Imran Kasumovi III-1

Elektroenergetske mree

Funkcija elektroenergetske mree

Elektrinom mreom nazivamo sistem vodova i transformatorskih stanica koje sluze za prenos elektrine energije od izvora (elektrane) do mjesta potronje i za raspodjelu elektrine energije na pojedine potroae. Elektrine mree su se pojavile istovremeno kada i prve elektrane.

mree istosmjerne struje nazivnog napona 220V

Shema

Sistem triju vodia istosmijerne struje

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Vrste elektrinih mrea

Ele. mree ne moemo strogo odreeno meusobno razvrstati. To moemo uiniti samo prema pojedinim njihovim svojstvima kao naprimjer: 1) Prema vrsti struje (mree istosmijerne i izmjenine struje) 2) Prema naponu (mree niskog i visokog napona) Najvii i najnii napon mree ne smije se razlikovati od nazivnog napona mree za vie od 5% do 10%. Standardni nazivni naponi mree iznose za mree istosmijerne struje 220V i 440V. Za mree jednofazne izmjenine struje 127V i 220V. Za mree trofazne izmjenine struje sa 4 vodia 220V/107V ; 220V/380V. Za mree trofazne izmjenine struje sa 3 vodia izmeu 100V i 1000V: 220V, 380V, 500V, 900V. Sve vodove dijelimo na: Niskonaponske Visokonaponske

Niskonaponski vod je onaj iji nazivni napon ne prelazi 1000V, a visokonaposki vod je vod iji nazivni napon prelazi 1000V. Prema namjeni elektrine mree dijelimo na: 1) 2) 3) 4) Elektrine Elektrine Elektrine Elektrine mree mree mree mree za osvjetljenje za motorne pogone za ulino osvjetljenje za mjeovitu upotrebu

Prema broju vodia elektrine mree dijelimo na: 1) 2) 3) 4) Jednoine (trola u tranvajskom saobraaju) Dvoine Troine etveroine

Prema sistemu spoja ele. mree moemo podijeliti na: 1) Otvorene (radijalne)

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

2) Zatvorene (prstenaste, s dvostranim napajanjem i slone) Prema konstrukciji ele. mree dijelomo na: 1) Nadzemne s golim provodnikom 2) Nadzemne sa samonosnim kablovima 3) Podzemno kablovske

Elektrini simboli

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Pretstavljanje kablovske mree u planovima

Podzemna mrea ima svoj nain predstavljanja u planu. Da bi se oznaio podzemni kabal stavlja se na liniji kablovske mree oznaka kabla i to NKBA to predstavlja kabal sa bakarnim provodnicima ili NAKBA kablovi sa linijama od aluminija. Obiljeavanje presjeka je isto kao kod vazdune mree i jo sa oznakom visine napona. Kablovi se prestdstavljaju u rovu, tj. podzemlju (kanalu) te ako imamo 2 kabla u istom rovu onda se u planu ucrtavaju 2 isprekidane linije. Na planu se jo oznaavaju i ahtovi sa oblikom i veliinom presjeka, kao i prikljuak za zgrade. Otklanjanje kvarova kod vodova je znatno tee nego kod nadzemnih. Prema tome zakljuak je da kablovska mrea pogonski sigurnija od nadzemne. U gradovima je mrea uglavnom kablovska, dok je u manjim mjestima nadzemna esto zbog ekonomskih razloga.

Nadzemni vodovi
Standardni naponi: Naponi su standardizirani iz tog razloga da bi se u fabrikama izraivali prijemnici prema nominalnim naponima koji se kao takvi mogu postaviti u svaku mreu napona. Proraun mree vri se za 1 od nominalnih napona. Za istosmijernu struju postoje naponski nivoi od 110, 220, 440, 550,... 1000V. Za tranvajskre mree i ele. eljeznice slue za nominalni napon od 550 - 3000V. Za trofaznu naizmjeninu mreu frenkvencije 50 Hz nominalni naponi su 110, 220, 380 i 500V, i 1, 3, 6, 10, 15, 25, 35, 60, 110, 150, 220, 300, 400, 600 kV, a od visokih napona u BiH su propisani naponi od 6, 10, 35, 110, 220 i 400 kV. Naponi od 6kV obino se upotrebljavaju u rudnikim mreama dok ostali naponi se koriste za prenos ele. ene.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Nominalni presjeci
Presjeci provodnika primjenjeni su pri elekttifikaciji normirani su kako za vazdunu tako i za kablovsku mreu i instalacije po zgradama. Sve proizv. fabrike upoznate s usa propisima izrade provodnika te ih kao takve proizveode. Prilikom prorauna provodnika za neku mreu mogue je dobiti presjek provodnika koji nije normiran, te ga poveavamo na slj. Vei nomirani presjek. Normirani presjeci su: 1,5 2,5 4 6 10 16 25 35 50 itd.

