Professional Documents
Culture Documents
Abstrakt: Tregu i madh ose thn ndryshe tregu i brendshm i unifikuar, sht arritja e par e Bashksis Evropiane dhe motori i vrtet i integrimit evropian. Nga njra an krijimi i tij, jo pa vshtirsi, e bn at nj nga tregjet m t mdha t bots. Krijimi i tregut ndihmoi n vendosjen e lidhjeve gjithnj e m t forta mes vendeve antare, si dhe shkmbimet mes tyre kan krijuar nj entitet tregtar t fuqishm. Tregu i madh sht faktor trheqs kryesor pr Bashksin Evropiane, pasi krijimi dhe formsimi i tij shkall-shkall prbn fillimin e shum politikave shoqruese, si dhe n prdorimin e politikave q kan ndihmuar n afirmimin e tij. Do t fokusohemi kryesisht n lvizjen e lir t mallrave, shrbimeve, kapitaleve dhe personave s bashku me etapat shoqruese t tyre. Pa ln pa prmendur dhe rolin e politiks s konkurrencs e cila sht rrjedhoj e natyrshme e tregut t madh. Pr ta prmbyllur me krijimin e tregut financiar dhe me unifikimin e monedhs s prbashkt (Euros).
Objektivat ambicioze pr Komunitetin Evropian prcaktohen n Nenin 2 t TKE-s. Mjeti kryesor pr arritjen e ktyre ambicieve sht dhe mbetet unifikimi i tregut. Sipas Nenit 2 t TKE objektivat kryesore ekonomike e shoqrore q t mund t arrihen kan parakusht krijimin e tregut t brendshm, t nj hapsire pa kufij t brendshme. Unifikimi i tregut sht pra, shtylla e integrimit Evropian. Prej ksaj shtylle nisn t zhvillohen gjith politikat e tjera. Baza e ktij unifikimi krijon lvizjen e lir t 1: Mallrave Shrbimeve Kapitaleve Personave
Parimi m themelor q prcakton qarkullimin e lir t msiprm sht konkurrenca e lir. Kjo ka prfshir heqjen e pengesave doganore dhe t barrierave t tjera dhe vendosjen e nj regjimi t prbashkt konkurrence. Megjithat, n BE, edhe m liberalt e tregut pranojn nevojn e ndrhyrjes n treg pr t korrigjuar t metat e tij. Pr shembull: S pari, nj rregullim ndaj konkurrencs s hapur n drejtim t garantimit e mbrojtjes s konsumatorit dhe t mjedisit jetik. S dyti, t shfaqur n zbatimin e kornizuar t parimit t konkurrencs s lir n bujqsi, peshkim, shrbimet me interes t prgjithshm. Etapa e par: Heqja e taksave doganore dhe kufizimeve pr qarkullimin e lir. Ky proces kaloi prmes disa etapave. Gradualisht, gjat ktij procesi t gjat u hoqn taksat doganore dhe kufizimet sasiore t mallrave si dhe u vendos nj tarif e jashtme e prbashkt pr tregun unik. Pr prfundimin e ktij procesi Traktati i Roms parashikoi fundin e vitit 1969, n fakt u realizua m 1 korrik 1968. Suksesi ishte i qart. Gjat ktij procesi shtetet antare patn prirje pr ti krijuar vshtirsi importit. Ndikoi Gjykata e Drejtsis pr heqjen e kufizimeve t ndryshme pr qarkullimin e mallrave. Dispozitat e TKE-s ndalonin taksat doganore midis shteteve antare dhe gjith taksat me t njjtin efekt dhe masat me t njjtin efekt 2. Kto Nene i mbshteti Gjykata e Drejtsis pr t hequr do dukuri proteksioniste. Etapa e Dyt: Fillon me Aktin Unik Evropian EUA, 1986. Ky Akt caktoi objektiv krijimin e tregut t brendshm n vitin 1992. Pr kt u ndrmorn nj sr masash n form direktivash. T tilla ishin: Heqja e kontrolleve n kufijt e brendshm. Heqja e kufizimeve t tjera me rregullore t brendshme. Pr lehtsimin e miratimit Akti Unik vendosi q gjith kto masa t merreshin n Kshill me shumic t cilsuar. Vijimi i direktivave pr prmirsimin e tregut unik vazhdoi edhe pas 1992.
