“ What’s wrong with the PC? Everything.

Start with the

name. The personal computer is not personal nor is it
used to do much computing. Mostly, it is used for
writing, reading, and sending things to one another.
Sometimes it is used for games, entertainment, or
music. But most of the time it is using us.”

Donald A. Norman
2
Inhoudsopgave

1. Het ontstaan van de personal computer ..................................................................... 7

Xerox Alto ....................................................................................................... 9
Apple............................................................................................................. 9
IBM PC ......................................................................................................... 11
Microsoft Windows ........................................................................................... 12
Linux ........................................................................................................... 13
WIMP ........................................................................................................... 13
Conclusie ...................................................................................................... 14
2. Waarom de pc moet verdwijnen............................................................................. 15
Wat is er mis met de GUI? .................................................................................. 17
Waarom je eigenlijk helemaal geen computer wilt gebruiken ....................................... 18
De oplossing: Activity-Based Computing? ................................................................ 19
3. De kracht van een goede infrastructuur.................................................................... 21
Netwerken .................................................................................................... 22
Communicatie ................................................................................................ 25
Plaatsbepaling ................................................................................................ 27
Identificatie................................................................................................... 27
Interface ...................................................................................................... 28
Software....................................................................................................... 29
Wat kunnen we met deze technieken? ................................................................... 31
4. Een blik op de toekomst ...................................................................................... 33
Vodafone Future Vision ..................................................................................... 34
Conclusie ...................................................................................................... 37
Eindconclusie....................................................................................................... 39
Bibliografie ......................................................................................................... 41
Figuurlijst........................................................................................................... 41

3
4
Woord vooraf
Graag wil ik Mark Meeuwenoord bedanken voor zijn begeleiding tijdens het schrijven van
deze scriptie, Michel Gutlich voor zijn inhoudelijke bijdrage en Marjolein Kroese voor haar
kritische commentaar en motivatie.

Inleiding
In principe is de pc in zijn korte bestaan nauwelijks veranderd. De snelheid is groter en
er is een grote hoeveelheid randapparatuur op de markt gekomen, maar de manier
waarop we met de pc omgaan is grotendeels hetzelfde. Maar hoe is dat zo gegroeid,
waarom nemen hier genoegen mee?

Ik stel dat de dagen van de personal computer zijn geteld. Het is tijd voor iets beters,
iets wat aansluit bij de manier waarop wij als mensheid met elkaar en de rest van de
wereld communiceren.

Mijn hoofdvraag voor het schrijven van deze scriptie was of we de pc zoals we die nu
kennen gaat verdwijnen. Welke factoren zijn daarvoor bepalend? Daarnaast was ik
benieuwd naar wat er dan voor in de plaats gaat komen en wat hier technisch voor nodig
is.

5
6
1. Het ontstaan van de personal computer
Charles Babbage1 (1791-1871) was een Engelse uitvinder en werd bekend omdat hij
wordt gezien als de ontwerper van de eerste computer. In 1821 ontwierp Babbage de
Difference Engine. Deze machine bestond uit 25.000 delen en woog 15 ton. De machine
werd nooit helemaal opgebouwd en heeft dus nooit gewerkt.
Daarna ontwierp Babbage de Difference
Engine 2, kleiner dan zijn voorloper, maar
toch goed voor 4000 onderdelen en een
gewicht van 4 ton. Ook deze machine
werd nooit door Babbage voltooid.

De Analytical Engine (analytische motor)

was een concept waar Babbage tot aan
zijn dood in 1871 aan werkte. Dit concept
wordt gezien als de voorloper van de
computer, omdat het alle functies van een
echte computer zou hebben. De machine
kon beslissingen nemen, berekeningen
nemen en de uitkomsten ervan Figuur 1 Originele plannen voor het aandrijven van
onthouden. Babbage wilde het apparaat de rekenassen van de Difference Engine 2
aandrijven met een stoommachine, maar
door de omvang ervan kon het in die tijd
nooit gebouwd worden.

Ada Lovelace (1815-1852) schreef het eerste computerprogramma voor de Analytical

Engine. Omdat de machine nooit werd gebouwd heeft ze haar programma nooit in actie
gezien. Jaren later werd er een programmeertaal naar haar vernoemd.

In 1943 wordt de eerste elektronische computer, genaamd Colossus Mark I2, in productie
genomen. De Colossus bestond uit ongeveer 1500 elektronenbuizen, gemonteerd op
twee grote rekken. Net zoals de telexmachines in die tijd, gebruikte het systeem
ponsbanden om, met een snelheid van 5000 karakters per seconde, informatie in te
lezen. Nieuw voor die tijd was dat de Colossus gebruik maakte van fotocellen in plaats
van mechanische aftasting van de ponsbanden. De karakters van de ponsbanden werden
opgeslagen in de elektronenbuizen, waardoor de machine enorm snel werd. Een personal
computer, voorzien van een Pentium 1-processor doet er net zo lang over om dezelfde
berekening uit te voeren. De Colossus werd tijdens de Tweede Wereld oorlog gebruikt
door de Britten om berichten van de Duitsers te ontcijferen.

De uitvinding van de transistor, door drie medewerkers van

de Bell Telephone Laboratories in 1947, zorgt er voor dat
elektronische schakelingen veel kleiner, betrouwbaarder en
vooral betaalbaarder worden. In 1956 wordt de TX-O3
voltooid door het Massachusetts Institute of
Technology(MIT). De TX-O is de eerste computer die
gebruik maakt van transistors in plaats van Figuur 2 Een van de
transistors gebruikt in de TX-O
elektronenbuizen en hoewel het nog geen microcomputer
genoemd kan worden, is het een grote stap in de evolutie
van het kleiner worden van computers.

1
Charles Babbage: Pioneer of the Computer. Princeton University Press, Anthony Hyman, 2004
2
Colossus, Wikipedia, http://nl.wikipedia.org/wiki/Colossus
3 Highlights from The Computer Museum Report, http://ed-thelen.org/comp-hist/TheCompMusRep/TCMR-
V08.html#Museum

7
 snelheid

1906 1943 1956 1973 1977 1980 1981 1991 1994 2001 2006
m3 900 37,95 40 0,048 0,05 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,03
FLOPS 3,E-01 5,E+03 9,E+03 1,E+06 1,E+06 2,E+09 5,E+09
inhoud

Figuur 3 Omvang van de machine in m3, afgezet tegen de rekensnelheid, gemeten in Flops (Floating Point
Operations Per Second)

Jack Kilby van Texas Instruments bouwt in 1958 het eerste Integrated Circuit (IC) met
vijf componenten op een stuk germanium van 1,25 cm. In een IC kunnen meerdere
elektronische componenten zoals transitoren en weerstanden worden opgenomen.
Hierdoor kunnen elektronische schakelingen soms uit één enkele IC bestaan.

In 1968 laat Douglas C. Engelbart, tijdens de Fall Joint Computer Conference in San
Francisco een systeem zien met een keyboard, keypad en muis. Hij demonstreert het
gebruik van een tekstprogramma en een manier om samen met collega’s op één scherm
te werken. Deze demonstratie wordt ook wel de Moeder van alle demo’s genoemd,
omdat het de eerste keer was dat principes als de muis, video conferencing en email
voor het grote publiek te zien waren. Twee jaar later ontvangt hij een patent op een
houten doos met twee metalen wieltjes, omschreven als een “X-Y postition indicator for a
display system”, tegenwoordig noemen we dit een muis.

8
Xerox Alto
Tijdens dezelfde periode kondigt Xerox aan dat ze een
computerlab gaan opzetten voor onderzoek naar
digitale technologie, genaamd PARC (Palo Alto Research
Center). In 1973 werd de Xerox Alto4 gepresenteerd,
als de eerste personal computer en de eerste computer
die gebruikt maakte van de bureaubladmetafoor en een
Grafische User Interface (GUI). Een GUI is een manier
om met een computer te werken door gebruik te
maken van de manipulatie van grafische elementen. Dit
was een enorme vooruitgang op de tekstcommando’s
Figuur 4 Foto van de eerste twee
die normaal gebruikt werden om de computer Xerox Alto computers
commando’s te geven.

De Alto was geen “domme” terminal, maar kon onafhankelijk van een
mainframecomputer gebruikt worden. De systeemkast had de omvang van een kleine
koelkast, gekoppeld aan een zwart-wit beeldscherm. Bijzonder aan dit beeldscherm was
dat het rechtop stond (portrait), in tegenstellingen tot de meeste huidige beeldschermen
die liggend (landscape) gebruikt worden.

Om met de GUI te kunnen werken was de Alto voorzien van een keyboard en een muis
met drie knoppen. In eerste instantie werkte deze muis met twee wieltjes die loodrecht
ten opzichte van elkaar waren geplaatst. Deze versie werd al snel vervangen door een
versie met een bal, uitgevonden door Bill English. Later werden optische muizen, eerst
met wit licht en daarna met infrarood licht, een Tv-camera en een printer aan de lijst met
randapparatuur toegevoegd.

Een van de eerste programma’s voor de Alto was het tekstverwerkingsprogramma

Gypsy. Met Gypsy werd ook de term “WYSIWYG” (What You See Is What You Get)
geïntroduceerd. Hoewel de Alto hierdoor populairder werd, was het nog niet het
commerciële succes waar Xerox op gehoopt had.

Apple
Het succesverhaal van het bedrijf Apple is
een van de bekendste in de technologie-
industrie. Steve Jobs en Steve Wozniak
waren vrienden sinds 1972 en bouwden
hun eerste computer in de garage van
vrienden en met componenten die ze
gekocht hadden met het geld dat ze
verdiend hadden door hun
Volkswagenbusje te verkopen. Jobs zorgde
voor de componenten, het materiaal en de
ruimte, terwijl Steve Wozniak en een
andere vriend, Ronald Wayne de Apple I5
bouwden. In 1975 verkocht Jobs 50 units
voor $500 per stuk aan een lokale Figuur 5 Het prototype van de Apple I was gemaakt
computerwinkel en daarmee was Apple van hout
Computers geboren.

4
Fumbling the Future: How Xerox Invented, Then Ignored, the First Personal Computer, Douglas K. Smith,
Robert C. Alexander, 1988
5
Apple I, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_I

9
De Apple I was de eerste personal computer waarbij het moederbord ondergebracht was
in het toetsenbord en het hele systeem werd aangesloten op een monitor. Terwijl andere
computers voor hobbyisten destijds als bouwpakketten verkocht werden, was de Apple I
een compleet opgebouwd apparaat. Volgens sommigen was de Apple I daarmee de
eerste computer die als compleet product geleverd werd, maar historisch gezien was dat
de Datapoint 2200, in 1970 uitgebracht door de Computer Terminal Corporation.
Het gebruik van de combinatie van toetsenbord en moederbord in één behuizing
onderscheidde de Apple I van zijn directe concurrenten, zoals de Altair 8800, die
geprogrammeerd werden met tuimelschakelaars en LED’s gebruikten als indicatie van de
uitkomst. Om gebruik te kunnen maken van toetsenbord en monitor moest extra
hardware worden aangesloten. Hierdoor werd de Apple I een innovatief toestel voor zijn
tijd, ondanks het gebrek aan grafische mogelijkheden en geluid. In maart 1977 werd de
productie stopgezet met de aankondiging
van de Apple II.
De Apple II6 was de eerste uit de reeks
microcomputers van Apple met een 8-bit
architectuur. In de computerindustrie
wordt de term 8-bits gebruikt voor
processors die in één cyclus 8-bit (8 nullen
of enen) data kan lezen. Net zoals de
Apple I had zijn opvolger het moederbord
in dezelfde behuizing als het toetsenbord
en was voorzien van een audiocassette-
interface. Op die audiocassettes kon de
gebruiker programma’s of data opslaan.
Ook waren er cassettes te koop met Figuur 6 De Apple II voorzien van een plastic
programmeertalen, spelletjes en andere behuizing
software.

Later kwam de Disk II op de markt, een 5¼” floppydrive, zodat de gebruiker data op
flexibele floppydisks kon opslaan. Door het open ontwerp van Steve Woziank en de
expansiesleuven van de Apple II konden andere fabrikanten ook uitbreidingen voor de
machine ontwikkelen. Nieuwe hardware als harde schijven en netwerkkaarten kwamen
voor de Apple II op de markt.

De Apple II werd een populaire machine, mede door het uitkomen van een aantal
softwaretitels. De belangrijkste titel die uitkwam was VisiCal, het eerste
spreadsheetprogramma voor de microcomputer en volgens velen was dit het punt
waarop de computer gepromoveerd werd van hobbymachine tot serieuze
bedrijfsmachine. Maar niet alleen bedrijven maakten gebruik van VisiCal. Voor het eerst
konden consumenten zelf hun financiën bereken, zonder daarbij afhankelijk te zijn van
de goede wil van de medewerkers van de rekenkamer in het bedrijf waar ze werkten.