Da bi bilo mogue izraunati pad napona u mrei i instalaciji potrebno je pored nominalnog presjeka znati i specifinu vodljivost metala koji se koristi kao provodnik. Za bakar specifina vodljivost (Cu) je - = 58 m/ mm ( za meki bakar) - = 57 m/ mm ( za polu tvrd bakar) - = 56 m/ mm ( za tvrdi bakar) Danas je u primjeni mnogo viefaznih provodnika koji se sastoje od 2 vrste materijala kao to je npr. Aluel ( elilno aluminisko ue). Jezgro ovog provodnika je sastavljeno od vie elinih ica, a oko jezgra pletena je ica od Alu. Odnos elika od aluminija je 1:6%. Alumiji je u pogledu izrade mree povoljniji od bakra, laki ali u ele. pogledu mnomo loiji od bakra.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Elementi elektroenergetskih vodova

Nadzemni elektroenergetski vodovi: Prenose i distributne mree elektro energetskog sistema iz ekonomskih razloga su dominantno sainjene od nadzemnih vodova.

Nadzemni ele. ene. vod je skup svih dijelova za nadzemno voenje provodnika kojim se prenosi ele. ene. i koga sainjavaju: 1) 2) 3) 4) 5) 6) Provodnici i zatitna uad Izolatori Oprema za provrivanje izolatora za stub i provodnika za izolator Stubovi Temelj stubova Dopunski ele. voda

Provodnici i zatitna uad: Za nadzemne vodove, koriste se goli ili neizolovani provodnici koji se postavljaju tako da budu van domaaja ljudi i ivotinja. Fazni provodnici slue za prijenos ele. ene. a zatitna uad iznad njih za zatitu od udara groma. I jedni i drugi su izloeni raznim atmosferskim i hemiskim utjecajima zbog ega moraju imati veliku specifinju ele. provodnost, elastinost, otpornost na meh. naprezanja, a moraju biti i ekonomini. Materijal za izradu provodnika i zatitne uadi: Provodnici i zatitna uad se izrauju od bakra, alu, i legure od alu i elika. Bakar ima najbolje ele karakteristike i veoma dobru meh vrstou to je idealno za izradu prenosnih i distributnih vodova. Za izradu provodnika primj. se ist elektr. bakar tvrdoh ili polutvrdom vuem. Meutim i pored izvanrednih ili odlinih ele i meh svojstava bakar se ipak rijetko upotrebljava za izradu provodnika zbog relativno visoke cijene, a za izrade nadzemnih vodova je zabranjen.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Alu ima dobru ele provodnost ali malu meh izdrljivost, tako da se u ele prenosnim mreama rijetko koristi sam. 3,3 puta je laki od bakra i znatno je jeftiniji ime se smanjuju trokovi izgradnje, ali je termo elektr. nestabilan, jer u vazdunoj sredini u dodiru sa dr metalima dolazi do bimetalne korozije koja ga razara. Zato provodnici od alu moraju imati najmanje 99,5% istoe. Kod male meh vrstoe za vodove visokih napona upotrebljavaju se provodnici od legure alu ili kombinacije sa elikom. Jedna legura alu je Aldrej. To je legura alu, mag., silicija i gvoa. Ima manju provodnost od alu a veu meh vrstou od bakra. elik ima mnogo vei spec otpor od bakra ali i vei meh vrstou, pa se ugl koristi kao zatitno i zemljovodno ue koje se od korozije titi prevlakom od cinka.

Konstrukcija provodnika
Prema konstrukciji provodnici se dijele na ice i uad. ica je provodnik punog okruglog presjeka do 16 mm pri emu se za nadzemne vodove ne koriste provodnici ispod 16 mm. Ue je konstrukciski oblik provodnika koji se sastoji od 7 ili vie upredenih tankih ica ispod prenika. U zavisnosti od presjeka provodnika iznad centralne ice, nalazi se vie slojeva ica.

Svaki sloj se naizmj. Uprega u 1 pa u 2 smijeru da ne bi dolo do uvianja provodnika i da bi se s njim lake rukovalo. U pojedinim slojevima ima 6, 12 i 18 ica. Ue izgraeno od 4 metala zove se homogeno, a od 2 metala kombinovano. Alumini elino ue ima 1 ili vie slojeva alu ica pouenih oko jezgra od punikovanih elinih ica. Jezgro alu-el ueta je zatieno vazilom od korozije. Ne oksidira nit utie na hemiske i mehanike osobine ice. Moe biti zatieno samo jezgro a moe biti zatien cijeli provodnik izuzev spoljanjeg sloja. elino jezgro slui da preuzme meh naprezanja, a alu plat provodi struju.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Kombinovana uad se izrauju i od legura i elika sa istim odnosom alu legire i elika kao i kod alu-el uadi. Posebnu grupu uadi ine eal uad. Ona se sastoje od elinih ica velike meh istoe prevuenih slojem alu koji titi od korozije i poveava im ele. provodnost. Od debljne alu sloja zavisi dal e se tako ue koristiti kao provodnik ili kao zatitno ue. Meh i ele karakteristike kombinovane od provodnika obino se daju tabelarno. Kod homogene uadi 1 broj ozn presjek plata alu ili legure alu, a 2 broj presjek elinog ueta. 16/2,5 ; 25/4 ; 35/6 ...