N vitin 1999 ishin rreth 1400 direktiva dhe n Komisionin Europian vazhduan e vazhdojn propozime t reja pr perfeksionimin e tregut t brendshm.
sht pjes e procesit t tregut unik Evropian. N TKE sht parapar liberalizimi i shrbimeve, por kjo ndodhi m von se bashkimi doganor, pavarsisht faktit se shrbimet prbjn pjesn m t madhe t ekonomis s vendeve t BE-s. Parimi sht dhnie e liris s shrbimeve pr do qytetar komunitar jo vetm n vendin e vet, por kudo brenda unionit. Gjithashtu, liberalizimi i shrbimeve u lejonte qytetarve t ktij sektori t vendoseshin nga nj vend n tjetrin pr t ofruar shrbimet e tyre. Prej shrbimeve ka nga ato q kan kontroll m t ngusht nga autoritetet publike. Ky kontroll realizohet me an t autorizimeve pr funksionim dhe me an t kontrolleve t aktivitetit t shrbimeve. Ktu bjn pjes: Shrbimet financiare Shrbimet e sigurimeve Pr t lehtsuar futjen e dinamizimin e kredive pas shum debateve fitoi parimi q autorizimi t pranohej dhe kontrolli t bhej nga shteti i origjins. Pra, pr hapjen e nj filiali n nj vend tjetr brenda tregut unik nuk ishte nevoja pr autorizim t ri prve atij t shtetit t origjins. Nj minimum rregullash u vendosn nga Komuniteti pr harmonizim t ktij tregu. I njjti parim pranohet pr shoqrit e sigurimeve dhe shoqrit e investimeve q futen n tregun financiar. Traktati i Mastrihtit, n formulimin e ri q i ka br Nenit 56 t TKE-s, ndalon do kufizim t lvizjes s kapitaleve dhe pagesave midis shteteve antare dhe vendeve t treta 3. Vijimi i reformave pr tregjet financiare vijon, me tendenc forcimin e integrimit t plot t tregjeve, t vlerave mobiliare dhe t kapitalit risk si dhe t vet tregjeve financiare prgjithsisht.
Ndr kto masa sht mos lejimi i ndryshimit n sistemet fiskale q do provokonin kufijt fiskal. Neutralizimi fiskal ndrmjet gjith shteteve krkonte q gjith shtetet t miratonin struktur t njllojt pr tatimet indirekte, posarisht pr taksn e vlers s shtuar (TVSH), e zbatuar si pr mallrat ashtu edhe pr shrbimet. Pr nj faze tranzitive kto nivele do t ishin t prafrta ndrmjet nj tavani dhe tavani minimal-maksimal. Qllimi parimor sht shmangia e pabarazive n konkurrenc. Sidoqoft masat fiskale jan t vshtira, sepse krkojn vendimin unanim t Kshillit me propozim t Komisionit dhe pas kshillimit me Parlamentin.