6
Apple II family, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_II

10
De Apple II familie werd snel uitgebreid
met nieuwe types, zoals de II Plus, IIc,
IIe, IIc Plus en IIgs, maar in de jaren 80
moest er ruimte gemaakt worden voor de
Apple Lisa.

De Apple Lisa7 was een revolutionaire

computer, net als de Alto van Xerox, een
van de eerste voorzien van een Graphical
User Interface (GUI), maar ook snel
genoeg om interessant te zijn voor het
bedrijfsleven. Het Lisa Operating System
maakt voor het eerst gebruik van Figuur 7 Lisa OS 3.1
multitasking, zodat een gebruiker gewoon
door kon werken als een ander programma op de achtergrond werd uitgevoerd.

De eerste stap die met de Lisa werd genomen op het gebied van GUI’s werd door Apple
uiteindelijk met de Apple MacIntosch doorgezet tot het nu succesvolle MacOS X.

IBM PC
De IBM-PC8 werd geïntroduceerd bij het grote publiek in 1981 door IBM. Deze personal
computer werd ontworden en gebouwd door IBM en was opgebouwd uit
standaardcomponenten die niet specifiek voor deze machine waren ontwikkeld. Het enige
wat uniek was voor de IBM_PC was de BIOS-firmware, de software die er voor zorgt dat
het operating system (OS) kan worden geladen.

De doelstelling van IBM was om andere bedrijven in staat te stellen uitbreidingskaarten

te ontwikkelen voor de ISA-bus waarmee de machine was uitgerust. Het bedrijf bracht
zelfs een boek uit met allerlei specificaties, zodat de bedrijven meteen konden beginnen,
zonder reverse engineering toe te hoeven passen.

In eerste instantie was de IBM-PC alleen voorzien van twee floppydrives, maar later
bracht het bedrijf ook een versie uit voorzien van een 10 Mb harde schijf.

De IBM-PC was de basis voor een populaire reeks klonen of IBM-PC compatible
computers en werd in 1984 opgevolgd door de IBM AT (Avanced Technology).

Door de open structuur van de IBM-PC en de daarop gebaseerde klonen was het voor
ontwikkelaars van besturingsystemen makkelijker om te ontwikkelen dan bijvoorbeeld
voor de Apple II. Apple had besloten dat zij de enige leverancier van besturingssystemen
op de door hun ontwikkelde machines zouden zijn en sloten daarmee de deuren voor
ontwikkelaars van besturingssystemen.

IBM pakte het anders aan en zag hun machines meer als platformen voor iedereen die er
een besturingssysteem voor ontwikkelde. Dit resulteerde in een enorm aanbod met MS-
DOS, OS/2 en Unix als de bekendste.

7
Apple Lisa, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_Lisa
8
IBM PC, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/IBM-PC

11
MS-DOS was een aangepaste versie van het besturingssysteem DOS (Disk Operating
System), in 1973 geschreven door Gary Kildall, wat in 1979 uitgebracht werd door Apple.
Het bedrijf Seatlle Computer Products (SCP) wilde een versie voor de IBM compatible
machines en ontwikkelde in slechts twee manmaanden QDOS, wat staat voor Quick and
Dirty Operating System. Ondanks de snelle ontwikkeltijd bleek het systeem goed te
functioneren.

In oktober 1980 neemt een medewerker van het toen relatief onbekende bedrijf
Microsoft contact op met SCP met de vraag of ze het besturingssysteem mochten
verkopen aan een toen nog onbekende klant. Voor nog geen $100.000, - krijgt Microsoft
de rechten van QDOS in handen. Later blijkt dat de onbekende klant IBM is en in 1981
koopt Microsoft alle rechten op QDOS van SCP en brengt het besturingssysteem opnieuw
uit onder de naam MS-DOS9. Door groeiende populariteit van de IBM-PC klonen werd
MS-DOS al snel een succes.

Microsoft Windows
Na het zien van een presentatie van de nieuwe grafische user interface van het bedrijf
VisiCorp, de ontwikkelaars van VisiCal en een grote concurrent van Microsoft, besloot
Microsoft directeur Bill Gates dat het tijd werd voor een grafische versie van MS-DOS.
VisiOn was het eerste grafische user interface voor IBM Compatible systemen en maakte,
in tegenstelling tot MS-DOS, niet langer meer gebruik van ingetypte commando’s, maar
maakte gebruik van een grafische weergave, waar door een klik van de muis
commando’s aan de computer konden worden gegeven.

In 1983 werd met veel bombarie het nieuwe grafische besturingssysteem Windows 1.0
aangekondigd door Microsoft. De naam Windows10 was onder druk van de
marketingafdeling van Microsoft gekozen. De media hadden het in die tijd over
windowing systems als ze refereerden naar systemen zoals VisiOn. Door het product hier
naar te vernoemen wekte Microsoft de indruk de bedenker van dit systeem te zijn. Ze
slaagden er zelfs in om grote bedrijven ervan te overtuigen niet te investeren in het al
beschikbare VisiOn, maar te wachten op de verschijning van Microsoft Windows, terwijl
dat systeem op dat moment nog lang niet geschikt was om geleverd te worden. Het
duurde tot 1985 voor Microsoft Windows in de winkels lag. Deze eerste versie van het
besturingssysteem was absoluut geen succes te noemen. Omdat er nog weinig
applicaties voor beschikbaar waren zag het bedrijfsleven geen noodzaak tot overstappen.

De omschakeling werd al gedeeltelijk in gang gezet door het uitkomen van Windows 3.1,
maar kwam pas echt met het verschijnen van Windows 95. Met dit besturingssysteem
wilde Microsoft een einde maken aan de toen nog aanwezige scheiding tussen MS-DOS
en Windows op een machine. Windows 95 was het eerste besturingssysteem van het
bedrijf wat meteen na het aanzetten van de computer door de BIOS werd opgestart, al
was hiervoor op de achtergrond nog wel MS-DOS nodig.

Met Windows 95 bood de Microsoft de gebruiker meer rekenkracht en gebruikersgemak

en veroverde hiermee de markt voor grafische besturingssystemen. De enige nog
bestaande commerciële concurrent voor IBM Compatible systemen, OS/2 kon geen
Windows 95-programma’s draaien en verloor daarmee al snel zijn marktaandeel.

9
MS-DOS, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/MS-DOS
10
Windows (computing), Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Window_%28computing%29

12
Linux
Maar in 1991 voltooide de Fin Linus
Torvalds de basis voor een nieuw
besturingssysteem Linux11. In plaats van
de kernel op de markt te brengen, bracht
Torvalds de software uit onder de GNU-
licentie. Hiermee zorgde hij er voor dat de
broncode voor iedereen gratis beschikbaar
was en dat iedereen er aan door mocht
ontwikkelen. In een paar jaar tijd is Linux
uitgegroeid tot een populair
besturingssysteem dat door Microsoft wel
degelijk als een bedreiging wordt
beschouwd. Ook voor Linux is een
grafische gebruikersinterface ontwikkeld
onder de naam X Windows. Hierop zijn Figuur 8 Screenshot van GNOME Desktop in Redhat 9
verschillende varianten gemaakt, met
GNOME en KDE als de populairste versies.

Vooral overheidsinstellingen zijn geïnteresseerd in Linux, vanwege de lage kosten en het

feit dat er geen monopoliepositie van uit gaat. Microsoft probeert verschillende van haar
eigen producten te promoten door ze standaard in Windows op te nemen, iets waar de
Europese Unie recentelijk een uitspraak tegen deed.

WIMP
WIMP12 staat voor Window Icon Menu Pointer en wordt in de wereld van mens-
computerinteractie gebruikt als synoniem voor de categorie user interfaces zoals die
hierboven zijn beschreven. De metafoor van het bureaublad op het scherm, in
combinatie met het gebruik van iconen, menu’s en een muis is de meest gebruikte vorm
van grafische interfaces. Hoewel de WIMP interface werd bedacht door Douglas Englebart
in het kader van het Human Augmentation Project, werd de huidige vorm vooral
ontwikkeld door bedrijven als Apple en Microsoft.

Een WIMP-interface bestaat uit verschillende standaard elementen, zoals hieronder

beschreven. Hoewel deze elementen overheersen zijn ze niet noodzakelijk. Zo kan een
WIMP-interface gebaseerd worden op tekst, maar meestal wordt een grafische variant
gebruikt. Metaforen hoeven niet te worden gebruikt, maar vaak gebeurt dat wel.

Windows
Windows bestaan uit een vlak waarin andere elementen kunnen worden weergegeven,
een titelbalk en knoppen om het element te besturen. Die knoppen kunnen worden
gebruikt om het element te vergroten, verkleinen of te sluiten. De titelbalk bevat meestal
de naam van het element en hiermee kan het element verplaatst worden. Sommige
window-elementen kunnen niet verplaatst of geschaald worden. Ook scrollbalken zijn niet
vanzelfsprekend.

11
Linux, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Linux
12
WIMP (computing), Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/WIMP_%28computing%29

13
Iconen
Iconen zijn kleine afbeeldingen om andere elementen of acties weer te geven.
Vergelijkbare iconen kunnen worden gegroepeerd met voor elk item een variant op het
ontwerp van het icoon.

Menu’s
Er worden verschillende typen menu’s gebruikt:
• Pull-down menu’s gekoppeld aan een knop
• Pop-up menu’s die opgeroepen worden door op een window of gedeelte van het
scherm te klikken. Pop-up en Pull-down menu’s kunnen meerdere hiërarchische
lagen bevatten.
• Gereedschapsbalken die permanent beschikbaar zijn. Vaak zijn de elementen die
gereedschapsbalken iconen.
• Radiobuttons worden gebruik wanneer de gebruiker slechts één optie uit een lijst
van keuzes mag kiezen.
• Checkboxes worden gebruikt wanneer de gebruiker meerdere opties uit een lijst
mag kiezen.
• Selectielijsten worden gebruikt wanneer de inhoud van de lijst vaak veranderd,
zoals in lijsten waarin bestanden worden getoond. Deze lijsten worden doorgaans
gesorteerd op alfabet.
• Dialoogvensters zijn een standaard onderdeel geworden in WIMP interfaces. Een
dialoogvenster is een klein window-element met vaste menus van verschillende
types, zoals hierboven beschreven, en worden vaak gebruikt om complexe
instellingen te maken.

Pointer
Hoewel de muis het meest gebruikt wordt zijn er meer apparaten die gebruikt kunnen
worden om de cursor te besturen, zoals trackballs, trackpads, en tekentabletten.

Metaforen
Hoewel metaforen niet tot de standaard elementen van de WIMP interface behoren,
worden ze door veel applicaties gebruikt. Zo kan een applicatie voor videobewerking
dezelfde elementen bevatten als de hardware variant.

Conclusie
Zoals we hebben kunnen zien is de geschiedenis van de personal computer er vooral een
van steeds kleiner en complexer worden systemen. Ondanks het feit dat er talloze
varianten op zowel software als hardware beschikbaar zijn, gaan ze tegenwoordig in
essentie allemaal uit van dezelfde WIMP-interface. Hoewel de consument gewend is
geraakt aan deze manier van omgaan met de computer, zijn er veel initiatieven om
zowel de software als de hardware van de personal computer een nieuw tijdperk in te
leiden.

14
2. Waarom de pc moet verdwijnen
In 1999 verscheen het boek The Invisible Computer13 van wetenschapper en hoogleraar
in de psychologie Donald A. Norman. Norman geldt als de man bij uitstek die de brug
heeft geslagen tussen psychologie en industrieel ontwerpen. Hij is ervan doordrongen dat
mensen hun omgeving op een emotionele manier waarnemen.

The Invisible Computer wordt door velen de bijbel van het post-pc tijdperk genoemd,
omdat hij ingaat op de gebreken die de huidige personal computer en de
computerindustrie in zich heeft. Volgens hem is de pc een groot, lomp en onhandig ding,
wat te veel ruimte inneemt op je bureau en wat, in plaats van ons te ondersteunen in
onze werkzaamheden, ons meerdere malen op de knieën dwingt, om harde schijven te
vervangen, draden te controleren of te herstarten.

Hardwarefabrikanten gooien in hun reclames met termen

als megahertz, gigabyte, RAM en ROM. Elke keer als er een
nieuwe processor wordt gemaakt is de rest verouderd.
Maar waarom is dat voor de klant belangrijk? Het antwoord
is simpel, dat is niet belangrijk. De industrie laat ons
geloven dat het belangrijk is, zodat ze steeds nieuwe
producten kunnen verkopen.

De personal computer probeert alles te zijn voor iedereen.

Het vat alle activiteiten van een persoon samen in een
scherm, toetsenbord en muis. Dat leidt onvermijdelijk tot
problemen. Een enkele set gereedschap voor een enorme
variëteit aan taken. Ik vergelijk het meestal met het
repareren van een auto met een nagelvijl en een hamer in
het midden van de woestijn. Er is een reden waarom auto’s
meestal gerepareerd worden in garages met een hefbrug,
steeksleutels en schroevendraaiers; het maakt het
uitvoeren van de werkzaamheden eenvoudiger en ze Figuur 9 Lijst met kenmerken
zorgen voor een beter resultaat.

