Dasf

OBRAZOVNI PROGRAM
MAINSKI TEHNIAR ZA ENERGETIKU
SADRAJ OPTI DIO ................................................................................................... 3 1. NAZIV PREDMETA: MAINSKI TEHNIAR ZA ENERGETIKU ....................................... 3 2. NASTAVNI PLAN ........................................................................................ 3 POSEBNI DIO ................................................................................................ 5 1. PREDMETNI PROGRAMI ................................................................................ 5 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI ...................................................................... 5 1.2. STRUNO TEORIJSKI PREDMETI .................................................................. 6 1.2.1. TEHNIKO CRTANJE SA MAINSKIM ELEMENTIMA .......................................... 6 1.2.2. MAINSKI MATERIJALI .......................................................................... 14 1.2.3. MEHANIKA ........................................................................................ 18 1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM ...................................................... 24 1.2.5. TEHNOLOGIJA OBRADE ........................................................................ 33 1.2.6. HIDRAULIKA I PNEUMATIKA ................................................................... 43 1.2.7.ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI ...................................................... 53 1.2.8.TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA ........................................................... 86 1.2.9. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA .............................................100 1.2.10. PREDUZETNITVO ............................................................................120 1.2.11.C. PRAKTINA NASTAVA .....................................................................126 1.3.1. STRANI JEZIK II .................................................................................159 1.3.2. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE ..................................................160 1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA ...................................................................165 1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA ................................................172 1.2.5. MEHATRONIKA ..................................................................................183 1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA ...............................................................193 1.3.7. ENERGETSKA EFIKASNOST ...................................................................201 2. STRUNI ISPIT ........................................................................................208 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNO -TEORIJSKI DIO ISPITA ...................................208 2.1.1. ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI ....................................................208 2.1.2. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA .............................................211 2.2. ISPITNI KATALOG ZA STRUNI RAD ...........................................................214 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA, STRUNI RAD ..........214 3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA ..................................................218 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA.....................219 5. NAIN PRILAGOAVANJA UENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA .........................219 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH ..........................219 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA ..........................219 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ..............................221 9. PROFESIONALNA PRAKSA ..........................................................................222 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ..........................................................................223
OPTI DIO 1. Naziv programa: MAINSKI TEHNIAR ZA ENERGETIKU 2. Nastavni plan