Politika e konkurrencs
Tregu i brendshm bazohet te konkurrenca midis prodhuesve, mallrave dhe shrbimeve. sht konsideruar e domosdoshme n nivel komunitar. Nga Traktati i Roms sht prcaktuar si nj ndr politikat m t suksesshme komunitare. N kt aspekt, Traktati i jep pesh t madhe Komisionit, q gzon mbshtetjen e Gjykats s Drejtsis. Prirja ka qen dhe mbetet pr ti dhn zgjerim gjithnj e m t madh konkurrencs s lir. Politika evropiane n drejtim t konkurrencs zhvillohet n 5 drejtime: 1. N mnjanimin e monopoleve. Neni 81 i Traktatit t Komunitetit Evropian ndalon marrveshjet dhe praktikat e rregulluara bashkrisht midis ndrmarrjeve, t cilat: mund t prekin tregtin midis Shteteve Antare dhe q kan si objektiv ose q sjellin pengimin, kufizimin apo prishjen e lojs s konkurrencs brenda tregut t prbashkt. Ndr kto lloj marrveshjesh bjn pjes ato q caktojn direkt ose indirekt mimet, kushtet e shitjes, kuotat e prodhimit, ndarjen e tregjeve, t burimeve t furnizimit etj. Por, disa tipe bashkpunimesh q konsiderohen pozitive mund t autorizohen nga vet Komisioni t tilla si ato q i hapin rrug prmirsimit t prodhimit, t shprndarjes, promovojn progresin teknik, prparimin ekonomik, si marrveshjet e ekskluzivitetit, t transferimit t teknologjive, t specializimit apo t krkimit shkencor e teknik. Komisioni ka t drejt t hetoj ndrmarrjet e dyshimta lidhur me respektimin e politiks s konkurrencs. Ai mund t krkoj ti jepet fund praktiks n fjal. Mund t imponoj gjoba n shumn deri n 10 pr qind t shums s xhiros vjetore. Ndrmarrja mund t ankimoj pran Gjykats s Drejtsis s shkalls s par.
2. Mnjanimin e abuzimit t pozicionit dominues; Kur konstaton raste t abuzimit t pozicionit dominues Komisioni ndrhyn si n rastet e lartprmendura. 3. Pr mnjanimin e krijimit t pozicioneve dominuese sidomos t atyre ndrmarrjeve q ushtrojn aktivitet n shum Shtete Antare. Kto prqendrime duhet t deklarohen n Komision, i cili edhe mund ti ndaloj. Kjo ndodh shum rall. Bashkimet e ndrmarrjeve jan shtuar pas viteve 80, dhe 90 pr t prballuar konkurrencn ndrkombtare. N raste ankimimi ndrmarrja mund ti drejtohet Gjykats s Drejtsis, n shkall t par. Deri tani Gjykata e Drejtsis dhe ajo e shkalls s par ka ndikuar mbi ndrmarrjet pr ti hapur rrug konkurrencs, por edhe mbi Komisionin pr t rishikuar metodat e veta t puns. 4. Ndalimin e ndihmave publike q tjetrsojn konkurrencn n favor t disa ndrmarrjeve dhe t prodhimeve. Por, TKE parashikon, n t njjtn koh, prjashtime t ndryshme pr ndihma n drejtim t promovimit t zhvillimit ekonomik dhe t disa aktiviteteve apo disa rajoneve. Pr do ndihm duhet njoftuar m par Komisioni, i cili duhet ta miratoj at prpara se t ekzekutohet. Komisioni dhe Kshilli kan pr detyr t minimizojn ndihmat publike q tjetrsojn apo deformojn konkurrencn e lir. 5. Rregullat e konkurrencs zbatohen si pr ndrmarrjet publike ashtu edhe pr ato jo publike n nivele nacionale apo komunitare. Neni 86 i TKE sanksionon: ndrmarrjet e ngarkuara pr administrimin e nj shrbimi me interes ekonomik t prgjithshm apo q paraqesin karakterin e nj monopoli fiskal, u nnshtrohen rregullave t konkurrencs deri n masn q zbatimi i ktyre rregullave nuk lejon prmbushjen e misionit t veant q iu sht ngarkuar bashkarisht. Nj Kapitull m pas, BE krkon liberalizimin e ktyre shrbimeve, duke ruajtur specifikat e tyre. N politikat e konkurrencs Komisioni vepron si autoriteti kryesor. Ai ka pavarsi t madhe nga Kshilli dhe Parlamenti. Bazuar te e drejta evropiane (TKE) dhe e derivuar si dhe duke u mbshtetur n Gjykatn e Drejtsis, Komisioni ka krijuar besimin e politiks evropiane n favor t konkurrencs s lir. Instrument i Komisionit pr zbatimin e politiks s konkurrencs s lir sht Drejtoria e Prgjithshme e ngarkuar pr konkurrencn. N mjaft raste ky instrument hyn n kontradikt me
Drejtori (instrumenta) t tjera t Komisionit, si jan ato n shrbim t politikave publike si Drejtoria e Mbrojtjes s Mjedisit, Drejtoria e Prkrahjes Ekonomike dhe Sociale, Drejtoria pr Politikat Industriale. sht Komisioni q nevojitet t arbitroj ndrmjet ktyre instrumentave t vet n rast mospajtimesh deri n zgjidhje. N aspektin e konkurrencs, politika evropiane nuk i mbivendoset politikave kombtare ndaj Shteteve Antare, t cilat ruajn legjislacionin e tyre, sikundr ruajn njkohsisht edhe t drejtat e tyre pr rregullim. N vitet 90 sht realizuar nj prafrim n politikat e konkurrencs ndrmjet Komisionit dhe Shteteve Antare. Qllimi ka qen dhe mbetet pr t prforcuar bashkpunimin ndrmjet tyre n fushn e respektimit t politikave t konkurrencs n frym komunitare.
