A.

TEHNOLOKE KONSTRUKCIJE OPLATA Privremena nosiva konstrukcija u sistemu oblikovanja betonske strukture graevinskog objekta ima sve reference da se definira kao tehnoloka konstrukcija oplata oplatna konstrukcija. To je zapravo kalup u koji se ugrauje betonska mjeavina sa prethodno izvrenim svim potrebnim predradnjama koje su glavnim izvedbenim projektom-predmjerom radova predvieni. Tehnoloka konstrukcija oplate ne ostaje na objektu u fazi eksploatacije, a uzima znaajna materijalna sredstva prema jedininoj cijeni kotanja pozicije predrauna. Dostupnim pokazateljima u operativi graenja slijedi da oplata optereuje betonsku konstrukciju, istina u sferi sloenosti objekta za 20 % do 40 %, to zapravo ima posebno razmatranje pri izboru oplatne konstrukcije. Tehnoloka konstrukcija oplate predstavlja fakat visoke zahtjevnosti u osmiljenosti i izradi, a u isto vrijeme veoma visok nivo rizika od moguih greaka. U tome cilju i interesu potrebno je kvalitetno, struno i oprezno prii tzv. razradi projektne dokumentacije/konstruktivne faze projekta, te rijeiti sve potrebne detalje u smislu izvedbe pozicija tesarskih sklopova. Uz dati tehniki opis nosive konstrukcije objekta, slijedi statiki proraun i to nikad bez plana pozicija konstrukcije kako se to jo u praksi naznaava kao plan oplate plan oplate To je silueta nosive konstrukcije objekata sa svim potrebnim dimenzijama i visinskim kotama u sklopu oborenih presjeka. To je metoda koja ima koncepcijski nosivu konstrukciju izvedenu po sustavu: - Vertikalna konstrukcija/fasadni te jedan odnosno dva unakrino realizirana nosiva zida su uz neposrednu vezu sa vertikalnim armirano betonskim serklaima. - Horizontalna konstrukcija/ stropna konstrukcija povezana je na odgovarajui nain sa horizontalnim armirano-betonskim serklaima

Oplatna ploha je povrina koja dolazi u neposredni dodir sa svjeim betonom. Vidljiva povrina betona je negativna slika povrine oplatne plohe. Oplatna ploa je trajno povezana oplatna ploha od odreenog materijala koja se sa drugim konstrukcijama sklapa u jedinstvenu cjelinu. Oplatni sklop su konstrukcije, kod kojih su povezani svi potrebni dijelovi oplate u cjelini, a slui za izlijevanje odreene betonske konstrukcije. Izbor ovisi o obliku betonske konstrukcije, o veliini konstrukcije, o veliini povrine koja se oplauje, o raspoloivim strojevima i vremenu za radove, klimatskim uvjetima u vrijeme izvoenja radova i o broju raspoloivih radnika koji e radove izvoditi, te o njihovoj obuenosti. Kroz postupke rada s oplatama mogu se posmatrati tri osnovne vrste oplatnih sklopova: 1. Sustavi koji se izrauju na mjestu graenja. Tu se svrstavaju krojene oplate od drvene grae ili drvenih preraevina; 2. Sustavi gdje se od tvorniki izraenih ploa i prateih elemenata na mjestu graenja sklapa oplatni sklop; 3. Sustavi gdje se od tvorniki izraenih elemenata u radionici izrauje oplatni sklop u veliini i obliku konstrukcije koji se na mjestu graenja postavlja i skida. Pojam ''Sustav'' Iz velikog broja analiziranih definicija sustava, najpotpunuja je definicija Sadovskog koja glasi: Sustav je na odreeni nain ureeno mnotvo meusobno povezanih elemenata koji obrazuju cjelinu

Skup odreenih vrsta tehnolokih konstrukcija oplate (S)

