lo. Daqui cnicndcnos quc
nania iinIa inicrvalos, c quc algun cIanado
Fcrnando lIc fizcra rovavclncnic alguna
iananIa nalfciioria, cono sc via clo dcsfccIo
cn quc dcra. Dc cniao ara ca sc rcconIcccu quc
assin cra, clas vczcs (quc nuiias icn sido} quc
clc icn sado ao caninIo, unas a cdir aos
asiorcs quc lIc dccn do quc lcvan ara concr,
c ouiras a iirar-lIo fora, orquc, quando csia
con o aiaquc da loucura, ainda quc os asiorcs
lIo ofcrcan dc lon grado, nao o adniic, c Ia-dc
or fora ionar-lIo a nal; c, quando csia con
siso, cdc-o or anor dc Dcus, corics c
concdidancnic, c da nuiios agradccincnios, c
lcn rcgados dc lagrinas. E cn vcrdadc vos digo,
scnIorcs ncus rosscguiu o calrciro quc
onicn conccrianos, cu c ouiros quairo
cgurciros, os ncus dois criados, c dois anigos
ncus, dc o luscarnos aic darnos con clc, c,
dcois dc acIado, lcvarno-lo (or voniadc ou or
fora} vila dc Alnodovar, quc fica a oiio lcguas
daqui, c la sc curara, sc c quc o scu nal icn
cura, ou salcrcnos qucn c, quando csiivcr cn
scu juzo, c sc icn arcnics a qucn sc dar aric
387
da sua dcsgraa. Aqui csia, scnIorcs, o quc sci
dizcr-vos ara saiisfazcr a vossa curiosidadc; c
cnicndci quc o dono das rcndas quc acIasics c
o ncsno quc visics assar iao ligciro c
dcsconosio (orquc D. Quioic ja lIc iinIa
diio cono cra quc aquclc Ioncn sc lcvava aos
salios cla scrra}.
Adnirado ficou o cavalciro con a rclaao do
asior; c auncniou-sc nclc o dcscjo dc salcr
qucn cra o dcsdiiado louco, c asscniou no quc ja
lIc ocorrcra, quc cra lusca-lo or ioda a
nonianIa, scn dciar rccanio ncn cova or
clorar.
MclIor orcn o fcz a soric, do quc clc
cscrava, orquc naquclc ncsno insianic
aarcccu or una quclrada da scrra o fugiiivo
nancclo, quc vinIa falando cnirc si coisas quc
nao odian scr cnicndidas dc crio, quanio nais
dc longc. O scu irajo cra o quc ja sc Ia dcscriio.
So quando sc accrcou un ouco nais, crcclcu
D. Quioic quc un colcic dilaccrado quc irazia
cra dc unIu; or ondc acalou dc cnicndcr quc
cssoa dc iais Ialiios nao dcvia scr dc qualidadc
nfina.
CIcgando a clcs o nancclo, saudou-os con
una voz dcscnioada c rouca, orcn con nuiia
coricsia. D. Quioic corrcsondcu-lIc saudaao
con iguais icrnos, c, acando-sc do Focinanic,
388
con gcniil oric c lon ar, sc lanou a alraa-lo,
c o rcicvc or un lon csao csirciiancnic cnirc
os lraos, cono sc fora conIccido scu ja dc lons
icnos.
O ouiro, a qucn odcrcnos cIanar o Hoto du
Mu Fguu, cono a D. Quioic o da Tstc, dcois
dc sc icr dciado alraar, o aariou un ouco dc
si, c, osias as naos solrc os onlros dc D.
Quioic, o csicvc cncarando cono qucn
rocurava rcconIccc-lo, nao ncnos adnirado
ialvcz dc vcr a figura, o oriancnio c as arnas do
cavalciro, do quc D. Quioic o csiava dc o vcr a
clc.
En suna. o rinciro quc dcois do alrao
roncu o silcncio foi o Foio, o qual dissc o quc
adianic sc vai salcr.
389

CAPTULO XXIV
En quc sc rosscguc a avcniura da Scrra Morcna.

Diz a Iisioria quc cra grandssina a aicnao
con quc D. Quioic cscuiava o dcsgraado
cavalciro da Scu, o qual rosscguiu dizcndo.
Dcccrio, scnIor, quc, scjais vos qucn
scjais (quc cu or nin nao vos conIco}, nuiio
graio vos sou cla nosira dc coricsia con quc nc
Iavcis iraiado. Dcn quiscra cu acIar-nc cn
icrnos dc corrcsondcr or olras loa voniadc
quc nc Iavcis nosirado ncsic lon acolIincnio;
nas nao qucr a ninIa soric dar-nc ara
rciriluir os favorcs quc rccclo scnao lons
dcscjos.
Os ncus dissc D. Quioic nao sao
scnao dc scrvir-vos, ianio quc ja csiava rcsolvido
a nao sair dcsias scrras, cnquanio vos nao
acIassc, c soulcssc dc vos, sc ara a dor quc
nosirais no vosso csiranIo vivcr sc nao odcria
dar algun alvio; c (sc fossc ncccssario lusca-lo}
lusca-lo-ia con ioda a ossvcl diligcncia; c
quando a vossa dcsvcniura fossc daquclas quc
ncn consolaao adniicn, icncionava ajudar-vos
390
a cIora-la, c suaviza-la o nclIor quc udcssc,
quc scnrc c alvio nas dcsgraas icrnos qucn
sc nos doa dclas. Agora, sc csias ninIas
lcncvolas inicncs vos ncrcccn or coricsia
algun agradccincnio, sulico-vos, scnIor, cla
nuiia londadc quc cn vos dcsculro, c vos
conjuro or aquilo quc ncsia vida nais icndcs
anado ou anais, quc nc digais qucn sois c a
causa quc vos irouc a vivcr c a acalar ncsias
solcdadcs cono aninal lruio, ois norais cnirc
clcs iao alIcado dc vos ncsno, cono sc vc no
vosso irajo c no iodo da vossa cssoa; c juro
acrcsccniou D. Quioic cla ordcn dc
cavalaria quc rcccli, acsar dc indigno c ccador,
c cla rofissao dc cavalciro andanic, quc, sc
nisio, scnIor ncu, nc conrazcis, juro, digo,
scrvir-vos con as vcras a quc nc olriga o scr cu
qucn sou, ou rcncdiando a vossa dcsgraa, sc c
rcncdiavcl, ou alias ajudando-vos a cIora-la,
cono ja vos roncii.
O cavalciro do Hosquc, ouvindo falar assin o
da Tstc Fguu, nao fazia scnao nira-lo, rcnira-
lo c iorna-lo a nirar dc cina a laio; c, dcois dc
o nirar quanio quis, dissc-lIc.
Sc icn coisa dc concr quc nc dccn,
dccn-na or anor dc Dcus, quc, dcois dc icr
conido, cu farci quanio sc nc ordcnar or
agradccido a iao lons dcscjos cono aqui sc nc
icn nosirado.
391
Para logo iiraran, SancIo, do cosial, c o
calrciro, do surrao, con quc sc fariar a fonc do
Foio, concndo csic o quc lIc dcran cono cssoa
csionicada, c ianio rcssa, quc os locados nao
cscravan uns clos ouiros, ois anics os
cngulia quc iragava; c cnquanio conia, ncn clc
ncn os quc o olscrvavan rofcrian alavra.
Acalada a conida, fcz sinal ara quc o
scguisscn, c os lcvou iras dc si a un vcrdc
radozinIo, quc volia dc una cnIa ficava
nuiio crio dali. Esicndcu-sc no cIao or cina
da crva, no quc os nais o iniiaran, scn quc
ningucn alrissc loca. O Foio, dcois dc osio a
scu cnodo, concou assin.
Sc qucrcis, scnIorcs, quc vos diga cn
rcsuno as ninIas incnsas dcsvcniuras, Iavcis
dc nc roncicr rinciro nao nc inicrroncr con
crgunia alguna, ncn ouira qualqucr coisa, o fio
da ninIa irisic Iisioria, orquc, no ncsno
insianic cn quc no quclrcis, corio logo o quc
csiivcr coniando.
(Esia rcconcndaao do csfarraado irouc
lcnlrana dc D. Quioic o conio do scu
cscudciro, quando clc nao aiinou con o nuncro
das calras quc iinIan assado o rio, con o quc
a Iisioria dcu cn scco}.
Torncno-nos ao csfarraado, quc rosscguiu
dizcndo.
392
Esia rcvcnao vos fao, orquc dcscjo
saliar dcrcssa cla narraiiva das ninIas
dcsgraas, quc o rccorda-las nao scrvc scnao
ara sc lIcs juniarcn ouiras. Quanio ncnos nc
crguniardcs, nais dcrcssa acalarci cu dc
rcfcri-las; coniudo nao dciarci no cscuro coisa
alguna dc inoriancia, ara nao frusirar o vosso
cncnIo.
Proncicu-lIo D. Quioic cn nonc dc iodos;
con csia scgurana concou assin.
O ncu nonc c Cardcnio; ninIa icrra una
das nclIorcs cidadcs dcsia Andaluzia; ninIa
linIagcn, nolrc; ncus ais, ricos; c a ninIa
dcsvcniura iania, quc nuiio a dcvcn icr cIorado
os ncus rogcniiorcs, c scniido ioda a ninIa
arcnicla, or nao a odcrcn aliviar con ioda a
sua riqucza. Para dcsdiias quc do ccu vcn
ialIadas ouco arovciian dc ordinario os
rcncdios do nundo. Vivia ncsia ncsna icrra
una criaiura cclcsic, cn qucn sc rcunia iudo
quc cu nais udcra anlicionar; ial c a
fornosura dc Lucinda, donzcla nao ncnos nolrc
c rica do quc cu, orcn nais do quc cu vcniurosa
c ncnos consianic do quc o dcvcra scr ara con
os ncus Ionrados cnsancnios. Anci-a, quis-lIc
c adorci-a dcsdc a ninIa idadc nais icnra; c cla
igualncnic a nin, con aqucla candura c lon
anino quc lcn asscniavan cn idadc iao vcrdc.
Salian nossos ais as nossas inclinacs, c nao
393
no-las lcvavan a nal, quc lcn vian quc, ainda
quc clas assasscn a nais, nao odcrian icr
ouiro iniuiio c dcsfccIo scnao o casancnio, coisa
nui lcn calida ondc o sanguc c os Iavcrcs dc
aric a aric sc irnanavan. Con os anos foi-nos
cnirc anlos crcsccndo o anor. Parcccu ao ai dc
Lucinda scr cauicla dc loa rudcncia ncgar-nc a
frcqucncia dc sua casa, iniiando nisio ouco
nais ou ncnos os ais daqucla Tislc iao
dccaniada dos ocias. Con csics rcsguardos
nais sc aicou cn nos o fogo dos dcscjos, orquc,
sc s lnguas nos uscran cnlargos, nao no-los
udcran r corrcsondcncia cscriia. A cna c
ainda nais livrc quc a fala ara lcn crcssar
nisicrios do coraao; nuiias vczcs a rcscna do
oljcio anado criurla c dcia a dcicrninaao
nais dccidida, c a voz nais rcsoluia. Ai ccus! quc
dc lilIcics lIc nao cscrcvi! quc ninosas c
Ioncsias rcsosias nao iivc! quanias cancs nao
conus, c quanios nanorados vcrsos, cn quc a
alna crinia os scus scniincnios, iniava o
accso dos scus dcscjos, aiiava as suas ncnorias
c ia ccvando cada vcz nais a roria voniadc!
CIcgando ao uliino auro, c nao odcndo ja
coilir cn nin a inacicncia dc a vcr, rcsolvi r
or olra c acalar dc una vcz o quc nc arcccu
nais rorio ara cIcgar ao dcscjado c ncrccido
rcnio; o iudo cra cdi-la dccididancnic ao ai
or lcgiina csosa; c assin o fiz. Fcsondcu-nc
clc quc nc agradccia a loa voniadc quc cu
394
nosirava dc Ionrar a sua casa, cscolIcndo ncla
una joia ara ncu lusirc; quc orcn, scndo ncu
ai vivo, a clc iocava arcscniar aqucla roosia,
orquc, a nao scr nuiio or sua voniadc, c a scu
gosio, nao cra Lucinda nulIcr ara sc ionar ou
dar-sc a furio. Agradcci-lIc a rcsoluao, quc nc
arcccu nuiio arrazoada, c quc a ncu ai
quadraria, assin quc lIa cu dcclarassc. Aio
coninuo assci a alrir-nc con ncu ai. Ao
cnirar no scu aoscnio, cnconirci-o con una
caria alcria na nao; anics quc lIc cu disscssc
alavra, cnircgou-na c nc dissc. Por cssa caria
vcras, Cardcnio, a voniadc con quc csia o Duquc
Ficardo dc ic fazcr ncrcc." Esic Duquc Ficardo,
cono ja vos ouiros, scnIorcs, dcvcis salcr, c un
grandc dc EsanIa quc icn o nclIor dos scus
donnios ncsia Andaluzia. Li a caria, quc iao
cncarccida vinIa, quc a nin ncsno nc arcccu
nal dciar ncu ai dc cunrir o quc ncla sc
cdia, quc vinIa a scr o nandar-nc logo ara
ondc clc csiava, ois nc qucria ara
conanIciro, c nao criado, dc scu filIo norgado,
c quc clc ionava a sua conia o r-nc cn csiado
corrcsondcnic csiinaao cn quc nc iinIa. Li
a caria, c cnudcci; c nuiio nais quando a ncu
ai ouvi csias alavras. Daqui a dois dias
ariiras, Cardcnio, a fazcr a voniadc ao Duquc; c
da graas a Dcus, quc assin conca a alrir-ic
caninIo or ondc alcanccs o quc cu sci quc
ncrcccs." CIcgou o razo da ninIa ariida; falci
395
una noiic con Lucinda; dissc-lIc iudo quc cra
assado, c o ncsno fiz ao ai dcla, sulicando-
lIc dcnorassc or alguns dias o dar csiado
filIa, aic quc cu fossc salcr o quc o Duquc
Ficardo nc qucria; roncicu-no clc, c cla da sua
aric no confirnou ianlcn con nil jurancnios
c nil dclquios. CIcguci cnfin ondc cra o Duquc;
fui dclc iao lcn rccclido c iraiado, quc dcsdc
logo concou a invcja a fazcr o scu cosiunc.
TinIan-na os criados aniigos, or lIcs arcccr
quc as nosiras quc o Duquc dava dc nc fazcr
ncrcc Iavian dc rcdundar cn rcjuzo dclcs.
Qucn nais folgou con a ninIa cnirada cn casa
foi un filIo scgundo do Duquc, cIanado
Fcrnando, noo galIardo, gcniil-Ioncn, lilcral,
c cnanorado, o qual dcniro cn ouco ianio quis
quc cu a clc nc afcioassc, quc a iodos dava cn
quc falar; c ainda quc o norgado nc qucria lcn,
c nc fazia ncrcc, nao cIcgava, ncsno assin, ao
circno con quc D. Fcrnando nc qucria c
iraiava. o caso quc, nao Iavcndo cnirc anigos
scgrcdos quc sc nao conuniqucn (c a rivana,
quc cu con D. Fcrnando iinIa, ja cra vcrdadcira
iniinidadc}, iodos os scus cnsancnios nc
dcclarava clc, csccialncnic un dc cnanorado,
quc o irazia cn grandc dcsassosscgo. Qucria clc a
una lavradora, vassala do ai, nas filIa dc gcnic
nuiio rica, c iao fornosa, rccaiada, discrcia c
Ioncsia, quc ningucn dcnirc os quc a conIccian
diria ao ccrio cn qual dcsias qualidadcs sc
396
avaniajassc. Esics doics da fornosa lavradora a
ial onio lcvaran os dcscjos dc D. Fcrnando, quc
sc dcicrninou, ara alcana-la, c conquisiar-lIc
a inicircza, a dar-lIc alavra dc casar con cla,
orquc dc ouira nancira fora inossvcl ossu-
la. Eu, olrigado da anizadc quc lIc rofcssava,
forccjci or dissuadi-lo dc ial roosiio con as
nclIorcs razcs quc soulc c con os nais
frisanics ccnlos quc udc. Vcndo quc nada
arovciiava, dcicrninci dcclarar o caso ao Duquc
scu ai; nas D. Fcrnando, cono asiuio c
discrcio, icncu-sc disio ncsno, or cnicndcr quc
cra olrigaao ninIa, na qualidadc dc criado ficl,
nao cncolrir ao ncu scnIor o Duquc coisa cn
quc ianio ia a sua Ionra; c assin or nc arrcdar
dc ial idcia, c cnganar-nc, nc dissc quc nao
acIava nclIor rcncdio ara crdcr a lcnlrana
da fornosura quc iao sujciio o irazia, quc o
auscniar-sc dcla or alguns ncscs. Dcscjava (nc
dissc clc}, quc arisscnos anlos ara casa dc
ncu ai, ariiciando clc ao Duquc scr ara ir
vcr c cnfcirar uns cavalos nuiio lons, quc Iavia
na nossa icrra, quc c ondc sc crian os nclIorcs
do nundo. Acnas ial lIc ouvi dizcr, quando,
novido da afciao quc lIc iinIa, lIc arovci a
idcia; c ncnos loa quc cla fora, lIa arovara cu
cono una das nais accriadas quc sc odian
inaginar, conIcccndo quao loa ocasiao sc nc
ofcrccia ara iornar a vcr a ninIa Lucinda.
Arovci ois nuiio a sua lcnlrana, c csforcci-o
397
no scu roosiio, dizcndo-lIc quc o uscssc or
olra con a ossvcl lrcvidadc, orquc rcalncnic
a auscncia fazia scnrc o scu ofcio aic nos
aninos nais firncs. Quando clc nc vcio dizcr
isio, ja iinIa gozado da lavradora con o iiulo dc
csoso, scgundo dcois sc soulc, c aguardava
ooriunidadc ara sc dcscolrir nais a scu salvo,
or icncr ao rcscnic os cccssos cn quc o ai
odcria roncr salcndo do scu disaraic.
Succdcu o quc c dc cosiunc; nos noos o anor
quasc nunca o c; c sin un aciiic, quc, or sc
nao cndcrcar scnao ao dclciic, acnas o olicn,
logo dininui c acala. Sao csics uns liniics
osios cla roria naiurcza aos falsos anorcs;
os vcrdadciros scgucn ouira rcgra; csics duran
scnrc. VcnIo nisio a dizcr quc, ianio quc
Fcrnando icvc a ossc da lavradora, alacaran-
sc-lIc os dcscjos, c sc lIc rcsfriaran os cccssos.
Ao rincio fingia qucrcr-sc auscniar ara lIcs
nao sucunlir; agora rocurava dcvcras ir-sc, or
cnfasiiado. Conccdcu-lIc o Duquc liccna,
dando-nc ordcn dc o aconanIar. Dirigino-nos
ninIa cidadc; rccclcu-o ncu ai cono a qucn
cra; cu vi logo a Lucinda, rcvivcran (sc lcn quc
nunca iinIan csiado norios ncn adorncniados}
os ncus dcscjos, dos quais, or dcsgraa ninIa,
dci conia a D. Fcrnando, or nc arcccr quc
nada dcvia cncolrir a qucn ianio afcio nc
nosirava. Ealici-lIc a fornosura, a graa, c a
discriao dc Lucinda; dc ial nancira quc, or
398
csics ncus clogios, nasccran nclc aciiics dc
conIcccr donzcla iao circnada. Saiisfiz-lIos cu
or dcsgraa ninIa, nosirando-lIa una noiic
luz dc un vclador, or una jancla, or ondc nos
cosiunavanos falar os dois. Viu-a cn saio, c ial
inrcssao lIc fcz, quc iodas as fornosuras or
clc rcscnciadas aic qucla Iora sc lIc aagaran
da lcnlrana. Enudcccu, crdcu o iino, ficou
alsorio, c iao cnanorado, cn suna, cono idcs
vcr no scguincnio da ninIa dcsasirada
narraiiva; c, ara lIc inccndcr nais a colia, quc
a nin nc oculiava, c quc so scgrcdava con o
ccu, quis a dcsgraa quc clc acIassc un dia un
lilIcic dcla a nin, insiando-nc ara quc a
cdissc cu a scu ai or csosa, cn icrnos iao
discrcios, Ioncsios c cnanorados, quc, acnas o
lcu, nc dissc quc so cn Lucinda sc cnccrravan
iodos os rcquinics dc fornosura c dc
cnicndincnio, quc or iodas as ouiras nulIcrcs
so andavan rcariidos. Vcrdadc c (dcvo agora
confcssa-lo}, quc, ainda quc cu lcn via con
quania jusiia Lucinda cra caliada or
Fcrnando, nao gosiava ca or dcniro dc lIc ouvir
aquclcs clogios. Conccci a icncr-nc, c nao scn
causa a dcsconfiar dclc. Nao sc assava noncnio
quc clc nao iroucssc Lucinda raiica, ainda
quc vicssc irazida clos calclos; o quc cn nin
dcscriava ja una csccic dc ciuncs, nao orquc
cu iivcssc dcsconfiana alguna da londadc c loa
fc da dana; orcn, coniudo isso, as scguranas
399
quc cla nc dava ara scrcnar os ncus icnorcs ja
nao cran lasianics. Procurava scnrc D.
Fcrnando lcr os cscriios quc cu a cla lIc cnviava,
assin cono as rcsosias dcla, dando or noiivo
o nuiio quc lIc agradava a discriao dos dois.
Ora aconicccu quc, icndo-nc Lucinda cdido
una vcz un livro dc cavalarias ara lcr, or
nuiio afcioada quc cra a scnclIanic lciiura, (cra
o Anadis dc Caula}...
Ainda lcn nao csiava noncado o livro dc
cavalarias, quando D. Quioic dissc.
Sc Vossa Mcrcc nc dcclarassc logo no
rincio da sua Iisioria quc Sua Mcrcc a
scnIora Lucinda cra afcioada a livros dc
cavalaria, nao cran rccisos nais
cncarccincnios ara nc dar a cnicndcr a alicza
dos scus csriios, orquc os nao iivcra cla iao
ccclcnics cono vos, scnIor, a Iavcis iniado, sc
sc nao rccrcassc con una lciiura iao dcliciosa.
Porianio, ara nin ja nao c nisicr dcscndcr
nais rcconcndacs dc fornosura, valor c
cnicndincnio; so or csia sua afciao ja a
rcconIco cla nais fornosa c nais discrcia
nulIcr dc iodo o nundo. Quiscra cu, scnIor,
quc, juniancnic con o Anadis dc Caula, Vossa
Mcrcc lIc iivcssc nandado ianlcn o lon dc D.
Fugcl dc Crccia, orquc sci o nuiio quc a
scnIora Lucinda Iavia dc gosiar dc Daraida c
Caraia, c das discrics do asior Darincl, c
400
daquclcs adniravcis vcrsos das suas lucolicas,
caniadas c rcrcscniadas or clc con iodo o
donairc, discriao c dcscnvoliura. Porcn ainda
vira ialvcz icno dc sc cncndar cssa falia, c nao
iardara clc nais quc o ncccssario ara Vossa
Mcrcc nc fazcr o favor dc vir conigo ninIa
aldcia, quc la lIc odcrci dar nais dc irczcnios
livros, quc sao o rcgalo da ninIa alna, c o ncu
cnircicnincnio dc ioda a vida, ainda quc nc csia
arcccndo quc ja nao icnIo ncn ncio, graas
nalcia dc naus c invcjosos cncaniadorcs.
Pcrdoc-nc Vossa Mcrcc o icr infringido a
roncssa dc nao inicrroncrnos a sua raiica,
orquc, cn ouvindo coisas dc cavalarias c
cavalciros andanics, nao csia na ninIa nao
alsicr-nc dc falar ianlcn; c cono sc cdisscn
aos raios do sol quc nao aqucniasscn, c aos da
lua quc nao uncdcccsscn. Porianio crdoc-nc, c
siga or dianic, quc c isso o quc nais inoria.
Enquanio D. Quioic dizia iudo isio, fora
dcscaindo ara o ciio a calca dc Cardcnio,
dando nosiras dc rofundancnic cnsaiivo. Por
duas vczcs lIc rcciiu D. Quioic quc
rosscguissc a sua Iisioria, scn quc clc crgucssc
a calca, ncn rofcrissc alavra. Passado un
lon csao, lcvaniou-sc c dissc.
Nao nc odc sair do cnsancnio, ncn
Iavcra qucn dc ial nc dcsnaginc, ou nc dc a
cnicndcr ouira coisa, c so un lruio odcra crcr o
401
conirario, scnao quc aquclc grandc vclIaco do
ncsirc Elisalai csiava anancclado con a
FainIa Madasina.
Tal nao Ia; voio a Dcus inicrroncu
con nuiia colcra D. Quioic, ja con os scus
cosiunados gcsios dc ancaa isso c una
cIaada nalcia, ou vclIacaria, or nclIor dizcr.
A FainIa Madasina foi dana nuiio rincial; c
nao sc Ia-dc acrcdiiar quc iao alia Princcsa
Iouvcssc dc anancclar-sc con un naia-sano; c
qucn o conirario cnicndcr, ncnic cono un
grandc vclIaco; c cu lIo rovarci, a c ou a
cavalo, arnado ou dcsarnado, dc noiic ou dc dia,
ou cono for nais do scu gosio.
Esiava-o cncarando Cardcnio nuiio
aicniancnic, Iavcndo-lIc ja concado un dos
scus aiaqucs dc loucura; nao csiava ara
coniinuar a Iisioria, ncn iao ouco D. Quioic
lIa ouvira, scgundo o iinIa cscandalizado o falso
icsicnunIo lcvaniado FainIa Madasina.
EsiranIo caso! saiu logo a dcfcndc-la, cono sc
cla fora sua vcrdadcira c naiural scnIora; ial o
iinIan osio os scus cconungados livros.
Digo ois, quc, csiando o Cardcnio ja
alicnado, c ouvindo-sc iraiar dc cnlusiciro c dc
vclIaco, con ouiros docsios scnclIanics,
arcccu-lIc nal a zonlaria, lcvaniou un calIau,
402
quc acIou a jciio, c dcu con clc clos ciios a D.
Quioic con iania fora, quc o virou dc cosias.
SancIo Pana, vcndo ao ano iao nal arado,
arrcncicu ao doido dc unIo fccIado; o Foio
rccclcu-o dc nodo quc o csicndcu logo cn icrra
con a rincira unIada; saliou-lIc ara cina, c
lIc anolgou sofrivclncnic as cosiclas. O calrciro
quc o quis dcfcndcr, nao corrcu crigo ncnor; c
Cardcnio, vcndo-os a iodos ircs csicndidos c
nodos, dciou-os, c sc foi con airoso sosscgo
cnlrcnIar na nonianIa. Lcvaniou-sc SancIo, c
con a raiva con quc csiava dc vcr-sc iao sovado
scn razao, acudiu a vingar-sc do calrciro,
dizcndo-lIc quc clc c quc iinIa a cula or nao
os icr avisado dc quc o Ioncn iinIa aiaqucs dc
furia, ois, sc o soulcsscn, icrian csiado dc
solrcaviso ara sc rcsguardarcn.
Fcsondcu o calrciro quc ja lIo iinIa diio, c
sc clc o nao iinIa ouvido, nao cra cula sua.
Fclicou SancIo Pana; o calrciro irilicou, c
cIcgaran, dizc iu, dirci cu, a agarrarcn-sc s
larlas un do ouiro, c socarcn-sc a onio quc, sc
D. Quioic, lcvaniando-sc, os nao aariara c
uscra cn az, sc farian cdaos dc aric a
aric.
Dizia SancIo na luia con o calrciro.
403
Dcic-nc Vossa Mcrcc, scnIor cavalciro da
Trisic Figura, quc ncsic, quc c vilao cono cu, c
nao csia arnado cavalciro, osso cu nuiio a ncu
salvo saiisfazcr-nc do agravo quc nc fcz,
clcjando con clc unIa cono Ioncn Ionrado.
Assin c dizia D. Quioic nas cu c
quc sci quc clc ncnIuna cula icn do succdido.
Con isio os aquiciou; c D. Quioic iornou a
crguniar ao rusiico sc scria ossvcl acIar a
Cardcnio, orquc csiava con grandssino dcscjo
dc salcr dclc o fin da sua Iisioria.
Dissc-lIc o calrciro o quc ja lIc iinIa diio.
quc nao salia ao ccrio ondc sc Ioniziava; orcn,
sc o rocurassc nuiio lcn or aquclcs
coniornos, nao dciaria dc cnconira-lo, con juzo
ou scn clc.
404

CAPTULO XXV
Quc iraia das csiranIas coisas quc cn Scrra Morcna
succdcran ao valcnic cavalciro da MancIa, c da iniiaao quc
fcz da cniicncia dc Dclicnclros.

Dcscdiu-sc D. Quioic do calrciro, c,
iornando a noniar cn Focinanic, nandou a
SancIo o aconanIassc, o quc clc fcz a c, dc
nuiio na voniadc.
A ouco c ouco ian ja cnirando nais clo
ascro da nonianIa; c SancIo ia norio or
alrar con o ano, nas dcscjava quc rinciiassc
clc a convcrsaao, ara nao coniravir ao rccciio
rccclido; orcn, cansado ja dc iao aiurado
silcncio, dissc.
ScnIor D. Quioic, dciic-nc Vossa Mcrcc
a sua lcnao, c dc-nc liccna dc nc iornar ja
ara ninIa casa, ara ninIa nulIcr c ncus
filIos, con qucn ao ncnos odcrci falar
voniadc, c dcariir iudo o quc cu quiscr, orquc
isso dc qucrcr Vossa Mcrcc quc cu andc cn sua
conanIia or csias solidcs dc dia c dc noiic
scn lIc falar, cn nc acicccndo, c o ncsno quc
cnicrrar-nc cn vida. Sc ao ncnos a soric
crniiissc quc os aninais falasscn Iojc cn dia,
405
cono no icno dc Cuisoic, fora ncio nal, orquc
cniao nc cnircicria con o ncu juncnio, sc ainda
o iivcra, quanio nc dcssc na voniadc, c con isso
disfararia a ninIa dcsgraa. En vcrdadc quc c
dcsalrida coisa, c nal sc odc lcvar acicncia
andar luscando avcniuras ioda a vida, c nao
acIar scnao coiccs, nanicacs, cdradas c
nurros; c ainda or cina un onio na loca, scn
sc ousar dizcr o quc un Ioncn icn no coraao,
cono sc fora nudo!...
Dcn ic crcclo, SancIo rcsondcu D.
Quioic csias norrcndo or quc cu ic lcvanic o
inicrdiio quc ic us na lngua; da-o or
lcvaniado, c dizc o quc quiscrcs, con a condiao
dc quc nao Ia-dc durar a liccna scnao cnquanio
andarnos or csias scrras.
Scja assin dissc SancIo falc cu
agora, quc dcois Dcus salc o quc scra.
E concando incdiaiancnic a gozar do
salvo-conduio, dissc.
Quc lIc arovciia a Vossa Mcrcc r-sc
ianio cn cano cla ial FainIa Maginasa, ou
cono sc cIana? ou quc lIc inoriava quc o
aladc dornissc con cla ou nao? Sc Vossa Mcrcc
dciara assar isso, quc nao cra da sua alada,
csiou ccrio dc quc o louco iria scguindo a sua
Iisioria, c icr-sc-ian discnsado a cdrada c os
406
oniacs, c ainda or cina nais dc ncia duzia dc
anolgadclas nas ninIas cosias.
fc, SancIo rcsondcu D. Quioic
quc sc iu soulcras, cono cu sci, quao Ionrada c
rincial scnIora c a FainIa Madasina, Iavias
dc dizcr quc nuiio sofrido fui cu, quc nao
cslorracIci a loca dondc iananIas llasfcnias
saran. Ondc sc viu janais inrocrio iananIo
cono c dizcr, c aic cnsar, quc una FainIa viva
nal cncaninIada con un cirurgiao? A vcrdadc
do caso c quc o ial ncsirc Elisalai, dc qucn o
doido falou, foi varao rudcnissino, c dc oiino
consclIo, c scrviu dc aio c ncdico FainIa; nas
cnsar quc fossc cla aniga sua, c disaraic
ncrcccdor do naior casiigo; c, ara vcrcs cono o
Cardcnio nao salia o quc dissc, Ias-dc ic
rccordar dc quc no noncnio cn quc o dissc ja
csiava dcsvairado.
Isso ianlcn cu digo aialIou SancIo
c orianio das alavras dc un louco ningucn
dcvia fazcr caso, orquc, sc a loa foriuna o nao
ajudara a Vossa Mcrcc c lIc dciassc ir o calIau
calca cono lIc foi ao ciio, ficavanos frcscos,
or icrnos ionado no ar a alIa cla ial ninIa
scnIora quc Dcus confunda; ncn o rorio
Cardcnio or louco sc livrara.
Conira ajuizados c conira loucos dissc
D. Quioic csia olrigado qualqucr cavalciro
407
andanic a acudir cla Ionra das nulIcrcs, qucn
qucr quc clas scjan, quanio nais clas FainIas
dc iao alia jcrarquia c vcncraao, cono foi a
FainIa Madasina, a qucn cu iriluio csccial
afciao, or suas loas rcndas, orquc, alcn dc
icr sido fornosa, foi ianlcn nui rudcnic c nui
sofrida cn suas advcrsidadcs, quc as icvc cn
grandc nuncro; c os consclIos c conanIia do
ncsirc Elisalai dc nuiio rovciio lIc foran, ara
odcr lcvar os scus iralalIos con rudcncia c
sofrincnio, c foi disso quc o vulgo ignoranic nal
inicncionado ionou ocasiao ara dizcr c inaginar
scr cla sua nanccla; c ncnicn, rciio, c ouiras
duzcnias vczcs ncniirao iodos os quc ial
cnsarcn c rofcrircn.
Eu ca nao o rofiro ncn o cnso
rcsondcu SancIo os ouiros la sc avcnIan; c
sc naus caldos nccrcn, iais os lclan. Sc
foran anancclados ou nao, conias sao cssas quc
ja darian a Dcus; vcnIo da ninIa vida; nao sci
nais nada. Quc nc inorian vidas alIcias?
Qucn conra c ncnic na lolsa o scnic; quanio
nais, quc nu vin ao nundo, c nu nc vcjo; ncn
crco ncn ganIo. E ianlcn quc o fosscn, quc
nc faz isso a nin? nuiias vczcs sao nais as
vozcs quc as nozcs; nas qucn odc icr nao cn
lnguas dc ragucnios, sc ncn Crisio sc livrou
dclas?
408
ValIa-nc Dcus! dissc D. Quioic Quc
dc ioliccs vais cnfiando, SancIo! quc icn quc vcr
o nosso caso con os adagios quc csias
arrcaiando? Por vida iua, Ioncn, quc ic calcs;
daqui cn dianic ocua-ic cn csorcar o icu asno,
quando o iivcrcs, c nao ic ncias no quc ic nao
inoria, c cnicndc, con iodos os icus cinco
scniidos, quc iudo quanio cu fiz, fao, ou Iouvcr
dc fazcr, c nuiio osio cn razao c nui confornc
s rcgras dc cavalaria, quc as sci cu nclIor quc
iodos os cavalciros do nundo.
Ora, scnIor ncu rcsondcu SancIo c
orvcniura loa rcgra dc cavalaria andarnos nos
ouiros crdidos or csias nonianIas, scn
caninIo ncn carrcira, caia dc un nanaco, o
qual, dcois dc acIado, ialvcz lIc dc na ionia
acalar o quc ja rinciiou, nao do scu conio,
scnao da calca dc Vossa Mcrcc c das ninIas
cosiclas, dcsfazcndo-as inicirancnic?
Torno-ic a dizcr quc ic calcs, SancIo
dissc D. Quioic orquc dcvcs salcr quc nao c
so o dcscjo dc aiinar con o doido quc nc iraz or
csias arics, cono o quc cu icnIo dc crfazcr
nclas una faanIa, con quc Ici-dc ganIar
crciua fana, cn iodo o nundo conIccido; c ial
scra, quc Ici-dc con cla r o non us utu a
iudo quanio odc iornar crfciio c fanoso un
andanic cavalciro.
409
E cssa ial faanIa scra dc grandc crigo?
crguniou SancIo Pana.
Nao rcsondcu o da Trisic Figura
ainda quc dc ial nancira odcria corrcr o dado,
quc nos sassc azar cn lugar dc soric; iudo
dccndc da iua diligcncia.
Da ninIa diligcncia? rclicou SancIo.
Sin dissc D. Quioic orquc, sc
voliarcs dcrcssa dondc ic qucro agora cnviar,
dcrcssa acalara a ninIa cna, c icra rincio
a ninIa glorificacao; c cono nao Ia razao quc ic
dilaic or nais icno suscnso, cscra do fin
a quc sc cncaninIan as ninIas razcs, qucro,
SancIo, quc sailas quc o fanoso Anadis dc
Caula foi un dos nais crfciios cavalciros
andanics. Nao dissc lcn o un; foi o unico, o
rinciro, o nais calal, c o scnIor dc iodos
quanios cn scu icno no nundo Iouvc. Nao
vcnIa ca D. Dclianis, ou ouiro qualqucr, dizcr
quc sc lIc igualou, fossc no quc fossc; orquc sc
cnganan; juro cn loa vcrdadc. E c assin, scn
duvida ncnIuna; c quando nao, quc nc
rcsondan. sc quando qualqucr inior qucr sair
fanoso cn sua aric, nao rocura iniiar os
originais dos nclIorcs iniorcs dc quc Ia
noicia? Esia ncsna rcgra sc olscrva cn iodos
os nais ofcios ou ccrccios dc nonia con quc sc
adornan as rcullicas. Assin o Ia-dc fazcr, c
410
faz, qucn asira a alcanar noncada dc rudcnic
c sofrido, iniiando a Ulisscs, cn cuja cssoa c
iralalIos nos inia Honcro un rciraio vivo dc
rudcncia c sofrincnio, cono ianlcn nos
nosirou Virglio na cssoa dc Encias o valor dc
un filIo icdoso c a sagacidadc dc un valcnic c
cnicndido caiiao, nao iniando-os ou
dcscrcvcndo-os cono clcs foran, nas sin cono
dcvian scr, ara dciar ccnlos dc suas
viriudcs aos Ioncns da osicridadc. Dcsic
ncsno nodo Anadis foi o noric, o luzciro, c o sol
dos valcnics c nanorados cavalciros, a qucn
dcvcnos iniiar, iodos os quc dclaio da landcira
do anor c da cavalaria niliianos. Scndo ois isio
assin, cono c, acIo cu, SancIo anigo, quc o
cavalciro andanic, quc nclIor o iniiar, nais
crio csiara dc alcanar a crfciao da cavalaria.
Una das coisas cn quc csic cavalciro nclIor
nosirou a sua rudcncia, valor, valcniia,
sofrincnio, firncza c anor, foi quando sc rciirou,
dcsrczado cla scnIora Oriana, a fazcr
cniicncia na PcnIa Polrc, irocando o scu nonc
clo dc Dclicnclros, nonc or ccrio significaiivo c
rorio ara a vida quc clc voluniariancnic Iavia
cscolIido. Ora nais facil nc c a nin iniia-lo
nisio, quc no fcndcr giganics, dcscalcar
scrcnics, naiar dragcs, dcslaraiar ccrciios,
fracassar arnadas c dcsfazcr cncaniancnios; c,
cono csics lugarcs sao iao azados ara
scnclIanics cfciios, nao sc dcvc crdcr a loa
411
ocasiao, quc ao rcscnic con iania conodidadc
nc ofcrccc suas gucdclIas.
Mas cnfin dissc SancIo quc c o quc
Vossa Mcrcc rcicndc fazcr cn iao rcnoias
lrcnIas?
Nao ic dissc ja, SancIo rcsondcu D.
Quioic quc rcicndo iniiar a Anadis
dcscncnIando-nc aqui do acl dc
dcscscrado, dc sandcu c dc furioso, ara iniiar
juniancnic ao valoroso D. Foldao, quando ioou
nuna fonic os sinais dc icr Angclica, a lcla,
conciido vilcza con Mcdoro, c dc consicrnado sc
iornou louco, arrancou as arvorcs, cniurvou as
aguas das claras fonics, naiou asiorcs, dcsiruiu
gados, alrasou cIoas, dcrrilou casas, arrasiou
cguas c fcz ouiras ccn nil insolcncias dignas dc
cicrno rcnonc c cscriiura? E osio quc cu nao
cnso iniiar a Foldao, Orlando, ou Foiolando
(quc iodos csics ircs noncs iinIa clc} aric or
aric cn iodas as loucuras quc fcz, dissc c
cnsou, iniia-lo-ci o nclIor quc udcr nas quc
nc arcccrcn nais csscnciais, c ialvcz ianlcn
quc nc conicniassc con iniiar so a Anadis, quc,
scn fazcr loucuras rcjudiciais, scnao so dc
cIoros c scniincnios, alcanou iania fana cono
os quc naior a conscguiran.
A nin nc arccc dissc SancIo quc
os cavalciros, quc isso fizcran, scrian rinciro
412
rovocados, c alguna causa icrian ara
concicrcn csscs dcsicncros c cniicncias;
orcn Vossa Mcrcc quc razao icn ara
cnlouqucccr? quc dana o dcsrczou? ou quc
sinais acIou ara susciiar quc a ScnIora
Dulcincia dcl Toloso fizcssc algunas ioliccs con
nouro ou con crisiao?
A laic o onio rcsondcu D. Quioic
a c quc csia o fino do ncu caso; cnsandcccr un
cavalciro andanic con causa nao c ara adnirar
ncn agradcccr. o ncrccincnio csia cn
dcsicncrar scn noiivo, c dar a cnicndcr
ninIa dana quc sc cn scco fao ianio, cn
nolIado o quc nao faria? quanio nais, quc razao
nao nc falia con a larga auscncia quc icnIo fciio
da scnrc scnIora ninIa Dulcincia dcl Toloso.
Dcn ouvisic dizcr quclc asior quc salcs, o
Anlrosio. Qucn csia auscnic, nao Ia nal quc
nao icnIa c quc nao icna." Porianio, SancIo
anigo, nao gasics icno cn nc aconsclIar quc
dcic iao rara, iao fcliz c iao nunca visia
iniiaao. Louco sou, c louco Ici-dc scr aic quc
nc iorncs con a rcsosia dc una caria quc or ii
qucro cnviar ninIa scnIora Dulcincia; c sc cla
vicr ial, cono lIo ncrccc a ninIa lcaldadc,
acalar-sc-ao a ninIa sandicc c a ninIa
cniicncia; c sc for ao conirario, confirnar-nc-ci
louco dcvcras, c assin nao scniirci nada.
Porianio, dc qualqucr nancira quc cla rcsonda,
sairci do iralalIoso asso cn quc nc Iouvcrcs
413
dciado, gozando ajuizado do lcn quc nc
iroucrcs, ou, sc nc iroucrcs nal, dciando or
louco dc o scniir. Mas dizc-nc ca, SancIo, irazcs
lcn guardado o clno dc Manlrino? quc cu lcn
vi quc o lcvaniasic do cIao quando aquclc
dcsagradccido o quis cscdaar, nas nao dc,
rova clara da fincza da sua icncra.
A isio rcsondcu SancIo.
Vivc Dcus, scnIor cavalciro da Trisic
Figura! coisas diz Vossa Mcrcc, quc cu nao osso
lcvar acicncia; c or clas cIcgo a inaginar quc
iudo o quc nc icn diio dc cavalarias, dc alcanar
rcinos c incrios, dc dar ilIas c fazcr ouiras
ncrccs c grandczas, cono c dc uso dc cavalciros
andanics, dcvc scr iudo coisas dc vcnio c
ncniira, c iudo asiranIa, ou airanIa, ou cono
nclIor sc cIana. Qucn ouvir a Vossa Mcrcc
dizcr quc una lacia dc larlciro c o clno dc
Manlrino, scn sair dc scnclIanic dcsroosiio
or nais dc quairo dias, quc Ia-dc cuidar scnao
quc a cssoa quc ial diz c afirna icn o niolo
furado? A lacia ca a lcvo cu no cosial ioda
anolgada; c lcvo-a ara a arranjar cn ninIa
casa c fazcr con cla a larla, sc Dcus nc fizcr
iania ncrcc, quc nc iornc ainda a vcr con a
ninIa nulIcr c filIos.
OlIa, SancIo, clo ncsno quc iu nc
jurasic Ia ouco ic rcjuro cu dissc D. Quioic
414
quc icns o nais curio cnicndincnio quc nunca
icvc, ncn icn, cscudciro do nundo. Pois c
ossvcl quc, andando conigo Ia ianio icno,
ainda nao icnIas rcconIccido quc iodas as coisas
dos cavalciros andanics arcccn quincras,
ioliccs c dcsaiinos, c sao ao conirario rcalidadcs?
E dondc vcn csic dcsconccrio? vcn dc andar
scnrc cnirc nos ouiros una caicrva dc
cncaniadorcs, quc iodas as nossas coisas
invcricn, c as iransfornan, scgundo o scu gosio
c a voniadc quc icn dc nos favorcccr ou dcsiruir-
nos. Ora a csia cono isso, quc a ii ic arccc
lacia dc larlciro, c ara nin clno dc Manlrino,
c a ouiro sc figurara ouira coisa; c foi rara
rovidcncia do salio, quc nc favorccc, fazcr quc
arca lacia o quc rcal c vcrdadcirancnic c clno
dc Manlrino; c a causa vcn a scr. orquc, scndo
clc irasic dc ianio arco, iodo o nundo, sc o
conIcccssc, nc crscguiria ara no iirar; cono
orcn cnicndcn quc nao assa dc lacia dc
larlciro, nao fazcn caso dc sc naiar or clc,
cono lcn o nosirou or sua aric o quc
diligcnciou quclra-lo, c o dciou no cIao cn vcz
dc o lcvar; conIcccra-o clc, c vcranos sc o
dciava assin! Cuarda-o, guarda-o, anigo, quc
or cnquanio nao nc faz nngua, anics csiou
ara largar iodas csias arnas, c ficar nu cono
quando nasci, sc c quc nc nao dcr na voniadc
iniiar nais a Foldao do quc a Anadis, no iocanic
cniicncia.
415
Con csia convcrsaao cIcgaran ao c dc un
alio nonic, quc cnirc ouiros quc o rodcavan sc
crguia soliiario, cono sc fora ali una csguia
rocIa ialIada or nao.
Corria-lIc cla falda un nanso arroio, c or
iodas as arics volia sc lIc alasirava un rado
iao vcrdc c vioso, quc cra alcgria dos olIos.
Havia or ali nuiias arvorcs nonicsinas c
algunas lanias c florcs quc iornavan o lugar
solrcnodo arazvcl.
Foi csic o siio quc ara a sua cniicncia
clcgcu o Cavalciro da Trisic Figura. Acnas o
avisiou, roncu cn alias cclanacs, dizcndo
cono fora dc si.
Esic c o lugar, o ccus! quc cu cscolIo ara
cIorar a dcsvcniura cn quc vos ncsnos nc
Iavcis osio. Esic c o siio cn quc o iriluio dos
ncus olIos Ia-dc auncniar as aguas daquclc
arroio, c ncus coninuos c rofundos susiros
csircncccrao scn dcscanso as folIas dcsias
arvorcs sclvaiicas, cn icsicnunIo da cna quc o
ncu coraao crscguido adccc. vos ouiros,
qucn qucr quc scjais, rusiicos dcuscs, quc ncsia
dcsconvcrsavcl aragcn Ialiiais, ouvi as qucias
dc iao dcsdiioso ananic, a qucn una longa
auscncia c uns faniasiados zclos Iao irazido a
lancniar-sc ncsias ascrczas, c a quciar-sc da
dura condiao daqucla ingraia c lcla, fin c
416
rcnaic dc ioda a Iunana fornosura! vos
ouiras, Nacias c Dradcs, quc usais Ialiiar no
nais ccrrado dos nonics, assin os ligciros c
lascivos Saiiros dc qucn sois anadas, osio quc
cn vao, nao criurlcn janais o vosso docc
sosscgo; ajudai-nc a dclorar a ninIa
dcsvcniura, ou clo ncnos nao vos canscis dc na
ouvir! Dulcincia dcl Toloso, dia da ninIa
noiic, gloria da ninIa cna, noric dos ncus
caninIos, csircla da ninIa vcniura (assin o ccu
ia dcarc favoravcl cn iudo quc lIc cdircs!}
considcra, ic co, o lugar c o csiado a quc a iua
auscncia nc conduziu, c corrcsondas rocia
ao quc dcvcs ninIa fc! soliiarias arvorcs, quc
dc Iojc cn dianic ficarcis aconanIando a
ninIa solidao, dai nosiras con o novincnio das
vossas ranarias dc quc vos nao anoja a ninIa
rcscna! iu, cscudciro ncu, agradavcl
conanIciro cn ncus succssos roscros c
advcrsos, iona lcn na ncnoria o quc vou fazcr
iua visia, ara quc oniualncnic o rciias
causadora unica dc iudo isio!
Dizcndo assin, acou-sc do Focinanic, iirou-
lIc dc rccnic o frcio c as silIas, c, dando-lIc
una alnada nas ancas, lIc dissc.
Lilcrdadc ic da o quc scn cla fica, o cavalo
iao csiinado or iuas olras, quao nscro or icu
fado! vai-ic or ondc quiscrcs, quc na frcnic lcvas
cscriio quc nao ic igualou cn ligcircza o Hiogrifo
417
dc Asiolfo, ncn o fanigcrado Froniino, quc iao
caro saiu a Dradananic.
Vcndo aquilo SancIo, dissc.
Dcn Iaja qucn nos iirou agora o iralalIo
dc dcsallardar o ruo, quc fc quc nao faliarian
alnadinIas quc dar-lIc, ncn coisas quc dizcr
cn scu louvor. Sc clc aqui csiivcra, nao Iavia dc
cu conscniir quc ningucn o dcsallardassc, ncn
ara ial Iavia razao, ois con clc nao iinIan quc
vcr as inquirics dc cnanorado ncn dc
dcscscrado, ois ncn una ncn ouira coisa
csiava scu ano, quc cra cu quando Dcus qucria.
Agora, scnIor Cavalciro da Trisic Figura, sc a
ninIa ariida c a loucura dc Vossa Mcrcc sao
coisas dcvcras asscniadas, lon scra iornar-sc a
aarclIar o Focinanic ara nc surir a falia do
ruo, orquc assin sc cncuriara a dcnora da
ninIa ida c iornada, quc a c nao sci quando
voliarci, orquc cu or nin sou fraco andarilIo.
Cono quiscrcs, SancIo dissc D. Quioic
nao nc arccc nal a iua lcnlrana; daqui a
ircs dias ariiras, ois qucro quc ncsic ncio
icno vcjas o quc or cla fao c digo, ara lIo
rcciircs cono icsicnunIa.
Quc nais icnIo cu quc vcr do quc ja vi?
dissc SancIo.
418
Sin; lcn inicirado csias dissc D.
Quioic. Agora so nc falia rasgar o faio,
csalIar or a as arnas c dar calriolas c
calcadas or csias cnIas, con ouiras coisas
dcsic jacz quc ic Iao-dc adnirar.
Pclo anor dc Dcus dissc SancIo olIc
Vossa Mcrcc cono da cssas calcadas, quc cn
ial cnIa odcria accriar, c cn ial aric, quc logo
rincira sc acalassc ioda csia naquina dc
cniicncia; scria cu dc arcccr quc, visio Vossa
Mcrcc cnicndcr scrcn as calcadas ncccssarias
ara o caso, c nao sc odc fazcr scn clas csia
olra, sc conicniassc, or scr iudo isio fingido, c
coisa dc arrcncdilIo c concdia, sc conicniassc,
digo, con dar as calcadas na agua, ou cn
alguna ouira coisa fofa, or ccnlo cn algodao;
o nais dcic-o or ninIa conia, quc cu dirci
ninIa scnIora quc Vossa Mcrcc as dava na
quina dc un cnIasco nais agudo quc un
diananic.
Agradco-ic a loa inicnao, anigo SancIo
rcsondcu D. Ouioic nas qucro quc sailas
quc iudo isio quc cu fao nao sao concdias, nas
rcalidadcs nui rcais, orquc o nais fora coniravir
s ordcns dc cavalaria, quc nos rolcn ioda a
casia dc ncniira, sol cna dc rclasos; o fazcr
una coisa or ouira o ncsno c quc ncniir;
orianio as ninIas calcadas Iao-dc scr
vcrdadciras, firncs, c a valcr, scn nada dc
419
sofsiico ncn dc faniasiico; c ncccssario scra quc
nc dcics alguns fios ara nc curar, ja quc a
dcsgraa quis quc nos faliassc o lalsano, quc
nao foi cqucna crda.
Pior foi a do asno rcsondcu SancIo
ois con clc sc foran os fios c iudo nais quc
irazia. Pco-lIc a Vossa Mcrcc quc nunca nais sc
iornc a lcnlrar daqucla naldiia lclida, quc so
dc ouvir falar ncla sc nc rcvolvc a alna, quanio
nais o csinago. Mais lIc rogo quc faa dc conia
quc sao ja assados os ircs dias quc nc arazou
ara cu vcr as suas loucuras; ja as dou or
visias, rcvisias c assadas cn julgado, c Ici-dc
coniar dclas naravilIas ninIa scnIora.
Escrcva a caria c dcsacIc-nc logo, ois csiou
con grandc ansia dc vir lrcvc iira-lo dcssc
urgaiorio cn quc o dcio.
Purgaiorio o cIanas iu, SancIo? dissc
D. Quioic infcrno lIc udcras iu cIanar nais
aroriadancnic, ou coisa ainda ior, sc a Ia.
No infcrno nuu cs ctcnto, scgundo icnIo
ouvido dizcr rclicou SancIo.
Nao cnicndo o quc vcns a dizcr con a iua
ctcnto dissc D. Quioic.
Hctcnto c rcsondcu SancIo quc
qucn csia no infcrno nunca nais dc la sai, ncn
odc; cn Vossa Mcrcc odcra scr s avcssas, ou
420
nau caninIciro scrci cu, a nao lcvar csoras
con quc cscric o Focinanic. PonIa-nc cu a ncu
salvo cn Toloso, c na rcscna da ninIa
scnIora Dulcincia, quc cu lIc dirci iais coisas
das ncccdadcs c loucuras (quc ianio nonia una
coisa cono ouira}, quc Vossa Mcrcc icn fciio c
fica fazcndo, quc a orci nais nacia quc una
luva, ainda quc a acIc nais dura quc un
solrciro. Con a sua rcsosia, quc Ia-dc scr docc
cono un ncl, voliarci or arcs c vcnios quc ncn
lruo, c o iirarci a Vossa Mcrcc dcsic urgaiorio,
quc, sc nao c infcrno, lcn o arccc, visio Iavcr
cscrana dc sada, a qual, cono ja dissc, nao a
icn os quc csiao no infcrno; icnIo quc vossa
Mcrcc nao dira agora o conirario.
vcrdadc dissc o da Trisic Figura
nas cono farcnos ara cscrcvcr a caria?
A caria c nais a ccdula dos ircs lurrinIos
acrcsccniou SancIo.
Tudo scra ncncionado dissc o cavalciro.
Quc lon nao scria sc, falia dc acl, a
udcranos cscrcvcr, cono os aniigos o fazian,
cn folIas dc arvorcs, ou nunas ialclas
cnccradas! nas iao dificulioso scria acIar-sc
agora isso, cono acl. Mas cn lcn nc lcnlra.
ondc sc odc oiinancnic cscrcvcr a caria c no
livrinIo dc ncnorias quc foi dc Cardcnio, c iu
icras cuidado dc a nandar coiar ara acl,
421
con loa lcira, no rinciro lugar quc cnconircs
ondc Iaja ncsirc dc ncninos dc cscola; ou,
quando nao, qualqucr sacrisiao ia coiara; la dc
cscrivao, Dcus nos livrc, csscs anigos fazcn lcira
dc roccsso, quc ncn Saianas a dccifra.
E cono Ia-dc scr a assinaiura? dissc
SancIo.
As carias dc Anadis nunca foran
assinadas rcsondcu D. Quioic.
Enlora rclicou SancIo; nas a
ordcn ara os ircs lurricos or fora quc Ia-dc
scr assinada c, sc cssa assinaiura sc coia, dirao
quc c falsa c ficarcnos scn lurrinIos.
Essa ordcn no ncsno livrinIo a assinarci,
quc, cn ninIa solrinIa a vcndo, ncnIun rcaro
ora cn a cunrir; c clo quc rcsciia caria dc
anorcs, oras, cn vcz dc assinaiura. Vosso utc u
notc, o Cuuuco du Tstc Fguu. E o ir a coisa
cscriia or nao dc ouircn ouco inoria,
orquc, sc lcn nc lcnlra, a Dulcincia nao salc
cscrcvcr ncn lcr, ncn cn ioda a sua vida viu
nunca lcira ncn caria ninIa, orquc os ncus
anorcs c os dcla icn sido scnrc lainicos, scn
sc aircvcrcn a nais quc a un olIar Ioncsio; c
ainda isso iao dc longc cn longc, quc nc
aircvcrci a jurar-ic con vcrdadc quc cn dozc
anos (quc ianios Ia quc cu lIc qucro nais quc
luz dcsics olIos quc a icrra Ia-dc concr} nao a
422
icnIo visio quairo vczcs; c aic odcra scr quc
dcsias quairo vczcs ncn una so cla cn ial
rcarassc; iananIo c o rccaio c cnccrro con quc
scu ai Lourcno CorcIuclo, c sua nac Aldona
Nogalcs a criaran.
TcnIa la nao dissc SancIo ois a
filIa dc Lourcno CorcIuclo c quc c a scnIora
Dulcincia dcl Toloso, cIanada or ouiro nonc
Aldona Lourcno?
Essa c dissc D. Quioic c cssa a quc
ncrccc scr scnIora dc iodo o univcrso.
Dcn a conIco dissc SancIo; o quc
sci dizcr c quc aiira iao longc una larra cono o
nais alcniado asior daquclc ovo. Vivc Dcus,
quc c un raarigao dc iruz, dirciia c
dcscncnada, c dc calclinIo na vcnia, c quc
odc iirar as larlas dc vcrgonIa a qualqucr
cavalciro andanic ou or andar, quc a iivcr or
sua dana. FilIa da nac! quc rija dos nos! quc
vozcirao! O quc osso dizcr c quc sc s un dia
no alio da iorrc da aldcia a lradar or uns noos
da casa, quc andavan longc nuna courcla do
ai; c, ainda quc csiavan a nais dc ncia lcgua,
ouviran-na cono sc a iorrc csiivcssc ali ao c; c
o nclIor quc icn c quc nao icn nada dc nicas,
orquc c nuiio lcvaniada, con iodos caoa c dc
iudo faz galIofa.
423
Agora c quc cu digo, scnIor Cavalciro da
Trisic Figura, quc nao so odc c dcvc fazcr Vossa
Mcrcc dcsaiinos or cla, scnao quc icra carradas
dc razao dc sc dcscscrar c aic cnforcar-sc. Nao
Ia ningucn quc cn o salcndo nao diga quc fcz
nuiio lcn, ainda quc o lcvc o dialo. Tonara-nc
ja cn caninIo so or vc-la, quc a nao vcjo Ia ja
nuiios dias, c dcvc a csias Ioras csiar nuiio
dcnudada, orquc o andar scnrc ao ar c ao sol
csiraga nuiio o carao das nulIcrcs.
Una vcrdadc lIc confcsso cu, scnIor D.
Quioic, c c quc iinIa vivido aic aqui nuna
grandc ignorancia, orquc cnicndia, c cra caaz
dc o jurar, quc a scnIora Dulcincia dcvia scr
alguna Princcsa, dc qucn Vossa Mcrcc csiava
cnanorado, ou alguna cssoa iao dc cosia
acina, quc ncrcccssc os ricos rcscnics quc
Vossa Mcrcc lIc icn cnviado, iais cono o do
liscainIo, o dos forados das galcs c ouiros, quc
nuiios dcvcn scr, scgundo a quaniia das viiorias
quc Vossa Mcrcc icra ganIado c ganIar, no
icno cn quc cu nao cra ainda scu cscudciro.
Mas agora, considcrando lcn, quc rovciio
dara scnIora Aldona Lourcno (qucro dizcr,
scnIora Dulcincia dcl Toloso} o ircn-sc lanar dc
joclIos dianic dcla, os vcncidos quc Vossa Mcrcc
lIc cnvia c Ia-dc cnviar? orquc odcria succdcr
quc, na ocasiao dclcs cIcgarcn la, csiivcssc cla
iasquinIando linIo ou nalIando na cira, c clcs
424
sc cnvcrgonIasscn dc a vcr, c cla sc rissc c
alorrcccssc do rcscnic.
Ja ic icnIo diio, c or nuiias vczcs,
SancIo, dissc D. Quioic quc cs un grandc
falador; c, ainda quc dc lcsiunio roncciro, nuiias
vczcs frisas cn suiil; coniudo ara ic convcnccr
dc quao ronlo cs iu, c cu discrcio, qucro quc nc
ouas un lrcvc conio.
Ccria viuva fornosa, noa, livrc c rica, c
ainda or cina dcscnfadada, sc cnanorou dc un
raaz iosquiado, rolio c dc loa rcscna. O
irnao nais vclIo dcla, dcscolrindo aqucla
inclinaao, dissc-lIc un dia a nodo dc
advcricncia fraicrnal.
MaravilIado csiou, scnIora, c con lasianic
razao, dc quc nulIcr iao rincial, iao fornosa c
iao alasiada cono Vossa Mcrcc, sc Iaja
cnanorado dc un Ioncn iao socz, iao laio c
iao idioia, cono c Fulano, scndo csia casa
frcqucniada or ianios adrcs-ncsircs,
arcscniados c icologos, or ondc Vossa Mcrcc
odcria fazcr nclIor cscolIa, cono cn landcja
dc cras, c dizcr. Esic scrvc-nc; aquclc nao
rcsia."
Ao quc cla rcsondcu con grandc cIisic c
dcscjo.
425
Vossa Mcrcc, scnIor ncu, csia nuiio
cnganado c cnsa nuiio aniiga, sc cuida quc
clcgi nal cn Fulano, or lIc arcccr idioia,
orquc ara o quc cu o qucro iania filosofia salc
cono Arisioiclcs, c aic nais."
Assin, SancIo, ara o quc cu qucro a
Dulcincia dcl Toloso, ianio valc cla cono a nais
alia Princcsa do nundo. OlIa quc ncn iodos os
ocias, quc louvan danas dclaio dc un nonc
quc clcs arliirariancnic lIcs cn, as icn na
rcalidadc. Pcnsas iu quc as Anarlis, as Flis, as
Slvias, as Dianas, as Calaicias, c ouiras
qucjandas dc quc andan cIcios os livros, os
ronanccs, as lojas dc larlciros, os icairos das
concdias, foran rcalncnic danas dc carnc c
osso, c cricnccran quclcs quc as cclclran c
cclclraran? Dcccrio quc nao. As nais dclas
invcniaran-nas clcs ara assunio dos scus
vcrsos, c ara quc os icnIan or cnanorados, c
Ioncns dc valia ara o scrcn. Scgundo isso,
lasic-nc ianlcn a nin cnsar c crcr quc a loa
dc Aldona Lourcno c fornosa c Ioncsia. La a
sua linIagcn inoria ouco; nao Iao-dc ir iirar-
lIc as inquirics ara dar-lIc algun Ialiio;
ara nin fao dc conia quc c a nais alia
Princcsa do nundo. Porquc Ias-dc salcr,
SancIo, sc o nao salcs, quc Ia duas coisas so,
quc nais quc iodas as ouiras inciian a anar. sao
a fornosura c a loa fana; c anlas csias coisas
sao cn Dulcincia circnadas, orquc cn lindcza
426
ncnIuna a iguala, c cn loa noncada oucas lIc
cIcgan; c, ara acalar con isio, inagino cu quc
iudo quc ic digo c assin, scn un iil dc nais ncn
dc ncnos; inio-a na faniasia cono a dcscjo
assin nas graas cono no rcsciio; ncn Hclcna
lIc dciia agua s naos, ncn Lucrccia, ncn ouira
alguna das fanigcradas nulIcrcs das idadcs
rcicriias, grcga, larlara ou laiina; digan o quc
quiscrcn; sc or isio nc rcrccndcrcn os
ignoranics, nao nc condcnarao os jusiicciros.
Confcsso quc cn iudo icn Vossa Mcrcc
razao dissc SancIo c quc cu sou un asno.
O quc cu nao sci c or quc Ici-dc falar cn usno;
nao sc dcvc lcnlrar larao cn casa dc
cnforcado. Mas vcnIa a caria, c adcus quc nc
nudo.
Puou D. Quioic clo livro dc lcnlranas, c,
rciirando-sc ara un canio, con nuiio sosscgo
concou a cscrcvcr a caria.
Acalada cla, cIanou a SancIo, c lIc dissc
quc lIa qucria lcr ara clc a cnircgar ncnoria,
ara ficar cssc rcncdio, caso no caninIo a
crdcssc, orquc da sua dcsdiia iudo sc odia
rcccar.
A isio rcsondcu SancIo.
Escrcva-a Vossa Mcrcc duas ou ircs vczcs
a no livro, c dc-no, quc cu o lcvarci lcn
427
guardado; orquc cnsar quc cu ossa ionar isso
dc cor c disaraic, sou iao falio dc ncnoria, quc
s vczcs nc cIcga a csqucccr cono nc cIano.
Mas diga-a scnrc, quc csiino nuiio ouvi-la; Ia-
dc scr quc ncn dc lcira rcdonda.
Ora cscuia. rcza assin dissc D. Quioic.
CAFTA DE D. QUIXOTE A DULCINIA DEL
TODOSO
Solcrana c alia scnIora!
O fcrido do gunc da auscncia, c o cIagado
nas icias do coraao, dulcissina Dulcincia
dcl Toloso, ic cnvia saudar, quc a clc lIc
falia.
Sc a iua fornosura nc dcsrcza, sc o icu
valor nc nao valc, c sc os icus dcsdcns sc
auran con a ninIa firncza, nao
olsianic scr cu nuiio sofrido, nal odcrci
con csics csarcs, quc, alcn dc nuiio
gravcs, ja vao durando cn dcnasia.
O ncu lon cscudciro SancIo ic dara
inicira rclaao, o ninIa lcla ingraia,
anada ininiga ninIa, do nodo cono cu
fico or icu rcsciio. Sc ic arcccr acudir-
nc, icu sou; c, sc nao, fazc o quc nais ic
arouvcr, ois con acalar a ninIa vida
428
icrci saiisfciio iua crucldadc c ao ncu
dcscjo.
Tcu aic noric
O Cuuuco du Tstc Fguu."
Por vida dc ncu ai dissc SancIo
acalada a lciiura da caria quc csia c a nais
sullinc coisa quc nunca ouvi. A diz Vossa Mcrcc
iudo quanio qucr; c cono cncaia lcn ara
assinaiura aquilo do Cuuuco du Tstc Fguu!
Digo a vcrdadc quc Vossa Mcrcc c o rorio dialo
cn carnc c osso; nao Ia nada quc nao saila.
Tudo c ncccssario ara o ofcio quc ccro
dissc D. Quioic.
Ora ois dissc SancIo onIa Vossa
Mcrcc agora ncssa ouira agina adianic a ordcn
dos ircs lurricos, c assinc-sc con nuiia clarcza,
ara a conIcccrcn logo quc a vircn.
A vai dissc D. Quioic. Dcois dc
cscriia rclcu-a, c dizia assin.
Por csia ninIa dc lurrinIos nandara
Vossa Mcrcc, scnIora solrinIa, dar a
SancIo Pana, ncu cscudciro, ircs dos
cinco quc dcici cn casa, c quc csiao a
cargo dc Vossa Mcrcc, os quais ircs
lurrinIos os nandc cnircgar c agar or
ouiros ianios aqui rccclidos dc coniado,
429
quc con csia c con sua caria dc ago
scrao lcn dados.
Fciia nas cniranIas da Scrra Morcna aos
vinic c dois dc Agosio dcsic ano."
Esia nuiio loa dissc SancIo assinc-
a Vossa Mcrcc.
Nao c rcciso assina-la dissc D. Quioic
lasia r-lIc a ninIa rulrica, quc valc o
ncsno quc assinaiura; c ara ircs asnos, c
irczcnios quc fosscn, c quanio lasia.
Fio-nc cn Vossa Mcrcc rcsondcu
SancIo; dciai-nc ir aarclIar Focinanic, c
rcarc-sc ara nc dciiar sua lcnao, quc cu
alalo ja scn vcr as sandiccs quc Vossa Mcrcc
qucr fazcr; cu lIc la dirci quc vi fazcr ianias, quc
nao Iavia nais quc cdir ara fariar.
Pclo ncnos qucro, SancIo, orquc assin c
ncccssario dissc D. Quioic quc nc vcjas nu
cn clo, c fazcr una duzia ou duas dc
disaraics; nao nc lcvarao ncn ncia Iora;
icndo-os iu rcscnciado clos icus olIos, ja
odcs jurar scn carrcgo dc conscicncia iodos os
nais quc ic arcccr acrcsccniar.
Pclo anor dc Dcus, scnIor ncu dissc
SancIo nao nc olriguc a vcr a Vossa Mcrcc nu
cn clo; isso cra ara nin una grandc afliao, c
430
aic nc fazia cIorar scn qucrcr, c icnIo csia
calca cn ial csiado, do ranio quc noiic fiz
clo ruo, quc nao csiou ara novos cIoros. Sc
icn nuiio cncnIo cn quc cu lIc assisia a
algunas loucuras, faa-as vcsiido, c rcssa, c
as rinciras quc lIc lcnlrcn. Quanio nais, quc
ara nin nada disso cra nisicr; o ncu naior
cncnIo c arcssar jornada, c nao dcnorar a
volia, quc Ia-dc scr con as noicias quc Vossa
Mcrcc dcscja c ncrccc; c, quando nao, rcarc-sc
a scnIora Dulcincia, quc, sc nao rcsondc cono
dcvc, fao jurancnio dc alna quc lIc Ici-dc
sacar do lucIo rcsosia aroosiiada a odcr dc
oniacs c lofcics. Pois cono sc Ia-dc aiurar
quc un cavalciro andanic, iao fanoso cono
Vossa Mcrcc, sc nudc cn doido scn quc ncn
ara quc, or anor dc una... nao nc olriguc a
dizcr scnIora; quando nao, juro quc
dcsroosiio, dc or ondc dcr; lon sou cu ara
cssas; ainda nc nao conIccc; ois olIc quc, sc
nc conIcccssc, vcria quc nao sou ara graas.
Salcs o quc nc csia arcccndo, SancIo?
dissc D. Quioic quc nao csias nais
assisado do quc cu.
Tao doido nao csiou rcsondcu SancIo
nas nais cnraivccido, sin. Mas, dciando-nos
agora disio; quc c o quc Vossa Mcrcc Ia-dc concr
cnquanio nao volio? Ia-dc sair aos caninIos
cono Cardcnio ara rainar aos asiorcs?
431
Nao ic dc isso cuidado rcsondcu D.
Quioic orquc, ainda quc cu iivcssc ara a
ucIarias, nao concra ouira coisa scnao as crvas
c fruios quc nc ofcrcccn csic rado c csias
arvorcs; nisso csia a naior sulsiancia do ncu
caso. nao concr c raiicar ouiras inclcncncias.
Salc Vossa Mcrcc o quc cu csiou
rcccando? dissc SancIo c nao aiinar volia
con o siio cn quc o dcio agora, scgundo c
soncgado.
Fcara-lIc lcn nos sinais, quc cu
rocurarci nao nc aariar dcsics coniornos
rcsondcu D. Quioic; dcnais, ionarci
cuidado dc ircar or csics calcos nais alios,
ara vcr sc ic avisio quando voliarcs. Mas o
nclIor scra, ara ic nao crdcrcs c ara darcs
conigo, coriarcs algunas gicsias das nuiias quc
or aqui Ia, c as vas dciiando dc ondc cn ondc
aic sarcs a raso; assin ja icns narcas ara
aiinarcs conigo; c una iniiaao do fio dc Tcscu
no lalirinio.
Farci isso rcsondcu SancIo.
E, coriando algunas gicsias, cdiu a lcnao
ao ano c, scn nuiias lagrinas dc aric a aric,
sc dcscdiu dclc; c, noniando no Focinanic, quc
D. Quioic nuiio lIc rcconcndou, dizcndo-lIc
quc olIassc or clc cono or si ncsno, sc
cncaninIou ara o lano, csalIando dc
432
disiancia cn disiancia os ranos dc gicsia,
scgundo a advcricncia do ano. E assin sc foi, sc
lcn quc aic ao fin nunca D. Quioic dciou dc o
inoriunar ara quc lIc vissc fazcr ao ncnos
duas loucuras.
Nao iinIa orcn andado ainda ccn assos,
quando sc voliou c dissc.
Fazao iinIa Vossa Mcrcc cn dizcr quc,
ara cu odcr jurar, scn cncargo dc conscicncia,
quc o iinIa visio fazcr loucuras, scria lcn icr-lIc
rcscnciado ao ncnos una, suosio quc una, c
lcn grandc, ja lIc cu vi, quc foi csia dc sc nc
ficar or a sozinIo.
Nao ic dizia cu? dissc D. Quioic
Escra, SancIo, quc nun crcdo as farci.
E, dcsindo con ioda a rcssa os calcs,
ficou cn carncs, con oucas rouas ncnorcs, c
logo, scn nais ncn ncnos, dcu duas calriolas
no ar, c dois ionlos dc calca a laio,
dcscolrindo coisas quc, ara nao vc-las ouira
vcz, voliou SancIo a rcdca a Focinanic, c sc dcu
or Ialiliiadssino ara odcr jurar quc o fidalgo
ficava doido confirnado.
Dcicno-lo scguir o scu caninIo, aic volia,
quc ouco iardou.
433

CAPTULO XXVI
Ondc sc rosscgucn as finczas quc dc cnanorado fcz D.
Quioic cn Scrra Morcna.

Voliando a coniar o quc fcz o da Trisic Figura
dcois quc sc viu so, diz a Iisioria quc ianio
cono D. Quioic acalou dc dar as canlalIoias
nu da cinia ara laio, c da cinia ara cina
vcsiido, c rcarou cn quc SancIo sc iinIa
alalado scn qucrcr cscrar, a vcr nais sandiccs,
suliu onia duna alia cnIa, c ali iornou a
discorrcr solrc o quc ja ouiras nuiias vczcs
Iavia cisnado, scn nunca icr odido asscniar
cn coisa ccria; a salcr. quc scria nclIor c nais
calido? sc iniiar a Foldao nas loucuras
dcsaforadas quc fcz, ou a Anadis nas
nclancolicas.
Discursando cnirc si, dizia.
Sc Foldao foi iao valcnic c iao lon
cavalciro cono iodos dizcn, quc adnira? sc clc
or uliino cra cncaniado, c ningucn o odia
naiar, salvo ncicndo-lIc un alfincic grosso cla
sola do c, ara o quc ja irazia cauicla saaios
con scic solas dc fcrro sc lcn quc cssas ircias
nao lIc valcran con Dcrnardo dcl Cario, quc
434
lIas cnicndcu, c o afogou cnirc os lraos cn
Fonccsvalcs. Mas, dciando nclc dc aric o quc
cricncc valcniia, vcnIanos ao onio dc crdcr
o juzo, ois c ccrio quc o crdcu clos sinais quc
na fonic acIou, c clas novas quc lIc dcu o
asior, dc icr Angclica dornido nais dc duas
scsias con Mcdoro, un nourinIo dc calclo
cncarainIado, c ajcn dc Agrananic; c, sc clc
acrcdiiou scr aquilo vcrdadc, c quc a sua dana
lIc iinIa a clc fciio agravo, nao fcz nada dcnais
cn cndoidcccr; nas cu cono c quc nas loucuras
o osso iniiar, sc ara clas nao icnIo iguais
noiivos? orquc a ninIa Dulcincia dcl Toloso
aircvo-nc a jurar quc nunca cn dias dc sua vida
viu nouro algun cn scu irajo naiural, c quc sc
conscrva ainda Iojc cono a nac a dcu luz; clo
quc lIc faria agravo nanifcsio, sc, inaginando o
conirario a scu rcsciio, nc iornassc louco
daquclc gcncro dc loucura dc Foldao o furioso.
Por ouira aric, vcjo quc Anadis dc Caula, scn
crdcr o juzo, ncn fazcr loucuras, alcanou
iananIa fana dc cnanorado cono os quc naior
a iivcran, orquc o quc fcz (confornc na sua
Iisioria sc rcfcrc} nao foi nais do quc or vcr-sc
dcsdcnIado da sua scnIora Oriana, quc lIc
iinIa nandado nao aarcccssc na sua rcscna
cnquanio cla nao quiscssc, rciirou-sc cniao
PcnIa Polrc cn conanIia dun crniiao, c ali sc
fariou dc cIorar, aic quc o ccu lIc acudiu no
ncio da sua naior irisicza c dcsanaro. Ora sc
435
isio c vcrdadc, cono c, ara quc qucro cu icr
agora o iralalIo dc dcsir-nc dc iodo, ncn fazcr
ofcnsa a csias arvorcs quc ncnIun nal nc
fizcran? ncn icnIo razao ara cniurvar a agua
clara dcsics arroios quc nc Iao-dc dar dc lclcr
quando iivcr scdc. Viva a ncnoria dc Anadis! c
iniic-o D. Quioic dc la MancIa cn iudo quc
udcr. Dcsic sc dira o quc dc ouiro sc dissc. quc,
sc nao crfcz grandcs coisas ara aconcic-las,
norrcu; c, sc cu nao sou dcscdido ncn
dcsdcnIado da ninIa Dulcincia, lasia-nc, cono
ja csia diio, o csiar-nc auscnic dcla. Eia ois!
naos olra! acudi-nc lcnlrana coisas dc
Anadis, c cnsinai-nc or ondc dcvo concar a
iniia-lo; ja sci quc rczar foi o quc clc nais
raiicou; assin o farci cu ianlcn.
A D. Quioic scrviran-lIc dc ranal dc rosario
uns logalIos grandcs dc solrciro cnfiados dc dcz
cn dcz nais cqucnos, guisa dc Padrc-Nossos.
O quc nuiio o dcsassosscgava cra nao acIar
or ali ouiro crniiao quc o confcssassc c o
consolassc c assin sc cnirclinIa asscando clo
radozinIo, gravando clas coriias do arvorcdo c
cscrcvcndo na arcia nuiios vcrsos, iodos
aroriados sua irisicza, c alguns cn Ionra c
louvor dc Dulcincia; nas os quc sc udcran
acIar iniciros c quc sc udcsscn lcr dcois quc
ali o cnconiraran, nao foran scnao csics, quc cn
scguincnio vao coiados.
436
rvorcs, crvas, c lanias,
quc ncsic lugar csiais,
iao alias, vcrdcs, c ianias,
sc co'o ncu nal nao folgais,
ouvi ninIas qucias sanias.
Tal dor nao vos alvoroic,
cnlora dc icrror cIcia,
ois, or agar-vos o cscoic,
aqui cIorou D. Quioic
auscncias dc Dulcincia
dcl Toloso.

aqui o lugar ondc
o adorador nais lcal
da sua anada sc cscondc;
cIcgou a iananIo nal
scn salcr cono ou or ondc.
Tra-lo anor ao csiricoic
cla sua na ralcia,
c aic cncIcr un ioic
aqui cIorou D. Quioic
auscncia dc Dulcincia
dcl Toloso.

Procurando as avcniuras
cnirc as dcsalridas cnIas,
naldizcndo cniranIas duras,
quc cnirc fragas c cnirc lrcnIas
acIa o irisic dcsvcniuras.
Dcu-lIc anor con scu cIicoic
437
da nais ascra corrcia;
ial lIc foi o csfusioic,
quc aqui cIorou D. Quioic
auscncias dc Dulcincia
dcl Toloso.
Fcz rir nuiio aos quc iais vcrsos ouviran o
ralo-lcva dc ToIoso osio ao nonc dc Dulcincia,
orquc inaginaria D. Quioic, quc, sc, noncando
a Dulcincia, nao disscssc ianlcn dc ToIoso,
dciaria a cola ininicligvcl, c cssa foi rcalncnic
a razao quc clc ara isso icvc, scgundo ao dcois
confcssou.
Muiio nais irovas cscrcvcu; orcn, cono ja
sc dissc, nao sc udcran iirar a lino, ncn
iniciras, scnao so csias ircs colas.
Nisio, cn susirar, cn cIanar clos Faunos
c Silvanos daquclcs losqucs, clas Ninfas dos
rios, cla dolorosa c unida Eco, quc o
cscuiasscn, lIc rcsondcsscn c o consolasscn,
sc cnirclinIa, c cn rocurar algunas crvas con
quc sc susicniar cnquanio nao vinIa SancIo,
quc, sc assin cono iardou ircs dias, iarda ircs
scnanas, a ial dcsfiguraao cIcgara o Cavalciro
da Trisic Figura, quc ncn a sua roria nac or
nais quc cscancarassc os olIos o conIcccra.
Scra lcn dciarno-lo or agora cnaranIado
cn scus susiros c vcrsos, ara coniarnos o quc
438
a SancIo Pana aconicccu na sua cnlaiada. Foi
o scguinic.
Saindo csirada rcal, s-sc caia do
caninIo ara Toloso. No dia scguinic cIcgou
vcnda cn quc lIc succdcra a dcsgraa da nania.
Disa-la c inaginar-sc ouira vcz clos arcs aos
lolcus foi iudo un. Nao quis cnirar, osio scrcn
Ioras dc o odcr c dcvcr fazcr, or scrcn as dc
janiar, c irazcr dcscjo dc rovar coisa qucnic,
ois nuiios dias Iavia quc so conia frio.
Esia ncccssidadc o olrigou a aroinar-sc da
iavcrna, indcciso coniudo sc cniraria ou nao.
Esiando naquilo, saran dc la dois indivduos,
quc logo o conIcccran, c dissc un ara o ouiro.
Diga-nc, scnIor liccnciado, aquclc dc
cavalo nao c SancIo Pana, quc dissc a ana do
nosso avcniurciro icr sado or cscudciro con o
scu scnIor?
dcccrio dissc o liccnciado c aquclc
c o cavalo do nosso D. Quioic.
Pudcra nao os conIcccrcn, sc os dois cran
ncn nais ncn ncnos o cura c o larlciro do
rorio lugar, os quc fizcran a cscolIa c o auio-
dc-fc da livraria! Esics assin quc dc iodo sc
ccriificaran dc scr SancIo Pana c Focinanic,
dcscjosos dc salcr dc D. Quioic, sc foran a clc,
c o cura o cIanou clo scu nonc, dizcndo-lIc.
439
Anigo SancIo Pana, ondc fica o vosso
ano?
ConIcccu-os incdiaiancnic SancIo, nas
dcicrninou cncolrir-lIcs o lugar ondc o ano
ficava, c dc quc nodo; c assin lIcs rcsondcu
quc scu ano ficava ocuado cn ccria aric c con
ccria coisa dc nuiio inicrcssc, quc clc ncn clos
dois olIos da cara dcscolriria.
Dcic-sc disso, SancIo Pana dissc o
larlciro; sc nos nao diz ondc ficou,
cuidarcnos, cono ja vanos cuidando, quc o
naiasics c roulasics; c ianio nais, quc vindcs
noniado no scu cavalo; ou nos Iavcis dc
arcscniar o dono do rocin, ou con a jusiia vos
Icis-dc Iavcr.
Para nin rcsondcu SancIo vcn
crradas as ancaas, quc cu nao sou Ioncn quc
roulc ncn naic a ningucn; a cada un quc o
naic a sua na csircla, ou Nosso ScnIor quc o
criou. Mcu ano ficou a fazcr cniicncia no ncio
dcsia nonianIa, nuiio or sua voniadc.
E logo corrcnicncnic c scn dcicna lIcs
coniou cono o dciara, as avcniuras quc lIc
Iavian succdido, c cono lcvava a caria
ScnIora Dulcincia dcl Toloso, quc cra a filIa dc
Lourcno CorcIuclo, dc qucn o ano csiava
cnanorado aic aos fgados.
440
Adnirados ficaran os dois do quc a SancIo
Pana ouviran; c, ainda quc ja salian a loucura
dc D. Quioic c o gcncro dcla, scnrc quc a
ouvian sc naravilIavan cono dc coisa nova.
Pcdiran a SancIo quc lIcs nosirassc a caria
quc lcvava ara a scnIora Dulcincia dcl Toloso.
Fcsondcu clc quc ia cscriia nun livro dc
lcnlranas, c quc cra ordcn dc scu ano quc a
nandassc irasladar cn acl no rinciro lugar
aondc cIcgassc. Ao quc volvcu o cura quc lIa
nosirassc, c clc ncsno a irasladaria con nuiio
loa lcira.
Mcicu SancIo Pana a nao no lolso
rocura do livrinIo, nas nao o acIou ncn o
odcria acIar, ainda quc o luscassc aic agora,
orquc iinIa ficado cn odcr dc D. Quioic, quc
sc iinIa csquccido dc lIo cnircgar, cono clc
ianlcn sc nao lcnlrara dc lIo cdir. Quando
SancIo sc inicirou dc quc nao acIava o livro,
cnirou-sc a fazcr anarclo cono un dcfunio, c,
iornando a aalar iodo o coro nuiio rcssa,
iornou a avcriguar quc nao acIava ial; c, scn
nais ncn nais, sc foi con anlas as naos s
larlas c dccnou nciadc dclas; c logo rcssa, c
scn inicrvalo, dcu no rosio c nariz ncia duzia dc
unIadas, quc foi o ncsno quc alrir una
cascaia dc sangucira.
441
Vcndo aquilo o cura c o larlciro,
crguniaran-lIc quc dcsgraa iananIa lIc
aconicccra ara sc r naquclc niscravcl csiado.
Quc dcsgraa nc succdcu? rcsondcu
SancIo succdcu-nc, quc crdi, do c ara a
nao, nun insianic, ircs lurrinIos quc cra cada
un cono un casiclo.
Cono foi isso? cclanou o larlciro.
Pcrdi o livro dc lcnlranas rcsondcu
SancIo cn quc vinIa a caria ara Dulcincia, c
una ccdula assinada or ncu ano, cn quc
nandava quc a solrinIa nc dcssc ircs lurricos,
dc quairo ou cinco quc csiavan cn casa.
E con isio lIcs coniou a crda do ruo.
Consolou-o o cura, c lIc dissc quc, acIando o
fidalgo, clc lIc faria rcnovar a ordcn; quc
iornassc a fazcr a lcnlrana cn acl, cono cra
uso c cosiunc, orquc as quc sc fazian cn livros
dc lcnlranas nunca sc acciiavan ncn
cunrian. Con isio sc conforiou SancIo, c dissc
quc ouca frcina lIc dava a clc a crda da caria
ara Dulcincia, orquc a salia quasc dc
ncnoria, clo quc sc odcria coiar aondc c
quando sc quiscssc.
Va la, SancIo, dizci-a acudiu o larlciro
a coia dcois sc fara.
442
Esicvc or un ouco SancIo Pana a coar a
calca ara uar lcnlrana a caria; ora sc
unIa solrc un c, ora solrc ouiro, ora olIava
ara o cIao, ora ara o ccu, c dcois dc icr rodo
nciadc da unIa dc un dcdo, csiando suscnsos
os ouvinics, dissc aos csiiradssina dcnora.
ValIa-nc Dcus, scnIor liccnciado; sc nc
lcnlra algun onio da caria, o dialo quc o lcvc
ja. So nc lcnlra, quc no rincio dizia. Atu c
sotcunu scnIou!
Nao Iavia dc scr sotcunu dissc o
larlciro Iavia dc dizcr soIc-Iununu, ou
soIcunu scnIora.
Tal qual dissc SancIo. Dcois, sc
lcn nc lcnlra rosscguia sc lcn nc
lcnlra. O cIugudo c uto dc sono, c o cdo, Icu
u Vossu Mccc us nuos, ngutu c nu
dcsconIccdu onosu; c nao sci quc dizia dc
saudc c dc cnfcrnidadc, quc lIc cnviava; c or
aqui ia cscorrcndo, aic quc acalava cn Vosso utc
u notc, o Cuuuco du Tstc Fguu.
Nao gosiaran ouco os dois dc vcrcn a loa
ncnoria quc iinIa SancIo Pana, c louvaran-lIa
nuiio, c cdiran-lIc quc rcciissc a caria nais
duas vczcs, ara quc clcs igualncnic dc ncnoria
a ionasscn, ara a scu icno sc coiar.
443
Mais ircs vczcs a rcciiu SancIo, c ouiras
ianias iornou a cnfiar ouiros ircs nil disaraics.
Da caria assou a rclaiar igualncnic as
coisas do ano; nas ncn alavra quc sc rcfcrissc
ao nanicancnio aconiccido naqucla vcnda cn
quc rccusava cnirar. Dissc ianlcn quc o scu
scnIor, cn clc lIc lcvando, cono lIc Iavia dc
lcvar, loa rcsosia da sua scnIora Dulcincia dcl
Toloso, sc Iavia dc r a caninIo rocura dc
cono sc faria Incrador, ou clo ncnos Monarca,
quc assin sc iinIa conlinado cnirc anlos cra
coisa nuiio facil, aicndcndo ao valor da sua
cssoa c fora do scu lrao; c, cIcgando isso, o
Iavia dc casar a clc, quc ja a cssc icno scria
viuvo con ioda a ccricza, c lIc Iavia dc dar or
nulIcr una donzcla da Incrairiz, Icrdcira dc
un rico c grandc Esiado dc icrra firnc scn ilIas
ncn ilIos, quc ja disso nao qucria nada.
TananIa cra a scrcnidadc con quc SancIo
cngranzava iudo aquilo, linando dc quando cn
quando o nariz, c con iao ouco juzo, quc os
dois nao ccssavan dc sc adnirar, considcrando
quao vccncnic fora o aiaquc dc loucura dc D.
Quioic, ois iinIa arrasiado ianlcn consigo o
juzo dcsic olrc Ioncn. Nao sc quiscran
cansar a iira-lo do crro cn quc csiava, or lIcs
arcccr quc, nao indo nisso crigo ara a
conscicncia, nclIor cra dciarcn-no la na sua, c
ara clcs ianlcn nais divcriido ir-lIc
444
dcsfruiando as ioniarias. Disscran-lIc, ois, quc
rogassc a Dcus cla saudc do fidalgo, ois cra cn
rcalidadc coisa nuiio facil cIcgar clo dccurso do
icno a scr Incrador, ou clo ncnos Arccliso,
ou ouira dignidadc cquivalcnic.
Ao quc SancIo rcsondcu.
ScnIorcs, sc as coisas corrcsscn or
nodo, quc a ncu ano sc crdcssc a voniadc dc
scr Incrador, c anics quiscssc a dignidadc dc
Arccliso, dcscjava cu agora salcr quc c o quc
cosiunan dar os Arcclisos andanics aos scus
cscudciros.
Cosiunan-lIcs dar rcsondcu o cura
algun lcncfcio sinlcs, ou dc cura dc alnas, ou
alguna sacrisiania dc loa rcnda (afora o c dc
aliar, quc sc cosiuna avaliar no dolro}.
Para isio Ia-dc scr rcciso rclicou
SancIo quc o cscudciro nao scja casado, c quc
saila clo ncnos ajudar nissa. Scndo assin,
nal dc nin, quc sou casado, c nao sci a rincira
lcira do A H C ! Quc scra dc nin, sc ao ncu ano
dcr na vcncia scr Arccliso c nao Incrador,
cono c uso c cosiunc dos cavalciros andanics?
Nao vos noriifiqucis, anigo SancIo
dissc o larlciro quc nos rogarcnos ao vosso
ano, c lIc aconsclIarcnos, cIcgando aic a r-
lIo cn caso dc conscicncia quc scja Incrador c
445
nao Arccliso, orquc aic lIc c nais facil, cn
razao dc scr clc nais csforado quc csiudanic.
Assin nc icn arccido a nin
rcsondcu SancIo nas osso dizcr, scn
ncniir, quc ara iudo icn Ialilidadc. O quc cu
or ninIa aric Ici-dc fazcr, c rogar a Nosso
ScnIor quc o inclinc ara a aric cn quc clc sc
arovciic nais a si, c a nin nc faa nclIorcs
ncrccs.
Falais cono discrcio dissc o cura c
olrarcis cono lon crisiao; nas o quc ao
rcscnic sc dcvc fazcr c diligcnciar r vosso ano
fora daqucla cscusada cniicncia cn quc nos
disscsics o dciasics; c ara conlinarnos o quc
sc Ia-dc r cn olra, c ianlcn ara concrnos,
quc ja sao Ioras, lon scra quc cnircnos na
vcnda.
Fcsondcu SancIo quc cnirasscn, quc clc
cscraria ali fora, c dcois lIcs diria a causa or
quc nao cnirava, ncn lIc convinIa cnirar la; nas
quc lIcs cdia lIc nandasscn vir ara ali
alguna coisa qucnic, c ianlcn ccvada ara o
Focinanic.
Eniraran clcs c o dciaran. Dali a ouco
irouc-lIc dc concr o larlciro.
Dcois, icndo os dois ajusiado lcn o nodo
cono Iavian dc conscguir o quc dcscjavan,
446
acudiu ao cura un cnsancnio nuiio confornc
ao gosio dc D. Quioic c ao quc clcs qucrian.
Dissc ao larlciro quc a sua idcia cra quc clc sc
vcsiiria cn irajo dc donzcla andanic, c o larlciro
o nclIor quc udcssc cn Ialiios dc scu
cscudciro; c assin irian aondc D. Quioic csiava,
fingindo scr cla una donzcla afligida c
ncccssiiada, c lIc cdiria un don quc clc lIc nao
odcria rccusar, cono valoroso cavalciro andanic
quc cra; c quc o don quc icncionava cdir-lIc cra
quc vicssc con cla aondc o lcvassc, a rcarar-lIc
un agravo, quc un dcscorics cavalciro lIc Iavia
fciio; c igualncnic lIc sulicava quc lIc nao
nandassc iirar a nascara, ncn lIc crguniassc
nada dos scus ariicularcs, anics dc a icr
vingado daquclc nau cavalciro; quc iivcssc or
scn duvida quc D. Quioic csiaria or iudo
quanio ncsics icrnos a donzcla lIc cdissc, c
dcsic nodo o iirarian dali, c o lcvarian ao scu
lugar, c la sc vcria quc rcncdio sc odcria dar
sua csiranIa loucura.
447

CAPTULO XXVII
Dc cono sc Iouvcran o cura c o larlciro, con ouiras coisas
dignas dc scr coniadas ncsia grandc Iisioria.

Nao arcccu nal ao larlciro a naranIa do
cura; c ianio, quc ara logo a uscran or olra.
Pcdiran vcndcira una saia c unas ioucas,
dciando-lIc cn cnIor una soiaina nova do
cura. O larlciro fcz unas grandcs larlas dc un
ralo dc loi ruo ou ruivo, cn quc o ialcrnciro
cosiunava csciar o cnic.
Pcrguniou-lIcs a vcndcira ara quc cran
aquclas coisas. O cura coniou-lIc cn oucas
alavras a loucura dc D. Quioic, c cono cra
convcnicnic aquclc disfarcc ara o arrancar da
nonianIa ondc cniao csiava. O vcndciro c a
vcndcira cnicndcran logo scr o doido o scu
Ioscdado, o do lalsano, c o ano do nanicado
cscudciro, c coniaran ao cura iudo quc con clc
Iavian assado scn oniiircn o quc SancIo
ianio calava.
En suna, a vcndcira cnirajou ao cura dc
nodo quc nao Iavia nais quc cdir. Ps-lIc una
saia dc ano cIcia dc faias dc vcludo rcio
448
largas dc alno, iodas golcadas, c unas
rouinIas dc vcludo vcrdc, con scus vivos dc
cciin lranco; rouinIas c saia, quc dcvian
rcnoniar-sc ao icno dc El-Fci Wanla.
Nao conscniiu o cura cn quc o ioucasscn,
nas s na calca un larrciinIo dc linIo
csiofado, quc irazia ara dornir dc noiic, c
acriou-o na icsia con una fiia dc iafcia rcio, c
con ouira fiia rcndcu or cina do rosio una
nascara fciia rcssa, con quc colriu nuiio
lcn as larlas, c o scnllanic. Encaiou na
calca o sonlrciro, dc alas iao largas, quc lIc
odia scrvir dc guarda-sol, c, ondo aos onlros o
scu fcrragoulo, scniou-sc na sua nula noda
das nulIcrcs, o larlciro noniou igualncnic na
sua, con a sua larla quc lIc cIcgava ciniura,
cnirc ruiva c lranca, or scr, cono sc dissc, da
cauda dc un loi nalIado.
Dcscdiran-sc dc iodos, c da loa Mariiorncs,
quc roncicu rczar un rosario, ainda quc
ccadora, ara quc Dcus lIcs dcssc loa foriuna
cn iao iralalIoso c iao crisiao ncgocio, cono cra
o quc cnrccndian.
Mas acnas da vcnda saiu o cura, quando sc
scniiu cnirado dun cscruulo; nao lIc arcccu
lcn o icr-sc osio daqucla nancira, or scr coisa
indcccnic ara un saccrdoic aquclc irajo, cnlora
nuiio aroriado ocasiao. Assin o dissc ao
449
larlciro, rogando-lIc quc irocasscn cnirc si o
disfarcc, ois cra nclIor quc o ncsirc
rcrcscniassc a donzcla ncccssiiada, c quc clc, o
adrc, lIc scrviria dc cscudciro, ois dcssc nodo
sc rofanava ncnos a sua dignidadc; c sc nao
csiava or si isso, dccidiu nao assar adianic
ainda quc o dialo lcvassc a D. Quioic.
Ncsic onio cIcgou SancIo, quc, vcndo os
dois naqucla nascarada, nao dc conicr o riso.
Con cfciio o larlciro convcio na lcnlrana
do cura, c cnquanio sc irocavan dc aric a aric
os Ialiios, foi-lIc o cura cnsinando o acl quc
Iavian dc rcrcscniar, c as alavras quc sc
Iavian dc dizcr a D. Quioic ara o olrigar a vir
con clcs, c dciar o covil quc iinIa cscolIido ara
a sua cscusada cniicncia.
Fcsondcu o larlciro quc acciiava a liao, c
oniualncnic a oria or olra. Discnsou vcsiir-
sc anics dc cIcgarcn crio dondc D. Quioic
csiava, c dolrou o faio. O cura ccrincniou
cono lIc asscniava a larla, c scguiran caninIo,
conduzidos or SancIo Pana, quc os foi
cnircicndo a coniar-lIcs o quc lIcs iinIa
aconiccido na scrra con o cnconiro do louco,
nas scn loqucjar, ja sc salc, no acIado da
nalcia, c do quc ncla Iavia; acsar dc lcrdo, o
sujciiinIo nao dciava dc scr fino.
450
Ao scguinic dia cIcgaran aondc SancIo
Iavia dciado osios os sinais das gicsias;
acnas as rcconIcccu, dissc aos conanIciros
scr or ali a cnirada, c quc lcn sc odian ja
vcsiir, suondo scr isso ncccssario ara a
lilcrdadc do ano, orquc clcs lIc Iavian ja diio
quc o ircn assin, c vcsiircn-sc daquclc nodo,
cra inorianissino ara livrarcn a D. Quioic
da na vida a quc sc iinIa osio, c quc lIc
rcconcndavan iodo o cuidado dc lIc nao dizcr
qucn clcs cran, ncn quc os conIccia; c quc sc
clc lIc crguniassc (cono dcccrio Iavia dc
crguniar} sc iinIa cnircgado a caria a Dulcincia,
disscssc quc sin c quc, or nao salcr lcr, cla lIc
rcsondcra vocalncnic, dizcndo-lIc quc lIc
nandava, sol cna dc lIc dcscair da graa, quc
vicssc logo logo icr con cla, ara coisas quc
nuiio lIc inoriava, orquc con isio, c con o
nais quc clcs icncionavan dizcr-lIc, iinIan ioda
a cscrana dc o irazcr a nclIor nodo dc vida,
convcnccndo-o a r-sc logo cn via ara sc ir
fazcr Incrador ou Monarca; c la dc scr
Arccliso nada icncssc.
Tudo aquilo ouviu SancIo nuiio aicnio, c foi
rcgisirando oniualncnic na ncnoria,
agradcccndo-lIcs a icnao dc aconsclIar ao
fidalgo quc fossc Incrador c nao Arccliso, ois
csiava crsuadidssino dc quc ara fazcrcn
ncrccs aos scus cscudciros nais odian
Incradorcs quc Arcclisos andanics.
451
Dissc-lIcs ianlcn quc scria lon ir clc
adianic ara lIc dar rinciro a rcsosia da sua
scnIora, o quc so or si lasiaria ara sc clc dali
dcscncovilar, scn clcs icrcn ara isso nais
iralalIo.
Tonou-lIcs o consclIo dc SancIo, clo quc
dcicrninaran ficar sua cscra, aic quc clc
voliassc con a noicia dc icr cnconirado o fidalgo.
EniranIou-sc o cscudciro or aquclas
quclradas da scrra, dciando-os anlos nuna
dclas, or ondc nanava un cqucno c nanso
rcgaio, sonlrcado frcsca c agradavclncnic dc
ouiras cnIas c arvorcs, quc or ali alundavan.
Era aquclc un dos calnosos dias dc Agosio,
quc or cssas arics cosiunava scr as zinas do
vcrao; a Iora, as ircs da iardc; o quc iudo
concorria ara iornar o siio nais arazvcl c
convidaiivo ara nclc cscrarcn cono dc fciio
fizcran.
Esiando assin anlos rcnansados c
sonlra, cIcgou-lIcs aos ouvidos una voz, quc,
dcsaconanIada dc insiruncnio algun, soava
docc c rcgaladancnic, do quc nao ouco sc
adniraran, or lIcs arcccr quc nao cra lugar
aquclc ondc sc cscrar qucn iao lcn caniassc,
orquc dciar dizcr quc clos losqucs c canos
sc acIan asiorcs dc vozcs crcgrinas nais sao
isso cncarccincnios dc ocias, quc vcrdadcs. A
452
nais suliu ainda a naravilIa, quando rcararan
scrcn vcrsos o quc ouvian caniar, nao dc csiilo
dc cgurciros rusiicos, nas dc coricsaos
discrcios; no quc os foi confirnando cada vcz
nais o icor das lciras, quc dizia assin.
Qucn ncnoscala ncus lcns?
dcsdcns.
Qucn nais ccva ncus quciuncs?
ciuncs.
Qucn nc aura a acicncia?
a auscncia.
Dc ncu fado na inclcncncia,
ncnIun rcncdio sc alcana,
ois nc dao noric. cscrana,
dcsdcns, ciuncs c auscncia.