Midis zons q prfshin shkmbimin e lir, ose bashkimin doganor dhe tregut t prbashkt, qndron n faktin se ky i fundit prfshin n vetvete edhe njerzit. Ashtu si e kemi prmendur n fillim, lvizja e lir e njerzve sht konsideruar nj prej Katr Lirive t Qarkullimit. Procesi i lvizjes s njerzve nisi si proces q u prkiste puntorve q krkonin pun nga nj vend n tjetrin brenda Komunitetit, deri te lvizja e gjith kategorive t popullsis. Parimi i lvizjes s lir q sht nj nga vlerat m t mdha evropiane, u prfshi n TKE nga Traktati i Mastrihtit, 1992 4. Por, kjo liri lvizje nuk zhduk territoret dhe kufijt e shteteve kombtare t Bashkimit. N Titullin III, t TKE-s kushtuar qarkullimit t lir t njerzve, shrbimeve dhe kapitaleve trajtohen n radh t par puntort me rrog. S pari, TKE ndalon diskriminimin e qytetarve t Shteteve Antare dhe u garantohet mundsia pr t lvizur dhe krkuar pun nga nj vend n tjetrin si dhe pr tu vendosur aty edhe pas nj aktiviteti t paguar. Kto jan garantuar nga nj rregullore e vitit 1968 dhe nga nj direktiv nga ku puntori emigrant mund t qndroj kudo, brenda Tregut t Prbashkt duke marr me vete edhe familjen e tij. Traktati bn kufizime vetm pr arsye sigurie, rendi publik, shndeti publik, t cilat mbeten n duart e Gjykatave dhe t Gjykats s Drejtsis.
Traktati parashikon q nga kto parime nuk prfitojn punonjsit n administratn publike, por Gjykata e Drejtsis e ka precizuar kt kufizim vetm me punsimet lidhur me ushtrimin e pushtetit publik. Pra shtetet, pas vendimit t Gjykats s Drejtsis, kan hapur dyert pr t ardhurit edhe n administratn e tyre publike n sektort e arsimit, shndetsis, postave etj. S dyti, TKE ndalon kufizimet e liris s vendosjes s qytetareve nga nj vend n nj Shtet tjetr Antar. Kjo liri ka t bj me ushtrimin e aktiviteteve pa rrog ose me menaxhimin e ndrmarrjeve. Lidhur me profesionet si t mjeksis apo avokatis ku u desh rregulli i njohjes s ndrsjellt t diplomave. S treti, TKE garanton ruajtjen e t drejtave sociale t emigrantve brenda Bashkimit. U vendosn ligje komunitare pr lejimin e pagess s emigranteve, t lejohen t merren t drejtat e prfituara nga vendet e tjera pr t llogaritur pagesat, sidomos pr pensionet. Ktu pati vshtirsi pr arsye t diversitetit t lart t sistemeve t sigurimeve shoqrore nga nj vend n tjetrin. Ky proces njsimi ligjesh e rregullash sht ende i paprfunduar. Sipas teorive q rregullojn tregun, nga ky proces do prfitonin puntort, por edhe ndrmarrjet e Komunitetit. Mirpo realiteti nuk i sht prgjigjur asaj q pritej dhe migracionet e brendshme n Bashkimin Europian, n vend q t rriten po vijn duke u ulur, duke mbetur shum m posht se migracionet e krijuara nga vendet e treta. Kshtu, vetm n vitin 2000, migracioni brenda Bashkimit numronte 225 mij puntor ose rreth 