You are on page 1of 15

PATLAMA RSK OLAN ORTAMLARDA ELEKTRK TESSATI

Alper Yasin ZELK SG Uzm. Yrd./SGM

lkemizde ve dnyada madenlerden, akaryakt istasyonlarna, petrol ve kimya tesislerinden, un fabrikalarna kadar birok sanayi kuruluunda gerek prosesin yaps gerekse de dier durumlardan dolay (bakm, arza) szan veya ortaya kan gazlar patlayc bir ortama zemin hazrlar. Sosyal Gvenlik Kurumunun (SGK) yaynlad 2010 yl istatistiklerine gre 324 kii yanc maddelerin ate almas ve patlamasndan ileri gelen kazalara uramtr. Bu tehlikenin nne gemek iin mevcut teknolojik yenilik ve imknlarn kullanlmas gerekir. Patlama riski olan yerlerde kullanlan elektrik ekipmanlar zel nitelikte olmaldr. Bu almada, konunun daha iyi anlalabilmesi iin ncelikle tanmlara yer verilmitir. Tanmlardan sonra, elektrik nedeniyle oluabilecek patlamann sebepleri, elektrik aletlerinde uygulanan koruma yntemleri ve yasal mevzuat bilgilerine yer verilmitir.

1. TANIMLAR A. Patlayc Ortam: alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn kard Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik e gre patlayc ortam; yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle yanabilen karma denir. Dier bir deyile bir ortamda patlama olmas iin patlayc madde, oksijen (Hava) ve ateleme kayna olmaldr. Bu madde bir arada olursa ancak patlama meydana gelir. Bunlardan herhangi biri olmazsa ortamda patlama riski bulunmamaktadr. Resim 1 patlamann nasl olutuunu gstermektedir.

Resim 1. Patlama geni 1

B. Patlama Riski Bakmndan Tehlikeli Ortamlarn Snflandrlmas: alanlarn salk ve gvenliklerini korumak amacyla zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm oluturabilecek yerler Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik e gre tehlikeli kabul edilmitir. Bu tip yerler ierdii tehlike derecesine, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn ve gaz, buhar, sis halinde ki parlayc maddelerin ortamda ki oranna gre aada ki gibi snflandrlmtr. Tablo 1. Tehlikeli yerlerin snflandrlmas
Ortam/Blge Blge 20 Uzun Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn sre ve oluturduu patlayc ortam ya sk sk oluur. Ortam/Blge Blge 0 Gaz, buhar ve sis halinde ki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortam Blge 21 Blge 22 Ara sra oluur. Blge 1 Nadiren oluur. Blge 2 Nadiren oluur.

Uzun sre ve Ara sra ya sk sk oluur. oluur.

Tehlikeli yerlerde alnacak nlemlerde yukarda belirtilen snflandrma esas alnmaldr.

2. PATLAMA RSK OLAN ORTAMLARDA ELEKTRK YZNDEN OLUABLECEK PATLAMANIN SEBEPLER

Patlama riski olan ortamlarda elektrik arkndan, elektrikli aletlerin yzeylerinin alma esnasnda snmasndan ve statik elektrikten dolay patlamalar meydana gelebilir. Bu faktrleri daha detayl inceleyecek olursak; Elektrik ark ve kvlcm; alterler alp kapandklarnda Elektrostatik olarak ykl elemanlar dearj olduklarnda Kablolar hasar grdklerinde Herhangi bir ksa devre annda meydana gelen dengeleme akm gibi sebeplerdir.
2

Scak yzeyler Elektrikli aletlerin yzeylerinin almalarndan dolay snr ve patlama riski olan ortamlarda tehlike arz eder. Statik elektrik Statik elektrik fark edilemedii iin yol at kazalarda beklenmedik ve bazen lmcl bile olabilir. Bu nedenle patlama riski olan tesis ve ortamlarda anti statik yani srtnmeyle elektriklenmeyen malzemeler kullanlr.