Qucn nc causa iania dor?
anor.
Qucn nc as glorias arruina?
nofina.
Qucn s dorcs nc Ia voiado?
o fado.
Fcccio nc c ois fundado
norrcr dcsic nal iirano,
ois consiran cn ncu dano
o anor, a nofina c o fado.

Qucn odc cncndar-nc a soric?
a noric.
O lcn dc anor qucn no alcana?
453
nudana.
E scus nalcs qucn os cura?
loucura.
Eniao cn vao sc rocura
rcncdio algun a iais cIagas,
scndo-lIc unicas iriagas
noric, nudana, loucura.
A Iora, a conjuniura, a solcdadc, a voz c a
crcia do canior, causaran naravilIa c
conicniancnio nos dois ouvinics, quc ficaran
inovcis, aguardando coniinuaao; cono orcn o
silcncio sc rolongassc, dcicrninaran sair
rocura dc iao csncrado nusico.
Ian ja cfciua-lo, quando a ncsna voz os
iornou a dcicr con csic
SONETO
Sania anizadc, quc Ialiiar iniias
ncsic laio, fingido, c icrrco asscnio,
nas quc icns or norada o firnancnio
coas csscncias angclicas lcndiias.

Dc la, or do das icrrcas dcsdiias,
sonIos nos das dc alcgrc fingincnio,
iniiacs do ccu or un noncnio,
fugaz consolo s rcgics rcscriias.

Volia, volia dos ccus, ura anizadc,
ou rolc quc a anavcl aarcncia
454
ic usurc a dcslcal crvcrsidadc.

Confundida coa nolrc c infanc csscncia,
lrcvc rcvcric o nundo risca idadc;
volvc o caos, c noria a Providcncia.
Acalou-sc a caniilcna nun susiro do
niino, ficando ainda os dois aicnios cscra dc
nais. Vcndo, orcn, quc a nusica sc iinIa
dcsfciio cn soluos c ais lasiinados, dcscjaran
salcr qucn scria aquclc irisic, iao cnincnic na
ioada cono dolorido no gcncr.
Nao andaran nuiio, quando, ao voliar da
onia duna cnIa, viran un Ioncn
caiancnic do ncsno ialIc c figura, cono
SancIo Pana lIcs Iavia iniado quando lIcs
rcfcriu a narraiiva dc Cardcnio.
Quando o Ioncn os viu, cn vcz dc nosirar
solrcssalio, conscrvou-sc cono csiava dc calca
cndida ara o ciio, con ar dc ncdiialundo,
scn lcvaniar ara clcs os olIos, nais quc no
rinciro noncnio, quando incscradancnic ali
cIcgaran. O cura, quc cra lcn falanic (c ja iinIa
noicia daqucla dcsgraa, orquc clos sinais
facilncnic o rcconIcccra}, acIcgou-sc ara clc, c
con oucas alavras nuiio discrcias lIc rogou
quc sc dciassc daqucla iao niscravcl cisicncia,
ara quc a nao vicssc ali a crdcr, quc scria cssa
dc iodas as dcsdiias a naior.
455
Esiava naqucla conjuniura Cardcnio cn
alcria dc crfciio juzo, livrc daquclc furioso
acidcnic, quc iao rcciidas vczcs o alIcava dc si;
c assin, vcndo os dois cn irajo iao
dcsacosiunados dos quc or aquclas solidcs sc
dcaravan, nao dciou dc adnirar-sc algun
ianio, c nais, quando ouviu quc lIc iinIan
falado do scu caso cono dc coisa salida; os diios
do cura assin lIc iinIan dado a cnicndcr; clo
quc rcsondcu dcsic nodo.
Dcn vcjo cu, scnIorcs, qucn qucr quc
scjais, quc o ccu, quc icn cuidado dc acudir aos
lons, c nuiias vczcs aic aos naus, nc cnvia,
scn o cu ncrcccr, a csics lugarcs iao longcs c
aariados do iraio conun da gcnic, algunas
cssoas, quc, ondo-nc dianic dos olIos con
vivas c variadas razcs quao scn cla ando cn
lcvar a vida quc lcvo, icn rocurado assar-nc
dcsic siio ara algun ouiro nclIor. Porcn, cono
nao salcn o quc cu sci, quc, iirando-nc dcsic
nal, Ici-dc cair cn algun naior, ialvcz nc
dcvcn icr or Ioncn dc fraco discurso, c aic (o
quc ior scria} or dc ncnIun juzo; c nao fora
naravilIa quc assin fossc, orquc a nin ncsno
sc nc cnircluz quc a inaginaao das ninIas
dcsgraas c iao foric, c odc ianio ara a ninIa
crdiao, quc, scn cu odcr coili-la, vcnIo a
ficar cono cdra, falio dc iodo o lon scniido c
conIccincnio. Dcsia vcrdadc nais nc caaciio,
quando algunas cssoas nc dizcn c nosiran
456
sinais dc coisas quc fiz cnquanio nc scnIorcou
aquclc accsso. Eniao nada nais sci quc
arrccndcr-nc scn fruio, c naldizcr
cscusadancnic a ninIa dcsgraa, c or dcscula
das ninIas loucuras coniar a causa dclas a
quanios na qucrcn ouvir. Os cordaios visia da
causa nao odcrao csiranIar os cfciios; c sc nc
nao dcrcn rcncdio, clo ncnos Iao-dc
dcscular-nc. O alorrccincnio das ninIas
dcscnvoliuras convcric-sc logo cn lasiina da
ninIa niscria. Sc c quc vos, scnIorcs, vindcs
con as ncsnas icncs con quc ouiros ja icn
vindo, anics dc assardcs adianic nas vossas
discrcias crsuacs vos rogo ouais a rclaao
infinda das ninIas dcsvcniuras. Talvcz, dcois
dc nc ouvirdcs, vos discnscis do iralalIo quc
ionarcis, rocurando consolar o quc nao adniic
consolacs.
Os dois, quc nada nais dcscjavan quc ouvir-
lIc da roria loca a vcrdadcira clicaao dc
iananIa infclicidadc, insiaran con clc ara quc
lIa cuscssc, roniificando-sc a nao fazcrcn
scnao o quc clc quiscssc, ara scu rcncdio, ou
alvio clo ncnos.
Con isio concou o irisic cavalciro a sua
lasiinavcl Iisioria, quasc clas ncsnas alavras
c assos coniados cono a Iavia rclaiado a D,
Quioic c ao calrciro oucos dias airas, quando
a roosiio do ncsirc Elisalai, c cla
457
oniualidadc dc D. Quioic cn guardar o dccoro
da cavalaria, o conio ficou iruncado, cono cn
scu lugar sc dissc.
Dcsia vcz orcn crniiiu a loa soric quc o
inicrvalo da loucura fossc nais rolongado, c
dcssc cnsancIas ara sc concluir a Iisioria.
CIcgando ois ao asso do lilIcic acIado or D.
Fcrnando, dissc Cardcnio quc o iinIa lcn dc cor,
c quc rczava assin.
LUCINDA E CAFDNIO
Cada dia dcsculro cn vos valias novas, quc
nc olrigan a nais vos csiinar. Assin sc nc
quiscrdcs iirar dcsia dvida scn rcjudicar-nc na
Ionra, nuiio lcn o odcrcis fazcr. Mcu ai, quc
vos conIccc, qucrc-vos lcn; scn forar a ninIa
voniadc, Ia-dc cunrir a quc vos or loa jusiia
igualncnic dcvcis icr, scndo vcrdadc quc nc
csiinais cono dizcis, c cu dcvo acrcdiiar."
Por csic lilIcic nc dcicrninci a cdir
Lucinda or csosa cono ja vos conici; c foi
ianlcn or clc quc Lucinda ficou iida no
concciio dc D. Fcrnando or una das nais
discrcias c ajuizadas nulIcrcs do scu icno; c
foi, or dcrradciro, csia caria a quc lIc accndcu o
dcscjo dc nc crdcr anics quc o ncu sc
rcalizassc. Conici cu a D. Fcrnando o rcaro do
ai dc Lucinda, a salcr. quc Iavia dc scr ncu ai
qucn ara nin a cdissc; o quc cu a clc nao
458
ousava dizcr-lIc con rcccio dc quc no rccusassc,
nao orquc nao csiivcssc convcncido da nolrcza,
londadc, viriudc c fornosura dc Lucinda, cn
suna, dc quc iinIa ncriios lasianics ara
cnolrcccr qualqucr ouira linIagcn dc EsanIa,
nas sin orquc iinIa ara nin quc o scu dcscjo
cra quc cu nc nao casassc iao dcrcssa, anics dc
vcr o quc o Duquc Ficardo faria da ninIa cssoa.
En conclusao, dissc-lIc quc nc nao avcniurava
a fazcr scnclIanic sulica a ncu ai, ianio or
aquclc inconvcnicnic, cono or ouiros nuiios
quc nc acovardavan, scn lcn salcr quais cran.
Parccia-nc quc dcscjos ncus nunca Iavcrian dc
cIcgar a cfciuar-sc. A iudo isio nc rcsondcu D.
Fcrnando quc ionava a si o falar a ncu ai, c
rcsolvc-lo a cnicndcr-sc con Lucinda! Mario
anlicioso! o Caiilina crucl! o facinoroso Sila! o
Calalao cnlusiciro! o Dclido iraidor! o Juliao
vingaiivo! o Judas colioso! o iraidor, crucl,
vingaiivo c cnlusiciro! quc nal ic Iavia fciio csic
irisic, quc iao sinccro ic dcscolriu os scgrcdos c
conicniancnio da sua alna? quc ofcnsas ic fiz?
quc alavras ic dissc ou consclIos ic dci quc nao
fosscn inicirancnic cncaninIados a acrcsccniar
o icu dccoro c rovciio? Mas dc quc nc qucio,
dcsgraado dc nin, ois c coisa infalvcl quc cn
as csirclas nos influindo o inforiunio, cono sao
nandaios dc cina, dcscnIados con furor c
violcncia, nao Ia fora na icrra quc os dcicnIa,
ncn indusiria Iunana quc os ossa rccavcr?
459
Qucn Iavia dc inaginar quc D Fcrnando,
cavalciro ilusirc, discrcio, olrigado dc ncus
scrvios, con osscs ara alcanar o quc os scus
aciiics anorosos lIc cdisscn, ondc qucr quc
uscssc a nira, sc Iavia dc cncnIar, cono sc
cosiuna dizcr, cn nc furiar a nin una so
ovclIa quc cu ncn ainda ossua? Mas dcicno-
nos dcsias considcracs cscusadas, quc ja nada
arovciian, c aicnos o quclrado fio da ninIa
Iisioria. Parcccndo a D. Fcrnando quc a ninIa
rcscna lIc cra inconvcnicnic ara a cccuao
do scu dcsgnio nau c crfido, dcicrninou
cnviar-nc ao scu irnao nais vclIo, con o
rcicio dc lIc cdir uns dinIciros ara agar
scis cavalos, quc no ncsno dia dc roosiio
Iavia conrado, so con o fin dc nc afasiar ara
nclIor sc lIc lograr o scu danado inicnio.
Conrou-os no dia ncsno cn quc sc ofcrcccra
ara falar a ncu ai, c quis quc cu vicssc clo
dinIciro. Podia cu rcvcnir csia iraiao? odia cu
scqucr inagina-la? or ccrio quc nao, anics con
grandssino gosio nc ofcrcci a ariir logo,
conicnic da loa conra concluda. Naqucla noiic
falci con Lucinda, c lIc dissc o quc ficava
conlinado con D. Fcrnando, c quc iivcssc firnc
cscrana no cfciio dos nossos lcgiinos dcscjos.
Ela, iao crcnic cono cu na sinccridadc dc D.
Fcrnando, dissc-nc quc rocurassc iornar-nc
dcrcssa, ois iinIa fc quc ara logo scrian os
nossos voios rccncIidos, acnas ncu ai falassc
460
con o dcla. Acalando dc dizcr isio, arrasaran-sc-
lIc os olIos dc agua, nao sci or quc, c os-sc-
lIc na gargania un no, quc nao lIc dciava
rofcrir alavra, osio quc cu lcn via quc nuiias
ouiras quiscra ronunciar. Fiquci adnirado
daquclc acidcnic quc nunca ainda lIc vira, ois
scnrc quanias vczcs a foriuna c a ninIa
diligcncia nos roorcionavan falarno-nos, cra
iudo cnirc nos rcgozijo c conicniancnio, scn a
nnina nisiura dc lagrinas, susiros, zclos,
susciias ou icnorcs; cra iudo cngrandcccr cu a
ninIa vcniura, or na icr o ccu dado or
scnIora. Eagcrava a sua lclcza. naravilIava-nc
do scu valor c cnicndincnio; agava-nc cla na
ncsna nocda, clogiando cn nin o quc na sua
qualidadc dc nanorada sc lIc figurava digno dc
clogio. Con isio nos coniavanos dc aric a aric
nil ninIarias c aconiccincnios dos nossos
vizinIos c conIccidos; c o nais a quc sc aircvia a
ninIa dcscnvoliura cra ionar-lIc quasc fora
una das suas lclas c lrancas naos, c cIcga-la
loca, scgundo no-lo conscniia o acriado duna
gradc laia quc nos scarava. Naqucla vcscra
orcn da ninIa ariida cla cIorou, gcncu,
susirou c foi-sc, dciando-nc cIcio dc confusao
c solrcssalio, csaniado dc icr visio iao novas c
iao irisics nosiras dc dor c scniincnio cn
Lucinda; nas cu ara nao aniquilar as ninIas
cscranas, airilu iudo fora do anor quc cla
nc iinIa, c dor quc a auscncia cosiuna causar
461
nos quc lcn sc qucrcn. Enfin, arii-nc irisic c
cnsaiivo, con a alna cIcia dc inaginacs c
susciias, scn salcr o quc susciiava ou
inaginava; claros indcios quc nc
rognosiicavan ja o irisic succsso c dcsvcniura
quc nc aguardavan. CIcguci ao lugar ondc cra
cnviado, dci as carias ao irnao dc D. Fcrnando,
fui lcn rccclido, nas lcn dcsacIado nao,
orquc nc dcu ordcn dc cscrar oiio dias, con
grandc dcsgosio ncu, rcconcndando-nc quc o
Duquc scu ai nc nao avisiassc, orquc a
quaniia quc o irnao cdia lIc nandassc cra a
oculias dclc. Tudo arnadilIas do falso D.
Fcrnando, ois o irnao iinIa dinIciro dc solcjo
ara odcr incdiaiancnic aviar-nc. Aqucla
ordcn c rcconcndaao uscran-nc cn lalanos
dc dcsolcdcccr, or nc arcccr inossvcl quc
nc durassc ianios dias a vida auscnic dc
Lucinda, c nais icndo-a dciado con a irisicza
quc ja conici. Enircianio olcdcci cono scrvo ficl,
salcndo lcn scr cusia da saudc. Ao quario dia
cIcgou a rocurar-nc un Ioncn con una
caria, quc, cla lcira do solrcscriio, dc rccnic
conIcci vir dc Lucinda. Alri-a solrcssaliado,
cnicndcndo quc nao odia dciar dc scr coisa
grandc a quc a olrigava a cscrcvcr-nc, csiando
auscnic, orquc rcscnic oucas vczcs o fazia.
Anics dc lc-la, crgunici ao oriador qucn lIa
Iavia dado, c quc icno gasiara no caninIo.
Fcsondcu-nc quc, assando casualncnic or
462
una rua da cidadc, Iora do ncio-dia, una
scnIora nuiio fornosa o cIanara duna jancla,
con os olIos cIcios dc lagrinas, dizcndo-lIc a
ioda a rcssa. Irnao, sc sois crisiao, cono
arcccis, clo anor dc Dcus vos co quc lcvcis
logo logo csia caria ao lugar c cssoa quc a vai
no solrcscriio, c quc c lcn conIccida; nisso
farcis un grandc scrvio a Nosso ScnIor, c ara
nais conodancnic o odcrdcs fazcr, ionai o quc
vai ncsic lcno." E dizcndo aquilo nc aiirou da
jancla alaio un lcno, ondc vinIan aiados ccn
rcalcs c csic ancl dc ouro, juniancnic con cssa
caria. Scn nc cscrar rcsosia, fugiu logo da
jancla, nas icndo-nc rinciro visio aanIar a
caria c o lcno. Fcsondi-lIc, or sinais, quc lIc
olcdcccria. Por isso, vcndo-nc iao lcn ago do
iralalIo quc ia fazcr, c conIcccndo, clo
solrcscriio, quc o rccado cra ara vos, orquc cu
nuiio lcn vos conIco, scnIor, c ainda or cina
olrigado das lagrinas daqucla fornosa scnIora,
nao quis fiar-nc dc ouira cssoa, c vin cu
rorio fazcr-lIc a cnircga; c cn dczcsscis Ioras,
quc ianias Ia quc rcccli o rccado, alnilIci o
caninIo quc salcis, quc c dc dczoiio lcguas.
Enquanio o agradccido c novo corrcio nc
rclaiava aquilo iudo, csiava cu solrcssaliado da
novidadc, c ircncndo-nc as crnas, quc nal nc
odia icr cn c. Alri a caria, c li o scguinic.
463
A alavra quc D. Fcrnando vos dcu dc quc
falaria a vosso ai ara clc falar ao ncu,
cunriu-a nuiio nais a scu gosio do quc cn
rovciio vosso. Salci, scnIor, quc clc nc cdiu
or csosa ara si; c ncu ai, scduzido da
vaniagcn quc cn scu cnicndcr vos lcva D.
Fcrnando, iao dcvcras lIc convcio na rogaiiva,
quc cn dois dias sc Ia-dc cclclrar o dcsosorio
iao sccrciancnic c a sos, quc as unicas
icsicnunIas scrao o ccu c algunas cssoas da
casa. Inaginai cono csiarci; vcdc sc nc nao
dcvcis acudir; c sc vos ano ou nao, o ciio dc
iudo vo-lo dara a conIcccr. Praza a Dcus quc
csia caria vos scja cnircguc anics dc cu o scr a
qucn iao nal salc guardar a fc ronciida."
Foi isio a sulsiancia da caria, quc nc fcz r
logo a caninIo, scn cscrar or nais rcsosias
ncn dinIciros, quc lcn clarancnic via ja quc
nao cra a conra dos cavalos, scnao so a ansia
dc rccncIcr o scu gosio o quc olrigara D.
Fcrnando a cnviar-nc a scu irnao. O dcsciio
quc sc nc accndcu conira o falso anigo, c o
icnor dc crdcr o icsouro granjcado cusia dc
ianios anos dc dcscjos c scrvios, dcran-nc
asas, ois foi quasc voando quc ao scguinic dia
cIcguci ao ncu lugar, Iora jusiancnic nais
roria ara falar con Lucinda. Enirci
furiivancnic, dciando a nula cn casa do lon
Ioncn quc nc lcvara a ncnsagcn, c iao a
roosiio cIcguci, quc logo vi a Lucinda osia s
464
gradcs icsicnunIas dos nossos anorcs.
ConIcccu-nc cla iao dc rccnic, cono cu a cla;
nas quao divcrsos un c ouiro! qucn Ia no
nundo quc sc ossa galar dc icr cncirado o
confuso cnsancnio c nudavcl condiao duna
nulIcr? ningucn dcccrio. Assin quc Lucinda nc
viu, dissc-nc. Cardcnio, acIas-nc vcsiida dc
noiva, ja nc csiao cscrando na sala D.
Fcrnando, o ircdo, ncu ai, o anlicioso, c ouiras
icsicnunIas quc nais dcrcssa o Iao-dc scr da
ninIa noric, quc dc scnclIanic cnlacc. Nao ic
criurlcs, qucrido, nas rocura acIar-ic
rcscnic a csic sacrifcio; sc cu o nao udcr
incdir con as ninIas razcs, una daga lcvo
oculia, quc iriunfara das violcncias nais
rcsoluias, dando fin ninIa vida, c cvidcnciara
a firncza quc ic guardci c conscrvo aic ao fin."
Fcsondi-lIc confuso c rcssa, or icncr nc
faliassc o icno ara lIc rcsondcr. ScnIora,
faan vossas olras sair vcrdadciras cssas
alavras; sc lcvas daga ara icu crcdiio, csada
lcvo cu ianlcn ara con cla ic dcfcndcr, ou ara
nc arrancar a vida, sc a soric conira nin sc
dcclarar." Crcio quc cla nao cIcgou a ouvir-nc
iudo, orquc scnii quc a cIanavan rcssa,
orquc o noivo csiava cscrando. Con isio sc
fccIou a noiic da ninIa irisicza, iranoniou o sol
da ninIa fclicidadc, crdi o lunc dos olIos c do
cnicndincnio. Nao accriava ara cnirar cn casa
dcla, ncn novcr-nc odia. Considcrando orcn
465
quanio a ninIa rcscna cra ncccssaria ara o
quc no caso odcria succdcr, aninci-nc o nais
quc udc, c cncirci. Cono conIccia lcn iodas
as cniradas c sadas, con o alvoroio quc la or
dcniro ia, ningucn rcarou cn nin, c iivc nodo
dc nc colocar no vao duna jancla da ncsna
sala, coriinada dc iacarias, or cnirc as quais
odia, scn scr visio, dcscolrir quanio sc
assassc. Qucn odcria agora dizcr os
solrcssalios dcsic coraao cnquanio ali nc
conscrvci? os cnsancnios quc nc ocorrcran? as
considcracs quc fiz, quc foran ianias c iais,
quc ncn sc odcn rcfcrir ncn c lcn quc sc
rcfiran? Dasia quc sailais quc o noivo cnirou na
sala scn nais conosiura quc o scu irajo do
cosiunc. VinIa-lIc or adrinIo un rino co-
irnao dc Lucinda, c cn ioda a sala nao Iavia
cssoa dc fora, scnao os criados da casa. Dcniro
cn ouco saiu duna canara Lucinda,
aconanIada da nac c dc duas donzclas suas,
iao lcn adcrcada c conosia, cono sua
qualidadc c fornosura conciia, scndo cla o
circno da gala c lizarria coricsa. O ncu cnlcvo
nao nc dciou noiar o quc irazia vcsiido; so udc
vcr quc as corcs cran cncarnado c lranco,
rcluzindo a cdraria c joias do ioucado c dc iodo
o vcsiuario, c rcalando or cina dc iudo a lclcza
singular dc scus louros calclos; iais lrilIavan
clcs scn concicncia con as cdras rcciosas c
con as luzcs dc quairo iocIas quc na sala
466
csiavan, quc ainda sc lIcs avaniajavan. AI!
ncnoria norial, criurladora do ncu dcscanso!
ara quc scrvc csiarcs-nc lcnlrando agora a
inconaravcl lindcza daqucla adorada ininiga?
Nao scra nclIor quc nc rcrcscnics, o ncnoria
crucl, o quc cla cniao fcz, ara quc, inciiado dc
iao nanifcsio agravo, rocurc, ja quc nao odc
scr a vingana, ao ncnos o norrcr? Nao vos
canscis, scnIorcs, dc nc ouvir csias digrcsscs,
ois nao c a ninIa cna das quc odcn c dcvcn
coniar-sc suciniancnic; cada circunsiancia dcla
nc arccc digna dun largo discurso.
A isio lIc rcsondcu o cura quc nao so sc nao
cansavan dc ouvi-lo, scnao quc nuiio salor
acIavan naquclas ncsnas ninudcncias, or
scrcn iais, quc nao ncrccian scr dciadas cn
silcncio, scndo iao dignas dc aicnao cono o
rincial da narraiiva.
Digo ois rosscguiu Cardcnio quc,
csiando iodos na sala, cnirou o cura da frcgucsia,
c ionando aos dois cla nao, ara fazcr o quc cn
ial aio sc rcqucr, ao dizcr. Qucrcis, scnIora
Lucinda, ao scnIor D. Fcrnando aqui rcscnic,
ara vosso lcgiino csoso, cono nanda a Sania
Madrc Igrcja?" cu lancci a calca c cscoo ara
fora das coriinas, c con aicnissinos ouvidos c
alna criurlada nc us a cscuiar o quc Lucinda
rcsondcria. Una alavra dcla ia scr a scnicna
da ninIa vida ou noric. OI! qucn sc aircvcra
467
cniao a lradar. AI! Lucinda, Lucinda! olIa o quc
fazcs; considcra o quc dcvcs; olIa quc cs ninIa,
c nao odcs scr dc ouiro; rcara quc cn dizcndo
sn naiasic-nc dc rccnic. AI! iraidor D.
Fcrnando, roulador da ninIa gloria, ncu
assassino! quc qucrcs? quc rcicndcs? considcra
quc nao odcs crisiancnic cIcgar a calo dos
icus dcscjos, orquc Lucinda c ninIa csosa c
cu sou scu narido." AI! louco dc nin! agora quc
csiou auscnic c longc do crigo, c quc digo o quc
dcvia fazcr c nao fiz; agora, dcois dc dciar
roular a ninIa cara rcnda, c quc naldigo ao
roulador, dc qucn nc udcra icr vingado, sc
ara isso iivcssc coraao, cono o icnIo ara nc
quciar. Enfin, ja quc cniao fui covardc c ncscio,
nao c nuiio quc norra agora corrido, arrccndido
c louco. Esiava o cura cscrando a rcsosia dc
Lucinda, quc sc dcicvc un lon csao cn da-la;
c quando cu cnsci quc arrancava a daga ara
scu crcdiio, ou soliava a lngua ara rofcrir
alguna vcrdadc ou dcscngano, quc cn ncu
rovciio rcdundassc, ouo-lIc dizcr con voz
dcsnaiada c fraca. Sin; qucro." O ncsno dissc
D. Fcrnando; c, dando-lIc o ancl, ficaran ligados
cn lao indissoluvcl. CIcgou o dcsosado a
alraar a sua csosa; c cla, ondo a nao solrc o
coraao, caiu dcsnaiada nos lraos da nac.
Fcsia agora dizcr qual cu fiquci, vcndo con
aquclc sn dcsfciias as ninIas cscranas,
falscadas as alavras c roncssas dc Lucinda,
468
dcsanarado, cn ncu cnicndcr, dc iodo o favor
cclcsic. Alvoroiaran-sc iodos con o dclquio dc
Lucinda; c, dcsacriando-lIc a nac o scio, ara
lIc dar ar, nclc sc dcscolriu un acl fccIado,
quc D. Fcrnando ionou logo, c sc s a lcr luz
duna das iocIas. Acalada a lciiura, scniou-sc
nuna cadcira, con a nao na facc, con nosiras
dc Ioncn nuiio cnsaiivo, scn acudir aos
rcncdios, quc sua csosa sc fazian, ara quc
sc rccolrassc do dcsnaio. Eu, vcndo alvoroiada
ioda a gcnic dc casa, avcniurci-nc a sair, qucr
fossc visio qucr nao, dcicrninado, no caso dc nc
vcrcn, a fazcr un dcsaiino ial, quc iodos
cIcgasscn a cnicndcr a ninIa jusia indignaao
no casiigo do falso D. Fcrnando, c ianlcn da
inconsiancia da iraidora. Porcn a ninIa soric,
quc ara naiorcs nalcs, sc os Ia, nc dcvia
rcscrvar, ordcnou quc naquclc onio nc solrassc
o cnicndincnio, quc dc cniao ara ca nc icn
faliado; c assin, scn qucrcr ionar vingana dos
ncus naiorcs ininigos (quc, or csiar iao fora dc
acordo, facil nc fora iona-la}, quis cccuiar cn
nin a cna quc clcs ncrccian, c orvcniura quc
con naior rigor do quc con clcs usara, sc cniao
os naiassc. A noric quc sc rccclc rccniina
dcrcssa acala as cnas; nas a quc sc dilaia
con iorncnios csia naiando, scn acalar a
cisicncia. Enfin, sa dc casa c iornci-nc do
Ioncn ondc iinIa dciado a nula. Mandci-a
aarclIar, nonici-a scn nc dcscdir, c sa da
469
cidadc scn ousar, cono ouiro LoiI, olIar ara
iras. Quando nc vi no cano, sozinIo, cncolcrio
clo cscuro da noiic c convidado clo scu silcncio
a quciar-nc, scn rcsciio ou ncdo dc scr
cscuiado ncn conIccido, solici a voz cn ianias
naldics a Lucinda c D. Fcrnando, cono sc con
clas saiisfizcssc o agravo quc nc Iavia fciio. Dci-
lIc aodos dc crucl, ingraia, falsa c
dcsagradccida c solrciudo dc anliciosa, ois a
riqucza do ncu ininigo lIc iinIa fccIado os
olIos, ara sc nc roular c cnircgar-sc, quclc
con qucn nais lilcral c franca a foriuna sc Iavia
nosirado. No ncio das iorrcnics daquclas
naldics c viiucrios, dcsculava-a ainda assin,
dizcndo quc nao cra nuiio quc una donzcla
scnrc rccolIida cn casa dc scus ais,
acosiunada a olcdcccr-lIcs, iivcssc qucrido
condcsccndcr con o scu gosio, ois lIc davan
or csoso un cavalciro iao rincial, iao rico c
iao gcniil-Ioncn; quc, sc o nao quiscssc rccclcr,
sc dcvcria cnsar dcla ou quc nao iinIa juzo, ou
quc iinIa nouira aric caiivo c coraao; o quc
iudo rcdundaria cn ncnoscalo da sua fana.
Disio saliava logo ara ouira idcia, dizcndo. quc
ainda quc cla iivcra diio, ara sc rcssalvar, scr cu
ja scu csoso, os scus nao lIc acIarian a clciao
iao na, quc nao ncrcccssc dcscula, ois anics
dc sc arcscniar D. Fcrnando, nao odcrian clcs
rorios dcscjar racionalncnic nclIor csoso do
quc cu ara sua filIa, c quc assin lcn udcra
470
cla, anics dc vir circnidadc dc cnircgar a sua
nao, dizcr quc cra ja ninIa, orquc cn lancc ial
nao scria cu qucn lIc dcsncniissc cssa
invcnao. Por dcrradciro conclu quc ouco anor,
ouco juzo, nuiia anliao c dcscjo dc grandcza
a iinIan fciio csqucccr das alavras con quc nc
cnganara ara as ninIas cscranas c Ioncsios
dcscjos. Ncsias lancniacs c inccriczas
caninIci o rcsio da noiic, c acIci-nc ao
ananIcccr s alas dcsia scrra, or ondc nc
adianici nais ircs dias or dcscaninIos scnrc
a nais, aic quc cIcguci a uns rados, nao sci
ara quc lado dcsias nonianIas, ondc crgunici
a uns guardadorcs ara ondc cra o nais lravio
dcsias scrras. Disscran-nc quc ara csia landa.
Para cla nc dirigi logo, con icnao fciia dc nao
acalar nouira aric a ninIa vida nciido or
csias ascrczas. A nula cn quc cu vinIa caiu dc
cansao c dc fonc, ou (o quc nais crcio} or sc
aariar dc iao inuiil carga cono lIc cu cra.
Fiquci a c, sucunlido naiurcza, consunido dc
fonc, scn icr, ncn nc ocorrcr rocurar qucn nc
socorrcssc. Assin crnancci nao sci quanio
icno csicndido or icrra. Ao calo lcvanici-nc
scn fonc c acIci junio a nin alguns calrciros,
quc foran scn duvida os quc nc rcncdiaran na
ninIa niscria. Dclcs c quc ouvi o csiado cn quc
dcran conigo, a dizcr ianios disaraics, quc lcn
nosirava irazcr o juzo a nonic. Dc cniao ara ca
sinio cu rorio cn nin quc ncn scnrc rcgulo
471
ccrio, scnao quc ando iao dcsncdrado c
soncnos, quc fao nil dcsroosiios, rasgo o
faio, vozcio or csias solcdadcs, analdioo a
ninIa soric, c rciio cn vao o nonc scnrc
adorado da ninIa ininiga, scn nc lcnlrar cniao
nais quc fazcr or acalar a vida naqucla vozcria.
Quando iorno cn nin, acIo-nc iao cansado c
nodo, quc nal nc osso novcr. A ninIa
norada, nais salida, c o oco dun solrciro,
suficicnic agasalIo dcsic coro niscravcl. Os
vaquciros c calrciros quc andan or csias
scrranias nc susicnian or caridadc, ondo-nc
a conida clos caninIos c clas cnIas or ondc
cnicndcn, quc odcrci acaso iransiiar c dar con
cla. Falia-nc, c vcrdadc, o juzo ara a conIcccr;
nas a ncccssidadc naiural nc diz scr
naniincnio, c nc aviva dcscjo dc aciccc-lo, c
voniadc ara o ionar. Ouiras vczcs, scgundo clcs
nc conian, quando nc ionan con juzo, salio-
lIcs ao caninIo c os roulo fora, ainda quc
clcs no quciran dar dc loa voniadc, quc ja ara
isso no irazian do lugar s nalIadas. Dcsia
nancira vou assando os rcsios da niscravcl
cisicncia aic quc o ccu scja scrvido conduzi-la
ao dcscanso uliino, ou dc no cIanar
lcnlrana, ara quc a cla nc nao iorncn a
fornosura c iraiao dc Lucinda, c o agravo dc D.
Fcrnando. Sc Dcus ial nc conccdc scn nc iirar a
vida, cu alicarci o cnsancnio a discursos dc
nais rovciio. A nao scr assin, nao Ia scnao
472
rogar Providcncia quc icnIa do da ninIa alna,
quc cu cn nin nao sinio valor ncn fora ara
iirar o coro dcsia csirciicza, cn quc or ncu
gosio o quis r. Aqui csia, o scnIorcs ncus, a
anarga Iisioria da ninIa dcsgraa. Dizci-nc
agora sc a acIais ial, quc sc ossa rccordar con
ncnos scniincnio quc o ncu; nao vos canscis cn
aconsclIar-nc o quc a razao vos nosirar or lon
ara ncu rcncdio, orquc ianio Ia-dc arovciiar
conigo, cono arovciia o curaiivo rccciiado or
un ncdico dc fana ao cnfcrno quc rccusc
rccclc-lo. Nao qucro saudc scn Lucinda; c cono
cla gosia dc scr dc ouiro, scndo, ou dcvcndo scr
ninIa, dcicn-nc gosiar a nin dc scr da
dcsvcniura, odcndo scr da fclicidadc. Ela quis
con a sua nudana iornar csiavcl a ninIa
crdiao; cu qucrcrci con rocurar crdcr-nc
saiisfazcr a sua voniadc. Arcndcrao os
vindouros quc a nin so faliou o quc a iodos os
dcsdiiados solra. a clcs cosiuna scr consolaao
a ccricza dc nao odcrcn alcana-la; c cn nin c
causa dc novos scniincnios c nalcs, orquc aic
cnso quc ncn con a noric sc nc Iao-dc
acalar.
Aqui icrninou Cardcnio a sua csiiraada
fala; Iisioria iao anorosa, cono dcsasirada; c ao
icno cn quc ja o cura sc csiava rcarando
ara lIc roor algunas alavras dc conforio,
vcio-lIc ao ouvido una voz quc o aialIou, a qual
dizia o quc ao dianic sc coniara.
473

LIVFO QUAFTO
474

CAPTULO XXVIII
Quc iraia da nova c agradavcl avcniura succdida na ncsna
scrra ao cura c ao larlciro.

DITOSOS c fclicssinos icnos, cn quc ao
nundo vcio o iao audaz cavalciro D. Quioic dc la
MancIa cla sua nui Ionrada dcicrninaao dc
rcsiiiuir ao nundo a ja quasc csquccida ordcn
da cavalaria andanic! Salorcanos nos agora,
ncsia idadc iao falia dc assaicnos alcgrcs, a
doura dc csiarnos lcndo a sua vcrdadcira
Iisioria c os conios quc ncla sc iravan cono
cisodios; csics cn loa aric nao sao ncnos
agradavcis, ariificiosos c vcrdadciros quc a
Iisioria ncsna.
Conia cla, rosscguindo o scu ioriuoso fio,
quc ianio cono o cura concava dc rcarar-sc
ara consolar a Cardcnio, o aialIou una voz, quc
lIc cIcgou aos ouvidos, c quc cn ions nagoados
sc lasiinava assin.
Ai, Dcus! scra ossvcl icr cu ja acIado
lugar, cn quc sculic a oculias csic coro, quc
iao solrcossc vou arrasiando? cscro quc sin,
sc nc nao ncnic a solcdadc quc csias scrras nc
afianan. Ai dcsdiiosa! quao nais agradavcl
475
conanIia nao farao csias cnIas c noiias ao
ncu scniincnio, ois nc roorcionarao
conunicar csias qucias con o ccu, c nao a
criaiuras Iunanas! Na icrra ja nao Ia con qucn
sc ossa ionar consclIo nas inccriczas, alvio
nos quciuncs, ncn rcncdio na dcsgraa.
Tudo isio ouviran disiiniancnic o cura c os
nais quc ali cran; c or lIcs arcccr quc crio
dali csiava a cssoa quc iais qucias rofcria, sc
lcvaniaran ara ir icr con cla. Nao iinIan
andado vinic assos, quando dc iras dc un
cnIasco viran scniado ao c dc un frcio un
nancclo cnirajado lavradora, ao qual, or csiar
con a calca laia, a lavar os cs nun
rcgaiinIo, nao udcran incdiaiancnic divisar o
rosio. Aroinaran-sc-lIc iao calados, quc nao
foran dclc rcsscniidos, dc aicnio quc csiava na
sua lavagcn dos cs; c iais cran clcs, quc nao
arccian scnao dois cdaos dc uro crisial cnirc
as ouiras cdras da corrcnic. MaravilIou-os a
alvura c lindcza daquclas lanias, quc nao
arccian fciias a isar iorrcs, ncn a scguir
arados c lois, cono inculcava o vcsiuario do
dono. Assin, vcndo quc nao iinIan sido or ora
scniidos, o cura, quc ia adianic, fcz sinal aos
ouiros dois ara quc sc agacIasscn c
cscondcsscn or iras dc uns cdaos dc cnIa
quc ali Iavia. Assin o cccuiaran iodos,
rcarando con aicnao ara o quc o noo fazia.
476
Trazia csic un rouaozinIo ardo dc duas
alas, nuiio lcn cingido ao coro con una
ioalIa lranca. Trazia uns calcs c olainas dc
ano ardo, c na calca una gorra ianlcn
arda. As olainas iinIa-as lcvaniadas aic ncia
crna, quc na alvura alcnlrava alalasiro.
Acalados dc lavar os fornosos cs, cnugou-
os con un lcno da calca, o qual iirou da gorra;
c, quando ja ia ara rciirar-sc, crgucu o rosio;
con o quc iivcran lugar os quc o csiavan
olIando dc dcscolrir una fornosura
inconaravcl, c ial, quc Cardcnio dissc laiinIo
ara o cura.
Esia, cono nao c Lucinda, nao c criaiura
Iunana; dcvc scr or fora divindadc.
O noo iirou a gorra c, sacudindo a calca
ara una c ouira aric, concou a csalIar os
calclos, quc lcn udcran aos do sol fazcr invcja.
ConIcccran cniao quc o suosio rusiico nao cra
scnao nulIcr, c ninosssina; clo ncnos, a
nais fornosa quc anlos clcs con scus olIos
janais iinIan visio. Ouiro ianio cncarcccria
Cardcnio, sc nao conIcccra Lucinda, cuja
lindcza, cono dcois dcclarou, cra a unica ara
sc conarar qucla. Os calclos conridos c
louros nao so lIc colrian as cosias, nas ioda cn
dcrrcdor a vclavan; ianio, quc, afora os cs, nada
dc iodo o coro lIc aarccia. Para os alisar
477
scrviran dc cnic naos, quc cn lrancura ainda
aos cs sc avaniajavan.
Todo aquclc conjunio acrcsccniava ainda nos
ircs cscciadorcs a adniraao c o dcscjo dc
salcrcn qucn fossc. Por isso sc dclilcraran a
aarcccr.
Ao novincnio quc fizcran ara sc crgucr,
alou a gcniil noa a calca, c arrcdando dos
olIos os calclos con as naos anlas, rocurou
vcr dondc o rudo rovinIa. Tanio quc os
dcscolriu s-sc cn c; c, scn sc dcicr a calcar-
sc, ou rccolIcr os calclos, aanIou nuiio
rcssa un volunc cono dc roua, quc junio lIc
csiava, c quis r-sc cn fugida, cIcia dc
criurlaao c solrcssalio. Mas scis assos nao
icria ainda dado, quando, nao lIc odcndo nais
os dclicados cs con a ascrcza das cdras, sc
dciou cair. Corrcran ara cla os ircs, scndo o
cura o rinciro quc lIc falou, dizcndo.
Dcicndc-vos, scnIora, qucn qucr quc
scjais. Os quc vcdcs aqui so anlicionan scrvir-
vos. Nao Ia orquc nos fujais; ncn vos odcis
corrcr assin dcscala, ncn nos ouiros conscniir-
vo-lo.
A nada disio cla rcsondia alavra, a odcr
dc ainiia c confusa.
478
CIcgados ois a cla, o cura, iravando-lIc da
nao, rosscguiu.
Os vossos calclos, scnIora, lcn csiao
dcsncniindo o vosso irajo. Dc ouco iono nao
dcvcn scr as causas dc sc icr a vossa lindcza
disfarado cn vcsiuario iao indigno, c cn iao
funda solcdadc cono csia. Diia foi quc vos
acIasscnos; sc nao ara darnos rcncdio aos
vossos nalcs, ao ncnos ara vos ajudar con
algun lon consclIo. Nao Ia dcsvcniura iao
cansada, ncn iao osia no calo, cnquanio nao
dcgcncra cn noric, quc dcva csquivar-sc a un
alviirc ofcrccido con lon anino. Porianio,
scnIora, ou scnIor, ou o quc nais quiscrdcs scr,
iornai a vos do solrcssalio quc a nossa rcscna
vos causou, c coniai-nc o vosso caso, scja qual
for. Todos c cada un dc nos vos
aconanIarcnos, ao ncnos no scniincnio dos
vossos iralalIos.
Enquanio o cura assin discorria, csiava cla
cono fora dc si, olIando ara iodos scn
loqucjar. Dava or longc a lcnlrar un safaro
aldcao, a qucn dc rccnic sc nosiran coisas
raras, quc clc nunca viu; nas, rcconcando o
cura nais razcs ao ncsno roosiio
cncaninIadas, cla, dando un rofundo susiro,
quclrou o silcncio, c dissc.
479
Una vcz quc o soliiario dcsias scrras nao
lasiou ara nc cscondcr, c csics ncus calclos
dcsncnicn cnganos, or dcnais fora fingir cu
or nais icno o quc vos so or coricsia
nosirarcis acrcdiiar. Isio suosio, agradco-vos,
scnIorcs, os vossos ofcrccincnios; ianio, quc or
clcs nc julgo olrigada a saiisfazcr-vos cn iudo
quc nc cdis, sc lcn quc icno quc a narraao
das ninIas dcsdiias vos causc, alcn da
conaiao, dcsconsolo nao cqucno, orquc
afinal ncn aiinarcis rcncdio ara o quc adco,
ncn consolacs quc no suavizcn. Acsar dc
iudo isio, c ara quc la or dcniro dos vossos
juzos nao andc csircnccida a idcia da ninIa
Ionra, or salcrdcs ja quc sou nulIcr, noa,
sozinIa, c ncsic irajo, coisas iodas (c lasiava
qualqucr dclas} ara arrasar na rcuiaao, dcvo
cnfin dizcr-vos o quc lcn quiscra calar-vos, sc
nc fora ossvcl.
Tudo isio dissc scn sc inicrroncr, con fala
iao ronia c voz iao suavc, quc nao ncnos
naravilIou or discrcia, do quc ja naravilIara
or fornosa. Ian rciicrar ronciincnios c
rogaiivas ara quc saiisfizcssc o ronciido,
quando cla, scn sc fazcr nais rogar, calando-sc
con ioda a Ioncsiidadc, c aanIando as
nadcias, sc asscniou nuna cdra, ficando os
ircs cn dcrrcdor; c, forccjando ara rcrinir
lagrinas, quc aos olIos lIc acudian, con voz
480
scrcna a sonora concou dcsia nancira a sua
Iisioria.
Ha ncsia Andaluzia un lugar, dondc iona
nonc un Duquc, dos quc cIanan Crandcs dc
EsanIa. Tcn clc dois filIos; o nais vclIo,
Icrdciro do scu csiado, c dos scus lons cosiuncs
ianlcn (scgundo arccc}, c o nais novo, Icrdciro
nao sci dc quc, sc nao for das iraics dc Dclido,
c dos cnlusics dc Calalao. Dcsic Duquc sao
vassalos ncus ais, Iunildcs dc gcraao, orcn
iao ricos dos lcns da foriuna, quc, sc o
nascincnio lIos igualassc, ncn clcs icrian nais
quc dcscjar, ncn cu icncria nunca vcr-nc na
dcsgraa cn quc nc vcjo. Talvcz quc a ninIa
ouca vcniura so nasccssc da quc ianlcn lIcs
faliou a clcs or nao nasccrcn ilusircs. Vcrdadc c
quc nao sao iao Iunildcs, quc sc dcvan
cnvcrgonIar do scu csiado, ncn ianlcn iao
alios, quc nc iircn a cisna cn quc csiou dc scr a
ninIa dcsgraa cfciio da sua Iunildadc. En
suna. sao lavradorcs, gcnic cIa scn nodoas na
gcraao, c (cono sc cosiuna dizcr} crisiaos-
vclIos c ranosos, nas nao iao ranosos, quc a
sua riqucza c nagnfico iraio lIcs nao va a ouco
c ouco adquirindo nonc dc fidalgos c
cavalIciros, ainda quc a naior riqucza c nolrcza
dc quc clcs sc rczavan cra icrcn-nc or filIa.
Por nao icrcn ouiro ncn ouira quc dclcs
Icrdassc, cono orquc cran ais, c ais
circnosssinos, cra cu una das nais rcgaladas
481
filIas quc janais Iouvc. Eu o csclIo cn quc sc
rcvian, o lordao da sua vclIicc c o alvo dc iodas
as suas anlics, quc sc lcvaniavan aic ao ccu.
Dcssas anlics, or iao sanias quc cran, nao
discrcavan as ninIas ncn un iil; iao scnIora
cra cu dos scus coracs, cono dos scus Iavcrcs;
or nin sc rccclian c dcscdian os criados; a
conia das scncniciras c colIciias corria ioda or
ninIa nao; das nocndas dc azciic, das
lagaradas dc vinIo, do gado naior c ncnor, dos
colncais, finalncnic dc iudo aquilo quc un
lavrador oulcnio, cono ncu ai, dcvc icr, c icn,
a adninisiraao fazia-a cu. Era a nordona c
scnIora, con ianio dcsvclo ncu, c iao a scu
conicnio, cono nao osso cncarcccr. Os cdaos
quc no dia nc solravan dcsics lavorcs, dcois dc
icr dado a dcvida aicnao aos naiorais ou
caaiazcs, c a ouiros jornalciros, cnirciinIa-os
cn ccrccios, quc s donzclas sao iao lciios
cono ncccssarios, iais cono os dc agulIa c dc
alnofada, c a roca nuiias vczcs; c quando, ara
csaircccr, inicrronia csics ccrccios, rccorria
ao cnircicnincnio dc lcr algun livro dcvoio, ou a
iocar una Iara, orquc a ccricncia nc iinIa
cnsinado scr a nusica una suavizadora dos
aninos alicrados c un alvio ara os iralalIos do
csriio. Tal cra a vida quc cu lcvava cn casa dc
ncus ais. Sc iao or niudo a conici, nao foi or
osicniaao, ncn or alardo dc riquczas, nas so
ara quc sc rcconIca quanio scn cula ca
482
daquclc lon csiado ncsic cn quc Iojc nc vcjo.
o caso quc, assando cu a vida cn ianias
ocuacs, c nun ial rccaio, quc sc odia
conarar ao dc un nosiciro, scn scr visia
(suunIa cu} dc cssoa alguna, afora os criados
dc casa (orquc os dias cn quc ia nissa cra iao
dc nanIazinIa, iao aconanIada dc ninIa nac
c dc criadas, c ioda cu iao colcria c rccaiada,
quc acnas via or ondc unIa os cs}; acsar dc
iudo aquilo, os olIos do anor, ou da ociosidadc,
or nclIor dizcr, quc sao nais quc olIos dc lincc,
dcscolriran-nc cnirc as ouiras coricjadas dc D.
Fcrnando, quc assin sc cIana o filIo nais novo
do Duquc dc qucn ja vos falci.
Ao nonc, acnas rofcrido, dc D. Fcnundo,
nudou-sc a Cardcnio a cor do rosio, c concou a
suar, con iao grandc alicraao, quc, rcarando
nclc o cura c o larlciro, icncran scr-lIc cIcgado
algun daquclcs aiaqucs dc loucura, dc quc ja
iinIan noicia. Mas Cardcnio o quc so fcz foi
coniinuar a ircssuar, orcn quicio, con os olIos
fiios na lavradora, inaginando qucn cla cra.
Esia, scn rcarar, rosscguiu a sua Iisioria,
dizcndo.
Acnas nc iinIa avisiado, quando
(scgundo clc dcois coniou} ficou iao ossudo dc
anorcs ncus, quanio as suas olras o dcran a
cnicndcr. Mas, ara alrcviar o scn fin das
483
ninIas dcsdiias, qucro assar cn silcncio as
diligcncias quc D. Fcrnando fcz ara nc dcclarar
a sua voniadc. Sulornou ioda a gcnic da ninIa
casa; dcu c ofcrcccu dadivas c ncrccs a ncus
arcnics; iodos os dias cran dc fcsia c rcgozijo
na ninIa rua; dc noiic ningucn odia cgar no
sono, con as nusicas; os lilIcics quc nc vinIan
nao, scn cu salcr cono, cran infiniios, cIcios
dc nanoradas frascs c ofcrccincnios, con ncnos
lciras quc roncssas c juras. Tudo aquilo nao so
nc nao alrandava, nas aic nc cndurccia dc
nancira, cono sc rovicra dc ininigo norial.
Tudo quc clc fazia ara nc rcduzir sua voniadc
rcdundava-lIc scnrc no cfciio conirario; nao cra
or nc dcsagradar a gcniilcza dc D. Fcrnando,
ncn or acIar dcnasiadas as suas finczas,
orquc cn vcrdadc nc dava nao sci quc
conicniancnio vcr-nc iao qucrida c csiinada dc
cavalciro iao rincial; c nao nc dcsconicniava
do quc clc cscrcvia cn ncu louvor (quc ncsic
ariicular, or fcias quc scjanos, icnIo ara nin
quc iodas as nulIcrcs nos lisonjcanos quando
nos ouvinos cclclrar dc loniias}. A iudo orcn
rcsisiia a ninIa Ioncsiidadc c os consclIos
inccssanics dc ncus ais, ja cniao conIcccdorcs
c ccrios das rcicnscs dc D. Fcrnando; quc
adnira sc clc rorio ja sc nao inoriava dc quc
iodo o nundo lIas soulcssc! Fcciian-nc ncus
ais quc a Ionra dclcs crnanccia confiada ioda
na ninIa viriudc, c quc nc lcnlrassc da
484
disiancia quc ia dc nin a D. Fcrnando, rova
clara dc quc os scus dcscjos, or nais quc os clc
disfarassc, nais sc cncaninIavan ao scu gosio
quc a ncu rovciio, c quc, sc cu quiscssc r dc
algun nodo csiorvo, quc o dcscoroassc daqucla
incrdoavcl icina, clcs nc casarian scn dilaao
con qucn cu nais lcvassc cn gosio, ou fossc do
nosso lugar, ou dos circunvizinIos, quc ara iudo
lIcs davan confiana o scu calcdal c a ninIa
fana. Con csias roncssas c con a vcrdadc quc
as aconanIava, nc ia cu forialcccndo ara
rcsisiir; nunca janais rcsondi a D. Fcrnando
alavra, quc lIc nosirassc, ncn or sonlras,
cscrana dc nc alcanar. Todos csics rccaios
ncus, quc a clc sc dcvian figurar dcsdcns, crcio
quc ainda avivaran nais o scu aciiic dcsoncsio,
quc ouira coisa nao cra o afcio quc nc clc
cncarccia. A icr sido vcrdadciro, nao vos csiaria
cu agora coniando isio, ncn Iavcria dc quc nc
quciar. Soulc afinal D. Fcrnando quc ncus ais
andavan cn diligcncias dc nc casar, ara lIc
iirarcn a clc ioda a cscrana dc nc ossuir, ou,
clo ncnos, ara cu icr nais qucn nc
guardassc. Quc faria con ial novidadc D.
Fcrnando? Idcs salc-lo. Una noiic, csiando cu
no ncu aoscnio con a conanIia unica dc una
donzcla do ncu scrvio, con as orias lcn
fccIadas ara acauiclar qualqucr crigo, nao sci
ncn inagino cono, no ncio dcsics rcsguardos, c
na solidao dc iananIo cnccrro, vcjo-o dianic dc
485
nin. Tal foi a ninIa criurlaao, quc nc fugiu a
visia c a fala; nao odia griiar or socorro, ncn
clc, crcio cu, no conscniiria. CIcgou-sc logo a
nin, c, ionando-nc cnirc os lraos, (cono Iavia
cu dc nc dcfcndcr na iurlaao daquclc rccnic?}
concou a dizcr-nc iais coisas, quc nao sci cono
c ossvcl quc sc invcnicn; con as lagrinas c
susiros do iraidor sc acrcdiiavan os scus
dizcrcs. Eu olrczinIa! cu cnirc os ncus
dcsanarada, inccricnic dc scnclIanics
auros, conccci, nao sci cono, a icr or sinccras
iodas aquclas falsidadcs, nas nao ianio, ainda
assin, quc nc alalasscn a conadcccr-nc
rcrccnsivclncnic dc ianios circnos dc lagrinas
c gcnidos. Passado o rinciro solrcssalio,
rccolrci algun ianio o csriio anoriccido, c,
con nais anino do quc cu roria cnsci quc
iivcssc, lIc dissc. Sc csiivcra, cono csiou,
scnIor, nos vossos lraos, nos dc un lcao fcroz,
c nc ccriificasscn dc quc lIcs cscaaria con
dizcr ou fazcr fossc o quc fossc cn rcjuzo da
ninIa Ioncsiidadc, iao inossvcl nc fora isso,
cono nc foi inossvcl dciar dc nc oriar cono
nc orici. Tcndcs o ncu coro caiivo cnirc os
vossos lraos, c cu icnIo a ninIa alna scgura
con os ncus lons roosiios; sao clcs iao ouiros
dos vossos, cono vcrcis, sc, icinando, quiscrdcs
violcniar-nc. Sou vossa vassala, nas nao vossa
cscrava; a nolrcza do vosso sanguc nao icn ncn
dcvc icr liccna ara dcsonrar a Iunildadc do
486
ncu. Sou vila c lavradora, nas ncn or isso nc
arccio cn ncnos do quc vos vos csiinais or
scnIor c cavalIciro. Conigo nao Iao-dc
arovciiar as vossas foras, ncn valcr as vossas
oulcncias, ncn as vossas alavras Iao-dc lograr
scduzir-nc, ncn susiros c lagrinas cnicrncccr-
nc. Sc alguna dcsias coisas quc digo a vissc
nun csoso cscolIido or ncus ais, sua
voniadc scria docil a ninIa, cono ficava con
Ionra, ainda quc scn gosio, dc grado cnircgaria
o quc vos, scnIor, agora con ianio csforo
anlicionais. Digo iudo isio, orquc nao Ia cuidar
quc dc nin alcancc coisa alguna qucn nao for
ncu lcgiino csoso." Sc nisso csia a iua
dificuldadc, lclssina Doroicia" (assin sc
cIana csia dcsdiiada} dissc o dcslcal cavalciro
dcsdc aqui ic dou con csia nao a ccricza dc o
scr icu; iono or icsicnunIas os ccus, a quc
nada sc cscondc, c csia inagcn dc Nossa
ScnIora quc icns aqui."
Quando Cardcnio lIc ouviu quc sc cIanava
Doroicia, iornou dc novo aos scus solrcssalios, c
acalou dc sc confirnar no quc ja suuscra; nas
nao quis inicrroncr a narraiiva, dcscjoso dc
salcr cn quc arava o quc clc ja quasc salia; so
dissc.
Quc, scnIora! Doroicia c o vosso nonc? dc
una Doroicia ja cu ouvi falar, quc ialvcz cn
onios dc dcsgraa vos nao fiquc airas.
487
Prosscgui; icno vira, cn quc vos diga coisas,
quc Iao-dc assonlrar ianio cono lasiinar-vos.
Fcz Doroicia rcaro nas alavras dc
Cardcnio, c cn scu irajar ciravaganic c
niscravcl, c lIc rogou quc, sc or acaso salia
alguna coisa iocanic a cla, lIa disscssc logo,
orquc, sc alguna coisa loa lIc iinIa ficado na
dcsgraa, cra o anino ara sofrcr qualqucr novo
inforiunio, cla crsuasao dc quc ncnIun odia
ja cIcgar aos aiuais, quanio nais acrcsccnia-los.
Nao crdcrci cu icno, scnIora
rcsondcu Cardcnio cn dizcr-vos o quc cnso,
sc o quc cnso nao c crrado. nas nao nos faliara
ooriunidadc, ncn isio vos rclcva nuiio.
Scja o quc for rcsondcu Doroicia
rossigo a ninIa Iisioria. Tonando una dcvoia
inagcn, quc no aoscnio sc acIava, invocou-a
cono icsicnunIa do nosso dcsosorio, c con
frascs cficacssinas, c ciraordinarios
jurancnios, nc dcu alavra dc scr ncu narido,
acsar dc quc, anics dc finalizada a sua jura, cu
lIc cdi quc rcarassc lcn no quc fazia, c
ondcrassc no dcsgosio quc o scnIor Duquc scu
ai scniiria dc o vcr casado con una vila sua
vassala; quc sc nao ccgassc con a ninIa
fornosura, ial qual cra, ois nao cra suficicnic
ara dcscula do scu dcsaiino; c quc, sc algun
lcn nc qucria fazcr, clo anor quc nc iinIa,
488
fossc dciar corrcr a ninIa soric or ondc
convinIa ninIa qualidadc, ois casancnios
dcsiguais ncn sc gozan, ncn aiuran nuiio no
gosio con quc rinciian. Todas csias razcs lIc
ondcrci, con ouiras nuiias, quc ncn ja nc
lcnlran; nas iodas foran ara clc cscusadas.
Qucn nao icnciona saiisfazcr nao rcgaicia
condics no coniraiar. Aqui fiz dcniro dc nin
csic raido discurso. Nao scrci cu a rincira,
quc or via dc nairinnio Iaja sulido a
grandczas; ncn D. Fcrnando ianlcn scra o
rinciro, a qucn fornosura ou ccgucira dc
afciao, quc c o nais naiural, icnIa fciio
rocurar conanIcira infcrior. Sc cu nao osso
nudar o nundo, ncn iniroduzir nclc cosiuncs
novos, convcn-nc arovciiar csia Ionra quc a
soric nc dcara, ainda quc ncsic o fcrvor
rcscnic so durc cnquanio o dcscjo sc lIc nao
sacia. Ao ncnos cranic Dcus scrci sua csosa.
Sc con dcsrczos o dcscdissc no acrio cn quc
nc vcjo, cn lugar dc cunrir o quc dcvc alusara
da fora, c ficarci irrcncdiavclncnic dcsonrada, c
scn dcscula aos olIos dc qucn nao soulcr
quao inoccnicncnic sucunli. Cono odcrao
convcnccr-sc ncus ais, c as ouiras cssoas, dc
quc csic fidalgo cnirou no ncu aoscnio scn
anucncia ninIa?" Todas csias duvidas c
ccriczas nc iunuliuaran insianiancancnic no
csriio, c concaran a inclinar-nc ao quc sc
iornou, scn o cu cuidar, a ninIa crdiao. Eran
489
os jurancnios dc D. Fcrnando; cran os
icsicnunIos quc invocava, as lagrinas quc o
inundavan, c, or uliino, o scu garlo c a sua
gcniilcza, quc, rcforando-sc con ianias c
iananIas nosiras dc vcrdadciro anor, solrarian
a rcndcr a qualqucr ouiro coraao iao livrc c
rccaiado cono cra o ncu. CIanci cla ninIa
criada, ara icr ianlcn na icrra una
icsicnunIa, alcn das do ouiro nundo, quc
dcuscssc cn ncu favor. Fciicrou c confirnou dc
novo D. Fcrnando os scus jurancnios, juniou
novos sanios or icsicnunIas, inrccou solrc si
nil casiigos ara o caso dc nao cunrir o quc nc
ronciia, iornou a cIorar, susirar c gcncr,
acriou-nc nais cnirc os lraos, dondc ainda
nc nao iinIa soliado; c con isio, c con sair do
aoscnio a ninIa donzcla, dcici cu dc o scr, c
clc consunou o scu fciio dc iraidor. O dia
scguinic noiic da ninIa dcsgraa nao alvorcccu
iao dcrcssa cono D. Fcrnando dcscjaria,
scgundo cnso, orquc, saciado un aciiic
lruial, ouo quc o naior gosio ara un
dcsalnado c fugir dondc o ciorquiu. D.
Fcrnando arcssou-sc, con cfciio, cn sc aariar
dc nin; c, auiliado cla ninIa scrva, quc cra a
roria quc ara ali no iniroduzira, anics dc
ananIcccr csiava ja na rua. Na dcscdida ainda
nc dissc quc iivcssc fc nas suas roncssas, nas
ja cniao con ncnos iniinaiiva. Para nais
confirnaao da sua alavra, assou do scu ara
490
o ncu dcdo un rico ancl. Con cfciio ariiu,
dciando-nc nao sci sc irisic, sc conicnic;
confusa c cnsaiiva, sci cu quc sin, c quasc fora
dc nin con a ninIa iransfornaao. Nao iivc
anino ncn lcnlrana dc ralIar ninIa aia cla
iraiao quc nc fizcra, cnccrrando a D. Fcrnando
no ncu rorio aoscnio, orquc ncn ainda
aiinava sc rcalncnic cra lcn, ou nal, o quc nc
Iavia aconiccido. No noncnio dc sc ariir D.
Fcrnando, dissc-lIc cu quc, clo ncsno nodo
cono cnirara naqucla noiic, odia vir iodas as
nais quc dcscjassc, visio scr cu ja sua, faliando
so ullicar-sc o succsso, o quc scria quando clc
quiscssc. Voliou ainda na scguinic noiic, nas foi
cniao cla uliina vcz; ncn cu o iornci a avisiar,
ncn na rua ncn na Igrcja, no dccurso dc un
ncs, or nais quc nc cansassc cn soliciia-lo
(ainda quc soulc quc csiava na cidadc, c quc ia
quasc diariancnic caa, scu ccrccio dc
rcdilcao}. Todo csic conrido razo foi ara
nin dc Ioras ninguadas c anargas, lcn o osso
dizcr. Eniraran-nc a crcsccr duvidas; rinciici
a dcscrcr da vcrdadc dc D. Fcrnando, c a ninIa
aia concou a ouvir-nc as jusias rcrccnscs,
quc cu danics lIc ouava. Foi-nc ncccssario
rcsguardar as ninIas lagrinas c disfarar as
nosiras do scnllanic, ara nao dar azo a quc
ncus ais nc crguniasscn dc quc andava cu
csarosa, olrigando-nc con isso a idcar
ncniiras ara os saiisfazcr. Mas iudo isio sc
491
acalou dc rccnic; cIcgou un lancc cn quc sc
airoclaran rcsciios, c os discursos Ionrados
dcran fin; crdcu-sc-nc a acicncia c saran a
ullico os ncus scgrcdos. Toda csia rcsoluao
rclcniou or sc icr csalIado a calo dc alguns
dias, no ovo do lugar, quc nuna cidadc crio sc
Iavia casado D. Fcrnando con una donzcla cn
iodo o circno fornosssina c dc nui csclarccida
asccndcncia, osio quc nao iao rica, quc cn
razao do doic udcssc asirar a iao nolrc
casancnio. Dissc-sc quc sc cIanava Lucinda,
con ouiras coisas quc naquclc dcsosorio
ocorrcran, dignas dc adniraao.
Cardcnio, ao nonc dc Lucinda, o quc so fcz
foi cncolIcr os onlros, nordcr os lalios, franzir
as solrancclIas, c, assado ouco, dciar corrcr
dos olIos duas fonics dc lagrinas.
Doroicia ncn or isso dciou dc scguir a sua
fala, dizcndo.
CIcgou-nc aos ouvidos csia nova icrrvcl;
c, cn lugar dc sc nc gclar o coraao, iananIa foi
a raiva quc nclc sc nc accndcu, quc ouco faliou
ara cu nao sair clas ruas dando vozcs, c
ullicando a alcivosia quc sc nc iinIa fciio; nas
aquicici or cniao o cccsso da furia, con a idcia
dc r cssa ncsna noiic or olra o quc
rcalncnic us, quc foi cnirajar-nc ncsic Ialiio
quc nc dcu un dos cIanados cgurciros nas
492
casas dc lavoura, quc cra scrvo dc ncu ai, ao
qual dcscolri ioda a ninIa dcsvcniura, rogando-
lIc nc aconanIassc aic cidadc cn quc
asscnici cnconirar o ncu ininigo. O asior,
dcois dc icr rcrccndido a ninIa ousadia c
cncarccido a fcaldadc da ninIa dcicrninaao,
vcndo-nc inalalavcl no ncu roosiio,
roniificou-sc a aconanIar-nc aic ao calo do
nundo quc fossc. No ncsno insianic aici nuna
irouinIa dc ano dc linIo un vcsiido dc
nulIcr, c algunas joias c dinIciros, ara o quc
udcssc succdcr; c cla calada da noiic, scn
nada dizcr ninIa iraidora donzcla, sa dc casa
aconanIada do ncu criado, c cnircguc a nui
divcrsas faniasias, c nc us a caninIo ara a
cidadc a c, voando, nao ianio clo dcscjo dc
cIcgar, ois nao odia csiorvar o quc iinIa or
consunado, cono ara crguniar a D. Fcrnando
cono iivcra valor ara acunular ianias crfdias.
En dois dias c ncio cIcguci cidadc, c crgunici
cla rua dos ais dc D. Lucinda. O rinciro a
qucn nc dirigi rcsondcu-nc nais do quc cu
dcscjara ouvir; nosirou-nc a casa, c nc rcfcriu
quanio no dcsosorio succdcra, coisa iao falada,
quc or ioda a aric sc fazian convcniculos, cn
quc sc nao iraiava douira coisa. Dissc-nc quc na
noiic do casancnio dc D. Fcrnando con D.
Lucinda, dcois dcla icr rofcrido o sn, lIc iinIa
dado un rijo dcsnaio, c quc, cIcgando o narido
a dcsaiacar-lIc o ciio ara lIc dar o ar, lIc
493
acIou un acl cscriio do rorio unIo dcla,
cn quc dcclarava quc nao odia scr csosa dc D.
Fcrnando, orquc ja o cra dc Cardcnio, quc,
scgundo o Ioncn nc dissc, cra un cavalciro nui
rincial da ncsna cidadc, c quc sc Iavia dado o
sn a D. Fcrnando, fora or sujciao a scus ais.
En suna, iais razcs dissc conicrcn-sc no acl,
quc lcn sc cnicndia quc a inicnao dcla iinIa
sido dc naiar-sc logo aos o aio do dcsosorio, c
ali ncsno dava os orqucs do scu suicdio.
Dizcn quc a vcrdadc dc iudo aquilo sc confirnou
or lIc icrcn acIado una daga oculia no vcsiido,
nao sci ondc. Prcscnciado iudo aquilo or D.
Fcrnando, csic, or cnicndcr quc Lucinda o Iavia
lurlado c cscarnccido, arrcncicu a cla ainda
dcsnaiada, c con a ncsna daga quc lIc
acIaran a quis airavcssar; c fa-lo-ia, sc os ais c
nais cssoas rcscnics o nao csiorvasscn. Mais
disscran quc D. Fcrnando dcsaarcccra logo dali,
c quc D. Lucinda nao iornara cn si aic ao ouiro
dia, c quc cniao coniara a scus ais quc cra
vcrdadcira csosa do solrcdiio Cardcnio. Soulc,
alcn disso, quc clc, o Cardcnio, assisiira,
scgundo sc dizia, quclc ircncndo dcsosorio, c
vcndo-a casada (o quc clc nunca inaginara} saiu
da cidadc dcscscrado, dciando-lIc una caria
cn quc clicava a Lucinda o agravo quc lIc
Iavia fciio, c quc clc sc ia ara ondc nunca nais
algucn o vissc. Tudo isio cra ullico c noiorio.
Ningucn falava douira coisa, c nais vicran a
494
falar ainda, quando sc csalIou quc Lucinda
iinIa dcsaarccido da casa aicrna c da
ovoaao, ois cn aric ncnIuna dcran con
cla, coisa dc quc scus ais andavan loucos, scn
salcrcn quc fizcsscn ara a rccolrarcn. Esias
novas quc rcccli afugcniaran dc iodo as ninIas
cscranas, c iivc or nclIor o nao Iavcr acIado
a D. Fcrnando, quc sc o acIassc casado, or nc
arcccr quc assin nao cra dc iodo inossvcl a
ninIa rcaraao. CIcgou-sc-nc a figurar quc
ialvcz o ccu iivcssc osio aquclc incdincnio ao
scgundo nairinnio, ara lIc dar ocasiao dc
conIcccr o quc ao rinciro dcvia, c a cair na
conia dc quc cra crisiao, c quc nais dcvia sua
alna quc aos rcsciios Iunanos. Tudo isio
rcvolvia cu na faniasia, suondo cn vao consolar-
nc con unas cscranas rcnoias c dcsnaiadas
ara alincnio da vida quc ja alorrco. Ora
conscrvando-nc cu ainda na cidadc scn salcr
quc fizcssc, ois nao acIava a D. Fcrnando,
cIcgou aos ncus ouvidos un rcgao ullico,
roncicndo un grandc rcnio a qucn nc
acIassc, dando os sinais da ninIa idadc c do
ncu irajar; c ouvi quc sc dizia icr-nc iirado dc
casa dc ncus ais o noo quc nc aconanIara,
coisa quc nc fcriu no niino, or vcr quao
dccado nc andava ja o crcdiio. Nao lasiava a
ninIa fuga, faliava-nc ara raior un Ioncn
iao laio c iao ouco ncrcccdor das ninIas
aicncs. Logo quc ial rcgao ouvi, us-nc fora
495
da cidadc con o ncu scrvo, quc ja rinciiava a
dar nosiras dc iiiulcar na lcaldadc ronciida, c
ncssa ncsna noiic cniranos cla cscssura
dcsic nonic ara nao scrnos acIados. Mas lcn
dizcn quc un nal nunca vcn so, c quc o fin dc
una dcsgraa c rincio dc ouira naior. Assin
nc succdcu a nin, orquc o lon do ncu criado,
Ioncn aic cniao ficl c scguro, assin quc nc viu
naqucla solidao, nais inciiado da sua vclIacaria
quc da ninIa fornosura, quis arovciiar a
ooriunidadc quc ao scu arcccr lIc dcaravan
csics crnos; c scn rcsguardo dc vcrgonIa, ncn
icnor dc Dcus, ncn rcsciio ninIa cssoa, nc
rcqucsiou. Dcscnganado con as ninIas
rcsosias injuriosas c jusias aos scus
dcsavcrgonIados rojcios, dciou-sc das
rogaiivas or ondc Iavia concado c assou a
cnrcgar a fora. O ccu, orcn, quc oucas vczcs
dcia dc ajudar o quc c jusio, olIou or nin, dc
nodo quc cu, dclil c scn grandc iralalIo, dci
con clc dc un rccicio alaio, ondc o dcici
nao sci sc norio, sc vivo; c logo, con nais
rcsicza do quc sc udcra cscrar da ninIa
canscira c dc iananIo solrcssalio, nc cniranIci
or csics siios nonicsinos, scn ouiro iniuiio
scnao Ioniziar-nc s csquisas dc ncus ais, c
da gcnic quc or ordcn sua nc andava
rasircando. Aqui nc cnlosquci Ia nao sci ja
quanios ncscs; acIci un naioral, quc nc lcvou
or scu criado a un lugar no coraao dcsics
496
nonics. Dc asior lIc icnIo scrvido iodo csic
icno, rocurando scnrc os dcscanados ara
cncolrir csics calclos, quc iao incscradancnic
agora nc rcvclaran. Nada nc valcran orcn
ianias cauiclas; vcio ncu ano a salcr quc cu nao
cra varao, c cnirou na ncsna danada icniaao
do scrvo; c, cono ncn scnrc a foriuna c a ar
dos nalcs os rcncdios, nao acIci rccicio ncn
larranco ondc dcscnIar c dcscnar ao ano,
cono ao ouiro Iavia fciio, c assin iivc or nclIor
fugir-lIc c cscondcr-nc dc novo cnirc csias
ascrczas, quc ccrincniar con clc as ninIas
foras, dcsculas ou rogaiivas. Tornci ois a
cnlrcnIar-nc ondc scn incdincnio udcssc
con susiros c lagrinas sulicar ao ccu sc
condocssc das ninIas dcsvcniuras c nc
conccdcssc nodo cono sair dclas, ou dciar a
vida cnirc csias solcdadcs, scn quc fiquc
lcnlrana dcsia irisic, quc iao scn cula sua
dcu causa a quc sc falc dcla, c a dcsaloncn na
icrra do scu nascincnio c nas alIcias.
497

CAPTULO XXIX
Quc iraia do gracioso ariifcio c ordcn quc sc icvc cn iirar o
nosso anorado cavalciro da nuiio ascra cniicncia cn quc sc
Iavia osio.

Esia c, scnIorcs, a vcrdadcira Iisioria da
ninIa iragcdia. Julgai agora sc os susiros c
alavras quc ouvisics c as ninIas lagrinas, nao
cran ainda ncnos do quc dcvcran. Pcsando lcn
a ninIa dcsgraa, rcconIcccrcis quc or dcnais
vos fora o icniar-lIc consolacs; c nal ja agora
scn rcncdio. O quc so vos co, c con facilidadc
nc odcrcis fazcr, c aconsclIardcs-nc ondc
odcrci assar a vida, anics quc dc nin dc calo
o icnor dc scr acIada clos quc nc andan
rocurando. Eu sci, vcrdadc scja, quc o nuiio
anor quc ncus ais nc icn nc afianava da sua
aric nuiio lon acolIincnio; nas iananIa c a
vcrgonIa quc dc nin sc aossa, ao cnsar quc
lIcs Ici-dc aarcccr iao difcrcnic do quc clcs
cscravan, quc or nclIor icnIo dcsicrrar-nc
ara scnrc da sua visia, quc iorna-los a vcr,
lcnlrando-nc quc clcs ao cncarar-nc csiao
sofrcndo no inicrior cnsancnios iao alIcios da
Ioncsiidadc quc dc ninIa aric dcvian cscrar.
498
Calou-sc aqui, c sc lIc colriu o rosio dc una
cor, quc lcn clarancnic nosirava o scniincnio c
quclranio do scu anino. Tania lasiina cciiou
nos ouvinics, cono adniraao or iao orfiosa
dcsgraa.
O cura quis logo icniar-lIc consolacs c
consclIos, nas anicciou-sc-lIc Cardcnio,
dizcndo.
Con quc, scnIora, sois cniao vos a
fornosa Doroicia, a filIa unica do rico Clcnardo?
Adnirada ficou Doroicia quando ouviu o
nonc dc scu ai, c rcarou no soncnos quc cra
qucn lIo rofcria (ja csia salido o nalirailIo
quc clc andava} c dissc-lIc.
E vos qucn sois, irnao, quc assin salcis o
nonc dc ncu ai? orquc cu aic agora, sc lcn
nc lcnlro, nunca na ninIa narraiiva o noncci.
Sou rcsondcu Cardcnio aquclc scn
vcniura, quc, scgundo vos, scnIora, a disscsics,
Lucinda dcclarou scr scu csoso; sou o dcsdiiado
Cardcnio, a qucn a crfdia do ncsno dc qucn
ianlcn sois viina rcduziu a csic csiado quc
vcdcs, roio, nu, falio dc iodo o conforio Iunano,
c, o quc c ainda ior, falio do juzo, ois so o
icnIo quando nalguns lrcvcs inicrvalos o ccu sc
lcnlra dc no cnrcsiar. Sou, sou cu, Doroicia,
aquclc quc sc acIou rcscnic s infanias dc D.
499
Fcrnando, c sc dcicvc aguardando o sn dc
Lucinda; sou o quc nao icvc anino ara cscrar o
dcsfccIo do dcsnaio dcla c aguardar o quc
rcsuliaria do acl quc lIc acIaran no scio.
Faliou-nc valor ara ianio adccincnio junio;
fugi da casa dcscoroado, dcici a un Ioscdciro
ncu una caria a Lucinda ara lIc scr cnircguc, c
corri ara csias solcdadcs dcicrninado cn
acalar nclas a cisicncia, quc dcsdc aquclc
insianic fiquci alorrcccndo cono ininiga norial.
Nao arouvc orcn soric livrar-nc dcla;
conicniou-sc con iirar-nc o juzo; foi ialvcz a sua
idcia quc cu solrcvivcssc ara a loa vcniura quc
Iojc iivc cn dar convosco, ois, scndo vcrdadc,
cono acrcdiio, o quc nos Iavcis coniado, ainda
nao cra inossvcl, quc a anlos nos nos
rcscrvassc Dcus nclIor ciio nos nossos
dcsasircs, do quc nos suonos; orquanio, nao
odcndo Lucinda casar con D. Fcrnando or scr
ninIa, ncn D. Fcrnando con cla or scr vosso,
icndo cla nanifcsiado iao solcncncnic a vcrdadc,
lcn odcnos cscrar quc a Providcncia nos
rcsiiiua ainda o quc nos cricncc or dirciio
inconirovcrso. Una vcz quc icnos csia luz no
fuiuro, c csia cscrana nao rcnoia, ncn
fundada cn quincras, sulico-vos, scnIora, quc
nais accriadancnic sc cncaninIcn os vossos
Ionrados cnsancnios; ouiro ianio farci cu da
ninIa aric; sujciio-nc a cscrar or nclIor
foriuna. fc dc cavalciro c crisiao vos juro nao
500
vos dcsanarar cnquanio vos nao vcja cn odcr
dc D. Fcrnando; juro nais, quc, sc con razcs o
nao udcr irazcr ao conIccincnio do quc vos
dcvc, usarci cniao da liccna quc nc da o scr
cavalIciro, c odcr con jusio noiivo dcsafia-lo
cla scn-razao quc vos faz, scn nc lcnlrar
cniao dos ncus agravos ariicularcs, cuja
vingana dciarci or conia do ccu; na icrra so os
vossos nc inorian.
Con o quc a Cardcnio ouviu, acalou
Doroicia dc sc naravilIar, c or nao aiinar con
agradcccr iananIos ofcrccincnios, quis lcijar-
lIc os cs, no quc clc nao conscniiu.
Fcsondcu cnirc anlos o liccnciado, c
arovou a loa rcsoluao dc Cardcnio; solrciudo
lIcs rogou, aconsclIou, c crsuadiu quc sc
fosscn con clc sua aldcia, ondc sc odcrian
rcfazcr dc iodo o ncccssario, c dcois sc
cnicndcria no rocurar a D. Fcrnando, ou no
lcvar-sc Doroicia a scus ais, ou no quc nais
convcnicnic arcccssc. Agradcccran-lIc Cardcnio
c Doroicia, c lIc acciiaran o ronciido favor.
O larlciro, quc a iudo iinIa csiado suscnso
c silcncioso, fcz ianlcn a sua loa raiica, c sc
ofcrcccu, con iao loa voniadc cono o cura, ara
iudo cn quc os udcssc scrvir. Coniou cn lrcvcs
icrnos a causa quc os ali iroucra, c lcn assin
a csiranIa loucura dc D. Quioic, acrcsccniando
501
quc csiavan cscrando clo cscudciro, quc iinIa
ido sua rocura.
Dcslizou na ncnoria a Cardcnio, cono or
sonIos, a cndcncia quc cnirc clc c D. Quioic
Iouvcra, c coniou-a aos circunsianics; nas o quc
nao aiinou a clicar foi o cguilIo da dcsavcna.
Nisio ouviran vozcs, c conIcccran scrcn dc
SancIo Pana, o qual, or nao icr acIado o cura
c o larlciro ondc os dciara, vinIa dando aquclcs
auos dc cIanancnio. Saran-lIc ao cnconiro;
c, crguniando-lIc or D. Quioic, SancIo lIcs
dissc cono o cnconirara cn fralda dc canisa,
fraco, anarclo, norio dc fonc c susirando cla
sua scnIora Dulcincia; c, acsar dclc SancIo icr
diio quc lIc nandava cla quc sassc dondc
csiava, c sc fossc a Toloso, ondc cla o ficava
cscrando, a sua rcsosia fora quc csiava firnc
cn nao aarcccr cranic a sua fornosura, scn
rinciro icr fciio faanIas quc o iornasscn
ncrcccdor da sua graa; quc, sc ial cisna fossc
or dianic, corria crigo dc nao cIcgar a
Incrador, cono csiava olrigado, ncn scqucr a
Arccliso, quc cra o ncnos quc odcria scr; c
orianio visscn o quc sc odia fazcr ara o
dcscncovarcn dali.
Fcsondcu-lIc o liccnciado quc sc nao
afligissc, quc clcs, lon ou nau grado, o farian
sair. Coniou logo a Cardcnio c a Doroicia o quc
502
Iavian idcado ara rcncdio dc D. Quioic, clo
ncnos ara o rcsiiiurcn a sua casa.
Doroicia acudiu logo, dizcndo quc cla
rcrcscniaria a donzcla ncccssiiada nclIor quc o
larlciro, aic orquc iinIa ali vcsiidos ara fazcr
cssc acl nui ao naiural, c dciasscn or sua
conia o rcrcscniar a conicnio iudo quc fossc
rcciso ara sc lcvar avanic o cncnIo, ois cla
cra nuiio lida cn livros dc cavalarias, c salia
crfciiancnic o falar das donzclas cnadas,
quando sulicavan dons aos andanics cavalciros.
Dclo! nada nais c rcciso dissc o cura;
c ornos ja isso cn olra. Nao Ia duvida,
icnIo or nin a soric, ois, quando ncnos o
cnsavanos, sc vos conca a alrir caninIo ara
vosso rcncdio, ncus scnIorcs, c a nos ianlcn
ara sc cfciuar o nosso cncnIo.
Doroicia iirou logo da iroua una saia inicira
dc iclilIa rica, c una naniilIa dc ouira visiosa
fazcnda vcrdc; c dc un cofrczinIo un colar c
ouiras joias; con o quc rccniinancnic sc
adornou, or nodo quc nao arccia scnao una
grandc c oulcnia dana. Dissc quc iudo aquilo
iinIa cla irazido dc sua casa ara o quc dcssc c
vicssc, c quc nunca aic ali sc lIc iinIa ofcrccido
ncccssidadc dc o cnrcgar.
A iodos cncaniou a sua nuiia graa, donairc
c gcniilcza, inicirados unanincncnic da falia dc
503
gosio dc D. Fcrnando, quc ianios rinorcs
dcsrczava; nas qucn nais sc adnirou foi
SancIo Pana, or lIc arcccr (o quc cra
vcrdadc}, quc nunca cn dias dc vida iinIa visio
crfciao igual, c crguniou ao cura qucn vinIa
a scr aqucla iao garlosa scnIora, c quc andaria
cla luscando or aquclcs andurriais.
Esia fornosa scnIora rcsondcu o cura
c, SancIo irnao, scn iirar ncn r, a Icrdcira
or linIa rcia dc varao do grandc rcino dc
Miconicao, a qual vcn rocura dc vosso ano
ara lIc cdir un don, quc vcn a scr. dcsfazcr-
lIc un iorio c agravo quc un nalvado giganic lIc
fcz; c, cn conscqucncia da fana dc lon cavalciro
quc vosso ano ja ganIou or iodo o nundo, vcio
dc Cuinc con o cncnIo dc o acIar.
Diiosa lusca c diioso acIado! cclanou
SancIo Pana rincialncnic sc ncu ano
Iouvcr a loa soric dc dcsfazcr cssc ial agravo c
cndirciiar cssc iorio, naiando o cconungado
giganic quc Vossa Mcrcc diz, quc fc quc o Ia-dc
naiar, sc o cnconira, salvo sc for faniasna, quc
la conira faniasnas nao icn ncu ano odcr
algun. Mas una coisa, alcn dc ouiras, qucro cu
agora sulicar a Vossa Mcrcc, scnIor liccnciado;
c vcn a scr quc cnrcguc quanios ncios udcr
ara quc a ncu ano sc nao cncaic na calca o
scr Arccliso, quc c dc quc cu icnIo ncdo, c or
isso lIc aconsclIc casar-sc logo con csia
504
Princcsa; assin fica inossililiiado dc rccclcr
ordcns arcclisais, c con facilidadc cIcgara a
Incrador c cu ao calo do ncu cncnIo. Ja
icnIo ncdiiado isio con a dcvida aicnao, c ca
clas ninIas conias nao nc convcn quc ncu
ano scja Arccliso, orquc cu ara a Igrcja nao
sirvo; sou casado; c andar agora a diligcnciar
discnsas ara odcr rccclcr rcndas
cclcsiasiicas, icndo, cono icnIo, nulIcr c filIos,
scria un nunca acalar; c orianio, scnIor, o fino
c quc ncu ano sc rcccla o nais dcrcssa quc sc
ossa con csia scnIora, da qual or ora nao sci a
sua graa, clo quc a nao cIano clo scu nonc.
CIana-sc rcsondcu o cura a
Princcsa Miconicadcla, orquc, cIanando-sc o
scu rcino Miconicao, claro csia quc cla sc dcvc
cIanar assin.
Esia visio rcsondcu SancIo dc
nuiios sci cu, quc icn ionado o aclido c
alcunIa do lugar ondc nasccran; or ccnlo.
Pcdro dc Alcala, Joao dc Ulcda c Diogo dc
ValIadolid; ianlcn sc dcvc usar la cn Cuinc as
FainIas ionarcn o nonc dos scus rcinos.
Por fora dissc o cura c cnquanio ao
casar-sc o vosso ano, cu farci iudo quc udcr.
Do quc SancIo ficou iao conicnic, cono o
cura asnado da sinlcza dclc, c dc vcr cono
iinIa cnluiidos nos cascos nao ncnorcs
505
dcsauicrios quc o airao, ois ncnIuna duvida
unIa cn quc viria a scr Incrador.
Ja Doroicia csiava scniada na nula do cura,
o larlciro con a larla dc ralo dc loi; c disscran
a SancIo quc os cncaninIassc ara ondc scu
ano sc acIava, rcconcndando-lIc quc nao
dciassc conIcccr a D. Quioic ncn o liccnciado
ncn o larlciro, orquc cn os nao conIcccr clc c
quc csiava o luslis dc vir o fidalgo a scr
Incrador.
Ncn o cura ncn Cardcnio quiscran
aconanIar o rancIo, ara quc D. Quioic sc
nao rccordassc das icsiilIas quc iivcra con o
dcsvairado noo; a rcscna do cura ianlcn nao
cra ncccssaria. Dciaran ois ir adianic as
rinciais figuras, c os dois foran scguindo a c c
con o scu vagar.
Ao aariarcn-sc ali, rccordando o cura a
Doroicia o quc Iavia dc fazcr, rcsondcu-lIc cla
quc disso crdcssc iodo o cuidado, quc iudo
faria, onio or onio, cono o cdian c iniavan
os livros dc cavalaria.
Trcs quarios dc lcgua icrian andado, quando
dcscolriran a D. Quioic cnirc unas inirincadas
cnIas, ja vcsiido, nas ainda nao arnado. Assin
quc Doroicia o avisiou, c soulc dc SancIo scr o
rorio, fusiigou con o cIicoic o scu alafrcn,
scguindo-a o lcn larlado larlciro. Ao cIcgarcn
506
ao c, aiirou-sc o inrovisado cscudciro alaio
da nula, c foi ara ionar nos lraos a Doroicia,
a qual, acando-sc con grandc dcscnlarao, sc
foi lanar dc joclIos s lanias dc D. Quioic.
Forccjava clc ara crguc-la; cla orcn, scn
conscniir cn lcvaniar-sc, lIc falou dcsia
nancira.
Nao nc lcvaniarci daqui, o valoroso
cavalciro, aic quc a vossa coricsia nc nao icnIa
ouiorgado un don, quc rcdundara cn crcdiio dc
vossa cssoa, c cn rovciio da nais
dcsconsolada donzcla quc o sol nunca viu. Sc o
valor do vosso foric lrao sc iguala vossa
inorial fana, olrigaao vos corrc dc favorcccr
scn vcniura, quc dc iao longcs icrras vcn, ao
cIciro do vosso fanoso nonc, luscar-vos ara
rcaro das suas dcsdiias.
Nao vos rcsondcrci alavra, fornosa
scnIora rclicou D. Quioic ncn ouvirci
nais nada da vossa rcicnsao, scn quc rinciro
vos lcvanicis.
Nao nc lcvaniarci, scnIor rcsondcu a
afligida donzcla anics quc a vossa coricsia nc
ouiorguc o favor cdido.
Eu vo-lo ouiorgo c conccdo rcsondcu
D. Quioic conianio quc sc nao Iaja dc
cunrir cn dcirincnio c ofcnsa do ncu Fci, da
507
ninIa airia, c daqucla quc do ncu coraao c
lilcrdadc icn as cIavcs.
Nao scra cn rcjuzo dos quc dizcis, ncu
lon scnIor rclicou a dolorida donzcla.
Quando nisio ian, cIcgou-sc SancIo ao
ouvido dc scu ano, c lIc dissc cn voz sunida.
Dcn odc Vossa Mcrcc, scnIor ncu,
conccdcr-lIc o favor quc cla cdc, quc c una
coisiia dc nonada; c so naiar a un nandriao
dun giganic; c a quc lIc cdc c a alia Princcsa
Miconicadcla, FainIa do grandc rcino Miconicao
da Eiioia.
Scja qucn for rcsondcu D. Quioic
cunrirci o quc sou olrigado c o quc nc diia a
conscicncia, scgundo o quc rofcssado icnIo.
E, iornando-sc donzcla, coniinuou.
Lcvanic-sc a vossa grandc fornosura, quc
cu ja daqui lIc conccdo o quc lIc arouvcr cdir-
nc.
O quc co c dissc a donzcla quc a
vossa nagnanina cssoa vcnIa logo conigo ondc
cu o lcvar, c nc roncia nao sc inironcicr cn
ouira avcniura ncn rcqucsia alguna anics dc nc
dar vingana dun iraidor quc, conira iodo o
dirciio divino c Iunano, nc icn usurado o
rcino quc cra ncu.
508
Ouiorgado rcsondcu D. Quioic c
assin odcis, scnIora, crdcr dc Iojc ara
scnrc a nclancolia quc vos faiiga, c fazcr quc a
vossa csnorccida cscrana rccolrc novos lrios c
fora, quc con a ajuda dc Dcus, c a do ncu
lrao, ccdo vos vcrcis rcsiiiuda ao vosso rcino, c
scniada no irono do vosso vasio c aniigo csiado,
acsar c dcsciio dc quanios vclIacos vos
rcicndcrcn cncccr; c naos olra, quc lcn sc
diz quc no iardar cosiuna csiar o crigo.
A ncccssiiada donzcla forccjou quanio dc
or lIc lcijar as naos; nas D. Quioic, quc cn
iudo cra concdido c corics cavalciro, dc soric
ncnIuna o conscniiu, anics a fcz lcvaniar, c
alraou con nuiia coricsia c acaiancnio, c
ordcnou a SancIo quc aarclIassc Focinanic, c o
arnassc logo nun rccnic.
SancIo dcscndurou as arnas, quc sc
acIavan cono irofcu, cndcnics duna arvorc, c,
cnsilIando o cavalo, nun volvcr dc olIos s o
ano rcsics. Esic, vcndo-sc ronio, dissc.
Vano-nos daqui cn nonc dc Dcus a
favorcccr csia grandc scnIora.
Dc joclIos csiava ainda o larlciro, icndo
grandc conia cn disfarar o riso c cn quc lIc nao
cassc a larla, quc sc lIc cai ialvcz sc lIc
nalograssc iudo; nas, vcndo ja conscguido o
scguro c lon dcsacIo, c a diligcncia dc D.
509
Quioic ara o ir r cn olra, lcvaniou-sc,
ionou a nao da sua scnIora, c, ajudado do
cavalciro, a suliu ara a nula. D. Quioic
noniou logo no Focinanic, o larlciro na sua
cavalgadura, ficando SancIo a c, rcnovando-sc-
lIc as saudadcs do scu ruo, cla falia quc lIc
fazia. Enircianio lcvava iudo con gosio, or lIc
arcccr quc o ano csiava cn caninIo, c nuiio
cn vcscras dc scr Incrador, orquc ja dava or
infalvcl quc lrcvc o vcria nairinoniado con
aqucla Princcsa, c, clo ncnos, Fci dc Miconicao.
O quc so lIc csava cra cnsar quc o rcino dc
Miconicao cra cn icrra dc ncgros, c quc os scus
vassalos Iavian-dc scr iodos rciaria. Para isso
inaginou logo un lon rcncdio, c dissc con os
scus loics.
Quc sc nc da a nin quc os ncus vassalos
scjan rcios? nao Ia nais quc cnlarca-los,
irazc-los a EsanIa, c vcndc-los con aga
visia; con cssc dinIciro osso conrar algun
iiulo ou algun ofcio ara assar dcscansado o
rcsio da vida. A gcnic nao Ia-dc scr iola; c ara
convcnicncia roria nao odc scr roilido
vcndcr irinia ou dcz nil vassalos scn nais ncn
ncnos, c cnquanio o dialo csfrcga un olIo. Voio
a Dcus quc os Ici-dc cncanar iodos rasa,
cqucnos c grandcs, ou o nclIor quc cu udcr, c,
or nais rcios quc scjan, os salcrci
iransfornar cn lrancos ou anarclos. VcnIan
clcs, c vcrao cono os avio.
510
Con isio andava iao aiivo c conicnic, quc
ncn ja lIc lcnlrava quc ia a c.
Tudo aquilo olscrvavan dcnirc as sonlras
dunas noiias Cardcnio c o cura, c nao salian
quc fazcr ara sc agrcgarcn ao rancIo. Porcn o
cura, quc as arnava no ar, idcou logo ccdicnic.
Con una icsoura, quc irazia nun csiojo, coriou
as larlas a Cardcnio, cnrcsiou-lIc o scu
caoiinIo ardo c un fcrragoulo rcio, ficando
clc cn calas c gilao; con o quc iao
iransfigurado saiu o nosso Cardcnio, quc ncn
vcndo-sc a un csclIo sc rcconIcccria.
Concludo csic rcaro, icndo os ouiros
assado ja ara dianic cnquanio clcs sc
disfaravan, con facilidadc saran rinciro quc
clcs csirada rcal, orquc o nau iso c as
agruras daquclcs lugarcs nao dciavan arcssar-
sc ianio os cavalciros cono os ccs.
Dc fciio csics uliinos cIcgaran lancic no
soc da scrra, or nodo quc, ao sair dcla D.
Quioic c os scus conanIciros, o cura sc s a
cncarar nclc nuiio aicnio, dando sinais dc quc o
csiava rcconIcccndo, c, dcois dc csiar assin
irrcsoluio or un lon csao, corrcu ara clc dc
lraos alcrios, dizcndo a lrados.
Dcn aarccido scja o csclIo da cavalaria,
o ncu lon conairioia D. Quioic dc la MancIa,
a flor c a naia da gcniilcza, o anaro c rcncdio
511
dos ncccssiiados, a quinia csscncia dos
cavalciros andanics!
E, dizcndo isio, o alraava clo joclIo
csqucrdo.
D. Quioic, csaniado do quc via c ouvia
quclc Ioncn, cncarou nclc con aicnao,
conIcccu-o cnfin, c ficou a nodo naravilIado do
cnconiro, fazcndo grandc diligcncia or sc acar.
Nao lIo conscniiu o cura. D. Quioic icinava,
dizcndo.
Dcic-nc Vossa Mcrcc, scnIor liccnciado,
quc nao c jusio csiar cu a cavalo, c una iao
rcvcrcnda cssoa cono Vossa Mcrcc a c.
Nao consinio dc nodo algun dissc o
cura; csicja Vossa Crandcza a cavalo, ois a
cavalo c quc uliina as naiorcs faanIas c
avcniuras quc ncsia idadc sc icn visio, quc a
nin, osio quc indigno saccrdoic, lasiar-nc-a
noniar na anca duna dcsias nulas dcsics
scnIorcs, quc vcn na conanIia dc Vossa
Mcrcc, sc no nao lcvan a nal; aic farci dc conia
quc vou cncavalgando no Pcgaso, ou solrc a
zclra ou alfana cn quc noniava aquclc fanoso
nouro Musaraquc, quc ainda aic Iojc jaz
cncaniado na grandc cosia Zulcna, ouco
disianic da grandc Conluio.
512
Lcnlra lcn, scnIor liccnciado, c ncn ial
coisa nc ocorria rcsondcu D. Quioic; nas
cu sci quc a ninIa scnIora Princcsa scra
scrvida, or anor dc nin, nandar ao scu
cscudciro quc ccda a Vossa Mcrcc a scla da sua
nula; c clc la arranjara nas ancas, sc cla as da.
Da, da, cnso quc sin dissc a Princcsa
c cnso ianlcn quc nao c rcciso nandar cu
ial ao scnIor ncu cscudciro, quc clc c iao olido
c coricsao, quc nao Ia-dc conscniir quc una
cssoa cclcsiasiica va a c odcndo ir a cavaio.
Assin c rcsondcu o larlciro.
E, acando-sc logo, ofcrcccu ao cura a scla,
quc clc acciiou scn sc fazcr nuiio rogado. O nau
foi quc ao sulir o larlciro ara as ancas, a nula,
quc cra dc alquilcr (ara cncarcccr quc cra na
nao c rcciso nais}, alou un ouco os quarios
irasciros, c dcu dois coiccs no ar, quc a da-los no
ciio do ncsirc Nicolau, ou na calca, ao dialo
dcra clc o icr sado dc sua casa or via dc D.
Quioic. Tao foric lIc foi coniudo o solrcssalio,
quc sc csiaiclou no cIao con iao ouco cuidado
nas larlas, quc lIc caran. Vcndo-sc scn clas,
nao icvc ouiro rcncdio scnao acudir a iaar o
rosio con as naos anlas, c a vozcar quc lIc
iinIan dciiado fora os quciais.
513
D. Quioic, rcarando naquclc nolIo dc
larlas scn a rcscciiva quciada c scn sanguc,
dcsquiiadas do rosio do dono cado, dissc.
fc quc icnos nilagrc dc narca naior!
larlas iiradas cono or nao!
O cura, quc viu a sua invcnao cn crigo dc
scr dcscolcria, agarrou nas larlas, c as irouc
ao ncsirc, quc csiava ainda aos griios; c,
ionando-lIc dc rccnic a calca, c cncosiando-a
ao ciio, lIas rcs, nurnurando-lIc cn cina
unas alavras, quc dissc scrcn dc viriudc ara
cgar larlas, cono sc ia vcr. Logo quc icvc a
ocraao finda, aariou-sc, dciando o cscudciro
iao lcn larlado c iao sao cono danics. do quc
D. Quioic solrcnancira sc adnirou, c cdiu ao
cura quc cn icndo lugar lIc cnsinassc aquclc
curaiivo, orquc rovavclncnic nao Iavia dc
scrvir so ara cgar larlas. A razao cra clara.
dondc as larlas sc arrancavan Iavia dc ficar a
carnc nuna lasiina, c quc icndo ficado ali iudo
sao, c orquc o rcncdio sarava iudo.
E sara dissc o cura c roncio
cnsinar-lIo na rincira ocasiao.
Conlinaran cn quc or cniao noniassc o
adrc, c quc dali aic vcnda sc fosscn os ircs
rcvczando; cra caninIo dc duas lcguas.
514
Posios os ircs a cavalo, a salcr D. Quioic, a
Princcsa c o cura, scguindo os ircs a c,
Cardcnio, o larlciro, c SancIo Pana, dissc D.
Quioic ara a donzcla.
Vossa Crandcza, scnIora ninIa, quc nos
cncaninIc or ondc nais lIc acicccr.
Adianiou-sc con a rcsosia o liccnciado,
dizcndo.
Para quc rcino qucr Vossa ScnIoria quc
ioncnos? scra ara o dc Miconicao? c naiural
quc sin, ou ouco sci dc rcinos.
Ela, quc csiava or iudo, rcsondcu.
Sin, scnIor; ara cssc rcino c quc c o ncu
caninIo.
Porianio dissc o cura icnos dc
assar or dcniro do ncu ovo, c dali ionara
Vossa Mcrcc a dcrroia dc Cariagcna, ondc con
favor dc Dcus sc odcra cnlarcar. Sc o vcnio for
dc fciao, o nar sosscgado c scn icnorais, cn
ouco ncnos dc novc anos sc odcra csiar visia
da grandc lagoa Mcona, digo Mcoiidcs, quc fica
un ouco nais dc ccn jornadas ara ca do rcino
dc Vossa Crandcza.
Vossa Mcrcc csia cnganado, scnIor ncu
dissc cla orquc nao Ia dois anos quc cu dc
la arii; c cn vcrdadc quc nunca iivc lon icno,
515
c coniudo isso ja cIcguci a vcr qucn ianio
dcscjava, quc c o scnIor D. Quioic dc la
MancIa, cujas novas nc cncIcran os ouvidos
logo quc us cs cn EsanIa; c foran clas as
quc nc dccidiran a rocura-lo ara nc
cnconcndar sua coricsia, c fiar a ninIa jusiia
do valor do scu invcncvcl lrao.
Dasia dc louvorcs dissc D. Quioic; sou
ininigo dc iodo o gcncro dc adulacs; c ainda
quc csia agora o nao scja, scnrc ofcndcn os
ncus ouvidos scnclIanics raiicas. O quc cu sci
dizcr-vos, scnIora ninIa, c quc, icnIa cu valor
ou nao, o quc iivcr, ou nao iivcr, iodo o Ici-dc
cnrcgar cn vosso scrvio aic crdcr a vida; c
assin, dciando isso ara scu icno, rogo ao
scnIor liccnciado nc diga. quc o olrigou a vir a
csias icrras, iao so, scn criados, c ianio ligcira,
quc nc causa adniraao?
En oucas alavras o saiisfarci a Vossa
Mcrcc rcsondcu o cura. Eu c o ncsirc
Nicolau, nosso anigo c nosso larlciro, anos a
ScvilIa, a colrarnos ccrio dinIciro rcnciido or
un arcnic ncu, quc sc assou s ndias Ia ja
anos (c nao iao ouco quc nao cccdcssc dc nil
csos c iocadinIos, quc valc o dolro}. Passando
onicn or csics lugarcs, saran-nos ao cnconiro
quairo salicadorcs c nos iiraran aic as larlas.
Foi ianio, quc aic o larlciro nao icvc rcncdio
scnao r unas osiias; c aic a csic nancclo
516
quc vcn conosco (aoniando Cardcnio} o
uscran cono sc nunca as iivcssc iido. O loniio
c quc or iodos csics coniornos c fana ullica
scrcn os iais ladrcs uns forados das galcs, quc,
scgundo sc diz, foran lilcriados quasc ncsic
ncsno siio or un Ioncn iao valcnic, quc a
dcsciio do conissario c dos guardas os soliou a
iodos. Nao Ia duvida quc cra doido, ou cniao iao
aiifc cono clcs, Ioncn scn alna ncn
conscicncia. Pois aquilo nao foi soliar o lolo cnirc
as ovclIas? a raosa cnirc as galinIas? a nosca
no ncl? Quis dcfraudar a jusiia, ir conira o scu
Fci c ScnIor naiural, ois foi conira os scus
jusios rccciios. Quis iirar s galcs os cs con
quc clas andan, r cn rclolio a Sania
Irnandadc, quc Iavia nuiios anos csiava cn
dcscanso; quis, finalncnic, consunar un fciio,
or ondc a sua alna sc crdc, c o coro sc lIc
nao ganIa.
SancIo c quc iinIa coniado ao cura c ao
larlciro a avcniura dos galcoics, quc o ano
lcvara a calo con iania gloria; c or isso o cura
ao rcconia-la lIc carrcgava ianio a nao, ara vcr
o quc faria ou diria D. Quioic, a qucn, a cada
alavra, sc nudavan as corcs, scn sc aircvcr a
dizcr quc fora clc rorio o lilcriador daqucla loa
gcnic.
Ora aqui icn Vossa Mcrcc qucn nos
roulou dissc o cura. Dcus or sua
517
niscricordia nao ionc conias a qucn os nao
dciou lcvar o dcvido casiigol
518

CAPTULO XXX
Quc iraia da discriao da fornosa Doroicia, con ouiras coisas
dc nuiio salor c assaicno.