Tehnoloke konstrukcije oplate (S) imaju evidentno odredite i putokaz proiciranja

Oplate se, prema tehnologiji rada, dijele na: tradicijske oplate, poboljane tradicijske oplate ili polumontane oplate, velikoplone oplate za vertikalne konstrukcije (zidovi, stupovi i sl.), velikoplone oplate za horizontalne konstrukcije (stropovi i sl.), prostorne - tunelske oplate, prijenosne ili penjue oplate (kletter), klizne oplate, oplate za proizvodnju prefabriciranih elemenata (kalupi). Najveu primjenu u praksi imaju montane velikoplone oplate za izvedbu konstrukcija od betona i armiranog betona. Te se oplate mogu podijeliti u etiri temeljne vrste: univerzalna oplata neovisna o dizalici, standardna oplata ovisna o dizalici, specijalna mobilna oplata, specijalna oplata s mogunou automatskog premjetanja.

Podskup vrste (Ps1) tradicionalni postupak

ta se postie sa ovom podskupnom vrstom (Ps1) tehnoloke oplatne konstrukcije. Potrebno je staviti u analizu elemente podskupa S1 a to su:
1 a) Drvene krojene oplatne konstrukcije ( E ps1 ) 1 b) Modularne table oplatne konstrukcije ( E ps 2 )

a)

Drvene krojene oplatne konstrukcije( E 1 1 )pripadaju pomonim i ps

privremenim konstrukcijama na objektu.

E1 1 ps

Osnovni zadatak imaju da prime optereenje od svjee betonske mjeavine te da obave eljeno oblikovanje trajno nosive betonske konstrukcije. Dobra oplata mora da zadovolji sledee uslove: da primi optereenje od svee betonske mase, da uspeno prenese ovo optereenje i od sopstvene teine na nosivu podlogu, da se ne deformie, tj. da sauva projektovani oblik i dimenzije, da osigura pravilno vezivanje betona, da se moe lako demontirati, bez oteenja betonskog elementa i da se prilikom demontiranja oplata ne (ili to manje) oteti da bi se ponovo upotrebila.

Pored etinarske grae, koriste se i ostali proizvodi od drveta, i to: vodootporne per ploe debljine 15, 18, 20, 22 mm ("Blaujka", "Bosanka", "doka"). Izuzetno su pogodne zbog postojanosti oblika na vlazi i ostalih dobrih osobina, lesonit ploe su pogodne kada je potrebna glatka oplata i za razne zaobljene oblike, ali samo kao kontaktna povrina, uz dodatak noseih elemenata, iverica i panel ploe se takoe koriste po potrebi, ali uvek treba biti obazriv kada je u pitanju uticaj vode na ove proizvode. Elementi oplate mogu se upotrebiti vie puta, a to zavisi od materijala i od mesta elementa u konstrukciji oplate (da li je daska uz povrinu betona, ili je neki drugi element). Prema normama, propisani broj upotreba je sledei: daske od 24 mm 7 puta, talpe od 48 mm 12 puta, gredice za oplatu 10 puta, gredice za podgradu 20 puta, daske za ukruenje 10 puta, bunarske motke 20 puta, "doka" table 40 puta. Izrada oplate se moe obavljati na samom gradilitu ili u pogonu

Vrste oplata Prema mestu postavljanja, vrste oplata su:

oplata ravnih temeljnih stopa i zidova, oplata zidova lune osnove, oplata zidova i serklaa (dvostrana oplata), oplata za grede, podvlake i nadvoje (trostrana oplata), oplata betonskih ploa (sa i bez rebara), oplata sitnorebraste tavanice sa korubama, postavljanje fetni za polumontane tavanice, oplate stubova (raznih preseka), oplata stepeninih krakova.