I Nastavni predmeti grupe predmeta sed. god. Opte obrazovni predmeti Maternji jezik i knjievnost 3 108 Matematika 3 108 Strani jezik 2 72 Informatika 2 72 Fiziko vaspitanje 2 72 Drutvena grupa predmeta 1. Istorija 2 72 2. Geografija 3. Sociologija Prirodna grupa predmeta 1. Fizika 2. Hemija 2 72 UKUPNO A 16 576 B Struno-teorijski predmeti Tehniko crtanje sa 1. 3 108 mainskim elementima 2. Mainski materijali 2 72 3. Mehanika 2 72 Elektrotehnika sa 4. 2 72 elektronikom 5. Tehnologija obrade 6. Hidraulika i pneumatika Energetska postrojenja i 7. procesi Termodinamika i 8. termotehnika Mjerenje, automatizacija 9. i regulacija 10. Preduzetnitvo UKUPNO B 9 324 C Praktina nastava 4 144 D Slobodne aktivnosti 1 36 E Izborna nastava 2 72 1. Strani jezik 2 72 Ekologija i zatita ivotne 2. 2 72 sredine 3. Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem 4. kvaliteta 5. Mehatronika 6. Industrijska postrojenja 7. Energetska efikasnost F Profesionalna praksa 10 dana G Sedmini broj asova 32 H Broj radnih sedmica 36 Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512 Redni Broj A 1. 2. 3. 4. 5. II sed. 3 3 2 2 2 2 14 god. 108 108 72 72 72 2 72 504 12 432 10 330 72 sed. 3 3 2 2 III god. sed. 108 108 72 72 3 3 2 2 IV god. 99 99 66 66 Ukupno 459 423 282 72 282 72 72 72 72 72 1842 108 2 2 2 2 3 72 72 72 72 108 2 4 2 2 11 4 1 2 2 2 396 144 36 72 72 72 2 72 2 2 2 2 32 33 72 66 66 66 2 72 2 72 2 72 10 dana 32 36 10 5 1 4 2 72 144 72 72 360 180 36 144 72 4 2 3 2 11 6 1 4 2 132 66 99 66 363 198 33 132 66 72 144 144 72 144 384 138 171 66 1443 666 141 420 282 72 72 144 138 138 138 30 141
10 dana 32 36
3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Osposobljavanje za planiranje, pripremanje, rad i provjera kvaliteta obavljenog posla. - Posjedovanje osnovnih znanja o propisima, normativima i standardima u energetici. - Osposobljavanje za analizu tehnike dokumentacije energetskih sistema. - Planiranje i terminiranje montae energetskih postrojenja. - Uestvovanje u montiranju termoenergetskih postrojenja. - Uestvovanje u montiranju gasoenergetskih i pneumoenergetskih postrojenja. - Uestvovanje u montiranju hidroenergetskih postrojenja. - Uestvovanje u montai nekonvencionalnih energetskih postrojenja. - Planiranje optimalnog voenja postrojenja sa stanovita ekonominosti i sigurnosti. - Osposobljavanje za izradu plana regulacije, odravanja i remontovanja postrojenja i ureaja. - Posjedovanje sistematinosti i odgovornosti u radu. - Poznavanje jednog stranog jezika. - Posjedovanje informatike pismenosti. - Racionalno korienje sredstava za rad, materijala, energije i vremena. - Osposobljavanje za primjenu propisa zatite na radu i zatite okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednje struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju mogu se upisati lica koja su zavrila osnovnu kolu ili zavrila dvogodinju strunu kolu. - U redovno obrazovanje mogu se upisati i lica koja nijesu starija od 17 godina, izuzetno lica do 18-te godine uz odobrenje Nastavnikog vijea kole. - Lica koja su napunila 18 godina ukljuuju se u program za obrazovanje odraslih. 5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu Mainski tehniar za energetiku traje etiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju uenici napreduju u vii razred ako su iz svih predmeta tekue godine postigli pozitivnu ocjenu i obavili profesionalnu praksu. - Lica koja su zavrila dvogodinju strunu kolu mogu se upisati u drugi ili trei razred s obzirom na vrstu programa prethodnog obrazovanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita. - Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvoenje obrazovnog programa za odrasle koji donosi kola. 7. Obrazovanje koje se stie - Zavretkom obrazovnog programa uenik stie srednje struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju MAINSKI TEHNIAR ZA ENEGETIKU
POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. HEMIJA 1.1.10. FIZIKA Napomena: Katalozi opteobrazovnih programa su u nadlenosti Zavoda za kolstvo.
1.2. STRUNO - TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. TEHNIKO CRTANJE SA MAINSKIM ELEMENTIMA 1. Naziv predmeta: TEHNIKO CRTANJE SA MAINSKIM ELEMENTIMA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 36
Razred I II III IV Ukupno
Ukupno 108
72
36
108
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa tehnologijom, pravilima, standardima i simbolima koji se upotrebljavaju u tehnikom crtanju. - Upoznavanje sa pojmom i vrstama projekcija. - Razumijevanje smisla za tanost, preciznost, estetiku i urednost u rjeavanju raznih zadataka i stvaranju navika za planski, organizovani i samostalni rad uopte. - itanje i razumijevanje tehnikih crtea, uputstava, propisa, tabela, dijagrama, ema i tehnike dokumentacije. - Potovanje standarda tehnikog crtanja. - Crtanje jednostavnih tehnikih crtea mainskih elemenata i manjih sklopova u skladu sa standardima. - Izrada tehniko- tehnoloke dokumentacije. - Upoznavanje sa vrstama, svojstvima i primjenom mainskih elemenata. - Uoavanje i shvatanje funkcionalne meuzavisnosti elemenata, sklopova i mehanizama. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje ekoloke svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovi tehnikog crtanja - Rukuje priborom za - Razvija tehniku - Upoznaje se sa kulturu tehniko crtanje priborom za - Poznaje vrste tehniko crtanje tehnikih crtea, - Upoznaje razmjeru, zaglavlja standarde, vrste i sastavnice tehnikih crtea, razmjere, zaglavlja - Ispisuje tehniko pismo i sastavnice - Upoznaje se sa tehnikim pismom Geometrijske konstrukcije - Razvija preciznost i - Crta paralelne i - Navodi i nabraja urednost normalne prave osnovne - Crta simetrale dui geometrijske i uglova konstrukcije - Dijeli dui na n jednakih dijelova - Spaja prave linije lukom datog poluprijenika - Konstruie pravilne poligone (trougao, kvadrat, petougao, estougao...) - Konstruie krive linije (elipsu, parabolu, hiperbolu ...) Osnovi nacrtne geometrije - Razlikuje centralno - Razvija tehniku - Upoznaje pojam i kulturu i paralelno vrste projiciranja projiciranje - Upoznaje se sa - Razlikuje koso i pojmom kosog i ortogonalno ortogonalnog projiciranje projiciranja - Crta projekcije take na jednu, dvije i tri ravni - Crta projekcije dui u optem i specijalnom poloaju - Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova (kvadrat, trougao, krug) u optem i
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Nacrtati jedan crte sa osnovnim zaglavljem (rad olovkom) - Nacrtati tehniko pismo (rad olovkom)
Vjebe: - Upotreba linija - Crtanje geometrijskih konstrukcija - I grafiki rad (figura)
Vjebe: - Projekcija tijela i crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija - Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda i dopunjavanje pogleda - Crtanje presjeka geometrijskih tijela i mree tijela
Informativni ciljevi i sadraji uenik
Formativni ciljevi uenik specijalnom poloaju - Crta projekcije geometrijskih tijela u optem i specijalnom poloaju - Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija - Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji
Socijalizacijski ciljevi uenik
Preporuke za izvoenje nastave
Tehniko crtanje - Odreuje postupak - Objanjava pravouglo crtanja izgleda (ortogonalno) - Odreuje potreban projiciranje, broj izgleda poglede, izglede i - Crta kotne i njihov raspored pomone kotne - Upoznaje se sa linije i oznaava crtanjem predmeta vrijednosti kota na na tehnikim crteu crteima - Upoznaje osnovna naela kotiranja i elemente kotiranja - Upoznaje se sa presjecima i razrezima, vrstama presjeka, razreza i detalja, rafiranju i uproenjima pri crtanju Tolerancije i nalijeganja - Sa crtea ita i - Upoznaje osnovne odreuje pojmove o tolerancije tolerancijama - Iz tabele ita duinskih mjera vrijednosti - Obanjava veliine odstupanja za i poloaj zadate tolerancije i tolerancijskih polja izraunava veliinu - Upoznaje se sa tolerancijskog osnovnim vrstama polja nalijeganja - Za pojedine vrste - Upoznaje se sa
- Razvija smisao za preciznost - Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada
Vjebe: - Dopuna nedovrenih izgleda - Crtanje treeg izgleda na osnovu dva data - Crtanje izometrijskog izgleda predmeta na osnovu ortogonalnih izgleda
- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada
Vjebe: - Odreivanje tolerancija iz tabela - Odreivanje nalijeganja - Unoenje tolerancijskih mjera
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik nalijeganja izborom tolerancija odreuje preklop i nalijeganja ili zazor - Upoznaje se sa tolerancijama oblika i poloaja - Upoznaje tolerancije kvaliteta povrine Presjeci mainskih djelova - Crta razne vrste - Upoznaje se sa presjeka vrstama presjeka i - Crta poseban i rafiranjem djelimian izgled presjeka predmeta Crtanje mainskih elemenata - Crta, kotira i - Upoznaje se sa oznaava navoje crtanjem, kotiranjem i oznaavanjem navoja - Upoznaje se sa uproenim crtanjem zavarenih spojeva - Upoznaje se sa uproenim crtanjem zupanika i lananog prenosa Izrada i razrada crtea - Vri skiciranje - Upoznaje se sa mainskih dijelova, postupkom izrade izrada skice skice - Navodi mjerne - Upotrebljava instrumente i mjerne pribor za snimanje instrumente i mainskih dijelova pribor za snimanje mainskih dijelova Nerazdvojivi spojevi - Navodi podjelu i vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu - Objanjava vrste zakivaka, nain zakivanja i primjenu - Objanjava vrste
Vjebe: - Nacrtati potreban presjek koji crte predmeta ini jasnijim Vjebe: - Nacrtati navojnu vezu
Vjebe: - Nacrtati crte na osnovu skice mainskog dijela - Izrada crtea sklopa - II grafiki rad (model mainskog djela koga treba snimiti i nacrtati crte) - Shvata znaaj postizanja odgovarajueg kvaliteta uraenog posla Vjebe: - Crtanje zakovanih spojeva - Dimenzionisanje zakovanog spoja kao i izbor zakovica iz tablica - Crtanje zavarenih spojeva
- Pronalazi primjere primjene nerazdvojivih spojeva - Definie nain pripreme pozicija za primjenu odgovarajue veze - Uproeno crta
Informativni ciljevi i sadraji uenik zakovanih spojeva i dimenzionisanje zakovanih spojeva - Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva - Navodi vrste zavarenih spojeva i avova i nain oznaavanja na crteima - Upoznaje se sa oblikovanjem i dimenzionisanjem zavarenih spojeva - Upoznaje se sa oblikovanjem i proraunom lemljivih spojeva - Upoznaje se sa oblikovanjem i proraunom lijepljivih spojeva Razdvojivi spojevi - Navodi vrste, svojstva i primjenu razdvojivih spojeva - Objanjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva - Upoznaje se sa proraunom navojnih spojeva - Upoznaje veze s glavinama - Upoznaje se sa spojevima pomou klinova - Upoznaje veze ivijama Elastine veze - Upoznaje se sa primjenom, vrstama i karakteristikama opruga - Navodi materijal za opruge - Objanjava optereenja, deformacije kod
Formativni ciljevi uenik razliite vrste spojeva - Vri proraun za razliite vrste spojeva
- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva - Bira odgovarajuu vezu u zavisnosti od uslova - Iz tablica bira vijke i navrtke - Odabira nain osiguranja navojnih veza od odvrtanja - Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzionie ih koristei tablice - Pronalazi primjere elastinog vezivanja elemenata - Razlikuje fleksione, torzione i prstenaste opruge
- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi
Vjebe: - Crtanje navojnih spojeva - Oitavanje dimenzija vijka i navrtke iz tablica - Primjeri prorauna navojnih spojeva - Crtanje uzdunih i poprenih klinova - Oitavanje dimenzija za klinove i ljebove iz tablica
Vjebe: - Skiciranje opruga - Provjera stepena sigurnosti
10
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik pojedinih vrsta opruga - Upoznaje se sa gumenim elastinim elementima Elementi obrtnog kretanja - Razlikuje - Upoznaje se sa osovinice, osovine i konstruktivnim vratila oblicima osovinica, - Bira materijal za osovina, vratila, osovine i vratila navodi njihovu - Dimenzionie primjenu i osovine i vratila karakteristike - Objanjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila Leajevi i leita - Bira materijal za - Upoznaje se sa leine aure i vrstama i posteljice svojstvima leaja - Analizira naine - Navodi nain podmazivanja oznaavanja i leita i razlikuje prikazivanja leaja naprave za dovod i na crteu podmazivanje - Upoznaje se sa leita podjelom i vrstama - Uoava kriterijum leita izbora i primjene pojedinih vrsta leajeva - Koristi tablice prilikom izbora leaja Spojnice - Razumije ulogu - Odreuje spojnica i svojstva kriterijum izbora i pojedinih vrsta primjene pojedinih spojnica vrsta spojnica Elementi za prenos snage - Rauna prenosni - Upoznaje se sa odnos podjelom, vrstama - Crta standardni i primjenom profil zupca elemenata za - Crta cilindrini prenos snage zupanik - Razumije osnovne - Analizira elemente pojmove kod koji utiu na cilindrinih nosivost zupastih zupastih parova, parova konusnih zupastih
11
- Stie sigurnost i samopouzdanje u radu
Vjebe: - Skiciranje osovinica, osovina i vratila
- Uvia vanost preciznosti u radu
Vjebe: - Izbor leaja iz kataloga
- Razvija sigurnost i samopouzdanje u radu
Vjebe: - Cilindrini zupasti par, proraun, konstrukcija, crte - Proraun, konstrukcija, crte lananog, kainog ili remenog prenosnika
Informativni ciljevi i sadraji uenik parova i punih parova - Navodi materijal za izradu zupanika - Razumije osnovne pojmove kod lananih parova - Navodi nain oznaavanja lanaca - Razumije nain prenosa snage, svojstva i podjelu kainih i remenih parova
Formativni ciljevi uenik - Bira odgovarajuu vrstu prenosa u zavisnosti od zadatih uslova - Iz kataloga bira dijelove - Crta lananike - Crta kainik i remenicu
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. orevi, . Papi ,Tehniko crtanje sa nacrtnom geometrijom za sve profile, Zavod za udbenike, Beograd, 2003. - S. Drapi, Mainski elementi za drugi razred mainske kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Drapi, D. Gai, Tehniko crtanje sa mainskim elementima, za I i II razred strunih kola, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa stolovima za crtanje, raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za crtanje. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Usmeno, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu. - Pismeno,ocjena crtanih radova, grafikih radova, radova na vjebama. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva - Diplomirani profesor mainstva - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija - 240 ECTS)
12
10. Povezanost predmeta Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mainski materijali - Termika obrada - Materijali mainskih elemenata
- Elastine veze - Leita i leajevi - Optereenja, naponi i naprezanja mainskih elemenata - Elementi obrtnog kretanja - Optereenja, naponi i - Mehanika naprezanja mainskih elemenata - Elementi obrtnog kretanja
- Kinematika i dinamika kretanja
13
1.2.2. MAINSKI MATERIJALI 1. Naziv predmeta: MAINSKI MATERIJALI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72
Ukupno 72
72
72
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama materijala i njihovoj primjeni. - Potovanje ekolokih zahtjeva i razvoj osjeaja za ekonominu upotrebu materijala. - Shvatanje znaaja zatite od korozije. - Sticanje znanja o termikoj obradi i metodama ispitivanja materijala. - Sticanje znanja o ispitivanju materijala. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje strune terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
14
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Vrste i svojstva materijala - Razlikuje pojedine - Razvija potrebu - Navodi znaaj, Vjebe: vrste mainskih ekonominog podjelu i vrste - Izbor elinih korienja materijala materijala iz tabela mainskih materijala materijala - Objanjava fizika, - Shvata fizika, - Razvija svijest o - Izbor plastinih masa hemijska, mehanika hemijska, mehanika linoj bezbjednosti i iz kataloga - Biranje zaptivnog i tehnoloka svojstva i tehnoloka svojstva zatiti ivotne materijala sredine materijala materijala - Objanjava pojam - Pronalazi primjere metala i legura primjene gvoa i - Definie gvoe i elika elik, navodi podjelu - Uporeuje i analizira i osobine pojedine vrste elika - Poznaje oznaavanje - Shvata oznaavanje elika elika - Navodi podjelu i - Pronalazi primjere svojstva obojenih primjene obojenih metala i njihovih metala i njihovih legura legura - Zna osnovne - Analizira osobine pojmove o obojenih metala i nemetalnim njihovih legura materijalima - Pronalazi primjere - Objanjava svojstva primjene plastinih plastinih masa, masa i gume u navodi podjelu i industriji primjenu - Razlikuje i - Navodi osobine i uporeuje pojedine primjenu gume vrste plastinih masa - Zna osobine stakla i - Uoava osobine navodi primjenu stakla - Poznaje kompozitne - Pronalazi primjere materijale, navodi primjene zaptivnih i osobine i primjere izolacionih primjene materijala - Navodi vrste i - Shvata znaaj svojstva zaptivnih zaptivnih materijala materijala - Uoava potrebu pravilnog skupljanja, skladitenja i reciklae otpadnog materijala Korozija i zatita od korozije - Razvija ekoloku - Uoava znaaj - Objanjava pojam zatite od korozije korozije svijest - Razlikuje uzroke - Navodi uzroke pojave korozije pojave korozije - Nabraja i objanjava - Uporeuje razliite
15
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik naine zatite od postupke zatite materijala od korozije korozije Termika obrada metala - Shvata znaaj - Objanjava pojam i - Shvata znaaj kvalitetnog rada termike obrade znaaj termike - Pronalazi primjere obrade primjene termikih - Navodi podjelu obrada termike obrade - Analizira i uporeuje - Poznaje isto pojedine termike termike obrade obrade (kaljenje, arenje, - Shvata znaaj oputanje, ubacivanja ugljenika normalizovanje, u povrinske slojeve starenje) materijala - Zna hemijsko termike obrade (cementaciju, nitriranje, hromiranje, cijaniziranje) Ispitivanje materijala - Razvija odgovornost - Shvata znaaj - Obrazlae znaaj u radu ispitivanja ispitivanja - Razvija analitiko materijala materijala miljenje - Razlikuje statika i - Nabraja statika i dinamika ispitivanja dinamika ispitivanja - Objanjava postupke - Izvodi mjerenje ispitivanja tvrdoe statikim i materijala dinamikim zatezanjem, metodama pritiskom, - Vrednuje dobijene savijanjem i rezultate ispitivanja uvijanjem tvrdoe, izvodi - Navodi postupke ispitivanje ilavosti ispitivanja tvrdoe, materijala vrstoe i ilavosti - Uporeuje ilavost i - Poznaje postupke vrstou razliitih ispitivanja materijala materijala bez - Vri ispitivanje razaranja materijala ultrazvunim talasima
Seminarski rad: - isto termike obrade - Hemijsko termike obrade
Vjebe: - Odreivanje tvrdoe statikim i dinamikim metodama - Ispitivanja ilavosti arpijevom metodom - Odreivanje zatezne vrstoe materijala
16
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Breki, M. Vuki, Mainski materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992. - S. Drapi i drugi, Mainski materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Z. Simeunovi, Termika obrada sa ispitivanjem materijala, Zavod za udbenike, Sarajevo, 1976. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom raunarom sa multimedijskim paketom, uzorcima razliitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, - pismenih vjebi, najmanje jednom u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva - Diplomirani profesor mainstva - Diplomirani inenjer tehnologije - Diplomirani inenjer metalurgije - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Termika obrada - Materijali mainskih elemenata Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Tehniko crtanje sa - Elastine veze mainskim elementima - Leita i leajevi - Tehniko crtanje sa - Optereenja, naponi i mainskim elementima naprezanja mainskih elemenata - Elementi obrtnog kretanja - Praktina nastava - Runa i mainska obrada - Zagaenje vode, vazduha i zemljita
- Zatita materijala
- Materijali koji se koriste u - Ekologija i zatita ivotne mainstvu sredine
17
1.2.3. MEHANIKA 1. Naziv predmeta: MEHANIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 48 24 48 24
Ukupno 72 72
96
48
144
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje osnovnih pojmova iz oblasti mehanike. - Osposobljavanje za primjenu aksioma statike. - Sticanje znanja o uticaju djelovanja sistema sila u ravni. - Osposobljavanje za primjenu zakona statike. - Sticanje znanja o pojmu teita tijela i naina njegovog odreivanja. - Osposobljavanje za razlikovanje vrsta ravanskih nosaa i optereenja nosaa. - Sticanje znanja o trenju i vrstama trenja. - Poznavanje kretanja take i zakona trenja. - Sticanje znanja o zakonima promjene brzine i ubrzanja pri kretanju take i tijela. - Sticanje znanja o zakonima kretanja take i tijela. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje strune terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
18
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Statika krutog tijela - Razlikuje spoljanje i - Razvija smisao za - Objanjava pojam red i urednost sile unutranje sile - Navodi i razumije - Razlikuje pojedine - Stie sigurnost u radu aksiome statike vrste veza i crta - Upoznaje se sa reakcije veza vezama i reakcijama - Grafikom metodom veza razlae silu na - Navodi i objanjava komponente grafike i analitike - Grafikom metodom uslove ravnotee trai rezultantu sila - Objanjava moment - Postavlja statike sile, spreg sila i uslove ravnotee moment sprega - Postavlja analitike - Opisuje redukciju uslove ravnotee sistema sila na sistema sueljenih taku, glavni vektor i sila - Odreuje moment glavni moment sile za taku - Poznaje analitike i - Postavlja uslove grafike uslove ravnotee spregova ravnotee sistema sila proizvoljnih sila - Redukuje proizvoljni ravanski sistem sila na glavni vektor i glavni moment - Postavlja analitike uslove ravnotee sistema proizvoljnih sila Teite tijela - Shvata znaaj teita - Stie navike tanosti - Definie pojam teita tijela i sistematinosti u tijela - Objanjava teite radu - Odreuje teite homogene ravanske - Razvija logiko ravne homogene figure miljenje figure - Poznaje teite - Odreuje teite homogene linije homogene linije - Zna poloaj teita - Uoava poloaj nekih nekih homogenih geometrijskih tijela tijela Trenje klizanja i kotrljanja - Objanjava pojam i - Shvata znaaj trenja - Razvija logiko miljenje znaaj trenja - Razlikuje trenje - Navodi vrste trenja - klizanja i kotrljanja - Objanjava trenje - Odreuje intezitet, klizanja na pravac i smjer sile
Vjebe: - Grafiko razlaganje sile - Odreivanje momenta sile za taku - Odreivanje momenta sprega - Grafiko i analitiko odreivanje reakcija u osloncima - I grafiki rad (sistem proizvoljnih sila)
Vjebe: - Odreivanje teita homogene ravanske figure - Odreivanje teita homogene linije - II grafiki rad (teite homogene figure)
Vjebe: - Izraunavanje sile trenja kod klizanja i kotrljanja
19
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik horizontalnoj i kosoj trenja - Uoava zavisnost ravni koeficijenta trenja - Razumije otpore pri od vrste materijala i kotrljanju stanja dodirnih povrina
20
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Osnovi kretanja - Izraunava osnovne - Navodi, definie i - objanjava pojmove: veliine koje opisuju kretanje na osnovu - kretanje, zadatih podataka - put, - Pronalazi primjere - brzina, pravolinijskog - ubrzanje, kretanja - ugaona brzina, - Na primjeru toka - srednja brzina, objanjava kruno - ugaono ubrzanje - Definie i objanjava kretanje - Uoava razliku jednoliko izmeu jednolikopravolinijsko ubrzanog i jednolikokretanje take - Definie i objanjava usporenog kretanja kruno kretanje - Analizira kretanje take krutog tijela - Upoznaje se, - Odreuje brzinu razumije i take koja vri objanjava jednoliko sloeno kretanje ubrzano i usporeno kretanje - Obrazlae osnovna kretanja krutog tijela - Upoznaje se sa sloenim kretanjem take Mehaniki rad, energija, snaga - Definie i objanjava - Izraunava rad sile pri kretanju na pojam rada osnovu zadatih - Navodi rad: podataka - konstantne sile na - Izraunava kinetiku putu, i potencijalnu - sile u opruzi, energiju - sile tee - Objanjava kinetiku - Na osnovu zadanih podataka izraunava i potencijalnu snagu energiju - Odreuje stepen - Razumije i korisnog djelovanja objanjava pojam na osnovu korisne i snage - Definie i objanjava uloene snage stepen korisnog djelovanja Koliina kretanja, impuls sile - Razumije i - Izraunava koliinu objanjava koliinu kretanja i impuls sile
- Stie naviku tanosti Vjebe: i sistematinosti u - Izraunavanje puta, brzine i ubrzanja radu - Crtanje dijagrama puta i brzine - III grafiki rad Dijagrami kretanja kod jednako ubrzanog i usporenog kretanja
- Stie sigurnost i preciznost u radu - Razvija tehniku kulturu
Vjebe: - Izraunavanje rada - Izraunavanje kinetike i potencijalne energije - Izraunavanje stepena korisnog djelovanja
- Razvija sposobnost analiziranja i
Vjebe: - Izraunavanje
21
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik zakljuivanja kretanja - Definie pojam impulsa sile Optereanja, naprezanja, naponi, deformacije - Shvata spoljanje i - Razvija odgovornost - Definie i navodi unutranje sile pojam i vrste preciznost u radu - Pronalazi primjere optereenja - Razvija logiko mainskih elemenata miljenje - Razumije nominalno koji su izloeni i raunsko naprezanjima optereenje - Shvata pojam - Razumije i napona objanjava - Razlikuje i analizira naprezanja: normalne i - zatezanje, tangencijalne - pritisak, napone - smicanje, - Uporeuje elastine - savijanje, i plastine - uvijanje deformacije - Definie pojam - Crta i obrazlae napona - Objanjava normalne Hukov dijagram zavisnosti napona i i tangencijalne deformacije napone - Izraunava napone i - Objanjava deformacije za dozvoljeni napon i pojedina naprezanja stepen sigurnosti na konkretnim - Upoznaje se sa primjerima pojmom i vrstama - Dimenzionie deformacija poprene presjeke - Navodi razliku na osnovu oblika, izmeu elastinih i optereenja i vrste plastinih materijala deformacija - Definie i objanjava - Razlikuje i analizira aksijalne, polarne i geometrijske karakteristike ravnih centrifugalne momente inercije poprenih presjeka: ravnih poprenih - statiki moment presjeka povrine, - Odreuje otporne - aksijalni, polarni i momente povrina centrifugalni moment inercije, - otporni moment povrine, - poluprijenik inercije
Preporuke za izvoenje nastave impulsa sile i koliine kretanja
i Vjebe: - Odreivanje napona i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja - Oitavanje napona i deformacije sa Hukovog dijagrama - Dimenzionisanje poprenog presjeka na osnovu oblika optereenja i vrste materijala - IV grafiki rad Savijanje nosaa
22
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Plavi i drugi, Mehanika, statika i otpornost materijala, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - S. uri, Mehanika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - raunarom sa multimedijskim paketom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, - pismenih vjebi, najmanje jednom u polugoditu, - grafikih radova. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva - Diplomirani profesor mainstva - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Kinematika i dinamika kretanja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Tehniko crtanje sa - Optereenja, naponi i mainskim elementima naprezanja mainskih elemenata - Elementi obrtnog kretanja - Energetska postrojenja i - Hidroenergetska i termoenergetska postrojenja procesi
- Mehaniki rad, snaga - Stepen korisnog djejstva
23
1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 72
Ukupno 72 72
144
144
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje i razumijevanje osnovnih zakona elektrotehnike u jednosmjernim i naizmjeninim strujnim kolima. - Upoznavanje zakonitosti elektrinog i magnetnog polja. - Upoznavanje osnovnih pojmova, mjernog pribora, mjernih instrumenata u elektrinim mjerenjima. - Usvajanje znanja o materijalima, ureajima i tipovima elektrinih instalacija. - Osposobljavanje za raspoznavanje elektronskih elemenata i razumijevanje njihovog djelovanja u jednostavnim vezama. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
24
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovi elektrotehnike Uvodni dio - Poznaje raspored - Upoznaje se sa elementarnih strukturom estica u atomu materije - Razlikuje izolatore, - Objanjava ta je provodnike i atom i koje estice poluprovodnike sainjavaju atom Elektrostatika - Razlikuje naine - Razvija sposobnost - Objanjava pojam naelektrisavanja logikog naelektrisanog tijela razmiljanja i tijela - Odreuje silu koja povezivanja - Objanjava djeluje izmeu elektrostatiko takastih polje, njegove naelektrisanja karakteristike i - Predstavlja grafiki nain prikazivanja elektrino polje - Navodi Kulonov - Razlikuje zakon homogeno i - Definie sile u nehomogeno elektrinom polju elektrino polje - Zna kako se ponaa provodnik, a kako izolator u elektrinom polju - Definie elektrini - Izraunava potencijal i napon kapacitivnost - Definie elektrini ploastog kondenzator, kondenzatora kapacitivnost - Izraunava kondenzatora - Navodi vrste ekvivalentnu kondenzatora kapacitivnost - Nabraja naine povezivanja kondenzatora Jednosmjerne struje - Razvija analitiko - Analizira kako se - Objanjava pojam miljenje kree koliina jednosmjerne elektriciteta i struje smjer elektrine - Definie jainu i struje gustinu elektrine - Izraunava struje elektrinu - Zna sta je otpornost i elektrina elektrinu otpornost i provodnost na elektrina primjerima provodnost - Rjeava prosto - Navodi osnovne
25
- Demonstracija naelektrisavanja tijela
- Koristi otpornik, kalem i kondenzator kao pokazno sredstvo
Informativni ciljevi i sadraji uenik elemente elektrinog kola - Navodi i definie Omov zakon - Navodi Prvi Kirhofov zakon - Navodi naine vezivanja otpornika - Definie ekvivalentnu otpornost - Navodi Drugi Kirhofov zakon - Navodi i definie Dulov zakon - Definie elektrini rad i elektrinu snagu Elektromagnetizam - Upoznaje se sa pojmom magnetnog polja i njegovim karakteristikama - Objanjava magnetno polje struje u pravolinijskom provodniku i kalemu - Objanjava magnetnu indukciju i magnetni fluks - Objanjava elektromagnetnu silu - Objanjava elektrodinamiku silu - Objanjava pojavu elektromagnetne indukcije - Zna kada se u pravolinijskom provodniku i kalemu indukuje elektromotorna sila - Zna ta je samoindukcija - Objanjava pojavu meusobne indukcije
Formativni ciljevi uenik elektrino kolo - Odreuje ekvivalentnu otpornost, jainu elektrine struje i napon - Rjeava sloeno elektrino kolo pomou Kirhofovih zakona
- Odreuje smjer magnetne indukcije kod provodnika i kalema pravilom desne ruke - Uoava zavisnost magnetne indukcije i fluksa - Razlikuje elektromagnetnu od elektrodinamike sile - Shvata Lencov zakon - Shvata od ega zavisi veliina indukovane elektromotorne sile i kako se odreuje njen smjer - Uporeuje pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije
- Shvata vanost povezivanja uzroka i posljedica - Razvija mo zapaanja
26
Informativni ciljevi i sadraji uenik Naizmjenine struje - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima i oblicima naizmjeninih elektrinih veliina - Definie parametre naizmjeninih veliina - Navodi naine prikazivanja naizmjeninih veliina - Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeninih veliina - Navodi osnovne elemente u kolima naizmjenine struje - Objanjava ponaanje otpornika u kolu naizmjenine struje - Poznaje ponaanje kalema u kolu naizmjenicne struje - Objanjava ponaanje kondenzatora u kolu naizmjenine struje Trofazni sistemi - Zna osnovne karakteristike trofaznih sistema - Objanjava simetrini i nesimetrini trofazni sistem - Definie snage i energije trofaznih sistema - Upoznaje se sa potrebom trofaznih sistema u praksi
Formativni ciljevi uenik
Preporuke za izvoenje nastave - Koristi vremenske i fazorske dijagrame naizmjeninih veliina - Koristi eme vezivanja trofaznih sistema
- Razlikuje - Povezuje prethodno jednosmjerne i steena znanja naizmjenine - Razvija smisao za veliine preciznost i - Odreuje odgovornost u radu parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, krunu frekvenciju - Odreuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeninih veliina - Odreuje poetnu fazu, ukupnu fazu i faznu razliku - Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona na otporniku - Shvata pojam aktivne snage - Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kalemom - Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kondenzatorom - Shvata pojam reaktivne snage kalema i kondenzatora - Uporeuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema - Crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu - Poznaje definicije linijskih i faznih napona i struja
27
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Proizvodnja i prenos elektrine energije - Razlikuje vrste - Objanjava princip elektrana dobijanja i - Razlikuje osnovne proizvodnje elektrine ureaje elektrine energije u elektranama - Nabraja vrste - Poznaje osnovnu elektrana funkciju elemenata - Opisuje princip razvodnih rada hidroelektrane postrojenja - Nabraja elemente razvodnih postrojenja
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost zapaanja
Preporuke za izvoenje nastave - Posjeta hidroelektrani
28
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Elektrina mjerenja - Rauna apsolutne, - Upoznaje osnove relativne, procentne mjerenja i definie: greke - pojam veliine, jedinice, mjerenja i - Razlikuje analogne i digitalne mjerne tanosti instrumente - Definie greke u - Na mjernom mjerenju instrumentu razlikuje - Navodi osnovne mjerne instrumente i namjenu elemenata objanjava njihovu za podeavanje, namjenu oitavanje i (ampermetar, prikljuivanje voltmetar, ommetar, - Odreuje redoslijed unimjer) radnji prilikom - Zna nain mjerenja podeavanja i - Oitava mjerenu oitavanja vrijednost kod ampermetra / analognih i digitalnih voltmetra / ommetra mjernih instrumenata... ili unimjera - Zna pravilo prikljuivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafike simbole Osnovi elektrinih instalacija - Uoava razliku - Objanjava svrhu izmeu instalacija korienja vIsokog, niskog i elektrinih malog napona instalacija - Razlikuje dijelove - Objanjava elektrinih korienje napona u instalacija i razumije elektrinim ulogu svakog od njih instalacijama - Navodi osnovne - Shvata znaaj dijelove elektrinih propisa pri izradi instalacija instalacija - Navodi ulogu i znaaj - Uoava razliku postojanja standarda korisenja razliitih pri izradi elektrinih vrsta kablova pri izradi razliitih instalacija instalacija - Objanjava ulogu osnovnih elemenata - Razumije znaaj zatite od u elektrinim prekomjerne struje instalacijama - Identifikuje osnovne
- Jaa samouvjerenost - Koristi ampermetar, voltmetar, ommetar i i pouzdanost u radu - Razvija linu unimjer odgovornost prema higijeni i zdravlju
- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu
Vjebe: - Izrada jednostavnog projekta kune instalacije
29
uenik grafike simbole u projektima elektrine instalacije Osnovi elektrinih maina - Razlikuje vrste - Objanjava princip transformatora rada transformatora - Shvata primjenu - Navodi vrste transformatora u transformatora praksi - Objanjava obrtno - Rauna odnos magnetno polje transformacije - Objanjava princip - Razlikuje dijelove rada asinhronog asinhronog motora motora - Razlikuje sinhrone i - Objanjava princip asinhrone maine rada sinhronih - Shvata rad maina maina jednosmjerne struje i - Objanjava princip rada generatora i shvata njihovu motora jednosmjerne primjenu u praksi - Analizira opasna struje - Nabraja i objanjava djejstva elektrine struje propisane naine za zatitu od strujnog udara Osnovi elektronike - Razlikuje Poluprovodnici provodnike, - Upoznaje se sa poluprovodnike i strukturom izolatore poluprovodnika - Uoava razliku - Objanjava izmeu nastajanje poluprovodnika P i N poluprovodnika P i N tipa tipa - Uoava razliku meu Dioda provodnim i - Objanjava obrazovanje PN spoja neprovodnim stanjem diode - Definie direktno i inverzno polarisan PN - Shvata primjenu dioda u praksi spoj Bipolarni tranzistori - Uoava razliku izmeu tranzistora - Poznaje unutranju strukturu tranzistora PNP i NPN tipa - Crta karakteristike - Navodi vrste tranzistora tranzistora - Razlikuje stanja koja - Zna simbole i elektrode tranzistora postoje kod tranzistora koji radi - Objanjava princip kao prekida rada tranzistora na - Shvata primjenu modelu sa
Formativni ciljevi
Jaa samouvjerenost - Koristi skice i eme sinhronih i asinhronih i pouzdanost u radu Razvija linu maina odgovornost prema higijeni i zdravlju
Razvija sposobnost - Koristi elektronske logikog razmiljanja komponente kao pokazni materijal i povezivanja Navikava se na pridravanje propisa
30
Informativni ciljevi i sadraji uenik zajednikim emitorom - Objanjava bipolarni tranzistor kao prekida Fet i mosfet - Zna pojam i funkciju unipolarnog tranzistora (FET) - Objanjava jednosmjerni reim rada pojaavaa sa FETovima - Poznaje pojam i funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i Cmos) Tiristori - Zna konstrukciju tiristora Integrisana kola - Objanjava nastanak integrisanih kola - Navodi vrste integrisanih kola - Navodi karakteristine veliine i parametre operacionog pojaavaa - Navodi postojanje ostalih kola sa operacionim pojaavaima Logika kola - Navodi opte karakteristike logikih kola - Navodi osnovna logika kola - Objanjava invertor, logiko NI i NILI kolo
Formativni ciljevi uenik unipolarnih tranzistora u praksi Shvata primjenu tiristora u praksi Uoava razliku izmeu monolitnih i hibridnih kola Razlikuje invertujui i neinvertujui operacioni pojaava Razlikuje postojanje osnovnih kola sa operacionim pojaavaima Shvata ulogu pojedinih kola sa operacionim pojaavaima Razlikuje stanje postojanja logike nule i jedinice kod logikih kola Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logikih kola
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Justinijanovi, Elektrine instalacije i osvetljenje za drugi razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. - D. Martinovi, Elektrina merenja, Zavod za izdavanje udbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 1997. - R. Opai, Elektronika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.
31
- R. Opai, Osnove elektrotehnike za I razred trogodinjeg obrazovanja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz razliitih vrsta skica i ema u elektrotehnici i elektronici, uzorcima razliitih elktronskih komponenti. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Usmeno, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe, najmanje jedna u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike - Specijalista elektrotehnike (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Elektropneumatske komponente - Elektrina otpornost i provodljivost - Logika kola - Pojaavai - Proizvodnja i prenos elektrine energije - Dobijanje i proizvodnja elektrine energije - Trofazni sistemi - Prenos elektrine energije - Kompenzacija reaktivne enrgije Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mehatronika - Elektropneumatski elementi
- Energetska postrojenja i procesi
- Energetska efikasnost
- Izvori energije i transformacija energije - Procesi postrojenjima za dobijanje, transport i distribuciju elektrine energije - Energetska efikasnost kod elektrinih aparata u radu
32
1.2.5. TEHNOLOGIJA OBRADE 1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA OBRADE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72
Ukupno
72
72
72
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa livenja metala. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade deformacijom. - Sticane znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade oblikovanja lima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade spajanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade struganjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade rendisanja i provlaenja. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade buenjem i glodanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade bruenjem. - Sticanje znanja o nekonvencionalnim postupcima obrade. - Sticanje znanja o tehnolokim postupcima izrade. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
33
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Tehnologija livenja metala - Razlikuje pei za - Stie - Objanjava topljenje sistematinost u postupak livenja - Prepoznaje livaki radu - Navodi svojstva alat i pribor - Razvija pravilan materijala za - Razlikuje runu i odnos prema livenje mainsku izradu ouvanju - Opisuje livenje u kalupa materijalnih pjeanim dobara kalupima - Navodi materijale za izradu pjeanih kalupa - Opisuje izradu kalupa - Opisuje izradu jezgra - Opisuje gravitaciono livenje - Razlikuje vrste - Opisuje precizno livenja mainskim livenje u kalupima putem sa topivim - Livenje pod modelima pritiskom - Opisuje livenje u - Centrifugalno koljkastim kalupima livenje - Nabraja vrste - Neprekidno livenje livenja u metalnim - Livenje u vakuumu kalupima - Opisuje runo i mainsko livenje - Objanjava pojave pri ovravanju odlivaka - Opisuje zavrne radove na odlivcima Teorijske osnove obrade deformacijom - Stie - Objanjava pojam i - Razlikuje vrste samopouzdanje i deformacija vrste deformacija sigurnost u radu - Opisuje postupak - Navikava se na zagrijavanja pridravanje - Razlikuje slobodno materijala za propisa kovanje, kovanje obradu valjcima za deformacijom kovanje i kovanje u - Nabraja vrste pei kalupima za zagrijavanje - Prepoznaje maine - Objanjava pojam za kovanje kovanja
Seminarski rad - Livenje u pjeanim kalupima - Livenje u metalnim kalupima
Seminarski rad - Obrada kovanjem - Obrada presovanjem - Obrada valjanjem
34
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi vrste kovanja - Opisuje presovanje u kalupima - Navodi maine za presovanje - Opisuje osnovne karakteristike obrade istiskivanjem - Objanjava proces obrade valjanjem - Opisuje osnovne karakteristike procesa obrade vuenjem Oblikovanje lima - Objanjava pojam odvajanja - Upoznaje osnovne karakteristike procesa odsijecanja, probijanja i prosijecanja - Opisuje osnovne karakteristike alata za probijanje i prosijecanje - Objanjava pojam procesa savijanja - Upoznaje osnovne karakteristike procesa savijanja - Objanjava pojam izvlaenja lima - Opisuje osnovne karakteristike procesa izvlaenja lima Obrada spajanjem - Navodi postupke spajanja dijelova i konstrukcija - Objanjava spajanje lemljenjem - Objanajva pojam i karakteristike zavarivanja - Nabraja vrste
Formativni ciljevi uenik - Uporeuje kovanje i presovanje
- Razlikuje procese izrade valjanjem: - profila i limova, - cijevi, - navoja, - zupanika, - ice - Razlikuje alate i maine za vuenje
- Razlikuje odsijecanje, probijanje i prosijecanje - Razlikuje mainske makaze za sijeenje - Uporeuje probijanje i prosijecanje - Razlikuje vrste alata i maina za savijanje - Uporeuje ugaono, profilno, kruno i sloeno savijanje limova - Razlikuje vrste izvlaenja
- Navikava se na racionalno i paljivo izvoenje pojedinih zadataka
Seminarski rad - Oblikovanje lima odvajanjem - Oblikovanje lima savijanjem - Oblikovanje lima izvlaenjem
- Razlikuje tvrdo i meko lemljenje - Razlikuje opremu i pribor za gasno zavarivanje - Predvia pomone materijale za zavarivanje - Razlikuje postupke gasnog zavarivanja
- Stie sigurnost i preciznost u radu - Jaa samouvjerenost i samosvjesnost pri radu
Seminarski rad - Spajanje lemljenjem - Spajanje zavarivanjem
35
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Razlikuje ureaje i zavarivanja postupke - Opisuje gasno elektrootpornog zavarivanje zavarivanja - Opisuje postupak - Razlikuje elektrode pripreme gasnog kod elektrolunog zavarivanja zavarivanja - Objanjava gasno - Razlikuje vrste sjeenje metala spojeva i opisuje - Objanjava pripremu za elektrootporno zavarivanje zavarivanje - Razlikuje postupke - Objanjava runog i mainskog elektroluno elektrolunog zavarivanje zavarivanja - Navodi i opisuje opremu i pribor za elektroluno zavarivanje - Opisuje postupke elektrolunog zavarivanja - Objanjava postupak elektrolunog sijeenja metala - Objanjava postupak spajanja lijepljenjem Teorijske osnove obrade rezanjem - Upoznaje elemente - Razlikuje i izraunava glavno i obradnog sistema pomono kretanje - Opisuje kretanje kod obrade obratka i alata pri rezanjem obradi rezanjem - Obrazlae metode formiranja povrina - Prepoznaje osnovne elemente - Opisuje osnovni reznog alata princip i vrste - Uoava geometriju rezanja reznog alata - Definie proces rezanja i stvaranja - Uporeuje materijale za rezne strugotine alate - Navodi i opisuje - Razlikuje i sredstva za uporeuje okvirno, hlaenje i trakasto i kruno podmazivanje testerisanje - Nabraja vrste pripremaka - Upoznaje pokazatelje koji utiu na tanost