Een ander probleem van de personal computer is de complexiteit. Probeer maar eens één
apparaat te maken wat veel verschillende taken uit kan voeren. De complexiteit van het
apparaat neemt exponentieel toe op het moment dat je het een extra taak laat
uitvoeren. Probeer dat apparaat zo te maken dat het voldoet aan de eisen van iedereen
op deze aardbol en je staat voor een onmogelijke opdracht. Een universele computer is
in feite één groot compromis, waarbij eenvoud, gebruiksgemak en stabiliteit worden
opgeofferd.

Bedenk maar eens hoeveel uren per week je bezig bent met het werkend houden van je
computer, het lezen van handleidingen en installeren van updates. Vergelijk dat maar
eens met de tijd die je kwijt bent om je tv, koelkast of magnetron werkend te houden.
Updates installeren op je magnetron? De handleiding voor je koelkast lezen? Niet nodig,
maar waarom bij de computer wel? De personal computer is te groot, te duur, te
ingewikkeld en kost veel te veel tijd en moeite. Het is een universeel apparaat, maar als
dat in houd dat je er uiteindelijk niks mee kunt doen, wat is dan het voordeel?

13
The Invisible Computer, Donald A. Norman, The MIT Press, 1999

15
Een personal computer is een beetje zoals een Zwitsers zakmes. Op het eerste gezicht
lijkt een zakmes met tien verschillende functies erg handig, vooral als je in de wildernis
zit. Maar als je thuis bent en een fles wijn wil open maken is een echte kurkentrekker
natuurlijk veel handiger. Als je iets uit een krant wilt knippen is het niet praktisch om
eerst acht verschillende mesjes te proberen alvorens je het schaartje hebt gevonden.
Vaak zijn die simpele voorwerpen makkelijker in het gebruik en geven ze een beter
resultaat.

De fout van de personal computer ligt eigenlijk in de benadering van het probleem. Het
woord computer komt van de engelse term “to compute” wat vroeger vertaald werd als
“tellen” en “uitrekenen”. Tegenwoordig bedoelen we hiermee de taken die de computer
voor ons uitvoert, het elektrische proces wat zich binnen in de hardware afspeelt. “To
compute” is dus eigenlijk het verwerken van gegevens geworden.
De huidige gebruiker van een personal computer hoeft niets te “verwerken”, maar wil
een brief schrijven of zijn e-mail lezen. Dat hij daarvoor een computer nodig heeft is niet
zo zeer de wens van de gebruiker, maar het feit dat een ander middel ontbreekt. De
personal computer dringt zich op als technologie, terwijl degene waarvoor de machine
bedoelt is daar eigenlijk helemaal niet op zit te wachten. Natuurlijk willen we graag
profiteren van de voordelen, maar dan zonder de dominantie en de afhankelijkheid die de
personal computer over zich afroept. Hoewel men ons doet geloven dat de computer ons
leven makkelijker moet maken, maakt het ons alleen maar afhankelijker.

Het klinkt nogal hypocriet om te schrijven wat er allemaal mis is met de personal
computer terwijl ik er op dit moment gebruik van maak om deze scriptie te typen,
helemaal als je bedenkt dat ik gemiddeld tien uur per dag achter datzelfde apparaat zit
te werken. Ten slotte is het dankzij de personal computer dat we onze menig kunnen
overdragen aan anderen, bewaren voor volgende generaties en kunnen communiceren
met kennissen aan de andere kant van de wereld, die we misschien nog nooit in het echt
ontmoet hebben. Die voordelen moeten we absoluut behouden, maar dan zonder de
gebreken en onhandigheden die er aan die voordelen verbonden zitten.

Op dit moment zitten we in de tweede generatie computers. De eerste generatie was het
tijdperk van de Apple II en de IBM PC die ik in het vorige hoofdstuk beschreef. Dat waren
de eerste computers die klein en relatief goedkoop, zodat de gemiddelde persoon er
gebruik van kon maken. Daarvoor waren computers zo duur en groot dat ze alleen door
bedrijven en universiteiten werden gebruikt. De tweede generatie personal computers
hadden weinig capaciteit, waren moeilijk onder de knie te krijgen en lastig om te
gebruiken. Maar ze stelden hun gebruikers in staat om hun persoonlijke administratie te
berekenen, zonder dat ze afhankelijk waren van de agenda van de systeembeheerders
binnen hun bedrijf. Langzaam werden de eerste tekstverwerkingsprogramma’s
ontwikkeld waarmee gebruikers eenvoudig brieven konden typen. Ook computerspellen
werden steeds populairder en er werden computerprogramma’s geschreven voor
educatief gebruik. Voor het eerst in de geschiedenis had men zelf controle over de
computer.
De tweede generatie personal computers werd bepaald door het gebruik van de GUI, de
Graphical User Interface. Dat zijn de computers waar we tegenwoordig mee te maken
hebben. De eerste computer die succesvol was in deze generatie was de Apple Lisa,
gevolgd door de MacIntosh, ook van Apple. Daarna volgde bedrijven als IBM met het
besturingsysteem OS/2 en Microsoft met Windows. In deze generatie is “gebruiksgemak”
het toverwoord. De GUI moet er voor zorgen dat de complexe machine toch eenvoudig te
gebruiken is. Volgens Donald Norman ligt daarin juist het probleem. De personal
computer is een complexe machine en om te proberen die complexiteit te verbergen met
een GUI is een verkeerde benadering. Het is beter om de complexe machine eenvoudig
te maken.

16
Wat is er mis met de GUI?
De Graphical User Interface was een goed idee in de tijd dat de Apple Macintosh
uitkwam, maar is tegenwoordig achterhaald. Toen waren computers klein vergeleken bij
de huidige standaarden. Het idee was om alles zichtbaar te maken, zodat gebruikers
geen lijsten met commando’s meer hoefden te onthouden, maar het hele scala aan
beschikbare commando’s, bestanden en mappen voor zich zagen.
Daarnaast kon de gebruiker gegevens selecteren, slepen en manipuleren. Deze methode
werkt zolang de machines klein en overzichtelijk blijven.
Toen ik begin jaren ‘90 voor het eerste met computers in aanraking kwam werkte de GUI
echt. De computer had een beperkt geheugen (8Mb), een floppy diskette (met een
capaciteit van 720Kb), een harde schijf van 40Mb en geen netwerkaansluiting. Er was
weinig ruimte om gegevens permanent op de computer te plaatsen. Dus het idee om
alles zichtbaar te maken werkte, simpelweg omdat er niet veel zichtbaar te maken was.
Een computer onder de knie krijgen was een kwestie van alle mogelijkheden uitproberen,
simpelweg omdat er niet zo veel uit te proberen viel.

Tegenwoordig bevatten computers enorme hoeveelheden gegevens. Het

besturingsysteem van mijn computer alleen bevat al ruim 14.000 bestanden, verdeeld
over 900 mappen. Het grootste gedeelte daarvan zal ik nooit zien, laat staan dat ik weet
waarvoor ze dienen. Het idee achter de GUI om alles zichtbaar te maken is onwerkbaar
geworden. Het idee werkt als we twintig dingen willen laten zien, maar als we
twintigduizend dingen willen laten zien wordt het alleen maar onoverzichtelijker.

Het is vreemd om te zien dat hoewel de computer en de bijbehorende apparaten de

laatste vijftien jaar enorm zijn veranderd, de manier waarop we ze gebruiken hetzelfde is
gebleven. De ontwikkeling van het Internet heeft het computergebruik een enorme boost
gegeven en daarmee een enorme hoeveelheid beschikbare informatie. Maar het is dus
ook makkelijker om de weg kwijt te raken in al die informatie.

Volgens Norman is het beter om opnieuw te beginnen.

Het voorbeeld wat hij daarbij noemt is dat van de Apple
MacIntosh. Deze computer was klein en eenvoudig,
misschien wel te klein. Er was geen kleurenscherm,
alleen zwart/wit. En bovendien was de machine erg
traag. Er was geen harddisk om gegevens op te slaan,
alleen floppydisks. Dus had je stapels floppydisks waar
al je bestanden op stonden. Als je de floppydisks niet
voorzag van een label en er voor zorgde dat de
beschrijving up to date bleef kon je niks meer terug
vinden. Er waren geen grote opslagmedia zoals CD-
Roms, DVD’s en MemoryCards. Maar de Apple MacIntosh
was wel degelijk eenvoudig te gebruiken. Je hoefde echt
geen handleiding te lezen om de computer onder de knie
te krijgen. Dat is de manier om een computer te
gebruiken, intuïtief en eenvoudig. Figuur 10 Apple MacIntosh

17
Post-WIMP
In tegenstelling tot de voorspelbare vooruitgang van computerhardware, beschreven
door de wet van Moore, is de geschiedenis van de GUI er een van lange periodes van
rust en korte momenten van verandering.
Volgens Andries van Dam14, Professor Computertechniek aan de Brown University, zijn er
momenteel vier generaties computerinterfaces te beschrijven. De eerste was nauwelijks
een interface te noemen. Met ponskaarten als invoer en lange stroken papier als uitvoer
behoorden tot de eerste generatie. De tweede periode begon in de jaren ’60 en duurde
tot de jaren ’80. Dit was het tijdperk van de op tekst gebaseerde interfaces, die zelfs nog
op de eerste succesvolle personal computers gebruikt werden. Interfaces als DOS en
UNIX waren veelgebruikte tweede generatie interfaces, gebaseerd op commando’s.
In 1970 zagen de eerste interfaces van de derde generatie het levenslicht. Deze noemen
we tegenwoordig de WIMP-interfaces.
Van Dam stelt in zijn essay Post_WIMP User Interfaces dat de huidige generatie
interfaces toe is aan vervanging is. De capaciteiten van de pc’s en andere apparaten van
nu vereisen een nieuwe manier van omgaan met user interfaces. De UI’s, zoals hij Post-
WIMP-interfaces noemt, gebruiken geen menu’s, formulieren of knoppen, maar eerder
handgebaren en gesproken commando’s. Een UI zou om te beginnen ten minste één
interactietechniek moeten bevatten die niet gebaseerd is op platte 2-dimensionale
vlakken zoals menu’s en iconen. Uiteindelijk zullen alle zintuigen aangesproken worden,
volzinnen worden geïnterpreteerd als commando’s en meerdere gebruikers gelijkertijd
met de interface kunnen werken.

Waarom je eigenlijk helemaal geen computer wilt gebruiken

In haar thesis15 voor haar promotie aan de TU Eindhoven stelt Elke den Ouden dat de
helft van alle apparaten die terug naar de winkel worden gebracht geretourneerd worden
omdat ze te complex zijn voor de gebruiker. Gebruikers denken dat het apparaat defect
is, omdat zij niet begrijpen hoe het werkt. Hoewel dit vooral veroorzaakt wordt door een
verkeerd ontwerp, vinden fabrikanten de terug gebrachte producten vooral lastig. Den
Ouden vindt dat fabrikanten deze cijfers juist ter harte moeten nemen en meer tijd
moeten besteden aan het ontwerp en testen van hun apparaten.

De laatste jaren is er een stortvloed aan nieuwe elektronische apparaten op de markt

gekomen, van MP3-spelers tot homecinemasets. Volgens Den Ouden hebben gebruikers
erg veel moeite met de installatie en het gebruik van deze nieuwe gadgets. De
Amerikaanse consument besteed gemiddeld 20 minuten om een apparaat werkend te
krijgen, voor hij het opgeeft. Dat is een van de uitkomsten van het onderzoek van Den
Ouden, die ook Managing Consultant is van de Product Innovation-groep van Philips
Applied Technologies.

Als test gaf zij nieuwe producten aan een groep managers van Philips. Zij vroeg hen de
apparaten gedurende een weekend te gebruiken. De proefkonijnen kwamen
maandagochtend gefrustreerd weer op het werk. Zij waren er niet in geslaagd om de
apparaten goed te laten werken. Volgens Den Ouden zitten de meeste fouten al in de
eerste fase van de ontwikkeling van een nieuw product, namelijk in de beschrijving van
het product.

14
Post-WIMP User Interfaces, Andries van Dam, Communications of the ACM, Vol. 40, Februari 1997
15
Developments of a Design Analysis Model for Consumer Complaints: Revealing a New Class Quality Failures,
Elke den Ouden, Technische Universiteit Eindhoven, 2006

18
De complexiteit van een computer is natuurlijk vele malen groter dan die van een MP3-
speler. De taken die de MP3-speler moet uitvoeren zijn nog op één hand te tellen, bij de
computer kunnen zij bijna niet eens allemaal worden genoemd, laat staan dat de
computer voor al die taken door één persoon wordt gebruikt. Maar willen we die
computer eigenlijk wel gebruiken? Willen we een tekstverwerkingprogramma of een
instant messaging programma gebruiken? Natuurlijk niet, we willen brieven schrijven en
praten met vrienden in het buitenland. Het feit dat je denkt dat je een computer wilt
gebruiken is volgens Donald Norman het resultaat van goede reclame en marketing.