(Elementi i vrste oplate: a) kosnici;

b) distancijeri; c) podupirai sa parom klinova; d) oplata grede; e) oplata grede; f) oplata nadvoja; g) oplata kvadratnog stuba; h) oplata okruglog stuba i) oplata lunog elementa; j) oplata temeljne stope sa dva jastuka i k) oplata piramidalne temeljne stope )

Razlikujemo: Dvostrana oplata se sastoji iz oplatnih tabli i elemenata za ukruenje, kosnika i sekundarnih nosaa. Oplatne table su sastavljene od dasaka meusobno spojenih poprenim daskama, letvama ili taflama, koji se zovu kuaci. Meusobno rastojanje izmeu oplatnih tabli se obezbeuje na vie naina: rasponcima od drveta, vezivanjem icom, ili specijalnim distancijerima. Dvostrana oplata se koristi za serklae, zidove i sline elemente. Trostrana oplata pored ve navedenih elemenata koji su pomenuti u dvostranoj oplati, sadri jo i podupirae (drvene ili metalne), poto su u pitanju nadvoji koji premouju otvor. Kod nadprozorne grede moe da se javi u varijanti sa nadprozornim zubom, to se reava na slian nain. Oplata ravnih betonskih ploa se retko radi od samih dasaka, ak i u zanatskoj varijanti, ve se koriste table vodootpornog pera ("blaujka"), sa kojima se bre radi i daju glatku povrinu plafona. Posebno vano je podupiranje i horizontalno ukruenje kosnicima u oba pravca. Podupirai moraju da imaju dobro obezbeen oslonac za prenos optereenja i par klinova u dnu, koji slue za fino podeavanje visine i kasnije kod demontae oplate. Podvlake u ploama se izvode kao kod trostrane oplate.

Oplata sitnorebraste tavanice je vrlo komplikovana za izvoenje i zahteva dosta materijala i vremena, pa je to i razlog to se vie ne koristi. Korube izmeu rebara se (pored drvenih) zbog pojednostavljenja mogu izvoditi od lima, ili sa sanducima od trske kao izgubljenom oplatom. Oplata polumontanih konstrukcija se, kako je ve reeno, sastoji od "fetni", tj. gredica sa podupiraima koje se postavljaju na mestu oslonca pored zidova, a za vee raspone i na sredini. Kako se ovde radi o elementima koji su samonosivi (TM ili "fert" gredice), nije potrebna druga oplata, sem podupiranja konstrukcije dok beton ne primi optereenje. Monta blokovi u ovom sluaju predstavljaju i izgubljenu oplatu. Uporeenje ove konstrukcije sa prethodnom jasno govori zato se klasine sitnorebraste tavanice vie ne izvode. Oplate stubova, u optem sluaju etvorougaonih rade se od oplatnih tabli koje su horizontalno povezane na razmaku od 60 do 80 cm (u niim zonama gue). Ove table se meusobno povezuju na licu mesta vrstom horizontalnom vezom, a cela konstrukcija mora da bude ukruena u vertikalnom pravcu. Isto vai i za mnogougaone stubove. Koriste se i metalni nosai sa pomerljivim vezama za razliite preseke stubova. Oplate okruglih stubova i zaobljenih formi se rade od letvica ili u kombinaciji sa nekim drugim pogodnim materijalom. Svaki segment se posebno uklapa na luno oblikovanim upravnim nosaima koji se zovu remenate. Pri sklapanju oplate na licu mesta remenate se meusobno povezuju u krute prstenove koji se dodatno stabilizuju u horizontalnom i vertikalnom pravcu. Oplate za stepenine krakove mogu biti sa ili bez obraznih nosaa ili za zavojite stepenice. Ukljuuju oplatu kose ploe sa podupiranjem, bone strane, kao i ela stepenika. Podupiranje se podrazumeva do 3.0 m visine. Oplate se obraunavaju po m2 dodirne povrine sa betonom. U normu su uraunati svi pratei elementi i delovi koji obezbeuju ukruenje i potrebnu stabilnost oplate. Kod skidanja oplata aktivira se izraena betonska konstrukcija koja u tom trenutku preuzima optereenje od vlastite teine i vanjskih utjecaja okolia, kao to je na primjer vjetar i sl. Oplatnim se sklopovima mora osigurati postupno i meko poputanje, bez trzaja i udaraca, jer se u veini sluajeva oplate skidaju prije dostizanja konane vrstoe betona. Redoslijed poputanja oplate treba prilagoditi statikom sistemu betonske konstrukcije da se ne izazovu nepredviena naprezanja u pojedinim dijelovima. Na redoslijed poputanja naglaeno su osjetljive kontinuirane konstrukcije uklijeteni statiki sistemi.