- Navikava se na pridravanje propisa i standarda - Stie pouzdanost u radu
Seminarski rad - Kinematika rezanja - Proces rezanja i pojave - Rezni alat
36
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik obrade - Navodi podjelu i poznaje osnovne elemente reznih alata - Opsuje postupak rezanja testerama Struganje - Razvija - Pronalazi vezu - Objanjava profesionalnu i izmeu operacije i pojmove operacija i linu odgovornost u zahvata zahvat pri obradi radu - Bira alate za struganjem pojedine operacije - Navodi vrste i - Razvija pozitivan obrade struganjem karakteristike alata stav prema - Bira za zadate za obradu kvalitetu u radu uslove parametre struganjem rezanja - Navodi vrste i namjenu pribora za - Uporeuje namjenu stezanje i vrste kretanja - Definie elemente pojedinih vrsta reima obrade strugova - Zna geometriju alata za struganje - Navodi osnovne vrste obrade struganjem i njihove karakteristike - Navodi podjelu, karakteristike i namjenu strugova - Navodi mjere zatite na radu Rendisanje i provlaenje - Razvija sposobnost - Analizira i - Razumije proces analitikog uporeuje kretanja obrade rendisanjem razmiljanja obratka i alata kod i namjenu struganja i rendisaljki - Razvija pozitivan rendisanja - Objanjava osnovne stav prema - Razlikuje alate za operacije pri kvalitetu u radu struganje i rendisanju rendisanje - Navodi vrste alata - Uporeuje namjenu za obradu na pojedinih vrsta rendisaljkama i rendisaljki njihovu geometriju - Razlikuje - Navodi osnovne karakteristike alata elemente reima za spoljanje i obrade kod unutranje rendisanja provlaenje - Poznaje podjelu - Pronalazi primjere rendisaljki
Seminarski rad - Podjela, osnovni sastavni dijelovi, karakteristike i namjena strugova
Seminarski rad: - Podjela rendisaljki - Reimi obrade kod rendisanja
Seminarski rad: - Maine za provlaenje
37
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Razumije proces obrade i namjenu maina za provlaenje - Objanjava osnovne operacije pri provlaenju - Navodi vrste alata za provlaenje - Navodi osnovne elemente reima obrade kod provlaenja - Poznaje podjelu maina za provlaenje - Navodi mjere zatite na radu Buenje - Razumije proces buenja i osnovna kretanja kod obrade buenjem - Objanjava osnovne operacije: buenje, uputanje, razvrtanje - Zna geometriju alata za buenje - Navodi osnovne elemente reima obrade - Navodi podjelu builica - Navodi mjere zatite na radu Glodanje - Razumije proces glodanja - Navodi osnovne karakteristike i kretanja kod glodanja - Objanjava osnovne operacije na glodalicama - Zna osnovne karakteristike alata za glodanje - Navodi osnovne elemente reima
Formativni ciljevi uenik profila izraenih unutranjim i spoljanjim provlaenjem
- Bira odgovarajui postupak za obradu otvora i rupa - Prepoznaje alate za pojedine operacije - Bira iz prirunika i kataloga za zadate uslove reima rezanja, vrijeme obrade i snagu rezanja - Uoava namjenu stone, stubne, radijalne, koordinantne i vievretene builice - Prepoznaje na primjerima naine glodanja i uoava njihove karakteristike - Bira za zadate uslove alate za glodanje i parametre rezanja - Uoava namjenu pojedinih vrsta glodalica
- Razvija smisao za preciznost
Seminarski rad: - Maine za buenje - Geometrija alata za buenje
- Navikava se na pridravanje propisa
Seminarski rad: - Podeoni aparat
- Razvija sigurnosti i
38
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik preciznosti u radu obrade - Navodi vrste i namjenu pribora za stezanje - Zna namjenu podionog aparata - Poznaje podjelu i vrste glodalica - Navodi mjere zatite na radu Bruenje - Uoava naine - Razvija tehniku - Navodi bruenja i njihove kulturu i smisao za karakteristike specifinosti red i urednost obrade bruenjem - Objanjava osnovne - Prepoznaje pojedine vrste operacije pri maina, alata i bruenju pribora u zavisnosti - Navodi oblike, vrste od njihove namjene i karakteristike alata - Analizira - Navodi osnovne karakteristike i elemente reima pronalazi obrade mogunosti - Objanjava primjene rune namjenu pribora pri brusilice bruenju - ita oznake tocila i - Poznaje podjelu i povezuje ih sa vrste brusilica karakteristikama - Opisuje postupke tocila glaanja, - Pronalazi primjere honovanja, primjene honovanja lepovanja i lepovanja - Poznaje alate za - Bira iz prirunika ili honovanje, kataloga alate lepovanje - Navodi mjere zatite na radu Izrada navoja i zupanika - Prepoznaje alate za - Stie naviku - Navodi naine sistematinosti u urezivanje navoja izrade navoja u radu runo i mainski zavisnosti od obima - Za odgovarajuu proizvodnje i vrste vrstu navoja bira navoja odgovarajui alat - Opisuje postupke - Uoava izrade navoja karakteristike - Navodi alate za izrade navoja na izradu navoja i pojedinim vrstama njihove maina karakteristike - Za zadate uslove - Objanjava odreuje elemente namjenu pomonih
Seminarski rad - Proces stvaranja strugotine kod bruenja - Karakteristike alata za bruenje
Seminarski rad: - Maine za ozubljenje - Alati za ozubljenje
39
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik reima obrade pribora kod rezanja - Prepoznaje alate za navoja izradu zupanika - Navodi i opisuje metode izrade zubaca zupanika - Opisuje postupak izrade zupanika na razliitim mainama - Navodi osnovne karakteristike alata za izradu zubaca zupanika - Navodi mjere zatite na radu Nekonvencionalni postupci obrade - Uporeuje - Navodi podjelu karakteristike nekonvencionalnih pojedinih vrsta postupaka obrade i nekonvencionalnih opisuje njihovu postupaka obrade namjenu - Objanjava principe - Pronalazi primjere primjene pojedinih elektrohemijske nekonvencionalnih obrade, obrade postupaka ultrazvukom, obrade elektroerozijom, laserom i drugim - Navodi mjere zatite na radu i zatite ivotne sredine Tehnoloki postupci - Uporeuje Osnovni pojmovi karakteristike - Nabraja osnovne pojedinane, tehnoloke procese serijske i masovne i objanjava proizvodnje osnovne elemente proizvodnih procesa - Klasifikuje pripremake prema - Navodi podjelu obliku i nainu pripremaka prema izrade obliku i nainu - Uoava faktore od izrade kojih zavisi veliina - Definie pojam dodatka za obradu dodatka za obradu - Za zadate uslove Baze i baziranje odreuje veliinu - Definie pojam dodatka za obradu baze, navodi vrste - Vri podjelu baza baza i nain prema njihovoj baziranja funkciji - Nabraja i
- Pozitivno procjenjuje vanost novih saznanja iz svoje struke
Seminarski rad: - Nove tehnologije obrade materijala
- Razvija analitinost i logiko miljenje - Navikava se na tanost - Stie samopouzdanje i sigurnost u radu
Vjebe: - Odreivanje dodataka za obradu za razliite vrste obrade
40
Informativni ciljevi i sadraji uenik objanjava osnovne principe za izbor baza - Objanjava naine oslanjanja i stezanja da bi se izbjegle greke baziranja Tanost obrade - Objanjava pojam tanosti obrade - Nabraja vrste dozvoljenih odstupanja Opti principi razrade tehnolokih postupaka - Navodi aktivnosti i principe projektovanja tehnolokog postupka i objanjava ih - Navodi elemente tehnoloke dokumentacije
Formativni ciljevi uenik - Oznaava take baziranja i stezanja - Oznaava dozvoljena odstupanja - Analizira radioniki crte, materijal, kotiranje, tehnologinost dijela kao osnovu za projektovanje tehnolokog postupka
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Simi, Z. Simi, Tehnologija obrade, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - M. Tesli, Tehnologija obrade, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1994. - D. Stojanovi, Tehnoloki postupci sa kontrolom, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici koja je opremljena raunarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajuim softverom i potrebnim brojem kataloga maina i alata, prirunika, tabela, ema, skica, uzorcima reznih i steznih alata. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, - pismenih vjebi, najmanje jednom u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine.
41
9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva - Diplomirani profesor mainstva - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja Struganje Rendisanje, provlaenje Glodanje Bruenje Izrada zavojnica Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Praktina nastava - Struganje Praktina nastava - Rendisanje, provlaenje Praktina nastava - Glodanje Praktina nastava - Bruenje Praktina nastava - Izrada zavojnica
42
1.2.6. HIDRAULIKA I PNEUMATIKA 1. Naziv predmeta: HIDRAULIKA I PNEUMATIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 56 56 112 16 16 32
Ukupno
72 72 144
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja iz hidraulike i pneumatike. - Sticanje znanja iz hidropneumatike. - Usvajanje znanja o nainu rada i mogunosti primjene pneumatskih i hidraulinih komponenti. - Razvijanje kreativnosti kroz projektovanje manjih pneumatskih i hidraulinih sistema. - Osposobljavanje za odravanje hidraulinih i pneumatskih sistema. - Osposobljavanje za projektovanje hidraulinih i pneumatskih sistema. - Osposobljavanje za korienje prirunika, standarda, tabela i drugih vrsta strunih tekstova. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje strune terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
43
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod u hidrauliku - Prepoznaje primjere - Razvija pozitivan - Upoznaje se sa odnos prema osnovnim pojmovima primjene hidraulike zanimanju u hidraulici Uoava prednosti i Navodi prednosti i nedostatke nedostatke primjene hidraulinih sistema hidraulike Razlikuje osnovne i - Definie osnovne i izvedene jedinice SI izvedene mjerne sistema veliine i jedinice SI - Pravilno primjenjuje sistema prefiks vrijednosti - Objanjava nain mjerene veliine prorauna zadate jedinica veliine iz jedinice - Prepoznaje jednog mjernog nesistematske sisetema u jedinice jedinice drugog Radna tenost hidraulikih sistema - Uporedjuje tenosti - Nabraja radne tenosti hidraulikih hidraulikih sistema sistema Hidrostatika - Razlikuje pojmove - Razvija sposobnost - Poznaje pojam: gustina, stiljivost i gustine, stiljivosti i analitikog viskozitet tenosti viskoziteta tenosti razmisljanja - Rjeava zadatke - Razumije i koristei osnovne objanjava: formule iz hidraulike pritisak, potisak, - Pronalazi primjere protok, primjene zakona stepen korisnosti hidraulike - Upoznaje ureaje za - Uoava razliku kod mjerenje pritiska, ureaja za mjerenje - ureaje sa pritiska tenostima, - mehanike ureaje, elektrine ureaje Kinematika i dinamika tenosti - Objanjava strujanje - Prepoznaje primjere - Shvata vanost nauke u isticanja tenosti tenosti kroz cijevi: svakodnevnom ivotu kroz otvore otpor kretanja, - Rjeava zadatake iz hidrauliki udar, kinematike i kavitacija dinamike tenosti - Objanjava - Ovladava pojmovima Bernulijevu otpora i protoka pri jednainu strujanju tenosti
44
Vjezbe: - Izvodi mjerenje raznim ureajima za mjerenje pritiska
Vjebe: - Rjeavanje jednostavnih zadataka iz kinematike i dinamike tenosti
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Komponente hidraulikih sistema - Uoava sastavne - Razumije i dijelove pumpe objanjava - Analizira visinu komponente hidraulinog sistema: usisavanja, jedinini rad i gubitke pumpi, - Prepoznaje nain razvodnika, regulacije rada ventila, pumpe hidromotora, - Analizira promjenu preistaa, obrtaja radnog kola, rezervoara, promjenu akumulatora i spoljanjeg prenika vezivnih elemenata i ponaanje obrtne - Nabraja vrste pumpi pumpe u zavisnosti od - Izraunava korisnu kretanja radnih snagu i stepen elemenata iskorienja pumpe - Upoznaje sastavne - Razlikuje oznake dijelove pumpi Poznaje funkciju razvodnika prema pumpi i obrazlae broju prikljunih principe rada otvora i broju - Objanjava poloaja analitiko ukljuivanja odreivanje snage - Uporeuje paralelno pumpe i stepena i redno vezivanje iskorienja razvodnika u bloku - Nabraja vrste - Razlikuje hidrauline razvodnika prema razvodnike konstrukciji, nainu otvorenog i aktiviranja, prema zatvorenog toka upravljanju i prema Odreuje tip broju poloaja razvodnika u ukljuivanja zavisnosti od radnog - Poznaje funkciju pritiska razvodnika i - Uoava zatitnu obrazlae princip ulogu sistema, rada klipnih, ventila za ploastih i ogranienje pritiska razvodnika sa Razlikuje ulogu sjeditem ventila za pritisak i - Nabraja vrste ventila protok u zavisnosti - Uporeuje rad podeavanja pritiska hidraulinog motora, protoka ili spreava- obrtnog i nja prolaska radne translatornog tenosti kretanja - Poznaje ulogu - Odreuje korisnu ventila i obrazlae snagu radnog cilindra princip rada hidromotora
Razvija logiko Vjebe: zakljuivanje - Prikazuje runo Razvija pozitivan aktiviranje stav prema novim razvodnika saznanjima - Montira vezivne Stie samopouzdanje elemente na razliite naine i sigurnost u radu
45
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Nabraja vrste hidromotora u zavisnosti od kretanja radnog elementa - Upoznaje sastavne dijelove hidromotora i obrazlae princip rada - Nabraja vrste preistaa prema mjestu ugradnje - Poznaje funkciju preistaa i materijale od kojih se izrauje Hidrauliki sistemi - Demonstrira funkcionalnu emu hidraulikih sistema - Navodi primjenu hidraulikih sistema
Formativni ciljevi uenik - Uoava potrebu eeg mijenjanja preistaa i nain rukovanja pri vrenju zamjene - Crta simbole komponenata
- Uoava i razlikuje dijelove hidraulikih sistema - Izrauje funkcionalne eme
Vjebe: - Izarada ema hidraulikog sistema pomou simbola - Izrada ema i simulacija rada hidraulikog sistema pomou FLUIDSIM softvera - Vizuelno prikazivanje elemenata sistema
Projektovanje hidraulikih sistema - Razvija smisao za - Anatalizira eme - Objanjava nain hidraulinih sistema projektovanja timski rad hidrulikih sistema - Proraunava paremetre sistema: - Navodi parametre silu, snagu, brzinu, koji utiu na pritisak i protok na hidrauliki sistem osnovu tehnikih zahtjeva - Uoava potrebne komponente hidraulikog sistema Odravanje hidraulikih sistema - Shvata znaaj - Izvodi oitavanje na - Shvata vanost ouvanja ivotne odravanja mjernim sredine hidrauliih sistema instrumentima - Navodi prednosti izmjerene parametre redovne kontrole sistema: pritisak, parametara sistema: protok, pritiska, protoka temperaturu, brzinu temperature, brzine, - Vrsi korekciju pojedinih sile parametara sistema
Vjebe: - Oitavanje na mjernim ureajima vrijednosti parametara hidraulikih sistema
46
Formativni ciljevi uenik u skladu sa tehnolokim procesom - Uoava potrebu za kontrolom: radne tenosti, filtera, sigurnosnih ventila, akumulatora, cjevovoda na curenje radne tenosti - Uoava potrebu za podmazivanjem mehanikih dijelova
47
Razred: TREI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Uvod u pneumatiku - Prepoznaje primjere - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima primjene pneumatike u pneumatici - Uoava prednosti i - Navodi prednosti i nedostatke primjene nedostatke pneumatskih sistema pneumatike - Definie osnovne i - Razlikuje osnovne i izvedene mjerne izvedene jedinice SI veliine i jedinice SI sistema sistema - Pravilno primjenjuje - Objanjava nain prefiks vrijednosti pretvaranja iz mjerne veliine jedinica jednog jedinica mjernog sistema u - Prepoznaje jedinice drugog nesistematske mjernog sistema jedinice Podjela i primjena pneumatike - Pronalazi primjere - Objanjava fizika primjene svojstva gasova pneumatike Poznaje pojam - Razlikuje i analizira pritiska, gustine i pojedine temperature gasova pneumatske - Razumije i komponente objanjava: - Rjeava zadatake promjene stanja koristei osnovne gasa, formule iz vlanost vazduha, pneumatike strujanje gasova, otpore pri strujanju gasova, stvaranje kondenzata Komponente pneumatskih sistema - Upoznaje, razumije i - Razlikuje ulogu osnovnih objanjava komponenata i komponente uslove primjene pneumatskih - Razlikuje radijalne i sistema: aksijalne kompresore kompresore, kompresorske Analizira rad stanice, aksijalnog i suae, pripremnu radijalnog kopresora grupu za vazduh, - Vrednuje ulogu razvodnike, ventile, kompresora u pneumatske motore, sistemu vezivne elemente - Analizira elemente - Nabraja vrste kompresorske
- Razvija odgovornost i Vjebe: - Izvodi mjerenje objektivnost pritiska razliitim - Razvija sposobnost ureajima za logikog misljenja mjerenje pritiska
- Razvija smisao za rad i urednost - Stie sigurnost u radu
Vjebe: - Prikazati aktiviranje razvodnika i ventila Montirati vezivne elemente na vie naina
- Razvija sposobnost analitikog razmiljanja - Razvija smisao za rad i urednost
Vjebe: - Izrada ema pneumatskog sistema pomou simbola
48
Informativni ciljevi i sadraji uenik kompresora prema kretanju radnog elementa i prema principu rada - Upoznaje sastavne dijelove kompresora - Obrazlae ulogu i princip rada kompresora - Nabraja sastavne dijelove kompresorske stanice: pogonski motor, rezervoar, sigurnosni ureaj, filter za vazduh i prenosnici mehanike i pneumatske energije - Poznaje funkciju pripremne grupe za vazduh: preistaa vazduha, regulacionog ventila pritiska i zauljivaa - Nabraja vrste razvodnika prema konstrukciji, nainu aktiviranja, prema upravljanju i prema broju poloaja ukljuivanja - Poznaje funkciju razvodnika i objanjava princip rada: klipnih, ploastih i razvodnika sa sjeditem - Nabraja vrste ventila u zavisnosti podeavanja pritiska, protoka ili spreavanja prolaska vazduha - Poznaje ulogu i objanjava princip rada ventila - Nabraja vrste pneumatskih motora
Formativni ciljevi uenik stanice od kojih zavisi njen rad Uoava znaaj rezervoara za vazduh, za kompresor Vrednuje znaaj suenja vazduha kod kompresora Analizira ulogu preistaa vazduha i regulatora pritiska za pneumatske ureaje Razlikuje oznake razvodnika prema broju prikljunih otvora i broja poloaja ukljuivanja Uporeuje paralelno i redno vezivanje razvodnika u bloku Odreuje tip razvodnika u zavisnosti od radnog pritiska Uoava zatitnu ulogu ventila za ogranienje pritiska Razlikuje ulogu ventila za pritisak i protok Uporeuje pneumatske motore obrtnog i translatornog djejstva Uoava znaaj pneumatskih motora u raketnoj industriji, kod automatskih maina i presa Crta simbole pojedinih komponenti
49
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik u zavisnosti od kretanja radnog elementa - Upoznaje sastavne dijelove motora i obrazlae princip rada pneumatskih motora Projektovanje pneumatskih sistema - Rjeava parametre - Analizira eme pneumatskih sistema sistema: pritisak, silu na osnovu - Razlikuje glavne i tehnikih zahtjeva pomone - Uoava potrebne komponente i komponente kriterijume primjene pneumatskog sistema u praktinom rjeavanju problema kao to je kompresorska stanica Odravanje pneumatskih sistema - Izvodi oitavanje na - Shvata znaaj mjernim odravanja pneumatskih sistema instrumentima izmjerene parametre - Navodi prednosti redovne kontrole pneumatskog pritiska, sile sistema: protok, oitavanja na pritisak, mjernim temperatura, brzina instrumentima Uoava potrebu za kontrolu: preistaa vazduha, hermetinosti, podmazivanja Osnovi hidropneumatike - Navodi prednosti - Uporeuje hidraulike i karakteristike pneumatike i njihove hidraulike i zajednike primjene pneumatike i uoava prednosti korienja hidropneumatike Hidropneumatski sistemi - Upoznaje, razumije i - Analizira eme hidropneumatskih objanjava sistema komponente - Uoava dijelove hidropneumatskog hidropneumatskih sistema: dvosmjerni sistema razvodnici, ventili, Uoava znaaj hidropneumatski
- Razvija smisao za timski rad
Vjebe: - Izrada ema i simulacija rada pneumatskog sistema pomou FLUIDSIM softvera
- Razvija pravilan odnos prema higijeni i zdravlju
- Razvija logiko zakljuivanje
- Stie samopouzdanje i sigurnost
50
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik cilindri, razervoari, dvosmjernih klip i klipnjaa razvodnika Projektovanje hidropneumatskih sistema - Navodi primjenu - Uvia vezu teorije i - Navodi primjenu hidropneumatskih prakse hidropneumatskih sistema sistema - Odredjuje parametre - Demonstrira funkcionalnu emu hidropneumatskog hidropneumatskog sistema sistema - Odredjuje potrebne hidrauline i pneumatske komponente
Vjebe: - Crtanje ema hidropneumatskih sistema
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - P. Mitrovi, Z. Radojevi,Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Nikoli, Hidrauline,pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikoli, Pneumatika i hidraulika, kolska knjiga, Zagreb, 2006. - R. Selmi, . Koi, Termodinamika i termotehnika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1990. - C. Kova, Termodinamika, Zavod za udbenike, Sarajevo, 1988. - Z. Vladimir, Pneumatika, Zavod za udbenike, Beograd, 1980. - Orbovi, aic, Hidraulika, Zavod za udbenike, Beograd, 1985. - T. Basta, Mainska hidraulika, Nauna knjiga, Beograd, 1972. - S. Nikoli, Osnove automatizacije, Nauna knjiga, Beograd, 1992. - M. Popov, S. Kosovac, Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1983. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za Fluid Sim, - dijaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima, - dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, emama hidraulickih i pneumatskih sistema, uzorcima i modelima hidraulikih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vrsi se putem: usmenih odgovora, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu, pismenih vjezbi, najmanje jednom u polugoditu. Zakljucna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljucna ocjena na kraju skolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine.
51
9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva - Diplomirani profesor mainstva - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Osnovi hidraulike - Kinematika i dinamika tenosti - Hidraulika i pneumatika - Hidraulika - Pneumatika Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Energetska postrojenja i - Hidroenergetska postrojenja procesi - Mjerenje, automatizacija i regulacija - Mehatronika - Mjerenje veliina - Komponente hidraulikih sistema - Komponente pneumatskih sistema - Hidrauliki pribori za stezanje i pridravanje - Pneumatsko stezanje i pridravanje - Ravnomjerno kretanje ili stalni posmak kod maina, alatki - Idealni gasovi
- Hidraulika - Pneumatika - Hidropneumatika
- Praktina nastava
- Fizika svojstva gasova
- Termodinamika i termotehnika
52
1.2.7.ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 1. Naziv predmeta: ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 72 66 210 36 72 66 174
Ukupno
108 144 132 384
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama, konstrukcijama i principima rada energetskih postrojenja. - Sticanje znanja o osnovnim principima eksploatacije postrojenja sa aspekta ekonominosti i raspoloivosti. - Sticanje znanja iz domena regulacije i odravanja postrojenja. - Razumijevanje energetskih procesa u postrojenjima za dobijanje elektrine i toplotne energije. - Sticanje znanja o dobijanju,transportu i distribuciji goriva. - Sticanje znanja o energetskim procesima kod finalnih potroaa. - Uoavanje znaaja utede energije i njenog racionalnog korienja. - Upoznavanje postupka projektovanja energetskih sistema. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanjem strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
53
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Podjela i osnovne karakteristike energetskih postrojenja - Razvija sposobnost - Izraava ulogu - Definie pojam vrednovanja energetskih energetskog postrojenja u postrojenja procesima dobijanja - Navodi podjelu energije energetskih - Razlikuje termo, postrojenja prema hidro i izvorima energije gasoenergetska - Objanjava osnovne postrojenja karakteristike - Analizira osnovne postrojenja karakteristike postrojenja Hidroenergetska postrojenja - Razlikuje akcione i - Razvija sposobnost - Navodi podjelu zapaanja, reakcione turbine hidroenergetskih analiziranja i - Analizira rad postrojenja zakljuivanja - Objanjava akciono i Peltonove turbine - Ocjenjuje reakciono djejstvo najpovoljnije uslove vodenog mlaza dobijanja snage - Navodi sastavne - Vrednuje akciono dijelove vodenih djejstvo vodenog turbina mlaza - Obrazlae - Crta trouglove brzina kriterijume izbora turbina - Uoava gubitke - Navodi karakteristike snage i izraunava stepen iskorienja i objanjava rad Peltonove turbine Peltonove turbine - Uoava dijelove - Objanjava Peltonove karakteristike i turbine:sprovodni princip rada Fransisove reakcione aparat, radno kolo, ureaj za regulaciju, turbine zamajac,leita, - Obrazlae kuite karakteristike i - Vrednuje reakciono princip rada djejstvo vodenog Kaplanove turbine mlaza - Opisuje postupak - Prepoznaje dijelove regulacije rada Fransisove turbine: vodenih turbina sprovodno kolo, - Objanjava radno kolo, ureaj analitiko za regulaciju, odreivanje snage vratilo, leita turbine i stepena - Analizira uticaj iskorienja specifinog broja - Navodi obrtaja i varijante hidromainsku
54
Vjebe: - Izraunavanje snage turbina i stepena iskorienja - Izraunavanje brzine i crtanje trouglova brzina - Izraunavanje snage i stepena iskorienja pumpnog postrojenja
Seminarski rad: - Hidroenergetsko postrojenje sa Peltonovom turbinom - Hidroenergetsko postrojenje sa Kaplanovom turbinom - Pumpno postrojenje
Informativni ciljevi i sadraji uenik opremu - Objanjava pumpno postrojenje -
Formativni ciljevi uenik Fransisovih turbina s obzirom na brzohodnost Identifikuje sastavne dijelove Kaplanove turbine Uoava specifinost radnog kola i ureaja za regulisanje Kaplanove turbine Izraunava snagu turbine Vrednuje automatsku regulaciju rada, snage i broja obrtaja vratila Razlikuje hidraulike razvodnike otvorenog i zatvorenog toka Identifikuje ulogu hidraulikog prenosnika Prepoznaje sastavne dijelove pumpnog postrojenja Analizira visinu usisavanja, jedinini rad i gubitke energije Odreuje brzine i crta trouglove brzina fluidne mase u radnom prostoru Uoava uticaj oblika lopatica radnog kola na rad centrifugalne pumpe Analizira promjenu obrtaja radnog kola, promjenu spoljanjeg prenika i ponaanje centrifugalne pumpe Prepoznaje nain regulacije rada pumpnog postrojenja Analizira gubitke energije u pumpnom
55
uenik postrojenju - Izraunava korisnu snagu i stepen iskorienja pumpnog postrojenja Termoenergetska postrojenja - Uoava vanost - Analizira rad - Navodi definiciju i ouvanja ivotne termoenergetskih podjelu sredine postrojenja termoenergetskih - Razvija potrebu - Uporeuje postrojenja ekonominog kondenzaciona i - Ilustruje toplotne korienja energije toplifikaciona eme postrojenja termoenergetskih - Pravi tehnoloku postrojenja emu - Definie kotlovsko termoenergetskog postrojenje postrojenja - Navodi podjelu - Vrednuje zadatak kotlova kotlovskog - Obrazlae postrojenja vrelovodne kotlove - Uporeuje - Navodi podjelu energetska, parnih kotlova industrijska,grijna i - Objanjava princip kombinovana rada parnog kotla kotlovska - Objanjava toplotni postrojenja bilans - Analizira strujnu - Nabraja i opisuje emu vrelovodnog elemente parnog kotla kotla - Razlikuje stabilne i - Upoznaje pokretne kotlove konstrukcije parnih - Uporeuje kotlove sa kotlova - Objanjava potpalu prirodnom i kotla prinudnom - Obrazlae cirkulacijom opsluivanje kotla u - Identifikuje radu i obustavu rada cilindrine kotlove i kotla kotlove sa - Poznaje ureaje za vodogrijnim cijevima loenje uglja - Analizira princip - Opisuje ureaje za rada parnog kotla loenje tenim i - Pravi emu tokova gasovitim gorivom predajnika i - Navodi i objanjava prijemnika toplote u ureaje za parnom kotlu preiavanje dimnih - Vrednuje toplotni bilans parnog kotla gasova - Upoznaje ureaj za - Uoava toplotne gubitke transport i skladitenje vrstih - Analizira ulogu
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izraunavanje snage i stepena iskorienja parne turbine - Crtanje ema termoenergetskih postrojenja - Grafiko prikazivanje promjene pritiska i brzine u akcionim i reakcionim turbinama - Crtanje eme kotlovskog postrojenja Seminarski rad: Kotlovsko postrojenje Akcione turbine Reakcione turbine Toplane
56
Informativni ciljevi i sadraji uenik produkata sagorijevanja - Objanjava sistem za snabdijevanje postrojenja vodom - Opisuje postrojenje za hemijsku pripremu vode - Poznaje ventilatore za termoenergetska postrojenja - Objanjava cijevni sistem i armaturu - Navodi ureaje za komprimovani vazduh - Objanjava transformaciju energije u turbinama - Navodi podjelu parnih turbina - Opisuje osnovne elemente parnih turbina - Objanjava princip rada parnih turbina - Objanjava parno turbopostrojenje - Ilustruje emu toplane
Formativni ciljevi uenik zagrijaa vode Analizira zadatak isparivaa Uporeuje konvektne i registarske isparivae Prepoznaje ulogu pregrijaa pare Uporeuje kotlove na vrsto,teno i gasovito gorivo Prepoznaje elemente parnih kotlova Planira postupak potpale kotla Interpretira postupak opsluivanja kotla u radu Pravi emu gazdinstva za gorivo Analizira ureaj za sagorijevanje u sloju Prepoznaje ureaje za sagorijevanje u letu Uporeuje gorionike za tena goriva sa rasprivaem pod pritiskom i rotacionim rasprivaem Uporeuje difuzni gorionik i gorionik sa cijevima za gasovito gorivo Analizira ureaje za preiavanje dimnih gasova Razlikuje multiciklonski i mokri opraiva Izraava ulogu ureaja za manipulaciju i skladitenje vrstih produkata sagorijevanja Pravi emu transporta ljake i
57
Informativni ciljevi i sadraji uenik -
Formativni ciljevi uenik pepela Uporeuje otvoreni i zatvoreni sistem vodosnabdijevanja postrojenja Uoava razliku izmeu rashladnih kula sa prirodnom i prinudnom promajom Analizira postupak hemijske pripreme vode Uoava ulogu ventilatora Pravi emu promaje u kotlovskom postrojenju Uporeuje prirodnu, vjetaku uravnoteenu i vjetaku forsiranu promaju Analizira ulogu armature termoenergetskog postrojenja Uoava finu, zapornu, zatitnu, regulacionu, grubu i kontrolnu armaturu Pravi emu postrojenja za komprimovani vazduh Interpretira ulogu parnih turbina u termoenergetskom postrojenju Razlikuje akcione i reakcione turbine Uporeuje aksijalne i radijalne turbine Prepoznaje osnovne elemente parne turbine Uoava kuite, sprovodni aparat, lopatice, vratilo, zaptivae,rotor
58
uenik - Analizira princip rada jednostepene akcione De Lavalove turbine - Crta dijagram promjene pritiska i brzine u radnom kolu turbine - Analizira rad Kertisove dvostepene turbine - Analizira rad Parsonove reakcione turbine - Analizira princip rada kondenzacione jednooklopne parne turbine Podjela i osnovne karakteristike energetskih postrojenja - Razvija sposobnost - Odreuje ulogu - Definie pojam vrednovanja energetskih energetskog postrojenja u postrojenja procesima dobijanja - Navodi podjelu energije energetskih - Razlikuje termo, postrojenja prema hidro i izvorima energije gasoenergetska - Objanjava osnovne postrojenja karakteristike - Analizira osnovne postrojenja karakteristike postrojenja Hidroenergetska postrojenja - Razlikuje akcione i - Razvija sposobnost - Navodi podjelu zapaanja, reakcione turbine hidroenergetskih analiziranja i - Analizira rad postrojenja zakljuivanja - Objanjava akciono i Peltonove turbine - Ocjenjuje reakciono djejstvo najpovoljnije uslove vodenog mlaza dobijanja snage - Navodi sastavne - Shvata akciono dijelove vodenih djejstvo vodenog turbina mlaza - Obrazlae - Crta trouglove brzina kriterijume izbora turbina - Uoava gubitke - Navodi karakteristike snage i izraunava stepen iskorienja i objanjava rad Peltonove turbine Peltonove turbine - Uoava dijelove - Objanjava Peltonove karakteristike i
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izraunavanje snage turbina i stepena iskorienja - Izraunavanje brzine i crtanje trouglova brzina - Izraunavanja snage i stepena iskorienja pumpnog postrojenja
59
Informativni ciljevi i sadraji uenik princip rada Fransisove reakcione turbine - Obrazlae karakteristike i princip rada Kaplanove turbine - Opisuje postupak regulacije rada vodenih turbina - Objanjava analitiko odreivanje snage turbine i stepena iskorienja - Navodi hidromainsku opremu - Objanjava pumpno postrojenje
Formativni ciljevi uenik turbine:sprovodni aparat, radno kolo, ureaj za regulaciju, zamajac,leita, kuite Shvata reakciono djejstvo vodenog mlaza Prepoznaje dijelove Fransisove turbine: sprovodno kolo, radno kolo, ureaj za regulaciju, vratilo, leita Razlikuje varijante Fransisovih turbina s obzirom na brzohodnost Identifikuje sastavne dijelove Kaplanove turbine Uoava specifinost radnog kola i ureaja za regulisanje Kaplanove turbine Izraunava snagu turbine Razlikuje hidraulike razvodnike otvorenog i zatvorenog toka Analizira ulogu hidraulikog prenosnika Prepoznaje sastavne dijelove pumpnog postrojenja Analizira visinu usisavanja, jedinini rad i gubitke energije Odreuje brzine i crta trouglove brzina fluidne mase u radnom prostoru Uoava uticaj oblika lopatica radnog kola na rad centrifugalne pumpe Analizira promjenu
Seminarski rad: - Hidroenergetsko postrojenje sa Peltonovom turbinom - Hidroenergetsko postrojenje sa Kaplanovom turbinom - Pumpno postrojenje
60
uenik obrtaja radnog kola, promjenu spoljanjeg prenika i ponaanje centrifugalne pumpe - Prepoznaje nain regulacije rada pumpnog postrojenja - Analizira gubitke energije u pumpnom postrojenju - Izraunava korisnu snagu i stepen iskorienja pumpnog postrojenja Termoenergetska postrojenja - Uporeuje - Uoava vanost - Navodi definiciju i kondenzaciona i ouvanja ivotne podjelu toplifikaciona sredine termoenergetskih postrojenja - Razvija potrebu postrojenja - Pravi tehnoloku ekonominog - Ilustruje toplotne emu korienja energije eme termoenergetskog termoenergetskih postrojenja postrojenja - Uporeuje - Definie kotlovsko energetska, postrojenje industrijska,grijna i - Navodi podjelu kombinovana kotlova kotlovska - Obrazlae postrojenja vrelovodne kotlove - Analizira strujnu - Navodi podjelu emu vrelovodnog parnih kotlova kotla - Objanjava princip - Razlikuje stabilne i rada parnog kotla pokretne kotlove - Objanjava toplotni - Uporeuje kotlove sa bilans - Nabraja i opisuje prirodnom i elemente parnog prinudnom kotla cirkulacijom - Upoznaje - Identifikuje konstrukcije parnih cilindrine kotlove i kotlova kotlove sa - Objanjava potpalu vodogrijnim cijevima kotla - Analizira princip - Obrazlae rada parnog kotla opsluivanje kotla u - Pravi emu tokova radu i obustavu rada predajnika i kotla prijemnika toplote u - Poznaje ureaje za parnom kotlu loenje uglja - Vrednuje toplotni
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izraunavanje snage i stepena iskorienja parne turbine - Crtanje ema termoenergetskih postrojenja - Grafiko prikazivanje promjene pritiska i brzine u akcionim i reakcionim turbinama - Crtanje eme kotlovskog postrojenja Seminarski rad: - Kotlovsko postrojenje - Akcione turbine - Reakcione turbine - Toplane
61
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Opisuje ureaje za loenje tenim i gasovitim gorivom - Navodi i objanjava ureaje za preiavanje dimnih gasova - Upoznaje ureaj za transport i skladitenje vrstih produkata sagorijevanja - Objanjava sistem za snabdijevanje postrojenja vodom - Opisuje postrojenje za hemijsku pripremu vode - Poznaje ventilatore za termoenergetska postrojenja - Objanjava cijevni sistem i armaturu - Navodi ureaje za komprimovani vazduh - Objanjava transformaciju energije u turbinama - Navodi podjelu parnih turbina - Opisuje osnovne elemente parnih turbina - Objanjava princip rada parnih turbina - Objanjava parno turbopostrojenje - Ilustruje emu toplane
Formativni ciljevi uenik bilans parnog kotla Uoava toplotne gubitke Analizira ulogu zagrijaa vode Analizira zadatak isparivaa Uporeuje konvektne i registarske isparivae Interpretira ulogu pregrijaa pare Uporeuje kotlove na vrsto,teno i gasovito gorivo Prepoznaje elemente parnih kotlova Planira postupak potpale kotla Interpretira postupak opsluivanja kotla u radu Pravi emu gazdinstva za gorivo Analizira ureaj za sagorijevanje u sloju Prepoznaje ureaje za sagorijevanje u letu Uporeuje gorionike za tena goriva sa rasprivaem pod pritiskom i rotacionim rasprivaem Uporeuje difuzni gorionik i gorionik sa cijevima za gasovito gorivo Analizira ureaje za preiavanje dimnih gasova Razlikuje multiciklonski i mokri opraiva Analizira ulogu ureaja za manipulaciju i skladitenje vrstih
62
Formativni ciljevi uenik produkata sagorijevanja Pravi emu transporta ljake i pepela Uporeuje otvoreni i zatvoreni sistem vodosnabdijevanja postrojenja Uoava razliku izmeu rashladnih kula sa prirodnom i prinudnom promajom Analizira postupak hemijske pripreme vode Uoava ulogu ventilatora Pravi emu promaje u kotlovskom postrojenju Uporeuje prirodnu, vjetaku uravnoteenu i vjetaku forsiranu promaju Analizira ulogu armature termoenergetskog postrojenja Uoava finu, zapornu, zatitnu, regulacionu, grubu i kontrolnu armaturu Pravi emu postrojenja za komprimovani vazduh Analizira ulogu parnih turbina u termoenergetskom postrojenju Razlikuje akcione i reakcione turbine Uporeuje aksijalne i radijalne turbine Prepoznaje osnovne elemente parne turbine
63
Formativni ciljevi uenik Uoava kuite, sprovodni aparat, lopatice, vratilo, zaptivae,rotor Analizira princip rada jednostepene akcione De Lavalove turbine Crta dijagram promjene pritiska i brzine u radnom kolu turbine Analizira rad Kertisove dvostepene turbine Analizira rad Parsonove reakcione turbine Interpretira princip rada kondenzacione jednooklopne parne turbine
64
Razred: TREI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Gasoenergetska postrojenja - Interpretira ulogu - Definie gasoenergetskih gasoenergetsko postrojenja postrojenje - Razlikuje akcione i - Navodi podjelu reakcione gasne gasnih turbina - Objanjava rad gasne turbine - Analizira rad gasne turbine turbine - Poznaje elemente - Prepoznaje princip gasne turbine rada gasne turbine - Objanjava sa pogonom na teno gasnoturbinska postrojenja gorivo otvorenog i - Analizira rad gasnog zatvorenog toka turbopostrojenja - Obrazlae ulogu i otvorenog i princip rada zatvorenog toka turbokompresora - Analizira rad - Navodi ulogu gasoturbinskog hladnjaka i postrojenja povrinskog zagrijaa - Uoava razliku izmeu grijne - Objanjava grijnu komore i povrinskog komoru zagrijaa - Navodi zatitne - Uoava i vrednuje ureaje gasnih ulogu hladnjaka turbopostrojenja izduvnih gasova - Razlikuje radijalne i aksijalne kompresore - Analizira rad aksijalnog i radijalnog turbokompresora - Vrednuje ulogu regulatora sigurnosti - Identifikuje princip rada graninog regulatora temperature i releja za iskljuivanje Nuklearna postrojenja - Navodi osnovne - Uporeuje prednosti karakteristike i nedostatke gradnje nuklearnih nuklearnih postrojenja postrojenja - Objanjava proces - Shvata proces nuklearne fisije dobijanja nuklearne - Poznaje osnovne energije elemente nuklearnog - Prepoznaje elemente
65
Socijalizacijski ciljevi uenik Razvija ekoloku svijest Razvija analitiko i logiko miljenje
Vjebe: - Izraunavanje snage gasne turbine - Izbor turbokompresora
Seminarski rad: - Gasoturbinsko postrojenje otvorenog toka - Gasoturbinsko postrojenje zatvorenog toka
Razvija ekoloku Vjebe: svijest - Crtanje toplotnih Razvija odgovornost i ema nuklearnog postrojenja preciznost u radu Seminarski rad: - Nuklearne elektrane
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik nuklearnog postrojenja reaktora:tijelo, - Obrazlae proces reflektor, sistem za rada nuklearnog hlaenje, sistem za postrojenja regulaciju i bioloki - Navodi probleme tit skladitenja radioaktivnog otpada - Analizira ulogu generatora pare i opasnosti od - Crta i analizira radioaktivnog toplotne eme zraenja nuklearnog postrojenja sa jednim i dva kola - Identifikuje problem skladitenja radioaktivnog otpada pri zamjeni goriva - Ocjenjuje opasnost od radioaktivnog zraenja u sluaju otkaza Solarna postrojenja - Prepoznaje elemente - Navodi primjenu ravnog ploastog sunevog zraenja kolektora - Navodi i opisuje - Razlikuje i elemente solarnih uporeuje postrojenja fokusirajue - Obrazlae princip kolektore sa ravnim, rada solarnih koninim i postrojenja parabolinim ogledalima - Analizira rad solarnog postrojenja - Prepoznaje ulogu kolektora, turbine, kondenzatora, cirkulacione pumpe i generatora - Odreuje stepen korisnosti sunanih kolektora - Analizira sistem solarnog grijanja sa toplotnom pumpom - Ocjenjuje rad sistema za zagrijavanje vode pomou energije sunca sa elektrinim
Razvija Vjebe: interesovanje za - Crtanje eme solarne nove i budue elektrane tehnologije za - Izraunavanje proizvodnju energije stepena iskorienja sunanih kolektora Formira pozitivan stav prema ouvanju okoline Seminarski rad: - Solarna elektrana - Sistem solarnog grijanja sa toplotnom pumpom
66
uenik dopunskim grijanjem Geotermalna postrojenja - Prepoznaje - Objanjava pojam geotermalne geotermalne energetske izvore energije - Analizira postrojenje - Navodi primjenu koje koristi geotermalne geotermalnu vodu za energije - Nabraja geotermalne dobijanje energije - Crta i analizira emu izvore geotermalnog - Navodi i objanjava postrojenja geotermalna - Prepoznaje elemete postrojenja geotermalnog postrojenja:izmjenji va toplote,turbinu, pumpu, kondenzator Vjetroelektrane - Izraunava snagu - Obrazlae snagu vjetra vjetra - Analizira uticaj - Objanjava rad brzine vjetra na rad postrojenja za vjetroelektrane proizvodnju elektrine energije - Crta i analizira postrojenje sa na raun energije generatorom vjetra spregnutim preko zupanika sa osovinom elise - Analizira postrojenje sa generatorom pogonjenim vazdunom turbinom - Prepoznaje elemente postrojenja: generator, elisa, vazduna turbina Elektrane na bio masu - Poznaje osobine bio - Vrednuje efekte korienja bio mase mase koja se koristi za proizvodnju za proizvodnju energije energije - Analizira rad - Objanjava proces postrojenja na bio transformacije masu energije bio mase - Obrazlae rad postrojenja za dobijanje energije iz bio mase
Formativni ciljevi
Stie interesovanje za nove tehnologije proizvodnje energije
Uoava vanost ouvanja ivotne sredine
Seminarski rad: - Vjetroelektrane
Uoava vanost ouvanja ivotne sredine
67
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Izvori energije i transformacija energije - Uoava vanost - Analizira znaaj - Navodi znaaj ouvanja ivotne energije i uoava energije za sredine njenu primjenu egzistenciju i razvoj - Vrednuje rezerve drutva energije i njenu - Poznaje obnovljive i potronju neobnovljive izvore - Prepoznaje energije - Navodi vrsta, tena, obnovljive i neobnovljive gasovita i nuklearna energetske izvore goriva - Objanjava znaaj i - Analizira karakteristike mogunosti vrstih,tenih i korienja energije gasovitih goriva vode,sunca,vjetra, - Vrednuje bio mase karakteristike - Obrazlae principe i nuklearnog goriva i znaaj podruje primjene transformacije - Analizira procese energije transformacije - Navodi vidove energije korienja transformisane energije Procesi u postrojenjima za dobijanje goriva - Analizira postupke - Uoava vanost - Navodi i opisuje promjene ouvanja ivotne postrojenja za oblika,smanjenja sredine preradu uglja balasta i promjene - Ilustruje proces sastava gorive mase pripreme vrstog uglja goriva - Pravi emu - Obrazlae proces postrojenja za pripreme ugljenog drobljenje uglja praha - Objanjava postupke - Analizira proces drobljenja pomou prerade nafte drobilice sa valjcima - Poznaje procese pripreme tenih - Ocjenjuje efekte goriva suenja uglja u - Objanjava postupak rotacionim suarama prerade prirodnog - Pravi emu gasa postrojenja za - Navodi postupak i pripremu uglja objanjava - Shvata proces obogaivanje spraivanja uglja nuklearnog goriva - Vrednuje proces rada ventilatorskog mlina sa udarnim lopaticama - Analizira procese
68
Seminarski rad: - Goriva
Vjebe: - ematski prikaz procesa pripreme uglja - ematski prikaz procesa prerade nafte
Seminarski rad: - Priprema vrstog goriva - Priprema tenog goriva
Formativni ciljevi uenik frakcione destilacije, rafinisanja, reforminga i dorade nafte Crta emu postrojenja za destilaciju nafte Analizira rad postrojenja za tenu ekstrakciju Analizira proces pripreme prirodnog gasa Uoava razloge odstranjivanja vrstih estica i tenosti iz gasa Uoava potrebu odstranjivanja vlage i sumpornih jedinjenja pomou adsorbera Prepoznaje postrojenja i sudove za teni gas Vrednuje pogonsko preventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom Analizira proces pripreme nuklearnog goriva Analizira proces tene ekstrakcije Interpretira membranski separacioni proces razdvajanja izotopa
69
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Proceci u postrojenjima - Opisuje proces dobijanja elektrine energije u hidroelektranama - Objanjava energetski bilans i tehnikoenergetsku efikasnost hidroenergetskih sistema - Navodi i objanjava proces dobijanja elektrine energije u termoelektranama sa parnim blokom - Obrazlae proces rada termoelektrane sa gasnim blokom - Poznaje proces dobijanja elektrine energije u nuklearnim elektranama - Objanjava procese u postrojenjima za proizvodnju elektrine i toplotne energije - Obrazlae energetski bilans i efikasnost rada u termoelektranama - Opisuje procese dobijanja elektrine energije u solarnim,geotermalni m, vjetroelektranama i elektranama na bio masu - Navodi znaaj i ulogu pojedinih postrojenja u elektroenergetskom sistemu