eitli ynetmelik ve standartlarda yaplan deiikliklerle patlayc ortamlarda kullanlacak elektrikli ekipmanlarn ex-proof (explosion proof, alev szdrmaz) olmas zorunlu hale getirilmitir. Avrupa Birliinin ksaca ATEX olarak bilinen Directive 94/9/EC of the European Parliament and the Council of 23 March 1994 on the Approximation of the Laws of The Member States Concernng Equipment And Protective Systems Intended For Usein Potentially Explosive Atmosphere direktifinde patlama riski bulunan ortamlarda kullanlan tehizatlarnn ex-proof olmas gerektii belirtilmitir. Ex-proof zellikli aletler alma esnasnda hibir ekilde kvlcm szdrmad iin patlamay nleyebilir. nk bir ortamda patlama olmas iin ak ate ve ya kvlcm kayna olmas gerekir. Ex-proof zellie sahip tehizatlar sayesinde ortamda patlama riskinin nemli lde nne geilmi bulunmaktadr. Doal olarak patlayc ortamlarda elektrikli aletlerden kaynakl patlamalar nlemek iin sadece ex-proof nitelikli tehizatlarn kullanlmas yetersiz kalmaktadr. Patlama riski olan ortamlarda elektrik kaynakl patlamalarn nne geebilmek iin yaplmas gereken unlardr: Eer mmknse ncelikli olarak elektrikli cihaz ve tesisat patlayc gazn hi olmad ve ya en az olduu yerlere kurulmaldr. Tehlikeli yerlere kurulacak elektrik tesisat ve tehizat ortama uygun yani ex-proof olmal, yasal olarak gerekli sertifikalara ve teknik zelliklere sahip olmaldr. Elektrik kablolar mmkn olduunca eksiz ve tek para olmaldr. Bylece balant noktalarnda meydana gelen kvlcm ve arklarn nne geilmi olunur. Tehlike snfyla kullanlacak elektrikli cihazlarn nitelikleri birbirine uygun olarak seilmelidir. Tehlikeli blgelerde bulunan elektrikli cihazlarn balantlar ve birbirine uygunluu incelenmelidir. Elektrikli cihazlarn ark karmayan tipleri kullanlmaldr.
3

3. ELEKTRK ALETLERNDE UYGULANAN KORUMA YNTEMLER

3.1 Elektrik Motorlar Sanayide kullanlan elektrik motorlarnn byk ounluu sincap kafes tipi asenkron motorlardr. Bu motorlar tam kapal olup normal almalarnda ark karmazlar. Ancak d yzeyleri snabilir. Bu nedenle, genel kan elektrik motorlarnn ark karmad ynndedir. Fakat piyasada ok az da olsa kullanlan fral bilezikli asenkron ve doru akm motorlar mevcuttur. Bu motorlarn fralarndan srekli ark kmaktadr. Bu yaplara itibar ile elektrik motorlarnda tip koruma yntemi tatbik edilmektedir. Aadaki resimde ABB firmasnn rettii sincap kafesli 3 fazl asenkron motorun yaps grlebilmektedir.

Resim 2. Sincap Kafesli 3 Fazl Asenkron Motorun Yaps a) Ex-d tipi korumal elektrik motorlar: Her tip motora tatbik edilebilir. Ex-d tipi korunan motorun gvdesi I.grup gazlarda (metan) 10 atmosfer, II.grup gazlarda ise 15 atmosfer statik basnca dayankl olmak zorundadr. Bu ise motorun arln artrr. Gvdenin mukavim ve flan yzeylerinin, alevi soutacak kadar geni imal edilmesi gerekir. Dnen ksmlarda verilen toleranslar ok dktr ve keelerin sk sk bakmdan gemesi gerekir. Pahal fakat gvenli bir yntemdir.

b) Ex-e tipi korumal elektrik motorlar: Yaps icab ark karmayan sincap kafes asenkron elektrik motorlarnda tatbik edilebilmektedir. Ex-e tipi korunmu bir motorun gvdesi 10 veya 15 atmosferlik bir statik
4

basnca dayankl olmak zorunda deildir. Bu nedenle Ex-d tipi motorlara kyasla daha hafiftirler. Gvdede emniyet akl (safe gap) ve minimum alev yolu (L) gibi hassas ller istenmediinden, ilenmi yzeylere ve sk balantlara gerek duyulmamaktadr. Bu nedenle gvde imalat Ex-d tipi muhafazaya gre daha ucuz olmas dolays ile imalatlar tarafndan tercih edilmektedir. Fakat bu avantajlarnn yannda sarglarn izolasyon snf yksek ve termistrlerle ( direnci sya bal olarak deien devre elemandr.) korunmu olmalar gerekmektedir. Sarglarn yanmasn dolays ile herhangi bir ksa devreyi nlemek iin sarglar iine termistr yerletirilir. Bu termistrler kumanda devresine balanmaldr.