Da bi se u provodnicima visokog napona izbjegla primjena provodnika velikih presjeka umjesto jednog koriste se 2-3 ili vie provodnika po fazi, koje se nazivaju provodnici u snopu. Provodnici snopa meusobno su povezani spec ele elastinim odbojnicima. Odbojnik je ele koji obezbjeuje predvien geo raspored provodnika snopa. Njihovim primjenom u snopu izbjegavaju se fazni provodnici velikih preskeja koji su nepodesni za transport i montau. Provodnik u snopu u znatnoj mjeri smanjuju gubitke snage usljed korone. Korona: Korona je pojava koja izaziva gubitak aktivne snage zbog jonizacije uzduha oko provodnika u visokonaponskim vodovima pri odreenoj tempetaturi i pritisku kada jaina ele polja pree neku vrj. Zrak oko provodnika poinje da se jonizuje, uje se lagano pucketanje i svjetluca plaviast vijenac, po emu je ovo pojava i dobila ime korona (vijenac). Pored gubitka snage usljed ele pranjena koroza uzaziva i radio smetnju a ozon koji se pri tome stvara oteuje provodnik. Korona moe biti: Lokalna ( Javlja se samo na nekim mjestima uz du provodnika) Opta ( Kada je obihvaen provodnik po cijeloj duini)

Pored visine napona na pojavi korone utiu i rastojanja izmeu provodnika, presjek provodnika, vremenske prilike, kao i hrapavost provodnika. Najefikasniji nain spr pojave korone jeste primj provodnik u snopu.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

Kompozintni ( kombinovani ) provodnik: Kombinovani provodnik je ne homogeni provodnik od alu-cirkoniumskih ica. Za visoke temp u platu i jezgra od pouenih kompozintnih ica ojaanih alu trioksidnim vlaknom. Kompozitno jezgro zajedno sa icama od a-2r u pratu doprinose ukupnoj vrstoi provodnika. Ono sadri jinoizicbe ice koje imaju vrstou i krutost elika, al su mnogo manje teine i vee provodnosti. Svaka ica jezgra sastoji se od vie hiljada mikrometarskih vlakana ultravisoke vrstoe koja su kontiunalna i potpuno utisnuta u alu. Ova ica obezbjeuje 8 puta veu vrstou i 3 puta veu kruost od alu, a teina im je u pola manja od ekv segmenta elika uz poveanu provodnost i u pola manje termiko irenje. ice u platu sastoje se iz termostabilne legure Al-Zl koja omoguava stalne temperature do 210C a u nunom pogonu do 240C. Kompozitni provodnici pruaju izuzetna mehanika i elektrina svojstva. Oni obezbjeuju prenosnu mo koja je i po 3 puta vea nego kod konvecionalnih provodnika, emu su znatno manje teine. Ovo sve prua mogunost poboljanja prijenosa vodova bez potrebe za novim trasama ili modifikacijom stubova, to produava trajanja stubova. Oni se ugrauju brzo bez teke opreme za montau.

Stubovi
Stubovi su elementi nadzemnog voda koji nose provodnike na odreenoj visini iznad zemlje preko razliitih terena. Konstrukciski elementi stuba su: Stablo stuba Konzole

Stablo stuba je element stuba u obliku zarubljene kupe na koji se montira oprema za prihvatanje provodnika. Konzola je element stuba na koju se montiraju nosei izolatori.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

10

Betonska konzola

Oblick betonske konzole

Stubovi se mogu podijeliti prema funkciji koju imaju, poloaju u trasi i prema materialu od ega je izraen. Prema funkciji dijele se na: Nosee Zatezne

Nosei stubovi slue za prihvatanje provodnika kod kojih su sile zatezanja u oba raspona jednaki. Oni nose provodnike i opremu. Mogu biti liniski, nosei koji se koriste na pravoliniskom dijelu trase i ugaono nosei koji se koriste gdje trasa mijenja pravac za neki mali ugao ( manje od 20 ). Vie od 80% stubova na 1 vodu su nosei. Prepoznaju se po poloaju izolatorskog lanca koji kroz njih zauzima vertikalan poloaj.