Socijalizacijski ciljevi uenik uenik za dobijanje elektrine energije - Razvija sposobnost Vrednuje pojam logikog transformacije razmiljanja potencijalne - Stie pozitivan energije vode u odnos prema nainu elektrinu energiju Razlikuje pribranske proizvodnje i korienja i derivacione elektrine energije hidroelektrane Crta pribransku emu za velike denivelacije Odreuje snagu hidroelektrane Vrednuje energetski koeficijent korisnosti Analizira proces transformacije hemijske energije goriva u elektrinu energiju Pravi emu kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom Crta i analizira kruni proces u kondenzacionoj termoelektrani Rauna koliinu toplote koja se dovede i one koja se izmijeni u kondenzatoru Crta emu termoelektrane sa regenerativnim dogrijavanjem vode Crta i analizira toplotni ciklus termoelektrane sa dvostepenim turbinskim postrojenjem i dogrijavanjem pare - Interpretira proces rada u termoelektrani sa gasnim blokom Formativni ciljevi
Vjebe: - Crtanje pribranskih i derivacionih ema - ematski prikaz rada kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom - ematski prikaz rada termoelektrane sa gasnim blokom - ematski prikaz rada nuklearne elektrane - ematski prikaz rada geotermalne elektrane
70
Formativni ciljevi
Procesi u postrojenjima - Navodi procese dobijanja toplotne energije - Obrazlae proces rada toplane - Ilustruje eme toplifikacionih postrojenja i objanjava njihov rad - Navodi direktni i indirektni sistem daljinskog grijanja
uenik Analizira proces rada gasne termoelektrane otvorenog i zatvorenog toka Izraunava proizvodni kapacitet generatora Analizira proces dobijanja elektrine energije u nuklearnim elektranama Analizira procese u postrojenjima za kombinovanu proizvodnju elektrine i toplotne energije Pravi Senkijev dijagram za kondenzacione termoelektrane Odreuje energetski stepen iskorienja Izraunava energetski bilans postrojenja Analizira proces dobijanja elektrine energije u solarnim elektranama Vrednuje proces korienja geotermalnih izvora za proizvodnju elektrine energije za dobijanje toplotne energije - Shvata vanost o Vjebe: Razlikuje i racionalnom - Izrada toplotnih uporeuje korienju toplotne ema postrojenja za postrojenja za energije dobijanje toplotne dobijanje toplotne energije energije Uoava znaaj kotlovskog postrojenja za dobijanje toplotne energije Analizira proces korienja toplotne
71
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Obrazlae proces dobijanja toplotne energije iz geotermalnih izvora - Ilustruje i objanjava eme korienja geotermalne energije - Opisuje proces dobijanja toplotne energije korienjem energije sunca - Objanjava postupak dobijanja toplotne energije pomou rashladnih ureaja i toplotnih pumpi - Poznaje kombinovani proces dobijanja toplotne energije pomou sunevih kolektora i toplotne pumpe - Obrazlae energetski bilans i efikasnost postrojenja za dobijanje toplotne energije
Formativni ciljevi uenik energije dobijene u parnoturbinskom postrojenju ematski prikazuje gasnoturbinsko postrojenje za proizvodnju energije i iskorienjem toplote izlaznih gasova prije isputanja u atmosferu Dokazuje ulogu toplifikacionih postrojenja Uporeuje procese dobijanja toplotne energije koja se koristi u tehnoloke svrhe i energije za grijanje i pripremu sanitarne tople vode Analizira toplifikaciono postrojenje sa izmjenjivaima toplote, vrela voda, vodena para Razlikuje direktne i indirektne toplifikacione sisteme Prepoznaje komponente direktnog i indirektnog toplifikacionog postrojenja sa vrelovodnim kotlom Analizira proces toplifikacionog postrojenja sa kaskadnim izmjenjivaem Shvata proces dobijanja toplotne energije korienjem geotermalne vode Vrednuje primjenu suneve energije za
72
uenik zagrijavanje vode - Vrednuje kombinovanu primjenu toplotne pumpe i kolektora - Pravi bilans dobijene toplotne energije - Izraunava cijenu proizvedene jedinine toplotne energije - Rauna koliinu proizvedene toplotne energije Procesi u sistemima za transport i distribuciju energije - Analizira zadatak - Navodi postrojenja - Shvata vanost postrojenja za za dopremu goriva ouvanja transport i - Opisuje transport i materijalnih dobara distribuciju energije - Stie odgovornost o distibuciju vrstog goriva potovanju propisa i - Razlikuje unutranji - Objanjava transport i spoljanji transport uputstava ugljenog praha - Vrednuje ulogu - Obrazlae transport i skladita distribuciju tenog - Razlikuje skladita goriva sa obrtnim ureajem - Objanjava transport za slaganje, mosnim i distribuciju gasovitih kranom i prstenasta skladita goriva - Pravi emu - Obrazlae naine transporta uglja transporta i distribucije elektrine - Vri izbor transportera energije - Objanjava transport - Analizira proces i distribuciju toplotne pripreme i transporta ugljenog energije praha - Ocjenjuje ulogu gazdinstva za teno gorivo - Uporeuje transport tenih goriva saobraajnim sredstvima i cijevima - Vrednuje ulogu cijevnog sistema za transport tenog goriva - Pravi emu linijskog i prstenastog
Formativni ciljevi
Vjebe: - ematski prikaz transporta uglja - Izrada ema cijevnog sistema za transport tenog i gasovitog goriva - ematski prikaz toplovoda za daljinsko grijanje
Seminarski rad: Distribucija elektrine energije Distribucija toplotne energije
73
uenik snabdijevanja potroaa tenim gorivom - Uoava razliku izmeu magistralnog, distributivnog i razvodnog gasovoda - Pravi emu gasne razvodne mree kune instalacije - Pravi podjelu elektrinih dalekovoda - Razlikuje nain podzemnog i nadzemnog polaganja elektrinih vodova - Uoava tipove stubova u prenosnoj mrei - Analizira mogunosti transporta i distribucije toplotne energije - Uporeuje razne naine voenja potisne i povratne cijevi u sistemima daljinskog grijanja Energetski procesi kod finalnih potroaa - Prepoznaje znaaj - Shvata vanost - Obrazlae finalnu energije kod finalnih racionalnog potronju energije potroaa korienja energije - Definie stepen - Odreuje stepen energetske energetske efikasnosti - Objanjava specifinu korisnosti - Izraunava potronju energije specifinu potronju - Definie stepen energije energetskog - Uoava mjesta inteziteta korienja energije u - Definie gubitke u intervalu proizvodnje industriji primarne energije - Izraunava - Definie ukupni i koeficijent korisnosti normirani stepen energije kod ureaja korisnosti ureaja - Uoava korienje - Navodi potronju energije u finalne energije u saobraaju
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izrada energetskih ema procesa na mjestu korisne potronje Seminarski rad: - Potronja energije u industriji - Potronja energije u saobraaju - Potronja energije u poljoprivredi
74
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Analizira strukturu industriji finalne potronje - Obrazlae potronju energije u saobraaju energije u saobraaju - Poznaje potronju - Dokazuje da je energije u stepen korisnosti poljoprivredi energije u - Obrazlae strukturu saobraaju vrlo mali korisne energije u linoj i drutvenoj - Identifikuje potronji potronju energije u poljoprivredi - Analizira specifinu potronju energije u procesu suenja - Izraunava stepen korisnosti ureaja i maina u poljoprivredi - Prepoznaje osnovne potroae energije u linoj i drutvenoj potronji - Izraunava koeficijent korisnosti energije kod malih potroaa Uteda energije i njeno racionalno korienje - Dokazuje mogunost - Shvata znaaj o - Poznaje pojam tednji i manjeg utroka tednje energije racionalnom energije i rada za - Navodi mogunosti korienju energije isti korisni efekat tednje energije - Predvia - Obrazlae metode racionalizaciju racionalizacije energije kroz energije iskorienje odvedene toplote, izbor odgovarajueg goriva, smanjenje gubitaka konvekcijom i zraenjem, pravilnim rukovanjem ureajima i optimalnom korienju svih vidova energije Eksploatacija i odravanje energetskih postrojenja - Navodi i objanjava - Uoava osnovni - Shvata znaaj
Vjebe: - Izrada energetskog bilansa sistema za proizvodnju i potronju energije
Seminarski rad:
75
uenik zadatak energetskog postrojenja u toku eksploatacije - Odreuje koeficijent pouzdanosti rada - Vrednuje planske zastoje zbog remonta i njege - Pravi dijagrame startovanja postrojenja - Analizira postupke tekueg i preventivnog odravanja - Pravi plan izvoenja remonta Projektovanje energetskih sistema - Izvodi postupak - Navodi osnovne - Razvija principe sistematinost u projektovanja projektovanja radu energetskih sistema - Obrazlae osnove - Planira tehno projektovanja ekonomske termoenergetskih karakteristike sistema termoenergetskog - Objanjava osnove sistema projektovanja hidro - Pravi plan cjevovoda postrojenja i armature termoenergetskog postrojenja - Pravi plan toplifikacionog sistema - Pravi projekat pumpnog postrojenja:izbor pumpe, mjesto postavljanja, trasa cjevovoda, mjerna mjesta, protok,geodetska visina dizanja - Pravi proraun snage pumpe, pogonskog motora, stepen iskorienja za dato pumpno postrojenje Procesi u postrojenjima za dobijanje elektrine energije - Opisuje proces - Razlikuje pribranske - Razvija sposobnost
Informativni ciljevi i sadraji uenik kriterijume za ocjenu pouzdanosti, pogonske spremnosti i ekonominosti rada - Obrazlae osnovne principe na kojima se zasniva eksploatacija postrojenja - Navodi postupke odravanja postrojenja - Poznaje propise odravanja i eksploatacije energetskih postrojenja
Formativni ciljevi
Socijalizacijski Preporuke za ciljevi izvoenje nastave uenik potovanja propisa i - Tekue i preventivno uputstava odravanje energetskih postrojenja
Vjebe: - Izrada projektnih zadataka iz energetskih sistema
Vjebe:
76
Informativni ciljevi i sadraji uenik dobijanja elektrine energije u hidroelektranama - Objanjava energetski bilans i tehnikoenergetsku efikasnost hidroenergetskih sistema - Navodi i objanjava proces dobijanja elektrine energije u termoelektranama sa parnim blokom - Obrazlae proces rada termoelektrane sa gasnim blokom - Poznaje proces dobijanja elektrine energije u nuklearnim elektranama - Objanjava procese u postrojenjima za proizvodnju elektrine i toplotne energije - Obrazlae energetski bilans i efikasnost rada u termoelektranama - Opisuje procese dobijanja elektrine energije u solarnim,geotermalni m, vjetroelektranama i elektranama na bio masu - Navodi znaaj i ulogu pojedinih postrojenja u elektroenergetskom sistemu -
Socijalizacijski Preporuke za ciljevi izvoenje nastave uenik uenik - Crtanje pribranskih i i derivacione logikog derivacionih ema hidroelektrane razmiljanja - ematski prikaz rada Crta pribransku - Stie pozitivan emu za velike odnos prema nainu kondenzacione denivelacije proizvodnje i termoelektrane sa Odreuje snagu korienja parnim blokom hidroelektrane elektrine energije - ematski prikaz rada Vrednuje energetski termoelektrane sa koeficijent korisnosti gasnim blokom - ematski prikaz rada Shvata proces transformacije nuklearne elektrane hemijske energije - ematski prikaz rada goriva u elektrinu geotermalne energiju elektrane Pravi emu kondenzacione termoelektrane sa parnim blokom Crta i analizira kruni proces u kondenzacionoj termoelektrani Rauna koliinu toplote koja se dovede i one koja se izmijeni u kondenzatoru Crta emu termoelektrane sa regenerativnim dogrijavanjem vode Crta i analizira toplotni ciklus termoelektrane sa dvostepenim turbinskim postrojenjem i dogrijavanjem pare Shvata proces rada u termoelektrani sa gasnim blokom Analizira proces rada gasne termoelektrane otvorenog i zatvorenog toka - Izraunava proizvodni kapacitet generatora - Interpretira proces Formativni ciljevi
77
Formativni ciljevi
Procesi u postrojenjima - Navodi procese dobijanja toplotne energije - Obrazlae proces rada toplane - Ilustruje eme toplifikacionih postrojenja i objanjava njihov rad - Navodi direktni i indirektni sistem daljinskog grijanja - Obrazlae proces dobijanja toplotne energije iz geotermalnih izvora - Ilustruje i objanjava eme korienja geotermalne energije - Opisuje proces dobijanja toplotne
uenik dobijanja elektrine energije u nuklearnim elektranama Analizira procese u postrojenjima za kombinovanu proizvodnju elektrine i toplotne energije Pravi Senkijev dijagram za kondenzacione termoelektrane Odreuje energetski stepen iskorienja Izraunava energetski bilans postrojenja Analizira proces dobijanja elektrine energije u solarnim elektranama Interpretira proces korienja geotermalnih izvora za proizvodnju elektrine energije za dobijanje toplotne energije - Razvija svijest o Vjebe: Uoava znaaj racionalnom - Izrada toplotnih kotlovskog korienju toplotne ema postrojenja za postrojenja za energije dobijanje toplotne dobijanje toplotne energije energije Analizira proces korienja toplotne energije dobijene u parnoturbinskom postrojenju ematski prikazuje gasnoturbinsko postrojenje za proizvodnju energije i iskorienjem toplote izlaznih gasova prije isputanja u atmosferu Shvata ulogu toplifikacionih
78
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik postrojenja energije korienjem energije sunca - Uporeuje procese - Objanjava postupak dobijanja toplotne dobijanja toplotne energije koja se energije pomou koristi u tehnoloke rashladnih ureaja i svrhe i energije za toplotnih pumpi grijanje i pripremu - Poznaje kombinovani sanitarne tople vode proces dobijanja - Analizira toplotne energije toplifikaciono pomou sunevih postrojenje sa kolektora i toplotne izmjenjivaima pumpe toplote, vrela - Obrazlae energetski voda,vodena para bilans i efikasnost - Razlikuje direktne i postrojenja za indirektne dobijanje toplotne toplifikacione energije sisteme - Prepoznaje komponente direktnog i indirektnog toplifikacionog postrojenja sa vrelovodnim kotlom - Analizira proces toplifikacionog postrojenja sa kaskadnim izmjenjivaem - Shvata proces dobijanja toplotne energije korienjem geotermalne vode - Vrednuje primjenu suneve energije za zagrijavanje vode - Vrednuje kombinovanu primjenu toplotne pumpe i kolektora - Pravi bilans dobijene toplotne energije - Izraunava cijenu proizvedene jedinine toplotne energije - Rauna koliinu proizvedene toplotne energije
79
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Procesi u sistemima za transport i distribuciju energije - Razvija svijest o - Shvata zadatak - Navodi postrojenja ouvanju postrojenja za za dopremu goriva materijalnih dobara transport i - Opisuje transport i distribuciju energije - Stie odgovornost o distibuciju vrstog potovanju propisa i goriva - Razlikuje unutranji - Objanjava transport i spoljanji transport uputstava ugljenog praha - Vrednuje ulogu - Obrazlae transport i skladita distribuciju tenog - Razlikuje skladita goriva sa obrtnim ureajem - Objanjava transport za slaganje, mosnim i distribuciju gasovitih kranom i prstenasta skladita goriva - Pravi emu - Obrazlae naine transporta uglja transporta i distribucije elektrine - Vri izbor transportera energije - Objanjava transport - Analizira proces i distribuciju toplotne pripreme i transporta ugljenog energije praha - Shvata ulogu gazdinstva za teno gorivo - Uporeuje transport tenih goriva saobraajnim sredstvima i cijevima - Vrednuje ulogu cijevnog sistema za transport tenog goriva - Pravi emu linijskog i prstenastog snabdijevanja potroaa tenim gorivom - Uoava razliku izmeu magistralnog, distributivnog i razvodnog gasovoda - Pravi emu gasne razvodne mree kune instalacije - Shvata podjelu elektrinih dalekovoda
Vjebe: - ematski prikaz transporta uglja - Izrada ema cijevnog sistema za transport tenog i gasovitog goriva - ematski prikaz toplovoda za daljinsko grijanje
Seminarski rad: - Distribucija elektrine energije - Distribucija toplotne energije
80
uenik - Razlikuje nain podzemnog i nadzemnog polaganja elektrinih vodova - Uoava tipove stubova u prenosnoj mrei - Analizira mogunosti transporta i distribucije toplotne energije - Uporeuje razne naine voenja potisne i povratne cijevi u sistemima daljinskog grijanja Energetski procesi kod finalnih potroaa - Shvata znaaj - Razvija svijest o - Obrazlae finalnu energije kod finalnih racionalnom potronju energije potroaa korienju energije - Definie stepen - Odreuje stepen energetske energetske efikasnosti - Objanjava specifinu korisnosti - Izraunava potronju energije specifinu potronju - Definie stepen energije energetskog - Uoava mjesta inteziteta korienja energije u - Definie gubitke u intervalu proizvodnje industriji primarne energije - Izraunava - Definie ukupni i koeficijent korisnosti normirani stepen energije kod ureaja korisnosti ureaja - Uoava korienje - Navodi potronju energije u finalne energije u saobraaju industriji - Analizira strukturu - Obrazlae potronju finalne potronje energije u saobraaju energije u saobraaju - Poznaje potronju - Dokazuje da je energije u stepen korisnosti poljoprivredi energije u - Obrazlae strukturu saobraaju vrlo mali korisne energije u linoj i drutvenoj - Identifikuje potronji potronju energije u poljoprivredi - Analizira specifinu potronju energije u procesu suenja
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izrada energetskih ema procesa na mjestu korisne potronje Seminarski rad: - Potronja energije u industriji - Potronja energije u saobraaju - Potronja energije u poljoprivredi
81
uenik - Izraunava stepen korisnosti ureaja i maina u poljoprivredi - Prepoznaje osnovne potroae energije u linoj i drutvenoj potronji - Izraunava koeficijent korisnosti energije kod malih potroaa Uteda energije i njeno racionalno korienje - Dokazuje mogunost - Razvija svijest o - Poznaje pojam racionalizaciji manjeg utroka tednje energije korienja energije energije i rada za - Navodi mogunosti isti korisni efekat tednje energije - Predvia - Obrazlae metode racionalizaciju racionalizacije energije kroz energije iskorienje odvedene toplote, izbor odgovarajueg goriva, smanjenje gubitaka konvekcijom i zraenjem, pravilnim rukovanjem ureajima i optimalnom korienju svih vidova energije Eksploatacija i odravanje energetskih postrojenja - Razvija svijest o - Navodi i objanjava - Shvata osnovni kriterijume za ocjenu zadatak energetskog znaaju potovanja postrojenja u toku propisa i uputstava pouzdanosti, pogonske spremnosti i eksploatacije - Odreuje koeficijent ekonominosti rada - Obrazlae osnovne pouzdanosti rada principe na kojima se - Vrednuje planske zasniva eksploatacija zastoje zbog postrojenja remonta i njege - Navodi postupke - Pravi dijagrame odravanja startovanja postrojenja postrojenja - Poznaje propise - Analizira postupke odravanja i tekueg i eksploatacije preventivnog
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izrada energetskog bilansa sistema za proizvodnju i potronju energije
Seminarski rad: - Tekue i preventivno odravanje energetskih postrojenja
82
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik energetskih odravanja postrojenja - Pravi plan izvoenja remonta Projektovanje energetskih sistema - Shvata postupak - Navodi osnovne - Razvija projektovanja principe sistematinost u energetskih sistema projektovanja radu - Planira tehno - Obrazlae osnove ekonomske projektovanja karakteristike termoenergetskih termoenergetskog sistema sistema - Objanjava osnove projektovanja hidro - Pravi plan cjevovoda i armature postrojenja termoenergetskog postrojenja - Pravi plan toplifikacionog sistema - Pravi projekat pumpnog postrojenja:izbor pumpe, mjesto postavljanja, trasa cjevovoda, mjerna mjesta, protok,geodetska visina dizanja - Pravi proraun snage pumpe, pogonskog motora, stepen iskorienja za dato pumpno postrojenje
Vjebe: - Izrada projektnih zadataka iz energetskih sistema
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Radovanovi, D. Voronjec, M.Bogner,Energetski procesi, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,1985. - M. Bogner, R. Topi, B. Jaimovi,Energetski procesi, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,1995. - LJ. Brki i drugi, Energetska postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - LJ.Brki,V. Bekavac, S. Markovi,Termoenergetska postrojenja,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,1989. - D. Debeljkovi, Termoenergetski procesi, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001. - R. Misita,Elektrina postrojenja, Zavod za udbenike, Sarajevo,1982. - J. Miler, Parne i plinske turbine,Tehnika knjiga, Zagreb,1965.
83
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici opremljenoj raunarom i projektorom, dijapozitivima iz energetskih postrojenja i procesa,emama termoenergetskih postrojenja. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - Usmenih odgovora, najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - pisanih vjebi, najmanje jedna u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. - Uraeni seminarski radovi. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Hidroenergetska postrojenja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Hidraulika i pneumatika - Osnovi hidraulike - Kinematika i dinamika Mehanika tenosti Mjerenje, automatizacija i - Mehaniki rad, snaga regulacija - Stepen korisnog djelovanja Praktina nastava - Komponente hidraulikih sistema - Mjerenje veliina - Desnokretni kruni procesi - Pretvaranje toplote u mehaniki rad - Turbine i turbinska postrojenja - Eksploatacija i odravanje termoenergetskih postrojenja - Toplotne maine i ureaji - Desnokretni kruni procesi - Postrojenja i sudovi za teni gas - Eksploatacija i odravanje energetskih postrojenja - Nuklearna energija - Mjere i zatita ivotne sredine - Osnovi tehnike grijanja i hlaenja
- Termoenergetska postrojenja
- Termodinamika i termotehnika - Praktina nastava - Industrijska postrojenja
- Gasoenergetska postrojenja - Termodinamika i termotehnika - Praktina nastava - Nuklearna postrojenja - Praktina nastava - Ekologija i zatita ivotne sredine
- Solarna postrojenja
84
Znanja - Izvori energije i transformacija energije
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Sagorijevanje - Termodinamika i - Pretvaranje toplotne u termotehnika mehaniku energiju - Elektrotehnika sa - Proizvodnja elektrine elektronikom energije - Termodinamika i termotehnika - Elektrotehnika sa elektronikom - Goriva - Dobijanje i proizvodnja elektrine energije - Trofazni sistemi - Potpuno i nepotpuno sagorijevanje - Osnovi tehnike grijanja - Lijevokretni kruni procesi - Toplovodno, vrelovodno i parovodno postrojenje - Unutranji transport - Prenos elektrine energije - Centralno i daljinsko grijanje - Gasne stanice i postrojenja za teni gas - Obnovljivi i neobnovljivi energetski izvori - Energetska efikasnost korienja ureaja - Energetska efikasnost sistema grijanja i hlaenja - Energetska efikasnost u domainstvu - Tehnika i tehnoloka dokumentacija - Pogonski propisi i tehnike mjere bezbjednosti - Odravanje termoenergetskih postrojenja - Odravanje postrojenja za vodu - Regulacija energetskih postrojenja - Odravanje sistema automatskog upravljanja
- Procesi u postrojenjima za dobijanje goriva - Procesi u postrojenjima za dobijanje elektrine energije
- Procesi u postrojenjima za - Termodinamika i dobijanje toplotne energije termotehnika - Praktina nastava
- Procesi u postrojenjima za transport i distribuciju energije
- Industrijska postrojenja - Elektrotehnika sa elektronikom - Termodinamika i termotehnika - Praktina nastava - Energetska efikasnost
- Uteda energije i njeno racionalno korienje
- Eksploatacija i odravanje energetskih postrojenja
- Praktina nastava - Mjerenje, automatizacija i regulacija
85
1.2.8.TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA 1. Naziv predmeta: TERMODINAMIKA I TERMOTEHNIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
48 44 92
24 22 46
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje znaaja termodinamike i termotehnike i uoavanje njihove primjene u praktine svrhe. - Usvajanje znanja o osnovnim termodinamikim pojmovima. - Sticanje znanja o idealnim i realnim gasovima. - Sticanje znanja o krunim procesima toplotnih i rashladnih maina. - Razumijevanje naina prostiranja toplote. - Usvajanje znanja o sagorijevanju i tetnom uticaju produkata sagorijevanja. - Sticanje znanja iz oblasti grijanja i hlaenja. - Razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje svijesti za ouvanjem ivotne sredine.
86
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovni pojmovi u termodinamici - Uoava znaaj - Razvija analitinost - Navodi znaaj termodinamike termodinamike i - Stie smisao - Razlikuje otvorene, njenu primjenu preciznosti u radu zatvorene i izolovane - Definie pojam termodinamikog sisteme sistema - Uporeuje pritiske i - Navodi i objanjava nain njegovog osnovne mjerenja termodinamike - Izraunava stvarni veliine:pritisak,tem pritisak peratura, specifina - Shvata pojam zapremina specifine zapremine - Poznaje jednainu - Analizira pojam stanja i navodi temperature promjene stanja - Izraunava i mjeri - Obrazlae povratne i temperaturu u nepovratne procese Kelvinima, - Definie i objanjava Celzijusima, rad, unutranju Reomirima i energiju i koliinu Farenhajtima toplote - Analizira jednainu - Objanjava pojam stanja entalpije - Crta promjenu stanja - Definie pojam u pv dijagramu entropije - Uporeuje i analizira povratne i nepovratne procese - Razlikuje zapreminski i tehniki rad - Izraunava zapreminski i tehniki rad - Razlikuje, analizira i izraunava unutranju kinetiku i potencijalnu energiju - Vrednuje pojam koliine toplote - Razlikuje i koristi masenu, molarnu i zapreminsku specifinu toplotu - Analizira pojam toplotnog kapaciteta - Izraunava entalpiju
Vjebe: - Mjerenje pritiska i temperature - Izraunavanje zapreminskog i tehnikog rada - Odraivanje specifinog toplotnog kapaciteta tijela - Izraunavanje koliine toplote
87
stanja termodinamikog sistema - Shvata pojam entropije - Prikazuje promjene stanja u toplotnom Ts dijagramu Zakoni termodinamike - Obrazlae prvi zakon - Analizira prvi zakon - Shvata znaaj termodinamike za termodinamike za ekonominog otvorene i zatvorene otvorene i zatvorene korienja energije sisteme sisteme - Postie sistemski - Poznaje postavku i - Uporeuje pristup reavanja energetske efekte formulaciju drugog konkretnih problema rada i toplote zakona - Izraunava termodinamike razmijenjenu toplotnu energiju u toku procesa na osnovu postavljenih uslova - Interpretira formulaciju drugog zakona termodinamike - Analizira i vrednuje porast entropije - Utvruje stanje ravnotee izolovanog sistema Idealni gasovi i mjeavine idealnih gasova - Navodi karakteristike - Analizira jednainu - Razvija spososbnost ocjenjivanja i stanja idealnog gasa idealnih gasova vrednovanja - Koristi jednainu - Objanjava stanja za jednainu stanja odreivanje idealnog gasa nepoznatih veliina - Nabraja i obrazlae stanja promjene stanja - Razlikuje izobarske, idealnog gasa izohorske, - Objanjava pojam izotermske i mjeavine idealnih adijabatske gasova promjene stanja - Grafiki prikazuje politropsku promjenu stanja za razliite vrijednosti eksponenta n
Vjebe: - Crtanje radnih i toplotnih dijagrama - Odreivanje entropije izolovanog sistema - Odreivanje entalpije sistema - Izraunavanje energije otvorenih i zatvorenih sistema
Vjebe: - Izraunavanje veliina stanja idealnog gasa na osnovu poznatih parametara - Crtanje izobarske, izohorske, adijabatske i izotermske promjene stanja - Izraunavanje zapreminskog rada politropskih promjena stanja - Odreivanje pritiska mjeavine
88
Formativni ciljevi uenik Prepoznaje politropsku promjenu stanja Izraunava zapreminski rad izobarske, izotermske i adijabatske promjene Reava konkretne zadatke na osnovu poznatih zakonitosti i zadatih podataka Uporeuje mjeavine idealnih gasova Koristi Daltonov zakon za izraunavanje pritiska mjeavine Razlikuje maseni, zapreminski i molarni sastav mjeavine Analizira jednainu stanja mjeavine Rauna veliine stanja mjeavine na osnovu postavljenih uslova i poznatih zakonitosti
Preporuke za izvoenje nastave - Izraunavanje gasne konstante mjeavine
Realni gasovi - Uporeuje realne i - Razvija sposobnost - Objanjava pojam logikog razmiljanja idealne gasove realnog gasa - Analizira jednainu - Obrazlae Vanderstanja realnih gasova Valsovu jednainu stanja - Uoava vrstu, tenu - Ilustruje i objanjava i gasovitu fazu na faznom PT dijagramu - fazni dijagram - Identifikuje fazne prelaze - Vrednuje procese ovravanja, isparavanja i sublimacije - Analizira stanje trojne take K Vodena para - Navodi karakteristike - Analizira proces - Razvija analitinost Vjebe: i postupak dobijanja dobijanja vodene - Stie navike tanosti - Izraunavanje
89
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik pare vodene pare - Objanjava veliine - Razlikuje zasienu, suvozasienu i stanja vodene pare pregrijanu paru - Obrazlae promjene stanja vodene pare - Crta i koristi pv dijagram za vodenu - Ilustruje dijagrame paru za vodenu paru - Upotrebljava i - Poznaje primjenu analizira Ts i is vodene pare u dijagrame za vodenu industriji paru - Analizira veliine stanja vodene pare - Razlikuje promjene stanja vodene pare - Crta promjene stanja - Koristi tablice za vodenu paru - Uoava znaaj vodene pare i navodi njenu primjenu u industriji - Odreuje veliine stanja na osnovu postavljenih uslova i poznatih parametara Vlaan vazduh - Analizira pojam - Definie pojam vlanog vazduha vlanog vazduha - Navodi i objanjava - Razlikuje relativnu i apsolutnu vlanost veliine stanja - Odreuje entalpiju vlanog vazduha - Ilustruje i objanjava vlanog vazduha ix dijagram za vlaan - Oitava veliine stanja koristei ix vazduh dijagram za vlaan - Nabraja i upoznaje vazduh promjene stanja - Uporeuje izobarsko vlanog vazduha zagrijavanje i - Navodi primjenu hlaenje vlanog vlanog vazduha vazduha - Analizira uslove zamagljivanja prozorskog stakla - Izraunava koliinu toplote potrebnu za zagrijavanje vlanog vazduha - Ucrtava izotermu temperature take
Socijalizacijski ciljevi uenik i sistematinosti u radu
Preporuke za izvoenje nastave veliina stanja vodene pare - Crtanje pv, Ts i is dijagrama za vodenu paru - Oitavanje vrijednosti veliina stanja iz tablica za vodenu paru i sa dijagrama
Vjebe: Razvija logiko - Odreivanje miljenje i sposobnost pravilnog apsolutne i relativne vlanosti zakljuivanja - Izraunavanje Stie sigurnost u entalpije vlanog radu vazduha - Crtanje dijagrama za vlaan vazduh - Upotreba kosouglog ix dijagrama - Odreivanje temperature take rose
90
Formativni ciljevi uenik rose u ix dijagram - Analizira proces adijabatskog mijeanja dvije struje vlanog vazduha
Prostiranje toplote - Navodi naine prostiranja toplote - Objanjava provoenje toplote kroz ravan, cilindrian i sferian zid - Obrazlae konvekciju toplote kroz tene i gasovite sredine - Poznaje prolaenje toplote - Objanjava prenos toplote zraenjem - Poznaje mogunosti zatite od zraenja - Navodi vrste razmjenjivaa toplote - Opisuje i ilustruje rekuperativne razmjenjivae toplote - Objanjava regenerativne razmjenjivae toplote - Opisuje razmjenu toplote mijeanjem - Obrazlae osnove prorauna kod razmjenjivaa toplote -
Razlikuje naine - Razvija potrebu prostiranja toplote ekonominog Identifikuje postupak korienja energije provoenja toplote - Navikava se na kroz ravan, homogen sistemski pristup pri rjeavanju zid konkretnih problema Uporeuje provoenje kroz ravan, jednoslojan i vieslojan zid Uoava znaaj izbora materijala zida Izraunava gustinu toplotnog fluksa, toplotni fluks i koliinu toplote koja proe kroz zid Analizira proces provoenja toplote kroz cilindrian zid Razmatra proces prelaenja toplote kroz tene i gasovite sredine Vrednuje koeficijent prelaza toplote za razliite sredine Prepoznaje proces prolaza toplote Analizira proces prenosa toplote zraenjem Uporeuje apsolutno crno, apsolutno bijelo i stvarno sivo tijelo - Izraunava razmijenjenu toplotnu energiju zraenjem izmeu dvije paralelne ploe - Predvia ulogu postavljanja
Vjebe: - Izraunavanje koliine razmijenjene toplotne energije kondukcijom, konvekcijom i zraenjem - Odreivanje toplotnih gubitaka
Seminsrski rad: Razmjenjivai toplotne energije
91
Formativni ciljevi uenik toplotnih zastora Uporeuje istosmjerne, suprotnosmjerne i unakrsne rekuperativne razmjenjivae toplote Izraunava razliku srednje logaritamske temperature Identifikuje proces regenerativnog naina razmjene toplote Uporeuje regenerativne razmjenjivae sa nepokretnom i rotirajuom akumulacionom masom Analizira razmjenjivae toplote koji rade na principu razmjene toplote mijeanjem Izraunava potrebnu povrinu preko koje se vri razmjena toplote
92
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Pretvaranje toplote u mehaniki rad - Uoava princip rada - Razvija logiko - Ilustruje emu razmiljanje i toplotnih maina toplotnog motora - Poznaje desnokretne - Crta i objanjava pv povezivanje znanja i Ts dijagrame krune cikluse krunih ciklusa - Definie - Izraunava stepen termodinamiki iskorienja stepen korisnosti - Objanjava Karnoov - Analizira Karnoov ciklus i odreuje kruni ciklus stepen iskorienja - Obrazlae - Analizira princip parnoturbinsko rada parnoturbinskog postrojenje - Ilustruje Rankinpostrojenja Klauzijusov ciklus - Prepoznaje - Navodi osnovne promjene na pojmove i objanjava RankinKlauzijusovom princip rada motora ciklusu sa unutranjim - Izraunava sagorijevanjem razmijenjenu toplotnu energiju - Razlikuje motore sa spoljanjim i unutranjim sagorijevanjem - Uporeuje etvorotaktne i dvotaktne motore - Vrednuje stepen kompresije - Analizira princip rada etvorotaktnih i dvotaktnih motora - Crta otociklus u pv i Ts dijagramu i izraunava termodinamiki stepen korisnosti - Crta i analizira dizelciklus - Uporeuje dizel i kombinovani ciklus - Analizira indikatorske dijagrame rada motora - Vrednuje parametre stvarnog ciklusa rada
Vjebe: - Crtanje krunih ciklusa u pv i Ts dijagramu - Izraunavanje termodinamikog stepena iskorienja - Izraunavanje snage etvorotaktnih i dvotaktnih motora
Seminarski rad: Parnoturbinsko postrojenje etvorotaktni oto motor Dvotaktni oto motor etvorotaktni dizel motor
93
Formativni ciljevi uenik motora - Izraunava i uporeuje snagu motora - Odreuje stepen korisnosti motora i uporeuje - Uoava mogunost poveanja snage motora
Rashladni ureaji - Opisuje proces hlaenja - Objanjava lijevokretne krune procese - Definie koeficijent hlaenja - Navodi vrste i osnovne karakteristike rashladnih fluida - Navodi podjelu rashladnih maina - Objanjava kompresorske rashladne maine - Ilustruje termodinamike cikluse kompresorskih parnih rashladnih maina - Navodi i opisuje osnovne elemente: kompresore, kondenzatore, isparivae, prigune ventile - Objanjava toplotnu pumpu - Upoznaje ejektorske rashladne maine - Obrazlae princip rada apsorcione rashladne maine
- Razvija analitinost Prepoznaje lijevokretne krune - Razvija odgovornost procese objektivnost Skicira i analizira lijevokretni Karnoov kruni ciklus Izraunava koeficijent hlaenja Razlikuje kompresorske, ejektorske i apsorcione rashladne maine Razlikuje rashladne fluide Analizira princip rada proste kompresorske parne rashladne maine Skicira termodinamiki ciklus proste parne kompresorske rashladne maine i izraunava koliinu razmijenjene toplotne energije Dokazuje ulogu odvajaa tenosti Analizira princip rada kompresorske rashladne maine sa dvostepenom kompresijom i dvostepenim priguivanjem - Uoava zadatak isparivaa - Razlikuje
Vjebe: i - Crtanje lijevokretnih krunih ciklusa - Izraunavanje koeficijenta hlaenja - Odreivanje snage kompresora
Seminarski rad: Kompresorske rashladne maine Ejektorske rashladne maine Toplotna pumpa
94
Formativni ciljevi uenik kompresore i shvata princip rada Skicira i analizira radni ciklus kompresora Izraunava teorijsku i indikatorsku snagu kompresora Vrednuje ulogu kondenzatora Vrednuje zadatak prigunih ventila Identifikuje prednosti toplotne pumpe Analizira rad i pravi emu ejektorske rashladne maine Interpretira princip rada apsorcione rashladne maine
Sagorijevanje - Definie pojam sagorijevanja - Ilustruje proces sagorijevanja - Navodi vrste i karakteristike goriva - Poznaje stehiometrijske jednaine sagorijevanja - Objanjava minimalnu i stvarnu koliinu vazduha potrebnog za sagorijevanje - Obrazlae tetan uticaj produkata sagorijevanja
- Jaa odgovornost - Analizira proces prema ouvanju sagorijevanja okoline - Pravi razliku izmeu - Razvija smisao za sagorijevanja i red i urednost oksidacije goriva - Vrednuje temperature paljenja goriva - Razlikuje vrste goriva - Uporeuje gornju i donju toplotnu mo goriva - Izvodi stehiometrijske jednaine sagorijevanja - Razlikuje potpuno i nepotpuno sagorijevanje - Izraunava minimalnu koliinu vazduha potrebnog za potpuno sagorijevanje goriva - Odreuje koeficijent vika vazduha - Odreuje stvarnu
Vjebe: - Odreivanje minimalne i stvarne koliine vazduha potrebnog za potpuno sagorijevanje goriva - Odreivanje gornje i donje toplotne moi goriva
95
uenik koliinu vazduha potrebnog za sagorijevanje - Analizira produkte sagorijevanja - Dokazuje tetan uticaj olova, ai, ugljenmonoksida, sumpordioksida i azot dioksida Sistemi grijanja i hlaenja - Uoava osnovnu - Objanjava pojam namjenu grijanja grijanja - Ocjenjuje parametre - Navodi zadatak postrojenja za mikroklime nekog grijanje prostora - Obrazlae - Analizira toplotne pojedinano grijanje gubitke i dobitke - Razlikuje ureaje za - Nabraja i opisuje lokalno grijanje ureaje za pojedinano grijanje - Uporeuje pei na vrsta, tena i - Poznaje osnove gasovita goriva centralnog grijanja - Interpretira princip - Objanjava rada toplovodno gravitaciono grijanje termoakumulacionih pei - Opisuje pumpno - Prepoznaje prednosti grijanje - Navodi karakteristike i nedostatke centralnog grijanja daljinskog grijanja - Uporeuje - Objanjava vrste i gravitaciono i karakteristike kotlova za centralno pumpno toplovodno grijanje grijanje - Analizira toplovodno - Nabraja vrste i karakteristike grijnih jednocijevno grijanje sa rednim tijela ukljuivanjem grijnih - Objanjava ulogu podstanica tijela - Definie pojam - Crta eme i hlaenja uporeuje donji i - Objanjava elemente gornji razvod dvocijevnog sistema postrojenja za pumpnog grijanja hlaenje - Uporeuje parno grijanje niskog i visokog pritiska - Uoava znaaj daljinskog grijanja - Pravi emu
Formativni ciljevi
Razvija ekoloku svijest Podstie potrebu ekonominog korienja energije Razvija smisao za preciznost u radu
Vjebe: - Crtanje i analiziranje ema gravitacionog i pumpnog centralnog grijanja - Crtanje ema daljinskog grijanja - Crtanje ema rashladnih postrojenja Seminarski rad: Centralno grijanje Daljinsko grijanje Postrojenja za hlaenje
96
Formativni ciljevi uenik kotlovskog postrojenja Razlikuje vrste kotlova Razlikuje i uporeuje cijevna, ploasta i lankasta grijna tijela Uporeuje grijna tijela za podna i plafonska grijanja Vrednuje ulogu podstanica za daljinsko grijanje Analizira eme rashladnih postrojenja Uoava ulogu rashladnih postrojenja u hladnjaama
Klimatizacija - Definie pojam klimatizacije - Navodi i objanjava komfornu i tehnoloku klimatizaciju - Obrazlae postrojenja za klimatizaciju - Upoznaje nain regulacije rada sistema klimatizacije u zimskom i ljetnjem reimu
- Analizira proces - Razvija odgovornost i Vjebe: klimatizacije objektivnost - Izrada ema - Identifikuje postrojenja za komponente sistema klimatizaciju za klimatizaciju - Vrednuje uticaje vlanosti i brzine vazduha - Razlikuje niskopritisnu, visokopritisnu, dvokanalnu vazdunovodenu klimatizaciju - Prepoznaje sloene sisteme klimatizacije
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R.elmi,.Kozi,Termodinamika i termotehnika,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,1990. - .Kova,Termodinamika,Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Sarajevo,1988. - P.elmi,Tehnika termodinamika,Nauna knjiga, Beograd,1986. - D.Milii,D.Voronjec,Termodinamika,Graevinska knjiga, Beograd,1988. - D.Voronjec,D.Kozi,Vlaan vazduh,Nauna knjiga, Beograd,1989. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici opremljenoj raunarom i projektorom. - Dijapozitivima iz termodinamike i termotehnike.
97
- emama termoenergetskih postrojenja. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - Usmenih odgovora, najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - pisanih vjebi, najmanje jedna ocjena u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Idealni gasovi - Vodena para - Pretvaranje toplote u mehaniki rad Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Hidraulika i pneumatika - Fizika svojstva gasova - Energetska postrojenja i procesi - Energetska postrojenja i procesi - Praktina nastava - Industrijska postrojenja - Termoenergetska postrojenja - Transformacija energije - Termoenergetska postrojenja - Gasoenergetska postrojenja - Energetski procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne i elektrine energije - Turbine i turbinska postrojenja - Toplotne maine i ureaji - Procesi u termoenergetskim i gasoenergetskim postrojenjima - Geotermalna postrojenja - Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne i elektrine energije - Izvori energije i transformacija energije - Energetski procesi u sistemima za dobijanje toplotne energije
- Desnokretni kruni procesi
- Energetska postrojenja - Praktina nastava
- Sagorijevanje
98
Znanja - Tehnika grijanja i hlaenja
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Solarna postrojenja - Energetska postrojenja i - Geotermalna postrojenja procesi - Gasoenergetska postrojenja - Praktina nastava - Energetski procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne energije - Uteda energije i njeno racionalno korienje - Toplovodno,vrelovodno i parno postrojenje - Toplotne podstanice - Pogonski propisi i mjere bezbjednosti
99
1.2.9. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 1. Naziv predmeta: MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
52 69 121
20 30 50
72 99 171
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje uenika sa meunarodnim sistemom jedinica i mjera,izvan sistema sa jedinicama koje se koriste u svakodnevnom ivotu i koje se koriste u praksi EU i SAD. - Osposobljavanje uenika da precizno mjere odreene veliine i da ih izraze u sistemskim jedinicama. - Osposobljavanje uenika da uoe greke pri mjerenju i da odrede veliine tih greaka. - Povezivanje teorijskog znanja sa praktinom nastavom. - Razvija preciznost, samostalnost i odgovornost u radu. - Razvija interesovanje za automatsko upravljanje i primjenu savremenih sredstava automatizacije. - Upoznavanje komponenata automatskih sistema. - Usvaja znanja o upravljanju i regulisanju energetskim postrojenjima i primjeni automatizacije u energetici. - Sticanje znanja o regulatorima,njihovom djejstvu i stabilnosti sistema.
100
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi Socijalizacijski Formativni ciljevi i sadraji ciljevi uenik uenik uenik Znaaj mjerenja u energetici - Razlikuje i pravilno - Razvija - Definie osnovne profesionalnu primjenjuje pojmove u mjernoj odgovornost, smisao osnovne pojmove u tehnici za tanost i mjernoj tehnici - Definie osnovne i preciznost u radu - Razlikuje osnovne i izvedene fizike - Razvija logiko izvedene jedinice veliine u SI zakljuivanje - Pravilno sistemu primjenjuje - Definie jedinice prefiks jedinica za koje su u upotrebi uproeno u svakodnevnom prikazivanje ivotu i praksi, a numerikih koje su izvan vrijednosti sistema mjerene veliine - Objanjava nain - Pravilno koristi prorauna zadate neke nesistemske veliine iz jedinica jedinice koje se jednog mjernog koriste u praksi sistema u jedinice - Preraunava drugog zadate veliine mjernog sistema i jedinice drugog sistema - Tumai i analizira rezultate mjerenja Mjerni ureaji i instrumenti - Razvija pozitivan - Razlikuje: - Definie mjerne odnos prema analogne, uredjaje i ispunjavanju radnih digitalne, pokazne, instrumente obaveza integracione - Navodi podjelu na: instrumente(elektr pokazne ina brojila) kompezacione, - Prepoznaje i registrujue analizira: - Definie mjerne metroloke instrumente sa karakteristike direktnim mjernih pokazivanjem instrumenata (manometar, ivin - Navodi i termometar, objanjava: ampermetar) vrijednost podioka - Tumai na skali,opseg samopiue mjerne mjerenja,veliinu instrumente pokazivanja (barografi, - Navodi naine termografi) oitavanja - Shvata emu slue vrijednosti na mjerni pretvarai mjernom
Preporuke za izvoenje nastave Napraviti : - Tabele osnovnih i izvedenih jedinica SI sistema - Tabelarni prikaz nesistemskih jedinica
Vjebe: - Skale mjernih ureaja i nain formiranja podioka na skali
101