c) Ex-p, tipi korumal elektrik motorlar: Ex-e tipi korumann mmkn olmad ve ya Ex-d tipi korumann da ok klfetli olduu hallerde byk ve fral motorlarda uygulanr. Soutma mekanizmas motorun soumasna da yardmc olacandan baz avantajlar da vardr. Fakat yine de gerek soutma sisteminin bakm gerekse iletme giderlerinin yksekliinden dolay pek yaygn deildir.

d) Ex nA Ark karmayan (Non Sparkng) Motorlar Ex nA tipi NON SPARKING koruma Ex-e tipi korumann biraz hafifletilmi eklidir. Yzey slar hem stator ve hem de rotorda dikkate alnarak, prototip deneylerinde llmektedir. Ex-e den fark, 5 saniye olan kalk zamannn ve kalkma akmn nominal akma oran 10 olmas artnn aranmamasdr. Ex nA motorlarn normal motorlardan fark rotor slarnn da denenmi olmas, ar snmamasdr. Motor sarglarna termistr konulmas art yok ise de gnmzde normal motorlara da termistr konulmakta ve korumaya alnmaktadr. Bu tip motorlar ZON 2 de kullanlmaktadrlar. Pervane ile kapak veya koruyucu zgara arasndaki aklk 1 mm den az 5 mm den fazla olamaz. Mega watt dzeyindeki ok byk motorlarda ark olaylarna rastland iin Ex-e veya Ex-nA tipi koruma uygulamak tavsiye edilmemektedir.

e) Motor Soutma Pervanesi Motorlarn soutma pervanelerinin herhangi bir nedenle gvde veya kapaa arparak mekanik ynden ark kartarak patlayc ortam tehlikeye atma durumu mevcuttur. Bunun iin standart koyucu pervaneye ve gvdeye olan uzaklna baz kstlamalar getirilmitir (TSEnin EN 50014 sayl standardnda detaylar mevcuttur). Mesela pervane metalik deil ise anti statik olmak zorundadr, kapaktan akl en az 1 mm olmaldr.

f) rnek motorlar ve nemli aksamlar Bu motorlarn d grn itibar ile dier normal motorlardan fark kablo klemenslerinin iri oluudur. yap da en nemli ayrnt yataklamadadr. 0.5 mm gibi ok kk bir akl tutturabilmek kolay bir olay deildir. Normal motorlara gre gereksiz gibi grlen ayrntlar exproof motorlarda hayati nem tamaktadr.