Nakon koliko se vremena od izlijevanja moe oplata popustiti-aktivirati betonska konstrukcija, ovisi o mnogim okolnostima. temperaturi betona kod izlijevanja i uvrivanja o predvienoj konanoj vrstoi betona o aktivnosti cementa o statikom sistemu o rasponu konstrukcije

Kako bi se skratilo vrijeme skidanja skupih oplata kod velikih raspona, moe se konstrukcija poduprijeti na 1/2 raspona izbor drugih materijala koji slue za: a) Materijali za opivanje oplata; b) Podupiranje i ukruivanje oplata. a) Materijali za opivke oplata
amova daska. Ona se javlja najee u obliku dimenzionalno standardizovanih tabli, proizvedenih industrijski ili u tesarskom pogonu graevinskog preduzea. Lesonit i iverica. To naroito vai za tvrdi lesonit, koji je pogodan ia oblaganje tabli veih povrina, krivih povrina i sloenih oblika. per i panel-ploe Vodootporna per-ploa, zahvaljujui povrinskoj zatiti, ima vanredno glatku povrinu, pogodnu za oplate i kalupe betonskih elemenata koji se kasnije nee obraivati. Panel-ploe ponekad se upotrebljavaju za izradu kalupa prefabrikovanih betonskih elemenata Metalni limovi, najee elini a ree aluminijski, upotrebljavaju se za izradu koruba sitnorebrastih i kasetiranih betonskih ploa, ponekad za opivanje drvenih kalupa ili njihovih najizloenijih delova, a po pravilu za izradu kalupa prefabrikovanih betonskih elemenata. Plastine mase (vetake smole) mogu se sa uspehom primeniti kao materijal opivke oplate, naroito kod krivih ili sloenih preseka betonskih elemenata. Naroito esto je u upotrebi armirani poliester Impregnisani karton u obliku cevi, koruba ili kaseta isto tako se sa uspehom primenjuje za izgubljene oplate betonskih elemenata Gumene folije ili gumirana platna upotrebljavaju se kao opivke oplata, ili samostalno kod tzv. pneumatskih ili naduvanih oplata. Betonske oplate najee predstavljaju prefabrikovane betonske elemente koji tvore lice zidova zgrada ili inenjerskih objekata, omoguavaju ugraivanje betona manjih vrstoa, vrsto i trajno su povezane sa tim betonima.

b) Podupiranje i ukruivanje oplata

Tradicionalne daane oplate podupirane i ukruivane su drvenim gredicama, oblim ili rezanim. Vertikalne oplate veih dimenzija treba posebno ukruivati i razupirati radi odravanja oblika i traenih dimenzija betonskog elementa. Metalni cevni podupirai i razupore, podesivi po visini odnosno duini, veoma efikasno zamenjuju drvene gredice. Oni se putem ploica vezuju za oplatu ili mesto oslanjanja (tle, betonsku plou i sl.) a sastoje se od nosee cevi i zavrtnjeva koji u nju ulaze. Metalni elementi stega oplata zamenjuju drvenu grau, omoguavajui bri rad i vei broj upotreba. Drveni nosai oplate mogu biti reetkasti ili izraeni kao lepljene drvene grede. Sastoje se iz dva komada koji se spajaju na preklop i vezuju metalnim stegama Metalni nosai oplate imaju istu funkciju kao i drveni nosai, ali su laki, sigurnije konstruisani i mogu se znatno vei broj puta upotrebiti

c)