Informativni ciljevi Formativni ciljevi i sadraji uenik uenik - Shvata rad: instrumentu potenciometarsko- Definie skale optikog i mjernih otpornog instrumenata pretvaraa - Nabraja vrste skala - Nabraja mjerne pretvarae Postupci i metode mjerenja - Razlikuje metode - Upoznaje se sa: mjerenja direktnom - Tumai nain i metodom tehniku mjerenja mjerenja, - Analizira uslove u indirektnom, kojima se vri apsolutnom mjerenje metodom, - Razlikuje sluajne, metodom sistematske, grube komparativnog greke mjerenja itd. - Izraunava i vri - Upoznaje se sa korekciju rezultata grekama mjerenja mjerenja - Objanjava nain - Shvata granice prorauna povjerenja apsolutne i mjerenja relativne greke - Upoznaje uticaj skale mjernog instumenta na tanost mjerenja - Objanjava granice povjerenja mjerenja - Objanjava badarenje mjernih instrumenata Mjerenje veliina - Tumai pojam Mjerenje temperature temperature - Razlikuje podjelu - Definie mjerenu termometara veliinu zavisno od: - Navodi mjerne temperature jedinice po fluida, potrebne meunarodnom tanosti mjerenja i sistemu mjera svrhe mjerenja - Navodi i objanjava podjelu - Razlikuje instrumente za termometara mjerenje - Objanjava - Shvata ta je mjerenje bimetal i kako se temperature: mjeri bimetalnim dilatacionim
- Rezvija tanost i preciznost u radu - Stie sigurnost u radu
Vjebe: Izvriti korekciju rezultata mjerenja temperature -Objasniti badarenje na primjeru termoelementa
- Razvija analitiko razmiljanje - Razvija preciznost,tanost i spretnost u radu
Vjeba: - Mjetrenje temperature pomou - Dilatacionog termometra - Otpornog termometra
102
Informativni ciljevi i sadraji uenik termometrom, staklenim termometrom,ter mometrom sa cijevnom oprugom, manotermometrom ,gasnim i bimetalnim - Objanjava mjerenje temperature elektrinim termometrima:otp orni termometar,termis tor... - Objanjava mjerenje pirometrima Mjerenje pritiska - Definie mjernu veliinu i navodi jedinice u kojima se izraava - Razumije mjerenje strujnog i zaustavnog pritiska - Objanjava rad manometara,podje lu - Navodi i objanjava manometre za mjerenje:natpritis ka,vakuummetre za mjerenje potpritiska i barometre za mjerenje atmosferskog pritiska Mjerenje nivoa tenosti - Navodi postupke mjerenja nivoa tenosti na principu hidrostatikog pritiska
Formativni ciljevi uenik termometrom - Tumai i interpretira dobijene rezultate mjerenja
- Izraunava procesnu veliinu u sistemskim i nesistemskim jedinicama - Razlikuje Prantlovu i Pitovu cijev - Razlikuje: hidrostatiki manometar: U cijev, U cijev sa jednim otvorenim krajem, obrnutu U cijev, prstenastu vagu - Razlikuje i uporeuje mehanike i elektronske manometre - Analizira rezultate i izvodi zakljuke
- Razvija sposobnost povezivanja uzroka i posljedica
Vjebe: - Mjerenje pritiska u manometar I Burdonov manometar
- Prepoznaje i analizira da: metode mjerenja zavise od svrhe mjerenja, eljene tanosti mjerenja,
- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju
Vjebe: - Mjerenje nivoa tenosti ureajem sa plovkom
103
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi i objanjava: ultrazvuna mjerenja, elektrinim mjeraima, radioaktivnim zracima, kapacitivnim mjeraima -
Formativni ciljevi uenik uslova procesa Shvata kako se mjeri nivo tenosti mehanikim ureajima sa plovkom Tumai na kom principu rade pneumatski mjerai Analizira metode mjerenja: ultrazvunim,kapa citativnim mjeraima Analizira gdje se primjenjuje mjerenje radioaktivnim zracima i kako se vri Tumai kako se vri obrada signala u zavisnosti da li se mjerni signal oitava na mjestu ili se prenosi na daljinu Tumai znaaj mjerenja hemijskih elemenata u laboratoriji,proces noj industriji i energetici Analizira mjerenje sastava smjee termohemijskim gasoanalizatorom Izraunava na razliitim primjerima koncentraciju H+
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe : - Mjerenje nivoa tenosti na principu hidrostatikog pritiska
Mjerenje hemijskih veliina - Definie i objanjava: mjerenje sastava materijala, mjerenje pH vrijednosti, mjerenje jonizacije vazduha - Definie pH vrijednost vode - Definie kiselo bazne indikatore Mjerenje snage energetskih i radnih maina - Obrazlae znaaj mjerenja snage energetskih i radnih maina - Definie: snagu,
- Razvija analitiko miljenje
- Shvata rad hidrauline konice sa spoljnim rotorom - Uporeuje
- Razvija pozitivan
104
Informativni ciljevi i sadraji uenik obrtni moment i definie jedinice - Objanjava mjerenje snage pomou elektrinih i hidraulikih konica - Navodi hidrauline konice sa diskom, lopaticama Mjerenje broja obrtaja - Razlikuje: runi tahometar i digitalni tahometar - Definie da mjerenje moe biti bezkontaktno (optiki,laserski senzor) Mjerenje snage elektrinih maina - Objanjava snagu motora ili generatora - Objanjava mehanike gubitke i efektivnu snagu - Objanjava stepen iskorienja motora Mjerenje sile i istezanja materijala - Definie: silu, jedinicu za mjerenje sile - Navodi znaaj mjerenja sile - Objanjava na emu se zasniva princip mjerenja sile pomou mjernih traka - Objanjava kako se mjere velike sile pomou mjernih traka - Navodi mjerenje sile pomou induktivnog pretvaraa
Formativni ciljevi uenik hidrauline konice
Socijalizacijski ciljevi uenik odnos prema radu
- Tumai kako radi runi broja obrtaja
- Razvija sistematinost, preciznost, tanost i sposobnost opaanja
Vjebe: - Nacrtati emu inkrementanog pretvaraa
- Prepoznaje mehanike gubitke motora i efektivnu snagu motora - ita i analizira podatke dobijene od proizvoaa elektrinih maina
- Razvija strunost - Razvija analitiko miljenje, mo opaanja - Razvija odgovornost prema radu
Vjebe: - itanje podataka o snazi, gubicima u prospektima (katalozima) proizvoaa
- Prepoznaje mjerne trake i razlikuje materijale od kojih se trake izrauju - Tumai princip lijepljenja traka - Shvata ulogu Vitstonovog mosta - Analizira rad induktivnog pretvaraa sa membranom
- Razvija sposobnost za timski rad - Razvija smisao za preciznost
- Razlikuje koje se mjerne trake koriste i kako se lijepe
105
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Obrazlae vanost mjerenja istezanja materijala - Objanjava vezu izmeu sile i istezanja Mjerenje oscilacija i vibracija mainskih dijelova - Definie pojam i daje jedinicu u SI sistemu - Objanjava pojam kritinog broja pogonskog vratila motora i rezonance - Navodi gdje se najee javljaju vibracije - Navodi mjere za otklanjanje torzionih oscilacija Mjerenje vlanosti - Definie osnovne parametre vlanosti - Nabraja metode mjerenja vlanosti gasova - Definie apsolutnu i relativnu vlanost - Objanjava princip mjerenja vlanosti gasova mjerenjem temperature take rose - Objanjava princip mjerenja vlanosti psihrometrom - Objanjava mjerenje vlanosti pomou higrometra kao i princip rada - Objanjava mjerenje vlanosti gasova mjerenjem kondenzata Mjerenje protoka - Definie protok i
- Analizira kritini broj okretanja pogonskog vratila motora - Razlikuje mjere za otklanjanje torzionih oscilacija - Shvata da se vibracije mjere i na kuitima maina, leajima, polugama i dr. - Prepoznaje vanost kontinuiranog mjerenja vlanosti u klimatizaciji i procesnoj industriji - Primjenjuje metode za odreivanje vlanosti - Tumai mjerenje vlanosti gasova mjerenjem kondenzata
Vjebe: - Objasniti kako se mjere vibracije i oscilacije pomou jednosmjernog pojaivaa
- Razvija analitinost i preciznost - Razvija analitiko miljenje - Razvija preciznost, tanost i spretnost u radu
Vjebe: - Odreuje vlanost metodom take rose i psihrometra
- Izraunava veliinu protoka
- Razvija preciznost i tanost
106
Informativni ciljevi i sadraji uenik jedinice u kojima se izraava - Definie: zapreminski, maseni protok i navodi jedinice u kojima se izraavaju - Obrazlae da nain mjerenja protoka zavisi od toga o kakvom je materijalu rije kao i od svrhe mjerenja - Navodi operacije transporta, njen znaaj i nain rada ureaja koji se koriste za pokretanje razliitih vrsta fluida - Nabraja normalne prigunice za mjerenje protoka tenosti, rotametre, razliite mjerae koji rade na obrtnom principu - Objanjava nain mjerenja protoka volumenskom metodom - Objanjava princip rada rotametra - Objanjava mjerenje protoka otvorenih tokova pomou pravougaonih preliva - Nabraja induktivnu, ultrazvunu metodu - Nabraja parametre koji utiu na tanost mjerenja gustoe,
Formativni ciljevi uenik - Analizira reim strujanja - Tumai princip rada prigunica - Analizira podjelu prigunica u zavisnosti od: prenika cjevovoda i koeficjenta otvora - Tumai rad rotametra - Shvata mjerenje protoka tenosti pomou preliva - Izraunava greku pri mjerenju - Razlikuje mjerenje protoka i kontrolu protoka - Analizira parametre koji utiu na izbor metode i instrumente za mjerenje protoka: veliina, tanost, pad pritiska, kompatibilnost sa fluidom
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Mjerenje protoka (gasni sat, mjerilo sa priguenom ploom, rotametar)
107
Informativni ciljevi i sadraji uenik viskoziteta (specifina toplota fluida): - Masenikoriolis protokomjer - Elektromagnetni ili indukcioni protokomjer - Ultrazvuni protokomjer Mjerenje brzine i pravca strujanja vazduha - Definie direktne i indirektne metode - Definie razliku laminarnog i turbulentnog strujanja - Navodi i objanjava: kombinovane,cilin drine ploaste sonde, kobra sondu - Objanjava rad mehanikih mjeraa brzine (anemometara) - Objanjava termalni anemometar za mjerenje brzine - Laserski Doppler anemometar Mjerenje toplote - Definie energiju i proces pretvaranja jednog vida energije u drugi - Objanjava ureaj za mjerenje koliine toplote (kalorimetar) - Objanjava nain mjerenja toplote - Objanjava pojam specifine toplote i toplotnog kapaciteta - Objanjava uvoenje
- Prepoznaje reim strujanja na osnovu mjerenja - Tumai tanost mjerenja sondi - Analizira princip rada hidrometrijskog kola - Uoava tanost mjerenja brzine anemometrom - Tumai princip rada anemometra sa krilcima
- Razvija analitiko miljenje Vjebe : - Nacrtati cilindrinu sondu
- Shvata pojam toplote - Razlikuje naine prenosa toplote - Razlikuje vrste izvora i nosioca toplote - Razlikuje instrumente za mjerenje toplote
- Razvija analitinost - Razvija preciznost
Vjebe: Eksperimentalno odreivanje toplotnih gubitaka
108
Informativni ciljevi Formativni ciljevi i sadraji uenik uenik ekvivalenta Pojam i znaaj automatizacije - Tumai pojam - Upoznaje se sa automatizacije istorijskim - Prepoznaje i razvojem teorije i analizira primjere primjene automatizacije automatizacije - Razlikuje - Upoznaje uticaj automatizaciju i automatizacije na mehanizaciju na razvoj - Shvata znaaj proizvodnosti automatizacije za - Navodi osnovne opti drutveni zadatke napredak automatizacije - Pronalazi primjere - Navodi prve automatizacije pronalaske iz oblasti automatizacije - Navodi i objanjava razliku izmeu mehanizacije i automatizacije Osnovne veliine procesa automatizacije - Razlikuje vrste - Definie: pojam sistema sistema, ulazne i upravljanja i izlazne veliine regulacije - Definie: pojam - Razlikuje osnovne objekata, ureaje sistema strukturni dijagram automatske - Navodi i regulacije (SAU) objanjava poremeaje i kako - Uoava da se SAU po funkciji moe utiu na rad podijeliti na glavna objekta kola: - Objanjava: informaciono otvoreni, zatvoreni kolo, i kombinovani upravljako kolo, sistem energetsko kolo upravlljanja, - Razlikuje osnovne povratnu spregu ureaje sistema - Upoznaje i automatske razumije pojam regulacije automatske regulacije i pojam - Shvata automatsku regulaciju procesa regulisanog proizvodnje, procesa pratei - Navodi parametre i automatsku promjenjive kontrolu osnovnih procesa
Diskusija : - Uticaj automatizacije na slobodno vrijeme ovjeka
- Razvija analitinost i preciznost u radu - Razvija odgovornost prema radu
Vjebe: - Crta strukturni dijagram SAU - Koristi skice, eme i modele pojedinih vrsta ureaja - Automtska regulacija temperature, nivoa i pritiska -Crta funkcionalnu emu automatskog regulisanja protoka tenosti metodom promjene brzine obrtanja pumpe i crta strukturni dijagram
109
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava princip rada: mjernog, izvrnog i regulacionog elementa - Objanjava automatsko regulisanje nivoa tenosti u rezervoaru - Objanjava: automatsko regulisanje temperature tenosti, protoka tenosti - Objanjava automatsko regulisanje koliine materijala na transporteru - Objanjava regulisanje pritiska gasa u rezervoaru - Definie simbole elemenata i organa sistema automatskog upravljanja - Objanjava automatsko upravljanje temperaturom u vazduhu,u postrojenju
Formativni ciljevi uenik promjenjivih veliina procesa - Prepoznaje elemente za mjerenje nivoa - Uoava nain rada mjernog elementa za protok - Razlikuje mjerne elemente za protok pomou blende
110
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Upravljanje i sistemi upravljanja - Definie upravljanje - Shvata ulogu US da - Razvija analitinost - Objaanjava to neutralie, znai statika greka i upravljaki sistem i sistemski pristup kompenzuje uticaj za neki proces - Navodi vrste sistema pri rjeavanju poremeaja na rad - Crta blok dijagram problema - Upoznaje ulogu objekta redne, paralelne sprege upravljakog - Uoava razliku sprege sistema sistema izmeu objekta i - Objanjava znaaj upravljakog sistema matematikog modela u upravljanju - Skicira strukturni procesom i objektom dijagram: otvorenog, - Objanjava rednu, zatvorenog i paralelnu, povratnu kombinovanog spregu sistema automatskog - Objanjava razliku upravaljanja izmeu analize i - Tumai primjere sinteze sistema upravljanja visinom - Definie prenosnu stuba tenosti funkciju - Analizira ta je - Definie pojaanje vremenski odziv sistema sistema - Definie statiku - Prepoznaje i analizira karakteristiku sistema odskoni odziv - Navodi razliku izmeu sistema pojaanja : sistema - Analizira prenosnu funkciju redne sprege sa linearnom sistema statikom - Izrauna prenosnu karakteristikom i funkciju paralelne sistema sa sprege sistema nelinearnom statikom karakteristikom - Objanjava pojaanje sistema - Upoznaje pojam statike greke - Navodi pozicionu, brzinsku i akcelerometrijsku statiku greku - Objaanjava frekventnu statiku karakteristiku sistema
Komponente sistema automatskog upravljanja - Tumai mjerne - Razvija tehniku - Upoznaje osnovne simbole komponenata elemente za: pritisak, kulturu elemenata i organa temperaturu, mjerni
111
- Crta tabelu komponenata SAU - Skicira jedan
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik element za protok, SAU mjerni element za - Navodi, definie i visinu stuba tenosti, objanjava mehanike, mjerni element broja hidrauline, obrtaja, elementi za pneumatske i postavljanje i kombinovane praenje eljene elemente vrijednosti (zadavai) - Upoznaje se sa - Analizira: ulogom zadavaa, uporeivae, pretvaraa, ureaja pretvarae, za praenje i izvrnih pojaavae,izvrne organa elemente - Objanjava - Shvata i pravilno povezivanje koristi pojmove komponenata statike greke - Definie prenosne - Analizira statike i funkcije sistema frekventne - Upoznaje pojmove karakteristike sistema pojaanja sistema, statike karakteristike sistema, statike greke Svojstva sistema automatskog upravljanja - Definie reim rada - Demonstrira kako se - Razvija analitiko miljenje formira ravnoteni sistema reim rada sistema - Upoznaje, razumije i - Razlikuje prinudni i objanjava slobodni stacionarni stacionarni i periodini reim rada sistem - Razlikuje procese sistema prvog i drugog reda u - Objanjava statiku karakteristiku sistema sistem regulisanja - Analizira - Definie linearnu matematike funkciju jednaine procesa - Objaanjava sisteme prvog i drugog reda koji su definisani - Odreuje procesom prvog i matematiki model drugog reda rezervoara na osnovu - Opisuje jednostavne materijalnog bilansa primjere matematikih modela - Koristi matematike jednaine procesa objekata prvog i drugog reda - Definie energetske - Tumai vrijednosti procese prvog i statike drugog reda karakteristike i - Obrazlae kada se vremenske konstante formira ravnoteni reim rada sistema
Preporuke za izvoenje nastave element za mjerenje nivoa i objaanjava kako radi
- Vjebe: Crta blok dijagram upravljanja procesom u rezervoaru - Daje matematiki model - Opisuje rad rezervoara gasa - Definie ulaznu i izlaznu veliinu - Objanjava slobodni stacionarni reim rada - Izvoenje tipova i tehnika prenosnih organa - Crta blok dijagram upravljanja procesom u rezervoaru - Crta strukturni dijagram upravljanja visinom stuba tenosti i daje matematiki model
112
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Regulatori - Shvata ulogu - Definie ulogu regulatora u regulatora regulacijskom krugu - Navodi, definie i - Tumai ponaanja objanjava: regulatore za objekte regulatora, proporcionalnog prve vrste i regulatore za objekte (Pregulator) regulatora, druge vrste - Navodi kriterijume za proporcionalnointegralnog izbor regulatora na osnovu signala greke regulatora (PI), proporcionalno - Upoznaje, razumije i diferencijalnog objanjava: P regulatora, regulatore, PI proporcionalno regulatore, PD diferencijalno regulatore, PID integralnog regulatore regulatora (PID) - Poznaje princip rada - Regulie temperature dvopoloajnog pomou regulatora dvopoloajnog regulatora Stabilnost sistema - Definie i objanjava - Prepoznaje eljeno stanje procesa u kotlu eljeno kretanje i stvarno kretanje - Tumai stabilan sistema sistem, sistem na - Definie ravnoteno granici stabilnosti i stanje sistema nestabilni sistem AU - Objanjava svojstva i - Razlikuje kriterijume uslove stabilnosti stabilnosti: algebarski linearnih sistema i frekventni automatskog - Razlikuje kriterijume upravljanja stabilnosti: Hurvica, - Navodi kriterijume Bodea, Najkvista i stabilnosti Mihajlova
- Razvija smisao za - Vjebe: Crta strukturni dijagram preciznost regulacijskog kruga - Razvija tehniku kulturu - Razvija sposobnost - Izvoenje uoavanja razlika i dvopoloajnog regulatora i izvoenje primjena zakljuaka - Tumai regulisanje temperature pomou dvopoloajnog regulatora
- Razvija preciznost - Analizira: dijagrame u radu stabilnosti otvorenog kola - Odreivanje stabilnosti sistema sa datim frekventnim funkcijama
Automatska kontrola - Definie automatsku kontrolu - Navodi funkcionalne cjeline i njihovu ulogu u sistem automatske kontrole - Objanjava: pasivnu, automatsku kontrolu, aktivnu automatsku
- Razvinja logiko - Shvata funkciju razmiljanje davaa - Razlikuje pasivnu i aktivnu kontrolu - Razlikuje automatsku kontrolu sa direktnim i indirektnim mjerenjem - Prepoznaje primjenu
- Shema pasivne kontrole pritiska - Shema aktivne kontrole visine stuba tenosti - Shema: automatska kontrola sa direktnim mjerenjem
113
Informativni ciljevi i sadraji uenik kontrolu - Objanjava automatsku kotrolu - Objanjava automatsku kontrolu sa direktnim i indirektnim mjerenjem Signalizacija stanja - Objanjava znaaj praenja svih parametara procesa - Navodi: kontinualnu i izbornu signalizaciju - Definie znaaj komandovanja dijelovima postrojenja - Navodi podjelu kontrole na: automatsku, poluautomatsku - Obrazlae znaaj komandne table sa instrumentima za: praenje stanja, obradu informacija, davanju automatskih ili voljnih naloga za izmjenu stanja u komunikaciji sa centrom - Obrazlae znaaj blokade (zatite) - Navodi: pomone, nune i havarne dijelove postrojenja za vanredna (kritina) stanja - Definie komandnu tablu
Formativni ciljevi uenik pasivne automatske kontrole i automatske kontrole
Preporuke za izvoenje nastave temperature fluida
- Razvija preciznost i - Vjebe: Shema - Razlikuje procentualne i logiko razliljanje komandne table apsolutne pisae - Analizira procentualni poloaj i otvorenost ventila ili nivoe rezervoara - Tumai: apsolutni, temepraturni pritisak, protok - Prepoznaje i analizira otvorenost i zatvorenost ventila parametara - Uoava parametre fluida na ulazu u postrojenje - Provjerava da li su ukljueni ureaji za neophodne zatite - Unaprijed definie redoslijed ukljuenja i iskljuenja pojedinih dijelova postrojenja - Analizira ukljuenje pomone pumpe pri padu pritiska
Regulacija veliina procesa Regulacija pritiska - Razvija preciznost - Crta i objanjava - Oitava vrijednost - Definie pritisak i u radu shemu regulisanja trenutnog pritiska na jedinice u kojima se pritiska u sudu manometru i izraava - Crta blok emu provjerava - Navodi komponente regulisanja pritiska sistema za regulaciju regulacioni ventil
114
Informativni ciljevi i sadraji uenik pritiska - Objanjava regulaciju pritiska promjenom broja obrtaja i priguivanje ventila na potisu Regulacija nivoa - Navodi znaaj regulacije nivoa u obezbjeivanju eljenog nivoa tenosti u rezervoaru - Definie stacionarno stanje u rezervoaru - Navodi i objaanjva ulogu i vrste regulatora
Formativni ciljevi uenik - Razlikuje promjene pritiska u rezervoaru na ulazu i izlazu - Analizira promjene stacionarnog stanja
- Razlikuje regulatore: - Razvija analitinost - Crta shemu regulacije nivoa - nivo sa plovkom, tenosti u rezervoaru - sa vibracionom viljukom (za vrste i prakaste materije), - sa vibracionim tapom (vrste i prakaste materije), - hidrostatiki dava nivoa (tenost u spremnicima i rezervoarima), - kapacitivni dava, - ultrazvuno beskontaktno mjerilo - Analizira poloaj regulacionog ventila - Uporeuje rast nivoa tenosti sa rastom hidrostatikog pritiska na izlazu iz rezervoara Regulacija temperature - Razvija preciznost i - Objanjava emu - Uoava vanost - Definie temepraturu mjerenja tanost regulacije i jedinice u kojima se temperature u temperature na izraava sistemima izlaznom pregrijau - Upoznaje i - Razlikuje naine pare objaanjava sistem za mejrenja temeprature u regulisanje sistemu temperature - Uoava ureaje za zadavanje eljene vrijednosti: dava, mjera temperature, element obrade signala - Analizira dobijene rezultate mjerenja Regulacija sagorijevanja - Definie pojam - Argumentuje - Razvija analitinost Vjebe: sagorijevanja upotrebu pojma - Crtanje i analiza
115
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Definie koeficijent sagorijevanja vika vazduha - Tumai i objanjava regulisanje, sagorijevanje - Analizira mjerenje produkata sagorijevanja, temperaturu vazduha sagorijevanja i sadraj 02. - Analizira dobijene rezultate Regulacija energetskih postrojenja - Razlikuje energetska - Razvija sposobnost - Definie pojam postrojenja posmatranja, regulacije analiziranja i - Navodi i objanjava zakljuivanja princip rada pneumatskog, mehanikog, hidraulinog i elektronskog regulatora Regulacija kotlova i kotlovskih postrojenja - Analizira i tumai - Razvija analitinost - Definie kotao kao regulisane veliine: objekat regulisanja pritisak i temperaturu - Navodi i objanjava regulaciju - Razlikuje reguliue sagorijevanja, veliine i regulaciju procesa poremeajne veliine napajanja, regulaciju - Tumai ulogu: temperature centralnog regulatora, regulatora protoka goriva, regulatora protoka svjeeg vazduha, regulatora napajanja, regulatora temperature Regulacija turbina - Definie i objanjava - Razlikuje parne, gasne, hidrauline ulogu turbina i vri turbine podjelu - Obrazlae regulaciju - Tumai regulisanje broja obrtaja parne parnih gasnih i turbine hidraulinih turbina - Definie regulacioni - Analizira prednosti i nedostatke turbinski sistem povezivanja turbine i - Objanjava i tumai kompresora sa dijagram gasnog
Preporuke za izvoenje nastave funkcionalne eme regulisanja sagorijevanja
- Crta i objanjava shemu regulisanja pritiska u sudu - Crta blok emu regulisanja pritiska - ema procesa sagorijevanja - ematski prikaz procesa napajanja - ematski prikaz regulisanja temperature
- Crta shemu hidraulinog sistema regulatora broja obrtaja vratila turbine
116
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik zajednikim rotorom turbo agregata - Objanjava regulaciju - Razlikuje ulogu promjene protoka regulatora kod kod hidraulinih Peltonove, Kaplanove pumpi i Fransisove turbine Regulacija rada pumpi i pumpnih postrojenja - Prepoznaje razliku - Definie zadatak izmeu regulisanja pumpe priguivanja i - Objanjava ulogu premoenjem pumpe pumpe i pumpnih postrojenja - Analizira regulisanje - Opisuje regulisanje broja obrtaja kola djejstvom na pumpe elemente cjevovoda i djejstvom na pumpu Kompresorska postrojenja - Analizira regulaciju - Definie zadatak pritiska napojnog kompresorskog vazduha postrojenja - Objanjava regulaciju - Tumai strukturni dijagram regulisanja postrojenja pritiska Podeavanje regulatora upravljakih sistema - Navodi i objanjava - Shvata ulogu PI regulatora za ulogu regulatora u odravanje neke sistemima fizike veliine - Obrazlae: PI (temperature regulator, PIB protoka, nivoa, regulator pritiska, napona itd. - Navodi Ziegler Nicholsovu metodu za - Analizira princip rada PID regulatora podeavanje PID - Tumai regulatora pojaanje,vremensku - Objanjava konstantu integralnog podeavanje regulacione petlje po djejstva - Analizira sistem Chienu, Hronesu i regulisanja u vidu Reswichu odskonog odziva, fizike promjenjive u obliku realne i eksperimentalne funkcije - Izraunava kritinu vrijednost regulatora - Tumai sinusnu funkciju podeavanja
- Razvija logino miljenje
- Vjebe: Funkcionalna shema regulisanja protoka pumpe priguivanjem - Strukturni dijagram sistema regulisanja pumpe priguivanjem - Vjebe: Funkcionalna ema regulacije kompresorskog postrojenja
- Razvija pozitivan odnos prema radu
- Objanjava - Razvija logino podeavanje PID razmiljanje - Razvija sposobnost regulatora u termoelektranama posmatranja, koje nisu praene analiziranja i raunarom zakljuivanja - Objanjava izbor PID regulatora po Chien Hrones Reswichovoj metodi za stabilizarajuu regulaciju i odziv upravljakog objekta na skokovitu promjenu ulaza
117
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Odravanje sistema automatskog upravljanja - Analizira faktore koje - Razvija spretnost i - Najei uzroci - Objanjava otkaza pneumatskih logino utiu na radni vijek pouzdanost i radni komponenti SAU razmiljanje sistema automatskog vijek nekog sistema upravljanja - Objanjava preventivno i tekue - Razlikuje kontrolu: mehanikih, odravanje pneumatskih, pneumatskih hidraulinih komponenata komponenata - Objanjava - Tumai stanje odravanje spojeva i fiziko mehanikih oteenje komponenata - Shvata znaaj - Objanjava odravanja odravanje pneumatskih i hidraulinih hidraulinih komponenata komponenata sistema - Objanjava preventivno i tekue - Redovno kontrolie: odravanje elektinih veliine stanja radnog komponenata sistema fluida, istou filtera mjehurova, vizuelnu kontrolu rada regulatora, kontrolu napajanja - Tumai odravanje elektrinih komponenti vizuelnom provjerom i zvunim efektima 5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Marijanovi, B. Vukosavljevi, Osnovne tehnike mjerenja i automatizacije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995. - D. Simi, Osnovi automatiskog upravljanja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd ,1991. - D. Debeljevi, Mainsko regulaciona tehnika, udbenik za III i IV razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Brki, Bekavac, Regulaciona tehnika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992. - R. Petrovi,Upravljanje sistemima, Nauna knjiga, Beograd,1986. - G. Mitrovi, M. Spasojevi, Automatizacija postorjenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Raunar sa multimedijalnim CD-om - Prikljuak za Internet - LCD projektor - Projektor sa slajdovima - eme, crtei
118
- Specijalno opremljen kabinet. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno, najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Provjera znanja pismenim putem, najmanje jednom u polugoditu . - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Fizike veliine i njihove jedinice - Mjerenje i regulisanje parametara koji definiu energetske procese - Upravljanje, regulisanje, odravanje i remontovanje postrojenja, maina i ureaja - Fizika Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mjerne jedinice i veliine - Hidroenergetska postrojenja - Termoenergetska postrojenja - Voenje, upravljanje i odravanje postrojenja
- Hidraulika i pneumatika - Energetski procesi i postrojenja - Praktina nastava
119
1.2.10. PREDUZETNITVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNITVO 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
40 40
26 26
66 66
3. Opti ciljevi nastave - Razvijanje preduzetnike sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vjetina za osnivanje privrednog drutva. - Sticanje znanja i vjetina za upravljanje malim privrednim drutvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomo savremenih tehnologija.
120
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Suoavajui - Razvija smisao za Biznis ideja i biznis argumente kritiki kreativnost plan procjenjuje - Razvija sposobnost - Upoznaje pojam kvalitet poslovne postizanja biznis ideja ideje u skladu sa kompromisa - Opisuje nastanak postulatima - Razvija analitiko biznis ideje trinog poslovanja miljenje - Nabraja i - Uvia vanost - Razvija odgovornost opredjeljuje se za izrade biznis plana u radu poslovnu ideju u kontekstu - Razvija strunost - Nabraja mogue obezbjeivanja - Razvija marljivost i vrste djelatnosti podrke, kako preciznost - Opisuje pojam unutar samog biznis plana privrednog drutva - Upoznaje pojmove: tako i od strane vizija, misija, eksternih partnera strategija, ciljevi (investitora, - Upoznaje postupak kreditora) istraivanja trita - Upoznaje pojmove: - Razlikuje pojmove: vizija, misija, marketing plan i strategija plan prodaje - Kroz primjere - Opisuje elemente obrazlae ciljeve finansijskog plana privrednog drutva privrednog drutva - Kroz primjere - Objanjava obrazlae postupak neophodnost istraivanja trita ouvanja ivotne na novom primjeru sredine - Rezimira biznis - Izvodi zakljuke o plan potencijalnoj - Prezentuje biznis konkurenciji plan - Izvodi zakljuak o potencijalnim kupcima / korisnicima usluga - Vri opis proizvoda / usluga - Uvia znaaj sprovoenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluga - Kroz primjere obrazlae elemente finansijskog plana privrednog drutva - Sarauje kod izrade plana ouvanja ivotne
121
Preporuke za izvoenje nastave - Poeljno je uenicima ukazati na primjere - Organizovati prisustvo predstavnika realnog privrednog drutva - Primjena tehnika za unapreenje razmiljanja, npr. eksperiment est eira - Kao model moe da poslui biznis plan realnog privrednog drutva - Pripremiti integralnu cjelinu od elemenata biznis plana
uenik sredine za konkretno privredno drutvo - Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana - Kritiki procjenjuje slabosti sainjenog biznis plana Osnivanje privrednog drutva - Opredjeljuje se za Ime privrednog ime privrednog drutva drutva u skladu sa - Nabraja mogua propisima i rjeenja za ime potujui principe privrednog drutva jednostavnosti i jedinstvenosti - Oblikuje vizuelni Vizuelni identitet identitet privrednog drutva privrednog drutva - Upoznaje elemente i znaaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog drutva - Popunjava Registracija formulare za privrednog drutva registraciju - Upoznaje postupak privrednog drutva registracije privrednog drutva - Sprovodi aktivnosti na pribavljanju - Opisuje mogue peata i tambilja oblike organizovanja privrednog drutva Otvaranje rauna - Popunjava kod poslovne banke formulare za - Opisuje postupak otvaranje rauna otvaranja rauna kod poslovne banke kod poslovne banke - Obavlja postupak otvaranja rauna kod poslovne banke - Popunjava Poslovni kodeks formulare za preduzea otvaranje rauna - Upoznaje pojam kod poslovne banke poslovni kodeks privrednog drutva - Obavlja postupak - Nabraja elemente otvaranja rauna poslovnog kodeksa kod poslovne banke - Pronalazi slinosti i Organizaciona razlike izmeu struktura razliitih tipova privrednog drutva
Formativni ciljevi
- Razvija logiko miljenje i sposobnost za pravilno rasuivanje i zakljuivanje - Stie radne navike
- (Rad u grupama) Uenici predlau mogua rjeenja, a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku - Rad na raunaru: Uenici koriste programe za obradu teksta i slika
- Izrada organograma privrednog drutva
122
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje tipove organizacione strukture privrednog drutva Rad u sektorima i poslovanje privrednog drutva - Upoznaje razliite nivoe upravljanja privrednim drutvom - Upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom drutvu - Upoznaje postupak izrade godinjeg izvjetaja o radu Sluba optih poslova - Nabraja i opisuje aktivnosti u okviru slube optih poslova
Formativni ciljevi uenik organizacionih struktura privrednog drutva - Pronalazi slinosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim drutvom - Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu - Uestvuje u izradi jednostavnog godinjeg izvjetaja o radu - Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog drutva i sa eksternim partnerima - Tehniki odrava Internet sajt privrednog drutva - Salje i prima potu i druge slubene materijale - Kroz primjere obrazlae strukturu asortimana proizvoda/usluga - Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluga - Kroz primjere obrazlae vanost i naine promocije - Uporeuje mogua rjeenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog drutva - Uporeuje mogue forme i sadraje reklamnog materijala - Planira nain
- Razvija sposobnost snalaenja u hijerarhiji socijalnih odnosa
- Kao model moe da poslui konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj tampi
- Razvija spremnost i sposobnost za saradnju - Razvija odgovornost u radu
- Rad u grupama od tri do pet uenika - Upotrebljava kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, tampa)
Sektor marketing - Upoznaje pojam marketinga - Opisuje postupak istraivanja trita - Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija
- Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost
- (Rad na raunaru) Uenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku komunikaciju - Izrada reklamnog materijala
123
Formativni ciljevi uenik reklamiranja privrednog drutva, odnosno proizvoda/usluge Kroz primjere obrazlae mogue naine distribucije Izrauje ponudu, porudbenicu, predraun, upit, raun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje Kroz primjere obrazlae nain obrauna zarada, poreza i doprinosa Obavlja blagajnike poslove Obavlja poslove plaanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraivanja
Sektor komercijala - Upoznaje vrste i elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje Sektor finansija i raunovodstvo - Opisuje postupak obrauna zarada - Opisuje nain obrauna poreza i doprinosa - Upoznaje blagajnike poslove - Upoznaje postupak plaanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraivanja -
- Podstie razvoj tanosti, preciznosti i urednosti - Formira stav o preuzimanju odgovornosti
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Vukoti, Preduzetnitvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlovi, S. Ignjatovi, Poslovna i slubena korespondencija za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanovi, G. Ivanievi, Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragii, B. Ili, B. Medojevi, M. Pavlovi, Osnovi ekonomije za II razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - R. Rajovi, Osnovi prava za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis, Montenegro biznis alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit, Kako zapoeti sopstveni biznis, CID, Podgorica, 1997. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Uionica sa najmanje pet raunara snabdjevenih adekvatnom programskom opremom, fax, telefon, skener, tampa, fotokopir aparat. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Usmena provjera znanja najmanje jednom u klasifikacionom periodu. - Pisani radovi uenika. - Rad na vjebama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu).
124
- Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani ekonomista 10. Povezanost predmeta Znanja - Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog drutva - Usmena i pisana komunikacija - Odravanje internet sajta - Izrada reklamnog materijala - Biznis plan - Osnivanje preduzea - Poslovanje preduzea Povezanost sa drugim predmetima Predmeti Znanja - Informatika - Informacije u tekstualnom vidu - Multimedijalno predstavljanje informacija - Internet - Korienje raunarskih progama kao vida komuniciranja - Organizacija rada i sistem - Organizacija proizvodnje kvaliteta
125
1.2.11.C. PRAKTINA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTINA NASTAVA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 144 144 180 198 666
Ukupno 144 144 180 198 666
Praktina nastava- nastava se izvodi u grupe do 17 uenika 3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje strunoteorijskih i praktinih znanja i vjetina. - Osposobljavanje za samostalno obavljanje posla, struno odluivanje i usvajanje novih znanja. - Uoavanje vanosti organizovanja rada i racionalnog korienja materijala i energije. - Upoznavanje sa principima rada alata i ureaja potrebnih za kvalitetno obavljanje posla. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnolokim postupcima rune i mainske obrade i izrade dijelova. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama pogonskih maina i njhovoj primjeni u industriji. - Sticanje znanja iz domena eksploatacije, regulacije i odravanja sistema. - Usvajanje znanja iz oblasti grijanja, klimatizacije i hlaenja. - Usvajanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada energetskih sistema. - Usvajanje strune terminologije potrebne u struci, razvijanje odgovornosti i preciznosti u radu. - Osposobljavanje za pravilno korienje sredstava zatite na radu i zatite ivotne sredine.
126
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi
Razred: PRVI
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Upoznavanje radnog podruja radionice i radnog mjesta - Upoznaje radionicu i - Poznaje alat,maine - Razvija odgovornost - Uenici se upoznaju i ureaje u radionici radno mjesto u radu sa nainom pisanja dnevnika praktine nastave - Svaki uenik samostalno vodi dnevnik - Dnevnik se ovjerava na kraju godine Pravila ponaanja u radionici - Brine se o alatima i - Razvija osjeaj za - Upoznaje se sa ureajima pravilima i timski rad - Potuje pravila obavezama na tehnoloke discipline radnom mjestu Upoznavanje mjera i sredstava zatite na radu i zatiti okoline - Primjenjuje - Razvija sposobnost - Upoznaje se sa adekvatne mjere opaanja propisima o zatiti zatite na radu - Razvija na radu - Objanjava propise profesionalnu - Upoznaje se sa uzrocima povreda na iz podruja ekologije odgovornost - Navikava se na radu - Poznaje negativan razliite situacije u - Objanjava vezu uticaj sredstava za zamora i povreda i hlaenje i maziva na buduem pozivu ulogu odmora zdravlje i okolinu - Navodi znaaj - Odlae otpadne pravilne rasvjete i materijale klimatizacije - Racionalno koristi - Definie i objanjava marerijal i energiju mjere i sredstva - Zna da prui prvu zatite od elektrine pomo energije - Definie i objanjava mjere i sredstva zatite od pare,gasova i isparljivih materija,zatite od poara - Navodi mjere i sredstva za pruanje prve pomoi - Objanjava znaaj zatite ivotne sredine - Objanjava postupke
Vjebe: - Pruanje prve pomoi - Demonstracija upotrebe sredstava prve pomoi - Sakupljanje i odlaganje otpadnih materijala
127
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik sakupljanja i odlaganja tetnih materija Tehnikotehnoloka dokumentacija - Prouava i analizira - Upoznaje se sa tehnikotehnolokom tehnoloku dokumentaciju dokumentacijom - Objanjava upotrebu - Tumai,tabele, crtee tehnikih - Prouava uputstva crtea,tabela, za rad dijagrama,kataloga - Upoznaje se sa pravilima arhiviranja i uvanja dokumentacije Mjerenje i kontrolisanje - Definie i razlikuje pojam mjerenja i - Razlikuje osnovne i kontrolisanja izvedene jedinice SI - Uoava pojmove u sistema mjernoj tehnici: - Pravilno primjenjuje fizika veliina, prefiks jedinica za objekat mjerenja, uproeno mjerna jedinica, prikazivanje mjera, mjerilo - Objanjava nain - Definie osnovne i prorauna zadate izvedene mjerne veliine iz jednog jedinice SI sistema sistema u jedinicama - Definie jedinice drugog sistema koje su u upotrebi u - Interpretira svakodnevnom ivotu rezultate mjerenja i praksi u EU i SAD, a - Razlikuje sluajne, koje su izvan sistema sistematske i grube greke - Nabraja metode - Zna granicu mjerenja povjerenja mjerenja - Definie greke pri mjerenju - Analizira metode apsolutnog, uporednog, neposrednog mjerenja Jednosturka mjerila - Pravilno koristi - Definie i nabraja jednostruka mjerila: pojam jednostruka mjerila ugaonici, abloni, mjerila za mjerenje - Zna upotrebu mjerila zaobljenja, mjerila - Kontrolnim epovima za mjerenje zazora, kontrolie otvore i granina mjerila rupe
- Razvija informatiku itanje dokumentacije pismenost - Razvija tehniku terminologiju
- Razvija strunu terminologiju i kulturu - Razvija pozitivan odnos prema kvalitetu rada i ispunjavanju radnih obaveza
Vjebe: - Tabela osnovnih i izvedenih jedinica SI sistema - Tabelarni prikaz nesistemskih jedinica - Uticaj uslova mjerenja (uloga praine, toplote) na tanost mjerenja
- Razvija analitiku sposobnost i preciznost
Vjebe: - Mjeri i kontrolie unutranje mjere pomou garniture etalona - Kontrola otvora i osovina
128
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik (rave, epovi, - Ravama kontrolie etalon ploice) prenike - Kontrolie zazore kontrolnim listovima - Upotrebljava plan paralelna granina mjerila (etalone) za mjerenje i kontrolu unutranjih mjera - Bira i pravilno kontrolie tolerancijskim mjerilima - Upotrebljava specijalna mjerila za mjerenje zazora, zaobljenja, debljine ice, lima Viestruka mjerila - Razvija smisao za - Mjeri duine - Definie i nabraja preciznost i tanost pominim mjerilom viestruka mjerila u radu sa nonijusom i to: - Definie mjerila za - Shvata znaaj mjerenje i kontrolu : - Pomino duinsko kvaliteta proizvoda mjerilo, duine i oblika, - Razvija samostalnost uglova, hrapavosti, - Pomino dubinsko mjerilo, profila i oblika, - Pomino visinsko temperature, mjerilo, pritiska i brzine - Pomino mjerilo za rastojanja, - Mjeri mikrometrima za spoljno i unutranje i dubinsko mjerenje kao i specijalnim mikrometrima, - Komparatorom kontrolie odstupanje od odreene mjere - Mjeri uglove uglomjerima (obinim, univerzalnim i optikim) - Odreuje uglove trigonometrijskim metodama (sinusnim i tangesnim lenjirima
Preporuke za izvoenje nastave tolerancijskim mjerilima
Vjebe: - Mjerenje pominim mjerilom unutranjih, spoljanjih i dubinskih mjera - Mjerenje mikrometrom unutranjih i spoljanjih mjera - Odreivanje odstupanja pomou komparatora
129
uenik - Kontrolie povrine lenjirima i libelama, - isti i odrava mjerni i kontrolni alat Mjerenje osnovnih gaso, termo i hidroenergetskih parametara - Razlikuje mjerne - Razvija analitinost i - Definie veliine i instrumente i preciznost njihove osnovne ureaje mjerne jedinice - Mjeri temperaturu,pritisak - Razlikuje: termometre, manometre Pribori za stezanje i pridravanje - Postavlja radni - Upoznaje se sa - Shvata znaaj predmet u priboru priborom za opreme za rad za stezanje stezanje i - Stee radni predmet pridravanje mehanikim - Navodi pravila priborom (paralelnim stezanja - Navodi i objanjava stegama,apama, pravila odravanja i ekscentrima, uvanja pribora za oprugama, steznom stezanje i glavom) pridravanje Ocrtavanje i obiljeavanje - Bazira radni - Shvata znaaj - Objanjava pojam predmet i priprema preciznosti pri radu ocrtavanja i povrinu za obiljeavanja ocrtavanje - Navodi alat i pribor - Koristei razliite za ocrtavanje i alate crta i obiljeavanje obiljeava zadate - Obrazlae postupak rupe, crta paralelne ocrtavanja i linije i linije obiljeavanja paralelne ili normalne na osu predmeta, crta krugove i nanosi jednake podioke - Uvjebava ocrtavanje sa crtea, pomou ablona i po uzorku - Obiljeava slovima i brojevima - Odrava alat i pribor
Formativni ciljevi
Objanjava mjerenje temperature staklenim termometrom, tapnim i bimetralnim termometrom Mjeri pritisak manometrom
Vjebe: - Stezanja (prihvatanja) raznih oblika obrataka razliitim priborima (paralelnim stegama, apama)ekscentrima, oprugama, steznom glavom)
Vjebe: - Ocrtavanje pomou ablona - Vri ocrtavanje lastinog repa pomou radionikog crtea - Vri ocrtavanje kljua za bravu sa crtea ili pomou uzorka - Prema cteu kutije od lima bez poklopca ocrtava na limu mreu kutije
130
uenik za ocrtavanje i obiljeavanje - Pridrava se pravila zatite na radu Runa obrada materijala Turpijanje i grebanje - Upoznaje se sa - Usavrava tehniku - Stie samopouzdanje Vjebe: u poslu - Izrada kljua obradom turpijanja rada pri turpijanju turpijanjem prema - Navodi vrste turpija - Bira turpiju u crteu (prema namjeni, zavisnosti od - Izrauje novu ili vri obliku presjeka, namjene, oblika popravku kontrolne obliku sjeiva i presjeka, oblika ploe grebanjem prema finoi sjeiva i finoe nasjeka) nasjeka - Upoznaje se sa - Obrauje povrine obradom grebanjem turpijanjem - Navodi vrste grebaa - Obrauje otvore turpijanjem - Obrauje lim turpijanjem - Pasuje i podeava razne oblike povrina - Obrauje povrine pod uglom i oble povrine - Odrava i isti turpije - Usavrava tehniku rada pri grebanju - Bira grebae u zavisnosti od oblika povrine koja se obrauje - Obrauje povrinu grebanjem - Kontrolie grebane povrine - Odrava i otri grebae Odvajanje materijala sjeenjem i rezanjem - Navodi metode odvajanja (sjeenjem i rezanjem) materijala - Nabraja vrste sjekaa - Objanjava tehniku rada sjekaem - Navodi vrste Bira sjeka odgovarajue geometrije u zavisnosti od materijala radnog komada Uvjebava tehniku rada sa sjekaem Otri sjekae - Razvija preciznost pri radu - Sjeenje materijala sjekaem