3.2 Devre Kesici ve Yol Vericiler Devre kesici ve yol verici gibi alt cihazlar normal almalar icab ark karan aletlerdir. Kesme kapasitesini tutturabilmek iin alterin gvdesi istenildii kadar byk seilememektedir. Baralar aras mmkn olduunca yakn tutulmak zorundadr. Yeralt madenlerinde robustluk ve neme kar korunma gerekesi ile yol verici veya devre kesici gibi alterlerin tamam d-tipi korunmu gvde ierisine yerletirilmektedir. letme artlar hafif ve nemi az olan dier sanayii kollarnda ise yalnzca ark karan ksmn d-tipi korunmas yani basnca dayankl zel muhafazaya alnmas, dier ksmlarn ise toz ve neme kar korunmu olmas yeterli grlmektedir. Bu tip aletler daha hafif ve kullanl olmaktadr. Bu durumda alterler yalnzca tek tip korunmu olmamaktadr. alterin ark karan kontak ksm d-tipi dier ksmlar da e-tipi korumaya alnmaktadr. letme artlar hafif ve nemi az olan dier sanayii kollarnda ise yalnzca ark karan ksmn d-tipi korunmas yani basnca dayankl zel muhafazaya alnmas, dier ksmlarn ise toz ve neme kar korunmu olmas yeterli grlmektedir. Bu tip aletler daha hafif ve kullanl olmaktadr. Bu durumda alterler yalnzca tek tip korunmu olmamaktadr. alterin ark karan kontak ksm d-tipi dier ksmlar da e-tipi korumaya alnmaktadr. a) Vakum ve SF6 gazl alterler: Bu alterlerin ark karan ksm tamamen kapaldr ve patlayc ortamdan izole edilmitir. Normal kuru alterlerde olduu gibi d ve e-tipi koruma uygulanmaktadr. Vakum (veya SF6(Slfr Hexaflorit) hcre d-tipi korunmu bir muhafaza ierisine yerletirilmektedir. Bu alterlerin kontaklar patladnda, tehlikeli olduundan istisnasz d-tipi muhafaza ierisine yerletirilmektedirler. Kk boyutta Ex-d korumal alt panolar piyasada mevcuttur. Orta ve byk boyuttaki alt panolarna Ex-p tipi koruma uygulanmaktadr. Gnmzde II. Grup gazl sahalarda Ex-p tipi korunmu alt dolaplar yaygn kullanm alan bulmaktadrlar. b) Kk Anahtarlar Kk boyuttaki anahtarlar d-tipi olarak imal etmek daha kolaydr. nk kk hacimli muhafazalara standartlar baz ayrcalklar tanmaktadr. Tahribat daha az ve patlama annda retilen basn kuvveti ok daha dktr. Aada ex-proof aydnlatma anahtar (http://www.stahl.de/) grlmektedir.

Resim 3. Exproof Aydnlatma Anahtar

3.3 TRANSFORMATRLER

Maden sanayi dnda patlayc ortamlara kar nlem almak zorunda olan kimya ve petrol sektrnde g transformatrlerini patlayc ortamdan izole etmek mmkndr. Transformatr patlayc ortamn bulunduu blgenin ok uzana yerletirilerek, enerji buradan kablo ile nakledilmektedir. Grizulu madenlerde ise, trafoyu uzak tutmak her zaman mmkn olmayabilir. Kk madenlerde, enerji dardan iletilebilirse de uzun yeralt tnelleri bulunan madenlerde anti grizu transformatrlerin kullanlmas zorunludur. Transformatrler yaplar icab normal almalarnda ark karmadklar halde hemen tamam d-tipi korunmu basnca dayankl mahfaza ierisine yerletirilirler. Bu ise alterler de olduu gibi transformatrn arln ve maliyetini artrr. Normal almalarnda ark karmadklar iin e-tipi korunabilecekleri akla geliyor ise de hi bir lkede, e-tip korunmu transformatrlere msaade edilmemektedir. Sebebi de transformatrlerin patladnda ok tehlikeli olmalar ve genelde kullancnn gzetiminden de ok uzak yerlerde bulunmalardr. Motorlarda ise durum tersinedir. Motor iletme ve retimle ilgili olduu iin ounlukla iletici motorun yan bandadr ve ayrca motor gleri de trafolar kadar byk deildir. Ayn prensip vakumlu alterler iinde geerlidir. Yal trafolarda, o-tipi yani yal koruma uygulanmaktadr. Gnmzde yal aletler sanayide tercih edilmemektedir. Bu nedenle resmen yasak olmamakla birlikte, alc olmad iin yal korunmu ex-transformatrler imalatlar tarafndan piyasaya srlmemektedirler. Kumla korunmu q-tipi transformatrler de mevcuttur. Gnmzde yal trafo yerine kuru tip (reineli) trafolarn kullanm yaylmaya balamtr. Buna ramen d-tipi korunmaktadrlar. E veya m-tipi korumaya rastlanmamaktadr. Kk gteki trafolar dahi, d-tipi korumal imal edilmektedir. Kumanda devrelerinde kullanlan ok kk trafolarda m-tipi korunmu olanlar mevcuttur.
7

Resim 4. Yer Alt Madenleri in rettikleri G Trafolar [7]

Resim 4 de iki firmann yer alt madenleri iin rettikleri g trafolarnn resmi grlmektedir. Bu transformatrlerin hem giri ve hem de klarnda mekanik olarak bitiik kesiciler mevcuttur. Standartlar ve emniyet talimatlarnda, patlayc gaz ykseldiinde elektrik kesilmesi zorunluluu n grd iin bu kesiciler bitiik yaplmak zorundadr. Bu ise g trafolarnn arln artrmakta ve yer alt tnellerine naklini zorlatrmaktadr.