Nosei stub

Zatezni stub

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

11

Zatezni stubovi slue za prihvatanje provodnika kod koga se sile zatezanja direktno prenose na stub. Ovi stubovi se nalaze na mjestima gdje trasa mijenja pravac na ugao vei od 20 (ugraoni zatezni stub), na poetku i na kraju voda (krajni stub), kao i na pravoj dionici radi njegovog rastereenja (rasteretni stub). Kod krajnjeg stuba krajni stub mora da primi cjelokupnu zateznu silu jer s druge strane nema vodia. Prilikom prelaska preko velikih saobraajnica, rijeka i vanih objekata rasteretni stubovi se postavljaju u pravoj liniji radi ogranienja mehanikih oteenja do kojih moe doi, bilo usred ruenja noseeg stuba, bilo usred prekida provodnika. Iz tog razloga duina zateznog polja ne bi trebaa da obuhvati vie od 30 raspona niti da bude dua od 5km. Zatezni stubovi se poznaju po poloaju izolatorskog lanca koji stoji u liniji provodnika. Drveni stubovi: Za izradu drvenih stubova koristi se monolidno drvo etinara, odnosno crnogorice i bjelogorice. Stabla za stubove moraju biti prava, zdrava, bez tvrdih buotina. Drveni stubovi su najjeftiniji i lahko se transportuju. Duina im je relativno mala, tako da nije mogue postavljanje provodnika na vee visine iznad zemlje, zbog ega se najee primjenjuju u niskonaponskim mreama. Glavni nedostatak drvenih stubova je podlonost truljenju, naruito u pojasu oko povrine tla, zbog ega se ne smiju koristiti nezatieni. Da bi se sprijeilo truljenje oni se privruju vicima i arafima za nogare. Duina nogara zavisi od duine stuba, a njihov ukupni dio ne smije biti manji od 1,50m. Nogare stuba Da bi se produio vijek trajanja ovih stubova drvo se tretira odgovoarajuim hemiskim sretstvima za zatitu. Jednostruki stubovi se koriste za niskonaponske i srednjonaponske vodove, i slue uglavnom kao nosei stubovi. Dvostruki stub se sastoji od 2 stabla jednake duine priljubljena jedno uz drugo i meusobno vrsto povezani. Stub sa zategom je monolidni stub ija je stabilnost osigurana zategama i podupira se postavlja u pravcu i to u pravcu sile zatezanja, i to zatega suprotnog smijera, a podupira u smijeru sile.

Jednostruki stub

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

12

A stub: Ima oblik slova 'A', ima 2 stabla jednake duine vrsto spojena pri vrhu, a na donjem kraju razmaknute meusobno povezane sa 2 hoblice. Portalni stubovi se koriste za vodove srednjeg napona na kome se koriste izolatorski lanci.

Betonski stubovi: Stabla i konzole betonskih stubova izrauju se u fabrikama ablonski i to na 2 naina: 1) Centrifugiranjem 2) Vibriranjem klatna

Armiranobetonski stubovi se armiraju rebrastom ili glatkom armaturom, dok se prenapregnuti betonski stubovi armiraju icama ili uadima za prenaprezanje. Prilikom proizvodnje betonskih stubova vodi se rauna o korelaciji nominalnih i vertikalnih sila konzole s nominalnim duinama stakla i nominalnom silom stabla. Nominalna duina stabla je ukupna duina stabla u metrima: 9m, 11m, 12m, 15m, 18m, 21m, 24m, 27m, 27m, 30m. Nominalna sila stabla je horizontalna sila svedena na vrh. To je najvea sila kojom se stablo moe opteretiti oekivanim optereenjem vodova i dodatnim optereenjem od pritiska vjetra na stablo. Armiranobetonske konzole privruju na stablo stuba na samom mjestu postavljanja, a betonskim zatvaraima na vrhu stuba sprijeava se da voda prodre njegovu upljinu. Trokovi proizvodnje betonskih stubova nisu veliki poto se seriski proizvode u fabrikama ali s obzirom na to da su teki i glomazni, trokovi transporta i montae su jako visoki. Stoga se ovi uglavnom koriste za niskonaponske i srednjonaponske elektroenergetske nadzemne vodove.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

13

elini stubovi: elini stubovi se izrauju od cijevi ili od profilisanog elika razliitih presjeka. Stablo od elika je krunog ili poligonalnog poprenog presijeka, prikazanih na slici. Ako se stablo po duini sastoji iz dva dijela, sloj se moe ostvariti navlaenjem s tim da duina preklapanja na sloju ne smije biti mana od 2,5 spoljanja prenika na mjestu spoja. elini stubovi se izrauju u fabrikama kao potpuno gotovi ili u dijelovima, koji se transportuju i spajaju na licu mjesta. Najvie su u upotrebi reetkasti elini stubovi iji se dijelovi spajaju pomou vijaka zakovica ili zavarivanjem. Efikasna zatita stabla i konzola od elika izvodi se nanoenjem prevlake cinka. elini stubovi omoguavaju postavljanje provodnika na vee visine iznad zemlje, mogu primiti vee sile usred zatezanja, prilagoavaju se najteim uslovima izgradnje, zbog ega se koriste u svim naponskim nivoima. Aluminiski stubovi: Aluminiski stubovi se izrauju uglavnom od legure aluminija i u odnosu na eline stubove imaju izvjesne prednosti: Otporni su na koroziju Lake se izrauju i montiraju Odravanje im je mnogo jeftinije

Ali, i pored ovih prednosti, primjena stubova od aliminija je dosta manja zbog visoke cijene aliminijuma. Poliesterski stubovi: Poliesterski stubovi se izrauju od poliesterske smole armirane staklenim vlaknima koji mogu biti prenapregnuta. Poliesterski stubovi imaju dug vijek trajanja, lijep izgled, malu masu, jednostavan i jeftin i laku ugradnju. Oni ve poslije nekoliko godina eksplatacije imaju prednost nad drugim stubovima jer su im trokovi odravanja neuporedno manji u odnosu na stubove izraene od drugih materijala.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