Formativni ciljevi
131
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Sjee limove makaza, uslove primjene, nain rada (runim, polunim) makazama i pravila rukovanja - Ree materijal - Nabraja vrste testera, nain rada i runom testerom (odsijecanje, pravila rukovanja zasijecanje, izrezivanje) - Ree materijal tocilima za sjeenje - Pridrava se pravila zatite pri sjeenju i rezanju Buenje, uputanje i razvrtanje - Upoznaje se sa obradom runog buenja, uputanja i razvrtanja - Navodi alat za buenje,uputanje i razvrtanje - Navodi pravila pri buenju,uputanju i razvrtanju
- Razvija osjeaj - Bira alat u sigurnosti i zavisnosti od preciznosti u radu zahtjeva - Stee pravilno burgiju - Priprema povrinu za ocrtavanje i obiljeava mjesto za buenje - Bazira i pravilno stee radni predmet - Uvjebava radne postupke pri buenju,uputanju i razvrtanju
Vjebe: - Buenje, uputanje i razvrtanje rupa i otvora razliitih dimenzija - Buenje rupa prema crteu
Izrada navoja - Bira alat za izradu - Upoznaje se sa navoja obradom izrade - Runo urezuje i unutranjeg i narezuje navoj spoljanjeg navoja - Koristi i uoava - Nabraja alat za uticaj sredstava za izradu navoja - Objanjava postupak hlaenje i podmazivanje na izrade navoja kvalitet
- Stie samopuzdanje i Vjebe: sigurnost - Runo urezivanje navoja - Runo narezivanje navoja (nareznicom i specijalnim glavama za narezivanje na cijevima)
132
Razred: DRUGI
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Mainska obrada materijala Odsijecanje - Navodi i objanjava - Razlikuje i uporeuje - Povezuje teorijska i Vjebe: - Odsijecanje postupke mainskog makaze sa paralelnim praktina znanja materijala odsijecanja nagnutim i krunim mainskim materijala noevima makazama - Navodi vrste - Priprema radne - Odsijecanje mainskih makaza, komade za materijala uslove primjene i odsijecanje pomou mainskim testerama nain rada makaza - Upoznavaje - Odsijeca radne tehnoloki postupak i komade pomou makaza sa ravnim pravila rukovanja sa noevima mainskim - Ree krivolinijske makazama konture makazama sa - Nabraja vrste krunim noevima mainskih testera - Razlikuje i uporeuje - Objanjava nain okvirne, krune i rada i pravila trakaste testere rukovanja sa - Odsijeca materijal testerama okvirnim i trakastim testerama - Odrava i isti mainu, pribor i alat Probijanje i prosijecanje - Objanjava postupak - Shvata razliku izmeu - Stie tanost i probijanja i preciznost u radu probijanja i prosijecanja na prosijecanja, presama identifikuje - Nabraja i opisuje konstruktivne alate za probijanje i dijelove alata prosijecanje - Postavlja i - Upoznaje maine na privruje alate na kojima se obavlja presu proces probijanja i - Priprema radne prosijecanja komade za probijanje i prosijecanje - isti i odrava mainu i alat Savijanje - Navikava se na - Objanjava postupak - Shvata postupak racionalno i paljivo savijanja pomou savijanja izvoenje radnih alata na presama - Navodi vrste zadataka - Identifikuje savijanja konstruktivne - Nabraja i opisuje dijelove alata za alate za savijanje
Vjebe: - Probijanje i prosijecanje limova pomou alata na presama
Vjebe: - Savijanje dvostrukog i jednostrukog ugaonika - Savijanje cijevi od elika, bakra i
133
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik savijanje - Upoznaje maine za - Razlikuje univerzalne savijanje i nain i specijalne alate za rukovanja sa njima savijanje - Bira alat u zavisnosti od oblika i dimenzija radnog komada - Postavlja alat na presu - Savija limove, cijevi i profile - Odrava mainu i alat Izvlaenje - Shvata postupak - Objanjava proces izvlaenja pomou obrade izvlaenja alata na presama - Navodi i objanjava alate za izvlaenje - Identifikuje konstruktivne - Upoznaje maine i dijelove alata za nain rukovanja sa izvlaenje njima - Uporeuje primjenu razliitih profila prstenova za izvlaenje - Vri izbor alata i maine - Priprema radne komade za izvlaenje - Izvlai posude rotacionih i nerotacionih oblika - Odrava radno mjesto Kovanje i presovanje - Objanjava postupak kovanja i presovanja - Navodi i objanjava slobodno kovanje i kovanje u ukovanjima - Nabraja i opisuje alate za kovanje i presovanje - Upoznaje se sa mainama za kovanje - Upoznaje se sa mainama za dodatnom opremom za kovanje i
Preporuke za izvoenje nastave mesinga
Razvija sposobnost povezivanja teorijskih i praktinih znanja
Vjebe: - Izvlaenje cilindrine posude bez redukcije debljine zida
- Shvata proces - Razvija tanost i Vjebe: kovanja bezbjednost na radu - Slobodno kovanje - Vri izbor maine i predmeta alata za kovanje jednostavnog oblika - Izrauje predmete - Istovremeno kovanjem istiskivanje - Odrava mainu i alat za kovanje - Vri izbor alata i pribora za presovanje - Identifikuje konstruktivne dijelove alata za presovanje - Izrauje predmete istosmjernim i
134
Informativni ciljevi i sadraji uenik presovanje i higijenskotehnikom zatitom Struganje - Navodi i objanjava vrste maina i alata za obradu struganjem - Upoznaje pomone pribore za struganje - Objanjava pojam mjerodavnih reima obrade kod struganja - Opisuje postupak rada na strugu
Formativni ciljevi uenik suprotnosmjernim istiskivanjem
- Stie smisao za - Shvata i analizira preciznost u radu proces struganja - Odabira mainu, alat i pribor za struganje - Priprema i postavlja radne komade - Izrauje struganjem predmete jednostavnog oblika - Pri izradi koristi mjerodavne reime rezanja - Razvija tanost i preciznost u radu
Vjebe: - Izrada osovinice struganjem
Rendisanje - Nabraja i objanjava - Shvata proces rendisanja maine i alate za obradu rendisanjem - Bira mainu i alat u zavisnosti od obrade - Objanjava korak i - Pri izradi koristi brzinu rezanja mjerodavne reime - Obrazlae postupak obrade rada - Izrauje ljebove rendisanjem Buenje, proirivanje, razvrtanje - Navodi i objanjava vrste maina i alata za obrade buenja, proirivanja i razvrtanja - Obrazlae mjerodavne reime obrade za buenje, proirivanje i razvrtanje - Objanjava postupke buenja, proirivanja i razvrtanja - Objanjava tolerancijska mjerila za kontrolu otvora i rupa
Vjebe: - Izrada lijeba za klin - Obrada profilnih povrina rendisanjem
- Shvata procese - Stie smisao za obrade otvora i rupa preciznost - Razlikuje alate za - Razvija osjeaj za buenje, proirivanje red i urednost i razvrtanje radnog mjesta - Vri izbor maine, alata i pribora za buenje - Priprema radne komade za buenje - Bui, proiruje i razvre rupe i otvore na builicama - Pri izradi koristi mjerodavne reime rezanja - Odrava i isti mainu, alat i pribor - Kontrolie prenike otvora i rupa kontrolnim epovima
Vjebe: - Buenje, proirivanje i razvrtanje otvora i rupa na builici - Kontrola prenika otvora i rupa
135
Informativni ciljevi i sadraji uenik Glodanje - Navodi vrste glodanja - Nabraja i objanjava maine i alate za obradu glodanjem - Navodi pomone pribore za pozicioniranje obratka i alata - Objanjava mjerodavne reime obrade glodanjem - Objanjava postupak glodanja
- Stie smisao za - Shvata proces Vjebe: glodanja - Izrada predmeta preciznost u radu - Razlikuje vrste glodanjem - Navikava se na glodanja racionalno i paljivo - Bira mainu, alat i izvoenje radnih pribor za glodanje zadataka - Pozicionira i stee radne komade - Rukuje podeonim aparatom - Obavlja zahtjeve glodanja na radnim komadima - Pri izradi koristi mjerodavne reime rezanja - Odrava mainu, alat i pribor - Razlikuje bruenje i - Stie radne navike glaanje - Poznaje grau i karakteristike alata za bruenje i glaanje - Bira mainu i alat u zavisnosti od povrine koja se obrauje - Pri izradi koristi mjerodavne reime - Priprema radne komade za bruenje i glaanje - Brusi i glaa radne komade - Odrava radno mjesto Vjebe: - Bruenje ravnih povrina - Bruenje spoljanjih cilindrinih povrina izmeu iljaka - Otrenje alata na brusilici
Bruenje, glaanje Navodi karakteristike i oblike alata za bruenje i glaanje Nabraja osnovne vrste maina za bruenje i glaanje Objanjava mjerodavne reime obrade pri bruenju Opisuje postupak bruenja i glaanja
Izrada navoja - Nabraja postupke izrade navoja - Upoznaje noeve za izradu spoljanjih i unutranjih navoja na strugu - Objanjava postupak izrade navoja na strugu - Upoznaje alat za izradu navoja na builici - Razlikuje i analizira - Navikava se na Vjebe: postupke izrade racionalno i paljivo - Izrada spoljanjeg i navoja unutranjeg navoja izvoenje radnih - Bira alat za izradu struganjem zadataka navoja na strugu - Svjestan je znaaja - Izrada unutranjeg - Koristi i uoava uticaj kvaliteta proizvoda navoja na builici - Izrada navoja sredstava za hlaenje glodanjem i podmazivanje na - Mjerenje i kontrola kvalitet navoja navoja - Pri izradi koristi mjerodavne reime rezanja
136
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava postupak izrade navoja na builici - Navodi glodala za izradu navoja - Objanjava postupak izrade navoja glodanjem - Opisuje tocila za izradu navoja - Objanjava postupak izrade navoja na brusilici - Objanjava mjerila za mjerenje i kontrolu navoja
Formativni ciljevi uenik Urezuje i narezuje navoje na strugu Ree navoj pomou nareznice Poznaje alat za izradu unutranjeg navoja na builici Urezuje navoj pomou mainskih ureznika Razlikuje glodala za izradu navoja Izrauje navoje glodanjem Uporeuje jednoprofilna i vieprofilna tocila za izradu navoja bruenjem Mjeri spljonji, srednji prenik jezgra navoja Mjeri ugao profila i korak zavojnice
Izrada ozubljenja - Navodi metode izrade ozubljenja - Nabraja i opisuje alate za izradu ozubljenja: glodanjem, rendisanjem,provla enjem, bruenjem, ljutenjem - Objanjava postupke izrade ozubljenja - Objanjava mjerila za mjerenje i kontrolu zupanika
- Razlikuje i analizira - Shvata znaaj metode izrade kvalitetne izrade ozubljenja proizvoda - Bira glodala za izradu ozubljenja - Obrauje meuzublje zupanika glodanjem - Shvata znaaj zavrne obrade i dobijanja proizvoda visoke tanosti - Bira tocilo za zavrnu obradu - Obavlja zavrnu obradu bruenjem - isti i odrava maine, alat i pribor - Mjeri debljinu zuba i irinu meuzublja - Kontrolie profil i pravac zuba
Vjebe: - Izrade meuzublja zupanika glodanjem - Zavrna obrada zupanika bruenjem
Obrada spajanjem Spajanje razdvojivim vezama - Nabraja vrste - Pronalazi primjere - Razvija osjeaj - Vjebe:
137
Informativni ciljevi i sadraji uenik spojeva i njihovu primjenu - Navojni spojevi - Spojevi pomou klinova - Spojevi ivijama - ljebni spojevi - Ozubljeni spojevi - Spojevi pomou konusnih povrina i navoja, opruga - Spojevi sa oprunozateznim prstenovima - Spojevi ostvareni vrstim nalijeganjem Zakivanje - Objanjava postupak zakivanja - Navodi vrste zakovanih spojeva Spajanje zakivanjem - Navodi primjenu zakovanih spojeva - Nabraja vrste, oblika zakivala - Navodi naine zakivanja - Objanjava nain izvoenja postupka zakivanja Zavarivanje - Objanjava postupak zavarivanja - Navodi alat i pribor za elektroluko zavarivanje - Navodi alate i pribore za gasno zavarivanje i sjeenje
Formativni ciljevi uenik primjene razdvojivih spojeva u svakodnevnom ivotu i praksi - Analizira naine osiguranja razdvojivih veza od slabljenja pri upotrebi
Socijalizacijski Preporuke za ciljevi izvoenje nastave uenik odgovornosti prema - itanje tehnike dokumentacije radu - Montaa i demontaa jednostavnih spojeva - Crtanje spojeva
- Bira zakovice, alat i - Razvija snalaenje u Vjebe: pribor za zakivanje poslu - Zakivanje limova u - Izvodi runo hladnom stanju zakivanje - Razlikuje vrste - Stie osjeaj Vjebe: zakovanih spojeva sigurnosti i - Upoznavanje i - Analizira elemente za bezbjednosti u radu itanje tehnike dokumentacije zakivanje - Upoznavanje - Analizira zakivanje materijala, alata i spoja pribora za zakivanje
- Priprema povrinu, alat i pribor za elektroluko zavarivanje, gasno zavarivanje i sijeenje - Bira dodatni materijal - Izvodi zavarivanje u horizontalnom poloaju - Odrava radno mjesto Spajanje zavarivanjem - Analizira i razrauje - Zna oznake tehniku zavarenih avova na dokumentaciju tehnikim crteima
Shvata znaaj zatite na radu
Vjebe: - Priprema predmeta za zavarivanje
Razvija samopuozdanje
Vjebe: - Priprema predmeta za zavarivanje
138
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva - Navodi primjere i primjenu zavarenih spojeva - Poznaje postupak, opremu i ureaje MIG zavarivanja - Poznaje postupak, opremu i ureaje MAG zavarivanja - Poznaje postupak, opremu i ureaje TIG zavarivanja - Poznaje EPP postupak - Poznaje postupak elektrootpornog zavarivanja (linijsko, takasto)
Formativni ciljevi uenik Dimenzionie vrstu ava u zavisnosti od debljine materijala Analizira nain pripreme pozicija za spajanje zavarivanjem i rezanjem Bira ureaje i elektrode za zavarivanje Razlikuje metode za ispitivanje zavarljivosti Razlikuje vrste zavarenih spojeva Priprema materijal za zavarivanje Analizira postupke zavarivanja i rezanja Kontrolie i ispituje zavarene spojeve Izvodi zavarivanje u vertikalnom poloaju i iznad glave Izvodi zavarivanje: Pod uglom,unutra, spolja Preklopno zavarivanje, tankih i debelih limova Vertikalno, otvorenih i zatvorenih profila Uoava greke pri zavarivanju
Preporuke za izvoenje nastave - Elektroluno zavarivanje - Gasno zavarivanje i sjeenje
Lemljenje - Objanjava postupak mekog i tvrdog lemljenja - Upoznaje se sa opremom za lemljenje Spajanje lemljenjem - Navodi primjere i primjenu lemljenja spojeva - Poznaje
Priprema povrinu, - Razvija spremnost Vjebe: za saradnju i timski - Meko lemljenje alat i pribor za meko - Tvrdo lemljenje rad i tvrdo lemljenje Izvodi postupak lemljenja
Razlikuje vrste lemljenja Bira dodatni materijal, alat i
- Stie naviku primjene zatitnih mjera pri radu - Razvija osjeaj
Vjebe: - itanje tehnike dokumentacije - Upoznavanje propisa
139
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik pribor za karakteristike odgovarajui mekolemljivih postupak spojeva - Analizira lemljenje - Poznaje spoja karakteristike - Razlikuje tvrdolemljivih tvrdolemljene spojeva spojeve i zavarene - Objanjava nain spojeve pripreme spojeva za meko lemljenje (mehaniko i hemijsko ienje povrina koje se leme) - Objanjava nain pripreme za tvrdo lemljenje - Objanjava nain kvaenja i difuzije lema u osnovni materijala - Objanjava postupak mekog i tvrdog lemljenja - Navodi lemove za meko lemljenje - Navodi lemove za tvrdo lemljenje - Navodi topitelje za tvrdo lemljenje - Objanjava nain ienja zalemljenih spojeva - Objanjava ispitivanje zelemljenih spojeva
Socijalizacijski ciljevi uenik sigurnosti i samostalnosti u radu
Preporuke za izvoenje nastave i mjera sigurnosti pri rukovanju sa alatima i materijalima
140
Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Pogonski propisi i tehnike mjere bezbjednosti - Demonstrira - Analizira pravila za - Stie osjeaj za - Upoznaje se sa timski rad upotrebu rukovanje, organizaciom i protivpoarnog opsluivanje i zadacima u pogonu aparata odravanje - Navodi i tumai - Demonstrira propise preporuke za energetskih upotrebu HTZ postrojenja rukovanje, opreme i prve - Uvjebava postupak opsluivanje i pomoi korienja sredstava odravanje zatite na radu energetskih - Prua prvu pomo postrojenja - Navodi i objanjava : mjere i sredstva zatite od mehanikih povreda, mjere i sredstva zatite od elektrine energije,mjere i sredstva zatite od pare, gasova i lako isparljivih materijala Toplovodno, vrelovodno, parno postrojenje i postrojenja za sistem rashladne vode Toplovodno postrojenje - Prepoznaje dijelove - Razvija analitinost - Vjeba: - Upoznaje se sa toplotnog toplovodnim - Razvija osjeaj za - Kontrola vode u postrojenja postrojenjem pridravanje dobou (vodokazno - ita i analizira emu propisanih standarda staklo) - Opisuje nain rada - Prepoznaje i toplovodnog i uputstava - Tumai uputstva analizira pogonsku i - Stie pozitivni postrojenja proizvoaa sigurnosnu armaturu - Objanjava rad osjeaj prema - Vjebe: kotla, opsluivanje, - Provjerava armaturu ouvanju - Kontrola ventila pripremanje kotla za dijelova pod materijalnih dobara i izmeu napojne pritiskom, tj. ventile bezbjednosti pogon, pumpe i kotla vodokaznog stakla, potpaljivanje, - Kontrola ventila sifonske cijevi dinamiku izmeu doboa i optereenja kotla do manometra, pregrijaa pare provjerava optimalnog reima - Kontrola ventila iza manometre i rada odravanjem doboa za isputanje kontrolie napojne i radnih vazduha parametara(pritisak, ispusne cijevi - Kontrola ventila za - Shvata regulaciju temperatura) pranjenje temperature kod - Upoznaje se sa pregrijaa pare izmjenjivaa toplote fazama putanja - Vjebe se izvode u kotla u rad pogonima za - Tumai postupke za proizvodnju toplotne odravanje kotla u energije, pri emu pogonu i postupke uenici uestvuju u pri otkazivanja kotla izvoenju vjebi - Uoava razliku
141
uenik izmeu kratkotrajnog, dugotrajnog obustavljanja kotla i havarije - Vri kontrolu zagrijevanja kotla prema preporukama proizvoaa - Vodi odgovarajuu evidenciju rada kotla - Navodi kriterijume istroenosti dijelova, objanjava demontau i zamjenu Vrelovodno postrojenje - Analizira pH vode - Razvija sposobnost Vjebe: - Objanjava nain kritikog rasuivanja - Postupci u sluaju da rada sa vrelovodnim - Vri popravke postrojenjima, cjevovoda uz nadzor kotlovsko njegovu primjenu i struno postrojenje ostaje u opremu osposobljenog lica hladnoj rezervi - Poznaje pripremu - Kontrolie stanje - Odravanje i kotla za pogon izolacije cjevovoda i konzerviranje kotla - Upoznaje se sa popravlja oteena prema uputstvima sistemom za mjesta proizvoaa odravanje pritiska u - Popunjava dnevni - Provjera instalaciji pogonski list sa nepropustljivosti - Definie toplu i oitavanjima zaporne armature hladnu regulaciju karakteristinih - Uloga slijepe - Objanjava nain veliina znaajnih za prirubnice pripreme kotla za rad pogon i nain odravanja Parno postrojenje Vjebe: - Razumije projektnu - Razlikuje dijelove parnog postrojenja . - Razvija sposobnost - Postupci za dokumentaciju - Analizira rukovanje kritikog rasuivanja odravanje kotla u - Objanjava nain sistemom za pogonu rada parnog odravanje pritiska u - Postupci pri postrojenja instalaciji otkazivanju kotla - Upoznaje se sa - Tumai regulaciju sistemom za odravanje pritiska u unutar sistema kondenzatora instalaciji - Analizira glavne - Objanjava nain dijelove kotla : pripreme kotla za armaturu, sigurnosne pogon i nain odravanja ventile, vodokaze, ventile ispusta,
Formativni ciljevi
142
Formativni ciljevi
- Objanjava proces obrade limova - Poznaje funkciju i postupke ravnanja, savijanja, previjanja i plastinog oblikovanja limova -
- Upoznaje se sa tehnikom dokumentacijom, pravilima obiljeavanja i trasiranja cijevi, alatima, priborima i materijalima - Navodi postupke zatite i izolacije cijevi
- Upoznaje se sa alatom, priborom i materijalom za zatitu i izolaciju cijevne instalacije - Razumije projektnu dokumentaciju
- Upoznaje se sa postavljanjem kotla sa kompletnom grubom i finom armaturom
uenik plou sa imenom i podacima - Razvija preciznost i Prati promjenu odgovornost radnih parametara i evidentira promjene Vjebe: Ravna limove - Ravnanje, savijanje, Ravno savija ivicu izvlaenje, limova razvlaenje limova Runo- plastino - Ispravljanje profila i oblikuje limove, ica izvlai ih i razvlai Ispravlja pofile i ice - Razvija analitinost i Savija limove i cijevi spretnost - Ugradnja ventila u hladnom i toplom - Alati i pribor: cijevi, stanju cijevni elementi, Obiljeava i trasira vodomjer, ventili, cjevovod slavine, metalni Postavlja, zaptiva i drai, alati za spaja cjevovodnu izradu navoja mreu (ureznice, Montira ventile nareznice), klijeta, Pregleda i ispituje kljuevi, rune cjevovod testere, tocilo, pribor za stezanje i pridravanje, - Razvija sposobnost pomino mjerilo preciznosti i - Zatita i izolacija procjenivanja - Alat i pribor mineralna vuna, lim, obojmice, etke, mjerna traka Postavlja izolaciju cijevi pravilno postavljanjem izolacionog materijala (staklena vuna, mineralna vuna) Koristi odgovarajui - Razvija preciznost i Vjebe: tanost pri radu - Postavljanje kotla materijal - Montaa fine i grube Koristi zatitno armature sredstvo i pridrava - Montaa pumpe se mjera zatita na - Montaa podstanice radu za daljinsko grijanje Bira alat, pribor i - Povrinska zatita i materijal toplotna izolacija Postavlja prirubnice - Alat, pribor, za pumpe i ventile materijali: kotao, Postavlja kotao, pumpa, prirubnice, sigurnosne vodove,
143
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje se sa postupkom montae sigurnosnih vodova, pumpi za cirkulaciju - Upoznaje postupke povrinske zatite i toplotne izolacije - Poznaje postupke kontrole montae kotlovskog postrojenja - Navodi mjere zatite na radu
Formativni ciljevi uenik ekpanzione posude Montira sigurnosni vod Montira ureaje za regulaciju protoka i pritiska Montira pumpu za cirkulaciju vode Montira podstanice za daljinsko upravljanje Postavlja armature, sigurnosne ureaje i druge elemente postrojenja Priprema i povrinski zatiuje instalaciju od korozije Toplotno izoluje kablove i vodove Postavlja protivpoarna sredstva Kontrolie kvalitet vodova Pridrava se mjera zatite na radu Puni i prazni kotao Mjeri i regulie potronju vode Regulie protok vode Mjeri i regulie temperaturu Puta kotao u rad i zaustavlja kotao Dijagnostikuje stanje sistema Odrava razvodnu mreu Zamjenjuje elemente cijevnih zatvaraa i ventila Zaptiva i odrava grejna tijela isti kotao Odrava pumpe Odrava mjernu i regulacionu tehniku Preventivno odrava kotlarsko postrojenje
Preporuke za izvoenje nastave ekspanziona posuda, izmjenjiva toplote, ureaj za regulaciju protoka i pritiska, sigurnosni vod, zaptivai Cijevni elementi, izolacioni materijal Obujnice, boje, lakovi, kljuevi Odvijai, klijeta, burgija Vijci, navrtke, oprema za zakivanje etke, valjci, mjerna traka Vjebe: Odravanje kotlovskog postrojenja Odravanje podstanice Demoniranje i kontrolisanje pumpe Alat i pribor: zaptivai, cijevi, pumpa, ventili, mjerni i kontrolni ureaji, kljuevi, odvijai, klijeta, alat za sjeenje, turpije, alat za izradu navoja, oprema za zakivanje
Razvija analitike sposobnosti Shvata znaaj preciznosti i poboljava odnos prema radu i rad u kolektivu -
- Upoznaje se sa postupcima opsluivanja sistema i rukovanjem sistemom - Razumije procese: - dijagnostikovanje stanja sistema, odravanje grejnih tijela, - odravanje instalacija, - odravanje kotla, - odravanje mjerne i regulacione tehnike -
Vjebe: - Korienje strune literature Posjeta pogonu
144
Formativni ciljevi uenik Odrava podstanice Pravi specifikaciju alata,pribora i materijala potrebnog za odravanje Pridrava se mjera zatite na radu Poznaje prikupljanje vanih parametara glavnog i pomonog postrojenja Razlikuje preventivno i plansko odravanje Odrava ureaje sistema za gaenje poara: voda, CO2, pjena, prah Koristi prenosne aparate za gaenje poara
- Analizira izvjetaj o vanim pogonskim podacima - Objaanjava prikupljanje podataka o radu glavnog i pomonog postrojenja - Objaanjava preventivno i plansko odravanje - Demonstrira odravanje ureaja za gaenje poara Postrojenja za sistem rashladne vode - Objanjava i tumai - Razlikuje otvoreni sistem postrojenje za vodosnabdijevanja sistem rashladne - Razlikuje zatvoreni vode sistem vodosnabdijevanja - Analizira rad pogona Turbine, turbinska postrojenja i toplotne podstanice Turbine - Navodi i objanjava zadatak i podjelu turbina - Uoava parne, gasne i vodene turbine - Objanjava dijelove parne turbine - Poznaje regulaciju snage, regulaciju broja obrtaja - Objanjava princip rada sistema za podmazivanje i hlaenje - Poznaje nain podmazivanja turbine - Razlikuje dijelove - Razvija tehniku kulturu turbine - Nabraja kuite, rotor, lopatice, leajeve, reduktor... - Razlikuje dijelove gasne turbine - Uestvuje u dijagnosticiranju - Radi na pripremi i odabiru alata - Tumai, analizira oklop turbine, dijafragme i zaptivaa - Provjerava zaptivae,leita,
Rad: Rashladna kula
Rad: - Dijagram turbina, - koristi sheme turbina - Remont turbine,itanje kataloga proizvoaa - Turbine, podjela i opis rada - Opisati remont rotora turbine, balansiranje - Vjebe se izvode u pogonima za proizvodnju toplotne energije, pri emu uenici ne izvode
145
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava rad gasne turbine - Objanjava rukovanje ureajima za dijagnostiku
Formativni ciljevi uenik rotor i sistem za podmazivanje Radi izvjetaj testiranja Prati uputstvo pri redoslijedu otvaranja oklopa turbina Odlae gornji dio oklopa na drvene podmetae Zatvara prikljuke vodova epovima i poklopcima Vri provjeru hermetinosti Ocjenjuje oteenje oklopa i predlae odstranjivanje oteenja Pere dijafragmu, lopatice Analizira oteenja, pukotine i ogrebotine Prati proces putanja turbine u rad Ispituje sve sigurnosne, zatitne i regulacione ureaje Prati i provjerava rad ureaja za mjerenje, signalizaciju i daljinsko upravljanje Prati tekue odravanje opreme i agregata
Preporuke za izvoenje nastave samostalno vjebe - Vjebe se izvode u pogonima za proizvodnju toplotne energije, pri emu uenici uestvuju u izvoenju vjebi
- Upoznaje se sa demontaom dijafragme, obujmica, zaptivaa - Poznaje postupak demontae leita, rotora - Poznaje postupak zamjene lopatica, balansiranje rotora
Turbinska postrojenja - Definie postupke i aktivnosti pri odravanju prateih ureaja i sistema postrojenja - Navodi postupke lokalizovanja kvarova i ocjene obima i vrste kvarova - Navodi i objanjava kriterijume za
Razlikuje postupke - Razvija analitinost pri odravanju - Razvija pozitivan prateih ureaja i odnos prema poslu sistema postrojenja Demontira prirubnice na dijelovodima (nakon smanjenja pritiska i dreniranja) Vri provjeru istoe, nepropusnosti zavarenih, zavojnih i
- ita i analizira rad postrojenja - Tumai rezultate parametara
146
Informativni ciljevi i sadraji uenik odluivanje o racionalnosti popravke ili zamjene -
Formativni ciljevi
uenik prirubnikih spojeva i armature isti cjevovod od korozije (pratei uputstvo) - Uoava i otklanja najea oteenja kod korozije - Evidentira aktivnosti i odlae u dokumentaciju - Pridrava se pravila zatite na radu
Toplotne podstanice - Shvata znaaj toplotne podstanice u procesu razmjene toplotne energije - Definie i objanjava mainski i elektroenergetski dio toplotne podstanice - Navodi i objanjava komunikacionu opremu - Poznaje ulogu senzora protoka, pritiska i temperature i eksploatacionog suda - Razvija snalaenje u - ema: - ita projektnu poslu dokumentaciju - Toplotne podstanice - Navikava se na - Razlikuje i tumai razliite situacije u mainski i buduem pozivu elektrenergetski dio - Tumai rad izmjenjivaa toplote, regulatora pritiska i prestrujnog prekidaa - Razlikuje komunikacionu opremu
147
Razred: ETVRTI
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Eksploatacija i odravanje termoenergetskih sistema - Definie i vri podjelu termoenergetskih postrojenja prema radnim medijima i konstruktivnim karakteristikama - Upoznaje se sa nainom rada energetskih blokova u toplifikacionim i elektroenergetskim sistemima - Upoznaje se sa pripremom putanja blokova u rad - Defnie karakteristine reime rada postrojenja - Upoznaje se sa monitoringom rada postrojenja - Objanjava pripremanje kotla u pogon: loenje potpalnim gorivom, uspostavljanje stabilnog plamena... - Objanjava pripremu i putanje turbine u pogon - Upoznaje se sa reimom rada pod pritiskom - Objanjava obustavljanje rada postrojenja - Upoznaje se sa moguim poremeajima u radu i njihovim otklanjanjem - Shvata zadatak - Razvija svijest o eksploatacije racionalnom troenju termoenergetskih energije postrojenja u obezbjeenju neprekidne prizvodnje energije potrebnog kvaliteta - Tumai ulogu osnovne i pomone opreme termoenergetskog postrojenja - Razlikuje i analizira startovanje, rad pod optereenjem, obustavljanje rada i rad u rezervi - Analizira reim startovanja - Shvata sloen i veoma odgovoran postupak startovanja (bilo da ga sprovodi osoblje ili automatski ureaj za upravljanje) - Tumai aktivnosti za pripremu putanja turbine u rad - Prati na mjernim instrumentima temperaturu napojne vode, protok rashladne vode, odnos goriva i vazduha - Analizira i evidentira dobijene rezultate i uporeuje sa dijagramom - Razlikuje plansko i vanplansko obustavljanje rada postrojenja - Analizira izvore poremeaja i havarija u radu kotla Preporuke za izvoenje nastave
Vjebe: - Analizira dijagrame startovanja termoenergetskog postrojenja - Analizira termo elektrane sa parnim blokom
- Analizira i tumai startne eme termoenergetskog bloka sa protonim kotlom - Vjebe se odrauju u termoenerganama, pri emu uenici uestvuju u izvoenju vjebi
148
Formativni ciljevi
Rukovanje i odravanje - Definie ulogu crpne stanice za sirovu vodu - Nabraja i tumai: crpni agregat (pumpa), crpni rezervoar, postrojenje za preiavanje vode, komandno postrojenje, ureaje za eliminaciju i ublaavanje vodenog udara - Navodi podjelu pumpi prema broju obrtaja, prikljuka usisne cijevi, poloaja ose, visine dizanja - Definie teoretsku snagu pumpe, koeficjent korisnog djejstva protoka - Definie ureaje za kondenzaciju vode - Uoava i definie komandne prostorije -
- Objanjava frekventni regulator - Zna ulogu frekventnog regulatora - Zna naine zamjene pumpe, zatite pumpe i cijelog sistema od rada na
uenik i parne turbine Razlikuje preventivno, vanplansko i stalno odravanje Analizira i shvata centralni sistem nadzora Razlikuje nivoe nadzora i kontrole voenja postrojenja za vodu Prepoznaje dijelove - Razvija pozitivan ureaja za odnos prema poslu preiavanje vode ita emu postrojenja za demineralizaciju vode Analizira i tumai deaeraciju napojne vode Shvata ulogu rezervoara u sakupljanju i zadravanju vode Razlikuje elektronsku opremu za automatsko upravljanje agregatima Prati i analizira ukljuenje i iskljuenje crpne pumpe Tumai ulogu povratnog ventila, obilaznog cjevovoda, zranog kotla i vodene komore Analizira i tumai upravljaki sistem regulacije Razlikuje ciklus filtracije vode, ciklus pranja filtera (vodom, vazduhom, dreniranje) Prepoznaje bunonske pumpe
- Analiza: - Pojava vodenog udara i nain otklanjanja
149
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik suvo, prevelikog - Prati i uoava pritiska podeavanje protoka - Prepoznaje protivpoarnu zatitu Komponente hidraulikih i pneumatskih sistema i njihove stacionarne karakteristike Komponente hidraulinih sistema - Analizira namjenu Vjeba: - Upoznaje se sa hidraulinih sistema - Tablica naziva i hidraulinim objanjenje simbola u sistemom i njegovim - Identifikuje komponente komponentama hidraulici i hidraulinih sistema - Objanjava i tumai pneumatici - Razlikuje osnovne nazive i simbole u - Crta u Fluid simu radne parametre hidraulici i primjere instalacija pneumatici hidraulinog sistema - Uoava i objanjava osnovne radne parametre sistema - Navodi opremu hidraulinih sistema - Objanjava pumpe i hidrauline motore - Objanjava ulogu - Shvata proces rada pumpe i hidraulinog pumpe motora - Identifikuje dijelove - Definie i navodi pumpe pumpe: zupaste, - Prepoznaje i krilne, klipne pumpe razlikuje vrste pumpi - Demontira, oznaava, isti, uoava i otkriva oteenje i kontrolie uljnu pumpu i u zavisnosti od utvrenog stanja zamjenjuje i montira elemente - Demontira, isti i kontrolie rotacione pumpe - Definie ulogu - Zamjenjuje i montira hidraulinih motora elemente rotacione - Objanjava rad i vri pumpe po podjelu hidraulinih propisanom motora : krilni tehnolokom hidraulini,zupasti postupku klipni hidraulini - Analizira rad motora - Objanjava ulogu hidraulinog cilindra - Uoava podjelu cilindara
150
Vjebe: - Demontaa, kontrola Razvija osjeaj i opravka zupaste odgovornosti u radu pumpe Osposobljava se za - Seminarski rad: samostalni rad - to preduzeti kad Stie sistematinost u pumpa stvara suvie veliku buku radu - Objasniti sluaj kad Obogauje strunu se suvie habaju terminologiju dijelovi pumpe - Vjebe se odrauju u termoenerganama, pri emu uenici uestvuju u izvoenju vjebi
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Objanjava postupak demontae, ienja, kontrole, otklanjanja kvarova i montae - Analizira rad - Definie postupak hidraulinog cilindra i promjene vri podjelu na: funkcionisanja jednosmjerne, zamijenjenog dijela dvosmjerne, jednostrane, dvostrane - Navodi i definie - Demontira cilindar, razvodne ureaje i obiljeava,provjerava razvodnike otvor - Objanjava rad i vri - Ispituje stanje podjelu na: klipne zaptivke i donosi razvodnike sa odluku o eventualnoj obrtnim okretanjem zamjeni razvodnog elementa, - Sakuplja i pravilno razvodnika sa odlae ulje ploastim elementom i ventilske razvodnike - Uoava razliku u konstrukciji i u - Navodi i objanjava principu rada ulogu ventila u pojedinih razvodnika sistemu - Upoznaje se sa: ventilima za usmjeravanje, ventilima za pritisak (protonim, strujnim ventilima), - Uoava razliku proporcionalnim izmeu ventila ventilima, servo - Ispituje ventil ventilima - Demontira ventil - Objanjava ulogu - isti klizne povrine preistaa i klipa i tijela izmjenjivaa toplote - Zamjenjuje oprugu (ako je zamjenjiva) - Produvava dizne - Mijenja ulje - Uoava preistae - Upoznaje se sa neophodnim priborom tenog fluida, tumai njihov rad i opremom hidraulinih sistema - Uoava i objanjava rad izmenjivaa - Navodi ureaje: za toplote mjerenje pritiska, - Pregleda, isti, jedinice za kotrolu zamjenjuje preista pritiska, ureaje za mjerenje - Tumai metode temperature, filtriranja tenog
- Shvata znaaj analitinog pristupa rjeavanju konkretnih problema - Stie navike urednosti - Razvija vjetinu planiranja Stie rutinu
Vjebe: - Mogui uzroci usporenog kretanja klipnjae i naini otklanjanja - Uzroci spoljanjeg curenja cilindra
Vjebe: - Analiza nedovoljnog pritiska u sistemu - Postupci u sluaju da se razvodnik ne ukljuuje - Analiza sljedeih situacija kod ventila za ogranienje pritiska: - Ventil stvara suvie visok/ nizak pritisak - Ventil ne otvara ili otvara suvie - Analiza rada blokirajueg ventila: - Ventil daje protok u pravcu otvaranja - Ventil ne rastereuje
151
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik fluida akumulatore, rezervoare za tene - ita tehnika uputstva, radionike fluide, cjevovode prirunike i kataloge, tehnike crtee, tabele, standarde i dijagrame - Ispituje sistem na probnom ureaju - Planira radne faze demontae i montae - Montira spojeve i veze elemenata i podsistema - isti i ureuje alat i opremu saglasno sa propisanim uputstvima Komponente pneumatikih sistema - Analizira ulogu - Razvija analitinost - Upoznaje se sa pneumatskog sistema pneumatskim sistemom i njegovim - Identifikuje komponentama komponente sistema - Uoava i objanjava - Razlikuje radne osnovne karakteristike karakteristike sistema pneumatskih sistema - Navodi opremu hidraulikog sistema - Objanjava pripreme vazduha - Uoava preistae - Objanjava vanost - Bira i ugrauje pripreme vazduha - Razvija osjeaj preista - Definie i objanjava - Vri i kontrolie odgovornosti prema rad: preistaa istae radnog fluida radu vazduha, regulatora sa zamjenom pritiska i zauljivaa filterskih elemenata - Objanjava postupak ukoliko je potrebno kontrole i zamjene pojedinih vrsta preistaa - Definie i tumai pneumatske radne jedinice - Objanjava ulogu radnih jedinica - Definie i objanjava - Uvia povezanost ulogu pneumatinih teorije i prakse cilindara i motora
Vjebe: - Analiza rada zauljivaa primjenom ejektorskog efekta - Pregled i zamjena preistaa vazduha Vjebe: - Aktivnosti koje treba svakodnevno izvriti - Aktivnosti u okviru nedjeljne kotrole - Navesti mjeseni i polugodinji program pregleda i intervencija na pneumatskom
152
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Navodi i objanjava ulogu ventila u sistemu - Upoznaje se sa: sigurnosnim ventilom, - Kontrolie ventil sigurnosti ventilima stalnog preventivno protoka, ventilima - Kontrolie pranjenje pritiska kondenzovane vode - Navodi i definie iz sistema razvodne ureaje - Objanjava ulogu: klipnih razvodnika, ploastih razvodnika, ventilskih razvodnika - Upoznaje se sa vrstama slavina, kombinovanih ventila, programatorom, beskontaktnim davaima signala Rukovanje linijom gasnih stanica, postrojenja i sudovi za gas - ita i tumai - hvata vanost - Definie osnovne fizike i tehnike tehniku profesionalizma u karakteristike i dokumentaciju radu veliine prirodnog - Tumai ulogu - Razvija interes za gasa redukcione stanice nova saznanja - Shvata pojmove: - Nabraja i tumai sastav gasovitog ulogu goriva, toplotnu mo, prirubnice,zasuka, Veberov broj, manometra, temperaturu termometra, paljenja, granice izdvajaa vode, eksplozivnosti, filtera vlanost, toksinost, - Analizira ulogu odorizaciju zagrijaa, sigurnosnih - Tumai principijelnu zapornih ventila, emu regulatora pritiska i mjernoredukcione sigurnosnog ventila linije - Vri provjeru - Definie ulogu funkcionisanja gasovoda, posmatranih kompresorske stanice elemenata - Uoava i objanjava - Kontrolie zaprljanost cijevi i armaturu filtera manometrom gasovoda, fazonske - Tumai princip rada dijelove prirubnice, mjeraa protoka zaptivae, spojnice i (brojila) ostale vezane - ita i tumai sa elemente turbinskog mjeraa
Preporuke za izvoenje nastave sistemu Vjebe: 1. Mogui uzroci i naini otklanjanja: a) kod niskog pritiska b) kad se kompresor pregrijava c) visoka potronja ulja
Vjebe: - Kontrola vrstoe i zaptivenosti cjevovoda - ema instalacija za pretakanje gasa iz vagoncistijerne pomou kompresora - ema isparivake stanice
153
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik - Razvija potronju gasa, - Objanjava ulogu samopouzdanje manometra i kracerskih stanica termometra i - Nabraja zatvarae i evidentira ih njihovu primjenu - Objanjava razvodni - Prati rad gasnog gorionika sistem i tehnike karakteristike cijevi - Analizira : sigurnosnu zatitu lone za transport gasa instalacije, maksimalan sadraj Co2, dozvoljeni Vjeba: sadraj O2, - Kontrola vrstoe i temperaturu izlaznih zaptivenosti gasnog dimnih gasova cjevovoda - Uoava funkciju spojnica i kompenzatora u gasovodnim sistemima - Vri: vizuelni pregled cjevovoda, kontrolu - Ispoljava spremnost zavarenih za timski rad spojeva,ispitivanje vrstoe cjevovoda, ispitivanje zaptivenosti cjevovoda - Upoznaje postrojenje - ita tehniku dokumentaciju i za isparavanje tene tumai oznake faze - Opisuje rezervoare: - Uoava dijelove postrojenja prenosni, stabilni, kuglasti i podzemni - Razlikuje rezervoare sa pominim krovom - Definie pretakaki i zavarene most konstrukcije - Navodi i objanjava ulogu kompresorske - Analizira pretakanje: stanice, instalacije za pumpom, slobodnim grijanje tenog gasa, padom i razlikom pritiska u gasnim ispravljaku stanicu, radionicama redukcionu stanicu - Prepoznaje mjerae - Upoznaje se sa protoka sa mjerom i postupcima sa rotacionim ispitivanja sudova klipovima pod pritiskom - Definie i objanjava - Tumai postupak kompresorske stanice mjerenja pritiska - Tumai emu redukcione stanice - Razvija samostalnost
154
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Regulaciona i sigurnosna gasna oprema i odravanje regulisanih vrijednosti - ita projektnu - Definie Vjeba: mjernoregulacionu dokumentaciju - itanje i analiza liniju - Razlikuje regulaciju i eme mjera - Objanjava mjerno njenu stanicu regulacione linije regulacionu stanicu - Analizira regulacionu - Analiza eme - Definie aparaturu i sigurnosnu opremu ugradnje regulatora (ventile, zasune), - Tumai princip rada pritiska ureaje i opremu za regulatora pritiska - Podeavanje mjerenje protoka i direktnog diejstva regulatora pritiska pritiska - Uporeuje i analizira - Analiza sigurnosnog - Definie sigurnosnu sigurnosnu opremu i blokventila opremu i ureaje princip rada - Objanjava ulogu sigurnosnog, ispusnog odorizatora - ventila Mjerenje i regulacija parametara vazduha i gasovitog goriva Vjeba: - Mjeri temperaturu - Razvija ekoloku - Shvata vanost - Opisati rad ureaja vazduha za mjerenja osnovnih svijest za recirkulaciju parametara vazduha i sagorijevanje, - Razvija sposobnost dijela izduvnih pritisak vazduha za posmatranja, gasovitog goriva gasova sagorijevanje i analiziranja i - Poznaje proces pritiska u loitu zakljuivanja sagorijevanja i - Prati i uoava na potrebnu koliinu ekranu preporuene vazduha vrijednosti Nox i CO2 - Objanjava finu regulaciju sagorijevanja Eksploatacija i odravanje pneumatsko energetskih postrojenja - Razvija osjeaj za Vjeba: - Razlikuje - Upoznaje rad i timski rad - Mehanika oteenja kompresor,rezervoar konstrukcione ureaja za vazduh,ureaje za karakteristike - Uticaj neistoe na preiavanje pneumatskog vazduha postrojenja rad pneumatskih - Upoznaje prednosti i - Shvata ulogu ureaja regulatora pritiska, nedostatke - Korozija vitalnih zauljaa pneumatskih sistema dijelova uredjaja - Vri podjelu ventila - Objanjava rad - Pohabanost i - Razlikuje razvodne kompresora,ulogu zastarjelost ureaja ureaje regulatora pritiska - Uoava i objasnjava - Shvata ulogu sistema za upravljanje, ulogu davaoca signala filtera,rezervoara za hlaenje,zauljivaa - Pravi razliku izmeu redovne kontrale - Upoznaje veliina stanja pneumatske radne fluida,pritiska,prot jedinice oka, temperature, - Definise rad brzine, sile i momenta pneumatskog cilindra,pneumatskog - Kontrolie istou
155
Informativni ciljevi i sadraji uenik motora - Nabraja i objanjava rad ventila - Uoava i objanjava rad razvodnih uredjaja,slavina - Definie bezkontaktne davaoce signala i ostale specijalne komponente - Definie pojam odravanja pneumatskih komponenata - Uoava i objanjava neispravnost u radu pneumatskog sistema - Definie svakodnevne preglede i intervencije - Definie nedjeljne intervencije i preglede - Definie mjesene preglede sistema i intervencije - Definie polugodinji program pregleda i intervencija
Formativni ciljevi uenik radnog fluida Kontrolie ventil sigurnosti Kontrolie zaptivenost i hermetinost cjevovoda, crijevovoda i prikljucaka Vri kontrolu osjetljivosti, tanosti i pouzdanosti mjernih i kontrolnih instrumenata i sredstava Vri kontrolu i podmazivanje mehanikih dijelova sistema Vri kontrolu rada kompresora Uoava najee uzroke otkaza pneumatskog sistema i zna kako se otklanjaju Objanjava nizak stepen iskorienja, pregrijavanje kompresora,visoku potronju ulja, gubitak ulja na semeringu vratila Odreuje naine otklanjanja smetnji Vodi dnevnik u koji evidentira sve promjene i preduzete intervencije
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Brki i drugi, Energetsko postrojenje,Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1991. - G. Mitrovi,Automatizacija postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1997. - M.Jakovljevi, Parna postrojenja,Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1997. - G. Mitrovi, Gasnoenergetsko i pneumoenergetsko postrojenje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1997.
156
- S.Nikoli, Hidraulike, pneumatske komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - G Mitrovi, Automatizacija postrojenja,Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 1998. - N.Progomelja, Opta mainska praksa, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 2007. - G Mitrovi, Automatizacija postrojenja,Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 2007. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Raunar sa odgovarajuom programskom opremom, grafoskop, projektno platno, radioniki stolovi sa stegama. - Pomino mjerilo, turpije, rune stege, garnitura elinih brojeva i slova, garnitura viljukastih, okastih i imbus kljueva, francuski klju, garnitura spiralnih svrdala, narezna svrdla, nareznice, okretaljka za nareznice, mikrometar za otvore, plastini eki, zatitne naoare, dubinometar, mikrometar za spoljno mjerenje, pomino mjerilo, stolna builica, runa elektrina builica, rune makaze za ravno i kruno sjeenje lima. - Pribor za lemljenje i zavarivanje. - Oigledna nastava: toplana i elektrana. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Usmeno, najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu. - Provjera znanja vri se kroz praktian rad na vjebama, najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu u radionici i pisano (tehnikotehnoloka dokumetacija). - Vrednovanje znanja vri se ocjenjivanjem praktinih radova na vjebama u radionici i pisanih radova (tehnikotehnoloka dokumetacija). - Opta ocjena na kraju svakog klasifikacionog perioda izvodi se iz svih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti za praktian rad u radionici. - Opta ocijena na kraju godine izvodi se iz optih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. - Zakljuna ocjena na kraju nastavne godine izvodi se iz zakljune ocjene u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Prelazna ocijena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz podruja mainstva i obrade metala (sa steenim najmanje III stepenom strune spreme: bravar, mainbravar ili alatniar), V stepen strune spreme (bravar, alatniar, mehaniar za odravanje maina i alatki). - III i IV razred - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS)
10. Povezanost predmeta