3.4 Genel Amal Exproof Cihaz ve Ek Kutular

Sanayide kablo eklemek ve ierisine cihaz yerletirmek maksad ile gelitirilmi genel amal ex proof kutular mevcuttur. Bu kutular en kt artlara gre denenerek sertifikalandrlmaktadrlar. rnein resim 5 de exproof kablo balant kutular bulunmaktadr. Cihaz bir kablo balama eleman ( ek kutusu) olarak kullanld gibi ierisine istenirse kontaktr, sigorta veya kesici konularak bir motora yol vericisi veya herhangi bir alt kutusu eklini alabilmektedir. Tabi cihaza mdahale ederken kullanm talimatlar gz nnde bulundurulmaldr. Bu gibi genel amal exproof kutular kullanclara ok kolaylk ve esneklik salad iin yaygn kullanm alan bulmaktadrlar.

Resim 5. Exproof Kablo Balant Kutular [8]

3.5 Kablolar ve Balama Elemanlar

Elektrik tesisatnn ana direi kablolama ve balama elemanlardr. Patlayc ortamlarda yaplan elektrik tesisatlarnda aydnlatma armatrlerini, elektrik motorlarn, trafolar ex proof yaplsa bile eer kablolama teknik olarak uygun deilse( hasarl, ok paral vb.) ortamda byk bir tehlike var demektir. Aada ki ksmda kablo ve balant elemanlarnn hangi teknik zelliklere sahip olmas gerektii tanmlanmtr. 3.5.1 Kablolar Kablolar yaplar icab normal alma artlarnda ark karmazlar. Ancak herhangi bir nedenle kopar veya kasten kesilir ise ark karabilirler. Ex-koruma olarak, kablolarda iki nlem alnr. Birincisi di klfn zrhl yaplarak kesilme, kopma ve ezilmenin zorlatrlmas, ikincisi de yanmann nlenmesidir. Yandklarnda alevi ilerletmeyecek yapda olmalar yeterli kabul etmektedir. Yanmay geciktirici (fire retardant) olmalar yeterli olmaktadr. Aada ki resimde madencilikte kullanlan bir kablonun kesiti grlmektedir.

Resim 6. Madencilikte kullanlan bir kablonun kesiti [9]


9

3.5.2 Gemeli Tip Ekleme (F-PRZ)

Gemeli tip fi-priz eklindeki kablo balama tertibatn ngiliz uzmanlar yllardr yer alt ve yer st madenlerinde uygulamaktadr. Bu tertibatlar hareketli elektrik ebekesinde ve 10 kV a kadar uygulanmaktadr. Aadaki resimde yer alt madenlerinde kullanlan VCTOR firmas yapm bir kablo ek tertibat grlmektedir.

Resim 7. Yer alt madenlerinde kullanlan kablo ek tertibat [7]

Kumanda devrelerinde kullanlan Ex-d tipi kablo balklarnn ou pirin veya bronz gibi paslanmaz malzemeden yaplmtr. Normal artlarda kolayca ekilerek almamal ve ark kmasna neden olmamaldrlar. Bu nedenle exproof kablo balklar dier uygulamalara kyasla daha detayldr.

3.6 Aydnlatma Aygtlar ok deiik trde aydnlatma armatrleri mevcuttur. Bunlarn her birine uygulanacak koruma yntemleri de farkldr ve ayr ayr incelenmelidir.