14

Ugib na ravnom i kosom terenu: Smatra se da su provodnici idealno gibni ako se zanemari uticaj njihovog ukljetenja u takama prihvatanja. Zbog toga ovi ne zauzimaju pravoliniski poloaj izmeu stubova, ve imaju oblik lananice. Raspored provodnika na stubu: Na izbor stuba utie napon elektroenergetskog nadzemnog voda, raspon, broj provodnika na stubu i klimatski uslovi odreeni mehanikim silama koje djeluju na elemente stuba. Na elemente stuba stablo, temelj, konzole i izolatore djeluju horizontalne sile koje potiu od sila natezanja provodnika, kao i od pritiska vjetra na stub i provodnike. Vertikalne sile koje potiu od teine stuba, opreme na stubu provodnika i dodatnog optereenja usljed leda i snijega: Horizontalne sile su bitne za dimenzionisanje i izbor nominalne sile stabla stuba, temelja, sigurnosnih razmaka potpornih izolatora na ugaonim stubovima, zateznih izolacionih lanaca i konzola na zateznim ili ugaonim stubovima. Vertikalne sile su bitne za dimenzionisanje i izbor konzola(betonskih i elinih) noseih izolatorskih lanaca, prorauna ugiba i sigurnosnih razmaka. Geometriski rasporedfaznih provodnika na stubu u ravni uspravnih na osu nadzemnog voda moe biti razliit. Raspored provodnika u glavi stuba u niskonaponskim i srednjonaponskim vodovima prikazan je na sljedeoj slici.

Raspored provodnika na stubu

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

15

U horizontalnom rasporedu svi provodnici su u istoj horizontalnoj ravni a u delta rasporedu ( ) u tjemenima jednakostranicnog trougla ija osnova ne mora biti horizontalna. Poluvertikalnim raspored je varijanta vertikalnog rasporeda u kojoj je srednji provodnik neznatno tano razmaknut. Rasporedom u trougao provodnici sistema su postavljeni u tjemena trougla ija osnovna ne mora biti horizontalna. U visokonaponskim vodovima, bez obzira na to da li su jednosistemski ili dvosistemski provodnici mogu biti postavljeni na stub na jednoj, dvije ili tri visine ili emu je provodnik vertikalan, horizontalan ili kos. Dvosistemski odnosno viesistemski vid na istom stablu nosi dva ili vie vodova istog ili razliitog napona. Stalno poveanje potreba na elektrinom energijom zahtjeva pronalaenje novih konstrukciskih oblika, provodnijih u mehanikom i ekonomskom pogledu. Jedno od rijeenja jeste smanjivanje rastojanja izmeu provodnika kompaktiranjem vodova primjenom izolatorskih konzola.
Dvosistemski vodovi

Temelji stubova: Da bi se obezbijedila stabilnost i onemoguilo neeljno pomjeranje prilikom djelovanja sila usljed zatezanja provodnika i dejstava vjetra, koje se preko momenta optereenja prenose na dno stabla, stubovi nadzemnih vodova moraju biti dobro uvreni za tlo. Laki stubovi niskonaposnih i srednjonaponskih vodova i elini uvruju pomou noseih betonskih elemenata koji se nezivaju temelji.

Izolatori
Izolator je dio elektroenergetskog nadzemnog voda koji slui za elektrino izolovanje i mehaniko uvrivanje opreme ili provodnika koji se nalaze na razliitim elektrinim potencijalima. Izolatori se izrauju od keramikih masa (tvrdi porcelan) oplemenjenog kaljenog stakla i sintetikih materijala kao to su poliesterske smole, ojaavanjem staklenim vlaknima, koji se koriste za izradu kombinovanik (kompozitinih) izolatora. Keramiki izolirani materijali su minerali, neorganski materijali iji su sastavni dijelovi uglavnom silikati, titanali ili oksidi, posebno oblikovani, a zatim peeni radi postizanja velike mehanike vrstoe.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

16

Kaljeno staklo je proizvedeno postupkom prenaprezanja, tako da su sve njegove povrine mehaniki nepregledne, ime je unutarnja zona potpuno zatiena. Kompozitni izolatori izraeni su od sintetikih materijala s izvanrednim dielektrinim i mehanikim osobinama posebno su obraeni. Sredinji dio izolatora, tijelo, obezbjeuje mehanike i elektrine karakteristike i moe biti s krilima ili bez njih. Krilo je istureni dio tijela izolatora namjenjenih poveanju klizne staze i moe biti sa rebrima ili bez rebara. Puzna (klizna) staza je najkrai razmak du spoljne povrine izolatora provodljivih dijelova na koje se dovodi radni napon. Da bi odgovorili svoj namjeni, izolatori treba da imaju sljedea svojstva: Veliku izolacionu mo (moraju biti neprozni) Veliku mehaniku vrstou, to se postie pravilnim izborom strukture materijala od koj se izrauju Otpornost na iznenadne temperaturne promjene okoline Neosjetljivost na hemiske utjecaje zbog ega se keramiki izolatori prevlae slojem glazure