Znanja - Runa i mainska obrada Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Tehnologija obrade metala - Struganje, buenje, - Mainski materijali glodanje, bruenje
157
Znanja
- Stezanje i pridravanje - Ravnomjerno kretanje ili stalni posmak kod maina i alata - Optimalno voenje, upravljanje i odravanje postrojenja - Eksploatacija i odravanje energetskih postrojenja - Toplotne maine i ureaji - Postrojenja za transport i distribuciju energije - Eksploatacija i odravanje energetskih postrojenja - Toplotne maine i ureaji - Postrojenja za transport i distribuciju energije - Primjena naela ponaanja na radnom mjestu - Disciplina na radnom mjestu - Pneumatski i hidrauliki sistemi
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Gasno i elektrolitiko zavarivanje - Zatita materijala - Hidraulika i pneumatika - Hidraulika - Pneumatika - Hidropneumatika - Mjerenje, automatizacija i regulacija - Upravljanje, regulisanje, odravanje i remontovanje postrojenja, maina, ureaja - Termoenergetska postrojenja - Hidroenergetska postrojenja - Gasoenergetska postrojenja - Tehnika grijanja i hlaenja
- Poslovna komunikacija
- Naela ponaanja na radnom mjestu - Elektropneumatski elementi - Pneumatsko i hidrauliko upravljanje
- Mehatronika
158
1.3. IZBORNI PREDMETI 1.3.1. STRANI JEZIK II Napomena: Za strani jezik II koriste se Katalozi stranih jezika opteobrazovnih predmeta sa fondom asova dva nedeljno za sve 4 godine predmetni katalozi su u nadlenosti Zavoda za kolstvo.
159
1.3.2. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 58 14
Ukupno 72
58
14
72
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o znaaju zatite ivotne sredine. - Usvajanje znanja o uzronoposljedinim odnosima ive i neive prirode. - Usvajanje znanja o razliitim izvorima zagaivanja ivotne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi ovjeka i njegovog uticaja na zagaenje ivotne sredine. - Usvajanje znanja i vjetina sa ciljem zatite ivotne sredine.
160
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovni pojmovi u ekologiji - Definie pojmove: - Ukazuje na - Navikava se da ekologija, ivotna meusobnu povezuje uzroke i sredina, ekoloki zavisnost ive i posljedice faktori neive prirode - Odreuje elemente ivotne sredine - Uoava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze Ekologija populacije - Uoava osnovne - Definie pojmove: karakteristike populacija i populacije ekoloka ravnotea - Shvata pojam - Upoznaje faktore optereenosti koji odreuju populacije strukturu - Upotrebljava populacije pojam ekoloke ravnotee i obrazlae na primjeru meusobnu zavisnost inilaca sredine Kruenje materija i transformisanje energije u prirodi - Razvija analitiko - Analizira na - Definie pojmove: miljenje primjeru producent organske kompleksnost materije, potroa odnosa u ishrani organske materije, - Interpretira reducent organske kruenje materije i materije proticanje energije - Definie lanac u ekosistemu ishrane - Analizira odnose meu lanovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide Ekosistem - Razvija svijest o - Odreuje - Opisuje kopnene, znaaju ouvanja zajednike i glavne vodene i prirodnih razlike izmeu antropogene ekosistema ekosistema ekosisteme - Definie sukcesije u - Zakljuuje o raznovrsnosti ekosistemu ekosistema kod nas
161
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - (Terenski rad) - Posmatranje razliitih stanita i zajednica
Vjebe: - Predstavljanje ilustracijom kruenje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane
Formativni ciljevi uenik u odnosu na geografski poloaj i klimatske karakteristike - Predvia posljedice ljudske aktivnosti u ivotnoj sredini
Zagaivanje vazduha - Odreuje uzroke - Upoznaje naine zagaivanja zagaivanja vazduha vazduha i otrovne materije u vazduhu - Analizira posljedice previsokih - Objanjava uticaj koncentracija otrovnih materija otrovnih materija u na iva bia (kisele vazduhu na kie, ozonske rupe, ekosistem efekat staklene - Ocjenjuje znaaj bate) stalne kontrole kontaminiranosti vazduha - Predlae naine ienja otrovnih materija (ureaji za preiavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori) Zagaivanje voda mora i slatke vode - Odreuje glavne - Definie izvore i izvore zagaivanja oblike zagaivanja vode i objanjava vode posljedice - Razlikuje metode preiavanja - Analizira na koje naine prehrambena industrija zagauje okolinu Zagaivanja zemljita - Ukazuju na - Opisuje izvore i posljedice oblike zagaivanja savremene zemljita intenzivne poljoprivredne proizvodnje - Interpretira problem prenaseljenosti zemlje
- Razvija sposobnost sagledavanja i rjeavanja problema
- Film o zagaivanju vazduha
Vjebe: - Zatita okoline
Vjebe: - Zatita zemljita
162
Informativni ciljevi i sadraji uenik Nuklearna energija - Definie izvore i oblike radioaktivnog zagaenja
Socijalizacijski ciljevi uenik - Shvata vanost ouvanja ivotne sredine
Preporuke za izvoenje nastave - Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hiroima, ernobil, itd.)
- Identifikuje problem radioaktivnog zraenja i njegove dalekosene posljedice - Uoava problem nekontrolisanog skladitenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korienja nuklearnog oruja Ugroene biljne i ivotinjske vrste - Analizira znaaj - Navodi glavne uma i razlog uzroke izumiranja njihovog uma i istrebljenja izumiranja nekih ivotinjskih - Ukazuje na znaaj vrsta poumljavanja terena koji su podloni eroziji - Pronalazi najugroenije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu - Predlae mogue mjere za zatitu prirodnog nasljea za konkretan primjer Mjere za zatitu ivotne sredine - Odreuje naine - Navodi znaaj planske upotrebe tednje energije i prirodnih izvora vode u - Shvata znaaj domainstvu i pravilnog odnosa industriji prema pitkoj vodi - Navodi alternativne - Analizira znaaj energetske izvore traenja i korienja novih ekolokih izvora energije - Ocjenjuje znaaj globalizacije nadzora deavanja u ivotnoj sredini - Primjenjuje
- Navikava se na potovanje normi i propisa
Vjebe: - Analiziranje uzoraka izumiranja uma i ivotinjskih vrsta
- Razvija svijest o znaaju zatite ivotne sredine
Vjebe: - Analiza nepovoljnih uticaja za ivotnu sredinu
163
Formativni ciljevi uenik propise kojima se odreuju norme uvanja zatienih objekata prirode, ugroenih, endemskih biljnih i ivotinjskih vrsta
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Jablanovi, D. Roaja, Zatita i zagaivanje ivotne sredine, Zavod za udbenike, Beograd, 1998. - I. Savi, V.Terzija,Ekologija i zatita ivotne sredine, Zavod za udbenike, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Dijaprojektor - Slajdovi - Grafoskop - TV prijemnik - Video rikorder - Video kasete 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i u toku vjebi. - Usmeno najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani biolog - Diplomirani inenjer pejzane arhitekture 10. Povezanost predmeta Znanja - Zagaenje vode, vazduha i zemljita - Mjere i zatita ivotne sredine Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mainski materijali - Materijali koji se koriste u mainstvu - Energetska postrojenja i - Nuklearna postrojenja procesi
164
1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA 1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 60 12
Ukupno
72
60
12
72
3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje pojma komunikacije u irem smislu rijei. - Upoznavanje razliitih kultura, obiaja i tradicija koje opredjeljuju razlike u poslovnom ponaanju. - Usvajanje osnovnih pravila poslovnog ponaanja i pravila poslovnog bontona. - Shvatanje znaaja razliitih vrsta i oblika poslovne komunikacije. - Usvajanje pozitivnih stavova pri voenju i uestvovanju u poslovnoj komunikaciji. - Shvatanje znaaja profesionalnog ponaanja.
165
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Pojam i definicija komunikacije - Stie sposobnost za - Zna pojam i saradnju definiciju komunikacije uopte i upoznaje se sa sadrajem predmeta Poslovna komunikacija Funkcija i vrste komunikacije - Razvija linu - Upoznaje istorijske - Navodi istorijske izvore i obrazlae izvore i shvata kulturu koja funkciju funkciju olakava poslovnu komunikacije za komunikacije za komunikaciju ovjeka ovjeka - Demonstrira - Upoznaje razliite razliite vrste vrste neverbalne neverbalne komunikacije komunikacije - Opisuje tipove - Razlikuje tipove komunikacije s komunikacije s obzirom na daljinu obzirom na daljinu meu uesnicima meu uesnicima (intrapersonalna, (intrapersonalna, komunikacija u interpersonalna, grupama, javna - Razvija linu komunikacija u komunikacija, odgovornost u grupama, javna masovna komunikaciji sa komunikacija, komunikacija) drugim ljudima masovna - Navodi komunikacija) karakteristike drutvene, privatne - Uoava vanost poslovne i poslovne komunikacije komunikacije - Obrazlae na novim - Opisuje nain primjerima razliku pozdravljanja, izmeu drutvene, predstavljanja, privatne i poslovne upoznavanja i komunikacije kulturnog voenja - Razvija spontanost - Demonstrira nain razgovora i oputenost u pozdravljanja, - Upoznaje se sa komunikaciji predstavljanja, vrstama poslovnih upoznavanja i sastanaka kulturnog voenja - Razumije ulogu i razgovora znaaj osoba sa - Imitira poslovni razliitim sastanak sa poslovnim razliitim ulogama zadacima u toku i zadacima na poslovnog sastanka poslovnom - Razumije tok sastanku poslovnog
Vjeba: - (Rad u grupama) Jedna grupa demonstrira razliite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentarie poruke i znaenje razliitih oblika neverbalne komunikacije (uloge grupa se mijenjaju) Vjeba: - Komunikacija sa nastavnikom, komunikacija sa pojedincima u radnoj grupi i komunikacija sa cijelim razredom Vjeba: - Poslovno predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno voenje razgovora Vjeba: - Poslovni sastanak sa razliitim ulogama i poslovnim zadacima
166
uenik - Imitira voenje poslovnog razgovora Konfliktne situacije u komunikaciji - Obrazlae na novim - Opisuje konfliktne primjerima situacije u konfliktne situacije komunikaciji i u komunikaciji, osnovne pristupe koristei osnovne za rjeavanje pristupe za konfliktnih rjeavanje istih situacija Interpersonalna komunikacija - Definie i razumije - Razlikuje elemente komunikacionog pojam procesa (poiljalac komunikacije i poruke, primalac znaka, elemente poruke, poruka, komunikacionog sadraj) procesa, pojam - Adekvatno reaguje socijalne na znak percepcije komunikacije, - Nabraja podatke za tumai ih i koristi u ocjenjivanje drugih stvaranju to osoba (izraz lica, pozitivnije klime pokreti tijela, crte na radnom mjestu i oko usta i oiju, u kontaktu sa gestovi, rukopis) klijentima - Navodi po znaaju - Povezuje podatke inioce koji za ocjenjivanje odreuju tanost drugih osoba (izraz opaanja osoba lica, pokreti tijela, - Shvata znaaj i crte oko usta i simbole neverbalne oiju, gestovi, i verbalne rukopis) komunikacije - Odreuje po - Objanjava znaaju inioce osnovne principe koji odreuju verbalne tanost opaanja komunikacije osoba - Opisuje izvore - Prepoznaje razna nesporazuma - Definie denotatno osjeanja na i konotatno osnovu facijalne znaenje jezika ekspresije i tako na - Definie pojam osnovu dobijene grupe i navodi informacije osobine izmeu adekvatno reaguje formalnih i - Identifikujui ove neformalnih grupa podatke osnauje - Opisuje strukturu svoju kreativnu grupe percepciju i tako - Opisuje ostvaruje
Informativni ciljevi i sadraji uenik razgovora
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija vjetinu pregovaranja - Razvija strpljenje i tolerantni pristup za rjeavanje potekoa u poslovnoj komunikaciji - Jaa samopouzdanje i osjeaje sigurnosti u kontaktu sa saradnicima - Uvia vanost i ljepotu timskog rada - Razvija smisao za grupni rad
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Poslovni razgovor
Vjeba: - Demonstracija u okviru psiholoke radionice komunikacionog procesa gdje uenici na licu mjesta uoavaju i vjebaju tok procesa u komunikaciji kroz imitaciju i sline tehnike Vjeba: - Psiholoka radionica sa temom: "Kako nas drugi vide" - Demonstrirati na primjeru razliite vidove verbalne komunikacije Vjeba: - Psiholoka radionica sa insceniranim nesporazumom
- Formira pravilan odnos prema pretpostavljenom
167
uenik kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima - Stie vjetinu reagovanja u zavisnosti od situacije i linosti klijenta pratei njegove neverbalne pokrete i shvatajui ih - Pravi razliku i navodi na primjeru kinetikih i proksemikih znakova - Koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije - Pravi razliku izmeu denotatnog i konotatnog znaaja jezika - Prepoznaje izvore moguih nesporazuma i izbjegava ih ili rjeava na kostruktivan nain - Razlikuje karakteristike formalnih i neformalnih grupa - Analizira strukturu grupe - Razlikuje karakteristike autokratskog i demokratskog rukovoenja Poslovna korespondencija - Obrazlae faze - Opisuje faze poslovne poslovne korespondencije korespodencije - Primjenjuje na - Zamilja pismeno pismenim protokolarno primjerima obraanje poslovno - Opisuje razliite protokolarno oblike poslovne
Informativni ciljevi i sadraji uenik rukovoenje grupe - Definie autokratsko i demokratsko rukovoenje kroz davanje individualnih sloboda
Formativni ciljevi
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Posjeta nekom krojakom salonu i posmatranje funkcionisanja u toku rada (rukovoenja, subordinacija, hijerarhija u poslu i sl.)
- Razvija svijest o znaaju poslovnog komuniciranja - Izgrauje pozitivan stav u poslovnoj komunikaciji
Vjeba: - Rad na pismenim primjerima
168
Informativni ciljevi i sadraji uenik korenspodencije - Opisuje pravila za uspjeno voenje poslovnog razgovora - Shvata pravila poslovnog komuniciranja i razlikuje privatni od poslovog razgovora - Pojanjava aktivnosti koje podstiu poslovnu komunikaciju - Navodi oblike i znaaj telefonske korespondencije i opisuje naine voenja elektronske korespondencije (telefaks, e-mail, Internet)
Formativni ciljevi uenik obraanje Primjenjuje razliite oblike poslovne korenspondencije Demonstrira poslovni razgovor i uporedo komentarie pravila za pravilno voenje razgovora Obrazlae razliku izmeu privatnog i poslovnog telefonskog razgovora Na novim primjerima obrazlae aktivnosti koje podstiu poslovnu komunikaciju Obrazlae oblike elektronske korenspondencije Na primjerima primjenjuje oblike elektronske korenspondencije
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Poslovni telefonski razgovor - Rad na primjerima
Poslovno predstavljanje - Vlada naelima - Opisuje naela ponaanja i ponaanja organizacije na organizacije koja javnim nastupima i vae na javnim javnim nastupima i predstavljanjima predstavljanjima, - Razlikuje dobru od izlobama, loe uraene sajamskim reklame priredbama, - Vlada naelima konferencijama za ponaanja i tampu i kulturnim organizacije koja priredbama vae na radnom - Opisuje znaaj mjestu reklame kao jednog od naina poslovne - Obrazlae i pravi paralelu izmeu komunikacije dobre i loe - Razumije naela discipline na ponaanja i radnom mjestu i u organizacije koja vezi sa njim vae na radnom - Navodi primjere iz mjestu
- Razvija odgovornost o znaaju pravilnog javnog nastupa i javnog predstavljanja
- Vjeba na primjeru
Vjebe: - Reklama (samostalni radovi uenika)
- Razvija svijest o znaaju profesionalnog ponaanja u odnosu prema saradnicima i korisnicima usluga
- Poslovni ruak u ugostiteljskom objektu
169
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik sopstvenog ili - Usvaja pravila tueg iskustva i discipline na istiui znaaj radnom mjestu spoljnih efekata - Opisuje znaaj (izgled i pojava) spoljnih efekata - Demonstrira (izgled i pojava) u organizaciju poslovnoj poslovnog ruka i komunikaciji ponaanje za - Usvaja pravila vrijeme poslovnog organizacije i ruka ponaanja za vrijeme poslovnog ruka (mjesto sjedjenja, korienje pribora, izbor jela i pia, zapoinjanje poslovnog razgovora) Svjetske kulture i obiaji u poslovnoj komunikaciji - Razvija svijest o - Obrazlae razliku - Upoznaje se sa potovanju meu razliitim svjetskim razliitih kultura i najznaajnijim kulturama i naroda svjetskim obiajima koji kulturama i vladaju u poslovnoj obiajima koji komunikaciji vladaju u poslovnoj komunikaciji
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Suboti,S.Rajkovi, Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006. - D.Romanovi, Sekretarsko poslovanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - J. Manojlovi, S. Ignjatovi, Poslovna i slubena korenspondencija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Spasi, J. Rakini, Korespondencija sa sekretarskim poslovanjem, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - Lj. Mirosavljevi, S. Ignjatovi, Birotehnika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006. - Zakon o arhivskoj djelatnosti, Sl. list RCG, br. 25/92, 6/94, 27/94. - Uredba o kancelarijskom poslovanju Organa dravne uprave, Sl. list RCG, br. 61/92. - Zakon o peatu RCG i peatima dravnih organa, Sl. list RCG, br. 56/93 i 27/94. - Zakon o ovjeravanju potpisa, rukopisa i prepisa, Sl. list br. 8/72. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Kompjuter povezan sa Internetom - Telefon - Telefax
170
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava i ocjenjuje usmeno. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani psiholog - Diplomirani pedagog - Diplomirani sociolog 10. Povezanost predmeta Znanja - Naela ponaanja na radnom mjestu - Disciplina na radnom mjestu Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Praktina nastava - Primjena naela ponaanja i pravila discipline na radnom mjestu
171
1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 1. Naziv predmeta: ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje znanja o organizaciji proizvodnje i podjeli rada. - Usvajanje znanja o razvoju organizacije proizvodnje. - Usvajanje znanja o organizaciji tehnike pripreme i proizvodnje. - Definisanje proizvodnog kapaciteta u industrijskoj proizvodnji. - Potovanje ivotne i radne sredine i sticanje znanja o njenoj zatiti i unapreenju. - Sticanje znanja iz prve pomoi i demonstriranje steene vjetine. - Sticanje znanja iz protiv poarne zatite i demonstriranje steene vjetine. - Sticanje znanja o konceptima upravljanja kvalitetom. - Sticanje znanja o meunarodnim standardima ISO 9000. - Sticanje znanja o TQM konceptu i modelima TQM. - Sticanje znanja o alatima kvaliteta. - Sticanje znanja o menadment tehnikama koje utiu na kvalitet. - Sticanje znanja o kvalitetu u obrazovanju. - Sticanje znanja o nacionalnoj strategiji odrivog razvoja. - Sticanje znanja o usklaenosti nacionalne strategije upravljanju otpadom sa direktivama EU. - Sticanje znanja o usklaenosti nacionalnog programa zatite potroaa sa direktivama EU. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
172
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Organizacija proizvodnje, podjela rada, djelatnosti - Odreuje predmete - Razvija analitiko - Upoznaje miljenje i i zadatke organizaciju i pozitivan stav organizacije rada podjelu rada prema novim - Definie predmete i - Razlikuje saznanjima proizvodne snage zadatke od produkcionih organizacije rada odnosa - Objanjava - Razlikuje proizvodne snage i neprivredne od produkcione privrednih odnose djelatnosti - Nabraja i - Shvata ulogu objanjava prioritetnih grana neprivredne i industrije privredne djelatnosti - Nabraja i objanjava prioritetne grane industrije Razvoj organizacije proizvodnje - Razvija pravilan - Shvata proizvodni - Usvaja znanja o odnos prema program i godinji preduzeu kao zanimanju i prema plan preduzea nosiocu novim saznanjima - Uporeuje privreivanja specijalizaciju i - Objanjava kooperaciju specijalizaciju - Oobjanjava - Analizira funkciju kooperaciju ergonomije - Usvaja znanja o (prilagoavanja savremenim ovjeka radu i rada tendencijama u ovjeku) organizaciji proizvodnje Organizacija pripreme i proizvodnje - Razvija analitiko - Razlikuje tipove - Definie tipove miljenje i proizvodnje proizvodnje pozitivan stav - Razlikuje raspored - Definie raspored prema novim maina i tokove maina i tokove saznanjima materijala materijala - Analizira operaciju - Razvija analitiko - Usvaja znanja o miljenje i i radno mjesto u prouavanju rada pozitivan stav cilju - Usvaja znanja o prema novim prilagoavanja mjerenju rada saznanjima rada ovjeku - Usvaja znanja o - Analizira normalno snimanju vremena vrijeme izrade - Usvaja znanja o operativnoj pripremi i
Seminarski rad - Organizaciona ema proizvodnje u preduzeu (uenici prave organizacionu emu proizvodnje sopstvenog preduzea iz oblasti metaloprivrede ili analiziraju organizacionu emu proizvodnje
173
Informativni ciljevi i sadraji uenik planiranju proizvodnje - Definie podjelu rada u proizvodnji - Usvaja znanja o organizaciji regulisanja proizvodnje - Usvaja znanja o organizaciji snabdijevanja alatima i priborima za proizvodnju - Usvaja znanja o organizaciji odravanja maina i ostale opreme - Poznaje upotrebu i svrhu remontnog kartona - Usvaja znanja o organizaciji unutranjeg transporta - Definie kvalitet proizvoda - Usvaja znanja o kontroli proizvodnje
Formativni ciljevi
uenik - Analizira metode i instrumente za snimanje vremena - Analizira operativnu pripremu i shvata terminiranje i lansiranje proizvodnje - Analizira ulogu upravnika proizvodnje, poslovoe i predradnika - Shvata zadatke organizacije regulisanja proizvodnje i analizira ulogu dispeera - Shvata upotrebu standardnih i specijalnih alata i pribora - Shvata nabavku standardnih alata i pribora i snabdijevanje radnih mjesta alatima i priborima - Uoava potrebu za planskopreventivno odravanje maina i ostale opreme - Shvata znaaj upotrebe remontnog kartona - Shvata znaaj potrebe za organizaciom unutranjeg transporta - Analizira faktore koji utiu na kvalitet i vrstu kontrole proizvodnje i postupke kontrolisanja Proizvodni kapacitet u industrijskoj proizvodnji - Definie kapacitet - Analizira kapacitet - Razvija analitiko
Preporuke za izvoenje nastave postojeeg preduzea iz svog grada)
174
Informativni ciljevi i sadraji uenik maine - Usvaja znanja o uskom grlu u proizvodnji Zatita i unapreenje - Definie radnu i ivotnu sredinu - Definie i nabraja karakteristine uticajne inioce u radnoj sredini - Usvaja znanja o vazduhu kao uticajnom iniocu - Definie mjere zatite od zagaenog vazduha - Usvaja znanja o mikroklimi kao uticajnom iniocu - Definie mjere zatite od tetnog uticaja mikroklime - Usvaja znanja o osvjetljenju kao uticajnom faktoru - Definie mjere zatite od tetnog djejstva osvjetljenja - Usvaja znanja o zraenju - Definie mjere zatite od zraenja - Usvaja znanja o buci i vibracijama kao uticajnim iniocima - Definie mjere zatite od buke i vibracija - Definie mehanike povrede na radu - Definie mjere zatite od mehanikih povreda na radu - Usvaja znanja o uticaju elektrine struje na ovjeka - Definie mjere
Socijalizacijski ciljevi uenik uenik maine miljenje i - Identifikacija uskog pozitivan stav grla proizvodnje u prema novim primjerima saznanjima ovjekove radne i ivotne sredine - Razlikuje radnu od - Razvija pravilan odnos prema ivotne sredine zadravlju kao - Analizira povrede drutvenoj cjelini na radu i - Shvata vanost profesionalne povezivanja uzroka bolesti i posljedica - Analizira uticaj zagaenog vazduha - Shvata znaaj ouvanja ivotne na ovjeka sredine - Analizira mjere zatite od zagaenog vazduha - Razvija odgovornost o - Analizira uticaj potrebi zatite na mikroklime na radu ovjeka - Analizira mjere zatite od tetnog uticaja mikroklime - Analizira uticaj osvjetljenja na ovjeka - Analizira mjere zatite od tetnog uticaja osvjetljenja - Identifikuje vrste zraenja i analizira uticaj na ovjeka - Analizira mjere zatite od tetnog uticaja zraenja - Analizira uticaj buke i vibracija na ovjeka - Analizira mjere zatite od tetnog uticaja buke i vibracija - Analizira mehanike povrede na radu - Analizira mjere zatite od mehanikih povreda na radu - Analizira opasnosti po ovjeka od Formativni ciljevi
Seminarski rad: - Posljedice djejstva uticajnih inioca na ovjeka (izbor jednog od uticajnih inioca i njegov uticaj na ovjeka)
- Upotreba Interneta ili nekog drugog filmskog zapisa za prikaz postupaka vjetakog disanja, masae srca i upotrebe PP aparata
175
Informativni ciljevi i sadraji uenik zatite od uticaja elektrine struje na ovjeka - Usvaja znanja o pruanju prve pomoi - Usvaja znanja o pravima i obavezama u vezi sa zatitom na radu - Usvaja znanja o protiv poarnoj zatiti
Formativni ciljevi uenik uticaja elektrine struje Analizira mjere zatite od elektrine struje Razlikuje naine pruzanja prve pomoi Shvata primjenu vjetakog disanja Shvata primjenu masae srca Shvata prava i obaveze radnika Analizira ulogu rukovodeih organa i inspekcijskih slubi zatite na radu Razlikuje naine protivpoarne zatite Demonstrira rukovanje PP aparatom
176
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Nastanak koncepta upravljanja kvalitetom - Uoava promjene u - Razvija pravilan - Upoznaje se sa poslovnom odnos prema promjenama u okruenju i shvata zanimanju i prema poslovnom uticaj tehnolokog novim saznanjima okruenju i opisuje razvoja na uticaj tehnolokog poslovanje razvoja na - Shvata proces poslovanje globalizacije trita - Definie proces globalizacije trita - Shvata ekonomske aspekte - Upoznaje standardizacije ekonomske aspekte - Shvata ulogu standardizacije meunarodne - Definie ulogu organizacije za meunarodne standardizaciju organizacije za - Razlikuje veze standardizaciju izmeu poslovnih - Upoznaje se sa funkcija i shvata povezanou znaaj kvaliteta za poslovnih funkcija i trinu poziciju definie znaaj kvaliteta za trinu - Shvata ulogu menadmenta u poziciju upravljanju - Definie ulogu kvalitetom menadenta u upravljanju kvalitetom Meunarodni standardi ISO 9000 - Razvija pravilan - Shvata znaaj - Upoznaje se sa odnos prema primjene serije serijom standarda zanimanju i prema standarda ISO ISO 9000: (serija novim saznanjima 9000: (serija prije prije aktuelne, aktuelne, npr. npr. 1994.) 1994.) - Upoznaje se sa - Shvata znaaj serijom standarda primjene serije ISO 9000: (aktuelna standarda ISO serija, npr. 2000.) 9000: (aktuelna - Objanjava opte serija, npr. 2000.) karakteristike - Uoava opte menadmenta karakteristike kvalitetom QMS menadmenta [QMS= upravljanje kvalitetom (QMS) sistemom - Uoava trokove kvaliteta, (Quality kvaliteta i shvata Management prednosti uvedenog Systems)] sistema - Objanjava upravljanjanja trokove kvaliteta i kvalitetom navodi prednosti uvedenog sistema
Seminarski rad: - Veze izmeu ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000.) i ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994.)
177
Informativni ciljevi i sadraji uenik upravljanja kvalitetom TQM koncept i modeli - Objanjava nastanak i razvoj TQM [TQM=upravljanje totalnim kvalitetom (Total Quality Management)] koncepta - Obrazlae TQM i potrebu za unapreenjem znanja - Upoznaje najznaajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Iikava - Upoznaje najznaajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin, Tagui - Poznaje nastanak razliitih modela TQM - Objanjava japanski, ameriki i evropski model TQM Alati kvaliteta - Objanjava potrebu za kontinualnim unapreenjem kvaliteta i proces stalnog unapreenja - Objanjava principe statistikog upravljanja kvalitetom (uzrokovanje, razlaganje i
TQM (TQM=upravljanje totalnim kvalitetom) - Razvija pravilan - Shvata nastanak i odnos prema razvoj TQM zanimanju i prema koncepta novim saznanjima - Shvata koncept TQM i potrebu za unapreenjem znanja - Prepoznaje rad najznaajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Iikava - Prepoznaje rad najznaajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin, Tagui - Razlikuje razliite modele TQM - Uporeuje japanski, ameriki i evropski model TQM
- Uoava potrebu za kontinualnim unapreenjem kvaliteta i procesom stalnog unapreenja - Analizira principe statistikog upravljanja kvalitetom (uzrokovanje, razlaganje i raspoznavanje
- Razvija analitiko miljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima - Razvija analitiko miljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima
Seminarski rad: - Primjer primjene alata kvaliteta (npr. primjene kontrolnih karata, primjer primjene QFD metode, primjer primjene Fmea metode)
178
Informativni ciljevi i sadraji uenik raspoznavanje podataka) - Objanjava osnovne alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram - Objanjava osnovne alate kvaliteta: Iikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte - Objanjava nove alate kvaliteta: PDCA - [PDCA=planiranje, izvrenje, provjera, akcija (Plan, Do, Check, Action)], ciklus, QFD [QFD=planiranje kvaliteta usmjerenog ka potrebama kupca, (Quality Function Deployment)] metoda - Objanjava nove alate kvaliteta: FMEA [FMEA= analiza uticaja i potencijalnih greaka, (Failure Modes, Effects and Criticality Analysis)] metoda, Brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram slinosti) - Objanjava nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram meusobnih veza), dijagram stabla
Formativni ciljevi uenik - podataka) - Analizira osnovne alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram - Analizira osnovne alate kvaliteta: Iikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte - Analizira nove alate kvaliteta: pdca ciklus, qfd metoda - Analizira nove alate kvaliteta: fmea metoda, brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram slinosti) - Analizira nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram meusobnih veza), dijagram stabla - Analizira nove alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP metoda
179
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Objanjava nove alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP [haccp= analiza opasnosti i kritine kontrolne take, (Hazard Analysis Critical Control Point)] metoda Menadment tehnike koje utiu na kvalitet - Shvata razvoj novih - Razvija pravilan - Objanjava razvoj odnos prema menadment novih menadment zanimanju i prema tehnika i tehnika i novim saznanjima upravljanja upravljanja kvalitetom kvalitetom - Shvata model - Objanjava model unapreenja unapreenja zadovoljstva zadovoljstva korisnika korisnika - Uoava - Definie reinenjering i reinenjering i shvata osnovne objanjava osnovne dimenzije dimenzije reinenjeringa reinenjeringa - Razlikuje faze - Objanjava faze procesa procesa reinenjeringa reinenjeringa - Uoava - Definie benmarking i benmarking i shvata ulogu objanjava ulogu benmarkinga i benmarkinga i benstoringa benstoringa Kvalitet u obrazovanju - Uoava vanost - Objanjava kvalitet - Shvata znaaj nauke u kvaliteta u u obrazovanju svakodnevnom obrazovanju ivotu - Objanjava kvalitet - Shvata znaaj kvaliteta u u formalnom - Razvija formalnom obrazovanju interesovanje za obrazovanju prouavanje novih - Objanjava kvalitet - Shvata znaaj tehnologija kvaliteta u u neformalnom neformalnom obrazovanju obrazovanju - Shvata ta je - Objanjava kompetentnost kompetentnost - Shvata deklaraciju - Upoznaje se sa o visokom deklaracijom o obrazovanju visokom (Bolonjska obrazovanju
Seminarski rad: - Primjena menadment tehnika koje utiu na kvalitet (reinenjering i benmarking)
Seminarski rad - Primjena Bolonjske deklaracije prednosti i nedostaci - Vizije i smjernice odrivog razvoja Crne Gore - Nacionalni program upravljanja otpadom (usklaenost sa direktivama EU) ili program zatite potroaa (usklaenost sa direktivama EU)
180
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik deklaracija) (Bolonjska - Shvata znaaj deklaracija) uvoenja sistema - Objanjava kvaliteta u uvoenje sistema obrazovnim kvaliteta u organizacijama obrazovnim organizacijama Strategija odrivog razvoja - Poznaje nacionalnu - Shvata znaaj vizija i smjernica strategiju odrivog nacionalne razvoja strategije odrivog razvoja Strategija upravljanja otpadom - Shvata znaaj - Objanjava usklaenosti usklaenost nacionalne nacionalne strategije strategije upravljanja upravljanja otpadom sa otpadom sa direktivama EU direktivama EU Program zatite potroaa - Shvata znaaj - Objanjava usklaenosti usklaenost nacionalnog nacionalnog programa zatite programa zatite potroaa sa potroaa sa direktivama EU direktivama EU
- Razvija interesovanje za prouavanje novih tehnologija - Razvija pravilan odnos prema ouvanju ivotne sredine
- Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Bulat, Organizacija rada, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - S. Nikoli, Tehnika kontrola proizvoda, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995. - D. orevi, D. okalo, Upravljanje kvalitetom, Tehniki fakultet, Mihailo Pupin, Zrenjanin, 2004. - D. Loj, kole i kvalitet, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - L. Ralf, S. Daglas, Totalni kvalitet u visokom obrazovanju, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - GTZ upravljanje otpadom, Sektorska studija (SSAE), Podgorica, 2005. - Nacionalni program zatite potroaa za period 2008/2010,Podgorica, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici opremljenoj: raunarom, projektorom, projektnim platnom, tablom. - Internet. - Elektronski (filmski) zapis (DVD) prezentacija vjetakog disanja, masae srca i upotrebe pp aparata. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja se vri putem:
181
- usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih zadataka. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Organizacija preduzea Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Preduzetnitvo - Biznis plan - Osnivanje preduzea - Poslovanje preduzea
182
1.2.5. MEHATRONIKA 1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
36 33 69
36 33 69
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Uoavanje znaaja primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike,hidraulike i elektrotehnike kao i mogunosti primjene pneumatskih,hidraulikih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatronikih sistema. - Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog,hidraulikog i elektropneumatskog upravljanja. - Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rjeavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike. - Korienje upravljakih i edukativnih softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje odgovornosti. - Razvijanje radnih navika.
183
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Predmet i znaaj mehatronike,primjena - Shvata zadatak - Razvija sposobnost - Definie pojam mehatronike analiziranja i mehatronike - Pronalazi primjere logikog - Navodi primjenu primjene zakljuivanja mehatronike pneumatskih, - Upoznaje osnovne hidraulikih i pojmove tehnike elektropneumatskih upravljanja i sistema regulacije - Shvata pojam - Navodi podjelu upravljakih sistema tehnike upravljanja - Razlikuje i analizira u odnosu na nain analogno, digitalno i obrade signala binarno upravljanje - Obrazlae podjelu upravljanja na bazi - Uporeuje sinhrono,asinhrono i obavljanja procesa logiko upravljanje rada - Analizira voeno - Nabraja vrste upravljanje programskog - Shvata primjenu upravljanja upravljanja sa samodranjem - Planira proces upravljanja u zavisnosti od vremena i puta - Interpretira postupak slijednog upravljanja - Analizira upravljaki lanac - Razlikuje analogne,diskretne digitalne i binarne signale Grafiki simboli u mehatronici - Navikava se na - Objanjava razloge - Shvata potrebu racionalno i paljivo uproenog uvoenja simbola izvoenje zadataka prikazivanja prilikom crtanja pneumatskih, hidraulikih, hidraulikih i elektro pneumatskih i elektro pneumatskih pneumatskih elemenata na ema emama - Navodi simbole i pravila oznaavanja - Uoava i prepoznaje oznake kretanja - Identifikuje simbole - signalnih elemenata, signalnih linija i
184
Seminarski rad: - Znaaj i primjena automatizacije procesa
Vjebe: - Crtanje i povezivanje pneumatskih, hidraulikih i elektro pneumatskih elemenata pomou simbola
uenik funkcija koje se koriste u okviru dijagrama putkorak - Uporeuje simbole elemenata za transformaciju energije - Prepoznaje simbole razvodnika - Razlikuje simbole ventila - Shvata nain ematskog prikazivanja vodova za prenos energije - Razlikuje simbole za fiziko, mehaniko, elektrino, pneumatsko i kombinovano aktiviranje - Prepoznaje simbole za bezkontaktne signalne elemente,pojaala brojila,pretvarae signala - Uoava i razlikuje simbole prekidaa, releja ,senzora - Prepoznaje simbole signalizatora - Razlikuje simbole mjernih instrumenata - Uporeuje brojno i slovno oznaavanje prikljuaka Prikaz sklopnog stanja i kretanja - Objanjava pojam - Analizira energetski energetskog sklopa sklop cilindra - Navodi mogunosti jednostranog i prikazivanja dvostranog djejstva postupaka kretanja - Prepoznaje radnih elemenata energetski i - Obrazlae preporuke upravljaki dio sklopa kod crtanja blok - Shvata potrebu dijagrama prikazivanja kretanja - Objanjava upravljaki dijagram radnih elemenata
Formativni ciljevi
Razvija sposobnost Vjebe: sistemskog pristupa - Crtanje dijagrama pri rjeavanju putkorak i put konkretnih problema vrijeme za konkretne primjere
185
uenik - Crta i analizira dijagram kretanja putkorak za konkretan primjer - Upotrebljava preporuke kod crtanja dijagrama - Crta i analizira dijagram put vrijeme za konkretan primjer - Crta upravljaki dijagram Pneumatsko upravljanje - Definie pneumatsko - Shvata osnovne logike funkcije i upravljanje poznaje kako se one - Navodi primjenu mogu realizovati pneumarskog pneumatskim upravljanja elementima - Navodi i objanjava - Crta i analizira osnovne logike pneumatske eme funkcije upravljanja za - Obrazlae nain realizovanja logikih konkretne primjere - Pridrava se pravila funkcija pri projektovanju pneumatskim pneumatskih ema elementima - Ilustruje pneumatske - Prepoznaje elemente eme upravljanja i kojima se mogu navodi metode realizovati rjeavanja vremenske i pritisne - Objanjava funkcije upravljaki i - Uoava pojavu edukativni softver blokirajueg signala - Razlikuje matematike i inenjerijske metode rjeavanja blokirajueg signala - Rjeava problem blokirajueg signala funkcijskim, kaskadnim i koranim metodama - Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere - Koristi FLUIDSIM softver i simulira probleme
Formativni ciljevi
Razvija sposobnost Vjebe: - Izrada ema analiziranja i pneumatskih sistema zakljuivanja Stie navike tanosti pomou simbola - Izrada ema i i sistematinosti u simulacija rada radu pneumatskog sistema u FLUID SIM-u - Realizacija pneumatske eme upravljanja na demonstracionom stolu za pneumatiku Seminarski rad: Primjena kaskadne metode kod pneumatskog upravljanja
186
uenik pneumatskog upravljnja za konkretne primjere - Izrauje pneumatski sistem na radnom stolu za pneumatiku Hidrauliko upravljanje - Razvija sposobnost Vjebe: - Definie hidrauliko - Shvata osnovne - Izrada ema analiziranja i logike funkcije i upravljanje poznaje naine kako zakljuivanja - Navodi primjenu hidraulikih sistema - Stie navike tanosti pomou simbola se one realizuju hidraulikog i sistematinosti u pomou hidraulikih upravljanja - Izrada ema i radu elemenata - Obrazlae naine simulacija rada realizacije logikih - Crta i analizira hidraulikog sistema funkcija hidraulikim hidraulike eme u FLUID SIM upravljanja za programu elementima konkretne primjere - Realizacija ema na - Ilustruje hidraulike - Pridrava se pravila demonstracionim eme i navodi pri projektovanju stolovima za metode rjeavanja hidraulikih sistema hidrauliku - Objanjava - Poznaje naine upravljaki ispitivanja iedukativni softver hidraulikih Seminarski rad: komponenti - Hidrauliko - Projektuje sisteme upravljanje sa hidraulikim transportnim upravljanjem procesima - Koristei FLUID SIM softver, crta i simulira probleme hidraulikog upravljanja za konkretne primjere - Vjeba izradu hidraulikih sistema na radnim stolovima za hidrauliku
Formativni ciljevi
187
188
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Elektropneumatski elementi - Razlikuje radne, mirne i - Razvija strunost i Seminarski rad: - Navodi elektrine preklopne kontakte odgovornost upravljake - Senzori - Uporeuje fiziko, elemente - Releji mehaniko, pneumatsko - Opisuje sklopke i - Elektromagnetni i magnetno aktiviranje navodi vrste ventili sklopki kontakata - Shvata nain djelovanja - Obrazlae naine magnetne sile na aktiviranja sklopki reedkontakte - Navodi vrste senzora i objanjava - Razlikuje optike, induktivne i kapacitivne njihov rad senzore - Objanjava naine - Analizira rad senzora spajanja senzora - Shvata razliku izmeu - Obrazlae ulogu i optikih senzora sa rad releja refleksijom i onih koji - Navodi i opisuje rade kao svjetlosna elektromagnetne brana razvodnike - Prepoznaje redno i - Poznaje paralelno spajanje pneumatsko senzora elektrine pretvarae signala - Shvata ulogu elektrinih elemenata za obradu signala - Uporeuje releje jednosmjerne i naizmjenine struje - Analizira rad polarizacionog,impulsivn og i vremenskog releja - Shvata primjenu vremenskih releja sa kanjenjem ukljuivanja i iskljuivanja - Prepoznaje i analizira razvodnike 2/2, 3/2, 4/2,5/2,5/4 - Analizira rad pneumatsko elektrinog pretvaraa signala za niske pritiske Elektropneumatsko upravljanje Vjebe: - Razvija osjeaj - Navodi vrste elektro - Razlikuje indirektno i - Izrada elektro spretnosti, direktno upravljanje pneumatskog pneumatskih ema preciznosti i - Uoava da funkciju ILI upravljanja za konkretne ostvaruje paralelni spoj, odgovornosti - Objanjava nain a funkciju I serijski spoj - Uvia vezu izmeu zadatke realizacije logikih
189
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Shvata da funkciju funkcija pomou negacije ostvaruje mirni elektrinih kontakt elemenata - Interpretira upravljanje - Objanjava cilindrima jednostranog i postupke elektrinog dvostranog djejstva upravljanja - Shvata indirektno - Opisuje postupak obostrano upravljanje izrade elektrinih - Analizira oscilirajue ema upravljanja kretanje cilindra - Objanjava dvostrukog djejstva primjenu - Shvata izradu spoja upravljako samodranja edukativnog - Interpretira automatski softvera za izradu rad cilindara pomou zadataka graninih prekidaa - Uporeuje vremensko upravljanje sa kanjenjem ukljuivanja i iskljuivanja pomou releja - Uoava ulogu senzora za definisanje krajnjih poloaja - Shvata elektrino upravljanje sa vie cilindara - Koristi kaskadnu metodu za rjeavanje problema upravljanja - Analizira primjenu taktne metode kod elektrinih ema upravljanja - Pravi elektro pneumatske eme upravljanja za konkretne zadatke - Simulira probleme elektro pneumatskog upravljanja koristei upravljaki softver FLUID SIM - Izrauje konkretne zadatke iz elektro pneumatike na radnim stolovima za elektro pneumatiku Sigurnosne mjere u mehatronikim sistemima
Socijalizacijski ciljevi uenik razliitih oblasti nauke i tehnike
Preporuke za izvoenje nastave - Izrada elektro pneumatskih ema i simulacija rada pomou FLUID SIM softvera - Realizacija elektro pneumatskih ema na demonstracionim stolovima za elektropneumatiku
190
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi propise, pravila i uputstva za siguran rad mehatronikih sistema - Obrazlae postupke zatite i odravanja pneumatskih, hidraulikih, mehanikih i elektropneumatskih sistema
Socijalizacijski ciljevi uenik uenik - Uvia vanost Shvata propise za potovanja sprijeavanje opasnosti propisa, pravila i za ovjeka i postrojenje uputstava Analizira pravila koja se odnose na zahtjeve osiguranja pouzdanosti rada Prepoznaje mjere zatite od visokog napona Vrednuje zatitu elektrinih pogonskih sredstava Pravi plan preventivnog i tekueg odravanja mehatronikih sistema Vrednuje postupak remonta sistema Formativni ciljevi
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Nikoli ,Hidraulike, pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,2005. - P. Mitrovi,Z.Radojevi, Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikoli ,Pneumatika i hidraulika, kolska knjiga, Zagreb,2006. - Elektropneumatika, Festo Didactic, Festo doo Zagreb, 1995. - S. uri,Mehanika II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - M. Plavi i drugi,Mehanika I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - G. Nikoli,Upravljanje i regulacija, kolska knjiga, Zagreb,2003. - G. Nikoli,Pneumatsko upravljanje, Sveuilina naklada Liber, Zagreb,1990. - Pneumatsko upravljanje, Festo Didactic, 2007. - Festo katalozi, Festo Didactic, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se izvodi u kabinetu opremljenim sa: - raunarom sa multimedijalnom opremom, - emama pneumatskih, hidraulikih i ekektropneumatskih sistema, - uzorcima i modelima hidraulikih, pneumatskih i elektropneumatskih komponenti, - demonstracionim tablama za hidrauliku, pneumatiku i elektropneumatiku. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - Usmenih odgovora ,najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - pisanih vjebi, najmanje jedna u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.
191
8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. - Uraeni seminarski radovi. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) - Specijalista elektrotehnike (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) - Diplomirani inenjer elektrotehnike 10. Povezanost predmeta Znanja - Primjena mehatronike u tehnici upravljanja i regulacije - Pneumatsko upravljanje Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mjerenje ,automatizacija i - Sistemi upravljanja - Komponente sistema regulacija automatskog upravljanja - Regulatori - Hidraulika i pneumatika - Praktina nastava - Fizika svojstva gasova - Pneumatske komponente - Pneumatski sistemi i njihova primjena - Pprimjena hidraulike - Hidraulike komponente - Hidrauliki sistemi - Primjena hidraulikih sistema - Elektropneumatski elementi - Hidraulika i pneumatika - Elektrotehnika sa elektronikom - Elektropneumatske komponente - Elektrina otpornost i provodljivost - Logika kola - Pojaavai
- Hidrauliko upravljanje
- Hidraulika i pneumatika - Praktina nastava
- Propisi, pravila i uputstva za - Mjerenje, automatizacija i siguran rad mehatronikih regulacija sistema - Elektrotehnika sa elektronikom
- Mjerenje veliina - Odravanje mehanikih, hidraulikih, pneumatskih i elektropneumatskih komponenti - Propisi zatite od strujnog udara
192
1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 1. Naziv predmeta: INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama unutranjeg transporta i njihovoj primjeni u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama skladita i nainu skladitenja robe. - Upoznavanje sa nainom i znaajem zatite robe. - Sticanje znanja o potrebama energenata u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada toplotnih maina i ureaja u industrijskim postrojenjima. - Upoznavanje sa ulogom i znaajem automatizacije industrijskih postrojenja. - Upoznavanje sa objektima i odravanjem u industrijskim postrojenjima. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
193
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Unutranji transport - Razvija - Objanjava pojam i - Razlikuje sisteme unutranjeg interesovanje za ulogu unutranjeg transpota prouavanje novih transpota - Shvata nain tehnologija - Navodi vrste podjele - Podstie korienje unutranjeg unutranjeg strunog jezika transpota transporta - Navikava se na - Objanjava puteve - Uoava i razlikuje racionalno i unutranjeg puteve unutranjeg paljivo izvoenje transporta transporta pojedinih zadataka - Objanjava podjelu - Razlikuje transportnih transportna sredstava sredstva - Upoznaje i navodi - Razlikuje drumska transportne ureaje i motorna vozila postrojenja - Izraunava - Definie kapacitet kapacitet transportnih transportnih ureaja ureaja - Navodi i definie - Razlikuje radne ureaje za vjeanje elemente za tereta vjeanje i zahvatanje tereta - Navodi i definie - Razlikuje i analizira proste dizaline kuke i uzengije mehanizme - Analizira elektromagnete - Navodi i opisuje - Analizira i dizalice uporeuje kofe - Razlikuje i analizira - Navodi i opisuje grabilice podizae - Analizira i uporeuje dizalice - Navodi i opisuje sa zavojnim prenosnice vretenom, dizalice sa zupastom - Navodi i opisuje polugom i transportne hidrauline dizalice ureaje - Analizira i neprekidnog uporeuje doboe transporta za vuu i ekrke - Objanjava nain - Analizira i podjele transpornih uporeuje: ureaja - okretne dizalice, - dizalice bez gornjeg oslonca, - okretnopokretne dizalice,
Preporuke za izvoenje nastave - Crta eme sistema unutranjeg transporta Seminarski rad: - Ureaji za vjeanje tereta - Prosti dizalini mehanizmi dizalice - Transportni ureaji neprekidnog transporta
194
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi i opisuje elevatore - Navodi i opisuje konvejere - Opisuje pneumatski transport
Formativni ciljevi uenik - mosne dizalice, - ramne dizalice, - kombinovane dizalice - Analizira i uporeuje: - pokretne podizae, - liftove, - skipove (kofaste) podizae - Razlikuje prenosnice sa slobodnim kretanjem - Uporeuje autokarete, elektrokarete i viljukare - Analizira inske prenosnice - Razlikuje transportne ureaje - Analizira i uporeuje: - trakaste transportere, - ploaste transportere, - valjkaste transportere, - grabuljaste transportere, - pune transportere, - zavojne transportere, - inercijalne (vibracione) transportere - Analizira elevatore - Analizira konvejere - Razlikuje elemente pneumatskog transporta - Analizira proces pneumatskog transporta - Razlikuje vrste skladita
Skladitenje robe - Objanjava pojam i ulogu skladita
- Navikava se na red i urednost
- Crta vidove skladita
195
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi vrste skladita - Poznaje opremu i transportna sredstva u skladitima Zatita robe - Navodi vrste oteenja robe - Navodi vrste ambalae - Opisuje palete i kontejnere Pomona postrojenja - Objanjava vanost rasporeda pomonih postrojenja u industrijskoj proizvodnji - Navodi vrste energenata koji se najee koriste - Navodi karakteristine elemente pomonih postrojenja za snabdijevanje energentima - Navodi elemente postrojenja za odvoenje praine, dimova i kodljivih gasova
Formativni ciljevi uenik - Prepoznaje razliite vidove skladita - Predvia opremu i transportna sredstva u skladitima - Shvata znaaj zatite robe - Razlikuje naine pakovanja robe
- Razvija linu odgovornost prema higijeni i zdravlju
- Razlikuje postrojenja za snabdijevanje elektrinom energijom, vodom, toplotnom energijom, komprimovanim vazduhom i gorivom
- Razvija svijest za ouvanjem ivotne sredine
- Koristi eme postrojenja za snabdijevanje energentima
- Shvata znaaj odvoenja praine, dimova i kodljivih gasova
196
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Toplotne maine i ureaji - Razlikuje motore - Navodi podjelu sa unutranjim pogonskih maina sagorijevanjem - Objanjava nain - Analizira princip podjele toplotnih rada maina etvorotaktnog oto - Opisuje klipne motora motore sa - Analizira princip unutranjim rada sagorijevanjem etvorotaktnog (SUS) dizel motora - Objanjava nain podjele motora SUS - Analizira princip rada dvotaktnog - Objanjava radni oto motora ciklus motora SUS - Analizira princip rada dvotaktnog dizel motora - Objanjava princip - Izraunava stepen rada motora sa kompresije i snagu rotacionim klipom motora - Objanjava princip rada gasnih motora - Uporeuje dvotaktne i - Navodi etvorotaktne karakteristike motore goriva - Uporeuje oto i dizel motore - Uporeuje motore SUS - Navodi i opisuje konstruktivne - Razlikuje oktanski i dijelove klipnih cetanski broj motora SUS - Razlikuje pokretne - Navodi i opisuje i nepokretne ureaje na dijelove motora motorima SUS SUS - Objanjava princip - Razlikuje vrste rada sistema za hlaenja motora hlaenje motora - Uporeuje vazduno i vodeno - Navodi vrste hlaenje motora podmazivanja - Razlikuje vrste motora podmazivanja - Objanjava princip motora rada sistema - Razlikuje dijelove podmazivanja sistema za motora napajanje gorivom - Objanjava princip kod oto motora rada sistema za - Razlikuje djelove napajanje gorivom sistema za paljenje kod oto motora smjee kod oto
Socijalizacijski ciljevi uenik - Shvata znaaj ouvanja ivotne sredine - Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima - Razumije vanost razmjene informacija sa okolinom
Preporuke za izvoenje nastave - Koristi eme i skice cilindarskog bloka motora - Crta dijagrame rada etvorotaktnih i dvotaktnih motora - Prezentira raunarsku simulaciju rada motora Seminarski rad - Motori sa unutranjim sagorijevanjem (princip rada, dijelovi motora SUS) - Ureaji na motorima SUS
197
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik motora - Objanjava princip - Razlikuje dijelove rada sistema za sistema za paljenje smjee kod napajanje i oto motora ubrizgavanje goriva - Objanajva princip kod dizel motora rada sistema za - Razlikuje i uoava napajanje i glavne dijelove ubrizgavanje goriva sistema za prenos kod dizel motora snage - Navodi i objanjava - Shvata znaaj ureaje za pravilnog rada stavljanje motora u ureaja za pogon upravljanje i - Navodi i objanjava sistema za koenje glavne dijelove sistema za prenos - Oitava oznake na snage pneumaticima i zna - Opisuje ureaj za njihovo znaenje upravljanje kod - Prepoznaje vrste motornih vozila kotlova - Objanjava princip - Razlikuje osnovne rada sistema za elemente i opremu koenje kotla - Nabraja elemente sistema za oslanjanje - Navodi vrste tokova i pneumatika - Objanjava ulogu okvira i karoserije kod motornih vozila - Navodi i objanjava kontrolno mjerne instrumente kod motornih vozila - Objanjava pojam i navodi tipove kotlovskog postrojenja - Opisuje princip rada kotla - Opisuje princip rada sistema za grijanje - Opisuje princip rada sistema za klimatizaciju Automatizacija industrijskih postrojenja - Objanjava pojam i - Prepoznaje ulogu elemente
- Jaa samouvjerenost i
- Koristi eme primjera
198
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik automatizacije automatizacije i mehanizacije - Navodi primjere primjene otvorenih i zatvorenih sistema automatskog upravljanja Odravanje industrijskih postrojenja - Razlikuje vrste - Opisuje zadatak i odravanja znaaj odravanja industrijskih postrojenja - Nabraja vrste odravanja Industrijski objekti - Navodi podjelu industrijskih objekata - Opisuje osnovne oblike industrijskih objekata
Socijalizacijski ciljevi uenik pouzdanost u radu
Preporuke za izvoenje nastave automatskog upravljanja
- Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara - Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Vukosavljevi, Industrijska postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1993. - S. Rankovi, S. Furundi, Teret u saobraaju i mehanizacija pretovara, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - M. Bukumirovi, Elementi transportnih sredstava i ureaja II, Saobraajni fakultet, Beograd, 2001. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici koja je opremljena: - raunarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajuim softverom i potrebnim brojem ema i skica. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih vjebi (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - seminarskih radova. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva
199
- Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) - Diplomirani profesor mainstva 10. Povezanost predmeta Znanja - Unutranji transport - Pomona postrojenja - Toplotne maine i ureaji Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Energetska postrojenja i - Termoenergetska procesi postrojenja - Procesi u postrojenjima za transport i distribuciju energije
200
1.3.7. ENERGETSKA EFIKASNOST 1. Naziv predmeta: ENERGETSKA EFIKASNOST 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Razred I II III IV Ukupno Teorija Vjebe Praktina nastava Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje potreba za elektrinom energijom, njenog znaaja i uloge za razvoj drutva. - Poznavanje vrsta elektrana i naina proizvodnje elektrine energije. - Upoznavanje sa nekonvencionalnim metodama proizvodnje elektrine energije. - Upoznavanje problema prenosa velikih snaga. - Usvajanje strunih znanja o transformatorskim i razvodnim postrojenjima, namjeni i sastavnim dijelovima. - Upoznavanje sa organizacijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. - Upoznavanje sa znaajem elektroenergetske efikasnosti i odrivosti elektroenergetskog sistema u Crnoj Gori. - Razumijevanje i poznavanje pravilne upotrebe strune terminologije. - Upoznavanje sa opasnostima pri radu sa elektroenergetskim ureajima i poznavanje propisa o sigurnosti na radu. - Razvijanje svijesti i navike o neophodnosti primjene svih propisanih zatitnih mjera.
201
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvodni dio - Uoava povezanost - Razumije znaaj i - Upoznaje se sa energije sa svim ulogu energetske znaajem i ulogom granama privrede efikasnosti za razvoj energije za razvoj drutva drutva Shvata potrebu za - Poznaje istorijat planiranjem razvoja proizvodnje i potronje energije energetske - Upoznaje znaenje efikasnosti i pojam energetske efikasnosti (EE) - Upoznaje energetsku situaciju u Crnoj Gori - Upoznaje se sa savremenim energetskim trendovima, strategijama i protokolima u svijetu Obnovljivi i neobnovljivi izvori energije - Uoava iscrpljenost - Razvija osjeaj - Upoznaje pojam i odgovornosti tradicionalnih strukturu - Razvija osjeaj za izvora energije energetskih rezervi ouvanje ivotne - Razlikuje - Poznaje pojam i sredine obnovljive i navodi neobnovljive izvore neobnovljive i energije obnovljive izvore - Razlikuje energije karakteristike - Navodi i opisuje obnovljivih izvora karakteristike i energije (OIE) potencijale - Solarna energija obnovljivih izvora - Fotonaponska energije (OIE) konverzija - Energija vjetra - Hidroenergija - Geotermalna energija - Biomasa - Shvata znaaj - Objanjava pretvaranja pretvaranje i potroaa energije akumulaciju u proizvoae energije iz energije obnovljivih izvora - Analizira naine energije skladitenja
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati slajdove ili grafike prezentacije o savremenim energetskim trendovima u svijetu
- Seminarski rad: Obnovljivi izvori energije
202
Informativni ciljevi i sadraji uenik Elektrane - Opisuje karakteristike hidroelektrana(HE) - Objanjava glavne dijelove hidroelektrana (sistem akumulacije, brana, zahvata, dovod vode, vodostan i cjevovod) - Objanjava podjelu hidroelektrana - Upoznaje glavne karakteristike hidroelektrana u Crnoj Gori - Objanjava podjelu termoelektrana i navodi glavne dijelove termoelektrana - Opisuje princip rada nuklearne elektrane - Navodi i opisuje elektrane na alternativne izvore energije
Formativni ciljevi uenik energije - Razlikuje hidroloke od energetskih karakteristika hidroelektrana - Razlikuje vrste brana - Razlikuje akumulacione i protone hidroelektrane - Uporeuje karakteristike HE Peruica, HE Piva
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija ekoloku svijest
- Posjetiti hidroelektranu ili termoelektranu - Prikazati slajdove ili grafike prezentacije principa rada pojedinih elektrana
- Razvija pozitivan odnos prema timskom radu i tolerantan odnos prema kolegama
- Analizira blok emu termoelektrane i na njoj pokazuje osnovne dijelove - Analizira princip rada nuklearne elektrane koristei - Razvija interesovanje za blok emu istraivanjem i - Razlikuje naine novim saznanjima dobijanja elektrine energije iz alternativnih izvora energije Opte energetske potrebe u kuama i zgradama - Razvija osjeaj - Uporeuje - Upoznaje se sa odgovornosti specifine toplotne koristima - Razvija osjeaj za potrebe od starih energetski efikasne ouvanje ivotne kua do gradnje sredine savremenih - Opisuje pojam i pasivnih kua navodi faktore koji utiu na energetski - Razlikuje faktore koji utiu na bilans kue energetski bilans - Objanjava kue toplotni koeficijent - Uporeuje provodljivosti karakteristike - Navodi i opisuje termoizolacionih najee koriene materijala termoizolacione - Razlikuje izolacije materijale sa spoljne i - Opisuje izolaciju unutranje strane spoljnjeg zida
- Zadatak: - Podijeliti uenike na grupe, zadati im istraivanje o alternativnim izvorima energije Diskusija
- Prikazati kataloge termoizolacionih materijala Uporeivati karakteristike
203
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava energetsku efikasnost prozora i vrata - Navodi preporuke za poveanje energetske efikasnosti u kuama
Formativni ciljevi uenik zida - Uporeuje toplotne karakteristike razliitih vrsta stakala - Predlae mjere poveanja energetske efikasnosti
204
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Energetska efikasnost korienja elektrinih aparata i ureaja - Razvija pozitivnu - Procjenjuje koji - Objanjava naine orijentaciju prema ureaji se mogu utede elektrine zanimanju zamijeniti sa energije u - Razvija analitinost energetski domainstvu i logino efikasnijim korienjem razmiljanje - Prema namjeni energetski prostorije odabira efikasnijih ureaja odgovarajue - Opisuje izvore tedne sijalice svjetlosti sa smanjenom potronjom elektrine energije Energetska efikasnost sistema kod grijanja i hlaenja - Razlikuje - Razvija sposobnost - Objanjava fizike komponente za prepoznavanje osnove rashladnih i rashladnih i problema i termikih tehnika termikih doprinosi nalaenju - Nabraja i opisuje postrojenja rjeenja komponente - Uporeuje rashladnih i podruno, - Razumije vanost termikih centralno i pridravanja postrojenja individualno propisa - Navodi naine i grijanje sisteme za grijanje - Razlikuje vrste - Opisuje i navodi - Razvija osjeaj kotlova i goriva vrste toplotnih ekonominosti i koja koriste pumpi utede - Razlikuje vrste toplotnih pumpi - Uporeuje konvencionalne i - Navodi sisteme za sunane sisteme za pripremu tople pripremu tople vode vode - Objanjava pojam i - Uporeuje prirodno definie sistem ventilacije i provjetravanje, klimatizacije centralni sistem za ventilaciju i klimatizaciju i lokalni sisitem za ventilaciju i klimatizaciju - Opisuje nain - Vri proraun prorauna optereenja optereenja i ureaja za grijanje dimenzionisanja i hlaenje povrina ureaja za - Planira i grijanje i hlaenje dimenzionie - Opisuje solarno povrine ureaja za termika grijanje i hlaenje
Preporuke za izvoenje nastave Uporeivati karakteristike svjetlosnih izvora koristei kataloge proizvoaa
- Pronai na Internetu informacije o energetski pasivnim kuama
205
uenik - Analizira solarno termika postrojenja sa aspekta energetske efikasnosti - Razlikuje ureaje za regulisanje i - Navodi naine i upravljanje ureaje za nadzor i potronjom upravljanje energije: potronjom preostate, energije u kuama termostate, higrostate, ventile i regulatore Primjeri energetske efikasnosti u domainstvu - Procjenjuje - Objanjava potrebu za toplom primjenu solarnih vodom i grijanjem kolektora za za jedno domainstvo domainstvo i proraunava potreban broj solarnih kolektora - Procjenjuje - Objanjava potrebnu snagu primjenu potroaa i fotonaponskih proraunava panela povrinu potrebnog panela - Odreuje potrebne - Objanjava elemente za primjenu korienje snage vjetrogeneratora vjetra (generator, za napajanje akumulator, objekata invertor ...) - Procjenjuje - Objanjava potrebnu snagu primjenu potroaa i kombinacije proraunava fotonaponskog povrinu potrebnog panela i fotonaponskog vjetrogeneratora panela i snage za napajanje vjetrogeneratora objekata kao i pripadajue elemente (akumulator, invertor...)
Informativni ciljevi i sadraji uenik postrojenja sa aspekta energetske efikasnosti
Formativni ciljevi
Pokazuje sposobnost da upravo steeno teorijsko znanje povee sa prethodnim
- Zadatak: - Analizirati stanje potronje energije u svojoj kui i predloiti rjeenja za postizanje energetske efikasnosti
Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i doprinosi nalaenju rjeenja
Razvija pozitivan odnos prema timskom radu i tolerantan odnos prema kolegama
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S.kuleti,Osnovi elektroenergetike, Univerzitet Crne Gore, Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006.
206
- M. Popovi, Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - S. Zrni, . ulum, Grejanje i klimatizacija, Narodna knjiga, Beograd, 1988. - . Kova, Osnovi toplotnih maina,Svjetlost, Sarajevo, 1985. - D.Jankovi, A. Mati, M. Radivojevi, Elementi elektroenergetskih postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - M. urovi, Izazovi budunosti i energija, Pegaz, Bijelo Polje, 2000. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena raunarom, A/V sredstvima (grafoskop, dijaprojektor s odgovarajuim slajdovima). 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismene vjebe, najmanje jedna u polugoditu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) 10. Povezanost predmeta Znanja - Energetska efikasnost kod elektrinih aparata u radu - Obnovljivi i neobnovljivi izvori energije - Energetska efikasnost sistema grijanja i hlaenja - Energetska efikasnost korienja ureaja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Osnovi elektrotehnike i - Kompenzacija reaktivne elektronike energije - Energetska postrojenja i - Uteda energije i njeno procesi racionalno korienje
207
2. STRUNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNO - TEORIJSKI DIO ISPITA 2.1.1. ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 1. Naziv ispitnog kataloga: ENERGETSKA POSTROJENJA I PROCESI 2. Cilj ispita - Uspjenost traenja i upotrebe informacija iz razliitih izvora. - Poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korienja iz oblasti energetskih postrojenja i procesa. - Poznavanje osnovnih principa eksploatacije postrojenja sa aspekta ekonominosti i raspoloivosti. - Posjedovanje znanja iz domena regulacije i odravanja postrojenja, razumijevanje energetskih procesa u postrojenjima za dobijanje elektrine i toplotne energije. - Poznavanje i potovanje propisa sa podruja zatite na radu i zatite okoline. - Poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba. - Primjena normi i smjernica za obezbjeivanje kvaliteta proizvoda, - objanjenje i interpretaciju rezultata. - Odluke o racionalnoj upotrebi materijala i vremena. - Upotreba savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu Pitanja treba definisati, objasniti, ilustrovati ili demonstrirati 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. Podjela i karakteristike energetskih postrojenja Hidroenergetska postrojenja Peltonova turbina Fransisova turbina Kaplanova turbina Regulacija rada vodenih turbina Snaga i broj obrtaja radnog kola turbine Pumpno postrojenje Snaga, gubici i stepen iskorienja pumpnog postrojenja Podjela i karakteristike termoenergetskih postrojenja Podjela kotlova i princip rada Opsluivanje kotla u radu i obustava rada kotla Ureaji za loenje kotla ugljem Ureaji za loenje kotla tenim i gasovitim gorivom Zagrijai vode Pregrijai pare Ureaj za preiavanje dimnih gasova Transport i skladitenje vrstih produkata sagorijevanja Snabdijevanje postrojenja napojnom vodom Cijevni sistem i armatura termoenergetskog postrojenja Podjela parnih turbina Rad akcionih i reakcionih turbina Elementi parnih turbina De Lavalova jednostepena akciona turbina Kertisova dvostepena turbina
208
26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79.
Parsonova reakciona turbina Kondenzaciona jednooklopna parna turbina Parno turbopostrojenje Toplane Toplotne stanice za direktno i indirektno prikljuivanje Podjela i karakteristike gasnih turbina Gasoturbinsko postrojenje otvorenog toka Gasoturbinsko postrojenje zatvorenog toka Zatita gasnih postrojenja Nuklearna postrojenja Nuklearni reaktori Skladitenje nuklearnog otpada Solarna postrojenja Rad solarne elektrane Solarni sistem sa toplotnom pumpom i gasnim grijaem Stepen korisnosti sunanih kolektora Primjena geotermalne energije Geotermalni izvori Geotermalna postrojenja Uticaj brzine i snage vjetra na rad vjetroelektrana Vjetro postrojenje sa vazdunom turbinom Vjetro postrojenje sa direktnim sprezanjem generatora i elise Bio masa kao energent Rad postrojenja na bio masu Izvori energije i njena transformacija Rezerve energije i njena potronja Postrojenja za preradu uglja Priprema ugljenog praha Frakciona destilacija nafte Tena estrakcija Priprema prirodnog gasa Postrojenja i sudovi za teni gas Pogonsko preventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom Priprema nuklearnog goriva Membranski separacioni razdvaja izotopa Proces dobijanja elektrine energije u hidroelektranama Pribranske i derivacione eme hidroelektrana Snaga i stepen korisnosti hidroelektrana Proces dobijanja elektrine energije u termoelektranama Kondenzaciona termoelektrana sa parnim blokom Termoelektrana sa dvostepenim turbinskim postrojenjem i dogrijavanjem Snaga parnoturbinskog postrojenja Proces rada termoelektrana sa gasnim blokom Proces rada nuklearne elektrane Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne i elektrine energije Procesi dobijanja elektrine energije u solarnim elektranama Dobijanje elektrine energije u vjetroelektranama Energetski stepen korisnosti i energetski bilans postrojenja Procesi u postrojenjima za dobijanje toplotne energije Rad toplane termoelektrane Toplifikaciona postrojenja Direktni i indirektni sistem daljinskog grijanja Proces dobijanja toplotne energije iz geotermalnih izvora Toplotna postrojenja sa toplotnom pumpom i sunevim kolektorima
209
80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90.
Energetski bilans i efikasnost postrojenja za dobijanje toplotne energije Transport i distribucija vrstog goriva Transport i distribucija tenih i gasovitih goriva Transport i distribucija elektrine energije Transport i distribucija toplotne energije Finalna potronja energije Specifina potronja energije i stepen energetskog inteziteta Potronja energije u industriji,saobraaju i poljoprivredi Korisna energija u linoj i drutvenoj potronji tednja energije i njeno racionalno korienje Propisi odravanja i eksploatacije energetskih postrojenja
4. Tip ispita - Usmeno, - na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti, kako bi teina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. - Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najvie 20 minuta. 5. Dozvoljena pomagala eme, dijagrami, prospekti i katalozi proizvoaa opreme. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporuena literatura i drugi izvori dati u Katalogu znanja i Godinjem planu rada nastavnika.
210
2.1.2. MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 1. Naziv ispitnog kataloga: MJERENJE, AUTOMATIZACIJA I REGULACIJA 2. Cilj ispita - Uspjenost traenja i upotrebe podataka iz razliitih izvora. - Poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korienja iz oblasti mjerenja, automatizacije i regulacije. - Poznavanje i potovanje propisa sa podruja zatite na radu i zatite okoline. - Poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba. - Objanjenje i interpretacija rezultata. - Odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena. - Upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu 1. Definicija mjerenja i mjernog sistema 2. Metroloke karakteristike mjernih instrumenata 3. Podjela mjernih metoda 4. Uzroci pojave greke u mjerenju 5. Kako se vri korekcija rezultata mjerenja 6. Zato se instrumenti badare 7. Objasniti razliku izmeu strujne i zaustavne temperature 8. Navedi kriterijume za podjelu teromometara 9. Objasniti princip rada staklenog termometra 10. Objasniti mjerenja temperature optikim pirometrom 11. ta je bimetal i kako se mjeri temperatura bimetalnim termometrom 12. Na kom principu se zasniva rad termistora 13. Objasniti princip rada hidrostatikog manometra 14. Kako se mjeri pritisak pomou prstenaste vage 15. Nabrojati manometre koji rade na mehanikom principu i objasniti rad jednog 16. Kada je U cijev manometar, a kada vakuummetar 17. Objasniti mjerenje strujnog pritiska 18. Objasniti princip rada Burdonove cijevi 19. Objasniti mjerenje zaustavnog pritiska 20. Gdje se primjenjuje mjerenje nivoa radioaktivnim zracima 21. Na kom principu rade pneumatski mjerai nivoa i kako se vri mjerenje 22. Na kom principu se zasniva mjerenje nivoa ultrazvunim i kapacitativnim mjeraima 23. Objasniti nain mjerenja nivoa pomou manometra 24. Definisati PH vrijednost i kako se mjeri 25. Definisati snagu i princip mjerenja snage 26. to je moment i kako se mjeri pomou Pronijeve konice 27. Objasnite funkciju hidrauline konice 28. Koja je funkcija mjernih traka 29. Na emu se zasniva mjerenje sile 30. ta karakterie runi broj obrtaja 31. U emu se sastoji rad elektronskih cifarskih brojaa obrtaja 32. Kako se mjere vibracije i gdje se najee javljaju 33. Definisati relativnu i apsolutnu vlanost 34. Opisati rad psihrometrom 35. Kako se mjeri vlanost gasa na osnovu mjerenja temperature take rose 36. Definisati protok fluida i navesti metode mjerenja
211
37. Objasniti rad klipnih mjeraa protoka 38. Objasniti rad rotacionih mjeraa protoka 39. Koja je namjena zasuna, dizni i Venturijeve cijevi 40. Objasniti znaaj i funkciju preliva 41. Opisati rad Prantlove sonde 42. Kojim ureajima se mjeri brzina u turbinskim cjevovodima 43. Gdje se primjenjuju anemometar sa kaikom, a gdje anemometar sa krilcima 44. Na kom principu rade anemometri sa zgrijanom icom 45. ta su specifina toplota i toplotni kapacitet 46. Objasniti nain mjerenja toplote pomou kalorimetra 47. Koji su osnovni zadaci automatizacije 48. ta je fiziki sistem i kako se simboliki prikazuje 49. ta je objekat i koji su primjeri objekta 50. ta je upravljanje 51. Kakva je razlika izmeu objekta i upravljakog sistema 52. Prikazati strukturni dijagram otvorenog, zatvorenog, kombinovanog sistema automatskog upravljanja 53. Objasniti razliku izmeu analize i sinteze sistema 54. Objasniti odskoni odziv objekta i koji su njegovi osnovni pokazatelji 55. ta je prenosna funkcija 56. Nacrtati blok dijagrame, redne, paralelne i povratne sprege 57. Izvesti prenosnu funkciju redne, paralelne i povratne sprege 58. ta predstavlja pojaanje sistema 59. Kako se odreuje pojaanje sistema sa linearnom statikom karakteristikom 60. Objasniti nelinearnu statiku karakteristiku sistema 61. Kako se odreuje pojaanje redne sprege 62. Kako se odreuje pojaanje paralelne sprege sistema 63. ta je statika greka i kakva moe biti 64. Objasniti znaaj La Plasove i Furijeove transformacije pri odreivanju frekventne karakteristike sistema 65. Definisati reim rada sistema 66. Objasniti stacionarni reim rada sistema 67. Objasniti periodini reim rada sistema 68. Navesti jedan primjer matematikog modela objekta 69. Definisati energetski proces prvog reda 70. Definisati energetski proces drugog reda 71. Objasniti proces prvog reda u sistemu regulisanja 72. Objasniti proces drugog refa u sistemu regulisanja 73. Kakva je razlika izmeu sistema koji su definisani procesom prvog i drugog reda 74. Objasniti strukturni dijagram regulacijsko g kruga ( prenosnu funkciju, signal greke, statiku greku ) 75. Proporcionalni regulator 76. Objasniti ponaanje proporcionalno integralnog regulatora 77. Objasniti ponaanje proporcionalno diferencijalno integralnog regulatora 78. Objasniti uticaj izbora razliitih regulatora na dinamiko ponaanje sistema regulisanja 79. Objasniti u emu je razlika izmeu eljenog kretanja, stvarnog kretanja sistema ( primjer ) 80. Navedi frekventne kriterijume stabilnosti 81. Objasniti kriterijum Mihajlova 82. Objasniti Najkvistov kriterijum stabilnosti 83. Kada se moe primijeniti Bodeov kriterijum stabilnosti 84. Objasniti uticaj pojaanja na stabilnost sistema i obratno 85. Kako se vri stabilisanje sistema promjenom pojaanja
212
86. Objasniti uticaj vremenskih konstanti na stabilnost sistema 87. Objasniti stabilisanje sistema promjenom vremenskih konstanti 88. emu slue i zato se primjenjuju metode podeavanja parametara regulatora 89. ta predstavlja strukturna sinteza sistema 90. Koje vrste strukturne sinteze sistema postoje 4. Tip ispita - Usmeno, - na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti, kako bi teina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. - Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najvie 20 minuta. 5. Dozvoljena pomagala eme,dijagrami, prospekti i katalozi proizvoaa opreme. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporuena literatura i drugi izvori dati u Katalogu znanja i Godinjem planu rada nastavnika.
213
2.2. ISPITNI KATALOG ZA STRUNI RAD 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA STRUNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA STRUNI RAD 2. Cilj ispita - Analitiki pristup zadatoj temi. - Sistematinost pri izradi strunog rada. - Pravilna upotreba literature, instrukcionih knjiga i podataka dostupnih sa Interneta. - Prepoznavanje i analiza procesa i problema sa razliitih aspekata, pravilna upotreba strune terminologije. - Stepen povezanosti strunoteoretskih i praktinih znanja. - Samostalnost u uoavanju problema, njihovom rjeavanju, predstavljanju i vrednovanju predloenih rjeenja. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju date teme. - Samostalnost u korienju literature i drugih izvora, sistematinost u radu. - Poznavanje propisa za obezbjeenje zatite na radu i zatite okoline. - Racionalno korienje materijala, vremena, energije. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova. 3. Spisak tema/zadataka Na osnovu oblasti odraenih u toku praktine nastave, teme strunog rada su sljedee: 1. Sagorijevanje goriva - Vrste i karakteristike goriva. - Stehiometrijska jednaina sagorijevanja. - Minimalna i stvarna koliina vazduha. - tetni uticaji produkata sagorijevanja. - Regulator sagorijevanja. 2. Vrste pare - Proizvodnja pare. - Parna postrojenja. - Oprema za vodenu paru (reducir pritiska, regulacioni ventil, mjenjai protoka, ostala armatura). 3. Kotao - Osnovni dijelovi kotlova. - Loita i dimovodi sa platom i izolacijom. - Dispozicija dimnjaka, kotlova sa prikljucima, dimnjae. - Ispariva kotla. - Pregrija pare. - Zagrija vazduha. 4. Napojni rezervoar - Izvriti izbor napojnog rezervoara na osnovu trajne produkcije pare. - Dati dispoziciju opreme rezervoar kondenzata, napojnog rezervoara i degazatora, cjevovoda do kotla i ostale pratee armature.
214
- Mjerno mjesto za mjerenje produkata sagorijevanja. 5. Ureaji parnih kotlova - Ureaji za napajanje kotla - Ureaji za loenje kotla - Glavni i pomoni parovodi 6. Hemijska priprema vode - Rezervoar omekane vode - Filtracija povratne vode 7. Armatura kotlova - Pogonska, sigurnosna - Dispozicija armature kotla 8. Odravanje kotlova - Periodino ienje i pregled kotla - Spoljanja i unutranja korozija kotla - Zatita kotla od korozije - Havarija kotla 9. Vrelovodno postrojenje - Vrelovodni kotao - Proraun maksimalne potronje goriva - Proraun koliine svjeeg goriva - Ekspander odsoljavanja kotla - Razdjelnik vrele vode - Razdjelnik povratne vode 10. Turbine - Parne, kuite sa dijafragmom, lopatice, rotor, leajevi - Ureaji i oprema turbine 11. Hidro turbine Ureaji i oprema turbine: - Peltonova, Fransisova, Kaplanova,dijagonalna turbina, cijevne turbine - Postupak dovoenja hidroagregata u radni poloaj - Evidentiranje i kontrola radnih parametara hidroagregata u pogonu 12. Turbinska postrojenja - Odravanje i popravka leajeva, sistema hlaenja uljne glave i radnog kola - Evidencija i kontrola radnih parametara mjernih i kontrolnih instrumenata u pogonu - Kontrola podmazivanja, hlaenja i zaptivenosti - Kontrola unutranjeg stanja turbine - Odravanje spremnosti za pogon - Obustavljanje rada 13. Gubici energije u turbini - Gubici na lopaticama, kanalima - Gubici trenjem - Gubici zraenjem kuita i cjevovoda
215
14. Sistem regulisanja turbine - Regulacija snage - Regulacija broja obrtaja - Sistem osiguranja od prekoraenja broja obrtaja 15. Kvarovi turbine - Vibracija turbine - Vodeni udari turbine - Kvarovi lopatica i dijafragme - Kvarovi rotora turbine - Kvarovi leaja - Kvarovi kondenzatora 16. Kondenzacija i kondenzatori - Znaaj kondenzacije - Kondenzatori - Odravanje kondenzatora u pogonu - Zatita kondenzatora i kotla 17. Toplotne podstanice - Mainski dio podstanice (izmjenjiva toplote, regulator pritiska i prestrujnog prekidaa, regulacioni ventil) - Elektroenergetski dio podstanice i energetska oprema, oprema za mjerenje i regulaciju, komunikaciona oprema 18. Obrada prirodnog gasa - Postrojenja za obradu prirodnog gasa - Princip rada postrojenja - Rukovanje stanicom za obradu prirodnog gasa 19. Transport prirodnog gasa - Praenje parametara pri transportu prirodnog gasa (pritisak, temperatura i dr.) - Zatita gasovoda od korozije - Kontrola nepropustljivosti instalacije 20. Mjernoregulacione gasne stanice - Dispozicija mjernoregulacione gasne stanice - Postrojenje za dogorijevanje gasa - Rukovanje postrojenja za odorizaciju gasovitih goriva 21. Redukciona linija gasnih stanica - Armatura i cjevovodi na liniji - Pregled i defektaa gasne opreme i armature na redukcionoj gasnoj liniji 22. Mjerenje linija gasnih stanica - Kontrola protoka gasa, potronje gasa, manometri i termometri - Kotlovska gasna rampa 23. Gorionik - Putanje i zaustavljanje gorionika - Oprema i armatura na gasnoj rampi 24. Postrojenja i sudovi za gas - Sudovi za uskladitavanje tenog naftnog gasa
216
Sredstva za komercijalni transport Rukovanje opremom za pretakanje Postupak ispitivanja sudova pod pritiskom Tehniki propisi i uslovi za rukovanje i promet tenog gasa
25. Ekspolatacija i odravanje termoenergetskih postrojenja - Priprema i putanje blokova u rad - Poremeaji i njihovo otklanjanje u toku eksploatacije postrojenja 26. Gasna postrojenja - Putanje u pogon mjernoregulacionih stanica - Filtriranje gasa - Regulaciona linija - Mjerna linija - Rukovanje i ekspolatacija gasnih postrojenja i instalacija 27. Eksploatacija i odravanje pneumoenergetskih postrojenja - Putanje u rad - Odravanje parametara - Zaustavljanje postrojenja (kompresora, motora SUS, ventilatora) 4. Uputstvo za sprovoenje strunog rada - Struni rad obuhvata teorijsko objanjenje zadate teme u vidu pismenog rada. - Struni rad se radi pod nadzorom mentora, to mentor garantuje svojim potpisom. - Sprovoenje strunog rada i ocjenjivanje uenika se obavlja u skladu sa Pravilnikom o polaganju zavrnih i strunih ispita. 5. Dozvoljena pomagala - Raunar - Grafoskop - Video projektor - Grafiki prikazi 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidata je za pripremu preporuena literatura i drugi izvori objavljena u Katalogu znanja i Godinjem planu rada nastavnika.
217
3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA Redni Naziv predmeta Obavezni naini provjeravanja znanja broj Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou Tehniko crtanje sa mainskim pismenih vjebi, radova na vjebama, grafikih 1. elementima radova Provjera znanja vri se usmenim putem i pomou 2. Mainski materijali pismenih vjebi Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 3. Mehanika pismenih vjebi, radova na vjebama Osnovi elektrotehnike i Provjera znanja vri se usmenim putem i pomou 4. elektronike pismenih vjebi Provjera znanja vri se usmenim putem i pomou 5. Tehnologija obrade pismenih vjebi Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 6. Hidraulika i pneumatika pismenih vjebi, radova na vjebama, projektnih zadataka Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 7. Energetska postrojenja i procesi pismenih vjebi, radova na vjebama, projektnih zadataka Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 8. Termodinamika i termotehnika pismenih vjebi, radova na vjebama, projektnih zadataka Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou Mjerenje, automatizacija i pismenih vjebi, radova na vjebama, projektnih 9. regulacija zadataka 10. Osnove preduzetnitva 11. Praktina nastava IZBORNA NASTAVA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Strani jezik II Usmenim i pismenim putem Provjera znanja vri se usmenim putem Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou pismenih vjebi, praktian rad na vjebama
Ekologija i zatita ivotne sredine Provjera znanja vri se usmenim putem Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem kvaliteta Mehatronika Industrijska proizvodnja Energetska efikasnost Provjera znanja vri se usmenim putem Provjera znanja vri se pismenih vjebi Provjera znanja vri se pismenih vjebi Provjera znanja vri se pismenih vjebi Provjera znanja vri se pismenih vjebi usmenim putem i pomou usmenim putem i pomou usmenim putem i pomou usmenim putem i pomou
218
4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA - U sljedei razred prelaze uenici koji su na kraju kolske godine pozitivno ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i ako su obavili profesionalnu praksu, koja je predviena nastavnim planom obrazovnog programa Mainski tehniar za energetiku. - Za zavretak srednjeg strunog obrazovanja u etvorogodinjem trajanju za obrazovni program Mainski tehniar za energetiku, potrebno je zavriti etvrtu godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i poloiti struni ispit. - Struni ispit za obrazovni program Mainski tehniar za energetiku sastoji se iz: - pismenog ispita iz maternjeg jezika i knjievnosti, - pismenog ispita matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz struno teorijskog predmeta: Energetska postrojenja i procesi i Mjerenje, automatizacija i regulacija, - strunog rada sa odbranom. 5. NAIN PRILAGOAVANJA UENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA - U skladu sa zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u roku od mjesec dana) kola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajui u obzir odluku o usmjerenju. - Individualni program omoguava prilagoeno izvoenje kako bi uenici dostigli propisani struni standard u svim predmetima. 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Programi strunog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagoavanje izvoenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako, da: - iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fiziko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za zavretak obrazovanja. - kola je obavezna da: - odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno prikljuiti, - izradi prilagoen program praktinog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke, koje obavlja uesnik obrazovanja. - Za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su odreeni u programima nego uslovi, koje utvrdi kola u nacrtu izvoenja obrazovnog programa za odrasle. - Provjeravanje znanja se izvodi putem ispita, pri emu se uzimaju u obzir naini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vjebe, praktini rad), odreeni obrazovnim programom. - Odrasli ne polau meuispit iz uspjenosti praktinog obrazovanja. 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA Redni Profil strune spreme nastavnika i strunih Naziv predmeta broj saradnika - Diplomirani mainski inenjer - Diplomirani profesor mainstva Tehniko crtanje sa mainskim 1. - pecijalista mainstva (diploma specijalistikih elementima studija -240 ECTS) - Diplomirani mainski inenjer - Diplomirani profesor mainstva 2. Mainski materijali - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS)
219
Redni broj 3.
Naziv predmeta -
Mehanika
4.
Osnovi elektrotehnike i elektronike
5.
Tehnologija obrade
6.
Hidraulika i pneumatika
7.
Energetska postrojenja i procesi
8.
Termodinamika i termotehnika Mjerenje, automatizacija i regulacija
9.
Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika Diplomirani mainski inenjer Diplomirani profesor mainstva Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani inenjer elektrotehnike Specijalista elektrotehnike (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Diplomirani profesor mainstva Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Diplomirani profesor mainstva Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Diplomirani profesor mainstva Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS)
10. Osnove preduzetnitva
- Diplomirani ekonomista - U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz podruja mainstva i obrade metala (sa steenim najmanje III stepenom strune spreme: bravar, mainbravar ili alatniar), V stepen strune spreme (bravar, alatniar, mehaniar za odravanje maina i alatki) - Za III i IV razred - Diplomirani mainski inenjer - Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) - Profesor stranog jezika i knjievnosti Diplomirani biolog Diplomirani inenjer pejzane arhitekture Diplomirani psiholog Diplomirani pedagog Diplomirani sociolog Diplomirani mainski inenjer Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS)
11. Praktina nastava
IZBORNA NASTAVA 1. 2. 3. Strani jezik II Ekologija i zatita ivotne sredine Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem kvaliteta
4.
220
Redni broj
Naziv predmeta -
5.
Mehatronika
6.
Industrijska proizvodnja
7.
Energetska efikasnost
Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika Diplomirani mainski inenjer Diplomirani inenjer elektrotehnike Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Specijalista elektrotehnike (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS) Diplomirani mainski inenjer Specijalista mainstva (diploma specijalistikih studija -240 ECTS)
8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program se organizuje i izvodi u kolskom obliku. 8. 1. BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE Broj asova kod kojih Vrsta nastave se odjeljenje dijeli u Redni Ukupno Naziv predmeta Razred grupe broj asova T V P T V P 1. 2. 3. 4. 5. Tehniko crtanje sa mainskim elementima Mainski materijali Mehanika Osnovi elektrotehnike i elektronike Tehnologija obrade Hidraulika i pneumatika I II I I II I II II II III II III IV 8. Termodinamika i termotehnika Mjerenje, automatizacija i regulacija III IV III IV 108 144 72 72 72 72 72 72 72 72 108 144 132 72 66 72 99
221
72 72 72 48 48 72 72 72 56 56 72 72 66 48 44 52 69
36 72 24 24
36 72
16 16 36 72 66 24 22 20 30
6.
7.
Energetska postrojenja i procesi
9.
Redni broj 10.
Naziv predmeta Osnove preduzetnitva
Razred
Ukupno asova T 66 144 144 180 198 72 72 72 66 72 72 72 72 72 72 72 72 72 72
Vrsta nastave V P
Broj asova kod kojih se odjeljenje dijeli u grupe T V P
IV I II III IV I
66 144 144 180 198 144 144 180 198
11.
Praktina nastava
IZBORNA NASTAVA II III IV 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Ekologija i zatita ivotne sredine Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem kvaliteta Mehatronika Industrijska postrojenja Energetska efikasnost
1.
Strani jezik ii
I II III IV III IV III IV III IV
58 60 72 72 72 72 72 72 72 66
14 12
T Teorijska nastava. V Vjebe. P Praktina nastava. 9. PROFESIONALNA PRAKSA - Uenici I, II i III razreda nakon zavretka nastavne godine obavljaju profesionalnu praksu u trajanju od 10 dana u skladu sa nastavnim planom. - Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolau kadrovskim i materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom. - Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zaduena je kola. - Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom struno teorijskih predmeta i praktine nastave. - O realizaciji programa profesionalne prakse uenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse. - U dnevniku po danima upisuje sadraje rada. - Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zadueno za realizaciju programa. - Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime, mjesto i vrijeme izvoenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. - Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za zavretak razreda.
222
10. SLOBODNE AKTIVNOSTI - Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. - Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu rastereenju, a da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da upotpune, proire i prodube znanja i kompetencije. - Program slobodnih aktivnosti radi kola, polazei od utvrenog broja asova u Nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 asova, a u IV 33 asa godinje). - Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godinjeg plana rada kole. - Uspjenost na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su uenici obavezni da realizuju sadraje slobodnih aktivnosti. - Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godinjeg plana rada kole, a sastoji se iz tri cjeline: - sadraji vezani za opteobrazovno podruje: dani sporta, ekoloke aktivnosti, filmske, pozorine, muzike predstave i likovne izlobe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr. - Obavezni sadraji vezani za strunoteorijsko podruje: posjete institucijama i preduzeima koja su struno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, uee na strunim predavanjima i takmienjima u poznavanju odreenih oblasti. - Sadraji po izboru: uee u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzika, likovna, informatika, prva pomo, saobraajni propisi, Internet klub i dr). - Socijalni rad uenika. 11. SPISAK UESNIKA KOJI SU UESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA - D. Dragani, Prva struna kola, Niki. - S. Efovi, Srednja struna kola Ivan Uskokovi, Podgorica. - R. Radulovi, Srednja struna kola Ivan Uskokovi, Podgorica. - V.Koprivica, Centar za struno obrazovanje,Podgorica.
223