En daar zit volgens hem nu juist de fout van de fabrikanten. Gebruikers willen niet een
computer gebruiken, ze willen iets bereiken. En wat ze willen bereiken is niet het
gebruiken van een complex computerprogramma dat meer doet dan je ooit nodig hebt
en toch niet precies doet wat je wilt. De technologie die er voor zorgt dat je een brief
kunt schrijven zou onzichtbaar moeten zijn, zoals bij een telefoon of een televisie.

De oplossing: Activity-Based Computing?

Softwareapplicaties hebben maar weinig van doen met wat gebruikers willen bereiken.
Gebruikers willen niet tekstverwerken, ze willen een brief schrijven, of een boek. Ze
willen rapporten schrijven of notities maken voor zichzelf. Ze willen niet hun computer
gebruiken om te kunnen tekstverwerken. Ze willen helemaal niet met hun computer
werken. Wat ze willen is een tool wat hun in staat stelt om te kunnen schrijven, op een
manier die voldoet aan hun eisen.
Wanneer je een bedrijfsmemo schrijft heb je andere eisen dan wanneer je een brief
schrijft naar een goede vriend. De ene keer wil je tabellen met winstgegevens in de tekst
kunnen zetten, de andere keer een foto van die reis die je samen hebt gemaakt.
Misschien wil je de brieven die je al eerder schreef bij de hand hebben als referentie, of
een kalender om een voorstel voor een eetafspraak te kunnen doen. De applicaties van
tegenwoordig hebben veel te veel mogelijkheden die we nooit gebruiken en ontberen
functies die we missen.

Gebruikers ondernemen activiteiten en de software zou dit moeten ondersteunen. Jakob

E. Bardram16, verbonden aan de universiteit van Aarhus in Denemarken noemt dit
Activity-Based Computing (ABC). Activity-Based Computing gaat niet uit van een bestand
(bijvoorbeeld een tekstdocument) of een applicatie (bijvoorbeeld Microsoft Word) als
belangrijkste onderdeel, maar van de activiteit van de gebruiker. De gebruiker kan
activiteiten starten, pauzeren, opslaan en weer hervatten op elk moment en op elk
apparaat binnen een infrastructuur. Activiteiten kunnen worden overgedragen aan
andere personen of door meerdere personen worden gedeeld. Ook wordt het uitvoeren
van de activiteiten aangepast aan de context waarin ze worden gedaan. Zo zijn er
initiatieven om ontwikkelaars van medische software, eigenschappen van werken in een
ziekenhuis, zoals mobiliteit, onderbrekingen en parallelle activiteiten te laten
ondersteunen in hun applicaties. Op die manier wordt de software ontwikkeld in de
context waarin het gebruikt gaat worden.

Het idee van Activity-Based Computing is eenvoudig; zorg er voor dat al het materiaal
wat nodig is om een activiteit te voltooien binnen handbereik is, zonder daarbij de
gebruiker te overspoelen met functies. Dat materiaal is vervolgens aangepast zodat het
past bij de activiteit waarvoor het gebruikt wordt, zonder daarbij andere activiteiten in de
weg te zitten. Het moet mogelijk zijn om veranderingen aan te brengen in de keuzes en
om snel en eenvoudig te kunnen wisselen tussen activiteiten. Wat niet nodig is voor de
activiteit die op dat moment wordt uitgevoerd is verborgen. Zo wordt de gebruiker niet
onnodig afgeleid en is er meer ruimte voor zaken die wel belangrijk zijn.

16
From Desktop Task Management to Ubiquitous Activity-Based Computing, Jakob E. Bardram, 2006

19
Het Van Dale Hedendaags Woordenboek omschrijft een activiteit als een toestand waarin
veel handelingen worden verricht. Die handelingen kun je zien als een lijst met taken die
moeten worden voltooid om de activiteit tot een goed einde te brengen. Activiteiten,
taken en handelingen kunnen worden onder gebracht in een hiërarchie. Een activiteit
bestaat uit taken die op hun beurt weer uit handelingen bestaan. Taken zijn subdoelen
binnen een activiteit. De activiteit ‘email controleren’ bevat bijvoorbeeld de taken ‘nieuwe
email lezen’, ‘berichten beantwoorden’ en ‘email doorsturen aan collega’. Handelingen
bevinden zich één laag dieper in de hiërarchie en refereren meestal aan commando’s of
menu-items die gebruikt moeten worden. Meerdere handelingen vormen dus één taak en
meerdere taken worden één activiteit.
Het werken aan een activiteit kan een lange tijd duren. Er kunnen meerdere personen bij
betrokken zijn. Het is dus vereist dat meerdere personen aan één taak kunnen werken
zonder dat de acties van één persoon die van een ander persoon beïnvloeden.
Omdat activiteiten over verschillende periodes kunnen worden uitgevoerd is het
belangrijk om de activiteit later voort te zetten. Als je onderbroken wordt tijdens het
uitvoeren van een activiteit moet je die activiteit later voort kunnen zetten, of dat nu na
een uur is of na een maand, op dezelfde manier als je het hebt achter gelaten. In het
dagelijkse leven zijn er continue onderbrekingen en het is belangrijk dat je het werk
precies zo kunt oppakken als je het hebt achtergelaten.

Activity-based Computing is niet de haarlemmerolie die alle problemen rond het gebruik
van een computer oplossen. De ‘C’ in ABC staat nog steeds voor Computing en brengt
natuurlijk ook veel van de negatieve eigenschappen hiervan mee. Het zou veel beter zijn
om Activity-Based Computing te implementeren zonder de ‘C’ van Computing. Het doel is
om het apparaat te ontwerpen voor de activiteit. Dit soort apparaten wordt ‘information
appliances’ genoemd. Door aparte apparaten voor aparte taken te gebruiken komen
sommige eigenschappen vanzelf. Wanneer je onderbroken wordt tijdens het uitvoeren
van een activiteit leg je het apparaat aan de kant. Als je verder wilt gaan, pak je het
apparaat weer op en hervat je de activiteit. Als we apparaten speciaal voor een activiteit
ontwerpen kunnen we maatwerk leveren. Een apparaat om je bankzaken te doen bevat
misschien een speciale printer om acceptgiro’s te printen en een beveiligde verbinding
naar je bank of je effectenhandelaar.

Of we information appliances ooit gaan gebruiken staat buiten kijf. De vraag is wanneer
en hoe. In de volgende hoofdstukken zal ik ingaan op hoe ik denk wat we kunnen
verwachten.

20
3. De kracht van een goede infrastructuur
Een goede infrastructuur is cruciaal voor het slagen van een nieuwe techniek of apparaat.
Als er geen stroom is doet je koelkast het niet, noch je televisie. En als er geen signaal
op de kabel binnen komt heb je alsnog alleen maar ruis om naar te kijken. Voordat je
een nieuw apparaat op de markt kan brengen moet je dus eerst zorgen dat je een goede
infrastructuur hebt om het kunnen laten werken.

Belangrijk bij het opzetten van een goede infrastructuur is standaardisatie. In Noord-
Amerika stelde de overheid een standaard vast voor het uitzenden van FM stereo
signalen. Daardoor werden er FM stereo zenders en radio’s gemaakt. De muziekindustrie
groeide snel uit tot een enorme markt. Aan de andere kant besloot diezelfde overheid om
geen standaard vast te stellen voor het uitzenden van AM signalen in stereo, maar dit
aan de markt over te laten. Verschillende standaarden werden getest, maar geen enkele
was succesvol. Radiozenders wilden niet beginnen met uitzenden voor er voldoende
mensen waren die er naar konden luisteren. Aan de andere kant kocht niemand een AM
radio omdat er geen uitzendingen voor gemaakt werden. Dit omgekeerde kip en ei
verhaal zorgde ervoor dat bijna alle radio-uitzendingen in de Verenigde Staten in FM
stereo zijn, terwijl uitzendingen in AM stereo zeldzaam zijn.

In het verleden hebben we de strijd gezien tussen Video 200017 (Philips), Betamax
(Sony) en VHS (JVC), waarbij Video 2000 duidelijk technisch superieur was aan zijn twee
concurrenten. Toch werd VHS de wereldwijde standaard omdat er veel meer materiaal
voor beschikbaar was. Film- en programmamakers hadden weinig vertrouwen in de
Betamax-standaard en Video2000 werd al helemaal genegeerd. De superieure
beeldkwaliteit van het Video2000-systeem ging verloren in de slechte kwaliteit van vooral
de Amerikaanse televisietoestellen die gebruik maakten van het NTSC-formaat voor de
weergave van beelden. In 1996 werd DVD geïntroduceerd en stopten veel fabrikanten
met het maken van VHS-apparatuur. Ironisch genoeg is er nu een nieuwe strijd gaande
tussen Blu-Ray (Sony/Philips) en HD-DVD (JVC/Samsung), die beiden proberen om DVD
van zijn troon te stoten.

Ook in de computerindustrie is standaardisatie vaak een probleem. Een goed voorbeeld

hiervan is de opmaaktaal CSS (Cascading Style Sheets) die gebruikt wordt om
webpagina’s vorm te geven. De meeste moderne browsers herkennen CSS en geven de
pagina’s weer zoals ze bedoeld zijn. Zelfs zogenaamde screen readers (browsers die
webpagina’s voor kunnen lezen aan blinden en slechtzienden) kunnen tegenwoordig met
CSS overweg. Maar er zijn ook browsers, zoals Internet Explorer van Microsoft, die de
CSS-taal op een hele eigen manier interpreteren en vervolgens de pagina anders
weergeven.

De standaardisatie van dataprotocollen tussen computers worden uitgegeven door het

Institute of Electrical and Electronics Engineers18 (IEEE). Dit instituut werd gevormd in
1963 en bewaakt sindsdien het gebruik van verschillende netwerkprotocollen zoals
Ethernet (IEEE 802.3) en Wi-Fi (IEEE 802.11) en andere veelgebruikte dataprotocollen
zoals TCP/IP, UDP en NetBUI. De standaardisatie van het TCP/IP protocol heeft er
bijvoorbeeld voor gezorgd dat het Internet kon ontstaan. Doordat de interpretatie van
het protocol door alle apparaten die er aan verbonden zijn hetzelfde is, maakt het niet uit
of je het Internet gebruikt via je PC, Mac, TV of mobiele telefoon. Ook je
besturingssysteem maakt geen verschil, zolang het maar de juiste ‘taal’ kan verstaan en
spreken.

17
Video 2000, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Video_2000
18
IEEE, http://www.ieee.org/web/aboutus/home/index.html

21
Dat is ook de filosofie van de programmeertaal Java19. Toen deze taal ontwikkeld werd
door het dochterbedrijf First Person van Sun Microsystems, was het belangrijkste
uitgangspunt dat de taal platformonafhankelijk moest worden. Dat hield in dat Java
zowel op PC, Mac, televisie of koelkast moest kunnen werken. Maar met de opkomst van
het Internet bedachten de ontwikkelaars van Java dat de taal ook voor het wereldwijde
web geschikt zou moeten worden.

Deze voorbeelden geven het belang van een goede infrastructuur aan voor het slagen
van een technologie. Mensen vinden infrastructuren niet interessant, ze denken er pas
aan als het echt nodig is en dan is het meestal al te laat. Wanneer een infrastructuur is
gerealiseerd is het kostbaar en ingewikkeld om deze te onderhouden. Het is te duur om
vergelijkbare infrastructuren naast elkaar te gebruiken. Bedenk maar eens wat er zou
gebeuren als onze regering zou besluiten om zowel de huidige netspanning van 230 V en
het voltage wat bijvoorbeeld in Amerika gebruikt wordt van 110 V. Niet alleen zouden
alle energiecentrales en verdeelstations aangepast moeten worden, ook de infrastructuur
in je huis moet worden veranderd. En dan zijn er nog alle kapotte apparaten die alleen
geschikt zijn voor 110 V, maar per ongeluk 230 V te verwerken krijgen. Een
infrastructuur als het stroomnet is te belangrijk voor onze maatschappij om over te laten
aan de grillen van één bedrijf. Het zou onverstandig zijn om één partij te laten bepalen
van welke infrastructuur wij gebruik moeten maken. Het bepalen van een standaard voor
die infrastructuur is meestal het grootste struikelblok.

Ook voor information appliances is het belangrijk dat er goede standaardisatie komt.
Misschien wel het belangrijkste daarbij is het afspreken van een open universele
standaard voor het uitwisselen van informatie. Als we die standaard wereldwijd overeen
kunnen komen wordt de infrastructuur die de information appliances gebruiken om te
communiceren minder belangrijk. Denk maar eens aan het voorbeeld van het
wereldwijde web. Of je verbinding maakt via een glasvezelkabel, vaste telefoonlijn of via
de draadloze verbinding in je telefoon, de standaard waarmee de apparaten met het web
communiceren blijft hetzelfde. Elk apparaat gebruikt de verbinding die op dat moment
het meest geschikt is. Elk bedrijf kan zelf bepalen via welke infrastructuur haar
apparaten het best kunnen communiceren. Wanneer de informatie-uitwisseling eenmaal
is gestandaardiseerd maakt de infrastructuur niet meer uit.