Niskonaponski izolatori i nosai: Za nadzemne elektroenergetske vodove i niskonaponskoj mrei koriste se potporni izolatori na nosa N95 i uplji NN izolator Z7d. Potporni izolator N95 je zvonastog oblika koji se koristi prilikom ugradnje noseih i ugaonih stubova, ali se ne smije koristiti za zatezne stubove. Potporni izolatori za nosa uvrujuse plastinom navojnom ahurom, koja se isporuuje s noosaem potpornog NN izolatora. uplji NN izolator koristi se na nosee i zatezne prihvatanje provodnika u niskonaponskoj mrei. Izolator se uvruje elastino na aluminisku konzolu pomou dva plastina konusna umetka i nosaa. Izolatori za srednji i visoki napon: U srednjonaponskim vodovima koriste se potporni i visei izolatori, dok se u vodovima visokog napona koriste visei izolatori, odnosno izolatorska lana. U mreama srednjeg napona primjenjuju se dva tipa potpornih izolatora potporni VN izolator za vod i potporni BN izolator za nosa. Potporni VN izolator za vod uvruje se preko anker zavrtaja direktno na konzolu nadzemnog voda. Potporni BN izolator za nosa ima zalivenu metalnu navojnu ahuru od cinka ili aliminija, u koju se navre pravi nosa izolatora. Metalna navojna ahura se uvruje u izolator zalivanjem portland cementom.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

17

Visei izolatori: Prema obliku, razlikuju se dva tipa izolatora: 1) Kapasti 2) tapni To su ustvari jedinice izolatorskog lanca ije armature onemoguavaju gibljivu vezu izmeu jedinica lanca ili sa armaturom za povezivanje. Izolatorski lanac ine dvije jedinice izolatorskog lanca, meusobno povezanih tako da omoguavaju slastino prihvatanje provodnika nadzemnog voda. Izolatorski lanac je uglavnom izloen naprezanju na istezanje. Kapasti izolator sastoji se od: Tijela izolatora u obliku zvona, ili diska od porcelana, ili stakla koje je tanko i podlono proboju usljed dejstva atmosferskog prenapona Sloja cementa Metalih armatura od pounkovanog elika

tapni izolator je sastavljen od montilnog tjela cilindrinog oblika s krilima od porcelana, koji je neprobojan, i metalne armature oba kraja. Za formiranje izolatorskog niza do 110kV koristi se samo jedan tapni izolator od porcelana. Osnovce mehanike karakteristike kapastih odreene su naznaenom prednou prelomnog optereenja. Loe osobine kapastih izolatora su velika teina, koja potie od velike koliine metala i ini 75% ukupne teine izolatorskog lanca, zatim kratka izolaciona duina, lo kvalitet puzne staze i visoki trokovi odravanja jer veliki broj kvarova zahtjeva velike zalihe rezervnih jedinica izolatorskog niza. Kapasti izolator od porcelana ne lomi se kad doe do proboja. Kapasti izolator od stakla manje se kvari od porcelanskog jer staklo: Nema cementa Imaju veliku izolacionu duinu Imaju dobar kvalitet puzne staze Imaju male trokove odravanja Nema starenja

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

18

Kombinovani izolatori: Kombinovani izolatori sainjeni su od najmanje dva izolaciona dijela, jezgra i kuita, opremljnenih dijelovima od metala. Mogu da se sastoje od pojedinanih krila postavljenih na jezgro sa meuoblogom ili bez nje ali od kuita direktno oblikovanog, odnosno izlivenog iz jednog ili vie komada na jezgru. Jezgro kompozitnog izolatora je unutranji izolacioni dio izraen obino od smole armirane staklenim vlaknima, koji obezbjeuje mehanike karakteristike izolatora. Kuite je spoljani dio, izolacioni dio kombinovanog izolatora koji obezbjeuje neophodnu puznu stazu i titi jezgro od klimatskih uslova. Kuite se pravi od razliitih materijala, ukljuujui elastomijere smole ili fluoroljenike. Kompozitni izolatori znatno su laki od porcelanskih ili staklenih uz istu ili veu mehaniku izdrljivost to omoguava proporcionalne utede u transportu i montai. Visoka fleksibilnost i izdrljivost elastomijera daju veu mehaniku otpornost, tako da nema rizika od lomljenja i razbijanja u transportu i polikom montae. Oblici izolatorskih lanaca: Prilikom oblikovanja glave stuba velika panja se posveuje obliku izolatorskog lance, kako bi se smanjile njene dimenzije a time dimenzije stuba u cijelini i poveala pouzdanost elektroenergetskog voda u pogonu.