Modularne table oplatne konstrukcije ( E 1ps 2 )

Korisno je istai, i to trebamo imati na umu, oplatne ploe su vodootporne i od perploe. Na oplatu djeluje vie vrsta optereenja: qv - optereenje od vlastite teine ili stalno optereenje qr - radno pokretno optereenje qs - sluajno optereenje qk - korisno optereenje od svjeeg i ovrslog betona. Optereenje vjetrom je najee na koje se nailazi, ali to moe biti temperaturni rad konstrukcije, potres, vibracije od nekog izvora, pritisak vode u sluaju iznenadnih bujica ili mehaniki udar nekog od sredstava Uticaj vjetra na vertikalne plohe rauna se po obrascu: W=c w F (KN/m2) W - optereenje vjetra po m2 vertikalne povrine c - koeficijent koji zavisi od oblika i izloenosti konstrukcije w - zavisi od visine i izloenosti objekta na kome je oplata F - povrina oplate koja je izloena vjetru ukupna sila podizanja za jednu oplatnu cjelinu W=w x F, gdje je: F horizontalna povrina. w intenzitet vjetra Horizontalne oplate se osiguravaju vezanjem za podlogu ili dodatnim optereenjem. Ne smije se zaboraviti, da se vjetar u raunu uzima da djeluje na oplatu bez betona - Analiza optereenja: Q=(y x h)+p x k (KN/m2) Gdje je: Q optereenje na oplatu (KN/m2) y zapreminska masa svjeeg betona (KN/m3) * 23,00 25,00 (KN/m3)

h debljina ugraenog betona u oplatu (m) p radno optereenje u okviru tehnolokog procesa ugradbe betonske mjeavine odnosno, ukupno optereenje horizontalne oplate * 1,00 (KN/m2) k dinamiki koeficijent sigurnosti * 1,20 1,50

- Statiki uticaji
U zavisnost od oslanjanja ponaa se kao prost nosa, odnosno kontinualni nosa. Proraun za dimenzioniranje radimo sa odgovarajuim optereenjem, a elemente raunamo kao prost nosa na rasponu
M max = ql 2 10

ravnomjernim

(KNm) * 10 kontinualni nosa 8 prost nosa/prosta greda

Gdje je:

q optereenje na oplatu (KN/m2) l razmak oslonaca sekundarne konstrukcije (m) Mmax maksimalni momenat (KNm)
M max W potr

- Dimenzioniranje
dozv =

(KN/m2)

Gdje je:

dozvoljeno naprezanje za izabranu grau Wpot potrebni otporni moment za izabranu grau (m)

dozv -

Ukoliko se unaprijed odredi tolerantni ugib, preko momenta ili optereenja dobiva se potreban momenat inercije. U sluaju proste grede ugib je:
f stv = 5 Ml 2 384 EJ

(cm) (cm3)

ukoliko je zadan ugib f

J potr = 5 Ml 2 384 xExf

Konzistencija betona - teniji beton izaziva neto poveane pritiske u odnosu na suhlje mjeavine, ali uticaj se kree u granicama 3-5 %. Aktivnost cementa - Aktivniji cementi sa brim vremenom poetka vezivanja izazivaju manja optereenja Granulometrijski sastav agregata utie na optereenje do 10%. Betoni sa agregatima zrna do 15 mm izazivaju poveana optereenja u odnosu na krupnije agregate. Povrina oplatne plohe utie do 5% na poveanje optereenja koliko poveavaju glatke oplatne plohe u odnosu na roave. Debljina konstrukcije ne utie na pritisak, ako je vea od 12 cm. Na manjim presjecima pritisak smanjuje trenje oplatne plohe. uticaj na veliinu optereenja imaju: - granulometrijski sastav betona, - konsistencija betona, - glatkost oplate te njezina zaptivenost, - vodocementri faktor