Mal iinIa acalado o cura, quando SancIo
dissc.
Pois afirno-lIc cu, scnIor liccnciado, quc
o fazcdor dcssa faanIa foi ncu ano; c olIc quc
nao foi or lIc cu nao dizcr a icno quc
rcarassc no quc fazia, c quc cra ccado solia-
los, orquc iodos ian ali or grandssinos
iraianics.
idioia cclanou aqui D. Quioic
aos cavalciros andanics nao cricncc avcriguar
sc os afligidos, acorrcniados c orcssos, quc sc
cnconiran clas csiradas, vao daqucla nancira
or suas culas, ou or scrcn dcsgraados; so
lIcs ioca ajuda-los cono ncccssiiados quc sao,
considcrando-lIcs as cnas, c nao as
iraianiadas. Enconiro una cnfiada, un rosario
dc gcnic nofina; fiz ncla o quc a ninIa rcligiao
cdia, c sassc o quc sassc; c a qucn o
dcsarova (scn faliar ao rcsciio quc dcvo ao
scnIor liccnciado c sua Ionrada cssoa} digo
quc salc ouco dos coniraicnos da cavalaria, c
519
quc ncnic cono un lilirc c nalcriado, c cu lIo
farci conIcccr con a ninIa csada, nais
conrida c inicirancnic.
Esias alavras ja as rofcriu firnando-sc nos
csirilos, c ajusiando o nurriao, orquc a lacia
dc larlciro, quc clas suas conias cra o clno dc
Manlrino, lcvava-a cndurada do arao
dianiciro, ara a nandar corrcgcr do nau
iraiancnio quc lIc dcran os galcoics.
Doroicia, quc cra discrcia c lcida, salcdora
ja da aducla dc ncnos dc D. Quioic, c dc quc
iodos, afora SancIo Pana, judiavan con clc,
nao quis ficar airas, c, vcndo-o iao cnojado, lIc
dissc.
ScnIor cavalciro, rccordc-sc do quc nc
roncicu; olIc quc nao odc inironcicr-sc cn
avcniura ncnIuna, or urgcnic quc scja; scrcnc-
sc, quc, sc o scnIor liccnciado soulcra quc o
lilcriador dos galcoics fora cssc lrao invcncvcl,
daria ircs onios na loca, c aic nordcra ircs
vczcs a lngua, anics dc icr diio alavra quc
rcdundassc cn dcsdouro dc Vossa Mcrcc.
Posso-lIo jurar dissc o cura cra nais
facil dciar coriar o ligodc.
Ja nc calo, scnIora ninIa dissc D.
Quioic c rcrino a jusia colcra quc nc ia
alrasando, c irci no ncu sosscgo, aic icr
520
cunrido o quc vos roncii. Agora cn aga
sulico-vos cu nc digais, sc vos nao da
incnodo, qual c a vossa nagoa, c quanias,
qucn, c quais sao as cssoas dc qucn vos Ici-dc
dar dcvida c inicira vingana.
Dc nuiia loa voniadc rcsondcu
Doroicia sc orvcniura vos nao cnfada ouvir
lancnios c dcsgraas.
Nao cnfada rcsondcu D. Quioic
nao cnfada, scnIora ninIa.
Scndo assin dissc Doroicia csicjan
Vossas Mcrccs aicnios.
A csias alavras logo Cardcnio c o larlciro sc
lIc uscran ao lado, coliosos dc vcr cono da
sua Iisioria sc saa a cscrissina donzcla; c o
ncsno fcz SancIo, quc nao ia ali ncnos
cnganado quc o ano. E cla, dcois dc sc icr
nuiio lcn ajciiado na scla, rcarando-sc con
iossir, c ouiras scnclIanics ccrinnias con
nuiio cIisic cncciou assin a sua narraiiva.
Princirancnic qucro quc Vossas Mcrccs
sailan, scnIorcs ncus, quc a nin nc
cIanan...
Aqui dcicvc-sc un ouco, or sc lIc icr
varrido o nonc quc lIc uscra o cura. Esic orcn
lIc acudiu no cncalIc, dizcndo.
521
Nao c naravilIa, scnIora ninIa, quc
Vossa Crandcza sc criurlc no rcfcrir as suas
dcsvcniuras; c rorio dclas o iirarcn nuiias
vczcs a ncnoria a qucn as adccc, a onio dc
ncn dos scus rorios noncs sc lcnlrarcn; c o
quc ncsic insianic succdcu a Vossa Cra-
ScnIoria, ois nao lIc lcnlra quc sc cIana a
ScnIora Princcsa Miconicadcla, Icrdcira lcgiina
do grandc rcino Miconicao. Agora quc ja lIc fica
aoniado o caninIo, odc Vossa Crandcza scguir
scn cnacIo o quc lIc arouvcr dizcr-nos.
Sin, scnIor dissc a donzcla crcio quc
daqui cn dianic ja nao scra ncccssario rccordar-
nc nada; cscro cIcgar a orio dc salvancnio
con a ninIa vcrdadcira Iisioria. Ora ois. El-Fci
ncu ai, quc sc cIanava Tinacrio, o salio, foi
nui douio nisio quc cIanan aric nagica, c
alcanou, cla sua cicncia, quc ninIa nac quc
sc cIanava a FainIa CIarancla, Iavia dc norrcr
rinciro quc clc, nas quc clc ianlcn dali a
ouco icno Iavia dc assar dcsia a nclIor vida,
ficando cu orfa dc ai c nac. Dizia clc, orcn,
quc ncnos o consunia isso, do quc o
aiorncniava salcr or coisa nuiio ccria quc un
dcsconunal giganic, scnIor duna grandc ilIa,
quc quasc confronia con o nosso rcino, cIanado
Pandafilando da visia fusca (orquc Ia ioda a
ccricza dc quc, acsar dc icr os olIos no scu
lugar, c dirciios, scnrc olIa dc rcvcs cono sc
fora vcsgo, quc clc faz or nau, c ara ncicr
522
ncdo c csanio gcnic}... Sin; rciio, quc ncu
ai soulc quc o ial giganic, logo quc lIc
consiassc a ninIa orfandadc, Iavia dc assar
con grandc quaniia dc gcnic solrc o ncu rcino, c
iirar-no iodo, scn nc dciar ncn una aldcia
ara nc cu rccolIcr, orcn quc iodas csias
inclcncncias sc odcrian cviiar, roniificando-
nc cu a casar con clc; nas quc, scgundo clc ncu
ai cnicndia, nunca cu csiaria or iao dcsigual
casancnio. Ncsic ariicular foi rofcia, orquc
nunca janais cla idcia nc assou casar-nc con
o ial giganic, ncn con ouiro qualqucr, fossc
qucn fossc. Mais dissc ncu ai c scnIor quc, sc
dcois da sua noric cu vissc quc Pandafilando
concava a cnirar clo ncu rcino, nao crdcssc
icno cn rcaros ara nc dcfcndcr, quc scria
arruinar-nc dc iodo, nas quc csoniancancnic
lIc dcscjassc a icrra, sc qucria cscaar noric,
c dcsiruiao ioial dos ncus lons c ficis
vassalos, orquc nao Iavia dc scr ossvcl
dcfcndcr-nc da cndialrada fora do giganic, nas
quc iornassc logo con alguns dos ncus caninIo
dc EsanIa, ondc acIaria rcncdio a ncus nalcs
na cssoa dun cavalciro andanic, cuja fana a
cssc icno cncIcria ja iodo o rcino, c o qual sc
Iavia dc cIanar (sc lcn nc lcnlra} D. Azoic, ou
D. Cigoic...
Talvcz disscssc D. Quioic inicrroncu
SancIo Pana ou or ouiro nonc, o Cavalciro
da Trisic Figura.
523
vcrdadc dissc Doroicia c ajuniou
quc cssc ial cavalciro scria alio dc coro, scco dc
rosio, c quc no lado dirciio, dclaio do onlro
csqucrdo, ou or ali crio, Iavia dc icr un sinal
ardo con ccrios calclos nancira dc scdas dc
orco.
Ouvindo aquilo, dissc D. Quioic ao
cscudciro.
SancIo filIo, acodc ca; ajuda-nc a dcsir,
quc rcciso vcr sc nao sou o cavalciro quc aquclc
iao salio nonarca dciou rofciizado.
Para quc sc qucr Vossa Mcrcc dcsir?
dissc Doroicia.
Para vcr sc icnIo o sinal indicado or
vosso ai rcsondcu D. Quioic.
Nao c rcciso quc sc disa acudiu
SancIo quc cu sci quc Vossa Mcrcc icn un
sinal assin ial qual no ncio do csinIao, rova
dc scr Ioncn csforado.
Eniao lasia isso dissc Doroicia; con
os anigos nao sc corian as unIas rcnics; quc
scja no onlro, ou quc scja no csinIao, vcn a
dar na ncsna. O caso c quc Iaja o sinal, csicja
ondc csiivcr, ois c iudo a ncsna carnc. Mcu ai
accriou cn iudo, c cu ianlcn accrici cn nc
cnconcndar ao scnIor D. Quioic, quc csic c o
524
quc ncu ai dissc. Os sinais do rosio concordan
con os da loa fana quc csic cavalciro icn, nao
so cn EsanIa, nas aic cn ioda a MancIa;
ianio assin, quc acnas cu dcscnlarquci cn
Ossuna, logo ouvi coniar dclc ianias faanIas,
quc nc dcu o coraao una ancada dc quc cra o
ncsno quc cu vinIa a luscar.
Cono dcscnlarcou Vossa Mcrcc cn
Ossuna, scnIora ninIa crguniou D. Quioic
sc nao c orio dc nar?
Arcssou-sc o cura anics quc Doroicia
rcsondcssc, c dissc;
Naiuralncnic qucrcra dizcr a scnIora
Princcsa quc, dcois quc dcscnlarcou cn
Malaga, a rincira aric cn quc acIou novas dc
Vossa Mcrcc foi cn Ossuna.
isso ncsno dissc Doroicia.
E diz nuiio lcn acrcsccniou logo o
cura nas qucira Vossa Majcsiadc rosscguir.
Prosscguir o quc? rclicou cla Nao Ia
nais nada ara dianic. Tao loa foi a ninIa soric
cn acIar ao scnIor D. Quioic, quc ja nc conio
or solcrana scnIora dc iodo o ncu rcino dcois
quc clc, or sua coricsia c nagnificcncia, nc
roncicu a ncrcc dc vir conigo aondc qucr quc
cu o lcvc, quc nao scra a ouira aric scnao a -
525
lo dianic dc Pandafilando da visia fusca, ara dar
calo dclc, c rcsiiiuir-nc o quc iao conira razao
nc icn usurado. Tudo isio sc Ia-dc rcalizar ial
qual, quc assin o dciou rognosiicado Tinacrio,
o salio, ncu lon ai, o qual ianlcn dciou diio
cn lciras caldaicas ou grcgas (quc cu or nin
nao as sci lcr} quc sc csic cavalciro da rofccia,
dcois dc icr dcgolado o giganic, quiscssc casar
conigo, cu nc cnircgassc logo scn rclica
alguna or sua lcgiina csosa, c lIc dcssc no
ncsno aio a ossc do ncu rcino c da ninIa
cssoa.
Quc ic arccc, SancIo anigo? dissc a
csic onio D. Quioic nao ouvcs isio? nao io
dizia cu? vc sc icnos, ou nao icnos ja rcino quc
govcrnar, c FainIa con qucn casar?
Isso juro cu rcsondcu SancIo; so
algun iolo c quc nao iria logo coriar o gasncic ao
scnIor Pandafilando ara casar nuiio dcrcssa
con a scnIora Princcsa. OlIa quc csic! assin
fosscn as ulgas da ninIa cana.
Con csias alavras dcu dois incIos no ar
cn dcnonsiraao dc gaudio, assou logo a ionar
as rcdcas nula dc Doroicia, fazcndo-lIa arar,
lanou-sc dc joclIos cranic cla, sulicando-lIc
quc lIc dcssc as naos ara lIas lcijar, cn sinal
dc quc a rccclia or solcrana c scnIora sua.
526
Qucn Iavcria ali quc udcssc ficar scrio dianic
da loucura do ano c da sinlcza do scrvo?
Dcu-lIc con cfciio as naos Doroicia, c lIc
roncicu fazc-lo grandc do scu rcino, logo quc o
ccu lIc fossc iao rocio, quc lIo dciassc
rccolrar c gozar.
Agradcccu-lIc SancIo iudo aquilo cn icrnos
iais, quc cn iodos rcnovou a gargalIada.
Aqui csia, ncus scnIorcs rosscguiu
Doroicia a ninIa Iisioria; so nc falia dizcr-vos
quc dc ioda quania gcnic do ncu rcino irouc
nao nc ficou vivo scnao unicancnic csic
larladao cscudciro; iudo o nais sc afogou nun
grandc icnoral quc iivcnos visia do orio; clc
c cu vicnos cn duas ialuas a icrra cono or
nilagrc, quc nilagrc dc grandc nisicrio icn sido
o dccurso dc ninIa vida, cono ja icrcis noiado; c
sc cn algun onio andci solcja ou curia dcnais
na ninIa narraiiva, quciai-vos do quc logo ao
rincio da ninIa fala ondcrou o scnIor
liccnciado. quc os iralalIos coninuos c ciraor-
dinarios dcsarranjan as idcias a qucn os adccc.
Tal nc nao Ia-dc succdcr a nin, alia c
valorosa scnIora dissc D. Quioic or
naiorcs iralalIos quc cu assc cn vos scrvir.
Confirno ois o quc ja vos roncii, c juro
aconanIar-vos ao calo do nundo, aic nc vcr
con o vosso crucl ininigo, a qucn icnciono, con
527
ajuda dc Dcus c do ncu lrao, dcccar a calca
solcrla con os fios dcsia... nao, qucro dizcr loa
csada, graas a Cincz dc Passanonic quc nc
lcvou a ninIa. (Isio rcnordcu-o cnirc os dcnics,
c rosscguiu.} Dcois dc lIa icr dcccado, c icr-
vos scniado a vos na acfica ossc dos vossos
csiados, ficara a vosso arlirio fazcr da vossa
cssoa o quc nais vos acica, ois cnquanio cu
iivcr ocuada a ncnoria, caiiva a voniadc c
crdido o cnicndincnio or aqucla... c nao digo
nais, nao c ossvcl quc cu ncn or
cnsancnios nc arrosic con a idcia dc
nairinoniar-nc, ncn quc fossc con a avc Fcni.
Esic cncarccincnio dc nao qucrcr casar-sc
dcsioou ianio a SancIo, cono dcsroosiio, quc
lcvaniou dc agasiado a voz, dizcndo.
Juro c rcjuro or vida ninIa quc nao icn
Vossa Mcrcc, scnIor D. Quioic, o juzo iniciro.
Pois cono c ossvcl r Vossa Mcrcc cn duvida
casar-sc con iao alia Princcsa cono csia? cnsa
quc a foriuna lIc Ia-dc ofcrcccr a cada canio uns
accrios cono csic? c orvcniura nais fornosa a
ninIa scnIora Dulcincia? csia na iinia; ncn
ara la caninIa; csiou aic cn dizcr quc ncn
cIcga aos calcanIarcs da quc rcscnic sc acIa.
Assin la sc nc vai clos arcs o ncu Condado, sc
Vossa Mcrcc aicina a cscrar Iorialia dc
scquciro, ou aojadura dc calra vclIa. Casc, casc
logo, ou quc o lcvc o dialo, c acciic cssc rcino,
528
quc or si sc lIc csia ncicndo nas naos; c, cn
scndo Fci, faa-nc a nin Marqucs ou Adianiado;
iudo nais quc o lcvc o dialo, sc quiscr.
D. Quioic, quc iais llasfcnias ouviu rofcrir
conira a sua scnIora Dulcincia, nao o dc lcvar
acicncia; c, lcvaniando a cIua, scn rofcrir
cIus ncn lus, ncn guarda dc laio",
arcscniou duas lordoadas cn SancIo, quc
rcgou con clc cn icrra; c sc nao fora o concar
Doroicia a griiar quc lIc nao dcssc nais, scn
duvida lIc acalaria ali a vida.
Pcnsais, vilao ruin lIc dissc assado
ouco quc Ici-dc csiar scnrc ara vos aiurar,
c quc iudo Ia-dc scr iu a dcsroosiiarcs, c cu a
crdoar-ic? ois nao o cuidcs, naroio
cconungado, quc o cs scn duvida ncnIuna,
ois ic aircvcsic a r lngua na scn ar
Dulcincia. Nao salcis vos, nariola, lilirc, quc, sc
nao fossc clo valor quc cla infundc no ncu
lrao, cu or nin ncn naiava una ulga?
Dizci-nc, socarrao dc lngua vicrina, qucn
julgais quc foi o conquisiador dcsic rcino, c o quc
dcccou a calca dcsic giganic, c vos fcz a vos
Marqucs (quc iudo isio o dou cu ja cono fciio c
roccsso findo}, sc nao c o valor dc Dulcincia,
fazcndo dc ncu lrao insiruncnio dc suas
faanIas? Ela clcja cn nin, c vcncc cn nin;
cu vivo c rcsiro ncla; ncla icnIo vida c scr. FilIo
da nac, grandc vclIaco, cono sois
529
dcsagradccido, quc vos vcdcs lcvaniado do o da
icrra, aic scnIor dun iiulo, c a iao loa olra
corrcsondcis con dizcr nal dc qucn vo-la fcz!
Nao csiava SancIo iao norial, quc nao
ouvissc o quc o ano lIc dizia. lcvaniando-sc con
ccria rcsicza, foi r-sc or iras do alafrcn dc
Doroicia, c dali rcsondcu.
Diga-nc, scnIor; sc Vossa Mcrcc csia dc
cdra c cal cn nao casar con csia grandc
Princcsa, claro csia quc o rcino dcla nao Ia-dc
scr scu; nao o scndo, quc ncrccs nc odc cniao
fazcr? Aqui csia dc quc cu nc qucio. Casc-sc
Vossa Mcrcc aos olIos fccIados con csia FainIa
quc ara a nos cIovcu do ccu, dcois, sc quiscr,
odc-sc ananiilIar con a ninIa scnIora
Dulcincia; Fcis anancclados nao dcvcn icr
faliado ncsic nundo. La nisso da fornosura nao
nc inironcio, quc, a dizcr a vcrdadc, anlas nc
arcccn lcn, ainda quc cu a scnIora Dulcincia
nunca a vi.
Cono nunca a visic, iraidor llasfcno?
vocifcrou D. Ouioic ois nao acalas agora
ncsno dc nc irazcr un rccado da sua aric?
O quc cu digo c rcsondcu SancIo
quc a nao vi ianio ninIa voniadc, quc udcssc
afirnar-nc lcn na sua fornosura, onio or
onio; nas assin no iodo c cn lruio, cono diz o
ouiro, arcccu-nc lcn.
530
Agora ic dcsculo; crdoa-nc o cnfado quc
ic dci, quc os rinciros novincnios nao csiao na
nao da gcnic.
Dcn sci rcsondcu SancIo c cn nin
a voniadc dc falar c scnrc o rinciro
novincnio; o quc nc vcn loca nao osso
dciar dc o dizcr, ao ncnos una vcz.
Con iudo isso, SancIo dissc D. Quioic
rcara lcn cono falas, orquc ianias vczcs vai
o caniaro fonic... c nao ic digo nais nada.
Pois lcn rcsondcu SancIo Dcus la
csia cn cina, c vc as coisas; clc c quc salc qucn
faz nal, sc cu cn nao falar lcn, ou Vossa Mcrcc
cn o olrar ao rcvcs.
Dasia ja dissc Doroicia; corrci,
SancIo, c lcijai a nao a vosso ano, cdi-lIc
crdao, c daqui ara dianic icndc nais icnio cn
vossos louvorcs c viiucrios c nao digais nal
dcssa scnIora Tolosa, a qucn cu nao conIco
scnao ara a scrvir, c icndc cscrana cn Dcus
quc nao nos Ia-dc faliar un csiado cn quc vivais
cono un Prncic.
SancIo la foi calislaio cdir a nao ao ano,
quc lIa dcu con scrcna gravidadc, c dciiando-
lIc, aos o lcija-nao, a sua lcnao. Dcois
dissc-lIc quc sc dcsviassc con clc un ouco,
orquc iinIan dc iraiar coisas dc nuiia
531
inoriancia. Adianiaran-sc anlos, c dissc o
fidalgo.
Dcsdc quc vicsic, nao iivc ainda azo dc ic
crguniar nuiias ariicularidadcs accrca da
cnlaiada quc lcvasic c das rcsosias quc
iroucsic; agora quc a foriuna nos dcara folga,
nao nc ncgucs o gosio quc nc odcs causar con
iao loas novas.
Pcrgunic Vossa Mcrcc o quc lIc arcccr
rcsondcu SancIo; darci a iudo iao loa sada,
cono foi loa a cnirada quc iivc. O quc lIc co,
scnIor ncu, c quc daqui cn dianic nao scja iao
vingaiivo.
Por quc dizcs isso, SancIo? crguniou
D. Quioic.
Digo isio rcsondcu clc orquc csias
lordoadas agora foran nais cla cndcncia quc
cnirc os dois iravou o dialo na ouira noiic, do
quc clo quc cu dissc conira a ninIa scnIora
Dulcincia, a qucn vcncro c ano cono sc fora
rclquia so cn razao dcla scr coisa dc Vossa
Mcrcc.
Nao iorncs a cssas coisas, or vida iua
dissc D. Quioic quc nc afligcn; da ouira vcz
crdoci-io, c lcn salcs o quc sc cosiuna dizcr.
ccado novo, cniicncia nova".
532
Nisio ian, quando viran clo scu caninIo vir
ara clcs un Ioncn nun juncnio;
aroinando-sc nais, dcu-lIcs arcs dc cigano.
Porcn SancIo Pana, quc ondc qucr quc via asno
sc lIc ian iras clc os olIos c a alna, ianio cono
avisiou o Ioncn, conIcccu logo scr Cincz dc
Passanonic; c dc clc o scr infcriu logo quc a
cavalgadura cra o scu ruo. Era con cfciio o ruo
con o Passanonic s cosias, o qual, ara nao scr
conIccido c vcndcr o asno, vinIa cnirajado
cigana; o falar a cssa noda salia clc, c nuiias
ouiras lnguas, iao lcn cono a sua roria. Mal
quc SancIo o rcconIcccu, concou a grandcs
vozcs.
AI! ladrao CinczilIo, larga a ninIa joia,
rcsiiiui-nc a ninIa vida, nao ic dciics a crdcr
con o ncu alvio, larga o ncu lurro, larga o ncu
consolo, c-ic a c, scvandija, rciira-ic, ladrao, c
dcia o quc ic nao cricncc!
Ncn ianias alavras c injurias cran
ncccssarias; logo rincira saliou Cincz, c
ionando un iroic quc nais arccia carrcira, nun
noncnio dcsaarcccu. Saliou SancIo aos
alraos ao aninal, dizcndo.
Cono icns assado, ncu lcn, ncnina dos
ncus olIos, ncu ruo, ncu conanIciro ficl?
Dcijava-o c acariciava-o cono sc fora gcnic. O
asno dciava-sc lcijar c acarinIar, scn
533
rcsondcr ncia alavra. Aroinaran-sc iodos,
dando ao olrc Ioncn os aralcns dc icr
acIado o scu ruo, csccialncnic D. Quioic.
Esic dissc-lIc quc ncn or isso anulava a ordcn
dos ircs lurricos, o quc SancIo nuiio agradcccu.
Enquanio os dois ian adianic ncsias
convcrsas, dissc o cura a Doroicia quc iinIa
andado con grandc iino, ianio na invcnao do
conio, cono na lrcvidadc dclc, c na scnclIana
quc icvc con os dos livros dc cavalaria. Ao quc
cla rcsondcu quc nuiias Ioras sc Iavia
cnirciido a lc-los; o quc nao salia lcn cra ondc
ficavan as rovncias c orios dc nar; or isso
iinIa diio ioa quc Iavia dcscnlarcado cn
Ossuna.
Dcn crccli volvcu o cura c or isso
acudi logo a dciiar aquclc rcncndo; con o quc
iudo ficou una naravilIa. Mas nao acIa
ciraordinaria a facilidadc con quc csic
dcsvcniurado fidalgo acrcdiia cn ioda aqucla
ncniirada, so or sc confornar no csiilo c jciio
con as ioliccs dos scus alfarralios?
vcrdadc dissc Cardcnio c iao rara,
sc nao unica, quc cu or nin nao sci sc,
qucrcndo invcnia-la, icria ialcnio ara ianio.
Ora coisa icn clc dissc o cura quc
nao adnira ncnos. ara fora das ncccdadcs, quc
nunca sc lIc acalan no iocanic sua nania, sc
534
lIc falan nouiras naicrias discorrc
crfciiancnic, c nosira una razao clara, quc da
gosio. Nao lIc falcn cn cavalarias, quc ningucn
o icra scnao or Ioncn dc loa calca.
Enquanio ian ncsias raiicas, coniinuava
ianlcn D. Quioic na sua con SancIo, dizcndo.
Palavras c cnas, SancIo anigo, o vcnio
as lcva. Conia-nc agora iu, scn ncdo a
cnfadancnios ncus ncn a rigor algun, ondc,
cono, c quando acIasic Dulcincia, quc csiava cla
fazcndo, quc lIc disscsic, quc ic rcsondcu, con
quc cara lcu a ninIa caria, qucn ia coiou, c
iudo o nais quc vircs ncsic caso scr digno dc
salcr-sc, scn acrcsccniarcs ncn ncniircs nada
ara nc darcs gosio, ncn cncuriarcs ara
conrazcr-nc.
Pois, scnIor rcsondcu SancIo
vcrdadc, vcrdadc, a caria ningucn na coiou,
orquc cu ial caria nao lcvci.
ccrio acudiu D. Quioic orquc o
livro dc lcnlranas, cn quc cu a cscrcvi, ca o
acIci cn ncu odcr dois dias dcois da iua
ariida, o quc nc fcz grandssina cna,
lcnlrando-nc cono nao ficarias s aranIas
quando ic visscs scn cla; scnrc cscrci quc
ionasscs airas logo quc dcsscs cla falia.
535
Fazia-o dcccrio rcsondcu SancIo sc
nao iivcssc a caria dc ncnoria, dc quando Vossa
Mcrcc na lcu; dc nancira quc a dissc a un
sacrisiao, quc na irasladou do cnicndincnio iao
oniualncnic, quc dissc quc cn iodos os dias da
sua vida (ainda quc iinIa lido nuiias carias dc
dcsconunIao} nunca iinIa lido una lindcza
cono aqucla.
E ainda a icns dc cor, SancIo?
crguniou D. Quioic.
Nao scnIor rcsondcu SancIo
orquc, dcois quc a cnircguci, cono vi quc ja
nao rcsiava ara nais nada, dci cn nc csqucccr
dcla; c, sc alguna coisa ainda nc lcnlra, c so
aquclc conco da Sotcunu, digo da SoIcunu
scnIou, c o final. Vosso utc u notc, o Cuuuco
du Tstc Fguu, c, cnirc csias duas coisas do
rincio c do fin, cnluii-lIc nais dc irczcnias
vczcs. nnIu unu, nnIu udu, c oIos ncus.
536

CAPTULO XXXI
Das salorosas convcrsacs quc Iouvc cnirc D. Quioic c o scu
cscudciro con ouiros succssos.

Nada disso nc dcsconicnia; odcs
coniinuar dissc D. Quioic. CIcgasic, c quc
csiava fazcndo aqucla rainIa da fornosura?
aosio quc a acIasic a cnfiar crolas, ou
lordando alguna cnrcsa con canoiilIo dc
ouro, ara csic scu caiivo cavalciro.
Qual! rcsondcu SancIo acIci-a a
jocirar duas fangas dc irigo nun aiio da casa.
Pois fazc dc conia dissc D. Quioic
quc os graos dcssc irigo cran aljfarcs logo quc
cla lIcs iocava. Fcarasic, anigo, sc o irigo cra
candial ou ircncs?
Nada; cra dunas alinas rcsondcu
SancIo.
Pois asscvcro-ic dissc D. Quioic quc
dcois dc jocirado or cla Iavia dc dciiar farinIa
candial infalivclncnic. Mas assa adianic.
Quando lIc dcsic a ninIa caria lcijou-a? -la
537
solrc a calca? fcz alguna ccrinnia digna dc ial
caria? ou quc fcz?
Quando cu lIa ia cnircgar rcsondcu
SancIo csiava cla na azafana dc aviar una
jocirada quasc cIcia; or isso, dissc-nc. Pondc,
ncu anigo, a caria ara rila daquclc saco, quc
nao a osso lcr cnquanio nao acalar dc jocirar
iudo o quc ara a csia."
Quc discrcia scnIora! dissc D. Quioic.
Havia dc scr ara a lcr con nais sosscgo c
rcgalar-sc. Adianic, SancIo. E cnquanio csiava
ncssc scrvio, quais foran os scus coloquios
coniigo? quc ic crguniou dc nin? c iu quc lIc
rcsondcsic? Acala, conia-nc iudo, nao ic fiquc
no iiniciro ncn un oniinIo.
Nao nc crguniou nada dissc SancIo
cu c quc lIc dissc cono Vossa Mcrcc ficava ara
a scrvir, fazcndo cniicncia, c nu da cinia ara
cina, nciido cnirc csias scrras cono un
sclvagcn, dornindo no cIao, scn concr ao cn
ioalIas, scn cnicar as larlas, cIorando c
naldizcndo a sua foriuna.
La nisso dc naldizcr cu a ninIa foriuna,
cnganasic-ic dissc D. Quioic; anics a
lcndigo, c lcndirci iodos os dias da ninIa vida,
or nc icr fciio digno dc ncrcccr anar iao alia
scnIora cono c Dulcincia dcl Toloso.
538
Tao alia c rcsondcu SancIo quc c
vcrdadc quc icn dc aliura un unIo nais do quc
cu.
Cono c isso, SancIo? dissc D. Quioic
ois iu ncdisic-ic con cla?
Mcdi, sin, scnIor rcsondcu SancIo
qucr salcr cono? acIcguci-nc ara ajuda-la a
r un saco dc irigo solrc un juncnio;
csiavanos iao junios, quc rcarci quc nc lcvava
un lon alno.
lcn vcrdadc rclicou D. Quioic c
ioda cssa grandcza c aconanIada con nil
nilIcs dc graas da alna. Una coisa nc nao
odcs iu ncgar, SancIo. quando cIcgasic ao c
dcla, nao scniisic un cIciro salcu, una
fragrancia aronaiica, c un nao sci quc dc lon,
quc nao accrio cn lIc dar nonc, digo una
laforada cono sc cniraras na loja dc un luvciro
dos nais csncrados?
O quc sci dizcr rcsondcu SancIo c
quc scnii un cIciriio assin... iiranic a Ioncn,
rovavclncnic or csiar suando c csqucniada da
lida.
Nao Iavia dc scr isso rcsondcu D.
Quioic c quc csiarias cndcfluado, ou cniao
ionasic or cIciro dcla o icu rorio, quc o
cIciro quc icn aqucla rosa cnirc csinIos sci-o
539
cu nuiio lcn, aquclc lrio do cano, aquclc
anlar dcrrciido.
Podc nuiio lcn scr rcsondcu SancIo
quc nuiias vczcs sai dc nin aquclc ncsno
cIciro, quc cniao nc arcccu quc saa dc Sua
Mcrcc a scnIora Dulcincia. Nao adnira quc un
dialo sc arca con ouiro.
Dcn csia rosscguiu D. Quioic. E
dcois dc jocirado iodo o irigo, c nandado ara o
noinIo, quc fcz quando lcu a caria?
A caria nao a lcu rcsondcu SancIo
orquc dissc quc nao salia lcr ncn cscrcvcr,
rasgou-a cn nigalIinIas, dizcndo quc nao a
qucria dar a lcr a ningucn, ara nao sc salcrcn
no lugar os scus scgrcdos, c quc lasiava o quc cu
lIc iinIa diio dc alavra accrca do anor quc
Vossa Mcrcc lIc iinIa, c da cniicncia
ciraordinaria quc ficava fazcndo or scu
rcsciio; finalncnic, dissc-nc quc lIc disscssc cu
a Vossa Mcrcc quc cla lIc lcijava as naos, c quc
la ficava con nais dcscjos dc vc-lo, quc dc
cscrcvcr-lIc; c quc assin lIc sulicava, c
nandava, quc, visia a rcscnic, sassc daquclcs
naiagais, c sc dciassc dc fazcr dcscocos c sc
uscssc logo logo a caninIo ara Toloso, sc nao
iivcssc ouira coisa dc nais inoriancia quc fazcr,
orquc iinIa grandc dcscjo dc o vcr a Vossa
Mcrcc. Fiu cono una crdida quando cu lIc
540
dissc o nonc quc Vossa Mcrcc iinIa dc Cuuuco
du Tstc Fguu. Pcrgunici-lIc sc iinIa la ido o
liscainIo do ouiro dia; dissc-nc quc sin, c quc
cra un Ioncn nuiio dc lcn. Tanlcn lIc
crgunici clos forados, nas dcsscs rcsondcu-
nc quc ainda nao iinIa visio ncnIun.
Tudo vai nuiio lcn aic agora dissc D.
Quioic nas dizc-nc ca. dcscdida quc
rcnda ic dcu clas novas quc dc nin lIc
lcvasic? Pois c cosiunc vclIo cnirc cavalciros c
danas andanics darcn aos cscudciros, donzclas
ou ancs, quc lIcs lcvan rccados dc suas danas
a clcs, c a clas dos scus cavalciros, alguna rica
joia dc alvssaras cn agradccincnio da
ncnsagcn.
Assin scria rcsondcu SancIo lcn
lon cosiunc quc clc nc arccc, nas isso Iavia
dc scr la nos icnos assados; Iojc naiuralncnic
nao sc cosiuna dar scnao un cdao dc ao c
qucijo; foi o quc nc dcu a ninIa scnIora
Dulcincia or cina do csigao do nuro do aiio,
quando nc dcscdi dcla; c ara nais sinal, o
qucijo cra dc ovclIa.
lilcral cn circno dissc D. Quioic
c sc ic nao dcu joia dc ouro, Iavia dc scr scn
duvida cla nao icr ali nao; nas o quc sc nao
faz cn dia dc Sania Maria far-sc-a nouiro dia;
quando cu a vir, sc arranjarao as conias. Salcs
541
iu dc quc cu csiou naravilIado, SancIo? c dc nc
arcccr quc fosic c vicsic clos arcs, orquc
ouco nais dc ircs dias gasiasic cn ir a Toloso c
voliar, Iavcndo dc crncio o nclIor dc irinia
lcguas; clo quc cnicndo quc o salio nigronanic
quc icn conia nas ninIas coisas c c ncu anigo
(orquc or fora o Ia, c dcvc Iavcr, sol cna dc
nao scr cu lon cavalciro andanic}, dcvcu icr-ic
ajudado a caninIar scn iu o salcrcs, ois Ia
salios dcsics, quc ionan a un cavalciro andanic
na sua cana, c, scn sc salcr cono, o
ananIcccn ao ouiro dia a nais dc nil lcguas
dondc anoiicccu. Sc assin nao fossc, nao
odcrian os cavalciros andanics nos scus crigos
acudir uns clos ouiros, cono a cada asso
acodcn. Succdc, or ccnlo, csiar un clcjando
nas scrras dc Arncnia con algun giganic
angucdc, ou con ouiro cavalciro; lcva o ior da
laialIa, c csia ja ara norrcr; c quando nal sc
rccaia, assona-lIc dc alcn, solrc una nuvcn
ou un carro dc fogo, ouiro cavalciro anigo scu,
quc ouco anics sc acIava cn Inglaicrra, quc o
ajuda c o livra da noric, c noiic sc acIa cn sua
casa ccando nuiio rcgaladancnic, con Iavcr
cnirc aquclas arics duas ou ircs nil lcguas; c
iudo isio sc faz or indusiria c salcdoria dcsics
salios cncaniadorcs, quc roicgcn csics
valorosos cavalciros. Porianio, anigo SancIo, nao
nc cusia a crcr quc cn iao lrcvc icno fosscs
daqui a Toloso, c dc Toloso ionasscs ca. algun
542
salio anigo ic lcvou cn lolandas scn iu o
scniircs.
Assin Iavia dc scr dissc SancIo
orquc fc dc qucn sou quc andava Focinanic
cono sc fora asno dc cigano con azouguc nos
ouvidos.
Azouguc c una lcgiao dc dcnnios, quc
isso c gcnic quc ara andar c fazcr andar quanio
lIcs arccc nao adniic conanIia. Mas,
dciando isio, quc ic arccc a ii quc cu dcvo fazcr
agora, dcicrninando-nc a ninIa scnIora quc a
va vcr? Dcn vcjo quc csiou olrigado a cunrir o
scu rccciio; nas nao ncnos nc corrc olrigaao
dc saiisfazcr ao quc roncii Princcsa quc ai
vcn conosco. A lci da cavalaria nc olriga a
saiisfazcr ninIa alavra, anics quc ao ncu
gosio. Por una aric csiou norrcndo or vcr a
ninIa scnIora; cla ouira, csia or nin
lradando a gloria quc Ici-dc alcanar ncsia nova
cnrcsa, c a solcnc roncssa quc ja fiz. O quc
icnciono fazcr c caninIar dcrcssa, c cIcgar
ccdo ondc csia csic giganic, usurador do rcino
dc Miconicao, coriar-lIc logo a calca, c r a
Princcsa acificancnic no scu irono; c scn crda
dc icno cu rciroccdcrci ara ir vcr a luz quc os
ncus scniidos alunia. Tais dcsculas lIc darci,
quc nc Ia-dc arovar a iardana, ois vcra quc
iudo rcdunda cn auncnio da sua fana, orquc
ioda a quc cu icnIo alcanado, alcano, c
543
alcanarci clas arnas cn ioda a vida, so nc
rovcn do favor quc cla nc da, c dc cu lIc
cricnccr.
ValIa-nc Dcus! dissc SancIo cono
Vossa Mcrcc csia alcijado dcsscs cascos! ois
diga-nc, scnIor. cnsa rcalncnic cn fazcr csic
caninIo cscusado c dciar-sc dc arovciiar un
iao rico c csclarccido casancnio cono csic, quc
lIc iraz or doic un rcino, quc cn ninIa loa
vcrdadc ja ouvi dizcr quc icn nais dc vinic nil
lcguas cn rcdondo, quc c alundanissino dc
iodas as coisas quc sao ncccssarias ara a vida
Iunana, c quc c naior quc Poriugal c Casicla
junios? Calc-sc, clo anor dc Dcus, c icnIa
vcrgonIa do quc a dissc; ionc o ncu consclIo, c
crdoc-nc, c casc-sc logo no rinciro lugar ondc
Iouvcr aroco; c, quando nao, a csia o nosso
liccnciado, quc o fara cono unas raias. Fcarc
Sua Mcrcc quc cu ja icnIo idadc ara dar
consclIos, c quc csic quc lIc csiou dando lIc
vcn ao iniar, c ao cdir or loca. nais valc un
assaro na nao, quc dois a voar; qucn lcn csia
c nal cscolIc, or nal quc lIc vcnIa nao sc
anojc.
SancIo, o consclIo quc nc das
rcsondcu D. Quioic dc quc nc casc, lcn
crcclo or quc c. c ara quc cu scja rci acnas
naiar o giganic, c ossa fazcr-ic ncrccs c dar-ic
o ronciido. Pois salcras quc scn casar odcrci
544
cunrir-ic os dcscjos scn ncnIuna dificuldadc;
anics dc cnirar laialIa Ici-dc r or clausula
quc, saindo dcla vcnccdor, ainda quc nc cu nao
casc, nc Iao-dc dar una aric do rcino, odcndo
cu ccdc-la a qucn nuiio lcn quiscr. Ora a qucn
qucrcs iu quc cu a ccda, scnao a ii?
Isio csia claro rcsondcu SancIo
nas olIc Vossa Mcrcc sc na cscolIc virada ara
o nar, orquc assin... (suonIanos quc a
vivcnda nc nao agrada} osso cnlarcar os ncus
vassalos ncgros, ara fazcr dclcs o quc ja dissc; c
Vossa Mcrcc nao sc lcnlrc or agora dc ir vcr a
ninIa scnIora Dulcincia; va rinciro naiar o
giganic, c iircnos da o scniido; csic c quc c
ncgocio dc nuiia Ionra c rovciio quc faric,
scgundo nc lacorcja ca or dcniro.
Dizcs nuiio lcn, SancIo olicncrou
D. Quioic c sigo o icu arcccr. ir-nc-ci con a
Princcsa, rinciro quc nc vcja con Dulcincia.
Cauicla dc nao dizcrcs nada a ningucn, ncn s
cssoas quc vcn conosco; isio fica cnirc nos;
Dulcincia c iao rccaiada, quc ncn qucr quc lIc
adivinIcn os cnsancnios. Dcus nc livrc dc lIos
cu dcscolrir, or nin, ou or ouircn.
Sc isso c vcrdadc, rciorquiu SancIo
ara quc dcicrninou Vossa Mcrcc a iodos os scus
vcncidos, quc sc vao arcscniar a cla? ianio valc
isso, cono assinar o scu nonc con a dcclaraao
545
dc lIc qucrcr lcn, c dc scr scu nanorado; c
scndo clcs olrigados a fincar-sc dc joclIos na sua
rcscna, c dizcr-lIc quc vao da aric dc Vossa
Mcrcc a rcndcr-lIc olcdicncia, cono sc odcn
cniao cncolrir os cnsancnios dc anlos?
Quc ncscio c quc sinlorio quc cs! dissc
D. Quioic ois iu nao vcs quc iudo isso
rcdunda cn sua naior caliaao? orquc dcvcs
salcr quc ncsias nossas usanas dc cavalaria c
Ionra grandc icr una dana lasianics cavalciros
andanics quc a sirvan, scn quc os cnsancnios
dclcs sc alalanccn a nais do quc unicancnic
scrvi-la so or scr cla qucn c, scn aguardarcn
ouiro rcnio dc scus nuiios c lons dcscjos
scnao o cla conicniar-sc dc os acciiar or
cavalciros scus.
Essa coisa dissc SancIo ja cu ouvi
cn scrncs. quc sc Ia-dc anar a Dcus or si so,
scn quc nos nova a isso cscrana dc gloria,
ncn ncdo dc casiigo (ainda quc cu o qucrcria
anar c scrvir or algun inicrcssc, odcndo scr}.
ValIa-ic o dialo, ncu rusiico! dissc D.
Quioic forics discrics dizcs iu s vczcs!
arcccs Ioncn dc csiudos.
Pois osso-lIc jurar quc ncn lcr sci
rcsondcu SancIo.
546
Nisio ouviran auos do ncsirc Nicolau quc
os cscrasscn orquc dcscjavan dcicr-sc un
ouco a lclcr nuna foniainIa quc ali csiava.
Dcicvc-sc D. Quioic con grandc saiisfaao dc
SancIo, quc ja csiava cansado dc cnfiar
ncniiras, c iinIa ncdo dc quc o ano o
aanIassc cn algun laso, orquc iudo o quc clc
salia dc Dulcincia cra scr cla una lavradora dc
Toloso, nas nunca cn dias dc vida lIc uscra os
olIos.
Ja cniao Cardcnio iinIa cnvcrgado o faio con
quc Doroicia csiava quando a rincio a
cnconiraran; nao cra do nclIor, nas scnrc cra
rcfcrvcl aos andrajos. Acaran-sc ao c da
fonic c, con o quc o adrc cura iroucra da
vcnda or cauicla, saiisfizcran, ainda quc nao
cn cIcio, a gana quc iodos irazian. Enquanio
nanducavan, accriou dc assar or ali un raaz
quc ia dc caninIo, o qual, ondo-sc a olIar con
nuiia aicnao ara iodos os quc csiavan lcira
da fonic, assin cono rcconIcccu D. Quioic, foi
ara clc, c, alraando-o clas crnas, concou a
fingir quc cIorava, dizcndo.
AI, ncu scnIor! ja Vossa Mcrcc nc nao
conIccc? rcarc lcn. sou aquclc raaz Andrc,
quc Vossa Mcrcc soliou da azinIcira a quc csiava
rcso.
547
FcconIcccu-o D. Quioic, c, ionando-o cla
nao, dissc ara quanios ali cran.
Para quc Vossas Mcrccs vcjan quc
inorianic coisa c Iavcr cavalciros andanics no
nundo, quc dcsfaan as injusiias c agravos quc
nclc fazcn os insolcnics c naus Ioncns quc or
clc sc cnconiran, sailan quc uns dias airas,
assando cu or un losquc, ouvi uns griios
scniidssinos, cono dc cssoa afligida c
ncccssiiada. Acudi logo, lcvado da ninIa
olrigaao, ara a aric dondc sc nc figurou quc
vinIan os lancnios, c acIci aiado a una
azinIcira csic nucIacIo quc a csia; con o quc
nuiio folgo, ois nc nao dciara ncniir. Fciio
quc csiava aiado ao ironco dcsido da cinia ara
cina, c un vilao (quc dcois soulc scr scu ano} a
cscala-lo dc aoiics con as rcdcas duna cgua.
Mal quc o vi, crgunici-lIc a causa dc iao crucl
sulcio. Fcsondcu-nc o alcrna quc o aoiiava
orquc cra scu criado, c quc ccrios rcjuzos quc
lIc ocasionava nais rovinIan dc scr rainanic
do quc iolo; c ao quc csic ncsno acudiu. Nao c
vcrdadc; aoiia-nc so or lIc cu cdir a ninIa
soldada." O ano rcfilou nao sci quc arcngas c
dcsculas, quc cu lcn ouvi, nas quc nao adniii.
En suna. fiz quc o soliassc, c ionci jurancnio
ao cannio dc quc o lcvaria consigo, c lIc
agaria nuiio lcn coniado c rcconiado. Nao c
vcrdadc iudo isio, cqucniio? nao noiasic a
auioridadc con quc lIc falci, c con quania
548
Iunildadc clc roncicu cunrir iodas as ninIas
ordcns? Fcsondc; nao ic airaalIcs ncn icnIas
ncdo; conia a csics scnIorcs iudo cono foi, ara
quc sc rcconIca scr, cono digo, rovciioso
andarcn clos caninIos cavalciros andanics.
Tudo quc Vossa Mcrcc a dissc c nuiia
vcrdadc rcsondcu o nucIacIo nas o fin
do ncgocio c quc saiu s avcssas do quc Vossa
Mcrcc cuida.
Cono s avcssas? cclanou D. Quioic
Eniao o vilanaz nao ic agou?
Nao so nc nao agou rcsondcu o
coiiado nas assin quc Vossa Mcrcc saiu do
losquc c ficanos sos iornou a anarrar-nc na
azinIcira, c surrou-nc ouira vcz con ianias
corrcadas, quc fiquci un S. Darioloncu csfolado,
c a cada aoiic quc nc dava nc dizia una cIufa
ara Vossa Mcrcc, con iania graa, quc, sc nao
fosscn as dorcs, aic cu nc rira dc o ouvir. A
vcrdadc c quc nc s dc nodo quc aic agora
icnIo csiado no Iosiial curando-nc do quc
cniao nc fcz o cconungado vilao. Toda a cula
foi dc Vossa Mcrcc, orquc, sc fossc scguindo o
scu caninIo, c nao sc ncicssc ondc nao cra
cIanado, c nao sc inoriassc con coisas
alIcias, ncu ano conicniava-sc con una ou
duas duzias dc aoiics, soliava-nc logo, c
agava-nc o quc nc dcvia; nas, cono Vossa
549
Mcrcc o dcscons iao dcscncalrcsiadancnic, c
lIc dissc ianias lruialidadcs, fcrvcu-lIc o
sanguc, c, cono nao dc vingar-sc cn Vossa
Mcrcc, logo quc nos viu sos dcscarrcgou cn nin
a irovoada dc nodo quc dcsconfio quc ja nao
iorno a scr gcnic cn dias dc vida.
O nau foi dissc D. Quioic o cair cu
cn nc auscniar dali. Nao nc dcvia ir, cnquanio
ic nao vissc ago; lcn dcvia cu salcr, or longa
ccricncia, quc nao Ia vilao quc dcscncnIc a
alavra dada cn nao lIc fazcndo conia. Mas nao
ic lcnlras, Andrc, quc cu lIc jurci (sc ic nao
agassc} iornar la, c dar con clc, ainda quc sc
cscondcssc na larriga da lalcia?
vcrdadc dissc Andrc nas nao
scrviu dc nada.
Sc nao scrviu, scrvira! dissc D. Quioic
c cu io vou nosirar.
Lcvaniou-sc rcssa c nandou a SancIo quc
cnfrcassc o Focinanic, quc csiava asiando
cnquanio clcs conian. Pcrguniou-lIc Doroicia
quc ia fazcr. Fcsondcu clc quc ir luscar o vilao,
casiiga-lo c fazc-lo agar a Andrc aic o uliino
naravcdi csassc o quc csassc a quanios
cannios Iouvcssc no univcrso. Ao quc cla
rcsondcu quc ial nao odia fazcr, confornc ara
con cla sc olrigara; so dcois dc acalada a sua
cnrcsa c quc rccolraria lilcrdadc ara qualqucr
550
ouira; quc lcn o salia clc nclIor quc ningucn;
quc orianio acalnassc o ncio aic voliar do
scu rcino.
Tcn razao rcsondcu D. Quioic.
Andrc quc icnIa acicncia c cscrc cla ninIa
iornada, cono vos, scnIora, dizcis, quc ouira vcz
lIc roncio c juro nao dcscansar cnquanio o nao
vir vingado c ago.
Dcn caso fao cu dcssas juras dissc
Andrc; nais quiscra cu icr agora con quc
cIcgar a ScvilIa, quc iodas as vinganas do
nundo. Dc-nc, sc a icn, alguna coisiia ara
concr c lcvar, c fiquc-sc con Dcus Vossa Mcrcc,
c iodos os cavalciros andanics; iao loas
andanas icnIan clcs ara si cono a nin nas
dcran.
Tirou SancIo dc scu fardcl un ioco dc ao c
un cdao dc qucijo, c, dando-o ao raaz, lIc
dissc.
Tona, irnao Andrc, a iua dcsgraa ioca-
nos a iodos.
A vos ouiros, cono? crguniou Andrc.
Esic ao c qucijo quc vos dou, Dcus salc
sc nos nao Ia-dc fazcr falia rcsondcu SancIo.
Salcrcis, anigo, quc nos ouiros, os cscudciros
dos cavalciros andanics, andanos cosios a
551
nuiias foncs, alcn dc ouiras dcsgraas c coisas
quc nclIor sc scnicn do quc sc clican.
O Andrc agarrou no scu ao c qucijo, c vcndo
quc ningucn lIc dava nais nada, alaiou a
calca c ncicu crnas ao oiro, cono sc
cosiuna dizcr. Vcrdadc c quc ao ariir scnrc
dissc a D. Quioic.
Sc nc iornar a cnconirar, scnIor cavalciro
andanic, ainda quc vcja quc nc csiao fazcndo
cdaos, or anor dc Dcus nao nc acuda, dcic-
nc con a ninIa dcsgraa, quc nunca cla scra
iania, cono a quc odcria acarrciar o socorro dc
Vossa Mcrcc, a qucn Nosso ScnIor naldiga c a
iodos quanios cavalciros andanics iivcrcn
nascido ncsic nundo.
Ia-sc lcvaniar D. Quioic ara lIc dar cnsino;
nas clc dcsaiou a corrcr, dc nodo quc ningucn
sc aninou a scgui-lo. Con os diios dc Andrc ficou
D. Quioic corridssino; c, ara o nao ficar dc
iodo, ncccssario foi quc os nais iivcsscn suno
icnio cn sc nao rir.
552

CAPTULO XXXII
Quc iraia do quc na vcnda succdcu a iodo o rancIo dc D.
Quioic.

Concluda a lcla rcfciao, cnsilIaran logo, c
no dia scguinic, scn lIcs icr clo caninIo
succdido coisa digna dc coniar-sc, cIcgaran
vcnda, csanio c cnguio dc SancIo Pana. Esic
nao qucria ncn nao dc Dcus Padrc r la os
cs, nas nao icvc ouiro rcncdio.
A vcndcira, o vcndciro, a filIa c Mariiorncs,
quc viran cIcgar D. Quioic c SancIo, saran a
rccclc-los con nosiras dc nuiia alcgria, nosiras
cssas quc o fidalgo rccclcu con o scu ar gravc c
najcsioso, rcconcndando-lIcs logo quc lIc
arranjasscn nclIor cana quc da vcz assada; ao
quc a Ioscdcira rcsondcu quc, sc lIc agassc
nclIor quc da ouira vcz, cla lIc daria una jazida
quc ncn dc Prncic.
D. Quioic dissc quc assin o faria; clo quc
lIc arnaran un sofrvcl lciio no ncsno quario
quc ja conIcccnos. Dciiou-sc logo o fidalgo,
orquc vinIa nuiio nodo c norio dc sono. Mal
sc iinIa cnccrrado, quando a vcndcira arrcncicu
ao larlciro c, agarrando-o cla larla, dissc.
553
Juro-lIc cla ninIa cruz lcnia quc nunca
nais sc Ia-dc scrvir do ncu ralo ara lIc fazcr
dc larla. PonIa-nc ara a ja a ralada, quc
anda a clo cIao o cnic do ncu Ioncn, quc c
una vcrgonIa, scn cu icr ondc o cosiunava
csciar.
Nao lIa qucria dar o larlciro, or nais quc
cla lIa uassc, nas s icrno orfia o
liccnciado, dizcndo ao ncsirc quc cnircgassc a
cauda, quc ja nao cra rccisa, c sc nosirassc no
scu vcrdadciro scr; quc dissc a D. Quioic quc,
quando os ladrcs o iinIan dcsojado, vicra clc
fugido ara aqucla vcnda; c sc clc crguniassc
clo cscudciro da Princcsa, lIc rcsondcrian ic-
lo cla cnviado adianic a dar aviso gcnic do scu
rcino, dc quc cla ia ja a caninIo, lcvando consigo
qucn a iodos os lilcriava.
Con csias clicacs cnircgou o larlciro dc
loa voniadc vcndcira o ralo dc loi, c ao ncsno
icno lIc foran ianlcn rcsiiiudos iodos os
nais adninculos quc cla lIc Iavia cnrcsiado
ara o auio da lilcriaao dc D. Quioic. Todos os
da vcnda sc naravilIaran da fornosura dc D.
Doroicia c nao ncnos da loa rcscna do asior
Cardcnio. Mandou o cura lIcs arranjasscn ara
concr o quc na vcnda Iouvcssc; o vcndciro, con
a cscrana dc nclIor aga, lIcs aarclIou
aguoso un rcasio nao dc iodo disliccnic. D.
Quioic coniinuava ainda a rcssonar; cnicndcu-
554
sc gcralncnic, quc cra nclIor nao o acordarcn,
or lIc scr dc nais rovciio or cniao dcscanso
quc alincnio.
Lcvaniada a ncsa, falou-sc cnirc o vcndciro,
a vcndcira, a filIa, Mariiorncs c iodos os
caninIciros, da csquisiia loucura dc D. Quioic,
c dc cono da ouira vcz lIc iinIa ali aarccido.
Fcfcriu a Ioscdcira o quc assara con clc c con
o arriciro, rcarando sc nao andaria or ali crio
SancIo; nao o vcndo coniou or niudo o caso do
nanicancnio, o quc ara iodos foi solrcncsa do
naior aciiic; c dizcndo o cura quc os livros dc
cavalaria c quc Iavian iransiornado o juzo a D.
Quioic, rcsondcu o vcndciro.
Nao sci cono ial udcssc aconicccr; cn
vcrdadc quc, scgundo cu cnicndo, lciiura nclIor
nao a odc Iavcr no nundo. Para a icnIo cu
dois ou ircs livros dcsscs con ouiros acis, quc
nc icn rcgalado a vida; nao so a nin, cono a
ouiros nuiios. Quando c clas accifas, rccolIcn-
sc aqui nas scsias nuiios scgadorcs, c scnrc
cnirc clcs Ia algun quc saila lcr; agarra-sc nun
dcsics livros, ono-nos roda dclc nais dc
irinia, c ouvino-lo con iananIo gosio, quc c
cono lanarnos un nilIciro dc cas fora. Dc nin
ao ncnos sci cu dizcr quc, cn ouvindo coniar
aquclcs furilundos c ircncndos golcs,
dcscarrcgados clos cavalciros, dao-nc zinas dc
555
fazcr cono clcs. Nao qucria scnao csiar a ouvir
aquilo a fio noiics c dias.
Tal qual cono cu dissc a vcndcira
orquc sao os unicos locadinIos lons quc icnIo
ncsia casa os cn quc csias a ouvir lcr csias
coisas. ficas iao cnlaslacado, quc ncn dc ralIar
ic lcnlras.
a ura vcrdadc acudiu Mariiorncs;
assin Dcus nc ajudc, cono cu gosio ianlcn dc
ouvir aquclas coisas; sao nuiio lindas, c nais
quando conian, quc csia a ouira scnIora
sonlra dunas laranjciras alraada con o scu
cavalciro, c una vclIa a guarda-los, noria dc
invcja c ioda solrcssaliada; digo quc iudo aquilo
ara nin sao favos dc ncl.
E a vos quc vos arccc, scnIora donzcla?
dissc o cura dirigindo-sc filIa dos vcndciros.
Nao sci, ncu scnIor rcsondcu cla;
cu ianlcn cscuio con aicnao, c ainda quc
rcalncnic nao cnicndo lcn, gosio dc ouvir, nao
so golcs con quc ncu ai sc rcgala, nas
aquclas lancniacs quc fazcn os cavalciros
quando csiao aariados dc suas danas. A nin
cIcgan-nc s vczcs a fazcr cIorar dc cna dclas.
Aosio quc sc clas cIorasscn or vos,
scnIora donzcla dissc Doroicia csiinarcis
lcn rcncdia-las.
556
O quc faria nao sci rcsondcu a noa;
o quc sci c quc iao crucis sao algunas
daquclas scnIoras, quc os scus cavalciros lIcs
cIanan iigrcs, lccs, c ouiras nil inundcics.
ValIa-nc Dcus! nao sci quc gcnic c aqucla iao
dcsalnada c falia dc conscicncia, quc, or nao
aicndcrcn a un Ioncn Ionrado, o dcian
norrcr ou dar cn doido; nao sci ara quc sao
ianios nclindrcs; sc o fazcn or Ionradas,
cascn-sc con clcs, quc clcs nao dcscjan ouira
coisa.
Cala a loca, ncnina dissc a vcndcira;
qucn ic ouvir Ia-dc lIc arcccr quc salcs nuiio
dcssas coisas; a donzclas nao fica lcn scrcn iao
salidas c falarcn assin.
Cono csic scnIor nc crguniou
rcsondcu cla nao udc dciar dc lIc dizcr o
quc cnicndia.
Dcn csia dissc o cura; agora, scnIor
dono da casa, irazci-nc csscs livros, quc os
dcscjo vcr.
Pronissino rcsondcu clc.
E, cnirando no scu quario, iirou dclc una
lolsinIa vclIa fccIada con una cadciaziia; c,
alrindo-a, sacou ircs livros grandcs c uns acis
dc nuiio loa lcira dc nao. O rinciro livro quc
alriu viu quc cra D. Congo dc Tucu; o ouiro
557
Fcx-Mutc dc Hcunu; c o ouiro a Hstu do
Gu-Cutuo Gonuo Fcnundcs dc Cdouu, con
a Vdu dc Dogo Gucu dc Pucdcs.
Acnas o cura lcu os dois rinciros iiulos,
olIou ara o larlciro c dissc.
Fazcn-nos agora aqui falia a ana c a
solrinIa do ncu anigo.
Nao fazcn rcsondcu o larlciro; ca
csiou cu ara os lcvar ao aiio ou cIaninc, quc
csia lcn accsa.
Eniao Vossa Mcrcc qucr-nc qucinar os
ncus livros? dissc o vcndciro.
So csics dois dissc o cura o dc D.
Cironglio c o dc Fcli-Maric.
Ora cssa! dissc o vcndciro ois os
ncus livros sao Icrcgcs, ou flcunaiicos, ara os
qucrcr qucinar?
Csnutcos, ncu anigo, c quc vos qucrcis
dizcr dissc o larlciro c nao cunutcos.
vcrdadc rclicou o vcndciro; nas,
sc qucr qucinar algun, scja cssc do Cra-Caiiao,
c dcssc Diogo Carcia; anics cu dciara ardcr un
filIo ncu, quc ncnIun dcsscs ouiros.
558
Irnao dissc o cura csics dois livros
sao ncniirosos c csiao cIcios dc disaraics c
dclrios; agora csic do Cra-Caiiao c Iisioria
vcrdadcira, c conicn os fciios dc Conalo
Fcrnandcs dc Cordova, o qual, or suas nuiias c
grandcs faanIas, ncrcccu scr cIanado dc iodo
o nundo o Gu-Cutuo, rcnonc fanoso quc so
clc ncrcccu; c csic Diogo Carcia dc Parcdcs, foi
un rincial cavalciro naiural da cidadc dc
Trujilo, na Esircnadura, valcnissino soldado, c
dc ianias foras naiurais, quc dciinIa so con un
dcdo una roda dc noinIo, no ncio da sua furia;
c osio con un nonianic na cnirada duna
onic, incdiu a assagcn a iodo un ccrciio
inuncravcl, c fcz ouiras coisas iais, quc, sc,
assin cono clc as conia dc si ncsno con a
nodcsiia dc cavalciro c cronisia rorio, as
cscrcvcra ouiro, livrc c dcsaaionado, orian no
cscuro as dos Hciiorcs, Aquilcs c Foldcs.
Mcu ai quc vos rcsonda rclicou o
vcndciro quc grandcs csanios csscs dc dcicr
una roda dc noinIo! Havia Vossa Mcrcc dc lcr o
quc cu li dc Fcli-Maric dc Hircania, quc (dc una
vcz so} ariiu a cinco giganics cla ciniura, cono
sc foran lonccos dc favas cono os fradinIos das
crianas, c ouira vcz arrcncicu con un
grandssino c odcrosssino ccrciio, rccIaando
dianic dc si nais dun nilIao c scisccnios nil
soldados, iodos arnados dcsdc os cs aic
calca, c os dcslaraiou a iodos cono sc foran
559
nanadas dc ovclIas. E, quc nc dizcn do lon dc
D. Cironglio dc Tracia, quc foi iao valcnic c
aninoso cono sc odc vcr do livro, ondc sc conia
quc, navcgando or un rio, lIc saiu do ncio da
agua una scrcnic dc fogo? c clc, ianio cono a
viu, sc arrojou solrc cla, c sc lIc cncavalgou nas
cscanas do lonlo, c lIc acriou con anlas as
naos a gargania iao rijancnic, quc, vcndo a
scrc quc a ia afogando, nao icvc ouiro rcncdio
scnao dciar-sc ir ara o fundo do rio, lcvando
consigo ao cavalciro, quc nunca a soliou; c,
quando cIcgaran la alaio, sc acIou clc nuns
alacios c jardins iao lindos, quc cra naravilIa; c
logo a scrc sc iransfornou nun anciao, quc lIc
dissc ianissinas coisas, quc nais nao odian
scr. Nao icn quc icinar, scnIor, quc, sc ial
ouvissc, cndoidccia dc gosio. Duas figas ara o
Cra-Caiiao, c ara cssc Diogo Carcia, con quc
nos vcio.
Ouvindo isio Doroicia, dissc cn voz laia
ara Cardcnio.
Pouco falia ao nosso Ioscdciro ara fazcr
a scgunda aric dc D. Quioic.
Tanlcn acIo rcsondcu Cardcnio
orquc, scgundo nosira, o Ioncn icn or ccrio
quc iudo o quc csics livros conian succdcu scn
iirar ncn r cono la sc cscrcvc, c ncn iodos os
fradcs dcscalos o convcnccrian do conirario.
560
OlIai, irnao carssino iornou a dizcr o
cura quc nunca Iouvc no nundo Fcli-Maric
dc Hircania, ncn D. Cironglio dc Tracia, ncn
ouiros quc iais, dc quc rczan os livros dc
cavalarias. Toda cssa coisa sao invcncs c
lrincos dc cngcnIos ociosos, quc os conuscran
con o iniuiio, quc vos ncsnos ja disscsics, dc
naiar icno, ouco nais ou ncnos, cono fazcn
os vossos ccifciros quando os ouvcn lcr, orquc
rcalncnic vos juro quc nunca iais cavalciros
Iouvc no nundo, ncn janais nclc sc viran iais
roczas c disaraics.
A ouiro cao con cssc osso rcsondcu o
vcndciro cono sc cu nao soulcra quanios
fazcn cinco, c ondc nc acria o saaio! Nao
cuidc Vossa Mcrcc quc nc da ainIa a nin,
orquc lIc juro quc nao csiou iao cn lranco dc
niolos cono isso. Tcn graa qucrcr Vossa Mcrcc
dar-nc a cnicndcr quc iudo quc dizcn csics lons
livros sao disaraics c ncniiras, scndo inrcssos
con as liccnas dos scnIorcs do ConsclIo rcal;
cono sc clcs fosscn cssoas quc dciasscn
inrinir iania airanIada junia c ianias
laialIas c cncaniancnios, quc fazcn crdcr o
juzo gcnic.
Ja vos icnIo diio, anigo rcsondcu o
cura quc o fin ara quc sc isio faz c cnircicr
os nossos cnsancnios ociosos; c assin cono sc
crniic nas rcullicas lcn conccriadas quc Iaja
561
jogos dc cnadrcz, dc cla, c dc lilIar, ara
cnircicr alguns quc nao qucrcn, ncn dcvcn,
ncn odcn iralalIar, assin sc crniic quc sc
inrinan c sc icnIan csscs iais livros, or sc
crcr, cono c vcrdadc, quc nao odc Iavcr
indivduo iao lcigo c safaro quc icnIa or Iisioria
ccria ncnIuna dcssas. Sc nc fossc lciio agora, c
o audiiorio o quiscssc, coisas diria cu accrca do
quc dcvcn conicr os livros dc cavalarias ara
scrcn lons, quc ialvcz fosscn dc rovciio, c aic
dc agrado ara algucn; nas cscro quc la vira
icno cn quc cu nc alra con qucn ossa
rovcr a isio dc rcncdio. Daqui aic la crcdc,
scnIor vcndciro, no quc vos icnIo diio. ionai os
vossos livros, c la vos avcnIais con os scus
accrios ou dcsaccrios; lon rovciio vos faa, c
crniia Dcus quc nao vcnIais a cocar do
ncsno c dc quc o vosso Ioscdc D. Quioic
claudica.
La disso nao icnIo ncdo rcsondcu o
vcndciro; nao Ici-dc scr iao doido, quc nc faa
cavalciro andanic; sci nuiio lcn quc ja Iojc cn
dia sc nao usa o quc sc fazia naquclc icno, cn
quc sc diz quc andavan clo nundo csics
fanosos cavalciros.
nciadc dcsia raiica sc acIou rcscnic
SancIo, c ficou nuiio confuso c cnsaiivo dc
ouvir dizcr quc ja sc nao usavan cavalciros
andanics, c quc iodos os livros dc cavalarias
562
cran ioliccs c falsidadcs; c asscnia dc si ara
consigo cscrar cn quc araria aqucla jornada dc
scu ano, quc a nao sair con a fclicidadc quc clc
cnsava, dcicrninava dcia-lo c iornar-sc con
sua nulIcr c scus filIos s lidas da sua criaao.
Ia o vcndciro lcvando ja a lolsa con os livros,
nas o cura lIc dissc.
Escrai, quc dcscjo vcr quc acis sao
csscs, cscriios con iao loa lcira.
Tirou-os o Ioscdciro, c, dando-lIcs a lcr, viu
coisa duns oiio cadcrnos nanuscriios, icndo no
rincio un iiulo grandc, quc dizia. NOVELA
DO CUFIOSO IMPEFTINENTE. Lcu o cura ara si
ircs ou quairo linIas, c dissc.
Dcccrio quc nc nao arccc nal o iiulo
dcsia novcla; csiou con ninIa voniadc dc a lcr
ioda.
Ao quc rcsondcu o vcndciro.
Podc Sua Fcvcrcncia lc-la sua voniadc,
orquc salcra quc ouiros Ioscdcs, quc ja aqui a
lcran, gosiaran nuiio, c na cdiran con nuiio
cncnIo; cu c quc nao lIa quis dar, lcnlrando-
nc quc odcria icr dc a rcsiiiuir a qucn dciou
csia nalcia, or csquccincnio, con csics livros c
acis. Nao sci sc o dono nao iornara a assar
or ca. Eu lcn sci quc os livros nc Iao-dc fazcr
falia; nas scnrc cricnccn a scu dono;
563
iavcrnciro sou, nas ainda assin sou ianlcn
crisiao.
Tcndcs nuiia razao, anigo dissc o cura
nas con iudo isso, sc a novcla nc saiisfazcr,
Icis-dc nc dar liccna ara a coiar.
Da nclIor voniadc dissc o vcndciro.
Enquanio cnirc os dois sc irocavan csias
falas, Iavia Cardcnio cgado na novcla, c
concado a lc-la; c, arcccndo-lIc quc nao
dcsncniiria o concciio do cura, rogou-lIc quc a
lcsssc dc nodo quc iodos ouvisscn.
Fa-lo-ia rcsondcu o adrc sc nao
fora nclIor gasiar csic icno cn dornir do quc
cn lciiuras.
Don rcouso scra ara nin dissc
Doroicia cnircicr o icno cn lcr algun conio;
or ora, ainda nao icnIo iao sosscgado o csriio,
quc nc consinia dornir cono sc quiscra.
Pois cniao dissc o cura qucro lc-la,
scqucr or curiosidadc; ialvcz nos saia alguna
coisa arazvcl.
Acudiu ncsirc Nicolau a cdir o ncsno, c
SancIo ianlcn. visia daquilo iudo, o cura,
cnicndcndo quc a iodos rccrcaria, c a si ianlcn,
dissc.
564
Scndo assin, co aicnao; a novcla
conca dcsia nancira.
565

CAPTULO XXXIII
Ondc sc conia a novcla do curioso incriincnic.

En Florcna, rica c fanosa cidadc dc Iialia,
na rovncia quc cIanan Toscana, vivian
Ansclno c Loiario, cavalIciros ricos c rinciais,
c iao anigos, quc, or ccclcncia c aniononasia,
os dois anigos" lIcs cIanavan iodos.
Eran soliciros, noos, dc igual idadc, c dos
ncsnos cosiuncs, o quc iudo concorria ara a
rccroca anizadc dc cnirc anlos. Vcrdadc c quc
Ansclno cra algun ianio nais inclinado aos
assaicnos anorosos quc Loiario; c csic sc
dciava ir dc nclIor anino airas dos rccrcios da
caa. Quando orcn aconiccia, dciava Ansclno
dc scguir os scus gosios rorios ara nao faliar
aos dc Loiario; c Loiario dciava ianlcn os scus
ara acudir ao dc Ansclno. Dcsia nancira, iao
conforncs andavan cnirc anlos as voniadcs,
quc nao Iavia rclogio nais infalvcl.
Andava Ansclno crdido dc anorcs or una
donzcla ilusirc c fornosa da ncsna cidadc, filIa
dc iao lons ais, c iao loa cla ncsna dc sua
cssoa, quc asscniou, con arovaao do scu
566
anigo Loiario (scn a qual nunca fazia coisa
alguna}, cn cdi-la or csosa aos ais; c assin
fcz. O ncnsagciro da cnlaiada foi Loiario; c iao
a gosio do anigo concluiu o ncgocio, quc cn
lrcvc icno sc viu o nosso nanorado cn ossc
do scu cnlcvo, c Canila iao conicnic dc Iavcr
alcanado a Ansclno or csoso, quc nao ccssava
dc dar graas ao ccu, c a Loiario, or cuja
inicrvcnao iananIo lcn cIcgara a cricnccr-
lIc.
Os rinciros dias quc foran iodos dc
folgana, scgundo o csiilo das lodas, frcqucniou
Loiario, confornc ao scu cosiunc, a casa do scu
anigo Ansclno, rocurando Ionra-lo, fcsicja-lo c
rcgozija-lo cn iudo quc odia. Acaladas orcn
as lodas, c acalnada ja a frcqucncia das visiias c
aralcns, concou Loiario a cscasscar ja dc
indusiria as idas a casa dc Ansclno, or lIc
arcccr, cono c lcn quc arca a iodos os
discrcios, quc aos anigos casados ja sc nao Iao-
dc as casas frcqucniar ianio ncn con iananIa
iniinidadc, cono cnquanio vivian soliciros,
orquc, sc lcn quc a vcrdadcira anizadc nao
odc ncn dcvc scr cn coisa alguna susciiosa,
coniudo iao dclicada c a Ionra dc un casal, quc
arccc sc odc ofcndcr aic dos rorios irnaos,
quanio nais dos anigos.
Fcarou Ansclno na ncnos frcqucncia dc
Loiario, c quciou-sc grandcncnic dizcndo quc,
567
sc adivinIara quc do casancnio lIc Iavia dc
rovir ial rcsfriancnio nunca clc o icria fciio; c
quc, sc cla loa Iarnonia quc cnirc os dois
rcinava cnquanio clc cra soliciro, Iavia alcanado
iao docc iiulo cono cra o scrcn cIanados os
dos ungos, nao quiscssc agora clc Loiario, so
ara fazcr dc circunsccio, c scn ouiro ncnIun
noiivo, quc iao fanosa c agradavcl aniononasia
sc crdcssc; c orianio lIc sulicava, sc o icrno
dc sucu odia cnirc clcs calcr, quc iornassc a
scr scnIor daqucla casa, cnirando c saindo cono
danics, asscgurando-lIc clc quc a sua Canila sc
confornava cn iudo, c scnrc, con os dcscjos
dclc, c quc, or lIc consiar con quanias vcras os
dois sc anavan cnirc si, andava aic vcada dc o
vcr agora iao arrcdio.
A iodas csias c ouiras nuiias razcs dc
Ansclno rcsondcu Loiario con iania rudcncia
c juzo, quc lIc iaou a loca, c concordaran quc
dois dias or scnana, c nos dias sanios, Loiario
iria la janiar; c, ainda quc isio ficou csialclccido
cnirc os dois, ros Loiario cono rcgra gcral nao
fazcr nunca scnao o quc vissc scr convcnicnic
Ionra do anigo, cujo crcdiio clc anicunIa aic
ao scu rorio. Dizia clc, c con razao, quc un
narido, a qucn o ccu conccdcu nulIcr fornosa,
ianio dcvia rcarar nos anigos quc nciia cn
casa, cono icr icnio nas anigas con qucn sua
nulIcr sc dava, orquc, nuiia coisa quc sc nao
faz ncn sc ajusia nas raas, ncn nas igrcjas,
568
ncn nas fcsias ullicas c ajuniancnios
scnclIanics, nuiias vczcs conccdvcis clos
naridos a suas nulIcrcs, nuiia coisa dc
coniralando sc concIava ou faciliia cn casa da
aniga ou arcnia cn quc Ia nais confiana.
Mais dizia Loiario scr ncccssario aos casados
icr cada un dclcs algun anigo quc lIc noiassc
os dcscuidos quc no scu roccdcr sc udcsscn
dar, orquc s vczcs aconiccc, cn razao do nuiio
anor do narido ara con a nulIcr, ou nao dar
or ccrias coisas, ou nao lIas dizcr (ara nao
nagoa-la} quc as faa ou as dcic dc fazcr,
odcndo unas c ouiras scr iodavia inorianics
ara o crcdiio ou dcscrcdiio dc anlos clcs;
advcriido assin clo anigo, ja o consoric odcria
r colro a icno a nao oucos nalcs.
Mas ondc sc acIara anigo iao discrcio c lcal
cono Loiario aqui o inia? cu or nin nao sci;
dcssc fciiio nao vcjo ouiro scnao o rorio
Loiario, quando iao cauicloso csia aicniando cla
Ionra do scu anigo, c rocurando ainda dizinar,
aguarcniar c dininuir os dias arazados ara as
visiias, ara nao darcn quc falar aos ociosos c
aos nircs vadios c ragucnios, ianias cniradas
dc un noo rico, gcniil-Ioncn, dc claro
nascincnio c dc ianias rcndas cono clc
cnicndia ossuir, na casa dc una dana iao
fornosa cono Canila. Suosio con a londadc c
fora roria udcssc Canila r frcio a iodas as
569
nurnuracs, coniudo nao qucria clc ncn or
sonlras r cn duvidas ncn o scu crcdiio, ncn
o dcla, ncn o do anigo. Por isso os nais dos dias
da conlinaao os ocuava c cnirclinIa nouiras
coisas quc dava a cnicndcr scrcn-lIc
inrcicrvcis, or nodo quc cn suna, cn
qucias dc un c dcsculas do ouiro, sc assavan
or vczcs Ioras dc cada dia.
Una vcz andando anlos a asscar or un
rado fora da cidadc, Ansclno dissc a Loiario
ouco nais ou ncnos o scguinic.
Dcn dcvcs cnicndcr, anigo Loiario, quc s
ncrccs quc Dcus nc Ia fciio cn dar-nc iais ais
cono cu iivc, c lcns con nao larga, ianio dos
quc cIanan da naiurcza, cono dos da foriuna,
nao osso cu corrcsondcr con graiidao quc
lasic; ainda or cina dc iudo nais nc favorcccu
Dcus cn dcarar-nc un anigo cono iu, c una
csosa cono Canila, duas joias quc cu arccio,
sc nao quanio dcvo, ao ncnos quanio osso.
Acsar dc ianias c iananIas diias, quc scrian
ara o gcral dos Ioncns o cunulo da fclicidadc,
vivo cu no naior dcsconsolo c dcscscraao do
nundo iodo, orquc dc dias a csia aric cnirou
conigo, c nc aiorncnia, un dcscjo iao csiranIo
c iao raro, quc ando aic asnado dc nin ncsno;
ralIo conigo a sos, c rigorosancnic nc invcciivo,
nas cn vao; c ial, quc ninIa roria
conscicncia o rocuro cncolrir. Agora orcn ja
570
nao osso icr nao ncsic scgrcdo; arccc quc
dcscjo aic fazc-lo dc iodos conIccido; dc ii, dc ii,
rinciro quc ningucn. Confio cn quc clo
csforo quc Ias-dc fazcr, cono vcrdadciro anigo,
ara nc acudir, dcrcssa nc odcras livrar da
angusiia dc iao longo silcncio; o ncu
conicniancnio aiingira, cla iua soliciiudc, ao
augc a quc cla ninIa loucura icn ja cIcgado a
ninIa inacicncia.
Esiava Loiario suscnso con iodo csic
cnignaiico rologo dc Ansclno, scn odcr
adivinIar ondc iria aquilo dar consigo, c or nais
quc rcvolvcssc na inaginaao quc dcscjo odcria
scr aquclc iao iorncnioso, fcria scnrc con as
suas conjcciuras longc do alvo. Para sair scn
nais dcnora da agonia dc iananIa inccricza,
rcsondcu-lIc quc cra agravar nanifcsiancnic a
sua nuiia anizadc o andar ccogiiando rodcios
anics dc lIc dcclarar os scus oculios
cnsancnios, icndo alias ccricza dc quc nclc
Iavia dc acIar cn iodo o caso ou lons consclIos
ou rcncdios ara cura, scgundo o ncgocio fossc.
Dizcs nuiissino lcn rcsondcu
Ansclno; confiado nisso ic dcclaro, anigo
Loiario, quc a inccricza quc nc rala c a dc andar
cisnando sc orvcniura a ninIa Canila scra cn
rcalidadc iao loa c conlcia cono cu inagino.
Dcsia inccricza nc nao osso cu livrar sc nao for
ccrincniando-a dc nancira quc a rova
571
nanifcsic os quilaics da sua londadc, cono no
fogo do crisol sc aura a fincza do ouro, orquc
icnIo ara nin, ncu anigo, quc una nulIcr
nao c nclIor ncn ior quc ouira, scnao confornc
a soliciian ou dcian dc soliciiar, c quc so c
dcvcras foric a quc nao fraqucia s roncssas, s
dadivas, s lagrinas c s coninuas
inoriunacs dos ananics olsiinados. Pois quc
Ia quc sc agradca coniinuava clc cn scr
una nulIcr loa, ondc nada a induz a scr na?
Quc adnira quc viva rccolIida c ioda solrc si
aqucla quc nao icn azo ara soliar-sc c quc salc
quc icn narido quc cn a aanIando no rinciro
dcsvio c Ioncn ara lIc iirar a vida? orianio a
quc c loa or ncdo, ou or falia dc ocasiao, nao
a acIo ncrcccdora da csiina cn quc icrci a
soliciiada c crscguida, quc saiu da rovaao con
a alna dc vcnccdora. Por iodas csias razcs, c
or ouiras nuiias quc ic udcra rcfcrir cn alono
do ncu cnsar, dcscjo quc a ninIa csosa assc
or csias dificuldadcs, c sc acrisolc rcsisiindo a
aircvincnios. Sc cla sai, cono cscro, iriunfanic
dc ial confliio, ficarci icndo a ninIa vcniura or
inconaravcl; dirci icr acIado a nulIcr foric, dc
qucn o salio crguniou. Qucn a acIara?" No
caso conirario, o gosio dc vcr quc nao cra crrado
o ncu juzo concnsara a cna dc una
ccricncia iao cusiosa. Ja salcs quc or dcnais
scria conirariarcs-nc ncsic roosiio; qucro ois,
anigo Loiario, quc scjas iu rorio o quc nc
572
ajudcs na rovaao cn quc nc cncnIo; cu nc
cncarrcgo dc ic roorcionar as facilidadcs; or
nin nada ic Ia-dc faliar dc quanio scja
ncccssario ara soliciiar a una nulIcr Ioncsia,
Ionrada, rccolIida c dcsinicrcssada. Alcn dc
ouiros noiivos, quc nc olrigan a fiar dc ii csic
conciincnio, icnIo o dc salcr quc, sc Canila for
or ii vcncida, nunca a sua rcndiao Ia-dc
cIcgar s uliinas; araras ondc o dcvcr io
dcicrninc, c assin nao Iavcrci sido ofcndido
scnao cn dcscjos, c a ninIa dcsonra ficara
sculiada no icu viriuoso silcncio, quc icnIo ioda
a ccricza quc, no iocanic a nin, Ia-dc scr cicrno
cono o da noric. Sc quiscrcs, ois, quc cu icnIa
vida, quc ial nonc ncrca, Ias-dc cnirar ja ja
ncsia cananIa dc anorcs, nao friancnic ncn
or dcnais, nas con afinco, nas con vcrdadcira
diligcncia, cono cu dcscjo, c con a confiana a
quc sc nao odc faliar cnirc dois anigos cono
nos.
Tais foran as ondcracs quc Ansclno
clanou, c quc Loiario (a nao scr o quc acina sc
rcfcriu icr clc diio} csicvc cscuiando con a naior
aicnao, scn dcsccrrar os lalios aic ao fin. Cono
as viu concludas, dcois dc csiar cncarando nclc
or un lon csao, cono sc janais iivcra visio
oljcio ara igual csanio, rcsondcu.
Nao nc odc cnirar na idcia, anigo
Ansclno, quc iudo isso quc ara a disscsic nao
573
assc dc graccjo; alias, nao ic Iouvcra dciado
rosscguir; sc cu nao cscuiassc, ouava-ic iodo
cssc dcscrdcio dc alavras. Esia-nc arcccndo,
quc ou iu nc nao conIcccs, ou ic nao conIco a
ii; cngano-nc; sci quc cs Ansclno, c iu nao
ignoras quc cu sou Loiario; o nau c quc ja nc
nao arcccs o Ansclno dc anics, assin cono,
scgundo vcjo, ja ianlcn ic nao arco o ncsno
Loiario, quc dcvia scr. As coisas quc nc icns diio
nao sao do Ansclno ncu anigo, ncn as coisas
quc iu nc cdcs sc dcvian cdir a Loiario icu
conIccido, orquc os anigos vcrdadciros Iao-dc
rovar os scus anigos c valcr-sc dclcs, cono
dissc un ocia, usquc ud uus; isio c, quc nao sc
dcvcn valcr da sua anizadc cn coisas quc scjan
ofcnsa dc Dcus. Sc un gcniio a rcsciio da
anizadc cnicndcu isio, quanio nais o nao dcvc
scniir un crisiao, salcndo quc a anizadc dc
Dcus or ncnIuna da icrra sc Ia-dc crdcr! c
quando o anigo fossc iao inrudcnic quc
osuscssc os inicrcsscs do ouiro nundo ao
scrvio do anigo, nunca or coisas ligciras o
faria, scnao so or aquclas cn quc a Ionra c vida
do anigo sc cncnIasscn. Ora dizc-nc iu,
Ansclno. qual dcsias duas coisas, vida ou Ionra,
sc ic acIan cn crigo, ara quc cu nc avcniurc
a conrazcr-ic, raiicando una coisa iao
dcicsiavcl cono cssa quc nc cdcs? dcccrio quc
ncnIuna; clo conirario cdcs-nc, scgundo cu
cnicndo, quc forccjc ara arrancar-ic a Ionra c
574
nais a vida ao ncsno icno quc a nin rorio,
orquc sc Ici-dc rocurar roular-ic a Ionra,
claro csia quc ic roulo ianlcn a vida, orquc o
Ioncn scn Ionra c ior quc un norio; c, scndo
cu o insiruncnio, cono iu qucrcs quc o scja, dc
iananIo nal icu, vcnIo cu a ficar dcsonrado, c
or isso ncsno ianlcn scn vida. Escuia, anigo
Ansclno, c icn acicncia dc nao nc rcsondcrcs
cnquanio nao acalo dc dizcr o quc nc ocorrc
accrca do quc dcscjavas; nao faliara icno ara
quc iu dcois nc cliqucs c cu ic oua.
Scja assin dissc Ansclno odcs falar
iua voniadc. Loiario rosscguiu.
Esias-nc arcccndo agora, ncu Ansclno,
una csccic dc arrcncdo dos nouros. aos
nouros nao sc odc nosirar o crro da sua sciia
con as ciiacs da Escriiura, ncn con razcs
quc asscnicn cn cscculaao do cnicndincnio,
ou sc fundcn cn ariigos dc fc; nao adniicn
scnao ccnlos alavcis, faccis, inicligvcis,
dcnonsiraiivos, induliiavcis, cono
dcnonsiracs naicnaiicas das quc sc nao
odcn ncgar, cono quando sc diz. Sc dc duas
arics iguais iiranos arics iguais, as rcsianics
scrao ianlcn iguais." E quando ncn isio ncsno
cnicndan dc alavra, cono dc fciio o nao
cnicndcn, Ia-dc sc lIcs nosirar con as naos, c
ncicr-sc-lIcs clos olIos; c assin ncsno
ningucn conscguc convcncc-los das vcrdadcs da
575
nossa sania rcligiao. No ncsno acrio nc vcjo cu
coniigo, orquc cssc icu dcscjo c iao scn
caninIo, c iao fora dc ioda a racionalidadc quc
nc arccc scra icno crdido o quc sc gasiar
ara ic convcnccr da iua sinlcza (quc or
cnquanio lIc nao qucro dar ouiro nonc}; c quasc
quc csiou cn dciar-ic la con o icu dcsaiino,
ara casiigo do icu nau dcscjo; nas valc-ic a
anizadc quc ic rofcsso; cla c quc nc nao
conscnic quc ic dcsanarc cn iao nanifcsio
crigo dc crdiao. Para lcn conrccndcrcs isio,
dizc-nc, Ansclno. nao nc confcssasic quc cu
iinIa dc soliciiar a una rccaiada? crsuadir a
una Ioncsia? ofcrcccr a una dcsinicrcssada?
coricjar a una rudcnic? Disscsic-no, nao Ia
duvida. Pois sc iu salcs quc icns nulIcr
rccaiada, Ioncsia c rudcnic, quc nais qucrcs? c
sc cnicndcs quc dc iodos os ncus assalios Ia-dc
sair vcnccdora, cono scn duvida Ia-dc sair, quc
nclIorcs iiulos cscras dar-lIc, quc os quc ja
icn? ou quc ficara cla scndo nais do quc ja c?
Ou iu a nao icns rcalncnic cla quc dizcs, ou
nao salcs o quc cdcs. Sc a nao icns cla quc
dizcs, ara quc c ccrincnia-la? Suc quc c
na, c fazc dcla o quc nais ic agradar. Mas sc c
iao loa cono crcs, incriincnic coisa scra fazcr
ccricncia da vcrdadc rcconIccida, orquc
dcois da ccricncia Ia-dc ficar iao csiinada
cono danics cra. Fcgra ccrissina. icniaiivas cn
coisas dc quc anics nos odc vir rcjuzo quc
576
rovciio, sao dc cnicndincnio loio c anino
icncrario, norncnic quando ara iais icniaiivas
nao Ia ncccssidadc ncn olrigaao, c logo dcsdc
iodo o rincio sc conIccc quc sc vai icniar una
loucura nanifcsia. As coisas difccis
cnrccndcn-sc or Dcus ou clo nundo, ou or
anlos junios. Por Dcus as cnrccndcran os
sanios, roondo-sc vivcr cono anjos cn coro
dc Ioncns. As quc icn or alvo rcsciios do
nundo sao as daquclas quc assan iania
infinidadc dc aguas, iania divcrsidadc dc clinas,
iania csiranIcza dc gcnics, ara adquirir os
cIanados lcns dc foriuna. E as quc sc concicn
ao ncsno icno or Dcus c clo nundo sao as
dos soldados valorosos, quc, acnas divisan no
nuro ininigo alcria una cqucna ruiura, cono
a odc fazcr una lala dc ariilIaria, osicrgan
icnorcs, ccrran olIos a ioda a considcraao dos
crigos inincnics, voan con o dcscjo dc acudir
sua fc, sua naao c ao scu Fci, c sc arrojan
inircidos or ncio dc nil coniraosias norics
quc os aguardan. Esias coisas, sin, sc
cosiunan afroniar, orquc c Ionra, gloria c
rovciio quc sc afronicn, ainda quc cIcias dc
inconvcnicnics c crigos; c isso con quc iu
qucrcs arrosiar-ic, ncn ic Ia-dc alcanar gloria
dc Dcus, ncn lcns dc foriuna, ncn fana cnirc os
Ioncns, orquc, ainda quc saias afinal cono
dcscjas, ncn or isso Ias-dc ficar ncn nais
ufano, ncn nais rico, ncn nais acrcsccniado; c,
577
sc nao sais cono csias alncjando, cais na naior
niscria quc inaginar-sc odc, orquc cniao nada
ic arovciiara o cnsar quc ningucn salc a
dcsgraa quc ic succdcu, orquc lasiara ara ic
afligir c dcsfazcr-ic o salcrc-la iu ncsno. Para
confirnaao dcsia vcrdadc, qucro rcciir-ic una
csiancia quc fcz o fanoso ocia Lus Tansilo no
fin da rincira aric das Lugnus dc S. Pcdo;
diz assin.
Crcscc cn Pcdro o csar, crcscc a
vcrgonIa,
quando vc quc no oricnic o dia c nado;
ningucn o vc, nas icn dc si vcrgonIa,
ois cn si salc c scnic quc Ia ccado.
Nao c nisicr quc o nundo sc inicronIa
icsicnunIa dc un crinc a ciio Ionrado;
clc rorio sc acusa, afligc, c aicrra,
lcn quc o vcjan soncnic o ccu c a icrra.
Porianio dc nao scr noioria a iua dor nao ic
rovira iscnao dcla; icras, clo conirario, dc
cIorar coniinuadancnic, scnao lagrinas dos
olIos, lagrinas dc sanguc do coraao, cono as
dcrranava aquclc sinlcs douior, dc qucn o
nosso ocia nos conia quc fizcra a rova do vaso,
qual sc rccusou con nclIor juzo o rudcnic
Fcinaldo; cnlora scja csia una falula ociica,
cnccrra iodavia scgrcdos norais ncrcccdorcs dc
rcflcao c iniiaao. Fcara lcn no quc ic vou
agora dizcr, c acalaras dc convcnccr-ic dc quao
578
crrado c o icu inicnio. Dizc ca, Ansclno, sc o ccu,
ou un favor da foriuna, ic Iouvcra fciio
osscssor lcgiino dc un finssino diananic,
arovado or quanios laidarios o visscn,
confcssando iodos una quc, cn fincza,
crfciao c quilaics, cra o nais quc a naiurcza
udcra icr fciio naquclc gcncro, c iu ncsno
assin o acrcdiiasscs or nao icrcs rova alguna
do conirario, scria jusio quc ccdcsscs ao dcscjo
dc cgar naquclc diananic, ncic-lo cnirc una
ligorna c un nalIo, c ali, a odcr dc valcnics
naricladas, rovar sc cra iao rijo c crfciio cono
sc dizia? SuonIanos agora quc, ccdcndo a cssc
dcscjo, o unIas cn cccuao; sc or acaso a
cdra rcsisiissc a iao ncscia ccricncia,
acrcsccniar-sc-lIc-ia or isso a valia ou a fana?
c, sc sc quclrassc, cono odcria aconicccr, nao
sc crdia iudo? Pcrdia-sc or ccrio, ficando o
dono con a fana dc oraic no concciio dc ioda a
gcnic. Anigo Ansclno, suc quc a iua Canila c
aquclc diananic, assin no icu concciio cono no
dos ouiros; scra dc lon juzo -la cn
coniingcncia dc sc quclrar, visio quc a
crnancccr na sua inicircza nao odc sulir a
naior arco do quc ja icn? c, sc nao rcsisiissc,
c, finalncnic, falIassc, considcra, cnquanio c
icno, o quc cla ficaria scndo, c con quania
razao ic odcrias quciar dc ii ncsno, or icrcs
sido o causador voluniario da sua crdiao c
nais da iua. OlIa quc nao Ia joia no nundo, quc
579
cn valia sc conarc con a nulIcr casia c
Ionrada, c quc ioda a Ionra das nulIcrcs
consisic na loa oiniao cn quc sao iidas. Ja quc
a iua csosa c ial, quc cIcga ao circno dc
londadc quc salcs, ara quc Ias-dc iu r csia
vcrdadc cn duvida? OlIa, anigo, quc a nulIcr c
aninal incrfciio, c nao sc lIc dcvcn r dianic
olsiaculos cn quc iroccc c caia; clo conirario
dcvcn-sc-lIc iirar iodos, c dcscnacIar-lIc o
caninIo inicirancnic, ara quc, iscnia dc
csarcs, corra aic ao fin o scu caninIo da
crfciao. Conian os naiuralisias quc o arninIo
c un aninalzinIo dc clo alvssino c quc os
caadorcs, cn qucrcndo iona-lo, usan do
scguinic ariifcio. inicirados dos siios or ondc
os arninIos cosiunan assar c aarcccr,
aiascan-nos dc lodo, dcois acossan-nos
naqucla ncsna dircao; o aninalzinIo, ianio quc
crcclc o lodo, csiaca, c sc dcia aanIar so clo
ncdo c Iorror dc sc cnovalIar, orquc a
lilcrdadc c a vida valcn ara clc ncnos quc a
sua naiiva candidcz. A nulIcr Ioncsia c casia c
arninIo, c c nais ura quc a lranca ncvc. Qucn
dcscja quc cla nao crca a lincza da casiidadc.
nas a guardc c conscrvc aic ao fin, Ia-dc usar
dc ouiro csiilo divcrso do quc sc raiica na
caada dos arninIos; nao sc lIc Iao-dc r
dianic os lodos dos rcscnics, c scrvios dos
nanorados inoriunos, orquc ialvcz (ou ncsno
scn tuucz} nao icra iania viriudc c fora naiural,
580
quc ossa dcsajudada airoclar c iransor a
salvo scnclIanics icniacs; o quc c ncccssario c
linar-lIc o caninIo, c r-lIc dianic dos olIos
o inaculado da viriudc c o rcslcndor da loa
fana. A nulIcr loa c na vcrdadc cono csclIo
dc rcslandcccnic crisial, quc, ainda quc uro,
csia sujciio a cnanar-sc c ficar iurvo con o
nais lcvc lafo. Con a nulIcr Ioncsia Ia-dc sc
icr o nclindrc quc sc icn con as rclquias,
adora-las scn lIcs iocar; Ia-dc sc guardar c
csiinar a nulIcr loa, cono sc guarda c csiina
un fornoso jardin, quc csia cIcio dc rosas c
ouiras florcs; o dono nao conscnic quc ningucn
or ali asscic ncn colIa; lasia quc dc longc, c
or cnirc as gradarias, lIc gozcn da fragrancia c
lindcza. Finalncnic, qucro rcciir-ic uns vcrsos,
quc nc csiao lcnlrando, dc una concdia
nodcrna quc ouvi, c quc nc arcccn frisar con
csias vcrdadcs quc ic cncarco. Esiava un
rudcnic anciao rcconcndando a ouiro, ai dc
una donzcla, quc a rccolIcssc, quc a guardassc,
c quc a cnccrrassc, c cnirc ouiras coisas dissc-
lIc isio.
cono o vidro a nulIcr;
nas nao c nisicr rovar
sc sc odc ou nao quclrar,
orquc iudo odc scr.

E c nais facil o quclrar-sc;
loucura c logo arriscar
581
a quc sc ossa quclrar
o quc nao odc soldar-sc.