Dasf

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dasf

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OBRAZOVNI PROGRAM

MAINSKI TEHNIAR ZA ENERGETIKU

OPTI DIO 1. Naziv programa: MAINSKI TEHNIAR ZA ENERGETIKU 2. Nastavni plan

Razred I II III IV Ukupno

Vjebe: - Upotreba linija - Crtanje geometrijskih konstrukcija - I grafiki rad (figura)

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Razvija smisao za preciznost - Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada

Vjebe: - Odreivanje tolerancija iz tabela - Odreivanje nalijeganja - Unoenje tolerancijskih mjera

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi

Vjebe: - Skiciranje opruga - Provjera stepena sigurnosti

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Stie sigurnost i samopouzdanje u radu

Vjebe: - Skiciranje osovinica, osovina i vratila

- Uvia vanost preciznosti u radu

Vjebe: - Izbor leaja iz kataloga

- Razvija sigurnost i samopouzdanje u radu

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Kinematika i dinamika kretanja

Razred I II III IV Ukupno

Preporuke za izvoenje nastave

Seminarski rad: - isto termike obrade - Hemijsko termike obrade

- Materijali koji se koriste u - Ekologija i zatita ivotne mainstvu sredine

Razred I II III IV Ukupno

Preporuke za izvoenje nastave

Vjebe: - Izraunavanje sile trenja kod klizanja i kotrljanja

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Stie sigurnost i preciznost u radu - Razvija tehniku kulturu

- Razvija sposobnost analiziranja i

Preporuke za izvoenje nastave impulsa sile i koliine kretanja

- Mehaniki rad, snaga - Stepen korisnog djejstva

Razred I II III IV Ukupno

Preporuke za izvoenje nastave

- Demonstracija naelektrisavanja tijela

- Koristi otpornik, kalem i kondenzator kao pokazno sredstvo

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Shvata vanost povezivanja uzroka i posljedica - Razvija mo zapaanja

Formativni ciljevi uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost zapaanja

Preporuke za izvoenje nastave - Posjeta hidroelektrani

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu

Vjebe: - Izrada jednostavnog projekta kune instalacije

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Energetska postrojenja i procesi