De uitdaging voor ontwikkelaars van information appliances is om ze simpel en flexibel te

maken, met een universele interactie. Deze eigenschappen zorgen er voor dat
information appliances kunnen communiceren en informatie uitwisselen wanneer dat
nodig is en onopgemerkt blijven wanneer dat gewenst is.

Netwerken
Binnen de computerindustrie bestaan er verschillende infrastructuren om informatie over
te verzenden. De benaming van die infrastructuren is gebaseerd op de geografische
schaal waarop ze gebruikt worden.

Een Wide Area Network20 (WAN) is een computernetwerk verspreid over een groot
gebied. Het wordt gebruikt om kleinere netwerken met elkaar te verbinden. Het
belangrijkste voorbeeld van een WAN is het Internet. Veel WAN’s zijn eigendom van
organisaties en dus niet beschikbaar voor het publiek. Maar Internet Service Providers
(ISP) bieden tegen betaling hun WAN aan om consumenten en bedrijven te verbinden.
Een WAN maakt meestal gebruik van glasvezelverbindingen.

19
Java, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Java
20
WAN, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/WAN

22
Een netwerkvorm die niet zo vaak gebruikt wordt is de MAN21 (Metropolitian Area
Network). Een MAN is meestal een universiteitsnetwerk dat meerdere
universiteitsgebouwen met elkaar verbindt. Die verbinding loopt vaak via glasvezel.
Tegenwoordig worden MAN’s ook draadloos uitgevoerd met een technologie die WiMAX22
(Worldwide Interoperability for Microwave Access) heet. Daarmee kunnen afstanden tot
een kilometer draadloos overbrugd worden.

In gebouwen wordt gebruik gemaakt van een LAN23 (Local Area Network). Deze kunnen
bedraad uitgevoerd zijn (Ethernet) of draadloos (WiFi). Een LAN kan verbindingen maken
met andere LAN’s door middel van een WAN of een MAN.

Figuur 11 Huidige standaarden worden gebruikt voor verschillende doeleinden

21
MAN, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/MAN
22
WIMAX, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Wimax

23
Een PAN24 is een netwerk wat zich toespitst op de communicatie tussen apparaten rond
één persoon. Die apparaten kunnen bijvoorbeeld laptops, telefoons of Personal Digital
Assistants (PDA) zijn. Het bereik van een PAN is enkele meters. Een Pan kan gebruikt
worden voor communicatie tussen persoonsgebonden apparaten (intrapersonal
communication) of voor communicatie met een groter netwerk zoals een LAN (uplink).
Één apparaat (master) fungeert dan als knooppunt voor de andere apparaten (slaves).
Een PAN kan uitgevoerd worden met draden (USB of FireWire) of draadloos via Bluetooth
of infrarood.

Een nieuwe ontwikkeling op het gebied van communicatienetwerken is de HAN (Human

Area Network). Dit systeem maakt gebruik van de menselijke huid als geleider voor de
communicatie tussen apparaten. Op deze manier kun je muziek luisteren van je mp3-
speler door je hoofdtelefoon, waarbij de signalen via je huid verstuurd lopen.

Deze netwerken worden dus ingezet afhankelijk van de te overbruggen afstand voor de
communicatie. Het voordeel daarvan is dat de netwerken in elkaar passen. Meerdere
PAN’s passen binnen één LAN, meerdere LAN’s passen binnen één MAN en op dezelfde
manier passen meerdere MAN’s binnen een WAN. En misschien dat er in de toekomst wel
meerdere WAN’s in één Galaxy Area Network passen.

In principe gedraagt elk netwerk zich als knooppunt voor de kleinere netwerken die zich
in het bereik van het grote netwerk bevinden. Een PDA met WiFi maakt verbinding met
de LAN van een school en gebruikt hiervan de internetverbinding. Hetzelfde geldt voor
een laptop die via Bluetooth contact maakt met een mobiele telefoon, die vervolgens via
het telefoonnetwerk contact maakt met een bedrijfsnetwerk. Waar een apparaat
verbinding mee maakt is afhankelijk van de netwerken die beschikbaar zijn. Wanneer
een laptop zich binnen het bereik van een LAN bevindt is het wenselijk dat de verbinding
met Internet via het LAN zal lopen en niet via de inbelverbinding van een mobiele
telefoon, omdat het LAN een snellere verbinding met het Internet heeft.

Mobiele telefoons hebben de mogelijkheid

om te wisselen tussen de beschikbare
zendmasten. Ze kiezen daarbij voor de
snelheid met het beste signaal of met de
meeste beschikbare bandbreedte.
Wanneer de mobiele telefoon zich
bijvoorbeeld in een trein bevindt zal hij
gedurende de reis steeds van zendmast
wisselen, zonder dat de gebruiker dat
merkt. Dit principe wordt roaming25
(zwerven) genoemd. De telefoon zwerft
als het ware van verbinding naar
verbinding. Ook apparaten die voorzien
zijn van WiFi kunnen zwerven. Ze kiezen
het beste signaal en schakelen tijdens het
bewegen over van het ene punt naar het
andere. Ook hier merkt de gebruiker niks
van deze veranderingen, hij zal het alleen
merken wanneer er geen verbinding Figuur 12 Principe van roaming
beschikbaar is.

23
LAN, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Local_area_network
24
PAN, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Personal_area_network
25
Roaming, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Roaming

24
Dat is nu precies waar het bij information appliances om gaat, dat de gebruiker niet hoeft
na te denken over de techniek. Het maken van verbinding moet gebeuren zonder dat de
gebruiker daar opdracht voor hoeft te geven, of moet kiezen welke verbinding hij wil
gebruiken. Het moet niet uitmaken of die verbinding via Bluetooth, WiFi of WiMAX
verloopt of dat er via een telefoonverbinding wordt gecommuniceerd.

Hetzelfde geldt voor de apparaten waarmee een information appliance communiceert. Als
de gebruiker een foto wil afdrukken zoekt het apparaat de dichtstbijzijnde fotoprinter en
print de foto. De gebruiker hoeft niet eerst de foto’s op een pc te zetten, geschikt te
maken om te printen, een printer in te stellen en vervolgens de printopdracht te geven.
Een term die daarbij vaak gebruikt wordt is de seamlessness26 van een nieuwe
technologie. Seamless betekent naadloos en daarmee wordt bedoeld of een nieuwe
technologie eenvoudig te implementeren en te gebruiken is. Hoewel de meerderheid van
de ontwikkelaars op dit gebied ervoor pleiten dat de technieken naadloos op elkaar aan
moeten sluiten om de gebruiker een vertrouwd gevoel te geven, gaan er ook stemmen
op die beweren dat je de gebruiker wel degelijk moet laten merken waar de ene techniek
ophoudt en de andere begint. Als voorbeeld wordt vaak het wisselen van zendmast
tijdens een telefoongesprek. Als je merkt dat je even minder bereik hebt wordt je bewust
van de werking van het apparaat wat je gebruikt. Er is iets voor te zeggen om de naden
tussen verschillende apparaten en infrastructuren zichtbaar te maken voor de gebruiker.

Bij de acceptatie van nieuwe technieken wordt het voor de gebruiker steeds moeilijker
om te doorgronden hoe iets werkt en vooral waarom iets niet werkt. Als een nieuwe
techniek wordt gepresenteerd als een magische beleving waar alles vanzelf gebeurt, is
dat meestal moeilijk waar te maken. De gebruiker gaat er van uit dat alles altijd werkt en
raakt juist gefrustreerd als dat niet zo is. Wanneer je de gebruiker inzicht geeft in de
werking van een apparaat of techniek kan er een verband worden gelegd tussen
eventuele problemen en het ontbreken van bijvoorbeeld de juiste infrastructuur of input.
De trend van het maskeren van de werking van een apparaat is juist bij de personal
computer erg ver doorgevoerd. Mooie plaatjes en geluiden maskeren het systeem en
maken het voor de gebruiker moeilijker te accepteren wanneer het apparaat niet doet
wat zij vragen, of erger nog, helemaal niks doet.

Om de technologie eenvoudig te laten implementeren is het niet alleen belangrijk dat er

een duidelijke standaard komt waar fabrikanten zich aan willen en kunnen houden, maar
ook dat de werking van die standaard voor consumenten eenvoudig te begrijpen is.

Communicatie
IPv6
Maar hoe ontwikkel je een dergelijke standaard? Belangrijk is om te kijken naar welke
techniek er tegenwoordig ontwikkeld en gebruikt worden. TCP/IP is het protocol wat
gebruikt wordt om de koppeling tussen het Internet en andere communicatienetwerken
voor computers mogelijk te maken. WAN, MAN en LAN zijn bijvoorbeeld gebaseerd op
TCP/IP. Helaas is de techniek van TCP/IP niet berekend op de hoeveelheid aansluitingen
die inmiddels vereist zijn. Hoewel de huidige versie van TCP/IP, versie 4 ongeveer 4
miljard adressen kan aanbieden, is er sinds kort een nieuwe versie beschikbaar. Versie 6
of IPv627 wordt steeds populairder en kan een vrijwel onbeperkt aantal adressen
uitgeven. TCP/IP is vooral geschikt voor communicatie over grote afstanden (wereldwijd)
en voor communicatie tussen knooppunten in een netwerk, dus minder voor de
communicatie tussen persoonlijke apparaten.

26
Seamlessness, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Seamlessness
27
IPv6, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/IPv6

25
Bluetooth
Een techniek die vooral voor lokale communicatie erg geschikt is voor de communicatie
tussen de information appliances is natuurlijk Bluetooth28, wat veel gebruikt wordt in
mobiele telefoons en handhelds. Deze communicatie is kosteloos en met een bereik van
10 tot 100 meter erg geschikt voor locale datacommunicatie. Een Bluetooth-apparaat kan
met maximaal 8 andere Bluetooth-apparaten in verbinding staan, zodat binnen een straal
van 10 meter 127 Bluetooth-apparaten een netwerk kunnen vormen. Het Bluetooth-
protocol bevat authenticatie en encryptie methodes. Die authenticatie maakt gebruikt
van een geheime sleutel die op beide apparaten aanwezig moet zijn. Wanneer de
verbinding is gemaakt kan de data die verzonden wordt worden versleuteld (encrypted).
Het nadeel van Bluetooth is echter dat het in verhouding vrij veel accucapaciteit vereist,
wat weer minder geschikt is bij kleine apparaten.

Wireless USB
Wireless USB29 (WUSB) is een de draadloze versie van het succesvolle USB-protocol en
bedoeld om de kabels tussen de verschillende apparaten te vervangen. De beveiliging en
snelheid van de standaard USB-technologie, gecombineerd met het gemak van een
draadloze verbinding. WUSB biedt een bandbreedte van 480 Mbit/s over een afstand van
3 meter en 110 Mbit/s over een afstand van 10 meter. Net als bij Bluetooth kunnen er
127 apparaten tegelijkertijd verbinding met elkaar hebben. Maar de snelheid van WUSB
is ruim 200 keer zo groot als die van Bluetooth, wat het protocol geschikter maakt voor
het verzenden van grote hoeveelheden data zoals foto’s of video.

UWB
Ultra Wideband30 (UWB) is een nieuwe draadloze technologie, waarmee een grote
hoeveelheid gegevens bij een hoge snelheid kan worden verzonden. Dit is mogelijk door
de gegevenspakketjes over een brede frequentieband te verspreiden, waardoor ze
parallel kunnen worden verzonden. Daardoor zijn gegevenssnelheden tot 1 GB per
seconde over een afstand van 10 meter mogelijk.

Toepassingen van UWB zijn divers. UWB heeft minder last van obstakels en
tussenmuren, dan bestaande draadloze netwerken zoals Wi-Fi en Bluetooth.
Consumententoepassingen zijn er bijvoorbeeld op het gebied van home
entertainmentsystemen (afspelen van streaming video, koppeling van camcorders met
tv's, toepassingen van HDTV). Een andere categorie toepassingen zijn meetinstrumenten
waarmee zeer precieze afstandsmeting mogelijk zijn. Denk hierbij aan collisiondetecting,
systemen in auto’s die botsingen kunnen voorspellen, of het opsporen van mensen en
objecten. Omdat UWB niet gehinderd wordt door muren en obstakels kan het worden
gebruikt in rampgebieden (voor de opsporing van slachtoffers die onder het puin liggen)
of door opsporingsdiensten (opsporen van mensensmokkel in bijvoorbeeld containers).
Met UWB-apparaten kan zowel afstand als positie nauwkeurig worden gemeten. In de
medische wereld zou het bijvoorbeeld kunnen worden toegepast in
hartbewakingsapparatuur.