Fiqucn nisio, c fican lcn,
ois nisio o consclIo fundo.
quc sc Ia Danais ncsic nundo,
Ia cIuvas dc ouro ianlcn.
O quc aic aqui ic lcvo diio, Ansclno, c so cn
rcfcrcncia a ii; agora jusio c quc nc ouas
ianlcn un ouco do quc nc inicrcssa a nin. Sc
nc acIarcs rolio, dcscula-nc; iudo c rcciso
no lalirinio cn quc ic ncicsic c dondc cu ic dcvo
arrancar. Tcns-nc iu cn conia dc anigo, c
qucrcs iirar-nc a Ionra, coisa cssa iao avcssa da
anizadc! c nao so rcicndcs isio, nas aic qucrcs
quc ianlcn cu ia roulc a ii. Quc nc qucrcs dcla
dcsojar, csia claro, ois cn Canila vcndo quc cu
a rcqucsio cono cdcs, ccrio csia quc nc Ia-dc
icr or Ioncn scn Ionra ncn considcraao, ois
inicnio c fao una coisa iao fora daquilo a quc
nc olriga o scr cu qucn sou, c a anizadc quc ic
voio. Dc quc iu qucrcs consirangcr-nc a iirar-ia
cu a ii, ianlcn nao Ia duvida, orquc, vcndo
Canila quc cu a soliciio, Ia-dc, dc si ara
consigo, cnicndcr quc alguna lcviandadc
dcscolri cu ncla, quc nc afoiiou a arcscniar-lIc
os ncus ruins dcscjos; c, icndo-sc cla or
dcsonrada, c cricnccndo-ic cla a ii, coniigo fica
ianlcn a sua dcsonra. Daqui nascc o quc iao
gcralncnic sc cosiuna, isio c, quc ao narido da
582
nulIcr adulicra, osio quc clc nao salia quc cla
o c, ncn ara ial Iaja dado ocasiao, ncn
csiivcssc cn scu odcr incdir a sua dcsgraa,
coniudo o iraian con iiulo ignoninioso; c os
quc salcn icr a nulIcr cado ja o fican olIando
dc ccria nancira, con os olIos dc dcsrczo, cn
vcz dc conaiao, acsar dc vcrcn quc cIcgou
qucla dcsvcniura, nao or cula sua, nas so or
gosio da sua dcravada conanIcira. Qucro
agora dizcr-ic cn quc sc funda a jusia razao dc
scr dcsonrado o narido da nulIcr ccadora,
ainda quc clc nao saila quc cla o c, ncn dc ial
icnIa cula, ncn Iaja sido ariicianic, ncn
dado ocasiao ara cla o scr; c nao ic inoriuncs
dc nc ouvir, quc iudo c ara icu rovciio.
Quando Dcus criou o nosso rinciro ai no
araso icrrcal, diz a divina Escriiura quc
infundiu un sono cn Adao, c quc, csiando csic a
dornir, lIc iirou una cosicla do lado csqucrdo,
dc quc fornou a nossa nac Eva; c, assin quc
Adao acordou c a viu, dissc. Esia c a carnc da
ninIa carnc; c o osso dos ncus ossos"; c Dcus
dissc. Por csia dciara o Ioncn ai c nac, c
scrao dois nuna so carnc"; c cniao foi insiiiudo o
divino sacrancnio do nairinnio, con laos iais,
quc so a noric os odc dcsaiar; c iananIa fora
c viriudc icn csic nilagroso sacrancnio, quc faz
dc duas cssoas difcrcnics una ncsna carnc; c
ainda faz nais nos lons casados, quc, ainda quc
icn duas alnas, nao icn nais dc una so
583
voniadc. Daqui vcn quc, scndo a carnc da csosa
a ncsna do csoso, as nodoas quc ncla cacn, ou
os dcfciios quc sc rocuran, rcdundan na carnc
do narido, ainda quc clc nao Iaja, cono diio fica,
dado ocasiao ara aquclc dano; orquc, assin
cono a dor dc un c ou dc qualqucr ncnlro do
coro Iunano sc scnic no coro iodo, or iodo
clc scr da ncsna carnc, c a calca adccc o
incnodo do nfino dcdo do c, sc lcn quc nao
foi cla quc o causou, assin o narido c
ariicianic da dcsonra da nulIcr, or scr una
ncsna coisa con cla, c cono as Ionras c
dcsonras do nundo scjan iodas, c roccdan dc
carnc c sanguc, c as da na nulIcr scjan dcsic
gcncro, foroso c quc ao narido caila aric dclas,
c scja iido or dcsonrado scn o salcr. Fcara
orianio, Ansclno, no crigo cn quc ic cs,
qucrcndo criurlar o sosscgo cn quc a iua loa
csosa vivc; rcara or quao va c incriincnic
curiosidadc qucrcs rcvolvcr os Iunorcs quc iao
sosscgados csiao no ciio da iua casia csosa;
advcric quc o quc ic avcniuras a ganIar c ouco,
c o quc crdcras scra ianio, quc ncn o ondcro,
or nao icr alavras con quc o cncarca. Sc
orcn iudo quc icnIo diio ainda nao lasia ara
ic dcnovcr do icu nau rojcio, rocura ouiro
insiruncnio ara a iua dcsonra c dcsgraa; cu
nao o osso scr cnlora crdcssc or isso a iua
anizadc, quc c o naior rcjuzo quc osso
inaginar.
584
Diio isio, calou-sc o viriuoso c rudcnic
Loiario, dciando Ansclno iao confuso c
cnsaiivo, quc or un lon csao nao aiinou
alavra dc rcsosia; ao calo scnrc lIc dissc.
Dcn visic, anigo Loiario, con quc aicnao
ic cscuici aic ao fin; nos icus diios, ccnlos c
conaracs, rcconIcci a iua nuiia discriao, c o
circno a quc cIcga cn anizadc; c confcsso quc,
sc nao sigo o icu arcccr, c vou airas do ncu,
vou fugindo do lcn, c corrcndo cn os o nal.
Nisio dcvo-ic arcccr cono ccrias acIacadas, quc
acicccn concr icrra, calia, carvao c coisas
ainda iorcs, rcugnando visia, quanio nais ao
aladar; c logo ncccssario usar dc algun ariifcio
ara quc cu sarc. Ora isio cra facil, concando
iu, cnlora iiliancnic c or fingincnio, a coricjar
a Canila, orquc nao Ia-dc scr cla iao icniadia
quc logo aos rinciros alalos dc con a Ionra do
avcsso. Para nc conicniar lasiara isio; Iavcras
cunrido o quc dcvcs nossa anizadc; das-nc a
vida, c convcnccs-nc dc quc icnIo salva a Ionra.
Para ic olrigar lasia una razao; c vcn a scr quc,
csiando cu, cono csiou, dcicrninado a rcalizar
csia ccricncia, nao dcvcs conscniir cn quc cu
va dar conIccincnio a ouircrn do ncu dcsaiino;
con o quc sc oria cn risco una Ionra quc iu
nao qucrcs sc avcniurc. SuonIanos quc no
juzo dc Canila o icu concciio dccai cnquanio a
soliciiarcs; quc inoria isso!? logo quc ncla sc
rcconIcccr a urcza quc cscranos, confcssar-
585
lIc-as ioda a vcrdadc da nossa naquinaao, c o
icu crcdiio ficara inicirancnic sancado. Ja vcs
quc, arriscando iao ouco c odcndo con isso
dar-nc iao grandc conicniancnio, dcvcs fazc-lo
scn rcarar cn nais oljccs, orquc, scgundo
ja ic dissc, lasia quc rinciics, ara cu ic
dcsolrigar logo dc coniinuar.
Vcndo Loiario a inalalavcl rcsoluao dc
Ansclno, c nao salcndo ja novos ccnlos, ncn
nais razcs, con quc lIc arguncniar, c
considcrando ainda or cina na ancaa dc ir
cor a ouircn o scu danado dcscjo, dcicrninou
rcfcrir o ncnor nal, c saiisfazcr-lIc a voniadc,
cscrando cncaninIar as coisas dc nodo quc
Ansclno, scn rcjuzo dos scniincnios dc
Canila, ficassc ao calo saiisfciio. Fcsondcu-lIc,
orianio, nao sc alrissc con nais ningucn, c
dciassc or sua conia o ncgocio iodo, c quc
darian rincio logo quc lIc agradassc.
Alraou-o Ansclno carinIosancnic, agradc-
ccndo-lIc a condcsccndcncia quc clc rcuiava
ncrcc, c das grandcs. Asscniou-sc cnirc os dois
quc logo no dia scguinic sc insiauraria a
cananIa, dando o narido facilidadcs c alcrias
ara o anigo odcr convcrsar a sos con a sua
Canila, cnircgando-lIc alcn disso dinIciros c
joias ara dar-lIc c ofcrcccr-lIc. AconsclIou-lIc
quc lIc lcvassc nusicas, fizcssc vcrsos clogiando-
586
a, c quc, sc o fazc-los lIc alorrccia, clc rorio
csiava ronio ara lIos arnar.
Loiario csicvc or iudo na aarcncia, nas la
or dcniro inalalavcl.
Con csic acordo rcgrcssaran a casa dc
Ansclno, ondc acIaran Canila a cscrar ansiosa
c ja dcsassosscgada cla iardana do csoso, quc
ncssc dia sc dcnorara nais quc dc cosiunc.
Foi-sc Loiario ara sua casa iao cnsaiivo,
or nao salcr cono sc Iavcria cn iao
incriincnic ncgocio, cono Ansclno ficava na
sua saiisfciissino or vcr ja o scu larquinIo na
agua. Lcvou o anigo a noiic dc vcla, cisnando no
nodo dc cnganar a Ansclno scn ofcndcr a
Canila.
Ao ouiro dia aarcccu ao janiar, c foi lcn
rccclido da consoric, quc scnrc o acolIia c
rcgalava con a nclIor voniadc, or salcr quc
ouira iania cra a do scu csoso.
Findo o janiar, c lcvaniada a ncsa, dissc
Ansclno a Loiario quc ficassc ali con a sua dona
da casa, cnquanio clc ia iraiar dc un ncgocio dc
nuiia rcssa, dc quc nao odcria voliar cn
ncnos dc Iora c ncia. Canila rogou-lIc quc sc
nao fossc, c Loiario ofcrcccu-sc ara o
aconanIar; Ansclno, orcn, crsisiiu cn quc
sc dciassc csiar, c o cscrassc, orquc iinIan
587
dc iraiar junios oljcio dc inoriancia; c a Canila
rcconcndou quc fizcssc conanIia ao anigo, aic
clc rcgrcssar. En suna, iao crfciiancnic soulc
rcrcscniar a ncccssidadc, ou ncscidadc, dc sair,
quc ningucn adivinIaria scr fingida.
Ficaran sos ncsa, a inoccnic nulIcr c o
cnlcado anigo, orquc a nais gcnic da casa sc
Iavia rciirado ara ir ianlcn janiar. Esiava
Loiario cIcgado csiacada cn quc o dcscjava o
anigo, c icndo cn frcnic o ininigo, fornosura
quc so or si udcra vcnccr a un csquadrao dc
cavalciros arnados. Vcdc sc Loiario nao dcvia
icncr. O quc clc fcz foi ousar o coiovclo no
lrao da cadcira, con a nao alcria solrc a facc;
dcsculando-sc da dcscoricsia, cdiu dana
liccna ara rcousar un ouco aic quc Ansclno
voliassc. Fcsondcu-lIc cla quc ara dcscansar
nclIor ficaria nos coins do salao, quc na
cadcira, c lIc rogou quc os rcfcrissc. Fccusou
Loiario o ofcrccincnio, ficou ondc csiava c
adorncccu.
Ansclno quando voliou, acIando Canila no
scu aoscnio c o concnsal cgado no sono,
cnicndcu quc, or Iavcr sido a sua dcnora
cccssiva, ja os dois icrian iido icno, nao so dc
convcrsar, nas aic dc dornir. Ja lIc iardava a
Iora cn quc o sonolcnio alrissc os olIos ara
sarcn anlos dc casa, c rccclcr dclc noicias da
sua soric. Corrcu-lIc iudo cono clc qucria.
588
Loiario acordou, c logo saran anlos junios dc
casa.
CIcgados rua, crguniou alvoroadancnic
o curioso o quc dcscjava. Fcsondcu o ouiro quc
nao lIc iinIa arccido accriado dcscolrir iudo
logo da rincira vcz, c quc or isso o quc so iinIa
fciio fora louvar a Canila dc fornosa c discrcia,
or lIc arcccr csic un lon cordio ara lIc ir
ganIando ouco a ouco a voniadc, disondo-a a
cscuia-lo gosiosa ara a ouira vcz, quc assin c
quc usava o dcnnio, quando qucria icniar;
algucn nuiio acauiclado. rcrcscnia-sc anjo dc
luz, scndo-o clc dc ircvas, c-lIc dianic
aarcncias inoccnics, c so or fin c quc dcscolrc
qucn c, c nao logra os scus inicnios, scnao sc
anics dc icno os nao dciou dcscolrir.
Con iudo aquilo ficou Ansclno
conicnissino, c dissc quc iodos os dias lIc
roorcionaria iguais azos, ncsno scn sair dc
casa, orquc dc orias a dcniro sc odia cnircicr
cn coisas insusciias.
Succdcu orianio corrcrcn nuiios dias quc
Loiario, scn dizcr alavra a Canila, rcsondia a
Ansclno quc lIc falava, scn janais odcr
alcanar dcla una cqucna nosira scqucr dc quc
csiaria or coisa quc fossc na, ncn sonlra dc
cscrana disso; clo conirario, ancaava-o dc
589
quc, sc nao sc dciassc daquclcs ruins
cnsancnios, faria qucia a scu narido.
Muiio lcn; aic aqui dissc Ansclno
icn rcsisiido s alavras; agora falia vcr sc
ianlcn rcsisic a olras. Hci-dc ic cnircgar
ananIa dois nil cscudos ara lIos ofcrcccrcs, c
aic darcs; c ouiros ianios ara conrarcs joias,
quc cn anzol ara as nulIcrcs sao ainda nclIor
isca; iodas cosiunan scr crdidas or
louainIas, rincialncnic as loniias, cnlora
casias; rcgalan-sc dc sc arcscniar lcn c
csiadcar-sc dc galas. Sc ianlcn a isio rcsisiir,
dou-nc or saiisfciio, c nao ic inoriuno nais.
Fcsondcu Loiario quc, una vcz quc iinIa
concado a cnrcsa, dcscjava lcva-la aic ao fin,
osio ja ia vcndo quc o fin scria ficar causio dc
foras, c vcncido.
No dia scguinic rccclcu os quairo nil
cscudos c ouiras ianias confuscs, or ja nao
odcr invcniar novas ncniiras. Mas con cfciio
scnrc lIc dissc quc a nulIcr iao ouco sc
rcndia s dadivas c roncssas, cono s alavras;
quc nao Iavia nais quc vcr ncn quc lidar; cra
iudo icno crdido.
Aconicccu orcn quc, icndo Ansclno dciado
sos, cono dc ouiras vczcs cosiunava, Canila c
Loiario, sc cnccrrou nun aoscnio, c clo luraco
da fccIadura csicvc csrciiando c ouvindo o quc
590
cnirc clcs sc falava. Noiou quc or nais dc una
Iora Loiario ncn alavra dcu, ncn a daria cn
iodo un scculo quc ali csiivcsscn; dondc infcriu
quc iudo quanio o anigo lIc rclaiara das
csquivanas dc Canila nao assava dc ncra
falsidadc. Para naior ccricza saiu do quario, c,
cIanando Loiario aric, lIc crguniou quc
novas Iavia, c dc quc Iunor sc ia acIando a
nulIcr.
Ncssa naicria rcsondcu Loiario ja
nao iorno a crdcr icno; da-nc scnrc unas
rcsosias iao ascras c sacudidas, quc ja nc nao
aircvo a dizcr-lIc nais nada.
Loiario, Loiario dissc Ansclno quc
nal corrcsondcs ao quc nc dcvcs, c confiana
quc cn ii unIa! salcras quc ic csiivc
ccogiiando or ondc sc iniroduz csia cIavc; ncn
ncia alavra disscsic a Canila; do quc cu infiro
quc ncn scqucr rinciiasic ainda. Scndo assin,
cono scn duvida o c, ara quc nc cnganas, c nc
rivas dos ncios quc cu odia icr ara rcalizar os
ncus dcscjos?
Mais nao dissc; nas lasiou isso ara dciar
a Loiario vcado c confuso, or icr sido aanIado
cn flagranic ncniira; clo quc jurou a Ansclno
quc daqucla Iora cn dianic ia ionar ianio a
ciio o saiisfazcr-lIc o cncnIo, cono clc rorio
o rcconIcccria, ja quc sc divcriia a csrciia-los;
591
scria ncccssario cnrcgar grandcs diligcncias
ara lIc dcsvancccr dc una vcz iodas as
susciias.
Fiou-sc naquclas alavras Ansclno; c, ara o
dciar nais sua voniadc, rcsolvcu-sc a
auscniar-sc dc casa or oiio dias, quc iria assar
cn conanIia dc ouiro anigo scu, norador
nuna aldcia nao longc da cidadc. Esic (or
conlinaao cnirc os dois} lIc nandou cdir con
grandc cncnIo quc o fossc visiiar; con o quc
jusiificada ficava a sua ariida aos olIos dc
Canila.
Dcsgraado c inrudcnic Ansclno, quc c o
quc fazcs? dissc Loiario quc c o quc
rojcias? riscas a iua dcsonra, iraas c ocasionas
a iua crdiao. Tua csosa c loa; ossui-la
quicia c sosscgadancnic; ningucn ic da
solrcssalios; os cnsancnios dcla nao sacn do
sccrcio dc sua casa; cs iu o scu ccu na icrra, o
alvo dos scus dcscjos, a saiisfaao dc iodos os
scus gosios, c a rcgra dc iodas as suas anlics;
a ii c ao ccu c quc cla unicancnic alncja con
razcr. Sc ncsia nina dc Ionra, fornosura,
Ioncsiidadc c rccolIincnio, acIas scn ncnIun
iralalIo ioda a riqucza quc nais sc odc dcscjar,
or quc ic dcsassosscgas a cavar a icrra nais
fundo cn lusca dc novas lcias dc icsouro novo c
nunca visio, ondo-ic cn crigo dc ic dcsalar
iudo (orquc cnfin o tudo afinal so asscnia nos
592
csicios da naiurcza fragil}? A qucn lusca o
inossvcl jusio c quc aic o ossvcl sc lIc ncguc.
MclIor do quc cu o dissc un ocia nos scguinics
vcrsos.
Procuro na noric a vida;
saudc na cnfcrnidadc;
no carccrc, lilcrdadc;
no cnccrrancnio, sada;
no iraidor fidclidadc.

Mas ninIa soric, dc qucn
ja nao osso cscrar lcn,
ajusiou co'o ccu icrrvcl,
quc, ois lIc cco o inossvcl,
ncn o ossvcl nc dccn.
No dia scguinic la sc foi Ansclno ara a
aldcia, dciando diio a Canila quc, duranic a sua
auscncia, viria Loiario olIar or sua casa, c
janiar con cla; quc iivcssc cuidado dc o iraiar
cono a clc rorio. Con csia ordcn do narido
afligiu-sc a csosa, cono Ionrada c rudcnic quc
cra, c lIc cdiu rcflciissc cn quc duranic a sua
auscncia nao arccia lcn quc cssoa alguna
ocuassc o scu lugar; c quc, sc o fazia or nao icr
ccricza dcla salcr govcrnar-lIc a casa,
ccrincniassc or aqucla vcz, c rcconIcccria
quc aic ara nais cra a sua caacidadc.
593
Ansclno rclicou scr aquclc o scu gosio, c
quc a cla so conciia alaiar a calca c
olcdcccr-lIc. Canila roncicu quc assin o faria,
nas nao or voniadc sua.
Pariiu Ansclno.
No ouiro dia vcio a casa Loiario; foi rccclido
cla dana con analilidadc c iodo o
concdincnio; nunca cla sc s cn aric cn quc
sc udcssc vcr con o Ioscdc; andava scnrc
rodcada dc scus criados c criadas, csccialncnic
dc una aia sua cIanada Lconcla, a qucn nuiio
qucria, or sc icrcn criado anlas junias dcsdc
ncninas na casa aicrna, dondc a irouc consigo
quando sc casou.
Nos ircs rinciros dias nunca Loiario dissc
nada, ainda quc lcn o odia quando sc lcvaniava
a ncsa, c os scrvos sc ian iodos rcssa ara
janiar, orquc assin lIo iinIa a ana
dcicrninado; sua Lconcla rcconcndava quc
janiassc rinciro quc os scnIorcs, c nunca lIc
sassc dc ao c dcla. Lconcla, orcn, quc irazia o
cnsancnio cn coisas nais do scu gosio, c
ncccssiiava daquclas Ioras ara os scus rccrcios,
ncn scnrc cccuiava lcira a rcconcndaao,
anics nuiias vczcs dciava sos os dois cono sc
as suas insirucs fosscn cssas rccisancnic.
Nao olsianic csics azos iodos, o oriancnio
Ioncsio dc Canila, a conosiura do scu
594
scnllanic cran iais, quc Loiario cnudccia. Mas
sc as viriudcs dc Canila iolIian a voz do
concnsal, or ouira aric nais crigosas or isso
ncsno sc iornavan ara clcs anlos; calavan,
sin, a lngua; nas o cnsancnio la ia or dcniro
discorrcndo c conicnlando un or un iodos os
circnos dc londadc c fornosura da vigiada.
Scniir-sc-ia ali cnanorado un colosso dc
narnorc; quanio nais un coraao dc carnc!
O icno cn quc lIc odia falar, cnrcgava-o
cn olIar ara cla, c rcconIccia quanio cra
crcdora dc nil anorcs.
A coniinuaao dcsias nudas conicnlacs
concou ouco a ouco a cnfraqucccr os
rcsciios do anigo ara con o auscnic; csicvc
nuiias vczcs ara sair da cidadc, c ir-sc ara
ondc nunca nais Ansclno o vissc a clc, ncn clc a
Canila; ja orcn o rcndia o rorio dclciic quc
scniia so cn vc-la. Forccjava c icinava consigo
ncsno ara aicnuar c ciinguir dc iodo o
cncanio dc olIar ara Canila; culava-sc cn
conscicncia dc iananIo dcsaiino, cIanando-sc
nau anigo c aic nau crisiao. Sc con Ansclno sc
conarava, o final cra scnrc dizcr quc naior
fora a loucura c confiana dc Ansclno, do quc cra
a dcslcaldadc dclc rorio; c iao loa dcscula
iivcssc clc ara Dcus cono a Iavia dc icr ara
con os Ioncns.
595
Dc fciio a lindcza c londadc dc Canila,
ajudadas das facilidadcs quc o ignoranic narido
lIc faculiava, dcran con a lcaldadc dc Loiario
cn icrra, c scn ja sc lcnlrar dc nais coisa
alguna scnao do scu gosio, dcois dc ircs dias dc
auscncia dc Ansclno, nos quais csicvc cn gucrra
alcria conira os rorios dcscjos, concou dc
rcquclrar a dana, nas iao criurlado c con uns
dizcrcs iao aaionados, quc a dciou suscnsa c
iao solrcssaliada, quc nao fcz ouira coisa scnao
lcvaniar-sc c rccolIcr-sc ao quario scn una
unica alavra dc rcsosia.
Con csic dcsalrincnio nao csnorcccu cn
Loiario a cscrana, irna gcnca c scnrc
conanIcira do anor; a fugiiiva iornou-sc ainda
nais adorada. Ela, orcn, or icr dcscolcrio o
quc nunca cscrava, nao salia quc fizcssc;
cnicndcndo nao scr rudcnic ncn lcn fciio dar
ocasiao a rcnovar-sc o aircvincnio, dcicrninou
cnviar naqucla ncsna noiic un criado scu con
un lilIcic a Ansclno, c assin o fcz. O lilIcic
dizia o scguinic.
596

CAPTULO XXXIV
En quc sc rosscguc a novcla do curioso incriincnic.

Tcn-sc or dizcr quc ncn ccrciio scn
gcncral, ncn casiclo scn casiclao; c cu digo quc
ainda Ia coisa ior quc cssas duas; c c. nulIcr
casada c noa scn o scu narido ao c, salvo
Iavcndo ara isso jusissinas razcs. AcIo-nc
iao nal scn vos, c iao fraca ara rcsisiir a csia
auscncia, quc, sc nao vindcs dcrcssa, ir-vos-ci
cscrar cn casa dc ncus ais, ainda quc dcic
csia vossa scn guarda. A quc vos nc dciasics,
sc c quc ficou con ial iiulo, crcio quc olIa nais
clos scus gosios, quc clos vossos inicrcsscs.
Cono sois discrcio, nao icnIo nais quc vos dizcr,
ncn dcvo."
Por csia caria cnicndcu Ansclno quc Loiario
iinIa ja concado as ocracs, c Canila sc
Iouvcra ncdida dos scus dcscjos. Solrcnodo
alcgrc dc ial ncnsagcn, nandou a Canila
rcsosia dc alavra, quc dc nodo ncnIun sassc
dc casa, orquc clc con nuiia lrcvidadc iornaria.
Adnirou-sc Canila con ial rcsosia, c ficou
visia dcla ainda nais confusa do quc ja csiava.
597
Nao sc aircvia a crnancccr cn sua casa, ncn a
ir-sc ara a dc scus ais. Ficando, arriscava a
sua Ioncsiidadc; indo-sc, dcsolcdccia ao
consoric. Afinal rcsolvcu o ior, quc foi ficar, scn
cviiar a rcscna dc Loiario, ara nao dar
susciias criadagcn; arrccndia-sc dc icr
cscriio daquclc nodo ao csoso, rcccando dar-lIc
idcias dc quc Loiario icria visio ncla alguna
dcscnvoliura, quc o aninassc a faliar-lIc ao
rcsciio.
Enfin, fiada na londadc roria, cnircgou-sc
nas naos dc Dcus, firnc cn rcsisiir con o
silcncio a quanias dcclaracs c insiancias lIc
udcsscn solrcvir; c, calando iudo ao narido,
ara o forrar a alguns iralalIos, ja andava aic
rocurando nancira con quc dcscular Loiario
cranic Ansclno, quando csic lIc cdissc a
clicaao do lilIcic.
Con csias idcias nais Ionradas quc
accriadas ou rovciiosas, csicvc no ouiro dia
cscuiando a Loiario, o qual ianio carrcgou a nao
nas insiancias, quc a firncza dc Canila
rinciiou a iiiulcar, c lasianic icvc a sua
Ioncsiidadc quc fazcr ara roilir aos olIos
alguns sinais dc anorosa conaiao quc no ciio
lIc Iavian dcscriado as lagrinas c sulicas do
scu idolaira. Tudo aquilo ia clc noiando, c
alrasando-sc cada vcz nais.
598
Afinal arcccu-lIc quc cra nisicr acriar o
conlaic forialcza, arovciiando o icno quc o
narido ara isso lIc dciava. Aconcicu-a cla
rcsunao, caliando-lIc a fornosura (nao Ia
coisa quc nais dcrcssa arrasc as iorrcs da
vaidadc das fornosas, quc a adulaao}; c ara
alrcviarnos. con iania Ialilidadc soulc ninar
aqucla viriudc, quc, dc lronzc quc a dana fora,
nao iivcra rcncdio scnao cair. CIorou, rogou,
ofcrcccu, adulou, orfiou c fingiu, con ianios
afcios, c ianias nosiras dc aiao, quc la sc foi o
rccaio dc Canila; logrou-sc o nais susirado c
nais incscrado iriunfo.
Fcndcu-sc Canila; sin, Canila rcndcu-sc.
Mas quc adnira, sc a anizadc dc Loiario ja
ianlcn sc iinIa rcndido? claro ccnlo dc quc
ara sc vcnccr a aiao anorosa nao Ia ouiro
rcncdio scnao fugir-lIc, c quc ningucn sc dcvc
ionar a lraos con iao ossanic ininigo, orquc
so con foras divinas sc vcnccrian as suas, con
scrcn Iunanas.
So Lconcla soulc a fraqucza dc Canila; c
cono lIa Iavian dc cncolrir os dois nanorados c
dcslcais na anizadc?
Nao quis Loiario confcssar a Canila qual fora
o rojcio dc Ansclno, ncn quc fora clc ncsno
qucn lIc alrira asso ara cIcgar quclc onio,
orquc nao qucria quc cla iivcssc cn ncnos
599
arco o scu anor, c inaginassc quc scn
rcncdiiaao, c so or una faialidadc do acaso a
Iavia crscguido.
Fcgrcssou Ansclno assados oucos dias, c
nao dc crcclcr o quc naqucla casa faliava,
quc cra dc iudo o quc clc nais csiinava. Foi-sc
logo a visiiar Loiario, cnconirou-o, alraaran-sc
c cdiu-lIc novas da sua vida ou noric.
As novas quc ic osso dar, anigo Ansclno
dissc Loiario sao quc icns una nulIcr
ccnlar, o non us utu das Ionradas. As
alavras quc lIc dissc lcvou-as o vcnio; os
ofcrccincnios dcsrczaran-sc; os rcscnics
cnjciiaran-sc; c dc algunas lagrinas quc fingi
fcz-sc zonlaria dcsroosiiada. En suna. assin
cono c o snlolo dc iodas as graas, c o
saniuario da Ioncsiidadc, do concdincnio, do
rccaio c dc iodas as viriudcs fcninis. Fciona os
icus dinIciros, anigo, clcs aqui csiao; nao nc foi
ncccssario iocar-lIcs; Canila nao sc rcndc a
coisas iao laias. Alcgra-ic, Ansclno, c dcia-ic
dc nais ccricncias; una vcz quc assasic a c
cnuio o nar das susciias quc sc odcn c
dcvcn icr a rcsciio das nulIcrcs, nao iorncs la
ncn ioncs ouiro iloio ara confirnar a londadc
c forialcza do navio quc o ccu ic dcu ara
airavcssarcs as ondas dcsic nundo; fazc dc conia
quc ja csias cn orio scguro, dciia a ancora, c
600
dcia-ic ficar aic quc ic vcnIan olrigar cla
duvida quc a ningucn sc crdoa.
Ccrissino ficou Ansclno con csias
ondcracs dc Loiario; crcu dclas cono sc dc
un oraculo lIc vicsscn; coniudo scnrc o
coriou a rosscguir na cnrcsa, ainda quc nao
fossc scnao or curiosidadc c assaicno,
cnlora as diligcncias da avanic fosscn ncnos
afincadas; o quc so lIc cigia c quc fizcssc alguns
vcrsos cn louvor dcla con o nonc dc Cloris, quc
clc ionava a si o crsuadir a Canila andar clc
cnanorado dc ccria dana, a qucn disfarara
assin o vcrdadciro nonc, ara nao faliar ao
rcsciio quc sua Ioncsiidadc sc dcvia, c quc, sc
nao qucria ionar a si cssc iralalIo dc fazcr os
vcrsos, clc Ansclno os cscrcvcria or clc.
Nao c rcciso dissc Loiario nao nc
sao as nusas iao ininigas, quc algunas vczcs
or ano nc nao visiicn. Dizc iu a Canila o
ncsno quc lIc disscsic dos ncus anorcs
fingidos; quc os vcrsos cu os farci; nao scrao
dignos do oljcio, nas Iao-dc scr os nclIorcs quc
cu udcr.
Assin ficaran concIavados o incriincnic c
o iraidor. Enirando cn casa, crguniou Ansclno
a sua nulIcr (o quc cla sc adnirava dc clc lIc
nao icr ainda crguniado} o noiivo or quc lIc
iinIa nandado o cscriio.
601
Fcsondcu-lIc cla quc sc lIc Iavia figurado
quc Loiario cncarava ncla un ianio nais
dcsconcdidancnic quc danics, cnquanio clc
csiava cn casa, nas quc ao rcscnic ja csiava
ccria dc quc nao fora scnao cisna sua orquc
Loiario fugia dc vc-la c acIar-sc con cla a sos.
Fcsondcu-lIc Ansclno quc la or cssa aric
odia csiar dcscansada, orquc clc salia quc
Loiario andava doido or una donzcla das
rinciais da cidadc, a qucn cclclrava dclaio
do nonc dc Cloris, c, ainda quc o nao soulcra,
nada Iavia quc rcccar da vcrdadc dc Loiario c da
nuiia anizadc quc os unia. Sc Canila nao
soulcra dc Loiario ncsno scrcn inaginarios
aquclcs anorcs dc Cloris, c dc roosiio
invcniados or clc ara odcr a scu salvo
cnrcgar alguns noncnios vagos nos louvorcs
dc Canila, scn duvida csiaria cada na
dcscscrada rcdc dos ciuncs; nas, or andar ja
advcriida, livrou-sc da csiranIcza do solrcssalio.
Ouiro dia, acIando-sc os ircs solrcncsa,
rogou Ansclno a Loiario quc rcciiassc alguna
coisa das quc iinIa conosio sua dilcia Cloris,
quc scndo, cono cra, dcsconIccida dc Canila,
odia afoiiancnic falar dcla quanio quiscssc.
Enlora a conIcccssc rcsondcu Loiario
or quc Iavia cu dc cncolrir nada? Quando
un ananic louva a sua dana dc fornosa, c ao
602
ncsno icno a ccnsura dc crucl, ncn or
sonlras a dcsdoura. Cono qucr quc scja, o quc
sci dizcr c quc ainda onicn fiz un soncio
ingraiidao dcsia Cloris, o qual diz assin.
SONETO
Da unlrosa noiic no silcncio, quando
ncigo sono rcfaz os nais vivcnics,
so cu vou ncus naririos inclcncnics
aos ccus c ninIa Cloris nuncrando.

Quando o dia os scus raios vcn
nosirando
dcnirc as rosas d'aurora auri-cslcndcnics
con susiros c lasiinas fcrvcnics
vou as icinosas qucias rcnovando.

Sc doura o sol a runo o icrrco asscnio,
nao nc dissia as ircvas da agonia;
dolra-nc o ranio, auncnia-nc os
gcnidos.

Volvc a noiic, c cu con cla ao ncu
lancnio.
Ai! quc soric! inlorar dc noiic c dia,
ao ccu icdadc, c ninIa ingraia ouvidos.
Parcccu lcn a Canila o soncio, c a Ansclno
ainda nclIor. Esic louvou-o, c dissc quc assava
603
dc crucl a dana quc a iao claras vcrdadcs nao
corrcsondia.
Eniao dissc Canila iudo quc sai da
loca a ocias nanorados sc Ia-dc logo icr or
vcrdadc?
Cono ocias nao a dizcn rcsondcu
Loiario nas cono nanorados, nunca a cIcgan
a dizcr inicira.
Nisso nao Ia duvida rclicou Ansclno,
iudo ara nais acrcdiiar os cnsancnios dc
Loiario no concciio dc Canila, iao dcsrccaiada
do ariifcio dc Ansclno, cono ja aaionada or
Loiario, c assin con o gosio do roscro
andancnio quc as suas coisas lIc csiavan
dando, c or salcr quc os dcscjos c cscriios do
ocia a cla unicancnic sc rcfcrian, or scr cla a
vcrdadcira Cloris, lIc cdiu quc, sc iinIa nais
algun soncio ou ouiros vcrsos, os disscssc.
TcnIo ouiro soncio, nas arccc-nc
infcrior ao rinciro; csiais a icno dc os
conarar; c o scguinic.
Dcn sci quc norro, ois nao scndo crido,
foroso c quc nc acalc o dcsconforio;
odcs vcr-nc a icus cs, ingraia, norio,
nas nunca dc adorar-ic arrccndido.

Podcrci vcr nos aranos do olvido
604
quc a vida, a gloria, o lcn, foi iudo alorio;
so icu scnllanic conquisiando un orio
no ardcnic coraao rcsia csculido.

Vcn conigo, rclquia, ao iransc duro
a quc nc Ia-dc lcvar csia orfia,
quc cn scu rorio rigor sc forialccc.

Ai dc qucn voga ioa cn cgo cscuro
scn roiciro, scn lussola, scn via!
asiro nao vc, ncn orio sc lIc of'rccc.
Louvou Ansclno ianlcn csic scgundo
soncio; ia acrcsccniando, a clo c clo, a cadcia da
sua dcsonra, ois quanio nais lIc crcscia a
afronia, nais clc sc iinIa or glorificado. Quanios
dcgraus Canila dcscia ara o nfino dcsrczo,
ianios sulia na oiniao do ncscio narido ara as
cnincncias da viriudc c da loa fana.
Succdcu quc, acIando-sc una vcz, cono
ouiras nuiias, Canila con a sua aia, lIc dissc.
Esiou cnvcrgonIadssina, ninIa aniga
Lconcla, dc vcr quao ouco nc icnIo salido
rcsciiar; ncn scqucr fiz con quc Loiario so a
odcr dc icno alcanassc csic conlcio
rcdonnio solrc a ninIa voniadc. Esiou
rcccando quc clc cIcguc algun dia a dcscsiinar
a ninIa facilidadc, a ninIa lcvcza, csquccido ja
605
da violcncia con quc nc iornou inossvcl o
rcsisiir-lIc.
Ai ninIa scnIora rcsondcu Lconcla
or coisas iao oucas nao sc csicja agora
cnando; darnos dcrcssa o quc icnos dc dar
nao iira ncn c nada ao valor da coisa, quando
cla dc si o icn; aic sc cosiuna dizcr quc o dar
dcrcssa c dar duas vczcs.
E ianlcn sc cosiuna dizcr dissc
Canila quc o quc ouco cusia ouco sc
csiina.
Isso nao c rcgra rcsondcu Lconcla; o
anor, scgundo ja ouvi dizcr, unas vczcs voa c
ouiras anda; con csic corrc; con aquclc vai
dcvagarinIo; a uns cniilia; a ouiros alrasa; a
uns fcrc, c a ouiros naia; no ncsno insianic
conca c acala o scu dcscjar. Pcla nanIa r
ccrco a una forialcza; c noiic vc-la ja vcncida,
orquc nao Ia fora quc lIc rcsisia. Scndo assin
or quc sc adnira ou sc iniinida, sc ouiro ianio
dcvc icr aconiccido a Loiario? sc a auscncia dc
ncu ano foi afinal dc conias qucn os rcndcu a
anlos? Ncsscs oucos dias cra foroso quc sc
conclussc iudo, cn vcz dc sc orcn a dar icno
ao icno cscra dc quc o scnIor Ansclno
voliassc, dciando a olra incrfciia. Nisio dc
anorcs qucn crdc a ocasiao, crdc a vcniura.
Sao coisas quc cu sci nais dc ccricncia quc dc
606
ouvido c algun dia lIo coniarci, scnIora, orquc
cu ianlcn sou dc carnc, c ainda ianlcn nc
fcrvc o sanguc; c nais a ninIa scnIora nao sc
cnircgou iao dc rccnic cono isso; viu rinciro
nos olIos, nos susiros, nas falas, nas roncssas
c nos ninos dc Loiario ioda a sua alna, c quanio
cra ncrcccdor dc sc lIc qucrcr lcn. Scndo
assin, dcsicrrc cssas faniasias dc cscruulos;
icnIa a ccricza dc quc Loiario a csiina ianio,
cono a scnIora a clc, c anda iodo ancIo c
saiisfciio dc a vcr cada no lao, orquc isso
ncsno o calia ainda nais no scu rorio
concciio; c nao so icn os quairo SSSS, quc dizcn
scr rccisos a iodos os nanorados, nas aic o a l
c iniciro. Ora rcarc, c cu lIo digo dc cor; c clc c,
scgundo cu vcjo c nc arccc.
ACFADECIDO
DOM CAVALHEIFO
DADIVOSO ENAMOFADO FIFME
CALANTE
HONFADO ILUSTFE
LEAL
MOO NODFE TIMO
PFINCIPAL QUANTIOSO
FICO
c os SSSS quc dizcn; c dcois
TCITO VEFDADEIFO
o X c quc nao lIc quadra or scr lcira ascra;
o Y ja la fica no I; o Z
ZELADOF DA HONFA DA SUA DAMA.
607
Fiu-sc Canila do alcccdario da sua aia, c
icvc-a or nais raiica cn onios dc anor do
quc cla sc inculcava. Ela orcn scn Icsiiacs
lIo confcssou, dcclarando-lIc quc cnirclinIa
anorcs con un nancclo gravc da ncsna
cidadc. Con aquilo sc iurvou Canila, or icncr
quc or ali c quc a sua Ionra odcria vir a
crigar. Acriou-a ara salcr sc as suas
convcrsacs nao assavan adianic; cla con iodo
o dcscnlarao lIc rcsondcu quc sin, assavan
nuiio adianic. Isso c ja coisa vclIa c salida, quc
os dcscuidos das scnIoras iiran a vcrgonIa s
criadas, c quc csias, cn vcndo as suas anas
cscorrcgar, ouca duvida cn cn cocar, c
ouco sc lIcs da quc o sailan.
Canila o nais quc dc foi cdir a Lconcla
quc nao disscssc nada a rcsciio dcla ao quc
dizia scr scu raaz, c iraiassc as coisas con
scgrcdo ara nao cIcgarcn ao conIccincnio dc
Ansclno c dc Loiario. A aia orcn rcsondcu quc
assin o faria; fc-lo orcn dc nodo quc os rcccios
da scnIora sc rcalizaran; a dcsoncsia c aircvida
Lconcla, vcndo quc o roccdincnio da ana nao
cra ja o ncsno quc danics, aircvcu-sc a rccclcr
dcniro cn casa o scu ananic, orquc, ainda quc
a scnIora o vissc, ja sc nao aircvia a dcscolri-lo.
Conscqucncias irisics dos dcsnancIos das
scnIoras, quc sc fazcn cscravas das suas
rorias scrvas, c sc olrigan a cncolrir-lIcs as
suas dcsoncsiidadcs c vilczas, c assin aconicccu
608
a Canila, quc, ainda quc viu nuiias vczcs csiar
Lconcla nun aoscnio dc sua casa con o gala,
nao so sc nao aircvia a ralIar-lIc, nas lIc dava
lugar ara quc o rccaiassc, c a livrava or iodos
os nodos dc scr crcclida do narido. Acsar dc
iodas as suas cauiclas, nao dc coniudo cviiar
quc Loiario un dia, ao roncr dc alva,
crcclcssc a sada do coniralando. Nao
conIcccndo qucn cra, cnsou rinciro quc scria
avcjao; nas, noiando-lIc o caninIar, o cnluar-
sc c o cncolrir-sc, irocou logo a sua idcia
sucrsiiciosa or ouira, quc ara iodos sc
iornaria crdiao, sc Canila a nao rcncdiara.
Enicndcu Loiario quc o Ioncn, quc iao
anicnanIa saa daqucla casa, nao Iavia ncla
cnirado ara Lconcla; ncn cla idcia lIc assou
quc ial Lconcla cisiissc. Acrcdiiou sin, quc,
icndo Canila sido facil c lcviana cn rovciio dclc,
ianlcn o odia scr ara algun ouiro. Sao csias
unas crcsccnas quc iraz consigo o nau
conoriancnio duna nulIcr quc crdc a loa
fana. aquclc ncsno a qucn sc cnircgou, dcois
dc nuiio rogada c crsuadida, crc quc nais
facilncnic ainda sc cnircgara a ouiro; c qualqucr
susciia sc lIc afigura logo ccricza. Nisio arccc
Iavcr falIado cn Loiario dc iodo cn iodo o lon
juzo. Varrcran-lIc da ncnoria iodos quanios
rcsguardos aic ali lIc aconsclIava a rudcncia.
Scn aiinar cn ccdicnic algun, quc fossc,
scnao lon, clo ncnos razoavcl, scn nais ncn
609
nais, anics quc Ansclno sc lcvaniassc,
inacicnic c ccgo da suliia raiva quc o ionara,
norrcndo or vingar-sc dc Canila naquclc caso
inoccnic, foi-sc icr con o narido c lIc dissc.
Salcras, ncu Ansclno, quc ando Ia
nuiios dias cn gucrra conigo, ara ic nao
rcvclar o quc ja ic nao osso cscondcr or nais
icno. salc quc a forialcza dc Canila csia ja
rcndida c sujciia a quanio cu dcla rcicndcr. Sc
iardci cn ic dcscolrir csia vcrdadc, foi so ara
nc ccriificar rinciro sc nao scria aquilo ncla
ncra lcviandadc assagcira, ou ialvcz roosiio
dc rcconIcccr lcn ao ccrio sc cran ou nao
sinccros os galanicios quc lIc cu fazia, ja sc salc
or iua auiorizaao. Mas scnrc nc arccia quc
o dcvcr dcla, sc cla fossc a quc cnsavanos, scria
icr-ic ja dado conia das ninIas crscguics.
Cono iarda cn fazc-lo, dcia-nc crcr quc sao
vcrdadciras as roncssas quc nc fcz, dc quc,
ara a rincira vcz quc ic auscnics da iua casa,
csia ronia a ir falar conigo na rccanara dos
icus novcis fora dc uso (c cra la rcalncnic quc
cla lIc cosiunava falar}. Nao qucro quc ic
rcciiics a vingar-ic; or ora o ccado so cisic
no cnsancnio; c odcria aconicccr quc, no quc
vai da aic rcalizaao, Canila cassc ainda cn si
c sc arrccndcssc. Cono iu scnrc, ou cn iodo
ou cn aric, icns acciiado os ncus arcccrcs,
scguc ianlcn csic quc ic vou dizcr, ara quc
scn cngano ncn icncridadc so faas o quc vircs
610
scr nais accriado. Fingc quc ic auscnias or dois
ou ircs dias, cono dc ouiras vczcs, c cscondc-ic
na iua rccanara; c facil con os anos da
colgadura c as nais coisas quc or ali Ia; cniao
vcras clos icus rorios olIos, c cu clos ncus,
quais sao as vcrdadciras icncs dcla. Sc forcn
dc nulIcr crdida, cono c dc icncr, iu cn
scgrcdo, c con discriao, odcras vingar-ic c
uni-la.
Ficou Ansclno alsorio con a rcvclaao dc
Loiario, quando nais livrc sc cuidava ja dc
scnclIanics nalcfcios, orquc iinIa ja a nulIcr
or dcscnganadancnic vcnccdora das diligcncias
do anigo; fazia-sc ja nos alvoroos do iriunfo.
Esicvc or largo csao iaciiurno olIando ara o
cIao scn csiancjar; c or fin dissc.
Fizcsic, ncu Loiario, o quc cu cscrava da
iua lcaldadc; cn iudo scguirci o icu consclIo;
fazc o quc ic arouvcr c guarda o scgrcdo quc
dcvcs cn caso iao inrcvisio.
Proncicu-lIo Loiario; c, acnas dclc sc
aariou, arrccndcu-sc inicirancnic dc quanio
lIc Iavia diio. Quc ncscio nao iinIa sido condo
Canila a una vingana, quc clc or si ncsno
lcn odia ionar con ncnor crucldadc, c ncnos
ignoniniosancnic! Maldizia a sua doidicc,
culava a sua rcciiiaao, c nao salia nodo
ara dcsfazcr o quc Iavia fciio, ou sair dc
611
iananIo acrio or qualqucr via razoavcl. Por
fin rcsolvcu infornar dc iudo a Canila; c cono
lIc nao faliava alcria ara o cfciuar, naquclc
ncsno dia a acIou so. Ela, vcndo quc lIc odia
falar, lIc dissc.
Salcrcis, anigo Loiario, quc icnIo ca
dcniro una aiao quc da calo dc nin, c nilagrc
scra sc o nao conscguc. A ial augc c cIcgado o
dcsavcrgonIancnio dc Lconcla, quc rccclc ncsia
casa iodas as noiics un nanorado scu, assa
con clc aic ao dia; isio ianio cusia do ncu
crcdiio, quanio assin sc dao azos ara juzos
icncrarios conira nin a qucn vir iais sadas
dcsia casa a Ioras iao dcsusadas. O quc nc rala
c nao a odcr casiigar ncn ralIar-lIc, orquc o
scr cla confidcnic das nossas iniinidadas nc
anordaa ara cu calar as dcla. Esiou ja
icncndo quc daqui sc nos Iaja dc originar
alguna dcsgraa grandc.
Quando Canila concou a falar, Loiario
inaginou scria aquilo ariifcio ara lIc crsuadir
a clc quc o vulio quc vira sair cricncia aia c
nao ana; nas, vcndo-a cIorosa, afligida c a
sulicar-lIc rcncdio, vcio a crcr na vcrdadc c,
inicrrogando-a nais or niudo, acalou dc ficar
cnlcado c arrccndido dc iudo.
Coniudo rcsondcu quc nao iivcssc cla cna,
quc clc acIaria nodo ara aialIar a insolcncia da
612
scrva. Dissc-lIc ianlcn o ncsno quc ja a
Ansclno Iavia diio, quando insiigado dc scus
cnraivccidos ciuncs; c quc csiava conccriado quc
sc cscondcssc na rccanara ara dali rcscnciar a
ouca lcaldadc quc cla lIc guardava. Pcdiu-lIc
crdao dc iao louca lcnlrana, c algun alviirc
solrc o nodo dc a rcncdiar c sair a salvo dc iao
rcvolio lalirinio, cono o cn quc or sua na
calca sc iinIa cnvolvido.
Con o quc a Loiario ouviu ficou asnada
Canila, c cIcia dc cnfado, c con concciios
judiciosssinos lIc csiranIou assos iao
condcnavcis c iao rcrccnsvcl conoriancnio.
Mas, cono naiuralncnic as nulIcrcs icn nais
cngcnIo quc os Ioncns, ianio ara o lcn cono
ara o nal (ainda quc cn sc ondo dc roosiio a
discorrcr ja sc lIcs cnira a sccar a vcia}, logo ali
dc rccnic invcniou Canila nodo dc sc rcncdiar
una dcsordcn quc iao scn conccrio sc nosirava.
Dissc ois a Loiario quc diligcnciassc ara quc
Ansclno sc cscondcssc ouiro dia ondc clc sc
iinIa lcnlrado, c quc cla salcria iirar dcssc
cscondincnio conodidadc ara ficarcn da
avanic os scus iraios scn ncnIun crigo; c scn
lIc dcclarar a sua idcia ioda lIc advcriiu quc
iivcssc cuidado, cn salcndo quc Ansclno csiava
cscondido, dc vir clc acnas Lconcla o cIanassc,
c a quanio cla lIc disscssc lIc rcsondcssc cono
rcsondcria ainda quc nao soulcssc quc Ansclno
cra cscuia.
613
Tcinou Loiario cn dcscjar salcr o rcsio da
arnadilIa, orquc assin con nais scgurana c
accrio cunriria clc da sua aric iudo quc fossc
ncccssario.
Nada nais c rcciso dissc Canila do
quc rcsondcr-nc oniualncnic s ninIas
crgunias.
Nao csiava rcsolvida a dar-lIc conia
anicciada do scu rojcio, or icncr quc clc
rcrovassc o quc iao convcnicnic lIc arccia a
cla, c anicuscssc ouiros dc ncnos
rolalilidadcs.
Nao rclicou c ariiu Loiario; c no dia
scguinic Ansclno, con o rcicio dc ir aldcia
do scu anigo, alalou; nas iornando airas scn
dcnora, sc foi Ioniziar no scu valIacouio, o quc
lIc foi solrcnodo facil cn razao do azo quc ara
isso ncsno lIc roorcionaran a ana c a criada.
La csia ois alaado Ansclno con aquclc
solrcssalio quc lcn sc odc inaginar cn qucn
csia ara vcr or scus olIos as rorias
cniranIas da sua Ionra osias cn cscalclos dc
anaionia. En oucos insianics sc lIc odia ir a
iquc o suno lcn quc clc cnsava icr na sua
Canila.
Scguras c ccrias ja dc icrcn o caador
csrciia do coclIo, cniraran na rccanara; nal
614
s ncla o rinciro c, cclanou con un
grandssino susiro Canila.
Ai, Lconcla aniga! nao scria nclIor quc
anics dc cu r cn cccuao o quc nao qucro quc
sailas ara no nao csiorvarcs, cgasscs na daga
dc Ansclno quc ic cdi, c nc airavcssasscs con
cla csic ciio infanc? nas nao, nao o faas; fora
injusio scr cu unida dun crinc alIcio. Anics dc
iudo, ionara salcr o quc dcscolriran cn nin os
aircvidos c dcsoncsios olIos dc Loiario, ara sc
arrojar a aicnicar-nc dcscjos iao crvcrsos cn
ncnoscalo do scu anigo, c cn ncu vilicndio.
CIcga a cssa jancla, raariga, quc clc dcvc or
fora csiar ja na rua cscra; nas rinciro quc
clc cunra o scu nio dcscjo, cunrirci cu o
ncu, quc c, sin, crucl, nas quc ara a Ionra ja
sc nao odc discnsar.
Ai, scnIora ninIa! rcsondcu a cscria
Lconcla scnIora do scu acl quc dcscja fazcr
con csia daga? qucr-sc naiar? ou qucr naiar a
Loiario? Una ou ouira coisa so scrvira dc a
dcsacrcdiiar. AcIo nclIor quc dissinulc a
injuria, c nao consinia quc o nau Ioncn cnirc
agora ncsia casa c nos acIc sos; lcnlrc-sc,
scnIora, dc quc sonos duas fracas nulIcrcs, c
clc c Ioncn, c aircvido. Cono vcn con aqucla
na icnao, aaionado c ccgo, ialvcz |anics| quc
a scnIora cccuic o quc ncdiia, uliinara clc o
quc c nais dc icncr quc a roria noric. Mal
615
Iaja ncu ano, o scnIor Ansclno, quc ianias
largas dcu cn casa quclc scn ncdo ncn
vcrgonIa. Dou quc o naic, cono dcsconfio scra a
sua rcsoluao, quc Iavcnos dc fazcr dclc dcois
dc norio?
Quc Iavcnos dc fazcr? rcsondcu
Canila dcia-lo-cnos, c o ncu narido quc o
cnicrrc; dcvc-lIc scr dclicioso o iralalIo dc
sculiar a sua roria infania. CIana-o, cIana-
o, avia; quania dcnora onIo cn vingar-nc, ja
nc arccc una quclra na ninIa lcaldadc dc
csosa.
Tudo isio cscuiava Ansclno; c a cada alavra
dc Canila scniia ircn-sc-lIc os cnsancnios
iransfornando. Quando orcn ouviu quc csiava
rcsolvida a naiar o scu anigo, dcu-lIc un
ncio dc sair c dcscolrir-sc ara cviiar a
caiasirofc; nas icvc-lIc nao o dcscjo dc vcr cn
quc arar ia iao galIarda c Ioncsia rcsoluao,
con roosiio dc sair a icno dc lIc r colro.
Nisio caiu Canila con un icrrvcl dcsnaio
ara cina duna cana quc ali csiava. Lconcla
concou a carir-sc c a dizcr.
Ai dcsdiiada dc nin! sc agora nc cira
nos lraos a flor da Ioncsiidadc do nundo! a
coroa das nulIcrcs Ionradas! o ccnlo da
casiidadc!
616
E cono csias, ouiras cclanacs, quc iodos
os quc lIas ouvisscn a icrian cla nais
lasiinada c nais lcal dc iodas as aias, c ana
or ouira c crscguida Pcncloc.
Pouco iardou quc csia volvcssc cn si do scu
dclquio, c cnirassc logo a cclanar.
Quc ic dcnoras, Lconcla, cn ir cIanar ao
nais dcslcal anigo dc quanios viu a Fosa divina,
dc quanios a noiic nunca favorcccu? Acala,
corrc, avia, caninIa, nao dcics quc sc csfric con
a iardana a raiva con quc csiou, c sc csvaia cn
ancaas c naldics a jusia vingana quc
aguardo.
Ja o vou cIanar, scnIora ninIa dissc
Lconcla nas dc-nc rinciro cssa daga, icnIo
ncdo dcssa calca quando sc vir so, quc nao
faa algun dcsaiino quc sc Iaja dc cIorar ioda a
vida cnirc os quc lIc qucrcnos lcn.
Vai, nao icnIas ncdo, ninIa Lconcla, nao
Ici-dc fazcr nada rcsondcu Canila orquc,
ainda quc sou icncraria c arvoa cn icu
concciio, cn acudir or ninIa Ionra nao o Ici-dc
scr ianio cono aqucla Lucrccia quc sc naiou,
scgundo dizcn, scn icr conciido dcliio algun, c
scn icr rinciro irasassado o ciio ao causador
da sua dcsgraa. Sc cu norrcr, norro vingada dc
qucn nc olrigou a vir a csic siio cIorar os scus
617
aircvincnios nascidos iao scn cula da ninIa
aric.
Fcz-sc Lconcla nuiio dc rogar anics quc
sassc a cIanar Loiario; nas cnfin scnrc saiu.
Enquanio sc dcnorava, ficou dizcndo Canila,
cono qucn falava cnirc si c scn icsicnunIas.
ValIa-nc Dcus! nao fora nais accriado icr
dcscdido Loiario, cono ianias ouiras vczcs o fiz
do quc auioriza-lo con csic cIanancnio a icr-nc
or dcsoncsia c na, clo ncnos cnquanio nao
cIcgo a dcscngana-lo? Dcccrio quc cra nclIor;
nas cu c quc ficava scn nc vingar, c a Ionra dc
ncu narido scn saiisfaao; nao qucro quc saia
iao s naos lavadas c scguro dc si, cono Ia-dc
ara aqui cnirar con as suas danadas icncs;
os dcscjos do iraidor so con a vida sc odcn
agar. Saila o nundo (sc isio cIcga a iransirar}
quc a olrc Canila nao so zclou a fidclidadc quc
ao scu csoso dcvia, scnao quc aic o dcsagravou
dc qucn sc alalanava a qucrcr ofcndc-lo. Nao
sci, nao sci, scnao scria nclIor dar conia dc iudo
a Ansclno. Eu ja iinIa concado a rcvcni-lo na
caria quc lIc cscrcvi ara a aldcia, c inagino quc
o nao icr clc acudido ao nal quc cu lIc aoniava,
ainda quc or alio, so foi cfciio do scu gcnio lcal c
confiado; dcvia-lIc arcccr inossvcl quc un
anigo fossc janais caaz dc iananIa alcivosia;
ncn cu ncsna ianlcn o acrcdiici or nuiios
dias, ncn o acrcdiiaria nunca, sc nao fora icr a
618
sua insolcncia uliraassado os liniics. As
dadivas, as roncssas, c as lagrinas coninuas
ainda nc nao arccian rovas lasianics. Mas
quc valcn agora iodas csias rcflccs? una
rcsoluao nagnanina nao carccc dc csinulos.
Fora, iraidor! a nin, vingana! cnirc o falso,
vcnIa, cIcguc, norra, acalc, succda o quc
succdcr. Pura cnirci ara o odcr do quc o ccu
nc dcsiinou; ura Ici-dc sair dclc; quando
nuiio, lanIada no ncu casio sanguc, c no
sanguc conIcnio do nais rcfalsado anigo dc
quanios nunca Iouvc cn iodo o nundo.
Dizia isio asscando, girando cla sala con a
daga nua, c con uns assos iao dcsconosios, c
fazcndo uns ncncios c gcsios, quc nao arccia
scnao alicnada. Ningucn disscra scr dana fina;
lcnlrava un rufiao fora dc si.
Tudo aquilo noiava Ansclno dciras das
arnacs, c dc iudo sc adnirava. Ja lIc arccia
quc no quc vira c ouvira Iavia saiisfaao dc solra
aic ara naiorcs susciias; ja quiscra aic quc
Loiario nao vicssc, ara sc cviiar ali alguna
iragcdia. Esiava ja ara nanifcsiar-sc c alraar a
cnganada csosa, quando sc dcicvc ao aarcccr
Lconcla con Loiario cla nao.
Mal s nclc os olIos Canila, fcz con a daga
un risco clo solrado cn frcnic dc si, c
cclanou.
619
Loiario, rcara lcn no quc ic digo. sc ic
aircvcrcs a assar csia raia, ou ncsno a cIcgar a
cla, no ncsno insianic nc airavcsso con csic
fcrro. Anics quc alras os lalios, cscuia-nc
oucas alavras nais. En rinciro lugar, qucro
quc nc digas sc conIcccs a Ansclno ncu narido,
c cn quc oiniao o icns; c, cn scgundo lugar,
crgunio-ic sc nc conIcccs a nin. Fcsondc-nc
a isio c nao ic criurlcs, ncn ic dcnorcs a
cnsar. anlas csias crgunias sao faccis.
Nao cra Loiario iao lcrdo, quc dcsdc quc cla
lIc disscra quc fizcssc cscondcr Ansclno, nao
adivinIassc cn cIcio quais cran as suas
inicncs; or isso rcrcscniou logo a sua aric
con a naior naiuralidadc, c a ncniirosa ccna dos
dois dciou a crdcr dc visia a vcrdadc ncsna.
Nao cnsci cu, fornosa Canila, quc nc
cIanavcis ara nc fazcr crgunias iao avcssas
aos inicnios con quc cu vinIa. Sc o fazcis ara
nc dcnorardcs a ronciida rcconcnsa, odcis
icr-nc ara isso rcarado con nais
anicciaao. O lcn quc sc dcscja dcgcncra cn
iorncnio, quando inoinadancnic sc nos afasia;
nas ara nao arcccr quc iardo cn rcsondcr-
vos, digo quc sin, conIco ao vosso csoso
Ansclno; conIcccno-nos os dois dcsdc os nossos
nais icnros anos; nao qucro acrcsccniar a isio o
quc vos ncsna salcis dcsic nuiuo afcio; fora
iornar-nc icsicnunIa cu ncsno do agravo quc o
620
anor nc csia olrigando a fazcr-lIc, o anor quc
aic naiorcs crros dcscularia. A vos, Canila,
ianlcn vos conIco, c arccio-vos cono clc vos
arccia; a nao scr assin, nunca cu or ncriios
infcriorcs aos vossos iria conira o quc dcvo a nin
ncsno c aos sanios diiancs da anizadc, diiancs
ou lcis quc ncsic noncnio csiou violando forado
dcsia aiao dcsoiica.
Sc iudo isso confcssas rcsondcu
Canila o ininigo norial dc quanio ncrccc scr
anado, cono ic aircvcs a aarcccr dianic dc
qucn salcs scr o csclIo cn quc sc nira aquclc,
cn qucn iu ncsno ic dcvcras nirar, ara
rcconIcccrcs quc cs un nonsiro quando
rcicndcs agrava-lo? Agora nc lcnlro, irisic dc
nin!. o quc ic faria faliar ao rcsciio dc ii ncsno
Iavia dc scr algun dcscuidado dcsalinIo ncu
(quc nao qucro cIanar-lIc dcsoncsiidadc}; sin,
alguna irrcflciida falia dc conosiura, quc or
acaso nc cncrgarias; daquclas quc nos ouiras
as nulIcrcs odcnos inoccnicncnic concicr
quando cuidanos nao scr visias. Sc nao, dizc-nc.
quando janais corrcsondi cu, alna iraidora, aos
icus rogos con alavra ou sinal quc aninassc os
icus infancs dcscjos? quando c quc cu dcici dc
rcclir dcsalrida as iuas finczas? quando cri nas
iuas roncssas, ou acciici as iuas dadivas? Mas
cono cnicndo quc ningucn odc icinar cn
rcicnscs anorosas, scn quc alguna cscrana
lIc ncgaccic, qucro inuiar-nc a nin ncsna a
621
origcn da iua incriincncia. Por fora algun
dcscuido ncu dcvc icr alincniado or ianio
icno as iuas loucas cscranas; scndo assin,
qucro-nc casiigar da iua cula. Para vcrcs quc,
scndo cu iao rigorosa conira nin, nao odia
dciar dc o scr coniigo, quis irazcr-ic a scr
icsicnunIa do sacrifcio quc vou fazcr ara
alacar a Ionra do ncu viriuosssino csoso
ulirajado or ii no nais alio onio, c a ninIa
ianlcn, or ic Iavcr dado alguna ocasiao (sc c
quc ia dci} ara alincniarcs ial dclrio. Torno-ic a
dizcr quc o quc nais nc afligc c lcnlrar-nc quc
iodos csscs dcsvairados cnsancnios ic
odcrian nasccr dc algun involuniario dcscuido
ncu; c cssc o quc cu nais dcscjo casiigar or
ninIa roria nao. Sc o ncu vcrdugo fossc
ouiro, ficaria ialvcz nais aicnic a ninIa cula.
Anics orcn dc conciido o aio irrcvogavcl, qucro
naiar a qucn nc causou a noric, qucro lcvar
conigo qucn nc sacic csia ansia dc vingana quc
ja icnIo scgura, vcndo la, ncssas rcgics
quaisqucr, aondc cu for, a cna quc da a jusiia
dcsinicrcssada c inflcvcl ao quc nc arrasiou a
csia dcscscraao.
Profcridas csias alavras con una
volulilidadc c fora ciraordinaria, arrcncicu a
Loiario con a daga dcscnlainIada, con iais
nosiras dc lIa qucrcr cravar no ciio, quc clc
ncsno csicvc quasc cn duvida sc aquilo scria
fingido ou vcrdadciro, orquc lIc foi foroso valcr-
622
sc dc ioda a sua dcsircza c fora ara sc livrar do
golc. Canila iao ao naiural rcrcscniava iodo
aquclc fingincnio, quc, ara lIc dar nais cor dc
vcrdadc, o quis rulricar con o scu rorio
sanguc, orquc, vcndo quc nao odia alcanar a
Loiario, ou fingindo quc o nao odia, dissc.
Ja quc a soric nao dcia quc o ncu jusio
dcscjo sc saiisfaa cn cIcio, clo ncnos nunca
Ia-dc odcr ianio, quc nc vcdc cn cIcio
saiisfazc-lo.
E forccjando ara soliar a daga, quc Loiario
lIc iinIa rcsa, arrancou-lIa con cfciio, c,
dirigindo-lIc a onia ara aric ondc a fcrida nao
vicssc a scr nuiio crigosa, cravou-a cnirc o ciio
c o sovaco csqucrdo, dciando-sc logo cair no
avincnio cono dcsnaiada.
Esiavan Lconcla c Loiario asnados do quc
vian, c iodavia duvidosos ainda cnirc crcr c
dcscrcr, acsar dc vcrcn Canila csicndida cn
icrra, c lanIada no scu sanguc. Acodc Loiario
aodado c csavorido, c quasc scn alcnio, a
arrancar a daga; nas, rcconIcccndo a cqucncz
da fcrida, rcsirou, ficando a adnirar cada vcz
nais a sagacidadc, a rudcncia c a ciraordinaria
discriao da sua Canila; c ara rcrcscniar
ianlcn o scu acl, concou a fazcr una
csiirada lancniaao solrc o coro da fornosa,
cono sc csiivcra dcfunia, soliando nuiias
623
naldics nao so conira si, nas ianlcn solrc
qucn a Iavia olrigado quclcs circnos. Cono
salia quc o cscuiava o anigo Ansclno, coisas
dizia quc nais do fazian dclc rorio, do quc
dcla, ainda quc a julgasscn noria.
Lconcla ionou-a nos lraos, c a s no lciio,
rogando a Loiario fossc luscar faculiaiivo quc
vicssc curar sccrciancnic a docnic. Consuliava-o
ianlcn solrc o quc Iavian dc dizcr a Ansclno
daquclc golc dc sua ana, sc clc vicssc anics dcla
curada. Loiario rcsondia quc fizcsscn o quc lIcs
arcccssc, quc clc or si nao csiava con calca
ara accriar consclIos; quc so lIc dizia quc sc
dcssc rcssa cn vcdar-lIc o sanguc, orquc clc ia
fugir ara ondc ningucn o vissc; c, con nosiras
da naior consicrnaao, saiu.
Logo quc sc acIou so, c ondc ningucn o
odia vcr, nao fazia scnao lcnzcr-sc, naravilIado
da cscricza dc Canila, c dos nodos iao
aroriados dc Lconcla. Fcgalava-sc,
considcrando quao inicirado nao ficaria Ansclno
dc quc iinIa or nulIcr una scgunda Porcia; ja
lIc iardava o iornarcn a vcr-sc junios, ara
fcsicjarcn cnirc si a ncniira c a vcrdadc, nais
lcn caldcadas una con a ouira, do quc janais
sc udcra inaginar.
Lconcla, quc iinIa ja vcdado o sanguc da
ana, sanguc quc nao assava do indiscnsavcl
624
ara crcdiio do cnlusic, lavou a fcrida con un
ouco dc vinIo, c a ligou o nclIor quc soulc,
dizcndo, cnquanio a csiava curando, coisas, quc
so or si, ainda quc nais rcccdcnics nao
Iouvcra, lasiarian ara caaciiar Ansclno dc
quc ossua cn casa una vcrdadcira csiaiua da
Ioncsiidadc. Con as alavras dc Lconcla
iravavan ouiras dc Canila, cIanando-sc covardc
c usilaninc, ois lIc faliara o valor quando nais
rccisava dclc, ara dcsiruir una cisicncia quc
ianio lIc csava. Pcdia scrva o scu arcccr
solrc dizcr ou calar iodo aquclc succsso ao
narido. A scrva rcsondia-lIc quc lIc nao
disscssc nada, orquc dizcr-lIo cra -lo cn
olrigaao dc vingar-sc dc Loiario, o quc lIc scria
nuiio arriscado, c quc ioda a nulIcr caaz
csiava olrigada a nao dar ao scu Ioncn ocasics
ara dcsavcnas, anics lIas dcvia cscondcr
iodas.
Fcsondcu a scnIora quc lIc arccia nuiio
lcn cssc voio, c o scguiria; nas quc, cn iodo o
caso, cra ncccssario vcr o quc sc diria a Ansclno
solrc a causa daqucla fcrida, quc clc
forosancnic Iavia dc vcr. A isso rcsondia
Lconcla quc la ara ncniiras fosscn laicr a
ouira oria, quc cla or si ncn or lrinco a ial sc
ajciiava.
E cu cniao? rcsondcu Canila cu
quc ncn ara salvar a vida nc arccc quc salcria
625
dcsfigurar a vcrdadc? O nclIor scra, scgundo
cnicndo, confcssarnos-lIc iudo ial qual, do quc
sujciiarno-nos a odcr ficar or cnlusiciras.
Sosscguc, ninIa scnIora; dc Iojc aic
ananIa rcsondcu Lconcla cu ccogiiarci o
quc lIc Iavcnos dc dizcr, c ialvcz quc a fcrida,
or scr ondc c, sc lIc ossa rccaiar; o ccu Ia-dc
nos ajudar, cn aicnao a scrcn os nossos
noiivos iao jusios c Ionrados. Dcscansc,
dcscansc, c faa or aquiciar csscs icnorcs, quc
odcrian solrcssaliar a ncu ano; c o nais,
iorno a dizcr, dcic-o ninIa conia c dc Dcus,
quc nunca falia a qucn dcscja o lcn.
Aicnissino sc iinIa conscrvado Ansclno a
cscuiar a rcrcscniaao iragicnica da noric da
sua Ionra, rcrcscniaao iao lcn inrovisada,
quc iodas as crsonagcns arccian nais quc
vcrdadciras. Esiava susirando cla noiic ara
sair dc sua casa, c ir icr con o scu lon anigo
Loiario, congraiulando-sc con clc dc icr acIado
na nulIcr a nargarida rcciosa.
Tivcran as duas cuidado cn lIc dar vaga
ara a sada.
Mal quc cIcgou ao anigo, nao Ia coniar os
alraos con quc o acriou, os cscarccus quc fcz
da sua fclicidadc c das viriudcs dc Canila, o quc
iudo Loiario lIc csicvc ouvindo scn o nnino
sinal dc alcgria, or sc lIc csiar dcniro
626
rcvolvcndo o rcnorso dc iao ccgo andar o olrc
Ioncn. Ainda quc Ansclno lcn via aqucla fricza
no anigo, suunIa scr cfciio dc icr dciado a
Canila fcrida, c or causa dclc; clo quc cnirc
ouiras coisas lIc dissc quc nao iivcssc cuidado
clo aconiccido, orquc o golc cra or ccrio
nuiio lcvc; c ianio, quc as duas iinIan
conlinado cn cncolri-lo do rorio narido; logo
nao Iavia dc quc icncr. Dali cn dianic cra
alcgrarcn-sc c divcriircn-sc anlos a lon lcvar,
ois or sua indusiriosa coocraao iinIa cnfin
aiingido nas suas rclacs conjugais o aicc da
vcniura; quc ja agora o unico cnrcgo do icno
scria ara clc fazcr vcrsos cn Ionra c louvor dc
Canila, ara ficar lcnlrando cn iodos os
scculos.
Arovou Loiario con clogios iao loa
dcicrninaao, c dissc quc or sua aric csiava
ronio ara ajuda-lo a crigir-lIc iao ncrccido
nonuncnio. En suna. ficou scndo dcsdc aqucla
Iora Ansclno o Ioncn nais dcliciosancnic
logrado dc iodo o nundo. Lcvava clc rorio or
sua nao ara sua casa, cuidando lcvar o arificc
da sua gloria, o dcsiruidor dc ioda a sua fana.
Fccclia-o Canila con scnllanic ao arcccr
iorcido, nas con alna risonIa.
Algun icno durou csic cngano, aic quc,
assados oucos ncscs, a foriuna dcsandou a
roda, c saiu raa a naldadc con iananIo
627
ariifcio cncolcria aic cniao, c a Ansclno vcio a
cusiar a vida a sua incriincnic curiosidadc.
628

CAPTULO XXXV
En quc sc iraia da grandc c dcsconunal laialIa quc icvc D.
Quioic con uns odrcs dc vinIo iinio, c sc da fin novcla do
curioso incriincnic.

Pouco faliava or lcr da novcla, quando do
quario ondc jazia D. Quioic adornccido saiu
SancIo Pana iodo alvoroado a griiar.
Acudan, scnIorcs! dcrcssa! valIan a
ncu ano, quc anda nciido na nais rcnIida
laialIa quc csics olIos nunca viran! Dcus
louvado! rcgou ja una cuiilada no giganic
ininigo da scnIora Princcsa Miconicadcla, quc
lIc coriou a calca clo ncio cono sc fora un
nalo.
Quc dizcs, criaiura? crguniou o adrc
inicrroncndo a lciiura O SancIo csia cn si?
cono dialo odc scr isso quc dizcis, sc o giganic
csia a duas nil lcguas daqui?
Ncsic concnos ouviu-sc do aoscnio un
grandc rudo, c a voz dc D. Quioic quc dizia cn
alios griios.
Escra, ladrao, nalandrino, vclIacao;
csias scguro; nao ic Ia-dc valcr a iua ciniiarra.
629
E nisio soavan clas arcdcs grandcs
cuiiladas.
Nao icn quc r-sc a cscuiar dissc
SancIo; cnircn a aariar a clcja ou a ajudar
ncu ano, quc ialvcz ja nao scja rcciso; scn
duvida o giganic a csias Ioras csia norio, c
dando conias a Dcus da sua na vida. Vi-lIc o
sanguc cn cnurrada clo cIao, c a calca
coriada c cada ara a landa; c iananIa cono
un grandc odrc dc vinIo.
Dccn calo dc nin cclanou o vcndciro
sc D. Quioic ou D. Dialo nao dcu alguna
cuiilada cn alguns dos odrcs do iinio quc lIc
csiavan cIcios calcccira. Aosio quc nao c
scnao o ncu vinIo o quc sc figurou sanguc a csic
alcrna.
Assin dizcndo, cnirou no aoscnio con iodos
airas dc si, c acIaran a D. Quioic no nais
ciravaganic vcsiuario do nundo. csiava cn
canisa, quc nao cra iao conrida, quc or dianic
lIc colrissc inicirancnic as coas, c or dciras
faliavan scis dcdos. As crnas cran csguias c
fracas, cIcias dc fcla, c nada linas. TinIa na
calca un larrciinIo vcrnclIo c surrado
cricnccnic ao vcndciro; no lrao csqucrdo
cnrodilIada a nania da cana, ccnrcira dc
SancIo, or noiivos quc clc nuiio lcn salia; c
na dirciia florcava a csada nua, aiirando
630
cuiiladas ara iodas as landas, dando vozcs
cono sc rcalncnic csiivcra clcjando con algun
giganic. E o loniio cra quc csiava con os olIos
fccIados, orquc rcalncnic dornia sonIando
andar cn laialIa con o giganic.
Tao inicnsa Iavia sido a arccnsao da
avcniura quc ia acalar, quc o fcz sonIar acIar-sc
ja no rcino dc Miconicao c a lraos con o scu
advcrsario; c ianias cuiiladas iinIa asscniado
nos odrcs, suondo dcscarrcga-las no giganic,
quc iodo o quario cra un lagar dc vinIo.
Logo quc o vcndciro ial rcscnciou, cncIcu-
sc dc iananIa colcra, quc arrcncicu con D.
Quioic, c con os unIos fccIados lIc concou
a cIovcr ianios nurros, quc, sc Cardcnio c o cura
lIo nao iiran das naos, a gucrra do giganic sc
acalava ali ara iodo scnrc. Pois ncn con iudo
aquilo acordava o olrc cavalciro.
O quc valcu foi acudir o larlciro con una
caldcira dc agua fria do oo, aiirando-lIa ara
cina dc cIauz. Con isso c quc o fidalgo
dcscriou; nas, ainda assin iao ouco cn si, quc
nao rcarou na lasiina cn quc sc acIava.
Doroicia, quc iinIa logo cncrgado o cono clc
csiava vcsiido curia, nao quis cnirar a vcr a
laialIa do scu dcfcnsor con o scu ininigo.
631
Andava SancIo luscando a calca do
giganic or ioda a casa; cono nao a acIava,
dissc.
Esia visio quc iudo aqui c cncaniancnio.
da ouira vcz, ncsic ncsno lugar cn quc nc acIo,
aanIci un cIuvciro dc ancadaria c socos or
csias vcnias, scn salcr qucn fossc o das naos
roias, ncn vcr alna viva; c agora vcjo con csics
coriar a calca c corrcr sanguc do coro cono dc
un cIafariz, c ial calca nao aarccc.
Quc sanguc c quc cIafariz csias iu ara a
alanzoando, ininigo dc Dcus c dos scus sanios?
dissc o vcndciro Nao vcs, ladrao, quc o
sanguc c o cIafariz nao sao scnao csscs odrcs,
quc ara a csiao arronlados, c o ncu rico vinIo
iinio quc nada no quario? Nadar vcjo cu nos
infcrnos a alna dc qucn nos arronlou.
Nao sci nada disso rcsondcu SancIo
o quc sci c quc Ici-dc scr iao nofino, quc, or
nao acIar a calcorra do lruio, sc nc Ia-dc
dcsfazcr o condado cono sal na agua.
O olrc SancIo acordado csiava ior quc o
ano dornindo; cfciio das roncssas do airao.
Dcscscrava-sc o vcndciro dc vcr a flcuna do
cscudciro c o nalcfcio do fidalgo, c jurava quc
dcsia vcz nao Iavia dc scr cono da assada,
ircn-sc cnlora scn lIc agarcn; quc lIc nao
632
Iavian dc valcr os rivilcgios da sua cavalaria
ara lIc nao saiisfazcr iudo or junio, c aic o quc
odcria cusiar a rcncndagcn dos odrcs.
Scgurava o cura as naos a D. Quioic, o
qual, suondo icr ja finalizado a cndcncia, c
csiar cranic a Princcsa Miconicadcla, sc lanou
cn joclIos aos cs do cclcsiasiico, cclanando.
Ja odc a Vossa Crandcza, alia c odcrosa
scnIora, vivcr dcsdc Iojc nais scgura, orquc ja
lIc nao odc causar rcjuzo csia nal nascida
criaiura; c cu ianlcn dc Iojc cn dianic nc dou
or quiic da alavra quc vos olriguci, ois, con a
ajuda do alio Dcus, c con o favor daqucla or
qucn vivo, iao inicirancnic ara convosco nc
dcscncnIci.
Nao cra o quc cu dizia? dissc ouvindo
aquclas alavra SancIo vcjan la sc cu csiava
lorracIo; vcjan la sc ncu ano nao icn ja o
giganic na salnoura. Ccrios sao os iouros. o ncu
condado csia na unIa.
Qucn nao sc Iavia dc rir con os disaraics
daquclc ar? ial ano, ial noo! Fian-sc iodos,
afora o iavcrnciro quc sc dava ao dialo.
Enfin, ianio fizcran, o larlciro, Cardcnio c o
cura, quc, a odcr dc iralalIo, dcran con D.
Quioic na cana, ficando a dornir con nosiras
dc grandssino cansao.
633
Dciando-o ois a dornir, saran ara o
orial da iavcrna con o fin dc consolar a SancIo
Pana dc nao Iavcr cnconirado a calca do
giganic, nas inda iivcran nais quc iralalIar cn
alaicr a ira do vcndciro, o qual csiava
dcscscrado or causa dc assin norrcrcn os
scus odrcs, viinas dc una noric rccniina; c a
vcndcira, griiando a lon griiar, dizia.
En nau onio, cn ninguada Iora, cnirou
cn ninIa casa csic cavalciro andanic, a qucn
ncus olIos iao lon fora quc nunca Iouvcran
visio, ois quc iao caro clc nc fica. da vcz
assada foi-sc cnlora con o cusio da ccia dc
una noiic, c da cana, alIa c ccvada, ara clc c
ara o scu cscudciro, c ara o rocin c o juncnio,
dizcndo quc cra cavalciro avcniurciro (quc na
vcniura lIc dc Dcus a clc c a quanios
avcniurciros Iaja ncsic nundo} c quc or isso
nao csiava olrigado a agar coisa alguna, orquc
assin o acIava cscriio nos aranzcis da cavalaria
andanicsca. agora or scu rcsciio vcio un ouiro
scnIor c nc lcvou a ninIa cauda, c, quando na
rcsiiiuiu, cnircgou-na con nais dc dois quarios
dc rcal dc rcjuzo, ioda clada, dc nodo quc nao
odc scrvir ara o quc ncu narido a qucria; c or
fin c rcnaic dc iudo isio ronc-nc os ncus
odrcs, c cniorna-lIcs o vinIo iodo clo cIao, quc
assin lIc vcja cu dcrranado quanio sanguc icn
nas vcias; c nao sc cnsc quc clos ossos dc ncu
ai c Ionra dc ninIa nac nao nc Iao-dc agar
634
un quario solrc ouiro, ou cu nc nao cIanaria
clo nonc quc sou cIanada, ncn scria filIa dc
qucn sou.
Esias c ouiras razcs dizia a iavcrncira con
grandc colcra, c cra ajudada cla sua loa criada.
A filIa calava-sc, c soncnic dc quando cn
quando sc sorria.
O cura sosscgou iodo o larulIo, roncicndo-
lIcs saiisfazcr as suas crdas do nclIor nodo
ossvcl, assin a dos odrcs, cono a do vinIo, c
rincialncnic o dano da cauda clada, da qual
iania conia fazian. Doroicia consolou a SancIo
Pana, dizcndo-lIc quc, scnrc quc sc vicssc a
vcrificar quc scu ano Iavia coriado a calca ao
giganic, lIc ronciia, logo quc sc vissc scnIora
acfica do scu rcino, a dar-lIc o nclIor condado
quc la Iouvcssc. Consolou-sc SancIo con csia
roncssa, c asscgurou Princcsa quc iivcssc or
ccrio quc clc SancIo vira crfciiancnic a calca
do giganic, quc, or sinal nais ccrio, irazia una
larla quc lIc cIcgava aic cinia, c quc, sc agora
nao aarccia, cra orquc iudo quanio aconiccia
naqucla casa vinIa or via dc cncaniancnio, o
quc clc ja Iavia ccrincniado cn ouira vcz quc
ali csiivcra.
Doroicia dissc quc assin o acrcdiiava, c quc
sc nao afligissc, orquc as coisas corrcrian lcn c
ncdida do scu dcscjo.
635
Sosscgados iodos, quis o cura acalar dc lcr a
novcla, orquc viu quc ouco faliava ara
concluir a sua lciiura. Cardcnio, Doroicia c iodos
os nais lIc rogavan quc assin o fizcssc, c clc,
or a iodos dar gosio, c ncsno ianlcn clo quc
lIc dava o lc-la, rosscguiu o conio quc cra cono
sc scguc.
Succdcu ois quc, cla saiisfaao quc a
Ansclno dava a londadc dc Canila, vivia nuna
vida conicnic c scn cuidados, c Canila dc
roosiio iraiava sccancnic a Loiario, ara quc
Ansclno cnicndcssc s avcssas o anor quc a csic
cla iinIa; c ara naior confirnaao do cngano dc
Ansclno lIc cdiu Loiario liccna dc nao vir a
sua casa, orquc Canila clarancnic nosirava o
dcsgosio con quc o via scnrc quc cra forada a
rccclc-lo; orcn o iludido Ansclno dissc-lIc quc
or nodo ncnIun ial fizcssc; c assin or nil
nanciras sc iornava Ansclno o falricador da sua
dcsonra, quando cuidava quc o cra do scu gosio.
Dcsiaric corrian as coisas, quando Lconcla,
vcndo-sc dc alguna soric auiorizada c aoiada
nos scus anorcs, cIcgou nclcs a ial onio quc,
scn olIar a ouira coisa nais quc a saiisfazc-los,
os dciou ir rcdca solia, fiada cn quc sua ana
a cncolria, c ncsno a advcriia do nodo nais
facil quc icria ara -los scnrc cn cccuao.
Finalncnic, cn una noiic, scniiu Ansclno
assos no aoscnio dc Lconcla, c, qucrcndo
636
cnirar a vcr qucn os dava, scniiu quc lIc
dciinIan a oria, o quc lIc auncniou a voniadc
dc alri-la, c ianio csforo fcz, quc a alriu, c
cnirou dcniro a icno ainda dc vcr quc un
Ioncn saliava cla jancla ara a rua; c,
acudindo con ligcircza a vcr sc o alcanava, ou
clo ncnos o conIccia, ncn una ncn ouira coisa
conscguiu, orquc Lconcla sc alraou con clc,
dizcndo-lIc.
Sosscguc, ncu scnIor, c nao sc alvorocc,
ncn siga a qucn daqui saliou, quc c coisa
ninIa, c ianio, quc c ncu csoso.
Nao quis Ansclno acrcdiia-la, anics, ccgo
cla ira, iirou una daga c quis fcrir a Lconcla,
nandando-lIc quc lIc confcssassc a vcrdadc, sc
nao quc a naiaria. cla con o ncdo, scn salcr o
quc dizia, lIc rcsondcu.
Nao nc naic, ncu scnIor, quc cu lIc
coniarci coisas da naior inoriancia quc odc
inaginar.
Dizc-as ja lIc dissc Ansclno sc nao
qucrcs norrcr.
Por agora nc scra inossvcl dizc-las
rcsondcu Lconcla orquc csiou nuiio
criurlada; dcic-nc aic cla nanIa, quc cniao
salcra dc nin o quc o Ia-dc adnirar, c csicja
scguro, quc o quc saliou cla jancla c un
637
nancclo dcsia cidadc, quc nc dcu a nao dc
csoso.
Sosscgou-sc con isio Ansclno, c quis
guardar o icrno quc a criada lIc cdia, orquc
ncn clo cnsancnio lIc assava o odcr ouvir
coisa quc fossc conira Canila, dc cuja londadc
csiava iao scguro c saiisfciio; c assin saiu do
aoscnio, dciando cnccrrada nclc a Lconcla, c
dizcndo-lIc quc dali nao sairia aic quc lIc
coniassc iudo quanio ara coniar lIc iinIa.
Dali foi logo icr-sc con Canila c coniar-lIc,
cono lIc coniou, iudo o quc con a criada Iavia
assado, c cono csia lIc roncicra dc lIc dizcr
grandcs coisas c da naior inoriancia. O csiado
cn quc ficou Canila, ouvindo o quc o narido lIc
dissc, facil scra a qualqucr cssoa inagina-lo; foi
iananIo o icnor quc sc aodcrou dcla, crcndo (c
qucn cn ial caso o nao crcria} quc Lconcla
dcscolriria a Ansclno a sua dcslcaldadc dcla,
quc nao icvc coragcn ncn anino dc cscrar ara
vcr sc o scu rcccio sc dcsvancccria; c or isso,
assin quc lIc arcccu csiar Ansclno ja
adornccido, nuiio dc nanso c scn scr scniida
juniou as nclIorcs joias quc iinIa c algun
dinIciro c sc saiu dc casa indo icr dirciia dc
Loiario, ao qual coniou o quc sc iinIa assado, c
lIc cdiu quc a uscssc cn scguro ou quc sc
auscniasscn anlos ara lugar ondc csiivcsscn
livrcs da vingana dc Ansclno. Foi ial a confusao
638
cn quc scnclIanic nova s a Loiario, quc nao
salia rcsondcr a Canila coisa quc jciio iivcssc, c
ainda ncnos salia a rcsoluao quc dcvia ionar.
Afinal rcsolvcu lcvar Canila ara un nosiciro,
cn quc cra rclada una irna sua. Canila
conscniiu nisio, c, con a roniidao c lrcvidadc
quc cdia o caso, a guiou Loiario ao nosiciro, c,
dciando-a la, sc auscniou incdiaiancnic da
cidadc, scn dar aric da sua auscncia a cssoa
alguna.
Logo quc ananIcccu, Ansclno, scn rcarar
na falia dc Canila, c so ossudo do dcscjo quc
iinIa dc salcr o quc Lconcla qucria dizcr-lIc, sc
lcvaniou da cana c foi ao aoscnio ondc a Iavia
dciado cnccrrada. alriu a oria c, cnirando ara
dcniro, nao cnconirou a Lconcla, c soncnic viu
os lcnois aiados jancla or ncio dos quais
udcra dcsccr-sc ara a rua. voliou nuiio irisic
ara coniar csic aconiccincnio a Canila; orcn,
nao a acIando na cana, ncn cn ioda a casa,
ficou cIcio dc assonlro. crguniou or cla aos
criados da casa, nas ncnIun lIc soulc
rcsondcr. cono andassc dc novo luscando a
Canila cla casa, accriou dc olIar ara os scus
cofrcs, c viu quc csiavan alcrios c quc nclcs
faliavan as suas nclIorcs joias, c cniao foi quc
caiu na conia, conrccndcndo quc a sua
dcsvcniura lIc nao vinIa dc Lconcla. Scn
acalar-sc dc vcsiir c ncsno assin cono csiava,
ariiu irisic c cnsaiivo ara casa do scu anigo
639
Loiario a dar-lIc aric do succdido; orcn,
quando cIcgou casa do scu anigo, c os criados
dcsic lIc disscran quc naqucla noiic
dcsaarcccra, lcvando consigo iodo o dinIciro
quc ossua, scn sc salcr ara ondc fora, ficou
Ansclno csaniado c cn icrnos dc crdcr o
juzo. c, ara quc a sua dcsgraa fossc ainda
nais conlcia, quando voliou a sua casa, acIou-
a dcscria c dcsanarada dos criados c das
criadas, quc iodos sc Iavian dcla auscniado. Nao
salia o quc cnsassc ncn o quc Iavia dc dizcr ou
fazcr, c ouco a ouco sc lIc ia csvaindo o juzo.
conicnlava-sc cn un insianic rivado da
nulIcr, do anigo c dos criados; arccia-lIc
acIar-sc dcsanarado do ccu quc o colria, c
solrciudo con a sua Ionra crdida, orquc na
fugida dc Canila via qual dcvia scr a oiniao
ullica quc a scu rcsciio sc rcarava. Fcsolvcu
or fin, dcois dc longancnic ncdiiar, ir ara a
aldcia dc scu anigo, ondc csiivcra quando clc
rorio foi o naquinador dc ioda csia dcsvcniura.
FccIou as orias da sua casa, noniou a cavalo, c
con dcsnaiado alcnio sc s a caninIo. Acnas
Iavcria fciio ncio caninIo, quando, acossado
dos scus cnsancnios, foroso foi acar-sc, c,
dcois c rcndcr o cavalo a una arvorc, sc dciou
cair junio do ironco dcla soliando icrnos c
dolorosos susiros, c ali csicvc quasc aic ao
anoiicccr, c a cssa Iora viu quc vinIa da cidadc
un Ioncn a cavalo, ao qual, saudando-o, lIc
640
crguniou quc novas Iavia cn Florcna. O
Ioncn lIc rcsondcu.
As nais csiranIas quc dcsdc nuiio icno
sc la icn ouvido, orquc sc conia ullicancnic,
quc Loiario, aquclc grandc anigo do rico
Ansclno, quc norava a S. Joao, fugiu csia noiic
con Canila, nulIcr do rcfcrido Ansclno, do qual
ianlcn sc nao salc or Iavcr dcsaarccido.
iudo isio foi diio or una criada dc Canila, quc a
assada noiic foi acIada clo govcrnador a
cscaar-sc dc casa dc Ansclno, dcsccndo dc una
jancla ara a rua or ncio dc uns lcnois, rcsos
ncsna jancla. na vcrdadc nao sci
oniualncnic cono o ncgocio sc assou, soncnic
sci quc ioda a cidadc csia adnirada con csic
succsso, orquc nao sc odia cscrar scnclIanic
dcsfccIo da anizadc dos dois, a qual cra iania,
quc ordinariancnic cran cIanados os dos
ungos.
Aqui crguniou Ansclno.
E salc-sc o caninIo quc lcvaran Loiario c
Canila?
Ncn or cnsancnio rcsondcu o
cavalciro acsar dc Iavcr o govcrnador
cnrcgado a naior diligcncia cn rocura-los.
Adcus, c con Elc idc dissc Ansclno.
641
E con Elc fiqucis rcsondcu o
caninIanic, coniinuando o scu caninIo.
Con iao dcsasiradas noicias, Ansclno
cIcgou aos icrnos nao so quasc dc crdcr o
juzo, nas aic quasc dc crdcr a vida. Lcvaniou-
sc confornc dc, c cIcgou a casa do scu anigo,
quc nada salia do scu inforiunio; orcn, cono
csic o vissc cIcgar anarclo, scco c consunido,
cnicndcu quc dc algun grandc nal vinIa
ossudo. Pcdiu logo Ansclno quc lIc dcsscn un
aoscnio ondc dcscansassc, c juniancnic iudo o
ncccssario ara odcr cscrcvcr. Assin sc fcz. c o
dciaran no aoscnio so c sua voniadc orquc
assin o dcscjou clc c ianlcn quc lIc ccrrasscn
a oria. Quando sc viu so, concou a sua
inaginaao a carrcga-lo ianio con a lcnlrana
da sua dcsgraa, quc clarancnic sc conIcccu
clas aflics noriais quc cn si scniia, quc a vida
sc lIc ia acalando; c or isso dcicrninou dciar
noicia da causa iao ciraordinaria da sua noric.
c, concando a cscrcvcr, anics dc acalar iudo o
quc qucria dciar cscriio, lIc faliou o alcnio c
dciou a vida nas naos da dor quc lIc causou a
sua curiosidadc incriincnic.
Vcndo o dono da casa quc sc fizcra iardc, c
quc Ansclno nao cIanava, rcsolvcu-sc a cnirar
no aoscnio dclc a salcr sc a sua indisosiao
auncniava, c o acIou con nciadc do coro solrc
a cana, c o rosio c ciio dclruado solrc o
642
lufcic, cn cina do qual csiava un acl cscriio,
c Ansclno conscrvava ainda na nao a cna.
CIcgou-sc o Ioscdc a clc, dcois dc
rincirancnic o cIanar, c vcndo quc,
cIanando-o, lIc nao rcsondia, cgou-lIc na
nao c o cnconirou frio, or ondc conIcccu quc
csiava norio. Adnirou-sc c ficou grandcncnic
nagoado c afliio, c cIanou cla gcnic da casa
ara quc rcscnciasscn a dcsgraa a Ansclno
aconiccida; c or uliino lcu o acl, quc
conIcccu csiar cscriio or lcira do ncsno
Ansclno, c ncla sc lian as razcs scguinics.
Un ncscio c inrudcnic dcscjo c qucn nc
iira a vida. sc a noicia da ninIa noric cIcgar
aos ouvidos dc Canila, saila quc cu lIc crdo,
orquc cla nao csiava olrigada a fazcr nilagrcs,
ncn cu iinIa ncccssidadc alguna dc qucrcr quc
cla os fizcssc. c ois quc fui cu o naquinador da
ninIa dcsonra, nao nao Ia ara quc......"
Aic csic onio cscrcvcu Ansclno, or ondc sc
conIcccu quc naquclc noncnio, scn odcr
acalar o quc cscrcvia, sc lIc acalou a vida.
No dia scguinic avisou o anigo dc Ansclno
aos arcnics dcsic do quc succdcra, c ja cniao
clcs salian dcsia grandc dcsgraa c ianlcn
salian qual cra o nosiciro, ondc sc rccolIcra
Canila, a qual csiava cn icrnos quasc dc
aconanIar o narido na icncrosa viagcn quc
643
fizcra, nao clas noicias quc rccclcu da noric
dcsic, nas sin clas quc icvc do auscnic ananic.
Dissc-sc, quc, ainda quc sc viu viuva, ncn
quis sair do nosiciro, ncn iao ouco rofcssar,
cono rcligiosa, aic quc (nao dali a nuiios dias}
soulc quc Loiario Iavia sido norio cn una
laialIa quc naquclc icno dcu Mr. dc Lauircc ao
grandc caiiao Conalvcs Fcrnandcs dc Cordova
no rcino dc Naolcs, ondc o anigo iao
iardiancnic arrccndido fora icr afinal. salido
isio or Canila, incdiaiancnic rofcssou no
nosiciro, c cn lrcvcs dias acalou a vida, viina
do rigor insuoriavcl da sua nclancolica irisicza.
Esic foi o fin dcsdiioso ara iodos quc lIcs
vcio dc un iao dcsaiinado rincio."
Muiio lcn dissc o cura nc arccc
csia novcla; nas nao osso crsuadir-nc quc
scja isio vcrdadc, c, scndo fingido, o auior fingiu
nal, orquc na vcrdadc nao sc odc inaginar quc
icnIa Iavido no nundo un narido iao arvo,
quc quiscssc fazcr una ccricncia cono a quc
fcz Ansclno. sc csic caso sc dcssc cnirc un
nanorado c a sua ananic, ainda odcria adniiir-
sc; nas cnirc narido c nulIcr coisa c inossvcl
dc acrcdiiar; clo quc ioca ao csiilo, cn quc sc
acIa cscriia, nao nc dcsconicnia.
644

CAPTULO XXXVI
Quc iraia dc ouiros succssos raros quc na iavcrna succdcran.