1.5 % t popullsis s Bashkimit. Ndrsa emigrantt q vinin nga vende t treta numronin 13 milion. Pra, kemi zvendsim gjithnj n rritje t migracionit t brendshm nga emigrant prej vendeve t varfra si Evropa Lindore apo Afrika. Arsyet jan ekonomike e sociale edhe n kt fenomen. Ekspertet mendojn se n kushtet e unifikimit t tregut edhe monetar, lvizja e lir e njerzve bhet edhe me e rndsishme pr t ulur efektet e nj rnie apo ngadalsimi t mundshm t prodhimit brenda ndonj shteti antar. Ndrkoh ka nj sr pengesash gjuhsore, kulturore, profesionale, kualifikuese, regjimet fiskale, sistemet e pagave dhe t sigurimeve, t pensioneve, njohjes s diplomave etj. Pr t ndihmuar lehtsimin e ktij procesi n vitin 1994 u formua rrjeti EURES (European Employment Servis). Ky rrjet ndihmon lvizjet prmes gjetjeve t punsimeve etj.
Kshilli i Barcelons n 2002 miratoi Action Plan pr lvizjen e lir dhe kompetencat n aspektin profesional dhe gjeografik, q nxiti masa t reja punsimi pr migracionin brenda Bashkimit. Zgjerimet e ardhshme e shndrrojn n nj sfid t vrtet edhe problemin e lvizjes s lir brenda Bashkimit, sidomos nga vendet e pranuara rishtazi, nivelet ekonomike dhe papunsia e t cilve do ta nxiste kt proces. Kjo sfid varet natyrisht nga aftsit ose kapacitetet e Bashkimit pr tiu prgjigjur me hapjen e vendeve t reja t puns.
European Monetary Union (EMU), Bashkimi Monetar Evropian hyri n Traktatin e Mastrihtit dhe shnon fazn prfundimtare t procesit t integrimit ekonomik. Krijimi i monedhs s vetme krijon mundsin e tregut q t funksionoj realisht si nj treg unik i brendshm. Bazuar n TBE, EMU ka dy elemente: 1. Politika monetare, me qllim q Shtetet Antare tia kalojn kompetencat Bashkimit pr krijimin e nj monedhe t prbashkt. 2. Politika ekonomike, q mbetet kryesisht kompetenc e Shteteve dhe pr t ciln ka vetm nj bashkrendim politikash kombtare. N vitet70 ishte parashikuar q bashkimi ekonomik e monetar t realizohej pr dhjet vite pra prpara EMU-s. Mirpo gjendja ndryshoi nga barazia e vendosur nga sistemi Bretton Woods n fund t Lufts s Dyt Botrore midis shteteve, ndrkoh q, n vitin 1971, SHBA lvizi dollarin n krahasim me arin. Kjo situat prishi stabilitetin monetar, q u desh koh t rivendosej brenda komunitetit. Stabiliteti shpuri n krijimin e Sistemit Monetar Evropian (SMEEMS). Kjo u b me qllim q t kufizoheshin sa m shum ndryshimet ndrmjet monedhave. Pr bashkimin Monetar negociatat rinisn n vitin 1988. Ishte Traktati i Mastrihtit q e futi at n Traktatin e Komuniteteve ose n TKE. Sipas tij parashikohej t kalohej te monedha e vetme jo m vone se 1 janar 1999. N kt dat 11 nga 15 Shtete Antare miratuan Euro-n monedh t prbashkt: n vitin 2001 eurozons iu bashkua edhe Greqia, duke e uar n 12 Shtete Antare me nj monedh t vetme.