Stezaljke
Stezaljke su elementi nadzemnih vodova koji slue za: Privrivanje provodnika na nosee i zatezne izolatorske lance Spajanje provodnika pri izradi strujnih mostova na zateznim stubovima niskonaponskih i visokonaponskih vodova Prihvatanje provodnika na potporne izolatore Spajanje provodnika pri prelasku podzemnog voda na nadzemni

Stezaljke treba da obezbjede pouzdan spoj u elektinom pogledu a na mjestima u vodu koja su mehaniko optereena moraju obezbjediti i dobar mehaniki spoj. Noseu opremu izolatorskog lanca i moe da se klati oko horizontalne ose, normalne na osu provodnika. Sastoji se od tijela stezaljke i poklopca a privruje se moment kljuvem. Zatezna stezaljka treba da obezbjedi pouzdan meh spoj provodnika s izolatorskim lancem i dobar elektrini spoj provodnika u rasponu s provodnikom strujnog mosta. Kompresiona zatezna stezaljka

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

19

sastavaljena je od elinog dijela kojim se spaja sa izolaroeskim lancem i aluminiumskim dijelom, odnosno E. AlMg 1 dijela ili al/ dijela, kojim se soaja s provodnikom. Na aluminiskom dijelu se nalazi ravan pljosnati dio na kome se pomou dva zavrtanja privruje tzv. prikljuna stezaljka. Prikljuna stezaljka se koriszi za izradu strujnih mostova a s provodnikom strujnog mosta spaja se presavijanjem. Nosea klatea stezaljka za izolatore tipa viking ili vosorog slui da se Al/ provodnik prihvati na potpuni izolator preko nosee klatee stezaljkem u zavisnosti od toga da li je montaa potpornog izolatora u vertikalnom ili u horizontalnom poloaju.

Oprema za stavljanje izolatorskih lanaca

Za stavljanje jedinica izolatorskih lanaca i njihovo prihvatanje upotrebljavaju se dijelovi kao to su: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) Karike Karike sa batiem Zdjenice (gnijezda) Vilice sa batiem Vilive s vilicom Produnici Odstojnici kolci

Oprema za stavljanje i prihvatanje izolatorskog lanca izrauje se od elika zatienog od korozije toplim cinkovanjem. Ona mora biti velike mehanike vrstoe, male teine bez otrih ivica i vrhova kako bi gubitci usljed korono, a time i radio smjetnje bili to manji.

Dopunski dodatni elementi voda

U dopunske elemente voda spadaju: Zatitne armature Zatitna uad Uzemljivai Priguivai vibracija Svijetiljke kugle za oznaavanje dalekovoda i stubova u blizini aeorodroma

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

20

Zatitna armatura: Zatitna armatura se postavlja na nosee i zatezne izolatorske lance radi njihove zatite od atmosferskog i komunikaciskog napona kao i radi ravnomjerne rasporede napona. Pri velikim atmosferskim prenaponima neminovno dolazi do proboja vazdune izolacije izmeu faznih provodnika u stubu. Da bi se obezbijedilo da elektrini luk gori dovoljno daleko od izolatora i ne izazove njegovo oteenje, na nadzemnim vodovima napona do 110kV koriste se variari s elektrodama u vidu rugova. Zatitna uad: Zatitna uad slue za zatitu elektroenergetskih vodova od direktnog udara groma, odnosno od prenapona izazvanog atmosferskim promjenama. Posvaljaju se iznad faznih provodnika ili paralelno s njima i uvruju se na najvioj taki stuba. Kao zatezno ze koriste se elino izolovano ue koje se najkraim putem vezuje za uzemljiva. Nadzemni visokonaponski vodovi se izvode s jednim ili dva zatitna ueta, to zavisi od oblika glave stuba. Provodnici se po pravilu moraju nalaziti u granicama zatitne zone du svih raspona i na svim temperaturama od 0C do 40C. Zatitno ue na elinim stubovima ne uzemljuje se posebno ve se to ini vezama preko konstrukcije stuba koja je uzemljena i koja ima ulogu zemljovoda. Na drvenim stubovima zatitno ue se mora uzemljiti najmanje na svakih 300m duine. Kod nas se u zadnje vrijeme a u svijetu odavno, na prenosnim dalekovodima od 110kV, 220kV i 400kV koristi zatitno ue s optikim kablom koje ima dvostruku funkciju kvalitetnom zatitnog ueta i kvalitetnog telekomunikaciskog voda, ime se omoguuje prijenos velikog broja signala potrebnih za rad elektroenergetskog sistema.

Podzemne mree
Kablovski (podzemni) vodovi: Kablovskim el ener vodovima el energija se prenosi kroz zemlju direktno kroz rov ili kablovsku kanalizaciju kroz vodu preko mostova itd. Sastavni dijelovi kablovskih vodova su kablovi, kablovski pribor u koji spadaju kablovske glave i spojnice, kao i kablovske prikljune kutije i kablovska kanalizacija

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

21

Podjela kablova i konstrukcionih dijelova kabla: Kabal je vrsta el voda koji se sastoji od jedne ili vie ila i odgovarajuih zatitnih slojeva. Skuplji su od nadzemnih el ener vodova ali se sve vie koriste tako da se danas izrauju kablovi za prenos el energije velikih snaka pod visokim naponom i velikom jainom struje. Mogu se podijeliti na vie naina: Prema vrsti struje Prema naponu Prema materijalu Prema vrsti izolacije Prema broju ica