A csic icno o vcndciro, cIcgando oria da
vcnda, dissc.
A vcn un fornoso rancIo dc Ioscdcs, c,
sc aqui ousarcn, icrcnos Iojc un dia cIcio.
Quc gcnic c? crguniou Cardcnio.
Sao quairo Ioncns a cavalo, con lanas c
adargas, c iodos clcs nascarados dc ncgro, c con
clcs vcn ianlcn una nulIcr vcsiida dc lranco,
a cavalo, solrc unas andilIas, igualncnic
nascarada, c dois criados a c.
O cura crguniou.
E vcn a ja crio?
Tao crio, quc ja aqui csiao oria
rcsondcu o vcndciro.
Ouvindo isio, Doroicia lanou un vcu solrc o
rosio, c Cardcnio sc rccolIcu ao aoscnio dc D.
Quioic; c nal iinIan fciio isio, quando
cniraran na vcnda iodos os quc o vcndciro Iavia
645
indicado; c acando-sc os quairo cavalciros, quc
cran cssoas dc lcla disosiao c gcniil
aarcncia, foran logo ajudar a acar-sc a nulIcr
quc vinIa nas andilIas, c, ionando-a cn scus
lraos, un dos quairo a lcvou ara una cadcira
quc csiava junio da cnirada do aoscnio cn quc
Cardcnio sc cscondcra, na qual cla sc asscniou.
En iodo csic icno, ncnIun dos novancnic
cIcgados Iavia iirado a nascara, ncn
ronunciado una unica alavra. soncnic a
nulIcr, ao asscniar-sc na cadcira, dcu un
rofundo susiro, c dciou cair os lraos, cono
cssoa cnfcrna a dcsnaiada. Os criados, quc
vinIan a c, lcvaran os cavalos cavalaria.
O cura, quc rcarou aicniancnic cn iudo
isio, dcscjando salcr qucn cra aqucla gcnic iao
silcnciosa c quc dc un scnclIanic irajo usava,
foi aondc csiavan os criados c crguniou a un
dclcs clo quc dcscjava salcr; o criado lIc
rcsondcu.
Pcrdoai, scnIor ncu, nao salcrci cu dizcr-
vos quc gcnic c csia, c so sci quc nosira scr
gcnic rincial, csccialncnic aquclc quc nos
lraos ionou a scnIora quc a icndcs visio,
quando cla sc acou da cavalgadura. digo isio,
orquc os ouiros iodos o rcsciian, c nada nais
sc faz scnao o quc clc dcicrnina c nanda.
E qucn c a scnIora? crguniou o cura.
646
Tanlcn rcsondcu o criado nao
odcrci dizcr-vos coisa alguna a ial rcsciio,
orquc cn iodo o caninIo ainda lIc nao vi a
cara; nuiias vczcs, isso c vcrdadc, a icnIo ouvido
susirar c dar uns gcnidos iao rofundos, quc
arccc arrancar-sc-lIc con clcs a alna. c nao c
dc adnirar quc cu c o ncu conanIciro
ignorcnos csics ariicularcs, orquc acnas Ia
dois dias os aconanIanos, ois os cnconiranos
no caninIo or acaso c clcs nos cdiran c
caaciiaran dc vir con clcs aic a Andaluzia,
ofcrcccndo-nos una loa c alundanic
rcconcnsa.
O cura crguniou ainda.
E ja ouvisic noncar algun dclcs?
O criado lIc rcsondcu.
Ncn sonlra dc nonc lIcs ouvinos ainda,
ois caninIan con iao grandc silcncio, quc
causa adniraao, c nao sc ouvc cnirc clcs ouira
coisa scnao soncnic os susiros c soluos da
olrc scnIora, a qual nos novc nuiia cna; c o
quc nos arccc c quc cla, ara ondc qucr quc vai,
vai conira sua voniadc, c, scgundo o scu vcsiido
o da a cnicndcr, cla ou c frcira, ou vai ara o scr,
quc c o nais ccrio; c ialvcz or nao scr do scu
gosio a vida clausiral, vai irisic cono arccc.
Tudo odc scr dissc cniao o cura.
647
E dciando-os, voliou ouira vcz ara ondc
csiava Doroicia. Esia, or icr ouvido os susiros
da nulIcr nascarada, novida da conaiao
naiural, sc cIcgou a cla, c lIc dissc.
Quc incnodo icndcs, ninIa scnIora? Sc
or acaso c algun daquclcs quc as nulIcrcs
cosiunan c odcn curar, or icrcn disso uso c
ccricncia, crcdc quc con a nclIor voniadc nc
ofcrco ara o vosso scrvio.
A quanio Doroicia dissc nao rcsondcu
alavra a afliia scnIora, c lcn quc or nais dc
una vcz rcciissc aqucla os scus ofcrccincnios,
csia coniudo sc conscrvava scnrc silcnciosa, aic
quc, cIcgando un dos cavalciros nascarados
(quc cra o ncsno a qucn dissc o criado quc os
ouiros olcdccian}, dissc a Doroicia.
Nao vos canscis, scnIora, cn ofcrcccr
coisa alguna a cssa nulIcr, orquc o scu
cosiunc c nao agradcccr janais qualqucr
olscquio quc sc lIc faa; ncn qucirais quc vos
rcsonda, sc nao qucrcis quc vos diga alguna
ncniira.
Nunca a dissc cclanou ncsic noncnio
a quc aic ali sc conscrvara calada anics, or
scr iao vcrdadcira c nunca usar dc cnrcdos
ncniirosos, nc vcjo agora cn iananIa
dcsvcniura, c disio qucro cu quc vos rorio dcis
648
o icsicnunIo, ois c a ninIa vcrdadc ura qucn
vos iorna falso c ncniiroso.
Esias alavras da scnIora, Cardcnio as ouviu
clara c disiiniancnic, orquc csiava iao junio dc
qucn as rofcria, quc soncnic os scarava a
oria do aoscnio dc D. Quioic, c acnas as
ouviu, soliando una grandc voz, dissc.
Dcus nc valIa, quc c isio quc cu cscuio?
Quc voz c csia quc nc acala dc soar aos
ouvidos?
A csics lrados a scnIora, quc csiava
asscniada na cadcira, nuiio solrcssaliada, c nao
vcndo qucn os dava, sc lcvaniou cn c c
rocurou cnirar no aoscnio. o quc visio clo
cavalciro, a dcicvc, scn dcia-la novcr un asso.
Con a rccniina criurlaao quc lIc
solrcvcio ncsic noncnio, quando sc lcvaniou da
cadcira, scnIora lIc caiu do rosio o vcu con
quc o cncolria, aarcccndo csic aos olIos dos
circunsianics un vcrdadciro nilagrc dc rara
fornosura, ainda quc scn cor alguna c cono
assonlrado, c andava con os olIos nun
coniinuado novincnio crscruiando con grandc
afinco iodos os lugarcs, quc con a visia
alcanava, c isio dc ial nodo, quc arccia csiar
fora do scu lon scnso, sinais csics quc causaran
nuiia cna cn Doroicia c cn iodos quanios
rcscnciavan csic aconiccincnio. TinIa-a o
649
cavalciro scgura clos onlros c or csiar iodo
ocuado cn scgura-la, nao dc acudir
nascara quc lIc caa cono cfciivancnic lIc caiu;
c olIando Doroicia ara clc, a qual iinIa
alraado a scnIora, conIcccu quc cra o scu
csoso D. Fcrnando. Acnas o conIcccu, quando,
dcois dc dar un longo c irisissino gcnido, ia a
cair dcsnaiada, c dcccrio jazcria no cIao naquclc
insianic sc junio a cla sc nao acIassc o larlciro,
quc a susicniou nos lraos salvando-a or csic
nodo dc una crigosa qucda. A csic icno
acudiu o cura, iirando-lIc o vcu do rosio, con
quc sc oculiava, c dciiando-lIc agua ara
rcanina-la; c logo quc a dcsnascarou, conIcccu-
a D. Fcrnando, c ficou cono norio, nas ncn or
isso dciou dc coniinuar a icr scgura a Lucinda,
quc cra qucn forccjava or soliar-sc das naos
dclc, ara ir cn lusca dc Cardcnio a qucn
conIcccra oucos noncnios anics, c do qual
igualncnic Iavia sido rcconIccida.
Ouviu Cardcnio o gcnido dc Doroicia quando
ia a cair dcsnaiada, c cuidando quc qucn gcncra
fora a sua Lucinda, saiu do aoscnio iodo
aicrrado, c a rincira cssoa cn quc fiiou os
olIos foi D. Fcrnando, quc iinIa Lucinda rcsa
cn scus lraos. D. Fcrnando ianlcn conIcccu
logo a Cardcnia, nas csic c ianlcn Lucinda c
Doroicia ficaran nudos c suscnsos cono qucn
nao salia o quc lIcs iinIa aconiccido. Todos
quairo sc calavan, c olIavan uns ara os ouiros,
650
Doroicia ara D. Fcrnando, D. Fcrnando ara
Cardcnio, Cardcnio ara Lucinda, c Lucinda ara
Cardcnio; orcn a rincira quc roncu o
silcncio foi Lucinda, falando dcsic nodo a D.
Fcrnando.
Dciai-nc, scnIor D. Fcrnando, clo quc
dcvcis a scr qucn sois, c quando or ouiro
rcsciio nao qucirais dciar-nc, dcvcis fazc-lo
assin ara quc cu ossa cIcgar arcdc dc quc
sou cdra, c cncosiar-nc ao aoio, dc quc nao
udcran ainda aariar-nc as vossas
inoriunacs, as vossas roncssas, as vossas
dadivas, ncn as vossas ancaas. considcrai
cono, or dcsusados, c ara nos dcsconIccidos
caninIos, o ccu nc irouc ara junio do ncu
csoso, c lcn salcis or nil cusiosas
ccricncias quc ara arranca-lo da ninIa
lcnlrana acnas a noric scria lasianic. sirvan
ianios c iao claros dcscnganos ara quc nudcis
(sc ouira coisa nao udcrdcs fazcr} o anor cn
raiva, a voniadc cn dcsciio, c con isio acalai-
nc a vida, ois or lcn acalada a darci cu una
vcz quc cla sc nc acalc dianic do ncu qucrido
csoso. orvcniura ficarcis con a ninIa noric
saiisfciio da consianic fc, quc scnrc a clc
guardci aic ao ncu dcrradciro susiro.
Ncsic icno Iavia Doroicia voliado a si, c
Iavia cscuiado iudo quanio Lucinda disscra, or
ondc vcio a conIcccr a cssoa quc falava, c vcndo
651
quc D. Fcrnando coniinuava cn nao a dciar sair
dc scus lraos, ncn rcsondia s suas razcs,
csforando-sc, quanio dc, sc lcvaniou, c
lanando-sc dc joclIos aos cs dclc, lanIada cn
lagrinas, iao lasiinadas cono fornosas, lIc
dissc.
Sc nao c, scnIor ncu, orquc os raios
dcsic sol, quc cn icus lraos cclisado icns, ic
ofuscan c iiran ioda a luz dos olIos, ja icras
visio quc csia quc sc acIa ajoclIada a icus cs c
a nscra Doroicia, scnrc dcsdiiosa cnquanio for
da iua voniadc quc cla o scja. cu sou aqucla
Iunildc lavradora a qucn iu or iua londadc,
ou or icu gosio, quiscsic clcvar aliura dc odcr
cIanar-sc iua. sou a quc cnccrrada nos liniics
da Ioncsiidadc vivcu vida conicnic aic quc s
vozcs dc iuas inoriunacs c dos icus
scniincnios, quc anorosos c jusios arccian,
alriu as orias do scu rccaio c ic cnircgou as
cIavcs da sua lilcrdadc. condcsccndcncia or ii
iao nal agradccida, cono lcn claro o aicnicia
cnconirarcs-nc no lugar ondc nc cnconiras, c cu
vcr-ic da nancira quc ic vcjo; coniudo nao qucro
quc ic vcnIa inaginaao Iavcrcn sido
dcsonrosos os assos quc nc iroucran a csic
siio, ois os quc dci aic aqui foran unicancnic
novidos clo scniincnio doloroso dc nc vcr dc ii
csquccida. Quiscsic quc fossc iua, c dc ial nodo
o quiscsic, quc, ainda quc o nao quciras agora, ja
nao scra ossvcl quc dcics dc scr ncu. Fcara,
652
scnIor ncu, quc o anor quc ic dcdico odc scr
rcconcnsa da nolrcza c fornosura clas quais
qucrcs dciar-nc. nao odcs iu scr da lcla
Lucinda, orquc cs ncu, ncn cla odc scr iua,
orquc c dc Cardcnio; nais facil scra, sc acaso
lcn o considcrarcs, quc ossas irazcr a iua
voniadc dc novo ao anor daqucla quc ic adora do
quc cncaninIar a voniadc da quc ic alorrccc, c
olriga-la a quc lcn ic qucira. Tu nao ignorasic a
ninIa qualidadc, iu soliciiasic a ninIa inicircza,
arovciiasic-ic do ncu dcscuido, c nuiio lcn
salcs iudo quanio sc assou ara cu ccdcr iua
voniadc; c or isso nao ic rcsia nodo algun ara
agora ic arrccndcrcs ou rcicndcrcs quc ic
cnganasic. c, scndo isio vcrdadc, cono c, c scndo
iu iao lon crisiao cono cs cavalciro, qual odc
scr o noiivo or quc dcnoras con iao longos
rodcios iornar-nc vcniurosa no fin cono no
rincio nc iornasic? E sc acaso nc nao qucrcs
or iua lcgiina c vcrdadcira csosa, quc c o quc
cu na rcalidadc sou, dcvcs ao ncnos qucrcr-nc c
adniiir-nc or iua cscrava, quc na conia dc
vcniurosa c lcn andanic nc Ici-dc icr una vcz
quc cu cIcguc a scr iua. Nao consinias cn quc
ullicancnic scja infanada a ninIa Ionra,
dciando-nc c alandonando-nc. Nao rcarcs
una iao na vclIicc a ncus ais, ois a nao
ncrcccn icr aquclcs quc scnrc fizcran, cono
lons vassalos, iao lcais scrvios aos icus
anicassados; considcra quc ouca ou ncnIuna
653
fidalguia cisic no nundo quc nao icnIa andado
or csic caninIo, c quc a nolrcza quc vcn clas
nulIcrcs nada faz conira a ilusiraao das nais
disiinias fanlias, or ondc dcvcs convcnccr-ic dc
quc a nolrcza do icu sanguc nao Ia-dc aniquilar-
sc cla nisiura do ncu. quanio nais quc a
vcrdadcira nolrcza consisic rincialncnic na
viriudc, c sc csia a ii ic falia, ncgando-nc aquilo
a quc iao jusiancnic csias olrigado, as
vaniagcns dc nolrc quc iu ossuis Ias-dc crdc-
las, c Iao-dc assar iodas ara nin. finalncnic,
scnIor ncu, dir-ic-ci or uliino quc, ou iu
quciras ou nao quciras, a iua csosa sou cu, c
disio dao icsicnunIo as iuas alavras, quc nao
foran ncniirosas, ncn agora o dcvcn scr, sc
orvcniura nao aconiccc quc iu rczas na iua
cssoa aquilo ncsno quc dcsrczas na ninIa. o
icu cscriio, quc cn ncu odcr cisic, c a rova
nais clara daquilo quc nc roncicsic na ocasiao
ncsna cn quc cIanavas o ccu or icsicnunIa
da roncssa quc nc fazias; nas quando nada dc
iudo quanio icnIo diio ossa valcr, aclo ara a
iua conscicncia niina, a qual, iniando-ic
vivancnic a vcrdadc das ninIas alavras, nao
dciara dc or nuiias vczcs ic afligir, roulando-
ic nciadc das iuas alcgrias c criurlando-ic a
niudo os gozos c conicniancnio da iua vida.
Assin falou a lasiinada Doroicia, c foran
ianias as suas lagrinas c iao doloroso o
scniincnio quc nanifcsiou, quc os rorios
654
conanIciros dc D. Fcrnando c iodos os quc
csiavan ali rcscnics cIoraran con cla.
D. Fcrnando a cscuiou scn lIc rcsondcr
una so alavra aic quc cla acalou dc falar dando
conco a ianios soluos c susiros, quc soncnic
un coraao dc lronzc sc nao cnicrncccria con
rcscnciar dor iao grandc c iao rofunda.
Lucinda olIava ara cla nao ncnos nagoada
do scu nuiio scniincnio, quc adnirada dc sua
rara discriao c fornosura; nas, ainda quc nuiio
dcscjava cIcgar-sc a cla c dizcr-lIc alavras dc
alvio c consolaao, nao lIo crniiian os lraos
dc D. Fcrnando quc a scguravan.
Esic, cIcio dc csanio c confusao, dcois dc
assado un lon csao dc icno, no qual csicvc
olIando ara Doroicia, alargou os lraos, c,
dciando-a livrc, dissc.
Vcnccsic, fornosa Doroicia, vcnccsic,
orquc nao c ossvcl Iavcr anino ara ncgar
ianias vcrdadcs junias.
Lucinda, or causa do dcsnaio quc Iavia
sofrido, assin quc D. Fcrnando dciou dc susic-
la, ia a cair no cIao, orcn Cardcnio, quc ao c
dcla csiava, colocado airas dc D. Fcrnando ara
quc csic o nao conIcccssc, crdido iodo o rcccio,
c avcniurando-sc a corrcr iodo o risco c crigo, a
655
susicniou cn scus lraos c ao ncsno icno lIc
dissc.
Sc aos ccus icdosos araz quc cIcgucs a
gozar algun dcscanso, cn ncnIun lugar, lcal,
firnc c fornosa scnIora ninIa, o cnconiraras ao
ncu arcccr nais scguro quc ncsics lraos quc
ic agora rccclcn, c quc ja cn ouiro icno ic
rccclcran quando a foriuna crniiiu quc cu
udcssc cIanar-ic ninIa.
A csias alavras Lucinda, firnando a visia
cn Cardcnio, a qucn concara a conIcccr
rinciro cla voz, agora sc ccriificou dc quc cra
clc rorio, c scn aicndcr a algun Ioncsio
rcsciio, quasc cono fora dc si, lIc lanou os
lraos ao cscoo, c, juniando o scu rosio con o
dclc, lIc dissc.
Vos sin, scnIor ncu, vos c qucn sois o
vcrdadciro dono dcsia vossa caiiva, or nais quc
a isso sc oonIa o odcr dc una ininiga soric, c
or naiorcs ancaas quc fciias scjan ninIa
vida, quc so na vossa sc susicnia.
EsiranIo csciaculo foi csic ara D.
Fcrnando c ara quanios ali sc acIavan, quc a
iodos cncIcu dc adniraao un succsso iao
ciraordinario.
A csic icno Doroicia, quc csiava olIando
ara D. Fcrnando, cono quc cnircviu nudar clc
656
dc cor, c quc dava arcs dc qucrcr vingar-sc dc
Cardcnio, orquc lIc viu lcvar a nao ao unIo da
csada; c, Iavcndo olscrvado isio, con infiniia
rcsicza sc lIc alraou aos joclIos lcijando-lIos,
c iao foricncnic quc nao o dciava novc-los, c
con nuiias lagrinas lIc dizia.
Quc cnsas iu fazcr, iu, quc cs o ncu
unico rcfugio, ncsic iao incscrado iransc? Tcns
a icus cs a iua csosa, c aqucla quc qucrias quc
o fossc csia nos lraos dc scu narido. ncdiia sc
orvcniura ic ficara lcn qucrcrcs dcsfazcr, ou sc
isso ic scra ossvcl, aquilo quc o rorio ccu icn
fciio, ou sc ic scra convcnicnic o igualarcs a ii
ncsno aqucla quc, saliando or cina dc iodas as
dificuldadcs, confirnada na sua roria firncza c
lcaldadc, arcscnia dianic dos icus olIos os scus
lanIados cn anorosas lagrinas, caazcs dc
inundar o rosio c o ciio do scu vcrdadciro
csoso. Por Dcus, scnIor ncu, ic rogo c ncsno
aic or qucn iu cs ic sulico, quc csic iao noiorio
dcscngano nao so nao acrcsccnic a iua ira, nas
anics dc ial nancira a dininua c adocc, quc
crniias a csics dois ananics odcrcn, duranic
iodo o icno quc o ccu ara isso lIcs conccdcr,
gozar dcscanso c iranquilidadc, nosirando assin
a gcncrosidadc do icu nolrc c ilusirc ciio, c
cniao vcra o nundo quc a razao icn coniigo un
odcr nuiio sucrior ao do aciiic.
657
Enquanio quc Doroicia csicvc falando,
Cardcnio, scn dciar dc susicniar cn scus
lraos a Lucinda, nao crdia a D. Fcrnando dc
visia con dcicrninaao dc, no caso dc lIc vcr
cccuiar algun novincnio cn scu rcjuzo, sc
dcfcndcr c ainda ncsno ofcndcr, cono nclIor
udcssc, nao so a clc, nas a quanios sc lIc
nosirasscn conirarios, ainda quc a vida lIc
cusiassc.
Ncsic noncnio orcn acudiran os
conanIciros dc D. Fcrnando c o cura c o
larlciro, quc iudo Iavian rcscnciado, scn quc
ianlcn faliassc o lon dc SancIo Pana; c
rodcaran iodos a D. Fcrnando, cdindo-lIc quc
sc dignassc dc aicndcr s lagrinas dc Doroicia, c
quc, scndo vcrdadc quanio cla Iavia cosio, nao
conscniissc cn dcia-la iludida c cnganada nas
suas iao jusias cscranas. quc considcrassc cn
quc, nao or sinlcs cfciio do acaso, nas sin or
rovidcncia ariicular do ccu, sc Iavian iodos
ajuniado cn un lugar ondc ncnIun dclcs
coniava quc lIc aarcccssc un scnclIanic
cnconiro; c quc advcriissc (acrcsccniava o cura}
cn scr a noric a unica quc odia scarar
Lucinda dc Cardcnio, ois, ainda quando fosscn
scarados agora clos fios dc una csada, scria
cssa ara clcs a noric nais diiosa, c cn quc nos
lanccs irrcncdiavcis nosiraria clc D. Fcrnando
consunada cordura, scnrc quc or un digno
csforo a si rorio sc vcnccssc, o quc sc
658
rcalizaria agora nosirando a gcncrosidadc do scu
ciio cn crniiir quc os dois rccclcsscn cono
lcncfcio csccial da voniadc dclc aquclc ncsno
lcn quc ja do ccu lIcs fora rincirancnic
conccdido. c quc olscrvassc lcn quanio cra
singular a fornosura dc Doroicia, qual oucas
ou ncnIuna sc odian igualar, c nuiio ncnos
cccdc-la. quc rcunissc lclcza dcla a Iunildadc
dc quc cra doiada, c o anor circno quc lIc a clc
iinIa, c solrciudo sc nao csqucccssc dc quc,
rczando-sc dc cavalciro c dc crisiao, ncnIuna
ouira coisa odia fazcr con accrio, scnao cunrir
a alavra dada, ois cunrindo-a, a cunriria ao
ncsno icno ara con Dcus c ara con ioda a
gcnic discrcia, a qual salc c conIccc quc c
rcrrogaiiva da fornosura lcvaniar-sc naior
alicza, ainda quc csicja colocada cn cssoa
Iunildc quando sc acIa aconanIada da
Ioncsiidadc, scn quc ossa noiar-sc ncnoscalo
dc laicza cn qucn, cnlora nascido cn nui
sucrior jcrarquia, a clcvar aic a igualar consigo
rorio. finalncnic quc quando as lcis do gosio
sc cccuiasscn, iodas as vczcs quc nao cnirassc
ccado ncssa cccuao, nunca con jusiia
odcria scr culado aquclc quc as scguissc.
A csias razcs ajuniaran os dcnais varias
ouiras, iais c ianias, quc o valoroso ciio dc D.
Fcrnando, cono qucn cra alincniado or sanguc
iao ilusirc, sc alrandou c sc dciou vcnccr cla
vcrdadc, a qual lIc cra inossvcl ncgar, ainda
659
quc o quiscssc fazcr; c o sinal quc dcu dc Iavcr-
sc rcndido c sujciiado ao lon arcccr, quc lIc
fora roosio, dcscolriu-o clc, alaiando-sc c
alraando Doroicia, dizcndo ao ncsno icno
csias alavras.
Lcvaniai-vos, scnIora ninIa, ois nao c
jusio csiar a ncus cs ajoclIada aqucla quc cu
icnIo osia dcniro da ninIa alna; sc aic aqui
nao icnIo dado indcios dc scr vcrdadc o quc digo
agora, ialvcz assin o ccu o disuscssc ara quc,
Iavcndo cu visio a fc consianic con quc sou or
vos anado, soulcssc nclIor c nais
conlciancnic arcciar-vos c csiinar-vos no alio
valor quc ncrcccis. sulico-vos quc nc nao
rcrccndais clo nal quc icnIo roccdido ara
convosco, ois a ncsna fora dc aiao quc nc
novcu ara qucrcr-vos or ninIa, foi cssa a
roria quc nc inclia a rocurar o nao scr
vosso. c orvcniura ara rova dcsia vcrdadc, c
ara dcscula dos ncus dcsvarios, aicniai nos
olIos cncaniadorcs da ao rcscnic iao alcgrc
Lucinda, c nclcs cnconirarcis a unica clicaao
ossvcl dc ncus crros; c ois quc cla acIou c
alcanou o quc dcscjava, c cu acIci cn vos aquilo
quc nc convcn, viva Lucinda scgura c saiisfciia
or anos dilaiados c vcniurosos con o scu
Cardcnio, c cu ajoclIando cranic o ccu lIc
rogarci quc nc conccda vivcis con a ninIa
Doroicia.
660
E Iavcndo acalado dc dizcr isio, iornou dc
novo a alraa-la, ajuniado scu rosio con o dcla,
con un scniincnio dc iao viva icrnura, quc
ncccssario lIc foi icr grandc cuidado cn quc as
lagrinas nao vicsscn dar rovas induliiavcis do
scu anor c do scu arrccndincnio.
Nisio nao o iniiaran Lucinda ncn Cardcnio,
ncn ncsno quasc iodos os quc sc acIavan ali
rcscnics, orquc concaran a dcrranar ianias
lagrinas, uns or causa da roria saiisfaao, c
os ouiros or causa da alIcia, quc nao arccia
scnao quc dc aconicccr acalava naquclc siio c
noncnio algun caso dcsasirado. aic SancIo
Pana cIorava, ainda quc icvc dcois a
sinccridadc dc dizcr quc nao cIorava or icrnura,
nas sin or cniao salcr quc Doroicia nao cra a
rainIa dc Miconicao cono clc cnsava, c
solrciudo or conIcccr quc as grandcs ncrccs
quc cscrava rccclcr dcla nao assavan dc un
vcrdadciro sonIo. Juniancnic con o ranio
cnicrnccido dc iodos durou ianlcn or algun
csao dc icno a adniraao dc quc iodos
csiavan cIcios.
Cardcnio c Lucinda, dcois dc assada csia
rincira inrcssao, sc foran ajoclIar dianic dc
D. Fcrnando, c lIc dcran os agradccincnios cla
graa quc lIcs Iavia conccdido con iao coricscs
razcs, quc D. Fcrnando nao salia o quc Iavia dc
rcsondcr-lIcs, c or isso conicniou-sc con os
661
lcvaniar do solo c alraa-los con nosiras dc
grandc dclicadcza c dc nuiio anor. Dcois
crguniou a Doroicia cono fora a sua vinda a
una icrra c lugar iao disianic da sua
naiuralidadc c Ialiiaao.
Doroicia, cn lrcvcs c discrcias alavras, lIc
rcfcriu iudo quanio Iavia danics ja coniado a
Cardcnio, c dcsia sua Iisioria gosiaran or ial
nodo D. Fcrnando c os scus conanIciros, quc
lIcs dcu ocasiao ara scniircn grandc cna cn
nao durar nais icno aqucla narraao. iania foi
a Ialilidadc c graa con quc cla soulc coniar a
scric das suas dcsvcniuras.
Assin quc Doroicia acalou dc falar, coniou
ianlcn D. Fcrnando o quc lIc aconicccra na
cidadc dcois quc cnconirou o acl quc Lucinda
guardava cn scu scio, no qual dcclarava nao
odcr scr sua csosa or isso quc ja o cra dc
Cardcnio. dissc quc a quis naiar c o Iouvcra
assin fciio sc os ais o nao incdisscn, c quc
sara da casa dcsciiado c corrido con a
dcicrninaao dc vingar-sc con nais conodidadc,
quando sc ofcrcccssc ocasiao ooriuna ara isso,
c quc dcois soulc cono Lucinda faliara da casa
aicrna scn quc algucn soulcssc dizcr ara
ondc cla fora, c soncnic assados alguns ncscs
lIc vicra noicia ccria dc quc sc acIava cn un
convcnio con a firnc rcsoluao dc ali assar ioda
a sua vida, una vcz quc lIc fossc vcdado scr
662
csosa dc Cardcnio; c quc logo quc disio sc
ccriificou, cscolIcndo ara scus conanIciros
aquclcs ircs cavalciros quc ali csiavan, sc ariira
ara o lugar ondc o convcnio sc acIava siiuado;
nas quc fizcra isio con grandc cauicla ara
cviiar, quc, salcndo-sc csiar clc ali, Iouvcssc no
ncsno convcnio nais cuidadosa guarda. quc un
dia cn quc a oriaria csiava alcria foi la con os
scus ircs conanIciros, c, dciando dois ara
ionarcn conia da oria, clc, con o icrcciro,
cnirara clo inicrior do convcnio cn lusca dc
Lucinda, a qual cnconiraran no clausiro falando
con una frcira; c, arrclaiando-a
incscradancnic, a lcvaran do convcnio a un
lugar, ondc sc rovcran dc iudo quc lIcs cra
ncccssario ara a conduzircn na jornada quc
vinIan fazcndo. c quc iudo isio udcran fazcr
nuiio voniadc or csiar o convcnio un ouco
soliiario c rciirado da ovoaao. Dissc nais quc,
logo quc Lucinda sc viu no odcr dclc, crdcu os
scniidos, c, quc, quando voliou a si, ouira coisa
nao fizcra nais quc cIorar c susirar, guardando
scnrc o nais rofundo silcncio; c quc, assin
calados iodos, cscuiando-sc acnas os soluos
lacrinosos da raiada, Iavian caninIado aic
aqucla vcnda, quc ara clc fora cono o Iavcr
cIcgado ao ccu, ondc unicancnic sc rcnaian c
finalizan iodas as dcsgraas da icrra.
663

CAPTULO XXXVII
No qual sc rosscguc con a Iisioria da fanosa infania dc
Miconicao, c dc ouiras graciosas avcniuras.

Tudo quanio sc Iavia uliinancnic assado
fora visio or SancIo, o qual ouvira quanio sc
disscra, con grandc dor da sua alna, ois quc
rccniinancnic sc lIc dcsfazian c iornavan cn
funo as cscranas lcn fundadas quc iinIa dc
scus fuiuros auncnios, ois nao cra a linda
rinccsa dc Miconicao scnao sinlcsncnic a
lavradora Doroicia, o giganic nao assava dc D.
Fcrnando, c iudo isio succdia cnquanio scu ano
dornia a sono solio, scn salcr as grandcs
novidadcs ocorridas.
Doroicia nao odia ainda acalar dc
crsuadir-sc dc quc iudo aquilo cra un sonIo,
quc a alucinava; Cardcnio csiava ossudo dc
igual cnsancnio; c Lucinda iinIa as ncsnas
idcias dcsics dois a rcsciio do aconiccido.
D. Fcrnando dava agradccincnios ao ccu or
Iavc-lo livrado dun lalirinio, ondc sc acIava
nciido c iao arriscado a crdcr o scu crcdiio c a
sua alna. finalncnic, iodos os quc sc acIavan
na vcnda csiavan saiisfciios c conicnissinos
664
clo lon dcsfccIo quc Iavian iido ncgocios iao
crigosos c dcscscrados.
Tudo o cura, cono discrcio quc cra, unIa
no scu lugar, c dava a cada un os aralcns clo
dcscanso c loa vcniura quc alcanara; orcn
qucn scniia nais gosio c nais vcrdadciro julilo
cra a vcndcira or Iavcr aanIado a Cardcnio c
ao cura a roncssa dc lIc agarcn iodos os
inicrcsscs c danos quc or causa dc D. Quioic
lIc Iouvcsscn solrcvindo.
Enirc iania gcnic conicnic so o olrc SancIo
cono ja sc dissc, cra o irisic, o afliio, c o
dcsvcniurado, c con asccio cIcio dc nclancolia
cnirou no aoscnio dc scu ano, o qual naquclc
noncnio acordara, c lIc dissc.
Dcn odc Vossa Mcrcc, scnIor Trisic
Figura, dornir largancnic c sua voniadc, scn
dar-sc ao iralalIo dc ccogiiar o ncio quc Ia-dc
icr ara dar calo do giganic, c rcsiiiuir a
rinccsa ao scu rcino, orquc ja iudo isio sc acIa
fciio c concludo.
Isso o crcio cu nuiio lcn rcsondcu D.
Quioic orquc iravci con o giganic a nais
dcsconunal c dcsaforada laialIa quc cnso icrci
cn iodos os dias da vida quc nc rcsian; c dun
rcvcs, zas, lIc corici a calca, c foi ianio o
sanguc quc clc dciiou, quc corria clo solo
fornando un rcgaio quc arccia scr dc agua!
665
Quc arccia dc vinIo iinio, nuiio nclIor
udcra Vossa Mcrcc dizcr rclicou SancIo
orquc qucro quc Vossa Mcrcc saila, sc c quc
ainda o nao salc, quc o giganic norio nao cra
nais ncn ncnos quc un odrc ariido c o sanguc
scis caniaros dc vinIo iinio quc clc iinIa na
larriga, c a calca coriada c a aia quc nc s, c
lcvc o dialo iudo.
Quc c isso quc dizcs, louco? dissc D.
Quioic. Acaso ic dcu volia ao niolo?
Lcvanic-sc Vossa Mcrcc rcsondcu
SancIo c vcra as loas olras quc icn fciio c
quanio clas lIc Iao-dc sair caras; c vcra nais a
rainIa convcriida cn una dana ariicular
cIanada Doroicia, con ouiros succssos, quc sc
lcn os ficar salcndo c conIcccndo, icra ocasiao
dc nuiio sc adnirar.
Nada disso dissc D. Quioic nc
naravilIa, orquc, sc lcn ic lcnlras, ja da ouira
vcz, quc ncsia vcnda ousanos, ic fiz olscrvar
quc iudo quanio aqui sc assava cra or aric dc
cncaniancnio, c nao scria coisa digna dc grandc
rcaro quc aconicccssc agora o ncsno.
Assin o acrcdiiaria cu rclicou SancIo
sc a ninIa nanicaao Iouvcra sido ianlcn
dcssa naiurcza; orcn nao o foi, scnao coisa
nuiio rcal c vcrdadcira. c cu lcn vi csic ncsno
vcndciro, quc ainda Iojc aqui csia, susicniar
666
una das onias da nania, c nc fazia andar cn
una roda viva, da nania la ara as aliuras do
ccu, con grandc donairc c lrio c con ianias
risadas, cono fora c valcniia; c quando as
cssoas quc figuran sao conIccidas, icnIo ara
nin, ainda quc scja un Ioncn sinlcs c
ccador, quc nao odc Iavcr cncaniancnio
algun, c quc Ia soncnic un rcal novincnio dc
cosiclas c una foriuna na vcrdadc
dcsgraadssina.
Muiio lcn, iudo Dcus Ia-dc rcncdiar
dissc D. Quioic; da-nc os ncus vcsiidos, c
dcia-nc sair la ara fora, orquc nc qucro
infornar c vcr os succssos c iransfornacs quc
nc conias.
Dcu-lIc SancIo os vcsiidos, c cnquanio clc
sc csicvc vcsiindo, narrou o cura a D. Fcrnando c
aos nais quc ali sc acIavan as loucuras dc D.
Quioic c o ariifcio dc quc sc Iavian scrvido
ara iira-lo da PcnIa Polrc, ondc clc csiava
inaginando fazc-lo assin clos dcsdcns dc sua
scnIora. nais lIc rcfcriu iodas as avcniuras,
coniadas or SancIo, das quais sc nao
adniraran ouco c sc riran nuiio, or lIcs
arcccr o ncsno quc arccia a ioda a gcnic, scr
csic un gcncro dc loucura o nais ciraordinario
quc odia calcr cn cnsancnio disaraiado.
667
O cura ainda acrcsccniou quc, ois a loa
vcniura da scnIora Doroicia lIc incdia assar
adianic con a cnrcsa concada, nisicr cra
invcniar c acIar ouiro ncio dc lcvar D. Quioic
ara a sua icrra naial.
Ofcrcccu-sc Cardcnio dc coniinuar o
concado, dizcndo quc sua Lucinda rcrcscniaria
suficicnicncnic a cssoa dc Doroicia.
Nao dissc D. Fcrnando nao Ia-dc scr
assin, orquc cu qucro quc Doroicia rossiga o
quc concou, c, una vcz quc a norada dcsic
lon cavalciro nao scja nuiio disianic dcsic siio,
nuiio folgarci con quc sc rocurc o rcncdio do
scu nal.
A norada dc D. Quioic dissc algucn
csia daqui a dois dias dc jornada.
Pois lcn coniinuou D. Fcrnando
ainda quc a disiancia fossc naior quc cssa,
grandc gosio nc dara o caninIa-la conia dc
raiicar olra iao ncriioria.
A csic icno sc arcscniou D. Quioic a
quanios ali csiavan, arnado dc iodos os scus
circcIos, irazcndo na calca o clno dc
Manlrino, lcn quc nuiio anassado, no lrao
csqucrdo o scu cscudo ou rodcla, c na nao
dirciia o lanao, cn quc sc aoiava.
668
Pasnou D. Fcrnando c iodos quanios
conIccian cniao cla rincira vcz a D. Quioic,
quando viran scu rosio anarclo c scco, c dc ncia
lcgua dc conrido, a dcsigual csiranIcza da sua
arnadura c os scus ausados adcnancs, c
guardaran silcncio, cscrando ouvir o quc clc
dizia.
D. Quioic, con nuiia gravidadc c nuiio
sosscgo, ondo os olIos na fornosa Doroicia,
falou assin.
Acalo dc scr infornado, lcla scnIora, or
csic ncu cscudciro, dc quc a vossa grandcza sc
acIa aniquilada, c dcsirudo o vosso rorio scr,
orquc dc rainIa c gra scnIora quc crcis, vos
Iavcis iornado cn una donzcla ariicular. Sc
isio aconicccu or ordcn do nigronanic rci vosso
ai, rcccoso dc quc cu vos nao rcsiassc o
ncccssario c dcvido aulio, dcclaro quc clc nao
salc, ncn nunca soulc, or ondc csias coisas
corrcn, c quc conlciancnic ignora as Iisiorias
cavalcircscas; orquc, sc as Iouvcra lido c
conrccndido or iao longo csao dc icno, c
con iananIa aicnao, cono cu as li c
conrccndi, icria visio a cada asso o nodo facil,
con quc ouiros cavalciros, dc ncnor fana quc a
ninIa, dcran rcnaic a cnrcsas nuiio nais
dificuliosas, ois nc arccc nao scr ncgocio dc
grandc ola naiar un giganicio, cnlora clc scja
nuiio arroganic, c ainda nao Ia nuiias Ioras
669
quc cu nc vi con clc, c... nas qucro calar-nc
aqui, ara quc nao digan quc ninio; c ccrio,
orcn, quc o icno, dcscolridor dc iodas as
vcrdadcs, quando ncnos o cnsarnos, falara or
nin.
Visic-vos, nas foi con dois odrcs dc vinIo,
c nao con giganic algun dissc ncsia ocasiao o
vcndciro.
D. Fcrnando nandou-lIc quc sc calassc, c
quc or nodo ncnIun inicrroncssc a raiica dc
D. Quioic, o qual, coniinuando, dissc.
Finalncnic, alia c dcscrdada scnIora, sc,
cla causa quc indiquci, vosso ai fcz na vossa
cssoa csias ncianorfoscs, nao lIc dcis crcdiio,
orquc nao odc Iavcr na icrra algun crigo, or
naior quc scja, airavcs do qual nao alra caninIo
a ninIa csada, quc, coriando a calca ao vosso
ininigo, nc Ialiliiara a colocar solrc a vossa,
dcniro cn lrcvcs dias, a coroa rcal, quc vos foi
roulada.
Aqui dciou D. Quioic dc falar, c cscrou
quc a rinccsa lIc rcsondcssc, a qual, cono ja
salia scr a voniadc dc D. Fcrnando quc sc
assassc adianic con o concado cngano aic
dciar a D. Quioic na sua icrra, con nuiia
gravidadc c donairc rcsondcu.
670
Qucn qucr quc vos dissc, valoroso
Cavalciro da Trisic Figura, quc cu iroquci ou
nudci o ncu aniigo scr, faliou vcrdadc, orquc
ainda Iojc sou a ncsna quc fui onicn. c ccrio
quc alguna nudana fizcran no ncu csiado
alguns aconiccincnios fclizcs, quc o iornaran o
nclIor quc cu odcria dcscjar; orcn nao foi isso
lasianic ara cu dciar dc scr o quc cra, ncn
ara crdcr o cnsancnio quc ainda conscrvo dc
anarar-nc do valor do vosso lrao invcncvcl,
cnsancnio csic cn quc scnrc csiarci firnc.
orianio, scnIor ncu, dignc-sc a vossa londadc
dc rcsiiiuir scu crcdiio Ionroso ao ai quc nc
gcrou, c icnIa-o scnrc na conia dc Ioncn
rudcnic c cnicndido, orquc foi clc quc con a
sua cicncia dcscolriu un ncio iao vcrdadciro,
quanio facil, ara rcncdiar a ninIa dcsgraa,
ois csiou convcncida dc quc scn o vosso aulio
janais cIcgaria a icr a vcniura quc aiualncnic
icnIo; c cn iudo isio vos digo a vcrdadc ura, da
qual sao icsicnunIas a naior aric dcsics
scnIorcs aqui rcscnics. Agora so nos rcsia
coniinuar ananIa o nosso caninIo, orquc Iojc
ja so odcranos fazcr una jornada nuiio
cqucna, c clo quc cricncc ao lon succsso da
nossa cnrcsa, iudo cnircgo nas naos dc Dcus,
c iudo confio no csforo do vosso ciio.
D. Quioic, ouvindo o quc dissc Doroicia,
voliou-sc ara SancIo, c, con nosiras duna
grandc colcra, lIc dissc.
671
Agora ic digo cu, ncu SancIinIo, quc cs o
vclIaquinIo nais dcscarado dc ioda a EsanIa.
dizc-nc, ladrao vagalundo, nao nc asscgurasic,
ainda Ia ouco, quc csia rinccsa sc Iavia
nudado cn una donzcla cIanada Doroicia, c
quc a calca, quc corici ao giganic, cra a aia
quc ic s, isio junio con ouiros disaraics iais,
quc nc uscran na naior confusao cla qual Ici
assado cn iodos os dias da ninIa vida? Juro (c
ao dizcr isio lcvaniou os olIos ara o ccu c
acriou os dcnics}, quc csiou ara fazcr cn ii un
csirago iananIo, quc onIa o sal na nolcira a
iodos quanios cscudciros ncniirosos Iajan dc
scrvir daqui cn dianic aos cavalciros andanics do
nundo iniciro.
Acalnc-sc Vossa Mcrcc, ncu scnIor lon
dissc SancIo ois lcn odc Iavcr
aconiccido quc cu nc cnganassc no quc rcsciia
nudana da scnIora rinccsa dc Miconicao;
orcn naquilo quc rcsciia calca do giganic,
ou clo ncnos aos furos dos odrcs, c ao scr vinIo
iinio o sanguc dcrranado, or Dcus quc nc nao
cnganci ois os odrcs ali csiao iodos csluracados
crio da cana dc Vossa Mcrcc, c o vinIo icn fciio
do scu aoscnio un vcrdadciro lago; c sc nao, ao
friiar dos ovos o vcra, qucro dizcr, quc o vcra
quando aqui o scnIor vcndciro lIc dcr cn rol a
conia do quc Vossa Mcrcc lIc dcvc. cnquanio a
quc a scnIora rainIa scja ainda a ncsna quc
danics cra, no niino da alna nc alcgro cu con
672
isso, orquc Ici-dc icr rasca na assadura, cono
ncnlro quc sou da fanlia.
Agora ic digo cu, SancIo rcsondcu D.
Quioic quc cs conlciancnic un arvo, c
crdoa-nc c lasia.
Dasia dissc cniao D. Fcrnando c nao
sc falc nais nisio; c ois quc a scnIora rinccsa
ja dcicrninou quc ananIa sc coniinuaria a
jornada, quc nao sc odc coniinuar Iojc or scr
nui iardc, cunra-sc o quc cla nanda, c csia
noiic odcrcnos nos assa-la cn agradavcl
convcrsaao; c, cIcgando o dia dc ananIa, iodos
qucrcnos aconanIar ao scnIor D. Quioic, c
icr a Ionra dc rcscnciar as grandcs c
assonlrosas faanIas quc Ia-dc fazcr no
dccurso dcsia difcil cnrcsa, dc quc sc
cncarrcgou.
Sou cu qucn icn dc scrvir-vos c
aconanIar-vos rcsondcu D. Quioic c
nuiio agradco o favor con quc sou iraiado, c a
loa oiniao cn quc sou iido, a qual rocurarci,
quanio caila cn ninIas foras, iornar
vcrdadcira, ainda quc crca a vida ncsic
cncnIo, c ncsno nais quc a vida, sc nais quc
cla nc c ossvcl crdcr.
Ouiras scnclIanics crcsscs dc coricsia c
ofcrccincnios coniinuaran a irocar-sc cnirc D.
Quioic c D. Fcrnando; nas a iudo ins silcncio
673
un assagciro, quc naquclc noncnio cnirou na
vcnda, o qual clo scu vcsiuario nosirava scr
crisiao cIcgado dc icrra dc nouros, ois usava
duna casaca dc ano azul con ncias nangas, dc
alas curias c scn gola, c os calcs c o larrcic
cran ianlcn dc cor azul; irazia uns lorzcguins
fciios scgundo a noda dos nouros, c un alfanjc
suscnso dun ialalaric lanado ao iiracolo. Logo
airas dcsic assagciro cnirou una nulIcr
vcsiida nourisca, con una iouca na calca c o
rosio cncolcrio, a qual vicra a cavalo cn un
juncnio, c irazia un larrciinIo dc lrocado c
una alnalafa quc a colria dcsdc a calca aic aos
cs.
O Ioncn cra dc forna rolusia, dc agradavcl
rcscna, coniando ouco nais dc quarcnia anos
dc idadc, algun ianio norcno, larla lcn osia c
grandcs ligodcs, c, sc csiivcra nais lcn vcsiido,
clo scu ar c clas suas nanciras, iodos o
julgarian cono cssoa lcn nascida c con loa
cducaao.
Acnas cnirou, cdiu un aoscnio, c orquc
lIc disscran quc nao o Iavia, nosirou-sc
nagoado, c cIcgando-sc ara o c do juncnio,
cn quc vinIa a quc arccia noura, acou-a
ionando-a nos lraos.
Lucinda, Doroicia, a vcndcira, sua filIa c
Mariiorncs, airadas clo irajo novo c or clas
674
nunca visio, rodcaran a noura, c Doroicia,
scnrc concdida, graciosa c discrcia, arcccndo-
lIc quc os dois advcnicios sc afligian cla falia
dc aoscnio, dissc nulIcr.
Nao vos causc cna, scnIora ninIa, a
falia dc conodidadcs quc cnconirais aqui, orquc
conodidadcs sSo coisas quc nunca sc cnconiran
cn casas iais, cono csia; orcn, coniudo, sc
gosiardcs dc vos aoscniar conosco (ao dizcr isio
sinalou a Lucinda} orvcniura vos convcnccrcis
clo dccurso dc iodo csic caninIo dc quc nao foi
Iojc o dia cn quc ior allcrguc cnconirasics.
Nao rcsondcu nada a csirangcira a isio, ncn
fcz ouira coisa nais quc lcvaniar-sc do lugar
ondc sc Iavia asscniado c, cruzando as naos
anlas solrc o ciio, inclinou a calca c curvou o
coro, cono qucn assin qucria nosirar o scu
agradccincnio.
Pclo silcncio cn quc sc conscrvou, c clas
dcnonsiracs quc a csirangcira fcz, ficaran
crsuadidas as quc a rodcavan dc scr scn
duvida cla alguna noura, quc nao salia falar a
linguagcn dos crisiaos.
Acudiu ncsia ocasiao ali o caiivo, quc aic
aquclc icno csiivcra ocuado con ouiras coisas,
c, vcndo quc a sua conanIcira nada rcsondia
a quanio as ouiras nulIcrcs lIc crguniavan,
dissc.
675
ScnIoras ninIas, csia donzcla acnas
cnicndc a ninIa lngua, orcn nao salc falar
ouira, scnao a da sua icrra, c or isso cuido quc
nao icn rcsondido c ncn or ccrio rcsondcra
ao quc lIc scja crguniado.
Nada nais sc lIc crgunia dissc
Lucinda sc nao sc cla qucr or csia noiic
acciiar a nossa conanIia, quc con a nclIor
voniadc lIc ofcrcccnos, assin cono ianlcn
lugar no aoscnio, cn quc Iavcnos dc rcousar,
c ondc lIc rocurarcnos iodas as conodidadcs
ossvcis, ois c dcvcr nosso olscquiar os
csirangciros, solrciudo scndo clcs do nosso sco.
Por cla c or nin vos lcijo, scnIora, as
naos, c cn nuiio arccio a ncrcc quc icndcs a
londadc dc fazcr, a qual nao odc dciar dc scr
nui grandc scndo fciia cn ial ocasiao c or
cssoas iais cono iudo nc csia indicando quc
vos sois.
Dizci-nc, scnIor crguniou Doroicia
csia scnIora c crisia ou c noura? O scu irajo c o
scu silcncio nos lcvan a cnsar quc cla nao c o
quc nos dcscjaranos quc fossc.
Moura c no irajo c no coro rcsondcu o
caiivo orcn na alna c ja una vcrdadcira
crisia, orquc icn ardcnissinos dcscjos dc o scr.
676
Logo ainda nao c laiizada? rclicou
Lucinda.
Nao icvc ainda ocasiao ooriuna dc
laiizar-sc dissc o caiivo dcsdc quc saiu dc
Argcl, sua icrra, c, cono aic agora nao corrcu
algun risco a sua vida, cnicndi odcr dilaiar-lIc
o laiisno aic quc csiivcssc lcn insiruda do quc
clc c, c das ccrinnias quc nanda raiicar a
nossa sania nadrc Igrcja; cscro, orcn, quc
Dcus scra scrvido dc quc cla dcniro dc lrcvc
icno sc laiizc con a dcccncia dcvida
qualidadc da sua cssoa, a qual c sucrior ao quc
nosira o scu vcsiuario c o ncu.
Con csias razcs accndcu o caiivo cn iodos
quanios o cscuiavan una grandc curiosidadc c
vccncnissino dcscjo dc salcrcn qucn clc cra, c
qucn cra a noura, nas ncnIun lIo quis
crguniar or cniao, aicndcndo a quc cra nais
roria aqucla Iora ara o dcscanso, quc ara
ouvir a Iisioria da vida dos dois. Doroicia ionou
cla nao a dcsconIccida c a fcz asscniar junio dc
si, cdindo-lIc quc sc dcscnluassc; cla olIou
ara o caiivo, cono qucn o consuliava solrc o
quc lIc dizian, c o quc cla dcvia fazcr; c clc,
falando-lIc cn lngua aralica, lIc dissc quc lIc
cdian ara dcscolrir scu rosio, c quc assin o
fizcssc; ao quc olcdcccndo, dcscolriu un rosio
iao crfciio quc Doroicia a icvc or nais fornosa
quc Lucinda, c Lucinda or nais fornosa quc
677
Doroicia, c iodos os circunsianics foran dc
oiniao, quc, sc alguna nulIcr Iavia quc
udcssc igualar as duas, cra scn duvida a
noura, c alguns cIcgaran ncsno a acIar quc
cla as cccdia cn ccrios onios dc crfciao; c,
cono a fornosura icnIa or csccial
rcrrogaiiva, c or graa singular, o odcr dc
ganIar as voniadcs c airair os aninos, logo iodos
sc rcndcran ao dcscjo dc scrvir c aninar a lcla
noura; c D. Fcrnando crguniou ao caiivo cono
cla sc cIanava, ao quc csic rcsondcu quc sc
cIanava Lcla Zoraida; c orquc cla ouviu c
cnicndcu a crgunia c a rcsosia, acudiu con
nuiia rcssa, c dissc con una csccic dc csar
nuiio cngraado.
Nao, nao Zoraida, Maria, Maria dando
assin a cnicndcr quc sc cIanava Maria, c nao
Zoraida.
Esias alavras c o grandc afcio, con quc a
noura as ronunciou, fizcran lorlulIar as
lagrinas nos olIos dc alguns dos quc ali csiavan,
ariicularncnic das nulIcrcs, quc or sua
naiurcza sao icrnas c conassivas.
Alraou-a Lucinda con nuiio anor, dizcndo-
lIc.
Sin, sin, Maria, Maria.
Ao quc a noura rcsondcu.
678
Sin, sin, Maria, Zoraida, nacangc quc
qucr dizcr, nao.
A csic icno ja cra cIcgada a noiic, c or
ordcn dos quc vinIan con D. Fcrnando Iavia o
vcndciro con grandc cuidado c diligcncia
rcarado a ccia o nclIor quc lIc foi ossvcl.
Logo quc foran Ioras concicnics
asscniaran-sc iodos a una ncsa nuiio conrida
c csirciia, orquc na vcnda una ncsa rcgular,
rcdonda, ou quadrada, cra coisa quc nao cisiia,
c dcran a calcccira ou lugar rincial, acsar
das suas rccusas, a D. Quioic, o qual quis quc
ao scu lado sc asscniassc a scnIora dc
Miconicao, orquc clc cra o scu cavalciro c
dcfcnsor.
En scguida asscniaran-sc Lucinda c
Zoraida, c froniciros a csias D. Fcrnando c
Cardcnio, c logo os ouiros cavalciros, c do lado
das scnIoras c ao c dclas o cura c o larlciro. c
dcsic nodo ccaran con grandc saiisfaao, a qual
suliu dc onio quando viran a D. Quioic dciar
dc concr, c, novido or ouiro csriio scnclIanic
quclc quc o fcz falar, quando ccou con os
calrciros, rinciiar o discurso scguinic.
Vcrdadcirancnic, scnIorcs ncus, sc lcn
sc considcran as coisas, sao nuiias vczcs
ciraordinarios c inaudiios os aconiccincnios
rcscnciados or iodos os quc rofcssan a ordcn
679
da cavalaria andanic. scnao, dizci-nc; qucn scria
o Ialiiador dcsic nundo, quc, cnirando cla
oria dcsic casiclo, c vcndo-nos csiar do nodo
quc csianos, udcssc ajuizar c crcr quc nos
sonos qucn sonos? Qucn cnsaria quc csia
scnIora, aqui ao ncu lado asscniada, c a grandc
rainIa quc iodos nos salcnos, c quc cu sou
aquclc cavalciro da Trisic Figura, cujo nonc a
loca da fana or a icn csalIado? Ja sc nao
odc duvidar quc csic ofcio c ocuaao cccdc a
iodos aquclcs c aquclas quc os Ioncns
invcniaran, c ianio nais dcvc scr csiinado,
quanio a naiorcs crigos csia sujciio. c nao
ouscn coniradizcr-nc os quc rcicndcn
susicniar quc as lciras lcvan vaniagcn s
arnas, ois cu lIcs afirnarci, scjan clcs qucn
qucr quc forcn, quc nao salcn o quc dizcn.
orquc a rincial razao cn quc os iais sc
fundan c cn quc os iralalIos do csriio
cccdcn nuiio os do coro, c quc as arnas
soncnic ao coro cricnccn c or clc so sao
ccrciiadas; cono sc una iao nolrc ocuaao
fossc ofcio rorio daquclcs quc lcvan a sua vida
conduzindo cargas, os quais nao rccisan scnao
dc ossuir foras naicriais; ou cono sc isio, a
quc cIananos arnas, nos os quc fazcnos
rofissao dclas, nao rccisassc dc nuiios aios dc
forialcza, os quais carcccn na sua cccuao, ara
quc csia scja crfciia, dc nuiia inicligcncia cn
qucn os cccuia. ou cono sc o gucrrciro, quc
680
icn a scu cargo o conando dun ccrciio, ou a
dcfcsa duna ovoaao siiiada, nao iivcssc
ncccssidadc dc iralalIar igualncnic con o
csriio c con o coro. sc nao, vcja-sc sc c
ossvcl conscguir or ncio das foras cororais c
naicriais o cncirar as inicncs do ininigo,
scus rojcios c scus csiraiagcnas, c rcvcnir as
dificuldadcs c os danos quc clc odc susciiar c
oor, iudo isio coisas iocanics rivaiivancnic ao
cnicndincnio, c nas quais o coro ncnIuna
aric odc icr. Scndo ois onio vcrificado quc as
arnas rcqucrcn iania fora dc csriio cono as
lciras, canincnos agora qual dos dois csriios
c o quc iralalIa nais, sc o do lcirado, sc o do
gucrrciro. Para isio sc conIcccr lcn, dcvc
caninar-sc con aicnao o dcsiino a quc cada
un dos dois sc cncaninIa, orquc cn nais alio
valor sc Ia-dc arcciar a inicnao daquclc quc
icn or oljcio alcanar un fin nais glorioso c
nolrc. O fin a quc as lciras sc dirigcn (c nao falo
agora das divinas, quc asiran soncnic a
cncaninIar as alnas ara o ccu, fin csic iao
scn fin, quc ncnIun ouiro sc lIc odc igualar},
qucro dizcr, as lciras Iunanas, c csialclcccr con
clarcza a jusiia disiriluiiva, c dar a cada un o
quc c scu, c o rocurar c fazcr quc as loas lcis sc
guardcn c sc cunran. fin or ccrio csic
gcncroso, c digno dc grandc louvor; orcn nao dc
ianio cono ncrccc aquclc a quc as arnas aicndc,
o qual consisic cn scgurar a az, quc c o naior
681
lcn quc os Ioncns odcn ncsia vida dcscjar. c
olscrvc-sc, quc as rinciras loas novas, quc icvc
o nundo c iivcran os Ioncns, foran as
anunciadas clos anjos na noiic quc ara nos
iodos foi luninosssino dia, quando nos arcs
caniaran. Gu scu dudu u Dcus nus utuus, c
nu tcu uz uos Ioncns dc Iou uontudc. c a
saudaao quc o nclIor ncsirc da icrra c do ccu
cnsinou aos scus conanIciros c favorccidos foi
dizcr-lIcs quc, quando cnirasscn cn alguna
casa, falasscn assin. Puz scu ncstu cusu. c
nuiias ouiras vczcs lIcs dissc. Dou-uos u nnIu
uz, u nnIu uz uos dcxo, u uz scu conuosco.
lcn cono joia c rcnda dada c dciada or ial
nao, joia scn a qual nao odc Iavcr algun lcn
ncn na icrra ncn no ccu. csia az c o vcrdadciro
fin da gucrra ois o ncsno c dizcr arnas do quc
dizcr gucrra. Asscniada ois csia vcrdadc, quc o
final da gucrra c a az, c quc nisio lcvan as
arnas vaniagcn s lciras, iraicnos agora dos
iralalIos do lcirado con o scu coro c dos do
rofcssor das arnas, c vcrcnos quais sao
naiorcs.
Por csia nancira c con csics lons icrnos
rosscguia D. Quioic na sua raiica, dc nodo
quc ncnIun dos quc o cscuiavan odia
crsuadir-sc dc quc na rcalidadc clc csiava louco;
anics clo conirario, cono a naior aric dos quc
o ouvian cran cavalciros, a qucn as arnas sao
682
scnrc ancas, o ouvian con grandc razcr, c
clc coniinuou dizcndo.
Digo, ois, quc os iralalIos dun
csiudanic dc lciras Iunanas sao csics. o
rincial c a olrcza, nao orquc iodos scjan
olrcs, nas ara r o caso cn iodo o circno a
quc clc odc cIcgar; c o Iavcr cu diio quc o
csiudanic adccc olrcza, cnso quc nao odia
dizcr nais a rcsciio da sua na soric, orquc
qucn c olrc coisa ncnIuna icn loa. Esia
olrcza icn suas diviscs, orquc unas vczcs
vcn cla aconanIada cla fonc, ouiras clo frio,
ouiras cla falia dc vcsiuario c, finalncnic,
ouiras or iudo isio junio; coniudo nao digo quc
scja iania csia olrcza, quc o csiudanic nao
cona, cnlora o faa nais iardc do quc sc usa,
ainda quc a conida lIc vcnIa do quc solcja aos
ricos; grandc niscria or ccrio c csia, a quc
vulgarncnic sc cIana vivcr da soa alIcia, c
ianlcn cnconira cn algunas ocasics alIcio
lrasciro ou cIaninc, ondc, sc nao odc
aqucniar-sc ianio quanio dcscja, ao ncnos
odcra ninorar o frio quc o crscguc, c or
uliino igualncnic nao digo quc lIc falic
alsoluiancnic una cana con roua suficicnic
ondc durna colcrio. Nao qucro cnirar aqui cn
ouiras niudczas, iais cono falia dc canisas c dc
saaios, vcsiuario vclIo c usado, c aquclc razcr
csfoncado quc nosira quando a sua loa vcniura
o lcva a scr conarsa cn algun janiar
683
alundanic c lcn cozinIado. Por csic caninIo
quc icnIo dcscriio, dificulioso c ascro,
irocando aqui, caindo ali, lcvaniando-sc acola,
c iornando ouira vcz a cair ca, cIcgan os
lcirados ao grau quc dcscjan. csic grau icn
lcvaniado a nuiios, os quais, Iavcndo assado
airavcs dc Sirics, Cila c Carldis, cono quc,
voando lafcjados clo Ialiio favoravcl da sua loa
foriuna, cIcgaran a nandar c govcrnar o nundo
scniados na sua cadcira curul, irocada ja sua
aniiga fonc cn grandc fariura, scu frio cn oiino
calor, scus vcsiidos vclIos c raados cn visiosas
galas, o scu dornir solrc una csicira cn sc
dciiarcn agora c dcscansarcn cn lciios
adornados con Iolandas c danascos. rcnio c
scn duvida csic jusiancnic ncrccido cla sua
viriudc; orcn, conarando-sc os iralalIos con
os do niliiar gucrrciro, fican longc dcsics a
crdcr dc visia cono agora vou nosirar.
684

CAPTULO XXXVIII
En quc sc coniinua o discurso quc fcz D. Quioic solrc as
arnas c as lciras.

Coniinuou D. Quioic, dizcndo.
Visio concarnos, iraiando do lcirado,
cla olrcza c clas diviscs varias con quc csia
o aiaca, canincnos sc o soldado c nais rico. c
csic canc nos fara conIcccr quc ningucn cnirc
a roria olrcza c nais olrc quc clc, orquc
vivc aiido a un niscravcl agancnio quc vcn ou
iardc ou nunca, ou quilo quc or suas naos
odc ilIar, nuiias vczcs con grandc crigo da
sua vida c ncsno da sua conscicncia. Muiias
vczcs c iananIa a sua nudcz, quc un
csfarraado colcic lIc scrvc dc gala c dc canisa, c
no rigor do invcrno, quando sc acIa cosio na
canina rasa s inclcncncias do icno, cosiuna
afugcniar o frio con a roria rcsiraao, a qual
or isso quc sai duna loca ondc falia o calor,
icnIo ara nin quc Ia-dc sair igualncnic fria, c
quc nada aqucccra, acsar das lcis csialclccidas
cla naiurcza. En vao cscra rcsiaurar-sc dc
iodos csics incnodos na cana, quc o aguarda,
quando cIcgar a noiic, cana quc so icn dc lon
685
nao scr csirciia scnao sc clc assin o quiscr, ois
lIc odc dar a largura quc lIc arouvcr, ncdindo
nuiias lraas dc icrra, sc isso for dc scu gosio, c
dcois virar-sc c rcvirar-sc sua voniadc, con a
ccricza dc quc nunca os lcnois sc lIc
cnrodilIarao ao cscoo. CIcga dcois dc iudo
isio o dia c a Iora dc rccclcr o grau dc scu
ccrccio. cIcga un dia cn quc lIc colocan na
calca una conrcssa quasc cn forna dc
larrcic fciia dc fios ara curar-lIc algun lalazio
quc Iaja airavcssado a calca ou o icnIa
csirocado nos lraos ou nas crnas. c quando
isio assin nao aconica orquc o ccu icdoso o
conscrvou vivo c sao, odc nuiio lcn scr ficar
scnrc na olrcza cn quc danics csiava, c
soncnic saira dcsic scu csiado dcsgraado, c
orvcniura ncdrara alguna coisa, sc Iouvcr
nuiios cnconiros c laialIas con os ininigos, c
sc cn iodos csics arriscados lanccs sair vcnccdor;
nas csia qualidadc dc nilagrcs raras vczcs
aarccc. Mas dizci-nc, ncus scnIorcs, sc lcn o
icndcs considcrado, nao sao os rcniados c
gananciosos na gucrra nuiio ncnos quc os quc
norrcran ncla? Scn duvida nc rcsondcrcis quc
nao Ia aqui conaraao ossvcl dc fazcr-sc, ois
sc nao odc fornar janais cssa conia caia dos
norios na gucrra, cnquanio quc dos quc
cscaaran vivos c alcanaran rcnios c
disiincs a lisia sc odcra conor con ircs
algarisnos acnas. Tudo isio succdc duna
686
nancira coniraria cnirc os lcirados, os quais con
nais ou ncnos alundancia scnrc icn dc quc
susicniar-sc c nao adcccn as inclcncncias quc
crscgucn os niliiarcs, c or isso clarancnic sc
vc, quc o iralalIo do soldado c nuiio naior c o
rcnio nuiio nais cqucno. Dcn sci, quc a isio
sc odc rcsondcr, quc c nais facil rcniar a dois
nil lcirados do quc a irinia nil soldados, orquc
aquclcs rcncian-sc dando-lIcs cnrcgos, quc
sao cclusivancnic rorios da sua rofissao, c
csics soncnic odcn rcniar-sc con as fazcndas
c lcns do scnIor a qucn scrvcn, rcnio, cuja
inossililidadc foriifica nais a razao do ncu
diio; orcn dcicnos csic onio, quc c lalirinio
dc dificuliosssina sada, c volicnos
rccnincncia das arnas solrc as lciras, naicria
ainda Iojc cn dia nal avcriguada or causa das
razcs quc sc arcscnian ro c conira, duna c
douira aric. Ouanos o quc dizcn as lciras
quando afirnan quc scn clas nao odcn as
arnas susicniar-sc, orquc ianlcn a gucrra icn
as suas lcis, s quais csia sujciia, c quc csias lcis
dcvcn cricnccr inscao das lciras c dos
lcirados, quc sao cn ial caso os juzcs
concicnics. ouanos agora o quc rcsondcn as
arnas, as quais dizcn quc scn clas nao odcn
nanicr-sc as lcis, orquc sao as arnas as
dcfcnsoras naiurais da rcullica, as
conscrvadoras dos rcinos, as dcfcnsoras das
cidadcs, c as quc asscguran o iransiio das
687
csiradas conira os crigos a quc odc acIar-sc
cosio, c varrcn os narcs da csic dos
corsarios, quc nuiias vczcs o infcsia; c nisio
arccc-nc csiar clas arnas a razao, ois scn o
aulio dclas as nonarquias, as rcullicas, os
caninIos dc nar c icrra, iudo csiaria scnrc
cosio ao rigor c confusao duna dcsordcnada
gucrra, a qual cnquanio durassc iraria consigo a
liccna quc c o scu naiural rivilcgio c usaria
livrcncnic das suas foras, uso scnrc nocivo
aos quc a sofrcn. c c coisa lcn avcriguada c
ccria, quc aquilo quc nais cusioso c cn naior
csiina dcvc scr iido. alcanar algucn a
cnincncia das lciras, coisa c quc cusia icno,
viglias, fonc, nudcz, vagados dc calca,
adccincnio dc csinago c ouiras scnclIanics a
csias, quc ja cn aric dcio aoniadas; nas
cIcgar a scr un lon soldado cusia iudo isio or
quc assa o csiudanic, c cn grau ianio nais
sulido, orquc a cada asso sc acIa no risco dc
crdcr a vida, o quc iorna inossvcl a
conaraao cnirc o niliiar c o lcirado. c quc
rcccio dc rcciscs ou dc olrcza odc afligir o
csiudanic, quc cIcguc ao quc icn o soldado,
quando cn un ccrco c nandado fazcr a guarda
cn un araciio ou rcvclin c rcsscnic quc o
ininigo csia fazcndo una nina dirciia ao lugar
or clc ocuado, c quc a sua Ionra c o scu dcvcr
niliiar lIc vcdan arrcdar-sc un asso da osiao
ondc sc acIa, ncn lIc crniicn csquivar-sc ao
688
crigo quc iao roino sc lIc arcscnia? O quc
soncnic odc fazcr c dar aric ao scu caiiao do
quc succdc ara quc o rcncdcic con alguna
coniranina, c clc conscrvar-sc quicio c firnc no
scu osio, cscrando a cada insianic voar aic s
nuvcns scn icr asas c cair dcois solrc a icrra
nuiio conira sua voniadc. E sc csic crigo ainda
arccc cqucno a alguns, vcjanos sc orvcniura
c ncnor o dc duas galcras quc nuiuancnic sc
invcsicn no largo c csaoso nar, afcrradas as
quais una ouira clas roas, nao fica ao
soldado nais csao quc o duna ialua dc ircs
alnos junio do csorao; c, acsar dc iudo isio c
dc conIcccr dianic dc si ianios sinisiros dc
noric, quc o ancaan, quanios sao os canIcs
asscsiados da aric coniraria curia disiancia
dun iiro dc lana, c dc vcr quc o rinciro
dcscuido dos cs o lcvaria a visiiar os alisnos
rofundos dc Nciuno, guiado cla lriosa
insiraao do dcvcr c da Ionra niliiar, sc cc a
scr o alvo da nosquciaria c sc csfora or assar
o asso csirciio c iao crigoso, quc o scara da
cnlarcaao ininiga. c o nais adniravcl c quc,
acnas un icn cado cn siio dondc aic ao fin
do nundo sc nao lcvaniara nais, ouiro vai
incdiaiancnic sulsiiiuir-lIc o lugar, c, sc csic c
da ncsna nancira cngulido clas goclas
insaciavcis do nar, ouiro c ouiro lIc succdcn
scn dar icno ao icno dc suas norics.
aircvincnio c valcniia a naior quc odc
689
cnconirar-sc cn iodos os lanccs da gucrra.
Vcniurosos foran aquclcs scculos quc carcccran
da csaniosa furia dcsics cndcnoninIados
insiruncnios da ariilIaria, cujo invcnior icnIo ca
dc nin ara nin quc csia rccclcndo no infcrno
o rcnio dcvido sua dialolica invcnao, con a
qual roorcionou ncios a un lrao infanc c
covardc ara iirar a vida a un valoroso cavalciro,
ois sc vc aniudadas vczcs quc, scn salcr-sc
cono ncn or ondc, cIcga una lala disarada
or un indivduo quc ialvcz fugissc csaniado
con o lrilIo do fogo quc roduziu a naquina
quando dcu o iiro, c coria c acala a vida a un
niliiar lrioso quando csic csiava conlaicndo
corajosa c valcnicncnic, aninado clos
scniincnios quc accndcn c cniusiasnan os
ciios gcncrosos, vida rcciosa quc dcvcria
conscrvar-sc or longos anos. E considcrando cu
isio lcn, csiou caaz dc afirnar quc nc csa no
niino da alna dc Iavcr alraado csic ccrccio
dc cavalciro andanic cn icnos iao dcicsiavcis
cono csics cn quc vivcnos agora; orquc, ainda
quc cu sou daquclcs a qucn nao Ia crigo quc
ncia ncdo, coniudo nuiias vczcs nc sinio
rcccoso dc quc a olvora c o cIunlo nc roulcn
a ocasiao dc iornar-nc fanoso c conIccido clo
valor do ncu lrao c clos fios da ninIa loa
csada cn iodos os angulos da icrra; orcn
disonIa o ccu cono lIc arouvcr, quc ianio
nais csiinado scrci sc lcvo a calo o quc
690
rcicndo, quanio nc icnIo cosio a crigos lcn
naiorcs quc aquclcs a quc sc cuscran os
cavalciros andanics dos anicriorcs scculos.
Toda csia larga arcnga dissc D. Quioic,
cnquanio quc iodos os ouiros quc con clc
csiavan ian concndo a ccia dc quc clc sc
csqucccu a ial onio, quc nao ncicu coisa
alguna na loca, ainda quc algunas vczcs
SancIo Pana lIc lcnlrassc quc nao cra nau o
ccar c quc icno lIc rcsiaria dcois ara dizcr
quanio quiscssc.
En iodos os quc o cscuiavan solrcvcio
grandc cna, vcndo quc un Ioncn, ao arcccr,
doiado dc nuiia inicligcncia c quc salia discorrcr
con ianio accrio nas coisas dc quc iraiava,
crdia conlciancnic a iranoniana logo quc
falava solrc a ncgrcgada c dcsgraadssina iolicc
da cavalaria andanic.
O cura dissc-lIc quc iinIa nuiia razao cn
iudo quanio Iavia afirnado cn favor das arnas,
c quc clc cura, acsar dc lcirado c graduado, sc
acIava confornc con a sua oiniao.
Acalada a ccia, iirados os raios, c lcvaniada
a ncsa, a ioalIa c nais coisas cricnccnics, c
cnquanio quc a vcndcira, con sua filIa c
Mariiorncs, arranjavan c rcaravan a csccic
dc caranancIcl, ondc dornira D. Quioic, ara
quc soncnic as nulIcrcs ocuasscn naqucla
691
noiic a rcfcrida csiancia, cdiu D. Fcrnando ao
caiivo ara quc lIc narrassc o dccurso da sua
vida, orquc dcccrio Iavia dc scr crcgrino c
gosioso, confornc as nosiras quc ja concara a
dar vindo cn conanIia dc Zoraida; ao quc
rcsondcu o caiivo quc dc loa voniadc olcdcccria
ao quc cra nandado, rcccando acnas quc nao
fossc ial o conio cono clc dcscjava ara dar-lIc
razcr c conicniancnio; orcn, quc, acsar
disso, cunriria con as ordcns rccclidas c
voniadc dc D. Fcrnando.
O cura c iodos os nais lIc agradcccran a
sua docilidadc cn rcsiar-sc a dar-lIcs csic
gosio, quc dc novo lIc cdian lIcs dcssc, ao quc
clc, rcsiando-sc roniancnic, rcsondcu.
Esicjan Vossas Mcrccs aicnios, c ouvirao
una Iisioria vcrdadcira, a qual orvcniura nao
odcria scr igualada clas quc cosiunan
invcniar-sc con curioso c cnsado ariifcio.
Con isio quc dissc fcz con quc iodos sc
aconodasscn c lIc rcsiasscn nuiia aicnao; c
vcndo clc quc sc calavan c cscravan o quc dizcr
quiscssc, con voz agradavcl c conassada
concou assin.
692

CAPTULO XXXIX
Ondc o caiivo conia a sua vida c succssos dcla.

En un lugar das nonianIas dc Lcao icvc
sua origcn a ninIa fanlia, con qucn foi nais
lilcral a naiurcza do quc a foriuna, c osio quc
aquclcs ovos ali siiuados fosscn cn gcral ouco
alasiados dc riqucza, coniudo ncu ai lcn
odia scr considcrado cono rico, c
vcrdadcirancnic o Iouvcra sido sc, assin cono
iinIa Ialilidadc ara gasiar a sua fazcnda, a
iivcssc iido ara conscrva-la c auncnia-la. E a
inclinaao quc o lcvava a scr lilcral c gasiador
lIc vinIa dc Iavcr sido soldado no icno da sua
nocidadc, orquc a soldadcsca c una cscola na
qual o ncsquinIo sc iorna lilcral, c o lilcral
assa a scr rodigo, c sc alguns soldados
aarcccn s vczcs niscravcis sao cono nonsiros
quc dc longc cn longc sc vccn. Mcu ai assava
nuiio alcn dos liniics da lilcralidadc c cnirava a
grandcs assos clos da rodigalidadc, coisa csia
scnrc nociva ao Ioncn casado c quc icn filIos,
succssorcs fuiuros da sua foriuna c do scu nonc.
Os filIos quc ncu ai iinIa cran ircs, iodos
varcs c ja cn idadc dc odcrcn cscolIcr csiado.
Vcndo ncu ai quc, confornc clc dizia, nao iinIa
693
na sua nao fora ara nudar o scu gcnio
gasiador, rcsolvcu-sc a sofrcr voluniariancnic a
rivaao da causa quc o fazia scr assin cono cra,
c o nodo quc ara isso icvc or nclIor foi
dcsfazcr-sc dos lcns quc ossua, orquc na
vcrdadc o rorio Alcandrc, sc nada iivcssc dc
scu, nao odcria Iavcr fciio os donaiivos quc fcz;
ionada csia rcsoluao, cIanou-nos un dia, a
iodos ircs, a un aoscnio, c ali sos or sos nos
dissc ouco nais ou ncnos as alavras
scguinics.
Mcus filIos, ara convcnccr-vos dc quc cu
vos qucro lcn, lasia dizcr-vos c vos salcrdcs
quc sou vosso ai; c ara odcr cnicndcr-sc
ialvcz quc vos qucro nal, lasiara olscrvar-sc quc
nao icnIo nao cn nin quando sc iraia dc
conscrvar a fazcnda da nossa casa, c or isso,
ara quc daqui cn dianic nao duvidcis dc quc o
anor quc vos icnIo c anor dc ai, c quc dcscjo
nao vos arruinar cono sc fora adrasio, qucro
fazcr convosco un iraiado, o qual icnIo cnsado
Ia nuiios dias, c disosio con nadura
considcraao. Todos vos csiais cn idadc dc
cscolIcr nodo dc vida, c dc clcgcr un ccrccio
ial quc dcois dc cnrcgados nclc vos Ionrc c
arovciic, c ara quc isio ossa vcrificar-sc,
asscnici cn quc o nclIor ncio cra dividir a
ninIa fazcnda cn quairo arics, das quais vos
cnircgarci ircs, rcariindo-as cnirc vos con
crfciia igualdadc, c con a quaria ficarci cu ara
694
nc susicniar c vivcr o rcsio dos dias quc o ccu
Iouvcr or lcn ainda nc conccdcr dc vida;
orcn qucria quc dcois quc cada un iivcr cn
scu odcr csia aric da Icrana aicrna scguissc
un dos caninIos quc lIc vou dizcr. Ha un rifao
na nossa EsanIa, scgundo o ncu arcccr, assaz
vcrdadciro, cono clcs scnrc sao, or dcrivarcn
a sua cisicncia dc una longa scric dc
ccricncias discrcias, o qual diz. Igcu, ou nu,
ou cusu cu, cono sc nais clarancnic disscra.
qucn quiscr icr valia c scr rico, ou siga a Igrcja,
ou navcguc ccrccndo o ofcio dc concrcianic, ou
cnirc a scrvir os rcis nos cnrcgos ullicos,
orquc dizcn. nus uucn nguIus dc c quc
ncccs dc scnIo. Digo-vos isio, orquc a ninIa
voniadc c quc un dc vos siga as lciras, c ouiro o
concrcio, c o icrcciro o rci na vida niliiar, orquc
scrvi-lo na sua roria casa c dificulioso, c a vida
niliiar, ainda quc ncn scnrc dc riqucza, da
coniudo grandc noncada caliando o nonc dos
quc con valor c disiinao a ccrciian. dcniro cn
oiio dias vos darci a cada un a vossa aric cn
dinIciro scn vos dcfraudar cn un cciiil, cono o
vcrcis quando cu uscr o ncu rojcio cn
cccuao. Dizci-nc agora sc qucrcis scguir o ncu
arcccr c os ncus consclIo cn iudo quanio
acalo dc roor-vos."
E nandando-nc cniao a nin, cono o nais
vclIo dos ircs, quc rcsondcssc, cu, dcois dc lIc
Iavcr diio quc nao sc dcsfizcssc dc scus lcns, c
695
quc coniinuassc gasiando sua voniadc, orquc
nos csiavanos cn idadc dc odcr rocurar ncios
Ionrados dc lcvar a vida, conclu iodavia dizcndo-
lIc or fin quc fizcssc clc cn iudo o scu gosio c
quc o ncu scria scguir o ccrccio das arnas,
scrvindo nclas a Dcus c ao ncu rci. O ncu
scgundo irnao, dcois dc falar ouco nais ou
ncnos cono cu Iavia falado, cscolIcu ariir ara
as ndias, lcvando cnrcgada a quaniia quc lIc
iocassc. O nais novo dos ircs c, scgundo o ncu
cnsar, o nais discrcio, dissc quc qucria scguir a
Igrcja ou ir ara Salananca acalar la os scus
csiudos. Logo quc icrninanos csia raiica c
cscolIcnos os csiados quc qucranos scguir, o
nosso ai alraou a iodos c, con a lrcvidadc
ronciida, s or olra quanio disscra, dando a
cada un dc nos a aric quc lIc cricnccu, a
qual, sc lcn nc rccordo, consiou dc ircs nil
ducados cn dinIciro, ois quc un iio nosso
conrou iodos os lcns c os agou roniancnic
ara quc nao sasscn do ironco da fanlia. Todos
ircs nos dcscdinos dc nosso lon ai cn un
ncsno dia, c cu, arcccndo-nc falia dc
Iunanidadc quc un vclIo c solrciudo ai ncu,
ficassc con iao oucos ncios dc sulsisicncia,
conscgui dclc quc dos ncus ircs nil ducados
guardassc dois nil, orquc a nin nc lasiaria o
rcsio ara aconodar-nc c arranjar-nc dc iudo
quanio convinIa a un soldado. Mcus dois
irnaos, novidos clo ncu ccnlo, lIc dcran
696
cada un dclcs nil ducados, dc nodo quc nosso
ai ficou con quairo nil ducados cn dinIciro,
alcn dc nais ircs nil ducados quc valia a
fazcnda quc no scu quinIao sc rcscrvara, a qual
clc nao quiscra vcndcr rcfcrindo conscrvar a
raiz. Finalncnic, cIcgado o icno dc nos
auscniarnos, dcscdino-nos dc nosso ai c dc
nosso iio do qual falci Ia ouco, nao scn nuiio
scniincnio c lagrinas dc iodos, c clcs nos
rcconcndaran nuiio quc iodas as vczcs quc
iivcsscnos ocasiao ooriuna, lIcs
conunicasscnos os succssos roscros ou
advcrsos, quc solrcvicsscn. Assin o
roncicnos, c dcois dc novancnic alraados
or nosso ai c or nosso iio, c rccclida a lcnao
aicrnal, nos auscnianos, indo un ara
Salananca, ouiro ara ScvilIa, c cu ara
Alicanic, ondc iivc noicia quc csiava un navio
gcnovcs ionando carga dc la ara Ccnova.
Havcra Iojc icno dc vinic c dois anos quc sa dc
casa dc ncu ai, c cn iodos clcs, acsar dc
algunas carias quc icnIo cscriio, nao Ici
rccclido noicia alguna ncn dc ncu ai, ncn dc
ncus irnaos, agora quanio ncsic longo crodo
icn or nin assado.
Enlarquci cn Alicanic, c cIcguci a Ccnova
con roscra viagcn, ariindo cn scguida ara
Milao ondc nc rcvcni dc arnas c dc algunas
galas dc soldados, c qucrcndo ir asscniar raa
ao Picnonic c csiando ja dc caninIo ara a
697
Alcandria da PalIa, consiou-nc quc o Crao-
Duquc dc Alva assava ara Flandrcs. nudci
cniao dc roosiio, c fui con clc, scrvi-o nas
jornadas quc fcz, acIci-nc rcscnic na ocasiao
da noric dos condcs dc Egucnond c dc Horn, c
oliivc scr alfcrcs dc un fanoso caiiao dc
Cuadalajara cIanado Diogo dc Urlina, c assado
algun icno dcois da nossa cIcgada a
Flandrcs, vicran novas dc sc Iavcr fornado una
Liga cnirc a Saniidadc do Paa Pio V, dc fcliz
rccordaao, a rcullica dc Vcncza c a nossa
EsanIa conira o ininigo conun quc c o Turco,
o qual naquclc ncsno icno Iavia conquisiado
con una odcrosssina arnada a fanosa ilIa dc
CIirc, quc cricncia ao donnio vcncziano,
crda dcsgraada c lancniavcl. Sus-sc scr
coisa ccria quc scria gcncral-cIcfc dos coligados
o Scrcnssino ScnIor D. Joao dc usiria, irnao
naiural do nosso grandc Fci D. Filic. iornou-sc
ullico c noiorio o ircncndo rcaraiivo dc
gucrra quc sc csiava fazcndo, o quc nc inciiou c
novcu foricncnic o anino ara dcscjar vcr-nc
na jornada quc sc cscrava; c osio quc iinIa
rolalilidadcs c quasc roncssas ccrias dc scr
ronovido a caiiao no rinciro cnscjo quc sc
ofcrcccssc ara isso, iudo rcsolvi osicrgar c arii
ara a Iialia. crniiiu a ninIa loa soric quc
ncssa ocasiao Iavia cIcgado a Ccnova o scnIor
D. Joao dc usiria, o qual assava a Naolcs
ara ajuniar-sc con a arnada dc Vcncza, o quc
698
cfciivancnic sc vcrificou cn Mcssina. AcIci-nc
orianio naqucla fclicssina jornada, ocuando ja
o osio dc caiiao dc infaniaria, cargo a quc nais
nc clcvou a ninIa loa soric, do quc os ncus
ncrccincnios. naquclc dia iao vcniuroso ara a
crisiandadc, orquc nclc sc dcscnganaran as
nacs dc quc os iurcos nao cran invcncvcis no
nar, cono aic cniao gcralncnic sc cnsava;
naquclc dia, rciio, cn quc o orgulIo c solcrla
oionana foran IunilIados c csnagados, cnirc
ianios fclizcs cono ali Iouvc (orquc aic os
crisiaos quc ali norrcran iivcran naior diia quc
os quc ficaran vivos, cnlora vcnccdorcs}
soncnic cu fui dcsgraado, ois cn iroca da
coroa naval quc lcn odia cscrar cingir, sc
vivcra nos scculos ronanos, nc vi na noiic, quc
sc scguia quclc ncnorando dia, con cadcias
aos cs c as naos vcrgando sol o cso das
algcnas.
Isio nc aconicccu clo nodo quc vos agora
vou coniar.
Tcndo UcIali, rci dc Argcl, aircvido c
vcniuroso corsario, invcsiido c rcndido a nau
caiiana dc Malia (na qual so ficaran vivos ircs
cavalciros, c csics ncsnos cIcios dc fcridas},
acudiu a caiiana dc Joao Andrc a socorrc-la, na
qual cu nc acIava con a ninIa conanIia, c,
fazcndo o quc cn una ial ocasiao nc cunria
fazcr, salici dcniro da galcra coniraria, quc,
699
dcsviando-sc da cn quc cu ia, csiorvou assin
quc os ncus soldados nc scguisscn, acIando-
nc cu so cnirc os ininigos a qucn nao udc
rcsisiir or scrcn clcs ianios. afinal fiquci
risionciro c cIcio dc fcridas, c, cono ja icrcis
ouvido dizcr quc o UcIali sc salvou con ioda a
sua csquadra, ja Iavcrcis cnicndido quc fiquci
sujciio ao scu odcr, scndo or csic nodo cu o
unico irisic cnirc ianios alcgrcs c o unico caiivo
cnirc ianios vcnccdorcs c livrcs. Foran quinzc
nil os crisiaos quc naquclc dia alcanaran a
dcscjada lilcrdadc, os quais iodos vinIan ao
rcno na arnada iurca. Lcvaran-nc a
Consianiinola, ondc o grao-iurco Sclin noncou
a ncu ano gcncral do nar, orquc
dcscncnIara nuiio lcn o scu dcvcr na laialIa,
Iavcndo lcvado cn rol do scu valor o csiandaric
da rcligiao Malicsa. no ano scguinic, quc foi o dc
72, acIci-nc cn Navarino vogando na caiiana
dos ircs farois. vi c olscrvci a ocasiao, ali
infclizncnic crdida, dc nao arisionar ou
dcsiruir no orio a arnada iurca, orquc iodos
os do lcvanic c janzaros quc ncla vinIan iivcran
or ccrio quc scrian aiacados dcniro do rcfcrido
orio, c or isso Iavian dc anicnao rcarado os
vcsiidos, c os assanaqucs quc assin cIanan o
calado dc quc usan, ara fugircn or icrra scn
cscrarcn o conlaic. iao grandc cra o ncdo quc
a arnada crisia lIcs Iavia incuiir. Dc divcrsa
nancira orcn quis o ccu quc corrcsscn as
700
coisas, nao or cula ncn dcscuido do gcncral
quc conandava os nossos, nas sin clos
ccados da crisiandadc, c or quc Dcus crniic
nuiias vczcs quc icnIanos vcrdugos ara nos
casiigarcn. Efciivancnic o UcIali sc acolIcu a
Modon, quc c una ilIa roina dc Navarino c,
lanando os soldados cn icrra, foriificou a
cnirada do orio c sc dciou csiar ali scn fazcr
ouiro algun novincnio, aic quc o scnIor D. Joao
dc usiria sc auscniou. Ncsia viagcn foi ionada
a galcra cIanada a Prcsa" da qual cra caiiao
un filIo do fanoso corsario Darla Fuiva. ionou-
a a caiiana dc Naolcs cIanada a Lola",
govcrnada or aquclc raio da gucrra, ai dos
soldados scnrc vcniuroso c nunca vcncido D.
lvaro Daza, narqucs dc Sania Cruz. E nao
dciarci agora dc coniar-vos o quc aconicccu
ncsia rcsa da Prcsa". Era iao crucl o filIo do
Darla Fuiva c iraiava iao nal os scus caiivos
quc, acnas csics conIcccran quc a Lola" os ia
alordar, largaran iodos a un icno os rcnos, c
agarraran o scu caiiao quc csiava solrc a
csianicirola, griiando quc vogasscn ligciros c,
assando-o dc lanco cn lanco, da oa roa,
ianias dcniadas lIc dcran c o iraiaran or ial
nodo, quc cn nuiio lrcvc csao sua alna
dcsccu ao infcrno; ial cra a crucldadc con quc clc
sc oriava ara con os scus caiivos, c o odio
cniranIado quc csics lIc voiavan. Volianos a
Consianiinola, c soulcnos dcois la, no ano
701
scguinic, quc foi o dc scicnia c ircs, quc o scnIor
D. Joao dc usiria Iavia ionado Tunis, rivando
os iurcos daquclc diio rcino, c ondo cn
osscssao dclc a Mulcy Hanci, coriando assin as
cscranas dc iornar ali a rcinar, conscrvando-o,
Mulcy Hanida, quc cra o nouro nais crucl c ao
ncsno icno o nais valcnic quc no nundo
Iouvc. Esia crda foi nuiio scniida clo Crao-
Turco, o qual, usando da sagacidadc roria dc
iodos os da sua fanlia, ajusiou a az con os
Vcnczianos, quc a dcscjavan nuiio nais ainda
quc clc, c no ano scguinic, quc cra o dc scicnia c
quairo, nandou aiacar a Colcia c o Foric quc
junio dc Tunis Iavia lcvaniado o scnIor D. Joao.
En iodos csics lanccs andava cu no rcno, scn
alguna cscrana dc lilcrdadc; clo ncnos nao
cscrava alcana-la or ncio dc rcsgaic, orquc
Iavia dcicrninado conigo dc nao cscrcvcr a ncu
ai a dar-lIc noicia da ninIa dcsgraa. Pcrdcu-
sc finalncnic a Colcia, crdcu-sc o Foric, raas
solrc as quais csiivcran scicnia c cinco nil
soldados iurcos agos, c nais dc quairoccnios
nil nouros c aralcs dc ioda a frica,
aconanIado csic inuncravcl odcr dc gcnic
con ianias nunics c circcIos dc gucrra, c
con ianios gasiadorcs quc csics udcran afinal
colrir a Colcia c o Foric con nilIarcs dc
nanadas dc icrra, quc solrc clcs lanavan.
Princiro sc crdcu a Colcia, Iavida aic aquclc
icno or incugnavcl, nas csia crda nao dcvc
702
rccair solrc os scus dcfcnsorcs, os quais cn sua
dcfcsa fizcran iudo quanio odian c dcvian
fazcr, c roccdcu da facilidadc con quc sc odian
lcvaniar irincIciras solrc aquclc arcal dcscrio,
ois quc, acIando-sc ali agua a dois alnos, os
iurcos ncn a duas varas a cnconiraran; c or
isso con nuiios sacos dc arcia lcvaniaran
irincIciras iao alias quc cccdian a aliura do
Foric, c, colrindo csic dc iiros inccssanics, nao
cra ossvcl csiar dcniro dclc ara dcfcndc-lo. A
oiniao conun foi quc os nossos andaran nal
cn sc cnccrrarcn na Colcia, c quc icrian andado
nclIor indo cscrar o ininigo no cano, ao
icno cn quc clc dcscnlarcava. nas os quc isio
disscran falan dc lcvc c con ouca ccricncia
dc casos scnclIanics, orquc sc na Colcia c no
Foric o ccrciio crisiao nao assava dc scic nil
Ioncns, cono c salido, nal odia un nuncro
iao cqucno dc gucrrciros, or nais csforados
quc fosscn, sair ao cano c ofcrcccr a una
laialIa ao ininigo quc o aiacava con foras
inconaravclncnic sucriorcs. Cono c ossvcl
dciar dc crdcr-sc una fora quc nao c
socorrida, solrciudo quando c ccrcada or
nuiios c icnazcs ininigos, c csics dc nais a nais
csiao na sua roria icrra? Porcn arcccu a
nuiias cssoas, c dcssas fui cu una, quc ial
crda foi una graa csccial conccdida clo ccu
EsanIa, crniiindo quc afinal dc iudo ficassc
ara scnrc dcsiruda c arrasada aqucla guarida
703
dc nalfciiorcs, a qual scn rovciio algun cusiava
ncsna EsanIa grandc quaniidadc dc dinIciro
ara conscrvar aqucla osiao dc quc nao rccclia
rovciio c acnas odia scrvir ara conscrvar a
ncnoria do invicissino Carlos V, quc fora qucn
nouiro icno a ganIara; cono sc fora nisicr,
ara iornar csia ncnoria cicrna, quc aquclas
cdras a susicniasscn, a cla quc janais sc
varrcra da rccordaao dos csanIois. Pcrdcu-sc
ianlcn o Foric; nas os iurcos soncnic
conscguiran ganIa-lo alno a alno, orquc os
soldados, quc o dcfcndian, clcjaran iao foric c
valorosancnic, quc os iurcos crdcran ali nais
dc vinic c cinco nil Ioncns cn vinic c dois
assalios quc sc viran olrigados a fazcr. Dc
irczcnios dcfcnsorcs, quc cscaaran con vida,
ncn un so dciou dc ficar fcrido. sinal claro c
cvidcnic do scu csforo, c do lcn quc soulcran
dcfcndcr-sc c cunrir o dcvcr dc valcnics
soldados. Fcndcu-sc or caiiulaao un cqucno
foric quc csiava no ncio do lago, c dc quc cra
caiiao D. Joao Zanogucra, cavalciro valcnciano c
fanoso gucrrciro. Ficou caiivo D. Pcdro Pucrio-
Carrcro, gcncral da Colcia, o qual fcz iodo o
ossvcl ara dcfcndcr a raa, c dc ial nodo
scniiu o Iavc-la crdido, quc no caninIo dc
Consianiinola falcccu dc uro csar, nao
cIcgando vivo qucla caiial. Tanlcn ficou
risionciro o gcncral do Foric quc sc cIanava
Calvio CcrlclIon, cavalciro nilancs, grandc
704
cngcnIciro c valcnissino soldado. Morrcran
ncsias duas raas nuiias cssoas dc conia, c foi
una dclas Pagao Doria, cavalciro do Ialiio dc S.
Joao, Ioncn or circno gcncroso, cono o
nosirou cla suna lilcralidadc dc quc usou con
scu irnao o fanoso Joao Andrc Doria; c o quc
nais lasiinou or ocasiao da sua noric foi quc
csia sc cccuiassc clas naos dc uns aralcs (nos
quais sc fiou quando viu ja o Foric crdido} quc
sc ofcrcccran ara guia-lo, disfarado con
vcsiidos dc nouro, aic Talarca (quc c un
cqucno orio ossudo clos gcnovcscs naqucla
rilcira ara o fin dc ccrciiarcn a csca do
coral}; os iais aralcs lIc coriaran a calca c a
iroucran ao gcncral da arnada iurca, o qual
cunriu ara con clcs o aniigo rifao casiclIano,
quc diz. Andu quc u tuuo ugudu, o tudo
scnc sc uIoccc; c, scgundo sc conia, nandou
o gcncral cnforcar os quc lIc iroucran a calca
or nao Iavcrcn irazido vivo o dono dcla. Enirc
os crisiaos, quc no Foric sc crdcran, foi un
dclcs D. Pcdro dc Aguilar, naiural nao sci dc quc
icrra da Andaluzia, o qual scrvira no Foric o
osio dc alfcrcs, c cra soldado dc nuiia valia c dc
raro cnicndincnio, icndo csccial graa nas
coisas dc ocsia. digo isio orquc a sua soric o
irouc ninIa galcra, ao ncu lanco c a scr
cscravo, assin cono cu, do ncsno scnIor; c
anics quc nos sasscnos daquclc orio cons
csic cavalciro dois soncios, un Colcia, c ouiro
705
ao Foric. csics soncios os conscrvo dc ncnoria c
Ici-dc rccii-los or nc arcccr quc scrao clcs
ocasiao dc razcr c nao dc cnjo. Quando o caiivo
noncou a D. Pcdro dc Aguilar, D. Fcrnando olIou
ara os scus ircs conanIciros, quc iodos sc
sorriran; un dclcs dissc cniao ao caiivo. Anics
quc Vossa Mcrcc assc adianic, cdia-lIc cu a
graa dc dizcr-nc sc orvcniura salc alguna
coisa a rcsciio do dcsiino quc icvc ou do quc foi
fciio dcssc D. Pcdro dc Aguilar." Fcsondcu o
caiivo. O quc sci c quc no fin dc dois anos quc
clc csicvc cn Consianiinola fugiu dc la cn irajc
dc Arnauic aconanIado dun csia grcgo; nao
sci sc sc s cn lilcrdadc nas acrcdiio quc sin,
orquc dali a un ano iornci a vcr cn
Consianiinola o ial grcgo, nas nao nc foi
ossvcl crguniar-lIc o succsso daqucla
viagcn".
Pois saila Vossa Mcrcc dissc o cavalciro
quc cssc D. Pcdro c un ncu irnao, c quc
voliou a EsanIa, csiando agora norador no
nosso lugar, lcn, casado, rico c con ircs filIos.
Craa scja dada a Dcus cclanou o
caiivo or ianios lcncfcios quc lIc fcz,
orquc, scgundo o ncu arcccr, nao Ia solrc a
icrra conicniancnio igual ao quc sc scnic
quando sc alcana a lilcrdadc crdida.
706
Dirci nais rclicou o cavalciro quc sci
nuiio lcn os soncios fciios or ncu irnao.
Fciia-os ois Vossa Mcrcc dissc o
caiivo orquc nclIor os salcra dizcr quc cu.
Dc loa voniadc o farci ja, c o da Colcia cra
assin.
707

CAPTULO XL
No qual sc conia a Iisioria do caiivo.

SONETO
Alnas diiosas, quc a norial cadcia
Foncsics, c quc clo lcn quc olrasics
Dc un solo olscuro c laio rcnoniasics
sullinc rcgiao dc luzcs cIcia;

Quc, ardcndo na ira duna Ionrosa idcia,
Vossas foras na icrra ccrciiasics;
Quc o sanguc alIcio c o rorio
dcrranasics
No nar vizinIo, c na longnqua arcia;

Princiro quc o valor faliou a vida
Aos lraos faiigados quc a viioria
Vos dcran ao cair ja dc vcncida!

Qucda irisic, nas lcla, aondc a Iisioria
Mosira quanio c jusia c a vos dcvida
No nundo a fana, c la nos ccus a gloria.
Dcssa ncsna forna o sci cu dissc o
caiivo.
708
Pois o do Foric coniinuou o cavalciro
sc lcn nc rccordo, cra o scguinic.
SONETO
Da aridcz dcsia icrra dcsgraada,
E dos casiclos clo cIao lanados,
As sanias alnas dc ircs nil soldados
Suliran vivas a nclIor norada!

Mui grandc valcniia ccrciiada
Foi aqui or scus lraos csforados,
Mas afinal ja oucos c cansados,
Todos norrcran viinas da csada!

csic o solo, aondc adcccran
Trisics succssos as Iisanas gcnics
No aiual scc'lo, c nos quc ja corrcran.