3.6.1 Akkor Flamanl Armatrler Akkor flamanl ampuller normal almalar icab ark karmazlar. Ark karan ksm anahtarlardr ki, buda alter konusuna girer. Bu durumda patlayc ortamda tehlikeye sebep olan flamann 2000Cyi aan ss ve ampuln cam yzeyinin scakldr. Flaman scaklnn sorun tekil etmedii ve ampul krldnda hemen souyarak patlamaya neden olmad deneylerle ispat edilmitir. En nemli sorun ampuln cam yzeyinin ve duy kenarlarnn yzey ssdr. Bu sy azaltmak iin ampuln biraz daha byk imal edilmesi yeterli olmaktadr. Bu ise piyasada konutlar iin mevcut olan ampullerin kullanlamamas anlamna gelir. Bu durumda, ya zel ampul imal edilmesi veya normal ampullerin
10

kullanlabilmesi iin tedbir alnmas gerekir. Bu bakmdan ampullerde iki tip koruma uygulanr. a) d-Tipi Korunmu Akkor Flamanl Aydnlatma Armatr: Yeni imal edilmi bu tip bir armatrn etiketinde ExI-d veya ExII-d yazl olmas gerekir. Ampul zel imal edilmi bir cam fanus ile kapldr. Bu cam 10 veya 15 atmosfer statik basnca ve ayrca darbelere dayankl olarak imal edilmi olmaldr. Rasgele imal edilmi sradan bir cam fanus kullanlamaz. D-tipi korumann istedii basnca dayankl muhafazay cam fanus oluturur. Ampul deitirmek iin elektriin kesilmi olmas gerekir. Bu tip armatrlere, piyasada bol miktarda bulunan ve konutlarda kullanlan ticari ampuller taklabilir. Cam fanusun zerinde de Ex iareti bulunmaldr. b) e-Tipi Korunmu Akkor Flamanl Aydnlatma Armatr zel fanus imali yerine zel ampul imal edilirse e-tipi koruma uygulanabilir ve armatr daha ucuza imal edilebilir. Ampul biraz byke imal edilerek yzeyin genilemesi ve bylece yzey scaklnn dmesi salanr. Bu durumda cam fanusun basnca dayankl olmas gerekmez. Yalnzca darbelere kar nlem alnr. Bu maksatla cam fanusun zerine bir elik zgara geirmek yeterli olmaktadr. Ayrca toz ve neme karda nlem alnmaldr. zel ampul dolays ile, bu tip armatrler pek kullanm sahas bulamamtr. c) d- ve e-Tipi Kark Korumal Akkor Flamanl Aydnlatma Armatrleri Ampul deiimi esnasnda elektriin kesilmesi art ise de buna pratikte pek uyulmamaktadr. Bu maksatla gerilim altnda ampul deiebilen armatr gelitirilmitir. Deiim esnasnda ark ampuln dip ksmnda kar. Yayl bir mekanizma ile, kontan duyun dnda ufak hacimli baka bir blmede olumas salanr. Bu blme de kolayca dtipi korumal yaplabildiinden problem zlm olur. Ampuln zerine cam fanus geirilir ve tel kafesle de darbelere kar korunmaldr. Bu tip armatrlerin zerlerinde dve e-tipi korunduklar belirtilmektedir. Normal ticari ampuller kullanlabildiinden ve deiimi de pratik olduundan yaygn bir kullanm alan bulmutur.

3.6.2 Floresan Tpl Armatrler Floresan lambalarn normal almalarnda ark karan ksm STARTER leridir. Akkor flamanl lambalarda olduu gibi tpn yzey scakl da sorundur. Starterin zel korumaya ve floresan tpnde basnca ve darbelere dayankl zel bir tp ierisine konulmas gerekir veya zel bir floresan tp imal edilerek starter ve yzey scakl sorunu ortadan kaldrlabilir. Bu yn ile floresan armatrler de iki ekilde korunmu olarak piyasaya srlmektedir.