Prema vrsti struje dijele se na kablove za istosmijernu i naizmjeninu struju. Kablovi za istosmijernu struju koriste se u el vui za napajanje kontaktnog voda istosmijernom strujom. Prema naponu razlikujemo kablove za niski napod do 1 kV i kablovi za visoki napon. Prema materijalu mogu biti bakarni i aluminiski. Slabije meh karakteristike i manja el provodnist aluminija nisu problem jer meh vrstou dobija preko armature a el provodnost nadoknaujemo veim presjekom. Prema vrsti izolacije postoje kablovi sa papirnom termoplastinom, gumenom i uljnom izolacijom. Kablvi sa izolacijom od umreenog polivetelina sve se vie koriste i istiskuju kablove sa drugom vrstom izolacije. Dosta laki imaju bolje termoele osobine kai i bolju otpornost na vanjske utjecaje. Prema broju ica od jednoilnih do petoilnih kablova. U srednjonaponskim mreama jednoilni kablovi istog presjeka mogu pornijeti vea strujna optereenja od troilnih zbog ega su laki na rukovanje. Konstrukciski elementi kabla su provodnik, izolacija, ekran provodnika i izolacije, jezgro, el zatita kabla, plat i spojni omota kabla. Provodnik je metalni dio kabla koji provodi struju. Izrauje se od bakra ili aluminija kao jednoiani ili vieiani. Pored uobiajenog krunog presjeka postoje i drgi, kao to su sektorski, kompozitni, prestenasti i sl.

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

22

Uzemljivai
Uzemljenje stubova mora biti izvedeno tako da obezbjeuje dva uslova: 1) Sigurnost ljudi da u sluaju kvara na vodu ne nastupi opasan napin i napon dodira i koraka. Gdje je napon dodira Ud, dio napona uzemljivaa koji se moe prenositi dodirom, a napon koraka Uk, dio napona uzemljivaa koji se moe prenositi korakom duine 1m. 2) Sigurnost vodda tj da se pri pranjenu atmosferskim prenaponima kroz stub sprijei pojava povratnog preskoka na provodnike.

Ukopavanjem stuba u zemlju postie se prirodno uzemljenje. Ako ono ne zadovoljava propise, onda se oko stuba moraju ukopati uzemljivai. Uzemljivai kao cijelina su zemljovodnim i reolokim provodnikom ima otpor koji se sastoji od otpora zemljovoda, otpora samog uzemljivaa, prelaznog otpora i otpora irenja struje u zemlji. Prelazni otpor uzemljivaa je otpor na koji nailazi struja pri prelazu uzemljivaa na geoloki provodnik. Otpor irenja struje u zemlji je omski otpor na koji struja nailazi prolaskom kroz geoloki provodnik. Ako je geoloki provodnik homogenog sastava struja se iri zrakastim linijama. Po nainu uzemljenja, uzemljavajui se mogu podijeliti na: Horizontalne (povrinske) Vertikalne (dubinske) Kose

Izolacija je omota koji se postavlja neposredno na provodnika a izraen je od imregriranog papira sintetikih materijala, gume, tekstila i slinih materijala. Papirna izolacija se sastoji od vie slojeva specijalne papirne trake impregirane u mineralnom ulju. Izolacija od sintetikih materijala sastoji se od beavnog sloja razliitih debljina zavisno od visine napona. Izgraena je na bazi PVC, PE polietilen i sl. Za izolaciju od gume koristi se priroda, sintetika ili njihova smjesa koja se na provodnik postavlja u vidu traka ili kao besavni spoj. Specijalne vrste kablova kao izolaciju imaju ulje ili gas pod priziskom a korste se u naponskim nivoima iznad 60kV. ica je dio kabla koji se sastoji od provodnika i izolacije. Jezgro kabla je konstrukciona cjela od jedne ili vie pouenih ica sa odgovarajuom ispunom da bi se dobio kruni oblik jezgra. Plat je zatitni sloj od plastinih masa koji titi kabal od vlage i hemiskih uticaja. Armatura je sloj metalnih traka ili ica koji titi kabel od prekomijernih meh naprezanja i oteenja. Ekran kabla je slaboprovodni sloj koji se postavlja neposredno na povrinu provodnika radi ravnomjerne raspodjele el polja ili neposredno na

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

23

izolaciju kada se treba ograniiti el polje na povrinu izolacije. El zatita je metalni sloj koji slui za ogranienje el polja, za odreivanje struje zemljospoja i na zatitu od indirektnog napona dodira. Spojni omota kabla se sastoji od biumenske mase impregrirane jute ili plata od PVC mase. Oznaavanje kablova: Energ kablovi se oznaavaju: Grupama slovnih i brojanih oznaka Bojama (izolacija provodnika i spolja. Plat kabla)

Oznaka se sastoji od grupe slovnih i brojanih oznaka, simbola koji se piu prema navedenom pedosljedu i imaju sljedea znaenja: Vrstu materijala upotrebljenog za izolacijoni plat osobine konstrukcije znaenja nza primjenu kabla, oznaka se sastoji iz dva broja koji se piu pored prve grupe sa razmakom jednog slobodnog mijesta Oznaka Y za zatitni provodnik ukoliko postoji Vrsta materijala, oblik presjeka, sastav provodnika Broj ica i naznaeni presjek provodnika. Oznaavanje se vri brojem ica X naznaeni presjek provodnika Naznaeni napon kablova kV

Imran Kasumovi III-1 elektroenergetske mree

24