Mas janais foran dclc aos ccus luzcnics
Alnas iao sanias, ncn janais dcsccran
Ao scio scu uns coros iao valcnics!
Nao dcsagradaran os soncios, c o caiivo,
alcgrando-sc nuiio con as novas dc scu
canarada, coniinuou assin a Iisioria da sua
vida.
Fcndidos quc foran a Colcia c o Foric, os
iurcos nandaran dcsnaniclar a Colcia, orquc o
Foric ficou cn ial csiado quc nao Iouvc quc
lanar or icrra, c ara a dcsnaniclar nais
709
dcrcssa c con ncnos iralalIo, ninaran-na or
ircs arics; or ncnIuna dclas orcn sc dc
fazcr voar ncsno aquilo quc arccia ncnos
solido, quc cran as nuralIas vclIas; o quc con
nuiia facilidadc vcio a icrra foi quanio Iavia
ficado cn c da foriificaao nova quc iinIa fciio o
Fraiin. Por uliino a arnada voliou vcnccdora c
iriunfanic ara Consianiinola, c oucos ncscs
dcois norrcu ncu scnIor o UcIali, ao qual
cIanavan UcIu Fuux, quc cn lngua iurca
qucr dizcr o Hcncgudo TnIoso, orquc clc o cra, c
c cosiunc cnirc os iurcos orcn uns aos ouiros
os noncs iirados dc algun dcfciio quc icnIan ou
dc alguna viriudc quc ossuan; c succdc isio
orquc nao Ia cnirc clcs scnao quairo aclidos
dc linIagcn quc dcsccndcn da casa oionana, c
as ouiras, cono dissc, ionan nonc c aclido
unas vczcs da incrfciao do coro, c ouiras das
viriudcs do csriio. Ora csic iinIoso vogou ao
rcno caiorzc anos na qualidadc dc cscravo do
Crao-ScnIor, c icndo nais dc irinia c quairo dc
idadc rcncgou c rcnunciou sua fc, ara vingar-
sc dc un iurco, or lIc dar una lofciada cn
ocasiao cn quc sc acIava iralalIando con o
rcno; c foi ianio o scu valor, quc scn sc scrvir
dos caninIos c dos ncios iorcs or quc
cosiunan sulir os nais favoriios do Crao-Turco,
cIcgou a scr rci dc Argcl, c or uliino a gcncral
do nar, quc c o icrcciro cargo quc Ia naquclc
scnIorio. Era calalrcs dc naao, c noralncnic
710
considcrado, cra Ioncn dc lcn c iraiava con
nuiia caridadc os scus caiivos, quc cIcgou a icr
no nuncro dc ircs nil, os quais dcois da sua
noric foran rcariidos, confornc a sua
disosiao icsiancniaria, cnirc o Crao-ScnIor
(quc ianlcn c filIo Icrdciro dc quanios sudiios
norrcn, c cnira cn ariilIas con os nais quc
dcia o dcfunio} c cnirc os scus rcncgados. Quis
a ninIa na soric quc cu iocassc c cricnccssc a
un rcncgado vcncziano, quc foi o nais crucl dc
quanios rcncgados cisiiran, o qual, scndo
gruncic dc una nau, iinIa ficado caiivo do
UcIali, nas quc icvc a foriuna dc lIc agradar
ianio quc foi dos scus rcdilcios aquclc quc clc
nais cncIcu dc lcncfcios. CIanava-sc Aza Aga,
c cIcgou a scr nuiio rico c rci dc Argcl, c con clc
vin dc Consianiinola un ianio nais conicnic
or ficar nais crio dc EsanIa; nao orquc
cnsassc cn cscrcvcr a algucn coniando-lIc os
ncus inforiunios, nas or cscrar quc a soric nc
nao fossc iao advcrsa cn Argcl cono Iavia sido
cn Consianiinola, iinIa fornado nil lanos
ara fugir scn quc ncnIun udcssc lcvar a calo.
En Argcl iraici dc usar dos ncios quc nc
arccian nais rorios ara alcanar o quc ianio
dcscjava, orquc nunca crdi as cscranas dc
olicr a ninIa lilcrdadc, a onio ial quc quando
nc falIava un lano quc cu naquinara, cnsara
c uscra cn cccuao, scn crdcr o anino logo
dcscolria c nc agarrava a ouira cscrana, quc,
711
cnlora dclil c fraca, nc naniivcssc o alcnio.
Assin ia cu cnircicndo a vida nciido cn una
risao ou casa a quc os iurcos cIanan HunIo, c
na qual ncicn os caiivos crisiaos, ianio os quc
sao do Fci, cono os quc sao dc ariicularcs, c os
quc cIanan do AuIc, o quc cquivalc a dizcr quc
sao caiivos do nunicio, orquc scrvcn a cidadc
nas olras ullicas quc a nunicialidadc faz c
nos dcnais iralalIos, c a csics iais caiivos c-lIcs
nuiio difcil alcanar a lilcrdadc, orquc, or
scrcn dc iodos c or nao icrcn scnIor ariicular,
nao aarccc con qucn iraiar o scu rcsgaic
ncsno quando csic nao lIc scja roilido. A csics
HunIos, cono diio fica, cosiunan alguns
ariicularcs do ovo lcvar os scus caiivos,
norncnic quando csics sao dc rcsgaic, orquc
aic quc csic cIcguc os icn ali folgados c scguros.
Tanlcn os caiivos do Fci, scndo igualncnic dos
dc rcsgaic, nao sacn a iralalIo con a cIusna
dos ouiros a nao scr quando o diio rcsgaic sc
dcnora, orquc cn ial caso, ara quc dclc iraicn
con nais afinco, os fazcn iralalIar c ir lcnIa
con aquclcs, coisa quc nao c cqucno iralalIo.
Eu cra ois un dos dc rcsgaic; cono soulcran
quc cu iinIa sido caiiao, no nuncro dclcs c no
dos cavalciros nc uscran, osio quc cu iivcssc
diio quc cra dc oucas osscs c scn fazcnda.
Lanaran-nc una cadcia, nais or sinal dc
rcsgaic do quc or nc scgurarcn con cla, c
assin assava cu a vida cn aquclc HunIo con
712
ouiros nuiios cavalciros c cssoas gradas, con o
dcsiino c o sinal caracicrsiico dos dc rcsgaic, c
osio quc s vczcs, ou quasc scnrc, nos
acriassc a fonc, c nos afligissc a nudcz, o quc
nais nos aiorncniava cra ouvir c vcr a cada
asso as inaudiias c nunca visias crucldadcs con
quc o ncu scnIor ja noncado iraiava os crisiaos.
Cada dia cnforcava un, cnalava csic, coriava as
orclIas quclc, c isio or iao ouca coisa c ianio
scn razao, quc os iurcos conIccian quc o fazia
or Ialiio c or naiural condiao dc scr
assassino dc iodo o gcncro Iunano. So lIc caiu
cn graa un soldado csanIol cIanado fulano
dc ial Saavcdra, orquanio, acsar dc Iavcr fciio
coisas quc ficarao or nuiios anos na ncnoria
daqucla gcnic, c iodas ara alcanar a sua
lilcrdadc, ncn or isso lIc dcu ncn nandou dar
lasionadas c ncn scqucr o naliraiou dc
alavras, c succdcu isio con csanio nosso, ois
quc cla nais cqucna das nuiias coisas quc fcz
icnanos quc fossc cnalado, c clc ianlcn nais
dc una vcz o icncu. Sc o icno no crniiissc cu
coniaria algunas das avcniuras dcsic soldado,
con as quais vos cnircicria c vos faria adnirar
nuiio nais do quc con a narraao da ninIa
Iisioria. Voliando ois a csia dirci quc ara o
aiio da nossa risao csiavan voliadas as janclas
da casa dc un nouro rico c rincial, as quais
cono sao dc ordinario as dos nouros, nais cran
frcsias quc janclas, c dc nais a nais cran
713
colcrias dc cscssas c csirciias gclosias. E un
dia succdcu quc csiando cn un ccrrado con ircs
conanIciros a vcr or assaicno sc odanos
saliar con as cadcias, c csiando sos (orquc
iodos os ouiros crisiaos iinIan ido iralalIar}
lcvanici or acaso os olIos, c vi aarcccr or
aquclas csirciias janclinIas dc quc falci una
cana con un lcno aiado na onia, lalanccando-
sc c novcndo-sc quasc cono a dar-nos sinal ara
cIcgarno-nos a cla c iona-la. Fcaranos nisio, c
un dos quc csiavan conigo foi colocar-sc
dclaio da cana ara vcr sc a largavan ou o quc
fazian. Mal clc cIcgou, lcvaniaran a cana c
novcran-na ara os dois lados, cono sc
disscsscn nuo con a calca. Fciirou-sc o crisiao,
c iornaran a laiar a cana c a fazcr iguais
novincnios, nas indo ouiro, succdcu a csic o
ncsno quc ao rinciro. Foi cn scguida o
icrcciro, c succdcu-lIc o ncsno quc aos dois. E
vcndo cu isio, nao quis dciar dc ccrincniar a
soric, c acnas cIcguci a colocar-nc dclaio da
cana, dciaran-na cair c cla vcio dar-nc aos cs
dcniro do HunIo. Traiando logo dc dcsaiar o
lcno, vi nclc un no, c cnconirci dcniro dcz
cianiis, quc sao unas nocdas dc ouro dc quc
usan os nouros c cada una das quais icn o
valor dc dcz dos nossos rcalcs. Sc salici dc
conicnic con o acIado, c cscusado dizc-lo, ois
foi ianio o conicniancnio cono a adniraao ao
cnsar dc dondc nos odcria vir aquclc lcn,
714
csccialncnic a nin, ois c fora dc ioda a duvida
quc nao sc qucrcndo cnircgar a cana scnao a
nin, a ncrcc so a nin cra fciia. Traici cn iodo o
caso dc arrccadar o dinIciro, cn scguida quclrci
a cana, volici ara o icrrao, olIci ara a jancla c
vi cniao quc or cla saa una nao lranca cono a
ncvc, alrindo-a c fccIando-a rcciiiadancnic.
Esia dcscolcria lcvou-nos a nos caaciiar ou a
inaginar quc alguna nulIcr quc vivia naqucla
casa fora qucn nos fcz aquclc lcncfcio, c nos,
cn sinal dc quc lIc agradccanos, lIc fizcnos
salcnas confornc o uso dos nouros, inclinando a
calca, dolrando o coro c ondo os lraos
solrc o ciio. Pouco dcois nosiraran cla
ncsna jancla una cruz fciia dc canas c
incdiaiancnic a rciiraran. Con csic sinal nais
nos caaciianos dc quc naqucla casa csiivcssc
caiiva alguna crisia, c quc cssa cra qucn nos
iinIa fciio a ncrcc, nas a lrancura da nao c os
lracclcics quc ncla vinos nos fizcran nudar dc
cnsancnio, osio quc inaginasscnos quc cla
fossc una das crisias rcncgadas, quc dc ordinario
cosiunan ionar or lcgiinas nulIcrcs os scus
rorios anos, c con isso sc dao or nuiio
fclizcs, orquc as csiinan nais quc as da sua
naao. En iodas as nossas conjcciuras
csiivcnos, orcn, nuiio longc da vcrdadc, c or
csia razao da cn dianic iodo o nosso
cnircicnincnio cra olIar fiancnic ara a jancla
airavcs da qual nos iinIa aarccido a loa csircla
715
da cana; nas assaran-sc uns lons quinzc dias
scn quc a vsscnos, ncn scqucr a nao, ou
qualqucr sinal, c acsar dc cn iodo csic icno
Iavcrnos rocurado con grandc soliciiudc salcr
qucn vivia naqucla casa, c sc ncla Iavia alguna
crisia rcncgada, nunca cnconiranos qucn nos
disscssc ouira coisa scnao quc ali vivia un nouro
rico c rincial cIanado Agi-Moraio, alcaidc quc
iinIa sido da Daia, quc cnirc clcs c ofcio dc
nuiia Ionra; nas quando ja nao cscravanos
quc or ali nos cIovcrian nais cianiis, vinos
con surrcsa rcaarcccr a cana icndo ouiro
lcno con ouiro no nais crcscido, c isio succdcu
quando, cono da ouira vcz, o HunIo csiava so c
scn gcnic. Fizcnos a ncsna ccricncia, indo
rinciro do quc cu cada un dos ircs quc conigo
csiavan; nas a ncnIun dclcs sc laiou a cana,
so cu iivc cssa diia, orquc ninIa vcz
dciaran-na cair. Dcsaici cniao o no, c cnconirci
quarcnia cscudos dc ouro csanIois c un acl
cscriio cn aralc, c fciia no fin do cscriio una
grandc cruz. Dcijando-a, ionci os cscudos, volici
ao icrrado, iodos fizcnos as nossas salcnas,
iornou a aarcccr a nao, fiz-lIc sinal dc quc ia
lcr o acl c or cniao fccIou-sc a jancla.
Ficanos iodos alcgrcs c ao ncsno icno
confusos con o succdido; c, nao salcndo
ncnIun dc nos a lngua aralc, cra grandc o
nosso dcscjo dc cnicndcr o quc o acl coniinIa,
c cra nais ainda a dificuldadc dc rocurar qucn
716
o lcssc. Por uliino, ionci a rcsoluao dc fiar-nc
dc un rcncgado naiural dc Murcia, quc sc iinIa
dcclarado ncu grandc anigo, c cnirc o qual c cu
sc iinIan dado iais ligacs quc o olrigavan a
guardar o scgrcdo quc lIc confiassc, orquc
cosiunan alguns rcncgados, quando fornan
icnao dc voliar icrra dc crisiaos, irazcr consigo
aicsiados dc caiivos disiinios cn quc dao fc, cla
forna quc odcn, dc quc cssc ial rcncgado c
Ioncn Ionrado, quc scnrc fcz lcn aos
crisiaos, c quc icn firnado o lano dc cvadir-sc
na rincira ocasiao quc lIc aarca; dcsics
alguns Ia quc con a nclIor inicnao rocuran
csics aicsiados, ouiros scrvcn-sc dclcs cn ccrios
casos c or nanIa, ois vindo roular a icrra dc
crisiaos, c crdcndo-sc ou ficando caiivos,
nosiran os aicsiados c dizcn quc or csscs
acis sc vcra o roosiio con quc vinIan, c quc
csic cra ficar cn icrra dc crisiaos, c con cssc fin
c quc vinIan cn corso con os dcnais iurcos.
Dcsic nodo sc livran do rinciro ncio, c sc
rcconcilian con a Igrcja scn lIc icr fciio nal
algun; nas no rinciro cnscjo quc sc lIcs
ofcrccc, volian Darlaria c sao dc novo o quc
danics cran. Ouiros Ia quc clo conirario
rocuran dc loa fc csics acis c sc dcian ficar
cn icrra dc crisiaos. Ora un dos diios rcncgados
cra csic ncu anigo, o qual iinIa dc iodos os
nossos canaradas aicsiados quc quanio cra
ossvcl o acrcdiiavan cono Ioncn dc lcn, c os
717
nouros o qucinarian vivo sc lIc cnconirasscn
iais acis. Consiou-nc quc clc salia lcn o
aralc, c quc nao so o falava cono ianlcn quc o
cscrcvia; coniudo anics dc nc alrir con clc, lIc
dissc quc nc lcssc aquclc acl quc or acaso
iinIa cnconirado cn un luraco quc Iavia no
siio ondc Ialiiavanos. Alriu-o c csicvc lasianic
icno a olIar ara clc c a iraduzi-lo cn voz
laia. Pcrgunici-lIc sc o cnicndia; rcsondcu-nc
quc crfciiancnic c quc, sc cu qucria quc nc
conunicassc alavra or alavra o scu conicudo,
lIc dcssc iinia c cna ara quc nclIor o fizcssc.
Logo lIc dci o quc cdia, c ouco a ouco o foi
iraduzindo, dizcndo-nc no fin.
Tudo o quc aqui vai cn ronancc c, lcira
or lcira, o quc conicn csic acl nourisco, nas
Ia-dc advcriir-sc quc ondc sc diz Lcu Mucn sc
dcvc cnicndcr Nossu ScnIou u Vgcn Muu.
Lcnos cniao o acl quc dizia assin.
Quando cu cra ncnina, iinIa ncu ai una
cscrava, a qual na ninIa lngua nc dcu
conIccincnio da douirina crisia, c nc dissc
nuiias coisas dc Lclla Marycn. A ial crisia
norrcu, c cu sci quc nao foi ao fogo nas sin quc
foi ara Ala, orquc a vi dcois duas vczcs, c nc
dissc quc fossc icrra dos crisiaos vcr a Lclla
Marycn, quc nc qucria nuiio. Nao sci cono Ici-
dc ir. icnIo visio dcsia jancla nuiio crisiao, nas
so iu nc Ias arccido cavalIciro. Sou nuiio nova
718
c fornosa, c icnIo nuiio dinIciro ara lcvar
conigo. olIa iu sc odcs conscguir quc vanos
anlos, c la scras ncu narido, sc quiscrcs, c, sc
nao quiscrcs, nao sc nc dara nada disso, ois
quc Lclla Marycn nc dara narido con qucn cu
casc. Eu cscrcvi isio, rcara lcn naquclc a qucn
o dcrcs a lcr, nao ic fics dc ncnIun nouro,
orquc iodos sao crfidos. Disio icnIo cu nuiia
cna, ois quiscra quc cn ningucn ic confiasscs,
orquc, sc ncu ai o soulcr, nc lanara logo a
un oo c nc colrira dc cdras, orci un fio na
cana, aia nclc a rcsosia, c sc nao icns qucn ic
cscrcva cn aralc, crinc-ic or sinais, quc Lclla
Marycn fara con quc cu ic cnicnda. Ela c Ala ic
guardcn, c lcn assin ianlcn cssa cruz quc cu
lcijo nuiias vczcs, cono nc ordcnou a caiiva."
Noiai, scnIorcs, sc inIanos ou nao jusios
noiivos ara quc as razcs dcsic acl nos
causasscn adniraao c alcgria, c ianio nais quc
o rcncgado lcn cnicndcu nao icr sido
casualncnic acIado csic acl, anics sc
caaciiou dc quc rcalncnic a algun dc nos fora
dirigido; c ncsia crsuasao nos cdiu quc, sc cra
vcrdadc o quc susciiava, nos fiasscnos nclc,
ois, scndo assin, arriscaria a sua vida cla
nossa lilcrdadc; c, dizcndo isio, iirou do ciio un
crucifio dc ncial, c dcrranando nuiias
lagrinas, jurou or Dcus, rcrcscniado or
aqucla inagcn, cn quc clc, ainda quc nuiio
ccador c fragil, nuiio c nuiio ficlncnic cria quc
719
guardaria lcaldadc c scgrcdo cn iudo quanio
quiscsscnos dcscolrir-lIc orquc lIc arccia c
quasc adivinIava quc or ncio daqucla quc o
acl Iavia cscriio, clc c iodos nos
conscguiranos a nossa lilcrdadc, c dcsic nodo
alcanaria clc o quc nais dcscjava, quc cra voliar
ao grcnio da Sania Igrcja sua Mac, da qual cono
ncnlro olrc csiava scarado or sua
ignorancia c or scus ccados. Con ianias
lagrinas c con nosiras dc ianio arrccndincnio
falou o rcncgado, quc iodos nos afoiiancnic
rcsolvcnos dcclarar-lIc a vcrdadc do succsso, c
iudo lIc conianos scn cncolrir nada.
Mosiranos-lIc a jancla or ondc aarccia a cana,
c clc narcou dali a casa c ficou dc r grandc c
csccial cuidado cn indagar qucn Ialiiava ncla.
Acordanos ianlcn quc scria lon rcsondcr ao
lilIcic da noura c, cono inIanos qucn o
soulcssc cscrcvcr, incdiaiancnic cscrcvcu o
rcncgado as razcs quc lIc fui diiando, quc foran
as quc iciualncnic dirci, orquanio nao sc nc
varrcu da ncnoria ncn varrcra cnquanio vida
iivcr, ncnIun dos onios sulsianciais dcsic
succsso. Eis o quc sc rcsondcu noura.
O vcrdadciro Ala ic guardc, ninIa scnIora,
c aqucla lcndiia Marycn, quc c a vcrdadcira Mac
dc Dcus, c aqucla quc or ic qucrcr lcn ic Ia
gravado no coraao a voniadc dc ircs icrra dos
crisiaos. Inlora-lIc iu quc sc sirva dar-ic a
cnicndcr cono odcra r or olra o quc ic
720
ordcna, ois c iao loa quc dcccrio assin o fara.
Da ninIa aric c da dc iodos csics crisiaos quc
conigo sc acIan, ic ofcrco fazcr or icu rcsciio
quanio aic norrcr udcrnos. Nao dcics dc nc
cscrcvcr c dc nc avisarcs do quc cnsarcs cn
fazcr, quc cu nunca dciarci dc rcsondcr-ic. o
grandc Ala nos dcu un crisiao caiivo quc salc
falar c cscrcvcr iua lngua iao lcn cono vcras
dcsic acl, c or isso scn ncdo algun nos
odcs avisar dc quanio quiscrcs. Quanio ao
dizcrcs quc, sc forcs icrra dos crisiaos scras
ninIa csosa, cu ic roncio quc or csosa ic
acciiarci c io roncio cono lon c ficl crisiao, c
lcn dcvcs salcr quc os crisiaos cunrcn nclIor
quc os nouros aquilo quc roncicn. Ala c
Marycn sua Mac scjan cn iua guarda, ninIa
scnIora."
Escriio c fccIado csic acl, cscrci dois dias
quc o HunIo csiivcssc so, c logo fui ao cosiunado
siio do icrrado ara vcr sc dcscolria a cana, quc
cfciivancnic nao iardou nuiio cn aarcccr.
Assin quc a vi, osio quc nao udcssc vcr qucn
a unIa, nosirci o acl ara dar a cnicndcr quc
uscsscn o fio; nas ja a cana o irazia, c a clc aici
o acl, c dali a ouco iornou a aarcccr a
ncsna csircla quc ja anicriorncnic anunciara a
nossa loa vcniura, c vinIa ali aiado o lcno, quc
das ouiras vczcs sc nosirara cono scndo a
landcira lranca da az.
721
Dciaran-na cair c, lcvaniando-a, cnconirci
no lcno cn ioda a csccic dc nocda dc ouro c
raia nais dc cinqucnia cscudos, os quais
cinqucnia vczcs nais dolraran o nosso
conicniancnio c firnaran a nossa cscrana dc
alcanarnos a lilcrdadc. En aqucla ncsna noiic
voliou o nosso rcncgado c nos dissc icr salido
quc naqucla casa vivia o ncsno nouro quc nos
Iavian diio cIanar-sc Agi-Moraio, riqussino cn
ioda a cicnsao da alavra, o qual iinIa so una
filIa, Icrdcira dc ioda a sua foriuna, c quc cra
gcral oiniao cn ioda a cidadc scr a nais fornosa
nulIcr da Darlaria c quc nuiios dos vicc-rcis
quc ali vinIan a iinIan cdido cn casancnio,
nas quc cla nunca quiscra casar-sc, c quc
igualncnic soulc quc Agi-Moraio iivcra una
caiiva crisia ja falccida. Tudo isio concordava
con o quc vinIa no acl. Logo confcrcncianos
con o rcncgado solrc o ncio dc raiar a noura,
c voliarnos iodos icrra dc crisiaos, c acordou-
sc afinal quc or cniao cscrasscnos o scgundo
aviso dc Zoraida, quc cra o nonc daqucla quc
qucr agora cIanar-sc Maria. orquanio lcn
vanos nos quc cla c nao ouira cssoa cra qucn
dcvia rcsolvcr iodas as dificuldadcs. Asscniando
nos nisio, dissc o rcncgado quc ficasscnos
dcscansados, ois quc clc nos oria cn lilcrdadc
ou crdcria a vida. Quairo dias csicvc o HunIo
con gcnic, quc foran ouiros ianios cn quc
dciou dc aarcccr a cana, c ao calo dclcs, cn o
722
cosiunado silcncio do HunIo, aarcccu a cana
con o lcno iao rcnIc quc ronciia un
fclicssino ario. A cana c o lcno inclinaran-sc
ara nin, c cnconirci nclc ouiro acl c ccn
cscudos dc ouro scn ouira qualqucr nocda.
AcIando-sc ali o rcncgado, dcnos-lIc a lcr o
acl dcniro do nosso rancIo, c clc nos dissc quc
cra csic o scu icor.
Eu nao sci, ncu scnIor, cono r cn ordcn
a nossa ariida ara EsanIa, ncn Lclla Marycn
no Ia rcvclado, osio quc lIo icnIa cu
crguniado. o quc sc odcra fazcr c quc cu vos
darci or csia jancla nuiio dinIciro cn ouro.
rcsgaiai-vos con clc, c igualncnic dos vossos
anigos va un a icrra dc crisiaos, conrc la una
larca, c vcnIa luscar os ouiros, c quanio a nin
cnconirar-nc-a no jardin quc nos cricncc, o
qual csia oria do Dal-Azoun junio narinIa,
ondc icnIo dc assar iodo csic vcrao con ncu
ai c con os criados. dali nc odcrcis iirar dc
noiic scn ncdo ncnIun c lcvar-nc larca.
E olIa quc Ias-dc scr ncu narido, quando
nao cu cdirci a Marycn quc ic casiiguc.
Sc nao icns cn qucn confics ara ir luscar
a larca, rcsgaia-ic iu c aric, quc cu sci quc
voliaras nais dcrcssa quc qualqucr ouiro,
orquc cs cavalIciro c crisiao.
723
Procura salcr ondc c o jardin, c quando
asscarcs or a, ficarci salcndo quc o HunIo
csia so, c cniao ic darci nuiio dinIciro.
Ala ic guardc, ncu scnIor."
Era isio o quc dizia c coniinIa o scgundo
acl, c salido or iodos, cada un sc ofcrcccu
ara scr rcsgaiado, c roncicu ir c voliar scn
dcnora, c ianlcn cu nc ofcrcci ara a ncsna
cnrcsa. a iudo orcn sc os o rcncgado,
dizcndo quc dc ncnIun nodo conscniiria quc
un sc uscssc cn lilcrdadc scn quc fosscn
iodos junios, orquc lIc iinIa nosirado a
ccricncia quanio nal cunrian os livrcs a
alavra quc davan no caiivciro, orquanio
nuiias vczcs sc iinIan scrvido do ncsno ncio
alguns caiivos rinciais, rcsgaiando un quc
fossc a Valcncia ou a Malorca con o dinIciro
ncccssario ara arnar un navio c vir luscar os
quc o Iavian rcsgaiado, c coniudo nunca nais
voliava, orquc a lilcrdadc alcanada c o ncdo
dc iornar a crdc-la lIc aagava da ncnoria
iodas as alncgacs do nundo.
E, cn icsicnunIo da vcrdadc quc nos dizia,
nos coniou cn lrcvcs alavras un caso quc
quasc na ncsna ocasiao sc iinIa dado con uns
cavalciros crisiaos, o nais csiranIo quc janais
succdcu naquclas arics, nas quais a cada asso
ocorrcn coisas dc adniraao c grandc csanio.
724
Afinal dissc quc o quc sc odia c dcvia fazcr
cra quc o dinIciro dcsiinado ao rcsgaic dc un
crisiao sc dcssc a clc ara conrar a ara Argcl
un navio, con o rcicio dc sc fazcr ncrcador c
iraficar cn Tciua c naqucla cosia c quc, scndo clc
o scnIor do navio, facilncnic odcria iira-los do
HunIo c cnlarca-los a iodos. Quc or isso quc a
noura, cono o iinIa ronciido, dava dinIciro
ara rcsgaia-los a iodos, csiando livrcs cra facil
cnlarcarcn ainda dc dia, c a naior dificuldadc
quc sc ounIa cra a dc nao conscniircn os
nouros quc algun rcncgado icnIa larca, c so
laicl grandc ara ir cn corso, orquc rcccian
quc o quc conra larca, norncnic scndo
csanIol, sc dcsiinc a ir ncla a icrra dc crisiaos;
nas quc clc rcnovcria csia dificuldadc,
conscguindo quc un nouro iagarino ionassc
socicdadc na conra da larca c no ganIo das
ncrcadorias, c dcsic nodo sc iornava scnIor da
ncsna larca c dava iodo o ncgocio or
concludo.
E osio quc arcccssc nclIor, ianio a nin
cono aos ncus canaradas, quc clc fossc cla
larca a Malorca, cono dizia a noura, julganos
rudcnic nao coniraria-lo, rcccosos dc quc, sc
nao fizcsscnos o quc clc aconsclIara, nos Iavia
dc dcnunciar c r-nos cn risco dc crdcr as
vidas, sc dcscolrissc o quc csiava conlinado
con Zoraida, cla vida da qual nos iodos
daranos as nossas; c ncsias circunsiancias
725
rcsolvcnos cnircgar iudo s naos dc Dcus c s
do rcncgado; c ncsic csiado dc coisas
rcsondcnos a Zoraida quc faranos iudo quanio
nos aconsclIava, ois quc o dclincara con ianio
iino, cono sc lIc iivcssc sido rcvclado or Lclla
Marycn, c quc cn scu odcr csiava a rcsicza ou
a dcnora do ncgocio.
Ouira vcz lIc ofcrcci a nao dc csoso; c,
aconicccndo csiar no dia scguinic o HunIo scn
gcnic, or divcrsas vczcs nos dcu, or via da cana
c do lcno, dois nil cscudos dc ouro, c un acl
ondc dizia quc no rinciro juna, quc
corrcsondc nossa scia-fcira, iria ara o
jardin dc scu ai, c quc anics dc ir nos daria
nais dinIciro; c, sc csic nao lasiassc, disso a
avisasscnos, ois quc nos daria quanio lIc
cdsscnos, orquanio scu ai ianio ossua quc
nao daria cla falia, c ncsno aic orquc cla
iinIa as cIavcs dc iudo.
Dcnos logo quinIcnios cscudos ao rcncgado
ara conrar a larca. Con oiioccnios nc
rcsgaici cu, dando o dinIciro a un ncrcador
valcnciano quc na ocasiao csiava cn Argcl, o qual
nc rcsgaiou dc cl-rci, cncnIando a sua alavra
cn quc acnas cIcgassc dc Valcncia o rinciro
laicl agaria o ncu rcsgaic, orquc, sc dcssc
logo o dinIciro, faria susciiar o rci dc quc Ia
nuiios dias o ncu rcsgaic csiava cn Argcl c quc
o ncrcador sc scrvira dclc ara o scu ncgocio.
726
En suna. ncu ano cra iao caviloso quc dc
nodo ncnIun conscgui quc dcscnlolsassc logo
o dinIciro.
Na quinia-fcira anics da scia cn quc dcvia
ir ara o jardin dc scu ai, a fornosa Zoraida nos
dcu ouiros nil cscudos c nos avisou da sua
ariida, cdindo-nc quc, sc nc rcsgaiassc, logo
sulissc ao jardin dc scu ai, c cn iodo o caso
icniassc ir icr la con cla.
Fcsondi-lIc cn oucas alavras quc assin
o faria, c quc nao sc csqucccssc dc nos
cnconcndar a Lclla Marycn, rczando iodas
aquclas oracs quc lIc Iavia cnsinado a caiiva.
Fciio isio, iraianos dc disor as coisas ara
quc os nossos ircs conanIciros sc rcsgaiasscn
ara nos faciliiarcn a sada do HunIo c ara quc
ianlcn, or cu csiar rcsgaiado c clcs nao,
Iavcndo dinIciro ara o rcsgaic dc iodos, nao sc
alvoroasscn c o dialo os aconsclIassc a alguna
coisa cn rcjuzo dc Zoraida; orquanio, ainda o
scrcn clcs qucn cran nc odcria iirar dc
scnclIanic rcccio, ainda assin nao quis r o
ncgocio cn risco, c or csia razao os fiz rcsgaiar
da ncsna nancira or quc cu nc rcsgaici,
cnircgando iodo o dinIciro ao ncrcador, ara o
icrnos lcn cn scguro, scn quc coniudo lIc
dcscolrsscnos a nossa cnrcsa c o scgrcdo or
causa do crigo quc corranos.
727

CAPTULO XLI
No qual o caiivo coniinua a sua Iisioria.

Ainda nao cran assados quinzc dias c ja o
nosso rcncgado iinIa conrado una nagnfica
larca, con caacidadc ara ncla sc aconodarcn
nais dc irinia cssoas; c a fin dc dcsviar
susciias c iornar scgura a cnrcsa, cnrccndcu
viagcn a un lugar cIanado Sargcl, quc csia a
vinic lcguas dc Argcl ara os lados dc Ora, ondc
sc ncgocia nuiio cn figos assos. Duas ou ircs
vczcs fcz cssa viagcn cn conanIia do iagarino
dc quc falci. Tugunos cIanan na Darlaria aos
nouros dc Aragao, c Mudcucs aos dc Cranada,
c no rcino dc Fcz cIanan a csics uliinos EcIcs,
os quais sao a gcnic dc quc o rci dali nais sc
scrvc na gucrra.
Ora, cada vcz quc o rcncgado assava con a
sua larca dava fundo nuna cqucna cnscada
quc disiava ncnos dc dois iiros dc frccIa do
jardin ondc Zoraida csiava nossa cscra, c
nuiio dc roosiio sc colocara ali, con os
nourozinIos ao rcno, ora a fazcr a uzuu, ora a
fingir quc cnsaiava o quc cnsava fazcr dcvcras, c
dcsic nodo ia ao jardin dc Zoraida, c cdia-lIc
728
fruia, quc scu ai lIc dava scn o conIcccr; c or
nais diligcncias quc fcz, cono dcois nc dissc,
ara falar con Zoraida c dizcr-lIc quc cra clc quc
iria dc ncu nando lcva-la a icrra dc crisiaos, c
quc or isso csiivcssc scgura c conicnic, nunca o
dc conscguir, orquc as nouras nao sc dcian
vcr dc ncnIun nouro ou iurco scn quc ial
nandcn scus naridos ou ais. con crisiaos
caiivos c quc clas vinIan fala ainda nais do
quc scria razoavcl; nas nclIor foi quc
aconicccssc assin, orquc nc csaria quc lIc
Iouvcssc falado, ois ialvcz cla sc inquiciassc,
vcndo quc o scu ncgocio andava na loca dc
rcncgados; Dcus, quc ordcnara as coisas dc ouiro
nodo, nao dcu lugar ao lon dcscjo quc iinIa o
rcncgado, c csic, vcndo con quania scgurana ia
c voliava a Sargcl, c quc dava fundo quando,
cono c ondc qucria, c quc o iagarino scu
conanIciro nao iinIa ouira voniadc quc nao
fossc a sua, c quc cu ja csiava rcsgaiado, faliando
acnas luscar alguns crisiaos quc vogasscn ao
rcno, dissc-nc quc vissc cu quais qucria irazcr
conigo afora os rcsgaiados, c quc os iivcssc
rcvcnidos ara a rincira scia-fcira, dia quc
iinIa cscolIido ara scr o da nossa ariida. En
visia disio falci a dozc csanIois, iodos clcs
Ioncns nuiio ossanics no rcno, c daquclcs quc
nais livrcncnic odian sair da cidadc, c nao foi
ouco cnconirar ianios nuna ocasiao cn quc
csiavan cn corso vinic laicis, icndo lcvado ioda
729
a gcnic dc rcno, c ncn csics dozc icria
arranjado, sc nao succdcssc icr dciado scu ano
dc ir cn corso naquclc vcrao, ficando cn icrra
ara acalar una galcoia quc iinIa no csialciro. a
csics Ioncns dissc soncnic quc na rincira
scia-fcira dc iardc sasscn un a un con
dissinulaao, c quc nc cscrasscn ao c do
jardin dc Agi-Moraio. A cada un cn ariicular
dci csias insirucs, rcconcndando-lIcs quc
cnconirando ali ouiros crisiaos nao lIcs
disscsscn scnao quc os iinIa nandado cscrar
naquclc siio. Fciia csia diligcncia, faliava-nc a
rincial, c cra csia dar conia a Zoraida do
csiado cn quc csiavan os nossos ncgocios ara
csiar rcvcnida c nao sc solrcssaliassc, sc
fsscnos raia-la nais dcrcssa do quc
orvcniura cla cscrassc quc odcria cIcgar a
larca dos crisiaos. rcsolvi orianio ir ao jardin c
vcr sc acIaria ncio dc falar-lIc, c con o rcicio
dc aanIar algunas crvas, fui la un dia anics da
ninIa ariida, c a rincira cssoa con qucn nc
cnconirci foi con scu ai c csic nc dissc, na
lngua quc cn ioda a Darlaria c ncsno cn
Consianiinola sc fala cnirc caiivos c nouros, a
qual ncn c nourisca ncn casiclIana, ncn dc
naao alguna, scnao una nisiura dc iodas as
lnguas, nas cla qual iodos nos cnicndcnos.
digo, quc ncsia forna dc linguagcn nc
crguniou o quc cu rocurava no scu jardin, c
qucn cu cra. Fcsondi-lIc quc cra cscravo dc
730
Arnauic Mani, c isio or salcr cu con ioda a
ccricza quc csic cra scu niino anigo; c ianlcn
lIc dissc quc rocurava crvas ara fazcr salada.
Pcrguniou-nc ainda sc cra ou nao Ioncn dc
rcsgaic c quanio ncu ano cdia or nin. Ncsic
icno saiu da casa do jardin a lcla Zoraida, quc
ja nuiio anics nc iinIa visio; c, cono as nouras
nao fazcn rcaro cn aarcccr aos crisiaos, ncn
iao ouco sc csquivan, cono ja dissc, facilncnic
vcio icr aondc o ai csiava conigo, c o rorio ai
vcndo-a vir dcvagar a cIanou c lIc dissc quc sc
cIcgassc.
Fora dcnasia dizcr cu agora a nuiia
fornosura, a gcniilcza, os galIardos c ricos
adornos con quc a ninIa qucrida Zoraida sc
nosirou a ncus olIos. iao soncnic dirci quc do
scu fornosssino colo, orclIas c calclos cndian
nais crolas do quc quanios dcsics iinIa na
calca. Nos cs, quc, confornc o uso oricnial,
irazia nus, iinIa dois cucusscs (quc assin sc
cIanan cn nourisco una csccic dc cadcias dc
quc nos cs usan as nulIcrcs} dc urssino
ouro, con ianios diananics cngasiados quc,
scgundo cla nc dissc dcois, scu ai csiinava cn
dcz nil dollas c cn ouiro ianio os lracclcics.
Eran ricas c inuncravcis as crolas, orquc o
naior luo dos nouros consisic cn adorno dc
crolas c aljfarcs, scndo or isso quc cnirc os
nouros Ia nais dcsias cdras rcciosas do quc
cn iodas as ouiras nacs, c o ai dc Zoraida
731
iinIa fana dc ossuir nuiias c das nais ricas dc
Argcl, alcn dc nais dc duzcnios nil cscudos
csanIois, quc iudo isio cricncia a csia quc
agora c ninIa scnIora. Sc con csics adornos
dcvia vir ou nao fornosa, c quanio o foi nos scus
dias dc roscridadc, quc o diga a fornosura quc
ainda Iojc icn, acsar dos iralalIos or quc icn
assado, ois lcn salido c quc cn algunas
nulIcrcs a fornosura icn dias c csiacs, c
dininui ou crcscc confornc as circunsiancias;
alcn dc quc nuiio naiuralncnic as aics a
rcalan ou csiragan, quando nuiias vczcs a nao
dcsirocn. Finalncnic arcscniou-sc ricancnic
adornada c circnancnic fornosa, ao ncnos
arcccu-nc a nin quc cra a nais lcla quc cu aic
a iinIa visio, c juniando sua fornosura os
lcncfcios or nin rccclidos, iudo isio nc fazia
vcr ali una dcidadc do ccu quc dcsccu icrra
ara nc salvar c cncIcr dc gozos. Acnas cla
iinIa cIcgado, dissc-lIc o ai, na sua lngua, quc
cu cra caiivo dc scu anigo Arnauic Mani, c quc
fora luscar salada. Tonando a nao ao ai, c
naqucla nisiura dc linguagcn, dc quc ja icnIo
falado, crguniou-nc sc cu cra cavalIciro, c or
quc razao nc nao rcsgaiava. Fcsondi-lIc quc ja
csiava rcsgaiado, c quc do rco do rcsgaic odia
vcr a valia cn quc nc iinIa ncu ano, ois cu
Iavia dado nil c quinIcnios zolianis. A isio nc
rcsondcu.
732
Na vcrdadc, sc iivcsscs sido dc ncu ai, cu
faria con quc ncn clo dolro ic rcsgaiasscs,
orquc vos os crisiaos ncniis cn iudo quanio
dizcis, c vos fingis olrcs ara cnganar os
nouros.
Assin odia scr, scnIora lIc rcsondi
nas crcdc quc iraici con ioda a vcrdadc con
ncu ano, c quc con cla iraio c iraiarci scnrc
con iodas as cssoas do nundo.
E quando arics? crguniou-nc
Zoraida.
AnanIa, scgundo crcio rcsondi-lIc
ois csia aqui un laicl dc Frana, quc ananIa
dara vcla, c cscro ir nclc.
Nao scra nclIor rclicou Zoraida
cscrar quc cIcgucn laicis dc EsanIa, c quc
vas nun dclcs, c nao nun dos dc Frana, or nao
scrcn os franccscs vossos anigos?
Nao rcsondi cu; coniudo ialvcz
cscrc un laicl dc EsanIa quc dizcn csiar a
cIcgar; nas o nais ccrio c quc cu aria ananIa,
orquc nc acrian as saudadcs dc vcr a ninIa
icrra c as cssoas da ninIa csiina, quc nao
qucro cscrar ncnIuna conodidadc or naior
quc cla scja.
733
Provavclncnic cs casado na iua icrra
dissc-nc Zoraida c or isso dcscjas ir quanio
anics vcr iua nulIcr?
Nao sou casado rcsondi cu nas dci
a ninIa alavra dc casar logo quc ali cIcguc.
E c fornosa a dana con qucn roncicsic
casar? dissc Zoraida.
Tao fornosa c lIc rcsondi quc cn
scu jusio louvor nc lasia dizcr quc cla sc arccc
nuiio coniigo.
Disio sc riu con grandc voniadc o ai, c
dissc-nc.
Por Ala, crisiao, quc dcvc icr nuiia
fornosura cssa dana, sc c vcrdadc arcccr-sc
con ninIa filIa, quc c a nais fornosa dc iodo
csic rcino. OlIa lcn ara cla c vcras cono c
vcrdadc o quc ic digo.
Ncsia convcrsaao scrviu-nos dc inicrrcic,
cono nais Ialiiuado a ouiras scnclIanics, o ai
dc Zoraida, ois quc ainda quc cla falava a lngua
lasiarda, quc ali sc usa, crinia-sc nais or
sinais do quc or alavras. Dc rccnic cIcgou
un nouro a corrcr, griiando quc quairo iurcos,
saliando os nuros, iinIan cnirado no jardin c
andavan a iirar a fruia ainda vcrdc. O vclIo c
Zoraida ficaran solrcssaliados, orquc c gcral c
734
quasc naiural o ncdo quc os nouros icn aos
iurcos, norncnic scndo soldados, ois sao csics
iao insolcnics c icn ianio odcrio solrc os
nouros, os quais lIc csiao sujciios, quc os
iraian ior do quc aos scus cscravos.
Por csic noiivo dissc o ai dc Zoraida.
MinIa filIa, vai ara casa, c fccIa-ic ncla,
cnquanio vou falar quclcs cacs; c iu, crisiao,
rocura as crvas quc rcicndcs; vai-ic cn az, c
Ala ic aconanIc iua icrra.
Coricjci-o, c clc foi rocurar os iurcos
dciando-nc so con Zoraida, quc fingia concar
a cunrir as ordcns do ai, caninIando ara
casa; nas, logo quc csic sc cncolriu con as
arvorcs do jardin, cla voliou-sc ara nin c dissc-
nc, lanIada cn lagrinas.
Ancx, crisiao, uncx? o quc qucr dizcr.
Vais-ic, crisiao vais-ic?
E cu rcsondi-lIc.
Irci, scnIora, nas aconica o quc
aconicccr, nao irci scn ii. csia roina a
rincira scia-fcira, c nao ic solrcssalics quando
aqui nos vircs, quc cn scguida ircnos dcois con
ccricza icrra dc crisiaos.
Dc ial nancira nc crini quc cla nc
conrccndcu crfciiancnic c, lanando-nc un
735
lrao ao cscoo, con assos lcnios concou a
caninIar ara casa; quis, orcn, a soric, quc
odcria scr icrrvcl, sc o ccu o nao dcicrninassc
dc ouiro nodo, quc o ai, voliando ja dc csiar
con os iurcos, nos vissc ncsia osiao; c, osio
quc nos ianlcn o vsscnos a clc, Zoraida,
nulIcr fina, nao rciirou o lrao, anics nais sc
cIcgou a nin c ousou a calca solrc o ncu
ciio, dolrando un ouco os joclIos, fingindo
crfciiancnic quc dcsnaiava, c diligcnciando cu
ao ncsno icno nosirar quc a susiinIa conira
ninIa voniadc.
Corrcu o ai ara ondc. csiavanos, c vcndo a
filIa ncsic csiado, crguniou o quc iinIa; c,
cono cla lIc nao rcsondcssc, dissc.
Scn duvida dcsnaiou solrcssaliada con a
cnirada dcsics cacs.
E, iirando-a do ncu, concIcgou-a ao scu
ciio, c cla cniao, dando un susiro c ainda
lanIada cn ranio, iornou a dizcr.
Ancx, crisiao, uncx. vai-ic, crisiao, vai-
ic.
Nao inoria, ninIa filIa rcsondcu o
ai quc o crisiao sc va, ois ncnIun nal ic
fcz, c os iurcos ja sc foran cnlora. ncnIuna
coisa ic solrcssalic, ois ncnIuna Ia quc dcva
736
afligir-ic; cono ja ic dissc, os iurcos, a insiancias
ninIas, saran or ondc iinIan cnirado.
Foran clcs, scnIor, quc a assusiaran
dissc cu ao ai, nas cono cla diz quc nc
rciirc, nao qucro iornar-nc incnodo. Fica-ic cn
az, c con liccna iua sc nc for rcciso voliarci a
rocurar crvas ncsic jardin, orquc, scgundo diz
ncu ano, cn ncnIun ouiro as Ia nclIorcs ara
salada do quc no icu.
Podcs vir colIcr quanias quiscrcs
rcsondcu Agi-Moraio ois ninIa filIa nao sc
qucia dc ii ncn dc ncnIun crisiao; qucrcndo
rcfcrir-sc aos iurcos, c quc dissc quc ic
rciirasscs, ou cniao quc cran Ioras dc ircs
rocurar as iuas crvas.
Logo nc dcscdi dc anlos, c cla,
arrancando-sc-lIc a alna cono arccia, rciirou-
sc con o ai, c cu, sol o rcicio dc rocurar as
crvas, rodcci o jardin con iodo o vagar c ninIa
voniadc noici lcn as cniradas c sadas c a
forialcza da casa, c a facilidadc con quc odcria
cccuiar o ncu lano. Concludo csic scrvio,
rciirci-nc c conici ao rcncgado c aos ncus
conanIciros quanio sc iinIa assado, c ja nc
iardava a Iora dc gozar scn solrcssalio o lcn
quc na lcla c fornosa Zoraida nc dava a soric.
Finalncnic, assou-sc o icno c cIcgou o dia c a
ocasiao or nos iao dcscjada; c, scguindo iodos a
737
ordcn do lano quc con discriao c con nuiias
conlinacs Iavanos fornado, iivcnos a
foriuna quc ianio dcscjavanos, orquanio, ao
anoiicccr da scia-fcira quc sc scguiu ao dia cn
quc falci con Zoraida no jardin, o rcncgado dcu
fundo con a larca quasc dcfronic do siio ondc
csiava a fornosssina Zoraida.
Ja os crisiaos quc iinIan dc ir iralalIar ao
rcno csiavan rcarados c cscondidos cn
divcrsos siios daquclcs arrcdorcs.
Todos nc cscravan, suscnsos c
alvoroados, c inacicnicncnic dcscjosos dc
aiacarcn o laicl quc iinIan visia, orquc
ignoravan as conlinacs con o rcncgado c
cnsavan quc fora dc lrao c quc iinIan dc
ganIar c ossuir a lilcrdadc, naiando os nouros
quc csiavan dcniro da larca. Logo quc nos
avisiaran, cIcgaran-sc ara nos iodos aquclcs
crisiaos quc or ali sc acIavan cscondidos, c ja
cniao a cidadc csiava dcscria c nao sc via alna
viva cn ioda aqucla canina. Una vcz rcunidos,
Icsiianos cn sc scria nclIor ir rinciro dc iudo
raiar Zoraida ou rcndcr a larca, c, ncsia
crlcidadc, cIcgou o nosso rcncgado c
crguniou-nos o quc cscravanos,
acrcsccniando quc ja cran Ioras c quc iodos os
scus nouros csiavan dcscuidados c a naior
aric dclcs a dornir. Conianos-lIc o quc nos
dciinIa, c cniao clc nos dissc quc anics dc iudo
738
convinIa ionar o laicl, o quc odcria fazcr-sc
con facilidadc, c quc fciio isio iranos luscar
Zoraida. A iodos nos arcccu scnsaio csic
arcccr, c scn nais dcnora, c indo clc na frcnic,
nos rcciiianos solrc o laicl, c saliando clc
dcniro rinciro quc iodos cnunIou un alfanjc,
c dissc cn nourisco.
Ningucn aqui sc nova, sc nao qucr crdcr
a vida.
E ja cniao iodos os crisiaos iinIan saliado
ara dcniro da larca. Os nouros, quc cran
ouco aninosos, ouvindo falar dcsia nancira o
scu arrais, ficaran csaniados, c scn quc
ncnIun dclcs iivcssc coragcn ara cgar nas
arnas, quc oucas ou quasc ncnIunas iinIan,
dciaran-sc naniciar clos crisiaos, o quc csics
lIcs fizcran con ioda a rcsicza, ficando os
nouros conrccndcndo quc scrian assados
csada no ncsno insianic cn quc griiasscn.
Dcois disio fciio, dciando-os guardados or
nciadc dos nossos, fonos os quc rcsiavanos
luscar Zoraida ao jardin dc Agi-Moraio, indo
nossa frcnic o rcncgado, c quis a nossa loa soric
quc, quando anos ara forar a oria, cla sc
alrissc con iania facilidadc cono sc nao
csiivcssc fccIada, c dcsic nodo nuiio
iranquilancnic c cn silcncio cIcganos casa
scn quc ningucn nos rcsscniissc. Esiava a
lindssina Zoraida cscrando or nos a una
739
jancla, c logo quc scniiu gcnic crguniou cn voz
laia sc cranos nzuun, cono sc disscssc ou
crguniassc, sc cranos crisiaos. Eu lIc rcsondi
quc sin, c quc laiassc. Logo quc nc conIcccu,
scn dcnorar-sc ncn nais un insianic c scn
rcsondcr-nc una so alavra, dcsccu
raidancnic, alriu a oria c aarcccu-nos iao
fornosa c iao ricancnic vcsiida quc nao sci cono
dcscrcvc-lo. Acnas a vi crio dc nin, ionci-lIc
a nao, c conccci a lcijar-lIa, c o ncsno fizcran
o rcncgado c os ncus dois conanIciros, c os
ouiros quc nao salian dc quc sc iraiava, fizcran
o quc nos viran a nos fazcr, arcccndo-lIcs
dcccrio quc con isio lIc davanos graas c a
rcconIccanos cono scnIora da nossa lilcrdadc.
Pcrguniou-lIc o rcncgado, cn lngua nourisca,
sc o ai csiava no jardin, c cla rcsondcu quc
sin c quc dornia.
Pois c ncccssario acorda-lo rclicou o
rcncgado c lcva-lo conosco c iudo quanio icn
dc valor ncsic fornoso jardin.
Nao dissc cla nao consinio quc cn
ncu ai algucn ousc iocar, c ncsia casa nao Ia
nais nada quc o quc vai conigo, quc c ianio quc
cIcgara ara quc iodos fiqucn ricos c conicnics;
cscrai, c vc-lo-cis.
Ncsic noncnio voliou a casa, dizcndo quc
nao sc dcnoraria, c quc csiivcsscnos nos quicios
740
c nao fizcsscnos rudo algun. Pcrgunici cniao ao
rcncgado o quc iinIa assado con cla, c,
coniando-nc clc iudo, dissc-lIc cu quc so sc
Iavia dc fazcr o quc Zoraida quiscssc, c quando
isio dizia ja cla voliava con un cofrczinIo cIcio
dc cscudos dc ouro, cn iananIa orao quc o
conduzia con nuiio cusio. Quis orcn a na
soric quc ncsic ncio icno acordassc o ai c
scniissc o rudo quc ia no jardin c, cIcgando
jancla, conIcccu logo quc cranos crisiaos, c cn
alias c dcscscradas vozcs concou a griiar cn
aralc.
Crisiaos, crisiaos, ladrcs, ladrcs!
Esics griios uscran-nos cn grandc c
arriscada confusao; nas o rcncgado, conIcccndo
o crigo cn quc csiavanos c quanio cra rcciso
lcvar a calo a cnrcsa scn scr scniido, corrcu
aondc csiava Agi-Moraio, c foran airas dclc
alguns dos nossos; quanio a nin, cnicndi quc
nao dcvia dcsanarar Zoraida, quc cara
dcsnaiada solrc os ncus lraos. Finalncnic, os
quc suliran dc ial nodo sc Iouvcran quc nun
noncnio dcsccran, irazcndo Agi-Moraio con as
naos aiadas c con un lcno na loca, dc nancira
quc nao odia rofcrir alavra, ancaando-o
ainda assin quc lIc iirarian a vida sc falassc.
Quando a filIa o avisiou, colriu os olIos ara
nao o vcr, c o ai ficou csaniado, ignorando
quanio cla dc sua voniadc sc Iavia colocado nas
741
nossas naos; nas, scndo o nais ncccssario cniao
a ligcircza dos cs, a ioda a rcssa nos fonos
ncicr na larca, na qual os quc ncla csiavan
rinciiaran a rcccar quc iivcsscnos sido nal
succdidos. Acnas sc icrian assado duas Ioras
cla noiic dcniro, ja iodos nos csiavanos na
larca, c logo iiranos ao ai dc Zoraida a aiadura
quc lIc uscranos nas naos c o lcno con quc
lIc iaaranos a loca; nas dissc-lIc ouira vcz o
rcncgado quc lIc iiraranos a vida, sc rofcrissc
una so alavra. Cono clc ali viu a filIa, concou
a susirar con nuiia icrnura c con nuiia nais
ainda quando viu quc cu csirciiancnic a
acriava nos lraos, scn quc cla sc dcfcndcssc,
ncn sc csquivassc ou soliassc un quciunc,
anics ficando scrcna; nas iudo clc sofria calado
ara quc o rcncgado nao uscssc cn cccuao as
nuiias ancaas quc lIc Iavia fciio. Vcndo-sc ja
na larca c olscrvando quc anos concar a
rcnar, c olIando ara o ai c ara os ouiros
nouros quc csiavan anarrados, Zoraida dissc ao
rcncgado, ara no dizcr a nin, quc lIc fizcssc cu
a ncrcc dc soliar aquclcs nouros c r-lIc o ai
cn lilcrdadc, ois quc nais facil lIc scria aiirar-
sc ao nar do quc vcr dianic dos olIos c or sua
causa scr lcvado caiivo un ai quc ianio a iinIa
anado scnrc. Dissc-no o rcncgado, c cu
rcsondi quc isso cra da ninIa nclIor voniadc;
nas oljciou o rcncgado quc isio nao convinIa,
orquc sc ali os dciasscnos, cIanarian cn
742
socorro ioda a icrra c alvoroarian a cidadc,
odcndo succdcr quc fosscn solrc nos con
algunas fragaias ligciras c nos ionasscn a icrra
c o nar, dc nodo quc nao udcsscnos cscaar-
lIcs; c quc o nais quc odcria fazcr-sc-lIc cra
-los cn lilcrdadc na icrra dos crisiaos a quc
rincirancnic cIcgasscnos. Asscnianos iodos
ncsic arcccr, c Zoraida, qual cuscnos as
razcs quc inIanos ara nao lIc fazcrnos logo a
voniadc, dcu-sc or saiisfciia.
En scguida, con un silcncio quc nos cncIia
dc rofunda saiisfaao c con alcgrc diligcncia
cada un dos nossos valcnics rcnciros ionou os
rcnos, c concanos, cnconcndando-nos dc iodo
o coraao a Dcus, a navcgar cn roda das ilIas dc
Malorca, quc cra a nais roina icrra dc
crisiaos; nas, or sorar vcnio un ianio noric c
csiar o nar algun ianio agiiado, nao udcnos
scguir a dcrroia dc Malorca, c vino-nos forados
a navcgar cn iorno dc Ora, nao scn grandc csar
nosso, ois rcccavanos scr dcscolcrios do lugar
dc Sargcl quc naqucla cosia nao disia dc Argcl
nais dc scsscnia nilIas; c dc nais a nais
icnanos cnconirar or aquclas aragcns
alguna galcoia das quc ordinariancnic
conduzcn ncrcadorias dc Tciua, osio quc cada
un or si c iodos junios rcsunanos quc,
cnconirando galcoia dc ncrcadorias, nao scndo
das quc andan cn corso, nao so nao nos
crdcranos, nas aic quc conscguiranos laicl
743
cn quc con nais scgurana udcsscnos
concluir a nossa viagcn.
Enquanio sc navcgava ia Zoraida con a
calca cnirc as ninIas naos ara nao vcr o ai,
c noici quc cla rczava a Lclla Marycn, cdindo-
lIc quc nos roicgcssc. Tcranos navcgado irinia
nilIas, quando nos ananIcccu csiando
dcsviados dc icrra coisa dc ircs iiros dc arcaluz,
c olscrvanos quc csiava ioda dcscria c quc or
isso ningucn nos vira; coniudo fonos fora dc
lraos cnirando un ouco no nar, quc ja csiava
nais sosscgado, c acIando-nos quasc duas
lcguas dcsviados dc icrra, dcu-sc ordcn ara quc
sc vogassc or quarios, cnquanio conanos
alguna coisa, ois ia lcn rovida a larca; osio
quc os rcnadorcs disscsscn quc nao cra ocasiao
ooriuna ara rcousar, c quc soncnic dcsscn
dc concr aos quc nao vogavan, orquc quanio a
clcs nao qucrian dc nodo algun largar os rcnos
das naos. Assin sc fcz, c ncsic ncio icno
concou a sorar un vcnio rijo quc logo nos
olrigou a navcgar vcla c a dciar o rcno, c a
ionarnos o runo dc Ora or nao nos scr ossvcl
fazcr ouira viagcn. Tudo isio sc fcz con nuiia
rcsicza, c dcsic nodo navcganos vcla nais dc
oiio nilIas or Iora scn ouiro rcccio quc nao
fossc o dc nos cnconirarnos con algun laicl
dos quc andan cn corso.
744
Dcnos dc concr aos nouros iagarinos, c o
rcncgado os consolou, dizcndo-lIcs quc nao ian
caiivos, c quc ianio assin cra quc na rincira
ocasiao sc lIcs rcsiiiuiria a lilcrdadc. O ncsno
dissc ao ai dc Zoraida quc lIc rcsondcu.
Ouira qualqucr coisa odcrci cu crcr c
cscrar da vossa lilcralidadc c coricsia; nas
quanio roncssa dc nc ordcs cn lilcrdadc,
nao nc julgucis iao sinlcs, crisiao, quc disso
nc crsuada; ois dcccrio quc nao vos icrcis
cosio ao crigo dc iirar-na ara iao facilncnic
na rcsiiiuirdcs, norncnic salcndo vos nuiio
lcn qucn cu sou, c quanio odcis rccclcr cono
rco dcla. Mas, sc a qucrcis r ja cn rco, cu
vos ofcrco quanio cdirdcs or nin c or cssa
ninIa dcsgraada filIa, ou ao ncnos so or cla,
or cla quc c a naior c a nclIor aric da ninIa
alna. E dcsaiou logo a cIorar iao anargancnic,
quc nos conovcu a iodos, c olrigou Zoraida a
volvcr os olIos ara clc, c vcndo-o assin a
cIorar, dc ial nodo sc cnicrncccu, quc sc
lcvaniou dc ncus cs, ondc csiava, c foi alraar-
sc no ai, c juniando a sua facc dclc, anlos
roncran cn iao icrno ranio quc nuiios dos
quc ali anos os aconanIanos no cIoro.
Quando, orcn, o ai a viu vcsiida dc gala c
adornada con ianias joias, dissc-lIc na sua
lngua.
745
Quc c isio, filIa?! Pois ainda ao anoiicccr
dc onicn, anics quc nos succdcssc csia icrrvcl
dcsgraa cn quc agora nos vcnos, ic vi con os
icus vcsiidos ordinarios c casciros, c agora, scn
quc iivcsscs icno ara ic vcsiircs, c scn
rccclcrcs novidadc alguna alcgrc quc dcvcsscs
solcnizar colrindo-ic dc cnfciics, vcjo-ic con os
nclIorcs vcsiidos quc udc dar-ic, quando nos
foi nais favoravcl a foriuna?! Fcsondc-nc a isio,
orquc isio nc suscndc c adnira nuiio nais do
quc a roria dcsgraa cn quc nc cnconiro.
Tudo o quc o nouro dizia filIa nos
clicava o rcncgado, c cla nao lIc rcsondia
alavra. Mas, quando clc viu a un lado da larca
o cofrczinIo ondc a filIa cosiunava guardar as
joias, o qual clc lcn salia quc dciara cn Argcl,
c quc o nao iinIa irazido ara o jardin, nais
confuso ficou, c crguniou-lIc cono aquclc cofrc
iinIa vindo dar s nossas naos c o quc coniinIa.
Scn cscrar quc Zoraida rcsondcssc, dissc-lIc o
rcncgado.
Nao ic canscs, scnIor, con ianias
crgunias a iua filIa, orquc rcsondcndo-ic cu
a una rcsondcrci duna so vcz a iodas; c assin
convcn quc sailas quc cla c crisia, c quc foi a
lina das nossas cadcias c a lilcrdadc do nosso
caiivciro. cla vai aqui nuiio dc sua voniadc c iao
conicnic, ao quc cu cnso, dc sc vcr ncsic csiado,
746
cono aquclc quc sai das ircvas ara a luz, da
noric ara a vida, c do infcrno ara o ccu.
vcrdadc, ninIa filIa, o quc csic Ioncn
diz? crguniou-lIc o ai.
Assin c rcsondcu Zoraida.
Pois iu cs crisia, c uscsic icu ai cn
odcr dc scus ininigos?
Crisia cu o sou; nas nao sou qucn ic s
ncssc csiado, orquc nunca o ncu dcscjo sc
csicndcu a dciar-ic ncn a fazcr-ic nal, c
soncnic a fazcr-ic lcn.
Mas qual c o lcn quc nc fizcsic, ninIa
filIa?
Qual clc scja, crgunia-o a Lclla Marycn,
quc cla nclIor do quc cu salcra rcsondcr-ic.
Acnas ouviu isio, o nouro con adniravcl
rcsicza aiirou consigo ao nar dc calca ara
laio, c scn duvida sc afogara, sc a roua, or
scr larga, o nao cnlaraassc c rciivcssc solrc a
agua.
En alias vozcs griiou Zoraida quc o
salvasscn, c indo logo nos iodos cn scu socorro,
agarrano-lo cla alnalafa c iirano-lo do nar
quasc afogado c scn scniidos, c isio ianio afligiu
Zoraida, quc dcrranou solrc o ai iao icrnas c
747
dolorosas lagrinas, cono sc clc ja csiivcssc
norio.
Puscno-lo dc crnas ara o ar, c, lanando
nuiia agua cla loca, iornou a si ao calo dc
duas Ioras, c nudando no cnircianio o vcnio,
foi-nos convcnicnic aroinarno-nos dc icrra,
fazcndo ioda a fora dc rcnos ara nao scrnos
arrojados conira a cosia; nas quis a nossa loa
soric quc cIcgasscnos a una cnscada quc fica
ao lado dun cqucno rononiorio ou calo, a quc
os nouros aclidan dc cuuu unu, o quc na
nossa lngua qucr dizcr u nu nuIc cstu; c c
iradiao cnirc os nouros quc naquclc lugar csia
cnicrrada a cuuu or qucn sc crdcu a EsanIa,
orquc cuuu na lngua dclcs qucr dizcr nuIc
nu, c unu qucr dizcr cstu; c icn or nau
agouro cIcgar ali a dar fundo quando a
ncccssidadc os olriga a isso, c scn csia nunca ali
o vao dar; coniudo ara nos nao foi alrigo dc na
nulIcr, anics orio scguro da nossa salvaao,
orquc o nar andava nuiio alicrado. Puscnos
scniinclas cn icrra, c nunca larganos os rcnos
da nao. concnos do quc o rcncgado iinIa
rovido a larca, c dc iodo o nosso coraao
roganos a Dcus c a Nossa ScnIora quc nos
ajudassc c roicgcssc ara quc facilncnic
dcsscnos fin quilo quc iinIa iido iao diioso
rincio. Ncsia ocasiao iraianos dc vcr o nodo
or quc Iavanos dc saiisfazcr s sulicas dc
Zoraida, ara ornos cn icrra scu ai c iodos os
748
ouiros quc ali ian aiados, ois quc nao iinIa
anino, ncn calia cn scu icrno coraao icr dianic
dc scus olIos naniciado scu rorio ai c os
ouiros da sua icrra. Proncicnos solia-los no aio
da ariida, orquc nao Iavia crigo cn dcia-los
naquclc lugar or scr dcsovoado. Nao foran iao
vas as nossas oracs quc nao fosscn ouvidas do
ccu, orquanio cn nosso lcncfcio logo nudou o
vcnio c ficou iranquilo o nar, convidando-nos a
coniinuar alcgrcs a nossa concada viagcn.
Vcndo isio, dcsaianos os nouros c uscno-los
cn icrra un a un, do quc clcs ficaran
adnirados; nas o ai dc Zoraida, quc ja csiava
lon, dissc quando ia a dcscnlarcar.
Por quc julgais, crisiaos, quc csia na
criaiura da nosiras dc sc alcgrar con a ninIa
lilcrdadc? Julgais quc c or icdadc quc icn dc
nin? Dcccrio quc nao, nas anics quc o faz ara
quc a ninIa rcscna lIc nao sirva dc csiorvo,
quando qucira r cn cccuao os scus naus
dcscjos. ncn cnscis quc a lcvou a nudar dc
rcligiao o cnicndcr cla quc a vossa sc avaniaja
nossa, nas sin o salcr cla quc na vossa icrra
con nais facilidadc do quc na nossa sc raiica a
dcsoncsiidadc; c, virando-sc ara Zoraida, quc cu
c ouiro crisiao dcinIanos or anlos os lraos
ara quc nao roncssc cn algun dcsaiino, dissc-
lIc.
749
nulIcr infanc c nal aconsclIada
raariga, ara ondc vais ccga c dcsaiinada, cn
odcr dcsics cacs, nossos naiurais ininigos?
Maldiia scja a Iora cn quc ic gcrci, c naldiios os
rcgalos c dclciics con quc fosic criada or nin.
Mas, vcndo-o cu cn icrnos dc nao acalar iao
ccdo, arcssci-nc a -lo cn icrra, c ali
coniinuou cn voz alia as suas naldics c
lancnios, cdindo a Ala or inicrvcnao dc
Mafona quc nos confundissc c dcsirussc, dando
calo dc nos; c quando, or nos Iavcrnos fciio
vcla, nao udcnos ouvir as suas alavras, vinos-
lIc as acs, quc cran arrancar as larlas c os
calclos, c arrasiar-sc clo cIao. nas una vcz dc
ial nodo csforou a voz, quc udcnos cnicndcr
quc dizia isio.
Volia, ninIa anada filIa, volia icrra,
quc iudo ic crdo; cnircga a csscs Ioncns cssc
dinIciro, quc ja c dclcs, c vcn consolar csic icu
irisic ai, quc ncsia irisic arcia dciara a vida, sc
o dcias.
Zoraida cscuiava iudo isio, iudo scniia c or
iudo cIorava, c nao soulc dizcr-lIc ou
rcsondcr-lIc scnao isio.
Praza a Ala, ncu ai, quc Lclla Marycn,
quc Ia sido a causa dc cu scr crisia, ic consolc
cn iua irisicza. Ala salc nuiio lcn quc cu nao
odia fazcr scnao o quc fiz, c quc csics crisiaos
750
nada dcvcn ninIa voniadc, ois quc ainda quc
cu nao quiscssc vir, anics dcscjassc ficar cn
casa, isso nc icria sido inossvcl, orquanio a
alna nc inclia a r cn cccuao csia olra quc
nc arccc iao loa quanio iu, o ncu anado ai, a
julgas na.
Quando dissc isio ja o ai a nao ouvia, ncn
nos o ouvanos a clc; c, consolando Zoraida,
cuidanos iodos da nossa viagcn, a qual o vcnio
nos faciliiou or ial nodo quc conianos
ananIcccr no dia scguinic nas raias dc
EsanIa; nas, cono nunca ou raras vczcs o lcn
uro c sinlcs dcia dc vir aconanIado ou
scguido dc algun nal quc o criurlc ou
solrcssalic, quis a nossa dcsgraa, ou ialvcz as
naldics do nouro conira sua filIa, quc scnrc
sc dcvcn icncr as naldics dos ais, scjan clcs
qucn qucr quc forcn; rciio, quis a nossa
dcsgraa quc, csiando nos ja dcniro do golfo, c
scndo assadas quasc ircs Ioras dcois dc Iavcr
anoiiccido, corrcndo a iodo o ano, con os rcnos
cn dcscanso, orquc o vcnio roscro iornava
dcsncccssario vogar a clcs, con a luz da lua quc
rcslandccia cn iodo o scu lrilIo, vinos ao c dc
nos un laicl rcdondo, quc a iodo o ano c
lcvando o lcnc un ouco ora, airavcssava
adianic dc nos, c isio ja iao crio quc nos foi
rcciso anainar ara nao irnos dc cnconiro a
clc, fazcndo os do laicl ianlcn fora dc vcla
ara quc udcsscnos assar. Dc lordo do laicl
751
crguniaran-nos qucn cranos, ara ondc
navcgavanos c dondc vnIanos; nas, orquc nos
fizcran cn franccs csias crgunias, dissc-nos o
rcncgado.
Ningucn rcsonda, orquc csics scn
duvida sao corsarios franccscs quc nada ouan.
En visia dcsia advcricncia, ningucn
rcsondcu alavra, c icndo nos assado un ianio
adianic, quc ja o laicl ficara a soiavcnio, dc
rccnic dcscjaran duas cas dc ariilIaria, c,
ao quc arccia, anlas vinIan con lanqucias,
orquc con una nos coriaran o nasiro ao ncio,
aiirando-nos con clc c con a vcla ao nar, c
disarando no ncsno insianic ouira ca, a lala
dcu no ncio da nossa larca dc ial nodo quc a
alriu ioda scn causar ouiro nal; nas, cono
vsscnos quc anos ao fundo, iodos cn alias
vozcs concanos a cdir socorro c a rogar aos do
laicl quc nos rccolIcsscn, orquc nos
alagavanos. Anainaran cniao as vclas, c,
dciiando a falua ao nar, cniraran dcniro dcla
uns dozc franccscs arnados con os scus
arcaluzcs c nccIas accsas c assin sc cIcgaran
ao nosso; c vcndo quc cranos nuiio oucos, c
quc o laicl sc afundia, rccolIcran-nos, dizcndo-
nos quc or scrnos dcscoricscs cn nao lIcs
rcsondcrnos c quc nos succdcra aquilo.
752
O nosso rcncgado ionou o cofrc das riquczas
dc Zoraida, c aiirou con clc ao nar, scn quc
algun dc nos vissc o quc clc fazia. Por uliino,
cnirando no laicl dos franccscs, csics, dcois dc
sc infornarcn dc iudo quanio quiscran salcr dc
nos, cono sc fsscnos scus figadais ininigos,
dcsojaran-nos dc iudo quanio inIanos, c a
Zoraida aic iiraran os carcasscs quc irazia nos
cs; nas a nin nao nc afligia ianio o csar quc
a cla lIc causavan cono o icnor quc cu iinIa dc
quc dcois dc lIc iirarcn csias riqussinas c
rcciosssinas joias, assasscn a iirar-lIc aqucla
quc nais valia c cla solrc iodas ainda nais
csiinava; fclizncnic os dcscjos daqucla gcnic nao
sc csicndian scnao ao dinIciro, c disio nunca sc
faria a sua colia, quc cniao cIcgou a ial onio
quc aic os vcsiidos dc caiivos nos iirarian, sc dc
algun rovciio lIc scrvisscn; c Iouvc cnirc clcs
qucn fossc dc arcccr quc nos lanasscn iodos
ao nar cnlrulIados cn una vcla, orquc
iinIan icnao dc fazcr ncgocio cn alguns orios
dc EsanIa con o nonc dc lrcics, c quc,
lcvando-nos vivos, corrcrian o risco dc scrcn
casiigados, dcscolcrio quc fossc o roulo quc nos
iinIan fciio; orcn o caiiao, quc fora qucn
dcsojara a ninIa qucrida Zoraida, dissc quc clc
sc conicniava con a rcsa c quc nao qucria iocar
cn ncnIun orio dc EsanIa, nas scguir logo a
sua viagcn c assar o csirciio dc Cilraliar dc
noiic, ou cono udcssc, aic FocIcla, dondc iinIa
753
sado, c cniao rcsolvcran dar-nos a falua do scu
navio c o nais quc cra ncccssario ara a curia
navcgaao quc nos rcsiava; c con cfciio assin o
fizcran no dia scguinic, ja visia dc icrra dc
EsanIa, c ncsic noncnio foi iananIa a nossa
alcgria quc nos csqucccnos dc iodas as nagoas c
dcsgraas, cono sc ncnIuna iivcsscnos
suoriado; ial c a ansia con quc sc dcscja
alcanar a lilcrdadc crdida! Scria, ouco nais
ou ncnos, ncio-dia, quando nos ncicran na
larca, dando-nos dois larris dc agua c algun
liscoiio; c o caiiao, novido or csiranIa
conaiao, dcu a Zoraida, no aio do
dcscnlarquc, uns quarcnia cscudos dc ouro, c
nao conscniiu quc os soldados lIc iirasscn csics
vcsiidos quc cla agora iraz. Eniranos no laicl,
dcnos-lIc graas cla londadc con quc afinal
nos iraiaran, nosirando-nos nais agradccidos
do quc quciosos. fizcran-sc clcs ao largo,
scguindo a dcrroia do csirciio, c nos nao icndo
or noric scnao a icrra quc inIanos adianic dos
olIos, con iania rcssa voganos, quc ao r do
sol csiavanos iao crio quc, scgundo nos
arcccu, odanos cIcgar a cla anics dc scr
nuiio dc noiic; nas, cono nao Iouvcssc luar c o
ccu csiivcssc cscuro, c ignorando nos cn quc
aragcn nos acIavanos, nao nos arcccu coisa
scgura ncicr a roa icrra, cono qucrian
nuiios dos nossos, os quais disscran cn alono
do scu arcccr quc airacasscnos, ncsno quc
754
fossc a unas rocIas c longc do ovoado, assin
nos livraranos do icnor quc con lons
fundancnios dcvanos icr dc quc or ali
andasscn laicis dc corsarios dc Tciua, quc
cosiunavan anoiicccr cn Darlaria c ananIcccr
nas cosias dc EsanIa, ondc dc ordinario fazcn
rcsa c vao dornir a suas casas; nas dos nuiios
arcccrcs quc Iouvc, aquclc quc sc arovciiou foi
o dc quc nos fsscnos ouco a ouco
aroinando c quc dcscnlarcasscnos aondc
udcsscnos nclIor fazc-lo c o sosscgo do nar o
crniiissc. Assin sc fcz, c ainda nao scria ncia-
noiic quando cIcganos ao c duna nuiio
disfornc c alia nonianIa; nas nao iao cncravada
no nar quc nos ncgassc un ouco dc csao
ara conodancnic fazcrnos o dcscnlarquc.
EncalIanos na arcia, sanos iodos ara icrra c
lcijano-la, c dcrranando lagrinas dc
conicniancnio iodos dcnos graas a Dcus Nosso
ScnIor clos lcncfcios inconaravcis quc nos
discnsou duranic a viagcn. iiranos da larca os
alasiccincnios quc ncla vinIan, uano-la ara
icrra, sulinos un grandc csiirao da nonianIa,
ois quc ncn ncsno cIcgando ali inIanos o
coraao iranquilo ou odanos crcr quc
csiavanos cn icrra dc crisiaos.
AnanIcccu nais iardc do quc qucranos, c
sulinos ioda a nonianIa, a fin dc vcrnos sc
dali dcscolranos algun ovoado ou calanas dc
asiorcs; nas, or nais quc alongasscnos a
755
visia, ncn ovoado, ncn cssoa, ncn caninIo
ou aialIo dcscolrinos. Nao olsianic isio,
rcsolvcnos cnirar cla icrra dcniro, ois clo
ncnos odanos cnconirar qucn dcla nos dcssc
noicia; nas no ncio dc iudo o quc nais nc
afligia cra vcr ir Zoraida a c or aquclas
ascrczas, orquanio, ainda quc algunas vczcs a
lcvci aos onlros, nais a cansava a cla o ncu
cansao do quc a dcscansava o dcscanso quc cu
lIc qucria dar, c or csic noiivo nunca nais cla
quis quc cu iivcssc cssc iralalIo; c con nuiia
acicncia c nosiras dc alcgria, lcvando-a cu
scnrc cla nao, ainda nao icranos andado un
quario dc lcgua, c cis quc ouvinos o son duna
cqucna canainIa, quc foi ara nos sinal claro
dc quc or ali crio andava gado, c olIando iodos
con aicnao sc aarccia algucn, ao c dun
solrciro vinos un asior, ainda raaz, quc con
nuiio dcscanso c dcscuido csiava fazcndo
gravuras nun au con una navalIa.
Criianos-lIc, c clc, lcvaniando a calca, s-
sc ligcirancnic dc c, c, clo quc dcois
soulcnos, os rinciros quc lIc aarcccran
foran o rcncgado c Zoraida, c, cono os vissc
vcsiidos dc nouros, cnsou quc iodos os da
Darlaria ian solrc clc, c corrcndo vclozncnic
clo losquc dcniro, concou a dar os naiorcs
griios do nundo, dizcndo.
756
Mouros, nouros cn icrra; nouros, s
arnas, s arnas!
Ficanos iodos cn confusao con csics griios,
c nao aiinavanos con o quc dcvanos fazcr; nas,
considcrando quc os griios do asior con ccricza
alvoroarian a icrra c quc viria logo a cavalaria
da cosia ara vcr o quc cra, rcsolvcnos quc o
rcncgado dcsissc as rouas dc iurco c vcsiissc
un jalcco ou casaco dc caiivo quc un dc nos lIc
dcu logo, ficando cn canisa; c cn scguida
cnconcndando-nos a Dcus, fonos clo ncsno
caninIo or ondc vinos ir o asior, cscrando a
cada noncnio quc vicssc solrc nos a cavalaria
da cosia; c con cfciio nao nos cnganou o
cnsancnio, orquc, ainda nao scrian assadas
duas Ioras, quando, icndo nos ja sado daquclas
naias ara un laino, dcscolrinos uns
cinqucnia cavalciros, quc, corrcndo a ioda a
lrida, vinIan dirciios a nos; c logo quc os
avisianos, aranos cscra dclcs; nas, quando
cIcgaran c viran cn lugar dos nouros iao
olrcs crisiaos, ficaran confusos, c un dclcs
crguniou-nos sc inIanos sido nos a causa dc
icr un asior griiado s arnas. Fcsondi-lIc quc
sin; c indo a coniar-lIc o quc nos iinIa succdido,
dondc vnIanos, c qucn nos cranos, un dos
crisiaos quc vinIan conosco conIcccu o
cavalciro quc nos iinIa fciio a crgunia, c dissc,
scn nc dciar rofcrir nais una alavra.
757
Craas scjan dadas a Dcus, scnIorcs, or
nos Iavcr conduzido ara iao loa icrra, orquc,
sc nc nao cngano, aqucla quc isanos c a dc
Vclcz Malaga. sc os anos do caiivciro nao nc
iiraran a ncnoria, vos, scnIor, quc nos
crguniais qucn sonos, sois Pcdro dc
Dusiananic, ncu iio.
Acnas o crisiao caiivo iinIa diio isio, o
cavalciro acou-sc logo, c corrcu a alraa-lo,
dizcndo-lIc.
SolrinIo da ninIa alna, c da ninIa vida,
ja ic conIco c ja ic cIoranos or norio, cu c
ninIa irna, iua nac c iodos os icus quc ainda
vivcn, orquc Dcus lIcs conscrvou a vida ara
quc iivcsscn a consolaao dc iornarcn a vcr-ic;
ja salanos quc csiavas cn Argcl, c clo csiado c
qualidadc dos vcsiidos quc iu c os icus
conanIciros irazcis, conrccndo quc foi
nilagrosa a vossa rcdcnao.
vcrdadc rcsondcu o noo c icno
icrcnos dc vos coniar iudo.
E, logo quc os cavalciros viran quc cranos
crisiaos quc vnIanos do caiivciro, acaran-sc
dos scus cavalos c cada un nos ofcrcccu o scu
ara nos lcvarcn cidadc dc Vclcz Malaga, quc
csiava dali a lcgua c ncia.
758
Foran alguns dclcs lcvar-nos o larco
cidadc ara o quc lIcs disscnos ondc o inIanos
dciado; ouiros uscran-nos nas ancas dos scus
cavalos, indo Zoraida nas do cavalo do iio do
crisiao. Acudiu a rccclcr-nos iodo o ovo, quc
or via dc algucn quc sc iinIa adianiado ja salia
da nossa cIcgada. Aqucla gcnic nao sc adnirava
dc vcr caiivos cn lilcrdadc, ncn nouros caiivos,
orquc iodos os daqucla cosia csiao cosiunados
a vcr ianio uns cono ouiros; do quc sc adnirava
cra da fornosura dc Zoraida, a qual naqucla
ocasiao csiava ianio nais cncaniadora, quanio o
cansao da jornada c a alcgria dc sc vcr ja cn
icrra dc crisiaos, scn rcccio dc crdcr-sc, lIc
iinIa fciio sulir ao rosio iais corcs quc, sc nao
nc cnganava a afciao, odcria dizcr quc nao
Iavia nulIcr nais fornosa cn iodo o nundo,
clo ncnos quc or nin iivcssc sido visia. Fonos
dirciios igrcja dar graas a Dcus cla ncrcc
rccclida, c logo Zoraida quc cnirou dcniro dcla,
dissc quc Iavia ali rosios quc sc arccian con os
dc Lclla Marycn. Disscnos-lIc quc cran
cfciivancnic inagcns suas, c, cono nclIor dc,
clicou o rcncgado o quc significavan, ara quc
as adorassc cono sc vcrdadcirancnic cada una
dclas fossc a roria Lclla Marycn quc lIc Iavia
falado. Ela, quc icn cnicndincnio csclarccido, c
quc c dun naiural facil c cnciranic,
conrccndcu logo quanio sc lIc dissc accrca das
inagcns. Lcvaran-nos dali c alojaran-nos a
759
iodos cn difcrcnics casas do ovo; nas ao
rcncgado, a Zoraida c a nin lcvou-nos o crisiao,
quc iinIa vindo conosco, ara casa dc scus ais,
quc ossuan ncdianos lcns dc foriuna, c
iraiaran-nos con ianio anor cono ao scu
rorio filIo.
Esiivcnos scis dias cn Vclcz, ao calo dos
quais o rcncgado, infornando-sc do quc lIc
convinIa, foi cidadc dc Cranada ara or via da
Sania Inquisiao voliar ao grcnio da Sanissina
Igrcja; os ouiros crisiaos lilcriados foran cada
un ara ondc nclIor lIc arcccu. unicancnic
ficanos cu c Zoraida con os cscudos quc or
coricsia lIc iinIa dado o franccs, con aric dos
quais conrci csic aninal cn quc cla vcn; c
scrvindo-lIc cu aic agora dc ai c dc cscudciro, c
nao dc csoso, vanos con inicnao dc vcr sc
ncu ai c vivo, ou sc algun dc ncus irnaos icvc
soric nclIor do quc a ninIa, osio quc, or o
ccu nc icr dado Zoraida or conanIia, nc
arccc quc ncnIuna ouira soric udcra calcr-
nc quc cu csiinassc nais, or nuiio loa quc cla
fossc. A acicncia con quc Zoraida sofrc os
incnodos quc consigo iraz a olrcza, c o dcscjo
quc nosira dc scr crisia sao iais c dc ial ordcn
quc nc causan adniraao c nc novcn a scrvi-la
or ioda a vida, ois nc criurla o gosio quc
icnIo dc vcr-nc scu c dc quc cla scja ninIa, o
nao salcr cu sc cnconirarci na ninIa icrra
algun caniinIo ondc a rccolIa, c sc o icno c a
760
noric icrao fciio ial nudana nos icrcs c vida dc
ncu ai c dc ncus irnaos, quc acnas cnconirc
qucn nc conIca, sc clcs ja nao cisicn. Nao
icnIo nais quc coniar-vos, ncus scnIorcs, da
ninIa Iisioria, c sc cla c agradavcl c crcgrina,
julgucn-no os vossos lons cnicndincnios, quc
or nin so sci dizcr quc quiscra icr-vo-la coniado
con nais lrcvidadc, osio quc o rcccio dc
cnfadar-vos nc fcz oniiir varias circunsiancias.
761

CAPTULO XLII
En quc sc iraia do nais quc succdcu na csialagcn, c dc ouiras
coisas dignas dc scrcn conIccidas.

Dcsic nodo acalou o caiivo a sua Iisioria, c
dissc-lIc cniao D. Fcrnando.
Na vcrdadc, scnIor caiiao, quc a forna
or quc coniasics csic csiranIo succsso igualou
a novidadc c csiranIcza do ncsno caso. iudo c
crcgrino c raro, c cIcio dc acidcnics quc
naravilIan c surrccndcn a qucn os ouvc. c iao
grandc foi o gosio quc iivcnos cn cscuia-lo, quc,
ainda quc o dia dc ananIa nos acIassc
cnirciidos con o ncsno conio, folgaranos dc o
ouvir dc novo.
E, dizcndo isio, D. Fcrnando c iodos quanios
ali sc acIavan sc ofcrcccran ara scrvi-lo cn
iudo quc lIcs fossc ossvcl, con alavras c
razcs iao anorosas c iao vcrdadciras, quc o
caiiao ficou nuiio saiisfciio con iais rovas dc
londadc. fcz-lIc D. Fcrnando csccial
ofcrccincnio, dizcndo-lIc quc, sc o caiiao
quiscssc ir con clc, conscguiria quc o narqucs
scu irnao fossc adrinIo dc laiisno dc Zoraida,
c quc, cla sua aric, disoria as coisas dc nodo
762
quc o caiiao udcssc cnirar na sua icrra con os
cnodos dcvidos sua auioridadc c cssoa. Tudo
o caiiao agradcccu nuiio coricsncnic, nas nao
quis acciiar ncnIun dcsics lilcrais
ofcrccincnios. Ja sc aroinava a noiic, c ao
fccIar-sc dc iodo cIcgou vcnda un cocIc
aconanIado dc alguns Ioncns a cavalo.
Pcdindo ousada, rcsondcu-lIcs a locandcira
quc nao Iavia na iavcrna un so alno quc
csiivcssc dcsocuado.
Ainda quc assin scja dissc un dos quc
vinIan a cavalo c quc iinIa cnirado na vcnda
nao Ia-dc faliar ara o scnIor ouvidor, quc aqui
vcn.
Ouvindo csic nonc, a vcndcira ficou
criurlada, c dissc.
ScnIor, o ior c quc nao icnIo canas; sc o
scnIor ouvidor as iraz, cono c naiural quc iraga,
cnirc cn loa Iora, quc cu c ncu Ioncn
ccdcrcnos o nosso aoscnio ara aconodar Sua
Mcrcc.
En loa Iora scja dissc o cscudciro.
A csic icno, orcn, ja Iavia sado do cocIc
un Ioncn quc clo irajc nosirou logo o ofcio c
cargo quc ccrcia, orquc o scu vcsiido ialar con
nangas dc rcgas indicava scr cfciivancnic
ouvidor, cono iinIa diio o criado. Trazia cla
763
nao una donzcla, ao arcccr dc dczcsscis anos,
con vcsiido dc jornada, c iao lizarra, galIarda c
fornosa, quc, ao vcrcn-na, iodos ficaran
adnirados, dc soric quc, a nao icrcn visio a
Doroicia, Lucinda c Zoraida, quc csiavan na
vcnda, ficarian a crcr quc difcil scria cnconirar
ouira fornosura cono a dcsia donzcla.
D. Quioic acIava-sc rcscnic quando
cniraran o ouvidor c a jovcn, c dissc-lIc acnas
o viu.
Podc Vossa Mcrcc cnirar con scgurana c
asscar or csic casiclo, ois quc ainda quc scja
csirciio c dc oucos cnodos, nunca Ia
csirciicza c falia dclcs no nundo quc nao dc
lugar s arnas c s lciras, norncnic sc as arnas
c as lciras irazcn or guia c cscudo a fornosura,
cono a irazcn as lciras dc Vossa Mcrcc na
cssoa dcsia fornosa donzcla, dianic da qual,
ara quc assc, nao so dcvcn alrir-sc c
aicnicar-sc iodos os casiclos, nas ianlcn
dcvcn dcsviar-sc as rocIas, c as nonianIas
dividir-sc c alaiar-sc. Enirc Vossa Mcrcc ncsic
araso, quc acIara aqui csirclas c sois ara
aconanIarcn o ccu quc Vossa Mcrcc iraz
consigo. aqui acIara igualncnic lcn
rcrcscniadas as arnas c a crcgrina fornosura.
O ouvidor ficou adnirado da alocuao dc D.
Quioic c s-sc a olIar ara clc con ioda a
764
aicnao, nao lIc causando ncnor adniraao a
sua figura do quc as suas alavras, c scn lIc dar
ncnIunas cn rcsosia, ficou novancnic
surrcso quando viu dianic dc si Lucinda,
Doroicia c Zoraida, as quais, icndo noicia dos
novos Ioscdcs, c cncarcccndo-lIcs a vcndcira a
fornosura da donzcla, iinIan sado ao scu
cnconiro ara a vcrcn c rccclcrcn; nas D.
Fcrnando, Cardcnio c o cura ja lIc csiavan
fazcndo os nais sinccros c coricscs
ofcrccincnios. Con cfciio, o scnIor ouvidor
cnirou confuso, ianio do quc via cono do quc
ouvia, c as fornosas danas, quc csiavan na
vcnda, dcran as loas-vindas donzcla.
Finalncnic, viu lcn o ouvidor quc ioda a gcnic
quc ali csiava cra disiinia; nas dava-lIc quc
cnicndcr a figura, arcccr c osiura dc D.
Quioic, c icndo fciio uns aos ouiros coricscs
ofcrccincnios c caninado as conodidadcs da
casa, dcicrninou-sc o quc ja csiava rcsolvido,
quc iodas as nulIcrcs sc aconodasscn no
caranancIao ja rcfcrido c quc os Ioncns
ficasscn dc fora cono cn sua guarda. c foi nuiio
do conicnio do ouvidor quc sua filIa (ois cra
filIa dclc, a donzcla} fossc con aquclas scnIoras,
o quc cla fcz dc nuiio loa voniadc; c con aric
da csirciia cana do vcndciro c con nciadc da
quc o ouvidor irazia sc aconodaran naqucla
noiic nclIor do quc cscravan. O caiivo, quc,
dcsdc quc dcu con os olIos no ouvidor, scniiu
765
dizcr-lIc o coraao quc aquclc cra scu irnao,
crguniou a un dos criados quc iinIan vindo
con clc cono cra quc sc cIanava, c sc salia dc
quc icrra clc cra. O criado rcsondcu-lIc quc sc
cIanava Joao Pcrcz dc Vicdna c quc iinIa
ouvido dizcr quc cra dc un lugar das nonianIas
dc Lcon. Con csia rclaao c con o quc clc iinIa
visio nais sc inicirou dc quc cra aquclc o scu
irnao, quc or consclIo do ai Iavia scguido as
lciras; c alvoroado c conicnic, cIanando aric
D. Fcrnando, Cardcnio c o cura, coniou-lIcs o
quc sc assava, ccriificando-os dc quc aquclc
ouvidor cra scu irnao.
Tanlcn lIc iinIa diio o criado quc clc ia
ara as ndias cono ouvidor nas audicncias do
Mcico. igualncnic soulc quc aqucla donzcla cra
sua filIa, cuja nac iinIa norrido dc ario, c quc
iinIa cnriquccido nuiio con o doic quc con a
filIa lIc ficou cn casa.
En visia dc iodas csias coisas, consuliou-os
solrc a nancira dc sc dcscolrir ao irnao ou dc
salcr rinciro sc, dando-sc-lIc a conIcccr, o
irnao sc agasiaria or vc-lo olrc, ou sc clo
conirario o rccclcria con agrado.
Dcic-nc a nin fazcr cssa ccricncia
dissc o cura osio quc, scnIor caiiao, nao
odc Iavcr duvida dc quc scrcis lcn rccclido,
orquc o valor c rudcncia, quc vosso irnao
766
nosira no scu lon arcccr, nao dao indcios dc
scr arroganic c indifcrcnic s dcsgraas da
foriuna, as quais dcccrio Ia-dc salcr avaliar.
Acsar dc iudo isso dissc o caiiao
cu nao qucria dar-nc a conIcccr dc inroviso,
nas or ncio dc alguns rodcios.
Ja vos dissc rcsondcu o cura quc cu
nc Iavcrci dc nodo quc fiqucnos iodos
saiisfciios.
Esiando ja rcarada a ccia, iodos sc
asscniaran ncsa, cccio o caiivo c as
scnIoras, as quais iinIan ido ccar no scu
aoscnio; quando a ccia ia cn ncio, dissc o cura.
Do ncsno nonc dc Vossa Mcrcc, scnIor
ouvidor, iivc un canarada cn Consianiinola,
ondc alguns anos csiivc caiivo, o qual cra un dos
nais valcnics soldados c caiiacs quc Iavia cn
ioda a infaniaria csanIola; nas iinIa ianio dc
csforado c valoroso cono dc dcsgraado.
E cono sc cIanava cssc caiiao, ncu
scnIor? crguniou o ouvidor.
CIanava-sc rcsondcu o cura Fui
Pcrcz dc Vicdna, cra naiural dc un lugar das
nonianIas dc Lcon, c coniou-nc un caso quc sc
dcu cnirc o ai c os irnaos dclc, caso cssc quc, sc
nao nc fossc narrado or un Ioncn vcrdadciro
767
cono clc cra, cu o ionaria or una daquclas
Iisiorias quc no invcrno os vclIos cosiunan
coniar csiando larcira, ois nc dissc quc o ai
Iavia rcariido os scus lcns cnirc os ircs filIos
quc iinIa, c lIcs dcra ccrios consclIos nclIorcs
quc os dc Caiao, c o ccrio c quc o ncu canarada
foi iao lcn succdido no scrvio das arnas, or
clc cscolIido, quc cn oucos anos, clo scu valor
c csforo, cIcgou ao osio dc caiiao dc
infaniaria, c csicvc no caninIo c rcdicancnio
dc scr ncsirc dc cano; foi-lIc, orcn, afinal,
advcrsa a foriuna, orquc ondc a cscrava c a
odia cnconirar loa, clc a crdcu, crdcndo a
lilcrdadc, na fclicssina jornada cn quc ianios a
alcanaran, quc foi na laialIa dc Lcanio. cu
crdi-a na Colcia, c dcois, or divcrsos
succssos, nos acIanos canaradas cn
Consianiinola. Da vcio ara Argcl, ondc sci quc
lIc succdcu un dos nais csiranIos casos quc
icn succdido no nundo.
E daqui foi o cura coniinuando aic
suciniancnic coniar o quc succdcra cnirc
Zoraida c o caiivo.
A iudo isio rcsiava iania aicnao o ouvidor,
quc nunca na sua vida Iavia sido iao ouvidor
cono cniao. So cIcgou o cura aic o lancc cn quc
os franccscs dcsojaran os crisiaos quc vinIan
na larca, c ncccssidadc c olrcza a quc o scu
canarada c a fornosa noura ficaran rcduzidos,
768
acrcsccniando quc nao salia o quc fora fciio
dclcs, sc Iavian cIcgado a EsanIa ou sc os
franccscs os iinIan lcvado ara Frana.
O caiiao, un ouco dcsviado, csiava
cscuiando quanio dizia o cura c olscrvava os
novincnios do irnao, c csic, vcndo quc o cura
Iavia cIcgado ao fin do conio, dissc, dando un
grandc susiro c cncIcndo-sc-lIc os olIos dc
lagrinas.
AI, scnIor, as novidadcs quc nc dais
iocan-nc ianio, quc nao osso dciar dc nosira-
lo con csias lagrinas quc conira ioda a ninIa
discriao c csforo nc rclcnian dos olIos! Essc
iao valoroso caiiao, cn quc nc falais, c o ncu
irnao nais vclIo, o qual, cono nais foric, c dc
nais alios cnsancnios do quc cu c o ouiro ncu
irnao nais novo, cscolIcu o Ionroso c digno
ccrccio das arnas, quc foi csic un dos ircs
caninIos quc nosso ai nos ros, cono vos
dissc o vosso canarada, na Iisioria quc a nosso
rcsciio lIc ouvisics. Eu scgui o das lciras, clas
quais suli, con a ajuda dc Dcus, c dos ncus
csforos, alia osiao cn quc nc vcdcs. Mcu
irnao nais novo csia no Pcru, iao rico, quc con o
quc icn nandado a ncu ai c a nin icn
saiisfciio a aric quc lcvou consigo, c ainda icn
osio nas naos dc ncu ai ncios con quc ossa
fariar a sua naiural lilcralidadc, c cu udc, con
a ajuda dclc, iraiar dos ncus csiudos con nais
769
dcccncia c auioridadc c cIcgar osiao cn quc
nc vcjo. Mcu ai ainda vivc, orcn naian-no os
dcscjos dc salcr noicias dc scu filIo
rinogcniio, c cdc a Dcus, cn coninuas
oracs, quc a noric nao lIc fccIc os olIos anics
quc vcja con vida os dc scu filIo, da discriao do
qual nc arccc csiranIo quc cnirc ianios
iralalIos c aflics ou roscros succssos sc
icnIa dcscuidado dc dar noicias dc si a scu ai,
ois quc sc clc ou algun dc nos as iivcsscnos,
nao icria ncu irnao ncccssidadc dc cscrar o
nilagrc dc cana ara olicr o scu rcsgaic; nas o
quc nc faz ircncr agora c o cnsar cu sc aquclcs
franccscs lIc icrao dado a lilcrdadc ou sc o
naiarian, ara cncolrir o roulo quc lIc fizcran.
Tudo isio fara con quc cu siga a ninIa viagcn,
nao con o conicniancnio con quc a conccci,
nas con a naior nclancolia c irisicza! ncu
irnao, qucn nc dcra salcr ondc agora csias, quc
cu ic iria luscar c livrar dc icus iralalIos, ainda
quc fossc cusia dos ncus! OI! qucn lcvara a
nosso vclIo ai a noicia dc quc ainda vivcs,
ncsno quando csiivcsscs nas nais rccndiias
nasnorras da Darlaria, ois dali ic arrancarian
as suas riquczas, as do ouiro ncu irnao, c as
ninIas! Zoraida fornosa c lilcral, qucn
udcra agar-ic o lcn quc a ncu irnao fizcsic!
Qucn udcra assisiir ao rcnascincnio dc iua
alna c s iuas nucias! quc gosio clas nos
farian!
770
Esias c ouiras scnclIanics alavras dizia o
ouvidor, cIcio dc iania conaiao con as
noicias quc lIc iinIan dado dc scu irnao, quc
quanios o cscuiavan davan sinais dc o
aconanIarcn na sua dor.
E vcndo o cura quc iinIa sido iao lcn
succdido cn scu inicnio, o quc ianio dcscjava o
caiiao, nao quis ic-los irisics or nais icno, c,
lcvaniando-sc da ncsa, c cnirando aondc csiava
Zoraida, ionou-a cla nao, c vicran aos cla
Lucinda, Doroicia c a filIa do ouvidor. Esiava o
caiiao olscrvando o quc o cura qucria fazcr,
nas csic, ionando-o ianlcn cla nao, lcvou-os
anlos ara ondc csiava o ouvidor c os dcnais
cavalciros, c dissc cniao.
Ccsscn, scnIor ouvidor, as vossas
lagrinas, c saiisfaa-sc quanio ossa dcscjar o
vosso coraao, ois icndcs aqui vosso lon irnao
c vossa loa cunIada. csic quc aqui vcdcs c o
caiiao Vicdna, c csia c a fornosa noura quc
ianio lcn lIc fcz. os franccscs, cn quc vos falci,
uscran-nos no irisic csiado cn quc os vcdcs
ara nosirardcs a vossa gcncrosa lilcralidadc.
Corrcu o caiiao a alraar scu irnao, c csic
s-lIc as naos no ciio ara a nais disiancia o
rcconIcccr nclIor, c quando sc convcnccu dc
quc cra clc, iao csirciiancnic o alraou,
dcrranando coiosas lagrinas, quc nclas o
771
aconanIaran iodos os quc ali sc acIavan. As
alavras quc sc irocaran cnirc os dois irnaos, os
scniincnios quc clcs nosiravan, crcio quc nal
sc odcn concclcr, quanio nais dcscrcvc-los. Ali
coniaran uns aos ouiros os scus succssos, ali
nosiraran a vcrdadcira anizadc dc irnaos, ali o
ouvidor alraou Zoraida, ali lIc ofcrcccu os scus
lcns, ali a fcz alraar or sua filIa, ali a fornosa
crisia c a noura fornosssina rcnovaran as
lagrinas dc iodos. Ali D. Quioic, scn rofcrir
alavra, rcsiara a naior aicnao a csics
csiranIos succssos, os quais iodos airilua s
quincras da cavalaria andanic. Ali conlinaran
quc o caiiao c Zoraida voliasscn con scu irnao
ara ScvilIa, c dcsscn aric ao ai da sua
lilcrdadc c cIcgada, ara quc do nodo quc lIc
fossc ossvcl, vicssc assisiir ao laiisno c s
lodas dc Zoraida, or nao odcr o ouvidor
inicrroncr a sua jornada, or isso quc iinIa
noicias quc dali a un ncs ariia a froia dc
ScvilIa ara a Nova EsanIa, c or lIc causar
grandc iransiorno crdcr a viagcn. Finalncnic,
iodos ficaran conicnics c alcgrcs clo lon
succsso do caiivo; c, cono ja fossc nuiio nais dc
ncia-noiic, rcsolvcran rccolIcr-sc c dcscansar
duranic o icno quc rcsiava aic ananIcccr. D.
Quioic ofcrcccu-sc ara fazcr a guarda do
casiclo, a fin dc quc nao fosscn aconciidos or
algun giganic ou or ouiro qualqucr cavalciro
andanic, nalvado c iraidor, coliosos do grandc
772
icsouro dc fornosura quc aquclc casiclo
cnccrrava. Os quc o conIccian agradcccran-lIc
o ofcrccincnio, c coniaran ao ouvidor o gcnio
singular dc D. Quioic, ao quc o ncsno ouvidor
acIou nuiia ilIcria. So SancIo Pana
dcscscrava con a dcnora quc Iavia cn
dcscansar c dornir, c clc nclIor quc iodos sc
aconodou, dciiando-sc solrc os aarclIos do scu
lurro, quc lIc cusiaran iao caros cono ao dianic
sc dira.
FccolIidas as danas no lugar quc lIcs csiava
dcsiinado, c aconodando-sc os ouiros cono
udcran, D. Quioic saiu fora da vcnda ara
fazcr a scniincla do casiclo, confornc o iinIa
ronciido.
Esiava quasc a roncr a aurora, quando
cIcgou aos ouvidos das danas una voz iao
cnioada c iao suavc, quc as olrigou a iodas a
alicar o ouvido, csccialncnic a Doroicia, quc
csiava dcscria, c ao lado da qual dornia D.
Clara dc Vicdna, quc assin sc cIanava a filIa
do ouvidor. Ningucn odia inaginar qucn cra a
cssoa quc iao lcn caniava, c cra una voz so,
scn quc a aconanIassc insiruncnio algun.
Unas vczcs arccia-lIcs quc caniava no aiio,
ouiras quc cra na cavalaria, c, csiando iodas
aicnias nas ncsia confusao, Cardcnio cIcgou
oria do aoscnio, c dissc.
773
Qucn nao dornc, cscuic, c ouvira a voz dc
un noo das nulas, quc dc ial nodo cania quc
cncania.
Ja o ouvinos, scnIor rcsondcu
Doroicia c con isio sc foi Cardcnio; c Doroicia,
rcsiando ioda a sua aicnao, cnicndcu quc o
quc sc caniava cra isio.
774

CAPTULO XLIII
Ondc sc conia a agradavcl Iisioria do noo das nulas con
ouiros csiranIos succssos aconiccidos na vcnda.

Sou narinIciro dc anor,
c cn scu clago rofundo
navcgo, scn icr cs'rana
dc cnconirar orio no nundo.

E vou scguindo una csircla,
quc lrilIa no ccu cscuro,
nais lcla c rcslandcccnic
quc quanias viu Palinuro.

Eu nao sci aondc nc guia,
c a navcgar nc cosiuno,
nirando-a con alna aicnia,
cuidoso, nas nao do runo.

Fccaios incriincnics,
Ioncsiidadc no auro,
sao as nuvcns quc na cncolrcn,
quando nais vc-la rocuro.

Lnida c lucida csircla,
so icu clarao nc conduz!
775
Eiinguc-sc a ninIa vida,
cn sc ciinguindo a iua luz.
CIcgando o caniador a csic onio, arcccu a
Doroicia quc nao scria lcn quc dciassc Clara dc
ouvir iao docc voz, c assin, alanando-a, a
dcscriou, dizcndo-lIc.
Pcrdoa, ncnina, sc ic dcscrio, orquc o
fao ara quc icnIas o gosio dc ouvir a nclIor
voz quc ialvcz Iajas ouvido cn iodos os dias da
iua vida.
Acordou Clara ioda sonolcnia, c da rincira
vcz nao cnicndcu o quc Doroicia lIc dizia, c,
iornando-lIo a crguniar, iornou-lIo cla a dizcr,
csiando Clara nuiio aicnia; orcn, acnas ouviu
dois vcrsos con quc o caniador ia rosscguindo,
asscnIorcou-sc dcla iao csiranIo icnor, cono sc
csiivcssc cnfcrna dc algun accsso gravc dc
quarias; c alraando-sc csirciiancnic con
Doroicia.
Ai! scnIora da ninIa alna c da ninIa
vida! ara quc nc dcscriasics? quc o naior lcn
quc a foriuna nc odia fazcr or agora cra ccrrar-
nc os olIos c os ouvidos ara nao vcr ncn ouvir
cssc dcsdiioso nusico.
Quc dizcs, ncnina? olIa quc asscvcran
quc o caniador c un dos noos das nulas.
776
donaiario c scnIor dc nuiios lugarcs
rcsondcu Clara c do lugar quc na ninIa alna
ocua con iania scgurana quc, sc clc o nao
quiscr largar, nunca lIc scra iirado.
Ficou Doroicia adnirada das scniidas razcs
da donzcla, arcccndo-lIc quc cn nuiio sc
avaniajavan discriao quc os scus oucos anos
ronciian, c assin lIc dissc.
Falais dc nodo, ninIa scnIora Clara, quc
nao osso cnicndcr-vos. dcclarai-vos nclIor c
clicai-nc. quc c isso quc dizcis dc alnas c dc
lugarcs, c dcsic caniador, cuja voz cn ial
inquiciaao vos s? Mas or agora nada nc
digais, quc nao qucro crdcr, or acudir ao vosso
solrcssalio, o gosio quc sinio dc ouvir o nusico,
quc, ao quc nc arccc, volia ao scu caniar, con
vcrsos novos c nova ioada.
Scja cnlora rcsondcu Clara.
E, or nao o ouvir, iaou con as naos anlas
os ouvidos, o quc ianlcn causou asno a
Doroicia, a qual, csiando aicnia ao quc sc
caniava, viu quc rosscguia dcsia nancira.
ninIa docc cs'rana,
quc, afroniando inossvcis na vcrdadc,
rosscgucs scn nudana
na scnda quc iraou iua voniadc,
conscrva anino foric,
777
inda quc surja a cada asso a noric.

Nao ganIan rcguiosos
iriunfo Ionrado, ou singular viioria,
ncn odcn scr diiosos
os quc, nosirando una fraqucza ingloria,
cnircgan dcsvalidos
ao ocio vil os languidos scniidos.

Quc anor suas glorias vcnda
caro, c razao, c c jusio o quc coniraia;
ncn Ia iao rica rcnda
cono a quc clo gosio sc aquilaia.
E c caso naiural
cusiar so ouco o quc so ouco vai.