28
Bluetooth, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Bluetooth
29
Wireless USB, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Wireless_USB
30
Ultra Wide Band, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Ultra_wideband

26
Plaatsbepaling
GPS
Een aspect wat vaak terugkomt bij experimenten en theorieën over information
applications is plaatsbepaling. We zijn inmiddels volledig gewend aan het feit dat we onze
route bepalen op basis van satellietgegevens. GPS31 (Global Positioning System) bepaalt
een locatie op basis van satellieten die op dat moment boven de aarde zweven. Hierdoor
kunnen niet alleen de lengte -en de breedtegraad bepaald worden, maar ook de hoogte
van de GPS-ontvanger. Met behulp van het dopplereffect is het zelfs mogelijk om
snelheden te meten. Het nadeel van GPS is echter dat het een line-of-sight technologie
is. Dat houdt in dat er geen visuele barrières mogen zijn tussen de satellieten en de
ontvanger. Daarom is het GPS-systeem niet geschikt voor gebruik in gebouwen.

GSM localisation
Een alternatief voor GPS is het GSM localisation32, waar de afstand van een gsm telefoon
tot de zendmast wordt berekend. Met behulp van een multilateratie kan de positie tot op
50 m nauwkeurig worden bepaald door de tijd te berekenen die een signaal nodig heeft
om naar een zendmast te reizen. Het verschil in tijden ten opzichte van de signalen die
naar twee andere zendmasten zijn gestuurd. Op die manier kan de positie tussen die drie
punten berekend worden. Deze techniek is helaas niet erg nauwkeurig, maar het
voordeel is wel dat er geen extra infrastructuur voor nodig is.

Access points
Een nieuwe manier van plaatbepaling is door gebruik te maken van zogenaamde access
points. Dat zijn punten waar een draadloze netwerkverbinding beschikbaar is. Deze
signalen gaan dwars door gebouwen heen. Door de afstand tussen meerdere access
points te meten kan de positie van de ontvanger worden bepaald. Het open-source
initiatief Herecast maakt gebruik van een door gebruikers gevulde database van
accesspoints om de locatie te bepalen. Zo kunnen bedrijven en scholen hun bezoekers
een interactieve kaart van hun complex bieden en bijvoorbeeld waarschuwen wanneer ze
bij de collegezaal arriveren.

Identificatie
RFID
RFID-tags zijn kleine chips die een code uitzenden op het
moment dat een lezer ze via radiogolven van stroom
voorziet. Die unieke code verteld de lezer welke chip hij
scant en vervolgens kan deze code in een database
gekoppeld worden aan bijvoorbeeld een product. RFID33
(Radio Frequency Identification) is een techniek die al
tientallen jaren bestaat, maar pas sinds enkele jaren een
revolutie heeft ontketend. De belangrijkste oorzaak
daarvan zijn de kosten. In 2004 zakten de
productiekosten per RFID-tag beneden de 50 cent en
verwacht wordt dat dit de komende jaren zelfs tot onder
de 5 cent zal zakken. Rond die prijs wordt het
economisch interessant voor een bedrijf om op al hun
producten een RFID-tag te plakken, zodat elke
tandenborstel of fles cola gedurende de gehele logistieke
reis (en daarna) gevolgd kan worden.
Figuur 13 RFID-tag
31
GPS, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/GPS
32
GSM localisation, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/GSM_localization
33
RFID, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/RFID

27
Tegenstanders van RFID vinden het een schending van de privacy, omdat bedrijven de
tags tot op 100 meter ongemerkt uit kunnen lezen. Hoewel de bedrijven stellen dat ze
alleen de codes van de tags uit kunnen lezen en geen persoonlijke gegevens kan een
combinatie van codes natuurlijk ook specifiek voor een persoon zijn. RFID wil graag
overal zijn en overal deel van uit maken.

Dit vooruitzicht wordt ook wel eens het Internet der Dingen genoemd. Een wereldwijd
netwerk van objecten die met elkaar in verbinding staan en gegevens met elkaar uit
kunnen wisselen. Vooral in combinatie met IPv6 wordt het mogelijk om heel de wereld
van sensoren te voorzien die onderling kunnen communiceren en hun data aan de wereld
aanbied.

Speaker recognition
Een techniek die al jaren tot de verbeelding spreekt, maar nog nooit echt goed van de
grond is gekomen is Voice recognition. Het herkennen van de menselijke stem is een van
de moeilijkste dingen die op software gebied bestaan, vanwege de grote hoeveelheid
variabelen die herkend moeten worden. Voice recognition wordt nu vooral gebruikt in
experimentele interfaces, waar het herkennen van een commando genoeg is. Maar als
we aan de hand van een stem willen weten wie een persoon is wordt het nog veel
lastiger. Deze techniek wordt Speaker recognition34 genoemd en is zo moeilijk om dat er
veel factoren zijn die het succes van de herkenning bepalen. Niet alleen de fysieke
eigenschappen, zoals de grote van de mond, van een persoon zijn van belang, maar ook
de manier waarop een persoon spreekt, de toonhoogte en de spreekstijl. Omdat die ook
per situatie kunnen verschillen (gehaast, moe, verkouden) is het erg moeilijk om de
zogenaamde voiceprint van een persoon te vergelijken met de voiceprints die bekend
zijn. Dat maakt deze techniek ook gelijk tot een hele veilige, omdat het vrijwel
onmogelijk is om al deze factoren perfect te simuleren. Simpelweg het opnemen iemands
stem lijkt eenvoudig, maar een opname verschilt enorm van iemands echte stem.

Footfall recognition
Een andere techniek die moeilijk voor de gek te houden is, is het herkennen van de
manier waarop iemand loopt, ook wel Footfall recognition35 genoemd. Iedereen heeft een
eigen manier van lopen, die door sensoren in de vloer herkend kan worden. Niet alleen
kan op deze manier gekeken worden wie een persoon is, maar ook of hij gehaast is in
het geval van bijvoorbeeld een noodsituatie. Of als hij zich niet goed voelt en wankelt of
misschien zelfs valt.

Interface
Gesture based interface
Het meest herkenbare voorbeeld van een gesture based interface is waarschijnlijk het
scherm dat acteur Tom Cruise gebruikt in de film Minority Report om aan informatie te
komen. Hoewel de scriptschrijvers hier nog betrekkelijk conservatief zijn gebleven is het
idee om zonder hulpmiddelen te interacteren met een scherm iets wat voor veel mensen
tot de verbeelding spreekt. In de film maakt Cruise gebruik van handschoen, voorzien
van een lichtpunt. Dat punt wordt geregistreerd door het scherm en vertaald naar
commando’s. Tegenwoordig zijn er verschillende prototypes beschikbaar die gebruik
maken van een multifinger gestural interface, een variant die meerdere vingers op een
scherm kan registreren en commando’s als inzoomen, aanraken en verplaatsen kan
herkennen. De handgebaren zijn nog erg primitief en voor dezelfde commando’s worden
nog verschillende gebaren gebruikt, er is wederom geen standaard. Het ene prototype
werkt dus anders dan het andere, wat voor de gebruiker een hoge leercurve betekent.

34
Speaker recognition, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Speaker_recognition
35
The Smart Carpet, Robert J. Orr, http://www-static.cc.gatech.edu/fce/smartfloor/gvuseed.htm

28
Onderzoekers van Microsoft zijn bezig met een variant,
genaamd Touchlight, die zonder aanraking werkt. Twee
infraroodcamera’s filmen door een halftransparant
scherm de handgebaren van de gebruiker. Op de
achterkant van dat scherm wordt de interface
geprojecteerd. Omdat de camera’s gebruik maken van
infrarood licht om de positie en vorm van de handen te
bepalen conflicteert dit niet met het zichtbare licht van
de projector. Als projectiescherm wordt gebruik gemaakt
van een DNP HoloScreen, een plexiglasplaat voorzien
van een laag die alleen lichtstralen tegenhoudt die in
een hoek van tussen de 30 en 35 graden worden
geprojecteerd. Door de infraroodbronnen en de camera’s
in andere hoek te richten hebben deze vrije doorgang,
terwijl de interface netjes op het scherm wordt Figuur 14 Schematische voorstelling
geprojecteerd. van Touchlight

Hoewel dit al een enorme ontwikkeling is op het gebied van gestrual interfaces is het nog
steeds erg moeilijk om nauwkeurige gebaren te herkennen. Het systeem moet vaak
“wennen” aan de specifieke gebaren van een gebruiker. Het grote voordeel van dit soort
interfaces is natuurlijk de vrijheid van bewegen en het feit dat een gebruiker geen
handschoenen of dergelijk aan hoeft te trekken om met het systeem te kunnen werken.

Voice recognition
Terwijl gesproken commando’s vooral iets van science fiction lijken te zijn, worden er al
sinds mensenheugenis verhalen verteld over grotten die open gaan met de woorden
“Sesam open U”, spiegels waar vragen aan gesteld worden en die nog antwoord geven
ook. Het is dan ook helemaal niet verwonderlijk dat onderzoekers moderne varianten van
deze verhalen mogelijk proberen te maken door middel van techniek.

Zoals gezegd is het herkennen van een persoon aan de hand van zijn stem erg moeilijk.
Het is echter een stuk eenvoudiger om een gesproken commando te herkennen als het
niet van belang is wie de persoon is die het commando geeft. Vaak gaat hiervoor een
soort trainingsprocedure aan vooraf, waarbij de software gekalibreerd wordt op de
unieke kenmerken van de stem van de persoon. Dat is natuurlijk een groot nadeel van
een systeem wat het leven er eenvoudiger op moet maken.

Software
Agents
Een software agent36 is eigenlijk een stuk code wat op basis van een logisch model taken
uitvoert voor een gebruiker. In principe kan een agent zichzelf inschakelen wanneer hij
dat nodig acht en taken uitvoeren zonder tussenkomst van de gebruiker. Voorbeelden
van taken die een agent uit kan voeren is de goedkoopste aanbieder van een nieuw
telefoonabonnement uitzoeken op basis van de belgegevens van de gebruiker en
vervolgens een abonnement afsluiten. Maar ook voor het simuleren van grote
mensenmassa’s wordt gebruik gemaakt van agents. Een agent beschrijft dus eigenlijk
een complex stukje software wat gebruik maakt van kunstmatige intelligentie en een set
van regels om zijn taken autonoom uit te kunnen voeren.

36
Software agents, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Software_agent

29
Het gebruik van agents is gebaseerd op het vertrouwen dat een agent heeft. In principe
kan de agent zijn gang en gaan en op die manier veel werk van de gebruiker uit handen
nemen. Met het oog op de enorme toename van informatievoorzieningen kan er dus een
grote rol liggen voor agents die dergelijke informatie kunnen rangschikken en filteren
voor een gebruiker. Maar voor de gebruiker zal het zeker in het begin erg belangrijk zijn
om een zekere mate van controle te houden totdat er volledig vertrouwen is.

Spontaneous networks
Spontaneous networks of spontane netwerken ontstaan zonder de hiërarchische
eigenschappen van bijvoorbeeld een LAN. Het zijn netwerken die ontstaan omdat twee of
meer apparaten zich in elkaar nabijheid bevinden en de mogelijkheid hebben om contact
te maken. Via protocollen als Ethernet of WiFi kunnen deze apparaten met elkaar
communiceren, ondersteunt door een aantal technieken die er voor zorgen dat er een
direct te gebruiken IP-gebaseerd netwerk ontstaat, zonder dat daar servers voor
ingesteld hoeven te worden. Er zijn meerdere initiatieven die deze technieken aanbieden.
Het open-source project ZeroConf37, Bonjour38 van Apple en UPnP39 van Microsoft zijn
alle drie voorbeelden van dergelijke systemen en voornamelijk bedoeld voor twee taken.
Ten eerste het overdragen van bestanden tussen twee apparaten en ten tweede het
vinden van apparaten binnen een spontaan netwerk. Die laatste is erg handig bij het
configureren van nieuwe apparaten, zonder ze eerst handmatig in te moeten stellen om
er verbinding mee te kunnen maken. Een kwestie van een printer aansluiten en hij is te
vinden.

Sinds kort zijn er ook plannen om deze technieken te standaardiseren Helaas worden dit
soort standaarden in eerste instantie genegeerd door de grote bedrijven, omdat zij vaak
hun eigen oplossingen hebben en deze niet buiten spel willen zetten. Alleen Novell werkt
mee aan een dergelijke standaard. Wanneer deze door alle soft- en hardware fabrikanten
ondersteund zou worden zou in theorie elk apparaat met elk apparaat contact moeten
kunnen maken, zonder dat de gebruiker door eerst iets voor moeten instellen. Dat zou
vooral voor information appliances een enorme vooruitgang zijn, aangezien die vrijwel
overal op elk moment contact zouden moeten kunnen maken met ander systemen. Het
zal helaas nog wel even duren voor de grote spelers daarvan overtuigd zijn.