11

a) d-Tipi Korunmu Floresan Armatrler: Starter ve floresan tp ayr ayr d-tipi korunmu muhafaza ierisine yerletirilir. Son zamanlarda g faktrn (cos) dzeltmek iin kondansatr de istendiinden starterle kondansatr birlikte ayn d-tipi bir muhafazaya yerletirilmi olarak imal edilmektedir. Floresan tp ise basnca dayankl zel imal edilmi bir cam tp ierisine konulur. Bu tp denenmi ve basnca dayankl olduunu ispat eden sertifikaya sahip olmaldr. Yuvarlak tp eklinde olduundan cam fanusa kyasla daha kolay imal edilir, basn ve darbelere de daha dayankldr. D-tipi korunmu floresan armatrler Trkiyede daha yaygndr. nk evlerde kullanlan ticari tplerin kullanlmasna mani bir durum yoktur. b) e-Tipi Korunmu Floresan Armatrler Starter ve yzey scakl sorununu zmek iin akkor flamanllarda olduu gibi zel floresan lamba imal edilmitir. Bu floresanlarda, starter grevini tp iersine yerletirilmi olan erit halindeki bir diren stlenir. Floresan ampul bu diren yardm ile start alr. Bu nedenle bu tip floresan lamba tplerinin ucunda tek pim vardr. Ticari piyasada evler iin satlan floresanlanda olduu gibi iki pimli deil tek pimlidirler. Tek pimli zel floresan kullanlarak yaplan bir ex-korumal armatrde, ark karan ksm olmad iin e-tipi koruma uygulanabilir. Bu durumda basnca dayankl bir koruyucu tpe gerek yoktur. Yalnzca IP korumas (toz ve neme kar) uygulamas yeterli olmaktadr. D tipine gre daha hafif ve ucuzdurlar. Bu tip armatrlerin mahsuru ise, zel tek pimli floresan ampule ihtiya duymalardr. Ticari piyasadan kolayca teminleri mmkn deildir. Ambarda stok bulundurmak gerekir. 3.6.3 Civa Buharl Armatrler Ancak d-tipi koruma tatbik edilebilir. Akkor flamanllarda olduu gibi ampul, basnca dayankl cam bir fanusa konulurken, starter ayr bir metal kaba yerletirilmektedir. Armatrn st ksm d-tipi korunmu, starter gvdesini ve altnda cam fanusa yerletirilmi olan cva buharl ampul oluturur. Bu yn ile ar ve dolays ile pahalya mal olduklarndan pek yaygn deildirler. Floresan ampullerde olduu gibi starter gerektirmeyen cva buharl ampuller de imal edilmitir. Bu tip ampuller kullanlan armatrlere, e-tipi koruma tatbik edilebilir. Daha hafif olmalarna ramen zel ampule ihtiya duyduklarndan pek ucuza mal olmazlar. Bu nedenle yaygn kullanm alan bulamamlardr. Sodyum (natrium) buharl sar k yayan lambalarn patlayc ortamlarda kullanlmalar ise tamamen yasaktr. nk bu ampuller krldklarnda etrafa akkor halde sodyum paracklar satklarndan patlayc ortam tehlikeye drmektedirler.

3.6.4 Projektrler Piyasada hemen hemen her cins lambann exproof olan mevcuttur. Bunlarn sertifikalar incelenerek nerelerde kullanlabileceine dikkat etmek gerekir. Eer projektr, sertifikasnda belirtilen blge dnda daha tehlikeli bir yere monte edilirse
12