Coisas quasc inossvcis scnrc alcana
qucn cnrcga orfias anorosas.
Con firnc confiana
sigo cu do anor as nais dificuliosas.
E ncn scqucr nc aicrra
icr dc ganIar o ccu, csiando na icrra.
Aqui dcu fin a voz, c Clara rincio a novos
soluos. Tudo isio accndia o dcscjo dc Doroicia,
quc anclava or salcr a causa dc iao suavc canio
c dc iao irisic cIoro, c assin lIc iornou a
crguniar quc c quc lIc iinIa qucrido dizcr.
Eniao Clara, icncrosa dc quc Lucinda
ouvissc, csirciiou nos lraos Doroicia, c s-lIc
778
a loca iao roina do ouvido, quc scgurancnic
odia falar scn scr or ouircn ouvida, c assin
lIc dissc.
Esic caniador, scnIora ninIa, c filIo dc
un fidalgo naiural do rcino dc Aragao, scnIor dc
dois lugarcs, quc vivia na coric dcfronic da casa
dc ncu ai. E, ainda quc ncu ai iinIa, dc
invcrno, vidraas nas janclas dc sua casa, c
gclosias dc vcrao, nao sci o quc foi ncn o quc nao
foi, nas o quc c ccrio c quc csic fidalgo, quc
andava nos csiudos, nc viu, ncn cu sci sc na
igrcja sc nouira aric; finalncnic, cnanorou-sc
dc nin, c dcu-no a cnicndcr das janclas dc sua
casa, con ianios gcsios c ianias lagrinas, quc
iivc dc o acrcdiiar c dc lIc lcn qucrcr, scn salcr
quanio clc nc qucria a nin. Enirc os sinais quc
nc fazia, Iavia un dc solrcor as naos, dando-
nc a cnicndcr quc casaria conigo, c, osio quc
cu nuiio folgassc con isso, scndo sozinIa c scn
nac, nao salia a qucn Iavia dc o conunicar, c
assin o dcici csiar scn lIc conccdcr ouiro favor
quc nao fossc, quando ncu ai csiava fora c o ai
dclc ianlcn, crgucr un ouco o vidro ou a
gclosia, c dciar quc nc vissc nais a scu gosio, o
quc clc ianio fcsicjava quc dava nosiras dc
vcrdadcira loucura. Nisio cIcgou o icno da
ariida dc ncu ai, quc clc soulc, nas nao dc
nin, ois nunca lIo udc dizcr. Caiu docnic dc
ura nagoa, ao quc cu cnicndo, dc nodo quc no
dia cn quc nos ariinos, nunca logrci vc-lo ara
779
dcscdir-nc dclc, ao ncnos con os olIos; nas ao
calo dc dois dias dc caninIo, ao cnirarnos na
ousada dc un lugar quc fica a una jornada
daqui, vi-o oria con irajos dc arriciro, iao
rorios, quc, sc cu o nao iroucssc iao rciraiado
na ninIa alna, scr-nc-ia inossvcl conIccc-lo.
ConIcci-o, adnirci-nc c alcgrci-nc; clc nirou-nc
a furio, rcsguardando-sc dc ncu ai, dc qucn
scnrc sc cscondc, quando airavcssa or dianic
dc nin, nos caninIos c nas ousadas aondc
cIcganos; c, cono sci a sua jcrarquia c fino
iraio, c considcro quc or ncu anor vcn a c c
con ianios iralalIos, norro dc angusiia, c ondc
clc c os cs onIo cu os olIos. Nao sci quais
sao suas icncs, ncn cono dc cscaar a scu
ai, quc lIc qucr ciraordinariancnic, orquc
nao icn ouiro Icrdciro, c orquc clc o ncrccc,
cono Vossa Mcrcc rcconIcccra quando o vir. E
ainda nais lIc osso dizcr quc iudo quanio cania
iira-o da sua calca, ois icnIo ouvido quc c
grandc csiudanic c ocia; c quc, dc cada vcz quc
o vcjo, ioda ircno c nc solrcssalio, rcccosa dc
quc ncu ai dc con clc, c vcnIa no
conIccincnio dos nossos dcscjos. Nunca lIc dci
alavra cn ioda a ninIa vida, c coniudo lIc
qucro dc ial nancira, quc nao odcrci vivcr scn
clc. Eis aqui, scnIora ninIa, iudo quanio vos
osso dizcr dcsic nusico, cuja voz ianio vos
cncania, quc so or cla sc dcia vcr quc nao c
780
noo das nulas, cono dizcis, nas scnIor c
ossuidor dc alnas c dc lugarcs, cono vos dissc.
Nao digais nais nada, scnIora D. Clara
acudiu Doroicia, lcijando-a nil vczcs nao
digais nais, rciio, c aguardai quc rona o dia,
quc cscro cn Dcus cncaninIar os vossos
ncgocios dc nancira ial quc icnIan o fcliz icrno
quc ncrcccn iao Ioncsios rincios.
Ai! scnIora dissc D. Clara quc fcliz
icrno osso cu cscrar, sc scu ai c iao rico c iao
rincial quc lIc arcccra quc ncn scqucr osso
scr criada dc scu filIo, quanio nais csosa? Pois
casar-nc cu conira voniadc dc ncu ai, nao o
farci ncn or iudo quanio Iouvcr ncsic nundo;
cu so qucrcria quc cssc noo ariissc c nc
dciassc; ialvcz con ccssar dc o vcr, c con a
grandc disiancia do caninIo quc lcvanos sc nc
aliviassc a cna quc icnIo agora, ainda quc osso
dizcr quc csic rcncdio, quc inagino, lcn ouco
nc Ia-dc arovciiar. Nao sci cono isio foi, ncn
or ondc cnirou csic anor quc lIc cu icnIo,
scndo cu iao ncnina, c clc iao noo, quc cn
vcrdadc crcio quc sonos da ncsna idadc, nao
icndo cu ainda dczcsscis anos conlcios, quc so
os fao ara o S. Migucl, scgundo asscvcra ncu
ai.
Nao dc dciar dc rir Doroicia, vcndo csic
dizcr dc criana, c dissc ara D. Clara.
781
Dcscanscnos, scnIora, o ouco icno da
noiic quc suonIo quc ainda rcsia, c Dcus
nadrugara conosco, c iudo lograrcnos, ou nuiio
ircgas Ici-dc cu icr as naos.
Con isio sosscgaran, c ioda a vcnda caiu cn
rofundo silcncio. so nao dornian a filIa do
vcndciro c Mariiorncs, sua criada, as quais cono
ja salian or ondc ccava D. Quioic, c quc
csiava fora arnado c a cavalo fazcndo scniincla,
dcicrninaran anlas lurla-lo, ou clo ncnos
assar un ouco dc icno ouvindo os scus
disaraics.
Succdcu, ois, quc cn ioda a vcnda nao
Iavia jancla quc dciiassc ara o cano, a nao scr
a frcsia dc un alIciro or ondc dc fora aiiravan
os anos dc alIa. A csia frcsia sc cIcgaran as
duas scnidonzclas, c viran quc D. Quioic
csiava a cavalo, cncosiado sua lana, soliando
dc quando cn quando iao doloridos c rofundos
susiros, quc arccia quc dc cada un sc lIc
arrancava a alna. E ianlcn ouviran quc dizia,
con voz lranda c anorosa.
scnIora ninIa Dulcincia dcl Toloso,
circno dc ioda a fornosura, fin c rcnaic da
discriao, arquivo do nclIor donairc, dcosiio da
Ioncsiidadc, c uliinancnic idcia dc iudo quanio
Ia dc rovciioso, Ioncsio c dclciiavcl no nundo;
o quc csiara agora fazcndo Tua Mcrcc? Tcras
782
orvcniura na ncnic o icu caiivo cavalciro, quc a
ianios crigos, so ara scrvir-ic, quis or sua
voniadc cor-sc? Da-nc iu novas suas, o
irifronic lua, quc ialvcz a csicjas agora nirando
con invcja... a cla, quc, asscando or algunas
galcrias dos scus suniuosos aos, ou dclruada
do ciioril dc alguna varanda, ialvcz csicja
considcrando cono Ia-dc, rcssalvada a sua
Ioncsiidadc c grandcza, acalnar a iorncnia quc
or cla csic ncu airilulado coraao adccc, quc
gloria Ia-dc dar s ninIas cnas, quc sosscgo ao
ncu cuidado, c finalncnic quc vida ninIa
noric, c quc rcnio aos ncus scrvios. E iu, sol,
quc ja dcvcs csiar rcssa cnfrcando os icus
cavalos ara nadrugar c sair a vcr a ninIa
dcidadc, logo quc a vcjas sulico-ic quc da ninIa
aric a saudcs; nas livra-ic dc quc, ao vc-la c
sauda-la, lIc dcs osculo no rosio, quc icrci nais
zclos dc ii do quc iu ncsno os iivcsic daqucla
agil ingraia, quc ic fcz suar c corrcr clos lainos
da Tcssalia, ou clas nargcns do Pcncu, quc nc
nao rccordo lcn or ondc c quc cniao corrcsic,
zcloso c cnanorado.
A csic onio cIcgava cniao D. Quioic con o
scu iao lasiinoso arrazoancnio, quando a filIa
do vcndciro o concou a cIanar dc nanso c a
dizcr-lIc.
ScnIor ncu, cIcguc-sc ca Vossa Mcrcc, sc
for scrvido.
783
A csics sinais c a csia voz volvcu D. Quioic a
calca, c viu, luz da lua, quc csiava cniao cn
lcna claridadc, quc o cIanavan da frcsia quc
lIc arcccu jancla, c ainda dc nais a nais con
rcias dc ouro, scgundo as dcvcn dc icr iao ricos
casiclos, cono o quc clc inaginava quc cra a
vcnda cn quc sc acIavan.
E logo no ncsno insianic sc lIc rcrcscniou,
na louca faniasia, quc dcsia vcz, cono da ouira,
a fornosa donzcla, filIa do scnIor daquclc
casiclo, iornava a soliciia-lo, c, con csic
cnsancnio, ara sc nao nosirar dcscorics c
dcsagradccido, voliou a rcdca a Focinanic, c
cIcgou-sc frcsia, c, acnas viu as duas
raarigas, dissc.
Lasiino, fornosa scnIora, quc logo fsscis
r a vossa ncnic anorosa cn qucn nao odc
corrcsondcr-vos, confornc ncrcccn o vosso
grandc valor c gcniilcza, dc quc nao dcvcis cular
csic nscro cavalciro andanic, a qucn anor
inossililiiou dc odcr cnircgar a sua voniadc a
ouira quc nao scja aqucla quc, no noncnio cn
quc os scus olIos a viran, logo ficou scnIora
alsoluia da sua alna. Pcrdoai-nc, loa scnIora, c
rccolIci-vos ao vosso aoscnio, c nao qucirais,
con o significar-nc ianio os vossos anclos, quc
cu nc nosirc nais dcsagradccido. c sc, clo
anor quc nc icndcs, acIais cn nin coisa quc
nao scja anor, con quc ossa saiisfazcr-vos,
784
cdi-na, quc vos juro, or aqucla docc c auscnic
ininiga ninIa, quc inconiincnii vo-la darci,
ainda quc scja una gucdclIa dos calclos dc
Mcdusa, quc cran iodos colras, ou os rorios
raios do sol cnccrrados nuna rcdona.
Dc nada disso Ia nisicr a ninIa scnIora,
scnIor cavalciro dissc ncsic noncnio
Mariiorncs.
Pois dc quc Ia nisicr a vossa scnIora,
discrcia dona? iornou D. Quioic.
So dc una das vossas lindas naos dissc
Mariiorncs ara odcr dcsafogar con cla o
grandc dcscjo quc a irouc a csia frcsia, con
ianio crigo da sua Ionra, quc, sc scu ai a
rcsscniir, cn ianios cdaos a Ia-dc coriar, quc
o naior dc iodos scra a orclIa.
Quiscra cu vcr isso rcsondcu D.
Quioic; clc quc sc livrc dc ial raiicar ou icra
o nais dcsasirado fin quc nunca icvc no nundo
un ai, or Iavcr osio as naos nos dclicados
ncnlros dc sua cnanorada filIa.
Parcccu a Mariiorncs quc D. Quioic daria a
nao quc lIc cdira, c, icndo no cnsancnio o
quc Iavia a fazcr dcsccu da frcsia c foi
cavalaria, ondc ionou o calrcsio do juncnio dc
SancIo Pana, c con nuiia rcsicza volvcu a
icno quc D. Quioic sc uscra cn c solrc a
785
scla dc Focinanic ara cIcgar jancla gradcada,
ondc inaginava csiar a crdida donzcla; c, ao
dar-lIc a nao, dizia.
Tonai, scnIora, cssa nao, ou, ara
nclIor dizcr, cssc vcrdugo dos nalfciiorcs do
nundo; ionai, scnIora, cssa nao, cn quc nao
iocou nao dc nulIcr alguna, ncn a daqucla quc
icn inicira ossc dc iodo o ncu coro. Nao vo-la
dou ara quc a lcijcis, nas ara quc lIc nircis a
coniciura dos ncrvos, a iravaao dos nusculos,
a grossura c csaado das suas vcias, or ondc
vcrcis quc ial scra a fora do lrao quc una ial
nao ossui.
Agora o vcrcnos dissc Mariiorncs.
E dando una laada nuna das onias do
calrcsio, dciiou-lIo ao ulso, c, dcsccndo da
frcsia, anarrou foriissinancnic a ouira ao
fcrrolIo da oria do alIciro. D. Quioic, quc
scniiu no ulso a ascrcza da corda, dissc.
Mais arccc quc Vossa Mcrcc nc csia
arranIando do quc afagando a nao; nao a iraicis
iao nal, orquc cla nao icn cula do dcsgosio
quc a ninIa voniadc vos causa, ncn lcn arccc
quc cn iao cqucna aric vos vingucis do iodo do
vosso dissalor... vcdc quc qucn lcn qucr nao sc
vinga iao nal.
786
Porcn, iodas csias razcs dc D. Quioic ja
nao as ouvia ningucn, orquc, logo quc
Mariiorncs o anarrou, ianio cla cono a ouira sc
foran cnlora a norrcr dc riso, c dciaran-no dc
ial nodo rcso quc lIc foi inossvcl soliar-sc.
Esiava, ois, cono sc dissc, dc c cn cina dc
Focinanic, con o lrao iodo nciido cla frcsia, c
anarrado clo ulso ao fcrrolIo da oria, con
grandssino icnor c cuidado nao sc nccssc o
cavalo, orquc ficaria cniao cndurado clo
lrao, c assin nao ousava fazcr novincnio
algun, ainda quc do raciocnio c nansidao dc
Focinanic lcn sc odcria cscrar quc csiaria
scn sc novcr un scculo iodo.
Afinal, vcndo-sc D. Quioic anarrado c vcndo
ianlcn quc as danas sc iinIan ido cnlora,
concou a inaginar quc iudo aquilo sc fazia or
cncaniancnio, cono da ouira vcz, quando
naquclc ncsno casiclo o nocu dc ancadas
aquclc nouro cncaniado do arriciro, c naldizia
cnirc si a sua ouca discriao c ouco discorrcr,
ois, icndo-sc sado iao nal da rincira vcz, sc
avcniurara a cnirar ali dc novo, scndo rcgra dc
cavalciros andanics quc, cn icniando una
avcniura c nao sc saindo lcn dcla, sinal c dc quc
nao csia ara clcs guardada, nas sin ara ouiro,
c nao rccisan dc icnia-la scgunda vcz.
787
Con iudo isio, uava clo lrao a vcr sc
odia soliar-sc, nas csiava iao lcn aiado, quc
iodas as suas icniaiivas foran laldadas. Ccrio c
quc uava con icnio, ara quc Focinanic sc nao
novcssc, c, ainda quc quiscssc scniar-sc ou
cavalgar nclc, nao odia scnao ou csiar dc c, ou
arrancar a nao.
Ali foi o dcscjar a csada dc Anadis, conira a
qual nao iinIa fora cncaniancnio algun; ali foi
o naldizcr a sua foriuna, cagcrar a falia quc
faria no nundo a sua rcscna, duranic o icno
cn quc ali csiivcssc cncaniado, quc assin scn a
nnina duvida sc julgava; ali o rccordar-sc da
sua qucrida Dulcincia dcl Toloso, ali o cIanar
clo scu lon cscudciro SancIo Pana, quc
sculiado no sono c csicndido solrc a allarda do
scu juncnio, nao sc rccordava naquclc insianic
ncn da nac quc o dcu luz; ali cIanou clos
salios Lirgando c Alquifc, ara quc o ajudasscn;
ali invocou a sua loa aniga Urganda, ara quc o
socorrcssc, c finalncnic ali o cnconirou a nanIa,
iao dcscscrado c confuso, quc lrania cono un
iouro, orquc ja nao cscrava quc con o dia sc
rcncdiassc a sua afliao, considcrando-a cicrna,
c julgando-sc cncaniado. c fazia-lIo acrcdiiar vcr
quc Focinanic ncn ouco ncn nuiio sc novia, c
julgava quc daqucla forna, scn concr ncn lclcr
ncn dornir, Iavian dc csiar clc c o cavalo, aic
quc assassc aquclc nau influo das csirclas, ou
788
aic quc ouiro nais salio nigronanic o
dcscncaniassc.
Porcn, cnganou-sc nuiio na sua suosiao,
orquc acnas rinciiou a ananIcccr cIcgaran
vcnda quairo Ioncns a cavalo, nui lcn osios
c irajados, con a sua cscocia nos arcs.
Daicran oria da vcnda, quc ainda csiava
fccIada, con grandcs aldraladas, c, vcndo isio
D. Quioic do siio ondc coniinuava a fazcr
scniincla, con voz arroganic c alia lIcs dissc.
Cavalciros ou cscudciros, ou qucn qucr
quc scjais, nao icndcs ara quc cIanar s orias
dcsic casiclo, quc lcn claro c quc a iais Ioras,
ou os quc csiao la dcniro dorncn, ou nao c
cosiunc alrir as forialczas anics do sol ir ja alio.
dcsviai-vos ara fora, c cscrai quc o dia aclarc, c
cniao vcrcnos sc scra jusio ou nao quc vos
alran a oria.
Quc dialo dc forialcza ou dc casiclo c csic,
ara nos olrigar a icr cssas ccrinnias iodas? Sc
sois o csialajadciro, nandai quc nos dcicn
cnirar, orquc sonos caninIanics quc so
qucrcnos dar ccvada s nossas cavalgaduras c
assar adianic, quc vanos con rcssa.
Parccc-vos, cavalciros, quc icnIo figura dc
csialajadciro? rcsondcu D. Quioic.
789
Nao sci quc figura icndcs, nas o quc sci c
quc dizcis un disaraic cIanando casiclo a csia
vcnda.
casiclo rcsondcu D. Quioic c aic
dos nclIorcs dcsia rovncia ioda, c icn gcnic la
dcniro quc ja cnunIou cciro c cingiu diadcna.
MclIor fora s avcssas dissc o
viandanic quc cingissc o cciro c cnunIassc a
coroa; c dcccrio csiara a alguna conanIia dc
rcrcscnianics, quc a niudo usan icr cssas
coisas quc dizcis, orquc nuna vcnda iao
cqucna, c iao silcnciosa cono csia, nao crcio cu
quc sc alojcn cssoas dignas dc coroas c cciros.
Salcis ouco do nundo rclicou D.
Quioic visio quc ignorais os casos quc
cosiunan aconicccr na cavalaria andanic.
Cansaran-sc os conanIciros do
crguniador do coloquio, c iornaran or isso a
laicr con grandc furia oria, c dc nodo quc o
vcndciro dcscriou, c acordaran ianlcn iodos
os quc na vcnda csiavan.
Succdcu a csic icno quc una das
cavalgaduras cn quc vinIan os quairo sc cIcgou
a cIcirar a Focinanic, quc, nclancolico c irisic,
dc orclIas dcrruladas, susicniava, scn sc
novcr, o scu csguio scnIor, c, cono afinal cra dc
carnc, acsar dc arcccr dc au, nao dc dciar
790
dc cIcirar ianlcn a qucn sc lIc cIcgava a
afaga-lo, c, acnas sc novcu un ouco, logo sc
afasiaran os cs dc D. Quioic, c cscorrcgando
darian con clc no cIao, a nao ficar suscnso do
lrao, o quc lIc causou iania dor, quc julgou ou
quc lIc coriavan o ulso, ou quc a nao sc lIc
arrancava, orquc ficou iao roino do cIao quc,
con os licos dos cs isava a icrra, o quc nais o
nolcsiava, orquc cono scniia quc lIc faliava
ouco ara r as lanias dos cs no solo,
csiirava-sc quanio odia, cono os quc sofrcn o
iorncnio da olc, quc clcs rorios acrcsccnian
a sua dor con o afinco quc cn cn csiirar-sc,
cnganados, con a cscrana quc sc lIcs
rcrcscnia dc quc, logo quc sc csiircn un ouco
nais, cIcgarao a icrra firnc.
791

CAPTULO XLIV
Ondc sc rosscgucn os inaudiios succssos da vcnda.

Efciivancnic, ianios c iais foran os lrados
dc D. Quioic quc, alrindo logo as orias da
vcnda, saiu o csialajadciro csavorido a vcr qucn
dava csscs griios, c os quc csiavan fora fizcran o
ncsno. Mariiorncs, quc ja dcscriara con os
lrados, inaginando o quc odia scr, foi ao
alIciro, c dcsaiou, scn quc ningucn a vissc, o
calrcsio quc susiinIa D. Quioic, quc dcu logo
consigo no cIao, visia do csialajadciro c dos
viandanics, quc, cIcgando-sc a clc, lIc
crguniaran o quc iinIa, quc iais vozcs dava.
Elc, scn rcsondcr alavra, iirou a corda do
ulso, c, ondo-sc dc c, noniou cn Focinanic,
cnlraou o cscudo, cnrisiou a lana c, ionando
cano, volvcu a ncio galoc, dizcndo.
A qucn disscr quc cu csiivc, con jusio
noiivo, cncaniado, sc a rinccsa Miconicoa,
nuiio scnIora ninIa, nc dcr liccna ara isso,
dcsdc ja o dcsninio, c rcio c dcsafio ara
laialIa singular.
792
Adnirados ficaran os novos viandanics das
alavras dc D. Quioic, nas o vcndciro iirou-os
daqucla adniraao, dizcndo-lIcs qucn clc cra, c
quc nao Iavia quc fazcr caso dclc, orquc nao
iinIa juzo.
Pcrguniaran ao vcndciro sc or acaso
cIcgara qucla vcnda un raaziio dos scus
quinzc anos dc idadc, vcsiido dc arriciro, con iais
c iais sinais, dando os ncsnos quc iinIa o
anador dc D. Clara.
O vcndciro rcsondcu quc Iavia iania gcnic
na vcnda quc nao rcarara ncssa cssoa or
qucn crguniavan; nas, icndo visio un dclcs o
cocIc cn quc vicra o ouvidor, dissc.
Aqui dcvc csiar scn duvida, orquc c csic
o cocIc quc dizcn quc clc scguc; fiquc un dc nos
oria, c cnircn os dcnais a rocura-lo. c scria
lon ianlcn quc ouiro dcssc volia vcnda ara
quc clc sc nao safc clas irasciras das
cavalarias.
Assin sc fara rcsondcu un dclcs.
E cnirando dois, o icrcciro ficou oria c o
quario foi rodcar a vcnda.
Tudo isso via o csialajadciro, c nao odia
aiinar con o noiivo or quc sc fazian cssas
diligcncias, ainda quc sus quc rocuravan o
793
noo cujos sinais lIc iinIan dado. Ja a cssc
icno aclarara o dia; c ianio or isso, cono clo
larulIo quc D. Quioic fizcra, csiavan iodos
dcscrios c lcvaniados, c con csccialidadc D.
Clara c Doroicia, quc, una con o solrcssalio dc
icr iao roino o scu nanorado, c a ouira con o
dcscjo dc o vcr, nal iinIan odido dornir aqucla
noiic. D. Quioic, quc viu quc ncnIun dos
quairo viandanics fazia caso dclc, ncn lIc
rcsondia sua crgunia, ralcava dc dcsciio c
dc furia; c sc acIassc nas ordcnacs da sua
cavalaria quc liciiancnic odia o cavalciro
andanic ionar c cncciar ouira cnrcsa, dcois
dc icr dado a sua fc c a sua alavra dc nao
concar ouira scn acalar a quc roncicra,
invcsiiria con iodos c os olrigaria a rcsondcr,
nau grado scu; nas or lIc arcccr quc lIc nao
convinIa ncn lIc csiava lcn icniar cnrcsa
nova anics dc rcsialclcccr no scu rcino
Miconicoa, icvc dc sc calar c crnancccr qucdo,
cscrando ara vcr cn quc aravan as
diligcncias daquclcs viandanics. un dos quais
acIou o nancclo, quc rocurava, a dornir ao
lado dc un arriciro, nuiio dcscuidoso dc quc
ningucn o luscassc, c ainda ncnos dc quc o
cnconirassc. O Ioncn iravou-lIc do lrao c
dissc-lIc.
Por ccrio, scnIor D. Lus, quc diz lcn con
qucn sois o faio quc vcsiis, c a cana cn quc vos
acIo con o rcgalo con quc vossa nac vos criou.
794
Esfrcgou o noo os olIos sonolcnios c
cncarou fiio o quc o scgurava, c logo conIcccu
quc cra criado dc scu ai, o quc lIc dcu iananIo
solrcssalio quc nao accriou ou nao dc dizcr-
lIc alavra or grandc csao dc icno. E o
criado rosscguiu dizcndo.
Aqui nao Ia ouira coisa quc fazcr, scnIor
D. Lus, scnao icr acicncia c voliar ara casa, sc
Vossa Mcrcc nao dcscja quc scu ai c ncu
scnIor faa a viagcn do ouiro nundo, orquc sc
nao odc cscrar ouira coisa do csar quc lIc
causa a vossa auscncia.
Pois cono soulc ncu ai dissc D. Lus
quc cu vinIa or csic caninIo c con csic
irajo?
Un csiudanic rcsondcu o criado a
qucn dcsics conia dos vossos cnsancnios, foi
qucn o dcscolriu, conadccido das lasiinas quc
vosso ai fazia quando dcu cla vossa falia; c logo
cnviou quairo dos scus criados cn vossa lusca, c
iodos aqui csianos ao vosso scrvio, nais
conicnics do quc sc odc inaginar, clo lon
dcsacIo con quc iornarcnos, lcvando-vos
rcscna dc qucn ianio vos qucr.
Isso scra sc for da ninIa voniadc, ou sc o
ccu o ordcnar rcsondcu D. Lus.
795
O ccu ordcna quc rcgrcsscis a casa, ncn
ouira coisa c ossvcl.
Todas csias razcs as ouviu o arriciro, junio
dc qucn csiava D. Lus; c lcvaniando-sc dali foi
coniar o quc sc assava a D. Fcrnando c a
Cardcnio c aos ouiros quc ja sc iinIan vcsiido, c
a qucn dissc quc o Ioncn quc vicra dava don
ao raaz, c qucria quc clc voliassc a casa dc scu
ai, c quc o noo nao qucria. Con isio c con o
quc salian ja, da loa voz quc o ccu lIc iinIa
dado, vicran iodos con grandc dcscjo dc salcr
nais ariicularncnic qucn cra, c ianlcn dc o
ajudar, sc alguna violcncia lIc quiscsscn fazcr, c
assin foran icr ao siio ondc clc ainda csiava
falando c orfiando con o scu criado.
Nisio, saiu Doroicia do scu aoscnio c airas
dcla D. Clara, ioda iurlada, c, cIanando
Doroicia dc aric a Cardcnio, lIc coniou cn
lrcvcs razcs a Iisioria do nusico c dc D. Clara,
c Cardcnio rcfcriu-lIc quc iinIan vindo a luscar
D. Lus uns criados dc scu ai; c nao o dissc iao
dc nanso quc D. Clara o nao ouvissc, con quc
ficou iao fora dc si quc, sc Doroicia nao corrcssc
a anara-la, daria consigo no cIao.
Cardcnio dissc a Doroicia quc volvcsscn ao
aoscnio, quc clc rocuraria rcncdiar iudo, c
clas olcdcccran.
796
Ja csiavan iodos os quairo, quc vinIan
rocurar D. Lus, dcniro da vcnda, c rodcavan-
no, crsuadindo-lIc quc logo, scn nais dcicna,
voliassc a consolar scu ai. Fcsondcu clc quc dc
ncnIun nodo o odia fazcr scn dar fin a un
ncgocio cn quc lIc ian a cisicncia, a Ionra c a
alna. Acriaran-no cniao os criados, dizcndo-lIc
quc nao voliarian scn clc, c quc o lcvarian or
voniadc ou or fora.
Isso o nao farcis vos rcdarguiu D. Lus
scnao naiando-nc rinciro, ainda quc, dc
qualqucr nodo quc nc lcvcis, scn vida scnrc
cu irci.
Ja a csic icno iinIan acudido orfia
iodos os ouiros quc na vcnda csiavan,
csccialncnic Cardcnio, D. Fcrnando, os scus
anigos, o ouvidor, o cura, o larlciro c D.
Quioic, quc cnicndcu cnfin nao Iavcr
ncccssidadc dc coniinuar con a guarda do
casiclo. Cardcnio, cono ja salia a Iisioria dc D.
Lus, crguniou aos criados o quc os novia a
qucrcr lcvar aquclc noo conira sua voniadc.
Movc-nos a isso rcsondcu un dos
quairo dar a vida a scu ai, quc, cla auscncia
dcsic cavalIciro, fica cn crigo dc a crdcr.
A isio dissc D. Lus.
797
Nao Ia noiivo ara quc sc dc conia aqui
das ninIas coisas; cu sou livrc, c voliarci sc
quiscr, sc nao quiscr ncnIun dc vos nc olrigara.
Scra a razao qucn o olriguc rcsondcu
o Ioncn c quando cla nada ossa con Vossa
Mcrcc, odcra conosco lasianic ara quc nao
dcicnos dc fazcr aquilo a quc vicnos c a quc
sonos olrigados.
Sailanos ao ccrio o quc isio vcn a scr
acudiu o ouvidor.
Mas o Ioncn, quc o conIcccra or vizinIo
dc sua casa, rcsondcu.
Nao conIccc Vossa Mcrcc, scnIor ouvidor,
csic cavalIciro, quc c filIo do scu vizinIo, quc sc
auscniou dc casa dc scu ai cn irajos iao ouco
dccorosos, cono Vossa Mcrcc odc vcr?
Encarou-o cniao o ouvidor nais aicniancnic,
c conIcccu-o, c dissc-lIc alraando-o.
Quc crianciccs sao csias, scnIor D. Lus,
ou quc noiivos iao odcrosos, quc vos olrigan a
vir dcsia nancira, con irajo quc diz iao nal con
a vossa qualidadc?
Vicran as lagrinas aos olIos a D. Lus, c nao
dc dar alavra ao ouvidor, quc dissc aos quairo
quc sosscgasscn, quc iudo sc faria or lcn; c,
cgando a D. Lus cla nao, afasiou-o ara un
798
lado, c crguniou-lIc quc dcsaiino fora aquclc. E,
cnquanio lIc fazia csias c ouiras crgunias,
ouviran oria da vcnda grandc alarido,
noiivado or dois Ioscdcs quc naqucla noiic ali
iinIan ousado, c quc, vcndo ioda a gcnic
ocuada cn salcr o quc os quairo Ioncns
rocuravan, iinIan inicniado ir-sc scn agar o
quc dcvian, nas o vcndciro, quc aicndia nais ao
scu ncgocio quc aos alIcios, agarrou-os ao sair
da oria, c lIcs cdiu a sua aga, afcando-lIcs a
na icnao con alavras iais, quc os lcvou a
rcsondcrcn-lIc a nurros. c assin concaran a
dar-lIc iananIa sova, quc o olrc do vcndciro
icvc dc griiar c dc cdir socorro. A csialajadcira c
sua filIa nao viran cssoa dcsocuada quc o
udcssc socorrcr, a nao scr D. Quioic, a qucn a
raariga dissc.
Socorra Vossa Mcrcc, scnIor cavalciro,
cla viriudc quc Dcus lIc dcu, a ncu olrc ai,
quc o csiao nocndo dois naus Ioncns cono sc
fossc incnia.
A quc D. Quioic rcsondcu, nuiio
dcscansado c con nuiia flcuna.
Fornosa donzcla, nao icn lugar or agora
a vossa ciiao, orquc nao osso ncicr-nc cn
ouira avcniura, cnquanio nao dcr fin a una cn
quc csia cncnIada a ninIa alavra. Mas o quc
cu odcrci fazcr ara vos scrvir c o scguinic.
799
Corrci a dizcr a vosso ai quc susicnic a sua
laialIa o nclIor quc udcr, c quc dc ncnIun
nodo sc dcic dcrroiar, cnquanio cu vou cdir
liccna rinccsa Miconicoa ara o odcr
socorrcr cn sua afliao, quc, sc cla na dcr, icndc
a ccricza quc o salvarci dcsdc logo.
Mal ccado dissc nisio Mariiorncs, quc
csiava rcscnic anics dc Vossa Mcrcc alcanar
cssa liccna quc diz, csiara ncu ano no ouiro
nundo.
Conscnii, scnIoras, quc cu a alcancc
rcsondcu D. Quioic quc, logo quc a icnIa,
ouco inoria quc clc csicja no ouiro nundo,
quc cu dc la o irci iirar, ou clo ncnos ial
vingana vos darci dos quc ara la o iivcrcn
nandado, quc fcarcis anlancnic saiisfciias.
E, scn dizcr nais, foi-sc r dc joclIos dianic
dc Doroicia, cdindo-lIc con alavras
cavalIcircscas quc fossc scrvida sua grandcza
dar-lIc liccna dc acudir ao casiclao daquclc
solar, quc csiava cn grandc nngua. Dcu-lIa a
rinccsa dc lon grado, c logo clc, cnlraando o
cscudo c cnunIando a csada, corrcu oria
da vcnda, ondc ainda os dois Ioscdcs
coniinuavan a naliraiar o vcndciro; nas, assin
quc ali cIcgou, ficou dc iodo qucdo, acsar dc
Mariiorncs c a vcndcira lIc dizcrcn or quc c quc
sc dciinIa, quc socorrcssc scu ano c narido.
800
DcicnIo-nc dissc D. Quioic orquc
nao nc c lciio dcscnlainIar a csada conira
qucn nao for cavalciro; nas idc cIanar o ncu
cscudciro SancIo, quc a clc ioca c cricncc csia
dcfcsa c vingana.
Passava-sc isio oria da vcnda, ondc
fcrvian os nurros, iudo con grandc rcjuzo do
vcndciro c raiva dc Mariiorncs, da vcndcira c dc
sua filIa, quc sc dcscscravan ao vcr a covardia
dc D. Quioic c os naus iraios quc sofria scu
narido, ano c ai. Mas dcicno-lo, quc nao
faliara qucn o socorra, ou scnao quc sofra calado
qucn a nais sc aircvc do quc ao quc as suas
foras lIc crniicn, c volvanos cinqucnia assos
airas a vcr o quc foi quc D. Lus rcsondcu ao
ouvidor, quc lIc crguniara o noiivo da sua
vinda a c, c vcsiido con irajos iao vis. O
nancclo, agarrando-lIc foricncnic as naos,
cono cn sinal dc quc alguna grandc dor lIc
ungia o coraao, dcrranando lagrinas cn
grandc alundancia, dissc-lIc.
ScnIor ncu, nao sci ouira coisa dizcr-vos,
scnao quc, dcsdc o noncnio cn quc o ccu quis c
a nossa vizinIana faciliiou quc cu vissc a ninIa
scnIora D. Clara, vossa filIa, dcsdc cssc insianic
lIc sulncii a ninIa voniadc; c, sc a vossa, ncu
vcrdadciro ai c scnIor, a nao incdir, Iojc
ncsno Ia-dc scr ninIa csosa. Por cla dcici a
casa dc ncus ais, c rcvcsii csic irajo, ara a
801
scguir fossc aondc fossc, cono a scia ao alvo c o
narinIciro ao noric. Ela dos ncus dcscjos nao
salc nais do quc o quc dc cnicndcr algunas
vczcs, quc dc longc via cIorar ncus olIos. Ja
salcis, scnIor, a riqucza c a nolrcza dc ncus
ais, c dc cono sou o scu unico Icrdciro; sc vos
arcccr quc sao arics csias ara quc vos
arrisqucis a fazcr-nc cn iudo vcniuroso, rccclci-
nc logo or vosso filIo; quc sc a ncu ai, lcvado
or ouiros dcsgnios, nao agradar csic lcn quc
cu rocurci ara nin, nais fora icra o icno
ara dcsfazcr c nudar as coisas do quc a voniadc
Iunana.
Calou-sc ao dizcr isio o cnanorado nancclo,
c o nagisirado ficou dc o ouvir suscnso, confuso
c adnirado, ianio clo nodo c discriao cono D.
Lus lIc dcscolriu o scu cnsancnio, cono or
nao salcr a rcsoluao quc Iavia dc ionar cn iao
rccniino c incscrado ncgocio, c assin c quc
rcsondcu quc or cniao sosscgassc, c
cnirciivcssc os scus criados ara quc nao o
lcvasscn ncssc dia, c clc Iouvcssc icno ara
considcrar o quc a iodos ficaria nclIor. Dcijou-
lIc D. Lus viva fora as naos, c lanIou-lIas
dc lagrinas quc cnicrncccrian un coraao dc
narnorc, quanio nais o do ouvidor, quc, cono
discrcio, logo conIcccra quanio sua filIa
convinIa aquclc nairinnio; osio quc, sc
ossvcl fossc, o quiscra anics cfciuar con o
802
conscniincnio do ai dc D. Lus, dc qucn salia
quc rcicndia olicr una iiiular ara scu filIo.
Ja a cssc icno csiavan os Ioscdcs cn loa
az con o vcndciro, ois quc D. Quioic, con
loas razcs, nais do quc con ancaas, os
crsuadira a agarcn-lIc iudo quanio clc cdia,
c os criados dc D. Lus aguardavan o fin da
raiica do ouvidor c a rcsoluao dc scu ano;
quando o dcnnio, quc nao dornc, ordcnou quc
naquclc ncsno insianic cnirassc na vcnda o
larlciro, a qucn D. Quioic iirara o clno dc
Manlrino, c SancIo Pana o aarclIo do lurro,
quc irocou clo do scu; o larlciro, ao lcvar o
juncnio ara a cavalaria, viu SancIo Pana a
arranjar nao sci o quc na allarda, c logo quc a
viu conIcccu-a, c aircvcu-sc a arrcncicr con
SancIo, dizcndo.
AI! D. Ladrao, quc aqui vos aanIo; vcnIa
a ninIa lacia c a allarda, c o aarclIo quc nc
roulasics.
SancIo, quc sc viu aconciido iao dc
inroviso, c ouviu os viiucrios quc lIc dizian,
con una das naos agarrou a allarda, c con a
ouira fcrrou no larlciro iananIo nurro, quc lIc
lanIou os dcnics cn sanguc; nas ncn or isso o
larlciro largou a allarda, anics lcvaniou a voz dc
nodo ial, quc iodos os da vcnda acudiran ao
rudo c cndcncia, c dizia clc.
803
Aqui dcl-rci c da jusiia, quc csic ladrao c
salicador dc csirada, solrc o roular-nc a
fazcnda, ainda nc qucr naiar.
Mcniis! cclanou SancIo quc cu nao
sou salicador dc csirada, c csics dcsojos
ganIou-os cn gucrra lcal o ncu scnIor D.
Quioic.
Ja D. Quioic csiava rcscnic, c nuiio
folgava dc vcr o nodo cono o scu cscudciro sc
dcfcndia c ofcndia, c icvc-o da or dianic cono
Ioncn dc rol, c ficou-lIc na ncnic o arna-lo
cavalciro na rincira ocasiao quc sc lIc
dcarassc, or lIc arcccr quc ficaria lcn
cnrcgada cn SancIo a ordcn dc cavalaria.
Enirc ouiras coisas quc o larlciro ia dizcr no
dccurso da cndcncia, vcio a cclanar.
ScnIorcs, csia allarda c iao ninIa, cono
a noric quc dcvo a Dcus, c conIco-a cono sc a
iivcssc arido, c a csia na nanjcdoura o lurro,
quc nao nc dciara ncniir; onIan-lIa, c sc lIc
nao ficar ao iniar, quc nc icnIan or infanc. E
nais ainda, no ncsno dia cn quc na iirou,
iiraran-nc ianlcn una lacia dc aranc, nova,
quc ainda nao fora csircada, c quc cusiara un
lon cscudo.
Aqui nao sc dc conicr D. Quioic, c,
ncicndo-sc cnirc os dois c aariando-os, ondo a
804
allarda no cIao ara a icr nanifcsia aic sc
aclarar a vcrdadc, dissc.
Para quc Vossas Mcrccs vcjan, clara c
nanifcsiancnic, o crro cn quc csia csic lon
cscudciro, lasia dizcr quc cIana lacia ao quc
foi, c, c scra o clno dc Manlrino, quc cu lIc
conquisici cn gucrra lcal, c dc quc fiquci lciio c
lcgiino ossuidor. No caso da allarda nao nc
inironcio, orquc o quc sci dizcr c quc o ncu
cscudciro SancIo nc cdiu liccna ara iirar os
jaczcs do cavalo dcsic vcncido covardc, c con clcs
adornar o scu. dci-lIa, clc ionou-a, c do jacz sc
icr convcriido cn allarda nao salcrci dar ouira
razao a nao scr a do cosiunc, a salcr. quc cssas
iransfornacs sc vccn nos casos da cavalaria;
ara confirnaao disso, vai, ncu filIo SancIo,
luscar o clno, quc csic lon Ioncn cIana
lacia.
Con a lrcca! dissc SancIo sc so
icnos cssa rova da nossa inicnao, iao lacia c o
clno dc Manlrino cono c allarda o jacz.
Fazc o quc ic nando dissc D. Quioic
quc ncn iodas as coisas dcsic casiclo Iao-dc scr
guiadas or cncaniancnio.
SancIo foi luscar a lacia, c, assin quc D.
Quioic a viu, ionou-a nas naos c dissc.
805
Vcjan Vossas Mcrccs con quc cara odc
dizcr csic cscudciro quc isio c lacia c nao o clno
quc cu dissc, c juro, cla ordcn dc cavalaria quc
rofcsso, quc foi csic clno quc cu lIc conquisici,
scn lIc icr iirado ou acrcsccniado coisa alguna.
Nisso c quc nao Ia duvida acudiu
SancIo quc dcsdc quc ncu ano o ganIou aic
Iojc, so cnirou nuna laialIa, quando livrou os
dcsvcniurados galcoics; c sc nao fossc csic laci-
clno nao assaria cniao nuiio lcn, orquc
aanIou naquclc iransc cdradas con fariura.
806

CAPTULO XLV
Ondc sc acala dc avcriguar a duvida do clno dc Manlrino c da
allarla, c dc ouiras avcniuras succdidas con ioda a vcrdadc.

Quc lIcs arccc a Vossas Mcrccs,
scnIorcs dissc o larlciro o quc afirnan
csics Ioncns dc rol, quc ainda orfian quc csia
lacia c clno?
E a qucn o conirario disscr acudiu D.
Quioic lIc farci cu conIcccr quc ncnic sc for
cavalciro, c sc for cscudciro quc ncnic c rcncnic
nil vczcs.
O nosso larlciro, quc iudo rcscnciava, c
quc conIccia crfciiancnic o gcnio dc D.
Quioic, quis cscriar o scu dcsaiino, c lcvar or
dianic a lurla, ara quc iodos risscn, c
cclanou, falando con o scu colcga.
ScnIor larlciro, salci quc ianlcn sou do
vosso ofcio, c icnIo Ia nais dc vinic anos caria
dc canc, c conIco nuiio lcn iodos os
insiruncnios larlciris, scn faliar un so, c, alcn
disso, fui ianlcn soldado, na ninIa nocidadc, c
ianlcn sci o quc c norriao c cclada dc cncaiar,
c ouiras coisas quc iocan nilcia, digo, aos
807
gcncros dc arnas dos soldados, c afirno, salvo
nclIor arcccr, quc csic oljcio quc aqui csia
dianic dc nos, nas naos daquclc lon scnIor,
nao c lacia dc larlciro, nas csia iao longc dc sc-
lo, cono csia longc o lranco do ncgro, c a
vcrdadc da ncniira; c ianlcn digo quc csic
clno, acsar dc o scr, nao c clno iniciro.
Nao, dcccrio dissc D. Quioic falia-
lIc nciadc, quc c a lalcira.
Assin c afirnou o cura, quc ja
cnicndcra a inicnao do scu anigo larlciro.
E o ncsno asscvcraran Cardcnio, D.
Fcrnando c os scus conanIciros, c aic o
ouvidor, sc nao csiivcssc iao cnsaiivo con o
ncgocio dc D. Lus, ajudaria cla sua aric a
ncniira.
ValIa-nc Dcus! dissc cniao o larlciro
lurlado Pois c ossvcl quc iania gcnic
Ionrada diga quc isio nao c lacia c quc c clno?
caso ara fazcr asnar una univcrsidadc, or
nais discrcia quc scja. Dasia; nas, sc csia lacia
c clno, ianlcn dcvc scr csia allarda jacz dc
cavalo, cono aqui dissc csic scnIor.
A nin arccc-nc allarda olscrvou D.
Quioic nas ja dissc quc cn ial coisa nc nao
inironcio.
808
Quc scja allarda ou jacz acudiu o cura
so o scnIor D. Quioic o odc dizcr, quc,
ncsias coisas dc cavalarias, iodos csics scnIorcs
c cu lIc danos a rinazia.
Por Dcus, ncus scnIorcs dissc D.
Quioic sao ianias c iao csiranIas as coisas
quc ncsic casiclo, das duas vczcs quc aqui icnIo
csiado, nc Iao succdido, quc nc nao aircvo a
dizcr afirnaiivancnic coisa alguna do quc sc
crguniar accrca do quc nclc sc conicn, orquc
inagino quc iudo o quc aqui sc iraia c or via dc
cncaniancnio. Da rincira vcz nuiio nc dcrrcou
un nouro cncaniado, c SancIo nao sc dcu nuiio
lcn con ouiros, scus scquazcs, c csia noiic
csiivc cndurado or un lrao ccrca dc duas
Ioras, scn salcr cono vin a cair cn scnclIanic
dcsgraa. Dc forna quc r-nc cu agora cn coisa
iao confusa a dar o ncu arcccr, scria cair cn
juzo icncrario. Pclo quc ioca ao dizcrcn quc isio
c lacia c nao clno, ja rcsondi; nas, cnquanio a
dcclarar sc isso c allarda ou jacz, nao nc aircvo
a dar scnicna dcfiniiiva, c cclusivancnic o
dcio ao lon arcccr dc Vossas Mcrccs; ialvcz,
or nao icrcn sido arnados cavalciros cono cu,
nao Iajan quc vcr con Vossas Mcrccs os
cncaniancnios dcsic lugar, c icnIan livrcs os
cnicndincnios, c ossan julgar as coisas dcsic
casiclo cono clas sao, rcal c vcrdadcirancnic, c
nao cono a nin nc arcan.
809
Nao Ia duvida rcsondcu D. Fcrnando
quc o scnIor D. Quioic dissc nuiio lcn, quc
Iojc a nos ouiros ioca a dcfiniao dcsic caso; c
ara quc va con nais fundancnio, cu ionarci
cn scgrcdo os voios dcsics scnIorcs, c do quc
rcsuliar darci inicira c clara noicia.
Para os quc salian a nania dc D. Quioic
cra isio naicria dc nuiio riso; nas ara os quc a
ignoravan arccia-lIcs o naior disaraic do
nundo, csccialncnic aos quairo criados dc D.
Lus c a D. Lus ianlcn, c a ouiros ircs
viandanics, quc or acaso iinIan cIcgado
vcnda, c quc arccian scr quadrilIciros, cono
cfciivancnic cran. Mas qucn nais sc
dcscscrava cra o larlciro, cuja lacia ali dianic
dos scus olIos sc iransfornara cn clno dc
Manlrino, c cuja allarda ja nao iinIa duvida
quc sc lIc Iavia dc iornar cn rico jacz dc cavalo;
c uns c ouiros rian dc vcr cono D. Fcrnando
andava ionando os voios, falando ao ouvido dos
circunsianics ara quc cn scgrcdo dcclarasscn
sc cra jacz ou allarda aqucla joia, solrc a qual
ianio sc clcjara; c, dcois dc ionar os voios dc
iodos os quc a D. Quioic conIccian, dissc cn
alia voz.
O caso c, lon Ioncn, quc ja csiou
cansado dc ianios orncnorcs, orquc vcjo quc a
ningucn crgunio o quc dcscjo salcr, quc nc
nao diga quc c disaraic dizcr-sc quc isio scja
810
allarda dc juncnio, quando lcn sc vc quc c jacz
dc cavalo, c aic dc cavalo fino, c assin Iavcis dc
icr acicncia, orquc, cn quc vos csc c ao vosso
juncnio, isio c jacz c nao allarda, c foran
cssinas cla vossa aric as alcgacs c rovas.
Nao icnIa cu lugar no ccu cclanou o
olrc larlciro sc Vossas Mcrccs iodos sc nao
cnganan, c iao lcn arca a ninIa alna aos
olIos dc Nosso ScnIor, cono csia allarda nc
arccc allarda; nas la vao lcis... c nais nao digo;
o quc osso afirnar c quc nao csiou lclado, quc
ainda nao quclrci o jcjun, a nao scr dc ccar.
Nao causavan ncnos riso as ncccdadcs do
larlciro do quc os disaraics dc D. Quioic, quc
nisio acudiu.
Aqui nao Ia nais quc fazcr do quc ionar
cada qual o quc lIc cricncc, c a qucn Dcus a
dcu, S. Pcdro quc a lcnza.
Un dos criados dc D. Lus cclanou.
Sc isio nao c dc caso cnsado, nao nc
osso crsuadir quc Ioncns dc iao lon
cnicndincnio, cono sao ou arcccn scr iodos os
quc aqui csiao, sc aircvan a dizcr c afirnar quc
isio nao c lacia c aquilo allarda; nas, cono vcjo
quc o afirnan c dizcn, da-nc isio a cnicndcr quc
nao dcia dc icr nisicrio o orfiar nuna coisa iao
coniraria vcrdadc; orquc voio a ial quc
811
ningucn quc Iojc vivc no nundo nc odc fazcr
acrcdiiar quc isio nao c lacia dc larlciro, c
aquilo allarda dc lurro.
Podc nuiio lcn scr dc lurra dissc o
cura.
Tanio nonia iornou o criado quc o
caso nao csia nisso, nas cn scr ou nao scr
allarda, cono Vossas Mcrccs dizcn.
Ouvindo isio un dos quadrilIciros quc
iinIan cnirado, quc ouvira a cndcncia, cIcio dc
cnfado c colcra, lradou.
iao allarda cono ncu ai c ncu ai, c
qucn ouira coisa dissc ou disscr, c orquc csia
lclado cono un cacIo.
Mcniis cono un vclIaco c vilao
rcsondcu D. Quioic.
E lcvaniando a lana, quc nunca largara das
naos, dcscarrcgou-lIc ial golc na calca, quc,
sc o quadrilIciro sc nao dcsviassc, dciara-o ali
csicndido; a lana fcz-sc cdaos no cIao, c os
ouiros quadrilIciros, quc viran naliraiar o scu
canarada, crgucran a voz cdindo aulio
Sania Irnandadc. O vcndciro, quc cricncia
cororaao, corrcu a ir luscar a vara c a csada,
c vcio colocar-sc ao lado dos scus conanIciros;
os criados dc D. Lus rodcaran-no ara quc nao
812
arovciiassc o alvoroio ara sc safar; o larlciro,
vcndo o rclolio, iornou a dciiar nao allarda, c
o ncsno fcz SancIo; D. Quioic dcscnlainIou a
csada c arrcncicu con os quadrilIciros; D. Lus
lradava aos scus criados quc o largasscn a clc c
socorrcsscn D. Quioic, c Cardcnio c D.
Fcrnando, quc sc iinIan colocado iodos ao lado
do ilusirc nancIcgo; o cura lradava, griiava a
vcndcira, a filIa afligia-sc, Mariiorncs cIorava,
Doroicia csiava confusa, Lucinda suscnsa c
Clara dcsnaiada. O larlciro dcsancava SancIo,
SancIo noa o larlciro; D. Lus, a qucn un
criado sc aircvcu a agarrar no lrao ara quc sc
nao fossc cnlora, dcu-lIc un nurro quc lIc s
os dcnics cn sanguc; o ouvidor dcfcndia D. Lus;
D. Fcrnando ncicra dclaio dc si un
quadrilIciro c cozia-o a oniacs; o vcndciro
iornava a lcvaniar a voz cdindo aulio Sania
Irnandadc; dc nodo quc, cn ioda a vcnda nao
Iavia scnao ranios, lrados, griios, confuscs,
icnorcs, solrcssalios, dcsgraas, cuiiladas,
soaos, auladas, coiccs c cfusao dc sanguc. E,
no ncio dcsic caos, o quc Iavia dc inaginar D.
Quioic? inagina-sc cngolfado na discordia do
cano dc Agrananic, c diz con voz quc airoava
ioda a vcnda.
TcnIan nao iodos, cnlainIcn as
csadas, sosscgucn c ouan-nc, sc nao qucrcn
crdcr a vida.
813
A csic lrado, iodos araran, c clc rosscguiu
dizcndo.
Nao vos dissc ja, scnIorcs, quc csic casiclo
cra cncaniado, c quc alguna lcgiao dc dcnnios
dcvc Ialiiar nclc? En confirnaao do ncu diio,
qucro quc vcjais con os vossos olIos cono ara
cnirc nos assou c sc irasladou a discordia do
cano dc Agrananic. Vcdc cono alcn sc ugna
cla csada, aqui clo cavalo, acola cla aguia c
ali clo clno, c iodos clcjanos c ningucn sc
cnicndc. vcnIa, ois, Vossa Mcrcc, scnIor
ouvidor, c Vossa Mcrcc, scnIor cura, c sirva un
dc rci Agrananic, c ouiro dc cl-rci SolrinIo, c
onIan-nos cn az; orquc, or Dcus iodo
odcroso, c grandc loucura naiar-sc, or coisas
iao fuicis, gcnic iao rincial cono iodos os quc
aqui csianos.
Os quadrilIciros, quc nao cnicndian o
frascado dc D. Quioic, c sc vian naliraiados or
D. Fcrnando, Cardcnio c os scus conanIciros,
nao qucrian aquiciar-sc; o larlciro, sin, orquc
na cndcncia lIc iinIan arrcclado as larlas c a
allarda; SancIo, rincira voz dc scu ano,
olcdcccu cono lon criado; os quairo scrvos dc
D. Lus ianlcn ficaran qucdos, vcndo quc dc
ouco lIcs scrvia o larulIo; so o vcndciro
orfiava quc sc Iavian dc casiigar as insolcncias
daquclc louco, quc a cada noncnio lIc
alvoroiava a csialagcn. Finalncnic, o larulIo sc
814
aaziguou or cniao, a allarda ficou assando
or jacz aic ao dia dc juzo, c a lacia or clno, c
a vcnda or casiclo, na inaginaao dc D. Quioic.
Posios, ois, ja cn sosscgo, c fciios anigos iodos
or crsuasao do ouvidor c do cura, voliaran os
criados dc D. Lus a insisiir ara quc os
aconanIassc, c cnquanio csiava con clcs cn
avcnas, o ouvidor aconsclIava-sc con D.
Fcrnando, Cardcnio c o cura, solrc o quc Iavia
dc fazcr naquclc caso, coniando-lIcs iudo o quc
D. Lus lIc cdira. Enfin, acordou-sc quc D.
Fcrnando disscssc aos criados dc D. Lus qucn
cra, c cono dcscjava quc D. Lus o aconanIassc
Andaluzia, ondc clo narqucs scu irnao scria
csiinadssino, c assin sc faria a voniadc a D.
Lus, quc naqucla ocasiao nao iornava ara casa
dc scu ai, ncn quc o dcscdaasscn.
Assin sc aaziguou ioda aqucla cndcncia,
graas auioridadc dc Agrananic c cordura dc
cl-rci SolrinIo; nas, vcndo-sc o ininigo da
concordia c o cnulo da az ncnosrczado c
lurlado, c o ouco fruio quc iirara dc os Iavcr
osio a iodos cn iao confuso lalirinio, quis
rovar ouira vcz a nao, rcssusciiando novas
cndcncias c dcsassosscgos. , ois, o caso, quc
os quadrilIciros sosscgaran, or icr cnircouvido
a qualidadc dos quc con clcs sc iinIan laiido, c
rciiraran-sc da cndcncia, or lIcs arcccr quc
scnrc Iavian dc lcvar o ior na laialIa; nas
un dclcs, quc fora dcsancado c isado aos cs
815
or D. Fcrnando, lcnlrou-sc dc suliio dc quc
cnirc alguns nandados quc irazia ara rcndcr
dclinqucnics, vinIa un conira D. Quioic, quc a
Sania Irnandadc nandara rcndcr cla lilcrdadc
quc dcu aos galcoics, c cono SancIo, con nuiia
razao, icncra. Lcnlrando-sc, ois, disio, quis
ccriificar-sc sc dizian lcn con as fcics dc D.
Quioic os sinais quc lIc iinIan dado, c, iirando
do scio un crganinIo, succdcu scr cssc logo o
quc rocurava, c ondo-sc a lc-lo con iodo o
vagar, orquc nao cra grandc lcdor, a cada
alavra quc lia unIa os olIos cn D. Quioic, c
ia coicjando os sinais con as fcics do scu rosio,
c viu quc scn duvida alguna cra a clc quc o
nandado sc rcfcria. E, acnas sc ccriificou,
dolrou logo o crganinIo, c, ondo o nandado
na nao csqucrda, con a nao dirciia agarrou a D.
Quioic clo cscoo, quc ncn o dciava rcsirar,
c con grandcs lrados dizia.
Aulio Sania Irnandadc, c, ara quc sc
vcja quc dcvcras c con razao o co, lcia-sc csic
crganinIo ondc sc ordcna quc sc rcnda csic
salicador dc csiradas.
Pcgou o cura no nandado, c viu quc cra
vcrdadc iudo o quc o quadrilIciro dizia, c quc os
sinais cran rcalncnic os dc D. Quioic, o qual,
vcndo-sc naliraiado or aquclc vilao nalandrino,
no augc da colcra, c con os ossos a rangcrcn-
lIc, agarrou-sc con anlas as naos gargania
816
do quadrilIciro, con ial ansia, quc, sc o infcliz
nao fossc socorrido clos scus canaradas, nais
dcrcssa ali dciaria a vida do quc D. Quioic a
rcsa. O vcndciro, quc or fora Iavia dc
favorcccr os da sua cororaao, vcio logo acudir-
lIc. A vcndcira, quc viu dc novo scu narido cn
cndcncias, dc novo concou a griiar,
roccdcndo logo clo ncsno icor Mariiorncs c a
filIa, quc inloravan a niscricordia do ccu c dos
quc ali csiavan.
SancIo cclanou, ao vcr o quc sc assava.
Por vida dc Nosso ScnIor, quc c lcn
vcrdadc iudo quanio ncu ano diz dos
cncaniancnios dcsic casiclo, quc sc nao odc
aqui csiar una Iora cn sosscgo.
D. Fcrnando aariou o quadrilIciro c D.
Quioic, con grandc alvio dc anlos, dcscnclavi-
nIando-lIcs as naos con quc nuiuancnic sc
afogavan; nas ncn or isso dciavan-os
quadrilIciros dc rcclanar o scu rcso, c dc cdir
quc os ajudasscn a anarra-lo, orquc assin
convinIa ao scrvio dc cl-rci c da Sania
Irnandadc, dc cuja aric dc novo lIcs cdian
socorro c aulio ara rcndcrcn aquclc roulador
c salicador dc csirada. Fia-sc D. Quioic dc ouvir
csias razcs, c con nuiio sosscgo dissc.
Vindc ca, gcnic socz c nalcriada, cIanais
assaliar nas csiradas dar lilcrdadc aos
817
algcnados, soliar os rcsos, socorrcr os nscros,
lcvaniar os cados, rcncdiar os ncccssiiados? AI!
gcnic infanc, dignos, or vosso laio c vil
cnicndincnio, dc quc o ccu vos nao conuniquc o
valor quc sc cnccrra na cavalaria andanic, ncn
vos dc a cnicndcr o ccado c ignorancia cn quc
csiais, nao rcvcrcnciando a sonlra, quanio nais
a rcscna dc qualqucr cavalciro andanic! Vindc
ca, ladrcs dc quadrilIa, c nao quadrilIciros,
salicadorcs con liccna da Sania Irnandadc,
dizci-nc, qucn foi o ignoranic quc assinou
nandado dc risao conira un cavalciro ial cono
cu sou? Qucn cra cssc quc nao salia quc sao
iscnios dc iodo o foro judicial os cavalciros
andanics, c quc a sua lci c a sua csada, foros os
scus lrios, ragnaiicas a sua voniadc? Qucn foi
o ncniccaio, iorno a dizcr, quc nao salc quc
nao Ia foro dc fidalgo con ianias rccnincncias
c iscnao cono o quc adquirc un aladino
andanic no dia cn quc cala as csoras dc ouro c
sc cnircga ao duro ccrccio da cavalaria? Quc
cavalciro andanic agou nunca ciias ncn
alcavalas, cIain dc rainIa, nocda forcira,
oriagcn, ncn larca? Quc casiclao o acolIcu no
scu casiclo, fazcndo-lIc agar o cscoic? Quc rci o
nao asscniou sua ncsa? Quc donzcla sc lIc
nao afcioou c sc lIc nao cnircgou rcndida, con
iodas as vcras da sua alna? E, finalncnic, quc
cavalciro andanic Iouvc, Ia, ou Ia-dc Iavcr no
nundo quc nao icnIa lrio, ara dar clc so
818
quairoccnias auladas a quairoccnios
quadrilIciros quc sc lIc onIan dianic?
819

CAPTULO XLVI
Da noiavcl avcniura dos quadrilIciros, c da grandc fcrocidadc
do nosso lon cavalciro D. Quioic.

Enquanio D. Quioic dizia isio, csiava o cura
convcnccndo os quadrilIciros dc quc clc cra falio
dc juzo, cono vian clas suas olras c alavras,
c nao iinIan noiivo ara ir con cssc ncgocio or
dianic, orquc, ainda quc o rcndcsscn c
lcvasscn, logo icrian dc o dciar cono louco; ao
quc rcsondcu o do nandado quc lIc nao
conciia julgar da loucura dc D. Quioic, nas
fazcr o quc lIc ordcnavan, c quc, rcso una vcz,
odian-no soliar irczcnias.
Con iudo isso acudiu o cura dcsia
vcz nao o lcvarcis, ncn clc sc dciara lcvar, clo
quc cu vcjo.
Efciivancnic, o cura ianio lIcs dissc, c D.
Quioic ianias loucuras fcz, quc nais doidos
scrian do quc clc os quadrilIciros, sc lIc nao
conIcccsscn a falia dc siso, c assin Iouvcran
or lcn aaziguar-sc, c aic scrvir dc ncdianciros
ara sc fazcrcn as azcs cnirc SancIo Pana c o
larlciro, quc ainda insisiian, con grandc
rancor, na sua cndcncia. Finalncnic, clcs, cono
820
ncnlros da jusiia, sc fizcran arliiros da causa
c ariiran a conicnda ao ncio, nandando quc sc
irocasscn as allardas, nas nao o rcsio do
aarclIo, ficando assin as duas arics nao dc
iodo conicnics, nas alguna coisa saiisfciias; c,
cnquanio ao clno dc Manlrino, o cura socaa,
c scn quc D. Quioic o crcclcssc, dcu ao
larlciro oiio rcais, c cn iroca lIc assou clc
rccilo c roncssa dc o nao dcnandar cn icno
algun, ancn.
Sosscgadas, ois, csias duas cndcncias, quc
cran as rinciais c dc nais iono, rcsiava quc os
criados dc D. Lus sc rcsignasscn a scarar-sc,
indo-sc ircs cnlora c ficando un ara o
aconanIar ao siio aondc D. Fcrnando o lcvava;
c cono ja a loa soric c nclIor foriuna concara
a alanar dificuldadcs, c a favorcccr os
cnanorados c os valcnics da csialagcn, quis
lcvar ao icrno cssa loa olra, c dar a iudo fcliz
ciio, orquc os criados fizcran quanio quis scu
jovcn ano, c con isso iao conicnic ficou D.
Clara, quc lasiava olIar ara o scu rosio ara sc
conIcccr o rcgozijo daqucla alna.
Zoraida, ainda quc nao cnicndia lcn iodos
os succssos quc iinIa visio, alcgrava-sc c
cnirisiccia-sc confornc a crcssao quc lia no
scnllanic dc cada un, rincialncnic no do scu
csanIol, cn qucn iinIa scnrc rcgados os
olIos c a alna. O dono da vcnda, a qucn nao
821
assou dcscrcclida a rcconcnsa quc o cura
dcra ao larlciro, cdiu quc lIc agasscn o
csirago quc D. Quioic fizcra nos odrcs c no
vinIo, jurando quc nao dciaria sair ncn
Focinanic, ncn o juncnio, sc nao sc lIc
saiisfizcssc aic ao uliino naravcdi.
Tudo o cura aaziguou, c iudo D. Fcrnando
agou, ainda quc o ouvidor dc nuiio loa voniadc
sc ofcrcccra ianlcn ara agar, c assin ficaran
iodos cn az c sosscgo, dc forna quc a vcnda ja
nao arccia o cano dc Agrananic, cono D.
Quioic disscra, nas anics ali rcinava a az
oiaviana; c foi oiniao conun quc sc dcvian dar
graas loa inicnao c nuiia cloqucncia do
scnIor cura, c inconaravcl lilcralidadc dc D.
Fcrnando.
Vcndo-sc, ois, D. Quioic livrc c
dcscnlaraado dc ianias cndcncias, suas c do
scu cscudciro, arcccu-lIc quc scria lon
rosscguir na concada viagcn, c dar fin qucla
grandc avcniura, ara quc fora cIanado c
cscolIido, c, assin, con rcsoluia dcicrninaao,
foi-sc r dc joclIos dianic dc Doroicia, a qual lIc
nao conscniiu quc disscssc una so alavra scn
quc sc lcvaniassc, c or lIc olcdcccr D. Quioic
sc s cn c c lIc dissc.
rovcrlio vulgar, fornosa scnIora, scr a
diligcncia nac do lon ciio, c cn nuiias c gravcs
822
coisas icn nosirado a ccricncia quc a
soliciiudc do dcnandisia lcva a lon fin o lciio
duvidoso; nas cn ncnIuna sc nosira ianio csia
vcrdadc cono nas coisas da gucrra, ondc a
cclcridadc c rcsicza rcvincn as dclilcracs do
ininigo c alcanan a viioria anics quc o conirario
sc onIa cn dcfcsa. Tudo isio digo, alia c
rcciosa scnIora, orquc nc arccc quc a nossa
csiada ncsic casiclo ja c scn rovciio, c odcria
scr dc ianio dano quc algun dia o scniiranos,
orquc, qucn salc sc or oculios csias nao icra
salido ja o giganic vosso advcrsario quc vou
dcsiru-lo, c, dando-lIc lugar o icno, sc icnIa
foriificado nalgun incugnavcl casiclo c
forialcza, conira o qual ouco valcsscn as
ninIas diligcncias c a fora do ncu incansavcl
lrao? Assin, ois, scnIora ninIa, rcvinanos,
cono dissc, con a nossa diligcncia os scus
dcsgnios, c arianos dcsdc ja a rocurar a
foriuna, quc logo Vossa Mcrcc a icra cono dcscja,
acnas cu cIcguc a vcr o vosso oosiior.
Calou-sc D. Quioic, c cscrou con nuiio
sosscgo a rcsosia da fornosa infania, a qual,
con adcna scnIoril c aconodado ao csiilo dc D.
Quioic, lIc rcsondcu dcsia nancira.
Agradco-vos, scnIor, o dcscjo quc
nosirais dc favorcccr-nc na ninIa grandc
angusiia, cono cavalciro quc icn or alia nissao
roicgcr os orfaos c ncccssiiados; c qucira o ccu
823
quc sc cunra o vosso dcscjo c o ncu, ara quc
vcjais quc Ia no nundo nulIcrcs agradccidas. E,
cnquanio ninIa ariida, scja rcsio, quc cu
nao icnIo nais voniadc quc a vossa; disondc dc
nin a vosso lon ialanic, quc aqucla quc una
vcz vos cnircgou a dcfcsa da sua cssoa c s
nas vossas naos a dcfcsa dos scus scnIorios nao
Ia-dc qucrcr ir conira o quc ordcnar a vossa
rudcncia.
Nas naos dc Dcus c nao nas ninIas
acudiu D. Quioic nas, quando una scnIora
sc nc IunilIa, nao qucro crdcr o cnscjo dc a
lcvaniar c -la no scu Icrdado irono. Parianos,
ois, ja, orquc o dcscjo c o caninIo nc
csorcian, quc cosiuna dizcr-sc quc o crigo
csia na iardana; c quc ja o ccu nao criou, ncn
viu o infcrno ncnIun quc nc csanic ou
acovardc. Vai sclar o Focinanic, SancIo, c
aarclIa o icu juncnio c o alafrcn da rainIa, c,
dcois dc nos dcscdirnos do casiclao c dcsics
scnIorcs, arianos scn dcnora.
SancIo, quc a iudo csiava rcscnic, dissc
alanando a calca.
Ai, scnIor, scnIor! ncn iudo o quc luz c
ouro; con crdao scja diio do ouro vcrdadciro.
Quc icn isso con o quc sc assa aqui,
vilao?
824
Sc Vossa Mcrcc sc cnfada rcsondcu
SancIo cu calo-nc c dcio dc dizcr aquilo a
quc sou olrigado cono lcal cscudciro, c cono
dcvc un lon criado dizcr a scu ano.
Dizc o quc quiscrcs rcdarguiu D.
Quioic conquanio quc as iuas alavras sc
nao dirijan a assusiar-nc, quc sc iu iivcrcs ncdo
roccdcs cono qucn cs, c sc cu o nao icnIo
roccdo cono qucn sou.
Nao c isso, nal ccado rcsondcu
SancIo nas o quc cu digo c quc icnIo or
avcriguado c ccrio quc csia scnIora, quc sc diz
scr rainIa do grandc rcino dc Miconicao, c-o
ianio cono ninIa nac, orquc, sc o fossc, nao
andaria dcccrio a cada canio c a cada insianic
aos lcijinIos con un sujciio ca da roda.
Fcz-sc Doroicia nuiio corada, orquc cra
vcrdadc quc scu csoso D. Fcrnando algunas
vczcs colIcra furiivancnic nos scus lalios aric
do rcnio quc os scus dcscjos ncrccian, o quc
fora visio or SancIo, arcccndo-lIc a clc quc
scnclIanic dcscnvoliura cra nais dc lourcira quc
dc rainIa dc iao grandc rcino.
Nao quis ou nao dc Doroicia rcsondcr
alavra a SancIo, nas dciou-o rosscguir na
sua raiica, c clc foi dizcndo.
825
Isio digo cu, scnIor; orquc, sc dcois dc
icrnos corrido or nonics c valcs, c assado nas
noiics c iorcs dias, Ia-dc vir a colIcr o fruio dos
nossos iralalIos qucn csia folgando na vcnda,
nao Ia noiivo ara quc nc arcssc a sclar o
Focinanic, allardar o juncnio c aarclIar o
alafrcn, c scra nclIor quc fiqucnos qucdos, c
as narafonas quc ficn, c nos quc vanos
concndo.
AI! Dcus Sanissino, quc furia quc icvc D.
Quioic, ao ouvir as dcsconosias alavras do
scu cscudciro! Digo so quc lradou con voz
airaalIada c lngua iarianuda, lanando vivo
fogo clos olIos.
vclIaco c vilao, dcsconosio c
ignoranic, csiuido, dcslocado, nurnurador c
naldizcnic, quc scnclIanics alavras ousasic
dizcr na ninIa rcscna c na rcscna dcsias
ncliias scnIoras, cono c quc ousasic r na iua
confusa inaginaao scnclIanics dcsoncsiidadcs
c aircvincnios? Vai-ic da ninIa rcscna,
nonsiro da naiurcza, rcosiiorio dc ncniiras,
arnario dc cnlusics, invcnior dc naldadcs,
ullicador dc sandiccs, ininigo do dccoro quc sc
dcvc s cssoas rcais; vai-ic, c nao aarcas
dianic dc nin, sol cna da ninIa ira.
E, dizcndo isio, franziu as solrancclIas,
iniuncsccu as faccs c dcu con o c dirciio una
826
grandc aiada no cIao, iudo sinais da colcra quc
lIc rcfcrvia nas cniranIas. A csias alavras c
furilundo adcna, ficou SancIo iao cncolIido c
ncdroso, quc folgaria quc naquclc insianic sc
alrissc dclaio dc scus cs a icrra c o iragassc;
nao fcz nais do quc voliar as cosias c iirar-sc da
rcscna dc scu cnfadado ano. Mas a discrcia
Doroicia, quc ja conIccia crfciiancnic o gcnio
dc D. Quioic, dissc, ara lIc nodcrar a ira.
Nao vos dcsciicis, scnIor cavalciro da
Trisic Figura, con as sandiccs quc o vosso lon
cscudciro rofcriu, orquc ialvcz nao as diga scn
noiivo, ncn do scu lon cnicndincnio c
conscicncia crisia sc dcvc cscrar quc lcvanic
icsicnunIos a ningucn. c assin sc Ia-dc
acrcdiiar, scn sc lIc r duvida, quc cono ncsic
casiclo, scgundo dizcis, scnIor cavalciro, iudo
succdc or olra dc cncaniancnio, odcria
succdcr, rciio, quc SancIo vissc or aric
dialolica o quc clc diz quc viu, ianio cn ofcnsa
da ninIa Ioncsiidadc.
Juro clo Dcus Onioicnic acudiu D.
Quioic quc laicu no onio a vossa grandcza,
c quc alguna visao na sc s dianic dcsic
ccador dc SancIo, quc lIc fcz vcr o quc scria
inossvcl vcr-sc dc ouiro nodo quc nao fossc
or cncaniancnio, quc cu lcn sci, cla londadc
c inoccncia dcsic dcsgraado, quc nao salc
lcvaniar icsicnunIos a ningucn.
827
Assin c c assin scra dissc D. Fcrnando
clo quc dcvc Vossa Mcrcc, scnIor D. Quioic,
crdoar-lIc c rcduzi-lo ao grcnio da sua graa,
scut cut n nco, anics quc as iais viscs lIc
ourasscn o juzo.
D. Quioic rcsondcu quc lIc crdoava, c o
cura foi luscar SancIo, quc vcio nuiio Iunildc
c, ondo-sc dc joclIos, cdiu a nao a scu ano, c
csic dcu-lIa, c, dcois dc lIa icr dciado lcijar,
dciiou-lIc a lcnao, dizcndo.
Agora acalaras dc conIcccr, SancIo filIo,
quc iodas as coisas dcsic casiclo sao fciias or
via dc cncaniancnio.
Assin crcio dissc SancIo cccio o
caso do nanicar, quc cssc, rcalncnic, succdcu
or via ordinaria.
Nao crcias rcsondcu D. Quioic quc,
sc assin fossc, cu ic vingaria cniao c ainda agora;
nas ncn cniao udc, ncn agora vi cssoa dc
qucn iirassc vingana do icu agravo.
Dcscjaran salcr iodos o quc cra isso dc
nanicar, c o vcndciro lIcs coniou or niudo os
vos dc SancIo, con o quc iodos riran, c SancIo
lasianic sc corrcria, sc dc novo lIc nao
asscgurassc scu ano quc cra cncaniancnio,
ainda quc nunca cIcgou a ianio a sandicc dc
SancIo, quc acrcdiiassc nao scr vcrdadc ura c
828
avcriguada, scn ncscla dc cngano algun, o dc
icr sido nanicado or cssoas dc carnc c osso, c
nao or faniasnas sonIados c inaginados, cono
scu ano acrcdiiava c afirnava.
Havia ja dois dias quc ioda aqucla ilusirc
conanIia csiava na vcnda; c, arcccndo-lIcs
quc ja cra icno dc ariir, inaginaran o nodo
cono o cura c o larlciro odcrian lcvar D.
Quioic ara a sua icrra, c ali guarccc-lo das
suas loucuras, scn scr ncccssario quc Doroicia c
D. Fcrnando o aconanIasscn aldcia, con as
iais invcncs da lilcrdadc da rainIa Miconicoa.
E o quc inaginaran foi o conlinarcn-sc con
un carrciro, quc or ali accriou dc assar con o
scu carro dc lois, ara o lcvarcn da scguinic
forna. fizcran una jaula dc aus cncruzados cn
fciiio dc gradc, caaz dc ncla calcr folgadancnic
D. Quioic, c logo D. Fcrnando c os scus anigos,
juniancnic con o vcndciro, con os criados dc D.
Lus c con os quadrilIciros, or ordcn c arcccr
do cura, iaaran o rosio c sc disfararan, uns
dun nodo, ouiros dc ouiro, dc fciiio quc a D.
Quioic arcccssc quc cra ouira gcnic, c nao a
quc vira naquclc casiclo.
Fciio isio, con grandssino silcncio cniraran
no aoscnio ondc clc csiava dornindo c
dcscansando das assadas rcfrcgas.
829
CIcgaran-sc a clc, quc dornia lcn livrc c
lcn scguro dc ial aconiccincnio c, agarrando-o
con fora, anarraran-lIc nui lcn os cs c as
naos, dc forna quc, quando clc dcscriou cn
solrcssalio, nao dc nccr-sc, ncn fazcr ouira
coisa scnao ficar adnirado c suscnso dc vcr
dianic dc si iao csiranIos rosios, c logo foi ara o
quc lIc rcrcscniava coniinuancnic a sua
ircsvariada inaginaao, c sus quc iodas
aquclas figuras cran faniasnas dcssc casiclo
cncaniado, c, quc, scn duvida alguna, csiava clc
ja cncaniado ianlcn, ois quc nao odia ncn
nccr-sc ncn dcfcndcr-sc, iudo caiancnic
cono cnsara quc succdcria o cura, invcnior da
iranoia.
Dc iodos os rcscnics, so SancIo csiava cn
scu juzo c na sua figura; c, ainda quc ouco lIc
faliava ara icr as ncsnas cnfcrnidadcs quc scu
ano, nao dciou dc conIcccr qucn cran iodos
aquclcs vulios disfarados; nas nao ousava alrir
loca scn vcr cn quc arava aquclc assalio c
risao dc scu ano, quc ianlcn nao dizia
alavra, cscrando ara vcr cn quc viria a dar a
sua dcsgraa; c cn quc vcio a dar iudo aquilo foi
cn irazcrcn ali a jaula, ncicrcn-no a clc ara
dcniro, c rcgarcn os aus con iania fora, quc
sc nao arrancarian ncn con forics cnucs.
Lcvaran-no dcois cn cIarola c, ao sair do
aoscnio, ouviu-sc una voz icncrosa, ianio
830
quanio o larlciro, nao o da allarda, nas o ouiro,
a dc fazcr, c quc dizia.
cavalciro da Trisic Figura, nao ic aflija a
risao cn quc vais, orquc assin convcn ara
quc nais dcrcssa acalc a avcniura cn quc o icu
grandc csforo ic ncicu; a qual icrninara quando
o furilundo lcao nancIcgo con a lranca onla
iolosina sc unir cn doccs laos, ja dcois dc
IunilIada a nolrc ccrviz ao jugo nairinonial.
Dcssc inaudiio consorcio sairao luz do orlc os
lravos cacIorros, quc Iao-dc iniiar as norifcras
garras do valoroso ai; c isio aconicccra anics
quc o scguidor da fugiiiva ninfa or duas vczcs
visiic as lucidas inagcns, con o scu curso raido
c naiural. E iu, o cscudciro nais nolrc c nais
olcdicnic quc janais icvc csada cinia, larlas
no rosio c olfaio nas vcnias, nao ic aflija ncn ic
dcsconicnic o vcr quc lcvan assin, dianic dos
icus olIos, a flor da cavalaria andanic, quc lcn
rcsio, sc arouvcr a qucn noldou o nundo, ic
vcras iao alio c iao sullinado, quc ic nao
conIcccras a ii rorio, c nao sairao dcfraudadas
as roncssas quc ic fcz o icu lon ano; c
asscguro-ic, da aric da salia Mcniironiana, quc
o icu salario ic scra ago, cono odcras vcr or
olras; c scguc as isadas do valoroso c
cncaniado cavalciro, orquc ncccssario c quc vas
ao siio ondc anlos Iavcis dc arar; c orquc nc
nao c lciio dizcr ouira coisa, ficai con Dcus, quc
cu nc vou ara ondc sci.
831
E, ao acalar a rofccia, lcvaniou a voz a ial
onio, c alaiou-a dcois con iao icrno son, quc
aic os salcdorcs da lurla csiivcran quasc a
acrcdiiar quc cra vcrdadc o quc ouvian.
Ficou D. Quioic consolado con a rofccia,
orquc logo coligiu a significaao dc ioda cla, c
viu quc lIc ronciian vcr-sc unido, cn sanio c
jusio nairinnio, con a sua qucrida Dulcincia
dcl Toloso, dc cujas fclizcs cniranIas sairian
ouiros lccs, quc cran scus filIos, ara gloria
crciua da MancIa; c, acrcdiiando isio c lcn
firncncnic, lcvaniou a voz, c, dando un grandc
susiro, dissc.
iu, qucn qucr quc scjas, quc ianio lcn
nc rognosiicasic, rogo-ic quc cas da ninIa
aric ao salio nigronanic quc icn as ninIas
coisas a scu cargo, quc nc nao dcic crcccr
ncsia risao, ondc agora nc lcvan, cnquanio nao
vir cunridas iao alcgrcs c inconaravcis
roncssas, cono sao as quc aqui sc nc fizcran;
quc, scndo assin, icrci or gloria as cnas do
ncu carccrc c or alvio csias algcnas quc nc
cingcn, c nao or duro cano dc laialIa csic
lciio cn quc nc rccosian, nas or nacia cana c
ialano diioso. E, no quc diz rcsciio a SancIo
Pana, ncu cscudciro, confio da sua londadc c
lon roccdcr, quc nao nc dciara ncn na
roscra, ncn na advcrsa foriuna, orquc, ainda
quc nao succda, or sua ou ninIa na vcniura,
832
odcr-lIc dar a ilIa ou ouira coisa cquivalcnic
quc icn ronciida, clo ncnos o scu salario nao
odcra crdcr-sc, orquc no ncu icsiancnio, quc
ja csia fciio, dcio dcclarado o quc sc lIc Ia-dc
dar, nao confornc os scus nuiios c lons
scrvios, nas confornc as ninIas liniiadas
osscs.
Inclinou-sc-lIc SancIo Pana con nuiio
concdincnio c lcijou-lIc anlas as naos, nao
odcndo lcijar una so, or csiarcn as duas
anarradas.
Logo aquclas viscs ionaran a jaula aos
onlros, c ncicran-na no carro dc lois.
833

CAPTULO XLVII
Do nodo csiranIo cono foi cncaniado D. Quioic dc la
MancIa, con ouiros succssos.

Quando D. Quioic sc viu daqucla nancira
cngaiolado, c cn cina do carro, dissc.
Muiias c nui gravcs Iisiorias icnIo cu lido
dc cavalciros andanics; nas nunca li, ncn vi,
ncn ouvi, quc aos cavalciros cncaniados os lcvcn
dcsia nancira, c con a dcnora quc roncicn
csics rcguiosos c iardios aninais; orquc
scnrc os cosiunan lcvar clos arcs con
csiranIa ligcircza, cnccrrados nalguna arda c
dcnsa nuvcn, ou nalgun carro dc fogo, ou solrc
algun Iiogrifo ou ouiro aninal scnclIanic; nas
quc nc lcvcn a nin nun carro dc lois, viva
Dcus, quc nc c cn confusao. Talvcz a cavalaria
c os cncaniancnios dos nossos icnos dcvan dc
scguir ouiro caninIo do quc scguiran
aniigancnic; c ianlcn odc scr quc, cono cu
sou cavalciro unico no nundo, c o rinciro quc
rcssusciici o ja olvidado ccrccio da cavalaria
avcniurosa, ianlcn novancnic sc Iajan
invcniado ouiros gcncros dc cncaniancnio c
834
ouiros nodos dc lcvar os cncaniados. Quc ic
arccc, SancIo filIo?
Nao sci o quc nc arccc rcsondcu
SancIo or nao scr iao lido cono Vossa Mcrcc
nas cscriiuras andanics; nas, con iudo isso,
ousaria afirnar c jurar quc csias viscs, quc or
aqui andan, nao sao caiolicas.
Caiolicas! ai do ccu! iornou D. Quioic
cono Iao-dc scr caiolicas sc sao iodos
dcnnios, quc ionaran coros faniasiicos ara
vircn fazcr isio, c r-nc ncsic csiado? E, sc
quiscrcs vcr csia vcrdadc, ioca-lIcs c aala-os, c
vcras quc os scus coros sao ar, c quc nao icn
nais quc as aarcncias.
Por Dcus, scnIor rcdarguiu SancIo
ja lIcs ioquci; c csic dialo, quc aqui anda iao
solciio, c rolio dc carncs c icn ouira
roricdadc nuiio difcrcnic da quc cu ouvi dizcr
quc icn os dcnnios, orquc, scgundo sc conia,
iodos ircsandan. a cnofrc c ouiros naus
cIciros, nas csic a ncia lcgua sc conIccc quc
rcsccndc a anlar.
Dizia isio SancIo or D. Fcrnando, quc, cono
iao fidalgo quc cra, dcvia dc csiar cnfrascado cn
aronas.
Nao ic naravilIcs disso, SancIo anigo
rcsondcu D. Quioic orquc ic dcvo dizcr quc
835
os dialos salcn nuiio, c, ainda quc iragan
aronas consigo, clcs a nada cIciran, ou cn iodo
o caso, coisas loas nao odcn rcsccndcr; c o
noiivo c quc, csiando o infcrno ondc qucr quc
csicjan, c nao odcndo clcs rccclcr alvio algun
cn scus iorncnios, c a fragrancia c dclciic c
consolaao, nao odcn icr fragrancias; c, sc a ii
ic arccc quc cssc dcnnio quc dizcs cIcira a
anlar, ou ic cnganas, ou clc ic qucr cnganar,
ara fazcr quc o nao icnIas or dcnnio.
Todos csics coloquios sc assaran cnirc o
ano c o criado, c, icncndo D. Fcrnando c
Cardcnio quc SancIo vicssc a dcscolrir a sua
invcnao, rcsolvcran alrcviar a ariida, c,
cIanando dc aric o vcndciro, ordcnaran-lIc
quc sclassc Focinanic c allardassc o juncnio dc
SancIo, o quc clc fcz con nuiia rcsicza.
Ja nisio o cura ajusiara con os quadrilIciros
ara quc o aconanIasscn aic sua aldcia,
dando-lIcs un ianio or dia. Pcndurou Cardcnio
do arao da scla dc Focinanic o cscudo c a lacia,
c, or gcsios, nandou a SancIo quc noniassc no
lurro c lcvassc dc rcdca Focinanic, c colocou dc
cada lado do carro un quadrilIciro con a sua
cscocia; nas, anics quc sc uscssc o carro cn
novincnio, saiu a vcndcira con sua filIa c
Mariiorncs, fingindo quc cIoravan con cna da
dcsgraa dc D. Quioic, c csic dissc-lIcs cniao.
836
Nao cIorcis, ninIas loas scnIoras, quc
iodas csias dcsvcniuras andan incrcnics
ninIa rofissao; c, sc iais calanidadcs nc nao
aconicccsscn, nunca cu nc considcrara fanoso
cavalciro andanic, orquc aos cavalciros dc ouco
nonc c fana, nunca csscs inforiunios succdcn,
orquc nao Ia no nundo qucn sc lcnlrc dclcs;
aos valorosos sin, quc icn, or invcja dc sua
viriudc c valcniia, nuiios rncics c ouiros
cavalciros, quc rocuran or nas vias dcsiruir os
lons. Mas, con iudo isso, a viriudc c iao
odcrosa, quc or si so, acsar dc ioda a
nigronancia quc soulc o scu rinciro invcnior
Zoroasiro, saira vcnccdora dc iodos os iranscs, c
irradiara luz na icrra, cono o sol no firnancnio.
Pcrdoai-nc, fornosas scnIoras, sc, or dcscuido,
algun dcsaguisado convosco raiiquci, quc, or
voniadc c dc cicncia ccria, nunca a ningucn os
fiz; c rogai a Dcus quc nc iirc dcsias riscs,
quc, sc dclas nc vcjo livrc, nao nc sairao da
ncnoria as ncrccs quc ncsic casiclo nc fizcsics,
ara vos agradcccr, rcconcnsar c scrvir cono
lcn ncrcccis.
Enquanio isio sc assava cnirc as ircs danas
do casiclo c D. Quioic, o cura c o larlciro
dcscdiran-sc dc D. Fcrnando c dos scus
conanIciros, c do caiiao c dc scu irnao, c dc
iodas aquclas conicnissinas scnIoras,
csccialncnic dc Doroicia c Lucinda.
837
Todos sc alraaran, c ficaran dc dar noicia,
uns aos ouiros, do quc lIcs succdcssc, dizcndo
D. Fcrnando ao cura ara ondc lIc Iavia dc
cscrcvcr a coniar-lIc o quc aconicccssc a D.
Quioic, asscgurando-lIc quc nao Iavcria coisa
quc nais gosio lIc dcssc, do quc salc-lo; c quc
clc ianlcn lIc coniaria iudo quc vissc quc lIc
odcria inicrcssar, ianio o scu casancnio, cono
o laiisno dc Zoraida, c os succssos dc D. Lus, c
a volia dc Lucinda ara sua casa.
O cura roncicu fazcr oniualncnic iudo o
quc lIc nandava.
O vcndciro cIcgou-sc ao cura, c dcu-lIc uns
acis, dizcndo-lIc quc os acIara nun forro da
nalcia ondc sc cnconirou a novcla do Cuoso
nctncntc, c quc os lcvassc iodos, visio quc o
dono nunca nais ali iornara, c clc nao salia lcr.
O cura agradcccu, c, alrindo-os, viu quc no
rincio do cscriio dizian. Noucu dc Hnconctc c
Cotudo, c, vcndo quc cra novcla, coligiu logo
quc, scndo loa a do Cuoso nctncntc, csia o
scria ianlcn, ois ialvcz aic fosscn anlas do
ncsno auior; c guardou-a, fazcndo icnao dc a
lcr, assin quc iivcssc cnscjo.
Moniou a cavalo, c o ncsno fcz o larlciro
scu anigo, con as suas nascaras, ara quc nao
fosscn logo conIccidos or D. Quioic, c
ariiran airas do carro. E a ordcn quc lcvavan
838
cra a scguinic. rinciro ia o carro con o dono a
guia-lo, ao lado os quadrilIciros con as suas
cscocias, cono ja sc dissc; scguia-sc SancIo
Pana no scu juncnio, lcvando dc rcdca a
Focinanic; airas dc iudo cavalgavan o cura c o
larlciro nas suas ossanics nulas, con os
rosios colcrios, con gravc c dcscansado oric,
nao andando nais do quc crniiia o asso
vagaroso dos lois.
D. Quioic ia scniado na jaula, dc naos
aiadas, cs csicndidos, c cncosiado s gradcs,
con iania nudcz c acicncia cono sc nao fossc
Ioncn dc carnc, nas csiaiua dc cdra.
E, assin, naquclc vagar c silcncio, andaran
duas lcguas, aic quc cIcgaran a un valc, quc o
carrciro cnicndcu quc cra lugar aconodado ara
dar aos lois dcscanso c asiagcn; c, dcois dc
confcrcnciar con o cura, foi o larlciro dc arcccr
quc andasscn un ouco nais, orquc salia quc
or iras dc una cncosia quc dali sc divisava,
Iavia ouiro valc nais arrclvado, c nuiio nclIor
do quc cssc cn quc qucrian arar.
Acciiou-sc o arcccr do larlciro, c
rosscguiran no scu caninIo.
Nisio o cura voliou o rosio, c viu quc airas
dclc vinIan scis ou scic Ioncns a cavalo, lcn
osios c ajaczados, quc dcrcssa os alcanaran,
orquc caninIavan, nao con a acIorra c
839
dcscanso dos lois, nas cono qucn noniava cn
loas nulas dc cncgos c dcscjava cIcgar
dcrcssa vcnda, quc ficava dali a ncnos dc una
lcgua, ara dornir a scsia.
CIcgaran os diligcnics a ar dos
rcguiosos, c cunrincniaran-sc coricsncnic;
c un dclcs, quc cra cncgo dc Tolcdo c ano dos
ouiros quc o aconanIavan, ao vcr a conccriada
rocissao do carro, quadrilIciros, SancIo,
Focinanic, o cura c o larlciro, D. Quioic
cngaiolado c rcso, nao dc dciar dc crguniar
o quc qucria dizcr lcvarcn aquclc Ioncn daquclc
nodo, ainda quc ja crcclcra, ao vcr as insgnias
dos quadrilIciros, quc dcvia dc scr algun
salicador facnora, ou ouiro dclinqucnic, cujo
casiigo iocassc Sania Irnandadc.
Un dos quadrilIciros, a qucn foi fciia a
crgunia, rcsondcu.
ScnIor, o quc significa ir csic cavalciro
dcsic nodo, clc quc o diga, orquc nos nao
salcnos.
Por foriuna scrao Vossas Mcrccs, scnIorcs
cavalciros cclanou logo D. Quioic
vcrsados c criios nisio dc cavalaria andanic?
Porquc, sc o sao, cu lIcs conunicarci as ninIas
dcsgraas, c, sc o nao sao, nao Ia noiivo ara
quc nc cansc a dizc-las.
840
A csic icno, ja iinIan cIcgado o cura c o
larlciro, vcndo quc os viandanics csiavan cn
raiica con D. Quioic dc la MancIa, ara
rcsondcrcn dc nodo quc o scu ariifcio sc nao
dcscolrissc.
O cncgo, ao quc D. Quioic crguniou,
rcsondcu.
En loa vcrdadc osso dizcr-vos quc sci
nais dc livros dc cavalaria do quc das Sunulas
dc Villalando, dc forna quc sc nao csia cn nais
do quc isso, odcis scgurancnic conunicar-nc o
quc quiscrdcs.
Louvado scja Dcus rcdarguiu D. Quioic
ois, scndo assin, qucro quc sailais, scnIor
cavalciro, quc vou cncaniado ncsia jaula, or
invcja c fraudc dc naus cncaniadorcs, orquc a
viriudc nais c crscguida clos naus, do quc
anada clos lons. Cavalciro andanic sou, c nao
daquclcs, dc cujo nonc nunca a fana sc
rccordou ara os cicrnizar, nas dos quc, a
dcsciio c csar da roria invcja, c dc quanios
nagos criou a Pcrsia, c lranancs a ndia, c
ginnossofisias a Eiioia, Iao-dc r o scu nonc
no icnlo da inorialidadc, ara quc sirva dc
ccnlo c diiado nos scculos fuiuros, ondc os
cavalciros andanics vcjan os assos quc Iao-dc
scguir, sc quiscrcn cIcgar nais clcvada gloria
quc as arnas odcn dar.
841
Diz lcn vcrdadc o scnIor D. Quioic dc la
MancIa acudiu o cura orquc clc vai
cncaniado ncsia carrcia, nao or suas culas c
ccados, nas cla na icnao daquclcs a qucn a
viriudc cnfada c a valcniia inconoda. Esic c,
scnIorcs, o cuuuco du Tstc Fguu, quc ialvcz
icnIais ouvido noncar, c cujas valorosas
faanIas c grandiosos fciios scrao cscriios cn
duros lronzcs c cn cicrnos narnorcs, or nais
quc sc cansc a invcja cn cscurccc-los, c a nalcia
cn oculia-los.
Quando o cncgo ouviu falar cn scnclIanic
csiilo, csicvc ara sc lcnzcr dc adnirado, c ncn
odia inaginar o quc lIc aconicccra, c na ncsna
adniraao caran iodos os quc con clc vinIan.
Nisio, SancIo Pana, quc sc aroinara ara
ouvir a raiica, cclanou.
Agora, scnIorcs, qucr nc quciran lcn,
qucr nc quciran nal clo quc cu disscr, a
vcrdadc c quc o scnIor D. Quioic vai a iao
cncaniado cono ninIa nac quc Dcus Iaja; clc
csia cn iodo o scu juzo, conc c lclc, c faz iodas
as suas ncccssidadcs, cono os ouiros Ioncns, c
cono as fazia onicn anics quc o cngaiolasscn.
Scndo isio assin, cono qucrcn ncicr-nc na
calca quc clc vai cncaniado? Pois nao icnIo
ouvido dizcr a nuiias cssoas quc os cncaniados
nao concn, ncn dorncn, ncn falan, c ncu
842
ano, sc lIc nao forcn nao, c caaz dc falar
nais do quc irinia advogados?
E, voliando-sc ara o cura, rosscguiu.
AI! scnIor cura, scnIor cura! cnsara
Vossa Mcrcc quc nao sci qucn c? c cnsara quc
nao nc calo c nao adivinIo aondc vao icr csics
novos cncaniancnios? Pois saila quc o conIco,
or nais quc iac a cara, c quc o crcclo, or
nais quc dissinulc os cnlusics. Enfin, ondc
rcina a invcja, nao odc vivcr a viriudc, ncn ondc
Ia cscasscz, a lilcralidadc. Dialos lcvcn o dialo,
quc, sc nao fossc sua rcvcrcncia, ja a csias Ioras
ncu ano c scnIor csiaria casado con a rinccsa
Miconicoa, c cu scria condc, clo ncnos, ois
ouira coisa sc nao odia cscrar, ianio da
londadc do ncu scnIor da Tstc Fguu, cono da
grandcza dos ncus scrvios; nas ja vcjo quc c
vcrdadc o quc or a sc diz, quc a roda da foriuna
anda nais dcrcssa quc a roda dc un noinIo, c
quc os quc onicn csiavan nas grinas, Iojc sc
acIan csiirados or icrra. Pcsa-nc or ncus
filIos c or ninIa nulIcr, ois quando odian c
dcvian cscrar vcr cnirar scu ai clas orias
dcniro, fciio govcrnador ou vicc-rci dc alguna
ilIa ou rcino, o Iao-dc vcr cnirar soia-cavalario.
Tudo o quc cu digo nao c scnao ara cncarcccr a
vossa aicrnidadc, quc vcja quc c una
conscicncia naliraiar ncu ano, c rcarc lcn,
nao lIc va Dcus cdir conias, na ouira vida,
843
dcsia risao, c do lcn quc ncu scnIor D.
Quioic dciar dc fazcr, duranic o icno quc
csiivcr rcso.
O quc aqui vai, nao vai na ndia acudiu
o larlciro ianlcn vos, SancIo, sois da
confraria do vosso ano? O ScnIor nos valIa! vou
vcndo quc lIc Iavcis dc ir fazcr conanIia na
jaula, c dc ficar iao cncaniado cono clc, or
assin ariiciardcs do scu gcnio c das suas
cavalarias. En Iora na vos cnluiiu clc ianias
roncssas, c cn na Iora sc vos ncicu nos
cascos a ilIa quc ianio dcscjais.
Eu nao icnIo ca cnluiidos, ncn sou
Ioncn quc viva dc lcrias rcsondcu SancIo
c, ainda quc olrc, sou crisiao-vclIo, c nao dcvo
nada a ningucn; c sc dcscjo ilIas, ouiros
dcscjan coisas iorcs c cada qual c filIo das suas
olras; c scndo Ioncn, osso vir a scr aa,
quanio nais govcrnador dc una ilIa, odcndo
ncu ano ganIar ianias, quc lIc falic a qucn as
dc. Vossa Mcrcc vcja cono fala, scnIor larlciro,
quc ncn iudo c fazcr larlas, c nao Ia so
laslaqucs no nundo; digo isio, orquc iodos nos
conIcccnos, c a nin nao nc iningc gaio or
lclrc; c, a rcsciio do cncaniancnio dc ncu ano,
Dcus salc ondc csiara a vcrdadc, c fiqucnos or
aqui, quc o nclIor c nao lIc nccr.
844
Nao quis o larlciro rcsondcr a SancIo, ara
quc csic nao dcscolrissc con as suas
sinlicidadcs o quc clc c o cura ianio
rocuravan cncolrir; c, con csic ncsno rcccio,
disscra o cura ao cncgo quc sc adianiassc un
ouco, ara clc lIc coniar o nisicrio do
cngaiolado, con ouiras coisas quc o divcriirian.
Accdcu o cncgo, c adianiou-sc con clc c
con os scus criados; ouviu aicniancnic iudo
quanio o cura lIc dissc da condiao, vida,
loucura c cosiuncs dc D. Quioic, coniando-lIc
lrcvcncnic o rincio c a causa dos scus
dcsvarios, c o quc lIc succdcra aic scr nciido
naqucla jaula, c a icnao quc iinIan fciio dc o
lcvar ara a sua icrra, a fin dc vcr sc, or algun
ncio, acIavan rcncdio sua loucura.
Adniraran-sc dc novo o cncgo c os criados, ao
ouvir a crcgrina Iisioria dc D. Quioic, c,
quando acalaran dc a ouvir, dissc o cncgo.
Eu or nin, scnIor cura, acIo, na
vcrdadc, quc sao rcjudiciais na rcullica csics
livros a quc cIanan dc cavalaria; c ainda quc li,
arrasiado or un gosio crrado c vao, o rincio
dc quasc iodos os quc csiao inrcssos, nunca
udc conscguir lcr ncnIun aic ao fin, orquc nc
arccc quc ouco nais ou ncnos sao iodos a
ncsna coisa. E, no ncu cnicndcr, csic gcncro dc
conosiao asscnclIa-sc ao quc cIanan
falulas nilcsias, quc sao csscs conios
845
disaraiados quc so iraian dc dclciiar c nao dc
insiruir, ao conirario do quc succdc con as
falulas aologais, quc juniancnic dclciian c
insirucn; c, ainda quc o rincial inicnio dc
scnclIanics livros scja dclciiar, nao sci cono
ossan conscgui-lo, csiando cIcios dc ianios c
dc iao dcsaforados disaraics; quc o dclciic, quc
na alna sc gcra, dcvc rcsuliar da fornosura c
Iarnonia quc vc ou faniasia nas coisas quc os
olIos ou a inaginaao lIc arcscnian, c iudo
quanio c fcio ou dcsconccriado nao nos odc
causar saiisfaao alguna. Pois quc fornosura ou
quc roorao odc Iavcr nun livro ou nuna
falula, cn quc un noo dc dczcsscis anos vilra
una cuiilada a un giganic cono una iorrc, c o
racIa dc ncio a ncio? Cono Iavcnos dc
acrcdiiar quc nuna laialIa, cn quc csia dc un
lado un nilIao dc conlaicnics, c do ouiro o
Icroi do livro, csic alcancc a viioria so clo valor
do scu lrao foric? E quc dircnos da facilidadc
con quc una rainIa ou incrairiz rcsuniiva sc
dcia cair nos lraos dc un cavalciro andanic c
dcsconIccido? Quc csriio, a nao scr dc iodo
larlaro ou inculio, odcra ficar dcliciado ao lcr
quc una grandc iorrc cIcia dc cavalciros vai or
csscs narcs adianic, cono navio con vcnio dc
fciao, c anoiiccc na Lonlardia, c ananIccc nas
icrras do Prcsic Joao das ndias, ou cn ouiras
quc ncn foran dcscriias or Pioloncu, ncn
visias or Marco Polo? E, sc a isio sc nc
846
rcsondcr quc os auiorcs dcsscs livros os
cscrcvcn cono olras dc inaginaao, c nao fican
or isso olrigados a aicndcr a dclicadczas c
vcrdadcs, dirci quc a ncniira c ianio nais
salorosa quanio nais vcrdadcira sc afigura, c
agrada ianio nais quanio nais sc aroina do
ossvcl. Hao-dc sc casar as falulas ncniidas
con o cnicndincnio dos quc as lcrcn,
cscrcvcndo-sc dc forna quc, faciliiando os
inossvcis, nivclando as grandczas,
suscndcndo os aninos, csanicn, suscndan,
alvoroccn c cnircicnIan dc nodo quc andcn
junias a adniraao c a alcgria, c csias coisas
iodas nao as odcra fazcr qucn fugir da
vcrosscnclIana c da iniiaao, cn quc consisic
a crfciao do quc sc cscrcvc. Nunca vi un livro
dc cavalarias con unidadc dc aao, nas
concn-sc dc ianios ncnlros, quc nais arccc
quc o auior quis fornar una quincra ou un
nonsiro, do quc fazcr una figura roorcionada.
Alcn disso, sao duros no csiilo, incrvcis nas
faanIas, lascivos nos anorcs, dcsjciiosos nas
coricsias, rolios nas laialIas, ncscios nas
razcs, disaraiados nas inagcns c, finalncnic,
alIcios a iodo o ariifcio discrcio, c, or isso,
dignos dc scrcn dcsicrrados da rcullica crisia
cono coisa inuiil.
O cura csiava-o cscuiando con grandc
aicnao, c arcccu-lIc Ioncn dc lon
cnicndincnio, c quc iinIa razao cn iudo quanio
847
dizia; c rcdarguiu-lIc quc, or scr do ncsno
cnsar c icr odio aos livros dc cavalaria,
qucinara iodos os dc D. Quioic, quc cran
nuiios.
Coniou-lIc a rcvisia quc lIcs assara, c os
quc dciiara ao lunc, c os quc dciara con vida,
con o quc nuiio sc riu o cncgo, c alcgou quc,
acsar dc icr diio nal dcsscs livros, acIava nclcs
una coisa loa, quc cra darcn assunio ara sc
odcr nanifcsiar un vivo cngcnIo, orquc
iinIan vasio c csaoso cano, or ondc odia
corrcr a cna scn o nnino olsiaculo,
dcscrcvcndo naufragios, iorncnias, rcconiros c
laialIas, iniando un caiiao valoroso, con
iodas as arics quc ara isso sc rcqucrcn, ja
csiraicgico rudcnic, rcvcnindo as asiucias dos
scus ininigos, ja cloqucnic orador, crsuadindo
ou dissuadindo os scus soldados, avisado no
consclIo, ronio na dcicrninaao, iao valcnic cn
cscrar cono cn aconcicr; narrando, ora un
succsso iragico c lancniavcl, ora un
aconiccincnio alcgrc c incnsado; ali una dana
fornosssina, Ioncsia, discrcia c rccaiada; aqui
un cavalciro crisiao, valcnic c concdido; alcn
un larlaro, fanfarrao c dcsaforado; acola un
rncic corics, valoroso c gcniil, rcrcscniando a
londadc c a lcaldadc dos vassalos, a grandcza c a
lilcralidadc dos scnIorcs; ora sc odc osicniar
asirologo, ora cosnografo ccclcnic, ora nusico,
ora criio cn assunios dc govcrno, c ialvcz lIc
848
aarca cnscjo dc sc nanifcsiar nigronanic, sc
quiscr. Podc arcscniar as asiucias dc Ulisscs, a
icdadc dc Encias, a valcniia dc Aquilcs, as
dcsgraas dc Hciior, as iraics dc Sinon, a
anizadc dc Euralo, a lilcralidadc dc Alcandrc, o
valor dc Ccsar, a clcncncia c vcrdadc dc Trajano,
a fidclidadc dc Zoiro, a rudcncia dc Caiao c,
finalncnic, iodas aquclas acs quc fazcn
crfciio un varao ilusirc, ou ondo-as nun so,
ou dividindo-as or nuiios.
E, scndo isio fciio con arazvcl csiilo c
cngcnIosa invcnao, quc sc aroinc da vcrdadc
ianio quanio for ossvcl, Ia-dc conor scn
duvida una fina icla, cnirciccida dc fios
fornosssinos, quc, dcois dc acalada, sc rcvclc
iao crfciia c linda, quc consiga o fin nclIor a
quc sc asira ncsscs cscriios, quc c cnsinar c
dclciiar juniancnic, cono ja dissc; orquc a solia
coniciura dcsics livros da lugar a quc o auior
ossa nosirar-sc cico, lrico, iragico, cnico,
con iodas as arics quc cnccrran cn si as
dulcssinas c agradavcis cicncias da ocsia c da
oraioria quc a cocia ianio odc cscrcvcr-sc
cn rosa cono cn vcrso.
849

CAPTULO XLVIII
Ondc rosscguc o cncgo no assunio dos livros dc cavalaria,
con ouiras coisas dignas do scu cngcnIo.