XML
Spontane netwerken die communicatie mogelijk maken tussen apparaten zijn natuurlijk
nutteloos wanneer er niets te communiceren valt, of wanneer de apparaten elkaar niet
begrijpen. Naast een standaard in verbindingen moet er ook een standaard komen in de
informatie die uitgewisseld wordt. Een goede kandidaat daarvoor is XML40, een taal die
zowel door mensen als door machines te lezen is en tegenwoordig al veelvuldig op het
Internet gebruikt wordt. De zogenaamde feeds die worden aangeboden door nieuwssites
als nu.nl of yahoo.com zijn gebaseerd op XML. Die feeds zijn kale stukken code die door
andere sites weer van een vormgeving kunnen worden voorzien. De inhoud en structuur
blijven hetzelfde, alleen de manier waarop het gepresenteerd wordt is verschillende. Het
is zelfs mogelijk om XML aan te bieden via een telefooncentrale, zodat gebruikers
dezelfde informatie kunnen beluisteren als op de website van een bedrijf is te lezen.

37
ZeroConf, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/ZeroConf
38
Bonjour: Networking Simplified, http://www.apple.com/macosx/features/bonjour/
39
UPnP Forum, http://www.upnp.org/
40
XML, Wikipedia, http://nl.wikipedia.org/wiki/XML

30
Toch zijn er nog veel voorbeelden waarin XML uitermate geschikt zou zijn als
datastructuur, maar nog steeds vastgehouden wordt aan bedrijfsstandaarden. De
gegevens die elke digitale camera registreert wanneer er een foto wordt gemaakt worden
opgeslagen in het zogenaamde EXIF-formaat. Hierin staan niet alleen de datum en tijd
wanneer de foto gemaakt is, maar ook wel sluitertijd er gebruikt is en of er wel of niet
geflitst is. Tegenwoordig zijn er zelfs camera’s op de markt met een GPS-reciever, zodat
je ook de precieze plaats kunt opslaan waar een foto gemaakt is.
Een ander voorbeeld is de gegevens die bij worden gehouden van een MP3-muziek
bestand. In de ID3-tag staat informatie over de artiest, het album, lengte van het
nummer en vaak zelfs de teksten en niet in het open en eenvoudig leesbare XML-
formaat.
De reden hiervoor is waarschijnlijk een kwestie van patenten, maar wat de reden ook is,
hij weegt niet op tegen het gemak waarmee deze informatie is te gebruiken wanneer
deze in het XML-formaat gegeven zou zijn.

TinyOS
TinyOS41 is een open-source operating system ontworpen voor draadloze
sensornetwerken. Het is ontwikkeld door de Universiteit van Berkley (Californië, VS). Het
neemt weinig geheugenruimte in beslag, zodat het geschikt is voor kleine embedded
apparaten, en het is eenvoudig uit te breiden met nieuwe componenten. Het OS bevat
netwerkprotocollen om draadloos te communiceren, drivers voor sensoren en functies om
data op te halen. Door sensoren te voorzien van een draadloze verbinding, net krachtig
genoeg om de data verzenden naar de dichtstbijzijnde sensor en TinyOS kunnen enorme
autonome sensornetwerken worden uigezet die zelfstandig allerlei soort informatie
kunnen verzamelen en verzenden.
Op Great Duck Island, voor de kust van Maine(VS) werd een netwerk van honderden
sensoren, ook wel motes genoemd, geplaatst om de vogelpopulatie te bestuderen. Motes
zijn RFid-chips, voorzien van een sensor. Jarenlang hield het netwerk het leef- en broed
gedrag van de vogels bij. Die data was vervolgens via Internet te bekijken. Op deze
manier konden de vogels bestudeerd worden zonder hun natuurlijke leefomgeving aan te
tasten.
Het is volgens mij slechts een kwestie van tijd voor de prijs van dit soort netwerken zo
laag is dat ze overal geïmplementeerd worden. De mogelijkheden van een dergelijk
alziend en alwetend netwerk zijn natuurlijk eindeloos, maar brengen ook veel privacy- en
veiligheidsvraagstukken met zich mee.

Wat kunnen we met deze technieken?

Wat leveren al die nieuwe technieken ons nu uiteindelijk op en wat betekenen ze voor de
manier waarop we information appliances gaan gebruiken? Allereerst schept het
afspreken van standaarden de mogelijkheid voor fabrikanten om hun producten op de
markt te brengen met de wetenschap dat ze te gebruiken zijn in combinatie met de
andere apparaten en diensten die ontwikkeld worden op het gebied van ubiquitous
computing. Zoals we in het voorbeeld van de FM- en AM-radio in Amerika hebben gezien
is het van groot belang dat er een standaard wordt afgesproken waarmee fabrikanten
aan de slag kunnen. Een standaard geeft het vertrouwen dat de gebruikte techniek door
meerdere partijen ondersteund en ontwikkeld zal worden. Toch lopen fabrikanten een
zeker risico als ze de keuze maken voor een gebruikte techniek.

41
What is TinyOS?, http://www.tinyos.net/

31
Een tweede belangrijk punt zijn de productiekosten van de hardware. Zoals we bij RFid
hebben gezien wordt een bepaalde technologie pas interessant als de kosten om een unit
te maken onder een bepaalde grens komen. Zeker met het oog op de schaal waarin deze
technologieën potentieel gebruikt kunnen worden is dat een belangrijke voorwaarde voor
de inzet ervan. Wanneer de trend doorzet dat kleine, relatief goedkope apparaten die
samen een netwerk vormen door blijft zetten wordt de prijs per unit belangrijk. Het
wordt dan interessanter om honderden kleinere sensoren in een gebied te plaatsen, dan
een satelliet het gebied in de gaten te laten houden. Of een groep van kleine robots
samen te laten werken om een taak uit te voeren die normaal door een mens zouden
worden gedaan.

Een derde, maar zeker niet onbelangrijke eigenschap van de genoemde technologieën is
de openheid ervan. We zagen natuurlijk al langer dat bedrijven samen werkten om
bepaalde technologieën te ontwikkelen, zeker bij technologieën waarbij de ene fabrikant
de apparaten levert en de andere fabrikant de benodigde media of accessoires. Maar
doordat steeds meer bedrijven hun onderzoeken openbaar maken en andere partijen
uitnodigen om met hun systemen aan de slag te gaan ontstaat er een heel nieuw
ontwikkelklimaat. Kijk maar eens naar de verschillende development kits die voor RFid,
TinyOs of andere technologieën beschikbaar zijn. Vooral softwarefabrikanten zijn hier
heel ver in. Door de opbloeiende hackers-cultuur worden in schuurtjes en
zolderkamertjes ontdekkingen gedaan waar bedrijven nog nooit aan gedacht hebben of
niet aandurfden om te onderzoeken vanwege budgetten of de gevoeligheid van het
onderwerp bij de consument. Vooral kunstenaars en non-profitorganisaties hebben op dit
gebied een grote rol. Zij zijn de pioniers die de technologieën tot het uiterste testen,
vaak op manieren waar de ontwikkelaars ervan nooit van durfden te dromen.

Esther Polak en Jeroen Kee ontwikkelden

samen met de Waag Society het project
Amsterdam Realtime42. Voor de
tentoonstelling Kaarten van Amsterdam
1866-2000 bedachten ze een manier om
met GPS de mentale map die mensen uit
Amsterdam in hun hoofd hebben visueel te
maken. Deelnemers werden voorzien van
een PDA met een GPS-ontvanger. Hun
positie werd realtime verzonden door
middel van de GPRS-telefoon in de PDA.
Op deze manier ontstonden ‘echte’
kaarten, niet bestaande uit huizenblokken
en wegen, maar routes die door echte
mensen gebruikt werden. De deelnemers
verasten zelfs de makers door het project
te gebruiken als gereedschap, zoals het Figuur 15 Duif getekend met GPS
tekenen van een duif.

Ik denk dat het erg belangrijk is voor de ontwikkeling, maar vooral de acceptatie van
information appliances en andere ubiquitous computing trends, als die openheid van
ontwikkeling bewaart en gestimuleerd wordt. Het is niet voor niks dat veel
kunstenaarsprojecten gebruik maken van open source software. En veel software die
door voor kunstprojecten ontwikkeld is, wordt later openbaar gemaakt, zodat meer
mensen er gebruik van kunnen maken.

42
Amsterdam Realtime, http://realtime.waag.org/

32
4. Een blik op de toekomst
Het scenario van een wereld van information appliances is niet iets wat zich in enkele
jaren zal voltrekken. In ieder geval zijn er op dit moment nog weinig initiatieven in die
richting en ik denk ook niet dat de consument er al klaar voor is. Voordat die consument
het belang van information appliances inzien en daarmee beseft dat de pc die ze nu
gebruiken daar bij lange niet aan kan voldoen zijn er een aantal dingen die moeten
gebeuren.

Zoals ik al vertelde in het vorige hoofdstuk is het volgens mij erg belangrijk om een soort
standaardisatie binnen deze nieuwe wereld van apparaten te creëren. Alleen op deze
manier wordt het voor fabrikanten mogelijk om nieuwe denkbeelden en producten te
ontwikkelen en uiteindelijk op de markt te brengen. Natuurlijk heb je altijd een klein
groepje early adaptors die meteen op die nieuwe producten afvliegen, maar dat is nu
juist wat er bij de pc fout is gegaan. De computerindustrie van nu is te veel gefocust op
die groep mensen die meteen nieuwe gadgets en apparaten aanschaffen. De gemiddelde
consument heeft er geen belang bij om te weten hoeveel Ghz een processor is. Wat voor
hem telt is of de pc krachtig genoeg is voor de taken die hij er mee wil uitvoeren. Die
valse importantie die termen als Ghz en Mb hebben gekregen is volkomen onterecht,
maar niet door de industrie zelf te doorbreken. De computerindustrie draait steeds
sneller en stevent recht af op een enorme oerknal, waarbij de consument die industrie
volgens mij volkomen de rug toe zal keren. Vanuit die oerknal kan een nieuwe industrie
opbloeien van apparaten die ontworpen zijn voor wat hun gebruikers er mee willen doen
en op de manier waarop zij dat willen. We gaan toe naar een industrie waarbij de
gebruiker centraal staat. En dan niet de whizzkid die alle nieuwe snufjes moet hebben,
maar juist de consument die techniek nu als iets engs en bedreigends ziet.

User-centered design is een filosofie waarbij uitgegaan wordt van de persoon die het
apparaat of de dienst uiteindelijk gaat gebruiken en in welke context dat hij dat gaat
doen. Het doel is een technologie die past bij de taak en niet bij het apparaat. Het is dus
belangrijk dat de ontwerper de personen kent die met het apparaat gaan werken en
welke taken ze er mee gaan uitvoeren.

Volgens Donald Norman begint user-centered design met het bestuderen van en werken
met de toekomstige gebruikers. Met het schrijven van een korte handleiding, niet meer
dan één pagina. Het houdt in dat je fysieke en virtuele mock-ups gaat maken van het
apparaat en die door de doelgroep laat gebruiken. Vraag hen of wat je ontworpen hebt
aansluit bij wat zij voor ogen hebben en de taken die zij er mee willen uitvoeren. Na een
periode van evaluatie en herontwerp, wordt er een apparaat gemaakt wat aansluit bij de
mock-up. Kortom het vraagt een compleet andere manier van ontwerpen dan de huidige,
door technologie gedreven, industrie die we nu kennen. Functies en eigenschappen
kunnen niet langer toegepast worden, simpelweg omdat het kan. Waar we naar toe
moeten is mijn inziens een minimalistische vorm van ontwerpen, zonder extra functies en
toepassingen. De gebruikte techniek zou pas later een rol moeten gaan spelen.

33
Vodafone Future Vision
Een goed voorbeeld van die nieuwe manier van ontwerpen is volgens mij de
toekomstvisie van Vodafone zoals het bedrijf deze uitgewerkt heeft in de Vodafone
Future Vison Website43.

Communicator
Vodafone gaat uit van een centraal apparaat, de Communicator,
wat de verbinding tussen alle input en output apparaten verzorgt
en de verbinding met de buitenwereld regelt. De Communicator
is aan de ene kant een knooppunt voor andere apparaten en aan
de andere kant een softwareagent voor het maken van
beslissingen en vergaren van informatie over de gebruiker. De
communicatie tussen de Communicator en de overige apparaten
geschied via een korteafstandstechniek zoals Bluetooth. Voor de
communicatie met de buitenwereld maakt de Communicator
gebruik van het mobiele netwerk.
Een andere belangrijke functie van de Communicator is dat hij
personalisatie van de verschillende beschikbare diensten bied.
Het apparaat bevat bijvoorbeeld het mobiele nummer of het
emailadres van de gebruiker en afhankelijk van welk ander
apparaat de gebruiker kiest voor de input en de output van die
dienst worden die gegevens doorgegeven. Ook verzorgt de
Communicator de authenticatie voor de verschillende diensten.