Krijimi i eurozons kaloi n nj proces t vetin. N radh t par nevojitej krijimi i nj banke t re, e cila do t quhej European Central Bank (ECB-BQE). Kjo bank formon me bankat qendrore kombtare t Shteteve Antare Sistemin European t Bankave (ECBS-European Central Banking System). Parimi themelor i ktij sistemi sht pavarsia e plot ndaj qeverive kombtare dhe institucioneve evropiane. S pari, ECBS dhe ECB ka si mision qendror zbatimin e politiks monetare n Eurozon. TKE i krkon ktij sistemi ruajtjen e stabilitetit t mimeve dhe nga viti 1999 Banka Evropiane Qendrore ka prcaktuar normat e interesit. Toleranca e pranueshme e inflacionit sht 2 prqind n vit. Asnj objektiv ekonomik apo social nuk mund t ndryshoj kto tregues. S dyti, ECBS dhe ECB ruajn dhe administrojn rezervat e Shteteve Antare dhe realizojn operacione kmbimi ndrmjet eurozons. Ndrsa politika e kmbimit me vende t treta sht kompetenc e Kshillit Evropian. Nga krijimi, euro sht zhvlersuar rreth 30 prqind krahasuar me dollarin pa cnuar besueshmrin e monedhs s re dhe as at t ECB-s. Kriteret pr t hyr n eurozon: 1. Stabiliteti i mimeve. 2. Ekuilibri i financave publike (deficiti buxhetor dhe borxhi publik). 3. Stabiliteti i monedhs. 4. Kufizimi i normave t interesit me afat t gjat. Pas hyrjes n eurozon pr Shtetin Antar hyjn n fuqi disiplina buxhetore t ngjashme me gjith zonn. Kjo krijoi The Pact for Stability and Development. N Samitin n maj t 1998-s u vendos q 11 Shtetet e Europs t pranojn katr kriteret e konvergjencs t lartprmendura. Tre vende nuk dshiruan t hyjn n eurozon, Danimarka, Mbretria e Bashkuar dhe Suedia. Ndrsa Greqia mundi ti respektoj m von katr kriteret e konvergjencs dhe u prfshi n eurozon n vitin 2001. Q nga 1 janari i vitit 1999 kurset e kmbimit n euro u caktuan nga ECB q nisi t funksionoj n zvendsim t plot t ish Institutit Monetar Evropian. Monedhat kombtare vijuan bashkjetesn me euro deri sa u zhdukn n vitin 2002, vit q u futn n qarkullim t plot monedhat dhe kartmonedhat Euro. Kshtu, mund t thuhet se sfida e fundit pr t krijuar tregun e unifikuar t prbashkt Evropian doli me sukses t plot.
Referenca
1- Gary Marks, Liesbet Hooghe dhe Kermit Blank Integrimi Evropian nga
80-ta:
Qeverisja qendr-shtet prkundr qeverisjes shumnivelshe, Revista e Studimeve t Tregut t Prbashkt, Vol. 34, Nr. 3, Shtator 1996 2- Treaty of Rome, 1957 3- Mahstrit Treaty, 1992 4- Stephen Frank Overturf - Money and European Union, Letra Libre , 175 Fifth Avenue, New York, N.Y. 10010, February 2000 5- Iva Zajmi,E drejta Evropiane, Botimi i 7-t, Shtpia Botuese Extra, Tiran 2007 6- John Pinder - The European Union, A very short Introduction , Oxford University Press, 2007 7- Dr. Ragnar Mller / Prof. Dr. Wolfgang Schumann, http://www.dadalos-europe.org/alb/ 8- Aktin Unik Evropian EUA, 1986 9- TKE, Neni 2 10- TKE, Neni 23, Neni 28 11- TKE, Neni 56 12- TKE, Neni 86