Assin c cono Vossa Mcrcc diz, scnIor
cncgo acudiu o cura c or cssc noiivo sao
nais dignos dc rcrccnsao os quc aic Iojc icn
conosio scnclIanics livros, scn discriao ncn
rcsciio or aric c rcgras, quc os odian guiar c
fazcr fanosos cn rosa, cono o sao cn vcrso os
dois rncics da ocsia grcga c laiina.
Eu clo ncnos rcdarguiu o cncgo
iivc ccrias icniacs dc cscrcvcr un livro dc
cavalaria, guardando iodos os rccciios quc
aonici; aic, ara confcssar a vcrdadc, icnIo ja
cscriias nais dc ccn folIas, c, ara vcr sc
corrcsondian ninIa csiinaao, confici-as a
Ioncns aaionados or csia lciiura, douios c
discrcios, c a ouiros ignoranics, quc so aicndcn
ao gosio dc ouvir disaraics, c dc iodos oliivc
agradavcl alauso; nas, con iudo isso, nao
rosscgui, nao so or nc arcccr quc nc ia
ncicndo cn coisas alIcias ninIa rofissao,
cono or vcr quc c naior o nuncro dos sinlcs
dc csriio, do quc dos cordaios, c quc, ainda quc
850
c nclIor scr louvado clos oucos salios quc
fusiigado clos nuiios ncscios, nao qucro
sujciiar-nc ao confuso juzo do vulgo, quc lc
scnclIanics livros. Mas o quc nais nc incdiu
dc o acalar foi un arguncnio quc iirci das
concdias quc Iojc sc rcrcscnian, dizcndo
conigo. sc as concdias da voga, ianio as dc ura
inaginaao, cono as quc sc fundan na Iisioria,
sao iodas, ou a naior aric, vcrdadciros
disaraics, c coisas quc nao icn cs ncn calca,
c, con iudo isso, o vulgo as ouvc con gosio, c as
considcra c arova cono loas, csiando iao longc
dc o scr; c os auiorcs quc as concn c os aiorcs
quc as rcrcscnian, dizcn quc csiao nuiio lcn
assin, orquc assin as qucr o vulgo, c nao dc
ouira nancira; c quc as quc scgucn os rccciios
da aric, scrvcn so ara quairo discrcios quc as
cnicndcn, c iodos os ouiros fican cn jcjun, scn
conrccndcr o scu ariifcio; c quc a clcs lIcs fica
nclIor ganIar o ao con nuiios, do quc fana
con oucos; aconicccra o ncsno ao ncu livro,
dcois dc cu icr qucinado as csianas a guardar
os rcfcridos rccciios, c virci a scr cono o alfaiaic
do Caniilo; c, ainda quc algunas vczcs rocurci
crsuadir aos aiorcs quc sc cnganan cn scguir a
oiniao quc scgucn, c quc nais gcnic Iao-dc
airair, c Iao-dc ganIar nais fana, rcrcscniando
concdias cn quc sc nao violc a aric, cn vcz dc
cas disaraiadas, ja iao aicrrados csiao ao scu
arcccr, quc nao Ia razao ncn cvidcncia quc os
851
dcnova. Lcnlro-nc quc un dia olscrvci a un
dcsscs criinazcs. Dizci-nc, nao vos rccordais
quc Ia oucos anos sc rcrcscniaran na
EsanIa ircs iragcdias quc cons un fanoso
ocia dcsics rcinos, quc foran iais, quc
alcgraran c suscndcran iodos os quc as
ouviran, ianio os sinlcs, cono os cnicndidos,
ianio os do vulgo cono os da flor do ullico, c
dcran so cssas ircs nais dinIciro aos
concdianics, do quc irinia das nclIorcs quc dc
cniao ara ca sc icn fciio? Dcccrio Vossa
Mcrcc sc rcfcrc, iornou o aior, IsuIc, Fs c
Acxundu? A cssas ncsnas, rcliquci cu, c
vcdc sc nao guardavan crfciiancnic os
rccciios da aric, c sc or guarda-los dciaran dc
arcccr o quc cran, c dc agradar a iodos; dc
forna quc a cula nao c do vulgo, quc nao
rcclana disaraics, c dos quc nao salcn
rcrcscniar ouira coisa. Nao iinIan disaraics
ncn a Ingutduo ungudu, ncn a Nununcu, ncn
o Mccudo ununtc, ncn a Inngu uuouuc, ncn
ouiras quc foran conosias or alguns ocias
cnicndidos, ara scu rcnonc c fana, c ara lucro
dos quc as rcrcscniaran. E ouiras coisas junici
a csias, dciando-o confuso, nas nao convcncido
ncn disosio a arrcdar-sc do scu crrado
cnsancnio.
Tocou Vossa Mcrcc nun assunio, scnIor
cncgo acudiu o cura quc dcscriou cn
nin un aniigo rancor, quc icnIo, conira as
852
concdias quc sc usan agora, c quc iguala o quc
voio aos livros dc cavalaria, orquc, dcvcndo scr a
concdia, scgundo a oiniao dc Cccro, csclIo da
vida Iunana, ccnlo dos cosiuncs c inagcn dc
vcrdadc, as quc Iojc sc rcrcscnian sao csclIos
dc disaraics, ccnlos dc ncccdadcs c inagcns
dc lascvia. Pois quc naior disaraic odc Iavcr
no assunio dc quc iraianos, do quc aarcccr
una criana no rinciro aio cnvolia nas faias
infaniis, c aarcccr no scgundo fciio ja Ioncn
larlado? c quc naior dcsaiino, do quc iniar-nos
un vclIo valcnic c un noo colardc, un lacaio
rciorico, un ajcn consclIciro, un rci jornalciro
c una rinccsa criada dc scrvir? E quc dirci do
nodo cono olscrvan o icno cn quc odcn ou
odian succdcr as acs quc rcrcscnian, scnao
quc ja vi concdias, cn quc a rincira jornada
rinciiou na Euroa, a scgunda na sia c a
icrccira acalou na frica, dc nodo quc, sc
Iouvcssc quairo jornadas, a quaria findaria na
Ancrica, c assin sc icria assado cn iodas as
quairo arics do nundo? E sc a iniiaao dcvc scr
o fin rincial da concdia, cono c ossvcl quc
sc saiisfaa qualqucr ncdiano cnicndincnio con
o assisiir a una aao, quc, fingindo quc sc assa
na coca dcl-rci Pcino c dc Carlos Magno,
arcscnia ao ncsno icno, cono crsonagcn
rincial, o incrador Hcraclio, cnirando con a
cruz cn Jcrusalcn, c, ganIando a Casa Sania
cono Codofrcdo dc DulIao, Iavcndo infiniios
853
anos quc scaran un do ouiro; c, fundando-sc a
concdia cn coisas fingidas, airiluir-lIc vcrdadcs
Iisioricas c nisiurar-lIc cdaos dc ouiras,
aconiccidas a difcrcnics cssoas c cn difcrcnics
cras, c isio, nao con iraos vcrossncis, nas con
crros aicnics c dc iodo o onio indcsculavcis?
E o ior c quc Ia ignoranics quc dizcn quc isio c
quc c a crfciao, c iudo o nais c dcsaccrio. E sc
falarnos agora das concdias divinas? Quc
nilagrcs sc fingcn nclas! quc coisas aocrifas c
nal cnicndidas, airiluindo-sc a un sanio os
nilagrcs dc ouiro! E aic nas Iunanas sc aircvcn
a fazcr nilagrcs, scn nais rcsciio c
considcraao quc arcccr-lIcs quc ali ficara lcn
o ial nilagrc c iranoia, cono clcs cIanan, ara
quc gcnic ignoranic asnc c concorra concdia;
iudo isio c cn rcjuzo da vcrdadc c cn
ncnoscalo da Iisioria, c aic cn orolrio dos
cngcnIos csanIois; orquc os csirangciros, quc
olscrvan con nuiia oniualidadc as lcis da
concdia, icn-nos na conia dc larlaros c
ignoranics, vcndo os alsurdos c disaraics das
quc fazcnos. E nao scra lasianic dcscula ara
isio dizcr quc o rincial inicnio quc icn as
rcullicas lcn ordcnadas, crniiindo quc sc
rcrcscnicn concdias, c o cnircicr o ovo con
algun Ioncsio rccrcio, c disira-lo s vczcs dos
naus Iunorcs quc soi gcrar a ociosidadc; c quc,
visio quc isio sc conscguc con qualqucr concdia,
loa ou na, nao Ia noiivos ara r lcis, ncn
854
olrigar os quc as concn c rcrcscnian a quc
as faan cono dcvian fazcr-sc, ois, cono dissc,
con qualqucr sc conscguc o quc con clas sc
rcicndc. Ao quc rcsondcrci cu quc csic fin sc
conscguiria nuiio nclIor, scn conaraao
alguna, con as concdias loas, do quc con as
quc o nao sao, orquc dc icr ouvido a concdia
cngcnIosa c lcn ordcnada, sairia o ouvinic
alcgrc con as ncniiras, cnsinado con as
vcrdadcs, adnirado dos succssos, discrcio con
as razcs, avisado con os cnlusics, sagaz con
os ccnlos, irado conira o vcio c nanorado da
viriudc; quc iodos csics afcios Ia-dc dcscriar a
loa concdia no anino do quc a cscuiar, or
nuiio rusiico c iorc quc scja, c c conlciancnic
inossvcl dciar dc alcgrar c cnircicr, saiisfazcr
c conicniar, a concdia quc iivcr iodos csics
rcdicados, nuiio nais do quc ouira quc dclcs
carcccr, cono cla naior aric carcccn csias quc
ordinariancnic agora sc rcrcscnian. E nao icn
cula disio os ocias quc as concn, orquc
alguns Ia quc conIcccn crfciiancnic aquilo cn
quc crran, c salcn circnadancnic o quc
dcvcn fazcr; nas, cono as concdias sc
iransfornaran cn ncrcadoria vcndavcl, dizcn, c
dizcn con razao, quc os concdianics nao lIas
conrarian sc nao fosscn daquclc jacz; c assin
o ocia rocura aconodar-sc ao quc lIc cdc o
concdianic quc lIc Ia-dc agar a olra. E quc
isio c vcrdadc, vc-sc nas nuiias c infiniias
855
concdias quc cons un fclicssino cngcnIo
dcsics rcinos, con iania gala, ianio donairc, iao
clcganic vcrso, iao loas razcs, iao gravcs
scnicnas, c finalncnic, iao rcslandcccnics dc
clocuao c alicza dc csiilo, quc csia o nundo
cIcio da sua fana; c, or qucrcr aconodar-sc ao
gosio dos concdianics, nao cIcgaran iodas,
cono cIcgaran algunas, ao augc da crfciao
quc rcqucrcn. Ouiros as concn, ianio scn
olIar ao quc fazcn, quc, dcois dc rcrcscniadas,
vccn-sc os aiorcs olrigados a fugir c auscniar-sc,
rcccosos dc scr casiigados, cono o icn sido
nuiias vczcs, or icrcn rcrcscniado coisas cn
dcsalono dc rcis c dcsonra dc linIagcns; c iodos
csics inconvcnicnics ccssarian, c nuiios nais
ainda quc nao digo, sc Iouvcssc na coric una
cssoa inicligcnic c discrcia, quc caninassc
iodas as concdias anics quc sc rcrcscniasscn;
nao so as quc sc fizcsscn na coric, nas iodas as
quc sc quiscsscn rcrcscniar cn EsanIa, scn
cuja arovaao, sclo c firna, ncnIun alcaidc, nos
divcrsos lugarcs, dciassc rcrcscniar concdia
alguna; c, dcsia forna, os aiorcs icrian cuidado
dc cnviar as concdias coric, c con scgurana
odcrian rcrcscnia-las, c, aquclcs quc as
concn, olIarian con nais cuidado c csiudo
ara o quc fazian, rcccosos dc icrcn dciado
assar-as suas olras clo rigoroso canc dos
cnicndcdorcs. E, dcsia forna, sc farian loas
concdias, c sc conscguiria fclicissinancnic o quc
856
nclas sc rcicndc, ianio o cnircicnincnio do
ovo, cono a loa oiniao dos ialcnios csanIois,
o inicrcssc c as scguranas dos aiorcs, c a
ouana do cuidado dc os casiigar. E sc sc
cncarrcgassc ouiro, ou csic ncsno, dc caninar
os livros dc cavalaria quc dc novo sc concn,
scn duvida odcrian aarcccr alguns con a
crfciao quc Vossa Mcrcc dissc, cnriqucccndo a
nossa lngua con o rccioso c agradavcl icsouro
da cloqucncia, dando ocasiao a quc os livros
vclIos sc cscurcccsscn luz dos novos, quc sc
ullicasscn ara Ioncsio assaicno, nao so
dos ociosos, nas dos nais ocuados, ois nao c
ossvcl quc csicja coniinuancnic o arco
rcicsado, ncn quc a condiao c fraqucza Iunana
sc ossa susicniar scn algun lciio rccrcio.
CIcgavan a csic onio do scu coloquio o
cncgo c o cura quando, adianiando-sc o
larlciro, dirigiu-sc a clcs c dissc ao cura.
Aqui, scnIor liccnciado, csia o lugar quc
cu dissc quc cra lon, ara quc, dornindo nos a
scsia, udcsscn icr os lois frcsco c alundanic
asio.
Parccc-nc lcn rcsondcu o cura.
E, dizcndo ao cncgo o quc icncionava fazcr,
ianlcn csic quis ali ficar, cnlcvado na visia do
fornosssino valc. E ianio ara gozar cssa
ancnidadc, cono ara salorcar a convcrsaao do
857
cura, c ara salcr nais or niudo as faanIas
dc D. Quioic, ordcnou a alguns dos scus criados
quc fosscn vcnda, quc csiava dali crio, c
iroucsscn ara iodos o quc Iouvcssc dc concr,
orquc rcsolvcra assar naquclc lugar a scsia. ao
quc rcsondcu un dos criados quc a azcnola do
rcasio, quc ja Iavia dc csiar na csialagcn,
irazia roviscs lasianics ara nao scr
ncccssario conrar ouira coisa quc nao fossc
ccvada.
Pois, sc assin c dissc o cncgo lcvcn
daqui iodas as cavalgaduras, c iragan a azcnola.
Enquanio isio sc assava, vcndo SancIo quc
odia falar a D. Quioic, scn scr cn rcscna do
cura c do larlciro, quc iinIa or susciios,
cIcgou-sc jaula ondc ia scu ano c dissc-lIc.
ScnIor, ara dcscargo da ninIa
conscicncia, qucro-lIc dizcr o quc sc assa
accrca do scu cncaniancnio; c c, quc csics dois
quc aqui vcn con os rosios cncolcrios sao o
cura c o larlciro do nosso lugar, c suonIo quc
iranaran lcva-lo dcsic nodo, dc ura invcja quc
icn, or vcr quc Vossa Mcrcc raiica iao fanosas
faanIas. Scndo assin, claro sc vc quc nao vai
cncaniado, nas sin cnlado c logrado. E, ara
rova disso, lIc qucro crguniar una coisa c, sc
nc rcsondcr cono cscro, iocara con a nao
858
ncsic cngano, c vcra quc nao vai cncaniado, nas
ourado do juzo.
Pcrgunia o quc quiscrcs, SancIo ncu filIo
iornou D. Quioic quc cu ic saiisfarci c
rcsondcrci, cono iu dcscjas; c, cn quanio ao
quc dizcs dcsscs quc a vao scrcn o cura c o
larlciro, nossos conairioias c conIccidos,
odcra nuiio lcn scr quc arca quc sao clcs
ncsnos; nas nao crcias quc rcalncnic o scjan; o
quc Ias-dc crcr c cnicndcr c quc, sc o arcccn,
cono dizcs, scra orquc os quc nc cncaniaran
ionaran cssc asccio, orquc c facil aos
nigronanics ionarcn a figura quc qucrcn, c
ialvcz ionasscn as dcsscs nossos anigos, ara ic
darcn cnscjo dc cnsarcs o quc cnsas c
ncicrcn-ic nun lalirinio dc inaginacs, quc
nao conscguirias sair dclc, ncn quc iivcsscs o
novclo dc Tcscu; c ianlcn o farian, ialvcz, ara
cu vacilar no ncu cnicndincnio, c nao odcr
aiinar dondc c quc nc vcn csic dano; orquc, sc
or una aric nc dizcs quc nc aconanIan o
cura c o larlciro da nossa ovoaao, c or ouira
nc vcjo cngaiolado, c dc nin sci quc foras
Iunanas, nao scndo solrcnaiurais, nao scrian
lasianics ara caiivar-nc, quc qucrcs quc diga
ou quc cnsc, scnao quc o nodo do ncu
cncaniancnio cccdc quanios icnIo lido cn
iodas as Iisiorias quc iraian dc cavalciros
andanics quc foran cncaniados? Assin, lcn
odcs ficar cn az c sosscgo, quanio a scrcn os
859
quc iu dizcs, orquc ianio sao clcs cono cu sou
iurco; c clo quc ioca a qucrcrcs-nc crguniar
alguna coisa, fala, quc cu ic rcsondcrci, ainda
quc csicjas a fazcr crgunias aic ananIa.
ValIa-nc Nosso ScnIor rcsondcu
SancIo, dando un grandc lrado ois c
ossvcl quc scja Vossa Mcrcc iao duro dc calca
c iao falio dc niolo, quc nao vcja quc c a ura
vcrdadc o quc cu digo, c quc ncsia sua risao c
dcsgraa cnira nais a nalcia do quc o
cncaniancnio? Mas, sc assin c, qucro-lIc rovar
cvidcnicncnic quc nao vai cncaniado; scnao
diga-nc, assin Dcus o livrc dcsic iorncnio, c
assin sc vcja nos lraos da ninIa scnIora
Dulcincia, quando ncnos cnsar. ..
Acala dc csconjurar-nc iornou D.
Quioic c crgunia o quc quiscrcs, quc ja ic
dissc quc ic rcsondcrci con ioda a
oniualidadc.
Isso co rcdarguiu SancIo c o quc
dcscjo c quc nc rcsonda, scn auncniar ncn
iirar coisa alguna, nas con ioda a vcrdadc,
cono sc cscra quc digan c Iao-dc dizcr iodos os
quc rofcssan as arnas, cono Vossa Mcrcc
rofcssa, dclaio do iiulo dc cavalciros
andanics.
Esiou fario dc ic dizcr quc nao ncniirci cn
coisa alguna rcsondcu D. Quioic; vc sc
860
crgunias, quc, na vcrdadc, nc faiigas con
ianios rogos c rccaucs, SancIo.
Digo cu quc csiou ccrio da londadc c
vcrdadc dc ncu ano, c assin crgunio, falando
con o dcvido rcsciio, orquc faz nuiio ao caso
do nosso conio, sc dcois quc Vossa Mcrcc csia
cngaiolado c cncaniado, cono diz, ja lIc dcu
voniadc dc fazcr o quc ningucn odc fazcr or
nos, cono sc cosiuna dizcr?
Muiias vczcs, SancIo, c agora ncsno a
icnIo; iira-nc dcsic crigo, quc ja nao saio lino
dc iodo.
861

CAPTULO XLIX
Ondc sc iraia do discrcio coloquio quc SancIo Pana icvc con
scu ano D. Quioic.

AI! dissc SancIo aanIci-o; cra isso
o quc cu dcscjava salcr, cono dcscjo a salvaao
cicrna. Ora vcnIa ca, ncu scnIor; odc ncgar o
quc or a sc cosiuna dizcr vulgarncnic quando
una cssoa csia nal disosia. Nao sci o quc icn
fulano quc nao conc, ncn lclc, ncn dornc, ncn
rcsondc con accrio ao quc lIc crgunian, quc
nao arccc scnao quc csia cncaniado"? Dondc sc
conclui quc os quc nao concn, ncn lclcn, ncn
dorncn, ncn fazcn as olras naiurais quc cu
digo, csiao cncaniados, nas quc o nao csia qucn
icn a voniadc quc Vossa Mcrcc icn agora, qucn
lclc quando lIc dao dc lclcr, c conc quando
icn dc concr, c rcsondc a iudo o quc lIc
crgunian.
Dizcs a vcrdadc, SancIo rcsondcu D.
Quioic nas cu ja ic dissc quc Ia nuiios
gcncros dc cncaniancnios, c quc odc scr quc sc
nudassc con o icno dc uns ara ouiros, c quc
sc usc agora fazcrcn os cncaniados iudo o quc
cu fao, acsar dc nao o fazcrcn danics, dc forna
862
quc, conira o uso dos icnos, nao Ia quc arguir,
ncn quc iirar conscqucncias. Sci c icnIo ara
nin quc csiou cncaniado, c isio nc lasia ara
scgurana da ninIa conscicncia, quc ficaria
solrcssaliada sc cu cnsassc quc o nao csiava, c
nc dciassc ir ncsia jaula, rcguiosa c colardc,
dcfraudando o anaro quc odcria dar a nuiios
ncccssiiados, quc dcvcn icr a csias Ioras
circna urgcncia do ncu aulio c valincnio.
Pois con iudo isso rcdarguiu SancIo
cnicndo quc, ara naior sosscgo c saiisfaao,
lon scria quc Vossa Mcrcc ccrincniassc sair
dcsic carccrc, quc cu nc olrigo a faciliiar-lIc a
sada aic ondc cu udcr, c quc ccrincniassc
noniar no lon Focinanic, quc ianlcn arccc
cncaniado, dc nclancolico c irisic quc vai; c, fciio
isio, quc icniasscnos dc novo a soric, a rocurar
nais avcniuras, c, sc nos nao sasscnos lcn,
scnrc scria icno dc voliar jaula, cn quc
roncio, fc dc lon cscudciro, cnccrrar-nc
juniancnic con Vossa Mcrcc, sc Vossa Mcrcc for
iao dcsdiioso, c cu iao aicia, quc nao
consiganos o quc acalo dc dizcr.
Esiou ronio, SancIo rcdarguiu D.
Quioic c, quando vircs conjuniura dc orcs
or olra a ninIa lilcrdadc, olcdcccr-ic-ci cn
iudo c or iudo; nas vcras, SancIo, cono ic
cnganas, no quc rcsciia ninIa dcsgraa.
863
Ncsias raiicas sc cnirciivcran o cavalciro
andanic c o nal andanic cscudciro, aic quc
cIcgaran aondc ja os cscravan acados o cura,
o larlciro c o cncgo. Logo o carrciro iirou os
lois do carro, c dciou-os andar voniadc, or
aquclc vcrdc c arazvcl siio, cuja frcscura cra
convidaiiva, nao ara as cssoas iao cncaniadas
cono D. Quioic, nas ara sujciios iao avisados
c discrcios cono o scu cscudciro, quc cdiu ao
cura quc conscniissc na sada dc scu ano or
un insianic, orquc, sc o nao dciavan sair, nao
iria iao asscada a sua risao, cono rcqucria o
dccoro dc iao fanoso cavalciro. Enicndcu-o o
cura, c dissc quc dc nuiio loa voniadc
conscniiria, sc nao rcccassc quc, logo quc D.
Quioic sc vissc cn lilcrdadc, dcsaiassc a fazcr
das suas, c fossc ara ondc nunca nais sc lIc
uscssc a visia cn cina.
Fico or clc rcsondcu SancIo.
E cu ianlcn dissc o cncgo c lasia
quc clc nc dc a sua alavra dc cavalciro, dc sc
nao aariar dc nos, scnao or nossa voniadc.
Dou rcsondcu D. Quioic, quc iudo
csiava cscuiando ianio nais, quc qucn csia
cncaniado, cono cu csiou, nao icn lilcrdadc
ara fazcr o quc quiscr, orquc a cssoa quc o
cncaniou odc fazcr quc clc sc nao nova dondc
864
csia ncn cn ircs scculos, c o fara andar cn
olvorosa, sc clc fugir.
E acrcsccniou quc, scndo isio assin, odian
crfciiancnic solia-lo, dc nais a nais, scndo
ianio cn rovciio dc iodos, c quc, nao o soliando,
lIcs roicsiava quc nao odcria dciar dc lIcs
nclindrar o olfaio, sc clcs sc nao dcsviasscn.
O cncgo ionou-lIc as naos, acsar dc
anarradas, c soliaran-no dclaio dc alavra,
alcgrando-sc clc incnso or sc vcr fora da jaula;
c, a rincira coisa quc fcz foi csiirar iodo o coro,
c corrcu logo ao siio ondc csiava Focinanic, c,
dando-lIc duas alnadas nas ancas, dissc.
Ainda cscro cn Dcus c na sua lcnia nac,
flor c csclIo dos cavalos, quc dcrcssa nos
Iavcnos dc vcr anlos cono dcscjanos; iu con
icu ano s cosias, c cu cn cina dc ii ccrciiando
o ofcio ara quc Dcus nc dciiou ao nundo.
E, dizcndo isio, aariou-sc D. Quioic con
SancIo ara un siio dcsviado, dondc voliou con
nais alvio c nais dcscjos dc r or olra o quc o
scu cscudciro ordcnassc. OlIava ara clc o
cncgo, c adnirava-sc dc vcr a csiranIcza dc sua
grandc loucura c dc quc cn iudo o quc dizia
nosirava icr lonssino cnicndincnio; crdcndo
as csirilciras, cono ja sc noiou, quando sc falava
dc cavalarias. E assin, novido dc conaiao,
865
dcois dc sc icrcn scniado iodos na vcrdc rclva,
cscra da rcfciao do cncgo, dissc-lIc csic.
ossvcl, scnIor fidalgo, quc ianio
udcssc con Vossa Mcrcc a insida c ociosa
lciiura dos livros dc cavalaria, quc lIc dcssc volia
ao niolo, cIcgando a inaginar quc vai cncaniado,
con ouiras coisas dcssc jacz, iao longc dc scrcn
vcrdadciras, cono csia longc a ncniira da
vcrdadc? E c ossvcl quc Iaja cnicndincnio
Iunano quc suonIa quc Iouvc no nundo
aqucla infinidadc dc Anadiscs, c ianios
fanosssinos cavalciros, ianio incrador dc
Traizonda, ianio Fcli dc Hircania, ianio
alafrcn, iania donzcla vagalunda, ianias
scrcs, ianios cndr agos, ianios giganics, ianias
inaudiias avcniuras, ianio gcncro dc
cncaniancnios, ianias laialIas, ianios rcconiros
dcsroosiiados, iania ciravagancia dc irajos,
ianias rinccsas cnanoradas, ianios cscudciros
condcs, ianios ancs graciosos, ianio lilIcic,
ianio rcquclro, ianias nulIcrcs valcnics, c
finalncnic ianias c iao disaraiadas coisas cono
cnccrran os livros dc cavalaria? Eu dc nin sci
dizcr quc, quando os lcio, cnquanio nao onIo na
ncnic quc sao iudo falulas c lcviandadcs, algun
razcr nc dao; nas quando cniro na conia do
quc valcn, laio con o nclIor dc iodos clcs na
arcdc, c ainda os aiirara ao lunc sc o iivcssc
roino ou rcscnic, cono ncrcccdorcs dc ial
cna, or scrcn falsos c cnlusiciros, cono
866
invcniorcs dc novas sciias c dc novo nodo dc
vida, c cono qucn da ocasiao a quc o vulgo
ignoranic vcnIa a crcr c a icr or vcrdadciras
ianias ncccdadcs cono as quc clcs cnccrran. E
ianlcn ianio aircvincnio icn quc ousan iurlar
os cngcnIos dos fidalgos discrcios c lcn
nascidos, cono sc nosira clo quc lIc fizcran a
Vossa Mcrcc, quc o lcvaran a icrnos dc scr
foroso ncic-lo nuna jaula, c iransoria-lo solrc
un carro dc lois, cono qucn iransoria dc lugar
ara lugar algun lcao ou iigrc, ara o nosirar
or dinIciro. Eia! scnIor D. Quioic, doa-sc dc si
rorio, c volic ao grcnio da discriao, c saila
usar da nuiia quc o ccu foi scrvido dar-lIc,
cnrcgando o scu fclicssino ialcnio nouira
lciiura quc rcdundc cn rovciio da sua
conscicncia c acrcsccniancnio da sua Ionra. E,
sc ainda lcvado da sua naiural inclinaao, quiscr
lcr livros dc faanIas c dc cavalarias, lcia na
Sagrada Escriiura o dos juzcs, quc ali acIara
vcrdadcs grandiosas c fciios iao rcais cono
dcnodados. Tcvc Lusiiania un Viriaio, Fona un
Ccsar, Cariago un Anlal, Crccia un Alcandrc,
Casicla un condc Fcrnao Conalvcs, Valcncia un
Cid, Andaluzia un Conalo Fcrnandcs,
Esircnadura un Diogo Carcia dc Parcdcs, Xcrcz
un Carcia Pcrcs dc Vargas, Tolcdo un
Carcilasso, ScvilIa un D. Manucl dc Lcon, c a
liao dos scus valorosos fciios odc cnircicr,
cnsinar, dclciiar c assonlrar os nais alios
867
cngcnIos quc os lcrcn. Esia sin, csia c quc scra
lciiura digna do lon cnicndincnio dc Vossa
Mcrcc, D. Quioic scnIor ncu, dc quc saira
crudiio na Iisioria, cnanorado da viriudc,
cnsinado na londadc, nclIorado nos cosiuncs,
ousado scn icncridadc, rudcnic scn colardia,
c iudo isio ara Ionra dc Dcus, rovciio scu c
fana da MancIa, dondc, scgundo soulc, iira
Vossa Mcrcc o scu rincio c origcn.
Aicniissinancnic csicvc D. Quioic
cscuiando as razcs do cncgo, c quando viu quc
icrninara, c dcois dc o icr csiado conicnlando
or largo csao, dissc.
Parccc-nc, scnIor fidalgo, quc a raiica dc
Vossa Mcrcc cncaninIou-sc a qucrcr-nc dar a
cnicndcr quc nao Iouvc cavalciros andanics no
nundo, c quc iodos os livros dc cavalaria sao
falsos, ncniirosos, danosos c inuicis ara a
rcullica, c quc fiz nal cn lc-los, ior cn
acrcdiia-los, c cssinancnic cn iniia-los,
dando-nc a scguir a durssina rofissao dc
cavalciro andanic quc clcs cnsinan, c ncgou,
alcn disso, quc iivcssc Iavido no nundo
Anadiscs dc Caula ou da Crccia, c iodos os
ouiros avcniurosos cavalciros dc quc andan
cIcios os livros.
Tal qual cono Vossa Mcrcc vai rclaiando
inicrroncu o cncgo.
868
Acrcsccniou ianlcn Vossa Mcrcc
coniinuou D. Quioic quc nc iinIan fciio
grandc dano iais livros, orquc nc iinIan dado
volia ao juzo c nciido nuna jaula, c quc nclIor
scria quc cu nc cncndassc, nudando dc lciiura
c lcndo ouiros nais vcrdadciros, c quc nclIor
dclciicn c cnsincn.
Eaio iornou o cncgo.
Pois cu rclicou D. Quioic susicnio
quc qucn nao icn juzo c qucn vai cncaniado c
Vossa Mcrcc, ois dcsaiou a dizcr ianias
llasfcnias conira una coisa iao lcn acolIida no
nundo, c iida or iao vcrdadcira, quc aquclc quc
a ncgassc, cono Vossa Mcrcc a ncga, ncrccia a
ncsna cna quc Vossa Mcrcc diz quc da aos
livros, quando os lc c o cnfadan; orquc qucrcr
dizcr quc Anadis nao cisiiu ncsic nundo, ncn
cisiiran iodos os ouiros avcniurosos cavalciros
dc quc csiao cIcias as Iisiorias, scra qucrcr
crsuadir quc o sol nao alunia, ncn o gclo
arrcfccc, ncn a icrra odc conosco; ois diga-nc,
quc cngcnIo odc Iavcr no nundo quc crsuada
a ouircn quc nao foi vcrdadc o caso dc Florics
con Cui dc DorgonIa, c o dc Fcrralras con a
onic dc Maniillc, quc succdcu no icno dc
Carlos Magno? E voio a ial quc c iao vcrdadc
cono scr agora dia; c, sc c ncniira, ianlcn
ncniira scra a cisicncia dc Hciior c dc Aquilcs, c
dos dozc Parcs dc Frana, c do rci Ariur dc
869
Inglaicrra, quc icn andado iransfornado cn
corvo, c a cada insianic o cscran no scu rcino; c
ianlcn sc aircvcrao a dizcr quc c ncniirosa a
Iisioria dc Cuarino McsquinIo, a da Dcnanda do
Sanio Craal, c quc sao aocrifos os anorcs dc
Trisiao c da rainIa Iscu, cono os dc Cincvra c
Lanaroic, acsar dc cisiircn cssoas quc quasc
sc rccordan dc icr visio a dona QuinianIona,
quc foi a nclIor cocira dc vinIos quc icvc a
Cra-DrcianIa. E c isio iao ccrio, quc nc rccordo
dc nc dizcr a ninIa avo aicrna, quando via
alguna dona con rcvcrcndas ioucas. Aqucla,
ncu ncio, arccc a dona QuinianIona"; dondc
concluo quc ou a conIcccu, ou viu algun rciraio
dcla. Pois qucn odcra ncgar quc scja vcrdadcira
a Iisioria dc Pcdro c da fornosa Magalona,
quando ainda Iojc sc vc na arnaria dos rcis a
nanivcla, con quc sc voliava o cavalo dc nadcira
cn quc ia noniado or csscs arcs o valcnic
Pcdro, c quc c un ouco naior quc una lana dc
carrcia? E junio da nanivcla csia o sclin dc
Dalicca, c cn Fonccsvalcs csia a irona dc
Foldao, quc c do iananIo duna grandc viga;
dondc sc infcrc quc Iouvc dozc Parcs, quc cisiiu
Pcdro, quc Iouvc Cidcs c ouiros cavalciros
scnclIanics, dcsics quc diz o vulgo quc andan
caia dc avcniuras. Scnao diga-nc ianlcn quc
nao c vcrdadc icr sido cavalciro andanic o valcnic
lusiiano Joao dc Mclo, quc foi a DorgonIa, c
conlaicu na cidadc dc Arras con o fanoso
870
scnIor dc CIarny, cIanado nosscn Pcdro; c
dcois na cidadc dc Dasilcia con nosscn
Hcnriquc dc Fancsia, saindo dc anlas as
cnrcsas vcnccdor c scnIor dc Ionrosa fana; c
as avcniuras c dcsafios quc ianlcn iivcran cn
DorgonIa os valcnics csanIois Pcdro Darla c
Cuiicrrcs Quijada (dc cuja csiirc dcsccndo or
linIa dircia dc varonia}, vcnccndo os filIos do
condc dc Saini-Pol. Ncgucn-nc ianlcn quc D.
Fcrnando Cucvara fossc luscar avcniuras a
AlcnanIa, ondc conlaicu con ncc Jorgc,
cavalciro da casa do duquc dc usiria. Digan quc
foran ncniiras as jusias dc Suciro dc Quinoncs,
o do Passo; as cnrcsas dc nosscn Lus dc
Falccs conira D. Conalo dc Cuznan, cavalciro
casiclIano, c ouiras nuiias faanIas raiicadas
or cavalciros crisiaos, dcsics rcinos c dos
csirangciros, iao auicniicas c vcrdadciras quc,
qucn as ncgassc, carcccria dc razao c dc lon
discorrcr.
Ficou adnirado o cncgo dc vcr a nisiurada
quc D. Ouioic fazia dc ncniiras c dc vcrdadcs, c
or vcr o conIccincnio quc clc iinIa dc iodas as
coisas iocanics c conccrncnics aos fciios dos
scus cavalciros andanics, c rcsondcu-lIc da
scguinic nancira.
Nao osso ncgar, scnIor D. Quioic, quc
alguna coisa do quc Vossa Mcrcc dissc c
vcrdadc, csccialncnic no quc ioca aos cavalciros
871
andanics csanIois; c ianlcn qucro conccdcr
quc Iouvc dozc Parcs dc Frana; nas nao qucro
acrcdiiar quc fizcsscn iudo o quc dclcs diz o
arccliso Turin; orquc a vcrdadc c quc foran
cavalciros cscolIidos clos rcis dc Frana, a
qucn cIanaran Parcs, or scrcn iodos iguais
cn valor, cn fidalguia; clo ncnos, a nao o
scrcn, cra dc razao quc o fosscn; c consiiiuan
cono quc una dcssas ordcns rcligiosas quc Iojc
sc usan dc Saniiago ou dc Calairava, quc sc
rcssuc quc os quc a rofcssan Iao-dc scr ou
dcvcn scr cavalciros valcnics c lcn nascidos; c
assin cono dizcn agora cavalciro dc S. Joao ou
dc Alcaniara, dizian naquclc icno cavalciro da
ordcn dos dozc Parcs, orquc foran dozc iguais
os quc ara csia rcligiao niliiar sc cscolIcran.
Quc cisiiu Cid nao Ia duvida, Dcrnardo dcl
Cario ianlcn; nas nao aconiccc o ncsno con
iodas as grandcs faanIas quc sc diz quc fizcran.
Enquanio nanivcla do condc Pcdro, a quc
Vossa Mcrcc aludc, c quc csia junio do sclin dc
Dalicca na arnaria dos rcis, confcsso o ncu
ccado, c quc sou iao ignoranic ou iao curio dc
visia quc, icndo rcarado no sclin, nao dci cla
nanivcla, acsar dc scr iananIa cono Vossa
Mcrcc dissc.
Pois la csia scn duvida alguna
rcdarguiu D. Quioic c or sinal quc dizcn quc
csia acauiclada, ara sc nao csiragar.
872
Tudo odc scr iornou o cncgo nas,
clas ordcns quc rcccli, nao nc rccordo dc a icr
visio; orcn, ainda quc conccda quc la csia, ncn
or isso nc olrigo a acrcdiiar nas Iisiorias dc
ianios Anadiscs, ncn nas dc scnclIanic
iurlanulia dc cavalciros, cono or a nos
conian quc icn Iavido, ncn c razao quc un
Ioncn cono Vossa Mcrcc, iao Ionrado c dc iao
loas arics, c doiado dc ianio cnicndincnio,
qucira dizcr quc sao vcrdadciras iais c iao
csiranIas loucuras, cono as quc csiao cscriias
nos disaraiados livros dc cavalaria.
873

CAPTULO L
Das discrcias alicrcacs quc D. Quioic c o cncgo iivcran,
con ouiros succssos.

Doa vai cla rcsondcu D. Quioic os
livros quc csiao inrcssos con liccna dos rcis, c
con arovaao daquclcs a qucn sc cnvian, c quc
con gosio gcral sao lidos c cclclrados or
grandcs c cqucnos, olrcs c ricos, lcirados c
ignoranics, lclcus c cavalciros, c, finalncnic,
or iodo o gcncro dc cssoas dc qualqucr csiado
c condiao quc scjan, Iavian dc scr ncniirosos,
icndo dc nais a nais iania aarcncia dc vcrdadc,
ois nos dizcn qucn foran os ais c as nacs, os
arcnics c a airia c a idadc dos cavalciros, c dia
a dia ninuciosancnic as faanIas quc
raiicaran, c o siio ondc as raiicaran? Calc-sc
Vossa Mcrcc, nao diga scnclIanic llasfcnia, c
crcia-nc, quc nisio lIc aconsclIo o quc dcvc fazcr
cono discrcio; scnao, lcia-os, c vcja o razcr quc
a sua lciiura lIc da. Pois diga-nc, Ia naior
conicniancnio do quc dizcrnos. aqui sc nos
nosira agora, cono sc o csiivcsscnos vcndo, un
grandc lago a fcrvcr cn lorloics, c a nadarcn
ncssc lago scrcnics, colras c lagarios c ouiros
nuiios aninais fcrozcs c csaniosos, c sair do
874
ncio do lago una voz irisissina, quc diz. Qucn
qucr quc scjas, cavalciro, quc o icncroso lago
csias nirando, sc qucrcs alcanar o lcn quc
dclaio dcsias ncgras aguas sc cncolrc, nosira o
valor do icu foric ciio, c arroja-ic ao ncio do
ncgro c inflanado lquido; orquc, sc assin o nao
fizcrcs, nao scras digno dc vcr as alias naravilIas
quc cn si cnccrran c conicn os scic casiclos das
scic fadas, quc dclaio dcsia ncgrura jazcn"; c
quc, acnas o cavalciro acala dc ouvir a voz, scn
nais rcflccs, c scn considcrar o crigo a quc sc
arrisca, a aic scn dcsir as forics c csadas
arnas, cnconcndando-sc a Dcus c sua dana,
sc arroja ao ncio do rcfcrvcnic lago, c quando
nal sc rccaia c nal salc aondc ira arar, sc
cnconira no ncio duns floridos canos, quc
dcian os Elsios a crdcr dc visia? Ali lIc arccc
quc c nais iransarcnic o ccu c quc o sol lrilIa
con nais vvida luz; ofcrccc-sc-lIc aos olIos una
arazvcl florcsia conosia dc viosas c frondosas
arvorcs, quc lIc alcgra a visia con o scu vcrdor, c
lIc afaga os ouvidos con o docc c nao cnsinado
canio dos infiniios, cqucnos c naiizados
assarinIos, quc volician na inirincada ranaria.
Aqui dcscolrc un arroio, cujas frcscas aguas,
quc arcccn lquidos crisiais, corrcn solrc
icnucs arcias c lrancas cdrinIas, quc sc
asscnclIan a ouro cn o c a urssinas crolas.
Acola vc una fonic ariisiicancnic consiruda con
narnorc liso c inialgado jasc; ouira nais
875
adianic ordcnada a lruicsco, ondc as concIinIas
dos nariscos c as rciorcidas casas lrancas c
anarclas dos caracois, cngasiadas cn aarcnic
nas lcn disosia dcsordcn, c ncscladas con
luzcnics crisiais c finssinas csncraldas, fornan
un variado lavor; dc nancira quc a aric,
iniiando a naiurcza, arccc aqui vcncc-la. Eis dc
suliio sc lIc dcscolrc un foric casiclo ou un
visioso alcaar, cujas nuralIas sao dc ouro
nacio, dc diananics as ancias, c as orias dc
jacinios, c, finalncnic, dc iao adniravcl
arquiiciura quc, acsar dc scrcn diananics,
cscarlunculos, ouro, crolas, rulins c
csncraldas, os naicriais quc o fornan, ainda o
fciiio c dc nais csiinaao; c dcois dc icr visio
iananIas naravilIas, nao c dolrado cncanio vcr
sair cla oria do casiclo un grandc nuncro dc
donzclas, cujos irajos visiosos c gcniis, sc cu nc
uscssc agora a dcscrcvc-los cono as Iisiorias os
conian, nc darian largo assunio; c vir logo a
rincial dc cnirc clas ionar cla nao o ousado
cavalciro quc sc arrojou ao lago fcrvcnic, c lcva-
lo, scn dizcr alavra, ara dcniro do rico alcaar
ou casiclo, c dcsi-lo, c lanIa-lo dc lcidas
aguas, c dcois ungi-lo con as nais rcciosas
csscncias, c vcsiir-lIc una canisa dc finssino
ccndal, ioda rcsccndcnic c crfunada, c vircn
ouiras donzclas c dciiarcn-lIc un nanio aos
onlros, nanio quc, clo ncnos, cosiuna valcr
una cidadc? E quando cn scguida nos conian
876
quc, dcois disio, o lcvan ara ouira sala, ondc
acIa as ncsas osias con ianio gosio, quc clc
fica suscnso c adnirado? c dciiarcn-lIc s
naos agua dcsiilada dc anlar c dc fragranics
florcs? c fazcrcn-no scniar nuna cadcira dc
narfin? c iodas as donzclas a scrvircn-no,
guardando naravilIoso silcncio? c irazcrcn-lIc
iania varicdadc dc nanjarcs, iao salorosancnic
guisados, quc nao salc o aciiic qual Ia-dc
cscolIcr? c ouvir a nusica quc soa cnquanio clc
conc, scn inaginar dondc vcn a voz c o navioso
aconanIancnio? c dcois dc acalada a conida
c lcvaniada a ncsa, ficar o cavalciro rccosiado na
cadcira c ialvcz csaliiando os dcnics, cono c
cosiunc, c cnirar a dcsoras cla oria da sala
ouira donzcla nuiio nais fornosa do quc
ncnIuna das rinciras, c scniar-sc ao lado do
cavalciro, c concar a dar-lIc conia quc casiclo c
aquclc, c dc cono cla sc acIa ali cncaniada, con
ouiras coisas quc o suscndcn c cncIcn dc
adniraao os quc lccn a sua Iisioria? Nao qucro
alargar-nc nais nisio, ois daqui sc odc coligir
quc qualqucr aric quc sc lcia dc qualqucr
Iisioria dc cavalciro andanic Ia-dc causar gosio
c naravilIa a qucn a lcr; crcia-nc Vossa Mcrcc,
c, cono ja lIc dissc, lcia csics livros, c vcra cono
lIc dcsicrran a nclancolia c lIc nclIoran a
condiao, sc acaso a iivcr na. Eu dc nin sci quc
dcois dc nc icr nciido a cavalciro andanic, sou
lravo, concdido, lilcral, lcn-criado, gcncroso,
877
corics, audaz, lrando, acicnic, sofrcdor dc
iralalIos, dc riscs, dc cncaniancnios, c ainda
quc Ia iao ouco icno nc vi nciido dcniro
duna jaula, cono sc fossc doido, cscro, clo
valor do ncu lrao, scr dcniro dc oucos dias rci
dc algun rcino, ondc ossa nosirar o lilcral
agradccincnio quc o ncu ciio cnccrra; quc, or
ninIa fc, scnIor, csia inaliliiado o olrc dc
odcr nosirar con cssoa alguna a viriudc da
gcncrosidadc, ainda quc cn suno grau a ossua,
c a graiidao, quc so consisic no dcscjo, c coisa
noria, cono c noria a fc scn olras. Por isso
qucrcria quc a foriuna nc ofcrcccssc dcrcssa
alguna ocasiao dc scr incrador, ara nosirar o
ncu anino, fazcndo lcn aos ncus anigos,
csccialncnic a csic olrc SancIo Pana, ncu
cscudciro, quc c o nclIor Ioncn do nundo, c
qucrcria dar-lIc un condado quc Ia nuiios dias
lIc irago ronciido, nas rcccio quc nao icnIa
Ialilidadc ara govcrnar o scu csiado.
SancIo, ouvindo csias uliinas alavras,
dissc ara scu ano.
TralalIc Vossa Mcrcc or nc dar cssc
condado, quc Ia ianio icno nc roncic, c cu
cscro, c lIc juro, quc nc nao faliara Ialilidadc
ara govcrna-lo; c, sc faliar, icnIo ouvido dizcr
quc Ia Ioncns no nundo quc ionan dc
arrcndancnio os csiados dos scnIorcs, c lIcs
dao un ianio or ano, c iraian do govcrno, c os
878
scnIorcs vcrdadciros csiao dc crna csicndida,
gozando a rcnda quc lIcs dao, scn sc
inoriarcn con nais nada; c c o quc cu Ici-dc
fazcr, c nao Ici-dc rcarar nuiio na quaniia, nas
dcsisio logo dc iudo, c asso a gozar da ninIa
rcnda cono un duquc, c os ouiros quc la sc
avcnIan.
Isso dissc o cncgo c lon cn quanio
ao gozar a rcnda; nas no adninisirar da jusiia
Ia-dc inicrvir o scnIor do csiado, c aqui c quc
sao ncccssarios o lon juzo c a Ialilidadc, c
rincialncnic a loa inicnao dc accriar, quc, sc
csia for crrada nos rincios, irao scnrc
crrados os ncios c os fins; c assin cosiuna Dcus
ajudar o lon dcscjo do sinlcs c dcsfavorcccr o
nau do discrcio.
Nao sci la dcssas filosofias rcsondcu
SancIo Pana nas o quc sci c quc, assin quc
aanIassc o condado, logo o salcria rcgcr, quc
cu icnIo iania alna cono ouiro qualqucr, c ianio
coro cono qucn o iivcr naior, c iao rci scria cu
do ncu csiado cono cada qual do scu, c scndo-o
faria o quc quiscssc, c fazcndo o quc quiscssc
faria a ninIa voniadc, c fazcndo a ninIa voniadc
csiaria conicnic, c una cssoa, cn csiando
conicnic, nao icn nais quc dcscjar, c nao icndo
nais quc dcscjar, acalou-sc, c vcnIa o csiado, c
adcus, c vcjano-nos, cono dizia un ccgo a ouiro.
879
Nao sao nas filosofias cssas cono iu dizcs,
SancIo olscrvou o cncgo nas, acsar dc
iudo, Ia nuiio quc dizcr ncssc assunio dc
condados.
Nao sci quc nais Iaja quc dizcr rclicou
D. Quioic so nc guio or nuiios c divcrsos
ccnlos quc odcria irazcr, a roosiio disio, dc
cavalciros da ninIa rofissao, quc,
corrcsondcndo aos lcais c assinalados scrvios
quc dos scus cscudciros iinIan rccclido, lIcs
ouiorgaran noiavcis ncrccs, fazcndo-os scnIorcs
alsoluios dc cidadcs c ilIas; c Iouvc ial quc
cIcgaran a ianio os scus ncrccincnios, quc icvc
idcias dc sc fazcr rci. Mas ara quc csiou cu a
gasiar icno con isio, ofcrcccndo-nc iao insignc
ccnlo o grandc c nunca lcn louvado Anadis
dc Caula, quc fcz o scu cscudciro condc da IlIa
Firnc, c assin osso cu, scn cscruulo dc
conscicncia, fazcr condc a SancIo Pana, quc c
un dos nclIorcs cscudciros quc nunca icvc un
cavalciro andanic?
Ficou adnirado o cncgo dos accriados
disaraics (sc cn disaraics odc Iavcr accrio}
quc D. Quioic disscra, do nodo cono iniara a
avcniura do cavalciro do Lago, da inrcssao quc
lIc iinIan fciio as dcsvariadas falulas dos livros
quc lcra, c finalncnic asnava da ncccdadc dc
SancIo, quc con ianio afinco dcscjava alcanar o
condado quc scu ano lIc roncicra. Ja nisio
880
voliavan os criados do cncgo, quc iinIan ido
vcnda luscar a azcnola do rcasio, c fazcndo
ncsa dun ialulciro da vcrdc rclva do rado,
scniaran-sc sonlra dunas arvorcs, c janiaran
ali, ara quc o carrciro nao dcsarovciiassc a
ancnidadc daquclc siio, cono ja fica diio. E, nal
concaran a janiar, ouviran larulIo c o son
duna canainIa, quc vilrava dc dcniro dunas
saras c dcnsas naias quc ficavan crio, c no
ncsno insianic viran sair da cscssura una
calra, nalIada dc ncgro, lranco c ardo; c airas
dcla vinIa un calrciro, dando-lIc lrados c
dizcndo-lIc alavras ncigas, ara quc sc
dciivcssc ou voliassc ara o rclanIo. A calra
fugiiiva, icncrosa c csavorida, vcio ara a gcnic
quc ali csiava, cono a cdir-lIc favor, c arou.
CIcgou o calrciro c, agarrando-lIc nas onias,
cono sc cla fossc caaz dc cnicndincnio c dc
discorrcr, dissc-lIc.
AI! scrrana, scrrana; nalIada, nalIada;
or quc fogcs iu? Quc lolos ic csanian, filIa?
Nao nc diras quc c isio, linda? Mas quc odc scr,
scnao quc cs fcnca, c nao odcs csiar sosscgada?
Mal Iaja a iua condiao c a dc iodas aquclas a
qucn iniias. Volia, volia, aniga, quc, sc nao
csiivcrcs iao saiisfciia, clo ncnos csiaras scgura
no icu arisco ou con as iuas conanIciras, quc
sc iu, quc as Ias-dc guiar c cncaninIar, andas
iao dcscncaninIada c iao scn juzo, ondc
ararao clas?
881
Dcran conicniancnio as alavras do
calrciro aos quc as ouviran, csccialncnic ao
cncgo, quc lIc dissc.
Sosscgai un ouco, irnao, or vida vossa,
c nao vos azafancis a fazcr voliar iao dcrcssa a
calra ara o rclanIo, quc, sc cla c fcnca, cono
dizcis, Ia-dc scguir o scu naiural insiinio, or
nuiio quc vos onIais a csiorva-la. Tonai csic
locado c lclci una vcz dc vinIo, con quc
alrandarcis a colcra, c cnircianio a calra
dcscansara.
E, ao dizcr isio, csicndcu-lIc na faca una
crna dc coclIo. O Ioncn rccclcu-a, agradcccu,
lclcu, sosscgou c dissc.
Nao qucria quc, or cu icr falado ianio a
scrio con csic aninal, nc iivcsscn Vossas
Mcrccs or Ioncn arvo, quc cn vcrdadc nao
dcian dc icr o scu nisicrio as alavras quc lIc
cu dissc. Sou rusiico, nas nao ianio, quc nao
cnicnda cono sc Ia-dc iraiar con os Ioncns c
con os lruios.
Isso acrcdiio cu dissc o cura quc ja
sci, or ccricncia, quc os nonics crian
lcirados, c quc as calanas dos asiorcs cnccrran
filosofos.
Pclo ncnos, scnIor acudiu o calrciro
acolIcn Ioncns cscarncniados; c, ara quc
882
acrcdiicis csia vcrdadc c lIc ioqucis con a nao,
ainda quc arca quc, scn scr rogado, nc
convido, sc vos nao cnfadais, c qucrcis, scnIorcs,
aicndcr-nc un lrcvc csao, coniar-vos-ci una
vcrdadc quc rovc a ninIa, c o quc aquclc
scnIor dissc (aoniando ara o cura}.
E a isio rcsondcu D. Quioic.
Cono vcjo quc csic caso icn unas
sonlras dc avcniura dc cavalaria, cu, cla ninIa
aric, vos ouvirci, irnao, con nuiio loa voniadc,
c da ncsna forna iodos csics scnIorcs, clo
nuiio quc icn dc discrcios c dc scrcn anigos dc
curiosas novidadcs, quc suscndan, alcgrcn, c
cnircicnIan os scniidos, cono cnso, scn
duvida, quc Ia-dc fazcr o vosso conio.
Eu onIo-nc dc fora dissc SancIo
quc vou con csia cnada ara a lcira daquclc
rcgaio, ondc icnciono fariar-nc or ircs dias,
orquc icnIo ouvido dizcr ao ncu scnIor D.
Quioic quc un cscudciro dc cavalciro andanic
dcvc concr quando sc lIc ofcrcccr ocasiao, aic
nao odcr nais, orquc, s vczcs, icn dc sc
ncicr or una sclva iao inirincada, quc nao
odcn sair dcla ncn cn scis dias, c sc un
Ioncn nao vai fario, ou dc alforjcs lcn
fornccidos, ali odcra ficar, cono nuiias vczcs
fica, nudado cn csquclcio.
883
Tcns razao, SancIo dissc D. Quioic
vai aondc quiscrcs c conc o quc udcrcs, quc cu
ja csiou saiisfciio, c so nc falia dar alna a sua
rcfciao, cono lIa darci, cscuiando o conio dcsic
lon Ioncn.
E o ncsno farcnos nos dissc o cncgo.
E logo cdiu ao calrciro quc rinciiassc.
O calrciro dcu duas alnadas no lonlo da
calra, quc scgurava clos cIifrcs, dizcndo-lIc.
Fccosia-ic junio dc nin, nalIada, quc
icnos icno dc solra.
Parccc quc a calra o cnicndcu, orquc
acnas clc sc scniou, csiirou-sc-lIc ao lado, con
nuiio sosscgo, c olIando-lIc ara a cara, arccia
csiar aicnia ao quc ia dizcndo o calrciro, quc
rinciiou a sua Iisioria dcsia nancira.
884

CAPTULO LI
Quc iraia do quc coniou o calrciro a iodos os quc lcvavan D.
Quioic.

A ircs lcguas dcsic valc fica una aldcia
quc, acsar dc cqucna, c una das nais ricas
quc Ia or iodos csics coniornos, c ondc Iavia
un lavrador nuiio csiinado, c ianio quc, acsar
dc andar a csiinaao quasc scnrc anca
riqucza, nais o cra clc cla viriudc quc iinIa, quc
cla oulcncia quc alcanara. Mas o quc o fazia
nais diioso, scgundo dizia, cra icr una filIa dc
iao circnada fornosura, rara discriao, donairc
c viriudc, quc aquclc quc a conIccia c
conicnlava sc adnirava dc vcr os dons oinos
con quc o ccu c a naiurcza a iinIan cnriquccido.
Scndo ncnina, ja cra fornosa, c scnrc foi
crcsccndo cn lclcza, aic quc, na idadc dc
dczcsscis anos, cIcgou a scr fornosssina. A
fana do scu gcniil asccio rinciiou-sc a
csicndcr or iodas as aldcias circunvizinIas. quc
digo? nais ainda, cIcgou s rcnoias cidadcs c
cnirou aic clas salas dos rcis c clos ouvidos dc
ioda a casia dc gcnic, quc dc iodas as arics a
vinIan vcr cono coisa rara ou cono inagcn
naravilIosa. Cuardava-a scu ai, c guardava-sc
885
cla a si, quc nao Ia cadcados, guardas, ncn
fccIaduras, quc dcfcndan nclIor una donzcla,
quc as do rorio rccaio. A riqucza do ai c a
fornosura da filIa novcran nuiios, ianio da
ovoaao cono forasiciros, a quc a cdisscn cn
casancnio; nas o ai, cono cssoa a qucn
iocava disor dc iao rica joia, andava confuso,
scn salcr rcsolvcr-sc a qual a cnircgaria dos
infiniios quc o inoriunavan; c, cnirc os nuiios
quc iao lon dcscjo iinIan, un fui cu, a qucn
dcran nuiias c grandcs cscranas dc lon ciio,
o vcr quc o ai salia qucn cu cra, o scr naiural
da ncsna aldcia, dc sanguc lino c dc idadc
florcsccnic, dc calcdais avuliados c doiado dc
ccrio cngcnIo. Con csias ncsnas arics a cdiu
ianlcn ouiro do ncsno lugar, quc foi causa dc
sc suscndcr c Icsiiar a voniadc do ai, a qucn
arccia quc cn qualqucr dc nos csiava sua filIa
lcn cnrcgada; c, ara sair dcsia confusao,
rcsolvcu dizc-lo a Lcandra (assin sc cIana a
oulcnia, quc cn iania niscria nc icn osio},
advcriindo quc, visio scrnos anlos iguais, cra
lon dciar voniadc dc sua qucrida filIa o
cscolIcr a scu gosio; coisa digna dc scr iniiada
or iodos os ais quc qucrcn casar suas filIas.
Nao digo quc lIcs dcicn cscolIcr cssoas nas c
ruins, nas quc lIas roonIan loas, c cnirc
cssas quc cscolIan a scu gosio. Nao sci qual foi o
dc Lcandra; so sci quc o ai nos foi cnircicndo a
anlos, falando-nos na ouca idadc dc sua filIa c
886
con gcncralidadcs, quc ncn o olrigavan, ncn
nos dcsolrigavan a nos. CIana-sc o ncu
conciidor Ansclno, c cu cIano-nc Eugcnio, c
digo-vos isio, ara quc icnIais conIccincnio dos
noncs dos crsonagcns quc cniran ncsia
iragcdia, cujo fin ainda csia cndcnic, nas quc
lcn sc dcia vcr quc Ia-dc scr dcsasiroso. Por
csic icno vcio ao nosso ovoado un ial Viccnic
dc la Fosa, filIo dc un olrc lavrador do ncsno
lugar, c quc csiivcra scrvindo cono soldado or
cssas Iialias c ouiras varias arics. Lcvou-o da
nossa icrra, scndo criana dc ncnos dc dozc
anos, un caiiao quc, con a sua conanIia, or
ali assou, c voliou o noo dali a ouiros dozc
anos, vcsiido niliiar, naiizado dc nil corcs,
cIcio dc nil dics dc crisial c suiis cadcias dc
ao. Hojc unIa una gala c ananIa ouira; nas
iodas falsas c lcvcs, dc ouco cso c ncnor valor.
A gcnic lavradora, quc c dc si naliciosa, c,
dando-lIc o ocio lugar, c a roria nalcia,
rcarou nisso, coniou ninuciosancnic as suas
galas c donaircs, c noiou quc os faios cran so
ircs, dc corcs difcrcnics, con as suas ligas c
ncias, nas clc or ial forna os conlinava, quc,
sc os nao coniasscn, Iavia dc Iavcr qucn
jurassc quc cran nais dc dcz irajos divcrsos, c
nais dc vinic lunas, c nao arca incriincncia
c roliidadc isio quc dos vcsiuarios narrci,
orquc rcrcscnian grandc acl ncsia Iisioria.
Scniava-sc nun lanco dc cdra, quc fica dclaio
887
dc un grandc alano, na nossa raa, c ali nos
iinIa iodos dc loca alcria, suscnsos das
faanIas quc ia coniando. Nao Iavia icrra cn
iodo o orlc quc nao iivcssc visio, ncn laialIa cn
quc sc nao Iouvcssc acIado; naiara nais
nouros do quc Ia cn Marrocos c cn Tunis, c
cnirara cn nais duclos do quc Luna c Cand,
Diogo Carcia dc Parcdcs c ouiros nil quc
noncava, c dc iodos sara vcnccdor, scn quc lIc
Iouvcsscn iirado ncn una goia dc sanguc. Por
ouiro lado nosirava cicairizcs quc, acsar dc sc
nao dcscolrircn, dizia clc quc cran dc
arcaluzadas rccclidas cn varios rcconiros c
acs. Finalncnic, con arrogancia nunca visia,
iraiava or us os scus iguais c os rorios quc o
conIccian, c dizia quc o scu ai cra o scu lrao,
a sua linIagcn as suas olras, c quc, scndo
soldado, nao ficava a dcvcr nada ao rorio rci.
Alcn dcsias funaas, cra un ouco nusico,
iocava guiiarra con dcscnlarao, dc nodo quc
dizian alguns quc a fazia falar; nas nao aravan
aqui as suas rcndas, quc ianlcn cra ocia, c
dc qualqucr ucrilidadc fazia un ronancc dc
lcgua c ncia. Esic soldado, ois, quc cu aqui
inici, csic Viccnic dc la Fosa, csic lravo, csic
gala, csic nusico, csic ocia, foi visio c
conicnlado nuiias vczcs or Lcandra, dc una
jancla quc dciiava ara a raa. Enlcvou-sc no
donzcl, nos scus visiosos irajos; cncaniaran-na
os scus ronanccs, quc, dc cada un quc
888
conunIa, dava clc nil coias; cIcgaran aos
scus ouvidos as faanIas quc dc si rorio
rcfcrira; c, finalncnic, quc assin o dialo o
dcicrninara, vcio a nanorar-sc dclc, c ainda
anics dclc cnsar cn soliciia-la. E cono nos
casos dc anor nao Ia ncnIun quc con nais
facilidadc sc cunra do quc aquclc quc icn cla
sua aric o dcscjo da dana, con facilidadc sc
conlinaran Lcandra c Viccnic; c, anics quc
ncnIun dos scus nuiios rcicndcnics dcssc
noicia do scu dcscjo, ja cla o cunrira, icndo
dciado a casa dc scu circnoso ai, orquc cra
orfa dc nac, c auscniando-sc da aldcia con o
soldado, quc nais iriunfara ncsia cnrcsa do
quc cn iodas as ouiras nuiias dc quc sc
vangloriava. Adnirou-sc ioda a aldcia dc iao
csiranIo caso, c nao so a aldcia, nas iodos os
quc dclc iivcran conIccincnio; cu fiquci
suscnso, Ansclno ainiio, o ai irisic, os
arcnics afroniados, a jusiia solciia, os
quadrilIciros alcria; ionaran-sc os caninIos,
csquadrinIaran-sc os losqucs c iudo quanio
Iavia, c ao calo dc ircs dias foran cnconirar
Lcandra nuna cavcrna dc un nonic, cn canisa,
scn os nuiios dinIciros c as rcciosssinas joias
quc dc sua casa lcvara. Troucran-na rcscna
do afliio ai, crguniaran-lIc cla sua dcsgraa,
confcssou, scn rcssao, quc Viccnic dc la Fosa a
cnganara, c dclaio da alavra dc scr scu csoso,
lIc crsuadiu quc dciassc a casa dc scu ai, quc
889
clc a lcvaria nais rica c cslcndida cidadc quc
Iavia no nundo, quc cra Naolcs; quc cla, nal
avisada c ainda ior cnganada, o acrcdiiara, c,
roulando scu ai, fugiu con o fanfarrao; c quc
clc a lcvou a un ascro nonic, c a cnccrrou na
cavcrna cn quc a iinIan acIado. Tanlcn dissc
quc Viccnic, scn lIc iirar a sua Ionra, lIc
roulou iudo quanio iinIa c a dciou naqucla
cavcrna c sc foi cnlora. succsso quc dc novo
causou csanio a iodos. Difcil foi dc acrcdiiar a
coniincncia do noo; nas cla iao dcvcras o
afirnou quc, afinal, o afliio ai sc foi consolando,
nao fazcndo caso das riquczas quc lIc lcvaran,
dcsdc o noncnio quc iinIan dciado a sua filIa
a joia quc, cn sc crdcndo, nao Ia cscrana dc
quc nunca nais sc rccucrc. No ncsno dia cn
quc aarcccu Lcandra, suniu-a scu ai, c foi
cnccrra-la nun nosiciro dc una vila aqui crio,
cscrando quc o icno cn aric dcsfaa a na
fana con quc sua filIa ficou. Os oucos anos dc
Lcandra scrviran dc dcscula ao scu crro, clo
ncnos ara aquclcs quc ncnIun inicrcssc
iinIan cn quc cla fossc na ou loa, nas os quc
conIccian a sua discriao c nuiio cnicndincnio
nao airiluran ignorancia o scu ccado, nas
sua dcscnvoliura c naiural inclinaao das
nulIcrcs, quc cosiuna scr cn gcral dcsaiinada c
dcsconosia. Enclausurada Lcandra, ficaran
ccgos os olIos dc Ansclno, ou clo ncnos scn
icrcn oljcio quc nirar quc lIcs dcssc
890
conicniancnio; os ncus cn ircvas, scn luz quc
ara coisa dc gosio os cncaninIassc. Con a
auscncia dc Lcandra crcscia a nossa irisicza,
aoucava-sc a nossa acicncia, naldizanos das
galas do soldado, c aloninavanos o ouco rccaio
do ai da donzcla. Finalncnic, Ansclno c cu
conlinanos dciar a aldcia c vir ara csic valc,
ondc clc, aasccniando una grandc quaniidadc
dc ovclIas quc lIc cricnccn, c cu un nuncroso
rclanIo dc calras ianlcn ninIas, assanos a
vida cnirc as arvorcs, dcsalafando as nossas
nagoas ou caniando junios, ora os louvorcs, ora
os viiucrios da fornosa Lcandra, ou susirando
a sos, conunicando ao ccu scniidas qucias. A
nosso ccnlo, vicran ara csics ascros nonics
nuiios ouiros dos rcicndcnics dc Lcandra,
fazcndo o ncsno quc nos fazcnos, c sao ianios,
quc arccc quc csic siio sc convcricu na asioril
Arcadia, or ial forna csia cIcio dc asiorcs c dc
ariscos, c nao Ia aqui un rccanio cn quc sc
nao oua o nonc da fornosa Lcandra. Esic a
naldiz, cIanando-lIc caricIosa, varia c
dcsoncsia; aquclc a condcna cono lcviana c facil;
Ia ial quc a alsolvc c lIc crdoa, ou quc a
jusiifica c viiucra; un cclclra a sua fornosura,
ouiro rcncga da sua condiao c, cnfin, iodos a
infanan c iodos a adoran, c cssa loucura a ianio
sc csicndc, quc Ia qucn sc qucic dos scus
dcsdcns, scn nunca lIc icr falado, c aic qucn sc
lancnic c sinia a furiosa cnfcrnidadc dos zclos,
891
quc cla nunca a ningucn causou, orquc,
scgundo cu ja dissc, soulc-sc do scu ccado
anics dc sc salcr do scu dcscjo. Nao Ia
concavidadcs dc rocIcdos, nargcns dc arroio, ou
sonlras dc arvorcs quc nao csicjan ocuadas
or asiorcs quc rcfiran aos vcnios as suas
dcsvcniuras; o cco, cn iodos os onios cn quc
odc fornar-sc, rccic o nonc dc Lcandra;
Lcandra, rcssoan os nonics; Lcandra,
nurnuran os rcgaios, c Lcandra a iodos nos icn
suscnsos c cncaniados, cscrando scn
cscrana c icncndo scn salcr o quc icncnos.
Enirc iodos csics inscnsaios, o quc sc nosira a
un icno nais avisado c nais louco c o ncu
rival Ansclno, quc, icndo ianias ouiras coisas dc
quc sc quciar, so sc qucia da auscncia c, ao
son dun arralil, quc ioca adniravclncnic, con
vcrsos quc nosiran o scu cngcnIo, a caniar sc
vai lancniando. Eu sigo ouiro caninIo nais facil
c no ncu arcccr nais accriado, quc c dizcr nal
da lcviandadc das nulIcrcs, da sua inconsiancia,
da sua dollcz, das suas roncssas
dcscunridas, dc sua fc quclraniada c,
finalncnic, do ouco discorrcr con quc
cnrcgan os scus cnsancnios c inclinacs; c
foi csic o noiivo, scnIorcs, das alavras c razcs
quc dissc a csia calra, quando aqui cIcguci, quc,
or scr fcnca, ouco a rczo, acsar dc scr a
nclIor do ncu rclanIo. csia a Iisioria quc
roncii coniar-vos. Sc fui rolo cn narra-la,
892
nao o scrci ncnos cn scrvir-vos; crio daqui
icnIo a ninIa cIoa c ncla frcsco lciic c
salorosssino qucijo, variadas c naduras fruias,
quc nao sao ncnos agradavcis visia quc ao
aladar.
893

CAPTULO LII
Da cndcncia quc icvc D. Quioic con o calrciro, con a rara
avcniura dos cniicnics, a quc fclizncnic dcu fin cusia do
scu suor.

Causou razcr gcral o conio do calrciro a
iodos os quc o iinIan cscuiado. Con razcr nais
csccial o acolIcu o cncgo, quc noiou con
csiranIcza c curiosidadc o nodo cono clc o
coniara, ncnos dc calrciro rusiico, do quc dc
discrcio coricsao; c olscrvou quc accriara o cura,
dizcndo quc os nonics criavan lcirados. Todos
ofcrcccran os scus scrvios a Eugcnio, nas qucn
sc nosirou nais lilcral foi D. Quioic, quc lIc
dissc.
Dcccrio, calrciro nano, quc, sc cu nc nao
acIassc inossililiiado dc odcr cncciar
qualqucr avcniura, logo nc oria a caninIo ara
vos fazcr fcliz, indo arrancar Lcandra do nosiciro
(ondc, scn duvida, dcvc csiar conira sua
voniadc}, acsar da aladcssa c dc quanios
quiscsscn csiorva-lo, c -la-ia nas vossas naos,
ara quc dcla fizcsscis o quc vos arouvcssc,
guardando, orcn, as lcis da cavalaria, quc
ordcnan quc a ncnIuna donzcla sc faa
dcsaguisado algun, ainda quc cscro cn Dcus
894
Nosso ScnIor quc nao Ia-dc odcr ianio a fora
dc un nalicioso nigronanic, quc a nao vcna a
dc ouiro nuiio nclIor inicncionado, c, ara
cniao, vos roncio favor c ajuda, quc a isso nc
olriga a ninIa rofissao, quc nao c ouira scnao
socorrcr os dcsvalidos c ncccssiiados.
OlIou ara clc o calrciro, c vcndo a irisic
figura dc D. Quioic, adnirou-sc, c crguniou ao
larlciro, quc csiava ao c dclc.
ScnIor, qucn c csic Ioncn, quc icn
scnclIanic caiadura c dc ial nodo fala?
Qucn Ia-dc scr rcsondcu o larlciro
scnao o fanoso D. Quioic dc la MancIa, quc
dcsfaz agravos c c o anaro das donzclas, o
assonlro dos giganics c o vcnccdor das
laialIas?
Isso asscnclIa-sc rcsondcu o calrciro
ao quc sc lc nos livros dos cavalciros andanics,
quc fazian iudo o quc dcsic Ioncn Vossa Mcrcc
nc diz, ainda quc icnIo ara nin, ou quc Vossa
Mcrcc zonla, ou quc csic fidalgo icn aducla dc
ncnos.
Sois un grandssino vclIaco lradou D.
Quioic c vos c quc icndcs nngua dc niolos,
quc cu icnIo nais do quc nunca icvc ncn Ia-dc
icr a vossa aiifa gcraao.
895
E, fazcndo scguir s alavras as olras, fcrrou
con un ao na cara do calrciro, con iananIa
furia, quc lIc csnurrou o nariz; nas o Ioncn,
quc nao cra ara graas, vcndo quc assin o
naliraiavan, scn rcsciiar ncn os quc janiavan
ncn a inrovisada ncsa, saliou cn cina dc D.
Quioic, c, agarrando-sc-lIc ao cscoo con
anlas as naos, scn duvida alguna o afogava, sc
SancIo Pana, acudindo, o nao scgurassc clos
onlros c o nao fizcssc cair dc cosias cn cina da
ncsa, quclrando raios c coos, c csalIando c
cniornando vinIos c nanjarcs. D. Quioic,
acnas sc viu livrc, saliou no calrciro, quc, con o
rosio cIcio dc sanguc, nodo con socos c
oniacs dc SancIo, rocurava, dc gaiinIas,
alguna faca ara iirar sanguinolcnia vingana;
nas csiorvaran-lIc o cncgo c o cura, c o
larlciro arranjou as coisas dc nodo quc dc
Eugcnio ncicr D. Quioic dclaio dc si, fazcndo
cIovcr solrc clc ianios nurros quc do rosio do
olrc cavalciro ingava ianio sanguc cono do
scu. Fclcniavan dc riso o cncgo c o cura,
davan ulos dc conicniancnio os quadrilIciros,
c uns c ouiros aulavan os conlaicnics, cono sc
faz aos cacs; so SancIo Pana sc dcscscrava,
orquc sc nao odia dcscariar dc un criado do
cncgo, quc o incdia dc ajudar scu ano.
Enfin, csiando iodos cn rcgozijo c fcsia,
ncnos os dois quc sc dcsancavan c sc carian,
ouviran o son dc una ironlcia iao irisic, quc
896
lIcs fcz voliar as visias ara o siio dondc lIcs
arcccu quc soava; nas, qucn sc alvoroou ao
ouvi-lo, foi D. Quioic, quc, acsar dc csiar
dclaio do calrciro nuiio consirangido c
dcrrcado, lIc dissc.
Dcnnio nano, quc ouira coisa nao odcs
scr, ois quc iivcsic valor c foras ara suljugar
as ninIas, rogo-ic quc faanos ircguas so or
una Iora, orquc o langcnic son daqucla
ironlcia, quc aos nossos ouvidos cIcga, arccc-
nc quc nc cIana a alguna nova avcniura.
O calrciro, quc ja csiava cansado dc nocr c
dc scr nodo, largou-o logo, c D. Quioic s-sc
dc c, voliando o rosio ara o siio dondc vinIa o
son, c viu quc or una cncosia dcscian nuiios
Ioncns, vcsiidos dc lranco c ncgro, noda dos
cniicnics. E cra o caso quc, naquclc ano, iinIan
as nuvcns ncgado icrra o scu lcnfazcjo orvalIo,
c or iodos os lugarcs daqucla conarca sc fazian
rocisscs, rcccs c cniicncias, cdindo a Dcus
quc alrissc as naos da sua niscricordia c lIcs
dcssc cIuva; c, ara isso, a gcnic dc roina
aldcia vinIa cn rocissao a una dcvoia crnida,
quc Iavia na cncosia do valc.
D. Quioic, quc viu os csiranIos irajos dos
cniicnics, scn lIc assarcn cla ncnoria as
nuiias vczcs quc os Iavia dc icr visio, inaginou
quc cra coisa dc avcniura, c quc a clc so iocava,
897
cono a cavalciro andanic, o icnia-la. c nais o
confirnou ncsia faniasia, cnsar quc una
inagcn quc irazian, colcria dc luio, scria
alguna dana rincial, quc lcvavan viva fora
aquclcs rcfcccs c dcslcais nalandrins. E, acnas
isio lIc cnirou no cnsancnio, arrcncicu con
grandc ligcircza a Focinanic, quc andava
asiando, cnfrcou-o nun noncnio, noniou a
cavalo, cnlraou o cscudo, cdiu a SancIo a
csada, c dissc cn alia voz a iodos os quc
csiavan rcscnics.
Agora, valorosa conanIia, vcrcis quanio
inoria quc Iaja no nundo qucn rofcssc a
ordcn da cavalaria andanic; agora digo quc
vcrcis na lilcrdadc daqucla loa scnIora quc ali
vai caiiva, sc sc Iao-dc ou nao csiinar os
andanics cavalciros.
E, dizcndo isio, acria os ilIais a Focinanic,
quc csoras nao as iinIa, c vai a iodo o iroic
(orquc la galoada, nao sc lc cn ioda csia
vcrdadcira Iisioria quc Focinanic a dcssc una
vcz so} cnconirar-sc con os cniicnics; c ainda
quc o cura, o larlciro c o cncgo corrcran a
dcic-lo, ja lIcs nao foi ossvcl, c ncnos ainda o
dciivcran os lrados quc SancIo dava, dizcndo.
Aondc vai, scnIor D. Quioic? Quc
dcnnios lcva no ciio, quc o inciian a ir conira
a nossa fc caiolica? Fcarc, nal Iaja cu, quc cssa
898
rocissao c dc cniicnics c quc aqucla scnIora
quc lcvan na canIa c a inagcn lcndiia dc
Virgcn Inaculada; vcja o quc faz, scnIor, quc
dcsia vcz sc odc dizcr quc nao c o quc salc.
Dclaldc sc faiigou SancIo, orquc D.
Quioic ia iao ansioso dc cIcgar aos cnliocados,
c dc livrar a scnIora cnluiada, quc nao ouviu
una alavra so, c ainda quc a ouvissc, dc nada
scrviria, orquc nao iornava airas ncn quc lIo
nandassc El-Fci. CIcgou, ois, rocissao, c
sofrcou Focinanic, quc ja ia con voniadc dc
dcscansar o scu cdao, c con voz iurlada c
rouca dissc.
Vos ouiros, quc ialvcz or nao scrdcs
lons, cncolris os rosios, aicndci c cscuiai o quc
dizcr-vos qucro.
Os rinciros quc sc dciivcran foran os quc
lcvavan a inagcn, c un dos quairo clcrigos quc
caniavan as ladainIas, vcndo a csiranIa
caiadura dc D. Quioic, a nagrcza dc Focinanic c
ouiras circunsiancias quc dcscolriu no cavalciro,
c quc novian a riso, rcsondcu dizcndo.
Irnao c scnIor, sc nos qucr dizcr alguna
coisa diga-a dcrcssa, orquc vao csics nossos
irnaos cniicnics flagclando as carncs, c nao
odcnos, ncn c dc razao, quc nos dcicnIanos a
ouvir coisa alguna, a nao scr iao lrcvc quc cn
duas alavras sc diga.
899
Di-la-ci nuna so rclicou D. Quioic
c c a scguinic. quc dcicis livrc incdiaiancnic
cssa fornosa scnIora, cujas lagrinas c irisic
scnllanic dao claras nosiras dc quc a lcvais
conira sua voniadc, c quc algun noiorio
dcsaguisado lIc icrcis fciio. c cu, quc vin ao
nundo ara dcsfazcr scnclIanics agravos, nao
conscniirci quc avanccis ncn nais un asso,
scn lIc dardcs a dcscjada lilcrdadc quc ncrccc.
Por csias razcs, cnicndcran iodos os quc as
ouviran quc D. Quioic Iavia dc scr louco, c
dcsaiaran a rir con voniadc. Essc riso foi o
ncsno quc dciiar olvora na colcra dc D.
Quioic, orquc, scn dizcr nais alavra,
arrancando da csada, arrcncicu ao andor.
Un dos quc o lcvavan, dciando a carga aos
scus conanIciros, saiu ao cnconiro dc D.
Quioic, arvorando una forquilIa ou lordao, cn
quc asscniava o andor nos dcscansos, c,
aarando con clc una grandc cuiilada quc lIc
aiirou D. Quioic, c quc lIo fcz cn dois cdaos,
con o iroo quc lIc ficou dcsfccIou iananIa
lordoada no onlro dc D. Quioic, do lado oosio
ao do cscudo, quc, nao odcndo aara-la, o olrc
cavalciro caiu no cIao cn nuiio naus lcnois.
SancIo Pana, quc iodo cslofado vicra
corrcndo airas dc scu ano, lradou ao
dcsancador quc lIc nao dcssc nais lordoada,
900
orquc cra un olrc cavalciro cncaniado, quc
nunca cn sua vida fizcra nal a ningucn. Mas o
quc dcicvc o vilao nao foran os lrados dc
SancIo, foi vcr quc D. Quioic nao lolia ncn
nao ncn c; c, assin, julgando quc o naiara, a
ioda a rcssa arrcgaou a iunica aic ciniura, c
largou a corrcr cla canina, quc ncn un gano.
Nisio cIcgaran iodos os da conanIia dc D.
Quioic; nas os da rocissao, quc os viran vir
corrcndo c, con clcs, os quadrilIciros arnados,
rcccaran algun dcsaiino, agruaran-sc cn iorno
da inagcn, c, lcvaniando os cauzcs,
cnunIando os cniicnics as discilinas, c os
clcrigos os iocIciros, cscraran o assalio,
rcsolvidos a dcfcndcr-sc, c aic, sc udcsscn, a
ofcndcr os scus agrcssorcs; nas a foriuna iudo
fcz clo nclIor, orquc SancIo nao cnsou cn
ouira coisa scnao cn aiirar-sc ara cina do
coro dc scu ano, suondo quc csiava norio, c
fazcndo solrc clc o nais doloroso c divcriido
ranio dcsic nundo.
O cura foi conIccido clo scu colcga, quc ia
na rocissao, c csic conIccincnio lasiou ara
dissiar iodos os susios. O rinciro cura dcu
conia ao scgundo, cn lrcvcs alavras, dc qucn
cra D. Quioic; c ianio clc, cono ioda a iurla dc
cniicnics, foran vcr sc o olrc cavalciro csiava
norio, c ouviran quc SancIo Pana dizia con as
lagrinas nos olIos.
901
flor da cavalaria! quc so con una
aulada acalasic a carrcira dos icus anos, iao
lcn cnrcgados! Ionra da iua linIagcn,
gloria c naravilIa da MancIa, c aic dc iodo o
nundo quc, faliando-lIc iu, ficara cIcio dc
nalfciiorcs, scn rcccio dc scrcn casiigados clas
suas nalfciiorias! iu, nais lilcral quc iodos os
Alcandrcs, ois so or oiio ncscs dc scrvio nc
iinIas dado a nclIor ilIa quc o nar cingc c
rodcia! Iunildc con os solcrlos, c arroganic
con os Iunildcs, afroniador dc crigos, sofrcdor
dc injurias, nanorado scn causa, inciiador dos
lons, aoiic dos naus, ininigo dos ruins, cnfin,
cavalciro andanic, quc c o nais quc sc odc dizcr!
Con os lrados c gcnidos dc SancIo
rcaninou-sc D. Quioic, c as rinciras alavras
quc dissc foran.
Qucn dc vos csia auscnic, dulcssina
Dulcincia, a naiorcs niscrias do quc csias anda
sujciio. Ajuda-nc, SancIo anigo, a ncicr-nc no
carro do cncaniancnio, quc nao csiou ara
orinir a scla dc Focinanic, orquc icnIo csic
onlro iodo alanIado.
Isso farci con nuiio loa voniadc, ncu
scnIor rcsondcu SancIo c volicnos
ninIa aldcia, cn conanIia dcsics scnIorcs,
quc so dcscjan o scu lcn, c ali darcnos ordcn a
nova sada, quc nos dc nais rovciio c fana.
902
Falas con accrio, SancIo rcsondcu D.
Quioic c scra grandc rudcncia dciar assar
o nau influo das csirclas, quc vai corrcndo
agora.
O cncgo, o cura c o larlciro afirnaran-lIc
quc roccdcria nuiio lcn fazcndo o quc dizia; c
assin, icndo-sc divcriido nuiio con as
sinlicidadcs dc SancIo Pana, ncicran D.
Quioic no carro, cono anics vinIa. a rocissao
voliou a ordcnar-sc c a rosscguir no scu
caninIo; o calrciro dcscdiu-sc dc iodos; os
quadrilIciros nao quiscran ir nais adianic; o
cncgo cdiu ao cura quc lIc dcssc aric do quc
succdia a D. Quioic, sc sarava da sua doidicc,
ou sc rosscguia con cla, c con isso cdiu
liccna dc scguir a sua viagcn.
Enfin, iodos sc dividiran c aariaran,
ficando so o cura c o larlciro, c D. Quioic c
SancIo Pana c o lon do Focinanic, quc, cn
iudo isio, nao nosirara ncnos acicncia do quc o
scu dono. O carrciro jungiu os lois c aconodou
D. Quioic cn cina dc un nolIo dc fcno, c, con
a sua cosiunada flcuna, scguiu o caninIo quc o
cura quis, c ao calo dc scis jornadas cIcgaran
sua aldcia, ondc cniraran no ino do dia, quc
aconicccu scr doningo, c csiava ioda a gcnic na
raa, or ncio da qual airavcssou o carro dc D.
Quioic. Acudiran iodos a vcr o quc ali vinIa, c,
quando conIcccran o scu conairioia, ficaran
903
naravilIados, c un raaz foi logo corrcndo dar
ana c solrinIa a noicia dc quc o scu iio c
airao vinIa nagro c anarclo, cn cina dc un
nolIo dc fcno, dcniro dc un carro dc lois. Foi
grandc lasiina ouvir os griios quc as duas olrcs
scnIoras soliaran, as lofciadas quc dcran nas
faccs c as naldics con quc dc novo fulninaran
os cndialrados livros dc cavalaria, o quc iudo sc
rcnovou quando viran cnirar D. Quioic cla
oria dcniro. s novas da vinda do fidalgo,
acudiu a nulIcr dc SancIo Pana, quc ja salia
quc scu narido fora con clc scrvindo-lIc dc
cscudciro c, assin quc viu SancIo, a rincira
coisa quc lIc crguniou foi sc o lurro vinIa lon.
SancIo rcsondcu quc vinIa nclIor quc o dono.
Louvado scja Dcus rcdarguiu cla quc
ianio lcn nc icn fciio; nas conia-nc agora, quc
lucrasic con as iuas cscudciriccs? quc saioic nc
irazcs? quc saaios ara icus filIos?
Nao irago nada disso, nulIcr dissc
SancIo nas irago coisas dc nais considcraao
c valor.
Muiio nc araz o quc dizcs iornou a
nulIcr; nosira-nc cssas coisas dc nais
considcraao c valor, ara quc sc nc alcgrc csic
coraao quc iao irisic c dcsconsolado csicvc
scnrc, duranic os scculos da iua auscncia.
904
En casa ias nosiro, nulIcr dissc
Pana c or agora sosscga, quc, scndo Dcus
scrvido quc ouira vcz saianos dc viagcn, caia
dc avcniuras, vcr-nc-as lcn dcrcssa condc, ou
govcrnador dc una ilIa, c nao das quc or a Ia,
nas das nclIorcs quc sc ossan cnconirar.
Dcus o qucira, narido, quc lcn o
rccisanos. Mas, dizc-nc o quc vcn a scr isso dc
ilIas, quc cu nao cnicndo.
Nao c o ncl ara a loca do asno
rcsondcu SancIo; a scu icno o vcras,
nulIcr, c cniao asnaras dc ouvir iodos os icus
vassalos a darcn-ic scnIoria.
Quc c o quc dizcs, SancIo, dc scnIorias,
ilIas c vassalos? rcsondcu Joana Pana, quc
assin sc cIanava a nulIcr dc SancIo, acsar dc
nao scrcn arcnics, nas orquc c cosiunc na
MancIa ionarcn as nulIcrcs o aclido dos
naridos.
Nao quciras salcr iudo iao dcrcssa,
Joana; lasia conIcccrcs quc cu digo a vcrdadc, c
da un onio na loca. so ic dirci, assin dc
assagcn, quc nao Ia coisa nais salorosa ncsic
nundo do quc scr un Ioncn Ionrado cscudciro
dc un cavalciro andanic, quc sai caia dc
avcniuras. lcn vcrdadc quc a naior aric das
quc sc acIan nao vcn ianio ao nosso gosio,
cono una cssoa qucrcria, orquc, dc ccn quc
905
sc cnconiran, novcnia c novc cosiunan scr
avcssas c iorcidas. Sci-o cu or ccricncia,
orquc dc algunas sa nanicado c dc ouiras
nodo; nas, con iudo isso, c linda coisa cscrar
os aconiccincnios, airavcssando nonics,
csquadrinIando sclvas, calcando cnIas,
visiiando casiclos, ousando cn csialagcns,
discriao, scn agar un naravcdi so quc scja.
Todas csias raiicas sc assaran cnirc
SancIo Pana c Joana Pana, sua nulIcr,
cnquanio a ana c a solrinIa dc D. Quioic o
rccclcran c o dcsiran, c o ncicran na sua
aniiga cana. OlIava-as clc dc rcvcs, c nao odia
crcclcr ondc c quc csiava. O cura dissc
solrinIa quc iivcssc iodo o dcsvclo con scu iio, c
o arrunassc lcn, c quc csiivcsscn alcria, ara
quc ouira vcz sc lIcs nao cscaassc, coniando o
quc fora nisicr ara o irazcr ara casa. Aqui
lcvaniaran anlas dc novo lrados ao ccu, ali sc
rcnovaran as naldics aos livros dc cavalaria,
ali cdiran a Dcus quc confundissc, no ccniro do
alisno, os auiorcs dc ianias ncniiras c
disaraics. Finalncnic, ficaran confusas c
rcccosas dc sc vcrcn ouira vcz scn scu ano c iio,
assin quc clc sc scniissc nclIor, c assin
aconicccu cono clas inaginavan.
Mas o auior dcsia Iisioria, acsar dc icr
rocurado con diligcncia c curiosidadc os fciios
quc raiicou D. Quioic na sua icrccira sada,
906
nao dc acIar noicia dclcs, clo ncnos or
cscriiorcs auicniicos; so a fana guardou, nas
ncnorias da MancIa, quc D. Quioic, a icrccira
vcz quc saiu dc sua casa, foi a Saragoa, ondc sc
acIou nunas fanosas jusias quc naqucla cidadc
sc fizcran, c ali lIc aconicccran coisas dignas do
scu valor c lon cngcnIo. Ncn do scu fin c
acalancnio alcanaria ou salcria coisa alguna,
sc a sua loa soric lIc nao Iouvcssc dcarado un
ncdico aniigo quc iinIa cn scu odcr una caia
dc cIunlo, quc, scgundo clc dissc, sc acIara no
dcrrocado cincnio duna vclIa crnida quc sc
rcnovara. ncssa caia sc iinIan cnconirado uns
crganinIos, cscriios cn lciras goiicas, nas con
vcrsos casiclIanos, quc coniinIan nuiias das
suas faanIas, c davan noicia da fornosa
Dulcincia dcl Toloso, da figura dc Focinanic, da
fidclidadc dc SancIo Pana c da sculiura do
rorio D. Quioic con difcrcnics ciiafios c
clogios da sua vida c cosiuncs, c os quc sc
udcran lcr c iirar a lino foran os quc aqui c
o fidcdigno auior dcsia nova c nunca visia
Iisioria. O qual auior nao cdc aos quc a lcrcn,
cn rcnio do incnso iralalIo quc lIc cusiou
invcsiigar c rcvolvcr iodos os arquivos
nancIcgos, ara a dar luz, scnao quc lIc dccn
o ncsno crcdiio quc cosiunan dar aos livros dc
cavalaria, quc iao lcnquisios sao or cssc
nundo; quc con isso sc dara or lcn ago c
saiisfciio, c sc aninara a rocurar c a dar luz
907
ouiras, scnao iao vcrdadciras, clo ncnos dc
igual invcnao c rccrcio.
As rinciras alavras quc csiavan cscriias
no crganinIo, quc sc cnconirou dcniro da caia
dc cIunlo, cran csias.
OS ACADEMICOS DE AFCAMASILLA, LUCAF DA
MANCHA, SODFE A VIDA E MOFTE DO
VALOFOSO D. QUIXOTE DE LA MANCHA, HOC
SCFIPSEFUNT
O Moncongo, ucudcnco dc Agunusu, u
scutuu dc D. uxotc
EPITFIO
O ircsloucado quc adornou a MancIa
dc nais dcsojos quc Jasao dc Crcia;
o juzo, quc icvc a grina inquicia
licuda, quando fora nclIor ancIa;

o lrao quc a sua fora ianio cnsancIa,
quc cIcgou do Caiai aic Cacia
a Musa nais Iorrcnda c nais discrcia
quc vcrsos foi gravar cn lrnzca rancIa;

qucn lcn longc dciou os Anadiscs,
c cn ouco os Calaorcs avaliou,
csirilado no anor, na lizarria.

qucn soulc inor silcncio aos Dclianizcs,
908
qucn, noniado cn Focinanic, vagucou,
jaz norio, cnfin, sol csia lousa fria.
Do Aunguudo, ucudcnco dc Agunusu, n
uudcn Ducncu dc ToIoso.
Esia quc vcs dc rosio anondongado,
alia dc ciios, c adcna lrioso,
c Dulcincia, rainIa dcl Toloso,
dc qucn csicvc o grao Quioic cnanorado.

Pisou or cla un c o ouiro lado
da grandc Scrra Ncgra, c o lcn fanoso
cano dc Moniicl, c o cIao rclvoso
dc Aranjucz, a c c faiigado.

Cula dc Focinanic! o dura csircla!
Quc csia nancIcga dana, c csic invicio
andanic cavalciro, cn icnros anos

cla dciou, norrcndo, dc scr lcla,
clc, ainda quc cn narnorcs inscriio,
nao cviiou o anor, iras c cnganos.
Do CucIoso, dscctssno ucudcnco dc
Agunusu, cn ouuo dc Hocnuntc, cuuuo dc D.
uxotc dc u MuncIu.
SONETO
No alio c solcrlo irono diananiino,
quc con sangrcnias lanias isa Maric,
909
o nancIcgo frcnciico o csiandaric
ircnula, con csforo crcgrino.

Pcndura as arnas c o ao fino,
con quc assola, dcsiroa, racIa c aric!
Novas roczas! nas invcnia a aric
un novo csiilo ao novo aladino.

Sc do scu Anadis sc orgulIa a Caula,
or cuja rolc a Crccia gloriosa
nil vczcs iriunfou c a fana cnsancIa;

cingc a Quioic un diadcna a aula
a quc rcsidc a dcusa lclicosa,
c orgulIa-sc dclc a aliiva MancIa.

Nunca as suas glorias o olvido nancIa,
ois quc aic Focinanic cn scr galIardo
cccdc a Drillador, vcncc a Daiardo.
Do Huudo, ucudcnco ugunuscsco, u SuncIo
Punu.
SONETO
Polrc dc coro, dc lravura rico,
SancIo Pana aqui jaz. c coisa csiranIa!
Escudciro nais sinlcs, nais scn nanIa,
nao icvc o nundo, juro c ccriifico!

P'ra scr condc faliou-lIc so un nico,
910
sc nao consira conira clc a sanIa
dcsia idadc ncsquinIa, vil, iacanIa,
quc ncn scqucr crdoa a un lurrico.

No lurro andou (c con crdao sc diga!}
csic nanso cscudciro, airas do nanso
Focinanic c do scu dono lisonIo.

o vas cs'ranas! c nais va fadiga!
nunca dciais dc roncicr dcscanso,
c iudo acala cn sonlra, cn funo, cn
sonIo.
Do CucIduIo, ucudcnco dc Agunusu, nu
scutuu dc D. uxotc.
EPITFIO
Aqui jaz o cavalciro
lcn nodo c nal andanic,
quc, noniado cn Focinanic,
crcorrcu scnda c carrciro.
SancIo Pana, o nalIadciro,
jaz ianlcn ncsic local,
cscudciro o nais lcal,
quc Iouvc cn iraio dc cscudciro.
Do Tqutoc, ucudcnco dc Agunusu, nu
scutuu dc Ducncu dc ToIoso.
EPITFIO
911
Fcousa aqui Dulcincia,
quc, scndo gorda c corada,
cn cinza c o foi nudada
cla noric Iorrcnda c fcia.
Foi dc casiia ralcia,
c icvc assonos dc dana,
dcu-lIc o grao Quioic a fana,
c dcu gloria sua aldcia.
Foran csics os vcrsos quc sc udcran lcr; os
ouiros, or csiar nais carconida a lcira,
cnircgaran-sc a un acadcnico, ara quc or
conjcciuras os dccifrassc. Consia quc o fcz,
cusia dc nuiias viglias c dc nuiio iralalIo, c
quc icnciona da-los luz, con cscrana na
icrccira sada dc D. Quioic.
Fosc ut cuntcu con ngo ctto.
FIM DA PFIMEIFA PAFTE
Finis
912

913


coyrigIi 1605, 2005 Migucl dc Ccrvanics

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
Alril 2005

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

You might also like