De Communicator is een context aware software agent. Dat

houdt in dat het apparaat op basis van de ingestelde
beschikbaarheid van de gebruiker besluit om binnenkomende
berichten op te slaan, een voicemail bericht op te nemen. Die
beslissing is niet alleen op basis van wat de gebruiker aan het
doen is, maar ook afhankelijk van wie de initiatiefnemer is. Als
de gebruiker ligt te slapen zal hij bijvoorbeeld wel wakker gebeld
willen worden door een familielid, maar niet door een zakelijk
contact.

De Communicator kan in verschillende

uitvoeringen verkregen worden. Als
kastje wat je op je lichaam draagt, een
armband of misschien wel in de vorm
van een sierraad.

Figuur 16 Schematische werking van de Communicator

43
Vodafone Toekomstvisie, http://www.vodafoen.com/

34
Visual Bracelet
Het scherm van de Visual Bracelet is van ultralicht, organisch
materiaal, voorzien van een plastic laagje, dat er voor zorgt dat
het vouwbaar en buigbaar is. Door organisch materiaal te
gebruiken is het scherm bij alle soorten belichting goed te lezen,
van in het pikdonker tot direct zonlicht en zelfs onder een hoek.
Het scherm heeft geen achtergrondverlichting nodig, zodat het
efficiënter omgaat met energie.

Digital wallpaper
Op het muuroppervlak ligt een programeerbare substantie die
zijn fysieke en chemische samenstelling aan kan passen op basis
van elektronische signalen. Het oppervlak kan verschillende
patronen vertonen die van kleur kunnen veranderen of zich
gedragen als elektronische verf, steeds veranderend van kleur,
transparantie en weerspiegeling. De muur kan zich aanpassen
aan het moment van de dag of aan wat de gebruiker aan het
doen is.

Atmospheric sensor array

Minuscule radio frequency (RF) sensors houden
omgevingsvariabelen zoals temperatuur, luchtdruk en
vochtigheidsgraad in de gaten. Ze zijn verspreid over het hele
huis en ook buiten en vormen samen een intelligent sensor
netwerk dat niet alleen de klimaatbeheersingapparatuur van een
huis aanstuurt, maar ook waarschuwt bij gevaren zoals lekkages,
schimmel en zwakheden in de structuur van het huis.

Robotic cleaner
De stofzuiger is een volautomatische robot. Plaats de robot op de
vloer en hij zal je hele appartement zuigen zonder instructies of
controle. De robot beweegt zich door de kamer in een
spiraalvorm, over laminaat of vloerbedekking. Hij wijkt uit voor
muren en andere obstakels. Flexibele ledematen zorgen voor dat
hij onder meubilair kan zuigen en zelfs trap kan lopen. Door te
communiceren met de Atmospheric sensor array in het huis weet
de robot wanneer het nodig is om de keuken op te gaan ruimen
of de badkamer droog te maken.

Electronic paper
Electronic paper is een samensmelting van scheikunde,
natuurkunde en elektronica. Het is dun en goedkoop en het kan
worden hergebruikt. Vergelijkbaar met de laserprintertechnologie
van tegenwoordig kan het papier zichzelf laden met een
elektromagnetisch veld en ervoor zorgen dat een soort inkt zich
samenvoegt om nieuwe tekst en plaatjes te vormen. Het contrast
is vele male hoger dan traditioneel papier en is ook goed
leesbaar bij schemering en in direct zonlicht.

35
Virtual billboard
Het billboard laat gerichte en gepersonaliseerde content zien,
gebaseerd op het publieke profiel van voorbijgangers. De
Communicator biedt het publieke profiel aan het bilboard aan en
of de gebruiker bereid is dit soort informatie op dit moment te
ontvangen. Het billboard zal zich rustig houden wanneer een
gebruiker zijn trein moet halen en zal een restaurant in de
omgeving aanraden als de gebruiker honger heeft. Speciale
richtspeakers zorgen ervoor dat alleen de gebruiker het geluid
van het billboard hoort en andere voorbijgangers niet gestoord worden.

Location-based system
Dit apparaat gebruikt een combinatie van technologieën zoals
GPS, network triangulation en persoonsgebonden zenders om,
afhankelijk van waar de gebruiker zich bevindt en hoe
nauwkeurig de positie berekend moet worden, de plaats te
bepalen waar een gebruiker zich bevindt. In combinatie met een
snelheidsmeter en een digitaal kompas, ondergebracht in de
Communicator kan ook de snelheid en richting waarin een
gebruiker zich beweegt worden bepaald.

Airplane seat
De Airplane seat bied gebruikers een persoonlijk nieuwsoverzicht
en toegang tot diensten als e-mail, videoconferencing en
Internet. De gebruiker kan gebruik van een touch screen en een
opklapbaar toetsenbord. Door speciale luidsprekers wordt het
geluid zo gericht dat alleen de gebruiker het kan horen, wat de
privacy bevordert en de irritatie bij de overige passagiers
verminderd.

Human computer interaction

Gesproken commando’s, gebaren en lichaamstaal bieden een natuurlijkere en intuïtieve
interactie dan traditionele apparaten zoals toetsenbord en muis. Een bewegingssensor
volgt de bewegingen van de gebruiker en met kunstmatige intelligentie worden
gesproken commando’s, vinger, hand en oog bewegingen
vertaalt naar elektronische commando’s. De nieuwe generatie
computers zal zich aanpassen aan de handelingen van de
gebruiker en niet andersom, zoals nu het geval is.

Digital score
Een opbouwbaar scherm toont de live video en geluid van de
Communicator. De gebruiker ziet aan een digitale notenbalk
welke noot hij moet spelen.

Digital posters
De posters op de muur zijn gemaakt van elektronisch papier.
Nieuwe posters kunnen gedownload worden via een
abonnement.

Video baby guardian

De Baby guardian is voorzien van een bewegingssensor, camera
en microfoon. Ouders kunnen hun kind in de gaten houden via
een van de schermen verbonden aan de Communicator.

36
Head up display
Het head up display gebruikt projectieglazen om een persoonlijke, draagbare en hands-
free connectie te maken met online informatie en context-aware
te communiceren. De combinatie van optische projectie,
elektronica en draadloze communicatie zorgen er voor dat
gebruikers tekst, beelden en video continu in blikveld hebben.
Doorgebruik te maken van lasertechnieken en miniatuurcamera’s
kunnen de bewegingen van de pupil worden geregistreerd en
omgezet in beweging. Zo wordt het oog een echte optische muis.

Sensor braclet
Verborgen in de armband zitten sensoren die de fysieke en
emotionele toestand van de gebruiker kunnen waarnemen, zoals
hartslag, stress en bloeddruk. De Communicator voorziet de
armband van informatie over de positie van de gebruiker.
Wanneer de gebruiker bijvoorbeeld bewusteloos slaat de
armband alarm en geeft de positie van de gebruiker door aan de
hulpdiensten. De armband kan ook gebruikt worden om
informatie over de gezondheid van de gebruiker door te geven
aan een personal coach of familielid.

Audio headset
De Audio headset is een wireless oordopje, waarmee de
gebruiker geluid kan ontvangen via de Communicator. Tevens
fungeert dit apparaat als microfoon. Tijdens het praten worden
geluidsgolven gegenereerd in het hoofd van de gebruiker. Deze
golven kunnen worden opgepikt, omgezet worden naar spraak en
verzonden. In combinatie met een externe ruisfilter kunnen zelfs
in de meest rumoerigste ruimtes heldere gesprekken worden
gevoerd.

Exercise bike
De Exercise bike bied een scala aan trainingsprogramma’s, aangepast aan de gezondheid
en het fitnessprogramma van de gebruiker. De Communicator vertelt de Exercise bike
over de gebruiker, zodat deze zich aan kan passen aan de afmetingen van de gebruiker.
De gebruiker kan wereldwijd communiceren met andere gebruikers, tegen ze racen of
samen oefeningen doen.

Conclusie
Hoewel de ideeën van Vodafone voor de hand liggend zijn ben ik het wel eens met de
achterliggende gedachte van één centraal, persoonlijk apparaat dat alle verbindingen
voor zijn rekening neemt en ervoor zorgt dat de gegevens van de gebruiker alleen op de
juiste momenten aan de juiste personen of apparaten worden aangeboden. Ik denk dat
dit centrale apparaat of agent een zekere mate van kunstmatige intelligentie moet
bezitten om beslissingen te nemen op basis van de context waarin de gebruiker zich
bevindt. Het apparaat zal standaard naar de meeste geschikte verbinding zoeken, in een
bedrijf zal het gebruik maken van de aanwezige LAN verbinding, op straat van het
mobiele netwerk. Het communiceert met apparaten als horloges en brillen via de huid
van de gebruiker en met apparaten die zich verder van de gebruiker bevinden met
Bluetooth of WUSB. Ook de mogelijkheid om zelf te kiezen in welke vorm je een apparaat
kiest vindt ik bijdragen aan de acceptatie van information appliances. Dat de gebruiker
zelf kan bepalen of hij een Communicator-like apparaat in de vorm van een hanger,
armband, of als een los apparaat kiest is een mooi voorbeeld van ontwerpen vanuit het
oogpunt van de gebruiker.

37
38
Eindconclusie
Dat de computerindustrie zich zelf zal elimineren als ze op deze manier door gaat met
het in steeds hoger tempo uitbrengen van nieuwe producten staat voor mij vast. Er komt
een punt wanneer de consument besluit dat hij zich geen producten meer laat opdringen,
alleen omdat ze technisch beter zijn dan hun voorganger. Usability zal het nieuwe
criterium worden waarop de consument zijn keuzes zal maken. Het feit dat de consument
steeds meer kennis in handen krijgt en zelf een mening kan vormen zal daar toe
bijdragen. Dat is niet alleen een trend die we gaan zien in de computerindustrie, maar
die ook op andere punten in onze maatschappij terug zal komen.

Ik denk dat de computerfabrikant zoals hij nu bestaat geen toekomst meer heeft. Zij
positie zal overgenomen worden door andere branches die zich meer richten op het
maken van information appliances en de nadruk leggen op gebruikersgemak.

Dat wil niet zeggen dat techniek niet meer belangrijk is, het is alleen niet het
belangrijkste. Wat telt is de manier waarop wij die techniek ervaren. De prominente
plaats die de personal computer nu heeft zal ingenomen worden door andere apparaten.
Apparaten die subtiel omgaan met de enorme hoeveelheid die ze ons kunnen bieden.

Het wordt tijd dat we gaan nadenken over hoe wij apparaten kunnen gebruiken in plaats
zij ons.

39
40
Bibliografie
1. Bardram, Jakob E.: From Desktop Task Management to Ubiquitous Activity-Based
Computing, 2006
2. Dam, Andries, van: Post-WIMP User Interfaces, Communications of the ACM, Vol.
40, februari 1997
3. Hyman, Anthony: Charles Babbage: Pioneer of the Computer, Princeton University
Press, 2004
4. Norman, Donald A.: The Invisible Computer, The MIT Press, 1999
5. Ouden, Elke, den: Developments of a Design Analysis Model for Consumer
Complaints: Revealing a New Class Quality Failures, Technische Universiteit
Eindhoven, 2006

Figuurlijst
1. Originele plannen voor het aandrijven van de rekenassen van de Difference
Engine 2, Charles Babbage's Difference Engine No. 2 Technical Description,
http://ed-thelen.org/
2. Een van de transistors gebruikt in de TX-O, Managing the TX-0, http://ed-
thelen.org/
3. Omvang van de machine in m3, afgezet tegen de rekensnelheid, gemeten in Flops
(Floating Point Operations Per Second), eigen figuur
4. Foto van de eerste twee Xerox Alto computers, The Xerox Alto Computer,
http://www.guidebookgallery.org/
5. Het prototype van de Apple I was gemaakt van hout, Apple I,
http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_I
6. De Apple II voorzien van een plastic behuizing, Apple II Family,
http://en.wikipedia.org/wiki/Apple_II
7. Lisa OS 3.1, GUI van de Apple Lisa, Apple Lisa, http://www.1000bit.net/
8. Screenshot van GNOME Desktop in Redhat 9, GNOME 2.2.0 in RedHat 9,
http://www.guidebookgallery.org/
9. Lijst met kenmerken, Vobis folder 6 juni 2006, www.vobis.nl
10. Apple MacIntosh, Byte, Vol. 8/1984, pag. 241-242
11. Huidige standaarden worden gebruikt voor verschillende doeleinden, eigen figuur
12. Principe van roaming, eigen figuur
13. RFID-tag, RFID: Alguien sabe dónde estuviste, http://blogs.vnunet.fr/mt/mt-
tb.cgi/636
14. Schematische voorstelling van Touchlight, TouchLight: An Imaging Touch Screen
and Display for Gesture-Based Interaction, Andrew D. Wilson, pag. 2
15. Duif getekend met GPS, Realtime Amterdam, http://realtime.waag.org/
16. Schematische werking van de Communicator en overige afbeeldingen, Vodafone
Future Vision website, http://www.vodafone.com/

41