byk bir risk alnm olunur. Bu yzden projektrler asla sertifikalarnda belirtilen blgeden daha tehlikeli blgelerde kullanlmamaldr. 3.7 l Aletleri ve zolasyon Megerleri l aletleri zel itina ile kullanldklarndan ex-koruma gerektirmezler. Patlayc ortamdaki bir panonun kapan ap gerilim veya akm lmenize normalde msaade edilmez. Gerilimi kesmeniz gerekir. Arza takip ediyorsanz ve gerilim altnda almak zorunda iseniz, zel nlem almanz gerekir. Bu ii ise patlayc ortamdaki gaz lerek yaparsnz. Ya kendiniz, gaz detektr bulundurur veya ilgili departmann elemann ararak gaz lmn yaptrr ve lc eleman iiniz bitene kadar hazr bekletirsiniz. Normal alma bu ekildedir. Elimdeki avometre ex-korumaldr, bir ey olmaz demeniz riziko almanz anlamna gelir. Baz Avrupa lkeleri, l aletlerinin tehlikeli ortamda tanrken sorun tekil ettiini, nizamnamelere aykr olduunu ve bu nedenle ex-korumal l aleti tamak ve kullanmak gerektiini ileri srerler. Bu nedenle ex-korumal ZOLASYON MEGER dahi yaplarak piyasaya srlmtr. Konuyu derinlemesine bilmeyen meslektalarmz, exkorumal meger kullandnda her eyin normal olduunu zannederler. Halbuki bu megerler tanma esnasnda ve ucuna alet balanmad hallerde ex-korumaldr. Dmesine basp veya kolu evirdiinizde retilen gerilim dinamitin fitili olabilir. Ksaca megeri kullanrken zel nlem almanz gerekir. Bir kabloda ksa devre aryorsanz ve bu kablonun bir ucu da patlayc ortamda ise, elimdeki meger ex-korumal diye rahat davranamazsnz, tedbir almanz gerekir. Piyasada kendinden emniyetli tipte imal edilmi avometreler mevcuttur ve korumasz tipine kyasla ok da pahaldr. Bence ex-korumal meger, ticari oyundan ve kandrmaca dan baka bir ey deildir. Ex-korumal ve hatta Ex-i korumal avometrenin bir anlam olabilir. nk kendinden emniyetli Ex-ia tipi devrelerin gerilim altnda kapaklar alp tamir edilebilmektedir. Fakat ayn avometrenin normal ex devrede tehlikeli olabileceini unutmaynz. 4. Yasal Mevzuat

Patlayc ortamlarda oluan kazalar gerek maddi gerekse manevi olarak ok byk kayplara yol amaktadr. Bu kayplarn nne gemek iin ilgili kamu kurum ve kurulular eitli dzenlemeler yapmtr. Patlama riski olan yerlerde ki elektrik tesisatyla alakal olarak Parlayc, Patlayc, Tehlikeli Ve Zararl Maddelerle allan yerlerinde Ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk te elektrik tesisatnda alnacak gvenlik tedbirleri maddeler halinde sralanmtr. ATEX olarak bilinen Directve 94/9/EC Of The European Parliament and the Councl of 23 March 1994 on the Approximation of the Laws of the Member States Concerning Equipment and Protective Systems Intended for Usein Potentially Explosive Atmosphere adl direktifi, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnn yaynlad Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/At) le alma Ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn Yaynlam Olduu
13

Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik te de patlayc ortamlarda hangi zellikte ki tehizatn kullanlmas gerektii belirtilmitir.

5. Ex-Proof Elektrik Malzemeleri rnekleri Aada baz ex proof zellikte ki elektrik ekipmanlarnn resimleri bulunmaktadr.

Resim 8. Exproof Kablo Rakoru [10]

Resim9. Exproof Aydnlatma Armatr [11]

Resim 10. Exproof Gaz Detektr [12]

Resim 11. Ex Proof Fan [13]

14

6. Kaynaklar

1. Directive 94/9/Ec Of The European Parliament And The Council Of 23 March 1994 On The Approximation Of The Laws Of The Member States Concerning Equipment And Protective Systems Intended For Use in Potentially Explosive Atmosphere 2. Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanl; Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik 3. alma Ve Sosyal Gvenlik Bakanl; Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik 4. Parlayc, Patlayc, Tehlikeli Ve Zararl Maddelerle allan yerlerinde Ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk 5. M. Kemal Sar; Patlayc Ortamlar Ve Patlayc Ortamlarda Kullanlan Elektrik Aygtlar Hakknda Genel Bilgi 6. Sosyal Gvenlik Kurumu 2010 Yl statistikleri 7. M. Kemal Sar, Patlayc Ortamlar Ve Patlayc Ortamlarda Kullanlan Elektrik Aygtlar Hakknda Genel Bilgi 8. www.tempapano.com; http://www.directindustry.com, eriim ubat 2012. 9. http://www.ehawke.com, eriim ubat 2012. 10. http://www.atilimmakine.com.tr, eriim ubat 2012. 11. http://www.chem.info tr, eriim ubat 2012. 12. http://www.directindustry.com, eriim ubat 2012. 13. http://www.archiexpo.com, eriim ubat 2012.

15

You might also like